ระบาดวทยาของพยาธใบไมในตบ บรเวณลมแมนำ�ากก อำาเภอเมอง จงหวดเชยงราย

วชรพงษ เรอนคำ�

ส�ข�วช�ส�ธ�รณสขศ�สตรสำ�นกวช�วทย�ศ�สตรสขภ�พ มห�วทย�ลยร�ชภฏ

เชยงร�ยมถน�ยน 2555

(งานวจยน�ไดรบทนสนบสนนการทำาวจยจากมหาวทยาลยราชภฏเชยงราย)

ใบรบรอง

ร�ยง�นก�รวจยไดรบก�รตรวจและอนมตจ�กคณบด ใหเสนอตอสถ�บนวจยและพฒน� มห�วทย�ลยร�ชภฏเชยงร�ย

……………………………………..(อ�จ�รยสพรรณ วณชปรญญ�กล)

รกษ�ก�รตำ�แหนงคณบดสำ�นกวช�วทย�ศ�สตรสขภ�พ

บทคดยอ

ชองานวจย: ก�รระบ�ดวทย�ของพย�ธใบไมในตบ บรเวณลมแมนำ/�กก อำ�เภอเมอง จงหวดเชยงร�ย

ชอผศกษา: น�ยวชรพงษ เรอนคำ�สาขาวชาคณะ: ส�ธ�รณสขศ�สตร สำ�นกวช�วทย�ศ�สตร สขภ�พปการศกษา: 2554

ก�รศกษ�คร/งน/มวตถประสงคเพอสำ�รวจคว�มชกของพย�ธใบไมในตบในคน เพอสำ�รวจคว�มชกของตวออนระยะตดเช/อของพย�ธใบไมในตบในปล� บรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย เพอศกษ� คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ของประช�กร เพอศกษ�คว�มสมพนธระหว�งคว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบกบพฤตกรรมก�รบรโภคปล� เพอเปรยบเทยบ คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ในด�นปจจยสวนบคคล โดยทำ�ก�รสมตวอย�งจ�กกลมประช�กรดวยวธก�รสมแบบเปนลำ�ดบข/น (Multistage random sampling) ไดจำ�นวนตวอย�งในก�รศกษ�คร/งน/ 404 คน ก�รวจยไดดำ�เนนก�รระหว�งเดอน มน�คม 2555 ขอมลท/งหมดถกนำ�ม�วเคร�ะหและนำ�เสนอดวยค�สถตเชงพรรณน�ไดแก คว�มถ ค�รอยละและห�ค�คว�มสมพนธ

จ�กก�รศกษ�พบว� คว�มชกของพย�ธใบไมในตบในคนพบว�มคว�มชกรอยละ 1.5 คว�มชกของตวออนระยะตดเช/อของพย�ธใบไมในตบในปล�มคว�มชกรอยละ 0 กลมตวอย�งสวนใหญมระดบคว�มร ทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบอยในระดบป�นกล�ง และ มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�อยในระดบป�นกล�ง กลมตวอย�งมคว�ม

รทสมพนธกบทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบอย�งมนยสำ�คญทระดบ 0.05 กลมตวอย�งทมเพศต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ทแตกต�งกน กลมตวอย�งทมชวงอ�ยต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกน และมพฤตกรรมก�รบรโภคปล�แตกต�งกน กลมตวอย�งทมระดบก�รศกษ�ต�งกน มทศนคตเรองโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกน กลมตวอย�งทมร�ยไดต�งกน มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกน กลมตวอย�งทมภมลำ�เน�ทอ�ศยต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกน มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�แตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญทระดบ 0.05

Abstract

ResearchTitle: Epidemiology of Opisthorchis viverini in Kok River, Maung district, Chiang Rai

province.Author: Watcharapong RuankhamMajor Field: Public healthAcademic Year: 2011

This study aimed to explore the prevalence of liver fluke in humans. To explore the prevalence of metacercaria of liver fluke infections in fish in Kok River, Maung district, Chiang Rai province.To study the knowledge and attitudes about the Opisthochiasis, and fish consumption behavior. To study the relationship between knowledge and attitudes about the Opisthochiasis, and fish consumption behavior.To compare the knowledge and attitudes about the Opisthochiasis, and fish

consumption behavior in the personal factors. By sampling from a population with a multistage random sampling.The number of samples in this study is 404 people.The research was conducted during March 2012; all data will be analyzed and presented with descriptive statistics including frequency, percentages and relationships.

The results of the study were as follows. The prevalence of liver fluke in humans was 1.5 percent, prevalence of metacercaria of liver fluke in fish was 0 percent, the level of knowledge, attitude towards the Opisthochiasisis were moderate and fish consumption behavior was moderate. The samples have related between knowledge and attitudes about the Opisthochiasis significant at the 0.05 level. In case of gender differences, the fish consumption behavior is different. Samples with different ages, knowledge of Opisthochiasis were different.  Samples with different levels of education, attitude in the Opisthochiasis was different. The samples with different income, attitude in the Opisthochiasis was different.  The sample has a different domicile, knowledge of Opisthochiasis, attitude in the Opisthochiasis, and the fish consumption behaviorare were different, significant at the 0.05 level.

สารบญบทท หน

� 1 บทนำ�

คว�มเปนม�และคว�มสำ�คญของ

ปญห�..……………………………….…………… 1วตถประสงคของก�รวจย

........………...…………………………………….…...2

ประโยชนทค�ดว�จะไดรบจ�กก�รรวจย….…………...………………………….....

3

กลมเป�หม�ย….………………………………...………………………………..…

3

ขอบเขตของก�รวจย..…...……………………………………………………..…….

3

กรอบแนวคดของก�รวจย…………………………………………………………….

4

สมมตฐ�นของก�รวจย…………………………………………..………………..…

4

นย�มศพทเฉพ�ะ…..………….……………………………...…………………..…

5

2 เอกส�รและง�นวจยทเกยวของ แนวคดเกยวกบคว�มร ทศนคตและก�ร

ปฏบต…...…………….……..……………...6

โรคพย�ธใบไมใน 10

ตบ……………..……………………………………..……………

พฤตกรรมก�รบรโภค .....................................................................................

17

ง�นวจยทเกยวของ .......…………………………………………..………………..

21

3 วธดำ�เนนก�รวจยรปแบบก�ร

วจย…………………..………………………..………………………….

25

ประช�กรทศกษ�………………….………………………..…………………………

25

เทคนคและวธเลอกกลมตวอย�ง……………………..……..………………………...

25

เครองมอทใชในก�รวจย……………….………………..……………………………

26

ก�รสร�งและก�รตรวจสอบเครองมอวจย…………………...………………………..

26

ข/นตอนและวธก�รเกบรวบรวมขอมล………………..………..……………………..

29

ก�รวเคร�ะห 30

ขอมล……………….…………………...………..…………………….

สถตทใช……………….………………….........…………………………………….

30

สารบญ (ตอ)บทท หน�

4 ผลก�รวเคร�ะหขอมล ขอมลพ/นฐ�นของกลมตวอย�ง ………………………………………………..…

ผลก�รสำ�รวจคว�มชกของพย�ธใบไมในตบในคน บรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย …………………………………………………………………...……

ผลก�รสำ�รวจคว�มชกของตวออนระยะตดเช/อของพย�ธใบไมในตบในปล� บรเวณ ลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย ..............................................................................

33

36

40

ผลก�รศกษ� คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ของประช�กรบรเวณลมแมนำ/�กกอ.เมอง จ.เชยงร�ย .........................

44

ผลก�รศกษ�คว�มสมพนธระหว�งคว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ กบพฤตกรรมก�รบรโภคปล� ………………………………………………….....ผลก�รเปรยบเทยบ คว�มร ทศนตเกยวกบโรคพย�ธ

50

51

ใบไมในตบ และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ในประช�กรในสวนของ เพศ อ�ย ก�รศกษ� อ�ชพ ร�ยได และภมลำ�เน�ทอ�ศย ....................................................................................................

5 สรปผลก�รวจย อภปร�ยผลและขอเสนอแนะ สรปผลก�รวจย .....……………………………………….……….………………..

69

อภปร�ยผล ..………………………………………………………….….…….......

70

ขอเสนอแนะก�รนำ�ผลก�รศกษ�ไปใช ..………………………………..…….…....

74

ขอเสนอแนะก�รวจยคร/งตอไป ..….….……………………..…………….……….

74

เอกส�รอ�งอง .....………………...…………………………………..…………....

75

ภ�คผนวกภ�คผนวก ก เอกส�รรบรองโครงก�รวจยโดยคณะกรรมก�รพจ�รณ�ด�นจรยธรรมในก�รศกษ�วจยท�งชวเวศศ�สตร โรงพย�บ�ลเชยงร�ยประช�นเคร�ะห …….…….

78

ภ�คผนวก ข ร�ยน�มผเชยวช�ญในก�รตรวจสอบเครองมอ ……………………...

80

ภ�คผนวก ค แบบสอบถ�มคว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและพฤตกรรมก�รบรโภคปล� ……… 81

……………..………………...............................

สารบญ (ตอ)บทท หน�

ภ�คผนวก ง วธก�รตรวจห�หนอนพย�ธโดยวธ direct smear ………………….....

