สนทรยะ สนทรยศาสตร และสนทรยภาพนาฏศลปไทยในการแสดงโขน เรองรามเกยรต ชด พาลสอนนอง

ความหมายของสนทรยะ สนทรยศาสตร และสนทรยภาพ สนทรยะ คอความงาม

สนทรยศาสตร คอศาสตรทเกยวกบความงาม สนทรยภาพ คอความรสกในความงาม วรณ ตงเจรญ (2546, หนา 28) ไดกลาวไดกลาววา สนทรยะหรอความงาม อาจเปนความงาม

ของศลปกรรม ธรรมชาตสงแวดลอม รวมทงความประณตงดงามของจตใจ ความประณตงดงามของการใชชวตสวนตวและชวตสวนรวม ศลปกรรม (Fine Arts) ทหมายความรวมถงทศนศลป ดนตร ศลปะการแสดง สถาปตยกรรม วรรณกรรม

สนทรยศาสตร ทหมายถงศาสตรหรอวชาทเกยวกบความงาม ตามแนวคดของชาวตะวนตกแลว สนทรยศาสตรเปนสวนหนงของปรชญา ปรชญาตะวนตกทมรากเหงามาจากปรชญากรกโบราณ ปรชญาทเปนการแสวงหาหรอความรกในภมปญญา (Love of Wisdom) ปรชญากรกทมงแสวงหาความจรง ความด และความงาม การแสวงหาความจรงทมววฒนาการมาสวทยาศาสตร (Science) ความดทเกยวของกบ จรยศาสตร (Ethics) และความงามทเกยวของกบสนทรยศาสตร (Aesthetics) ปรชญาหรอ

สนทรยศาสตรทอาจเปนเรองของความเชอ เรองของทรรศนะ หรอเรองของเหตผล ในบรบทความคดใดความคดหนง ในชวงเวลาใดชวงเวลาหนง หรอของนกปรชญาหรอของนกสนทรยศาสตรคนใดคนหนง

สนทรยภาพ ทหมายถงความรสกในความงาม ภาพทงดงามในความคดหรอภาพของความงามในสมอง (Image of Beauty) ศกยภาพของการรบรความงามทสามารถสมผสหรอรบความงามไดตางกน ความงามทอาจเกดจากภาพ จากเสยง จากจนตนาการ จากอกษร หรอประสาทสมผสอนๆ

พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต) กลาววา สนทรยศาสตร คอสาขาปรชญาทวาดวยความงามและสงทงามทงในงานศลปะและในธรรมชาต โดยศกษาประสบการณ คณคาของความงาม และมาตรการตดสนใจวา อะไรงามหรอไมงามการตดสนคณคาทางสนทรยศาสตรมได 3 ลกษณะคอ ความสวยงาม ความตดตาตดใจ ความเลอเลศ นกปรชญาหลายส านกไดเสนอทฤษฎเพออธบายวา เพราะเหตใดจงมการตดสนใจวา ศลปะวตถประกอบดวยลกษณะทงสามนน นกปรชญาดงกลาวแบงเปน 3 กลมคอ

1. กลมอารมณนยม (Emotionalist) อธบายวา การตดสนเกดจากอารมณทเกบกดไวในจตใตส านก

2. กลมเหตผลนยม (Ralionalist) อธบายวา การตดสนเกดจากการเหนความกลมกลนไมขดตา 3. กลมสรางสรรค (Creativist) อธบายวา การตดสนเกดจากความสามมารถสรางสรรคของ

มนษย สนทรยศาสตรจงเปนศาสตรประเภทปรชญาประยกต (applied philosophy) มการน าหลก

ปรชญาบรสทธ (pure philosophy) มาใชบางในการสอบสวน (inquiry) วเคราะห (analysis)และการวจย (research) เกยวกบปญหาสนทรยภาพทกแงทกมมทมาจากผลงานแหลงก าเนด 2 แหลงดวยกน คอ

- สนทรยภาพจากธรรมชาต - สนทรยภาพจากผลงานศลปะทกสาขาวชา การน าความรสกถงสนทรยภาพทเกดจากแหลงทงสอง สนทรยศาสตรจงเปนศาสตรทวาดวย

