ธรรมนญชวต

พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม

พระพรหมคณาภรณ

(ป. อ. ปยตโต)

ธรรมนญชวต

© พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ISBN xxx-xxx-xxx-x ฉบบเดมและฉบบปรบปรง–เพมเตม

พมพคร งท ๑–๒๐๐ พ.ศ. ๒๕๑๙–๒๕๔๐ ฉบบปรบปรง–เพมเตมใหม และรวมสองพากย (ผนวก มาตรฐานชวตของชาวพทธ)

พมพคร งท ๑ พ.ศ. ๒๕๔๑ (พมพซ า ๓๐ คร ง) ฉบบปรบปรงใหม (มาตรฐานชวตของชาวพทธ เปลยนชอเปน วนยชาวพทธ) พมพคร งท xxx — เดอนxxx ๒๕xx พมพเผยแพรเปนธรรมทาน โดยไมมคาลขสทธ การสงวนลขสทธกเพอรกษาความถกตองทางวชาการของเนอหาในการพมพแตละครง ดงนน หากทานใดประสงคจะจดพมพ โปรดตดตอขออนญาตและขอรบตนฉบบสาหรบฉบบลาสดไดท วดญาณเวศกวน ต.บางกระทก อ.สามพาน จ.นครปฐม ๗๓๒๑๐ http://www.watnyanaves.net

โทรศพท 02 482 7365, 02 482 7375, 02 482 7396 พมพท

อนโมทนา

คาปรารภ (จากฉบบสองพากย ปรบปรงเพมเตมใหม พมพครงแรก)

หนงสอ ธรรมนญชวต น เมอแรกเรยบเรยงขนและพมพครงแรก ใน

พ.ศ. ๒๕๑๙ มชอวา คมอดาเนนชวต ผเรยบเรยงไดแกไขปรบปรงเนอหา

และเปลยนเปนชอปจจบน เมอพมพครงท ๔ ในเดอนมกราคม ๒๕๒๒ ตอมาในเดอนเมษายน ๒๕๒๓ ไดแกไขปรบปรงใหอานงายจางายยงขน และนบแตนนไดมการพมพซาเรอยมาจนใน พ.ศ. ๒๕๓๓ นบไดเกนกวา

๑๐๐ ครง แตตอจากนนไมนานกเลกตดตามสถตการพมพ เพราะเปนการยากทจะนบครงไดครบถวน

ในป พ.ศ. ๒๕๓๘ อาจารยบรส อแวนส (Bruce Evans) แหงมลนธ

พทธธรรมไดแปล ธรรมนญชวต เปนภาษาองกฤษ และหลงจากไดตรวจสอบคาแปลแลว กไดตพมพทงฉบบแปลภาษาองกฤษ และฉบบสองพากย เปนครงแรก ในเดอนกมภาพนธ ๒๕๓๙

สาหรบการพมพครงใหมในป ๒๕๔๐ น ธรรมนญชวต ไดมความเปลยนแปลงทสาคญ ๒ ประการ คอ การปรบปรงและเพมเตมเนอหาในพากยภาษาไทย พรอมทงตรวจชาระคาแปลภาษาองกฤษทงสวนเดมและ

สวนทเพมเขามาใหม ประการหนง และการนาเอาเรอง มาตรฐานชวตของชาวพทธ มาพมพเพมเขาเปนสวนนาหนา อกประการหนง โดยมเหตปรารภดงน

(ก) ลถงป ๒๕๔๐ น อาจารยบรส อแวนส เหนวาธรรมนญชวตฉบบแปลททาไวเดม เปนการแปลแบบจบความ เมอมการพมพทงพากยภาษาไทยและพากยภาษาองกฤษรวมเปนเลมเดยวกน ควรจะใหคาแปลนนตรงกบ

ภาษาไทยอยางแมนยาและสมบรณมากขน จงชาระคาแปลใหม ตลอดเลม

(๒)

ระหวางรอการสอบทานคาแปลกอนจดพมพ ผเรยบเรยงเหนเปนโอกาสอนควรทจะเพมเนอหาบางอยางทคดไว เพอใหหนงสอใกลความสมบรณ

มากทสด จงไดเพมหลกธรรมสาคญเรองบพนมตแหงการเกดขนของมรรคเขามา และจดเปนบทแรกของหนงสอ ใหชอวา “คนผเปนสตวประเสรฐ” กบทงไดเปลยนชอ บทนา ใหม จาก “คนเตมคน” เปน “คนกบความเปน

คน” นอกจากน ใน หมวดสอง (คนกบชวต) ไดยายบทท ๘ (คนไมหลงโลก) ไปเปนบทสดทายของหมวด (บทท ๑๒) พรอมนนกไดแทรกเสรมเพมความปรบสานวนในทอนๆ อกหลายแหง เพอใหหนงสอไดความครบถวนทาง

ธรรม และสาเรจประโยชนแกผอานมากขน (ข) หลงจากทงานปรบปรงธรรมนญชวตเสรจเรยบรอยแลว ระหวาง

รอการพมพ มเหตประจวบใหผเรยบเรยงจดทาหนงสอเสรจอกเลมหนง

เปนหนงสอขนาดเลก ชอวา มาตรฐานชวตของชาวพทธ มาตรฐานชวตของชาวพทธนน เดมเปนบทสรป จดไวเปนภาคผนวก

ของหนงสอทมชออยางเดยวกนนน ซงเกดจากธรรมกถาและคาอวยพรใน

พธลาสกขาของผบรรพชาอปสมบทตามประเพณบวชเรยน และมผศรทธาขอพมพเปนธรรมทานในวนขนปใหม พ.ศ. ๒๕๓๗

ตอมา เมออธบดกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย ขออนญาต

พมพบทสรปนนแจกเปนธรรมทานในวนขนปใหม ๑ มกราคม ๒๕๔๑ ผเรยบเรยงไดปรบปรงใหกะทดรดอานงายและสมบรณยงขน โดยปรบขอความและสานวนตามหนงสอธรรมนญชวต ทเพงแกไขปรบปรงใหมเสรจเรยบรอย

และไดขอใหอาจารยบรส อแวนส แปลเปนภาษาองกฤษ เพอใหเขาชดกนกบหนงสอ ธรรมนญชวต ทมทงพากยภาษาไทย และพากยแปลภาษาองกฤษ

(๓)

มาตรฐานชวตของชาวพทธน เกดจากความดารทจะยาเนนถงความสาคญของการทชาวพทธควรจะมขอปฏบตทยดถอปฏบตกนอยางจรงจง โดยรอฟน

ขอปฏบตทพระพทธเจาตรสแสดงไวในสงคาลกสตร (ท.ปา.๑๑/๑๗๒–๒๐๖) ขนมาสงเสรมใหเปนกฎเกณฑสาหรบชาวพทธ ทจะยดถอปฏบตกนอยางเปนมาตรฐานทวไป ในการทจะดาเนนชวตและรวมสรางสรรคสงคมใหดงาม

มความสขความเจรญ อนจะเปนการสอดคลองกบมตดงเดมทอรรถกถากลาววา สงคาลกสตรนนเปน “คหวนย” คอ วนยของคฤหสถ หรอแบบแผนการดาเนนชวตของผครองเรอน (ท.อ.๓/๑๓๔, ๑๕๑) คกนกบ “ภกขวนย”

คอ วนยของพระภกษสงฆ เนอหาทงหมดของ มาตรฐานชวตของชาวพทธ น มรวมอยแลวใน

หนงสอ ธรรมนญชวต ถอไดวา มาตรฐานชวตของชาวพทธ เปนเกณฑอยาง

ตาสาหรบการดาเนนชวตของชาวพทธ สวน ธรรมนญชวต เปนประมวลหลกธรรมทวไปเพอการดาเนนชวตทดงาม ซงอาจถอเปนสวนขยายของ มาตรฐานชวตของชาวพทธ ผปฏบตอาจใช มาตรฐานชวตของชาวพทธ

เปนเกณฑตรวจสอบเบองตนสาหรบการดาเนนชวตของตน แลวกาวสคณสมบตและขอปฏบตในธรรมนญชวต เพอดาเนนชวตใหดงาม มความสาเรจ และเปนประโยชนยงขน จนถงความสมบรณ

ในดานการแปล อาจารยบรส อแวนส ไดตงใจทางานนดวยฉนทะ วรยะ และอาศยความชานาญในการแปล งานจงสาเรจดวยด นอกจากนน ในระหวางตรวจชาระและสอบทานคาแปล กยงไดปรบปรงขดเกลาถอยคา

ขอความและสานวนไปเรอยๆ ดวยฉนทเจตนาทจะใหธรรมนญชวตฉบบแปลเปนภาษาองกฤษนมความถกตอง แมนยา นาอานมากทสด จงขออนโมทนาอาจารยบรส อแวนส ไวในทนเปนอยางยง

(๔)

อนง ระหวางน ซงเปนชวงเวลาทผเรยบเรยงมงานตางๆ คงคางมาก และอาพาธบอยๆ ดร.สมศล ฌานวงศะ รองศาสตราจารย แหงสถาบน

ภาษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย โดยความเออเฟอประสานงานของสานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต และโดยอนมตของจฬาลงกรณมหาวทยาลย ไดมนาใจมาชวยใหกาลงรวมมอสนบสนน ผอนเบาภาระในการทางานทาง

วชาการ ขอเสนอแนะตางๆ และการรวมพจารณา ของ ดร.สมศล ฌานวงศะ ไดอานวยประโยชนแกงานนอยางมาก ขออนโมทนาความมนาใจเกอหนนของ ดร.สมศล ฌานวงศะ ไว ณ ทนดวย

สวนในการจดเตรยมตนแบบเพอการตพมพ โดยเฉพาะฉบบสองพากยไทย-องกฤษ ไดอาศยพระครปลดปฎกวฒน (อนศร จนตาป โ) ชวยดาเนนการจนเสรจเรยบรอย จงขออนโมทนาพระครปลดปฎกวฒน เปน

อยางมาก

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต)

๒๕ ธนวาคม ๒๕๔๐

บทนา∗

เมอพดถงเรองทวๆ ไปเกยวกบการดาเนนชวตประจาวน ศาสนา

ทงหลายมแนวปฏบตแตกตางกนเปน ๒ แบบ กลาวคอ แบบหนง ไมใสใจเรองอยางนนเลยโดยสนเชง มงเนนเฉพาะแตการบรรลจดหมายทสงสง คอการเขารวมเปนหนงเดยวกบพระผเปนเจา หรอเขาถงปรมตถสจจะ สวน

อกแบบหนงกสงสอนขอปฏบตเกยวกบชวตประจาวนนนเสยอยางละเอยดพสดาร โดยกาหนดแกเราวาจะตองคดหมายใครทาอะไรๆ แคไหนอยางไร จะตองกนอาหารอะไร จะตองสวมใสเสอผาแบบไหน ศาสนาสองแบบน

นาจะเปนสดโตง ๒ ดาน พระพทธศาสนาเปนคาสอนสายกลางหรอสอนความพอด ในเรองน

กเชนเดยวกบเรองอนๆ คาสอนในพระพทธศาสนาดาเนนสายกลาง ระหวาง

การเพกเฉยไมใสใจเสยเลยตอเรองทจะตองปฏบตในชวตประจาวน กบการตราบทบญญตเปนกฎขอบงคบทเครงตงตายตว พระพทธศาสนาสอนแนวทางความประพฤตตามหลกสจธรรมทเปนอกาลโก วาดวยประโยชนสขทพงได

อนเกดจากการอยรวมสมพนธกนโดยใชปญญาดวยเมตตากรณา และพรอมกนนนกมงใหบรรลถงอสรภาพทางจตปญญาทเปนจดหมายสงสด ถงขนททาใหอยในโลกไดโดยไมตดโลกหรออยเหนอโลก

เนอหาในหนงสอน ไดรวบรวมจากพระไตรปฎกและอรรถกถาทงหลาย ซงเปนคมภรของพระพทธศาสนา (ยคแรก) สายเถรวาท ททกวนนยงใชเปนหลกในการดาเนนชวต และถอปฏบตกนอย ในประเทศไทยและประเทศอนๆ

ในเอเชยตะวนออกเฉยงใต คาสอนนมอายเกนกวา ๒๕๐๐ ปแลว แตมไดคราคราลาสมยแตประการใด ในสงคมปจจบนยคถอหลกความเสมอภาค ท

∗ บทนาน Mr.Bruce Evans ไดเขยนขนสาหรบ ธรรมนญชวต ฉบบแปลเปนภาษาองกฤษ ในทน

เมอนาทงสองพากยมาพมพไวคกน จงแปลไวเพอใหทงสองพากยเทากนครบถวน

(๖)

แบบแผนความประพฤตตางๆ ตามทถอสบๆ กนมาแตเดม ไดถกลมลางลงไป หรอถกตงขอสงสยไปหมด และทงๆ ทมแนวคดภมปญญาชนดทวา “ร

แจงเจนจบ” แพรสะพดไป แตชวตของผคนกลบสบสนวนวายยงกวายคสมยใดๆ ในสภาพเชนน คาสอนของพระพทธศาสนาทยอนยคสมยมมาแตครงทอะไรๆ ยงเปนไปตามธรรมดาสามญกวานอยางมากมายนน จะเปน

เสมอนกระแสอากาศสดชนบรสทธทผานเขามาในหองทมผคนแออด บางทอาจจะถงเวลาแลวทเราจะหวนกลบไปหาคณคาทวาเกาๆ แตคงทนดกวา

เมอการดาเนนชวตและกจการตางๆ ยดหลกความเอออาทรเหนอก

เหนใจกน มากกวาจะมงหาผลประโยชนใหแกตน กจะเหนผลปรากฏวาชวตและกจการเหลานนมใชจะเลวรายอยางทเราเคยคด และทแทแลวมนจะชวยใหชวตของเราโปรงโลงเบาสบายขนดวย ลองนาแนวคดของคนสมยน

จานวนมากทมองสงคมเปนสนามชงผลประโยชนทขดแยงกนระหวางนายจางกบลกจาง กบคาสอนงายๆ วาดวย “การปฏบตตอกนระหวางนายจางกบลกจาง” หนา ๖๓ มาเทยบกนดซวาเปนอยางไร

คนปจจบนจานวนมากมองชวตทกวงการเปนการตอสระหวางผลประโยชนทขดกน เกดเปนฝายนายจางกบลกจาง รฐบาลกบราษฎร คนมกบคนจน และแมแตหญงกบชาย หรอลกกบพอแม เมอคนถอเอาทรพย

และอานาจเปนจดหมายของชวต สงคมกกลายเปนสนามตอสระหวางผลประโยชนสวนตวทขดกน เรากเลยตองเทยวหาจรยธรรมสาหรบมาปกปองผลประโยชนเหลานน นคอ “จรยธรรมเชงลบ” กลาวคอ สงคมยด

หลกผลประโยชนแบบเหนแกตว โดยถอ “สทธของแตละคนทจะแสวงหาความสข” แลวเรากเลยตองหาจรยธรรมดงเชน “สทธมนษยชน” มาคอยกดกนกนและกนไว ไมใหคนมาเชอดคอหอยกน ในระหวางทกาลงวงหา

ความสขนน

(๗)

หลกธรรมในพระพทธศาสนาเปน “จรยธรรมเชงบวก” ประโยชนสขคอจดหมาย หาใชทรพยและอานาจไม พระพทธศาสนาถอวา สงคมเปน

สอกลาง ทชวยใหทกคนมโอกาสอนเทาเทยมกนทจะพฒนาตนเอง และเขาถงประโยชนสขไดมากทสด และนาเอาจรยธรรมมาใชเพอเกอหนนจดหมายทกลาวน

คาสอนทแสดงไวในหนงสอน ยดถอตามหลกธรรมทเปนความจรงอนไมจากดกาล กลาวคอ กรณา เมตตา สามคค สงคหะ และปญญา คนสมยใหมทมองธรรมชาตคนวาเหนแกตว อาจจะรสกวาคาสอนเหลานเปน

เพยงอดมคต แตกมใชสงทเปนไปไมได หลกธรรมเหลานสามารถนามาปฏบตไดจรง อยางไรกตาม จะตองระลกไววา คาสอนเหลานเกาแกถง ๒,๕๐๐ ปแลว อาจจะมอย ๒–๓ อยางทจะตองนามาแปลความหมายให

เขากบสภาพปจจบน แตขาพเจามความรสกวา คาสอนเหลานนงายพอทผอานจะกลนกรองความหมายเอามาใชไดดวยตนเอง ขอใหหลกธรรมดงกลาวอานวยประโยชนแกทานผอาน เหมอนดงทไดอานวยประโยชนแกชาวพทธ

จานวนมากมายทวทงโลก

อกษรยอชอคมภร∗ เรยงตามอกขรวธแหงมคธภาษา

(ทพมพตว เอนหนา คอ คมภรในพระไตรปฎก) อง.อ. องคตตรนกาย อฏกถา (มโนรถปรณ) อง.อฏก. องคตตรนกาย อฏกนปาต อง.เอก. องคตตรนกาย เอกนปาต อง.เอกาทสก. องคตตรนกาย เอกาทสกนปาต อง.จตกก. องคตตรนกาย จตกกนปาต อง.ฉกก. องคตตรนกาย ฉกกนปาต อง.ตก. องคตตรนกาย ตกนปาต อง.ทสก. องคตตรนกาย ทสกนปาต อง.ทก. องคตตรนกาย ทกนปาต อง.นวก. องคตตรนกาย นวกนปาต อง.ป จก. องคตตรนกาย ป จกนปาต อง.สตตก. องคตตรนกาย สตตกนปาต อป.อ. อปทาน อฏกถา (วสทธชนวลาสน) อภ.ก. อภธมมปฏก กถาวตถ อภ.ธา. อภธมมปฏก ธาตกถา อภ.ป. อภธมมปฏก ปฏาน อภ.ป. อภธมมปฏก ปคคลปตต อภ.ยมก. อภธมมปฏก ยมก อภ.ว. อภธมมปฏก วภงค อภ.ส. อภธมมปฏก ธมมสงคณ อต.อ. อตวตตก อฏกถา (ปรมตถทปน) อ.อ.,อทาน.อ. อทาน อฏกถา (ปรมตถทปน) ข.อป. ขททกนกาย อปทาน ข.อต. ขททกนกาย อตวตตก ข.อ. ขททกนกาย อทาน ข.ข. ขททกนกาย ขททกปา ข.จรยา. ขททกนกาย จรยาปฏก ข.จ. ขททกนกาย จฬนทเทส ข.ชา. ขททกนกาย ชาตก ข.เถร. ขททกนกาย เถรคาถา ข.เถร. ขททกนกาย เถรคาถา ข.ธ. ขททกนกาย ธมมปท ข.ปฏ. ขททกนกาย ปฏสมภทามคค ข.เปต. ขททกนกาย เปตวตถ ข.พทธ. ขททกนกาย พทธวส ข.ม.,ข.มหา. ขททกนกาย มหานทเทส ข.วมาน. ขททกนกาย วมานวตถ ข.ส. ขททกนกาย สตตนปาต ขททก.อ. ขททกปา อฏกถา (ปรมตถโชตกา) จรยา.อ. จรยาปฏก อฏกถา (ปรมตถทปน)

∗ คมภรทสาคญไดนามาลงไวทงหมด แมวาบางคมภรจะมไดมการอางองในหนงสอน

ชา.อ. ชาตกฏกถา เถร.อ. เถรคาถา อฏกถา (ปรมตถทปน) เถร.อ. เถรคาถา อฏกถา (ปรมตถทปน) ท.อ. ทฆนกาย อฏกถา (สมงคลวลาสน) ท.ปา. ทฆนกาย ปาฏกวคค ท.ม. ทฆนกาย มหาวคค ท.ส. ทฆนกาย สลกขนธวคค ธ.อ. ธมมปทฏกถา นท.อ. นทเทส อฏกถา (สทธมมปชโชตกา) ปจ.อ. ปจปกรณ อฏกถา (ปรมตถทปน) ปฏส.อ. ปฏสมภทามคค อฏกถา (สทธมมปกาสน) เปต.อ. เปตวตถ อฏกถา (ปรมตถทปน) พทธ.อ. พทธวส อฏกถา (มธรตถวลาสน) ม.อ. มชฌมนกาย อฏกถา (ปป จสทน) ม.อ. มชฌมนกาย อปรปณณาสก ม.ม. มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก ม.ม. มชฌมนกาย มลปณณาสก มงคล. มงคลตถทปน มลนท. มลนทป หา วนย. วนยปฏก วนย.อ. วนย อฏกถา (สมนตปาสาทกา) วนย.ฏกา วนยฏกถา ฏกา (สารตถทปน) วภงค.อ. วภงค อฏกถา (สมโมหวโนทน) วมาน.อ. วมานวตถ อฏกถา (ปรมตถทปน) วสทธ. วสทธมคค วสทธ.ฏกา วสทธมคค มหาฏกา (ปรมตถมชสา) สงคณ อ. ธมมสงคณ อฏกถา (อฏสาลน) สงคห. อภธมมตถสงคห สงคห.ฏกา อภธมมตถสงคห ฏกา (อภธมมตถวภาวน) ส.อ. สยตตนกาย อฏกถา (สารตถปกาสน) ส.ข. สยตตนกาย ขนธวารวคค ส.น. สยตตนกาย นทานวคค ส.ม. สยตตนกาย มหาวารวคค ส.ส. สยตตนกาย สคาถวคค ส.สฬ. สยตตนกาย สฬายตนวคค สตต.อ. สตตนปาต อฏกถา (ปรมตถโชตกา)

สารบญ

ภาค ๑: วนยชาวพทธ ๑ ภาค ๒: ธรรมนญชวต ๑๑

หมวดนา: คนกบความเปนคน ๑๑ ๑. คนผเปนสตวประเสรฐ ๑๑ ๒. คนสมบรณแบบ ๑๔

หมวดหนง: คนกบสงคม ๑๗ ๓. คนมศลธรรม ๑๗ ๔. คนมคณแกสวนรวม ๒๐

๕. คนผเปนสวนรวมทดของหมชน ๒๒ ๖. คนมสวนรวมในการปกครองทด ๒๕ ๗. คนผนารฐ ๒๗

หมวดสอง: คนกบชวต ๓๒ ๘. คนมชวตอยอยางมนใจ ๓๒ ๙. คนประสบความสาเรจ ๓๖

๑๐. คนรจกทามาหาเลยงชพ ๓๙ ๑๑. คนครองเรอนทเลศลา ๔๒ ๑๒. คนไมหลงโลก ๔๗

หมวดสาม: คนกบคน ๕๐ ๑๓. คนรวมชวต ๕๐ ๑๔. คนรบผดชอบตระกล ๕๔

๑๕. คนสบตระกล ๕๖ ๑๖. คนทจะคบหา ๖๐ ๑๗. คนงาน–นายงาน ๖๓

(๑๐)

หมวดส: คนกบมรรคา ๖๔ ๑๘. คนผสงสอนหรอใหการศกษา ๖๔

๑๙. คนผเลาเรยนศกษา ๖๘ ๒๐. คนใกลชดศาสนา ๗๒ ๒๑. คนสบศาสนา ๗๕

๒๒. คนถงธรรม ๗๗ บนทกทายเลม ๘๐

สารบญพสดาร

คาปรารภ (๑) บทนา (๕) อกษรยอชอคมภร (๘) ภาค ๑: วนยชาวพทธ ๑ หมวดหนง: วางฐานชวตใหมน ๑

กฎ ๑: เวนชว ๑๔ ประการ ๑ ก. เวนกรรมกเลส ๔ ๑ ข. เวนอคต ๔ ๑ ค. เวนอบายมข ๖ ๒

กฎ ๒: เตรยมทนชวต ๒ ดาน ๒ ก. เลอกสรรคนทจะเสวนา ๒ ๑. รทนมตรเทยม ๒ ๒. รถงมตรแท ๓ ข. จดสรรทรพยทหามาได ๔

กฎ ๓: รกษาความสมพนธ ๖ ทศ ๔ ก. ทาทกทศใหเกษมสนต ๔ ทศท ๑ บดามารดา ๔ ทศท ๒ ครอาจารย ๕ ทศท ๓ ภรรยา ๕

ทศท ๔ มตรสหาย ๖ ทศท ๕ คนรบใชและคนงาน ๖ ทศท ๖ พระสงฆ ๗

ข. เกอกลกนประสานสงคม ๗ หมวดสอง: นาชวตใหถงจดหมาย ๘

(๑๒)

ก. จดหมาย ๓ ขน ๘ ขนท ๑ จดหมายขนตาเหน ๘ ขนท ๒ จดหมายขนเลยตาเหน ๘ ขนท ๓ จดหมายสงสด ๙

