บทบรรณาธการ

อะไรกตามทมความซบซอนเกยวโยงกบเงอนไขหรอปจจยทหลากหลาย ยอมมความยงยากในตวมนเอง การเขาไปเกยวของกบสงนนของมนษยยอมจะมความยงยากตามไปดวย หรอหากมนษยประสงคจะทำาสงใดสงหนงทมเงอนไขทซบซอนมาก จะพบวาการจดการกบเงอนไขเหลานน ไมใชเรองงาย แมจะพยายามควบคมเพยงใดกตาม เงอนไขเหลานนยงคงมวถตามทมนเปน มไดเปนไปตามทมนษยตองการ หากมนษยมงมนคาดหวงสงใดมากเทาใด ยงเปนการสรางความทกขยากใหแกตนมากเทานน ผทสรางเงอนไขชวตของตนเองมาก ยอมจะพบกบความยงยากมากตามมา เพราะทายทสด แมจะเขาใจวาไดจดการกบเงอนไขทงหลายอยางรอบคอบรอบดานแลว แตความจรงหาไดเปนเชนนนไม

ภาวะโลกรอนทกำาลงทวคณขน เปนสงสะทอนใหเหนถงผลของ การกระทำาของมนษยทสรางเงอนไขปจจยทำาใหเกดภาวะเชนนขน ทงโดยทรตวและโดยรเทาไมถงการณ บทความเรอง คลายรอนใหโลกดวยปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ไดชใหเหนถงปจจยเหลานนทงในเชง โครงสรางทาง

ความคดและวธการของปจเจกชน พรอมเสนอวธการจดการปจจยเหลานนอยางสรางสรรคดวยปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ซงจะตองอาศยความพรอมใจกนในการขบเคลอนแนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยงสภาคปฏบตใหมากทสด โดยตองเรยนรทำาความเขาใจปรชญาเศรษฐกจพอเพยงใหถองแท ทงตองตระหนกชดถงผลเสยอนจะเกดจากการตามใจ อยากเสพเสวยโลกจนเกนพอด

บทความเรอง การศกษาวาดวยผหญงกบศาสนา : ปรชาญาณ ทหายไป พยายามชใหเหนถงบทบาทและหนาทของผหญงทมตอศาสนา ตงแตในอดตตามประวตศาสตรของศาสนาตาง ๆ เพอเชอมโยงใหเหนถงบทบาทและหนาทของผหญงในยคปจจบนทหายไป โดยพยายามชใหเหนวา พนทสำาหรบสตรในศาสนา โอกาสทผหญงจะไดใชปรชาญาณหรอความรความสามารถเกยวกบศาสนาทตนนบถอลดนอยลง ไมเวนแมกระทงในบรบทของพระพทธศาสนาเถรวาท

เรองสน สงสดทายในชวต พยายามสะทอนใหเหนความจรงของชวตในบนปลายในโลกยคแหงการแยงชงแขงขน การใหเวลาแกกนและกนในระหวางคนทรกกนและ

2

เครอญาตจะลดลงไปเรอย ๆ ถงทสดอาจไมมเวลาดแลเอาใจใส เพราะตองใชเวลาเทาทมในการทำางาน สรางรากฐานชวตของตนเองโดยอาจลมรากฐานของรากฐานชวตแลวปลอยใหรากฐานชวตอยตามลำาพง ณ สถานทแหงใดแหงหนงเลก ๆ ในจกรวาล งานเลก ๆ นอาจจดประกายความคดของคนยคนไดคดทบทวนชวตของตนเองในสงทไดทำาลงไปและยงไมไดทำาแลวจกดำาเนนการเชนไร ตอไปในอนาคต

ความเจรญกาวหนาทางวทยาศาสตรการแพทย ไดคนพบความจรงเกยวกบชวตมนษยทสามารถใชอวยวะของมนษยหรอบางสวนของมนษยใชในการรกษาโรค ปจจบน กระแสเรองการใชสเตมเชลลของมนษยเพอรกษาโรคบางชนดของมนษยได สเตมเชลล คอ อะไร ไดแก สวนไหนของมนษย และใชรกษาโรคอะไรไดบาง ตลอดถงมปญหาดานไหนบางหากจะใชสเตมเชลลทวานรกษาบางชนด บทความเรองปญหาการใชสเตมเชลลในการรกษาโรคในทศนะพระพทธศาสนา จะใหรายละเอยดเกยวกบเรองน พรอมทศนะวจารณในมมมองของพระพทธศาสนาวาสามารถทำาไดในขอบเขตแคไหน

3

ขอขอบคณเจาของบทความทกบทความและขอขอบคณคณะกรรมการทปรกษาผทรงคณวฒทกทานเปนอยางยงทไดกรณารบเปนกรรมการพจารณาบทความและพจารณาตรวจสอบความถกตองของเนอหา ตลอดถงการใชภาษาใหถกตองตามหลกภาษากอนจดพมพ หวงเปนอยางยงวา จะไดความกรณาจากทกทานในโอกาสตอไปเปนอยางด อนง ขอคด ขอวจารณตาง ๆ ในเนอหาแตละบทความยงคงเปนลขสทธของผเขยนบทความเอง บรรณาธการไมจำาตองเหนดวยในทกประเดนไป หากมประเดนใดทผอานประสงคจะรวมวพากษวจารณ แลกเปลยนทศนะเชงวชาการสามารถทำาได วารสารปณธานยนดเปนเวทสงผานองคความร ขอคดเหนดสสงคมเพอรงสรรคสงคมรวมกน

กองบรรณาธการตระหนกดวา การจดวารสารเพอสรางสรรคงานทางวชาการบรการแกชมชนไมใชเรองททำาไดงาย เพราะตองมเงอนไขมากมายทงในดานงบประมาณ เนอหาบทความ การจดทำาตนฉบบ และ ตองพมพเผยแพรทนเวลาหรอตรงเวลา โดยเฉพาะขอสดทาย เพราะหากจะทำาใหตามมาตรฐานทยอมรบกน จะเหนวา มปจจยหลายประการทเราไมสามารถควบคมได หากแตตอง

4

อาศยความรวมมอรวมแรง รวมใจกนในหลายฝาย โดยเฉพาะกองบรรณาธการ ตองขอขอบคณเปนอยางยง

สารบญ

บทบรรณาธการ ๑

สารบญ ๔คลายรอนใหโลก ดวยปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

จารณ วงศละคร ๕การศกษาวาดวยผหญงกบศาสนา : ปรชาญาณทหายไป

5

ชาญณรงค บญหนน ๔๔สงสดทาย...ในชวต - The last thing in my life

ธญวรตน คงมน ๘๗

ปญหาการใชสเตมเชลลในการรกษาโรคในทศนะพระพทธศาสนา สยาม ราชวตร

๙๙

คลายรอนใหโลก ดวยปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

6

จารณ วงศละครก

ความนำา

เปนธรรมดาทมนษยจะรกสข เกลยดทกข แตทไมธรรมดาและนาเศราใจกคอวถชวตทมงเสพมงบรโภคความสข และหลกหนจากความทกขของมนษย บางครงไปเบยดขบ แยงชง ทำารายผอน ดวยหวงจะสขเพยงผเดยว ทงยงทำาลายธรรมชาต สรรพสตว สรรพสงทเปนเพอนรวมโลก สดทายแลวกเปนภยยอนกลบมาทำารายตวมนษยเอง ดงเกดวกฤตไปทว ไมวาจะเปนวกฤตดานพลงงาน นำามนเชอเพลง สงคราม สารเสพตด โรคภยไขเจบ และทวกฤตสด ๆ เขาขนมหนตภย ณ หวงเวลานคอ ภาวะโลกรอน (Global Warming)

จากการ เปดโปง“ ” วกฤตโลกรอน โดยกลมตางๆ ทงภาครฐและเอกชน เชน กรนพซ (Greenpeace) คณะกรรมการของรฐบาลนานาชาตวาดวยเรองการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ หรอ IPCC (Intergovernmental Panel

ก รองศาสตราจารย ประจำาภาควชาปรชญาและศาสนา คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

7

on Climate Change) และทโดงดงสดๆ คอ อล กอร (ผเกอบไดเปนประธานาธบดสหรฐอเมรกาในป ค.ศ. ๒๐๐๐ แตตองพายแพประธานาธบด จอรจ ดบเบลย บช อยางฉวเฉยดดวยคะแนนเสยงลกลบในรฐฟลอรดา)๑ ท เปดโปง“ ” วกฤตโลกรอนและทางรอดของมวลมนษย ผานภาพยนตรสารคด ชอ AN INCONVENIENT TRUTH ซงตอมาทำาเปนหนงสอ และแปลเปนภาษาไทย ชอ “AN INCONVENIENT

TRUTH โลกรอน ความจรงทไมมใครอยากฟง” โดยสำานกพมพมตชน เผยแพรใหผทแมไมอยากฟง (แตจำาเปนตองฟง) ไดรถงมหนตภยโลกรอนวาถงขนทำาลายโลกและมนษย การแกวกฤตจงตองแกท มนษย“ ” ทเปนทงผผลตและผบรโภค อนเปนตนเหตสำาคญของปญหา ผลจากการเปดโปงทำาใหภาพยนตร ไดรบรางวลออสการ และอล กอรไดรบรางวลโนเบลสาขาสนตภาพ ในป ๒๐๐๗

คนสวนหนงเมอฟงก ไดยน“ ” เมอดก เหน“ ” เมออานก เขาใจ“ ” จงพยายามปรบเปลยนความคด คานยม และการกระทำาทจะชวยใหวกฤตโลกรอนผอนคลายลง แตมจำานวนไมนอยทยงรรอและเฉอยเฉย ซงการทำาเฉยตอสถานการณเชนนเปนการทำารายตวเองและทำาลายลกหลานอยางเลอดเยน เพราะวาผลกระทบของภาวะโลกรอน กอ

8

เกดภยรายและรนแรงไมนอยกวามหนตภยนวเคลยร อาทเชน ทำาใหสงแวดลอมเสยสมดล ระบบนเวศถกทำาลายจนไมเหมาะสำาหรบการเปนทอยอาศยของมนษยอกตอไป ดงจะเหนวาอณหภมโลกทสงขนกอใหเกดคลนความรอน ยงผลใหผคน รอนตาย“ ” เชน ในยโรปป ๒๐๐๓ มผเสยชวตเพราะคลนความรอนในอตาล ๒๐,๐๐๐ คน ฝรงเศส ๑๕,๐๐๐ คน โปรตเกส ๑๓,๐๐๐ คน เนเธอรแลนด ๑,๔๐๐ คน องกฤษ ๙๐๐ คน สเปน ๑๐๐ คน รวมแลวกวา ๕๐,๐๐๐ คน๒ ขณะทอเมรกา จน อนเดย พมา อนโดนเซย เวยดนาม อรก อหราน ตางเผชญความวปรตแปรปรวนของธรรมชาต ผทตดตามขาวจะพบวา เดยวพายพดกระหนำา เดยวนำาทวมฉบพลนนำาปาไหลหลาก เดยวหมะตกหนก เดยวแผนดนไหว สรางความสญเสยแกชวตและทรพยสนอยางไมหยดหยอน ภาวะโลกรอนไดทำาใหเกดไฟไหมปาอยางรนแรง สรางความเสยหายแกชวตมนษย พช สตว รวมถงเปนเหตปจจยของการเกดโรคใหม ๆ เชน ไวรสเวสตไนล แลวยงทำาใหโรคเกา เชน มาลาเรย ทเคยควบคมไดแลวกลบมาระบาดอกครง

นอกจากน ดงททราบกนมานานแลววา ภาวะโลกรอนทำาใหนำาแขงขวโลกละลาย ยงผลใหระดบนำาทะเลสงขน

9

นอกจากนยง เปนสาเหตใหบางพนทเกดความแหงแลง“ ฝนไมตกตองตามฤดกาล สงผลใหปรมาณนำาในแมนำาและในทะเลสาบหลายแหงทวโลกลดลง” ๓ ดงปรากฏในเอเชย พบวา ธารนำาแขงบนเทอกเขาหมาลยบนทราบสงทเบตกำาลงหดตวลง หากปลอยใหภาวะโลกรอนดำาเนนตอไป ภายในครงศตวรรษขางหนา“ ประชากรโลกรอยละ ๔๐ อาจ

ตองเผชญกบปญหาขาดแคลนนำาดมอยางรนแรง”๔ เพราะทราบสงทเบตเปนตนกำาเนดระบบแมนำาสายสำาคญคอ แมนำาเหลอง แยงซ สาละวน โขง พรหมบตร คงคา สนธ นนแสดงวา ภาวะโลกรอนยอมสงผลกระทบตอการลดตำาลงของผลผลตทางการเกษตร อนจะนำาไปสวกฤตขาวปลาอาหาร และความอดอยาก

ทนาหวาดหวนกคอ ไดเกดพายถขนและรนแรงขน ดงพายไซโคลนนารกส (Nargis) ถลมพมาเมอพฤษภาคม ๒๐๐๘ ยงความสญเสยชวตมากกวาแสนคน ทำาใหไรทอยอาศยมากกวาลานคนหรอพายเฮอรรเคนแคทรนา (Katrina)

ทถลมรฐนวออรลนส ของสหรฐอเมรกาเมอเดอนสงหาคม ๒๐๐๕ กมผเสยชวตนบพน บางทภาวะโลกรอนทำาใหเราตองสงคายนาตำาราวทยาศาสตรกนใหม เพราะเดมเคยเชอวา เปนไปไมไดทเฮอรรเคนจะกอตวขนในสวนใตของ“

10

มหาสมทรแอตแลนตก แตวาในป ๒๐๐๔ ไดมเฮอรรเคนพดถลมบราซลเปนครงแรกในประวตศาสตร”๕

จากขอมลทเผยแพรออกมาทางสอตางๆ อยางตอเนอง คดวานาจะทำาใหชาวโลกรบรวากาซเรอนกระจก เชน คารบอนไดออกไซด มเทน ฯลฯ อนเปนสาเหตของวกฤตโลกรอน เกดมาจากกจกรรมการใชชวตของมนษย ซงเปนผผลตและเปนเจาของกระบวนการบรโภคทสำาคญ ดงรายงานของ IPCC วา “...มความเปนไปไดสงกวารอยละ ๙๐ วาการกระทำาของมนษย อาทการเผาไหมเชอเพลงฟอสซลเปนสาเหตหลกททำาใหโลกรอนขนในรอบ ๕๐ ปทผานมา...” ๖

เมอเราใชเชอเพลงฟอสซล (นำามน กาซธรรมชาต ถานหน) ในกจกรรมตางๆ ทงทบาน ททำางาน ในโรงงานอตสาหกรรม ในการคมนาคมขนสง หรอเมอเกดไฟไหมปา เผาขยะ กอใหเกดคารบอนไดออกไซดขน สงผลใหชนบรรยากาศทหอหมโลกหนาขนและกกเกบรงสอนฟาเรดซงควรจะหลดลอดออกไปสหวงอวกาศไวมากเกนไป สงผลใหโลกมอณหภมสงเกนพอด และมสภาพไมเออตอการดำารงอยของสรรพชวต

11

ยงเราใชเชอเพลงฟอสซลมากเทาไหร ภาวะโลกรอนกยงวกฤตขนเทานน

ยงวกฤตโลกรอนเกดมากขนเทาใด โลกกยงหมดสภาพเปน ดาวเคราะหทเออตอสรรพชวต“ ” มากขนเทานน

แลว...อนาคตลกหลานเราจะอยกนไดอยางไร? เราควรดำาเนนการอยางไรตอไป?

ทำาใหโลกเยนลง...ดวยปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

ถามองจากมมของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง อธบายไดวาเหตปจจยเรงใหโลกรอนจนเปนวกฤตรนแรงขนกคอ มนษย“ ” ผมเศรษฐกจไมพอเพยง มชวตอยางไมมความพอประมาณ ไมมเหตผล และไมมภมคมกนในตวทดพอ สำาหรบรองรบผลกระทบอนเกดจากการเปลยนแปลง ทงยงขาดความรและคณธรรม เปนฐานในการคดการประพฤตปฏบต

ยงไปกวานน เศรษฐกจไมพอเพยง ยงเปนอปสรรคมใหการแกวกฤตโลกรอนคบหนาอกดวย ดงจะ

12

เหนวา ปจจบนเรามขอมลมากพอสมควรเกยวกบสาเหต ผลกระทบ แนวทางปองกนและแกไข แตวายงไมสามารถจดการอะไรไดมากนก นนเปนเพราะมนษยมระบบภมคมกนบกพรอง อนเปนผลมาจากการขาดความรและคณธรรม รวมทงการมคานยมหรอมทศนคตบางประการทเปนอปสรรค (barriers) ดงจะไดกลาวถงตอไป

เมอเปนดงน การจะทำาใหโลกเยนลง กตองอาศยเศรษฐกจพอเพยง

กอนจะลงรายละเอยดเกยวกบการคลายรอนใหโลกและมนษย ควรกลาวไว ณ ทน เปนเบองตนวา ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง (Philosophy of the Sufficiency Economy) เปนวธคด แนวคด แนวทางการประพฤตปฏบต รวมถงการใหคณคาและความหมายแกสงทเกยวของกบการดำาเนนชวตมนษย ซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช พระราชทานแกพสกนกรชาวไทยมายาวนานกวา ๓๐ ป โดยเฉพาะอยางยงเมอประเทศไทยเกดวกฤตเศรษฐกจในป พ.ศ. ๒๕๔๐ พระองคทรงเนนยำามากขน จากนนกมการเผยแพรและขบเคลอน เพอใหประชาชนทกระดบและทกสาขาอาชพนอมนำา ปรชญา“ ” เศรษฐกจพอเพยง ไป ถอดร“

13

หส” คนหาแนวทางปฏบตทเหมาะสมกบสภาพการณและเงอนไขของตน

ความพอเพยง หมายถง ความพอประมาณ ความมเหตผล รวมถงความจำาเปนทจะตองมระบบภมคมกนในตวทดพอสมควร ตอการมผลกระทบใด ๆ อนเกดจากการเปลยนแปลงทงภายนอกและภายใน ทงน จะตองอาศยความรอบร ความรอบคอบ และความระมดระวงอยางยงในการนำาวชาการตาง ๆ มาใชในการวางแผนและการดำาเนนการทกขนตอน และขณะเดยวกนจะตองเสรมสรางพนฐานจตใจของคนในชาต โดยเฉพาะเจาหนาทของรฐ นกทฤษฎ และนกธรกจ ในทกระดบ ใหมสำานกในคณธรรม ความซอสตยสจรต และใหมความรอบรทเหมาะสม ดำาเนนชวตดวยความอดทน ความเพยร มสตปญญา และความรอบคอบ เพอใหสมดลและพรอมตอการรองรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและกวางขวางทงดานวตถ สงคม และสงแวดลอม และวฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางด ๗

โดยทวไป ไดมผสรปปรชญาเศรษฐกจพอเพยงวา ประกอบดวย ๓“ หวง ๒ เงอนไข”

14

“๓ หวง”หรอ หลก ๓ ประการ ไดแก.-

๑) ความพอประมาณ คอ การดำาเนนชวต ไมวาจะเปนการผลต การบรโภค เปนไปตามความจำาเปน มความพอเหมาะพอด ไมมากไมนอยเกนไป คอ ไมเวอร“ ”

๒) ความมเหตผล คอ ไมบา“ ” สามารถวเคราะหความสมพนธเชงเหตและผลของปจจยทเกยวของกบเรองททำาอยางรอบดาน มปญญาแยกแยะคณคาแทคณคาเทยมในการผลต การบรโภค และการกระจายสนคาและบรการ ไมปลอยใหความอยากครอบงำาอยางขาดสต

๓) การมระบบภมคมกนในตวทด คอ มความพรอมรบความเปลยนแปลง เมอเกดปญหาขน กสามารถยนหยดอยได ไมลมงาย ๆ คอ สามารถยนอยบนขาของตวเอง พงพาตวเองได

“๒ เงอนไข” ไดแก ความรและคณธรรม ทเปนตวกำากบควบคมเพอใหหลกทง ๓ ประการดำาเนนไปอยางถกตองดงาม

โดยท ๓“ หวง ๒ เงอนไข” น มลกษณะเปน องครวม (Holistic) มภาวะสมพนธโยงใย มพลวต (dynamic) ทอาจจะแยกแยะในการพดการเขยนทละประเดนได แตในการคด

15

และการปฏบต จะไมสามารถแยกออกจากกนไดอยางเปนอสระ เพอใหเหนภาวะ องครวม“ ” จงขอนอมนำาปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาวาดเปนตนไม ขอเรยกวา ตนพอ“เพยง” ดงน

“ตนพอเพยง”

ใบ ดอก ผล เปรยบไดกบความอยดมสข ซง ใบ ดอก ผล จะงดงามสมบรณได ขนอยกบระบบรากและลำาตนทสมบรณแขงแรง

16

สวนรากของ ตนพอเพยง“ ” คอ ความรและคณธรรม โดยความรและคณธรรมน ไดรบการสงสมบมเพาะหลอเลยงและขดเกลาจาก ศาสนา ปรชญา ครอบครว สงคมและวฒนธรรมทตนสงกด ทำาใหมคานยม มโลกทศน และชวทศนแบบหนง สงเหลานจงเปรยบเสมอนนำาและธาตอาหาร ทรากจะดดไปหลอเลยงลำาตน

สวนลำาตน ไดแก ความพอประมาณ ความมเหตผล และการมระบบภมคมกนในตวทด เมอระบบรากด ผสานกบลำาตนแขงแรง กสงผลใหสวนบน คอ ใบ ดอก ผล งอกงามสมบรณ นนคอ ความอยดมสขของมวลมนษย รวมถงความสมดลของระบบตางๆ ในสงคม และความยงยนของโลกและสรรพสง

กลบมาทวกฤตโลกรอน ดงกลาวมาแลววา มนษย“ ” ทม เศรษฐกจไมพอเพยง เปนทงตนเหต

สำาคญของวกฤต และเปนทงอปสรรคในการแกวกฤต ฉะนน หนาทของมนษยคอ ทำาใหมนษยมเศรษฐกจพอเพยง

17

ในกจกรรมทางเศรษฐกจของสงคมทมคานยมผลตมากบรโภคมาก เปนตนเหตของการเผา ผลาญ ดด ขดรด และถลง ทรพยากรธรรมชาตจนแทบไมเหลอ เมอครงทยงมทรพยากรสมบรณ เรากใชอยางฟมเฟอย ทงๆ ขวางๆ ไมบนยะบนยง

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงมสายพระเนตรอนยาวไกล จงทรงเตอนสตพสกนกรไวตงแตป ๒๕๒๙ ทยงมทรพยากรธรรมชาตสมบรณอย วา...

“...ขอสำาคญเราจะตองรจกใชทรพยากรอยางฉลาด คอไมนำามาทมเทใชใหสนเปลองไปโดยไรประโยชน หรอไดประโยชนไมคมคา หากแตระมดระวงใชดวยความประหยดรอบคอบ ประกอบดวยความคดพจารณาตามหลกวชา เหตผล และความถกตองเหมาะสม โดยมงถงประโยชนแทจรงทจะเกดแกประเทศชาต ทงในปจจบนและอนาคตอนยนยาว... (พระราชดำารสในการเสดจออกมหาสมาคม ในงานพระราชพธเฉลมพระชนมพรรษา วนศกรท ๕ ธนวาคม ๒๕๒๙)

18

อก ๓ ปตอมา คอ พ.ศ. ๒๕๓๒ ทรงเตอนเรองโลกรอน อนมสาเหตมาจากการเผาผลาญทรพยากรธรรมชาตประเภทเชอเพลงฟอสซล วา...

“...การเผาเชอเพลง เชน ถาน ถานหน นำามน เชอเพลงอะไรๆ ตางๆ เหลานทงหมดทำาใหคารบอนขนไปในอากาศจำานวน ๕ พนลานตนตอป แลวกยงมการเผาทำาลายปาอก ๑.๕ พนลานตน รวมแลวเปน ๖.๕ พนลานตน ถาขนๆ ไปอยางน กเทากบเกอบสบเปอรเซนตของจำานวนทมอยแลวในอากาศ ถาไมมอะไรทจะทำาใหจำานวนของสารนในอากาศลดลง กจะทำาใหสารนกลายเปนเหมอนตกระจกครอบ ทำาใหโลกนรอนขน...” (พระราชดำารสพระราชทานแกคณะบคคลตางๆ ทเขาเฝาฯ ถวายพระพรชยมงคล ในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย สวนจตรลดา วนจนทรท ๔ ธนวาคม ๒๕๓๒)

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเตอนเรองโลกรอนมานานแลว...กอนอล กอร จะเปดโปงวกฤตโลกรอนผานสารคด “An Inconvenient Truth” ในป พ.ศ. ๒๕๕๐ (ค.ศ. ๒๐๐๗)

เสยอก

19

แตประชาชนกมไดนำาพา เพราะไดแตฟง แตไมไดยน จงไมเรยนร ไมเขาใจ ไมเกดปญญา จงยงมโลกทศนคบแคบ มทศนคตและคานยมแบบเดม ทำาใหชวตมระบบภมคมกนบกพรอง และกลายเปนอปสรรค (barriers) ในการทำาใหโลกเยนลง เพอคงสภาพการเปนดาวทเออตอการดำารงอยของสรรพชวตตอไป

อปสรรคททำาใหงานแกวกฤตโลกรอนไมคบหนา

และการสกบอปสรรคดงกลาว

ควรขยายความทตรงนวา โลกทศน ทศนคต และคานยมทเปนอปสรรค (barriers) ในการแกวกฤตโลกรอน มดงน

๑. มนษยขาดปญญา เหนแกตว มโลกทศนทคบแคบ

มนษยเปนสตวโลกชนดพเศษทเปนทงผสรางและผทำาลาย แมในกระบวนการสนองความตองการของชวตตามปกต (maintenance needs) อาท ความตองการทอยอาศย ทำาใหเราจำาเปนตองสราง (ผลต) บานเรอน ในกระบวนการ

20

ผลตกคอการแปรสภาพทรพยากร เชน ตนไม ใหเปนบานเรอน และกระบวนการผลตยอมมขยะและของเสยเหลอทง สรางบานหลงโต ทรพยากรกยงถกแปรสภาพมาก ขยะและของเสยกยงเยอะ ยงมนษยมความตองการมาก กยงทำาลายมาก โดยเฉพาะมนษยทม “...ความเหนแกไดโดยขาดความร สตปญญาและจตสำานกถงผลเสยหายทจะตดตามมาจากการกระทำาของตน ซงเคราะหกรรมนนไมเพยงแตจะเกดขนกบตนเทานน แตจะยงความเดอดรอนใหแกผทไมมสวนในการกระทำานน ๆ เลย...” ๘

ถงกระนนมนษยกมไดนำาพา จงยงออยอง รรอ ผดผอนและพยายามหลกเลยงการผกมดตวเองไวกบการแกปญหาดงกลาว เหตทเปนดงน เนองมาจากมนษยมโลกทศนคบแคบ มความเขลาเบาปญญา ขาดความรจรงเรองโลกและชวต และขาดคณธรรม คอ มความเหนแกตว หรอถาพดภาษาเศรษฐกจพอเพยงกคอการ ขาดความรและ“คณธรรม” นนเอง

เพราะขาดปญญา ไมมความรอบรเรองระบบนเวศ เราจงไมรและไมสำานกวา โลก ซงประกอบดวยมนษย พช สตว ดน นำา ฟา อากาศ มสภาพองครวม (Holistic) คอมภาวะ

21

สมพนธเกยวเนองโยงใยมพลวต (dynamic) ดงวล เดด“ดอกไมสะเทอนถงดวงดาว” เนองจาก สวรรค“ โลก และสรรพสงเปนหนงเดยวกน โลกทงโลกเปนครอบครวเดยวกน” ๙ ดงทศนะของ หวาง หยง หมน (๑๔๒๗ – ๑๕๙๒) แหงลทธขงจอใหม

เราขาดความรรอบ รไมกวาง จงไมเขาใจวาทแทเราเปนหนงเดยวกบโลก โลกคอเรา การทำารายโลกกคอทำารายเราเอง เสมอนหยกเลบกเจบเนอ

ผขาดทงความรและคณธรรม มกมองสนและคบแคบ ดวยคตทวา ขอไมใชบานฉนกพอ“ : not in my backyard”

และเหนแกประโยชนเฉพาะหนาของตนเอง จงไมเขาใจวาเรองของสงแวดลอม ทแทแลวเปนเรองของทกคน

ผมความรรอบ รกวาง รจรงเรองสงแวดลอม จะมสายตายาวและกวาง จงเขาใจวาโลกทกวนนเหมอนยานอวกาศ (spaceship earth)๑๐ อนกระจดรดทลองลอยในหวงแหงจกรวาลอนไพศาลและเวงวาง มเสบยงอาหาร นำา เชอเพลง และอากาศอยอยางจำากด โดยทไมสามารถหาไดจากทไหนอกแลว ฉะนน มนษยชาตซงเปนผโดยสารยานอวกาศลำานจงรวมชะตากรรมเดยวกนและตองพงพาอาศยกนและกน

22

อยางหลกเลยงไมได ความผดพลาดของผโดยสารคนหนง (หรอประเทศหนง) ยอมนำาความพนาศยอยยบมาสผโดยสารอน (หรอประเทศอน) ตลอดจนโลกทงโลก ไมวาคณจะเปนใคร เปนผโดยสารชนไหน หากยานโลกลำานประสบภยพบตคณกคงไมรอด ทำานองเดยวกนหากโลกรอนขนเราซงอยบนโลกกคงกลายเปนคนอบ คนปง หรอคนตมสกไปดวย

ผมความรยอมเขาใจดวา หมอกควนไมมพรมแดน ฉะนน การเผาไหมหรอไฟปา แมจะเกดในทหางไกล เชน เกดทจงหวดเลย ตาก อตรดตถ ลำาปาง รวมทงประเทศเพอนบาน กสามารถกอเกดหมอกควนพษลอยปกคลมมาถงเชยงใหม ยงผลใหผคนลมปวยดวยโรคทางเดนหายใจ เสยเงนทอง เสยสขภาพ เสยงบประมาณ เสยโอกาสสารพด ฯลฯ

ทกสงสงผลกระทบถงกน การละลายของนำาแขงทแอนตารกตกาและกรนแลนด จงสงผลใหผนแผนดนของหลายประเทศหดหาย ประชากรของประเทศหมเกาะในมหาสมทรแปซฟกซงตงหลกแหลงอยปรมระดบนำาทะเล รวมทงเมองชายฝงเกอบทวโลกทงในอเมรกา กลกตตา

23

บงคลาเทศ จน ไทย (เชนทหมบานขนสมทรจนในสมทรปราการ และทเขตบางขนเทยนกรงเทพมหานคร)

ตองโยกยายบานเรอนเพอหนจากระดบนำาทะเลทสงขน บางทอาจ ถงเวลาแลวทเราจะตองทำาแผนทโลกกนใหม“ ”

๑๑

ฉะนน ในการชวยคลายรอนใหดาวโลก ทกคนไมวาจะเปนใคร อยประเทศใด ตองพรอมใจกนลดกจกรรมทงมวลทจะเพมกาซเรอนกระจก เชน การลดการใชเชอเพลงฟอสซล กตองทำาในทกกจกรรมอยางพรอมเพรยงโดยไมเกยงงอนกน เพราะการลดการปลอยกาซดงกลาวโดยคนใดคนหนงจากสวนใดสวนหนงของโลก ในขณะทคนอนจากสวนอนของโลกปฏเสธทจะทำา กจะเปนเหมอนการหยดนำาสะอาดหนงหยดลงไปในแมนำาเนาเสย กคงไมเกดความเปลยนแปลงอะไร

แตเพราะความเขลา มนษยจงเกยงงอน ออยอง ผดผอน รรอ ประวงเวลาเรอยมา เหตการณนเปรยบไดกบคนในหองประชมทตองการความเงยบ จงตางบอกกนและกนวา เธอเงยบส“ ! เธอเงยบส!....” ซงการทำาเชนนความเงยบไมมทางเกดขนไดเลย ตอเมอทกคนพรอมใจกนหยด

24

พดนนแหละ ความเงยบกจะเกดเอง...การแกปญหาสงแวดลอมกเชนกน ทกคนตองพรอมใจกนยตปญหาเดม ไมเพมปญหาใหม

การขาดความรจรงเรองชวต ทำาใหไมรวาชวตคออะไร ควรอยอยางไร อะไรคอความสขทคควรกบการเปนมนษย จงดวนสรปวาความสนกสำาราญ ความสะดวกสบายจากการ ได ม เสพสนคาและบรการ ตลอดจนการมทรพย เกยรต อำานาจ คอความสขทควรแสวงหา ทงทยงมความสขบางอยางไมตององอาศยวตถ (เชน ความสขใจจากการไดนงชมอาทตยอสดง) ประกอบกบการมความละโมบ เหนแกตว จงตองแขงขน เบยดขบแยงชง เพอจะไดบรโภคมากกวา เหนอกวาผอนหรอชาตอนอยเสมอ ทกวนนมนษยจงทำาตวเปนดง หนถบจกร“ ” ทเพยรสรางเพยรเสพสนคาและบรการแปลกใหม ซงบางครงพนเลยขอบเขตของจนตนาการ

บางคนมอยางลนเกน ขณะทบางคนกขาดแคลนไปเสยทกสง กระทงถงขนอดตาย

นบวนระยะหางระหวางคนรวยกบคนจนกยงถางกวางจนยากจะบรรจบ

25

ผสานเขากบมนษยมเศรษฐกจไมเพยงพอ คอไมมความพอประมาณ ไมใชเหตผลวเคราะหความจำาเปนในการผลตและการบรโภค ไมมและไมใชปญญา จงทำาใหรไมเทาทนระบบเศรษฐกจแบบทนนยมหรอแบบตลาดเสร ทมปรชญาการผลตวา ลงทนนอยทสด“ ใหไดกำาไรมากทสด” ทผผลตตางแขงขนกนดวยกลยทธการโฆษณา จงใจใหมผซอมากทสด เพอผลกำาไรมากทสด ผขาดปญญาจงเหนวาคณคาเทยมของสนคาและบรการ (เชน ความโกเกทนสมยของรถยนต) เปนคณคาแททจำาเปนแกการบรโภค ผขาดปญญาและมภมคมกนบกพรอง จะถกหลอกถกโจมตดวยกลยทธโฆษณา กระตนใหเกดความอยาก (desire) และเหน (ผด) วานนคอความจำาเปน (needs)

ผบรโภคทขาดปญญา ขาดเหตผล มภมคมกนในตวบกพรอง จงทรนทรายอยากได อยากม อยากซอ อยากหา ทกสงทผผลตตองการขาย ทกวนนเราจงเหนพลงอำานาจของโฆษณาททำาใหผบรโภคเชอวาตวยงดอย ยงดไมพอ เกงไมพอ ขาวไมพอ ผอมไมพอ สวยไมพอ ทนสมยไมพอ จนกวาจะซอจะมจะบรโภคสงทผผลตตองการขายเสยกอน นนแหละจงจะ ด“ เกง ขาว พอ… ”

26

แมไมมเงนพอกใชวธซอเงนผอน หรอไมกหา เงน“ในอนาคต” ดวยสารพดวธ เชน การแปลงสนทรพยเปนทน (ทงจำานำา จำานอง) การกยมเงนสด เงนดวน การใชบตรเครดต การขายสมบตเกา ขางฝายเจาของกจการกขยายกจการจนเกนตว เกนความสามารถในการพงพาตนเอง เลยตองพงตลาดตางประเทศ พงเทคโนโลยชนสงทตองใชเงนลงทนมาก เหตนทำาใหตองพงเงนทนจากแหลงตาง ๆ สดทายปญหาหนสนกทวมทนจนยากจะเยยวยาอาจถงขนตองปดกจการ บางคนตายไปแลวยงทงมรดกหนไวใหคนทอยขางหลง ดงเพลงคำาเมอง ไปไมกลบหลบไมตน“ ” ของประเสรฐ คารเนชน ทมเนอรองตอนหนงวา “...อซบายสงทนายมาหาจนเซง นมซเสง นยมฯและสนปราณ อออน เฟรสทชอยส มาบอยปากยอยสนด กเพราะนองไปเปนหน ตายเปนผละหนไวตวย…”

ตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงถอวาการเปนหนเปนเหตใหภมคมกนบกพรอง ทำาใหเสยเกยรตโดยเฉพาะอยางยงการกเงนมาใชฟมเฟอย ดงพระราชดำารสทวา การกเงนทนำามาใชในสงทไมทำารายไดนน“ ไมด อนนเปนขอสำาคญ เพราะวาถากเงนและทำาใหมรายได กเทากบ

27

ทำาใหใชหนได ไมตองตดหน ไมตองเดอดรอน ไมตองเสยเกยรต”

ซงสอดคลองกบหลกพระพทธศาสนา ทสอนวาการไมเปนหนเปนความสขอยางหนงของคฤหสถ เรยกวาสขเกดจากความไมเปนหน (อนณสข)

ภายใตระบบเศรษฐกจแบบตลาดเสร ผบรโภคกถกหลอกไดอยางเสร ทงยงเหนแกตวอยางเสร โดยมคตการดำารงชวตวา ขอฉนไดบรโภค“ แมนำ9าจะทวมโลกกชางมน!!”