ความรสกเชงนามธรรมทมตอธรรมชาตกบผลงานศลปะโดยเฉพาะ โดยทงไปมกกลาววา สนทรยศาสตรเปนศาสตรทเกยวของกบค าวาความงามนน ซงยงมปญหาเกยวกบความหมายของค าวาความงามอยบาง เพราะถาพจารณาทางอรรถวภาค (explication) วาดวยเรองความหมายของค าทคลมเครอ เชนค าวา ความงาม หมายถง งาม ความงาม เปนทงคณศพทและกรยาวเศษณ [จากพจนานกรมฉบบราชบณฑต พ.ศ. 2525] ไดอธบายเพมเตมไววา “มความหมายถง งาม สวย ลกษณะทเหนทฟงแลวชวนยนด ชวนพงพอใจ เชน ภาพหรอรปหรอเสยง นอกจากนยงมความหมายอนอก เชน ลกษณะสมบรณ : ฝนงาม ก าไรงาม และใชในค าประชดประชน ในทางไมด เชน งามหนา”

จากค าอธบายดงกลาว นอกจากเปนคณศพทและกรยาวเศษณแลว ความงาม ยงมความหมายอนๆ ทนอกเหนอไปจากความหมายทแทจรงและยงไมลกซ ง เ พยงพอตอสนทรยศาสตร ดงนน

จงจ าเปนตองหาค าทเหมาะสมมาใชแทนท คอ สนทรย หรอ สนทรยะ ซงเปนคณศพทและกรยาวเศษณเชนเดยวกบค าวา งาม สวนค าวา ความงาม กมความหมายใกลเคยงกบค าวา สนทรยภาพ ทงสองค ามกนยมน ามาใชกบงานศลปะไดโดยตรง และสามารถเปนค าศพทมาใชแทนค าวา ความงาม เพราะวาหมายถงความรสกถงคณคาของสงทงาม เชน ความเปนระเบยบเรยบรอยของเสยง ถอยค าทไพเราะและอนๆ ยงไปกวานน ยงมความหมายตรงกบสนทรยศาสตรซงเปนวชาทวาดวยความนยมความงาม ดงนน เพอท าความเขาใจถาหากค าใด หรอขอความวลใด ผ เขยนยกน าของบคคลอนมาอางอง กยงคงค าวา งาม 3 ความงาม งามนนไวตามตนฉบบเดม ขอใหเปนทเขาใจถงค าวางามและความงามนนหมายถง สนทรยะ และสนทรยภาพ ซงมความหมายกวางขวางมากไมใชหมายถงความถงความงามดงทใชกนทวไป (ก าจร สนพงษศร, 2555, หนา 27)

ภาพ พญาพาลและสครพ สรบกน

ทมา : โขนแหงสยาม 17 สงหาคม 2553 ณ โรงละครแหงชาต

เนอเรองยอ การแสดงโขนรามเกยรต ชด พาลสอนนอง

“ พาล ” หรอชอเดมวา “กากาศ” เปนพญาวานรมกายสเขยว โอรสของพระอนทรกบนางกาลอจนาเดมก าเนดเปนมนษย แตถกฤาษโคดม สามของแมจบไดวาเปนลกช เลยสาปใหเปนวานรพรอมกบนองชายคอ “สครพ” ซงเปนโอรสของพระอาทตยทงคมศกดเปนนาของหนมาน เพราะเปนนองชายนางสหาวะ มารดาหนมานซงเปนบตรของฤาษโคดมกบนางกาลอจนา

ครนพาลและสครพถกสาปเปนวานรตองซดเซพเนจรอยในปา พระอนทรพระอาทตยผ เปนบดาเกดความสงสารจงสรางเมองขดขน แลวใหพาลเปนเจาเมอง สครพเปนอปราช ตอมาทงสองชวยยกเขาพระ

สเมรทเอยงทรดเพราะรามสรจบอรชนฟาดทเหลยมเขา ใหตงตรงไดดงเดม พระอศวรจงประทานนามพญากากาศวา “พญาพาลธราช” และประทานตรเพชรกบพรวา ถามใครมาสรบดวย กใหก าลงลดจากตวผนนกงหนงเขาไปรวมเพมก าลงพาล พรอมทงฝากผอบใสนางดาราไปใหสครพเปนรางวล แตพระนารายณทลคานเกรงจะเกดเรองไมเหมาะสม พาลจงใหค าสตยสาบานวาถาไมซอตรงตอนองชาย ขอใหตายดวยศรพระนารายณ แตเมอกลบไปถงเมอง พาลเปดผอบเหนนางในนนกหลงรก ผดค าสาบานไดนางดาราเปนชายา