ข. จดหมาย ๓ ดาน ๙ ดานท ๑ จดหมายเพอตน ๙ ดานท ๒ จดหมายเพอผอน ๙ ดานท ๓ จดหมายรวมกน ๙

ชาวพทธชนนา ๑๐ ภาค ๒: ธรรมนญชวต ๑๑

หมวดนา: คนกบความเปนคน ๑๑ ๑. คนผเปนสตวประเสรฐ (สมาชกในสงกดมนษยชาต) ๑๑ ๒. คนสมบรณแบบ (สมาชกทดของมนษยชาต) ๑๔

หมวดหนง: คนกบสงคม ๑๗ ๓. คนมศลธรรม (สมาชกในหมอารยชน) ๑๗

ก. มสจรตทงสาม ๑๗ ข. ประพฤตตามอารยธรรม ๑๗ ค. อยางตามศล ๕ ๑๘

๔. คนมคณแกสวนรวม (สมาชกทดของสงคม) ๒๐ ก. มพรหมวหาร ๒๐ ข. บาเพญการสงเคราะห ๒๑

(๑๓)

๕. คนผเปนสวนรวมทดของหมชน (สมาชกทดของชมชน) ๒๒ ก. พงตนเองได ๒๒ ข. อยรวมในหมดวยด ๒๓

๖. คนมสวนรวมในการปกครองทด (สมาชกทดของรฐ) ๒๕ ก. รหลกอธปไตย ๒๕ ข. มสวนในการปกครอง ๒๖

๗. คนผนารฐ (พระมหากษตรย หรอผปกครองบานเมอง) ๒๗ ก. ทรงทศพธราชธรรม ๒๗ ข. บาเพญกรณยของจกรพรรด ๒๙ ค. ประกอบราชสงคหะ ๓๐ ง. ละเวนอคต ๓๐

หมวดสอง: คนกบชวต ๓๒ ๘. คนมชวตอยอยางมนใจ (ชวตทเลศลาสมบรณ) ๓๒

ก. นาชวตสจดหมาย ๓๒ ข. ภายในทรงพลง ๓๔ ค. ตงตนบนฐานทมน ๓๔

๙. คนประสบความสาเรจ (ชวตทกาวหนาและสาเรจ) ๓๖ ก. หลกความเจรญ ๓๖ ข. หลกความสาเรจ ๓๗ ค. หลกเผลดโพธญาณ ๓๗

๑๐. คนรจกทามาหาเลยงชพ (ชวตทเปนหลกฐาน) ๓๙ ก. ขนหาและรกษาสมบต ๓๙ ข. ขนแจงจดสรรทรพย ๔๐ ค. ขนจบจายกนใช ๔๐

(๑๔)

๑๑. คนครองเรอนทเลศลา (ชวตบานทสมบรณ) ๔๒ ก. มความสขสประการ ๔๒ ข. เปนชาวบานแบบฉบบ ๔๓ ค. กากบชวตดวยธรรมส ๔๔ ง. รบผดชอบชวตทเกยวของ ๔๔ จ. ครองตนเปนพลเมองทด ๔๕

๑๒. คนไมหลงโลก (ชวตทไมถลาพลาด) ๔๗ ก. รทนโลกธรรม ๔๗ ข. ไมมองขามเทวทต ๔๗ ค. คานงสตรแหงชวต ๔๙

หมวดสาม: คนกบคน ๕๐ ๑๓. คนรวมชวต (คครองทด) ๕๐

ก. คสรางคสม ๕๐ ข. คชนชมคระกา ๕๐ ค. คศลธรรมคความด ๕๒ ง. คถกหนาทตอกน ๕๒ จ. พอบานเหนใจภรรยา ๕๓

๑๔. คนรบผดชอบตระกล (หวหนาครอบครวทด) ๕๔ ก. รกษาตระกลใหคงอย ๕๔ ข. บชาคนทเหมอนไฟ ๕๔ ค. ใสใจบตรธดา ๕๕ ง. ทาหนาทผมากอน ๕๕ จ. เปนราษฎรทมคณภาพ ๕๕

(๑๕)

๑๕. คนสบตระกล (ทายาททด) ๕๖ ก. เปดประตสความเจรญกาวหนา ๕๖ ข. ปดชองทางทเขามาของความเสอม ๕๗ ค. เชอมสายสมพนธกบบรพการ ๕๘ ง. มหลกประกนของชวตทพฒนา ๕๘

๑๖. คนทจะคบหา (มตรแท–มตรเทยม) ๖๐ ก. มตรเทยม ๖๐ ข. มตรแท ๖๐ ค. มตรตอมตร ๖๒

๑๗. คนงาน–นายงาน (ลกจาง–นายจาง) ๖๔ ก. นายจางพงบารงคนรบใชและคนงาน ๖๓ ข. คนรบใชและคนงานมนาใจชวยเหลอนาย ๖๓

หมวดส: คนกบมรรคา ๖๔ ๑๘. คนผสงสอนหรอใหการศกษา (คร อาจารย หรอผแสดงธรรม) ๖๔

ก. เปนกลยาณมตร ๖๔ ข. ตงใจประสทธความร ๖๕ ค. มลลาครครบทงส ๖๕ ง. มหลกตรวจสอบสาม ๖๖ จ. ทาหนาทครตอศษย ๖๖

๑๙. คนผเลาเรยนศกษา (นกเรยน นกศกษา นกคนควา) ๖๘ ก. รหลกบพภาคของการศกษา ๖๘ ข. มหลกประกนของชวตทพฒนา ๖๙ ค. ทาตามหลกเสรมสรางปญญา ๖๙ ง. ศกษาใหเปนพหสต ๗๐ จ. เคารพผจดประทปปญญา ๗๑

(๑๖)

๒๐. คนใกลชดศาสนา (อบาสก อบาสกา) ๗๒ ก. เกอกลพระ ๗๒ ข. กระทาบญ ๗๒ ค. คนพระศาสนา ๗๓ ง. เปนอบาสกอบาสกาชนนา ๗๔ จ. หมนสารวจความกาวหนา ๗๔

๒๑. คนสบศาสนา (พระภกษสงฆ) ๗๕ ก. อนเคราะหชาวบาน ๗๕ ข. หมนพจารณาตนเอง ๗๕

๒๒. คนถงธรรม (ผหมดกเลส) ๗๗

บนทกทายเลม ๘๐ แถลงความเปนมา ๘๓ บนทกของผแปล ๘๕

ภาค ๑: วนยชาวพทธ n

พระสงฆมวนยของพระภกษ ทจะตองประพฤตใหเปนผมศล ชาวพทธและมนษยทวไป กมวนยของคฤหสถ ทจะตองปฏบตใหเปนมาตรฐาน

หมวดหนง

วางฐานชวตใหมน

ชาวพทธจะตองดาเนนชวตทดงาม และรวมสรางสรรคสงคมใหเจรญ

มนคง ตามหลก วนยของคฤหสถ (คหวนย) ดงน กฎ ๑: เวนชว ๑๔ ประการ

ก. เวนกรรมกเลส (บาปกรรมททาใหชวตมวหมอง) ๔ คอ

๑. ไมทารายรางกายทาลายชวต (เวนปาณาตบาต) ๒. ไมลกทรพยละเมดกรรมสทธ (เวนอทนนาทาน) ๓. ไมประพฤตผดทางเพศ (เวนกาเมสมจฉาจาร)

๔. ไมพดเทจโกหกหลอกลวง (เวนมสาวาท) ข. เวนอคต (ความลาเอยง/ประพฤตคลาดธรรม) ๔ คอ

๑. ไมลาเอยงเพราะชอบ (เวนฉนทาคต)

๒. ไมลาเอยงเพราะชง (เวนโทสาคต) ๓. ไมลาเอยงเพราะเขลา (เวนโมหาคต) ๔. ไมลาเอยงเพราะขลาด (เวนภยาคต)

๒ ธรรมนญชวต

ค. เวนอบายมข (ชองทางเสอมทรพยอบชวต) ๖ คอ ๑. ไมเสพตดสรายาเมา

๒. ไมเอาแตเทยวไมรเวลา ๓. ไมจองหาแตรายการบนเทง ๔. ไมเหลงไปหาการพนน

๕. ไมพวพนมวสมมตรชว ๖. ไมมวจมอยในความเกยจคราน

กฎ ๒: เตรยมทนชวต ๒ ดาน ก. เลอกสรรคนทจะเสวนา คบคนทจะนาชวตไปในทางแหงความเจรญ

และสรางสรรค โดยหลกเวนมตรเทยม คบหาแตมตรแท คอ

๑. รทนมตรเทยม หรอ ศตรผมาในรางมตร (มตรปฏรปก) ๔ ประเภท ๑) คนปอกลอก มแตขนเอาของเพอนไป มลกษณะ ๔

(๑) คดเอาแตไดฝายเดยว

(๒) ยอมเสยนอย โดยหวงจะเอาใหมาก (๓) ตวมภย จงมาชวยทากจเพอน (๔) คบเพอน เพราะเหนแกผลประโยชน

๒) คนดแตพด มลกษณะ ๔ (๑) ดแตยกของหมดแลวมาปราศรย (๒) ดแตอางของยงไมมมาปราศรย

(๓) สงเคราะหดวยสงทหาประโยชนมได (๔) เมอเพอนมกจ อางแตเหตขดของ

๓) คนหวประจบ มลกษณะ ๔

(๑) จะทาชวกเออออ (๒) จะทาดกเออออ

ธรรมนญชวต ๓

(๓) ตอหนาสรรเสรญ (๔) ลบหลงนนทา

๔) คนชวนฉบหาย มลกษณะ ๔ (๑) คอยเปนเพอนดมนาเมา (๒) คอยเปนเพอนเทยวกลางคน

(๓) คอยเปนเพอนเทยวดการเลน (๔) คอยเปนเพอนไปเลนการพนน

๒. รถงมตรแท หรอ มตรดวยใจจรง (สหทมตร) ๔ ประเภท

๑) มตรอปการะ มลกษณะ ๔ (๑) เพอนประมาท ชวยรกษาเพอน (๒) เพอนประมาท ชวยรกษาทรพยสนของเพอน

(๓) เมอมภย เปนทพงพานกได (๔) มกจจาเปน ชวยออกทรพยใหเกนกวาทออกปาก

๒) มตรรวมสขรวมทกข มลกษณะ ๔

(๑) บอกความลบแกเพอน (๒) รกษาความลบของเพอน (๓) มภยอนตราย ไมละทง

(๔) แมชวตกสละใหได ๓) มตรแนะนาประโยชน มลกษณะ ๔

(๑) จะทาชวเสยหาย คอยหามปรามไว

(๒) แนะนาสนบสนนใหตงอยในความด (๓) ใหไดฟงไดรสงทไมเคยไดรไดฟง (๔) บอกทางสขทางสวรรคให

๔) มตรมใจรก มลกษณะ ๔ (๑) เพอนมทกข พลอยไมสบายใจ (ทกข ทกขดวย)

๔ ธรรมนญชวต

(๒) เพอนมสข พลอยแชมชนยนด (สข สขดวย) (๓) เขาตเตยนเพอน ชวยยบยงแกให

(๔) เขาสรรเสรญเพอน ชวยพดเสรมสนบสนน ข. จดสรรทรพยทหามาได ดวยสมมาชพ ดงน

ขนท ๑ ขยนหมนทางานเกบออมทรพย ดงผงเกบรวมนาหวานและเกสร ขนท ๒ เมอทรพยเกบกอขนดงจอมปลวก พงวางแผนใชจาย คอ

• ๑ สวน เลยงตว เลยงครอบครว ดแลคนเกยวของ และทา

ความด • ๒ สวน ใชทาหนาทการงานประกอบกจการอาชพ • ๑ สวน เกบไวเปนหลกประกนชวตและกจการคราวจาเปน

กฎ ๓: รกษาความสมพนธ ๖ ทศ ก. ทาทกทศใหเกษมสนต ปฏบตหนาทตอบคคลทสมพนธกบตนใหถกตอง

ตามฐานะทง ๖ คอ ทศท ๑ ในฐานะทเปนบตรธดา พงเคารพบดามารดา ผเปรยบเสมอนทศ

เบองหนา ดงน

๑. ทานเลยงเรามาแลว เลยงทานตอบ ๒. ชวยทากจธระการงานของทาน ๓. ดารงวงศสกล

๔. ประพฤตตนใหเหมาะสมกบความเปนทายาท ๕. เมอทานลวงลบไปแลว ทาบญอทศใหทาน บดามารดาอนเคราะหบตร ตามหลกปฏบตดงน

๑. หามปรามปองกนจากความชว ๒. ดแลฝกอบรมใหตงอยในความด

ธรรมนญชวต ๕

๓. ใหศกษาศลปวทยา ๔. เปนธระเมอถงคราวจะมคครองทสมควร

๕. มอบทรพยสมบตใหเมอถงโอกาส ทศท ๒ ในฐานะทเปนศษย พงแสดงความเคารพนบถอครอาจารย ผ

เปรยบเสมอนทศเบองขวา ดงน

๑. ลกตอนรบ แสดงความเคารพ ๒. เขาไปหา เพอบารง รบใช ปรกษา ซกถาม รบคาแนะนา เปนตน ๓. ฟงดวยด ฟงเปน รจกฟงใหเกดปญญา

๔. ปรนนบต ชวยบรการ ๕. เรยนศลปวทยาโดยเคารพ เอาจรงเอาจงถอเปนกจสาคญ อาจารยอนเคราะหศษย ตามหลกปฏบตดงน

๑. แนะนาฝกอบรมใหเปนคนด ๒. สอนใหเขาใจแจมแจง ๓. สอนศลปวทยาใหสนเชง

๔. สงเสรมยกยองความดงามความสามารถใหปรากฏ ๕. สรางเครองคมภยในสารทศ คอ สอนฝกศษยใหใชวชาเลยงชพ

ไดจรง และรจกดารงตนดวยด ทจะเปนประกนใหดาเนนชวตด

งามโดยสวสด มความสขความเจรญ ทศท ๓ ในฐานะทเปนสาม พงใหเกยรตบารงภรรยา ผเปรยบเสมอนทศ

เบองหลง ดงน

๑. ยกยองใหเกยรตสมฐานะทเปนภรรยา ๒. ไมดหมน ๓. ไมนอกใจ

๔. มอบความเปนใหญในงานบาน ๕. หาเครองแตงตวมาใหเปนของขวญตามโอกาส

๖ ธรรมนญชวต

ภรรยาอนเคราะหสาม ตามหลกปฏบตดงน ๑. จดงานบานใหเรยบรอย

๒. สงเคราะหญาตมตรทงสองฝายดวยด ๓. ไมนอกใจ ๔. รกษาทรพยสมบตทหามาได

๕. ขยน ชางจดชางทา เอางานทกอยาง ทศท ๔ ในฐานะทเปนมตรสหาย พงปฏบตตอมตรสหาย ผเปรยบเสมอน

ทศเบองซาย ดงน

๑. เผอแผแบงปน ๒. พดจามนาใจ ๓. ชวยเหลอเกอกลกน

๔. มตนเสมอ รวมสขรวมทกขดวย ๕. ซอสตยจรงใจ มตรสหายอนเคราะหตอบ ตามหลกปฏบตดงน

๑. เมอเพอนประมาท ชวยรกษาปองกน ๒. เมอเพอนประมาท ชวยรกษาทรพยสมบตของเพอน ๓. ในคราวมภย เปนทพงได

๔. ไมละทงในยามทกขยาก ๕. นบถอตลอดถงวงศญาตของมตร

ทศท ๕ ในฐานะทเปนนายจาง พงบารงคนรบใช และคนงาน ผ

เปรยบเสมอนทศเบองลาง ดงน ๑. จดงานใหทาตามความเหมาะสมกบกาลง เพศ วย ความสามารถ ๒. ใหคาจางรางวลสมควรแกงานและความเปนอย

๓. จดสวสดการด มชวยรกษาพยาบาลในยามเจบไข เปนตน ๔. มอะไรไดพเศษมา กแบงปนให

ธรรมนญชวต ๗

๕. ใหมวนหยด และพกผอนหยอนใจ ตามโอกาสอนควร คนรบใชและคนงาน แสดงนาใจตอนายงาน ดงน

๑. เรมทางานกอน ๒. เลกงานทหลง ๓. เอาแตของทนายให

๔. ทาการงานใหเรยบรอยและดยงขน ๕. นาความดของนายงานและกจการไปเผยแพร

ทศท ๖ ในฐานะทเปนพทธศาสนกชน พงแสดงความเคารพนบถอตอ

พระสงฆ ผเปรยบเสมอนทศเบองบน ดงน ๑. จะทาสงใด กทาดวยเมตตา ๒. จะพดสงใด กพดดวยเมตตา

๓. จะคดสงใด กคดดวยเมตตา ๔. ตอนรบดวยความเตมใจ ๕. อปถมภดวยปจจย ๔

พระสงฆอนเคราะหคฤหสถ ตามหลกปฏบตดงน ๑. หามปรามสอนใหเวนจากความชว ๒. แนะนาสงสอนใหตงอยในความด

๓. อนเคราะหดวยความปรารถนาด ๔. ใหไดฟงไดรสงทยงไมเคยรไมเคยฟง ๕. ชแจงอธบายทาสงทเคยฟงแลวใหเขาใจแจมแจง

๖. บอกทางสวรรค สอนวธดาเนนชวตใหมความสขความเจรญ ข. เกอกลกนประสานสงคม ชวยเหลอเกอกลกนรวมสรางสรรคสงคมให

สงบสขมนคงสามคคมเอกภาพ ดวยสงคหวตถ ๔ คอ ๑. ทาน เผอแผแบงปน (ชวยดวยเงนดวยของ)

๘ ธรรมนญชวต

๒. ปยวาจา พดอยางรกกน (ชวยดวยถอยคา) ๓. อตถจรยา ทาประโยชนแกเขา (ชวยดวยกาลงแรงงาน)

๔. สมานตตตา เอาตวเขาสมาน (ชวยดวยรวมสรางสรรคและแกปญหา เสมอกนโดยธรรม และรวมสขรวมทกขกน)

หมวดสอง

นาชวตใหถงจดหมาย ก. จดหมาย ๓ ขน ดาเนนชวตใหบรรลจดหมาย (อตถะ) ๓ ขน คอ

ขนท ๑ ทฏฐธมมกตถะ จดหมายขนตาเหน หรอ ประโยชนปจจบน ก) มสขภาพด รางกายแขงแรง ไรโรค อายยน ข) มเงนมงาน มอาชพสจรต พงตนเองไดทางเศรษฐกจ

ค) มสถานภาพด เปนทยอมรบนบถอในสงคม ง) มครอบครวผาสก ทาวงศตระกลใหเปนทนบถอ

ทง ๔ น พงใหเกดมโดยธรรม และใชใหเปนประโยชน ทงแกตนและ

ผอน

ขนท ๒ สมปรายกตถะ จดหมายขนเลยตาเหน หรอ ประโยชนเบองหนา ก) มความอบอนซาบซงสขใจ ไมอางวางเลอนลอย มหลกยด

เหนยวใจใหเขมแขง ดวยศรทธา ข) มความภมใจ ในชวตสะอาด ทไดประพฤตแตการอนดงาม

ดวยความสจรต

ค) มความอมใจ ในชวตมคณคา ทไดทาประโยชนตลอดมา ดวยนาใจเสยสละ

ง) มความแกลวกลามนใจ ทจะแกไขปญหา นาชวตและภารกจไป

ได ดวยปญญา

ธรรมนญชวต ๙

จ) มความโลงจตมนใจ มทนประกนภพใหม ดวยไดทาไวแตกรรมทด

ขนท ๓ ปรมตถะ จดหมายสงสด หรอ ประโยชนอยางยง ก) ถงถกโลกธรรมกระทบ ถงจะพบความผนผวนปรวนแปร กไม

หวนไหว มใจเกษมศานตมนคง

ข) ไมถกความยดตดถอมนบบคนจต ใหผดหวงโศกเศรา มจตโลงโปรงเบาเปนอสระ

ค) สดชน เบกบานใจ ไมขนมวเศราหมอง ผองใส ไรทกข ม

ความสขทแท ง) รเทาทนและทาการตรงตามเหตปจจย ชวตหมดจดสดใส เปนอย

ดวยปญญา

ถาบรรลจดหมายชวตถงขนท ๒ ขนไป เรยกวาเปน “บณฑต” ข. จดหมาย ๓ ดาน จดหมาย ๓ ขนน พงปฏบตใหสาเรจครบ ๓ ดาน คอ

ดานท ๑ อตตตถะ จดหมายเพอตน หรอ ประโยชนตน คอ ประโยชน ๓ ขนขางตน ซงพงทาใหเกดขนแกตนเอง หรอพฒนาชวตของตนขนไปใหไดใหถง

ดานท ๒ ปรตถะ จดหมายเพอผอน หรอ ประโยชนผอน คอ ประโยชน ๓ ขนขางตน ซงพงชวยเหลอผอนใหไดใหถงดวยการชกนาสนบสนนใหเขาพฒนาชวตของตนขนไปตามลาดบ

ดานท ๓ อภยตถะ จดหมายรวมกน หรอ ประโยชนทงสองฝาย คอ ประโยชนสขและความดงามรวมกนของชมชนหรอสงคม รวมทงสภาพแวดลอมและปจจยตางๆ ซงพงชวยกนสรางสรรค

บารงรกษา เพอเกอหนนใหทงตนและผอนกาวไปสจดหมาย ๓ ขนขางตน

๑๐ ธรรมนญชวต

ชาวพทธชนนา

ชาวพทธทเรยกวา อบาสก และอบาสกา นบวาเปนชาวพทธชนนา จะตองมความเขมแขงทจะตงมนอยในหลกใหเปนตวอยางแกชาวพทธทวไป

นอกจากรกษาวนยชาวพทธแลว ตองมอบาสกธรรม ๕ ดงน ๑. มศรทธา เชอประกอบดวยปญญา ไมงมงาย มนในพระรตนตรย

ไมหวนไหว ไมแกวงไกว ถอธรรมเปนใหญและสงสด

๒. มศล นอกจากตงอยในศล ๕ และสมมาชพแลว ควรถอศลอโบสถตามกาล เพอพฒนาตนใหชวตและความสขพงพาวตถนอยลง ลดการเบยดเบยน และเกอกลแกผอนไดมากขน

๓. ไมถอมงคลตนขาว เชอกรรม มงหวงผลจากการกระทาดวยเรยวแรงความเพยรพยายามตามเหตผล ไมตนขาวเลาลอโชคลางเรองขลงมงคล ไมหวงผลจากการขออานาจดลบนดาล

๔. ไมแสวงหาพาหรทกขไณย ไมไขวควาเขตบญขนขลงผวเศษศกดสทธ นอกหลกพระพทธศาสนา

๕. ขวนขวายในการทะนบารงพระพทธศาสนา ใสใจรเรมและ

สนบสนนกจกรรมการกศล ตามหลกคาสอนของพระสมมาสมพทธเจา หมายเหต • วนยชาวพทธน ปรบใหงายขน ณ ๑๐ ส.ค. ๒๕๔๓ จาก “ภาค ๑: มาตรฐานชวตของขาวพทธ”

ในหนงสอ ธรรมนญชวต ฉบบปรบปรง พ.ศ. ๒๕๔๐ เมอเสรจแลว ไดขอให ดร.สมศล ฌานวงศะ

ปรบปรงคาแปลภาษาองกฤษฉบบเดมใหตรงตามฉบบปรบปรงน

• คาวา “ชาวพทธ” คนไทยมกเขาใจกนโดยทวไปวาหมายถงชาวพทธทเปนคฤหสถเทานน ดงนน

“วนยชาวพทธ” ในบรบทนจงหมายถงวนยของคฤหสถโดยเฉพาะ ซงแตกตางจากวนยของ

พระภกษ

• วนยของคฤหสถ คอ คหวนย ไดแกพระพทธโอวาทในสงคาลกสตรพระไตรปฎก เลม ๑๑ (ท.