หากปลอยใหโลกรอนกระทงนำาทวมโลก มนจะ“…เปนเรองผดจรยธรรมอยางรายแรงจนไมอาจใหอภย ภยพบตจะตกอยกบลกหลานของเราทตองเผชญกบอนาคตอนมดมน” ๑๒

เหตดงน จงถงเวลา...เปลยนแปลง (change) โดย เรมท เปลยนความเขลาใหเปนความร เปลยนความเหนแกตวใหเปนความเหนแกผอน

28

งานสรางคนใหมโลกทศนทเหมาะสม ใหมความรและมคณธรรม เชน มความเหนแกผอนมากกวาเหนแกตวเอง เปนงานหลกของนกปราชญและศาสดามาตลอดประวตศาสตรของมนษย นบตงแตนกปราชญกรกยคคลาสสก ลทธขงจอใหม ลทธรกโลก มาถงพวกประโยชนนยม ทสำาคญลทธเหลานมหลกคำาสอนของศาสนาสำาคญของโลกเปนฐานคด

ประเทศไทยเองกมกษตรยนกปราชญทสนบสนนใหพสกนกรมคณสมบตทเหมาะสมและเออตอการพฒนาทสมดล ยงยน มนคง เพอความอยดมสขตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

เมอนำา ปรชญา“ ” เศรษฐกจพอเพยง มา ถอดรหส“ ” หาคำาอธบายและหาแนวทางเผชญกบภาวะโลก

รอน พบวาควรมงไปทการสราง ทศนคตพอเพยง“ ” ขนในตวบคคล เพราะบคคลเปนทงผผลตและเปนทงเจาของกระบวนการบรโภค โดยเรมทการปลกฝงความรและคณธรรมเพอใหเปนรากฐานของการคด พด ทำาอยางพอประมาณ มเหตผล มภมคมกนในตวทดพอ

29

ผมทศนคตพอเพยงจะ ระเบดจากขางใน“ ” คอ เปลยนวธคด พลกมมคด ปรบความเชอและคานยม พรอมทงปฏรปวถการดำารงชวตโดยการตรวจสอบชวตประจำาวนอยางเขมงวด เชน การเดนทาง กตองใชเหตผลวเคราะหอยางรอบคอบรอบดานถงความจำาเปนในการใชพาหนะ หากจำาเปนตองมรถสวนตว กตองพจารณาดวยปญญาวามรายได มศกยภาพพอสำาหรบการซอรถอะไร สวนการตดสนใจซอกตองอาศยปญญา เพราะปญญาจะบอกใหเลอกทคณคาแทของรถ มใชทคณคาเทยม (เชน เพอแสดงฐานะ โกเก อวดรวย) ฉะนน ผมทศนคตพอเพยงจะเลอกซอรถขนาดเลก ประหยดพลงงาน สามารถใชพลงงานทดแทนได และ ฉลาดใช“ ” ดวยความรอบคอบ ระมดระวง หมนดแลรกษาสภาพเพอใหใชไดนาน ทงพยายามยบยงการกระทำาทสรางมลภาวะ เชน ถาจะลางรถกเลอกใชวสดทไมเปนอนตรายตอสงแวดลอม ลดการใชเครองปรนเปรอความสนก สะดวก สบาย ฯลฯ ผจะกระทำาดงนไดตองมความรกโดยไมมเงอนไข เสมอนตนไมทใหรมเงาแกทกคนและทกสงโดยไมเลอกหนา

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงรกและเมตตาจงมพระราชดำารสแกพสกนกรเปนระยะๆ ถงแนวทางการดำารง

30

ชวตเพอความอยดมสขระยะยาว ดงพระราชดำารสในวนท ๔ ธนวาคม ๒๕๔๑ เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษาขางลางน หากเราวเคราะหใหดจะพบวานคอทางแหงการดำารงอยทเรยบงาย ใหโอกาสผอน และเชอมนในหลกอหงสธรรม

“...ใหพอเพยงนกหมายความวา มกนมอย ไมฟมเฟอย ไมหรหรากได แตวาพอ.

แมบางอยางอาจจะดฟมเฟอย แตถาทำาได มความสข ถาทำาไดกสมควรทจะทำา...

...พอเพยงนมความหมายกวางขวางยงกวานอก คอคำาวาพอกเพยงพอ เพยงน9กพอ

ดงนนเอง คนเราถาพอในความตองการ กมความโลภนอย

เมอมความโลภนอยกเบยดเบยนคนอนนอย...”

การกนอยอยางไมฟมเฟอย ไมหรหรา จดเปนชวตเรยบงาย การใชชวตเรยบงายเปนคณลกษณะสำาคญของนกปราชญและศาสดาผยงใหญของโลก

การมชวตเรยบงายยงเปนการงายตอการเกดความสำานกวา พอ“ ” กเพยงพอ และ เพยงน9ก พอ“ ”

31

ความสำานกเชนนเปนบอเกดของ ศลธรรม“ ” ซงจะเปนภมคมกนทดในการกนไมใหเรามความละโมบโลภมาก ไมถลงไมขดรดไมเบยดเบยนแยงชงทรพยากร ทง พช สตว แรธาต เชอเพลง เพอใหตนเองไดบรโภคอยางลนเกนจนเหลอเปนขยะและของเสยทวมโลก

คนเราเมอรจก พอ“ ” กจะ หยด“ ” การพอและการหยดเปนการใหโอกาสคนอนทออนแอกวาเราไดบรโภคตามความจำาเปนของเขาบาง ทงยงเปนการใหโอกาสทรพยากรธรรมชาตทมอยอยางจำากดไดดำารงอยตอไปดวย การรจกพอจงเปนการปฏบตตามหลกอหงสธรรม ไดแก หลกแหงความรก ความเมตตา เออเฟอเผอแผ และหลกแหงการกระทำาไมรนแรง ไมเบยดเบยนทำารายทำาลาย (non

violence) การทำาเชนนจะชวยลดการ ถลง“ ” ทรพยากรธรรมชาตลงได

เมอมองในแงเศรษฐศาสตร การทปจเจกมสำานกวาเพยงนก พอ“ ” แกความตองการแลว และมคานยม ให“ ” คดวานาจะเปนกลไกสำาคญของการกระจายผลผลตไดอยางมประสทธภาพมากกวากลไกอน เพราะเปนการระเบดจากขางใน เปนมตทางคณธรรม อนจะทำาใหระบบตลาดเสรเปนทพงประสงค เปน ตลาดเสรแบบมจรยธรรม“ ”

32

การพอแลวใหโดยเฉพาะใหแกผยากไรหรอผทดอยโอกาสกวาตนเองนนถอเปนคณธรรมทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงใหความสำาคญมาตลอด ดงพระราชดำารสในพธพระราชทานธงประจำารนลกเสอชาวบาน จงหวดเพชรบร เมอวนท ๑๒ มถนายน ๒๕๒๐ ใจความวา “...แตอยางทสำาคญทสดอยางหนง คอ เรยนรฝกหดตนทจะใหมความเออเฟอ คอ เออเฟอตอผอนเมอตนมอะไรกเออเฟอใหผอน แบงปนใหผอน เพอทจะใหผอนไดรบผลดและไดรบความสขนนเหมอนกน เรยกวา เออเฟอ...”

นอกจากนในวนท ๙ มถนายน ๒๕๔๙ อนเปนวนทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ฯ ทรงครองสรราชยสมบตครบ ๖๐ ป พระองคไดทรงทำาใหพสกนกรมความสข แตละคนมใบหนาเปอนทงรอยยมและนำาตาแหงความปต วนนนพระองคไดมกระแสพระราชดำารสแกพระบรมวงศานวงศและพสกนกรทเขาเฝาถวายพระพรชยมงคลเกยวกบคณธรรมซงเปนทตงของความรก ความสามคค ททำาใหคนไทยรวมมอรวมใจกนรกษาและพฒนาบานเมองใหเจรญรงเรอง วามอย ๔ ประการ ดงน

33

“...ประการแรก คอ การททกคนคด พด ทำาดวยความเมตตา มงด มงเจรญตอกน ประการทสอง คอ การทแตละคนตางชวยเหลอเกอกลกน ประสานงาน ประสานประโยชนกน ใหงานททำาสำาเรจผล ทงแกตน แกผอน และกบประเทศชาต ประการทสาม คอ การททกคนประพฤตปฏบตตนอยในความสจรต ในกฎกตกา และในระเบยบแบบแผนโดยเทาเทยมเสมอกน ประการทส คอ การทตางคนตางพยายามทำาความคดความเหนของตนใหถกตอง เทยงตรง และมนคงอยในเหตในผล หากความคด จตใจ และการประพฤตปฏบตทลงรอยเดยวกนในทางทดทเจรญนยงมพรอมมลในกาย ในใจของคนไทย กมนใจไดวาประเทศชาตไทยจะดำารงมนคงอยตลอดไปได...”

ความรกและการใหเปนคำาสอนหลกของทงศาสนาครสต อสลาม พราหมณ-ฮนด และพระพทธศาสนา ดงททานพทธทาสภกข แหงสวนโมกขพลาราม สอนเอาไววา

“…พอรกผอนแลวกหมดปญหาทงโลกทเดยว มนฆากนไมได เพราะเมอรกผอนแลวกฆาไมได

34

รกผอนแลวจะขโมยกนอยางไรได รกผอนแลวกไมลวงเกนของรกของใครของผอน โกหกไมได จะดมนำาเมาใหผอนรำาคาญกไมได ” ๑๓

เมอรกโลกแลว จะทำาใหโลกเดอดรอนกไมได...

ความรกและการใหเปนภมคมกนในตวทด ผใหยอมเปนทรกของทงมนษยและเทวดา ไปไหนกไมมทางอดตาย สวนคนขเหนยว (ขช ขจ ขถ งก) ใครๆ กไมรกและไมอยากคบหา ดงภาษตลานนาทวา คนขชไผบถามหา คนมเมตตาไปไหนบกลน

คานยมการให การเสยสละ (เคย) เปนคานยมสำาคญของคนไทย ตามชนบททงในภาคอสานและภาคเหนอ เราจะเหนนำาตน หรอฮานนำาดมพรอมกระบวย ตงอยหนาบานเพอผทเดนทางผานไปผานมาจะไดดมกน รวมทงขาวปลา พรก เกลอ พช ผก ทปลกไวรมรว ดงภาษตลานนาทวา “พรกมบานเหนอ เกลอมบานใต ผกแคบ (ตำาลง) มบนปลายไม” กขอกนกนไดโดยไมตองซอหา ไมตองพงเศรษฐกจแบบเงนตราแตเปนเศรษฐกจแบบพงพา

35

การคดถงผอนและคดถงสวนรวมกอนคดถงตนเอง เปนวธคดทมฐานอยทการไมถอมนตวตน (selfless)

ไมเนนความสำาคญทตวฉน หรอ อตตา“ ” (ego) อนเปนหลกธรรมสำาคญของพระพทธศาสนา คอ หลกไตรลกษณ อาจเปนเพราะวธคดเชนนททำาใหคนไทยบางคนไมถอสาผอนทมากระทบกระทงบาง และมกมคำาพดตดปากวา ไม“เปนไร” และ ใหอภย“ ” ผอนไดงาย

การไมยดตดถอมนในอตตาตวตน ทำาใหบคคลไมใหคณคาแกการบรโภคเพอเสรมความมนคงยงใหญของตวตน เชน การใชรถยนตกจะไมใหคณคาวาเปนเครองแสดงฐานะ แสดงความโกเกอวดรวย แตถอวามนคอยานพาหนะสำาหรบการเดนทาง คนทไมถอมนตวตนจะสละ อทศ ใหหรอทานไดงาย โดยเฉพาะธรรมทาน (คอ ใหความร ความจรง สจธรรม เปนทาน) นน ปราชญถอวาเปนการชนะการใหทงปวง นอกจากน ยงรวมถงการใหวตถ (สงของ เงนทอง ขาวปลาอาหาร) ใหเกยรต ใหโอกาส ใหอภย แมกระทงใหชวตกเคยมมาแลว

การมสำานกวาบรโภคเพยงนกพอแกความจำาเปนของตนแลว เปนชวตเรยบงาย ไมฟมเฟอย เปนการลดการ

36

เบยดเบยนทำาลายทรพยากรธรรมชาตใหนอยลง ทงของเสยลงสผนโลกนอยลง การทำาเชนนนอกจากจะมความอยดมสขแลว ยงเปนการชวยรกษาอาการปวยไขของโลกดวยการชวยลดสาเหตทจะทำาใหโลกมอณหภมสงขนดวย

น9คอมหศจรรยแหงความ พอ“ ” เมอมความพอเปนตนทาง ระหวางทางเรากจะรจกรก รจกให ปลายทางกจะพบความสขรวมกน

แตทวาพสกนกรผประกาศตนวา รกในหลวง“ ” และสวมใสเสอสเหลอง สชมพ ทแมไดฟงเรองเศรษฐกจพอเพยงแต มไดนำาพา“ ” และ ไมพอ“ ” ยงม ตวตน“ ” ทใหญ จงยงสนกกบการซอหา หลงใหลการบรโภคสนคาและบรการเพอแสดงตวตน โดยลมไปวายงบรโภคมากกยงสงเสรมใหมการผลตมาก และทกครงทมการผลตและบรโภคกมการทำาลายทรพยากรเสมอ ทงยงทงขยะและของเสยใหแกโลกอกดวย

ผทยงหลงกระแสบรโภคนยมจงมะงมมะงาหราอยในโลกทนนยม หาทางลงจากสายพานลำาเลยงไมได แมจะบน จน“ เครยด กนเหลา !!!” แตกยงคงใชชวตแบบเดม ๆ

37

โดยปราศจากความรบผดชอบทางจรยธรรมตอผทอยเบองหลง

โลกทศนตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง สอดคลองกบลทธรกโลก ( Altruism ) ทเสนอวา เทคโนโลยไดทำาใหโลกของเรากลายเปน หมบานโลก“ ” (global village)

และทำาใหอารยธรรมของมวลมนษยเปนอารยธรรมโลก (global civilization) ฉะนน เราจงควรพยายามหาหนทางทจะทำาใหจตวญญาณของมนษยชาตเปนอนหนงอนเดยวกนดวย ซงทำาไดโดยการเปลยนทศนคตการอทศตว จากทเคยอทศใหแกครอบครว ญาตพนอง แผนดนบานเกด หรอเปลยนจากทเคยใหแกผคนและรฐบาลของเราเทานน แลวหนไปสการอทศใหแกเผาพนธมนษยชาต และใหแกโลกทงโลก ตลอดจนจกรวาลทงมวลดวย เพราะ มนษยเปน“พลเมองของจกรวาล” ๑๔ สอดคลองกบทศนะของเจงหว นกปราชญจนลทธขงจอใหมอกคนหนง ทกลาววา :-

“มนษย (ผมจรรยา) จะมองสวรรค โลก และทกสรรพสง

วาเปนหนงเดยวกน สำาหรบเขา ไมมอะไรทไมเปนตวเขา ” ๑๕

38

หมายความวามนษย พช สตว ดน นำา ฟา อากาศ เปนภาวะทมความสมพนธ เกยวเนองโยงใยกนเปนเครอขาย มนษยเปนเพยงสวนหนงในเครอขายน เมอมนษยเปนหนงเดยวกบโลก การทำารายโลกกคอทำารายมนษย

มนษยไมรจงทำารายและทำาลายคนอน สงอน โลกและสงแวดลอมอยตลอดเวลาภายใต การพฒนา“ ” ทเนนเฉพาะดานวตถ การพฒนาจงกลนกนตวเองกระทงเสยสมดล ไมยงยน สดทายกยอนกลบมาทำาใหมนษย หายนะ“”

อนง การจะเปลยนทศนคตการอทศตวดงกลาวขางตนได ลทธรกโลกเหนวา “ความรก” เปนเงอนไขทดทสด เพราะลทธนเชอวาสงทถกตองทมนษยควรนบถอ คอ ความเปนจรงสงสดทางวญญาณทมอยภายใน ภายนอก และเบองหลงจกรวาล และความเปนจรงสงสดดงกลาวน คอ ความรก โดย ความรก“ ” ในทน หมายเอาความรกทมระดบสงกวาความรกตวเอง เปนความรกทมความปรารถนาจะใหสงทรกนนอยในสภาพทด ไมถกทำาลาย และสงอนเปนทรกนนอาจเปนไดทงบคคล สถานท สถาบน รวมทงโลกและจกรวาลอนกวางใหญ กลาวไดวาความรก

39

ตามนยของลทธรกโลกมความสอดคลองกนกบหลกจรยธรรมในศาสนาหลกของโลก การทมนษยยอมกระทำาอะไรบางอยางเพอผอนหรอเพออนาคตซงตนเองไมมวนจะไดเหนกเปนเพราะ...ความรก

ความรกเปนแรงกระตนใจใหมนษยเกดความเมตตาและรสกเหนใจในความทกขยากของเพอนมนษยดวยกนอยางไมถกจำากดดวยเวลาและสถานท ดงทศนะของ คฟเฟอร (G.Kieffer) ทวา:-

“ศลธรรมทแทจรงมใชเพอเพอนบานใกลเคยงเทานน

แตมเพอเพอนมนษยทอยหางไกลดวย คอ ไกลทงเวลาและสถานท ความดนนไมมการยกเวน...” ๑๖

ความรกจงใชอธบายการเสยสละของมนษยเพออนชนในอนาคตไดอยางสมเหตสมสมผล

๒. ทศนคตทใหความสำาคญแกความเจรญทางเศรษฐกจวามคาเหนอสงอนใด

40

อปสรรคอกประการหนงททำาใหงานแกวกฤตโลกรอนไมคบหนา คอ การมทศนคต (ซงหมายถงความคด ความเชอ คานยม วธคด ทครอบงำากำากบการประพฤต ปฏบตของมนษย) ทใหความสำาคญแกความเจรญทางเศรษฐกจวามคาและสำาคญเหนอสงอนใด นำามาซงการพฒนาทไมสมดล ขาดความยงยน กอเกดผลกระทบตอสงคม วฒนธรรม และสงแวดลอม

ปรากฏการณทสนบสนนทศนคตน เหนไดชดจากการประชมสงแวดลอมในระดบตางๆ ยกตวอยางเชน การประชมเรอง การพฒนาทยงยน ณ เมองเบอรเกน ประเทศนอรเวย เมอเดอนพฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๓๓ ซงมรฐบาล ๓๔ ประเทศเขารวม ปรากฏผลวา ประเทศยกษใหญ ๓ ประเทศ คอ สหรฐอเมรกา สหภาพโซเวยต และองกฤษ ไดคดคานการคงระดบกาซคารบอนไดออกไซด ไวทระดบปจจบนจนถงอกสบปขางหนา ดวยขออางทวา การรบขอจำากดเหลาน9นจะกอใหเกดผลเสยทางดานเศรษฐกจ เปนการทำาลายการเตบโตทางเศรษฐกจ และเปนตวถวงความเจรญเตบโตของประชาธปไตยอตสาหกรรม (world’s

industrial democracies) เนองจากการปลอยคารบอนไดออกไซด

41

เปนผลทเกดขนโดยจำาเปนอยางมอาจหลกเลยงจากการเผาไหมเชอเพลงอตสาหกรรม คอ เชอเพลงฟอสซล

อกครงคอการประชมสดยอดระหวางประเทศอตสาหกรรมระดบแนวหนา ๗ ประเทศ๑๗ ทเมองฮสตน ประเทศสหรฐอเมรกา เมอเดอนกรกฎาคมในปเดยวกน ซงผลของการประชมกคอ สหรฐอเมรกายงคงไมยอมรบขอจำากดใดๆ ทจะจำากดปรมาณการปลอยคารบอนไดออกไซดทเปนสาเหตของโลกรอน ดวยขออางเดมวาเปนการปดกนโอกาสเตบโตของระบบเศรษฐกจ และเปนตวถวงความเจรญเตบโตของประชาธปไตยอตสาหกรรม

กระทงถงพธสารเกยวโต (Kyoto Protocol) ซงเปนมาตรการทางกฎหมายทดำาเนนการเพอใหบรรลถงเปาหมายในการรบมอกบมหนตภยโลกรอน บรรดาประเทศทใหสตยาบนในพธสารนจะตองลดการปลอยกาซเรอนกระจกลง การลงสตยาบนนมผลบงคบใชในวนท ๑๘ กมภาพนธ ๒๕๔๘ ผลกคอ สหรฐอเมรกาและออสเตรเลย ผปลอยคารบอนไดออกไซดมากทสดในโลก กลบไมยอมใหสตยาบนดวยเหตผลและขออางเดม ๆ คอ เปนการทำาลาย

42

การเตบโตทางเศรษฐกจ และเปนตวถวงความเจรญเตบโตของประชาธปไตยอตสาหกรรม ๑๘

ทศนคตทใหความสำาคญแกความเจรญทางเศรษฐกจวามคาเหนอสงอน นำามาซงความคด ความเชอ คานยม วธคดทวา การกระทำาหรอไมกระทำาอะไร หากเปนไปเพอธำารงหรอสงเสรมความเตบใหญทางเศรษฐกจแลวละก นบเปนสงถกตอง ดงาม มคณคาและความหมาย ฉะนน ผมทศนคตเชนนจงไมเหนดวยกบการลดปรมาณการปลอยกาซเรอนกระจก เพราะเปนการทำาลายการเตบโตทางเศรษฐกจ

แตถามองจากมมของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง พบวาการพฒนาทมงเฉพาะความเตบใหญทางเศรษฐกจ เกดจากการมองมนษยอยางไมรอบดาน คอ มองเพยงวามนษยมความตองการดำารงชพใหอยรอด (maintenance needs)

และตองการความสขทางกายทองอาศยวตถ แตแทจรงแลวมนษยมความตองการดานอนอก เรยกวาความตองการทางจตวญญาณ (spiritual needs) เชน ตองการความรก ตองการเปนอสระ ตองการความสขขนสง เชน นพพานสข หรอความสขจากการมประสบการณทางศาสนา

43

หรออาจเรยกรวม ๆ วาความตองการรแจง (actualizing needs)

เหตดงนการพฒนาใด ๆ ควรตอบสนองความตองการทกดานของมนษย

ฉะนน หากมนษยตองการอยรอด หากคดตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงแลว มนษยจะตองเปลยนทศนคตอยางเรงดวน โดย...

เปลยนทศนคตทมงเฉพาะการเตบใหญทางเศรษฐกจ ใหหนมามองอยางรอบดาน และคำานงถงประโยชนสวนรวมของท9งโลก มใชเฉพาะประโยชนสวนตน

เปาหมายของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง คอการพฒนาอยางรอบดานอยางยงยน สมดล ดวยความรเทาทนและกาวทนตอโลกยคโลกาภวตน เพอความอยเยนเปนสขของพสกนกร สมดงพระราชปณธานของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทวา เราจะครองแผนดนโดยธรรม“เพอประโยชนสขของมหาชนชาวสยาม” โดยทรงดำาเนนตาม มรรค“ ” หรอทางสายกลาง คลอยตามพทธพจนทวา

44

“ภกษทงหลาย พวกเธอจงจารกไปเพอประโยชนเกอกล เพอความสขแกชนจำานวนมาก เพออนเคราะหชาวโลก เพอประโยชน เพอเกอกล เพอความสขแกเทวะและมนษยทงหลาย ...เธอทงหลายจงแสดงธรรม...จงประกาศพรหมจรรยก” ๑๙

ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงคำานงถงประโยชนสขของมนษย เปนการพฒนาทเนนมตมนษยทเปนทงผผลตและผบรโภคทมเกยรตมศกดศร ไมตกอยภายใตอำานาจเงน วตถ จกรกล หรอเทคโนโลยชนสงเกนความจำาเปนจนละเลยคณคาและความหมายของความเปนมนษย ดงปรากฏในพระบรมราโชวาททพระราชทานแกผสำาเรจการศกษาจากสถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาฯ เมอวนท ๑๘ ตลาคม ๒๕๑๘ ความวา...

“...ภาวะทางเศรษฐกจและสงคมในหลายประเทศเปลยนแปลงไป กลาวคอ การทมเทสรางเครองจกรกลอนกาวหนาและมประสทธภาพสงขนใช

ก พระพทธเจาทรงใชคำาวาพรหมจรรย หมายถงระบบการครองชวตตามหลกพระพทธศาสนาทงหมด มไดมความหมายแคบ ๆ เพยงแคการครองเพศบรรพชตและการงดเวนจากเมถนธรรมเทานน

45

ในการผลต ทำาใหผลผลตทางอตสาหกรรมเพมขนรวดเรวและมากมายจนอาจถงขนฟมเฟอย พรอมกนนนกทำาใหคนวางงานลง เพราะถกเครองจกรกลแยงงานไปทำา เปนเหตใหเกดความยงยากตกตำาทางเศรษฐกจขน เพราะคนทวางงานยากจนลงและผผลตกขาดทน เพราะสนคาขายไมออก จงนาจะตองดดแปลงแนวคดแนวปฏบตในการสงเสรมความเจรญดานอตสาหกรรมไปบางใหสมดลกบดานอน ๆ เพอความอยรอด..”

การทคนวางงานเพราะถกเครองจกรกลแยงงานไปทำานน เปนการละเลยคณคาของมนษย เพราะการทำางานนอกจากนำามาซงสนคาและบรการแลว ยงเปนการใหโอกาสมนษยในอนทจะใชและพฒนาศกยภาพของตน ทงยงเปนการทำาใหมนษยลดอตตาโดยการทำางานรวมกบคนอนอกดวย

การดำาเนนชวตตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเนนทางสายกลาง จงสนบสนนการใชแรงงานคน รวมทงใชจกรกลและเทคโนโลยขนาดพอประมาณ เปนการชวยลด

46

ปรมาณการใชเชอเพลงฟอสซล ทจะทำาใหการปลอยกาซเรอนกระจกลดปรมาณลง

ควรยำาอกครงวา ในกระบวนการผลตมกระบวนการทำาลายทรพยากรอยดวยเสมอ เชน การผลตรถยนตกคอการแปรสภาพวตถดบ เชน เหลก ใหเปนสงอน (การแปรสภาพคอทำาใหสภาพเดมหมดไป เชน แปรสภาพเหลกกคอการถลงเหลก) ยงเราใชจกรกลขนาดใหญเทาไหรกยงเพมความสามารถในการเผาผลาญนำามน แรธาต ถานหนมากขน ปลอยกาซเรอนกระจกทจะทำาใหโลกรอนกมากขน ปลายทางกระบวนการผลตคอรถยนต ทนททรถยนตถงมอผบรโภค การทำาลายทรพยากรธรรมชาตกครบวงจร

อนง การพฒนาทเนนเชงปรมาณ เนนอตสาหกรรมขนาดใหญ เพอจะไดเปนเสอเศรษฐกจ เปน นคส“ ” (NICs :

Newly Industrialized Countries : ประเทศอตสาหกรรมใหม) ทมงแขงขน เบยดขบแยงชงเพอความเปนหนงในโลกนน นำามาซงความไมยงยน ไมสมดล และเปดโอกาสใหมชองทางทจะทำาลายศกดศรความเปนมนษยลง แทนทจะไดเปน “NICs”

กอาจกลายเปน นรก“ ” อกในเรววนน (NICs : Narok Is Coming

Soon ) ซงพระองคทานเคยมพระราชดำารสเนอง ๆ วา “...การ

47

จะเปนเสอนนไมสำาคญ สำาคญอยทเรามเศรษฐกจแบบพอมพอกน แบบพอมพอกนนนหมายความวา อมชตวเองได...”

การพฒนาควรเปนไปอยางรอบดาน ทงดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม สงแวดลอมโดยไมละเลยมตดานจตวญญาณและคณคาทางศาสนา และตองมดลยภาพไมเหลอมลำาระหวางเมองกบชนบท ระหวางคนจนกบคนรวย ระหวางวตถกบจตใจ โดยมเปาหมายอยทความสมดล ยงยน และความอยดมสขของสวนรวม ดงพระราชดำารสเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา เมอวนท ๔ ธนวาคม ๒๕๑๗ ความวา

“...คนอนจะวาอยางไรกชางเขา จะวาเมองไทยลาสมย วาเชย วาเมองไทยไมมสงทสมยใหม แตเราอยพอม พอกน...ไมใชวาจะรงเรองอยางยอดแตวามความพออยพอกนมความสงบ...ถาเรารกษาความพออยพอกนนได เรากจะยอดยงยวด ประเทศตาง ๆ ในโลกนกำาลงตก กำาลงแย กำาลงยง เพราะแสวงหาความยงยวด ทงในอำานาจ ทงในความกาวหนาทางเศรษฐกจ ทางอตสาหกรรม ทาง

48

ลทธ...ชวยกนรกษาสวนรวมใหอยดกนดพอสมควร ขอยำาพอควร พออยพอกน มความสงบ ไมใหคนอนมาแยงคณสมบตนจากเราไปได กจะเปนของขวญวนเกดทถาวร ทมคณคาอยตลอดกาล...”

ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเนนทประโยชนสขของสวนรวม จงมลกษณะเปนประโยชนนยม

ประโยชนนยม (Utilitarianism) มฐานคดอยทธรรมชาตทางจตวทยาของมนษยทวา มนษยปรารถนาความสขและเกลยดกลวความทกขเดอดรอน ฉะนน การกระทำาทถกตองทางจรยธรรมตองเปนการกระทำาทนำามาซงความสข หรอประโยชน (Utility) มากทสดและตอคนจำานวนมากทสด ขณะเดยวกนตองชวยลดความทกขความเดอดรอนใหเหลอนอยทสดดวย หลกการดงกลาวน มลล (John Stuart Mill)

นกประโยชนนยมแหงศตวรรษท ๑๙ เรยกวา หลกมหสข (the greatest happiness principle)

การตดสนใจกระทำาการใดๆ โดยใชหลกมหสขเปนฐานคด จะทำาใหเราคำานงถงผลของการกระทำาทจะเกดตามมาเปนสำาคญ และเพอความถกตองทางจรยธรรม เราควรเลอกกระทำาสงทจะกอใหเกดผลเปนความสข ปราศจาก

49

ความทกขความเดอดรอน สวนผทจะไดรบผลจากการกระทำาของเราจะเปนใคร อยทไหน เกดหรอยงนน ไมใชเงอนไขทจะทำาใหหลกการนเปลยนแปลงไป หมายความวา ไมวาจะเปนตวเราเอง ญาตพนอง ชาวพมาหรอชาวจน แมกระทงอนชนในอนาคตทยงไมเกดมากตาม ถาถอตามหลกมหสขแลว ทกคนยอมมสทธไดรบผลจากการกระทำาของเราเชนเดยวกบตวเราเอง ดงความเหนของ แจค สมารท (Jack C.

Smart) ทวา

“ทำาไมอนชนในอนาคตจะไมสำาคญพอๆ กบคนในปจจบน

การปฏเสธความสำาคญ นบเปนความใจแคบซงตดอยกบเวลา” ๒๐

ฉะนน การรกษาอาการปวยไข หรออาการ ตว“รอน” ของโลก เพอใหมอณหภมระดบปกต ถาคดแบบประโยชนนยม ยอมเหนวาเปนสงทดงามและถกตอง เพราะผลทจะเกดตามมาเปนประโยชนและเปนความสขตอทงตนเอง ครอบครว เครอญาต เพอนรวมโลก ตลอดจนอนชนทงปจจบนและในอนาคต

50

แตถาทำาตรงขามคอ เหยยบยำา ทำาลาย ไมดแลรกษา ไมใสใจใยด เหนโลกเปนเพยงทองทงทใหเราขดรด ตกตวงผลประโยชนเฉพาะตนโดยไมสำาเหนยกในผลลพธทจะบงเกด ยอมถอเปนความชวรายทางจรยธรรม เพราะการกระทำาดงกลาวจะกอใหเกดผลเปนความทกข ความเดอดรอน หรอแมกระทงความหายนะแกคนจำานวนมาก หรอมนษยชาตทงในยคปจจบนและในอนาคต เปนการกระทำาทขดกบหลกมหสข

ศเรมอร อณหธป เตอนสตผมทศนคตใหคณคาแกความเจรญทางเศรษฐกจวา .-

“…โรคบาคลงอตสาหกรรมขนสมอง จนไมมนยนตาสำาหรบมอง ...ภยพบตทประชตตดตวมา กระนแลว ผคนยงเหอบาและหวเงน ....