ตอมาเมอกระบอทรพฆาทรพาผ เปนพอแลว กรสกฮกเหมเทยวทารบเหลาเทวดา แตไมมใครอยากสกบสตวเดรฉาน กระทงทรพมาทาสพระอศวร ๆ จงใหไปส กบพาล ครนทรพมาสกบพาลตงแตเชาจนเยนกยงไมแพชนะ ฝายพาลจงออกอบายใหไปสกนในถ า และใหสครพเฝาทล าธาร คอยสงเกตเลอดทไหลออกจากถ า ถาเหนเลอดขนเปนเลอดทรพ แตถาเลอดใสคอเลอดของตนเอง ใหรบเกณฑวานรขนหนมาปดปากถ า ปรากฏวา รบกน 7 วน 7 คน พาลจงฆาทรพได แตเทวดาบนดาลใหฝนตก เลอดทรพไหลออกมาจงเจอจางเปนเลอดใส สครพเขาใจผดคดวาพตาย จงรบปดปากถ าตามค าสง พอพาลออกจากถ าไดกโกรธ คดวานองทรยศ จงขบไลออกจากเมอง

ฝายหนมานเมอถวายตวกบพระรามแลว กมาชวนสครพนาชายไปอยรบใชพระรามดวยกน สครพแนะน าใหพระรามไปฆาพาลซงกระท าผดค าสาบานตองตายดวยศรพระนารายณ เพอยดเอาไพรพลของขดขนไปตอสกบทศกณฐ สวนพาลเมอตองศรพระรามกอนจะสนชวต ไดฝากสครพผ เปนนอง องคตผ เปนลกชาย และหนมานหลานรก และนางดารามเหสรวมทงประชากรเมองขดขนทงหมดไวแทบพระบาทของพระราม จากนนกเรยกสครพมาสงสอนถงหนาทและขอพงปฏบตในฐานะทเปนทหารของพระราม ค าสอนดงกลาวนคอเรองทรจกกนทวไปวา “พาลสอนนอง” ซงมอยหลายส านวน เชน โคลงเรองพาลสอนนอง ,ประชมค าพากยรามเกยรต ภาค 3 ตอนพระรามไดขดขน,บทละครเรองรามเกยรต,กลอนเรองพาลสอนนอง ส านวนท 1,กลอนเรองพาลสอนนอง ส านวนท 2 ค าสอนของพาลจากวรรณคดทง 5 เรองทกลาวมาแลวนน กลาวถงหนาทและขอพงปฏบตในฐานะทเปนทหารของพระ ซงสวนใหญมเนอหาทคลายคลงกน

สนทรยะ สนทรยศาสตร และสนทรยภาพนาฏศลปไทยทอยในศลปะการแสดงโขน

เรองรามเกยรต ชด พาลสอนนอง

“โขน” เปนการแสดงนาฏกรรมชนสงของไทยซงประกอบดวยศลปะอนเปนมรดกส าคญของชาตหลากหลายแขนงใหญๆทเหนไดชดดวยกน 4 ดานอนไดแก วรรณศลป วจตรศลป ดรยางคศลป นาฏศลป เครองแตงกาย เวทฉาก และอปกรณทประกอบการแสดง ลวนตองจดสรางขนมาอยางพถพถน จงนบไดวาโขนเปนศลปะทางการแสดงทมสนทรยภาพคณคาและมอทธพลตอวฒนธรรมหลากหลายรปแบบของไทย เปนจดศนยกลางของการสรางความสามคค และความมนคงของประเทศชาตทเจรญรงเรอง ปรากฏเปน

ภาพลกษณของศลปกรรมอนโดดเดน ตลอดจนขนบธรรมเนยมประเพณทเปนจารตแบบแผน และวถชวตอนดงามของคนไทยทสบทอดมาถงปจจบน ซงผ เขยนขอยกตวอยางการแสดงโขนเรองรามเกยรต ชด พาลสอนนอง มาใชประกอบการวเคราะหสนทรยะ สนทรยศาสตร และสนทรยภาพ เพอใหเกดความเขาใจ 4 ดาน ดงน 1. ดานวจตรศลป