ปา.๑๑/๑๗๒–๒๐๖/๑๙๔–๒๐๗)

• “อบาสกธรรม ๕” มาในพระไตรปฎก เลม ๒๒ (อง ปจก. ๒๒/๑๗๕/๒๓๐)

ภาค ๒: ธรรมนญชวต n

หมวดนา คนกบความเปนคน

u

๑. คนผเปนสตวประเสรฐ (สมาชกในสงกดมนษยชาต)

มนษยเปนสตวพเศษ ซงแตกตางจากสตวทงหลายอน สงททาให

มนษยเปนสตวพเศษ ไดแก สกขา หรอการศกษา คอการเรยนรฝกฝนพฒนา

มนษยทฝก ศกษา หรอพฒนาแลว ชอวาเปน “สตวประเสรฐ” เปนผรจกดาเนนชวตทดงามดวยตนเอง และชวยใหสงคมดารงอยในสนตสขโดยสวสด

มนษยทจะชอวาฝก ศกษา หรอพฒนาตน โดยเฉพาะเดกและเยาวชน

ผเปนสมาชกใหมของมนษยชาต พงมคณสมบตทเปนตนทน ๗ ประการ ทเรยกวา แสงเงนแสงทองของชวตทดงาม หรอ รงอรณของการศกษา ซงเปนหลกประกนของชวตทจะพฒนาสความเปนมนษยทสมบรณ ผเปนสตว

ประเสรฐอยางแทจรง ดงน ๑. กลยาณมตตตา (มกลยาณมตร) แสวงแหลงปญญาและแบบอยาง

ทด คอ อยรวมหรอใกลชดกลยาณชน เรมตนแตมพอแมเปนกลยาณมตรใน

ครอบครว รจกคบคน และเขารวมสงคมกบกลยาณชน ทจะมอทธพลชกนาและชกชวนกนใหเจรญงอกงามในการพฒนาพฤตกรรม จตใจ และปญญา โดยเฉพาะใหเรยนรและพฒนาการสอสารสมพนธกบเพอนมนษยดวยเมตตา

มศรทธาทจะดาเนนตามแบบอยางทด และรจกใชปจจยภายนอก ทงทเปนบคคล หนงสอ และเครองมอสอสารทงหลาย ใหเปนประโยชนในการแสวงหาความรและความดงาม เพอนามาใชในการพฒนาชวต แกปญหา และทาการ

สรางสรรค

๑๒ ธรรมนญชวต

๒. สลสมปทา (ทาศลใหถงพรอม) มวนยเปนฐานของการพฒนาชวต คอ รจกจดระเบยบความเปนอยกจกรรมกจการและสงแวดลอมให

เออโอกาสแกการพฒนาชวต อยางนอยมศลขนพนฐาน คอมพฤตกรรมทถกตองในความสมพนธกบสงแวดลอมทางสงคม ดวยการอยรวมกบเพอนมนษยอยางเกอกลไมเบยดเบยนกน และในความสมพนธกบสงแวดลอมทาง

วตถ ดวยการกนใชปจจย ๔ ตลอดจนอปกรณเทคโนโลยทงหลาย ในทางทสงเสรมคณภาพชวต เกอหนนการศกษา การสรางสรรค และระบบดลย-สมพนธของธรรมชาต

๓. ฉนทสมปทา (ทาฉนทะใหถงพรอม) มจตใจใฝรใฝสรางสรรค คอ เปนผมพลงแหงความใฝร ใฝด ใฝทา ใฝสรางสรรค ใฝสมฤทธ ใฝความเปนเลศ อยากชวยทาทกสงทกคนทตนประสบเกยวของใหเขาถงภาวะทดงาม

ไมหลงตดอยแคคดจะไดจะเอาและหาความสขจากการเสพบรโภค ททาใหจมอยใตวงวนแหงความมวเมาและการแยงชง แตรจกใชอนทรย มตาทด หทฟง เปนตน ในการเรยนร หาความสขจากการศกษา และมความสขจากการ

ทาสงดงาม ดวยการใชสมองและมอในการสรางสรรค ๔. อตตสมปทา (ทาตนใหถงพรอม) มงมนฝกตนจนเตมสดภาวะท

ความเปนคนจะใหถงได คอ ระลกอยเสมอถงความจรงแทแหงธรรมชาต

ของมนษยผเปนสตวทฝกได และตองฝก ซงเมอฝกแลวจะประเสรฐเลศสงสด แลวตงใจฝกตนจนมองเหนความยากลาบากอปสรรคและปญหา เปนดจเวทททดสอบและพฒนาสตปญญาความสามารถ มจตสานกในการพฒนา

ตนยงขนไป จนเตมสดแหงศกยภาพ ดวยการพฒนาทพรอมทกดาน ทงพฤตกรรม จตใจ และปญญา

๕. ทฏฐสมปทา (ทาทฏฐใหถงพรอม) ถอหลกเหตปจจยมองอะไรๆ

ตามเหตและผล คอ ตงอยในหลกความคดความเชอถอทดงามมเหตผล อยางนอยถอหลกเหตปจจย ทจะนาไปสการพจารณาไตรตรองสบสวนคนควา

ธรรมนญชวต ๑๓

เปนทางเจรญปญญา และเชอการกระทาวาเปนอานาจใหญสดทบนดาลชะตากรรม กบทงมพฤตกรรมและจตใจทอยในอานาจเหตผล แมจะใฝทา

ใหสาเรจและดงามสงสด กรเทาทนความเปนไปไดภายในขอบเขตของเหตปจจยทมและททา ถงสาเรจกไมเหลงลอย ถงพลาดกไมหงอยงง ดารงจตผองใสเปนอสระได ไมววามโวยวายเอาแตใจตน ตลอดจนไมปลอยตวเลอน

ไหลไปตามกระแสความตนขาวและคานยม ๖. อปปมาทสมปทา (ทาความไมประมาทใหถงพรอม) ตงตนอยใน

ความไมประมาท คอ มจตสานกในความไมเทยง มองเหนตระหนกถง

ความไมคงท ไมคงทน และไมคงตว ทงของชวตและสงทงหลายรอบตว ซงเปลยนแปลงไปตามเหตปจจยทงภายในและภายนอกตลอดเวลา ทาใหนงนอนใจอยไมได และมองเหนคณคาความสาคญของกาลเวลา แลวกระตอรอรน

ขวนขวายเรงศกษาและปองกนแกไขเหตปจจยของความเสอม และเสรมสรางเหตปจจยของความเจรญงอกงาม โดยใชเวลาทงคนวนทผานไปใหเปนประโยชนมากทสด

๗. โยนโสมนสการสมปทา (ทาโยนโสมนสการใหถงพรอม) ฉลาดคดแยบคายใหไดประโยชนและความจรง คอ รจกคด รจกพจารณา มองเปน คดเปน เหนสงทงหลายตามทมนเปนไปในระบบความสมพนธแหงเหตปจจย

โดยใชปญญาพจารณาสอบสวนสบคนวเคราะหวจย ไมวาจะเพอใหเหนความจรง หรอเพอใหเหนแงดานทจะใชใหเปนประโยชน กบทงสามารถแกไขปญหาและจดทาดาเนนการตางๆ ใหสาเรจไดดวยวธการแหงปญญา

ทจะทาใหพงตนเองและเปนทพงของคนอนได

(ส.ม. ๑๙/๑๒๙–๑๓๖/๓๖–๓๗)

๑๔ ธรรมนญชวต

๒. คนสมบรณแบบ

(สมาชกแบบอยางของมนษยชาต)

คนสมบรณแบบ หรอมนษยโดยสมบรณ ซงถอไดวาเปนสมาชกทดม

คณคาอยางแทจรงของมนษยชาต ซงเรยกไดวาเปนคนเตมคน ผสามารถ

นาหมชนและสงคมไปสสนตสขและความสวสด มธรรมหรอคณสมบต ๗ ประการ ดงตอไปน

๑. ธมมญตา รหลกและรจกเหต คอรหลกการและกฎเกณฑของ

สงทงหลาย ทตนเขาไปเกยวของในการดาเนนชวต ในการปฏบตกจหนาทและดาเนนกจการตางๆ รเขาใจสงทตนจะตองประพฤตปฏบตตามเหตผล เชน รวา ตาแหนง ฐานะ อาชพ การงานของตน มหนาทและความรบผดชอบ

อยางไร มอะไรเปนหลกการ จะตองทาอะไรอยางไร จงจะเปนเหตใหบรรลถงผลสาเรจทเปนไปตามหนาทและความรบผดชอบนนๆ ดงนเปนตน ตลอดจนชนสงสดคอรเทาทนกฎธรรมดาหรอหลกความจรงของธรรมชาต เพอปฏบต

ตอโลกและชวตอยางถกตอง มจตใจเปนอสระ ไมตกเปนทาสของโลกและชวตนน

๒. อตถญตา รความมงหมายและรจกผล คอรความหมาย และ

ความมงหมายของหลกการทตนปฏบต เขาใจวตถประสงคของกจการทตนกระทา รวาทตนทาอยอยางนนๆ ดาเนนชวตอยางนน เพอประสงคประโยชนอะไร หรอควรจะไดบรรลถงผลอะไร ทใหมหนาท ตาแหนง ฐานะ การงาน

อยางนนๆ เขากาหนดวางกนไวเพอความมงหมายอะไร กจการทตนทาอยขณะน เมอทาไปแลวจะบงเกดผลอะไรบาง เปนผลดหรอผลเสยอยางไร ดงนเปนตน ตลอดจนถงขนสงสด คอ รความหมายของคตธรรมดา และ

ประโยชนทเปนจดหมายแทจรงของชวต

ธรรมนญชวต ๑๕

๓. อตตญตา รตน คอ รตามเปนจรงวา ตวเรานน วาโดยฐานะ ภาวะ เพศ กาลง ความร ความถนด ความสามารถ และคณธรรม เปนตน บดนเทาไร อยางไร แลวประพฤตปฏบตใหเหมาะสม และทาการตางๆ ใหสอดคลองถกจด ทจะสมฤทธผล ตลอดจนแกไขปรบปรงตนใหเจรญงอกงามถงความสมบรณยงขนไป

๔. มตตญตา รประมาณ คอ รจกพอด เชน รจกประมาณในการบรโภค ในการใชจายทรพย รจกความพอเหมาะพอด ในการพด การปฏบตกจและทาการตางๆ ตลอดจนการพกผอนนอนหลบและการสนกสนานรนเรงทงหลาย ทาการทกอยางดวยความเขาใจวตถประสงคเพอผลดแทจรงทพงตองการ โดยมใชเพยงเพอเหนแกความพอใจ ชอบใจ หรอเอาแตใจของตน แตทาตามความพอดแหงเหตปจจยหรอองคประกอบทงหลาย ทจะลงตวใหเกดผลดงามตามทมองเหนดวยปญญา

๕. กาลญตา รกาล คอ รกาลเวลาอนเหมาะสม และระยะเวลาทพงใชในการประกอบกจ ทาหนาทการงาน ปฏบตการตางๆ และเกยวของกบผอน เชน รวา เวลาไหน ควรทาอะไร อยางไร และทาใหตรงเวลา ใหเปนเวลา ใหทนเวลา ใหพอเวลา ใหเหมาะเวลา ใหถกเวลา ตลอดจนรจกกะเวลา และวางแผนการใชเวลาอยางไดผล

๖. ปรสญตา รชมชน คอ รจกถน รจกทชมนม และชมชน รการอนควรประพฤตปฏบตในถนทชมนม และตอชมชนนนวา ชมชนนเมอเขาไปหา ควรตองทากรยาอยางน ควรตองพดอยางน ชมชนนมระเบยบวนยอยางน มวฒนธรรมประเพณอยางน มความตองการอยางน ควรเกยวของ ควรตองสงเคราะห ควรรบใช ควรบาเพญประโยชนใหอยางนๆ เปนตน

๗. ปคคลญตา รบคคล คอ รจกและเขาใจความแตกตางแหงบคคลวา โดยอธยาศย ความสามารถ และคณธรรม เปนตน ใครๆ ยงหรอหยอนอยางไร และรจกทจะปฏบตตอบคคลอนๆ ดวยดวา ควรจะคบหรอไม ไดคตอะไร จะสมพนธเกยวของ จะใช จะยกยอง จะตาหน หรอจะแนะนาสงสอนอยางไร จงจะไดผลด ดงน เปนตน

๑๖ ธรรมนญชวต

ธรรม ๗ ขอน เรยกวา สปปรสธรรม∗ แปลวา ธรรมของสปปรสชน คอคนด หรอคนทแท ซงมคณสมบตของความเปนคนทสมบรณ

(อง.สตตก. ๒๓/๖๕/๑๑๔)

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๑ หนา ๘๐

ธรรมนญชวต ๑๗

หมวดหนง

คนกบสงคม t

๓. คนมศลธรรม (สมาชกในหมอารยชน)

คนมศลธรรม หรอมมนษยธรรม ทเรยกไดวาเปนอารยชน มธรรม

คอ คณสมบต ดงน

ก. มสจรตทงสาม คอ มความประพฤตดประพฤตชอบ ๓ ประการ ๑. กายสจรต ความสจรตทางกาย ทาสงทดงามถกตอง ประพฤต

ชอบดวยกาย

๒. วจสจรต ความสจรตทางวาจา พดสงทดงามถกตอง ประพฤตชอบดวยวาจา

๓. มโนสจรต ความสจรตทางใจ คดสงทดงามถกตอง ประพฤตชอบ

ดวยใจ (ท.ปา. ๑๑/๒๒๘/๒๒๗)

ข. ประพฤตตามอารยธรรม โดยปฏบตถกตองตามทางแหงกศลกรรม ๑๐

ประการ คอ • ทางกาย ๓

๑. ละเวนการฆา การสงหาร การบบคนเบยดเบยน; มเมตตากรณา

ชวยเหลอเกอกลสงเคราะหกน ๒. ละเวนการแยงชงลกขโมย และการเอารดเอาเปรยบ; เคารพสทธ

ในทรพยสนของกนและกน

๓. ละเวนการประพฤตผดลวงละเมดในของรกของหวงแหนของผอน; ไมขมเหงจตใจ หรอทาลายลบหลเกยรตและวงศตระกลของกน

๑๘ ธรรมนญชวต

• ทางวาจา ๔

๔. ละเวนการพดเทจ โกหกหลอกลวง; กลาวแตคาสตย ไมจงใจพด

ใหผดจากความจรงเพราะเหนแกผลประโยชนใดๆ ๕. ละเวนการพดสอเสยด ยยง สรางความแตกแยก; พดแตคาท

สมานและสงเสรมสามคค

๖. ละเวนการพดคาหยาบคาย สกปรกเสยหาย; พดแตคาสภาพ นมนวลควรฟง

๗. ละเวนการพดเหลวไหลเพอเจอ; พดแตคาจรง มเหตมผล ม

สารประโยชน ถกกาลเทศะ

• ทางใจ ๓

๘. ไมละโมบ ไมเพงเลงคดหาทางเอาแตจะได; คดให คดเสยสละ ทา

ใจใหเผอแผกวางขวาง ๙. ไมคดรายมงเบยดเบยน หรอเพงมองในแงทจะทาลาย; ตงความ

ปรารถนาด แผไมตร มงใหเกดประโยชนสขแกกน

๑๐. มความเหนถกตอง เปนสมมาทฏฐ เขาใจในหลกกรรมวา ทาดมผลด ทาชวมผลชว; รเทาทนความจรงทเปนธรรมดาของโลกและชวต มองเหนความเปนไปตามเหตปจจย

ธรรม ๑๐ ขอน เรยกวา กศลกรรมบถ (ทางทากรรมด) บาง ธรรมจรยา บาง อารยธรรม บาง เปนรายละเอยดขยายความสจรต ๓ ขอ ขางตนดวย คอ ขอ ๑–๓ เปน กายสจรต ขอ ๔–๗ เปน วจสจรต ขอ ๘–๑๐

เปน มโนสจรต (ม.ม. ๑๒/๔๘๕/๕๒๓)

ค. อยางตามศล ๕ หลกความประพฤต ๑๐ ขอตนนน เปนธรรมจรยา

และเปนอารยธรรมทครบถวนสมบรณ ทาคนใหเจรญขนพรอม ทงทางกาย

ธรรมนญชวต ๑๙

ทางวาจา และทางใจ แตผใดยงไมมนคงในอารยธรรม ทานสอนวาผนนพงควบคมตนใหไดในทางกายและวาจากอนเปนอยางนอย ดวยการประพฤต

ตามหลก ศล ๕ ทเปนสวนเบองตนของธรรมจรยา ๑๐ ประการนน กยงจะไดชอวาเปนคนมศลธรรม คอ

๑. เวนจากปาณาตบาต ละเวนการฆาการสงหาร ไมประทษรายตอ

ชวตและรางกาย ๒. เวนจากอทนนาทาน ละเวนการลกขโมยเบยดบงแยงชง ไม

ประทษรายตอทรพยสน

๓. เวนจากกาเมสมจฉาจาร ละเวนการประพฤตผดในกาม ไมประทษรายตอของรกของหวงแหน อนเปนการทาลายเกยรตภมและจตใจ ตลอดจนทาวงศตระกลของเขาใหสบสน

๔. เวนจากมสาวาท ละเวนการพดเทจโกหกหลอกลวง ไมประทษรายเขา หรอประโยชนสขของเขาดวยวาจา

๕. เวนจากสราเมรย ไมเสพเครองดองของมนเมาสงเสพตด อนเปน

เหตใหเกดความประมาทมวเมา กอความเสยหายผดพลาดเพราะขาดสต เชน ทาใหเกดอบตเหต แมอยางนอยกเปนผคกคามตอความรสกมนคงปลอดภยของผรวมสงคม

(อง.ปจก. ๒๒/๑๗๒/๒๒๗)

๒๐ ธรรมนญชวต

๔. คนมคณแกสวนรวม

(สมาชกทดของสงคม)

สมาชกทดผชวยสรางสรรคสงคม มธรรม คอ หลกความประพฤต ดงน

ก. มพรหมวหาร คอ ธรรมประจาใจของผประเสรฐหรอผมจตใจยงใหญ

กวางขวางดจพระพรหม ๔ อยาง ตอไปน ๑. เมตตา ความรก คอ ความปรารถนาด มไมตร ตองการชวยเหลอ

ใหทกคนประสบประโยชนและความสข

๒. กรณา ความสงสาร คอ อยากชวยเหลอผอนใหพนจากความทกข ใฝใจทจะปลดเปลองบาบดความทกขยากเดอดรอนของคนและสตวทงปวง

๓. มทตา ความเบกบานพลอยยนด เมอเหนผอนอยดมสข กมใจแชมชนเบกบาน เมอเหนเขาทาดงามประสบความสาเรจกาวหนายงขนไป กพลอยยนดบนเทงใจดวย พรอมทจะชวยสงเสรมสนบสนน

๔. อเบกขา ความมใจเปนกลาง คอ มองตามเปนจรง โดยวางจตเรยบสมาเสมอ มนคง เทยงตรงดจตาชง มองเหนการทบคคลจะไดรบผลด หรอชว สมควรแกเหตทตนประกอบ พรอมทจะวนจฉย วางตน และปฏบต

ไปตามหลกการ เหตผล และความเทยงธรรม∗ (ท.ม. ๑๐/๑๘๔/๒๒๕)

∗ กรณสาคญอกอยางหนงทใชอเบกขา คอ เมอเหนคนทตนดแล เปนอยด ตางขวนขวายในกจหนาทของตน

กรจกวางทเฉยคอยดโดยสงบ ไมเซาซจจ ไมกาวกายแทรกแซง ทานแสดงอปมาขอหนงวา อเบกขานน เหมอนดงนายสารถ เมอมาวงถกทางเรยบสนทด กนงคมสงบนงคอยดเฉยอยโดยนยน จงแสดง

ความหมายของอเบกขาอยางคลมความวา ความรจกวางทเฉยด เมอเหนเขารบผดชอบตนเองได หรอในเมอ

เขาควรตองไดรบผลสมควรแกความรบผดชอบของตน ด วสทธ.๓/๔๑; วสทธ.ฎกา ๒/๑๓๖; ๓/๑๑๒

ธรรมนญชวต ๒๑

เมอมคณธรรมภายในเปนพนฐานจตใจเชนนแลว พงแสดงออกภายนอกตามหลกความประพฤต ตอไปน

ข. บาเพญการสงเคราะห คอ ปฏบตตามหลกการสงเคราะห หรอธรรมเครองยดเหนยวใจคน และประสานหมชนไวในสามคค ทเรยกวา สงคหวตถ

๔ อยาง ดงตอไปน ๑. ทาน ใหปน คอ เออเฟอเผอแผ เสยสละ แบงปน ชวยเหลอ

สงเคราะห ดวยปจจยส ทน หรอทรพยสนสงของ ตลอดจนใหความรความ

เขาใจ และศลปวทยา ๒. ปยวาจา พดอยางรกกน คอ กลาวคาสภาพ ไพเราะ นาฟง ชแจง

แนะนาสงทเปนประโยชน มเหตผล เปนหลกฐาน ชกจงในทางทดงาม หรอ

คาแสดงความเหนอกเหนใจ ใหกาลงใจ รจกพดใหเกดความเขาใจด สมานสามคค เกดไมตร ทาใหรกใครนบถอและชวยเหลอเกอกลกน

๓. อตถจรยา ทาประโยชนแกเขา คอ ชวยเหลอดวยแรงกาย และ

ขวนขวายชวยเหลอกจการตางๆ บาเพญสาธารณประโยชน รวมทงชวยแกไขปญหาและชวยปรบปรงสงเสรมในดานจรยธรรม

๔. สมานตตตา เอาตวเขาสมาน คอ ทาตวใหเขากบเขาได วางตน

เสมอตนเสมอปลาย ใหความเสมอภาค ปฏบตสมาเสมอกนตอคนทงหลาย ไมเอาเปรยบ และเสมอในสขทกข คอ รวมสข รวมทกข รวมรบร รวมแกไขปญหา เพอใหเกดประโยชนสขรวมกน

พดสนๆ วา: ชวยดวยทนดวยของหรอความร; ชวยดวยถอยคา; ชวยดวยกาลงงาน; ชวยดวยการรวมเผชญและแกปญหา

(ท.ปา. ๑๑/๑๔๐/๑๖๗)

๒๒ ธรรมนญชวต

๕. คนผเปนสวนรวมทดของหมชน

(สมาชกทดของชมชน)

คนผเปนสวนรวมทดของหมชน ซงจะชวยใหหมชนอยรวมกนดวยด

มธรรม คอ หลกความประพฤต ดงน

ก. พงตนเองได คอ ทาตนใหเปนทพงของตนได พรอมทจะรบผดชอบตนเอง ไมทาตวใหเปนปญหาหรอเปนภาระถวงหมคณะ หรอหมญาต ดวยการประพฤตธรรมสาหรบสรางทพงแกตนเอง (เรยกวา นาถกรณธรรม)

๑๐ ประการ คอ

๑. ศล ประพฤตดมวนย คอ ดาเนนชวตโดยสจรต ทงทางกาย ทางวาจา มวนย และประกอบสมมาชพ

๒. พาหสจจะ ไดศกษาสดบมาก คอ ศกษาเลาเรยนสดบตรบฟงมาก อนใดเปนสายวชาของตน หรอตนศกษาศลปวทยาใด กศกษาใหชาชอง มความเขาใจกวางขวางลกซง รชดเจนและใชไดจรง

๓. กลยาณมตตตา รจกคบคนด คอ มกลยาณมตร รจกเลอกเสวนา เขาหาทปรกษาหรอผแนะนาสงสอนทด เลอกสมพนธเกยวของและถอเยยงอยางสงแวดลอมทางสงคมทด ซงจะทาใหชวตเจรญงอกงาม

๔. โสวจสสตา เปนคนทพดกนงาย คอ ไมดอรนกระดาง รจกรบฟงเหตผลและขอเทจจรง พรอมทจะแกไขปรบปรงตน

๕. กงกรณเยส ทกขตา ขวนขวายกจของหม คอเอาใจใสชวยเหลอ

ธระและกจการของชนรวมหมคณะ ญาต เพอนพอง และของชมชน รจกใชปญญาไตรตรองหาวธดาเนนการทเหมาะ ทาได จดได ใหสาเรจเรยบรอยดวยด

ธรรมนญชวต ๒๓

๖. ธรรมกามตา เปนผใครธรรม คอ รกธรรม ชอบศกษา คนควา สอบถามหาความรหาความจรง รจกพด รจกรบฟง สรางความรสกสนท

สนมสบายใจ ชวนใหผอนอยากเขามาปรกษาและรวมสนทนา ๗. วรยารมภะ มความเพยรขยน คอ ขยนหมนเพยร พยายามหลก

ละความชว ประกอบความด บากบน กาวหนา ไมยอทอ ไมละเลยทอดทง

ธระหนาท ๘. สนตฏฐ มสนโดษรพอด คอ ยนด พงพอใจแตในลาภผล ผลงาน

และผลสาเรจตางๆ ทตนสรางหรอแสวงหามาไดดวยเรยวแรงความเพยร

พยายามของตนเองโดยทางชอบธรรม และไมมวเมาเหนแกความสขทางวตถ ๙. สต มสตคงมน คอ รจกกาหนดจดจา ระลกการททา คาทพด กจ