87

ภ�คผนวก จ แสดงผลก�รตรวจหนอนพย�ธในอจจ�ระ …......……………..…….

88

ภ�คผนวก ฉ วธก�รตรวจห�ตวออนระยะตดเช/อพย�ธใบไมจ�กภ�ยนอกปล� ........

103

ภ�คผนวก ช ผลก�รตรวจตวออนระยะตดเช/อของพย�ธใบไมในปล� ..………….

104

ภ�คผนวก ซ ปล�นำ/�จดทใชในก�รศกษ� ..………………………………….…….

113

ประวตผวจย……………………………………………...…………………….……

121

สารบญตาราง

ต�ร�งท หน�

1 คว�มถและรอยละของกลมตวอย�งจำ�แนกต�มขอมลพ/นฐ�นทวไป ....................................

33

2 แสดงคว�มถ รอยละของพย�ธใบไมในตบและหนอนพย�ธชนดต�งๆทพบในกลมตวอย�ง

36

3 คว�มถของพย�ธใบไมในตบทพบจำ�แนกต�มขอมลพ/นฐ�น ..............................................

38

4 แสดงสถ�นทเกบปล� ชนดของปล�จำ�นวนปล�ทเกบได และจ ำ�นวนปล�ทพบตวออนระยะตดเช /อของพย�ธใบไมในตบ .................................................................................................

40

5 แสดงคว�มถและรอยละของตวออนระยะตดตอของพย�ธใบไมทพบจำ�แนกต�มชนดของปล�และสถ�นทเกบปล� ……………………………………………………………………

42

6 แสดงจำ�นวนผตอบถกในแตละขอของแบบสอบถ�มด�นคว�มรเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและก�รบรโภคปล� ……………………………………………………………………..

44

7 แสดงคว�มถและรอยละของทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและก�รบรโภคปล� ….

46

8 แสดงคว�มถ และรอยละของพฤตกรรมก�รบรโภคปล� ……………………………………

48

9 แสดงคว�มถและรอยละของระดบคว�มร ทศนคต และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ของประช�กรบรเวณลมแมนำ/�กกอ.เมอง จ.เชยงร�ย …………………………………………...

49

10 แสดงคว�มสมพนธระหว�งคว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและพฤตกรรมก�รบรโภคปล� …………………………………………………………………………………..

50

11

แสดงผลก�รเปรยบเทยบ คว�มร ทศนคต และพฤตกรรมก�รบรโภค แยกต�มเพศ ………..

51

12

แสดงผลก�รวเคร�ะหคว�มแปรปรวนของค�เฉลย คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและ พฤตกรรมก�รบรโภคปล� จำ�แนกต�มชวงอ�ย …………………………………

52

13

ผลก�รเปรยบเทยบคว�มแตกต�งระหว�งค�คะแนนเฉลย คว�มรเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ ศกษ�เปนร�ยค จำ�แนกต�มชวงอ�ยโดยวธก�รของเชฟเฟ (Schffe’s Post hoc Comparison) ………………………………………………………………………………..

53

14

แสดงผลก�รเปรยบเทยบคว�มแตกต�งระหว�งค�คะแนนเฉลย พฤตกรรมก�รบรโภคปล� ศกษ�เปนร�ยค จำ�แนกต�มชวงอ�ยโดยวธก�รของ LSD …………………………………..

54

15

แสดงผลก�รเปรยบเทยบ คว�มร ทศนคต เกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและพฤตกรรมก�รบรโภคปล� แยกต�มระดบก�ร 55

ศกษ� ……………………………………………………..

สารบญตาราง (ตอ)

ต�ร�งท หน�

16

แสดงผลก�รเปรยบเทยบคว�มแตกต�งระหว�งค�คะแนนเฉลย ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ ศกษ�เปนร�ยค จำ�แนกต�มระดบก�รศกษ�โดยวธก�รของ LSD ………………

56

17 แสดงผลก�รเปรยบเทยบ คว�มร ทศนคต ก�รบรโภค แยกต�มอ�ชพ ……………………….

57

18

แสดงผลก�รเปรยบเทยบ คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและพฤตกรรมก�รบรโภคปล� แยกต�มร�ยได ………………………………………………………………...

58

19

แสดงผลก�รเปรยบเทยบคว�มแตกต�งระหว�งค�คะแนนเฉลย ทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบและก�รบรโภคปล� ศกษ�เปนร�ยค จำ�แนกต�มร�ยไดโดยวธก�รของเชฟเฟ (Schffe’s Post hoc Comparison) ……………………………………………………………

59

20 แสดงผลก�รเปรยบเทยบ คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและพฤตกรรมก�รบรโภค แยกต�มภมลำ�เน�ทอ�ศย …………………………………………………………….

60

21

แสดงผลก�รเปรยบเทยบคว�มแตกต�งระหว�งค�คะแนนเฉลย คว�มรก�รบรโภคปล� ศกษ�เปนร�ยค จำ�แนกต�มตำ�บลทอยอ�ศยโดยวธก�รของเชฟเฟ (Scheffe’s Post hoc Comparison)

61

………………………………………………………………………………..

22

แสดงผลก�รเปรยบเทยบคว�มแตกต�งระหว�งค�คะแนนเฉลย ทศนคตก�รบรโภคปล� ศกษ�เปนร�ยค จำ�แนกต�มตำ�บลทอยอ�ศยโดยวธก�รของ LSD …………………………

64

23

แสดงผลก�รเปรยบเทยบคว�มแตกต�งระหว�งค�คะแนนเฉลย พฤตกรรมก�รบรโภคปล� ศกษ�เปนร�ยค จำ�แนกต�มตำ�บลทอยอ�ศยโดยวธก�รของเชฟเฟ (Scheffe’s Post hoc Comparison) ……………………………………………………………………………….

67

สารบญภาพ

ภ�พท หน�

1 รอยละก�รตดเช/อหนอนพย�ธชนดต�งๆในกลมตวอย�ง ..................................................

37

15

บทท 1บทนำา

ความเปนมาและความสำาคญของปญหา โรคพย�ธใบไมในตบ (Opisthochiasis) เปนโรคพย�ธทเปน

ปญห�ส�ธ�รณสขปญห�หนงของประเทศไทย จ�กก�รเปดเผยของ นพ.ม�นต ธระตนตก�นนท อธบดกรมควบคมโรค เมอวนท 27 เดอนเมษ�ยน 2553 ในง�นเสวน�คณะผบรห�รผตรวจร�ชก�รกระทรวงส�ธ�รณสขเพอสนบสนนก�รแกปญห�ง�นควบคมโรคหนอนพย�ธของจงหวดทมคว�มชกของโรคหนอนพย�ธเพอลดคว�มรนแรงของโรคหนอนพย�ธ ว�จ�กก�รสำ�รวจท�งระบ�ดวทย�ของหนอนพย�ธใน 75 จงหวดของประเทศไทยเมอป 2552 พบคนไทยรอยละ 18 เปนโรคหนอนพย�ธ พบม�กในภ�คตะวนออกเฉยงเหนอรอยละ 26 ภ�คเหนอรอยละ 18 ชนดของพย�ธทพบสวนใหญเปนพย�ธใบไม รอยละ 9 พย�ธป�กขอรอยละ 7 พย�ธไสเดอนรอยละ 1 และจงหวดเชยงร�ยเปน 1 ใน 26 จงหวดทมอตร�คว�มชกของโรคหนอนพย�ธสงกว�รอยละ 20 ซงสวนใหญ ซงเกดจ�กพฤตกรรมสขภ�พทไมถกตองโดยเฉพ�ะพฤตกรรมก�รรบประท�นปล�ดบ หรอสก ๆ ดบ ๆ ทมพย�ธตวออนในระยะตดตอเมตต�เซอรค�เรย (metacercaria) ของพย�ธใบไมตบ ก�รเกดพย�ธสภ�พจะม�กหรอนอยข/นอยกบจำ�นวน และระยะเวล�ทไดรบพย�ธใบไมตบเข�ไป ผทมพย�ธจำ�นวนม�กสะสมไวในร�งก�ยเปนเวล�น�น พย�ธสภ�พทเกดกเพมม�กข/น ผทเปนโรคพย�ธใบไมตบระยะเรมแรกมกจะไมปร�กฏอ�ก�ร และไมทร�บว�เปนโรคน/ จนกว�จะตรวจพบไขพย�ธในอจจ�ระดวยเหตน/ผเปนโรคพย�ธใบไมตบจงมพย�ธสะสมและรบเพมม�กข/นโดยไมไดรกษ� และจะเรมปร�กฏอ�ก�ร โดยมอ�ก�รแนนทอง ทองอดเฟอ เจบบรเวณใตล/นป และช�ยโครงขว�

16

รอนบรเวณหน�ทอง ปวดหลง ซงคล�ยคลงกบอ�ก�รของโรคอน ๆ เมอเปนรนแรงข/น จะสงผลกระทบตอร�งก�ยคอ จะทำ�ใหสขภ�พเสอมโทรม ทำ�ใหเกดก�รอกเสบเร/อรงของทอท�งเดนนำ/�ดในตบ มอ�ก�รของโรคท�งเดนอ�ห�รเร/อรง ร�งก�ยไมแขงแรง ทำ�ง�นไดไมเตมท