ทางดานวจตรศลปนน ส าหรบการแสดงโขนนนถอวามความส าคญอยางยง ในการแสดงโขน ไมวาจะเปนฉากทตองใชประกอบการแสดง ลวนแลวแตตองใชความช านาญในการเขยนและเสนสายลวดลาย แสงและเงาตางๆ ทใหอารมณและความรสกลงสฉากและอปกรณการแสดง และสะทอนสงผานกลบมายงผชมใหไดรบความรสกตางๆ เชน ความสวยงาม ความออนไหว ความอลงการ ความตระการตา ความซาบซง ในงานเขยนฉากประกอบการแสดงรวมถงการใหสในฉากและเครองแตงการของตวละครทสามารถบอกบคลกลกษณะนสยของตวละครไดอกดวย นอกจากนทางดานวจตศลปกยงรวมไปถงเครองแตงการทตองใชความวจตงดงามในการปกดน เพอใหเกดลวดลายตางๆ ทออนชอยสวยงามตระการตาและมสสนทสดใสใหเหมาะกบลกษณะนสยของตวละคร ซงตองใชความละเอยดออนในการประดษฐและจดท า เพราะเครองแตงกายกเปนอกอยางหนงทถอไดวามสวนส าคญยงทท าใหการแสดงโขนนนเ กดความสวยงามตามสนทรยภาพเชนกนทผชมการแสดงโขนสามมารถรบรและเกดความรสกไดตงแตแรกเหน

ภาพ เครองแตงกายโขน ทมา : จารวฒน ศรโสภา

ภาพ ฉากเขยนส ทใชประกอบในการแสดงโขน

ทมา : จารวฒน ศรโสภา

ภาพ การจดแสงตามหลกทศนศลปเพอใหอารมณและความรสกของตวละคร

ทมา : จารวฒน ศรโสภา

2. ดรยางคศลป ดรยางคศลปทอยในศลปะการแสดงโขนเรองรามเกยรต ชด พาลสอนนอง นนถอไดวาเปนสวน

ส าคญอยางยงไมแพไปกวาดานอนๆ เพราะในการแสดงโขน ชด พาลสอนนอง นนตองใชน าเสยงบวกกบอารมณและความรสกผนวกกบลลาและกลวธในการขบรองเปนอยางมากเพอทจะถายทอดอารมณและความรสกผานบทเพลงและทวงท านองของเพลงจากผขบรองไปสผชมและผ ฟง เพอชวยสงผานความรสกของตวละครทก าลงแสดงใหมความชดเจนและเขาถงอารมณของผแสดงไดดทสด ส าหรบการแสดงโขนในชดพาลสอนนอง นกรองและนกดนตรกตองใชความรและความสามารถในเรองของวชาเพลงรองและเพลงหนาพาทย โดยเฉพาะอยางยงจะตองลงลกไปยงลกษณะของอารมณเพลงทใชประกอบการแสดงทใหอารมณและความรสก ในรปแบบของลกษณะเพลงไทยเดมตงแต ประเภทของเพลง อารมณเพลง ทวงท านอง กลวธการบรรเลงและจงหวะ ซงถอไดวาส าหรบการแสดงโขนในชดนจะตองใชผ ทมความรในเรองของอารมณเพลงเปนอยางดจงจะสามารถถายทอดอารมณเพลงออกมาใหคนฟง ฟงและเกดความรสกคลอยตามอารมณและความรสกของตวละครทก าลงตบทไปพรอมๆกน ซงในการแสดงโขนชดน เมอผ รองและผบรรเลงไดขบรองและบรรเลงดวยอารมณเพลงทถกตองตามอารมณของตวละครและบททแสดงและกจะสงผลไปยงผแสดงทจะสรางอารมณในการร าตบทและถายทอดความรสกลงกระบวนทาร าและสงผานตวละครมาใหผชมถงกบน าตาซมออกมาไดทเดยวแมแตตวผแสดงเองกเขาถงอามรณของตวละครทก าลงรบบทแสดงอยไดเปนอยางด เพลงทเลอกมาใชในการถายทอดอารมณและความรสกของการแสดงในชดนนนคอ เพลงแขกลพบรและเพลงบรเทศ ดวยอตตราจงหวะสองชนของเพลงไทยทท าใหผชมรสกเศราโศกและเสยใจ อาลยอาวรณ ซาบซงมากทสดในการแสดงโขน ชด พาลสอนนอง

ภาพ วงดนตร ปพาทยเครองคประกอบการแสดงโขน

ทมา : จารวฒน ศรโสภา

3. ดานนาฏศลป ดานนาฏศลปกเปนอกหนงอยางทสรางสนทรยภาพในการแสดงโขนไดเปนอยางด เพราะในการ