หวกนไปทำาไม โหยหากนทำาไมม ในเมอไมชา เงนทคณหว ...จะเปนไดแคเพยง เศษฟอนกระดาษไรความ

หมาย เมอระบบนเวศถกทำาลาย

51

ดวยนำามอผสราง มนษย ! คน ดวยนำามอผราย มนษย ! คณ๒๑

๓. ทศนคตทปฏเสธความรบผดชอบตอสงทจะเกดข9นในอนาคต

ทศนคต หรอ ความคด ความเชอ คานยม วธคด ทครอบงำากำากบการประพฤตปฏบตของมนษยทปฏเสธอนาคต ไดถกนำามาใชเปนเหตผล ขออาง ของผทตองการปฏเสธความรบผดชอบตอสงทจะเกดขนในอนาคต โดยขออางกมทงทอางจากฐานของการมองโลกในแงดและการมองโลกในแงราย ทงจากความเชอในชะตากรรมทไมอาจเปลยนแปลง จงจำาตองยอมกมหนารบชะตากรรม ทงการอางสงเดช เพยงเพอไมตองรบผดชอบ และเพอความสบายใจ อาทเชน .-

1) ความเชอวาความสขทแทจรงของเราอยทโลกหนา ฉะนน เราไมควรสนใจตอโลกยสขในโลกปจจบน

2) ความเชอในแผนการของพระเจา ททรงวางแผนดแลมนษยในอนาคตอยแลว เพราะมนษยในปจจบนหรอในอนาคต ตางกเปนผลงานของพระองคทงสน ดงนน เมอ

52

พระองคทรงชวยโอบอมมนษยในอดตและปจจบน กคงตองทำาเชนเดยวกนตอมนษย ในอนาคต

3) ความคดทวากฎธรรมชาตชวยเกอกลชวตมนษย ฉะนน มนษยไมวาในยคใดสมยใด กฎธรรมชาตยอมชวยเกอกลชวตมนษยใหมความเปนอยทดทงสน กฎธรรมชาตในอดตไดเกอกลดแลมนษยในอดตมาแลว กฎธรรมชาตในอนาคตกจะชวยดแลมนษยในอนาคตเอง จงวางใจวามนษยในอนาคตจะสามารถชวยตวเองได โดยอาศยความรเรองกฎธรรมชาต ทเปนกฎสำาหรบโลกในอนาคต ซงผคนในอนาคตกจะสามารถรได ดงทมนษยในสมยกอนๆไดรมา

4) ความเหนทวาสถานการณ สภาพแวดลอม และระบบตางๆ ววฒนาการตามเวลาและตามกระบวนการของมน ดงนน ความตองการและความปรารถนาในอนาคตจงไมอาจจะทำานายได เพราะปจจบนและอนาคตจะตองมลกษณะตางกนไป เชน สงทมนษยในสมยนตองการหรอเหนวาด คนในอนาคตอาจไมตองการ หรอมความเหนตรงกนขามกได

5) ความคดทวาอารยธรรมโลกกำาลงกาวไปสความหายนะ อนเปนสงทไมอาจหลกเลยงได เราหวงไดอยางเดยวคอ เราจะตายกอนทความหายนะนนจะมาถง และ

53

เนองจากหลกเลยงไมได เราจงไมควรเอาใจใสตอความหายนะน จรงๆ แลวยงถงวนนนเรวเทาไหรกยงด

นนคอ บางคำาตอบสำาหรบคำาถามทวา ทำาไมมนษยจงมไดนำาพากบงานแกไขปญหาโลกรอน ทานผอานพจารณาเองกแลวกนวาเหตผลหรอขออางดงกลาวฟงขน (sound reason) หรอไม หรอวาเปนเพยงขออางแบบสง ๆ

แตถามองจากหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงแลว ขออางดงกลาวฟงไมขน และเหนวาตองทำาการ ระเบดจาก“ขางใน” โดยดวน

การ ระเบดจากขางใน“ ” ทวาน กคอ...

การสรางทศนคตทวา อนาคตเปนความรบผดชอบของคนปจจบน และการแกปญหาโลกรอนเปนการสรางภมคมกนทดสำาหรบอนาคต

หากเปรยบการพฒนาประเทศเปนเหมอนกบการดำาเนนชวตของปจเจก การทปจเจกบคคล มมมมองแคบและสน คำานงถงเฉพาะความสนกสขสำาราญทอยตรงหนา ไมรจกวางแผนเผออนาคต ประมาท ขาดสต ไมรอบคอบระมดระวง ไมรจกดแลรกษาเกบออม ทงออมทรพยและออมชวต จงมชวตแบบสมเสยง มภมคมกนบกพรอง อน

54

จะสงผลกระทบตอครงหลงของชวตทอาจตองอยอยางเครยด แรนแคน ทกขระทม ซงเปรยบไดกบการพฒนาทไมสมดลเพราะขาดความร ขาดสต ไมรอบคอบ ไมระวดระวง ถอเปนการทำาลายภมคมกนทดทงของมนษยและของโลก เพราะกอเกดผลกระทบในทางเลวรายตอทงตนเอง เพอนบาน สงแวดลอม รวมถงโลกทงใบ โดยทผลกระทบนนอาจเกดขนทงในปจจบนและในอนาคต อาทเชน การมงพฒนาอตสาหกรรมและการเปลยนสภาพจากชนบทเปนเมอง มกกอใหเกดมลภาวะ ทงนำาเสย พนดนสกปรกเกลอนดวยขยะและสงรกรงรง อากาศเปนพษ รวมถงภาวะโลกรอนทกอเกดความปรวนแปรของระบบนเวศ ซงเปนภยอยางยงตอการดำารงอยของมนษย โลก และสรรพสง ดงเกดขนในหลายพนทของโลกไมเวนแตละวน

เมอเกดภาวะเชนน การปรบปรงแกไขจงถอเปนการสรางระบบภมคมกนทด เพราะทรพยากรธรรมชาต (ซงมอยอยางจำากด และบางอยางกใชแลวหมด) ถอเปนตนทนหลกของการสรางความเจรญทงปวง ไมวาจะเปนความเจรญของมนษยในปจจบนหรอมนษยในอนาคต แตถามนษยในปจจบนไมรจกเกบออมรกษาดแลทรพยากรธรรมชาตไวเพอวนขางหนา และฉวยโอกาส

55

(เพยงเพราะไดเกดมากอน) ขดรดและถลงทรพยากรทมอยอยางจำากดไปจนหมดสน หรอแมไมหมดสน แตทำาใหเปนของเสย ใชการไมได กถอวามนษยปจจบนไดเปนผทำาลายตนทนหลกของมนษยในอนาคตลง ความเจรญกอาจเกดขนไมได นคอความไรจรยธรรมอยางนาละอายทสด

ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงจงกระตนใหสำานกและสำาเหนยกถงโลก และลกหลานในอนาคต แมอนาคตเปนสงทไมแนนอน แตมนษยสามารถสรางอนาคตทดได ดงพระบรมราโชวาทเนองในพธพระราชทานปรญญาบตรของจฬาลงกรณมหาวทยาลย เมอวนท ๘ กรกฎาคม ๒๕๑๙ ความวา

“...คนเราโดยมากมกนกวาอนาคตจะเปนอยางไรเราทราบไมได แตทจรงเรายอมทราบไดบางเหมอนกน เพราะอนาคตกคอผลของการกระทำาในปจจบน ถาปจจบนทำาดอนาคตกไมควรตกตำา ฉะนน เมอกระทำาการใดๆ ควรจะไดนกวาการนนจะมผลสบไปในอนาคต จกไดมสต กระทำาสงตาง ๆ ดวยความรตวและระมดระวง...”

56

ความคดดงกลาวนสอดคลองกนกบลทธอนาคตนยม

อนาคตนยม (Futurism) เปนลทธทไมมเจาลทธ แตวาเปนกลมบคคลทมแนวคดไปในทศทางเดยวกน แนวความคดของนกอนาคตนยมเปนเรองเกยวกบทางเลอกของอนาคต (Alternative future) ของกลมประชากรหรอกลมสงคมใดกลมหนง นกอนาคตนยมมความเหนพองกนวา การคาดคะเนเหตการณตางๆ ทอาจจะเกดขนไดในอนาคต อนเปนผลมาจากความเจรญกาวหนาทางสงคมและทางเทคโนโลยนน เปนเรองทมความสำาคญตอการแกปญหาในการดำารงชวตความเปนอยของทงบคคล องคกร ตลอดจนสงคมและประเทศชาตเปนอยางมาก ปจจบนมนกอนาคตนยมอยใน ๘๐ ประเทศทวโลก ประมาณ ๔๐,๐๐๐ คน ภายใตการดแลประสานงานของสมาคมอนาคตโลก (World Future Society) ทสหรฐอเมรกา

บคคลทมแนวคดเชนน เชน อล กอร เจาของผลงาน AN INCONVENIENT TRUTH จอหน ไนซบต ผเขยน อภแนวโนม ค.ศ. ๒๐๐๐ (MEGATRENDS ๒๐๐๐) อลวน ทอฟฟเลอร เจาของงานเขยน คลนลกทสาม (The Third Wave) รวม

57

ทงพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ททรงเสนอปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ผลงานเหลานเปนการคาดการณถงอนาคตของโลก สงคม เศรษฐกจ สงแวดลอม โดยการคาดการณเหลานไดมาจากการศกษาอยางเปนระบบ มใชนงนกคดเอาเอง

นกอนาคตนยมเชอวาอนาคตเปนเรองทสามารถศกษาไดอยางเปนระบบ และเชอวาการคดทกวางไกล เชน การคดเกยวกบอนาคตของมนษย มอทธพลตอพฤตกรรมของมนษยทงในปจจบนและในอนาคตดวย

มนษยเปนผสรางอนาคต มนษยจงตองคด ตองเลอกอนาคตทพงประสงคใหเกดขน ในขณะเดยวกน จะตองคดและหาทางปองกนทางเลอกอนาคตทไมพงประสงคทอาจจะเกดขนไดอกดวย หรอถาหากอนาคตทไมพงประสงคจำาตองเกดขนแนๆ นกอนาคตนยมจะวางแผนการเตรยมตวเพอเผชญกบสงนนอยางมประสทธภาพ

นอกจากน นกอนาคตนยมเชอวา การคดคำานงถงทางเลอกตางๆ ทเกดขนเปนการชวยใหมนษยมความพรอมทจะเผชญกบอนาคต อกทงยงเปนการชวยใหมนษยเขาใจสถานภาพของตนในปจจบนไดดขนอกดวย

58

สำาหรบการเตรยมตวเพอเผชญกบอนาคตตามแนวคดของนกอนาคตนยม คอ การคดและการสรางอนาคตเสยตงแตปจจบน ดงวาทะทวา .-

“อนาคต คอ ปจจบน: The future is now”

หมายความวา การเตรยมการสำาหรบอนาคตทด กคอ การทำาปจจบนของตนใหดนนเอง และคำาวา ปจจบน“ ” นน สำาหรบนกอนาคตนยมแลว เนนทการลงมอกระทำา ท“นและเดยวน” ตามความสามารถทมอยในขณะนนๆ ของปจเจกบคคล ดงบทกวของ Edward Evertt Hale ตอไปน

I am only oneBut still I am one;I cannot do everythingBut I can do something.And because I cannot do everything;I will not hesitate to do

The one thing I can do..๒๒

จากทกลาวมาจนถงบดน เราอาจจะสรปหลกคดแบบอนาคตนยมไดอยางสนๆ วา

“คดใหกวางไกล (Think globally) ทำาในขอบเขต (Act locally)”

59

ตามหลกคดแบบอนาคตนยมดงกลาว ไดแสดงใหเหนถงภาระหนาททสำาคญของมนษยวา หากจะตดสนใจเลอกกระทำาบางอยาง มนษยควรใชปญญาและความมเหตผล เพอวเคราะหถงสงทจะเกดตดตามมาในอนาคตเสมอ เพราะมนษยในยคสมยทวทยาการและเทคโนโลยกาวหนามากมายจนยากทจะจนตนาการไดเชนน มนษยจะเปนผมอำานาจ มพลง มความสามารถเพยงพอทจะทำาบางอยางทสงผลกระทบไปยงอนาคตไดอยางมตองสงสย

ฉะนน มนษยจงจำาเปนตองปรบเปลยนมโนทศนของตนเกยวกบหนาทและสทธกนใหม เพอสรางภมคมกนทดใหแกมนษยปจจบนและอนชนในอนาคต

เมอมองทความพยายามลดอณหภมของโลก ดวยการพยายามลดการปลอยกาซเรอนกระจก เชน กาซคารบอนไดออกไซด ดวยการงดและ/หรอลดการเผาไหมเชอเพลงฟอสซล ทจะทำาใหกาซดงกลาวเพมระดบขน รวมทงเพมปรมาณการปลกตนไมเพอใหดดซบกาซคารบอนไดออกไซดไดมากขน ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงซงมวธคดแบบอนาคตนยม ยอมยกยองวาเปนการกระทำาทถกตอง ควรจะกระทำาเปนอยางยง เพราะการกระทำาเยยง

60

นเปนการสรางภมคมกนทดแกทงตวมนษยเองและแกโลก และไมเหลอวสยของมนษยปจจบนทจะกระทำา แตผลทจะเกดในอนาคตเปนสงทมคา มความหมายตอทกชวตและทกสรรพสงทอยในระบบนเวศนสอดคลองกบความคดของคานท (Immanuel Kant) นกปราชญชาวเยอรมนแหงศตวรรษท ๑๘ ทวา:-

“ธรรมชาตของมนษย...คอ เราไมอาจเฉยเมยตอสงทจะเกดขน

อนจะมผลกระทบตอเผาพนธของเรา ไมวาสงนจะเกดในอนาคต

อกไกลแสนไกลเทาไรกตาม ถาอนาคตเปนสงแนนอน๒๓

จงเหนไดวา ทศนะดงกลาวมาทงหมดนน ลวนยนยนวา การแกไขปญหาโลกรอนและการมงพทกษรกษาดแลสงแวดลอมและระบบนเวศ เปนสงถกตอง ดงาม เหมาะสม ฉะนน มนษยจงควรถอเปนภาระหนาททสำาคญ ตองลงมอกระทำา

61

นกจรยศาสตร ตลอดจนทานผรทงหลายเหนวา “คณ” ทกคนนนแหละทตองกระทำาไปพรอมๆ กนจงจะสมฤทธผล

หวงวาวกฤตจากภาวะโลกรอนคราวน จะกลายเปนโอกาสใหมนษยไดเรยนรตวเอง เรยนรโลก ไดรวมกนคดรวมกนทำา รวมกนคดแบงกนทำา เพอใหโลกทโอบอมเราไดดำารงอยตอไป เพยงมนษยในปจจบนเอาจรงเอาจงกบการปรบเปลยนความคดและทศนคตบางประการ เชน สรางและมทศนคตวา มนษยกบสงแวดลอมเปนสงเดยวกน ใหคณคาและใหความสำาคญของพลงชวตปจเจกบคคลวามคามากกวาทรพยสนทางวตถ มคานยมการใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยแตพอเหมาะพอควร หนมามชวตแบบพอเพยง เชอวาโลกกนาจะมสภาพเหมาะสมตอการดำารงชวตอยของมนษย ทงในปจจบนและอนาคตไดโดยไมยากนก

สดทาย ขอฝากเพลง โลกาโคมา“ ” ของ เฉลยง ในชด ตะไครนำาสดขอบฟา“ ” เพอเปนแนวทางในการเผชญหนาและรบมอวกฤตภาวะโลกรอน ดงตอไปน

“…..รบกนคนละมอ ถอกนคนละเรองหมนกนคนละเฟอง คลองกนคนละแขน

62

ยำากนคนละคำา รดนำากนคนละตนสอนกนคนละคน สานกนคนละใจโลกา โลกา โลกกคงจะฟนไขโลกา โลกา โลกกคงจะดใจ.....”

เมอโลกฟ9 นไข โลกกจะดใจ เมอโลก ดใจ“ ” โลกกจะ ใจด“ ” ตอมนษยและสรรพสง แลว...วนน9น ดาวโลกดวงน9กจะคงสถานะเปน ดาวเคราะหทเอ9อตอสรรพ“ชวต” ไปอกนาน

รายการอางอง๑ อล กอร. AN INCONVENIENT TRUTH : โลกรอน ความจรงทไมมใคร

อยากฟง. (กรงเทพฯ: มตชน, ๒๕๕๐), น. (๖). ๒ สพตรา แซลม. มหนตภยโลกรอน Global Warming เรองจรงทคณ

ตองร. (กรงเทพฯ: ฟรมายด, ๒๕๕๐ ), น. ๖๒.๓ วนชย ตนตวทยาพทกษ. “โลกรอน” สารคด, ๒๓ : ๒๕๖, มนาคม

๒๕๕๐, น. ๑๔๙.๔ อล กอร. AN INCONVENIENT TRUTH, น. ๕๘. ๕ เรองเดยวกน, น. ๘๔. ๖ วนชย ตนตวทยาพทกษ. “โลกรอน” สารคด, น. ๑๔๑.๗http://WWW.sufficiencyeconomy.org ๘ปรชา ศภลกษณ. “โลกรอน” National Geographic ฉบบภาษาไทย, ๖:

๗๑, มถนายน ๒๕๕๐, ดานในของปกหนา.

63

๙อาโนลด ทอยนบ และ ไดซาก อเคดะ. บทสนทนา ชวตเลอกได.

(กรงเทพฯ: เคลดไทย, ๒๕๓๐), น. ๒๔๘.๑๐Garrett Hardin. “ Lifeboat Ethics : The Case Against Helping the Poor”, Moral

Problems A Collection of Philosophical Essays, (๓ rd ed., New York : Harper & Row Publishers,

๑๙๗๘), p. ๒๗๙.๑๑อล กอร. AN INCONVENIENT TRUTH. น. ๑๙๖.๑๒เรองเดยวกน . น. ๖๗.๑๓อางใน จารณ วงศละคร. เอกสารคำาสอนวชาปรชญาวฒนธรรม

และวฒนธรรมไทย. (เชยงใหม: คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม,

๒๕๔๙), น. ๑๐๕.๑๔เปนทศนะของสำานกสโตอก (Stoicism) ซงมเซโน (Zeno: ๓๓๖-๒๖๔

B.C.) เปนเจาสำานก๑๕อาโนลด ทอยนบ และ ไดซาก อเคดะ. บทสนทนา ชวตเลอกได, น.

๒๔๘.๑๖Georg H. Kiefer. Bioethics : A Textbook of Issues, Massachusetts: Addison-Wesley,

๑๙๗๙, p. ๓๕๓.๑๗คอกลม G๗ ประกอบดวยประเทศ แคนาดา ฝรงเศส เยอรมน

อตาล ญปน องกฤษ และอเมรกา ตอนหลงประเทศ รสเซย ไดเขารวม จงกลายเปน กลม G๘

๑๘http://WWW.manager.co.th/Science/ViewNews.aspx? ๑๙ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). พทธธรรม. (พมพครงท ๙,

กรงเทพฯ: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓.), น. ๕๘๙.๒๐เนองนอย บณยเนตร. จรยศาสตรกบปญหาปจจบน.

(กรงเทพฯ: สำานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๙), น. ๘๙-๙๐.

64

๒๑ ศเรมอร อณหธป, “กว กระวาด”, มตชนสดสปดาห, ๑๐: ๔๘๕,

๑๗ ธนวาคม ๒๕๓๒, ๔๒.๒๒Georg H. Kiefer. Bioethics : A Textbook of Issues, p. ๓๖๙. ๒๓ เนองนอย บณยเนตร. จรยศาสตรกบปญหาปจจบน. น. ๙๕.

65

การศกษาวาดวยผหญงกบศาสนา: ปรชาญาณทหายไปก

ชาญณรงค บญหนนข

“ขาพเจาคดคำานงอยางสบสน แทบไมกลายอมรบความจรงในสงทตนรสก คอ นางมนษยทนาสงเวช ตำาชาไรยางอาย ขายตวแกคนบาปอน . . . ผเปนบตรของอฟ เพศออนแอเยยงพสาว นองสาวทงหลายของเธอ ซงมกเอาเนอหนงมงสาของตนมาตอรองซอขายอยรำาไป กระนน นางกยงเปนสตวโลกทแสนบรรเจด และมหศจรรยยง สตของ

ก บทความเสนอในทประชมสมมนาทางวชาการเรอง ปรชญาและ“ศาสนา : คณคาและบทบาทตอสงคมรวมสมย” จดโดยภาควชาปรชญาและศาสนา คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม วนท ๒-๓ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๔๙

ข ผชวยศาสตราจารย ดร. ประจำาภาควชาปรชญา คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตพระราชวงสนามจนทร อำาเภอเมอง จงหวดนครปฐม

66

ขาพเจารดวา นางคอสาเหตแหงบาป แตความรสกอนละเอยดออนกลบมองเหนนาง เปนตวแทนของความงามทงมวล. . .”

ความคดคำานงของแอดโซ ใน สมญญา“แหงดอกกหลาบ”ก

บทนำา

ถาดจากองคประกอบททำาใหลทธความเชอหนง ๆ ไดรบการยอมรบนบถอวาเปนศาสนา (Religion) มหลายประการดวยกน องคประกอบทสำาคญมากกคอ การมศาสดาผกอตงศาสนา มคำาสอนทบรรจไวในคมภรศกดสทธและมนกบวชผสบทอดศาสนา ถาเราดจากศาสนาตาง ๆ ตวอยางเชน จากหนงสอ สบเอดศาสนาของโลก“ ” โดยประทป สาวาโย (๒๕๔๕) เราจะพบวาทง ๑๑ ศาสนาของโลกนน ศาสดาของศาสนาสำาคญของโลก ลวนเปนบรษทงสน แมศาสนาพราหมณ-ฮนดทเชอวาไมมศาสนาผกอตงนน หลกฐานจากพระไตรปฎกบงชวา พระเวทถกเรยบเรยงขนเปนบทสวดครงแรก โดยบรรดาพระฤาษทง ๘ สวน

ก อมแบรโต เอโก, สมญญาแหงดอกกหลาบ, ภควด วระภาสพงษ, แปล, วกจ สขสำาราญ บรรณาธการ, (กรงเทพฯ: โครงการจดพมพคบไฟ, ๒๕๔๔), หนา ๓๘๕.

67

ศาสนาชนโตมลกษณะทนาสนใจ คอ ศาสนาชนโตทเปนนกายซงมศาสดาผกอตงนน นกายเทนรโก กอตงขนโดยศาสดาพยากรณทเปนหญง คอ มก นากายามา แตกเปนนกายศาสนาทใหมมาก (นากายามา เกดเมอ พ.ศ.๒๓๔๑)

สวนชนโตทเปนของรฐนน เกดจากการปฏรปศาสนาของบรรดาผปกครอง และมศนยกลางอยทองคพระจกรพรรด (ประทป สาวาโย ๒๕๔๕: ๒๒-๒๔)

จากมมมองของสตรนยม ปญหาพนฐานประการหนงในการศกษา เรองศาสนาซงเปนปญหาทเกดขนกบการศกษาทางมนษยศาสตรสาขาอน ๆ ดวยเชนกน คอสวนมากเปนการศกษาศาสนาโดยอาศยฐานคตแบบบรษนยม (Androcentricism) ทศนะแบบบรษนยมมสมมตฐานวา ความเปนชาย ทศนะอยางชายและประสบการณของผชายเปนศนยกลางและเปนจดอางองทสำาคญทสด งานเขยนหรอทศนะทวา ศาสนาคออะไร หรอเราจะเขาใจศาสนาอยางไร ทแพรหลายในปจจบนกลวนแตเปนมมมองทางวชาการทมาจากผชายทงสน สตรนยมเรยกรองใหทำาความเขาใจศาสนาในมมมองทแตกตางออกไปจากเดม แตการทาทายทศนะแบบบรษนยมนไมไดหมายความวา การศกษาแบบผชาย ผดหรอไมมความสำาคญ ประเดนอยทวา มมม

68

มองอน ๆ อยดวย ซงมมมองดงกลาวนอาจจะไมไดเปนเชนเดยวกนกบมมมองทถอเอาทศนะผชายเปนศนยกลาง การศกษาทางวชาการเพอพยายามเขาใจโลกตามความเปนจรงนน จำาเปนตองรสกออนไหวตอการเมองเรองความแตกตางระหวางเพศสภาพ (The politics of gender differences) ดวยเหตทวาความแตกตางทางเพศสภาพนน มผลกระทบอยางลกซงหลายประการตอแนวปฏบตและวธทเราคดเกยวกบศาสนาและวฒนธรรม แนวปฏบตในการศกษาศาสนาทคำานงถงความแตกตางทางเพศสภาพนน อาจเรมตนดวยการตงคำาถามพน ๆ วา ผชายและผหญงมประสบการณและมสวนรวมในทางศาสนาอยางไร ศาสนาจะสนบสนนหรอทาทายตอความแตกตางทางอำานาจระหวางผชายและผหญงดวยวธการอยางไร และคำาถามทถามกนมากทสดในเวลานกคอ ศาสนาทครอบงำาโดยผชายนนเปนดหรอผลรายตอผหญง สตรนยมมองวามตวอยางมากมายทแสดงใหเหนวาผหญงประสบความเลวราย ในวฒนธรรมศาสนา เชน การดแคลนผหญงวาเปนลกหลานของเอวาหรออฟ (daughters of Eve) และเปนสายเลอดแหงบาป (progenitors of sin) ในจารตของศาสนาครสต การคลมหนาผหญงและการแยกหญงชายไมใหปะปนกนดงทปรากฏในจารตของศาสนา

69

อสลามหรอการเผาแมหมาย ในพธสตของฮนด เหลานเปนตวอยางทางศาสนาทสตรนยมมองวา ศาสนาในฐานะระบบหนงทมนษยสรางขนไดทำาการกดขและกอใหเกดความเดอดรอนแสนสาหสตอผหญง (Nye, Malory 2003:73-75)

สตรนยมเรยกรองใหเราเปลยนมมมองจากผชายเปนศนยกลาง ในการศกษาศาสนามาสการถอเอาสตรเปนศนยกลาง โดยมสมมตฐานวา การเปลยนมมมองอาจจะชวยใหเราไดรอถอนมายาคตทครอบงำาระบบศาสนาและกดขสตร เวลาน การศกษาศาสนาทถอเอาสตรเปนศนยกลางปรากฏขนในแวดวงวชาการดานศาสนาและวฒนธรรมยคปจจบนทงในของตางประเทศและของไทย แตการศกษามกจะจำากดในแวดวงสงคมวทยาและมานษยวทยา ในทางพทธศาสนศกษาจะมไมมากนก อยางไรกตาม เรองทจะกลาวถงในบทความตอนไปเปนความพยายามทจะตอบประเดนทสงสย (ทคอนขางจะเปนสวนตวของผเขยน) ทวา สตรเพศนาจะปรากฏตวขนในโลกใบนพรอมกบบรษเพศ ถาหากสตรเพศไมไดออนดอยกวาบรษเพศในดานสตปญญาแลวไซร เหตไฉนประสบการณทางศาสนาของสตรเพศจงไมพฒนาเปนสถาบนศาสนาเหมอนประสบการณทางศาสนาของบรษ

70

ปรชาญาณอนเรนลบของสตร

นบแตโบราณกาลมา มนษยทวไปยอมรบวาสตรมปรชาญาณและความสามารถอนลลบ เปนเพศทกอกำาเนดความอดมสมบรณและคำาจนความเปนไปของโลก ลกษณะดงกลาวนปรากฏในเทพปกรณมตาง ๆ รวมทงตำานานศาสนาสำาคญทวโลก แตตำานานทนาสนใจทสดเหนจะไดแก ตำานานเกยวกบพระเทวไอซส เทวแหงปรชาญาณและมายาศาสตรของอยปต ประเดนคอ ลกษณะสำาคญททำาใหสตรไดรบการยกยองเปนเทพหรอเทวในลทธความเชอตาง ๆ คออะไร ?

ในหนงสอ สรยเทวปกรณ“ ” กตต วฒนะมหาตม (๒๕๔๙ก) บรรยายถงพระเทวไอซสไววา ศาสนาอนลลบแหงอยปตโบราณนน มเทพเจานบพน แตไมมองคใดทสงสงดวยทพยภาวะ และไดรบศรทธาอยางมนคงถาวรยงไปกวาพระเทวไอซส (Isis) เทพนารองคนทรงเปนมหาเทวผทรงมหทธานภาพสงสดในหมเทพเจาทงหลาย พระนางทรงปกครองและพทกษสรรพชวตบนแผนดนโลก ทรงไดรบการนบถอตอเนองยาวนานนบพน ๆ ป ในฐานะผเปดทาง

71

เชอมโยงระหวางโลกและสวรรค พระนางเปนเทวแหงปรชาญาณและมความเปนเลศในการใชมายาศาสตรหรอเวทมนตร พระนางเปนองคครเทพแหงเหลานกบวชผปรารถนาความสำาเรจในทางจตวญญาณ ทรงเปนผสงสอนการฝกฝนและการใชพลงวเศษทซอนเรนอย ภายในมนษยแตละคน ทรงควบคมวตรปฏบตใหเปนไปในทางอนถกตอง คณลกษณแหงความซอสตยจงรกภกดของพระนางททรงถวายแดผเปนทเคารพรก (จอมเทพโอสรส)

นน คอแบบอยางแหงการรบใชและการอทศ ทางจตวญญาณของเหลานกบวช ทพงมตอเทพทพวกเขาเคารพบชา พระเทวไอซสเปนหวใจสำาคญของเทวปกรณโอสเรยน พระนางไดรบพลงอำานาจ สงสดยงกวาเทพองคใดจากการรพระนามลบขององคสรยเทพ ดวยเหตนน นางจงเปนเจาของ ถอยคำาแหงอำานาจ“ ” ทงปวง ทรงสนบสนนพระสวามใหขนครองบลลงกแทนพระเปนเจาแหงสรวงสวรรคผชรา ยงประโยชนมหาศาล แกมวลมนษยอยางไมเคยมมากอนคอ ทำาใหมนษยพนจากความปาเถอน กลายเปนผมอารยธรรม

พระเทวไอซสทรงใชปรชาญาณและมายาศาสตรอนลลบ ชวยให มหาเทพโอสรสขนครองบลลงกสวรรคได

72

สำาเรจ แตพระนางสญเสยพระสวาม เพราะอบายของเทพเจาเซธทหวงครองบลลงกสวรรคแทน เพอชบชวตของพระสวามขนมาใหม พระนางตองออกเดนทางตามลำานำาไนลเพอคนหาศพของพระสวาม ดวยเวทมนตและปรชาญาณอนลำาเลศทำาใหพระนางชวยพระสวามฟนคนชพไดสำาเรจ ทงสามารถทวงบลลงกจากศตรมาประทานแดพระโอรสผสบสนตตวงคโดยชอบธรรม เรองราวของพระเทวไอซสในตำานานคอสารตถะของความมนคงในความรก การฝาฟนความทกขยากและความสำาเรจสมปรารถนาในทายทสด พระนางจงเปรยบเสมอนแสงอนเจดจรสแหงความหวงทสาดสองมาเมอทกสงทพงทลายลง ผบชาพระนางยอมจะประจกษถงอานภาพ อนไมจำากดทจะพลกสถานการณจากรายกลายเปนด เมอคกเขาลง ณ เบองหนาแทนบชาพระนาง พวกเขายอมรสกถงความมนใจในการปกปองคมครอง จากสวรรค

ผนบถอพระเทวไอซสเชอวา ไมวาคำาอธฐานทมตอพระนาง จะเปนเรองเลกนอยสกเพยงใด ขอเพยงเปนความปรารถนาอนชอบธรรม พระนางกจะทรงตอบรบ และเกอหนนใหเปนไปตามนนทงสน เทวานภาพของพระเทวไอซสอยเหนออปสรรคและความขดของทงหลาย สามารถขจด

73

อาถรรพณ มลทน รวมทงอทธพลความชวรายทแฝงเรนเขามาในหนทางแหงชวต ดวยพลงอำานาจและปรชาญาณทพระนางมอบให ผบชายอมหลดพนจากชะตากรรมอนเลวรายทกประการ พระเทวไอซสเปนผทรงอำานาจสงสด ทรงพทกษราชบลลงกแหงฟาโรห แตพระนางกยงคงเปนตนแบบ ของความเปนมารดา ซงสตรไอยคปตยดถอเปนอดมคตในการปฏบตตอบตรหลาน เชอกนวาพระนางทรงเปนผประทานชวตใหเดก ๆ ถอกำาเนด ทรงเลยงและปองกนพวกเขาจากอนตราย (กตต วฒนะมหาตม ๒๕๔๙:

๓-๕) ในทางการแพทย พระเทวไอซสยงทรงเปนเทพแหงการรกษาโรคและทรงควบคมกลไกการทำางานตาง ๆ ของรางกายโดยเฉพาะอยางยงคอลมหายใจ พระนางทรงนำามาซงความสดชนกระฉบกระเฉง เยยวยาพลงชวตทถดถอยและทรงเปนองคอปถมภหมอตำาแย ตลอดจนผเชยวชาญในการรกษาโรครายแรงและบาดแผลทเกดจากอบตเหตทกชนด (เรองเดยวกน, น.๔๔)

พระเทวไอซสเปนเทวในศาสนาโบราณของอยปต รปเคารพของพระนางประดษฐานอยทวไปในอยปต เทวาลยทสำาคญของพระนางและมชอเสยงทสดคอ มหาเทวาลยแหงฟเล เปนหนงในสามเทวาลยขนาดใหญทไดรบ

74

การอปถมภจากราชวงศปโตเลม เปนเทวาลยทออกแบบกอสรางไดวจตร พสดารมาก จนไดรบขนานนามวา ไขมกแหงอยปต ในสมยทเทวาลยนรงเรองอย ผศรทธาพระเทวไอซสจะเดนทางจารกมาทนอยางนอยทสดปละครง ประเพณนไดถกระงบไปเมอ ค.ศ. ๓๒๙ โดยจกรพรรดเธโอโดซอส (Theodosius) แหงโรม ซงนบถอศาสนาครสต แตเทวสถานทงหมดยงคงมนกบวชคอยดแลรกษาอย จนกระทงถกสงปดอยางถาวรในป ค.ศ. ๕๙๕ โดยจกรพรรดจสตเนยน (Justinian) ผนบถอศาสนาครสตเชนกน ในครงนน นกบวชระดบสงทประจำา อยในเทวาลยถกสงหารทงหมด สวนนกบวชชนสามญถกขบไลหรอขายเปนทาส (เรองเดยวกน, น.๔๕-๔๗)

เมออยปตตกอยภายใตการปกครองของกรก ชาวกรกกรบเอาเทพเจาของอยปตไปดวย เมออารยธรรมกรกสนสดลง ชาวโรมนทสบทอดความเชอศาสนาโบราณจากชาวกรกโดยรบนบถอเทพเจาของกรกกไดรบนบถอพระเทวไอซสในฐานะศาสตรแหงความลลบไปดวย ความนยมเกดขนอยางรวดเรว จนกระทงเสอมคลายลงเมอพระนางคลโอพตรา-ราชนแหงไอคปตผเขยาอาณาจกรโรมนประกาศวา พระนางเปนธดาแหงไอซส ตอมาเมอมการ

75

ผอนผนทางศาสนามากขน เทวาลยของพระเทวไอซสกไดรบการสถาปนาขนทกรงโรม โดยทวไป ชาวโรมนนบถอพระเทวไอซสในฐานะเทพมารดรแหงสรรพสง เปนเทวแหงโชคชะตา และทรงมเทวอำานาจเดดขาด การนบถอพระเทวไอซสนนปรากฏเดนชดกวาพระสวามและพระโอรสมาก และยงสามารถสบทอดตอกนมาได จนถงยคทชาวโรมนเปลยนไปนบถอศาสนาครสต เชอกนวา ตรเอกานภาพ (Trinity) ของคณะเทพโอสเรยนของอยปต (ประกอบดวยมหาเทพโอสรส พระเทวไอซสและมหาเทพโฮรส) สงผลตอแนวคดเรองตรเอกานภาพของ ชาวครสตดวย โดยเฉพาะอยางยง พระเทวไอซสมความสำาคญสงสดและไดสงอทธพลตอความเชอและประตมานวทยาเกยวกบพระแมมารไมนอย เชน ในการอธบายทพยภาวะของพระแมมารในฐานะเทพมารดรแหงความรกและ การปกปองคมครอง และยงทรงอำานาจสงสดในเวลาเดยวกนดวย เปนแนวคด ทนกศาสนศาสตรตะวนตกยอมรบกนโดยทวไปแลววาดดแปลงมาจากคต การนบถอพระเทวไอซสโดยตรง ประตมากรรมในศาสนาครสตทมชอเสยงคอ รปพระแมมารอมพระเยซเมอยงทรงพระเยาวทนยมเรยกกนวา Madonna and Child นน นกเทววทยาทวโลกลงความเหนตรงกนมานานแลววา เอาแนวคดนมาจาก

76

เทวรปพระเทวไอซสประทานพระกษธาราแกยวเทพโฮรสทพบอยในซากเทวสถานหลายแหงของพระเทวทถกโบสถครสตสรางครอม ในภายหลงนนเอง ชาวครสตอาจปฏเสธเรองนแตขอเทจจรงกคอคตการนบถอพระแมมารซงนยมกนทวโลกในเวลานนน เปนคตทเกดขนในภายหลงมาก กลาวคอไดรบความนยมกนจรง ๆ เมอสนยคโรมนและทวปยโรปผานพนยคกลางไปแลว (เรองเดยวกน, น.๕๙-๖๓)