ททาแลว และทจะตองทาตอไปได จะทาอะไรกรอบคอบ รจกยบยงชงใจ

ไมผลผลาม ไมเลนเลอ ไมเลอนลอย ไมประมาท ไมยอมถลาลงในทางผดพลาด ไมปลอยปละละเลยทงโอกาสสาหรบความดงาม

๑๐. ปญญา มปญญาเหนออารมณ คอ มปญญาหยงรเหตผล รด ร

ชว คณโทษ ประโยชนมใชประโยชน มองสงทงหลายตามความเปนจรง รจกพจารณาวนจฉยดวยใจเปนอสระ ทาการตางๆ ดวยความคดและมวจารณญาณ

(ท.ปา. ๑๑/๓๕๗/๒๘๑)

ข. อยรวมในหมดวยด ในดานความสมพนธกบผอนทเปนเพอนรวมงานรวมกจการ หรอรวมชมชน ตลอดจนพนองรวมครอบครว พงปฏบตตาม

หลกการอยรวมกน ทเรยกวา สาราณยธรรม (ธรรมเปนเหตใหระลกถงกน) ๖ ประการ คอ

๑. เมตตากายกรรม ทาตอกนดวยเมตตา คอ แสดงไมตรและความหวง

ดตอเพอนรวมงาน รวมกจการ รวมชมชน ดวยการชวยเหลอกจธระตางๆ โดยเตมใจ แสดงอาการกรยาสภาพ เคารพนบถอกน ทงตอหนาและลบหลง

๒๔ ธรรมนญชวต

๒. เมตตาวจกรรม พดตอกนดวยเมตตา คอ ชวยบอกแจงสงทเปนประโยชน สงสอนหรอแนะนาตกเตอนกนดวยความหวงด กลาววาจาสภาพ

แสดงความเคารพนบถอกน ทงตอหนาและลบหลง ๓. เมตตามโนกรรม คดตอกนดวยเมตตา คอ ตงจตปรารถนาด คด

ทาสงทเปนประโยชนแกกน มองกนในแงด มหนาตายมแยมแจมใสตอกน

๔. สาธารณโภค ไดมาแบงกนกนใช คอ แบงปนลาภผลทไดมาโดยชอบธรรม แมเปนของเลกนอยกแจกจายใหไดมสวนรวมใชสอยบรโภคทวกน

๕. สลสามญญตา ประพฤตใหดเหมอนเขา คอ มความประพฤต

สจรต ดงาม รกษาระเบยบวนยของสวนรวม ไมทาตนใหเปนทนารงเกยจ หรอเสอมเสยแกหมคณะ

๖. ทฏฐสามญญตา ปรบความเหนเขากนได คอ เคารพรบฟงความ

คดเหนกน มความเหนชอบรวมกน ตกลงกนไดในหลกการสาคญ ยดถออดมคต หลกแหงความดงาม หรอจดหมายสงสดอนเดยวกน

(ท.ปา. ๑๑/๓๑๗/๒๕๗)

ธรรมนญชวต ๒๕

๖. คนมสวนรวมในการปกครองทด

(สมาชกทดของรฐ)

สมาชกของรฐผมสวนรวมใหเกดการปกครองทด โดยเฉพาะคนใน

สงคมประชาธปไตย พงรหลกและปฏบตดงน

ก. รหลกอธปไตย คอ รหลกความเปนใหญทเรยกวา อธปไตย ๓ ประการ∗ ดงน

๑. อตตาธปไตย ถอตนเปนใหญ คอ ถอเอาตนเอง ฐานะ ศกดศร

เกยรตภม ของตนเปนใหญ กระทาการดวยปรารภตนและสงทเนองดวยตนเปนประมาณ ในฝายกศล ไดแก เวนชวทาดดวยเคารพตน

๒. โลกาธปไตย ถอโลกเปนใหญ คอ ถอความนยมของชาวโลกเปน

ใหญ หวนไหวไปตามเสยงนนทาและสรรเสรญ กระทาการดวยปรารภจะเอาใจหมชน หาความนยม หรอหวนกลวเสยงกลาววาเปนประมาณ ในฝายกศล ไดแกเวนชวทาด ดวยเคารพเสยงหมชน

๓. ธรรมาธปไตย ถอธรรมเปนใหญ คอ ถอหลกการ ความจรง ความถกตอง ความดงาม เหตผลเปนใหญ กระทาการดวยปรารภสงทไดศกษา ตรวจสอบตามขอเทจจรง และความคดเหนทรบฟงอยางกวางขวางแจงชด

และพจารณาอยางดทสด เตมขดแหงสตปญญาจะมองเหนไดดวยความบรสทธใจวา เปนไปโดยชอบธรรม และเพอความดงาม เปนประมาณอยางสามญ ไดแก ทาการดวยความเคารพหลกการ กฎ ระเบยบ กตกา

เมอรอยางนแลว ถาตองการรบผดชอบตอรฐประชาธปไตย พงถอหลกขอ ๓ คอ ธรรมาธปไตย

(ท.ปา. ๑๑/๒๒๘/๒๓๑)

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๒ หนา ๘๐

๒๖ ธรรมนญชวต

ข. มสวนในการปกครอง โดยปฏบตตามหลกการรวมรบผดชอบทจะชวยปองกนความเสอม นาไปสความเจรญรงเรองโดยสวนเดยว ทเรยกวา

อปรหานยธรรม ๗ ประการ คอ ๑. หมนประชมกนเนองนตย พบปะปรกษาหารอกจการงาน (ทพง

รบผดชอบตามระดบของตน) โดยสมาเสมอ

๒. พรอมเพรยงกนประชม พรอมเพรยงกนเลกประชม พรอมเพรยงกนทากจทงหลายทพงทารวมกน

๓. ไมถออาเภอใจใครตอความสะดวก บญญตวางขอกาหนดกฎเกณฑ

ตางๆ อนมไดตกลงบญญตวางไว และไมเหยยบยาลมลางสงทตกลงวางบญญตกนไวแลว ถอปฏบตมนอยในบทบญญตใหญทวางไวเปนธรรมนญ

๔. ทานผใดเปนผใหญมประสบการณยาวนาน ใหเกยรตเคารพนบถอ

ทานเหลานน มองเหนความสาคญแหงถอยคาของทานวาเปนสงอนพงรบฟง ๕. ใหเกยรตและคมครองกลสตร มใหมการขมเหงรงแก ๖. เคารพบชาสกการะเจดย ปชนยสถาน อนสาวรยประจาชาต อน

เปนเครองเตอนความทรงจา เราใหทาด และเปนทรวมใจของหมชน ไมละเลย พธเคารพบชาอนพงทาตออนสรณสถานเหลานนตามประเพณ

๗. จดการใหความอารกขา บารง คมครอง อนชอบธรรม แกบรรพชต

ผทรงศลทรงธรรมบรสทธ ซงเปนหลกใจและเปนตวอยางทางศลธรรมของประชาชน เตมใจตอนรบและหวงใหทานอยโดยผาสก

(ท.ม. ๑๐/๖๘/๘๖)

นอกจากน พงประพฤตตนเปนผครองเรอนและหวหนาครอบครวทด ตามหลกปฏบตในบทท ๑๒ วาดวยคนครองเรอนทเลศลา โดยเฉพาะขอ จ. ครองตนเปนพลเมองทด

ธรรมนญชวต ๒๗

๗. คนผนารฐ

(พระมหากษตรย หรอผปกครองบานเมอง)

ทานผเปนใหญในแผนดน ผนา และผปกครองรฐ ตงตนแตพระเจา

จกรพรรด พระมหากษตรย ตลอดจนนกปกครองโดยทวไป มหลกธรรมท

เปนคณสมบต และเปนขอปฏบต ดงน

ก. ทรงทศพธราชธรรม คอ มคณธรรมของผปกครอง หรอ ราชธรรม (ธรรมของพระราชา) ๑๐ ประการ ดงน

๑. ทาน ใหปนชวยประชา คอ บาเพญตนเปนผให โดยมงปกครองหรอทางานเพอใหเขาได มใชเพอจะเอาจากเขา เอาใจใสอานวยบรการ จดสรรความสงเคราะห อนเคราะห ใหประชาราษฎรไดรบประโยชนสข

ความสะดวกปลอดภย ตลอดจนใหความชวยเหลอแกผเดอดรอนประสบทกข และใหความสนบสนนแกคนทาความด

๒. ศล รกษาความสจรต คอ ประพฤตดงาม สารวมกายและวจทวาร

ประกอบแตการสจรต รกษากตตคณ ประพฤตใหควรเปนตวอยาง และเปนทเคารพนบถอของประชาราษฎร มใหมขอทผใดจะดแคลน

๓. ปรจจาคะ บาเพญกจดวยเสยสละ คอ สามารถเสยสละความสข

สาราญ เปนตน ตลอดจนชวตของตนได เพอประโยชนสขของประชาชน และความสงบเรยบรอยของบานเมอง

๔. อาชชวะ ปฏบตภาระโดยซอตรง คอ ซอตรงทรงสตยไรมารยา

ปฏบตภารกจโดยสจรต มความจรงใจ ไมหลอกลวงประชาชน ๕. มททวะ ทรงความออนโยนเขาถงคน คอ มอธยาศย ไมเยอหยง

หยาบคายกระดางถอองค มความงามสงาเกดแตทวงทกรยาสภาพนมนวล

ละมนละไม ควรไดความรกภกด แตมขาดยาเกรง

๒๘ ธรรมนญชวต

๖. ตปะ พนมวเมาดวยเผากเลส คอ แผดเผากเลสตณหา มใหเขามาครอบงาจต ระงบยบยงขมใจได ไมหลงใหลหมกมนในความสขสาราญ

และการปรนเปรอ มความเปนอยสมาเสมอหรออยอยางงายๆ สามญ มงมนแตจะบาเพญเพยรทากจในหนาทใหบรบรณ

๗. อกโกธะ ถอเหตผลไมโกรธา คอ ไมเกรยวกราด ไมวนจฉยความ

และกระทาการดวยอานาจความโกรธ มเมตตาประจาใจไวระงบความเคองขน วนจฉยความและกระทาการดวยจตอนสขมราบเรยบตามธรรม

๘. อวหงสา มอหงสานารมเยน คอ ไมหลงระเรงอานาจ ไมบบคน

กดข มความกรณา ไมหาเหตเบยดเบยนลงโทษอาชญาแกประชาราษฎรผใดดวยอาศยความอาฆาตเกลยดชง

๙. ขนต ชานะเขญดวยขนต คอ อดทนตองานทตรากตรา อดทนตอ

ความเหนอยยาก ถงจะลาบากกายนาเหนอยหนายเพยงไร กไมทอถอย ถงจะถกยวถกหยนดวยถอยคาเสยดสถากถางอยางใด กไมหมดกาลงใจ ไมยอมละทงกจกรณยทบาเพญโดยชอบธรรม

๑๐. อวโรธนะ มปฏบตคลาดจากธรรม คอ ประพฤตมใหผดจากประศาสนธรรม อนถอประโยชนสขความดงามของรฐและราษฎรเปนทตง อนใดประชาราษฎรปรารถนาโดยชอบธรรม กไมขดขน การใดจะเปนไปโดย

ชอบธรรม เพอประโยชนสขของประชาชน กไมขดขวาง วางองคเปนหลก หนกแนนในธรรมคงท ไมมความเอนเอยงหวนไหว เพราะถอยคาดรายลาภสกการะหรออฏฐารมณอนฏฐารมณใดๆ สถตมนในธรรม ทงสวนยตธรรม

คอ ความเทยงธรรม กด นตธรรม คอ ระเบยบแบบแผนหลกการปกครอง ตลอดจนขนบธรรมเนยมประเพณอนดงาม กด ไมประพฤตใหเคลอนคลาดวบตไป

(ข.ชา. ๒๘/๒๔๐/๘๖)

ธรรมนญชวต ๒๙

ข. บาเพญกรณยของจกรพรรด คอ ปฏบตหนาทของนกปกครองผยงใหญ ทเรยกวา จกรวรรดวตร (ธรรมเนยมหรอหนาทประจาของจกรพรรด) ๕

ประการ∗ คอ ๑. ธรรมาธปไตย ถอธรรมเปนใหญ คอ ยดถอความจรง ความ

ถกตอง ความดงาม เหตผล หลกการ กฎกตกาทชอบธรรม เปนบรรทดฐาน

เคารพธรรม เชดชธรรม นยมธรรม ตงตนอยในธรรม ประพฤตธรรมดวยตนเอง

๒. ธรรมการกขา ใหความคมครองโดยธรรม คอ จดอานวยการ

รกษาคมครองปองกนอนชอบธรรม แกชนทกหมเหลาในแผนดน คอ คนภายใน∗∗ ขาราชการฝายทหาร ขาราชการฝายปกครอง ขาราชการพลเรอน นกวชาการ และคนตางอาชพ เชนพอคาและเกษตรกร ชาวนคมชนบทและ

ชนชายแดน พระสงฆและบรรพชตผทรงศลทรงคณธรรม ตลอดจนสตวเทาสตวปก อนควรสงวนพนธทงหลาย

๓. มา อธรรมการ หามกนการอาธรรม คอ จดการปองกนแกไข ม

ใหการกระทาทไมเปนธรรม การเบยดเบยนขมเหง และความผดความชวรายเดอดรอน เกดมขนในบานเมอง ชกนาประชาชนใหตงมนในสจรตและนยมธรรม รวมทงจดวางระบบทกนคนราย ใหโอกาสคนด

๔. ธนานประทาน ปนทรพยแกชนผยากไร มใหมคนขดสนยากไรในแผนดน เชน จดใหราษฎรทงปวงมทางหาเลยงชพ ทามาหากนไดโดยสจรต

๕. ปรปจฉา ไมขาดการสอบถามปรกษา แสวงปญญาและความด

งามยงขนไป โดยมทปรกษาททรงวชาการทรงคณธรรม ผประพฤตด ประพฤตชอบ ผไมประมาทมวเมา ทจะชวยใหเจรญปญญาและกศลธรรม

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๓ หนา ๘๑ ∗∗ หมายถง พระมเหส โอรส ธดา ขาราชการในพระองค หรอคนในครอบครวและในปกครองสวนตวซงพง

คมครอง โดยใหการบารงเลยงอบรมส งสอน เปนตน ใหอยสขสงบและเคารพนบถอกน

๓๐ ธรรมนญชวต

หมนพบปะพระสงฆและนกปราชญ ไถถามหาความรหาความดงามหาความจรง และถกขอปญหาตางๆ อยโดยสมาเสมอตามกาลอนควร เพอ

ซกซอมตรวจสอบตนใหเจรญกาวหนา และดาเนนกจการในทางทถกตองชอบธรรม ดงาม และเปนไปเพอประโยชนสขอยางแทจรง

(ท.ปา. ๑๑/๓๕/๖๕)

ค. ประกอบราชสงคหะ คอ ทานบารงทวยราษฎร ใหประชาชาตดารงอยในเอกภาพและสามคค ดวยหลกธรรมทเรยกวา ราชสงคหวตถ (หลกการ สงเคราะหประชาชนของพระราชา) ๔ ประการ คอ

๑. สสสเมธะ ฉลาดบารงธญญาหาร คอ ปรชาสามารถในนโยบายทจะบารงพชพนธธญญาหาร สงเสรมการเกษตรใหอดมสมบรณ

๒. ปรสเมธะ ฉลาดบารงขาราชการ คอ ปรชาสามารถในนโยบายท

จะบารงขาราชการ ดวยการสงเสรมคนดมความสามารถ และจดสวสดการใหด เปนตน

๓. สมมาปาสะ ผกประสานปวงประชา คอ ผดงผสานประชาชนไว

ดวยนโยบายสงเสรมอาชพ เชน จดทนใหคนยากจนยมไปสรางตนในพาณชยกรรม หรอดาเนนกจการตางๆ ไมใหฐานะเหลอมลาหางเหนจนแตกแยกกน

๔. วาชไปยะ มวาทะดดดมใจ คอ รจกพด รจกชแจงแนะนา รจกทกทาย ไถถามทกขสขราษฎรทกชน แมปราศรยกไพเราะนาฟง ทงประกอบดวยเหตผล เปนหลกฐาน มประโยชน เปนทางแหงการสรางสรรค

แกไขปญหา เสรมความสามคค ทาใหเกดความเขาใจด ความเชอถอ และความนยมนบถอ

(ส.ส. ๑๕/๓๕๑/๑๑๐)

ง. ละเวนอคต นกปกครอง เมอปฏบตหนาท พงเวนความลาเอยง หรอความประพฤตทคลาดเคลอนจากธรรม ๔ ประการ

ธรรมนญชวต ๓๑

๑. ฉนทาคต ลาเอยงเพราะชอบ ๒. โทสาคต ลาเอยงเพราะชง

๓. โมหาคต ลาเอยงเพราะหลงหรอเขลา ๔. ภยาคต ลาเอยงเพราะขลาดกลว

(ท.ปา. ๑๑/๑๗๖/๑๙๖)

๓๒ ธรรมนญชวต

หมวดสอง

คนกบชวต u

๘. คนมชวตอยอยางมนใจ (ชวตทเลศลาสมบรณ)

คนทมความมนใจในชวตของตน จนไมหวาดหวนพรนพรงแมตอความ

ตาย กเพราะไดดาเนนชวตของตนอยอยางดทสด และไดใชชวตนนใหเกด

คณประโยชนคมคากบการทไดเกดมาแลวชาตหนง เรยกไดวาเปนอยอยางผมชย ประสบความสาเรจในการดาเนนชวต คนเชนนนคอผทไดเขาถงจดหมายแหงการมชวต และดาเนนชวตของตนตามหลกการตอไปน

ก. นาชวตสจดหมาย คอ ดาเนนชวตใหบรรลประโยชนทเปนจดหมายของการมชวต ทเรยกวา อตถะ หรอ อรรถ ๓ คอ

๑. ทฏฐธมมกตถะ จดหมายขนตาเหน หรอ ประโยชนปจจบน ท

สาคญ คอ ก) มสขภาพด รางกายแขงแรง ไรโรค งามสงา อายยนยาว ข) มเงนมงาน มทรพยจากอาชพสจรต พงตนไดทางเศรษฐกจ

ค) มสถานภาพด ทรงยศ เกยรต ไมตร เปนทยอมรบในสงคม ง) มครอบครวผาสก ทาวงศตระกลใหเปนทนบถอ

ทงหมดน พงใหเกดมโดยธรรม และใชหรอปฏบตใหเกดประโยชนสข

โดยชอบ ทงแกตนและผอน ๒. สมปรายกตถะ จดหมายขนเลยตาเหน หรอ ประโยชนเบองหนา

ทเปนคณคาของชวต ซงใหเกดความสขลาลกภายใน โดยเฉพาะ

ก) ความอบอนซาบซงสขใจ ดวยศรทธา มหลกใจ ข) ความภมใจ ในชวตสะอาด ทไดประพฤตแตการดงามสจรต

ธรรมนญชวต ๓๓

ค) ความอมใจ ในชวตมคณคา ทไดเสยสละบาเพญประโยชน ง) ความแกลวกลามนใจ ดวยมปญญาทจะแกปญหานาพาชวตไป

จ) ความโปรงโลงมนใจ วาไดทากรรมด มหลกประกนวถสภพใหม ๓. ปรมตถะ จดหมายสงสด หรอ ประโยชนอยางยง คอ การม

ปญญารเทาทนความจรง เขาถงธรรมชาตของโลกและชวต อนทาใหจตใจ

เปนอสระ ก) ไมหวนไหวหรอถกครอบงาดวยความผนผวนปรวนแปรตางๆ ข) ไมผดหวงโศกเศราบบคนจตเพราะความยดตดถอมนในสงใด

ค) ปลอดโปรง สงบ ผองใส สดชน เบกบานใจตลอดเวลา ง) เปนอยและทาการดวยปญญาซงมองทเหตปจจย

อตถะ ๓ ขนน จดแบงใหมเปน ๓ ดานดงน

๑. อตตตถะ จดหมายเพอตน หรอ ประโยชนตน คอ ประโยชน ๓ ขนขางตน ซงพงทาใหเกดขนแกตนเอง หรอพฒนาชวตของตนใหลถง

๒. ปรตถะ จดหมายเพอผอน หรอ ประโยชนผอน คอ ประโยชน ๓

ขนขางตน ซงพงชวยเหลอใหผอนหรอเพอนมนษยไดบรรลถง ดวยการชกนาสนบสนนใหเขาพฒนาชวตของเขาเองขนไปจนเขาถงตามลาดบ

๓. อภยตถะ จดหมายรวมกน หรอ ประโยชนทงสองฝาย คอ

ประโยชนสขและความดงามรวมกนของชมชนหรอสงคม รวมทงภาวะและปจจยแวดลอมตางๆ ทงทางวตถ เชน ปา แมนา ถนนหนทาง และทางนามธรรม เชน ศลธรรม วฒนธรรม ซงพงชวยกนสรางสรรคบารงรกษา

เพอเกอหนนใหทงตนและผอนกาวไปสจดหมาย ๓ ขนขางตน อยางนอยไมใหการแสวงประโยชนตนสงผลกระทบเสยหายตอประโยชนสขของสวนรวม ดงตวอยาง พระภกษเมอปฏบตตามพระวนย ยอมชวยรกษาสามคคแหง

สงฆ อนเปนบรรยากาศทเกอหนนใหภกษทอยรวมกนทกรปอยผาสก และเจรญงอกงามในการปฏบต จนอาจลถงปรมตถ คอประโยชนสงสด

(ข.จ. ๓๐/๗๕๕/๓๘๙)

๓๔ ธรรมนญชวต

ข. ภายในทรงพลง คอ มกาลงทเกดจากคณธรรมความประพฤตปฏบตทเปนหลกประกนของชวต ซงทาใหเกดความมนใจในตนเองจนไมมความ

หวาดหวนกลวภย เรยกวา พละ (ธรรมอนเปนกาลง) ม ๔ ประการ กลาวคอ ๑. ปญญาพละ กาลงปญญา คอ ไดศกษา มความรความเขาใจ

ถกตองชดเจน ในเรองราวและกจการทตนเกยวของ ตลอดไปถงสภาวะอน

เปนธรรมดาของโลกและชวต เปนผกระทาการตางๆ ดวยความเขาใจเหตผล และสภาพความจรง

๒. วรยพละ กาลงความเพยร คอ เปนผประกอบกจทาหนาทการ

งานตางๆ อยตลอดเวลา ดวยความบากบนพยายาม ไมไดทอดทงหรอยอหยอนทอถอย

๓. อนวชชพละ∗ กาลงสจรต หรอกาลงความบรสทธ คอมความ

ประพฤตและหนาทการงาน สจรตไรโทษ สะอาดบรสทธ ไมมขอทใครจะตเตยนได

๔. สงคหพละ กาลงการสงเคราะห คอ ไดชวยเหลอเกอกล ทาตนให

เปนประโยชนแกเพอนมนษย เปนสมาชกทมคณประโยชนของชมชน ตวอยางเชน เปนขาราชการ พงจาสนๆ วา รงานด ทาหนาทไม

บกพรอง มอสะอาด ไมขาดมนษยสมพนธ

(อง.นวก. ๒๓/๒๐๙/๓๗๖)

ค. ตงตนบนฐานทมน ซงใชเปนทยนหยดใหสามารถยดเอาผลสาเรจสงสดอนเปนทหมายได โดยไมเกดความสาคญตนผด ไมเปดชองแกความผดพลาด

เสยหาย และไมเกดสงมวหมองหมกหมมทบถมตน ดวยการปฏบตตามหลกธรรมทเรยกวา อธษฐาน (ธรรมเปนทมน) ๔ ประการ คอ

∗ แปลตามศพทวา “กาลงการกระทาทปราศจากโทษ”

ธรรมนญชวต ๓๕

๑. ปญญา ใชปญญา คอ ดาเนนชวตดวยปญญา ทากจการตางๆ ดวยความคด เมอประสบเหตใดๆ กไมววามตามอารมณหรอหลงไปตามสง

ทเยายวน ศกษาสงตางๆ ใหมความรชด หยงเหนเหตผล เขาใจภาวะของสงทงหลายจนเขาถงความจรง

๒. สจจะ รกษาสจจะ คอ สงวนรกษาดารงตนมนในความจรงทรชด

เหนชดดวยปญญา เรมแตจรงวาจา จรงในหลกการ จรงในการปฏบต จนถงจรงปรมตถ

๓. จาคะ เพมพนจาคะ คอ คอยเสรมหรอทวความเสยสละ ให

เขมแขงมกาลงแรงยงขนอยเสมอ เพอปองกนหรอทดทานตนไวมใหตกไปเปนทาสของลาภสกการะและผลสาเรจเปนตนทตนไดสรางขน อนคอยลอเราเยายวน ใหเกดความยดตด ลาพอง และลมหลงมวเมา สงใดเคยชนเปน