แสดงโขนนนผแสดงจะตองร าและตบทตามค ารอง ค าพากยและเจรจา เพอใชในการสอสารกบผชมใหเกดความเขาใจตรงกนผานภาษาทา นาฏยศพทและภาษานาฏศลป ผานทวงทาและลลาทเปนเอกลกษณอนงดงามตามแบบแผนนาฏศลปไทยทไดรบการฝกหดจากรนสรน ผานการหลอหลอมเรยบเรยงกระบวนทาทสวยงามออนชอยอนเนองมาจากระยะการฝกหดทตองใชระยะเวลาเปนหลายๆปกวาจะน าออกมาใชในการแสดงสสายตาประชาชนไดรบชม ซงในกระบวนทาและการฝกหดนนจะตองมใจรกและมความอดทนทงสภาพรางกายและจตใจทเขมแขง ขยนหมนฝกฝน รวมถงมระเรยบวนยในการฝกฝนและฝกซอมจนเกดความช านาญแมนย า และลลาทาทางอนไดสดสวนในสรระของรางกายในแตละบคคล เพอทจะไดถายทอดกระบวนทาร าผานบทรองและท านองเพลงเปนสอเพอใหผชมการแสดงเขาใจความหมายในกระบวนทาร าและกรยาของตวละครทมความเปนเอกลกษณเฉพาะตว ซงในดานกระบวนทาร าทใชในการแสดงโขน ชดพาลาสอนนองนนนเปนกระบวนการร าตบทตามค ารองและค าพากยของบทละคร ซงผ แสดงจะตองมทกษะในการจดจ าและการถายทอดความรสกลงสกระบวนทาใหมความสมจรงสมจงเปนอยางมากเพราะในบทรองนนเปนการแสดงความเศราโศกของตวละครทก าลงจะตาย แตยงคงไวลายดวยการถอมนในสตยจะวาจาของตนเองทเคยสญญาไวแตเมอหนหลง ไมยอมผดค าสญญาดวยความเปนชาตชาตรและเปนลงพญาทมความสงางามในบคลกและลกษณะของตวละคร ซงถาผแสดงนนไดท าความเขาใจในลกษณะบทบาท เนอเรองและเขาใจในลกษณะนสยของตวละครแลวนนกจะชวยใหสามารถเขาถงตวละครทก าลงแสดงอยไดเปนอยางดและถายทอดออกมาอยางไดอรรถรสและมสทรยภาพในการแสดง

ภาพ กระบวนทารบของตวลงในการแสดงโขน

ทมา : จารวฒน ศรโสภา

ภาพ กระบวนทาร าทใชสอสารในแสดงโขน

ทมา : จารวฒน ศรโสภา

ภาพ กระบวนทาร าทใชสอสารในแสดงโขน

ทมา : จารวฒน ศรโสภา

ภาพ รปแบบการฝกและการถายทอดกระบวนทาร าในการแสดงโขน

ทมา : จารวฒน ศรโสภา

4. ดานวรรณศลป ส าหรบการแสดงโขน ชดพาลสอนนองนน วรรณศลปทปรากฏอยในการแสดงชดนนนมอยดวยกน

หลายอยางทเดยว อาทเชน วรรณศลปในดานของบทประพนธ ค ารอง ค าพากยค าเจรจาเเละวรรณกรรมทเปนเนอเรองใชในการแสดงโขนในชดน ซงนบวาเปนวรรณกรรมสดยอดเรองหนงทมรสของวรรณคดครบรสถอไดวามความสวยงามตามสนทรยศาสตรหลายประกอบดวยกน อยางเชนบทประพนธนนจะเปนไดวา มลกษณะของค าประพนธทใชในการแสดงอยหลากหลายชนดไมวาจะเปน กลอนโคลงสสภาพ กาพยยานสบเอด และกลอนแปด และรายยาวทมความไพเราะในกระบวนสมผสตามหลกภาษาและลกษณะค าประพนธ ในการแสดงชดนนนมรสของวรรณคดอยครบรสอนไดแก

เสาวรจน คอการกลาวชมความงามของตวละคร ไมวาจะเปนพญาพาลทมกายสเขยวความสงางามและความภมฐานของตวละครทวงทาลลาและกรยาของตวละคร

นารปราโมทย คอการกลาวแสดงความรกการเกยวพาราสกนของตวพญาพาลกบนางดาราทบรรยายถงความรกของพญาพาลทมตอนางดารา เพราะนางดารามความสวยงามจนท าใหพญาพาลเกดความรกและพษสวาทรกใครในตวนางดารา จนเกดการเกยวพาราสกน