มขอนาสงเกตเกยวกบลกษณะสำาคญของเทพสตรทในตำานานของ พระเทวไอซส กคอ พระเทวไอซสมใชพระเทวซงโดดเดยวดำารงอยในพภพ หรอจกรวาล หากแตมตนกำาเนดจากเทพบดามารดา มครอบครวคอพระสวาม และโอรสซงเปนเทพเหมอนกน มความสามารถในปรมณฑลของตนเอง เทพสตรมความสมพนธสวนตวกบเทพอน ๆ ทเปนทเปนบรษ นอกจากน เทพสตรไมใชผเปนใหญแหงเทพทงปวง หากแตเทพแหงเทพทงปวงนน ยงคงเปนเพศชาย เทพสตรอยภายใตการปกครองของมหาเทพนนอกชนหนง แตเทพสตรอยางพระเทวไอซสเปนตนกอาจมความสามารถพเศษบางอยางทเทพอน ๆ ไมม การเชอวามเทพเจามากมายและมความสมพนธสวนตว เหมอนในระบบครอบครว เปนแนวความคดทอยกอนท

77

ศาสนาแบบเอกเทวนยม จะพฒนาขน สงหนงทเราจะเหนกคอ นอกจากเทพเจาในความเชอ แบบพหเทวนยมนมลกษณะของความเปนมนษยอยมาก เทพเจาตาง ๆ ยงมขอบเขตอำานาจเฉพาะของตนเองแตอาจขอรบความชวยเหลอตอกนได เมอถงคราวจำาเปน ภายใตความหลากหลายและขอบเขตจำากดของอำานาจเชนน ทำาใหมพนทสำาหรบการปรากฏขนของเทพสตรได มากกวาการอางพลานภาพ สงสดเหนอจกรวาลแตเพยงพระองคเดยวของพระเปนเจาในศาสนาเอกเทวนยม ความเชอของชาวกรกกสะทอนลกษณะความเชอดงกลาวนเชนกน แตทนาสนใจยงกวากคอ พระเทวไอซสในเทวตำานานของศาสนาอยปตโบราณ นอกจากมคณลกษณะพเศษสองประการคอ ปรชาญาณและเจาแหงเวทมนตรอนลลบ ยงประกอบดวยคณสมบตทางกายภาพอนพเศษ คอ ความงดงามอนมหศจรรยอกดวย นอกจากนนยงมคณลกษณะดานจตใจ ทสำาคญคอ ทรงมความเมตตากรณา ความรกและความภกด อนเปนคณลกษณะทดของความเปนภรรยาและแม และดเหมอนปรชาญาณและความสามารถทาง เวทมนตรอนลลบของพระเทวไอซสจะไมมความหมายตอผนบถอพระนางมากเทากบคณลกษณะดานความอปถมภคำาช การกำาจด

78

ภยนตรายและดานการ รกษาโรคภย นาสนใจวา หากพระเทวไอซสมไดมความรกและความภกดตอมหาเทพโอสรส (พระสวาม) และความเมตตากรณาอนสงสงตอยวเทพโฮรส (พระโอรส) แตใชปรชาญาณในการตอตานอำานาจของพระสวามเสยเอง พระนางจะยงเปนเทวทนานบถอหรอไม

ในคมภรไบเบลคอพระคมภรพนธสญญาเกา (Old

Testament) ภาคปฐมกาล (Genesis) ตามทเขาใจกนในจารตดงเดมเชอกนวา สตรไมเพยงแตเกดจากอวยวะสวนหนงของบรษซงแสดงถงความตำาตอยกวาของเธอเทานน สตรยงเปนเพศทออนแอ ออนไหวตอการหลอกลวงไดงายกวา ความออนแอและความออนไหวงายอนเปนธรรมชาตของสตรนนเองทำาใหเธอตกไปสอำานาจของความชวราย เรองของอาดมและเอวา หรออฟ มนษยคแรกยคปฐมกาล เปนเครองสะทอนถงของความเขาใจดงกลาว กลาวคอ เมอเอวาถกลอลวงจากง (นยวาเปนซาตานผตอตานอำานาจของพระเปนเจา) วา ถารบประทานผลไมตองหามแลวเธอจะมความรเชนเดยวกบทพระผเปนเจาม เอวากตดสนใจ รบประทานผลไมนน แลวนำามาใหอาดมรบประทานอกดวย เมอพระเปนเจาทรงทราบจงขบไลคนทงสองออกจากสวนเอเดน สาปใหมนษยตองตาย ผชายตองทำางานหนกเพอ

79

เลยงดภรรยา ผหญงตองอาศยและตกอยใตอำานาจ ของสามตลอดไป เธอตองตงครรภและคลอดลก พรอมทงตองเผชญกบความเจบปวดจากการคลอดบตรนน ทงหมดนเปนบาปทมนษยตองไดรบเพราะการลวงละเมดคำาสงของพระเปนเจาอนมตนเหตมาจากเอวา (ผหญงคนแรก ของโลก)

ธรรมชาตของสตรทกลาวไวในปฐมกาลนน ดเหมอนจะตรงกนขามกบภาพของพระเทวไอซสและภาพของเทวอาธนาของกรกทเปนเทวแหงความรหรอปรชาญาณ แตการตความของนกวชาการรนปจจบนทมองจากมมของสตรนยมนนใหนยทแตกตางออกไป ตามการตความใหม สตรเปนเพศ แรกท รกการแสวงหาความร“ ” ประเดนของการตความอยทถอยคำาทงกลาวกบเอวา (เมอหลอกลอใหเธอรบประทานผลไมตองหาม) งเขาไปหาเอวา และกลาววา พระผเปนเจาไดสงหามมใหเจากนผลไมใน“สวน แหงอเดนใชไหม” มนษยผหญงนนตอบวา เรา“สามารถจะกนผลไมใด ๆ ในสวนอเดนกได ยกเวน ตนเดยวทอย ณ ใจกลางสวนนน พระองคทรงตรสหามมเพยงแตกนเทานน แมแตสมผสกไมได มฉะนนเราจะตองตาย” เจาอสรพษจงกลาววา เจาไมตายหรอก“ พระองคไมรหรอกถา

80

เจาแอบเขาไปกนและเจารไหมวา ถาเจากนผลไมจากตนไมตองหามนน ดวงตาของเจาจะเปด ตาของเจาจะมองเหน เจาจะรจกความด ความชว อนจะทำาใหเจาเทยบเทาหมเทพทงหลาย” ผลกคอเอวาหรออฟเกดความปรารถนาทจะกนผลไมนนแมวาพระเปนเจาจะสงหามไวกตาม มนกวชาการชาวตะวนตกคนหนงคอ ลโอ สเตราส (Leo Strauss) ตความวา ทมนษยเพศหญงคนแรกของโลกกนผลไมตองหามนน มใชเพราะเกดจากความปรารถนาหรอความโลภในรสชาตของผลไมเทากบ ผล“ ” ทจะไดจากการกนผลไมนน กลาวคอเธอมความปรารถนาทจะมความรมากกวาการลมลองรสชาตของผลไม เธอสงสยอยากรวา ความรนนเปนอยางไร และถาผหญงจะม ความออนไหวกเปนความออนไหวตอความอยากร หรอกลาวไดวาผหญง เปนสญลกษณแหงความสงสยในสงตาง ๆ โดยเฉพาะในสงทเธอไมรจก และสงสยวา ความรทวาจะทำาใหมนษยอยางเธอมสถานะแหงการรบรเหมอนกบปวงเทพเจานนเปนอยางไร ดหรอไมดอยางไร และดวยเหตทมนษยเพศหญงตามธรรมชาตของคมภรไบเบล เปนเพศทมความอยากรอยางเหนมากกวา มนษยเพศชาย ดงนน สเตราสจงกลาววา อฟเปนมนษยผรกในความรคนแรกของโลก เปนมนษยคนแรกท

81

แสวงหาปญญา หรอกลาวอกนยหนง อฟหรอผหญงคนแรกของโลกกคอ นกปรชญาหรอ Philosopher คนแรกของโลก และ ถามนษยมความแตกตางจากสตวตรงทมนษย มเหตผลหรอความปรารถนา หรอความรกในความรแลว อฟหรอเอวา คอ มนษยทแทจรงคนแรกของโลก (ไชยนต ไชยพร ๒๕๔๖: ๕๔-๕๗)

โดยอาศยการตความดงกลาวน การมองวามนษยเพศหญงคนแรกโงเขลาจงหลงเชออสรพษทมาลอลวงกเปนภาพทบดเบอนหรอเปนภาพทเกดขน อยางมอคต การตความใหมของสเตราสทำาใหภาพของอฟหรอเอวาสอดคลองกบ ภาพของพระเทวไอซสและพระเทวอาธนา หรอแมแตพระเทวสรสวด ซงถอกน วาเปนเทวแหงสตปญญา ความรและศลปะวทยากรทงหลายในเทพปกรณมของอนเดย (กตต วฒนะมหาตม ๒๕๔๙ข: ๑๔๕) ตามตำานานศาสนา นอกจากคณลกษณะแหงความรอบร ปรชาญาณแลว เพศสตรยงมอำานาจอนลลบ หรออำานาจแหงเวทมนตรเปนคณลกษณะหนงอกดวย ในเทพตำานานของศาสนา โบราณอยปต พระเทวไอซสทรงใชปรชาญาณกบอำานาจเวทมนตรอนลลบชง อำานาจสวรรคจากมหาเทพรา และมอบใหแกมหาเทพโอสรสผเปนพระสวามและ มหาเทพ

82

โฮรสผเปนพระโอรส สวนเอวากเปนมนษยทขบถตอพระเปนเจา ซงแสดงออกถงทศนะทวาสตรนนมลกษณะของการตอตานอำานาจอยดวย แตการตอตานของเอวาหรออฟถกแสดงออกในลกษณะทนำาไปสความเสอมจากความดงาม เปนการกระทำาทนำาไปสความลมสลายของความดงามทมนษยชาตไดรบมาจากพระเปนเจา

คณลกษณะของสตรทพงประสงค

อำานาจอนลลบสวนหนงของสตรนนมาจากเพศสภาพของเธอเอง นนคอความงามของสรระอนเปนมนตรมายาชนดหนงทสรางอำานาจใหกบสตร ในบางตำานานสะทอนใหเหนวา พระเปนเจาทรงสรางลกษณะตาง ๆ ของสตรเชน ความงามของสรระและความซบซอนของอารมณหรอความลลบของสตรนนเพอบรษ ในเทพนยายของอนเดยเรองหนงกลาวถงการสรางสตรเพศไวดงน

ในสมยแรกเรมเดมท เมอทาวตวษฏร(จอมเทพผสรางโลก) จะตองทรงหนมาสรางสตรเพศ พระองคกทรงพบวา พระองคไดทรง ใชวสดตาง ๆ ไปในการสรางบรษเพศจนหมดสนเสยแลว

83

ดวยความรอนรมกลมพระทย พระองคจงทรงใครครวญอยางพนจพเคราะห แลวกทรงปฏบตการดงตอไปน กลาวคอ ทรงหยบเอาความเปลงปลงแหงดวงจนทร ความออนโคงของเถาวลย ความเกาะแนบแนนแหงเถาไมเลอย ความบานสะพรงของมวล ดอกไม ความเบาหววของใบไม ความเรยวชะลดของงวงชาง การชำาเลองแลแหงตากวาง การจบกลมของหมแมลงผง ความราเรง ปตของแสงอาทตย การรำาใหของกลมเมฆ ความโลเลไมแนนอนแหงสายลม ความหวาดกลวของกระตาย ความหยงลำาพองของนกยง ความออนนมของทรวงอกนกแกว ความแขงแกรงของเพชร ความหวานลำาของนำาผง ความทารณของพยคฆราย ความเรารอนของเปลวไฟ ความเยอกเยนของหมะ ความชางพดของหญงชางพด การรำารองของนกดเหวา ความเจาเลหของนกกระยาง ความซอสตยของนกจากพราก

ครนแลว ทาวตวษฏรผเปนเจา กทรงหยบสงดงกลาวขางตนน ทงหมดมาผสมกน แลว

84

พระองคกทรงสรางสตรเพศขนมา มอบใหแกบรษ (นทานเรอง จนทรเลขา จาก พบถนอนเดย : ๑๘๔)

ลกษณะตาง ๆ ทพรรณนาถงสตรเพศในนทานเรองนสะทอนมมมองทวาสตรเพศนนมอำานาจลลบบางอยาง ความลลบนนเปนทงเรองของสรระรางกาย (ความงาม) และลกษณะภายใน (จตใจ) ของเธอ เฉพาะอำานาจอนเนองมาจากสรระคอความงามนน เปนอำานาจอนมหาศาลทสามารถสนคลอน สถานภาพของมนษยผชายในตำานานตาง ๆ หรอแมแตในพทธชาดกกตระหนกถงอำานาจอนลลบทมาจากความงามสตร ตวอยางเชน ใน นฬนกา“ชาดก” (ปญญาสนบาตชาดก ขททกนกาย) อสสงคดาบสผมตบะอนแกกลา จนทพยอาสนของแขงกระดางและเรารอนจนพระอนทรไมอาจประทบอยางเปนสขไดนน ยงอาจพายแพตอความเฉลยวฉลาดและความงามอนลลบของสตร (นฬนการาชธดา) (พระสตร และอรรถกถา แปล ๖๒: ๑-๓๔) ใน เวสสนดรชาดก“ ” นางอมตดากไดใชความสาวและความสวยของ ตนเปนอำานาจบงคบทำาใหชชกยอมตกระกำาลำาบากไปขอพระกมารทงสองจากพระเวสสนดรมาเปนทาส (พระสตรและอรรถกถา แปล ๖๔: ๑๑๒๓-๑๑๓๒)

85

ดเหมอนวา ในวรรณกรรมทางศาสนา (คมภรไบเบล / พทธชาดก) รวมทงในเทพปกรณมทงหลายลวนแตตระหนกถงอำานาจอนเนองมาจากความเฉลยวฉลาด และความลลบของสตรเพศเปนอยางด โดยเฉพาะอยางยงอำานาจของความงาม แตมผตงขอสงเกตวา ในวรรณกรรมตาง ๆ นน มกจะนำาเสนอในลกษณะทวา ความรและความงามของสตรนนสามารถเปนอำานาจทำาลายลางความดงามของบรษเพศ (เชน คณธรรมของนกบวช) อาจทำาลายชวตของบคคลนนดวยในบางกรณ (เชน กรณชชกทนำาเขา ไปสความ ตายในทสด) หรออาจนำามนษยชาตไปสความลมสลายของความดงาม เชน กรณของเอวา ในคมภรไบเบล (ไชยนต ไชยพร ๒๕๔๖:๕๙-๖๖) จงดเหมอนวา ความรและอำานาจอนลลบทมาจากความสวย (สรระ) ของสตรเปนทงสงทนาปรารถนาและอนตรายในเวลาเดยวกน ความรอบร โดยเฉพาะ ความรอนลลบซงเกยวเนอง กบอำานาจทางไสยศาสตรของสตรเปนเรอง ทนาหวาดระแวงไมเพยงแต ในโลกของวรรณกรรมประเภทเทพปกรณม หรอพทธชาดกตาง ๆ เทานน ในคมภรพนธสญญาใหมกสะทอนเจตนารมณทตองการจะใหผหญงอยใตอำานาจของผชายใหเธอเปนภรรยาและเปนแมทด ในสมยโบราณกอน

86

จะเขาสยคกลางทศาสนาจกรโรมนคาธอลกจะแผอำานาจ มหาศาลเหนอยโรป ความรอบรและความเฉลยวฉลาดของสตรกเคยถกมองดวยความหวาดระแวง โดยเฉพาะเมอความรนนถกโยงเขากบอำานาจ อนลลบ สตรทรอบรเฉลยวฉลาดมอำานาจมากทสดคนหนงในกรกโบราณ ถก ฆาตกรรมอยางสยดสยอง

เดอนมนาคม ป ค.ศ. ๔๑๕ ปทหกแหงรชสมยของพระเจาธโอโดซอสท ๒ ระหวางเทศกาลถอศลอดของชาวครสตซงมระยะเวลา ๔๐ วนในหนงป ฝงชนนำาโดยพเตอร ผอานคมภรไดเรมกอการจลาจล ขณะทไฮปาเฌย กำาลงเดนทางกลบบานไปตามถนนแหงหนง ซงเธอนงรถผานเปนประจำาในเมอง เธอถกดงลงมาจากรถมาและลากไปยงโบสถซซาเรยน ซงเคยเปนศาสนสถานของกษตรย ทนนพวกเขาฉกเสอผาเธอออก และสงหารเธอดวยเศษกระเบองแตก แลวลากรางของเธอออกไปนอกเมอง ไปยงสถานทเรยกวา คนารอน เพอเผารางเธอบนกองฟน มเรองเลา (จากจอหนแหงนคอ) วา กลมผทเรยกตวเองวา ผศรทธาเปยมลนในพระเยซเจา“ ” ซงมพเตอรเปนผนำา

เดนทางออกมาด หญงนอกศาสนา“ ” พวกเขาเหนเธอนงบนเกาอสงชน ดเผน ๆ เหมอนเธอกำาลงบรรยายการสอน

87

จากทนนเธอถกลากไปยงโบสถ และทโบสถ เธอถกประจานพรอมกบเปลองเสอคลมออก จากนนเธอกถกลากไปตามถนนจนเสยชวต ทายทสดรางของเธอกถกนำาใสรถลากไปยงสถานททเรยกวา คนารอน“ ” ทซงรางเธอถกเผา (ดชลสกา, มาเรย ๒๕๔๘:๑๓๒-๑๓๓)

ไฮปาเฌยเปนพลเมองสตรของนครอเลกซานเดรย มาจากครอบครวทมงคง บดาเปนนกวทยาศาสตรทมชอเสยง เปนนกคณตศาสตรและเปนนกดาราศาสตร ไฮปาเฌยเจรญรอยตามพอ เธอมผลงานทางคณตศาสตร เธอไดเขยนถง (เปนบรรณาธการชำาระ) ผลงานทางคณตศาสตรของนกคณตศาสตรทอเลม มความสนใจในวชาปรชญา และสามารถจะสอนปรชญาแกบรรดาลกศษยทเปนชายทงหลาย เธอสนใจคนควาทางวทยาศาสตร และดาราศาสตร กอตงกลมผศกษาโดยใชสตปญญาหาเหตผล อนประกอบดวยบรรดาศษยทมาเรยนกบเธอตวตอตว บางคนใชเวลาเรยนกบเธอ เปนเวลานานหลายป มทงชาวอเลกซานเดรย และมาจากเมองตาง ๆ ในอยปต มาจากประเทศซเรย มาจากเมองไซรน และกรงคอนสแตนตโนเปล พวกเขามาจากครอบครวทมชอเสยงและมอทธพล มตำาแหนง

88

ทางการปกครอง และดำารงตำาแหนงทางศาสนาในระดบสงในเวลานน

ไฮปาเฌยไดรบการยกยองอยางสงในความเปนผยดมนและดำารงไวซงศลธรรมอนดงาม เปนตนแบบของความกลาหาญ ผยอมอทศตนในการตอสเพอศาสนา (กรกโบราณ) เพอความชอบธรรม เพอความซอตรง เพอบานเมอง และเปนผมความสามารถเลศทางวชาการ คณงามความดททำาใหเธอไดรบการสรรเสรญโดยบคคลในยคของเธอคอ ความเปนหญงพรหมจาร ซงสงเสรมทงความเปนผนำาและศกยภาพภายในเธอ ในชวตประจำาวนเธอ แสดงใหเหนอยางชดเจนถงการไมใสใจกบความรสกทางเพศใด ๆ โดยการแตงกายอยางมดชดตามแบบอยางของนกปราชญใชชวตอยางเรยบงาย ยกยองใหเกยรตแกบรรดาลกศษยของเธอ ซงมกจะเปนผชาย ความเปนเลศทางสตปญญา ความสามารถในทางวชาการและการมอำานาจอยางสงตอผปกครองในนครอเลกซานเดรย ทำาใหไฮปาเฌยเปนทอจฉาของพระราชคณะซรล (นกบวชในศาสนาครสตนกาย ออธอดอกซแหงอเลกซานเดรย) และ พระราชคณะซรลจงหาทางกำาจดเธอ โดยปลอยขาวลอแกชาวเมองอเลกซานเดรยวา ไฮปาเฌยศกษาวชาแมมด“ และใชเวทมนตร

89

ซาตานกบผปกครองกบผคนซงเปน บาวของพระผเปน“เจา” และใชเวทมนตรไปทวทงนคร ในทสดไฮปาเฌยกถกสงหารอยางทารน (เรองเดยวกน น. ๑๔๕-๑๔๗) บางคนถอวาไฮปาเฌยเปน กลมผศรทธาปรชญากรกโบราณรน“สดทาย” และถอวาการตายของไฮปาเฌย เปนเครองหมาย แสดงถงการสนสดของศาสตรและวชาปรชญาของอเลกซานเดรย (เรองเดยวกน น. ๑๔๙) กลาวกนวา ไฮปาเฌยนบถอศาสนากรกโบราณ ความสามารถของเธอนบวาเปนภยทางการเมองตอบรษบางคนในสมยนน แตจากประวตของเธอทำาใหเหนวา ความลลบ (อำานาจไสยศาสตร) กบสตรเพศ มกถกโยง เขาดวยกน ในประวตศาสตรครสตศาสนาชวงยคกลาง การทำาลายลางแมมดกเนองมาจากความเชอทวาความเรนลบหรออำานาจลกลบทสตรมนน เปนพรมาจากซาตานทตอตานอำานาจของพระเปนเจาของศาสนาครสต หรอ แมแตกรณของฌาน ดารค (Jeanne d,Arc) หรอโยน ออฟ อารค (Joan of Arc) วรสตรของชาวฝรงเศส ซงไดรบการประกาศเปนนกบญในศาสนาครสตเมอป ค.ศ.๒๙๒๐ กถกกลาวหาและไตสวนลงโทษโดยการเผาทงเปนดวยขอหา ทวานางเปนแมมด ขอนสะทอนใหเหนวา ผนำาศาสนาสมยนนไมไววางใจ ในปรชาญาณทางศาสนาของสตร ไม

90

เชอวาเธอจะไดรบการดลใจจากพระเปนเจา แตมกจะเชอวา เธอสามารถจะถกลวงจากอำานาจอนชวรายของซานตานไดมากกวา ชาวครสตในยคเรเนซองคเชอวา แมมดลวนเกดขนจากตณหาราคะ ซงมมากในสตร นอกจากน นกบวชในศาสนาครสตกตอตานสตรเปนปกตอยแลว เพราะมายาคตทวาสตรเปนตนเหตของบาปกำาเนด เอวาเปนคนแรกททำาใหมนษยถกขบออกจากสวนเอเดน จงถอวาเธอตองรบผดชอบตอสาเหต แหงการตายและการทกขทรมาน

อาจสรปวา ลกษณะสำาคญประการหนงทถอกนวาเปนคณสมบต ของสตรนบแตอดตมาคอ ปรชาญาณ“ ” ในพระวนยปฎกและพระสตตนตปฎก กยนยนวา สตรมปรชาญาณเทยบเทาบรษบรรลธรรมไดเชนเดยวกนกบบรษ ในพระพทธศาสนาสายมหายานและตนตรยาน (หรอวชรยาน) กถอวา พระนาง ปรชญาปารมตาคอสญลกษณแหงปญญาเครองตรสรของพระพทธเจา แตถาดจากตำานานทวไป ความรอบรหรอปรชาญาณของสตรดจะไมนาปรารถนา นก เมอเทยบกบธรรมชาตอกดานหนงของสตร (ทอาจจะเปนการสรางขน โดยผเขยนตำานานทเปนชาย) คอ ความภกด ความเมตตากรณาและความรก โดยเฉพาะอยางยงความรกและภกดทเธอมตอสามหรอครอบครว ใน

91

คมภรไบเบล พระเปนเจาไดสาปใหสตรตองตกอยในอำานาจของผชายตลอดไป เธอตองเลยง ดลกและอยในครวเรอน ใน เวสสนดรชาดก“ ” สะทอนมมมองทวาสตรทประเสรฐ ในสงคมอนเดยกคอสตรทภกดตอสามและรกบตรธดา สตรทเลว ไดแก สตรทใชอำานาจเหนอสาม ดเหมอนวา สตรทรจกใชอำานาจอนเนองมาจากคณสมบตของตนเองโดยเฉพาะความงามนนจะเปนอนตรายตอบรษ

ในคมภรมนธรรมศาสตรกำาหนดไววา สตรไมสามารถดำารงชวตอย อยางอสระได เธอจะตองอยในความคมครองของบดามารดาในวยเดกอยในความคมครองของสามเมอถงเวลาแตงงาน แตเมอแกชราตองไดรบการคมครองรกษาจากบตรของเธอ สตรไมเหมาะทจะมชวตอยโดยอสระ นอกจากน ภรรยาทประพฤตตวไมด เชน ดมนำาเมา ไมเชอฟงหรอตอตานสามปวยเปนโรค หรอใชจายเงนอยางสรยสราย สามสามารถจะหาภรรยาอนมาแทน ไดทนท ภรรยาทผอมแหงไมมนำามนวล หยาไดภายในแปดป ภรรยาทบตรเสยชวตหยาไดภายในสบป ถาใหแตลกสาวสามารถหยาไดภายในสบเอดป และถาพดจาไมดแกสามกสามารถจะหยาไดทกเมอ (Doniger, Wendy and Smith, Brian K.

1991 :197-207) ในหนงสอ กามสตร“ ” ของอนเดยกลาววา ผ“92

หญงทงามพรอมและรกสามของตน ควรจะทจะปฏบตตนตามความประสงคของสามราวกบเขาเปนเทพบตร และดวยความยนยอมของเขา เธอควรดแลครอบครวของเขาทงหมด รกษาบานใหสะอาดอยเสมอ” (เบอรตน, เชอร รชารด ๒๕๓๗: ๑๕๕) ในแงด กฎหมายของพระมนมเจตนาปองกนสตรไมไดมอนตรายและไมควรจะถกเอาเปรยบจากคานยมของสงคมสมยนน (ดใน ปรชา ชางขวญยน ๒๕๔๑ : บทท ๒ ) แตแนวโนมของทศนคตของฮนดในมนธรรมศาสตรกถอวา ใหความสำาคญกบภมปญญาของสตรนอยกวาดานทเธอจะสามารถมลกสบสกล และความงามนน ดเหมอนจะไมเปนทปรารถนาสำาหรบบรษยงไปกวา ความบรสทธ“ ”ก ของสตรทงในแงของรางกายและชาต

ตระกล คมภรมนธรรมศาสตรกลาววา บรษผทวชาตควรแตงงานกบหญงสาวทบรสทธซงอยในวรรณะเดยวกน พราหมณทนอนกบทาสรบใช จะตองตกนรก ถาเขามลกกบหลอนจะตองตกจากสถานะของพราหมณ บรรพบรษ

ก มนธรรมศาสตร บญญตวา บทสวดสำาหรบการแตงงานมไว“เพอสาวพรหมจารเทานน ชายจกใชแกหญงทไมใชสาวพรหมจารมได เหตเพราะหญงเหลานนตองหามสำาหรบพธกรรมทชอบดวยกฎหมายทงปวง” (ปรชา ชางขวญยน ๒๕๔๑: ๔๒)

93

และเทพเจาจะไมรบเครองสงเวยทเขาอทศให จะไมไดไปสวรรค (Doniger, Wendy and Smith, Brian K. 1991 :44-45) สวนในหนงสอ กามสตร“ ” กกลาววา ไมวาภรรยานน จะมาจากตระกลสงศกดหรอเปนหญงหมายบรสทธทแตงงานใหม หรอ จะเปนเมยนอย ควรดำาเนนชวตดวยความบรสทธ ทมเทใหกบสาม และทำาทกอยางเพอใหเขาสขสบาย ผหญงทปฏบตไดตามน จะไดมาซงธรรม อรรถและกาม จะไดรบตำาแหนงทสงสง และสามมกจะยอม ทกอยางเพอเธอ (เรองเดยวกน น.๑๕๙) กรณของไฮปาเฌยกสะทอนใหเหนวา ความบรสทธ“ ” ของสตรนน เปนสงทสงคมยกยองนบถอ

แตไมวาจะมความเชอมาแตโบราณแลววา สตรมปรชาญาณและ ความสามารถอนลลบ (ทมองในแงหนงกอาจตความไดวา สตรสามารถจะเขาใจ สงทสงสงในจกรวาลได) แตเหตไฉน ปรชาญาณของสตรจงไมกอเกดเปนศาสนา สำาคญอยางศาสนาพทธ ครสต อสลามหรออน ๆ ทมศาสดาเปนบรษเพศ

ความเชอเกยวกบพระศาสดามหาบรษ

94

ถามองศาสนาจากมมมองของคนนอก เราจะถอวา การถอกำาเนดขนของลทธและความเชอตาง ๆ ทพฒนาเปนศาสนาสถาบนเชนทกวนน มสาเหตสำาคญหลาย ๆ ประการ เชน ความตองการความอบอนทางจตใจ ความตองการรแจงเหนจรงในชวต ความไมร และความกลวตอปรากฏการณธรรมชาต แตถามองจากมมมองภายในของผเชอศรทธาในศาสนาไมวาจะเปนศาสนาเทวนยมหรออเทวนยมกตาม ศาสนาเกดจาก ความรสงสด“ ” ทจะหาความรใดเปรยบไมไดอกแลว ศาสนาไมไดเกดจากความกลว แตเกดจากความกรณาอนสงสดของพระเปนเจาผสรางจกรวาล ในตำานานศาสนาเทวนยม โดยเฉพาะอยางยงในสายศาสนายดาย-ครสต (Judaeo-Christian tradition) และอสลาม จะถอวาศาสนาเกดมาพรอมกบการสรางโลกของพระเปนเจา ผทรงมหทธานภาพ ทรงเปนสพพญญ ถาหากพระเปนเจาไมใชผทรงความรสงสดพระองคจะทรงสรางจกรวาลมาอยางทเปนอยนไดอยางไร ทกสงทกอยางลวนอยในแผนการของพระเปนเจา โมเสสในศาสนายดาหกไดรบ การววรณจากพระเปนเจา ในทศนะของชาวครสต พระเยซถกสงมายงโลก เพอไถบาปแกมวลมนษยชาต และนำามนษยทงปวงไปสความรอดตามพระประสงคของพระเปนเจา

95

นอกจากนพระองคยงมสถานะเปนพระบตรของพระเจาดวย ในทศนะของชาวมสลม พระมฮมมดนนเปนผทพระผเปนเจา ทรงเลอกสรรเพอมวลมนษยชาตทงปวง ทานเปนนบทแทจรงของพระเปนเจา และเปนนบองคสดทายทพระผเปนเจาทรงสงมาทำาหนาท คอ นำาคำาสอนทสมบรณของพระเปนเจามาสโลกน (ด เมาดด ๒๕๔๒:๓๐-๗๔) ถาตความตามคมภรสำาคญทศาสนกชนในศาสนาตาง ๆ นบถอ จกรวาลหรอโลกน ไดถกกำาหนดไวดวยแผนการบางอยาง และผทจะทำาใหแผนการนนเปนจรงกคอ ผทพระเปนเจาทรงเลอกสรรใหเปนผนำา พระวรสาร“ ” ของพระองค

กรณพระพทธศาสนา ผทจะเปนพระพทธเจานนจะตองประกอบดวยมหาบรษลกษณะ ๓๒ ประการ แตการจะไดมาซงลกษณะ ๓๒ ประการน บคคลผนนจะตองผานการบำาเพญบารมมามาก และถาจะเปนพระพทธเจา พระองคกจะตองบำาเพญบารม ๑๐ ประการซงมความเขมขนถง ๓ ระดบดวยกน คอระดบตน (บารม) ระดบกลาง (อปบารม) และระดบสงสด (ปรมตถบารม) เฉพาะพระศากยมนพทธเจานนตองทรงบำาเพญบารม ๓๐ ทศนซงกนระยะเวลาอนยาวนานจนยากจะคำานวณนบไมได (สอสงไขยแสนกลป) ความเชอในเรอง มหาบรษลกษณะและการ

96

บำาเพญบารมของพระพทธเจา สะทอนแนวคดทวา การจะเปนพระพทธเจานนตองผานขนตอนสำาคญทเปนหนงเดยวกบกฎเกณฑบางอยางทดำารงอยในจกรวาล ดงนนเมอพระโพธสตวเสดจลงมา เกดเปนมนษยในพระชาตสดทายทจะตรสรเปนพระพทธเจา จงเกดแผนดนไหวและสนสะเทอนไปทงจกรวาล เทวดาในหมนโลกธาตมารวมในโลกธาตเดยวกนเพอตอนรบการประสตของพระมหาบรษ (ด อรรถกถามหาปทานสตร ใน พระสตรและอรรถกถา แปล ๑๓:๑๑๐-๑๑๒)

ถาถอตามหลกความเชอดงกลาวน ผเปนศาสดาของศาสนากจะตอง ถกกำาหนดมาตงแตแรกแลววาจะตองเปนเพศใด กลาวคอจะตองเปนบรษเพศ ความเชอในศาสนาครสตและศาสนาอสลาม อาจจะไมชดเจนเทาความเชอของชาวพทธทเชอวา ผทจะตรสรเปนพระพทธเจาจะ“ตองเปนบรษเพศเทานน” ซงปรากฏในความคดของทงฝายเถรวาท (พระสตรและอรรถกถา แปล ๗๐:๓๗) และขางฝายมหายาน ดงเชนใน กมลาสตร“ ” ทกลาววา ผหญงไมสามารถอยในฐานะทง ๕ ไดคอ พระพรหม พระอนทร จตโลกบาล จกรวาทน พระโพธสตวชนสง (ฉตรสมาลย กบลสงห ๒๕๔๔: ๔๕) แตมนยสำาคญทศาสนาของเซไมต จะ

97

ยอมรบวา เพศหญงนนเปนเพศทดอยกวาเพศชายดงทปรากฏในคมภรพนธสญญาเกา (Old Testament) ภาคปฐมกาล ซงในศาสนายดาห ครสตและ อสลามยอมรบรวมกน ถาหากศาสนาถกกำาหนดโดยบางสงบางอยางทสงสดในจกรวาล และเพศชายถกกำาหนดมาใหเปนผนำาสารผประกาศขาวดหรอเปนผเผย แผสจธรรม ความร“ ” ทศาสดาถายทอดหรอสงสอนนนยอมไมอาจมองวา มความลำาเอยงทางเพศสภาพ เพราะความรความจรงหรอสจจธรรมอนสงสดนน ยอมอยเหนอความเปนเพศ พระศาสดาผบรรลธรรมหรอผไดรบการววรณจากอำานาจสงสดยอมเปนผมความรสงสง การหยงร“ ” หรอ ปรชาญาณ“ ” ขององคพระศาสดายอมอยเหนอกาละและเทศะอยเหนออคตทางเพศดวย การมองวาศาสนามอคตของผชายเปนศนยกลางอยางทสตรนยมมองนน จงอาจเปนการมองทไมตระหนกถง ลกษณะพเศษ“ ” ขององคพระศาสดา ของศาสนา แตคำาถามสำาคญกคงจะอยทวา ถาสจธรรมอยเหนอความเปนเพศ เหตไฉน จกรวาลจงกำาหนดใหบรษเพศเทานนบรรลถงสจธรรมดงกลาว คำาถามนคงยากจะตอบใหกระจางได