จะเหนไดว�ก�รเกดโรคพย�ธใบไมตบ มส�เหตสวนหนงม�จ�กพฤตกรรมก�รบรโภคและพฤตกรรมทเอ/อตอก�รแพรกระจ�ยของโรค ซงพฤตกรรมก�รบรโภคกมใชจำ�กดอยเฉพ�ะก�รรบประท�นอ�ห�รเท�น/น แตพฤตกรรมก�รบรโภคยงหม�ยรวมถง วธก�รผลตและก�รปรงแตงอ�ห�รทมเรองของวฒนธรรม ประเพณ คว�มเชอเข�ม�เกยวของ ก�รเปลยนแปลงท�งสงคมและวฒนธรรมยอมสงผลตอก�รเปลยนแปลงลกษณะก�รบรโภค โดยวฒนธรรมของก�รบรโภคน/น เปนก�รแสดงถงเอกลกษณของชมชน และแสดงออกเปนรปธรรม คอพฤตกรรมก�รบรโภคของคนในชมชนน/น

จ�กก�รศกษ�ลกษณะท�งภมศ�สตรของ อำ�เภอเมอง จงหวดเชยงร�ย พบว�มแมนำ/�ทสำ�คญไหลผ�นสองส�ย คอ แมนำ/�กก และแมนำ/�ล�ว ซงท/งสองส�ยถอเปนลมแมนำ/�กก และมอ�งเกบนำ/�หล�ยแหง ซงจงเปนพ/นททมปล�อดมสมบรณ โดยเฉพ�ะปล�นำ/�จดตระกลปล�ตะเพยนหรอปล�ข�ว ซงเปนพ�หะกงกล�งตวทสอง (second intermediate host) ของพย�ธใบไมในตบ ในฤดฝนซงมนำ/�ไหลหล�กลนอ�งเกบนำ/� ซงประช�ชนไดนำ�ปล�จำ�นวนม�ก ม�ปรงเปนอ�ห�รดบ หรอสก ๆ ดบ ๆและบ�งสวนจะหมกเกบไวสำ�หรบรบประท�นในภ�ยหลง

ดงน/นผวจยจงสนใจทจะทำ�ก�รศกษ� ระบ�ดวทย�ของพย�ธใบไมในตบบรเวณลมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย โดยศกษ�คว�มชกของพย�ธใบไมในคนโดยก�รตรวจอจจ�ระเพอห�ไขพย�ธ ศกษ�คว�มชกของตวออนระยะตดตอ (metacercaria) ของพย�ธใบไม

17

ในตบในปล� และ พฤตกรรมก�รบรโภคปล� ของประช�กรในพ/นทดงกล�ว โดยจะนำ�ผลก�รศกษ�ทไดไปใชใหเกดประโยชนในก�รกระตนใหประช�ชนตะหนกถงอนตร�ยทเกดข/นและเหนคว�มสำ�คญของก�รดแลสขภ�พและมก�รปรบเปลยนพฤตกรรมทถกตอง

วตถประสงคของการวจย 1. เพอสำ�รวจคว�มชกของพย�ธใบไมในตบในคน บรเวณ

ลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย2. เพอสำ�รวจคว�มชกของตวออนระยะตดเช/อของพย�ธ

ใบไมในตบในปล� บรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย3. เพอศกษ� คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ

และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ของประช�กรบรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย

4. เพอศกษ�คว�มสมพนธระหว�งคว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบกบพฤตกรรมก�รบรโภคปล�

5. เพอเปรยบเทยบ คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ในประช�กรในสวนของ เพศ อ�ย ก�รศกษ� อ�ชพ ร�ยได และภมลำ�เน�ทอ�ศย

ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการวจย นำ�ขอมลทไดนำ�เสนอหนวยง�นทเกยวของหรอจดทำ�โครงก�ร

เพอแกไขปญห� หรอว�งแผนง�นก�รเฝ�ระวงโรคพย�ธใบไมในพ/นทดงกล�ว โดยก�รควบคมหรอสงเสรมปจจยทมผลตอพฤตกรรมปองกนโรคพย�ธใบไมในตบ นอกจ�กน/ยงเปนแนวท�งในก�รใหคำ�แนะนำ�แกประช�ชนกลมเป�หม�ยเพอปรบเปลยนพฤตกรรมก�รบรโภคทถกตอง

กลมเปาหมาย

18

ประช�กรทอ�ศยอยในลมแมนำ/�กก อำ�เภอเมอง จงหวดเชยงร�ย

ขอบเขตของการวจย ขอบเขตดานเน�อหา

1. ก�รห�คว�มชกของพย�ธใบไมในตบในคนโดยก�รตรวจห�ไขพย�ธในอจจ�ระ

2. ก�รห�คว�มชกของตวออนระยะตดเช/อของพย�ธใบไมในตบในปล� โดยก�รตรวจห�ในปล�เกลดข�ว

3. ก�รศกษ�คว�มรเรอง ทศนคตเรองโรคพย�ธใบไมในตบ และพฤตกรรมก�รบรโภคปล� โดยก�รเกบแบบสอบถ�ม ขอบเขตดานประชากรทศกษา ประช�กรทศกษ�คอประช�กรทกชวงอ�ย ทอ�ศยอยในบรเวณลมนำ/�กก ในเขต อ.เมอง จ.เชยงร�ย ในชวงเวล�ทศกษ� จำ�นวน 223,725 คน (ขอมลประช�กรจ�กกลมง�นปกครอง จงหวดเชยงร�ย) ขอบเขตดานสถานทศกษา

พ/นทลมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย ประกอบดวย พ/นทท/ง 16 ตำ�บล (ต.แมข�วตม ต.รมกก ต.เวยง ต.รอบเวยง ต.ดอยฮ�ง ต.แมย�ว ต.หวยชมพ ต.สนทร�ย ต.ท�ส�ย ต.ป�ออดอนชย ต.น�งแล ต.บ�นด ต. แมกรณ ต.หวยสก ต.ดอยล�น ต.ท�สด) ขอบเขตดานระยะเวลาทศกษา ระยะเวล�ก�รดำ�เนนง�น 12 เดอน ต/งแต กรกฎ�คม 2554-มถน�ยน 2555

19

กรอบแนวคดการวจย ตวแปรตน ตวแปรตาม

การนำาไปใช

สมมตฐานของการวจย 1. คว�มชกของพย�ธใบไมในตบในคน มนอยกว�เกณฑท

กระทรวงส�ธ�รณสขกำ�หนด (รอยละ 5)2. คว�มรและทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบมคว�ม

สมพนธกบก�รพฤตกรรมก�รบรโภคปล�

ปจจยสวนบคคล เพศ อ�ย ก�รศกษ� อ�ชพ ร�ยได

คว�มรและทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมใน

ตบ

คว�มชกของตวออนระยะตดเช/อ

ในปล�

พฤตกรรมการบรโภคปลา

ความชกของพยาธใบไมใน

ตบในประชากร

ขอเสนอแนะในการ

ปรบ

แนวทางในการรกษา

ขอเสนอแนะในการ

ทำาโครงการ

เพอปองกนการแพรกระจายของเช�อ

20

3. ประช�กรทม เพศ อ�ย ก�รศกษ� อ�ชพ ร�ยไดและภมลำ�เน�ทแตกต�งต�งกน มคว�มร ทศนคตและพฤตกรรมก�รบรโภคปล�แตกต�งกน

นยามศพทเฉพาะ ความชกของพยาธใบไมในตบ หม�ยถง จำ�นวนประช�ชนท

ตรวจอจจ�ระพบไขของพย�ธใบไมในตบ/จำ�นวนประช�กรททำ�ก�รตรวจอจจ�ระท/งหมด

ความชกของตวออนระยะตดเช�อในปลา หม�ยถง จำ�นวนปล�ทตรวจพบตวออนระยะตดเช/อของพย�ธใบไมในตบ/จำ�นวนปล�ททำ�ก�รตรวจท/งหมด

ความรเกยวกบโรคพยาธใบไมในตบ หม�ยถง คว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบเกยวกบเช/อทเปนส�เหต อ�ก�ร ก�รปองกนและก�รรกษ� รวมท/งชนดอ�ห�รทกอใหเกดโรคพย�ธใบไมในตบ

ทศนคตเกยวกบโรคพยาธใบไมในตบ หม�ยถง ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบเกยวกบเช/อทเปนส�เหต ก�รปองกน ก�รรกษ� ทศนคตเกยวกบอ�ห�รทกอใหเกดโรคพย�ธใบไมในตบ

พฤตกรรมการบรโภคปลา หม�ยถงก�รปฏบตหรอก�รกระทำ�ทเกยวของกบก�รปรงอ�ห�รจ�กปล� ไดแก ก�รประกอบอ�ห�รและชนดของอ�ห�รทบรโภค ประเมนโดยก�รใชแบบสอบถ�ม

21

บทท 2เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ก�รวจยเรอง ระบ�ดวทย�ของพย�ธใบไมในตบ บรเวณลมแมนำ/�กก อำ�เภอเมอง จงหวดเชยงร�ย ผวจยไดศกษ�คนคว�แนวคดทฤษฎและง�นวจยทเกยวของโดยแบงเปนหวขอดงน/