พโรธวาทง คอการกลาวขอความแสดงความไมพอใจ หรอแสดงอารมณโกรธและทส าคญการแสดงโขน ชด พาลสอนนอง เกดการววาทกนระหวางพญาพาลกบพญาสครพผ เปนนองชายของตนจนถงครนการรบราฆาฟนกน โดยสรบกนเองระหวางความเขาใจผดของพกบนอง

สลลาปงคพไสย ทเหนไดชดทสดกคอรสวรรณคดของทเปนความโศกเศรา โศกา ร าไหน าตานอง ครวญคร าร าพนร าพง ของพญาพาลกบสครพทสงเสยกนกอนทจะตายจากกนดวยความรกและความอาลยตอกนดวยความสมพนธของพชายและนองชายทมตอกนในตอนน

ถอไดวาเปนรสวรรณคดทสะทอนออกมาแลวท าใหคนดเกดความคลอยตามไปกบบทบาทและการแสดงไดตามทสดรวมถงเรยกน าตาของคนดไดอยางซาบซงโดยไมรตวแมนแตกระทงผแสดงเองกตามถาเขาถงอารมณและบทบาทแลวกไมสามรถกลนน าตาไวไดดวยเชนกนจงนบไดวาเปนอกหนงสนทรยภาพของการแสดงทใครกตามไดรบชมแลวจะสมผสไดอยางแนนอน

สวนการพากยและการเจรจาในการแสดงโขน ชด พาลสอนนองนนนเมอผพากยไดใสอารมณและน าเสยงในการพากยและเจรจาดวยนนจะท าใหผ ฟงเกดอารมณและความรสกสงสารและความกลาหาญและเดจเดยวของพญาพาลทเคยใหสจจะวาจาไดแกพระนารายณดวยความเปนลกผชายพดค าไหนค านนถงแมนตวจะตายกไมยอมเสยสจจะวาจาทเคยสญญากนไว ดงนนในการพากยประกอบการแสดงโขนใน ชด พาลสอนนองนน การพากยและเจรจากถอวามสวนส าคญเปนอยางมากทจะชวยสรางสนทรยภาพในการแสดงไดเปนอยางมากเพอใหผชมนนเกดการรบรทางดานสนทรยภาพชดเจนมากยงขน จะเหนไดวาศลปะการแสดงโขน เรองรามเกยรต ชด พาลสอนนองนนประกอบไปดวยสนทรยะ สนทรยศาสตร และสนทรยภาพ อนจะสะทอนออกมาใหเหนในรปแบบของการแสดงนาฏศลปไทยทเรยกกวาวา การแสดงโขน ซงเมอไดรบชมการแสดงแลวนนกจะสามารถรบรไดถงสนทรยภาพทเปนองคประกอบของการแสดงโขน ในดานตางๆ ดงทกลาวมา ท าใหผชมนนเกดความรสกคลอยตามไปกบบทบาทและสถานการณทตวละครไดด าเนนไปตามเรองราว ซงนบวาเปนศลปะการแสดงประเภทหนงทถอไดวาเปนนาฏกรรมชนสงของไทย ทมเอกลกษณและโดดเดนเปนอยางมากและรวมรสของวรรณคดไวอยางครบถวนสมบรณ

ภาพ การพากยและเจรจาในการแสดงโขน ทมา : จารวฒน ศรโสภา

จากทไดกลาวมาแลว นอกจากสนทรยภาพจะสามารถรสกและรบรไดจากการรบชมการแสดงศลปะทเรยกวา การแสดงโขนแลวนน ผ เขยนยงรสกวาในการแสดงโขน เรองรามเกยรต ชด พาลสอนนอง หนาจะมความเกยวของกบ จรยศาสตร (ethics) ซง ก าจร สนพงษศร (2555, หนา 8) ไดกลาวไววา จรยศาสตร นนเปนสาขาหนงในวชาปรชญา จงมอกชอหนงวา จรยปรชญา มสวนเกยวของกบกฎเกณฑขอบงคบในทางศาสนา และความเชอในลทธตางๆ อยบางแต จรยศาสตร หรอ จรยปรชญา ตางจากหลกศาสนาไปบางตรงทมงเนนถงเนอหาสาระหรอแกน (Substance) เนอหา (content) เนอเรอง (Subjiect matter) สาระหรอแกนสาร (essence)ทวาดวยเรองของการแสวงหาความดสงสดของชวตมนษย คนหาเกฎฑในการพจารณาตดสนความประพฤตของมนษยวาอยางไหนผดไมผด ถกไมถก ดไม ด ควรไมควร และพจารณาปญหาเรองสถานภาพของคณคาทางศลธรรม ซงสนทรยศาสตรบางส านกยดถอเปนมาตรฐานส าคญส าหรบเกณฑการตดสนเชงสนทรยภาพ