คำาถามตอไปคอ ถาหากศาสดาผบรรลความจรงสงสดในจกรวาลถกกำาหนดไววาจะตองเปนบรษเพศ

98

ศาสนาทงหลายกคอประสบการณของศาสดามหาบรษ ในปรมณฑลของศาสนาทมศาสดาเปนมหาบรษเปนศนยกลางความเชอเชนน พนทใดเลาจะเปนพนทของสตรเพศ หรอกลาวอกนยหนง สถานะของสตรในศาสนามหาบรษจะเปนเชนใด

พ9นทของสตรในศาสนาของศาสดามหาบรษ

อาจกลาวไดวา ในยคสมยเมอศาสดามหาบรษเรมประกาศคำาสอน นน สงคมมการแบงหนาทกนทำาอยางชดเจน ผหญงมชวตภายในครวเรอน มหนาทในฐานะภรรยาและแม ขณะทผชายมชวตการงานภายนอกครอบครว ผชายจงสามารถจะตดตอสมพนธกนในพนทสาธารณะได จงทำาใหผทแวดลอม ศาสดามหาบรษมกจะเปนบรษดวยกน ดงจะเหนวา พระพทธเจาทรงกอตงพระธรรมวนยทเออตอความประสงคของบรรดาผชายเปนหลก ทรงอยทามกลางคณะภกษสงฆ พระภกษผใกลชดพระองคกคอพระอานนท ภายหลงจงทรงอนญาตใหมสงฆทเปนสตรคอภกษณ สวนพระเยซกทรงแวดลอมดวยบรรดาสาวกผชายจำานวน ๑๒ คน พระมฮมมดนนทานมภรรยาหลายคน แตบรรดาสาวกทแวดลอมทานและทเปนกำาลง

99

สำาคญกยงคงเปนผชายทมความสามารถในการรบมอกบศตรทคอยรบกวนขดขวางการเผยแผอสลามของทานผสบทอดตำาแหนงนบตอจากทานกเปนผชาย ขงจอกเปนอกเจาลทธหนงทแวดลอมดวยลกศษยทเปนผชายทงสน หากมองในแงทวาสภาพแวดลอมทศาสดาบางองคกำาลงเผยแผศาสนาอยในยคเรมแรกนน มความขดแยงในเชง การเมองสงในกลมชนตาง ๆ ทตองการมอำานาจเหนอกลมอนๆ การเคลอนไหวทางศาสนาของศาสดา เชน พระเยซ พระนบมฮมมด และขงจอ กมนยในทางการเมองคอเปนการเผยแผอดมการณทางสงคม เพอการปฏรปสงคม ใหมจงมความขดแยงสงกบบรรดาผมอำานาจเดมในสงคม ความจำาเปนทตองมสาวกผชายตดตามกไมใชเรองทนาประหลาดใจ

ในวยเดกของศาสดาหรอเจาลทธสำาคญทเรารจก เชน พระพทธเจา พระเยซ และขงจอลวนอยใตการเลยงดของมารดา เมอพระมารดาทวงคตหลง ทรงประสตไดเพยง ๗ วน เจาชายสทธตถะทรงอยในความดแลของพระมหาปชาบดโคตมพระมารดาเลยง อาจกลาวไดวาในสงคมอนเดย สตรมบทบาทสำาคญในการอบรมเลยงดลก บทบาทของพระนางประชาบดทมตอพระพทธเจานนนาจะอยระหวาง ๑

100

-๘ พระชนษา เพราะตามจารตของฮนด เมอเดกชายใน ๓ วรรณะเบองตนอาย ๘ ขวบอยางชาไมเกน ๑๒ ขวบจะตองเขารบการศกษาในอาศรม ประพฤตตนเปนพรหมจารตามขนตอนของชวตทกำาหนดไวในพระเวท อทธพลทพระนานางมตอเจาชายสทธตถะนนคงไมมากนก เพราะในทสดแลว พระองคกไดรบการศกษาตาม แบบอยางทบรษชนสงในสงคมอนเดยจะพงไดรบ คอการศกษาพระเวทและศาสตรทเกยวของกบการปกครองในฐานะททรงเปนวรรณะกษตรยและจะเปนผนำาของแควนในอนาคต

ในพทธประวตมกจะปรากฏวาสตร ทเขามาเกยวของกบ พระพทธเจาอยเสมอ นบแตพระนานางในฐานะททรงเลยงดในวยเดก นางสชาดาผถวายขาวมธปายาสในวนกอนทพระองคจะตรสรเปนพระพทธเจา และเมอ พระองคเผยแผศาสนา กมสตรอกจำานวนหนงทเขามาเกยวของในฐานะผในฐานะ ผอปถมภบำารงพระศาสนา สตรทมผจดจำาไดมากทสดในฐานะผอปถมภบำารง พระพทธศาสนาในสมยพทธกาล มเรองราวของชวตทไดรบการบนทกไวคอนขางละเอยดในตำานานพระพทธศาสนากคอ นางวสาขามหาอบาสกา นางจะไดรบการยกยองและเนนยำาถงความสำาคญในฐานะสตรผเลศทสดในบรรดาอบาสกา

101

โดยถอเปนแบบอยางในการดำาเนนบทบาททางศาสนาของสตรชาวพทธทวไป ในสายเถรวาทปจจบน บทบาทของนางทมตอพระ ศาสนาจะไดรบการเนนยำาอยเสมอ ขณะทบทบาทของพระมหาปชาบดในฐานะผเลยงดจะไดรบการกลาวถงในพระพทธประวต แตบทบาทในฐานะผทเปน ตนกำาเนดของภกษณสงฆนนมกไมไดรบการกลาวถงมากนกโดยเฉพาะในสงคมไทย มหนำาซำายงไดรบการตอกยำาวาจะเปนตนเหตใหพระศาสนาเสอมสญ ไปเรวกวาทควรจะเปน เพราะการบวชของสตรทำาใหวถชวตแบบพรตนยมของพระสงฆ กระทบกระเทอน เราจะสงเกตไดวา สตรจำานวนหนงทเกยวของกบพระพทธเจา และไดรบการบนทกไวในพระพทธประวตนน มกจะเปนสตรทใหการ อปถมภ บำารงกำาลงพระศาสดาและพระศาสนา

สตรผมบทบาทสำาคญในชวตของพระเยซคอพระแมมาร พระนางไดรบการกลาวถงและยกยองเปนพเศษในฐานะ พระแมพรหมจรรย“ ” นอกจากเปนผใหกำาเนดแลวนางยงคอยตดตามพระเยซนบตงแตถกจบโดยทหารโรมน จนถงวนาทสดทายทถกตรงบนไมกางเขน ยงมสตรอกจำานวนหนงทเกยวของกบพระเยซแตไมไดกลาวถงมากนกเมอเทยบกบผชาย การทผ เกยวของกบพระ

102

เยซ สวนใหญเปนผชายนนเปนเพราะในครสตศตวรรษท ๑ ผหญงลวนตกอยในอำานาจของผชายในชวตของพวกเธอคอ บดาและ/หรอสาม ผหญงคงไมไดรบอนญาตใหเดนทางไปตามชนบท ตดตามครผสอน สงทยายไปตามททตาง ๆ ดงเชน พระเยซ เพราะพวกเธอมงานมากมายทตองทำาในบาน เชน การตระเตรยมอาหาร ซอมแซมเสอผาและการเลยงลกเปนตน สวนผชายมงานทำานอกบาน การทผหญงจะทำางานนอกบานได นนหมายความวาเธอมไดตกอยภายใตอำานาจของผชาย อาจเปนเพราะวา เธอเปนโสด หรอเปนหญงชนชนสงทมฐานะ จงมคนอน เชน ทาส คอยทำาหนาทดแลบานให แมเรองราวของผหญงจะไมปรากฏมากนกในเรองของพระเยซ แตเรองของผหญงกมปรากฏอยเสมอ มหลกฐานเกาแกสองแหง คอพระประวตฉบบมารโกและเอกสารเอล (แหลงขอมลเฉพาะของพระประวต ฉบบของลกา) เปนหลกฐานอสระทตางกยนยนวา พระเยซมผตดตามทเปนหญง เอกสารทงสองยนยนวามสตรทใหความชวยเหลอทางการเงนแกพระเยซ ในการปฏบตพระภารกจของพระองค ในฐานะทเปนผอปถมภของพระองค เนองจากพระเยซไมมรายได ขณะททรงปฏบตภารกจ หญงเหลาน (หนงในบรรดา พวกเธอมชอวา แมร แมกดาลน)

103

เปนผใหทนรอน เพอพระองคและสาวกจะไดใชเพอดำารงชพ แสดงใหเหนวาสตรเหลานตองเปนผรำารวย ซงไมถกบงคบใหตองอยกบบานเพอทำางานดแลบาน ในพระประวตทถอเปนครสตบญญต ๔ ฉบบไดกลาว ถงกลมสตรทตดตามพระเยซจากกาลลไปเยรซาเลมในชวงสปดาหสดทายของพระชนมชพวาอยในเหตการณเมอพระเยซถกตรงกางเขน จารตเกาทสดในพระประวตฉบบมารโกชวา พวกเธอเทานนทยงจงรกภกดตอพระเยซจนวาระสดทาย สวนพวกผชายลวนหลบหนไป นอกจากนพระประวตทเปนครสตบญญตทง ๔ รวมทงพระประวตฉบบปเตอรยงชวา สตรผตดตามเปนพวกแรกทเชอวา รางของพระเยซไมไดอยในอโมงคทฝงพระศพ สตรเหลานเปนพวกแรกทประกาศวา พระเยซไดฟนจากความตาย นกประวตศาสตรทเรยกรองสทธสตร ไดชใหเหนวา เปนการยากทจะไมใหความสำาคญตอจารตทกลาวถงผหญงทอย ณ อโมงคทฝงพระศพ เพราะถาหากไมมหญงเหลาน กอาจจะไมมการประกาศการฟนคนชพของพระเยซ และหมายถงวาไมมศาสนาครสต (เออรแมน,

บารต ด., ๒๕๔๙ :๑๕๗-๑๖๑) แมวาจะมสตรจำานวนหนง มบทบาทสำาคญในชวตการเผยแผศาสนาของพระเยซในยคหลงพระเยซ แมบรรดา สาวกยคตนไดพยายามเนนยำาวา

104

ทกคนเสมอภาคกนตอหนาพระครสต หรอ ตอหนาพระ“ครสต จะไมมผหญงและผชาย” แตในชมชนชาวครสตยคแรก กยงมทาททจะใหผหญงอยใตอำานาจของผชาย โดยอางวาพระเปนเจาสราง อาดมขนกอนแลวจงสรางเอวา อาดมไมไดถกหลอกลวง แตเอวาถกหลอกลวง จงไดกระทำาบาป ผหญงจะประสบความรอดไดดวยการมบตร ถายงดำารงอยใน ความเชอ ความรก และในความบรสทธ ดวยความสงบเสงยม ในทสดแนวคดท จะใหสตรอยใตอำานาจของผชายกประสบผลสำาเรจในการตอสกนระหวางสตรทตองการมฐานะเดนในชมชนชาวครสตกบบรษ (อาจรวมทงสตร) ทตองการใหผหญงอยใตอำานาจปกครองของผชาย ขอจำากดของบทบาทสตร ในศาสนา ครสตเกดขนตงแตยคแรก ดงทปรากฏในพระคมภรพนธสญญาใหมเองแลว (เรองเดยวกน, น.๑๘๒-๑๘๖) และเมอมการฟนฟความสำาคญของสตรทมบทบาทสำาคญในครสตศาสนา พระแมมารจงไดรบยกยองเปนบคคลสำาคญทางครสตศาสนาในฐานะ พ“ระแมพรหมจรรย” เปนเทพมารดรผใหกำาเนดพระครสตบนโลกมนษย

นอกจากน ยงมกรณสำาคญทเกยวเนองกบศาสนาครสตและนาสนใจคอ จารตเกยวกบนกบวชสตร

105

ศาสนาจกร (คาทอลก) พระสนตปาปา จอหน ปอล ท ๒ ทรงยนยนวา การบวชสตรเปนนกบวชในศาสนาครสตนน ไมอยในอำานาจของศาสนาจกร นนคอ ศาสนจกรจะบวชใหแกสตรไมได พระสนตะปาปาทรงมขออางอยหลายประการในการสนบสนนประกาศดงกลาว ขออางหนงคอ การกำาหนดใหบวชไดแตชายเทานน มรากฐานมาจากพระวจนะของพระเปนเจา (founded on the written Word of God) กลาวคอ ในการประกาศศาสนาของพระเยซ พระองคทรงเรยกผตดตามพระองคไป ในการเผยแผคำาสอน บรรดาผทรงเรยกใหตดตามจำานวน ๑๒ คนนนลวนเปนเพศชายทงสน อยางไรกตาม มผวเคราะหวาการอางเชนนดเหมอนจะไมคอยมเหตผลนก เนองจากบรรดาบรษทพระเยซทรงเรยกใหตดตามพระองค ในสมยนนไมใชนกบวชในความหมายของคาทอลคสมยปจจบน และถาดจากยคเรมแรกทมการกอตงศาสนจกร เซนตปอล กมกจะมบรรดาสตรเปนผรวมงานการเผยแผ การกดกนสตรออกจากศาสนาครสตนนเกยวเนองกบทศนคต ทสบเนองมากจากบท ปฐมกาล“ ” ในคมภรพนธสญญาเกา ซงเปนตนแบบแหง ความเขาใจทวา สตรออนแอกวาบรษ การกดกนสตรจงไมเกยวของกบเรองของ พระเยซแตประการใด ความเชอทวา โดย“

106

ธรรมชาตแลวสตรออนแอกวา บรษและเปนความตงใจของพระเปนเจาทจะใหสตรอยภายใตอำานาจของบรษ” ตางหากทมบทบาทสำาคญสำาหรบสนบสนนความเชอทวา สตรไม“ควรจะบวชเปนพระ” ตลอดประวตศาสตรของพระศาสนจกรก ประเดนนเกยวเนองกบ การใหความสำาคญเรองปรชาญาณของสตรในบรบทของศาสนาทกอตงโดยศาสดามหาบรษ

สวนพระมฮมมด มารดาของทานจะเสยชวตไปกอนททานจะเตบโต ไดรบการเลยงดจากปและลง ผหญงทมบทบาทสำาคญมากตอชวตทาน และชวยใหทานได ตระหนกถงภาระหนาททไดรบมอบหมายจากองคพระเปนเจา พรอมทงคอยชวยเหลอไมใหทานถกทำารายเบยดเบยนจากผทไมเหนดวยกบแนวทางของทานสมยนนกคอ ภรรยาคนแรกของทานทมชอวา เคาะดญะฮ นางเปนสตรหมายทรำารวยและมอทธพลมากในขณะนน กลาวกนวา นางเคาะดญะฮไดอทศตวเปนภรรยาทดแกสามคอทานนบมฮมมด เปนเพอน

ก ดรายละเอยดใน “Tradition and the ordination of women” www.usao.edu/~facshaferi/CTSA1.HTML. pp.1-9 เขาถงเมอ ๒๕ สงหาคม ๒๕๔๙

107

และผใหคำาปรกษาและพรอมทจะยนเคยงขางสามในยามทกขยาก เดอดรอน นางเปนเพอนยามยากในตอนททานทอแท เปนผทวางใจในทาน ในยามทผคนไมเหนคณคาของทาน เปนผใหกำาลงใจและเขาใจทาน ในการตอสทางจตใจ เปนผศรทธาในทานเมอเผชญอนตรายทนากลว ในการเรยกรองผคนสอสลาม ในตอนแรกเรมทมการเผยแผอสลาม ทานนบมฮมมด ไดรบการตอตานจากบรรดาผปฏเสธในมกกะฮ ในชวงเวลาอนยากลำาบากนน นางเคาะดญะฮไมเพยงแตจะเปนผยนยนวา สามของนางคอนบเทานน ยงใหความชวยเหลอทานเปนอยางมาก ในหนทางอสลาม หลายครงทบรรดาผตอตานอสลามบางคนในมกกะฮไมกลาลอเลนกบทานนบมฮมมด เพราะเกรงอทธพลของนางเคาะดญะฮ การเสยชวตของนางเคาะดญะฮ(และลงของทานนบ) มผลสำาคญ คอ ทำาใหเผากเรชกเรมมทาทและใชวธแขงกราวตอนบมฮมมด จนทานออกจากมกกะฮเพอหาหนทางในการเผยแผอสลามและผอนคลาย ความกดดนทมกกะฮ (อบบาซ ๒๕๔๔:๑๘-๒๘)

บทบาทสตรทอยเบองหลงของพระมฮมมดดงกลาว นบวาโดดเดน เปนพเศษ เพราะไมเพยงแตจะเปนภรรยาของทานเทานน หากแตมบทบาทสำาคญในการเผยแผ

108

อสลามในชวงเรมแรกดวย โดยทวไป ศาสนาอสลาม นนจดวามคำาสอนเกยวเนองกบขอปฏบตเกยวกบสตรมาก และมความละเอยดมากทสดกวาศาสนาใด ๆ ถอกนวาเปนศาสนาหนงทใหความสำาคญกบบทบาทของสตร มคำาสอนทตองการปกปองสตรจากความเลวรายทปรากฏในยคสมยเรมแรกทมการเผยแผศาสนาของทานนบมฮมมด แตสตรในศาสนาอสลามในเวลาตอมากเหมอนในศาสนาอน ๆ ทเนนยำาใหรกษาความบรสทธ เกบเนอเกบตวในบานอยกบครอบครวและเชอฟงสาม การสบทอดตำาแหนงสำาคญทางศาสนากยงคงเปนบรษ ขอปฏบตตอสตรในสงคมมสลม เมอศาสนาอสลามกลายเปนสถาบนอนแขงแกรงอยางสมยปจจบนน ถกนำาเสนออยางนาสนใจในภาพยนตรอหรานเรอง “The Day I Became a Woman” ซงไดวพากษใหเหนถงขอปฏบตตาง ๆ เกยวกบสตร ภาพยนตรเรองน วพากษใหเหนวา อสรภาพของสตรมกจะถกจำากดโดยความเชอทางศาสนา ขณะทบรษนนมเสรภาพทจะทำาตามใจตวเองอยมาก โดยเฉพาะเสรภาพ ในดานรางกายของตนและการกระทำาในสงทตนเองปรารถนา ศาสนาอสลาม กเหมอนศาสนาอน ๆ ทเนนยำาเรองการทำาหนาทในฐานะมารดาและภรรยาของสตร ทงนกนาจะดวยเหตผลเรอง

109

การแบงแยกงานกนรบผดชอบระหวางบรษและสตร (ด ปรชา ชางขวญยน ๒๕๔๑ : บทท ๕)

สำาหรบขงจอ ทานเตบโตมาพรอมกบมารดาทคอยทมเทเพอใหทาน ไดรบการศกษา สวนบดาถงแกกรรมเมอทานอาย ๓ ขวบ มารดานนถงมรณกรรม เมอทานอายได ๑๗ ป สวนสตรคนอน ๆ แทบจะไมมกลาวไวเลยในชวประวต ขงจอ เมอขงจอเปดสำานกศกษานน ลกศษยของขงจอลวนเปนบรษทงสน สถานการณทางการเมองและสงคมยคนนอยาวาแตจะเปดใหสตรไดมโอกาส ไดเลาเรยนหนงสอเลย แมแตคนทวไปกยากจะมโอกาสไดรบการศกษาอยางทวถง การไมตระหนกถงความสำาคญของสตรในสงคมจนโบราณซง มอทธพลตอปราชญขงจอและผสบทอดสายความคดของทานในรนตอมา นาจะทำาใหแนวคดของแบบขงจอมสวนสำาคญในการสรางปญหาแกสตรในสงคมจน คนจนมคตสอนใจอยวา หญงชายจะใกลชดกนตามลำาพงไมได ไมวาจะเปนทลบตาคนหรอไมลบตาคนกตาม คตดงกลาวนยงไมเขมงวดนก ในชวงแรก ๆ จนกระทงมการรบเอาคณธรรมแบบขงจอเขามาเปนกรอบในการประพฤตปฏบต ผหญงจะมหองหบสวนตวแยกอยตางหากออกไป ทงยงแยกสำารบกบขาวกนดวย สตรทแตงงาน

110

แลวจะมอสระคอนขางมาก แตสตรทยงไมแตงงานจะถกจำากดเสรภาพมากทสด เพราะพรหมจารของหญงสาวถอเปนสงสำาคญทสดทจะประกนวาเธอจะไดเปนเจาสาวในอนาคต พวกเธอจงถกดแลควบคมอยางเขมงวดใหอยแตในหองหบสวนตวเทานน (อดล รตนมนเกษม ๒๕๔๘: ๒๕)

นกคดสายขงจอไมวาจะเปนหญง (ปานเจา มชวตอยระหวาง พ.ศ.๕๙๒-๖๖๓) หรอชายโดยเฉพาะอยางยงจส (มชวตอยระหวาง พ.ศ.๑๖๗๓-๑๗๔๓) ตางกเนนยำาถงความตำาตอยของเพศหญงและการแยกคนทงสองเพศออกจากกนอยางเครงครด นอกจากน ยงมเฉงเหากบเฉงอทไดทำาใหปญหาเกยวกบพรหมจารของหญง กลายเปนปญหาใหญสำาหรบพวกเธอตลอดชวต ขอทเนนลำาดบแรกคอ พรหมจารหรอความบรสทธหลงแตงงาน คอความซอสตยตอสาม ตลอดชวชวตแมสามจะมชวตหาไมแลวกตาม หญงใดทครองตนเปนมาย หลงสามตายตลอดชวต จะเปนทเชดหนาชตาของครอบครวและเปนทยกยองของคนทวไป ลำาดบตอมาคอพรหมจารกอนแตงงานสองเพศจะตองแยกกน อยางเดดขาด หญงชายจะใกลชดหรอถกเนอตวกนไมได วลทวา อดขาวตายเรองเลก“ เสยพรหมจารเรองใหญ”

111

ของเฉงอไดสรางปญหารายแรงตามมาแกบรรดาสตรทงหลายในสงคมจนสมยนน (เรองเดยวกน, ๓๖๒-๓๖๔)

สตรทอยเบองหลงมหาบรษผเปนศาสดาของโลกนนนาจะเปน ปจจยสำาคญทชวยหลอหลอมใหศาสดาแตละทานมองเหนความสำาคญของผหญง มทาทและปฏบตทเปนบวกตอสตร แมสตรเหลานนจะมสถานะทางสงคมตอยตำาเพยงใด เชน การปฏบตตอโสเภณของพระเยซและพระพทธเจา ซงอาจถอไดวาเปนปฏบตการทขดตอจารตของสงคม การบญญตรบรองใหชาวมสลมมภรรยาไดสคน โดยมขอแมวาจะตองใหความยตธรรมแกบรรดาภรรยาเหลานนอยางเทาเทยมกนของทานนบมฮมมด จะวาไปแลว กเปนสวนหนงทแสดงออกอยางเหนอกเหนใจตอสตรในสมยทคนอน ๆ มองไมเหนคณคาของเธอ แตเราจะพบวาประสบการณทางศาสนาของสตรในยคเรมแรกของแตละศาสนานนไมไดรบความสำาคญมากนก การกำาหนดหามไมใหภกษณสงสอนพระภกษในพระพทธศาสนานน สวนหนงเนองมาจากความระมดระวงไมใหพระศาสนากระทบตอจารตของสงคมอนเดยโบราณมากนก

112

แตในแงหนงกแสดงใหเหนวา ประสบการณทางศาสนาของสตรไดถกจำากดดวยจารตประเพณทางสงคม มองอกแงหนงไมใชเจตจำานงของพระศาสดาดอก ททำาใหประสบการณทางศาสนาของสตรไมมความสำาคญ หากแตจารตประเพณทางสงคมตางหากททำาใหประสบการณทางศาสนาของผหญงไมมความสำาคญ อยางไรกตาม สงทหนงททำาใหศาสนาพทธนาสนใจ กคอ แมสตรในพระพทธศาสนา จะมขอจำากดอยบาง ในการเผยแพร นำาเสนอหรอ สงสอนธรรมตามประสบการณของตน แตประสบการณทางธรรมของสตรบางสวนไดรบการบนทกไวในคมภรพระไตรปฎก (เถรคาถา) อาจกลาวไดวา ในสงคมพระพทธศาสนา แมผชาย คอ พระสงฆจะเปนใหญในการสบทอดพระธรรมวนย (จะดวยเหตบงเอญในทางประวตศาสตรหรอความจงใจกตาม) ประสบการณทางธรรมของสตรจำานวนหนง กไดรบการรบรองและ ถกถายทอดรกษาไวดวยด คงไมมากเกนจรงไปทจะกลาววา ประสบการณทางศาสนาของสตรไดรบการยอมรบในระดบสงในพระพทธศาสนา เมอเทยบกบศาสนาตาง ๆ ในโลกปจจบน โดยเฉพาะอยางยงในฝายมหายานและวชรยาน

113

โดยสรปแลว อาจกลาวไดวา สตรในศาสนาทประกาศโดยศาสดา มหาบรษทงหลายนน จะถกกลาวถงหรอยกยองกมกจะเปนกรณ ทเกยวของกบศาสดาในเชงบวก โดยเฉพาะผใหกำาเนดและผอปถมภคำาชหรอผทำานบำารง ดานปจจยทจำาเปนตอการประกาศคำาสอน ภาพสตรทปรากฏและมกไดรบ ารเนนยำาอยเสมอ ในพระประวตของศาสดา คอ ภาพของสตรผอปถมภ ถาเราเขยนแผนภาพเปนวงกลม ศนยกลางของวงกลมกคอพระศาสดา วงกลมรอบศนยกลางคอบรรดาสาวกบรษ วงกลมถดมาจงเปนสาวกสตร ในทกศาสนาสตรมกจะอยรอบนอกสดของวงกลม ถามองจากบรบทของสงคมโบราณทมจารตของการแยกชายหญงออกจากกนดวยเหตผลทาง การเมองเรองสรระ (การสรางความเปนเจาหรออำานาจของบรษเหนอรปราง ของสตร) การแยกสตรไวรอบนอกวงกลมไมไดมความหมายพเศษในเชงอภปรชญา แตภายหลงเมอศาสนานน ๆ กลายเปนสถาบนทศนคตเชงลบตอสตรกมกจะปรากฏใหเหนในคมภรหรอวรรณกรรมทเกยวของอยเสมอ ทงนอาจเปนเพราะวาโอกาสในการรวบรวมคำาสอน หรอการพจารณาตดสนวา สงใดควรจะไดรบการกลาวถงมกจะอยในอำานาจของผสบทอดทเปนผชาย แตออกจะเกนเลยไป

114

หากจะกลาววา บรรดานกบวชชาย สมรรวมคดกน“ ” เพอกำาจดสตรออกไปจากปรมณฑลของศาสนา

พ9นททางศาสนาของสตรในอษาคเนย : กรณพระพทธศาสนา

ในศาสนาทเชอในเทพเจาองคเดยว (เอกเทวนยม) และเชอมนอยางสงสดในองคศาสดาวาเปนผเขาถงความจรงแหงพระเปนเจาไดอยางสมบรณไมมผใดเปรยบไดนน จะเหลอพนทสำาหรบแนวคดอน ๆ ทเปน ปฏปกษนอยมาก ยงเมอผสมปนเปเขากบอำานาจทางการเมอง อำานาจศาสนา กจะเปนอำานาจทบบรดอำานาจอน ๆ ใหหมดไปโดยการใชกำาลงบงคบ ดงเชนทเคยปรากฏขนในครสตศาสนาเมอยคกลาง เมอศาสนาจกรโรมน คาธอลกประกาศวา นอกพระศาสนจกรไมมความรอด“ ” นยสำาคญกคอ ไมมปรชาญาณอยางอนใดอกทจะชวยใหมนษยหลดพนจากบาปไดนอกจาก ปรชาญาณทมาจากบตรของพระเจาคอ พระเยซครสต ดงนน อำานาจหรอ ปรชาญาณอน ๆ จงถกกำาจดใหหมดไปจากปรมณฑลทอำานาจของพระเปนเจา และพระเยซครสตแผไปถงศาสนาอสลามกมนยไม

115

ตางจากนนก เนองเพราะยอมรบวาอำานาจของพระเปนเจาเปนอำานาจอนสงสด พระนบมฮมมดเปนนบองคสดทายทพระเปนเจาทรงเลอกเพอทำาใหศาสนาของพระเปนเจาม ความสมบรณ แตศาสนาอสลามกมคำาสอนทเตอนใหตระหนกในความแตกตางทางความเชอแตตนแลว

ศาสนาทมความเชอในเทพเจาหลายองค อยางเชน พราหมณ-ฮนดหรอศาสนาอยปตโบราณนนสามารถจะดดซบเอาความเชอตาง ๆ มารวมไวในปรมณฑลเดยวกนไดมากกวาศาสนาทเชอในพระเปนเจาองคเดยว เนองจากเทพเจาแตละองคมอำานาจในขอบเขตจำากด ภายในปรมณฑลทพระองค ทรงเกยวของ ดงกรณการเปดรบแนวคดเรองศกตในศาสนาพราหมณ-ฮนดเปนตน สวนในพระพทธศาสนา จะเปดกวางไดมากสำาหรบแนวความคดทแตกตางมากกวา นนเพราะไมไดยดโยงกบอำานาจเดยวของพระเปนเจา แมจะยอมรบวาสจธรรมมหนงเดยว แตกยงเชอวาจะมพระพทธเจาเกดขนอกหลายองค การยอมรบศกยภาพ อนไมจำากดของมนษยทำาใหพระพทธศาสนาเปดรบความหลากหลายของความเชอไดงาย ดงเชนทเกดขนในสงคมไทย หรอแมกระทงในสงคมอน ๆ ทนบถอพระพทธศาสนาฝายมหายานและวชรยาน กรณพระพทธ

116

ศาสนาทงฝายเถรวาทและฝายมหายานหรอวชรยาน เปนตวอยาง ทนาศกษาถงการเปดกวางทางความคดทเอออำานวยใหมพนทแสดงออกทางศาสนาสำาหรบสตร และแมกระทงความเชอในอำานาจเรนลบทคนโบราณเชอ วา สอดรบกบลกษณะความสนใจของสตร เชน ศาสนาพนเมองทเชอในอำานาจ เรนลบของผฟา เปนตน

เชนเดยวกนกบเทพตำานานในอยปต ในตำานานและนทานปรมปราของอษาคเนย จะมภาพของผหญงทเนนความเปนแมผใหชวตความอดมสมบรณ ผนำาทมอำานาจ ภรรยาทเปนทปรกษาชขาดมอำานาจในการตดสนใจ ผหญงมอสระในการเลอกคครอง ผหญงมสตปญญาในการคาและเศรษฐกจ บรรพบรษผศกดสทธมอำานาจนาเกรงขาม และผตดตอกบอำานาจศกดสทธเหนอธรรมชาตหรอผนำาพธ (ปราณ วงษเทศ ๒๕๔๙: ๙๖-๙๗) ความสำาคญของผหญงในฐานะสญลกษณของผใหกำาเนดบรรพบรษและความอดมสมบรณแพรหลายอยในตำานานเกยวกบขาวของกลมคนไทย ไท และลาวทมความเชอเกยวกบแมขวญขาวแมโพสพ หรอแมยานางทเปนผประจำาเรอ ในภาคใตยงมตำานานเกยวกบทวดวญญาณศกดสทธมอำานาจทเปนผหญง เชน ทวดหอม ทวดนางเทยม หรอความเชอเกยวกบ

117

เรองครหมอตายายซงเปนผบรรพบรษของวงศตระกลกใหความสำาคญกบการสบเชอสายทางฝายผหญง (เรองเดยวกน น. ๙๘-๙๙) ดเหมอนศาสนาพนถนทงหลายจะมพนททใหความสำาคญกบการแสดงออกของสตรไดมากเพราะเชอในอำานาจอนเรนลบของสตร แตความคดความเชอทใหพนทสำาหรบสตรในแถบอษาคเนยกถกลดความสำาคญลงและถกกนออกอยชายขอบ

เมอระบบปตาธปไตยและลทธลาอาณานคมเขามาครอบงำาชนชน ปกครองในแถบอษาคเนยมากกวาศตวรรษและไดสรางอดมการณเกยวกบเพศสภาพแบบตะวนตก ซงเมอผนวกกบอดมการณทางศาสนาทชนชนผนำารบเขามาจากภายนอก กไดจำากดพนทของผหญงใหมบทบาทเปนเพยงผสนบสนนศาสนาทเปนทางการของรฐ ในศาสนาทเนนความสำาคญของเพศชาย ผหญงมกไมมอสระทจะทำาตามการเรยกรองทางศาสนาของตน บางศาสนากดกนสตรหรอแมกระทงถอวาเปนเรองอนตรายตอสมาชกครอบครว ชมชน และอำานาจอน ๆ ดวย ผหญงทเขาไปเกยวของกบศาสนาอยางลกซงจะถกมอง วาเปนผทำาลายความเขมแขงของครอบครว ความเปนหนงเดยวของชมชน หรอการควบคมของรฐ ดงเชนศาสนาครสต

118

(หรอฮนด) ทจะมบทลงโทษสตรทปฏเสธการแตงงาน (เรองเดยวกน น.๑๐๒) นกสงคมวทยาและมานษยวทยา เชอวา เมอรฐในอษาคเนยรบเอาศาสนาภายนอกเขามาเปนศาสนาทเปนทางการของรฐ ศาสนาพนเมองไดลดบทบาทลงพรอมทงบทบาทของสตรใน ศาสนากถกลดลงตามไปดวย

กระนนกตาม ผหญงกพอจะมพนทแสดงออกทางศาสนาไดบาง แมวาผหญงไมมบทบาทเปนผนำาในฐานะพระหรอบาทหลวงทางศาสนาสำาคญของโลก ผหญงกมโอกาสในการแสดงความเปนผนำาในบทบาทดานอน ๆ ดานความเชอไดเชนกน เชน การมบทบาทเปนคนทรงและผอบรมสงสอนธรรมได แมผหญงจะเสยโอกาสทางศาสนาในศาสนาสถาบนหลกหรอศาสนาทเปนทางการ แตผหญงกสามารถทำาศาสนาใหเปนเรองของ ในบาน“ , สวนตว” ได ดวยการเนนพธกรรมและสญลกษณทใหความหมายทางจตวญญาณกบชวตประจำาวนของตน ในหลายวฒนธรรม อาหารถอเปนทรพยากรนอยอยาง ทผหญงเปนผควบคม อาหารจงมบทบาทสำาคญทอยตรงกลางระหวางศาสนาสำาหรบผหญง นอกจากน ความเจบปวยกมบทบาทสำาคญในเสนทางศาสนาของผหญงในหลายสถานการณทาง

119

ศาสนา จะพบวาผหญงมบทบาทอยางมากในพธกรรมเกยวกบการรกษา อาจจะในฐานะผรวมพธ ผรกษา หรอทงสองสถานะ (เรองเดยวกน น. ๑๐๐-๑๐๒)

การศกษาเกยวกบศาสนาพนเมองในอษาคเนยสะทอนใหเหนวา ผชายมกจะเกยวของกบศาสนาใหม ๆ มากกวาผหญง นกสงคมวทยาและ มานษยวทยาตงขอสนนษฐานวา ทเปนเชนนเพราะศาสนาใหม ๆ ทแพรเขามาไดใหอำานาจทเหนอกวาแกเพศชาย ศาสนาใหมทควบคมโดยผชายแตกตางจากศาสนาผหญงทมคำาสอนวา ผหญงมฐานะตำากวาชาย และเปนเพศทมมลทน ขอทนาประหลาดใจคอศาสนาผหญงยงคงสบเนอง ตอมาในประเทศทนบถอพระพทธศาสนา ซงตรงกนขามอสลามและขงจอ ทพระพทธศาสนาคอนขางจะอดทนตอศาสนาและพธกรรมทไมใชพทธในสงคม ตะวนออกซงรวมทงอษาคเนย เปนเรองปกตทจะพบวาผชายมบทบาทสงในพระพทธศาสนา ขณะทผหญงจะอทศตนไปมสวนรวมในความเชอพนเมองดวย ซงจะไมพบในสงคมทนบถอครสตและอสลาม มผตงขอสงเกตวา ความสำาเรจของพระพทธศาสนาเถรวาทในอษาคเนย สบเนองมาจากปฏสมพนธระหวางความเปนแมกบการทำาบญทเปดโอกาสใหผหญงชาวบานทแมไมมโอกาสจะบวช