นสย หรอเคยยดถอไว แตผดพลาด ไมจรง ไมถกตอง กสามารถละไดทงหมดเรมแตสละอามสจนถงสละกเลส

๔. อปสมะ รจกสงบใจ คอรจกหาความสขสงบทางจตใจ ฝกตน ให

สามารถระงบความมวหมองดบความขดของวนวายอนเกดจากกเลสได ทาจตใจใหสงบผองใสรจกรสแหงสนต คนทรจกรสแหงความสขอนเกดจากความสงบใจแลว ยอมจะไมหลงใหลมวเมาในวตถ หรอลาภ ยศ สรรเสรญ

เปนตน โดยงาย

(ม.อ. ๑๔/๖๘๒/๔๓๗)

๓๖ ธรรมนญชวต

๙. คนประสบความสาเรจ (ชวตทกาวหนาและสาเรจ)

ผทตองการดาเนนชวตใหเจรญกาวหนาประสบความสาเรจ ไมวาจะในดานการศกษา หรออาชพการงานกตาม พงปฏบตตามหลกตอไปน

ก. หลกความเจรญ ปฏบตตามหลกธรรม ทจะนาชวตไปสความเจรญรงเรอง

ทเรยกวา จกร (ธรรมประดจลอทงสทนารถไปสจดหมาย) ซงม ๔ ขอ คอ ๑. ปฏรปเทสวาสะ เลอกอยถนทเหมาะ คอ เลอกหาถนทอย หรอ

แหลงเลาเรยนดาเนนชวตทด ซงมบคคลและสงแวดลอมทอานวยแกการศกษา

พฒนาชวต การแสวงธรรมหาความร การสรางสรรคความดงาม และความเจรญกาวหนา

๒. สปปรสปสสยะ เสาะเสวนาคนด คอ รจกเสวนาคบหา หรอรวม

หมกบบคคลผร ผทรงคณ และผทจะเกอกลแกการแสวงธรรมหาความร ความกาวหนางอกงาม และความเจรญโดยธรรม

๓. อตตสมมาปณธ ตงตนไวถกวถ คอ ดารงตนมนอยในธรรมและ

ทางดาเนนชวตทถกตอง ตงเปาหมายชวตและการงานใหดงามแนชด และนาตนไปถกทางสจดหมาย แนวแน มนคง ไมพราสาย ไมไถลเชอนแช

๔. ปพเพกตปญญตา มทนดไดเตรยมไว ทนดสวนหนง คอ ความม

สตปญญา ความถนด และรางกายด เปนตน ทเปนพนมาแตเดม และอกสวนหนง คอ อาศยพนเดมเทาทตวมอย รจกแกไขปรบปรงตน ศกษาหาความร สรางเสรมคณสมบต ความดงาม ฝกฝนความชานชานาญเตรยมไว

กอนแตตน ซงเมอมเหตตองใชกจะเปนผพรอมทจะตอนรบความสาเรจ สามารถสรางสรรค ประโยชนสข และกาวสความเจรญยงๆ ขนไป

(อง.จตกก. ๒๑/๓๑/๔๑)

ธรรมนญชวต ๓๗

ข. หลกความสาเรจ ปฏบตตามหลกธรรม ทจะนาไปสความสาเรจแหงกจการนนๆ ทเรยกวา อทธบาท (ธรรมใหถงความสาเรจ) ซงม ๔ ขอ คอ

๑. ฉนทะ มใจรก คอ พอใจจะทาสงนน และทาดวยใจรก ตองการทาใหเปนผลสาเรจอยางดแหงกจหรองานททา มใชสกวาทาพอใหเสรจๆ หรอ เพยงเพราะอยากไดรางวลหรอผลกาไร

๒. วรยะ พากเพยรทา คอ ขยนหมนประกอบ หมนกระทาสงนนดวยความพยายาม เขมแขง อดทน เอาธระ ไมทอดทง ไมทอถอย กาวไปขางหนาจนกวาจะสาเรจ

๓. จตตะ เอาจตฝกใฝ คอ ตงจตรบรในสงททา และทาสงนนดวยความคด ไมปลอยจตใจใหฟงซานเลอนลอย ใชความคดในเรองนนบอยๆ เสมอๆ ทากจหรองานนนอยางอทศตวอทศใจ

๔. วมงสา ใชปญญาสอบสวน คอ หมนใชปญญาพจารณาใครครวญตรวจตราหาเหตผล และตรวจสอบขอยงหยอนเกนเลยบกพรองขดของ เปนตน ในสงททานน โดยรจกทดลอง วางแผน วดผล คดคนวธแกไขปรบปรง เปน

ตน เพอจดการและดาเนนงานนนใหไดผลดยงขนไป ตวอยางเชน ผทางานทวๆ ไป อาจจาสนๆ วา รกงาน สงาน ใสใจงาน

และทางานดวยปญญา

(ท.ปา. ๑๑/๒๓๑/๒๓๓)

ค. หลกเผลดโพธญาณ ดาเนนตามพระพทธปฏปทา ดวยการปฏบตตามธรรม ๒ อยางทเปนเหตใหพระองคบรรลสมโพธญาณ เรยกวา อปญญาต-

ธรรม (ธรรมทพระพทธเจาทรงปฏบตเหนคณประจกษกบพระองคเอง) คอ

๓๘ ธรรมนญชวต

๑. อสนตฏตา กสเลส ธมเมส ไมสนโดษในกศลธรรม คอ ไมรอม

ไมรพอ ในการสรางสรรคความดและสงทด

๒. อปปฏวาณตา จ ปธานสม บาเพญเพยรไมระยอ คอ เพยรพยายามกาวหนาเรอยไป ไมยอมถอยหลง ไมยอมแพ ไมยอมทอถอยตออปสรรค และความเหนดเหนอยยากลาบาก

(ท.ปา. ๑๑/๒๒๗/๒๒๓)

ธรรมนญชวต ๓๙

๑๐. คนรจกทามาหาเลยงชพ

(ชวตทเปนหลกฐาน)

คนทจะเรยกไดวา รจกหา รจกใชทรพย หรอหาเงนเปน ใชเงนเปน

เปนคนทามาหากนทด ตงตวสรางหลกฐานได และใชทรพยสมบตใหเปน

ประโยชน เปนผปฏบตหนาททางเศรษฐกจอยางถกตอง กเพราะปฏบตตามหลกธรรมตอไปน ก. ขนหาและรกษาสมบต ปฏบตตามหลกธรรมทเปนไปเพอประโยชนปจจบน

หรอหลกธรรมอนอานวยประโยชนสขขนตน ทเรยกวา ทฏฐธมมกตถ-สงวตตนกธรรม∗ ๔ ประการ

๑. อฏฐานสมปทา ถงพรอมดวยความหมน คอ ขยนหมนเพยร ใน

การปฏบตหนาทการงาน และการประกอบอาชพทสจรต ฝกฝนใหมความชานชานาญและรจรง รจกใชปญญาสอดสอง ตรวจตรา หาวธการทเหมาะทด จดการและดาเนนการใหไดผลด

๒. อารกขสมปทา ถงพรอมดวยการรกษา คอ รจกคมครอง เกบ รกษาโภคทรพยและผลงานทตนไดทาไวดวยความขยนหมนเพยรโดยชอบธรรม ดวยกาลงงานของตน ไมใหเปนอนตรายหรอเสอมเสย

๓. กลยาณมตตตา คบหาคนดเปนมตร คอ รจกเสวนาคบหาคน ไมคบไมเอาอยางผทชกจงไปในทางเสอมเสย เลอกเสวนาศกษาเยยงอยางทานผรผทรงคณ ผมความสามารถ ผนาเคารพนบถอ และมคณสมบตเกอกลแก

อาชพการงาน

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๔ หนา ๘๑

๔๐ ธรรมนญชวต

๔. สมชวตา เลยงชวตแตพอด คอ รจกกาหนดรายไดและรายจาย เปนอยพอดสมรายได มใหฝดเคองหรอฟมเฟอย ใหรายไดเหนอรายจาย ม

ประหยดเกบไว (อง.อฏก. ๒๓/๑๔๔/๒๘๙)

ข. ขนแจงจดสรรทรพย เมอหาทรพยมาไดแลว รจกจดสรรทรพยนน โดย

ถอหลกการแบงทรพยเปน ๔ สวน ทเรยกวา โภควภาค ๔ คอ • เอเกน โภเค ภเชยย ๑ สวน ใชจายเลยงตน เลยงคนทควรบารง

เลยง และทาประโยชน

• ทวห กมม ปโยชเย ๒ สวน ใชเปนทนประกอบการงาน • จตตถจ นธาเปยย อก ๑ สวน เกบไวใชในคราวจาเปน

(ท.ปา. ๑๑/๑๙๗/๒๐๒)

ค. ขนจบจายกนใช พงเขาใจและคานงไวเสมอวา การทเพยรพยายามแสวงหา รกษา และครอบครองโภคทรพยไวนน กเพอจะใชใหเปนประโยชนทงแกตนและคนอน ถาไมใชทรพยสมบตใหเกดคณประโยชนแลว การหาและ

การมทรพยสมบตกปราศจากคณคา หาความหมายใดๆ มได ดงนน เมอมทรพยหรอหาทรพยมาไดแลว พงปฏบตตอทรพยหนงสวนแรกในขอ ข. ตามหลก โภคาทยะ (ประโยชนทควรถอเอาจากโภคะ หรอเหตผลทอรย

สาวกควรยดถอ ในการทจะมหรอครอบครองทรพยสมบต) ๕ ประการ ดงพทธพจนวา

อรยสาวกแสวงหาโภคทรพยมาไดดวยนาพกนาแรงความขยนหมนเพยร

ของตน และโดยทางสจรตชอบธรรมแลว ๑. เลยงตว เลยงมารดาบดา บตร ภรรยา และคนในปกครองทงหลาย

ใหเปนสข

๒. บารงมตรสหาย และผรวมกจการงานใหเปนสข ๓. ใชปกปองรกษาสวสดภาพ ทาตนใหมนคงปลอดจากภยนตราย

ธรรมนญชวต ๔๑

๔. ทาพล คอ สละเพอบารงและบชา ๕ อยาง (๑) ญาตพล สงเคราะหญาต

(๒) อตถพล ตอนรบแขก (๓) ปพพเปตพล ทาบญหรอสกการะอทศผลวงลบ (๔) ราชพล บารงราชการดวยการเสยภาษอากร เปนตน

(๕) เทวตาพล ถวายเทวดา คอ ทาบญอทศสงทเคารพบชาตามความเชอถอ

๕. อปถมภบารงพระสงฆ และเหลาบรรพชตผประพฤตด ปฏบตชอบ

ผไมประมาทมวเมา เมอไดใชโภคทรพยทาประโยชนอยางนแลว ถงโภคะจะหมดสนไปก

สบายใจไดวา ไดใชโภคะนนใหเปนประโยชนถกตองตามเหตผลแลว ถงโภคะ

เพมขน กสบายใจ เชนเดยวกน เปนอนไมตองเดอดรอนใจในทงสองกรณ (อง.ปจก. ๒๒/๔๑/๔๘)

การใชจายใน ๕ ขอน ทานมงแจกแจงรายการทพงจาย ใหรวาควรใช

ทรพยทาอะไรบาง มใชหมายความวาใหแบงสวนเทากนไปทกขอ นอกจากนน ทานมงกลาวเฉพาะรายการทพงจายเปนประจาสาหรบคนทวไป แตถาผใดสามารถ กควรบาเพญประโยชนใหมากขนไปอก ตามหลก สงคหวตถ

(ในบทท ๔) เปนตน

๔๒ ธรรมนญชวต

๑๑. คนครองเรอนทเลศลา (ชวตบานทสมบรณ)

คนทจะเรยกไดวาประสบความสาเรจในการครองเรอน เปนคฤหสถหรอชาวบานทด นาเคารพนบถอเปนแบบฉบบ ควรถอเปนตวอยาง จะตองวดดวยหลกเกณฑ ดงน

ก. มความสขสประการ คอ ความสขอนชอบธรรมทผครองเรอนควรม หรอความสขทชาวบานควรพยายามทาใหเกดขนแกตนอยเสมอ เรยกสนๆ วา สขของคฤหสถ (กามโภคสข) ๔ คอ

๑. อตถสข สขเกดจากความมทรพย คอ ความภมใจ เอบอมและอนใจวา ตนมโภคทรพย ทไดมาดวยนาพกนาแรงความขยนหมนเพยรของตน และโดยทางชอบธรรม

๒. โภคสข สขเกดจากการใชจายทรพย คอ ความภมใจ เอบอมใจวา ตนไดใชทรพยทไดมาโดยชอบนน เลยงตว เลยงครอบครว เลยงผทควรเลยง และบาเพญคณประโยชน

๓. อนณสข สขเกดจากความไมเปนหน คอ ความภมใจ เอบอมใจวา ตนเปนไท ไมมหนสนตดคางใคร

๔. อนวชชสข สขเกดจากความประพฤตไมมโทษ คอ ความภมใจ

เอบอมใจวา ตนมความประพฤตสจรต ไมบกพรองเสยหาย ใครตเตยนไมได ทงทางกาย ทางวาจา และทางใจ∗

บรรดาสข ๔ อยางน อนวชชสขมคามากทสด

(อง.จตกก. ๒๑/๖๒/๙๑)

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๕ หนา ๘๑

ธรรมนญชวต ๔๓

ข. เปนชาวบานแบบฉบบ คนครองเรอน แยกไดเปนหลายประเภท จดเปนขนๆ ไดตงแตรายไปถงด และทดกมหลายระดบ คฤหสถทด นาเคารพ

นบถอแทจรง คอประเภทท ๑๐ ใน ชาวบาน ๑๐ ประเภทตอไปน

กลมท ๑ หาทรพยโดยทางไมชอบธรรม ๑. ไดทรพยมาแลว ไมเลยงตนใหเปนสข ทงไมเผอแผแบงปนและไม

ใชทรพยนนทาความด (เสยทง ๓ สวน) ๒. ไดทรพยมาแลว เลยงตนใหเปนสข แตไมเผอแผแบงปนและไมใช

ทรพยนนทาความด (เสย ๒ สวน ด ๑ สวน)

๓. ไดทรพยมาแลว เลยงตนใหเปนสขดวย เผอแผแบงปนและใชทรพยนนทาความดดวย (เสย ๑ สวน ด ๒ สวน)

กลมท ๒ หาชอบธรรมบาง ไมชอบธรรมบาง

๔. ไดทรพยมาแลว ทาอยางขอ ๑ (เสย ๓ ด ๑) ๕. ไดทรพยมาแลว ทาอยางขอ ๒ (เสย ๒ ด ๒) ๖. ไดทรพยมาแลว ทาอยางขอ ๓ (เสย ๑ ด ๓)

กลมท ๓ หาโดยชอบธรรม ๗. ไดทรพยมาแลว ทาอยางขอ ๑ (เสย ๒ ด ๑) ๘. ไดทรพยมาแลว ทาอยางขอ ๒ (เสย ๑ ด ๒)

๙. ไดทรพยมาแลว ทาอยางขอ ๓ แตยงตด ยงมวเมา หมกมน กนใชทรพยสมบต โดยไมรเทาทนเหนโทษ ไมมปญญาทจะทาตนใหเปนอสระเปนนายเหนอโภคทรพยได (เสย ๑ ด ๓)

พวกพเศษ ผทแสวงหาชอบธรรม และใชอยางมสตสมปชญญะ มจตใจเปนอสระ มลกษณะดงน

๑๐. แสวงหาทรพยโดยทางชอบธรรม; ไดมาแลว เลยงตนใหเปนสข;

เผอแผแบงปน และใชทรพยนนทาความด; ไมลมหลง ไมหมกมนมวเมา กน

๔๔ ธรรมนญชวต

ใช ทรพยสมบตโดยรเทาทน เหนคณโทษ ทางดทางเสยของมน มปญญา ทาตนใหเปนอสระหลดพน เปนนายเหนอโภคทรพย

ประเภทท ๑๐ น พระพทธเจาสรรเสรญวาเปนผเลศ ประเสรฐ สงสด ควรชมทง ๔ สถาน คอ เปนคฤหสถแบบฉบบทนาเคารพนบถอ

(อง.ทสก. ๒๔/๙๑/๑๘๘)

ค. กากบชวตดวยธรรมส คอ ปฏบตตามหลกธรรมสาหรบการครองชวตของคฤหสถ ทเรยกวา ฆราวาสธรรม∗ ๔ ประการ ดงน

๑. สจจะ ความจรง คอ ดารงมนในสจจะ ซอตรง ซอสตย จรงใจ พด

จรง ทาจรง จะทาอะไรกใหเปนทเชอถอไววางใจได ๒. ทมะ ฝกตน คอ บงคบควบคมตนเองได รจกปรบตว และแกไข

ปรบปรงตนใหกาวหนาดงามยงขนอยเสมอ

๓. ขนต อดทน คอ มงหนาทาหนาทการงานดวยความขยนหมนเพยร เขมแขงอดทน ไมหวนไหว มนในจดหมาย ไมทอถอย

๔. จาคะ เสยสละ คอ มนาใจ เออเฟอ ชอบชวยเหลอเกอกล บาเพญ

ประโยชน สละโลภ ละทฐมานะได รวมงานกบคนอนได ไมใจแคบเหนแกตวหรอเอาแตใจตน

(ข.ส. ๒๕/๓๑๑/๓๖๑)

ง. รบผดชอบชวตทเกยวของ คอ มความสมพนธอนดงามอบอนเปนสขภายในครอบครว ตลอดถงญาตมตร ผรวมงาน และคนทพงพาอาศยอยในปกครองทงหมด โดยทาหนาทมใชเพยงนาประโยชนทางวตถมาใหเขา

อยางเดยว แตนาประโยชนสขทางจตใจมาใหดวย โดยประพฤตตนเปนตวอยาง ชวยชกจงใหคนในครอบครวและผเกยวของใกลชดทงหลายเจรญงอกงามขนดวยคณธรรมทเรยกวา อารยวฒ ทง ๕ ดงตอไปน

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๖ หนา ๘๑

ธรรมนญชวต ๔๕

๑. งอกงามดวยศรทธา คอ ใหมความเชอความมนใจในพระรตนตรย และในการทจะทาความด มหลกยดเหนยวจตใจ

๒. งอกงามดวยศล คอ ใหมความประพฤตดงาม สจรต รจกเลยงชวต มวนย และมกรยามารยาทอนงาม

๓. งอกงามดวยสตะ คอ ใหมความรจากการเลาเรยนสดบฟง โดย

แนะนาหรอขวนขวายใหศกษาหาความรทจะฟนฟปรบปรงชวตจตใจ ๔. งอกงามดวยจาคะ คอ ใหมความเออเฟอเผอแผ มนาใจตอกน

และพอใจทาประโยชนแกเพอนมนษย

๕. งอกงามดวยปญญา คอ ใหมความรคด เขาใจเหตผล รด รชว รคณ โทษ ประโยชนมใชประโยชน มองสงทงหลายตามเปนจรง มวจารณญาณ รจกใชปญญาพจารณาเหตปจจย แกไขปญหา และจดทาดาเนนการตางๆ

ใหไดผลด (อง.ปจก. ๒๒/๔๐/๔๗)

จ. ครองตนเปนพลเมองทด นาชวตและครอบครวของตนไปสความเจรญ

สงบสข และเปนพลเมองทสรางสรรคสงคม โดยประพฤต ดงน ๑. น สาธารณทารสส ไมคบชสหามวหมกมนในทางเพศ ๒. น ภเช สาธเมกโก ไมใจแคบเสพสงเลศรสผเดยว

๓. น เสเว โลกายตก ไมพราเวลาถกถอยทเลอนลอยไรสาระ ๔. สลวา ประพฤตด มวนย ตงอยในศล ๕ ๕. วตตสมปนโน ปฏบตกจหนาทสมาเสมอโดยสมบรณ

๖. อปปมตโต ไมประมาท กระตอรอรนทกเวลา ๗. วจกขโณ มวจารณญาณ ทาการโดยใชปญญา ๘. นวาตวตต อตถทโธ สภาพ ไมดอกระดาง ยนดรบฟงผอน

๙. สรโต เสงยมงาม รกความประณตสะอาดเรยบรอย ๑๐. สขโล มท พดจานาฟง ทงใจกายกออนโยน ไมหยาบคาย

๔๖ ธรรมนญชวต

๑๑. สงคเหตา จ มตตาน มนาใจเออสงเคราะหตอมตรสหาย ๑๒. สวภาค เผอแผแบงปน ชวยเหลอคนทวไป

๑๓. วธานวา รจกจดการงานใหเรยบรอยและไดผลด ๑๔. ตปเปยย บารงพระสงฆทรงความร ผทรงศลทรงธรรม ๑๕. ธมมกาโม ใครธรรม รกความสจรต

๑๖. สตาธโร อานมากฟงมาก รวชาของตนเชยวชาญ ๑๗. ปรปจฉโก ชอบสอบถามคนควา ใฝหาความรยงขนไป

(ข.ชา. ๒๘/๙๔๙/๓๓๒)

ธรรมนญชวต ๔๗

๑๒. คนไมหลงโลก (ชวตทไมถลาพลาด)

บคคลทไมประมาทมวเมาจนตกเปนทาสของโลกและชวต อยางทเรยกไดวา หลงโลก เมาชวต กเพราะมสต รจกมอง รจกพจารณา รจกวางตววางใจตอความจรงตางๆ อนมประจาอยกบโลกและชวตเปนคตธรรมดา

ดงน ก. รทนโลกธรรม คอ รจกพจารณา รเทาทน ตงสตใหถกตองตอสภาวะอนหมนเวยนเปลยนแปลงอยเสมอ ในชวตทอยทามกลางโลก ซงเรยกวา โลก-

ธรรม (ธรรมดาของโลกหรอความเปนไปตามคตธรรมดา ซงหมนเวยนมาหาชาวโลก และชาวโลกกหมนเวยนตามมนไป) ๘ ประการ คอ ชนชม ขมขน ๑. ไดลาภ ๒. เสอมลาภ ๓. ไดยศ ๔. เสอมยศ ๕. สรรเสรญ ๖. นนทา ๗. สข ๘. ทกข

โลกธรรม ๘ น จดเปน ๒ ฝาย คอ ทชนชมนาปรารถนานาชอบใจ คนทวไปอยากได เรยกวา อฏฐารมณ พวกหนง ทขมขน ไมนาปรารถนา ไมนาพอใจ คนทวไปเกลยดกลว เรยกวา อนฏฐารมณ พวกหนง แตจะชอบใจ

อยากไดหรอไมกตาม โลกธรรมเหลาน เปนสงทเกดขนไดแกทกคน ทงแกปถชนผไมมการศกษา และแกอรยสาวกผมการศกษา จะแตกตางกน กแตการวางใจและการปฏบตตนตอสงเหลาน กลาวคอ

๑. ปถชนผไมมการศกษา ไมรจกฝกอบรมตน ยอมไมเขาใจ ไมรเทาทนตามความเปนจรง ลมหลงลมตน ยนดยนราย คราวไดกหลงใหลมวเมา หรอลาพองจนเหลงลอย คราวเสยกหงอยละเหยหมดกาลงหรอถงกบ

๔๘ ธรรมนญชวต

คลมคลงไป ปลอยใหโลกธรรมเขาครอบงายายจต ฟยบเรอยไป ไมพนจากทกขโศก

๒. สวนผมการศกษา เปนอรยสาวก รจกพจารณารเทาทนตามความเปนจรงวา สงเหลาน ไมวาอยางไรกตาม ทเกดขนแกตน ลวนไมเทยง ไมคงทน ไมสมบรณ มความแปรปรวนไดเปนธรรมดา จงไมหลงใหลมวเมา

เคลมไปตามอฏฐารมณ ไมขนมวหมนหมองคลมคลงไปในเพราะอนฏฐารมณ มสตดารงอยได วางตววางใจพอด ไมเหลงในสขและไมถกทกขทวมทบ

ยงกวานน อรยสาวกอาจใชโลกธรรมเหลานนใหเปนประโยชน เชน

ใชอนฏฐารมณเปนบทเรยน บททดสอบ หรอเปนแบบฝกหดในการพฒนาตน และใชอฏฐารมณเปนโอกาสหรอเปนอปกรณในการสรางสรรคความดงามและบาเพญคณประโยชนใหยงขนไป

(อง.อฏก. ๒๓/๙๖/๑๕๙)

ข. ไมมองขามเทวทต คอ รจกมอง รจกพจารณาสภาวะทปรากฏอยเสมอในหมมนษย อนเปนสญญาณเตอนใจใหระลกถงคตธรรมดาของชวต ทไม