ภาพ สจบตการแสดงโขน ชด พาลสอนนอง

ทมา : จารวฒน ศรโสภา

จรยศาสตรมสวนเขามาสมพนธกบสนทรยศาสตรคอนขางแนบแนนโดยเปนหนงในปญหาหลกของสนทรยภาพในเรองของความดหรอจรยธรรม ความสนทรยหรอความงาม และความจรงหรอสจจธรรม ซงจ าเปนตอการ วเคราะห และวจยในงานศลปะทกสาขา เพอใหเกดความกระจางในจรยศาสตร จงขอน าเสนอค าศพททมกพบเหนเสมอ ดงน

จรยธรรม (ethic) มาจากค า จรย + ธรรม มแนวในการใชอย 2 แนวทาง คอ 1 เปนความประพฤตทดงามทงเพอประโยชนแกตนและสงคม เชน ปฏบตตามหลกศลธรรมทาง

ศาสนา ทางวฒนธรรมประเพณ หลกกฎหมาย และจรรยาบรรณในวชาชพ 2 เปนเรองของความรสกนกคด และสตปญญาของบคคล ใชไตรตรอง อะไรควรไมควร จรรยา (eliquette) คอความประพฤต หมายความวา เปนพฤตกรรมทควรปฏบตเปนมารยาททางสงคม และเปนจรรยาบรรณทบคคลในอาชพตางๆ ควรปฏบต เชน คร แพทย ชางหรอศลปน เปนจรรยาบรรณวชาชพ (professional code) อาจมการเขยนก าหนดไวหรอมการเขยนไวกได

ศลธรรม (moral) ค าวา moral นนน ามาจากภาษาละตน moralis หมายถง หลกของการประพฤตทดสวนค าวาศลธรรมน ามาจากค าในพระพทธศาสนา หมายถงหลกของความประพฤตทดทงาม มศลธรรม มโนธรรม (conscience) เปนความรสกทางใจ ในเรองของความผดชอบชวดอะไรควรท า ไมควรท า คณธรรม (virtue) เปนสภาพของคณงามความด ทงในดานความประพฤตและจตใจ เชน ซอสตยสจรต อทศเสยสละ ความอดกลนอดทน ความรบผดชอบ คตนยม (ideology) ความคดหรอความเชอ อนมจดมงหมายรวมกนของกลมชน เชน กลมวชาชพ นกายศาสนา พรรคการเมอง คตชาวบาน เปนเรองราวความเชอของชาวบานเกยวกบอดต เลากนปากตอปากและประพฤตสบตอกนมาหลายชวอายคน สวนมากมกเปนเรองของคตความเชอ ประเพณ นยาย นทาน เพลง ภาษตปรศนา บทเสยงทาย งานศลปกรรม การละเลน ปจจบนมการศกษากนอยางลกซงในมนษยศาสตร สงคมศาสตร และสนทรยศาสตร คตธรรม เปนค านาม หมายถง ธรรมทเปนแบบอยาง

ผ เขยนในฐานะทเปนศลปนนาฏศลปโขนลงและเคยไดรบการถายทอดบทบาทตวสครพในการแสดงโขนเรองรามเกยรต ชด พาลสอนนอง จงเคยศกษาบทกลอนทใชในการแสดงพรอมกบศกษาลกษณะบคลกและนสยของตวละคร รวมถงอารมณของตวละครทจะตองถายทอดเพอเปนสารสอใหผชมรบรและรบทราบผานกระบวนทาร าและการตบท ซงจะตองทองจ าบทใหไดและท านองเพลงทใชประกอบการตบท เมอผ เรยนไดพจารณาบทแลวพบวาบทการแสดงโขนเรองรามเกยรต ชด พาลสอนนอง นนมค าสอน มปรชญาหลายอยางทตรงกบ จรยศาสตร หรอ จรยปรชญา ในหลายๆขอ ดงค าประพนธทอยในบทกลอนและค าพากยเจรจาทใชในการแสดงโขนทผ เขยนไดยกตวอยางมาใหเหนชดเจนยงขน ดงน