1. แนวคดเกยวกบ คว�มร ทศนต และพฤตกรรม2. โรคพย�ธใบไมในตบ3. พฤตกรรมก�รบรโภค4. ง�นวจยทเกยวของ

1. แนวคดเกยวกบคว�มร ทศนคต และก�รปฏบตคว�มหม�ยของคว�มรบลม (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550, หน� 6) ไดใหคว�ม

หม�ยไวว� คว�มรเปนสงทเกยวของกบก�รระลกถงสงเฉพ�ะเรอง หรอเรองทวไป ระลกถงวธก�ร กระบวนก�ร หรอสถ�นก�รณต�งๆ โดยเนนคว�มจำ�

22

กด (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550, หน� 6) ไดใหคว�มหม�ยไวว� คว�มรเปนขอเทจจรง กฎเกณฑ และร�ยละเอยดต�ง ๆ ทมนษยไดรบและเกบรวบรวมไว

ประภ�เพญ สวรรณ (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550, หน� 6) กล�วว� คว�มรเปนพฤตกรรมข/นตนซงผเรยนเพยงแตจำ�ได อ�จจะโดยก�รนกได หรอโดยก�รมองเหน ไดยน จำ�ได เชน คว�มรเกยวกบคำ�จำ�กดคว�ม คว�มหม�ยขอเทจจรง ทฤษฎ กฎโครงสร�ง วธก�รแกปญห� ม�ตรฐ�น เปนตน

วชย วงษใหญ (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550, หน� 6) ไดใหคว�มหม�ยไวว� คว�มรเปนพฤตกรรมเบ/องตนทผเรยนส�ม�รถจำ�ไดหรอระลกได โดยก�รมองเหนไดยน คว�มรในข/นน/คอ ขอเทจจรง กฎเกณฑ คำ�จำ�กดคว�ม เปนตน

จ�กคว�มหม�ยของคว�มรดงกล�วข�งตน พอจะสรปไดว� คว�มร หม�ยถง คว�มส�ม�รถในก�รระลกไดเกยวกบขอเทจจรงต�ง ๆ ซงเปนประสบก�รณทไดจ�กก�รสงเกต ทฤษฎ กฎเกณฑและร�ยละเอยดต�ง ๆ แลวรวบรวมเปนคว�มจำ�สะสมไว แลวแสดงออกม�เปนพฤตกรรมทเรยกเอ�สงทจำ�ไดออกม�ใหสงเกตได และวดได

ดงน/น กอนทบคคลจะแสดงพฤตกรรมตอเรองใด บคคลตองมคว�มรเรองน/น ๆ กอน จงจะส�ม�รถแสดงพฤตกรรมไดอย�งถกตอง เชนเดยวกบก�รแสดงพฤตกรรมก�รก�รรบประท�นปล�ทสงผลตอก�รตดเช/อพย�ธใบไมในตบ บคคลตองมคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบหรอปล�ชนดต�งๆ อ�ห�รชนดไหนทมพย�ธใบไมในตบ ซงคว�มรทไดรบจะชวยอย�งม�กในก�รคด ตดสนใจเกยวกบพฤตกรรมก�รปฏบต เข�ใจถงคว�มจำ�เปนและเหตผลในทำ�พฤตกรรมน/น ในท�งตรงกนข�มถ�บคคลน/นไมมคว�มรคว�มเข�ใจ อ�จจะไมปฏบต ซงมผลทำ�ใหอ�จเกดก�รตดเช/อข/นได อย�งไรกต�มนอกจ�กคว�มรคว�มเข�ใจทถกตองแลว บคคลตองมทศนคตทด

23

ดวย เพร�ะทศนคตของบคลมสวนในก�รใหคว�มรวมมอของบคลทำ�ใหบคคลพรอมทจะปฏบตหรอหลกเลยงพฤตกรรมน/น ๆ

คว�มหม�ยของทศนคตกด (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550, หน� 7) กล�วไวใน

พจน�นกรมท�งก�รศกษ� (Dictionary of Education) ว� ทศนคต คอคว�มพรอมทจะแสดงออกท�งใดท�งหนง โดยสนบสนนหรอตอต�นสภ�พก�รณ บคคล หรอสงใดสงหนง

รอคเกต (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550, หน� 7) กล�วว� ทศนคตเปนก�รผสมผส�น หรอก�รจดระเบยบของคว�มเชอทมตอสงใดสงหนง หรอสภ�พก�รณใดสภ�พก�รณหนง ผลรวมของคว�มเชอน/จะเปนตวกำ�หนดแนวโนมของบคคลในก�รทจะมปฏกรย�ตอบสนองในลกษณะทชอบ หรอไมชอบ

ประภ�เพญ สวรรณ (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550, หน� 7) ใหคว�มหม�ยว� ทศนคต เปนคว�มเชอ คว�มรสกของบคคลทมตอสงต�ง ๆ เชน บคคล สงของ ก�รกระทำ� สถ�นก�รณ และอน ๆ รวมท/งท�ทแสดงออก ทบงถงสภ�พของจตใจทมตอสงใดสงหนง

กมลรตน หล�สวงษ (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550, หน� 7) ไดใหคว�มหม�ยทสอดคลองกบประภ�เพญ สวรรณ เชนกน กล�วคอ ทศนคต เปนระบบคว�มคด คว�มรสกและแนวโนมของพฤตกรรมทจะตอบสนองตอสงเร�หรอสถ�นก�รณต�ง ๆ ดวยก�รเข�ห�หรอถอยหนโดยแบงออกเปน 2 ประเภท คอ

1) ทศนคตท�งบวกหรอทศนคตทด หม�ยถงแนวโนมทบคคลชอบ

2) ทศนคตท�งลบหรอทศนคตทไมด หม�ยถงแนวโนมทบคคลไมชอบหรอไมพอใจ

24

ปจจยทมผลตอก�รเกดทศนคตน/น พฒน สขจำ�นงค (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550, หน� 8) ไดใหคว�มเหนสอดคลองกบฟอสเตอร (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550, หน� 8) ว�เกดจ�ก 2 ปจจยคอ

1. ประสบก�รณทบคคลกบบคคล สงของ เรองร�วต�ง ๆ หรอสถ�นก�รณทศนคตจงเกดข/นในตวบคคลจ�กก�รไดพบเหนพดคยหรอคนเคยซงถอว�เปนประสบก�รณตรงจ�กก�รไดยนไดฟงเหนรปภ�พ หรออ�นหนงสอเกยวกบเรองน/น แตไมไดพบเหนหรอทดลองจรงดวยตนเองซงถอเปนประสบก�รณออมเนองจ�กทศนคตเปนสงทบคคลรบทร�บ ดงน/นบคคลจะไมมทศนคตห�กเข�ไมมประสบก�รณท/งท�งตรงและท�งออมจ�กสงน/น ๆ

2. ระบบค�นยมและก�รตดสนใจ เนองจ�กแตละกลมชนมค�นยมและก�รตดสนค�นยมไมเหมอนกน คนแตละกลมจงอ�จมทำศนคตตอสงเดยวกนแตกต�งกนได ก�รทบคคลใดบคคลหนงจะมทศนคตทดหรอไมดตอสงน/น ยอมข/นอยกบวฒนธรรม ค�นยมหรอบรรทดฐ�นของกลมทบคคลน/นรวมใชชวตอย

จะเหนไดว� ทศนคตมไดมม�ต/งแตกำ�เนด แตเปนสงทเกดจ�กก�รเรยนรประสบก�รณหรอก�รเลยนแบบ ทศนคตตอสงใดสงหนงมร�กฐ�นม�จ�กผลรวมของประสบก�รณทเกยวของกบสงน/น ท/งทเปนประสบก�รณตรงและประสบก�รณท�งออมซงไดรบก�รถ�ยทอดจ�กผอน เชน พอ แม คร อ�จ�รยหรอบคคลสำ�คญ

จ�กคว�มหม�ยต�ง ๆ ข�งตน พอจะสรปไดว� ทศนคต หม�ยถง คว�มรสกทเปนภ�พรวมของบคคลทมตอสถ�นก�รณ บคคล หรอสงใดสงหนง ซงเปนแรงจงใจใหบคคลแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอสงน/น ๆ ในลกษณะทสนบสนน หรอตอต�นก�รเกดทศนคต

25

ทศนคตของบคคลส�ม�รถเปลยนแปลงไดหล�ยวธ ซงเปนทยอมรบกนว�ถ�สวนประกอบสวนใดเปลยน สวนประกอบด�นอนกมแนวโนมทจะเปลยนแปลงดวย ดงท ซมบ�รโด เอบบเซนและ ม�สล�ซ (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550, หน� 8.) กล�วไวว�ก�รเปลยนแปลงทศนคตข/นอยกบคว�มร คอ ถ�มคว�มร คว�มเข�ใจ ทศนคตกจะเปลยนแปลง มผลทำ�ใหมก�รเปลยนพฤตกรรม

คว�มหม�ยของพฤตกรรมก�รปฏบตพฒน สจำ�นงค (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550, หน� 8)