ควรลมหลงมวเมา ซงเรยกวา เทวทต (สอแจงขาวของยมเทพ หรอตวแทนของพญายม) ๕ อยาง คอ

๑. เดกออน วาคนเราทกคนเกดมา กอยางน เพยงเทาน

๒. คนแก วาทกคน หากมชวตอยไดนาน กตองประสบภาวะเชนน ๓. คนเจบ วาภาวะเชนน เราทกคนอาจประสบไดดวยกนทงนน ๔. คนตองโทษ วากรรมชวนน ไมตองพดถงตายไป แมในบดนกมผล

เดอดรอนเปนทกข ๕. คนตาย วาภาวะเชนน เราทกคนตองไดพบ ไมมใครพน และ

กาหนดไมไดวา ทไหน เมอใด

ธรรมนญชวต ๔๙

มองเหนสภาพเชนนเมอใด เชน เมอผานเขาไปในสสาน ทณฑสถาน และโรงพยาบาลเปนตน กมใหมใจหดหหรอหวาดกลว แตใหมสต รจกใช

ปญญาพจารณา จะไดเกดความสงเวช เรงขวนขวายประกอบแตกลยาณกรรม คอ การกระทาทดงาม ดาเนนชวตดวยความไมมวเมา ไมประมาท

(ม.อ. ๑๔/๕๐๗/๓๓๕)

ค. คานงสตรแหงชวต แมไมใชเวลาทมองเหนเทวทต กควรพจารณาอยเสมอ ตามหลกทเรยกวา อภณหปจจเวกขณ (สงททกคน ไมวาหญง ไมวาชาย ไมวาชาวบาน ไมวาชาววด ควรหดพจารณาเนองๆ) ซงมอย ๕

ประการ คอ ๑. ชราธมมตา ควรพจารณาเนองๆ วา เรามความแกเปนธรรมดา

ไมลวงพนความแกไปได

๒. พยาธธมมตา ควรพจารณาเนองๆ วา เรามความเจบปวยไขเปนธรรมดา ไมลวงพนความเจบปวยไปได

๓. มรณธมมตา ควรพจารณาเนองๆ วา เรามความตายเปนธรรมดา

ไมลวงพนความตายไปได ๔. ปยวนาภาวตา ควรพจารณาเนองๆ วา เราจกตองประสบความ

พลดพราก ทงจากคนและของทรกทชอบใจไปทงสน

๕. กมมสสกตา ควรพจารณาเนองๆ วา เรามกรรมเปนของตน เราทากรรมใด ดกตาม ชวกตาม จกตองเปนทายาทของกรรมนน

เมอพจารณาอยเสมออยางน กจะชวยปองกนความมวเมา ในความ

เปนหนมสาว ในทรพยสมบต และในชวต เปนตน บรรเทาความลมหลงความถอมนยดตด และปองกนการทาความทจรต ทาใหเรงขวนขวายทาแตสงทดงามเปนประโยชน

(อง.ปจก. ๒๒/๕๗/๘๑)

๕๐ ธรรมนญชวต

หมวดสาม

คนกบคน u

๑๓. คนรวมชวต (คครองทด)

คครองทด ทจะเปนครวมชวตกนได นอกจากกามคณแลว ควรมคณสมบต และประพฤตตามขอปฏบต ดงน

ก. คสรางคสม มหลกธรรมของคชวต ทจะทาใหคสมรสมชวตสอดคลอง

กลมกลนกน เปนพนฐานอนมนคงทจะทาใหอยครองกนไดยดยาว เรยกวา สมชวธรรม ๔ ประการ คอ

๑. สมสทธา มศรทธาสมกน เคารพนบถอในลทธศาสนา สงเคารพ

บชา แนวความคดความเชอถอ หรอหลกการตางๆ ตลอดจนแนวความสนใจอยางเดยวกน หนกแนนเสมอกน หรอปรบเขาหากน ลงกนได

๒. สมสลา มศลสมกน มความประพฤต ศลธรรม จรรยา มารยาท

พนฐานการอบรม พอเหมาะสอดคลอง ไปกนได ๓. สมจาคา มจาคะสมกน มความเออเฟอเผอแผ ความโอบออมอาร

ความมใจกวาง ความเสยสละ ความพรอมทจะชวยเหลอเกอกลผอน พอ

กลมกลนกน ไมขดแยงบบคนกน ๔. สมปญญา มปญญาสมกน รเหตรผล เขาใจกน อยางนอยพดกน

รเรอง

(อง.จตกก. ๒๑/๕๕/๘๐)

ข. คชนชมคระกา หรอ คบญคกรรม คอ คครองทมคณธรรม ลกษณะนสยความประพฤตปฏบต การแสดงออกตอกน ททาใหเกอกลกนหรอถกกน ก

ธรรมนญชวต ๕๑

ม ตองยอมทนกนหรออยกนอยางขมขน กม ในกรณน ทานแสดง ภรรยา ประเภทตางๆ ไว ๗ ประเภท คอ

๑. วธกาภรยา ภรรยาเยยงเพชฌฆาต คอ ภรรยาทมไดอยกนดวยความพอใจ ดหมน และคดทาลายสาม

๒. โจรภรยา ภรรยาเยยงโจร คอ ภรรยาชนดทลางผลาญทรพย

สมบต ๓. อยยาภรยา ภรรยาเยยงนาย คอ ภรรยาทเกยจคราน ไมใสใจการ

งาน ปากราย หยาบคาย ชอบขมสาม

๔. มาตาภรยา ภรรยาเยยงมารดา คอ ภรรยาทหวงดเสมอ คอยหวงใย เอาใจใส สามหาทรพยมาไดกเอาใจใสคอยประหยดรกษา

๕. ภคนภรยา ภรรยาเยยงนองสาว คอ ภรรยาผเคารพรกสาม ดงนอง

รกพ มใจออนโยน รจกเกรงใจ มกคลอยตามสาม ๖. สขภรยา ภรรยาเยยงสหาย คอ ภรรยาทเปนเหมอนเพอน มจต

ภกด เวลาพบสามกราเรงยนด วางตวด ประพฤตด มกรยามารยาทงาม

เปนคคดคใจ ๗. ทาสภรยา ภรรยาเยยงนางทาส คอ ภรรยาทยอมอยใตอานาจ

สาม ถกสามตะคอกตบต กอดทน ไมแสดงความโกรธตอบ

(อง.สตตก. ๒๓/๖๐/๙๒)

ทานสอนใหภรรยาสารวจตนวา ทเปนอย ตนเปนภรรยาประเภทไหน ถาจะใหด ควรเปนภรรยาประเภทใด สาหรบชายอาจใชเปนหลกสารวจ

อปนสยของตนวาควรแกหญงประเภทใดเปนคครอง และสารวจหญงทจะเปนคครองวาเหมาะกบอปนสยตนหรอไม

แมสามกยอมมหลายประเภท พงเทยบเอาจากภรรยาประเภทตางๆ

เหลานน

๕๒ ธรรมนญชวต

ค. คศลธรรมคความด เอาหลกธรรมสาหรบการครองเรอน คอ ฆราวาส-ธรรม∗ ๔ ประการมาใชตอกนในบานดวย ดงน

๑. สจจะ ความจรง คอ ซอสตยตอกน ทงจรงใจ จรงวาจา และจรงในการกระทา

๒. ทมะ ฝกตน คอ รจกควบคมจตใจ ฝกหดดดนสย แก ไข

ขอบกพรองขอขดแยง ปรบตวปรบใจเขาหากน และปรบปรงตนใหดงามยงขนไป

๓. ขนต อดทน คอ มจตใจเขมแขงหนกแนน ไมววาม ทนตอความ

ลวงลากาเกนกน และรวมกนอดทนตอความเหนอยยากลาบากตรากตรา ฝาฟนอปสรรคไปดวยกน

๔. จาคะ เสยสละ คอ มนาใจ สามารถเสยสละความสขสาราญ

ความพอใจสวนตนเพอคครองได เชน อดหลบอดนอนพยาบาลกนในยามเจบไข เปนตน ตลอดจนมจตใจเออเฟอเผอแผตอญาตมตรสหายของคครอง ไมใจแคบ

(ส.ส. ๑๕/๘๔๕/๓๑๖)

ง. คถกหนาทตอกน สงเคราะห อนเคราะหกน ตามหลกปฏบตในทศ ๖ ขอทวาดวย ทศเบองหลง∗∗ คอ

สามปฏบตตอภรรยา โดย

๑. ยกยองใหเกยรตสมฐานะทเปนภรรยา ๒. ไมดหมน ๓. ไมนอกใจ

๔. มอบความเปนใหญในงานบาน ๕. หาเครองแตงตวมาใหเปนของขวญตามโอกาส

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๖ หนา ๘๑ ∗∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๘ หนา ๘๑

ธรรมนญชวต ๕๓

ภรรยาอนเคราะหสาม โดย ๑. จดงานบานใหเรยบรอย

๒. สงเคราะหญาตมตรทงสองฝายดวยด ๓. ไมนอกใจ ๔. รกษาทรพยสมบตทหามาได

๕. ขยน ชางจดชางทา เอางานทกอยาง (ท.ปา. ๑๑/๒๐๑/๒๐๔)

จ. พอบานเหนใจภรรยา สตรมความทกขจาเพาะตวอกสวนหนง ตางหาก

จากผชาย ซงสามพงเขาใจ และพงปฏบตดวยความเอาใจใส เหนอกเหนใจ คอ

๑. ผหญงตองจากหมญาตมาอยกบตระกลของสามทงทยงเปนเดก

สาว สามควรใหความอบอนใจ ๒. ผหญงมระด ซงบางคราวกอปญหาใหเกดความแปรปรวนทงใจกาย

ฝายชายควรเขาใจ

๓. ผหญงมครรภ ซงยามนนตองการความเอาใจใสบารงกายใจเปนพเศษ

๔. ผหญงคลอดบตร ซงเปนคราวเจบปวดทกขแสนสาหส และเสยง

ชวตมาก สามควรใสใจเหมอนเปนทกขของตน ๕. ผหญงตองคอยปรนเปรอเอาใจฝายชาย ฝายชายไมควรเอาแตใจ

ตว พงซาบซงในความเออเฟอและมนาใจตอบแทน

(นย ส.สฬ. ๑๘/๔๖๒/๒๙๗)

๕๔ ธรรมนญชวต

๑๔. คนรบผดชอบตระกล (หวหนาครอบครวทด)

ผทเปนหวหนาครอบครว นอกจากปฏบตตามหลกธรรมอนๆ ทกลาวมาขางตน เชน เปนคนทรจกทามาหาเลยงชพเปนตนแลว พงปฏบตตามหลกธรรมเกยวกบความรบผดชอบตอวงศตระกลบางอยาง ตอไปน

ก. รกษาตระกลใหคงอย โดยปฏบตตามหลกธรรมสาหรบดารงความมงคงของตระกลใหยงยน หรอเหตททาใหตระกลมงคงตงอยไดนาน เรยกวา กล-จรฏฐตธรรม ๔ อยาง คอ

๑. นฏฐคเวสนา ของหายของหมด รจกหามาไว ๒. ชณณปฏสงขรณา ของเกาของชารด รจกบรณะซอมแซม ๓. ปรมตปานโภชนา รจกประมาณในการกน การใช

๔. อธปจจสลวนตสถาปนา ตงหญงหรอชายมศลธรรมเปนพอบานแมเรอน

(อง.จตกก. ๒๑/๒๕๙/๓๓๗)

ข. บชาคนทเหมอนไฟ บคคลตอไปนเปรยบเหมอนไฟ ถาปฏบตถกตองยอมเกดคณมาก แตถาปฏบตผดอาจเกดโทษรายแรง เปนเหมอนไฟเผา

ผลาญตว จงควรปฏบตดจพวกนบถอการบชาไฟในสมยโบราณ บาเรอไฟทตนบชาดวยความเอาใจใสระมดระวงตงใจทาใหถกตอง เพราะมความเคารพยาเกรง เรยกวา อคคปารจรยา (ไฟทควรบารง หรอบคคลทควรบชาดวย

การใสใจบารงเลยง และใหความเคารพนบถอตามควรแกฐานะ ดจไฟบชาของผบชาไฟ) ม ๓ อยาง คอ

๑. อาหไนยคค ไฟทควรแกของคานบ ไดแกบดามารดา

๒. คหปตคค ไฟประจาตวเจาบาน ไดแกบตร ภรรยา และคนในปกครอง

ธรรมนญชวต ๕๕

๓. ทกขไณยคค ไฟทกขไณย ไดแกบรรพชต หรอพระภกษสงฆผทรงศล ซงทาหนาทสงสอน ผดงธรรม ทประพฤตด ปฏบตชอบ ไมประมาท

มวเมา (ท.ปา. ๑๑/๒๒๘/๒๒๙)

ค. ใสใจบตรธดา ในฐานะทเปนบดามารดา พงรจก บตร ๓ ประเภท และใหการศกษาอบรมใหเปนบตรชนดทดทสด คอ

๑. อภชาตบตร บตรทยงกวาบดามารดา ดเลศกวาพอแม ๒. อนชาตบตร บตรทตามเยยงบดามารดา เสมอดวยพอแม ๓. อวชาตบตร บตรทตาลงกวาบดามารดา เสอมทรามทาลายวงศ

ตระกล (ข.อต. ๒๕/๒๕๒/๒๗๙)

ง. ทาหนาทผมากอน คอ พงอนเคราะหบตรธดาตามหลกปฏบตในฐานะท

บดามารดาเปนเสมอน ทศเบองหนา∗ ดงน ๑. หามปรามปองกนจากความชว ๒. ดแลฝกอบรมใหตงอยในความด

๓. ใหศกษาศลปวทยา ๔. เปนธระในเรองจะมคครองทสมควร ๕. มอบทรพยสมบตใหเมอถงโอกาส

(ท.ปา. ๑๑/๑๙๘/๒๐๒)

จ. เปนราษฎรทมคณภาพ ครอบครวเปนหนวยสงคมพนฐาน ทจะเปนสวนประกอบชวยใหประเทศชาตเจรญรงเรองมนคง ดงนน หวหนาครอบครว

ทด พงเปนราษฎรทดของรฐดวย โดยครองตนเปนพลเมองทดตามหลกปฏบตในบทท ๑๑ ขอ จ.

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๘ หนา ๘๑

๕๖ ธรรมนญชวต

๑๕. คนสบตระกล

(ทายาททด)

ผเปนทายาท นอกจากจะรบทรพยสมบตและวงศตระกลมารกษาสบตอแลว จะตองรบเอาหนาทและคณธรรมตางๆ ทเกยวกบการรกษาวงศตระกล มาปฏบตสบตอไปดวย แตในเบองตน ในฐานะทเปนทายาททด

พงปฏบตตามหลกธรรมตอไปน

ก. เปดประตสความเจรญกาวหนา ดาเนนตามหลกธรรมทเปนทวารแหงประโยชนสข หรอขอปฏบตทเปนดจประตชยอนเปดออกไปสความเจรญ

กาวหนาของชวต ทเรยกวา วฒนมข ๖∗ ประการ ตอไปน ๑. อาโรคยะ รกษาสขภาพด มลาภอนประเสรฐ คอความไรโรคทง

จตและกาย

๒. ศล มระเบยบวนย ประพฤตด มมรรยาทงาม ไมกอความเดอดรอนแกสงคม

๓. พทธานมต ไดคนดเปนแบบอยาง ศกษาเยยงนยมแบบอยางของ

มหาบรษพทธชน ๔. สตะ ตงใจเรยนใหรจรง เลาเรยนคนควาใหรเชยวชาญ ใฝสดบ

เหตการณใหรเทาทน

๕. ธรรมานวต ทาแตสงทถกตองดงาม ดารงมนในสจรต ทงชวตและงานดาเนนตามธรรม

๖. อลนตา มความขยนหมนเพยร มกาลงใจแขงกลา ไมทอถอย

เฉอยชา เพยรกาวหนาเรอยไป (ข.ชา. ๒๗/๘๔/๒๗)

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๗ หนา ๘๑

ธรรมนญชวต ๕๗

ข. ปดชองทางทเขามาของความเสอม หลกเวนความประพฤตทเปนชองทางของความเสอมความพนาศ ซงจะเปนเหตใหโภคทรพยยอยยบไป

ทเรยกวา อบายมข ๖ ประการ คอ ๑. ตดสรายาเมา ซงมโทษ ๖

๑) ทรพยหมดไป ๆ เหนชด ๆ

๒) กอการทะเลาะววาท ๓) ทาลายสขภาพ ๔) เสอมเกยรตเสยชอเสยง

๕) ทาใหแสดงดาน ไมรจกอาย ๖) ทอนกาลงปญญา

๒. เอาแตเทยวกลางคน ซงมโทษ ๖

๑) เปนการไมรกษาตว ๒) เปนการไมรกษาลกเมย ๓) เปนการไมรกษาทรพยสมบต

๔) เปนทระแวงสงสย ๕) เปนเปาใหเขาใสความหรอขาวลอ ๖) เปนทางมาของเรองเดอดรอนเปนอนมาก

๓. จองจะดการเลน ซงมโทษ ทาใหการงานเสอมเสย เพราะใจกงวลคอยคดจอง และเสยเวลาเมอไปดสงนนๆ เชน เตนราทไหน ขบรอง ดนตร ทไหน ไปทนน

๔. ไมเวนการพนน ซงมโทษ ๖ ๑) เมอชนะ ยอมกอเวร ๒) เมอแพ กเสยดายทรพยทเสยไป

๓) ทรพยหมดไปๆ เหนชดๆ ๔) เขาทประชม เขาไมเชอถอถอยคา

๕๘ ธรรมนญชวต

๕) เปนทหมนประมาทของเพอนฝง ๖) ไมเปนทพงประสงคของผจะหาคครองใหลกของเขา เพราะ

เหนวาจะเลยงลกเมยไมไหว ๕. มวสมมตรชว ซงมโทษทาใหกลายไปเปนคนชวอยางคนทตนคบ

ทง ๖ ประเภท คอ ไดเพอนทชกนาใหกลายเปนนกการพนน นกเลงผหญง

นกเลงเหลา นกลวงของปลอม นกหลอกนกตม และนกเลงหวไม ๖. มวแตเกยจคราน ซงมโทษ ทาใหยกเหตตางๆ เปนขออาง ผด

เพยน ไมทาการงาน โภคะใหมกไมเกด โภคะทมอยกหมดสนไป คอ ใหอาง

ไปทง ๖ กรณ วา หนาวนก รอนนก เยนไปแลว ยงเชานก หวนก อมนก แลวไมทาการงาน

(ท.ปา. ๑๑/๑๗๙/๑๙๖)

ค. เชอมสายสมพนธกบบรพการ คอ ในฐานะทเปนบตรธดา พงเคารพ

บดามารดา ผเปรยบเสมอน ทศเบองหนา∗ ดงน ๑. ทานเลยงเรามาแลว เลยงทานตอบ ๒. ชวยทากจธระการงานของทาน

๓. ดารงวงศสกล ๔. ประพฤตตนใหเหมาะสมกบความเปนทายาท ๕. เมอทานลวงลบไปแลว ทาบญอทศใหทาน

(ท.ปา. ๑๑/๑๙๙/๒๐๒)

ง. มหลกประกนของชวตทพฒนา พระพทธเจาตรสวา ลกๆ คอเดกทงหลาย เปนฐานรองรบมนษยชาต ลกในครอบครวคอเดกในสงคม ควร

ไดรบการฝกอบรมใหเปนผมคณสมบตทเปนตนทนในตว ซงจะทาใหพรอมทจะกาวหนาไปในการศกษาพฒนาชวตของตน และเปนสมาชกทมคณคา

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๘ หนา ๘๑

ธรรมนญชวต ๕๙

ของสงคม ดวยการปลกฝงคณสมบตทเรยกวา แสงเงนแสงทองของชวตทดงาม หรอ รงอรณของการศกษา ๗ ประการ ดงน

๑. แสวงแหลงปญญาและแบบอยางทด ๒. มวนยเปนฐานของการพฒนาชวต ๓. มจตใจใฝรใฝสรางสรรค

๔. มงมนฝกตนจนเตมสดภาวะทความเปนคนจะใหถงได ๕. ยดถอหลกเหตปจจยมองอะไรๆ ตามเหตและผล ๖. ตงตนอยในความไมประมาท

๗. ฉลาดคดแยบคายใหไดประโยชนและความจรง ดคาอธบายใน หมวดนา คนกบความเปนคน ๑. คนผเปนสตว

ประเสรฐ

๖๐ ธรรมนญชวต

๑๖. คนทจะคบหา (มตรแท–มตรเทยม)

การคบเพอนเปนสงสาคญ มผลตอความเจรญกาวหนาและความเสอมของชวตอยางมาก จงควรทราบหลกธรรมเกยวกบเรองมตรทเปนขอสาคญๆ ไว ในทนจะแสดงเรองคนทควรคบ คนทไมควรคบ และหลกปฏบตตอกน

ระหวางมตรสหาย ดงตอไปน

ก. มตรเทยม พงรจกมตรเทยม หรอศตรผมาในรางของมตร (มตรปฏรปก) ๔ ประเภท ดงน

๑. คนปอกลอก ขนเอาของเพอนไปฝายเดยว (หรชน∗) มลกษณะ ๔ ๑) คดเอาแตไดฝายเดยว ๒) ยอมเสยนอย โดยหวงจะเอาใหมาก

๓) ตวมภย จงมาชวยทากจของเพอน ๔) คบเพอน เพราะเหนแกประโยชน

๒. คนดแตพด (วจบรม) มลกษณะ ๔

๑) ดแตยกของหมดแลวมาปราศรย ๒) ดแตอางของยงไมมมาปราศรย ๓) สงเคราะหดวยสงทหาประโยชนมได

๔) เมอเพอนมกจ อางแตเหตขดของ ๓. คนหวประจบ (อนปยภาณ) มลกษณะ ๔

๑) จะทาชวกเออออ

๒) จะทาดกเออออ

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๙ หนา ๘๒

ธรรมนญชวต ๖๑

๓) ตอหนาสรรเสรญ ๔) ลบหลงนนทา

๔. คนชวนฉบหาย (อปายสหาย) มลกษณะ ๔ ๑) คอยเปนเพอนดมนาเมา ๒) คอยเปนเพอนเทยวกลางคน

๓) คอยเปนเพอนเทยวดการละเลน ๔) คอยเปนเพอนไปเลนการพนน

ข. มตรแท พงรจกมตรแท หรอมตรดวยใจจรง (สหทมตร) ๔ ประเภท

ดงน ๑. มตรอปการะ (อปการก) มลกษณะ ๔

๑) เพอนประมาท ชวยรกษาเพอน

๒) เพอนประมาท ชวยรกษาทรพยสนของเพอน ๓) เมอมภย เปนทพงพานกได ๔) มกจจาเปน ชวยออกทรพยใหเกนกวาทออกปาก

๒. มตรรวมสขรวมทกข (สมานสขทกข) มลกษณะ ๔ ๑) บอกความลบแกเพอน ๒) รกษาความลบของเพอน

๓) มภยอนตรายไมละทง ๔) แมชวตกสละใหได

๓. มตรแนะนาประโยชน (อตถกขาย) มลกษณะ ๔

๑) จะทาชวเสยหาย คอยหามปรามไว ๒) แนะนาสนบสนนใหตงอยในความด ๓) ใหไดฟงไดรสงทไมเคยไดรไดฟง

๔) บอกทางสขทางสวรรคให

๖๒ ธรรมนญชวต

๔. มตรมใจรก (อนกมป∗) มลกษณะ ๔ ๑) เพอนมทกข พลอยไมสบายใจ (ทกข ทกขดวย)

๒) เพอนมสข พลอยแชมชนยนด (สข สขดวย) ๓) เขาตเตยนเพอน ชวยยบยงแกให ๔) เขาสรรเสรญเพอน ชวยพดเสรมสนบสนน

(ท.ปา. ๑๑/๑๙๒/๒๐๑)

ค. มตรตอมตร พงสงเคราะหอนเคราะหกน ตามหลกปฏบตในฐานะทเปนเสมอน ทศเบองซาย∗∗ ดงน

พงปฏบตตอมตรสหาย ดงน ๑. เผอแผแบงปน ๒. พดจามนาใจ

๓. ชวยเหลอเกอกลกน ๔. มตนเสมอ รวมสขรวมทกขดวย ๕. ซอสตยจรงใจ

มตรสหายอนเคราะหตอบ ดงน ๑. เมอเพอนประมาท ชวยรกษาปองกน ๒. เมอเพอนประมาท ชวยรกษาทรพยสมบตของเพอน