120

กสามารถแสดงความศรทธาทเชอโยงกบพระพทธศาสนาได (เรองเดยวกน น. ๑๐๖)

อยางไรกตาม จากปรากฏการณเกยวกบลทธพธเจาแมกวนอม ในสงคมไทยซงไดรบความนยมมากขนในชวงหลายปทผานมาน อาจจะทำาใหตองเราตองพจารณาบทบาทของพระพทธศาสนาในอษาคเนยโดยเฉพาะ ในประเทศไทยเสยใหมวายงไดเปดพนทโอกาสใหผหญงมโอกาสไดแสดงความเชอในศาสนาพนเมองตอไปหรอไม เพราะนบแตมการปฏรปพระพทธศาสนา ตงแตสมยรชกาลท ๓ เปนตนมา ภายใตอทธพลจากศาสนาครสตและ ความเชอทางวทยาศาสตร ทำาใหพระพทธศาสนาเถรวาททเปนทางการของรฐนน เปดโอกาสใหศาสนาพนเมองนอยลงไปมาก แนนอนวาโอกาสทางศาสนาของผหญงกนอยลงดวยเชนกน ในทสดกอใหเกดพฒนาการใหม ทมการผสมผสานลทธความเชอทางพระพทธศาสนามหายานเรอง พระอวโลกเตศวรผนวกกบลทธความเชอแบบเตาในจนทเชดชพลงฝายหญง ตำานานพนบานของชาวจนเรององคหญงเหมยวซาน รวมทงความเชอพนถนในสงคมไทย กลายมาเปน ลทธพธเจาแมกวนอม“ ” ทมผหญงเปนศนยกลาง และให

121

เปดโอกาสใหผหญงไดแสดงบทบาททางศาสนาตามแนวทางของ ตนไดมากขน

พนททางศาสนาของสตรในพระพทธศาสนาเถรวาทในสงคมไทย ทผานการปฏรปในสมยรชกาลท ๓-๖ นนนอยลงมากเพอเปรยบเทยบกบยคสมยทพระพทธศาสนา ยงไมผานการปฏรปโดยผนำาเมอชวงตนถงตอนกลาง สมยรตนโกสนทร เพราะโดยอาศยกรอบคดตามแบบไตรภมทปรากฏใน เตภมกถา“ ” ตงแตสมยสโขทยจนถงตนรตนโกสนทรคอสมยรชกาลท ๑ ความเชอเรองผของชาวพนเมองจะถกรวมภายใตอำานาจของพระพทธศาสนาทมพระพทธเจาเปนศนยกลาง แตหลงจากการลมควำาของความเชอแบบไตรภมพระรวง พระพทธศาสนาทเปนทางการไดผอนปรนใหกบความเชอพนถนนอยลง และกำาจดความเชออน ๆ ออกไปเพอใหไดพระพทธศาสนาบรสทธ ไมมไสยศาสตรเจอปน การขบไสยศาสตรออกจากพทธศาสตรทำาใหชองทางทสตร ผซงมปรชาญาณและ“อำานาจอนลลบ” จะเกาะเกยวกบพระพทธศาสนา มนอยลง ในทสด ดเหมอนความเชอทางศาสนาของสตรทเกยวเนองความเชอ เรองผหรอความลลบอนเปนของพนเมองดำาเนนไปอยางโดดเดยวมากขน กวาแตกอนเพราะไสยศาสตรท

122

ถกกนออกไปจากพระพทธศาสนานน จะไมมระบบศลธรรมทางพระพทธศาสนารองรบอกตอไป (ด นธ เอยวศรวงศ ๒๕๓๗)

สตรในสงคมไทยสวนหนงรสกวา ตนเองมสวนรวมทางศาสนาเถรวาททเปนทางการมนอยมาก ดวยเหตทถกมองวาเปนปจจยสำาคญทอาจทำาใหความสามารถในการควบคมตนเองของนกบวชชายสญเสยไดงาย การเนนยำาภาพลกษณสตรทเปน มลทน“ ” แกพรหมจรรยปรากฏอยอยางสมำาเสมอในฝายสงฆ แตจะมนอยมากทสอนใหตระหนกวา การเสยพรหมจรรย“ ” ของนกบวชสบเนองมาจากความออนแอภายในตน (อาจถอวาเปนความลมเหลวในกระบวนการขดเกลาทางธรรมวนยอกดวย) ดงจะมการพดเสมอวา มขบวนการนารพฆาต“ ” จองทำาลายพระสงฆ การเนนยำาภาพลกษณทเปนปฏปกษของฝายสตรตอนกบวช เปนกระบวนการหนง ททำาใหสตรกลายเปนบคคลชายขอบของศาสนาทเปนทางการของสงคมไทย ปรากฏการณภกษณในสงคมไทยจงอาจมองไดวาเปนความพยายามครงสำาคญของ สตรจำานวนหนง ทจะเขาไปมสวนรวมในทางศาสนาใหมากขนกวาทเปนอย และเปนความพยายามทจะปฏวตความเชอทางศาสนากบสตรในสงคมไทย แตการ

123

เรยกรองของสตรไดรบการตอบรบอยางจำากดเพราะการอางเหตผลทางประวตศาสตรและพระธรรมวนย ขณะทความประสงคทจะมบทบาทหรอมสวนรวมอยางเตมรปแบบกบศาสนาทเปนทางการไมประสบผลสำาเรจ ความเชอทางศาสนาแบบพนเมองกถกกนออกไปอยชายขอบมากขนเรอย ๆ นน ลทธพธ เจาแมกวนอมดประหนงวาจะเปนทางออกของสตรซงชวยตอบสนองการมสวนรวมศาสนาหลกของไทยไดอยางเตมท เพราะแมแตวดเถรวาทเอง บางแหงยงมพนทใหกบรปเคารพของเจาแมกวนอม

ภกษณ อาน“ เทนซน พลโม”

แตในสงคมพทธศาสนาแบบวชรยานของธเบตนน กลบมความ กาวหนาในเรองสทธทางศาสนาของสตร จนอาจเรยกไดวาเปนชวงเวลาทดทสดอกครงหนงของสตร การเปดกวางทางศาสนาเชนนไดเปดโอกาสใหโลกศาสนาไดพสจน ปรชาญาณ“ ” ของสตรเปดโอกาสใหภมปญญาดงเดมผสมผสานกบการภมปญญาใหมไดแสดงออกอยางมพฒนาการและกาวกระโดด ปจจบนสตรชาวพทธในสหรฐอเมรกามบทบาทสงมากในการศกษาพระพทธ

124

ศาสนาในมหาวทยาลย หรอศนยปฏบตธรรมตาง ๆ รวมทงการแสดงออกทางศลปะ การเคลอนไหวทางสงคม การสงสอนและการปฏบตธรรม สตรเหลานนทงทเปนนกวชาการในมหาวทยาลย เปนครสอนกรรมฐาน เปนศลปนหรอนกบวชลวนมพนฐานทางพระพทธศาสนามหายานและธเบตแทบทงสน อาจกลาวไดวาสตรชาวพทธในอเมรกาไดกอใหเกดพฒนาการทางประวตศาสตร พระพทธศาสนาในยคใหมเลยทเดยว (ด Dugan, Kate 2006)

ในการศกษาครงน ผเขยนคดวา กรณ อาน“ เทนซน พลโม” เปน ตวอยางทนาศกษาสำาหรบการศกษาเรองสตรกบศาสนา โดยเฉพาะในบรบทของพระพทธศาสนา อาจเปนเครองชวยเตอนยำาใหเหนวา อนทจรงแลว ศาสนาไมมขอจำากดสำาหรบสตร แตอปาทานในศาสนาสถาบนตางหาก ทเปนตวปดกน อาน เทนซล พลโม เปนชาวองกฤษ แมเปนคนทเชอในเรองวญญาณและจะมการเขาทรงเจาทบานทกวนพธ เธอเองเชอในเรองความสบเนองของจตหลงความตายมาตงแตเดก ๆ จงทพยายามแสวงหาความหมายเกยวกบชวตเมอครงยงเปนวยรน เธอศกษาปรชญาอตถภาวนยมและอานหนงสอเกยวกบศาสนาตาง ๆ จนกระทงพบเมออาย ๑๘ ป เธอพบคำาตอบทนา

125

พอใจในหนงสอเลก ๆ เลมหนงชอ จตไมหวนไหว“ ” โดยนกหนงสอพมพชาวองกฤษ ซงเลาถงชวงเวลาทเขาอยในเมองไทยและประสบการณเกยวกบพระพทธศาสนา เธอหนมานบถอพระพทธศาสนาและศกษาเกยวกบปฏบตธรรมและแสวงหา แนวทางทเหมาะกนตนเองทสดตงแตบดนน เธอเลาวา เธอชอบเถรวาทมาก อนทจรงกชอบทกอยางทเปนเถรวาท แตสงเดยวทไมชอบคอความคดเรอง“ พระอรหนต” อะไรบางอยางทำาใหพระอรหนตดเยนชาสำาหรบเธอ

วนหนงเมอได ศกษาเรองพระโพธสตว เธอกรสกชอบขนมาทนท เธอคดวานนคอสงทเธออยากเปนคณสมบตของความกรณาทดเหมอน จะขาดหายไปในความคดแบบพระอรหนตนนเอง ทเธอชนชอบ เธอชอบ ความคดทวา เราเดนตามมรรคา“ ไมเพยงเพอตวเราเอง แตเพอยงประโยชน ตอผอน” (พลโม, อาน เทนซล, ๒๕๕๙ : ๖) จากนนเธอไดเปลยนไปนบถอพระพทธศาสนามหายาน จนกระทงคนพบสงทตนเองพงพอใจในพระพทธศาสนาแนววชรยานของธเบต เธอรบไตรสรณคมนจากรนโปเซทอนเดย เรมศกษาและปฏบตธรรมอยางจรงจง ดวยการปลกวเวกเปนเวลา ๓ ปในกระทอมบนหบเขาลาโฮล หบเขา

126

เลก ๆ หนงในจำานวนหบเขามากมาย ในเทอกเขาหมาลยลาโฮลอยระหวางมะนาลกบดาลก และตดขาดจากสวนอน ของอนเดยเพราะปกคลมดวยหมะประมาณ ๘ เดอนในหนงป หลงจากปลกวเวก เปนเวลา ๓ ป (ในหนงสออกเลมหนงชอ Cave in the Snow ทคนอนเขยน ถงบอกวา เธอปลกวเวกอยเพยงลำาพงในถำาหมะถง ๑๒ ป) เธอกอยในอนเดย (ธรรมศาลา) อกเปนเวลา ๒๔ ป ชวงเวลาดงกลาวน เธอไดอทศเวลาใหกบ การเผยแผศาสนาและการฟนฟสวสดภาพความเปนอยของบรรดานกบวชสตร ของธเบตในอนเดย โดยการระดมทนเพอกอตงสำานกศกษาธรรมของสามเณรแหงดองจ กาทซาล ลงจนสำาเรจ จากนนจงหนไปเผยแผศาสนาพทธกบชาวตะวนตก โดยเรมตนทประเทศอตาล

ในหนงสอ “Reflections on a Mountain Lake” หรอทแปลเปนภาษาไทยโดยนวรตน ธาระวานช ภายใตชอ รปเขา“ ขนเขา ทะเลสาบ : นกบวชสตรกบการปฏบตธรรม” นนไดรวบรวมประสบการณการปฏบตธรรม และแนวการสอนหรอการเผยแผธรรมของเธอทอเมรกา ค.ศ.๑๙๙๖-๑๙๙๗ และทออสเตรเลย ค.ศ. ๑๙๙๘ ซงอาจถอไดวา เปนประสบการณทางธรรม และการสอนธรรมทนาสนใจอยางยง เราอาจถอไดวาธรรมทเธอถายทอดเปนการเชอมตอระหวาง

127

ภมปญญาอนเกาแกกบอารยธรรมโลกสมยใหม เรองราวใน หนงสอจะเปนบทหนงทพสจนใหเหนศกยภาพ หรอ ปรชาญาณ“ ” ของสตรทแสดงออกผานมตทางศาสนาอน

เกาแกอยางพระพทธศาสนา

เรองนเกยวของกบประเดนศกษาของเราในทน ตรงทมประเดนคำาถามวา ในทเชนใดหรอในระบบศาสนาแบบใดทปรชาญาณและความสามารถในทางศาสนาของสตร จะไดแสดงออกไดอยางเตมท คำาตอบดเหมอนจะชดเจนอยพอสมควรคอ ในระบบศาสนาทยอมรบความหลากหลายและความกาวหนาทางภมปญญา การพดเชนนมไดหมายความวา ในพระพทธศาสนาแบบวชรยานจะไมมพนทอนจำากดสำาหรบนกบวชสตร เพราะแมทางฝายวชรยาน จะเปดกวางเกยวกบสตรเพศมากกวาแนวความคดทางพทธศาสนานกายอน แตกยงอยในบรบททใหความสำาคญกบเพศชายไมนอย แนวความคดทแสดงออกในหมนกบวชกมผลไมนอยททำาใหประสบการณของสตรจำานวนหนงถกจำากด นกบวชสตรจำานวนหนงมหนาทไมตางชาวบานทวไปกคอการถกจำากดไวในครวเพอทำาอาหารถวายลามะ อยางไรกตาม เมอวชรยานไดเปดรบแนวคดใหมมากขนการเตบโตของปรชาญาณทเชอกนมาวาเปนสงทมอยในสตร กด

128

เหมอนจะไดรบการเปดเผยมากขนเชนกน ระบบศาสนาแบบวชรยาน ดเหมอนจะเปดรบภมปญญาใหมในอกฟากหนงของโลกไดดกวาระบบของพระพทธศาสนาแบบเถรวาททยงจำากดตวเองเปนสถาบนอนศกดสทธประจำารฐ

สรป : ปรชาญาณของสตรทหายไป

เมอพจารณาปรชาญาณและความสามารถดานอน ๆ ของสตรใน บรบทของศาสนาแลว เราจะพบวาตงแตโบราณกาลมาแลว ดเหมอนสงคมจะยอมรบวา สตรนนมคณลกษณะพเศษทงในแงปรชาญาณอนลลบและลกษณะของความเมตตากรณาทแสดงออกตอบคคลทเธอสมพนธดวย คณลกษณะทงสองดานน ดานปรชาญาณดเหมอนจะมพนทอยางจำากดในการแสดงออก เนองเพราะอำานาจแหงปรชาญาณซงผสมรวมกบอำานาจอนลลบของสตรนนมกมผลตรงกนขามกบอำานาจของฝายบรษหรอไม กคณงามความดทเชอกนวาพระเปนเจาประทานมาใหแกมนษยชาต ปรชาญาณ ของสตรนำาไปสการลมสลายของอาณาจกรของเทพเจาทเปนเพศชาย นำาไปสความผดบาปทมนษยทกคนตองไดรบเปนมรดกตกทอด อาจมองไดวา วรรณกรรมตาง ๆ พยายามอยางยงทจำาเปดพนทใหกบดานทเปน

129

ความเมตตา ความรกและความภกดของสตร แตจำากดปรชาญาณและอำานาจอนเรนลบ ไวมใหแสดงออกมากนก

ในศาสนาสำาคญของโลก เปนพนททปรชาญาณของบรษ จะไดแสดงออกอยางเตมท ในขณะทพนทของสตรไดถกจำากดเอาไวรอบ ๆ นาสงเกตวาศาสนาทยอมรบอำานาจสงสดของพระเปนเจาแตเพยงพระองคเดยวนน ปรชาญาณของสตรมพนทแสดงออกไดนอยกวา ความสนใจในอำานาจอนลลบกจะตองถกจำากดไปดวย ตวอยางเชน การเผาแมมด ลวนเกดมาจากความเชอทวาอำานาจความลลบทสตรมอยนนเปนอนซาตานทขดแยงกบอำานาจของพระเปนเจาผสงสด ในขณะทในปรมณฑลทางศาสนาทมความเชอหลากหลายเกยวกบเทพเจา เชน ศาสนาฮนดหรอศาสนาอยปตโบราณยงเปดโอกาสใหกบมตของงสตรเพศไดแสดงออกอยางโดดเดนพอสมควรทเดยว แตกยงถกจำากดอยเมอพจารณาจากสงทเกดขนจรง

สวนในพระพทธศาสนานกายทตระหนกและใหความสำาคญอยางยงยวดกบจารตประเพณและประวตศาสตรอยางพระพทธศาสนาเถรวาทใหความสำาคญกบสตรเพศนอยกวาฝายมหายานและวชรยาน อาจอธบาย

130

ไดวา มตทางศาสนาของฝายมหายาน และวชรยานไดพฒนาระบบปรชญาและจกรวาลวทยาของตนจนสามารถโอบอมเอาปรชาญาณ และอำานาจของสตรเขาไวเปนสวนหนงของพระพทธเจา ในขณะทพระพทธศาสนาเถรวาทนนกลบสามารถพฒนามตทางศาสนาของตนใหสามารถ โอบอมเอาความหลากหลายทางความเชอในสงคมตาง ๆ ไวใตรมเงาของพระรตนตรยอยางมประสทธภาพ ทำาใหมตความเชอตาง ๆ ทผหญงมบทบาทสำาคญไดถกรวมเขาไวเปนสวนหนงดวยแมมไดเปนอนหนง อนเดยวกนกตาม

อยางไรกตาม เมอพระพทธศาสนาเถรวาท โดยเฉพาะอยางยง ในประเทศไทยปะทะกบความเชอทางศาสนาทมระบบเหตผลแขงตงและมความยดหยนไดนอยอยาง เชน ศาสนาครสตหรอทมเสนแบงระหวางความดกบความเลวเดนชดอยางศาสนาอสลาม ผนวกกบอทธพลความเชอแบบประจกษนยมแบบวทยาศาสตรทมบทบาทมากขนในสงคมปจจบน ทำาใหพระพทธศาสนาเถรวาทในประเทศไทยตองพฒนาตนเองเปนระบบทมเหตผลและมความเปนวทยาศาสตรมากขน จนทำาใหศาสนาพนเมองทเคยเปนสวนหนงของระบบความเชอของพระพทธศาสนาไทยแตโบราณถกกนออกไปอยนอกชายขอบของพระพทธศาสนาทเปน

131

สถาบนทางการของรฐ ซงโอกาสทางศาสนาของสตรในบางลกษณะกไดถกจำากดไปดวย.

เอกสารอางอง

กตต วฒนะมหาตม. ๒๕๔๘. บรพเทวปกรณ. กรงเทพฯ : สรางสรรคบคส.

กตต วฒนะมหาตม. ๒๕๔๙ก. สรยเทวปกรณ. กรงเทพฯ : สรางสรรคบคส.

กตต วฒนะมหาตม. ๒๕๔๙ข. ตรเทวปกรณ. กรงเทพฯ : สรางสรรคบคส,

ฉตรสมาลย กบลสงห, แปล. ๒๕๔๔. ศรมาลาเทวสหนาทสตร.

กรงเทพฯ : ศนยไทย-ธเบต.

ไชยนต ไชยพร. ๒๕๔๖. “ผหญงกบความรในประวตศาสตรความคดทาง การเมองตะวนตก: วาดวยวาทกรรมแหงอปสรรคของความรกระหวาง โซเฟยกบโซเฟย ตอนท ๑ จากคมภรไบเบลถงมาคอาเวลลและรสโซ” ใน สนทธ สทธรกษ, บรรณาธการ. ผหญงกบความร ๑ (ภาค ๒.).

กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.: ๕๓-๘๖.

ดซลสกา, มาเรย, เขยน. ๒๕๔๘. ไฮปาเฌยแหงอเลกซานเดรย : ชวต ศาสนา ศรทธาและความตาย. สธาสน พานชชานนท แปล. กรงเทพฯ : โครงการจดพมพคบไฟ.

132

ดารณ เมองมา. ๒๕๔๔. เทพนยายและตำานานกรกโบราณ.

กรงเทพฯ : สำานกพมพขาวฟาง.

นธ เอยวศรวงศ. ๒๕๓๗. “ลทธพธเจาแมกวนอม” ศลปวฒนธรรม ๑๕,๑๐ (สงหาคม): ๗๙-๑๐๖.

เนหร, เยาวหรลาล. 2537. พบถนอนเดย. กรณา กศลาสย แปล.

กรงเทพฯ :ศยาม.

เบอรตน, เซอร รชารด, เขยน. ๒๕๓๗. กามสตร. บญรส วงจตรสธรรม. แปล. กรงเทพฯ : พมพการ การพมพ.

ประทป สาวาโย, พล.อ.ต..๒๕๔๕. สบเอดศาสนาของโลก.

กรงเทพฯ : สำานกพมพโอเดยนสโตร.

ปราณ วงษเทศ. ๒๕๔๙. เพศสภาวะในสวรรณภม (อษาคเนย).

กรงเทพฯ : สำานกพมพมตชน.

ปรชา ชางขวญยน. ๒๕๔๑. สตรในคมภรตะวนออก. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

พลโม, อาน เทนซน., เขยน. ๒๕๔๙. รปเงา ขนเขา ทะเลสาบ : นกบวชสตรกบการปฏบตธรรม. นวรตน ธาระวาณช แปล. กรงเทพฯ : สำานกพมพสวนเงนมมา.

มหามกฏราชวทยาลย. ๒๕๔๓. พระสตรและอรรถกถา แปล เลม ๖๒,๖๔. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ : มหามกฎราชวทยาลย.

มหามกฏราชวทยาลย. ๒๕๔๔. พระสตรและอรรถกถา แปล. เลม ๗๐. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ : มหามกฎราชวทยาลย.

133

เมาดด, เมาลานา ชยยด อบล อะลา, เขยน. ๒๕๔๒. มาเขาใจอสลามกนเถด. บรรจง บนกาชน แปล. กรงเทพฯ : ศนยหนงสออสลาม กรงเทพฯ.

สน สภาวส, แปล. ๒๕๓๗. เจาะประวตขงจอ. พมพครงท ๕.

กรงเทพฯ : สำานกพมพสมาพนธ.

สภาพ ทดภ, แปล. มหาสขาวดวยหสตร. กรงเทพฯ : ศรเพชรการพมพ, มปป.

อดลย รตนมนเกษม. ๒๕๔๘. เรองเพศในวฒนธรรมจน ๔๐๐๐ ป. กรงเทพฯ : สขภาพใจ.

อบบาซ, เอส. เอม. มะดาน, เขยน. ๒๕๔๔. ภรรยานบมฮมมด.

บรรจง บนกาชน แปล. กรงเทพฯ : สำานกพมพ อล อะมน.

เอโก,อมแบรโต. ๒๕๔๔. สมญญาแหงดอกกหลาบ. ภควด วระภาสพงษ แปล. วกจ สขสำาราญ บรรณาธการ.

กรงเทพฯ : โครงการจดพมพคบไฟ.

เออรแมน, บารต ด.เขยน. ๒๕๔๙. ความจรงและนยายในรหสลบดาวนช. รสสคนธ เมองแมน ขนธนะภา และสนย ส.

กรมา แปล. กรงเทพฯ : โครงการจดพมพคบไฟ.Doniger, Wendy and Smith, Brian K., (trans). 1991. The Laws of Manu. London

: Penguin Books.Dugan, Kate. 2006. “Research Report : Women in Buddhism in the U.S.”

http://www.pluralism.org/research/profiles/display.php? profile=74388 เขาถงเมอ ๒๘ สงหาคม ๒๕๔๙ :1-12

134

“Tradition and the ordination of women.” http:// www.usao.edu/~facshaferi/CTSA1.HTML . pp.1-9 เขาถงเมอ ๒๕ สงหาคม ๒๕๔๙

Nye, Malory. 2003. Religion The Basic. London : Routledge.

สงสดทาย...ในชวตThe last thing in my life

135

ธญวรตน คงมนก

เรองสนเรองน (สงสดทาย...ในชวต - The last

thing in my life) เปนการถายทอดความคด ความคดทไดจากการศกษา เลาเรยน คนควา จากจนตนาการและความฝน เพอพยายามสอ ใหเหนถงการเพยรพยายามในการเขาถงความรและความจรง โดยพยายามสะทอนมมมองในเชงสรางสรรคผานงานวรรณกรรม เพอใหผอานไดรบแงคดในทางปรชญาและศาสนา อนมความลกซง ไดอยางเรยบงายทสด

ทำาไม ทำาไม เมอฉนตนนอนขนมาฉนตองปวดหวอยเสมอ ฉนถามตวเอง อยางน ทกครง เมอวนใหมเขามาถง ซงฉนไมชอบเอาเสยเลย

ขาขางหนงของฉนกาวลงจากเตยง สวนขาอกขางของฉนยงคงซกอยภายใตผาหมผนหนา จนยากทจะดงออกมา อากาศคอนขางหนาว ฉนหยบผมของฉนทวางอย

ก นกศกษาป ๒ สาขาวชาปรชญา ภาควชาปรชญาและศาสนา คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

136

บนโตะ พรอมกบฟนและเหงอกทอยในแกว นวชและนวกลางของฉนคบมนออกมาอยาง ไมใสใจดวยความเคยชนทฉนใช สองนวนเพราะมนเปนนวทยาวทสดในมอของฉน เลบของฉนหลดลวงไป ในแกวนนทกครงทฉนทำาอยางน แตฉนกไมใสใจกบมน รอใหฉนพารางของฉนไปยงหองนำาดวยรถเขนทวางอยไมไกลเตยงนก มนเปนการยาก ทจะเดน เมอฉนรบรวารางกายของฉนมนไมเตมรอยเหมอนเมอกอน

ฉนมองตวเองในกระจก มอหนาของฉนลบคลำาไปทใบหนา ฉนจบจมก ของฉน รมฝปากของฉนทเมอกอนมนเคยสวยไดรป ฉนหลบตาลงนกถงภาพ เมอกอนน มนทำาใหใจฉนราวอกครง เปนแผลทกครงทฉนนกถงมน

ฉนพยายามทำาความสะอาดฟนทมอยนอยนดดวยแรงกายและแรงใจ ทมอย แกก.. เสยงฟนทมนหกลง ดวยนำาหนกมอของฉน ฉนตองแปรงฟน ใหเบามอกวาน ฉนเตอนตวเองเสมอไมงนฉนจะไมเหลอฟนทเคยสวยของฉนอกเลย ฉนเกบฟนทหลดออกจากเหงอกเกบใสกลอง มนเปนฟนซทสามแลวทฉนทำามนรวงลงดวยมอของฉน

137

ฉนมองฟนในกลองใส เจบปวดและอดอด เมอฉนนกสภาพตวเองเมอตองออกไปพบผคนภายนอก โลกภายนอกซงเปนท ๆ ฉนเคยนกวามนเปนททสวยงามและวเศษทสด ในตอนนความคดนกลบเปลยนไปฉนเกลยดมน โลกสฟากลมๆน ฉนเกลยดผคนทอาศยอยบนโลก และไมยอมรบรความเจบปวดของฉน พวกเขาชางเหนแกตว เหนแกตวเหลอเกน ฉนยำา

เมอกอนฉนเคยเปนคนทมองโลกในแงด แตตอนนฉนจะคดแลวกจะคด ในสงทฉนอยากคด มนผดดวยหรอทคนอยางฉนจะมความคดในสงทเลว และมองคนอนดวยแววตาทเลวราย ขณะทคนอนมองฉนดวยความเหนใจ หรอไมแนเขาอาจจะมองฉน ดวยความสมเพช...

มนอาจเปนบาปกรรมของฉนทตามตดฉน ครนเมอกอนทฉนเคยมอง พวกเขาเหลานนดวยแววตาแบบนกได และคนเหลานนทจะเรยกวา มสภาพเดยวกบฉน ในตอนนอาจจะมความคดเดยวกบฉนในตอนน แววตาทออนโยนแฝงดวยความเวทนา ซงนารงเกยจยงนกฉนคด

ฉนมองยอนชวงเวลาของฉน ฉนตองอยกบความรสกวาเหว ทถกทอดทงอย เพยงลำาพงทามกลางความ

138

รนเรงของเพอนๆ ของฉนทอย ณ ทแหงน มผคนมาก หนาหลายตาทฉนไมรจก พวกเขามาพรอมกบรอยยมและมอบเสยงหวเราะใหเพอนๆ ของฉน พวกเขานำาพาความสขกลบมาในชวตของคนวยอยางฉน เมอฉนมองเหนภาพของพวกเขาทหอมลอมดวยลกหลาน ฉนไดกลบมายอนมองตวเอง ณ วนสำาคญแบบน ฉนไมเหนคนทฉนรกเลย ไมมใครเลย พวกเขาทอดทงฉน ฉนยำากบตวเอง..

ไมรวานานเทาไหรแลวทฉนรสกวาอยทามกลางความโดดเดยวและรสกวาเหว คนทเคยอยเคยงขางฉนจากฉนไปเมอไมนานมาน เขาทอดทงฉนไปอยกบทๆ เขาชอบ เพราะถาเขารกฉน เขาจะไมทงฉนไปอยางแนนอน ฉนเสยคนทฉนรกไปอยางทฉนไมสามารถหลกเลยงได แตมนกยากทจะยอมรบสำาหรบฉน เหตผลนเองทฉนดาทอเขาแล ทำาใหความรกทฉนมตอเขานอยลงทกท เหมอนหวใจของฉนทมนพรอมทจะแตกเปนเสยงๆ เหมอนรางกายของ ฉนในตอนน

ฉนถอนหายใจกบตวเอง เมอมองรางกายทงหมดของฉน มนชาง ๆ ไมมอะไรนาดเลย ฉนพดพมพำากบตวเอง นนะ หรอตวของฉนในตอนน

139

มอหนาเขนหมนลอรถเขนไปยงสถานทอาบนำา มออกขางเออมหมนเปดฝกบว ปลอยใหสายนำาไหลลงมากระทบกาย ความเยนเขาครอบคลมบรรยากาศและเพมความเยนในกายใหสงขน เมอทำาความสะอาดรางกาย เรยบรอยแลว ฉนกไดแตงตวดวยเสอผาทฉนคดวามนชางไมนาใสเอาเสยเลย เปนเพราะกาลเวลาเปลยนหรอเปนเพราะ ฉนไมเคยเปลยนกนแน

เมอทกอยางเรยบรอยตามกจวตรยามเชาทคอนขางสายในสายตาของคนอน ฉนตองพารางอนหนกองของฉนออกไปสดอากาศยามเชาขางนอกระเบยงเพอรบรถง การมชวตของฉน ฉนนงสดอากาศบนรถเขนทฉนใชมานานมาก จนมนเรม ขนสนม แตฉนกไมอยากเปลยนมนเพราะมนกเหมอนเปนเพอนคกายของฉน เพราะมนสามารถ พาฉนไปไดทกท ตอนนฉนรกมน รกเจาสงของชนน เพราะมนทำาประโยชนใหฉนมานาน แตเมอใดทมนเกาจนไมสามารถพาฉนไป ในทๆ ฉนจะไป ฉนกจะโละมนทงเหมอน ของชนเกาๆชนอนของฉน ซงปานนฉนคดวาคนเกบ ขยะคงหาประโยชนจากมนไมไดแลว

140

อยางเสอผายดของฉนทฉนเคยใสเมอกอน ซงกอนทฉนจะเลกใสมน ฉนหยบมนขนมาดเปนครงสดทาย มองสภาพของมนเปนรทบรเวณใตรกแรและภาพ ทเคยเพนทเปนลายสวยงามกไดเลอนหายไปตามกาลเวลาหรอตามอายการใชงาน ใชแลวฉนเคยรกมนมากและอยากจะใสมนไปอวดทกคนทฉนเคยรจก แตตอนน มนกเปนเหมอนผาขาดๆ สกปรกผนหนง ฉนยดมนลงกลองแลววางมนลงบน พนทจดเตรยมสำาหรบทงหรอนำาไปรไซเคล

“เจารถเขนเอยฉนยงไมอยากทงเจาไปเรวนก เจาคงจะอยกบฉนตอไป ใหนานทสด เพราะเจาคอเพอนของฉน ฉนใชมอลบทวางแขนและทำาเหมอนกบมนมชวต”

ฉนอยกบความเงยบทามกลางแสงแดดออนๆทมากระทบผวของฉน และรางกายของฉนกเรมรสกตองการอาหารเขามาเปนพลงงาน จรง ๆ แลว ฉนคงไมตองใชพลงงานอะไรมากมายนกฉนคด แตฉนกไมอาจฝนมนได เพราะเมอฉน ไมหาอะไรลงกระเพราะของฉน นำายอยมนกจะกดกระเพราะของฉน จนฉน ทรมาน ฉนเจบปวดมาก จงเลอกทจะทำาตามความตองการรางกายของฉนแทนการทำาตามความคด อาหารยามเชา หรอเรยกไดวายามสายถกจด

141

เตรยมใหฉนไว นานแลว ฉนจดการอาหารเหลานนเสยเกอบหมด แตฉนกเหลอไวบางเลกนอย ทฉนเหลอไวกเพราะฉนตองการใหหมาทคอยเหาหอนตอนกลางคนไดกนบาง ฉนหวงวาเมอมนกนอาหารของฉน มนจะเลกเหาหอนเสยท เพราะเสยงของมนชางกวนประสาทของฉน ฉนหวงวามนจะไดผล

ทกๆ วนฉนจะไปแวะทกทายเพอนๆ ของฉนทอยรวมทพกเดยวกน และฉนคดวาพวกเขาคงมความคดเดยวกบฉนไมอาจฝนไดแตยอมรบ...และกจวตรวนหนงกจบไปดวยการทำาแบบเดมๆ ทกวนๆ มนชางนาเบอๆ ยงนก

ฉนคดวาสงนมนพรากทกสงไปจากฉน ความชราภาพ มนพรากความฝนอนงดงาม เมอครงกอนทฉนเคยคดฝนเสมอ ความฝนทฉนเคยทำา และรกมน ฉนไมอยากพดถงมนเลย มนทำาใหฉนเจบปวด หนงตาของฉนกำาลงจะปดลงแลว ฉนถอนหายใจ ฉนเหนอย เหนอยเหลอเกน

ฉนคดวา สดทายแลวฉนจะกลายเปนคนทชวยเหลอตวเองไมได แตตอนนฉนยงชวยเหลอตวเองไดอยถงแมมนจะยากกตามท ฉนพยงรางตวเองขนเตยง ซงปกตจะม

142

คนมาชวยฉนเสมอ ฉนปฎเสธพวกเขาทจะมาชวยฉน พวกเขาคงคดวาฉนเหมอนกบเดกเลกทไมคอยมความคดซกเทาไหร และมกหลง ๆ ลม ๆ พวกเขาคงหวเราะเยาะฉนทหลงอยางแนนอน ฉนจงอยากทำาดวยตวเอง และไมตองใหพวกเขามายงเกยวกบฉนอก ฉนจะตองอยอยางโดดเดยวอยแลว ดงนน ฉนกควรจะหดทจะอยโดดเดยวเสยกอน เพราะมนคงเปนการดทฉนจะเตรยมพรอมไว ทกคนทฉนเคยคดถงบดนหายหนาหายตาไป และ ขาดการตดตอจากฉนไป ดแลว ๆ ฉนคด