กล�วว� พฤตกรรม หม�ยถง ก�รกระทำ�ของคนทแสดงออกม�ประภ�เพญ สวรรณ (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550, หน�

8) ใหคว�มหม�ยว� พฤตกรรม เปนกจกรรมทกประเภททมนษยกระทำ�ไมว�สงน /นจะสงเกตได หรอไมได เชนก�รทำ�ง�นของหวใจ กล�มเน/อ ก�รเดน ก�รพด ก�รคด คว�มรสก คว�มชอบ คว�มสนใจ

สมจตต สพรรณทสน (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550, หน� 9) ใหคว�มหม�ยว� พฤตกรรม คอปฏกรย� หรอกจกรรมทกชนดของสงมชวต จะสงเกตไดหรอไมกต�ม ซงท/งทมอยภ�ยใน หรอแสดงออกม�ภ�ยนอก

เอ/อมพร ทองกระจ�ย (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550, หน� 9) ใหคว�มหม�ยว� พฤตกรรม เปนกจกรรมทกอย�งทมนษยกระทำ�เปนลกษณะก�รแสดงออกทสงเกตเหนได โดยพ/นฐ�นท�งจตวทย�มคว�มเชอว�พฤตกรรมทกชนดทมนษยกระทำ�ยอมมส�เหต มจดมงหม�ย และขณะเดยวกนกมแรงกระตนหรอแรงจงใจใหกระทำ�ดวยเพอเปนก�รตอบสนองตอคว�มตองก�รของมนษย เมอมนษยไดแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอคว�มตองก�รหรอจดมงหม�ยแลว พฤตกรรมกจะส/นสดลง มนษยจะอยในภ�วะสมดล (Homeostasis)

26

จ�กคว�มหม�ยดงกล�ว พอทจะสรปไดว� พฤตกรรม หม�ยถง ก�รกระทำ� ปฏกรย� หรอกจกรรมต�งๆ ของมนษยทปร�กฎออกม�ภ�ยนอก และทมอยภ�ยใน เพอสนองตอคว�มตองก�ร

พฤตกรรมของคนน/นเปลยนแปลงไปไดต�มพฒน�ก�ร ซงมก�รพฒน�ตลอดชวต รปแบบก�รเปลยนแปลงพฤตกรรมน/น ว�ร ระกต (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550, หน� 9) กล�วว� นกจตวทย�ชอ เคลแมน ไดแบงก�รเปลยนแปลงพฤตกรรมของบคคลไว 3 ลกษณะ คอ

1) ก�รเปลยนแปลงเพร�ะถกบงคบ2) ก�รเปลยนแปลงเพร�ะเอ�แบบอย�งโดยถอเอ�ตวบคคล

เปนแบบอย�ง3) ก�รเปลยนแปลงเพร�ะยอมรบว�เปนสงด ตรงกบ

แนวคดค�นยมของตนเอง จงยดถอเปนแนวท�งปฏบต เพร�ะพบว� ส�ม�รถแกปญห�ของตนได

ปจจยทมผลตอก�รเปลยนแปลงพฤตกรรมน/น ว�ร ระกต (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550,หน� 9.) กล�วว� ไดแก พนธกรรมทเกยวโยงกบระดบสตปญญ�ของบคคลทถ�ยทอดจ�กบรรพบรษ สงแวดลอม วฒภ�วะ ซงเปนก�รพฒน�ต�มธรรมช�ตของมนษยและปจจยสำ�คญทมผลตอก�รเปลยนพฤตกรรมของมนษยคอก�รเรยนร

คว�มสมพนธระหว�งคว�มร ทศนคต และก�รปฏบตสว�รท (อ�งใน วชรพงษ เรอนคำ�. 2550, หน� 9) ไดกล�วถง

คว�มสมพนธ ระหว�งคว�มร ทศนคต และก�รปฏบตไว 4 รปแบบคอ

1) คว�มรมคว�มสมพนธกบทศนคต ซงสงผลใหเกดก�รปฏบต

27

คว�มร ทศนคต ก�รปฏบต

2) คว�มรกบทศนคตมคว�มสมพนธกน ทำ�ใหเกดก�รปฏบตต�มม�

คว�มรก�รปฏบต

ทศนคต

3) คว�มรและทศนคต ต�งกทำ�ใหเกดก�รปฏบตได โดยทคว�มรและทศนคตไมจำ�เปนตองมคว�มสมพนธกน

คว�มรก�รปฏบต

ทศนคต

4) คว�มรมผลตอก�รปฏบตท/งท�งตรงและท�งออม สำ�หรบท�งออมมทศนคตเปนตวกล�งทำ�ใหเกดก�รปฏบตต�มม�

ทศนคต คว�มร ก�รปฏบต

สรปไดว� คว�มร ทศนคต เปนตวทำ�น�ยพฤตกรรม ก�รทจะทำ�ใหคนเปลยนพฤตกรรมก�รปฏบตอย�งใดอย�งหนงจำ�เปนตองเปลยนคว�มร และทศนคตของเข�กอน

2. โรคพย�ธใบไมตบส�เหตของโรคพย�ธใบไมตบ

28

ส�เหตของโรคพย�ธใบไมตบในประเทศไทย เกดจ�กพย�ธใบไมตบ ชอ โอพทอคส ไวเวอรรน�ย (Opisthorchis Viverrini) ซงมรปร�งลกษณะคล�ยใบไม (ใบกระถน) ลำ�ตว แบนย�วสวนท�ยป�นกว�สวนหน� ขน�ดย�ว 5-10 มลลเมตร กว�ง 2-3 มลลเมตร มสเน/อบ�งใส ป�กดด (oral sucker) อยเกอบปล�ยสดของสวนหน� คอหอยมขน�ดเลก หลอดอ�ห�รส/น ลำ�ไสแยกเปนสองแขนงย�วไปท�งด�นข�งถงสวนท�ย เปนพย�ธทม 2 เพศในตวเอง โดยมลกษณะเฉพ�ะคอ ถงอณฑะรปร�งกลม เรยงซอนกนดคล�ยดอกจก (lobed testes) และตอมวทเทลล�เรย (vitellaria) ซงอยสองข�งของลำ�ตวเรยงเปนกระจก มรเปดของอวยวะเพศเมยตดกบรเปดของอวยวะเพศผ

วงจรชวตของพย�ธใบไมตบและก�รตดตอวงจรชวตของพย�ธใบไมตบ เปนวงจรชวตแบบซบซอน

(Complex life cycle) เปนวงจรทปรสตตองอ�ศยโฮสตกงกล�งหล�ยตว ก�รตดตอของปรสตจ�กโฮสตเฉพ�ะตวหนงไปยงโฮสตเฉพ�ะตวอนในวงจรชวตจะตองอ�ศยระยะตดตอ (infective stage) ถ�โฮสตเฉพ�ะไดรบปรสตระยะอนทไมใชระยะตดตอแลว กจะไมมก�รตดเช/อ (infection) เกดข/น

วงจรชวตของพย�ธใบไมตบ เมอเปนตวเตมวยจะอ�ศยอยในท�งเดนนำ/�ดและทอนำ/�ดในตบของคน หรอสตวเล/ยงลกดวยนมอน ๆ เชน สนขหรอแมว พย�ธตวแกแตละตวออกไขประม�ณ 900 ใบตอวน ไขของพย�ธใบไมตบ มรปร�งร สนำ/�ต�ลปนเหลอง ไขพย�ธทปนออกม�กบอจจ�ระเมอลงสในนำ/� จะเจรญเปนตวออน เรยกว� ไมร�ซเดยม (miracidium) แตไมร�ซเดยมจะเจรญเตมทอยภ�ยในมฝ�ปด มไหลและตงอยด�นตรงข�มฝ�ไขมขน�ด 22-32 x 11-22 ไมโครเมตร จะไมฟกออกจ�กไขจนกว�จะถกหอยนำ/�จดตระกลบไท

29

เนย (Bithynia) กนเข�ไป แลวไมร�ซเดยมจะฟกออกจ�กไขในท�งเดนอ�ห�รของหอย และไชทะลลำ�ไสของหอยเข�ไปในลมฟไซนส (lymph sinus) บรเวณรอบ ๆ ลำ�ไสเลก เจรญเตบโตเปลยนแปลงรปร�งเปนสปอรโรซสท (sporocyst) รเดย (redia) และเซอรค�เรย (cercaria) ซงเปนระยะตดตอ หอยจงเปนพ�หะกงกล�งตวทหนง (first intermediate host) และในภ�คเหนอ จะพบหอยชนดบไทเนย ฟนคเลท (Bithynia funiculate) ซงเปนหอยทมก�รตดเช/อพย�ธใบไมตบ (0pisthrochis Viverrini) ไดม�กกว�ชนดหอยไซแอมเมนซส โกนอมฟ�ลอส (Bithynia Siamensis goniomphalos) และบไทเนย ไซแอมเมนซส ไซแอมเมนซส (Bithynia Siamensis siamensis) ซงพบม�กในภ�คตะวนออกเฉยงเหนอ และภ�คกล�ง ต�มลำ�ดบ