๓. ในคราวมภย เปนทพงได ๔. ไมละทงในยามทกขยาก ๕. นบถอตลอดถงวงศญาตของมตร

(ท.ปา. ๑๑/๒๐๒/๒๐๔)

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๑๐ หนา ๘๒ ∗∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๘ หนา ๘๑

ธรรมนญชวต ๖๓

๑๗. คนงาน–นายงาน

(ลกจาง–นายจาง)

คนทมาทากจการงานรวมกน ในฐานะลกจางฝายหนง และนายจางฝายหนง ควรปฏบตตอกนใหถกตองตามหนาท เพอความสมพนธอนดตอกน และเพอใหงานไดผลด โดยทาตามหลกปฏบตในทศ ๖ ขอทวาดวย ทศ

เบองลาง∗ ดงน

ก. นายจาง พงบารงคนรบใชและคนงาน ดงน ๑. จดงานใหทา ตามความเหมาะสมกบกาลง เพศ วย ความสามารถ

๒. ใหคาจางรางวลสมควรแกงานและความเปนอย ๓. จดสวสดการด มชวยรกษาพยาบาลในยามเจบไข เปนตน ๔. มอะไรไดพเศษมา กแบงปนให

๕. ใหมวนหยด และพกผอนหยอนใจ ตามโอกาสอนควร

ข. คนรบใชและคนงาน มนาใจชวยเหลอนาย ดงน ๑. เรมทางานกอน

๒. เลกงานทหลง ๓. เอาแตของทนายให ๔. ทาการงานใหเรยบรอยและดยงขน

๕. นาความดของนายงานและกจการไปเผยแพร (ท.ปา. ๑๑/๒๐๓/๒๐๕)

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๘ หนา ๘๑

๖๔ ธรรมนญชวต

หมวดส คนกบมรรคา

u

๑๘. คนผสงสอนหรอใหการศกษา (คร อาจารย หรอผแสดงธรรม)

ผทาหนาทสงสอน ใหการศกษาแกผอน โดยเฉพาะคร อาจารย พง

ประกอบดวยคณสมบต และประพฤตตามหลกปฏบต ดงน

ก. เปนกลยาณมตร คอ ประกอบดวยองคคณของกลยาณมตร หรอ กลยาณมตรธรรม ๗ ประการ ดงน

๑. ปโย นารก คอ มเมตตากรณา ใสใจคนและประโยชนสขของเขา เขาถงจตใจ สรางความรสกสนทสนมเปนกนเอง ชวนใจผเรยนใหอยากเขาไปปรกษาไตถาม

๒. คร นาเคารพ คอ เปนผหนกแนน ถอหลกการเปนสาคญ และมความประพฤตสมควรแกฐานะ ทาใหเกดความรสกอบอนใจ เปนทพงไดและปลอดภย

๓. ภาวนโย นาเจรญใจ คอ มความรจรง ทรงภมปญญาแทจรง และเปนผฝกฝนปรบปรงตนอยเสมอ เปนทนายกยองควรเอาอยาง ทาใหศษยเอยอางและราลกถงดวยความซาบซง มนใจ และภาคภมใจ

๔. วตตา รจกพดใหไดผล คอ รจกชแจงใหเขาใจ รวาเมอไรควรพดอะไร อยางไร คอยใหคาแนะนาวากลาวตกเตอน เปนทปรกษาทด

๕. วจนกขโม อดทนตอถอยคา คอ พรอมทจะรบฟงคาปรกษาซกถาม แมจกจก ตลอดจนคาลวงเกนและคาตกเตอนวพากษวจารณตางๆ อดทนฟงได ไมเบอหนาย ไมเสยอารมณ∗

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๑๑ หนา ๘๒

ธรรมนญชวต ๖๕

๖. คมภรจ กถ กตตา แถลงเรองลาลกได คอ กลาวชแจงเรองตางๆ ทยงยากลกซงใหเขาใจได และสอนศษยใหไดเรยนรเรองราวทลกซง

ยงขนไป ๗. โน จฏาเน นโยชเย ไมชกนาในอฐาน คอ ไมชกจงไปในทางท

เสอมเสย หรอเรองเหลวไหลไมสมควร (อง.สตตก. ๒๓/๓๔/๓๓)

ข. ตงใจประสทธความร โดยตงตนอยในธรรมของผแสดงธรรม ทเรยกวา ธรรมเทศกธรรม ๕ ประการ คอ

๑. อนบพพกถา สอนใหมขนตอนถกลาดบ คอ แสดงหลกธรรม

หรอเนอหา ตามลาดบความงายยากลมลก มเหตผลสมพนธตอเนองกนไปโดยลาดบ

๒. ปรยายทสสาว จบจดสาคญมาขยายใหเขาใจเหตผล คอ ชแจง

ยกเหตผลมาแสดง ใหเขาใจชดในแตละแงแตละประเดน อธบายยกเยองไปตางๆ ใหมองเหนกระจางตามแนวเหตผล

๓. อนทยตา ตงจตเมตตาสอนดวยความปรารถนาด คอ สอนเขา

ดวยจตเมตตา มงจะใหเปนประโยชนแกผรบคาสอน ๔. อนามสนดร ไมมจตเพงเลงมงเหนแกอามส คอ สอนเขามใชมงท

ตนจะไดลาภ สนจาง หรอผลประโยชนตอบแทน

๕. อนปหจจ∗ วางจตตรงไมกระทบตนและผอน คอ สอนตามหลกตามเนอหา มงแสดงอรรถ แสดงธรรม ไมยกตน ไมเสยดสขมขผอน

(อง.ปจก. ๒๒/๑๕๙/๒๐๕)

ค. มลลาครครบทงส ครทสามารถมลลาของนกสอน ดงน ๑. สนทสสนา ชใหชด จะสอนอะไร กชแจงแสดงเหตผล แยกแยะ

อธบาย ใหผฟงเขาใจแจมแจง ดงจงมอไปดเหนกบตา

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๑๒ หนา ๘๒

๖๖ ธรรมนญชวต

๒. สมาทปนา ชวนใหปฏบต คอ สงใดควรทา กบรรยายใหมองเหนความสาคญ และซาบซงในคณคา เหนสมจรง จนผฟงยอมรบ อยากลงมอ

ทา หรอนาไปปฏบต ๓ . สมตเตชนา เราใหกลา คอ ปลกใจใหคกคก เกดความกระตอรอรน ม

กาลงใจแขงขน มนใจทจะทาใหสาเรจ ไมกลวเหนดเหนอยหรอยากลาบาก

๔. สมปหงสนา ปลกใหราเรง คอ ทาบรรยากาศใหสนกสดชน แจมใส เบกบานใจ ใหผฟงแชมชน มความหวง มองเหนผลดและทางสาเรจ

จางายๆ วา สอนให แจมแจง จงใจ แกลวกลา ราเรง

(เชน ท.ส. ๙/๑๙๘/๑๖๑)

ง. มหลกตรวจสอบสาม เมอพดอยางรวบรดทสด ครอาจตรวจสอบตนเองดวยลกษณะการสอนของพระบรมคร ๓ ประการ คอ

๑. สอนดวยความรจรง รจรง ทาไดจรง จงสอนเขา ๒. สอนอยางมเหตผล ใหเขาพจารณาเขาใจแจงดวยปญญาของเขาเอง ๓. สอนใหไดผลจรง สาเรจความมงหมายของเรองทสอนนนๆ เชน

ใหเขาใจไดจรง เหนความจรง ทาไดจรง นาไปปฏบตไดผลจรง เปนตน (อง.ตก. ๒๐/๕๖๕/๓๕๖)

จ. ทาหนาทครตอศษย คอ ปฏบตตอศษย โดยอนเคราะหตามหลกธรรม

เสมอนเปน ทศเบองขวา∗ ดงน ๑. แนะนาฝกอบรมใหเปนคนด ๒. สอนใหเขาใจแจมแจง

๓. สอนศลปวทยาใหสนเชง ๔. สงเสรมยกยองความดงามความสามารถใหปรากฏ

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๘ หนา ๘๑

ธรรมนญชวต ๖๗

๕. สรางเครองคมภยในสารทศ คอ สอนฝกศษยใหใชวชาเลยงชพไดจรงและรจกดารงตนดวยด ทจะเปนประกนใหดาเนนชวตดงามโดยสวสด

มความสขความเจรญ∗

(ท.ปา. ๑๑/๒๐๐/๒๐๓)

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๑๓ หนา ๘๒

๖๘ ธรรมนญชวต

๑๙. คนผเลาเรยนศกษา (นกเรยน นกศกษา นกคนควา)

คนทเลาเรยนศกษา จะเปนนกเรยน นกศกษา หรอนกคนควากตาม นอกจากจะพงปฏบตตามหลกธรรมสาหรบคนทจะประสบความสาเรจ คอ จกร ๔∗ และอทธบาท ๔∗ แลว ยงมหลกการทควรร และหลกปฏบตทควร

ประพฤตอก ดงตอไปน ก. รหลกบพภาคของการศกษา คอ รจกองคประกอบทเปน ปจจยแหงสมมาทฏฐ ๒ ประการ ดงน

๑. องคประกอบภายนอกทด ไดแก มกลยาณมตร หมายถง รจกหาผแนะนาสงสอน ทปรกษา เพอน หนงสอ ตลอดจนสงแวดลอมทางสงคมโดยทวไป ทด ทเกอกล ซงจะชกจง หรอกระตนใหเกดปญญาได ดวยการ

ฟง การสนทนา ปรกษา ซกถาม การอาน การคนควา ตลอดจนการรจกเลอกใชสอมวลชนใหเปนประโยชน

๒. องคประกอบภายในทด ไดแก โยนโสมนสการ หมายถง การใช

ความคดถกวธ รจกคด หรอคดเปน คอ มองสงทงหลายดวยความคดพจารณา สบสาวหาเหตผล แยกแยะสงนนๆ หรอปญหานนๆ ออกใหเหนตามสภาวะและตามความสมพนธแหงเหตปจจย จนเขาถงความจรง และ

แกปญหาหรอทาประโยชนใหเกดขนได กลาวโดยยอวา ขอหนง รจกพงพาใหไดประโยชนจากคนและสงทแวดลอม

ขอสอง รจกพงตนเอง และทาตวใหเปนทพงของผอน

(ม.ม. ๑๒/๔๙๗/๕๓๙)

∗ ด บทท ๑๐

ธรรมนญชวต ๖๙

ข. มหลกประกนของชวตทพฒนา เมอรหลกบพภาคของการศกษา ๒ อยางแลว พงนามาปฏบตในชวตจรง พรอมกบสรางคณสมบตอนอก ๕

ประการใหมในตน รวมเปนองค ๗ ทเรยกวา แสงเงนแสงทองของชวตทดงาม หรอ รงอรณของการศกษา ทพระพทธเจาทรงเปรยบวาเหมอนแสงอรณเปนบพนมตแหงอาทตยอทย เพราะเปนคณสมบตตนทนทเปน

หลกประกนวา จะทาใหกาวหนาไปในการศกษา และชวตจะพฒนาสความดงามและความสาเรจทสงประเสรฐอยางแนนอน ดงตอไปน

๑. แสวงแหลงปญญาและแบบอยางทด

๒. มวนยเปนฐานของการพฒนาชวต ๓. มจตใจใฝรใฝสรางสรรค ๔. มงมนฝกตนจนเตมสดภาวะทความเปนคนจะใหถงได

๕. ยดถอหลกเหตปจจยมองอะไรๆ ตามเหตและผล ๖. ตงตนอยในความไมประมาท ๗. ฉลาดคดแยบคายใหไดประโยชนและความจรง

ดคาอธบายใน หมวดนา คนกบความเปนคน ๑. คนผเปนสตวประเสรฐ

ค. ทาตามหลกเสรมสรางปญญา ในทางปฏบต อาจสรางปจจยแหง

สมมาทฏฐ ๒ อยางขางตนนนได ดวยการปฏบตตามหลก วฒธรรม∗

(หลกการสรางความเจรญงอกงามแหงปญญา) ๔ ประการ ๑. สปปรสสงเสวะ เสวนาผร คอ รจกเลอกหาแหลงวชา คบหาทาน

ผร ผทรงคณความด มภมธรรมภมปญญานานบถอ

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๑๔ หนา ๘๒

๗๐ ธรรมนญชวต

๒. สทธมมสสวนะ ฟงดคาสอน คอ เอาใจใสสดบตรบฟงคาบรรยาย คาแนะนาสงสอน แสวงหาความร ทงจากตวบคคลโดยตรง และจาก

หนงสอ หรอสอมวลชน ตงใจเลาเรยน คนควา หมนปรกษาสอบถาม ใหเขาถงความรทจรงแท

๓. โยนโสมนสการ คดใหแยบคาย คอ ร เหน ไดอาน ไดฟงสงใด ก

รจกคดพจารณาดวยตนเอง โดยแยกแยะใหเหนสภาวะและสบสาวใหเหนเหตผลวานนคออะไร เกดขนไดอยางไร ทาไมจงเปนอยางนน จะเกดผลอะไรตอไป มขอด ขอเสย คณโทษอยางไร เปนตน

๔. ธรรมานธรรมปฏบต ปฏบตใหถกหลก นาสงทไดเลาเรยนรบฟงและตรตรองเหนชดแลว ไปใชหรอปฏบตหรอลงมอทา ใหถกตองตามหลกตามความมงหมาย ใหหลกยอยสอดคลองกบหลกใหญ ขอปฏบตยอย

สอดคลองกบจดหมายใหญ ปฏบตธรรมอยางรเปาหมาย เชน สนโดษเพอเกอหนนการงาน ไมใชสนโดษกลายเปนเกยจคราน เปนตน

(อง.จตกก. ๒๑/๒๔๘/๓๓๒)

ง. ศกษาใหเปนพหสต คอ จะศกษาเลาเรยนอะไร กทาตนใหเปนพหสตในดานนน ดวยการสรางความรความเขาใจใหแจมแจงชดเจนถงขนครบ องคคณของพหสต (ผไดเรยนมาก หรอผคงแกเรยน) ๕ ประการ คอ

๑. พหสสตา ฟงมาก คอ เลาเรยน สดบฟง รเหน อาน สงสมความร ในดานนนไวใหมากมายกวางขวาง

๒. ธตา จาได คอ จบหลกหรอสาระได ทรงจาเรองราวหรอเนอหา

สาระไวไดแมนยา ๓. วจสา ปรจตา คลองปาก คอ ทองบน หรอใชพดอยเสมอ จน

แคลวคลองจดเจน ใครสอบถามกพดชแจงแถลงได

๔. มนสานเปกขตา เจนใจ คอ ใสใจนกคดจนเจนใจ นกถงครงใด กปรากฏเนอความสวางชดเจน มองเหนโลงตลอดไปทงเรอง

ธรรมนญชวต ๗๑

๕. ทฏยา สปฏวทธา ขบไดดวยทฤษฎ คอ เขาใจความหมายและ

เหตผลแจมแจงลกซง รทไปทมา เหตผล และความสมพนธของเนอความ

และรายละเอยดตางๆ ทงภายในเรองนนเอง และทเกยวโยงกบเรองอนๆ ในสายวชาหรอทฤษฎนนปรโปรงตลอดสาย

(อง.ปจก. ๒๒/๘๗/๑๒๙)

จ. เคารพผจดประทปปญญา ในดานความสมพนธกบครอาจารย พงแสดงคารวะนบถอ ตามหลกปฏบตในเรองทศ ๖ ขอวาดวย ทศเบองขวา∗ ดงน

๑. ลกตอนรบ แสดงความเคารพ

๒. เขาไปหา เพอบารง รบใช ปรกษา ซกถาม รบคาแนะนา เปนตน ๓. ฟงดวยด ฟงเปน รจกฟงใหเกดปญญา ๔. ปรนนบต ชวยบรการ

๕. เรยนศลปวทยาโดยเคารพ เอาจรงเอาจง ถอเปนกจสาคญ (ท.ปา. ๑๑/๒๐๐/๒๐๓)

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๘ หนา ๘๑

๗๒ ธรรมนญชวต

๒๐. คนใกลชดศาสนา (อบาสก อบาสกา)

พทธศาสนกชน มหลกปฏบตทแสดงความสมพนธระหวางตน

กบพระพทธศาสนา ดงน ก. เกอกลพระ โดยปฏบตตอพระสงฆ เสมอนเปน ทศเบองบน∗ ดงน

๑. จะทาสงใด กทาดวยเมตตา ๒. จะพดสงใด กพดดวยเมตตา ๓. จะคดสงใด กคดดวยเมตตา ๔. ตอนรบดวยความเตมใจ ๕. อปถมภดวยปจจย ๔

(ท.ปา. ๑๑/๒๐๘/๒๐๖)

ข. กระทาบญ คอ ทาความดดวยวธการตางๆ ทเรยกวา บญกรยาวตถ (เรองทจดวาเปนการทาบญ) ๓ อยาง คอ

๑. ทานมย ทาบญดวยการใหปนทรพยสงของ ๒. สลมย ทาบญดวยการรกษาศล หรอประพฤตดปฏบตชอบ ๓. ภาวนามย ทาบญดวยการเจรญภาวนา คอ ฝกอบรมจตใจให

เจรญดวยสมาธ และปญญา และควรเจาะจงทาบญบางอยางทเปนสวนรายละเอยดเพมขนอก ๗

ขอ รวมเปน ๑๐ อยาง คอ ๔. อปจายนมย ทาบญดวยการประพฤตสภาพออนนอม ๕. ไวยาวจมย ทาบญดวยการชวยขวนขวายรบใช ใหบรการ บาเพญ

ประโยชน ๖. ปตตทานมย ทาบญดวยการใหผอนมสวนรวมในการทาความด

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๘ หนา ๘๑

ธรรมนญชวต ๗๓

๗. ปตตานโมทนามย ทาบญดวยการพลอยยนดในการทาความดของผอน

๘. ธมมสสวนมย ทาบญดวยการฟงธรรม ศกษาหาความร ทปราศจากโทษ

๙. ธมมเทสนามย ทาบญดวยการสงสอนธรรมใหความรทเปนประโยชน ๑๐. ทฏชกมม ทาบญดวยการทาความเหนใหถกตอง รจกมองสง

ทงหลายตามเปนจรงใหเปนสมมาทฏฐ (ท.ปา. ๑๑/๒๒๘/๓๓๐; ท.อ. ๓/๒๔๖)

ค. คนพระศาสนา ถาจะปฏบตใหเครงครดยงขน ถงขนเปนอบาสก

อบาสกา คอ ผใกลชดพระศาสนาอยางแทจรง ควรตงตนอยในธรรมทเปนไปเพอความเจรญของอบาสก เรยกวา อบาสกธรรม ๗ ประการ คอ

๑. ไมขาดการเยยมเยอนพบปะพระภกษ

๒. ไมละเลยการฟงธรรม ๓. ศกษาในอธศล คอ ฝกอบรมตนใหกาวหนาในการปฏบตรกษาศล

ขนสงขนไป

๔. พรงพรอมดวยความเลอมใส ในพระภกษทงหลาย ทงทเปน เถระ นวกะ และ ปนกลาง∗

๕. ฟงธรรมโดยมใชจะตงใจคอยจองจบผดหาชองทจะตเตยน

๖. ไมแสวงหาทกขไณยภายนอกหลกคาสอนน คอ ไมแสวงหาเขตบญนอกหลกพระพทธศาสนา

๗. กระทาความสนบสนนในพระศาสนานเปนทตน คอ เอาใจใสทาน

บารงและชวยกจการพระพทธศาสนา∗∗ (อง.สตตก. ๒๓/๒๗/๒๖)

∗ ตามพระวนย ภกษบวชใหม จนถงยงไมครบ ๕ พรรษา เรยกวา นวกะ ภกษบวชครบ ๕ พรรษา แตยงไม

เตม ๑๐ พรรษา เรยกวา มชฌมะ ภกษบวชครบ ๑๐ พรรษาแลวขนไป เรยกวา เถระ ∗∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๑๕ หนา ๘๒

๗๔ ธรรมนญชวต

ง. เปนอบาสกอบาสกาชนนา อบาสก อบาสกาทด มคณสมบตทเรยกวา อบาสกธรรม ๕ ประการ คอ

๑. มศรทธา เชอมเหตผล มนในคณพระรตนตรย ๒. มศล อยางนอยดารงตนไดในศล ๕ ๓. ไมถอมงคลตนขาว เชอกรรม ไมเชอมงคล มงหวงผลจากการ

กระทา มใชจากโชคลาง หรอสงทตนกนไปวาขลงศกดสทธ ๔. ไมแสวงหาทกขไณยนอกหลกคาสอนน ๕. เอาใจใสทานบารงและชวยกจการพระพทธศาสนา∗

(อง.ปจก. ๒๒/๑๗๕/๒๓๐)

จ. หมนสารวจความกาวหนา กลาวคอ โดยสรป ใหถอธรรมทเรยกวา อารยวฒ ๕ ประการ เปนหลกวดความเจรญในพระศาสนา

๑. ศรทธา เชอถกหลกพระศาสนา ไมงมงายไขวเขว ๒. ศล ประพฤตและเลยงชพสจรต เปนแบบอยางได ๓. สตะ รเขาใจหลกพระศาสนาพอแกการปฏบตและแนะนาผอน ๔. จาคะ เผอแผเสยสละ พรอมทจะชวยเหลอผซงพงชวย ๕. ปญญา รเทาทนโลกและชวต ทาจตใจใหเปนอสระได

(อง.ปจก. ๒๒/๖๓–๔/๙๑–๒)

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๑๕ หนา ๘๒

ธรรมนญชวต ๗๕

๒๑. คนสบศาสนา (พระภกษ)

พระภกษสงฆ ซงเปนบรรพชตในพระพทธศาสนา มหนาทศกษาปฏบตธรรม เผยแผคาสอน สบตอพระพทธศาสนา มคณธรรมและหลกความประพฤตทตองปฏบตมากมาย แตในทนจะแสดงไวเฉพาะหนาทท

สมพนธกบคฤหสถ และขอเตอนใจในทางความประพฤตปฏบต ดงตอไปน

ก. อนเคราะหชาวบาน พระสงฆอนเคราะหคฤหสถตามหลกปฏบตในฐานะทตนเปนเสมอน ทศเบองบน∗ ดงน

๑. หามปรามสอนใหเวนจากความชว ๒. แนะนาสงสอนใหตงอยในความด ๓. อนเคราะหดวยความปรารถนาด

๔. ใหไดฟงไดรสงทยงไมเคยรไมเคยฟง ๕. ชแจงอธบายทาสงทเคยฟงแลวใหเขาใจแจมแจง ๖. บอกทางสวรรค สอนวธดาเนนชวตใหประสบความสขความเจรญ

(ท.ปา. ๑๑/๒๐๔/๒๐๖)

ข. หมนพจารณาตนเอง คอ พจารณาเตอนใจตนเองอยเสมอตามหลก ปพพชตอภณหปจจเวกขณ (ธรรมทบรรพชตควรพจารณาเนองๆ) ๑๐

ประการ ดงน ๑. เรามเพศตางจากคฤหสถ สลดแลวซงฐานะ ควรเปนอยงาย จะจจ

ถอตวเอาแตใจตนไมได∗∗

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๘ หนา ๘๑ ∗∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๑๖ หนา ๘๒

๗๖ ธรรมนญชวต

๒. ความเปนอยของเราเนองดวยผอน ตองอาศยเขาเลยงชพ ควรทาตวใหเขาเลยงงาย และบรโภคปจจย ๔ โดยพจารณา ไมบรโภคดวยตณหา∗

๓. เรามอากปกรยาทพงทาตางจากคฤหสถ อาการกรยาใดๆ ของสมณะ เราตองทาอาการกรยานนๆ และยงจะตองปรบปรงตนใหดยงขนไปกวาน∗

๔. ตวเราเองยงตเตยนตวเราเองโดยศลไมไดอยหรอไม ๕. เพอนพรหมจรรยทงหลาย ผเปนวญชน พจารณาแลว ยงตเตยน

เราโดยศลไมไดอยหรอไม

๖. เราจกตองถงความพลดพรากจากของรกของชอบใจไปทงสน ๗. เรามกรรมเปนของตน เราทากรรมใด ดกตาม ชวกตาม จกตอง

เปนทายาทของกรรมนน

๘. วนคนลวงไปๆ บดนเราทาอะไรอย ๙. เรายนดในทสงดอยหรอไม

๑๐. คณวเศษยงกวามนษยสามญทเราบรรลแลวมอยหรอไม ทจะให

เราเปนผไมเกอเขน เมอถกเพอนบรรพชตถาม ในกาลภายหลง (อง.ทสก. ๒๔/๔๘/๙๑)

∗ ด บนทกทายเลม ขอ ๑๖ หนา ๘๒

ธรรมนญชวต ๗๗

๒๒. คนถงธรรม

(ผหมดกเลส)

หยาดนาไมตดใบบว วารไมตดปทม ฉนใด มนยอมไมตดในรปทเหน ในเสยงทไดยน และในอารมณทไดรบร ฉนนน

(ข.ส. ๒๕/๔๑๓/๔๙๓)

ผถงธรรม ไมเศราโศกถงสงทลวงแลว ไมพราเพอถงสงทยงไมมาถง ดารงอยดวยสงทเปนปจจบน ฉะนนผวพรรณจงผองใส

สวนชนทงหลายผยงออนปญญา เฝาแตฝนเพอถงสงทยงไมมาถง

และหวนละหอยถงความหลงอนลวงแลว จงซบซดหมนหมอง เสมอนตนออสด ทเขาถอนทงขนทงไวทในกลางแดด

(ส.ส. ๑๕/๒๒/๗)

ผใดไมมกเลสเปนเหตคอยกงวลวา นของเรา นของคนอน ผนนไมตองเผชญกบเจาตว “ของขา” จงไมเศราโศกวา “ของเราไมม” เขาไมกระวนกระวาย ไมตดของ ไมหวนไหว เปนผสมาเสมอในททงปวง เมอเขา

ไมหวนไหว มความรแจงชด จงปราศจากความรสกปรงแตงใดๆ เขาเลกราพงราพนหมดแลว จงมองเหนแตความปลอดโปรงในททกสถาน

(ข.ส. ๒๕/๔๒๒/๕๑๙)

ผถงธรรมดบกเลสเสยได อยสบายทกเวลา ผใดไมตดอยในกามทงหลาย เขาจะเยนสบาย ไมมทใหกเลสตงตวได

ตดความตดของเสยใหหมด กาจดความกระวนกระวายในหทยเสย

ใหได พกจตไดแลว จงถงความสงบใจอยสบาย (อง.ตก. ๒๐/๔๗๔/๑๗๕)

๗๘ ธรรมนญชวต

ถาม: นแนะพระ ทานไมมทกขบางหรอ ทานไมมความสนกบางหรอ ทานนงอยคนเดยวไมเบอหนายบางหรอ?