กอนนอนอกครง ฉนมกอานหนงสอดวยดวงตาอนพราพรางและสตอน รบหรทกำาลงจะดบลง ฉนอานเหนขอความหนงทเขยนอยในหนงสอนตยสารนน มนเปนคอลมนเกยวกบเรองทเกดขนในโลก บทความตางๆ ทเขยนจากผม ความร ฉนไมคอยสนใจเทาไหรนก เพราะฉนคดวามนไรสาระมากทเอาเรองตางๆ มาเรยบเรยงเขยนเปนบทความวชาการทแสนนาเบอ สใหอานสงทกระตนหรอสะเทอนจตใจ ยงจะดกวาเสยอก แตไมรทำาไมคนอนๆ ถงชอบมนนก แตทแน ๆไมใชฉนทชอบมน ฉนเปดผานและสะดดตากภาพๆ หนงเปนภาพเดกผหญงในแถบยากจน ยนยมอยางมความสข ภายใตภาพเขยนคำาวา ขอบคณ

143

(Thank you) และมความสข (happy) พวกเขาชางนารงเกยจฉนคด ตวกดำารางกายทผอมโซ แตสงหนงทฉนสะดดในภาพน คอรอยยมและการมองโลกในแงดของพวกเขา อะไรททำาใหพวกเขายนยมอยได ทงๆ ทสงทพวกเขาเปนอยน มนเศราใจ และนาสงสารตวเองเสยมากกวา

บทความน เปนบทสมภาษณจากเดกทอยในถนยากจน ไดรบการชวยเหลอจากคนทกมมโลกในการเกอกลและอาทรพวกเขาโดยการบรจาคอาหารและเครองนงหม ทำาใหพวกเขาสามารถมชวตอยรอดตอไปได เดกผหญงในรปนสวมเสอตวหนง ทฉนเคยทงอยางไมใยด และฉนคดวา มนไรประโยชนแลว แตมนกลบทำาใหเดกผหญงคนหนงซงเหนประโยชน และคาของมน มนทำาใหเธอมความสขและกลาวขอบคณคนทบรจาคหรอเคยเปนเจาของ ซงนนกคอฉน โดยการใหอยางบงเอญหรอไมตงใจ ภาพนมนทำาใหหวใจของฉนเตนแรงขนแรงขน จนยากทจะควบคมมนไมเคยเปน แบบนมากอนหรอนานมากแลวกบเวลาทผานลวงเลย กบความคดเกาทอยตดตวฉนมานานนบตงแตฉนรความจรงวาฉนไมเหมอนเดม และตองยอมรบสภาพของฉน ตอนนฉนรแลววาถงแมวาตอนนฉนจะดไรประโยชน แตทำาไมผคนถงตองโอบอมฉนและประคบประคองใหฉนม

144

ชวตตอไป ถงแมวาสงสดทายทฉนเหลออยเกยวกบมนจะกลายเปนภาพความทรงจำาทเลอนลางหรอลบเลอนไปสำาหรบใครบางคน แตยงอาจมใครบางคนทยงคงคดถงและรกฉนดวยใจจรง ดวยแววตาทปราศจากการรงเกยจ แมวาคนคนนนจะไมคอยมเวลาใหฉนกตามท และทำาใหฉนคดเสมอวา ฉนกลายเปนสวนเกนของครอบครว ตอนนฉนคดไดแลววาพวกเขาคงมเหตผลของพวกเขาทำาใหตองใหฉนตองอยในทๆ แหงน พวกเขาคงไมมเวลา และคงตองการใหฉนมเพอนคยและมนจะไมทำาใหฉนเหงา แตสงทพวกเขาใหฉนมา ฉนกลบคดวาพวกเขาละเลยฉนและพยายามผลกไสฉน ซงสงเหลานพวกเขาไมเคยร

ฉนรแลววา เมอวนหนงฉนจากโลกน ภาพความทรงจำายงคงหลง เหลออย เปนภาพซอนทบกจวตรของคนอน ๆ ภาพแลวภาพเลาตงแตอดต ปจจบน และอนาคต เมอรางกายของฉนมอดไหมลง ฉนอยากจะบอกใครสกคนวาขอบคณ ททำาใหฉนไดอยบนโลกน และไดมโอกาสทำาสงด ใหคนอนๆ บาง แมวาคนเหลานน จะไมรวาเปนฉนกตามท…

145

ฉนนอนลง ศรษะของฉนอยบนหมอนนม หนงสอทฉนอานเมอสกครน หลนลงบนพน หนงตาของฉนคอยๆ หนกมากขนๆ ฉนอยากหลบ ถงแมไมรวา พรงน ฉนจะตนมาหรอไมกตาม

“ขอโทษนะคะ หลบหรอยงคะ” เสยงใส ๆ ของเจาหนาทปลกฉนจากภวงคทกำาลงสงบลงภายใตคลนความคดทถาโถมเขามา ในวนทฉนพบวาวนนมเรองราวมากมาย ในชวตของฉน

“ยงจะ” ฉนตอบดวยเสยงอนบาง แลวฉนถามเธอตอวา หนมไรหรอจะ“ ”

“คอวา ตองขอรบกวนสกครนะคะ มคนมาขอพบคะ”

“หรอจะ” ฉนตอบเชงรบร ในขณะทยงอยในทานอนภายใตผาหม ผนหนากบบรรยากาศรอบกายทถกปรบอากาศใหเยนขนดวยเครองปรบอากาศ

ใครกนทมาหาฉนในยามคำาคนทแสนยาวนานน ไมทนทความคดของฉนจะถามตอไปหรอตองหาคำาตอบให

146

กบตวเอง ดวงตาอนพราพรางของฉน ไดจดจองไปยงใบหนาเลกๆ และเสยงใส ๆ ทยนเก ๆ กงอยหนาประต เดกนอยตวเลกๆ นใครกน ทำาไมเธอชางมใบหนาคนๆ เหมอนกบคนทเคยทำาใหฉน เจบปวด

ฉนไมอยากจะเหนใบหนานน ไมอยากจะนกถง แตเมอเหนอกครงมนทำาใหหวใจของฉนมความรสกแปลกๆ อยางทฉนไมสามารถคาดเดาไดวา มนเปนความรสกทตนเตน ดใจ หรอ เปนความรสกทตรงขามกนแน

“หนมาฉนหรอจะ” ฉนถามเดกนอยคนนน ทกำาลงยนจองฉนพรอมทงบด มวนดวยความเขนอาย

“ถาหนมาหาฉน หนกเดนเขามาใกลๆ สจะ เพราะฉนคงไมมแรงลกไป ตอนรบหนหรอกจะ” ฉนบอกเดกนอยทยงยนอยทเดม มเสยงหนงดงขนหลงจาก ทฉนพดจบ มนเปนเสยงของผใหญ ซงนาจะเปนแมของเดกนอยคนน

“หนไปหายายใกลๆ สจะ”

“คะ แม” เดกนอยตอบรบ

147

เมอเดกนอยเดนออกหางจากประต รางของผหญง ผหญงทฉนคนหนามาก เธออยในความทรงจำาของฉน เปนทรกของฉน ใชแลวผหญงคนน คนทฉนอมทองเธอมาเกาเดอนเตมๆ วนนเธอมาปรากฏตรงหนาฉน ถงแมวาฉนจะไมไดพบเธอมาหลายป แตฉนยงจำาเธอไดเสมอ

ลกสาวของฉน

“คณยายคะ” เดกนอยเรยกฉน หลงจากเธอเดนเขามาใกลเตยง ทฉนนอนอย

นคงเปนหลานของฉนสนะ ฉนคด

ฉนจองมองไปทใบหนาเลกๆ ของเดกนอย ฉนรแลว เดกนอยนเหมอนใคร เธอเหมอนผชายทฉนรกมากทสด คนทอยเคยงขางฉนเกอบตลอดชวตของเขา และจากฉนไปดวยอบตเหต ฉนไมไดเกลยดเขา แตฉนยงคงรกเขาเสมอ แมวาเขาจะดวนจากฉนไป ปลอยใหฉนอยทามกลางความเหงา รมฝปากของฉนคอยๆ แยมยม ดวงตาอนพราพรางคอยปรบสายตาใหเหน ใบหนานอย ๆ ชดขนดวยการเพงพนจ

148

ฉนพยายาม ยกมอของฉนขน แตมนกไรเรยวแรงเสยจนยากจะทำาตามทคด มอบางทแสนนมนวลคอยๆ สอดรบมอเหยวๆ ของฉนอยางออนโยน เธอกมมอของฉน แลววางมอของฉนบนศรษะของเดกผหญงตวเลกๆ คนน

“แมคะ หนขอโทษทปลอยใหแมอยคนเดยวมานาน แมคงเหงามาก ใชไหมคะ ตงแตพอเสยไปเรากไมเคยมาเยยมแมเลย หนขอโทษนะคะแม หนขอโทษจรงๆ คะ มนเปนความผดของหนเอง” เสยงลกสาวของฉนถามฉนดวยนำาเสยงอนสนเครอ ขณะทเธอพยายามกลนนำาตาไมใหไหลลงมา

“แมไมโกรธหนหรอกจะ” ฉนพด

“แมคะ จรงๆ เราอยากมาเยยมแมนะคะ แตเรามปญหาเลย ไมมโอกาส มาเยยมแมเลย” เสยงของลกสาวเรยกฉนดวยนำาเสยงอนสนเครอ

เธอบอกวา ครอบครวของเธอมปญหา ปญหาทฉนไมเคยรเกยวกบพวกเขา ปญหาททำาใหไมสามารถมาเยยมฉนได และไมวาปญหานนมนคออะไร มนจะรายแรงมากนอยสกแคไหน ฉนกหวงวามนจะดขนโดยเรว สงทเธอบอก

149

กบฉนในวนน มนทำาใหฉนรวา เธอและครอบครวของเธอไมไดตองการปลอยใหฉนอยเพยงลำาพง สงตางๆทฉนคดนน มนเปนการเขาใจผด ตอนนฉนร รถงสงทคางคาใจฉนมานาน

ฉนรแลววา เธอคงรสกเสยใจแลวรสกสำานกผด แตตอนนฉนไมไดโกรธเธอ เกลยดเธอเลย ฉนกลบมความสขทไดเหนหนาเธอและใบหนาหลานสาวของฉน

ฉนยงจำาไดทารกนอยๆ ทฉนเคยเลยงด ฟมฟกมาจนเตบใหญ ใหความรกและความอบอน ตอนนเธอเตบโตขน เปนผหญงทมความสขกบคนทเธอรกพรอมกบสกขพยานนอย ๆ ระหวางเขาและเธอ

“แมคะ” เธอเรยกฉน พรอมกบใชมอบางของเธอถายทอดความอบอน ดวยการลบไลบนใบหนาของฉน เธอทำาใหฉนรบรถงการมตวตนอกครง... แมวาฉนจะตองอยทนตอไป หรอกลบไปใหเธอดแล ฉนคดวาฉนไมอยากเปนภาระของเธอและอยากใหเธอดำาเนนชวตทมความสขตอไป เพราะตอนน ฉนไมตองการอะไรแลว..

150

“ลกเอย...แมไมตองการสงใดแลว แคแมไดเหนใบหนาลก หลานของแม สามของลก และทสำาคญเหนลกมความสข แคนแมกไมตองการอะไรแลว” ฉนบอกเธอ ตามทฉนคด ตอนนฉนรางกายของฉนออนแรงลง มนคงตองการพกการพกทแสนสนหรอ ยาวนานฉนกไมสามารถเดาได สดทายแลว ความหวงสดทายของชวตฉน ฉนมโอกาสไดรวาฉนหวงอะไร ฉนรอคอยและหวงวาจะไดเหนใบหนาของคนทฉนรกและรกฉน กอนทมนจะสายเกนไป ....

ขอบคณรางกายของฉน แมวาเราจะตองจากกนกตาม ขอบคณทกสงทเคยเปนของฉน แมวาแตกอนฉนจะมองมนวาไรคา ขอบคณเดกนอยคนนน ททำาใหฉนตาสวาง ใหฉนรวายงมสงทสวยงามอยบนโลก สงทสวยงามยงกวาอดตของฉน ภาพความสาวสวยของฉนอนไมจรงยงยน ขอบคณเดกนอย ทเธอเตอนสตฉนกอนทมนจะสายเกนไป เกนกวาจะทำาใหฉนไมมวนพรงน และไมมโอกาสนงนบยอนสงทเคยทำามาในอดต ฉนคดวาอยางนอยฉนรแลววา ฉนเคยทำาอะไร อยางไรและเพอใคร แมวาปจจบนฉน จะไมมโอกาสรวาฉนทำาอะไร เพอใครไวบาง หรอ ถงแมจะมโอกาสรไดแตความเหนแกตวของฉนวา มนเปนของฉนจะยงคงปดบงความจรงอยเชนน

151

ใชแลวตอนนฉนตาสวางแลว ฉนพรอมทกเมอทจะจากไปดวยรอยยม มใชจากไปดวยความขนขม ชงชงโลกนเหมอนอยางทเคยเปนมานาน แตตอนน มนจะไมเปนเชนนนแลว ใบหนาเหยวๆ ของฉนคงจะเปนภาพความทรงจำาของใครหลายคน เชนเพอนของฉน ลกของฉน หลานของฉน และคนทดแลฉนอย มนคงไมใชบาปกรรมแลว แตมนเปนความจรงทฉนตองยอมรบวา สกวนหนงตองจากโลกนไป ไมชากเรว แตอยทวาเราจะจากไปแบบใด ดวยความสงบแหงจตหรอความทกข ทนและทรมานรวมถงความสมเพชฝนทน และยอชวตเลกๆ นอยางหวงแหน

ฉนคดวา ตอนนฉนพอแลว จรงๆ หากไมมวนพรงนสำาหรบฉน ฉนกยงคงคดวา การเกดมามชวตอนแสนยาวนมนชางคมคาและดสนนก หากเทยบกบการทำาสงดใหผอน แตสดทายบนปลายชวตของฉนไดทำาความดเลกๆ กบใครคนหนงใหเกดรอยยมได แคนหวใจของฉนทเคยเหอดแหงและดำามดกบเหมอนมหยดนำาเลกมาหลอเลยง ใหหวใจของฉนไดชมชนและ เหนคาของมนอกครง.....

152

“ขอบคณแมททำาใหฉนเกดมาบนโลกน ขอบคณแมสำาหรบการอบรม สงสอนจนมาเปนฉน ขอบคณพอทเลยงดฉนมาอยางด ขอบคณทกสงทกอยางทอยเคยงขางฉน แมวาสงเหลานนจะจากไปกอนฉนกตามท ขอบคณจรงๆ”

“ฉนขอโทษหากฉนเคยคดผด ฉนขอโทษหากฉนเคยคดราย ฉนขอโทษ หากฉนเคยทำาใหใครบางคนหรอใครหลายคนเสยใจ” ตอนนฉนสำานกแลว สำานกแลวจรงๆ ......ฉนยมและหลบลงอยางมความสข ทามกลางความอบอน ทเกดขนในหวใจ

ปญหาการใชสเตมเซลลรกษาโรคในทศนะพระพทธศาสนาก

สยาม ราชวตรข

ก ทความเสนอในทประชมสมมนาทางวชาการเรอง ปรชญาและ“ศาสนา : คณคาและบทบาทตอสงคมรวมสมย” จดโดยภาควชาปรชญาและศาสนา คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม วนท ๒-๓ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๔๙

153

๑. บทนำามนษยมธรรมชาตอยางหนงทเหมอนกนคอ รก“

สข เกลยดทกข” ทำาอยางไรชวตของตนเองจงจะมความสขกายสบายใจ ปราศจากความทกขทงหลายไมวาจะเปนทกขทางกายหรอทกขทางใจ ในบรรดาความทกขทงหลายนน ดเหมอนวาโรคภยไขเจบจะเปนอปสรรคหนงในการดำาเนนชวตใหมความสขทสมบรณ คนทเกดมาแลวไมมโรคภยไขเจบถอวาเปนชวตทโชคดเหลอเกน ดงคำาพระทวาไว “ อาโรคยปรมา ลาภา ลาภท9งหลายมความไรโรคเปนอยางยง” หมายความวา ชวตทไมมโรคเปนลาภอนประเสรฐ

คำาวา โรค“ ” หมายถงสภาพทเสยดแทง เกดขนไดทงทางกายและทางใจ โรคทางกายกเสยดแทงเบยดเบยนรางกาย ทำาใหรางกายเสยดลยภาพ ขาดสมรรถภาพ โรคทางใจกเสยดแทงใจ ทำาใหจตใจเสยดลยภาพขาดสมรรถภาพเชนเดยวกน เหลานลวนทำาให

ข อาจารยประจำาภาควชาปรชญาและศาสนา คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

154

ชวตมอปสรรคทงนน ในสภาพแวดลอมปจจบนทเตมไปดวยเชอโรคตางๆ มากมาย ยากทมนษยจะไมเปนโรคได โรคบางอยางเกดขนแลวไมตองบำาบดกทเลาหายไปได โรคบางอยางตองบำาบดจงหาย ถาไมบำาบดจะไมหาย โรคบางอยางถงบำาบดกไมหาย

ดวยเหตน จงทำาใหเกดวทยาการทจะมาชวยแกไขปญหาการเจบไขไดปวยเหลานขน ทเราเรยกกนวา

วทยาการทางการแพทย“ ” ตงแตอดตจนถงปจจบนมโรคภยไขเจบตางๆ เกดแกมนษยมากมาย แตถงกระนน ดวยความเจรญทางการแพทยทำาใหสามารถผลตยาตางๆ หรอคดคนหาวธการรกษาโรคทงหลายอยางตอเนอง และยงในปจจบนวทยาการทางการแพทยและเทคโนโลยทางพนธวศวกรรม (Genetic Engineering) รวมทงเทคโนโลยมเครองมอชวยเหลอตางๆ เจรญกาวหนาจนกอใหเกดการรกษาโรคในรปแบบใหม คอ การโคลนนง (Cloning) หรอการถายสำาเนาพนธกรรม เปนการโคลนนงมนษยเพอนำาอวยวะไปใชรกษาโรค หรอทดแทนอวยวะทเสยหาย โดยเฉพาะวทยาการทางการแพทยลาสดไดแกการโคลนนงแบบเนอเยอตวออน (Stem Cell) เพอนำาเนอเยอตวออนหลงจากปฏสนธไดประมาณ ๕– ๗ วน ไปใชประโยชนทางการ

155

แพทย เชน โรคเบาหวาน โรคพารคนสน ลคเมย และโรคทางพนธกรรม เปนตน ตามวธการนเมอนำา สเตมเซลล (Stem Cell) หรอเนอเยอตวออนนไปใชประโยชนแลว ตวออนนนจะตายไปทนท ประเดนนกอใหเกดความขดแยงในทางจรยธรรมขนมาวา

“ตวออน (embryos) จดเปนชวตมนษยหรอไม หากจดเปนชวต”“ กเทากบวาไดฆาชวตหรอไม” และประเดนสำาคญคอ การใช“ Stem Cell ของตวออนในการรกษาโรคน9น เปนการกระทำาทสมควรทำาหรอไม?

เพราะเหตไร?”

ดงนน เพอทำาความเขาใจในประเดนเหลาน ผเขยนจะนำาเสนอขอมลเกยวกบสเตมเซลลเฉพาะในทศนะของพระพทธศาสนาเทานน โดยแบงประเดนการนำาเสนอเนอหา ดงตอไปน

(๑) ความหมายและความสำาคญของ Stem Cell

(๒) ชวตและจดเรมตนของชวตในทศนะพระพทธศาสนา (๓) ฐานะของสเตมเซลลในทศนะพระพทธศาสนา

156

(๔) การใช Stem Cell ในการรกษาโรคนน ควรทำาหรอไม ? เพราะอะไร ?

(๕) สรป วพากษ และขอเสนอแนะ

๒. ความหมายและความสำาคญของ Stem Cell

คำาวา “Stem Cell” ในภาษาไทยหมายถง เซลลตนกำาเนด หรอ เซลลตนตอ หรอจะเรยกทบศพทตามภาษาองกฤษวา สเตมเซลล“ ” กได

“สเตมเซลล” คอ เซลลแบบไหน ?

สเตมเซลล หรอทเรยกวา เซลลตนกำาเนด“ ” หรอ เซลลตนตอ“ ” มาจากภาษาองกฤษ “stem cell” เปน

เซลลทเรมพบไดในตวออนมนษยหลงจากปฏสนธไดประมาณ ๕-๗ วน เซลลเหลานคอเซลลตงตนทจะแบงสภาพเปนเซลลหลากหลายชนด พบในอวยวะหลายหลายชนดของรางกายมนษย เปรยบเสมอนเดกอนบาลทกำาลงเตบโตขนและแปรสภาพเปนบคคลทจะประกอบอาชพตางๆ ในสงคม การแพทยสมยใหมคาดหวงทจะนำาเซลลตนตอเหลานมาแปรสภาพเปนเซลลหลอดเลอดหวใจหรอ

157

เซลลกลามเนอหวใจเพอรกษาโรคหวใจ แปรสภาพเปนเซลลสมองเพอรกษาโรคอลไชเมอร โรคพากนสน แปรสภาพเปนเซลลไขสนหลงเพอรกษาโรคอมพาตของไขสนหลง และแปรสภาพเปนเซลลอกหลายชนดเพอรกษาโรคอกหลายชนด เชน เบาหวาน มะเรงเมดเลอดขาว และโรคทางพนธกรรมอกบางชนด เปนตน อนเปนความหวงใหมของผปวยโรครายแรงจำานวนมาก ปจจบนมการนำาเซลลตนตอจากกระแสเลอดของตวผปวยเองมาใชประโยชน แตกมขอดอยคอเซลลตนตอจากกระแสเลอดมจำานวนไมเพยงพอตอการรกษา จำาเปนตองนำามาเพาะเลยงและเพาะขยายกอน แตขอดคอ ไมตองรอรบบรจาคเซลลตนตอจากคนอน ซงมกกอปญหาเนอเยอไมเขากนก

เซลลตนตอทไดจากกระแสเลอดจะมศกยภาพในการแปรสภาพเปนเซลลเปาหมายทตองการตำากวาเซลลตนตอทไดจากตวออนมนษย เนองจากสเตมเซลลจากตวออนมนษยมศกยภาพสงในการแปรสภาพเปนเซลลททำาหนาเฉพาะเจาะจงไดอยางดยง เพราะฉะนนจงทำาใหนก

ก ? น.พ. ประเสรฐ ผลตผลการพมพ, สเตมเซลล ดเอนเอ และชวจรยธรรม, (กรงเทพมหานคร : สำานกพมพมตชน, ๒๕๔๙), หนา ๒๔–๒๕.

158

วทยาศาสตรทงหลายทวโลกสนใจเซลลชนดนกนมาก เนองจากเปนเซลลทไมไดทำาหนาทเฉพาะเจาะจง แตสามารถเปลยนไปเปนเซลลททำาหนาทเฉพาะเจาะจงได และสเตมเซลลเปนเซลลทมความสามารถแบงตวเองขนมาใหมครงแลวครงเลาก

สเตมเซลล หรอเซลลตนกำาเนดทกชนด จะมลกษณะพเศษทสำาคญ ๓ ประการ

(๑) สเตมเซลล หรอเซลลตนกำาเนดสามารถแบงตวเองขนมาใหมได (๒) สเตมเซลล หรอเซลลตนกำาเนดเปนเซลลทไม

ไดทำาหนาทเฉพาะเจาะจง (๓) สเตมเซลล หรอเซลลตนกำาเนดมความสามารถในการเปลยนไปเปนเซลลททำาหนาทเฉพาะเจาะจงไดข

ก ? มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคล คณะวทยาศาสตร ภาควชาฟสกส, “สเตมเซลล (stem cell), <http://www.rmutphysics.com/charud/specialnews/5/stem-cell/stem-cell1.htm> , วนท ๑ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๔๙.ข ? น.พ.วรวฒ เจรญศร, “สเตมเซลลคออะไร ” , ศนยขอมลสขภาพกรงเทพ < http://www.bangkokhealth.com/sitesearch_detail.asp?Number=9567 > , วนท ๑ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๔๙.

159

แลวสเตมเซลลมาจากทไหน ? สำาหรบแหลงทมาของสเตมเซลลนน ม ๒ ประเภทแบงตามแหลงกำาเนด คอ

(๑) สเตมเซลลจากเอมบรโอ (embryonic stem cell)

เปนเซลลตนกำาเนด หรอตนตอทพบไดในตวออนมนษยหลงปฏสนธ เปนเซลลตนตอทบรสทธและมศกยภาพสงในการแปรสภาพเปนเซลลชนดอน เซลลไดจากเพาะเลยงเอมบรโอหรอกลมเซลลทเปนตวออนนนเอง โดยใชวธการทางวทยาศาสตร ๒ วธดวยกน คอ (๑.๑) เอมบรโอหรอตวออนทเหลอจากการทำาเดกหลอดแกว ตวออนมนษยหลงปฏสนธเพยง ๕-๗ วน ยงมไดมรปรางเปนทารกแตอยางใด เปนเพยงลกทรงกลมเลกๆ ทเรยกวาบลาสโตซสต หรอ blastocyst มเซลลตนตอประมาณ ๕๐ ๑๐๐– เซลลบรรจอยภายใน อกทงยงมไดฝงตวลงในผนงมดลก เพราะการฝงตวจะเกดขนประมาณวนท ๑๔ หลงการปฏสนธ เพราะฉะนน ตวออนมนษยใน ๑๔ วนแรกจงไมมศกยภาพทจะเตบโตดวยตวเองได ทำาใหนกวทยาศาสตรจำานวนหนงมความเหนวายงไมมชวตทสมบรณ และสมควรจะนำามาทำาวจยได ประเดนปญหาคอเมอนำาเซลลตนตอออกมาวจยแลว ตวออนนน

160

ตองตายไป ในปจจบนมตวออนสำารองจำานวนมากมายทเหลอใชในคลนกผมบตรยาก เวลาทพอแมไดทารกกลบไปแลว ตวออนสำารองเหลานจะถกทงไวโดยไมมกฎเกณฑทชดเจนวาควรทำาอยางไร บางถกทำาลาย บางถกแชแขงไวเชนนน

(๑.๒) เอมบรโอหรอตวออนทไดจากการโคลนนง เปนการนำานวเคลยสของเซลลใสเขาไปในไขทถกแยกนวเคลยสออกเมอครบ ๕ วน นกวทยาศาสตรจะถายมวลภายในเอมบรโอพรอมดวย สเตมเซลลทตองการประมาณ ๔๐ เซลลใสจานเพาะเลยงทมเซลลใหอาหาร และเปลยนจานเพาะเลยงระหวางเซลลเตบโต หากสเตมเซลลชดนแบงตวเปนเซลลทแขงแรงหลายลานเซลลไดโดยไมเปลยนเปนเซลลทมหนาทเฉพาะ กจะเปนสายสเตมเซลลจากเอมบรโอ ซงสามารถแบงตวไดไมมทสนสด

กลาวไดวา สเตมเซลลจากเอมบรโอพบไดในตวออนมนษยหลงปฏสนธประมาณ ๕-๗ วน เปน สเตมเซลลทบรสทธและมศกยภาพสง สามารถพฒนาเปนเซลลชนดใดกได เพราะฉะนนนกวทยาศาสตรทวโลกจำานวนมากจงสนใจทจะนำาสเตมเซลลจากตวออนของมนษยมาวจยเพอรกษาโรครายแรงหลายชนด จงตองพยายามไมใหเซลลท

161

เพาะไวเจรญเตมท กอนจะนำาไปเปลยนเปนเซลลเพอรกษาโรครายแรงของผปวยทรอความหวงอยตามทตองการก

(๒) สเตมเซลลของผใหญ (adult stem cell) มนษยมสเตมเซลลอกชนดหนงทแฝงอยในอวยวะและเนอเยอตางๆ เซลลเหลานจะตนตวขนเมอเกดโรคภยหรอบาดเจบ ขณะทสเตมเซลลจากเอมบรโอสามารถพฒนาเปนเซลลไดทกชนด สเตมเซลลของผใหญกบมพฒนาการไปตามเนอเยอตนกำาเนด เชน สเตมเซลลจากสมองพฒนาเปนเซลลประสาทได แตไมอาจเปลยนเปนเซลลตบหรอเซลลกระดก สเตมเซลลจากเลอดสายสะดอของทารกแรกเกดกสรางเฉพาะเซลลเมดเลอด แตลาสดพบวาเนอเยอสายสะดอมเมเซนไคมาทสรางกระดกไดดวย โดยทวไปสเตมเซลลของผใหญทอยในรางกายจะมจำานวนเลกนอยและเพาะเลยงยาก แตการบำาบดโรคตองอาศยเซลลประเภทนเปนจำานวนมาก คณประโยชนของสเตมเซลลผใหญนสามารถนำาไปรกษาโรคบางอยางได เชน

ก ? มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคล คณะวทยาศาสตร ภาควชาฟสกส, “สเตมเซลลจากเอมบรโอ (embryonic stem cell), < http://www.rmutphysics.com/charud/specialnews/5/stem-cell/stem-cell7.htm > , วนท ๑ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๔๙.

162

- การฉดสเตมเซลลจากไขกระดกเขาสเสนเลอกหวใจของผปวยโรคหวใจวายหรอหวใจลมเหลวจะชวยใหหวใจทำางานดขน

- สเตมเซลลจากไขกระดกและเลอดจากสายสะดอรกษาโรคมะเรงเลอดขาวได และชะลออาการของโรคมะเรงปมนำาเหลองชนดนอนฮอดจกน มะเรงตบออน และมะเรงรงไขในผปวยบางราย

- สเตมเซลลของผใหญเรงการซอมการสกกรอนของกระดกออนได ผปวยทผานการทดลองรกษาดวยสเตมเซลลบางรายมอาการปวดลดลงชวคราวและบางรายตอบสนองดกวาการใชยาก

ตามทกลาวขางตนจะเหนวา สเตมเซลล (Stem Cell)

ทง สเตมเซลลจากเอมบรโอหรอตวออน (embryonic stem cell)

และ สเตมเซลลของผใหญหรออวยวะสวนตางๆ ของมนษย (adult stem cell) นน มประโยชนตอมนษยดานการ

ก ? มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคล คณะวทยาศาสตร ภาควชาฟสกส, “สเตมเซลลจากเอมบรโอ (embryonic stem cell)” , < http://www.rmutphysics.com/charud/specialnews/5/stem-cell/stem-cell8.htm > ,วนท ๑ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๔๙.

163

รกษาโรคตางๆ มากกตาม แตในขณะเดยวกนกลบกอใหเกดปญหาตางๆ ขนมามากมาย ไดแก

ปญหาในดานกฎหมาย ไดแก ปญหาสถานะทางกฎหมายเกยวเซลลสบพนธ (อสจและไข) และสภาพบคคลของตวออน ในแงทรพยสน เซลลสบพนธเมอยงคงอยในรางกายไมมฐานะเปนทรพยสน แตเมอหลดจากรางกายอาจถอเอาได จงเปนทรพย การอางสทธเหนอตวออนกอใหเกดปญหายงยากในการพจารณา โดยเฉพาะอยางยงตวออนทปฏสนธนอกรางกาย เชน เปนทรพยสนทเปนสนสวนตวหรอสนสมรส หรอกรณการจดการตวออนควรเปนอยางไร ดำาเนนการไดตามลำาพงหรอตองขอความยนยอมสองฝายหรอในกรณตกเปนทรพยมรดกเปนตน ในแงบคคลเมอมองทางกฎหมาย การเรมตนของสภาพบคคลเปนเรองสำาคญและไดรบความคมครอง การใชเทคโนโลยชวยการเจรญพนธ ซงเทคนคทนยมใชในปจจบนเปนการกระตนใหเกดการปฎสนธภายนอกรางกาย ความคมครองทางกฎหมายควรดำาเนนการยงคงมชองวางอย การนำาเซลลตนกำาเนดจากตวออนไปใช อาจพจารณาในแงของสถานะความเปนบคคลหรอไมอยางไร อกปญหาหนงปญหาเรองการจดการเซลลสบพนธ ตว

164

ออน และเซลลตนกำาเนด เพราะ สเตมเซลลนน เมอผลตออกมาแลว จะใชเพยงบางสวนในการรกษา ทเหลอจากนนจะทำาอยางไร จดการอยางไร ยงเปนกรรมสทธของเจาของไขหรอไม รฐมคลงเกบหรอไม ถามคลงเกบจะเกบอยางไร ใครดแลรกษา เสยคาบำารงรกษาหรอไม เปนตน และอกประการหนงทควรระวงคอการซอขาย จะมมาตรการปองกนอยางไรทจะไมนำาสเตมเซลลไปใชเพอจดประสงคอนๆ โดยเฉพาะเรองการซอขาย ซงจะเขาขายการชอขายอวยวะมนษย ซงขดตอกฎหมายวาดวยความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดงามของสงคมหรอไม

ปญหาในดานสงคม ถาการรกษาดวยสเตมเซลลมประสทธภาพจรง แตตองเกดประเดนทนาสงสยตามมาอก เชน รฐใหบรการทงถงหรอไม โดยวธการอยางไร ถารฐใหเอกชนดำาเนนการ คนจนหรอผมรายไดนอยจะเขาถงบรการหรอไมอยางไร ถาดำาเนนการทงภาครฐและเอกชนในลกษณะทตางฝายตางทำา ประสทธภาพจะตางกนหรอเทาเทยมกน ถารวมหนกนระหวางรฐกบเอกชน รฐกำาลงรวมกบเอกชนคากำาไรจากความทกขยากของประชาชนหรอไม เพราะถาไมหวงกำาไร เอกชนทไหนจะมาดำาเนนการในลกษณะใหเปลาเปนตน

165

ปญหาดานศลธรรมและจรยธรรมทางศาสนา เปนประเดนทละเอยดออนอยางยง เพราะเกยวของกบคณคาความเปนมนษย คำาถามทางจรยธรรมคอ ตวออนทมอายประมาณ ๕-๗ วนภายในมเซลลตนตอประมาณ ๕๐– ๑๐๐ เซลล เปนสงมชวตหรอไม การไดมาซงสเตมเซลลจากตวออนของมนษยหลงจากการปฏสนธจนถง ๑๔ วน สามารถเรยกไดวาเปนชวตมนษยแลวหรอยง หากสงนนเปนชวต เทากบวาเราฆาชวตหนงเพออกชวตหนงหรอไม เขามสทธในชวตของตนเองทจะเตบโตตอไปหรอเขาควรเปนอะไหลมนษยเพอชวยเหลอผปวยคนอน ในทางศาสนาจดเปนบาปหรอไม และชวตในทางศาสนานนกำาหนดจดเรมตนของการเปนชวตตงแตเมอไร

ปญหาดานกฎหมายและปญหาดานสงคมจะไมนำาเสนอในบทความน ความเปนจรงปญหาทงสามดานนนมความเกยวของกนอย โดยเฉพาะถาเรามความชดเจนในดานศาสนาแลว กจะทำาใหการจดการกบปญหาทงสองดานทเหลอไดงายยงขน ทงนเพราะในแตละสงคมมศาสนาเปนกฎเกณฑหลกทสำาคญในสงคมนนๆ สำาหรบในบทความน ผเขยนจะนำาเสนอปญหาเรองการใชสเตมเซลลรกษาโรคใน

166

มมมองของพระพทธศาสนาเทานน ซงการใชสเตมเซลลมาจาก ๒ แหลง ดงกลาวขางตน คอ สเตมเซลลจากเอมบรโอ (embryonic stem cell) และสเตมเซลลของผใหญ (adult

stem cell) จากการใชสเตมเซลลทง ๒ แหลงนกอใหเกดปญหา ๒ ประการ คอ

ปญหาแรก กรณการใชสเตมเซลลจากเอมบรโอ (ตวออน) จดเปนการฆามนษยหรอไม ? เนองจากกระบวนการการใชสเตมเซลลวธน เนองจากเปนการดงตวออนมนษยทเกดจากการปฏสนธของไขกบอสจทมอายประมาณ ๕ - ๗ วน ออกมาไวในจานแกวเพาะเลยงเนอเยอ จากนนจงดดเซลลจากตวออนมาเพาะเลยงเปนสเตมเซลลตอไป โดยวธการนจะทำาใหตวออนตองตายไป แตปญหานนกวทยาศาสตรกสามารถแกไขไดโดยการใชตวออนจากการโคลนตามวธทางวทยาศาสตร โดยไมตองผานกระบวนการปฏสนธของไขกบอสจตามธรรมชาต แตกระนนกยงจดวาเปนตวออนทพรอมจะพฒนาไปเปนมนษยได ซงในกรณนกอใหเกดปญหาขนมาวา เอมบรโอ“ (ตวออน) จากการโคลนจะจดเปนมนษยหรอชวตหรอไม?”