ในสภ�วะแวดลอมทเหม�ะสม เซอรค�เรยซงเปนตวออนระยะแรกทมห�งย�ว รปร�งปร�ดเปรยวจะไชออกจ�กหอยว�ยไปในนำ/� เมอพบปล�แลวตวออนของพย�ธจะไชเข�ไปใตเกลดและฝงหวเข�ไปในเน/อปล� โดยเฉพ�ะปล�นำ/�จดในตระกลไซปรนอยด (cyprinoid fish) หรอปล�ตะเพยนซงเปนปล�ทมเกลดไดแก ปล�ข�ว ปล�แมสะแดง ปล�กระสดจด ปล�แกมชำ/� (ปล�ปก) ปล�ตะเพยนทร�ย ปล�จงเปนพ�หะกงกล�งตวท 2 (second intermidiate host) บรเวณทเซอรค�เรยชอบฝงตวและพบม�กทสดทหวปล� แตคว�มหน�แนนจะพบสงสดในเน/อปล� คอสวนเน/อบรเวณโคนครบของปล� เมอเซอรค�เรยไชเข�ปล�จะสลดห�งท/งแลวสร�งผนงม�ลอมรอบเปนถงซสตแลวเจรญเตบโตเปนตวออนเรยกว� ระยะเมตต�เซอรค�เรย (metacercaria) ระยะน/เปนระยะตดตอซงจะไมคงทนตอสงแวดลอม เมอคนหรอสตวเล/ยงลกดวยนมอน ๆ เชน สนข แมว ซงถอว�เปนรงเกบโรคชนดน/รบประท�นปล�ดบ หรอปล�สก ๆ ดบ ๆ ทมระยะเมตต�เซอรค�เรยเข�ไป พย�ธจะฟกตวทกระเพ�ะอ�ห�ร แลว

30

เมอถงลำ�ไสเลกสวนตน ตวออนกจะไชออกจ�กถงซสต เดนท�งไปต�มท�งเดนนำ/�ด จนถงทอนำ/�ดสวนปล�ยทอยในตบ เจรญเปนตวเตมวย และออกไขตอไป ซงระยะน/ใชเวล�ประม�ณ 4 สปด�ห รวมระยะเวล�ต/งแตพย�ธตวออนถกกนเข�ไปจนกระทงเปนตวแกพรอมจะออกไขสบพนธ ใชเวล�ประม�ณ 16 สปด�ห ในร�ยทมพย�ธจำ�นวนม�กอ�จพบพย�ธในถงนำ/�ดและทอนำ/�ดของตบออน และมก�รศกษ�พบว�พย�ธใบไมตบมชวตอยในคนไดน�น โดยมอ�ยขย 15-20 ป (นมต มรกต และ เกตรตน สขวฒน, 2546, หน� 345-361)

ระบ�ดวทย�ของโรคพย�ธใบไมตบระบ�ดวทย�ของโรคพย�ธใบไมตบ นยมวดเปนรอยละของก�ร

ตดเช/อหรออตร�คว�มชก(prevalence rate) และคว�มหน�แนนของก�รตดเช/อ (intensity of infection) ซงข/นอยกบปจจยหล�ยประก�ร ท/งคนและสงแวดลอม ก�รตดเช/อพย�ธใบไมตบ (Opisthorchis Viverrini) ในคนพบไดบอยในภ�คตะวนออกเฉยงเหนอและภ�คเหนอของประเทศไทย (สว�งใจ พงพกตร, 2540, หน� 61-68) เปนพย�ธทส�ม�รถตดตอผ�นท�งอ�ห�ร (food - borne trematode) โดยเฉพ�ะอ�ห�รทปรงจ�กปล�วงศตะเพยน เชน กอยปล� ปล�สม ปล�จอม เปนตน ปล�จะตดเช/อม�กหลงเรมฤดฝน เนองจ�กนำ/�ฝนจะชะล�งอจจ�ระทมไขพย�ธใบไมตบลงไปในหวย หนอง คลอง บง อตร�ก�รตดเช/อในปล�จะสงม�กข/นหลงฤดฝน มร�ยง�นทกล�วถงคว�มหน�แนนของระยะเมตต�เซอรค�เรย ทข/นอยกบฤดก�ลว� จะพบก�รตดเช/อพย�ธในปล�สงชวงฤดหน�ว (Sukontason et al., 1999, หน� 365-370) ในเดอนกนย�ยน ถงเดอนกมภ�พนธ ซงจะสงสดในเดอนตล�คม และอตร�ตดเช/อพย�ธในปล�จะตำ�สดในเดอนพฤษภ�คม

31

ก�รศกษ�เกยวกบคว�มสมพนธของก�รตดเช/อพย�ธและอ�ยของคน พบว� ก�รตดเช/อพย�ธใบไมตบส�ม�รถเกดข/นไดในทกกลมอ�ย เปนไดต/งแตเดกอ�ยตำ�กว�หนงป ท/งน/ข/นอยกบนสยและประเพณก�รรบประท�นอ�ห�รดบ ในภ�คตะวนออกเฉยงเหนอและภ�คเหนอมกปอนอ�ห�รอนนอกเหนอจ�กนม ใหท�รกรบประท�นต/งแตเดก โดยม�รด�จะเค/ยวอ�ห�รใหละเอยด แลวนำ�ม�ปอนใหท�รก ถ�อ�ห�รน/นเปนอ�ห�รประเภทปล�ดบ ท�รกกมโอก�สทจะตดโรคพย�ธใบไมตบไดซงมร�ยง�นเดกอ�ยนอยทสดทปวยดวยโรคพย�ธใบไมตบคอ อ�ย 8 เดอน (สว�งใจ พงพกตร, 2540, หน� 61-68) โดยพบว�ก�รกระจ�ยของก�รเปนพย�ธใบไมตบ มอตร�คว�มชกตำ�ในกลมอ�ยนอย และจะเพมข/นเมอมอ�ยม�กข/น โดยมอตร�คว�มชกเพมข/นอย�งมนยสำ�คญในกลมอ�ย 10–14 ป และเพมข/นอย�งสมำ�เสมอในกลมอ�ย 15–19 ป และ 20–24 ป (p<0.05) และมอตร�คว�มชกทระดบเท� ๆ กนในกลมอ�ยทม�กกว� 24 ป จนกระทงอ�ยม�กกว� 60 ป (อำ�นวย หนจอย และคณะ, 2540, หน� 225-231) ซงสอดคลองกบก�รศกษ�ของ ประภ�ศร จงสขสนตกล และคณะ (Jongsuksantigul et al., 1996, หน� 24-39) ทพบว� ผทมอ�ยม�กข/นจะตรวจพบอตร�ก�รตดเช/อพย�ธใบไมตบสงข/น และพบสงสดในชวงอ�ย 30-49 ป และยงพบว� มคว�มแตกต�งกนระหว�งเพศช�ยและเพศหญง โดยมแนวโนมว�เพศช�ยมอตร�ก�รตดเช/อสงกว�เพศหญง (Haswell-Elkins et al., 1991a, หน� 505-509) ก�รศกษ�ของประภ�ศร จงสขสนตกล และคณะ (Jongsuksuntigul et al., 1996, หน� 24-39) ทไดทำ�ก�รศกษ� เรองผลลพธของก�รควบคมโรคพย�ธใบไมตบในภ�คตะวนออกเฉยงเหนอ 19 จงหวด พบว� เพศหญงมอตร�ก�รตดเช/อสงกว�เพศช�ยเชนกน

32

ส�เหตก�รแพรระบ�ดของโรคพย�ธใบไมตบส�เหตททำ�ใหก�รแพรระบ�ดของโรคพย�ธใบไมตบ ยงคงม

ชกชมในบ�งสวนของประเทศเนองจ�กปจจย 4 ประก�ร คอ1. นสยในก�รรบประท�นอ�ห�ร ประช�ชนทอ�ศยอยในทองถน

ทมโรคชกชมนยมรบประท�นอ�ห�รดบ โดยเฉพ�ะอ�ห�รประเภทปล�นำ/�จดดบ หรอสก ๆ ดบ ๆ

2. ก�รแพรกระจ�ยของโรคยงมก�รดำ�เนนตลอดเวล� เนองจ�กก�รทช�วบ�นออกไปทำ�น�และถ�ยอจจ�ระลงในนำ/� หรอถ�ยอจจ�ระต�มพมไมเมอฝนตกลงม�กจะชะอจจ�ระลงไปในนำ/�ทำ�ใหไขพย�ธมโอก�สเข�ไปเจรญในหอยได

3. แหลงนำ/�ต�ง ๆ มหอยทเปนโฮสทตวกล�งทหนง และปล�ทเปนโฮสทตวกล�งทสองอยรวมกน ทำ�ใหวงจรชวตของพย�ธใบไมตบสมบรณ ตลอดจนภมอ�ก�ศของประเทศไทยทเหม�ะแกก�รเจรญพนธของหอย และปล�ทเปนโฮสทตวกล�ง

4. รฐบ�ลสนบสนนก�รเกษตรโดยก�รสร�งแหลงนำ/�ใหโดยทวไป ซงเปนก�รเพมแหลงเพ�ะพนธหอยและปล�ทเปนโฮสทตวกล�ง