ตอบ: นแนะทานผยงใหญ ขาพเจาไมมความทกขหรอก ความสนกขาพเจากไมม ถงขาพเจาจะนงอยคนเดยว กหามความเบอหนายไม

ถาม: นแนะพระ ทาอยางไรทานจงไมมทกข ทาอยางไรทานจงไมม

ความสนก ทาอยางไรทานนงคนเดยว จงไมหงอยเหงาเบอหนาย ตอบ: คนมความทกขนนแหละ จงมความสนก คนมความสนกนน

แหละ จงมความทกข พระไมมทงสนก ไมมทงทกข เรองเปนอยางน จง

เขาใจเถดนะทาน (ส.ส. ๑๕/๒๖๘/๗๖)

ความงนงานหงดหงด ยอมไมมในใจของพระอรยะผผานพนไปแลว

จากการ (คดกงวล) ทจะไดเปน จะไมไดเปนอยางนนอยางน ทานปราศจากภย มแตสข ไมมโศก แมแตเทวดากมองใจทานไมถง

(ข.อ. ๒๕/๖๕/๑๐๑)

ผถงธรรมไมมกจ เพราะผถงธรรมทากจเสรจแลว คนวายนายงหาทหยงไมได ตราบใด กตองเอาตวกระเสอกกระสนไปจนเตมท ตราบนน แตพอหาทหยงพบ ขนยนบนบกไดแลว กไมตองพยายาม เพราะเขาขามถงฝง

เสรจแลว (ส.ส. ๑๕/๒๓๑/๖๕)

ยงเปนอยกไมเดอดรอน เวลาจะตายกไมเศราโศก ถาเปนปราชญ

มองเหนทหมายแลวไซร ถงอยทามกลางโลกทโศกกหาโศกไม (ข.อ. ๒๕/๑๐๘/๑๔๒)

ธรรมนญชวต ๗๙

จะไปไหน กไมหวาด จะนอนไหน กไมหวน ทงคนวนไมมเดอดรอนใจ อะไรทจะสญเสยกไมเหนทไหนในโลก ดงนน จนหลบไป กมแตใจหวงดท

คดปรานชวยปวงสตว (ส.ส. ๑๕/๔๕๔/๑๖๒)

คาเม วา ยท วาร เ นนเน วา ยท วา ถเล

ยตถ อรหนโต วหรนต ต ภมรามเณยยก

ไมวาบาน ไมวาปา ไมวาทลม หรอทดอน

ทานผไกลกเลสอยทไหน ทนนไซรคอสถานอนรนรมย

(ข.ธ. ๒๕/๑๘/๒๘)

บนทกทายเลม ทมาทายหมวดธรรมแตละหมวดในหนงสอน ไดแสดงไวหมวดละ

ทมาเดยว พอเปนหลกฐานเทานน สวนความหมายและคาอธบาย ไดขยายบาง ยอบาง ตามสมควร และไดตรวจสอบกบทมาแหงอนๆ ดวย ทงใน

พระไตรปฎกและอรรถกถา แตไมอาจแสดงทมาไวใหครบถวน เพราะจะทาใหหนงสอนมลกษณะเปนตารามากเกนไป อยางไรกด มขอความบางตอนทควรสงเกต ขอชแจงไวเปนพเศษดงน

๑. ในสปปรสธรรม ๗ ประการ ธมมญตา ยงมความหมายอกแงหนงวา เมอเหนหรอไดยนไดฟงอะไร กจบหลกจบสาระมองเหนเนอแทของสงหรอเรองราวนนได อตถญตา มความหมายวา เมอเหนหรอได

ยนไดฟงอะไรกเขาใจความหมาย ความมงหมาย วตถประสงค แนวทางทจะขยายความของสงนนเรองนนได ธรรม ๒ ขอน เปนแกนของสปปรสธรรมทงหมด

๒. ในอธปไตยสตร (อง.ตก. ๒๐/๔๗๙/๑๘๖) พระพทธเจาทรงแสดงความหมายของ อธปไตย ๓ เฉพาะในแงการปฏบตธรรมของพระภกษ แตความหมายเชนนนอาจถอไดวา เปนคาอธบายเฉพาะกรณ หรอเปน

ตวอยาง ดงจะเหนวา ธรรมาธปไตย เปนธรรมขอหนงของ พระเจาจกรพรรด (ดบทท ๗) เปนคณสมบตของนกปกครอง เชนเดยวกบทเปนคณสมบตของพระพทธเจา (อง.ตก. ๒๐/๔๕๓/๑๓๙; อง.ปจก. ๒๒/๑๓๓/

๑๖๙) ในวสทธมคค (๑/๑๒, ๑๖) ทานจาแนกศลเปน ๓ ประเภท ตามอธปไตย ๓ น นอกจากนน พระอรรถกถาจารยมกใช อตตาธปไตย และ โลกาธปไตย เปนคาอธบายความหมายของ หร และ โอตตปปะ

(ท.อ. ๓/๒๑๕; ม.อ. ๒/๔๒๒; อต.อ. ๒๐๕; ชา.อ. ๑/๑๙๘) สวนในหนงสอน ไดนามายกเยองอธบายในแงของการปกครองทง ๓ ขอ เพราะเขากบเรองนไดด และใหมองเหนประโยชนอกดานหนง

ธรรมนญชวต ๘๑

๓. จกรวรรดวตร ในพระบาลมเพยง ๔ หวขอใหญ แตในหนงสอนจดเปน ๕ (แยกขอ ๑ เปน ๒ ขอ) เพอใหดงายขน สวนทเรยกกนวา จกรวรรด-

วตร ๑๒ ดงรจกกนมากนน ทานนามาจากอรรถกถา (ท.อ. ๓/๔๖)

๔. ทฏฐธมมกตถสงวตตนกธรรม น ปรงรปศพทตามบาล สวนททานใหชาวบานจางายๆ พดกนมาตดปากวา ทฏฐธมมกตถประโยชน คาวา

ประโยชน เปนคาสรอยเตมไวใหคลองปากเทานน เพราะตรงกบ อตถะ ทมอยแลวนนเอง

๕. ใน สขของคฤหสถ ๔ สขขอสดทายทแปลกนมาวา “สขเกดจาก

ประกอบการงานทปราศจากโทษ” ชวนใหเขาใจจากดเฉพาะการงานอาชพเทานน แตตามพระบาลทานหมายถงกรรมดทางไตรทวาร ในทนจงยกเยองคาแปลเสยใหมเพอใหเขาใจตรงตามพระบาล (สขเกดจาก

การงานอาชพสจรต รวมอยในสขขอท ๑ แลว) ๖. เมอวาเตมความหมาย ฆราวาสธรรม ใชสาหรบการครองชวต

โดยทวไปของชาวบาน และตามบาลเดมเรยกวา ฆรเมสธรรม (ธรรม

ของผแสวงเรอน) อนง ในทน ทมะ ทานหมายเอาปญญา ขนต ทานหมายเอาความเพยร (มาใน ข.ส. ๒๕/๓๑๑/๓๖๑ ดวย; ส.อ. ๑/๓๙๑; สตต.อ. ๑/๓๒๓)

๗. ในบาลเดม เรยกวา อตถทวาร (ประตแหงประโยชน) อรรถกถาอธบาย

อตถ วาไดแก “วฒ” สวน ทวาร มคาไขความวา “ปมข” หรอ “มข” จงเรยกวา วฒมข กได สาหรบ “วฒ” นน คนไทยคนกบคาวา วฒน ซงเปนไวพจน ในทนจงใชคาวา วฒนมข (ปากชองแหงความเจรญ)

๘. บคคลทงหลายในสงคมทแวดลอมตวเราอย ซงเราควรจะเกยวของสมพนธใหถกตอง ดวยวธปฏบตทแตกตางกนไปตามสถานะแหงความสมพนธกบตวเรา พระพทธเจาตรสเรยกดวยคาเปรยบเทยบวา ทศ ๖ เพราะเปน

ดจดานตางๆ ของเทศะทอยรอบตวเรา กลาวคอ

๘๒ ธรรมนญชวต

(๑) ทศเบองหนา คอ ผมากอน ไดแก บดามารดา (๒) ทศเบองขวา คอ ผทควรเคารพ ไดแก ครอาจารย

(๓) ทศเบองหลง คอ ผตามมา ไดแก บตร ภรรยาหรอคครอง (๔) ทศเบองซาย คอ ผเคยงขาง ไดแก มตรสหาย (๕) ทศเบองลาง คอ ผเปนฐานกาลง ไดแก คนรบใชและคนงาน

(๖) ทศเบองบน คอ ผมคณความดสง ไดแก พระสงฆ ๙. หรชน เปนศพทตดทอน บาลเดมเปน อทตถหร ๑๐. อนกมป บาลเดมเปน อนกมปก

๑๑. ในองคคณของกลยาณมตร ๗ ขอ ๕ วจนกขโม คาบาลทานมงความหมายวา อดทนตอคาพดของผอน คอ รบฟงคาตาหน วพากษวจารณได และพรอมทจะแกไขปรบปรงตน (ดความหมายใน อง.อ. ๓/๒๐๐ และ

ตวอยางใน ส.อ. ๑/๑๔๕) ๑๒. คาบาล ๕ ขอน เปนรปทปรงใหม ตามบาลแทเปน ๑ อนปพพกถ ๒.

ปรยายทสสาว ๓. อนทยต ปฏจจ ๔. น อามสนตโร ๕. อตตานจ

ปรจ อนปหจจ ๑๓. หนาทครตอศษย ขอท ๕ สรางเครองคมภยในสารทศ อธบายตาม

อรรถกถาวา สอนใหเขาเอาวชาความรไปใชประกอบอาชพเลยงตวเอง

และคมครองตนได ตลอดจนเมอศษยไปทามาหากนทอนแลว อาจารยกแนะนาแกผอนใหเกดความเชอถอ ไปหาศษยนน (ท.อ. ๓/๑๘๓)

๑๔. วฒธรรม หรอ วฒ ๔ นน ตามพระบาลเรยกวา ปาวฑฒธมม คอ

ธรรมเครองเจรญแหงปญญา มใชความเจรญทวๆ ไป ดงนน จงนามาจดเขาในหมวดการเรยนการศกษา

๑๕. แปลรกษาศพทวา กระทาบพการในศาสนาน ดงนนจะแปลวา “ออก

นาในการอปถมภและชวยกจการพระพทธศาสนา” กได ๑๖. คาอธบายถอตาม อง.อ. ๓/๓๙๕ แปลกจากทเรยนกนมาบาง

แถลงความเปนมา

หนงสอนมกาเนดจากความคดทจะอนโมทนาตอศรทธา และคณงามความด

อนเปนบญจรยา ของพทธศาสนกชนชาวไทยในสหรฐอเมรกา ซงไดไปชวย

อปถมภสนบสนนการปฏบตศาสนกจของผเขยน ระหวางพานกอย ณ ประเทศ

นนใน พ.ศ. ๒๕๑๙

เรองมวา เมอตน พ.ศ. ๒๕๑๙ ผเขยนไดรบอาราธนาไปเปนวทยากร ใน

วชาฝายพระพทธศาสนา ณ สวอรทมอรวทยาลย ในรฐเพนนซลเวเนย โดยม

คณบญเลศ โพธน รวมเดนทางไปชวยทาหนาทเปนไวยาวจกร ระหวางพานกอย

ณ ทน น พทธศาสนกชนชาวไทยในถนใกลเคยง คอตาบลทตดตอกบสวอรทมอร

บาง ในเมองฟลาเดลเฟยบาง ตลอดถงบางเมอง ในรฐนวเจอรซ ไดไปเยยมเยยน

และอปถมภอานวยความสะดวกตางๆ โดยเฉพาะดานพาหนะ นอกจากนน ยงได

บรจาคปจจยทาบญในโอกาสตางๆ ดวย ผเขยนไดเกดความรสกในเวลานนวา

การททานผมจตศรทธาท งหลายไปถวายความอปถมภดวยภตตาหาร และการ

อานวยความสะดวกตางๆ กนบเปนความเกอกลอยางยงอยแลว สาหรบปจจยท

บรจาคถวายนน ตงใจวาจะสงผลานสงสกลบคนใหแกผบรจาคดวยวธอยางใด

อยางหนง ทจะเกดดอกออกผลเปนบญกศลเพมพนคณความดยงๆ ขนไป โดยท

ท งผบรจาคและผรบบรจาคไดมสวนบาเพญจาคธรรมรวมกน

อาศยความตงใจน ประกอบกบความคดพนเดมทวา นาจะมหนงสอแสดง

หลกธรรมพนๆ งายๆ ทเหมาะแกคฤหสถท วไปสกเลมหนง สาหรบมอบใหเปน

ประโยชนดานความรทางธรรม แกทานผศรทธาซงอยหางไกล พรอมท งจะได

เผยแพรใหเปนประโยชนแกพทธศาสนกชนอนๆ กวางขวางออกไปดวย อาศยขอ

ปรารภน ผเขยนจงไดใชเวลาชวงทายของการพานกทสวอรทมอร หลงจากทา

หนาทวทยากรใหแกวทยาลยนนเสรจสนแลว รวบรวมเรยบเรยงหนงสอ คมอ

ดาเนนชวต ขน งานเรยบเรยง แมจะไดใชหนงสอ พจนานกรมพทธศาสตร ท

ผเขยนจดทาไวกอนแลวเปนฐาน กยงกนเวลาในการปรงแตง ขดเกลาคาอธบาย

๘๔ ธรรมนญชวต

และตรวจสอบความหมายตามคมภร อกมใชนอย เมอเขยนเสรจยงไมทนได

พมพ กเดนทางออกจากสวอรทมอรเสยกอน ตอมาระหวางพกอยทวดวชรธรรม-

ปทป นครนวยอรค ตามคาอาราธนาของวดนน จงไดมโอกาสจดพมพขน ในรป

ตวพมพดด โรเนยวเยบเลม โดยไดรบความชวยเหลอจากพระสงฆวดวชรธรรม-

ปทป และไดใชทน ซงผศรทธาไดบรจาคถวายทสวอรทมอร สมตามความตงใจ

นอกจากนน ทางวดวชรธรรมปทปเองกไดพมพเผยแพรเพมเตมอกสวนหนงดวย

ตอมาทางเมองไทย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย และเจาภาพอนบางราย ไดขอ

อนญาตบาง ถอวสาสะบาง นาไปพมพแจกในโอกาสตางๆ นบวาหนงสอได

แพรหลายมากขน

ทางดานผเขยนเอง เมอกลบเมองไทยแลว กไดปรบปรง คมอดาเนนชวต

จดพมพเปนธรรมทานใหมอก ในเดอนมกราคม ๒๕๒๒ นบเปนการพมพคร งท

๔ มทแกไขปรบปรงจากเดมเปนอนมาก และไดเปลยนชอใหมวา ธรรมนญชวต

หลงจากนน มผขอพมพเผยแพรอก ๒–๓ ครง เฉพาะในการพมพคร งใหมน ได

แกไขปรบปรงอยางมากตลอดเลม โดยมงใหอานงายและจางายยงขน∗

ขออนโมทนา และอานวยพรแกพทธศาสนกชน ยานใกลเคยงสวอรทมอร

ในฐานะททานเหลานนเปนเจาของศรทธาและบญจรยา ทเปนแรงดลใจใหหนงสอ

เลมนอยนเกดมขน และขออนโมทนา อาจารยสร เพชรไชย ทไดชวยอนเคราะห

รบภาระเปนไวยาวจกรเพอการนโดยตลอด ขอทกทานจงเปนผมสวนในความดงาม

และกศลผลานสงส ซงจะพงบงเกดมจากธรรมวทยาทานนท วกน

พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต)

๑๙ เมษายน ๒๕๒๓

∗ กรมการศาสนาขอพมพใหมในชอวา พทธจรยธรรม

บนทกของผแปล

หนงสอ ธรรมนญชวต ฉบบแปลทแกไขปรบปรงใหมน มการเปลยนแปลงจากฉบบแปลครงแรกอยางมาก เพราะมใชจะเปนการแปลใหมเทานน แตยงมบทใหมและขอความอกหลายแหงททานผประพนธเหนสมควรเพมเตมสาหรบฉบบใหมน

ฉบบแปลฉบบแรกทพมพเมอ พ.ศ. ๒๕๓๙ ไดกระทาอยางรวดเรว และมไดเครงครดตามฉบบเดมนก เพราะจดมงหมายกเพอประมวลสาระของธรรมะยงกวาเปนการแปลโดยตรง ผแปลรสกวาลกษณะเนอหาของหนงสอ ซงเปนหมวดคาสอนส นๆ สาหรบบคคลในฐานะทางสงคมและทางศาสนาตางๆ กน จาเปนตองมการปรบใหเหมาะสาหรบผอานภาษาองกฤษทยงไมคนกบแนวความคดทางพระพทธศาสนา เนองจากทานผประพนธไดตรวจเอง การใชถอยคาทไมลงกนระหวางพากยไทยและพากยองกฤษ เมอไดผานสายตาของทานผประพนธแลวกถอโดยปรยายวา “ใชได”

อยางไรกตาม เนองจากหนงสอเลมนในพากยไทยเปนทรจกแพรหลายในหมพทธศาสนกชนชาวไทย ตอมาไมนานจงมผประสงคตพมพฉบบสองภาษา โดยมฉบบเดมในพากยไทยและฉบบแปลในพากยองกฤษอยในหนาคกน เมอเทยบภาษาไทยกบภาษาองกฤษแลว ผอานกเรมสงเกตเหนความลกล นระหวางสองพากยนน จงเหนไดชดวา หากมการพมพฉบบสองภาษาตอไปอก กจาตองแกไขฉบบแปลใหใกลกบฉบบเดมยงขน ในระหวางการแกไขน จงไดแปลใหมท งเลม

อนง ดร.สมศล ฌานวงศะ ไดรบมอบหมายจากพระเดชพระคณทานเจาคณธรรมปฎกใหชวยงานบางสวนดานหนงสอธรรมะพากยองกฤษ จงไดชวยแกไขขอคลาดเคลอนในการแปลใหมคร งน และใหขอเสนอแนะเพอปรบปรงในดานอนๆ อก จากนนทานผประพนธ อาจารยสมศล และผแปลเองไดรวมกนตรวจแก เมอผานการขดเกลาอกรอบหนงแลว ในทสดหนงสอเลมนจงสาเรจดงททานเหนอยน

๘๖ ธรรมนญชวต

สงทตองชแจงเกยวกบการใชสรรพนามกคอ ในหนงสอนไดเลอกใชสรรพ-นามเพศชายบรษท ๓ เอกพจน (he, him และ his) เปนสวนใหญ ภาษาไทยเปนภาษาทอาจละคาสรรพนามในประโยคได แตในการแปลจาเปนตองหาสรรพนามมาใส การเลอกใชคาสรรพนามเชนนกเพอใหอานสะดวก (และเพอหลกเลยงการยอมสละการใชภาษาทถกตองเพยงเพอเหตผล “ความถกตองแบบการเมอง” ในประโยคประเภท “A good person should make sure that they observe the precepts”) แตท งนมไดเจตนาสอความหมายวา คาสอนตางๆ จะใชได เฉพาะแกเพศชายเทานน

ผแปลขอขอบคณ ดร.สมศล ฌานวงศะ ในการตรวจรอบแรก ซงชวยใหบทแปลมความถกตองยงขนในหลายดาน และขอกราบพระคณพระเดชพระคณ ทานเจาคณธรรมปฎก ในการตรวจรอบสดทาย ซงพระเดชพระคณไดกรณาให ความกระจางเกยวแกความหมายทละเอยดออนในหลายแหง และแกไขขอผดพลาดในหลายประเดน การชแนะของทานเจาคณนบเปนปจจยอนสาคญยงในการให ไดมาซงผลงานในข นสดทายน

บรส อแวนส กนยายน ๒๕๕๐

บนทกเรองลขสทธการแปล

ขอแจงไวเพอเปนหลกในการปฏบตตอไปวา เนองจากหนงสอทงปวงของอาตมภาพเปนงานธรรมทาน เพอประโยชนสขของประชาชน ไมมคาลขสทธอยแลว เมอทานผใดเหนคณคา และมบญเจตนานาไปแปลเผยแพร ไมวาจะแปลจากภาษาองกฤษเปนภาษาไทย หรอจากภาษาไทยเปนภาษาองกฤษ หรอภาษาอนใด กเปนการชวยกนเผยแพรธรรมบาเพญประโยชนใหกวางออกไป

ผททางานแปลนน ยอมตองใชความรความสามารถในการทจะแปล โดยสละเรยวแรงสละเวลามใชนอย ถาผลงานแปลนนทาดวยความตงใจ นาเชอถอหรอเปนทวางใจได ในเมออาตมภาพไมถอคาลขสทธในงานตนเรองนนอยแลว ลขสทธฉบบแปลนนๆ กยอมถอไดวาเปนของผแปล ในฐานะเปนเจาของผลงานแปลนน โดยผแปลดแลรบผดชอบคาแปลของตน และเปนผพจารณาอนญาตเอง ในการทจะใหผหนงผใดนาฉบบแปลของตนไปดาเนนการอยางหนงอยางใด ไมวาจะพมพแจกเปนธรรมทาน หรอพมพจาหนาย ทงในประเทศและตางประเทศ ตามแตจะเหนสมควร

ทงน สงทผแปลจะพงรวมมอเปนการแสดงความเออเฟอ กคอ ทาการใหชด มใหเกดความเขาใจผดวา อาตมภาพไดรบคาตอบแทนหรอผลประโยชนใดๆ และแจงใหอาตมภาพในฐานะเจาของเรองเดมไดทราบทกครงทมการตพมพ และถาเปนไปได นาจะมอบหนงสอทตพมพเสรจแลวประมาณ ๑๐ เลม เพอเปนหลกฐานและเปนขอมลทางสถตตอไป

อนง ผแปลอาจแสดงนาใจเออเฟออก โดยแสดงเจตนาตามความขอใดขอหนง หรอทกขอ ตอไปน

ก) ใหอาตมภาพเจาของเรองตนเดมนนกตาม วดญาณเวศกวนกตาม พมพงานแปลนนเผยแพรได โดยพมพแจกเปนธรรมทาน

ข) ใหอาตมภาพ อนญาตใหผใดผหนงพมพงานแปลนนเผยแพรได เฉพาะในกรณทเปนการพมพแจกเปนธรรมทาน

ค) ใหอาตมภาพกตาม วดญาณเวศกวนกตาม อนญาตใหผใดผหนงพมพงานแปลนนเผยแพรได เฉพาะในกรณทเปนการพมพแจกเปนธรรมทาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๗ พฤศจกายน ๒๕๕๒