- รองเพลงแขกลพบร - ครนเสรจซงลาพระสกร วานรเศราโทมนสสา รองสงสครพอนชา พจะลาสนชพชนมาน เจาจะอยเปนขาพระทรงจกร จงพทกษรกษากนอาหลาน หมนเฝาเชาเยนเปนนจกาล อยาเกยจครานแตตามอ าเภอใจ สงใดพระองคทรงตรสถาม อยาเบาความเพดทลแตโดยได อยาแตงกายหมายอวดพระทรงชย ทในพระโรงรจนา หมอบเฝาอยากมอยาเงยหงาย อยาเตรตรายเหลอบแลซายขวา พระทนงบลลงกอลงการ อยาฝาฝนขนนงององค อนฝงพระสนมนางใน อยาผกจตพสมยใหลหลง ภกดตอใตบาทบงส อยาทนงวาทรงพระเมตตา แขกเมองอยาบอกความลบ อยาสนทค านบคบหา อนรางวลใหปนเสนา อยามใจอจฉาทดทาน แมนกรวโกรธลงโทษผใด อยาใสใจยยงจะผลาญ อยาโลภลกราชทรพยศฤงคาร พระบรรหารสงใดจงจ าความ อาสาเจาตนจนตวตาย จงนบเปนชายชาญสนาม เจาจงจ าค าท าตาม กจะจ าเรญความสวสด

- เจรจา - พาล - พระนองรกรวมชวพขอลา อยาวโยคโศกโศกาอาลยพ จงปกปองครองพลกระบใหมธรรม

เอาสามคคตงน าเปนธงไชย หนงองคตยงเยาววยหมนสอนสง อยาวางใจใหโอหงก าแหงเหม รศกษาปญญาเพมเสรมนสย รจกเดกรจกผ ใหญไมไขวหนา หนงนกสทธวทยาคณาจารย จงเคารพนบสกการเปนมงคล อยารกรานใหรอนรนประทษฐโทษ ถงแสนโกรธรระงบดบดวยปญญา พฝากดวยชวยเลยงนดดาไวใหจงด จากบทกลอนขางตนทยกตวอยางมานจะเหนไดวาการแสดงโขน เรองรามเกยรต ชด พาลสอน

นอง ในเนอหานนเปนค าสงสอนของพญาพาลทมตอสครพผ เปนนองชาย ถงหนาทและขอพงปฏบตในฐานะทเปนทหารของพระราม อาท ใหมความขยนหมนเพยร มความซอสตย มน าใจเออเฟอเผอแผตอผ ใตบงคบบญชา และมความจงรกภกดตอเจานาย เปนตน ค าสอนเหลานลวนตงอยบนพนฐานแหงคณธรรม จรยธรรม และความเปนจรงทไมมวนลาสมยท าใหมผ นยมรกชมการแสดงโขนและอานวรรณกรรมเรองรามเกยรต ชด พาลสอนนอง อยหลายส านวนซงแตละส านวนนนยงมค าสอนอนๆอกทเปนขอยอยแตกตางกนออกไป เชน ไมเสพสรา ไมคบคนพาล มความละเอยดรอบคอบในการท างาน ซง

อยาไรกตามจะเหนไดวาค าสอนทงหมดทไดยกตวอยางมาน ลวนบนพนฐานแหงคณธรรม จรยธรรม เหมอนกนกบ จรยศาสตร หรอ จรยปรชญา อะไรควรท า อะไรไมควรท า แมค าสงสอนของ “พาลสอนนอง”จะเปนเรองปฏบตตวของผอยในฐานะขารบใชของพระเจาแผนดนในสมยโบราณกตาม แตบคคลทวไปกสามารถน ามาปรบใชในการด ารงชวตตอสงคมปจจบนได ซงผ เขยนไดเกดความซาบซงและประทบใจในสนทรยภาพของบทกลอนจงไดน าค าสอนของพาลสอนนองมาเปนแนวทางในการด าเนนชวต

เอกสารอางอง

ก าจร สนพงษศร. (2555). สนทรยศาสตร หลกปรชญาศลปะ ทฤษฎทศนศลป

ศลปวจารณ. (พมพครงท 1). กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. วรณ ตงเจรญ. (2546). สนทรยศาสตรเพอชวต. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: โรงพมพสนตศร

การพมพ. กรมศลปากร. (2547, กรกฎาคม, 23). บทโขนเรองรามเกยรต ตอนพาลสอนนอง

จดแสดงในงานสมมนาทางวชาการ เรองการอนรกษและการพฒนานาฎดรยางคศลป “โครงการวจยองคความรฯ ครเสร หวงในธรรม ศลปนแหงชาต” ณ โรงละครแหงชาต เวลา 14.00 น.