พย�ธสภ�พของโรคก�รเกดพย�ธสภ�พม�กหรอนอยข/นกบจำ�นวนพย�ธใบไมทผ

ปวยแตละคนไดรบเข�ไปและยงข/นอยกบระยะเวล�ทมพย�ธใบไมตบอยในร�งก�ย ก�รเปลยนแปลงท�งพย�ธวทย�จะเกดข/นอย�งชดเจนเมอมพย�ธตวแกม�กถงหนงพนตว หรอมพย�ธใบไมตบอยเปนเวล�น�นเกนกว� 1 ป (นมต มรกต และเกตรตน สขวฒน. 2546, หน� 345-361) ผปวยทมพย�ธใบไมตบสะสมในร�งก�ยม�กและเปนเวล�น�นโอก�สในก�รเกดมะเรงทอนำ/�ดกสงต�มไปดวย (Haswell–Elkins et al., 1994, หน� 505-509) ก�รเกด

33

พย�ธสภ�พเชอว�สวนหนงเกดจ�กตวพย�ธดดเก�ะผนงของทอนำ/�ด ทำ�ใหเกดก�รระค�ยเคอง และอกสวนหนงเกดเนองจ�กส�รทพย�ธขบถ�ยออกม� ทำ�ใหทอนำ/�ดเกดก�รอกเสบ หรอเกดไดจ�กท/ง 2 ส�เหตรวมกน พย�ธสภ�พมกพบอยในระบบท�งเดนนำ/�ด ทอนำ/�ดและถงนำ/�ด ก�รศกษ�ก�รเปลยนแปลงท�งพย�ธวทย�ในผทเสยชวตและตดเช/อพย�ธใบไมตบรวมดวย พบว�ผเสยชวตเกอบทกร�ยตบมขน�ดโตข/นและพบตวพย�ธใบไมตบในถงนำ/�ดอกดวย ลกษณะก�รเปลยนแปลงท�งพย�ธวทย�ทเกดข/นในทอนำ/�ดตบน/น พบว� มก�รหลดลอกของเซลลเยอบผว (epithelial desquamation) พบก�รชมนมของเซลลอกเสบระยะแรกเปนเซลลนวโตรฟล (neutrophil) และเซลลอโอสโนฟล (eosinophil) ตอม�คอ เซลลลมโฟซยต (lymphocyte) และเซลลแมคโครฟ�จ (macrophage) เปนสวนใหญ ตอม�จะมก�รเพมขน�ดและจำ�นวนเซลลเยอบผว (Epithelial Hyperphasia) และเกด globlet cell metaplasia รวมท/ง periductal fibrosis ข/น ก�รเปลยนแปลงทเกดข/นจะพบคล�ยคลงกนท/งในเดกและผใหญโดยเกดข/นภ�ยใน 7–15 ป หลงก�รตดเช/อแตพย�ธสภ�พทพบเฉพ�ะในผใหญคอ ถงนำ/�ดอกเสบเร/อรงและมะเรงทอนำ/�ด

อ�ก�ร อ�ก�รแสดง และภ�วะแทรกซอนอ�ก�รและอ�ก�รแสดงของผทเปนโรคพย�ธใบไมตบ สวนใหญ

ไมปร�กฏอ�ก�รและจะไมทร�บว�เปนโรคน/ จนกว�จะตรวจพบไขพย�ธใบไมตบในอจจ�ระ หรอจนกว�จะมอ�ก�รของระบบท�งเดนนำ/�ดอกเสบหรออดตน ซงใชเวล�น�นกว�จะเกดอ�ก�ร สวนใหญอ�ก�รเรมปร�กฏเมอเข�สวยกล�งคน ก�รแบงกลมอ�ก�รของผเปนโรคพย�ธใบไมตบ แบงออกได 4 กลม ดงน/

34

1. ไมมอ�ก�ร พวกน/มพย�ธใบไมตบในร�งก�ยนอย ประม�ณ 100–200 ตว ผปวยจะไมมอ�ก�รผดปกตเลย ตรวจร�งก�ยไมพบสงผดปกต ตรวจอจจ�ระอ�จจะพบไขพย�ธใบไมตบแตกเปนจำ�นวนนอยกว� 1,000 ใบตออจจ�ระ 1 กรม

2. อ�ก�รอย�งออน ผปวยจะมอ�ก�รทองอด แนนทอง ทองเฟอ อยเปนคร /งคร�วโดยเฉพ�ะหลงรบประท�นอ�ห�ร บ�งคร/งรสกรอน ๆ บรเวณใตช�ยโครงขว�หรอบรเวณล/นป คลำ�ตบไมพบตบโต ไมมอ�ก�รกดเจบบรเวณตบ ไมเคยมอ�ก�รเหลอง อ�ก�รเหล�น/พบไดในผปวยทมพย�ธใบไมตบอยในจำ�นวนพอสมควร คอตรวจพบไขพย�ธใบไมตบในอจจ�ระประม�ณ 1,000-9,999 ใบตออจจ�ระ 1 กรม ในระยะน/ถ�ไดรบก�รบำ�บดรกษ�ดวยย� จะไดผลดม�ก ผปวยจะห�ยเปนปกต

3. อ�ก�รป�นกล�ง ผปวยจะมอ�ก�รใหเหนชดเจน เนองจ�กมพย�ธใบไมตบเปนจำ�นวนคอนข�งม�ก ตรวจพบไขพย�ธใบไมตบในอจจ�ระประม�ณ 10,000-30,000 ใบตออจจ�ระ 1 กรมมอ�ก�รทองอด แนนทอง ทองเฟอ อยเปนประจำ� รวมท/งมอ�ก�รอ�ห�รไมยอย เจบบรเวณใตล/นปและช�ยโครงขว� หรอช�ยโครงท/ง 2 ข�ง มอ�ก�รรอนบรเวณหน�ทอง ปวดหลง ออนเพลยอ�ก�รเหล�น/ไมมลกษณะเฉพ�ะ อ�ก�รข/นตอไปคอ อ�ก�รของท�งเดนนำ/�ดอกเสบ ไดแก มอ�ก�รดซ�น มไขตำ� ๆ เจบบรเวณตบ ตบโต มกเปน ๆ ห�ย ๆ ถ�อ�ก�รคอนข�งรนแรงจะเบออ�ห�ร ผอมและมอ�ก�รบวมรวมดวย

4. อ�ก�รรนแรง ผปวยมกอยในระยะสดท�ยของโรคแลว เนองจ�กไดรบพย�ธใบไมตบเข�ร�งก�ยซำ/� ๆ กน เปนเวล�น�นนบสบปข/นไป มจำ�นวนพย�ธใบไมในตบม�กม�ย จะมอ�ก�รเบออ�ห�ร ซบซด ผอมแหง ออนเพลย ข�บวม เสนเลอดดำ�หน�ทองเหนชด ทอนำ/�ดถกอดตนตวเหลองม�ก ตบโต อจจ�ระสซด ตบโตม�กข/น อ�จเปนซสต (cyst) ของตบ ตรวจคลำ�พบถงนำ/�ดโปงพอง ผปวยอ�จ

35

เสยชวตจ�กโลหตเปนพษ หรอจ�กก�รทำ�ง�นของตบและไตลมเหลว นอกจ�กน/ยงมภ�วะแทรกซอนหรอโรคทมกพบรวมกบพย�ธใบไมตบ ไดแก ทอนำ/�ดอกเสบ ตบแขง และมะเรงตบชนด มะเรงทอนำ/�ด (Cholangiocarcinoma) ผปวยจะมอ�ก�รทรดลงและเสยชวตในทสด

ก�รวนจฉยโรคพย�ธใบไมตบก�รตรวจวนจฉยก�รตดเช/อพย�ธใบไมตบน/น ส�ม�รถตรวจไดหล�ยวธ ดงน/

1. ก�รตรวจท�งปรสตวทย�1.1 ก�รตรวจห�ไขพย�ธใบไมตบในอจจ�ระ ยงถอว�

เปนก�รตรวจวนจฉยก�รตดเช/อพย�ธใบไมตบทดทสดในปจจบน (ประสทธ วฒน�ภ� และคณะ, 2545 อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 14) และเชอถอไดม�กทสดคว�มไวข/นกบเทคนคทเลอกใช ไดแก ก�รตรวจชนดธรรมด� (simple smear หรอ Direct fecal smear) วธของค�โต (Kato’s thick smear) วธตกตระกอนดวยนำ/�ย�ฟอรม�ลนและอเทอร (quantitative modified formalin-ether sedimentation method) ก�รตรวจดวยสองวธหลงเปนก�รตรวจแบบเขมขนทำ�ใหส�ม�รถตรวจพบไขพย�ธทมจำ�นวนนอยในอจจ�ระได (สนตศร ศรมณ และคณะ, 2541 อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 14)

1.2 ก�รตรวจห�ตวพย�ธในอจจ�ระ ตวพย�ธใบไมตบจะตรวจพบในอจจ�ระหลงรบประท�นย�ถ�ยพย�ธ และใหย�ระบ�ยเพอขบพย�ธออกม� หลงจ�กน/นเกบอจจ�ระภ�ยใน 24 ชวโมงม�ตรวจโดยวธตกตะกอน (sedimentation) ในนำ/�เกลอ เปนก�รวนจฉยทแนนอนและบอกชนดของพย�ธได