และ เกณฑการกำาหนดจดเรมตนของชวตในทางพระพทธ“ศาสนานนเรมตงแตเมอไร ?

167

ปญหาทสอง ในกรณของการใชสเตมเซลลทไมไดมาจากตวออน แตมาจากเซลลตนกำาเนดในสวนใดสวนหนงของรางกาย ไดแก จากเลอด หรอไขกระดกของผใหญ เปนตน ถงแมจะพนจากปญหาเกยวกบฐานะของตวออน แตกลบเกยวของกบฐานะของสงมชวต ดงนน ในพระพทธศาสนาจะจดวา สเตมเซลลของผใหญ“ ” ( adult

stem cell) เปนสงมชวตหรอไม ? เพราะหากวาจดเปนชวตกเทากบวาเปนการฆาชวตเชนเดยวกน

สำาหรบประเดนปญหาทง ๒ กรณ ผเขยนจะนำาเสนอตามกรอบแหงพระพทธศาสนาในประเดนตอนทวาดวยฐานะของสเตมเซลลในทางพระพทธศาสนาตอไป

๓. ชวตและจดเรมตนของชวตในทศนะพระพทธศาสนา ประเดนเรองชวตและจดเรมตนของชวตดเหมอนนกวทยาศาสตรใหความสนใจ ทงนเพอนำาไปประกอบการตดสนในการทำาสเตมเซลลไดสะดวกขน เพอใหความเขาใจทถกตองเกยวกบชวตมนษย ผเขยนจะนำาเสนอความหมายของชวตและจดเรมตนของชวตในทศนะพระพทธศาสนาวาเปนอยางไร

168

๓.๑ ชวตและจดเรมตนของชวต

ขอเรมตงคำาถามกอนวา ชวตคออะไร“ ? และชวตเรมตนเมอไร?”

พระพทธศาสนาเมอมองสงหลาย จะมองในรปของสวนประกอบตางๆ ทมาประชมกนเขา เปนลกษณะองครวม ตวตนของสงทงหลายไมม เมอแยกสวนตางๆ ทมาประกอบกนเขานนออกไปใหหมด กจะไมพบตวตนของสงนนเหลออย ตวอยางงายๆ ทยกขนอางกนบอยๆ คอ รถ“ ” เมอนำาสวนประกอบตางๆ มาประกอบเขาดวยกน

ตามแบบทกำาหนด กบญญตเรยกกนวา รถ“ ” แตถาแยกสวนประกอบทงหมดออกจากกนแลว กจะหาตวตนของรถไมได มแตสวนทงหลาย ซงมชอเรยกตางๆ กนจำาเพาะแตละอยางอยแลวก เมอตงคำาถามวา ชวตคออะไร“ ” พระพทธศาสนาอธบายวา ชวตคอองครวมของฝายรปและฝายนาม หรอเรยกงายๆ วาชวตประกอบดวยกายและจต ในทางพระพทธศาสนาใชศพททแสดงองครวมของ

ก ? พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม (ฉบบเดม) , (กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๔), หนา ๑๙ .

169

ชวต คอ “เบญจขนธ” กลาวคอแยกชวตออกเปนองคประกอยยอย ๕ หมวด ประกอบดวย

(๑) รป ไดแกสวนประกอบฝายรปธรรมหรอกายภาพทงหมด รางกายและพฤตกรรมทงหมด หรอเปนเรองสสารและพลงงานฝายวตถ

(๒) เวทนา ไดแกความรสกเปนสข เปนทกข หรอรสกเฉยๆ อนเกดจากการสมผสทางประสาททง ๕ และทางใจ

(๓) สญญา ไดแก ความจำาได การกำาหนดรอาการเครองหมายลกษณะตางๆ

(๔) สงขาร ไดแกการคด การปรงแตงจตใหดหรอชว หรอเปนกลางๆ โดยมเจตนาเปนตวนำาใหเกดการคดรปแบบตางๆ

(๕) วญญาณ ไดแกการรบรทางประสาทสมผสทง ๕ และทางใจ คอ การเหน การไดยน การไดกลน การรรส การรสมผสทางกาย และการรอารมณทางใจ

จากคำาอธบายขางตน เราจะไดความหมายของชวต ในทางพระพทธศาสนาวาหมายถง สงทมรางกาย (รป)

และจตใจ (นาม) เปนองคประกอบรวม สำาหรบองคประกอบฝายกายหรอรป เราทราบไดชดเจนวา ม“ ” หรอ

170

ไมม“ ” แตองคประกอบฝายจตหรอนาม คอนขางจะใหคำาตอบไดยากวา ม“ ” หรอ ไมม“ ” เชนคนไขทอยไดเครองหายใจ แมวารางกายจะดำารงอยได แตกไมสามารถรบรอะไรไดเลย จะเรยกวามชวตอยหรอไม

เราไดทราบความหมายของชวตแลว สำาหรบคำาถามประเดนตอไป ชวตนเรมตนเมอไร“ ” ในพระพทธศาสนามหลกฐานชดเจน จากพทธพจนทวา

“ภกษทงหลาย เพราะมปจจย ๓ ประการประชมพรอมกน การถอกำาเนดในครรภจงมได ในสตวโลกน มารดาบดาอยรวมกน แตมารดายงไมมระด และคนธพพะ ยงไมปรากฎ การถอกำาเนดในครรภกยงมไมได ในสตวโลกน มารดาบดาอยรวมกน มารดายงมระด แตคนธพพะยงไมปรากฏ การถอกำาเนดในครรภกยงมไมได แตเมอใด มารดาบดาอยรวมกน มารดายงมระด และคนธพพะก

171

ปรากฎ เมอนนเพราะปจจย ๓ ประการประชมกนอยางน การถอกำาเนดในครรภจงมได”ก

จากพทธพจนทยกมาขางตน แสดงใหเหนวา กระบวนการทเปนจดเรมตนของชวต จะเกดขนไดตองมองคประกอบทง ๓ สวนรวมกน คอ (๑) มารดาบดามความสมพนธกนทางเพศ (๒) มารดามระดพรอมอยในวยทจะใหกำาเนดทารกได (๓) มสงทพระพทธศาสนาเรยกวาคนธพพะเขาไปอยในไขของมารดาทไดรบเชอจากบดาแลว กลาวอกอยางหนงวาจดเรมตนของชวตมนษยจะมไดตองมองคประกอบทงฝายรปและฝายนาม คอองคประกอบฝายรปไดจากพอ คอสเปรม(อสจ) และจากแม คอไขทสกพรอมจะปฏสนธ เมอทงสองสวนผสมกนแลว จะมอกองคประกอบหนงทสำาคญทสดฝายนาม คอตองม “คนธพพะ” เขามารวมดวย เมอองคประกอบเหลานประชมพรอมกนแลวชวตกเรมตนและพรอมทจะพฒนาตอไปจนเปนมนษยทสมบรณ

ก ? ม.ม. (ไทย) ๑๒/๔๐๘/๔๔๓ ๔๔๔ – .172

๓.๒ คนธพพะหรอปฏสนธวญญาณ คออะไร มความสำาคญอยางไร ?

ตามทกลาวแลววา ชวตจะไดจดเรมตน ตองมองคประกอบทสำาคญ ๓ ประการ คอ (๑) องคประกอบฝายบดามารดามความสมพนธกนทางเพศ (๒) มารดากอยในระยะทมไขสก และ (๓) องคประกอบฝายคนธพพะหรอปฏสนธวญญาณเขาไปตงอยในไขของมารดา เมอมองคประกอบทงสามนประจวบพรอมกนแลว ชวตกไดจดเรมตน มขอสงสยทสงสยถามกนมากวา คนธพพะหรอ“ปฏสนธวญญาณคออะไร”

ในคมภรปปญจสทนอรรถกถามชฌมนกายอธบายไวเพยงวา “ คนธพโพต ตตรปคสตโต”ก หมายถงสตวทเขาไปในทนน และอธบายตอไปอกเปนคำาอธบายของอรรถกถาและทงฏกาดวย มสาระสำาคญวา คนธพพะ กคอ สตวผไปเกด ใชศพทวา อปปชชนกสตโต“ ” แปลวา สตวผเกดขน ผเกด หรอผถอกำาเนด ซงตอนนนถอไดวา

ก ? ม.อ. (บาล) ๒/๕๑๕

173

อยในภพกอน วญญาณ หรอ จตสดทาย จะมงหนามาสกำาเนดโดยมคตนมต เปนตวนำาก

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยทธ ปยตโต) ใหคำาอธบายประเดนนไววา เวลาคนจะตาย ทานบอกวาจะมกรรมนมต อนไดแกภาพของกรรม คอประสบการณตางๆ ทตนไดกระทำาไวในอดตมาฉายใหเหน พอกรรมนมต คอภาพตวแทนของสงทตนไดกระทำามาผานไปแลว กมคตนมต คอภาพของภพทตนจะไปเกดปรากฏใหเหน คตนมตทปรากฏนกเปนไปตามกรรม ทเปนตวนำาไปใหเกด กรรมนนแสดงออกโดยมคตนมตเปนเครองหมายแลวกรรมกเปนตวชกพาไป วญญาณเกาดบไป วญญาณใหมเกดขนสบตอกรรมทสะสมไวและวญญาณนนชอวาเปน คนธพพะ“ ”

ฉะนน คำาวา คนธพพะ“ ” ตามมตอรรถกถากหมายถงตวสตวไปเกด เปนศพททเรยกคลมๆ เพราะถาจะเรยกเปนจตเปนวญญาณกจะเปนการพดศพทลกแบบอภธรรมมากไป จงพดเปนตวสตวหยาบๆ ไปเลย หมายถงผทจะไปเกด ตามมตของคมภรทงหลายแสดงไวชดแลว วาทาน

ก ? ม.อ. (บาล) ๒/๔๐๘/๒๑๘ ; วนย. ฏกา ๒/๑๐/๒๐

174

มงเอาแคไน คนธพพะ ซงเปนองคประกอบสำาคญอยางหนงในการเกดของคนก

สำาหรบศพททเรยกแทนคนธพพะไดอกคอศพทวา ปฏสนธวญญาณ“ ” ปฏสนธวญญาณนนคออะไร?

เปนการรวม ๒ ศพท คอ ปฏสนธ“ ” แปลวา ตอ, เกด,

เกดใหม, แรกเกดในครรภข สวน วญญาณ“ ” กคอจตนนเอง บางครงปฏสนธวญญาณ กเรยกวา ปฏสนธ“จต” เปนศพททใชเรยกแทนกนได จงมความหมายวา วญญาณหรอจตทสบตอภพใหม จตทเกดทแรกในภพใหม จตทเขามาปฏสนธในครรภของมารดา มหลายคนทเกดความเขาใจผดวา วญญาณ“ ” เปนผ เปนสางไปเสย ความหมายคำาวา วญญาณ“ ” ทถกตองในทางพระพทธศาสนา หมายถง สภาวะทรตอสงไดเหนไดยน เปนตน เรยกวา ธาตร“ ” พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) ให

ก ? พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) , การแพทยยคใหมในพทธทศน, (กรงเทพมหานคร : บรษทธรรมสารจำากด, ๒๕๔๒), หนา ๑๔๑–๑๔๒.ข ? พระเทพเวท (ป.อ.ปยตโต) , พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, (กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๓๖), หนา ๑๔๕.

175

คำาอธบายไววา ธาตมความหมายเปนนามธรรมกได เปนรปธรรมกได คอเปนสภาวะทมอยและเปนอยตามธรรมดาตามธรรมชาต บางทเราเรยกวญญาณวา วญญาณ“ธาต” คอ วญญาณกเปนธาตชนดหนง และธาตคอวญญาณกมอยตลอดเวลาในมนษย เมอมชวตอยกตองมความร ถาไมมธาตรตวนกเปนมนษยอยไมได ธาตรหรอสภาวะทรน มอยตลอดเวลา และมการกำาหนดเรยกชอแยกตางๆ กนไปในเวลาทำาหนาท โดยเตมคำาขยายเขาไปขางหนา เชน ถาเปนสภาวะทรทางตา คอเหน กเรยกวา จกขวญญาณ ถารทางห คอไดยน กเรยกวา โสตวญญาณ ถารทางจมก คอรกลน กเรยกวา ฆานวญญาณ ถารสงทเปนไปในจตใจของตนเอง กเรยกวา มโนวญญาณ แลวกตว ธาตร“ ” อยางนแหละ เมอทำาหนาทในตอนเรมตนในชาตภพหนงๆ เพราะเหตทการเรมตนในชาต เรยกวา ปฏ“สนธ” จงเรยกตวมนวา ปฏสนธวญญาณ“ ” นนเองก

แลว คนธพพะ หรอ ปฏสนธวญญาณ น สำาคญอยางไร ? ตามทนำาเสนอไวแลววา คนธพพะหรอปฏสนธ

ก ? พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), สนทนาธรรม ชวต จรยธรรม กบการวจยทางการแพทย, (กรงเทพมหานคร : มลนธสาธารณสขแหงชาต, ๒๕๔๘) , หนา ๒๓ ๒๔– .

176

วญญาณน เปนองคประกอบทสำาคญหนงของการเกดขนแหงชวตมนษย หากขาดองคประกอบนแลว แมจะมองคประกอบฝายบดาและฝายมารดาพรอมสมบรณแลว ในทางพระพทธศาสนาถอวาชวตไมสามารถเกดมขนได พระพทธศาสนาเชอตางจากนกชววทยาวา ลำาพงเพยงกระบวนการทางชววทยา ทารกไมสามารถเกดและเตบโตเปนมนษยได เพราะกระบวนการทางชววทยาเปนเพยงปรากฏการณของสสาร พทธศาสนาไมเชอวา สสารจะสามารถเตบโตไปไดอยางมทศทางและซบซอนเชนนนได สงทกำาหนดใหไขทผสมเชออสจแลวเจรญเตบโตอยางมระเบยบ มทศทาง และสามารถมจตสำานกได ตองไมใชตวไขและอสจทเปนเพยงวตถ หากแตเปนสงอนทมอานภาพอนซบซอน ซงสงนพทธศาสนาเรยกวาปฏสนธวญญาณ เมอมสงนประกอบพรอมดวยแลว กกลาวไดวา ความ“เปนมนษยกเรมเลยทนท” นคอจดเรมตนความเปนชวตมนษยนนเอง

๓.๓ พฒนาการแหงชวตมนษยในครรภเปนอยางไร

177

เมอชวตไดจดเรมตนแลว ชวตในครรภของมารดากมพฒนาการเจรญเตบโตทกสวนไปตามลำาดบแหงชวงเวลาตอไป จนเปนตวมนษยทสมบรณทงฝายกายและฝายจต ดงพระพทธพจนในสงยตตนกาย สคาถวรรคทวา

“รปนเปนกลละกอน จากกลละเกดเปนอพพทะ จากอพพทะเกดเปนเปส จากเปสเกดเปนฆนะ จากฆนะเกดเปนปม ๕ ปม ตอจากนน ผม ขน และเลบจงเกดขน มารดาของสตวผเกดในครรภนน บรโภคขาวนำาโภชนาหารอยางใด สตวผในครรภมารดานน กยงอตตภาพใหเปนไปในครรภ ดวยขาวนำาโภชนาการนน”ก

จากหลกฐานนแสดงเหนภาพของชวตทพฒนาความเจรญเตบโตของรางกายไปตามลำาดบ นอกจากนใน

ก ? สำ.ส. (ไทย) ๑๕/๒๓๕/๓๓๗ ๓๓๘– ขอความบาลตรงนวา “ปฐมำ กลลำ โหต กลลา โหต อพพทำ อพพทา ชายเต เปส เปส นพพตตต ฆโน ฆนา ปสาขา ชายนต เกสา โลมา นขาป จ ยญจสส ภญชต มาตา อนนำ ปานญจ โภชนำ เตน โส ตตถ ยาเปต มาตกจฉคคโต นโรต”

178

อรรถถาแหงพระสตรน ทานไดอธบายรายละเอยดของพฒนาการของชวตในครรภแตละสปดาหไวอกวา

สปดาหท ๑ เรมแรกเกดเปน กลละ“ ” คอ เปนหยาดนำากลมใส มประมาณเทาหยาดนำามน หรอเนยใสซงมลกษณะใสไมขนมว (ประมาณวนท ๑ - วนท ๗) กลละนเปนสงทเลกเหลอเกน เลกจนกระทงในสมยนนไมรจะพดอยางไร เพราะยงไมไดใชมาตราวดอยางละเอยดถงขนาดทวาเปนเศษสวนเทาไรของมลลเมตรของเซนตเมตร หรอของนว ทานกเลยตองใชวธอปมาวา หยาดนำาใสกลละน มขนาดเลกเหรอเกน เหมอนอยางเอาขนจามรมา จามรทเปนสตวอยทางภเขาหมาลย ซงมขนทละเอยดมาก เอาขนจามรเสนเหนงมาจมนำามนงา แลวกสลดเจดครง แมจะสลดเจดครงแลวมนกยงมเหลอตดอยนดหนง ซงเลกเหลอเกน ขนาดนแหละเปนขนาดของกลละ กลละหมายถงชวตในฝายรปธรรมเรมกำาเนดในเจดวนแรกของชวตในครรภ

สปดาหท ๒ กลายเปน อพพทะ“ ” คอเปนนำาขนๆ ขยายตวเของขนมา มสเหมอนนำาลางเนอ (ประมาณวนท ๘ - วนท ๑๔) อพพทะนควรจะเรยกไดวาเปนเมอก คอเปนนำาขนหรอเมอกขน

179

สปดาหท ๓ กลายเปน เปส“ ” คอ กลายชนเนอ แตเซลลของชนเนอยงไมแขงแรงพอ จงมลกษณะเหลวเหมอนดบกเหลว (ประมาณวนท ๑๕ - วนท ๒๑)

สปดาหท ๔ กลายเปน ฆนะ“ ” คอเปนกอนเนอ เปนแทงทบ และมสแดงจด มขนาดเทาไขไก (ประมาณวนท ๒๒ - ๒๘)

สปดาหท ๕ กลายเปน ปญจสาขา“ ” คอมปมขน ๕ ปมดวยกน เพอเปนมอและเทาอยางละ ๒ และเปนศรษะอก ๑ (ประมาณวนท ๒๙ - วนท ๓๕) เขยนเปนรายละเอยดพฒนาการแหงชวตในครรภ ลงในรปของตาราง ดงน

ระยะเวลา ชอเรยก ลกษณะสปดาหท ๑ (วนท ๑ - ๗)

กลละเปนหยาดนำากลมใส มประมาณเทาหยาดนำามน หรอเนยใสซงมลกษณะใสไมขนมว

สปดาหท ๒ (วนท ๘ - ๑๔)

อพพทะเปนนำาขนๆ ขยายตวเของขนมา มสเหมอนนำาลางเนอ

สปดาหท ๓ (วนท ๑๕ -

เปส กลายชนเนอ แตเซลลของชนเนอยงไมแขงแรงพอ จงม

180

๒๑) ลกษณะเหลวเหมอนดบกเหลวสปดาหท ๔ (วนท ๒๒ - ๒๘)

ฆนะเปนกอนเนอ เปนแทงทบ และมสแดงจด มขนาดเทาไขไก

สปดาหท ๕ (วนท ๒๙ - ๓๕)

ปญจสาขาเกดมปมขน ๕ ปมดวยกน เพอเปนมอและเทาอยางละ ๒ และเปนศรษะอก ๑

จากขนตอนนบตงแตวนาทแรกเปน กลละ“ ” จนมาถงเปน ปญจสาขา“ ” นน ใชเวลาแหงพฒนาการประมาณ ๕ สปดาห ตอจากนนพฒนาตอไปตามลำาดบจนกระทงอวยวะสวนตางๆ สมบรณ เมอครบเวลาทเหมาะสมชวตมนษยกพรอมทจะคลอดออกมาลมตาดโลก กเปนอนวาในทางคมภรพระพทธศาสนาชดเจนมากแลววา ชวตเรมตนเมอไร ตอบไดวาเรมตนทองคประกอบสามประการบรรจบกนนนเอง

๔. ฐานะของสเตมเซลลท9งสองในทศนะพระพทธศาสนา

เมอไดทราบความหมายของ ชวต“ ” แลววา หมายถง สวนประกอบฝายรป (วตถหรอกาย) และสวนประกอบฝายนามทมาประชมรวมกนเขา เปนมนษย เปนสตว เปน

181

บคคล โดยเรยกองคประกอบทงสองฝายเปนองครวมวา เบญจขนธ“ ” คอมรป เวทนา สญญา สงขาร และ

วญญาณ สวน จดเรมตนของชวต“ ” นน เรมขนเมอมประชมพรอมกนขององคประกอบฝายรป คอพอแม และฝายนามคอจตหรอปฏสนธวญญาณ จากนนจงเรมมพฒนาการไปเปน กลละ อมพทะ เปส ฆนะ และปญจสาขา ตามลำาดบ จนกระทงครบกำาหนดการคลอดออกมาดโลกน

ตอไปนจะวเคราะหฐานะของสเตมเซลลทงสอง คอ สเตมเซลลจากเอมบรโอหรอตวออน (embryonic stem cell) และสเตมเซลลของผใหญ (adult stem cell) วามฐานะอยางไรในประเดนเกยวกบชวตในทางพระพทธศาสนา

ตอคำาถามทวา สเตมเซลลจากเอมบรโอหรอตว“ออน (embryonic stem cell) ในทางพระพทธศาสนาจดเปนชวตหรอไม” ตามหลกการพระพทธศาสนาทกลาวมาขางตน สามารถตอบคำาถามนไดวา จดเปนชวตมนษยแลว“ ” เนองจากสเตมเซลลจากเอมบรโอ หรอตวออนทสามารถนำามาใชในการบำาบดรกษาโรคไดตองอยในชวงอายตงแตหลงปฏสนธจนถง ๑๔ วน เมอเทยบกบระยะเวลาการกำาเนดชวตในทางพระพทธศาสนากจะเปนพฒนาการของทารกในชวงสปดาหท ๑ และท ๒ คออยในชวงเปน

182

กลละ“ ” (หยาดนำากลมใส) และ อมพทะ“ ” (เปนนำาขนๆ)

เมอจดสเตมเซลลเอมบรโอหรอตวออนนเปนชวต แลว ฉะนน การดงตวออนทเกดจากการปฏสนธของไขกบอสจทมอาย ๕– ๗ ออกมาไวในจานแกวเพาะเลยงเนอเยอ จากนนจงดดเซลลจากตวออนออกมาเพาะเลยงเปนสเตมเซลลตอไปโดยวธการนจะทำาใหตวออนตองตายไป ตามวธการนจงชอวา เปนฆาชวตหรอมนษย“ ” ตามเกณฑชวตของพระพทธศาสนา

สวนสเตมเซลลของผใหญ (adult stem cell) เปนสเตมเซลลทไมไดมาจากตวออน แตมาจากเซลลกำาเนดในสวนใดสวนหนงของรางกาย ไดแก จากเลอด หรอไขกระดก เปนตน สเตมเซลลประเภทนพนจากปญหาเกยวฐานะของตวออนวา เปนมนษยหรอบคคลหรอไม“ ” แตไมพนจากปญหาเกยวกบฐานะของสงมชวต ดงนน จงกอใหเกดคำาถามมาวา ในทางพระพทธศาสนาจะจดฐานะของ สเตม“เซลลของผใหญ” นเปนสงมชวตหรอไม ? ตามเกณฑพระพทธศาสนาสงทเปนชวตทเรยกวา มนษย“ สตว บคคล” นน ตองมองคประกอบทงฝายรปและองคประกอบฝายนาม แตสเตมเซลลของผใหญเปนเซลลทไดจากอวยวะสวนใดสวนหนงของรางกายเทานนไมไดผาน

183

การปฏสนธเหมอนแบบเอมบรโอ จงเปนการยากมากทจะตอบใหชดเจนวา เปนชวต“ ” ทเรยกวา มนษย“ สตว บคคล” ตามเกณฑแหงพระพทธศาสนา เมอจดเปนชวตไมไดกไมอาจกลาวไดวา เปนการฆาชวตเชนเดยวกน

๕. การใช Stem Cell ในการรกษาโรคน9น ควรทำาหรอไม ?

เพราะอะไร ?

เราไดทราบความชดเจนเกยวกบสถานะของสเตมเซลลทง ๒ ประเภทในพระพทธศาสนาแลว คอ สเตมเซลลจากเอมบรโอ หรอตวออน (Embryonic Stem Cell) ในทางพระพทธศาสนาทานจดเปนชวตมนษย เพราะเปนชวตทอยในชวงอายหลงปฎสนธจนถง ๑๔ วน เมอเทยบกบระยะเวลาชวตในครรภมารดาตามหลกการทางพระพทธศาสนาแลวกจะเปนพฒนาการของทารกในชวงสปดาหท ๑ ถง ๒ ซงเปนชวงเปน กลละ“ ” (หยาดนำากลมใส) และ อมพทะ“ ” (เปนนำาขนๆ) ชวตในชวงนพระพทธศาสนาถอวา เปนชวตมนษยทสมบรณ และพรอมทจะเจรญเตบโตเปนมนษยแลว ดงนนการใชสเตมเซลลจากเอมบรโอหรอตวออนชวง

184

เวลาน ถอวา เปนการฆาชวตมนษย“ ” และจดเปน บาป“ ” ในทางพระพทธศาสนา

ในการพจารณากรณการนำาสเตมเซลลเอมบรโอไปใชในการรกษาโรค หากมองในแงมมทางพระพทธศาสนาแลวไมวาจะดวยเหตผลใดๆ แลว เรากถอวาเปนการฆาชวตมนษยและบาปทงสน ทกชวตมคณคา ถาเขาไดมโอกาสเปนมนษยทสมบรณกจะมโอกาสในการพฒนาตนเองตอไป สำาหรบการนำาสเตมเซลลเอมบรโอไปใชในทางการแพทยยอมรบวามคณภาพสงในการรกษาโรครายแรง

จดประสงคการนำาสเตมเซลลมาใชกคอเพอนำาเนอเยอไปรกษาโรคโดยเฉพาะโรคทรายแรงเชนโรคหว โรคมะเรงเปน เปนการบรรเทาความทกขจากโรครายแรงทงหลาย เพอตดความยงยากในการหาอวยวะทสามารถทดแทนและเขากนไดกบคนไข และสงเหลานสามารถหาไดจากในตวของคนไขเองไมตองรอจากบคคลอน จากประโยชนเหลาน กอใหเกดคำาถามวา จะผดอะไรไหม ถาคนไขเหลานนเปนโรครายแรงอยางใดอยางหนง ซงเขาตองการรกษาโรคเพอรกษาชวตของตนเอง และกยอมใช

185

สวนของรางกายของเขา ซงเปนสทธของเขาทจะพงกระทำาได นำามาสรางเปนสเตมเซลลเพอรกษาตวเขา หรอใครจะยอมนอนรอความตาย หากเราตกอยในสถานการณเชนน มทางเลอกอย ๒ ทาง คอ ทางแรก นอนรอความตาย กบ อกทางเลอกเราใชอวยวะของเราสรางเปนสเตมเซลลเพอรกษาตวเขาเอง แลวจะเลอกวธไหน แนนอนคนสวนใหญคงตองเลอกวธท ๒ แนนอน เปนสทธทจะทำาได แตในกรณทเลอกสรางสเตมเซลลเพอการรกษาโรคนน หากเปนสเตมเซลลทไดจากเอมบรโอหรอตวออนทเหลอจากการทำาเดกหลอดแกว ดจะเปนสงไมสมควรอยางยง เพราะเปนความตงใจสรางเดกหลอดแกวขนมาเพอดดเอาสเตมเซลลทตองการเทานนแลวเดกหลอดแกวกตายไปในทสด คลายกบการทำาแทงนนเอง เขาขายทวาเราสละชวตหนงเพออกชวตหนง เปนการเหนแกตวเพอตนเองเกนไปหรอไม

แตถาหากเปนสเตมเซลลทไดมาจากการโคลนซงเปนการนำานวเคลยสของเซลลใสเขาไปในไขทถกแยกนวเคลยสออกเมอครบ ๕ วน เพอพฒนาเปนสเตมเซลลทแบงตวไดไมมทสนสด แมจะเปนการเบากวาแบบแรก แตกตองคำานงเสมอวา ไมวาจะเปนสเตมเซลลทไดจาก

186

เอมบรโอประเภทใดกตาม เมอนำามารกษาทางการแพทยแลว ในทางพระพทธศาสนาแลวถอวา เปนการฆา“ชวต” เปนการสละชวตหนงเพออกชวตหนง

สวนการนำาสเตมเซลลของผใหญหรอเซลลเตบโตแลว (adult stem cell) ทถอวายงไมเปนชวตทเรยกวาเปนสตวเปนบคคลในทางพทธศาสนานน ดเหมอนจะพอรบไดในการนำาไปใชรกษาโรค เนองจากสเตมเซลลชนดนไดจากเซลลเฉพาะเพอรกษาโรคเฉพาะหรอสรางอวยวะเฉพาะ ไมจดวาเปน ชวต“ ” เปนเพยงองคประกอบฝายวตถเทานน ไมมสวนของจตวญญาณอย จงไมถอวาเปนการฆาชวตตามเกณฑของพระพทธศาสนา จงนาจะเปนทางเลอกทมปญหาทางจรยธรรมนอยทสดในการนำาสเตมเซลลจากสวนนเพอรกษาโรครายตางๆ ของผปวยได

๖. สรป วพากษ และเสนอแนะ

การศกษาวจยเรอง สเตมเซลล“ ” (Stem Cell) และการรกษาโรคทางการแพทยดวยสเตมเซลลนบวาเปนความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย ไดรบความสนใจในฐานะทเปนความหวงของวงการแพทยทจะรกษาโรครายแรงและเรอรงหลายชนด แตกมความขดแยงใน

187

ทางศลธรรมวา สเตมเซลลเปนชวตหรอไม“ ” หาก“เปนชวตกเทากบวาไดฆาชวตหนงเพออกชวตหนง” จากการศกษาเบองตนไดขอสรปแลววา สเตมเซลลจากเอมบรโอหรอตวออน (Embryonic Stem Cell) “จดเปนชวตมนษย” ทพรอมจะพฒนาการเจรญเตบโตเปนมนษยไดในอนาคต ฉะนน การนำาสเตมเซลลจากเอมบรโอหรอตวออน เปนการฆาชวตมนษย“ ” และถอเปน บาป“ ” ในทางพระพทธศาสนา สวนสเตมเซลลผใหญหรอเตมวย (Adult Stem Cell) ยงไมอาจจดเปนชวตมนษยได จงไมถอวาเปนฆาชวตมนษย สำาหรบสเตมเซลลสวนนพระพทธศาสนาพอจะยอมรบไดทจะนำาไปใชเพอการรกษาโรค

แมการชวยเหลอเพอนมนษยเปนกจกรรมทประเสรฐ โดยเฉพาะการชวยเหลอผเจบไขททนทกขทรมานจากโรครายแรงตางๆ หากมการพยายามนำาสเตมเซลลจากตวออนมาใชรกษาโรคและซอมแซมอวยวะสวนทสกหรอซงทางการแพทยเชอวาไดผลดทสด กตองยอมรบวาวธการนเปนการทำาลายชวตหนงเพอรกษาอกชวตหนง พทธศาสนาถอวาเปนบาป เพราะเราไดทำาลายจดเรมตนของชวตหนงซงเขาควรจะมโอกาสเกดเปนมนษยทสมบรณตอไป

188

ปจจบนการรกษาโรคดวยวธการใชสเตมเซลล เปนเพยงขนการศกษาวจย ยงไมไดรบรองผลแนนอน ผเกยวของควรมการศกษาวจยใหกวางขวางยงขนและใหรอบคอบทกดาน โดยเฉพาะความจรงเกยวกบชวตมนษยทซบซอนลกซงยงนก มนษยมธรรมชาตเหมอนกนคอรกสข เกลยดทกข กลวตายเชนเดยวกน ทกคนกปรารถนาจะมชวตอยรอดปลอดภย อยากมโอกาสทจะพฒนาตนเอง ชวตแตละชวตมคาเสมอ พระพทธศาสนามองวาชวตลวนเกด แก เจบ ตาย เปนธรรมดา และมกรรมเปนของตนเอง ทกคนลวนเปนไปตามกรรม การทำาความเขาใจสจธรรมของชวตมนษยนนวา การรกษาตวเปนสงทด แตกตองไมลมวา ความตายเปนสจธรรมทไมมใครหลกพน ถาเรานกถงเรองนอาจเปนทางหนงทจะนำามาตดสนใจได และพรอมกนนนการเลอกทจะเสยสละชวตหนงเพอรกษาอกชวตหนง กควรคำานงระวงเสมอวาเปนทางเลอกทดสดหรอเปนทางเลอกสดทายแลวหรอ ยงมทางเลอกอนอกหรอไม โดยตงอยบนแหงฐานแหงความจรงทวา ชวต“มนษยทกชวตมคณคา”

189

บรรณานกรม

นายแพทยประเสรฐ ผลตผลการพมพ . สเตมเซลล ดเอนเอ และชวจรยธรรม . กรงเทพมหานคร : สำานกพมพมตชน, ๒๕๔๙.

นายแพทยวรวฒ เจรญศร . สเตมเซลลคออะไร . ศนยขอมลสขภาพกรงเทพ

< http://www.bangkokhealth.com/sitesearch_detail.asp?Number=9567 > . ๑ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๔๙ .

พระเทพเวท (ป.อ.ปยตโต) . พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท . กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๖.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) .การแพทยยคใหมในพทธทศน.

กรงเทพมหานคร : บรษทธรรมสารจำากด, ๒๕๔๒.

________________ . พทธธรรม (ฉบบเดม) . กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา,

๒๕๔๔ .พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) . สนทนาธรรม ชวต จรยธรรม กบ

การวจยทางการแพทย. กรงเทพมหานคร : มลนธสาธารณสขแหงชาต, ๒๕๔๘ .

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย . พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

มหามกฎราชวทยาลย . อรรถกถาภาษาบาล ฉบบสยามรฐ . กรงเทพมหานคร : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๖ .

มหามกฏราชวทยาลย . พระไตรปฎกและอรรถกถาแปล . กรงเทพมหานคร : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๖ .

190

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคล คณะวทยาศาสตร ภาควชาฟสกส. สเตมเซลล (stem cell). <http://www.rmutphysics.com/charud/specialnews/5/stem-

cell/stem-cell1.htm> . ๑ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๔๙ .มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคล คณะวทยาศาสตร ภาควชาฟสกส . ส

เตมเซลลจากเอมบรโอ (embryonic stem cell) . <

http://www.rmutphysics.com/charud /specialnews/5/stem-cell/stem- cell7.htm > , ๑ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๔๙.

191