36

1.3 ก�รตรวจห�ไขและตวพย�ธในนำ/�ด เนองจ�กตวเตมวยของพย�ธใบไมตบอ�ศยอยในนำ/�ด จงส�ม�รถตรวจพบไขและตวพย�ธในนำ/�ดได ซงอ�จจะตรวจจ�กนำ/�ยอยบรเวณลำ�ไสเลกสวนตน หรอตรวจจ�กตบและถงนำ/�ดขณะผ�ตดหรอตรวจศพ

2. ก�รตรวจท�งอมมโนวทย� เปนก�รตรวจวนจฉยก�รตดเช/อท�งนำ/�เหลองวทย�เปนก�รตรวจห�ระดบภมคมกนเฉพ�ะ (specific antibody) ในซรมผปวยโดยวธต�ง ๆ ในกรณทไมส�ม�รถตรวจห�พย�ธในอจจ�ระไดเพร�ะสภ�พของโรคเร/อรงมท�งเดนนำ/�ดอดตนถ�วร ก�รตรวจดวยวธน/ มกจะใหผลบวกเปนกลมของพย�ธใบไม กล�วคอ ใหผลบวกปลอมในระหว�งพย�ธใบไมดวยกนเอง เชน พย�ธใบไมปอด พย�ธใบไมลำ�ไส พย�ธใบไมเลอด ในอตร�ทคอนข�งสงและยงพบว�ก�รตรวจชนดน/ไมส�ม�รถแยกก�รตดเช/อในอดตและปจจบน รวมท/งเมอรกษ�ห�ยแลว (Sirisinha et al., 1991 อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 16)

ก�รรกษ�โรคพย�ธใบไมตบในปจจบนโรคพย�ธใบไมตบส�ม�รถรกษ�ใหห�ยข�ดไดถ�เปน

ระยะแรก และก�รรกษ�จะไดผลดในผปวยทมอ�ก�รนอยหรอป�นกล�ง ถ�เปนน�น ๆ จนมภ�วะแทรกซอนของตบและทอนำ/�ดแลว ก�รใหย�รกษ�กเพอฆ�พย�ธเท�น/น สวนอ�ก�รของพย�ธสภ�พทเกดข/นแลวน/นไมส�ม�รถรกษ�ใหห�ยข�ดได จงเปนก�รรกษ�เพอบรรเท�อ�ก�รเท�น/น (สนตศร ศรมณ และคณะ, 2541 อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 16)

1. ก�รใชย�รกษ� ปจจบนมย�ทใชฆ�พย�ธใหต�ยได ซงไดแก ย�ทชอพร�ซเควนเทล (Praziquentel) ใชไดผลดในผทมอ�ก�รนอย หรอป�นกล�ง และไมมโรคอนรวม ย�น/ไมมส รสขมเลกนอย ไม

37

ละล�ยนำ/�แตละล�ยเลกนอยในแอลกอฮอล เมอรบประท�นย�น/ ย�จะดดซมเข�สร�งก�ยอย�งรวดเรว ใหคว�มเขมขนสงสดภ�ยใน 1- 2 ชวโมง ย�น/จะถกขบออกจ�กร�งก�ยท�งปสส�วะภ�ยใน 24 ชวโมง ประม�ณ รอยละ 90 ของย� จะถกขบออกจ�กร�งก�ย ย�น/มฤทธทำ�ล�ยตวพย�ธใบไมตบโดยตรง หลงจ�กไดรบย�น/ 1 วน ผปวยจะมพย�ธใบไมตบออกม�ในอจจ�ระเปนจำ�นวนม�กในลกษณะทถกทำ�ล�ย

ขน�ดย�ทใช ใหขน�ด 25 มลลกรม ตอนำ/�หนก 1 กโลกรม ให 3 เวล�หลงอ�ห�รเปนเวล� 1 วน ส�ม�รถรกษ�ห�ยได รอยละ 100 ตรวจอจจ�ระไมพบไขพย�ธใบไมตบเลย ต/งแตสปด�หแรกหลงใหย� หรออ�จใหก�รรกษ�แบบหม (mass treatment) โดยใหย�ขน�ด 40 มลลกรมตอนำ/�หนก 1 กโลกรม คร/งเดยวหลงอ�ห�รเยนหรอกอนนอน อตร�ก�รรกษ�ห�ย รอยละ 89–96 (Pungpak et al., 1985 อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 16)

อ�ก�รข�งเคยง อ�จเกดอ�ก�ร คลนไส อ�เจยน เวยนศรษะ ปวดทอง ทองเดนเลกนอยบ�งคร/งอ�จมอ�ก�รปวดเมอยต�มร�งก�ย หรอรสกรอน ๆ ต�มตว มผนข/นต�มผวหนง

ขอห�มใช ไมใชในสตรมครรภ และสตรระหว�งใหนมบตร เดกอ�ยตำ�กว� 5 ป และในผปวยทมไขในโรคบ�งชนด

2. ก�รรกษ�ท�งศลยกรรม ผปวยโรคพย�ธใบไมตบทตองรกษ�แบบศลยกรรม คอ ผทพบว�มโรคแทรก หรอเมอพย�ธสภ�พในตบดำ�เนนม�น�นจนไมส�ม�รถกลบคนสปกตได แมว�ตวพย�ธจะไดรบก�รบำ�บดไปแลว เชน เมอมสภ�วะถงนำ/�ดอกเสบเร/อรงแลว ศลยแพทยมกจะพจ�รณ�ตดถงนำ/�ดออก หรอเมอมนวรวม มอ�ก�รท�งเดนนำ/�ดอดตนถ�วร กจะผ�ตดเพอแกไขปญห�ภ�วะดซ�นจ�กก�รอดตนของท�งเดนนำ/�ด

38

จะเหนไดว�ก�รรกษ�ดงกล�วข�งตน เปนก�รรกษ�ทปล�ยเหต และห�กเปนโรคพย�ธใบไมตบระยะทเปนรนแรงหรอมภ�วะแทรกซอน จะไมมวธก�รรกษ�ใหห�ยข�ดได ก�รปองกนและควบคมโรค จงเปนสงทพงปฏบตเพอไมใหเกดโรค และเกดก�รแพรกระจ�ยเช/อ3. พฤตกรรมก�รบรโภคอ�ห�ร

พฤตกรรมสขภ�พของแตละบคคล มสวนทำ�ใหบคคลมสขภ�พทแตกต�งกน พฤตกรรมทดจะชวยสงเสรมใหบคคลมสขภ�พด ชวยลดอบตก�รณก�รเกดโรคต�ง ๆ ได ซงพฤตกรรมก�รบรโภคอ�ห�ร หรอพฤตกรรมก�รรบประท�นอ�ห�ร หรอบรโภคนสย กเปนสวนหนงของพฤตกรรมสขภ�พ ในสวนของพฤตกรรมด�นก�รปฏบต โดยมผใหคว�มหม�ยไว ดงน/

องคก�รอน�มยโลก ไดใหคำ�จำ�กดคว�มของพฤตกรรมก�รบรโภค หม�ยถง ก�รปฏบตทเคยชนในก�รรบประท�นอ�ห�ร ไดแก ชนดของอ�ห�รทรบประท�น ประเภทของอ�ห�รทรบประท�นและอปกรณทใช รวมท/งสขนสยกอนและขณะทรบประท�นเปนประจำ� (WHO, 1992 อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 17)

กลย� ศรมหนต (อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 17) ไดใหคว�มหม�ยของพฤตกรรมก�รบรโภคอ�ห�ร หม�ยถง ก�รปฏบตหรอแสดงออกเกยวกบก�รรบประท�นอ�ห�รทบคคลกระทำ�เปนประจำ� ซงก�รแสดงออกน/นอ�จเปนก�รแสดงออกท/งท�งด�นก�รกระทำ�หรอก�รเลอกชนดของอ�ห�ร ก�รเตรยม ก�รปรงก�รบรโภค สขนสยในก�รบรโภคและท�งด�นคว�มรสกนกคดต�ง ๆ ตอก�รบรโภคอ�ห�ร

นยน� เมธ� (อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 17) ไดใหคว�มหม�ย พฤตกรรมก�รบรโภคอ�ห�ร หม�ยถง ก�รปฏบตหรอก�รแสดงออกทกระทำ�อยเปนประจำ�เกยวกบก�รรบประท�นอ�ห�ร

39

ซงแสดงออกท�งด�นก�รเลอกก�รเตรยมก�รบรโภค ก�รรบประท�นอ�ห�รหรอไมรบประท�นอ�ห�ร คว�มชอบ คว�มเคยชนเพอสนองคว�มตองก�รของตนเอง

จ�กทกล�วม�แลวสรปไดว� พฤตกรรมก�รบรโภคอ�ห�ร หม�ยถง ก�รปฏบตหรอก�รกระทำ�เกยวกบอ�ห�ร ไดแก ก�รประกอบอ�ห�รและชนดของอ�ห�รทบรโภค

พฤตกรรมก�รบรโภคอ�ห�รมผลกระทบโดยตรงกบสขภ�พ ชนดของอ�ห�ร หรอวธก�รรบประท�นอ�ห�รทไมถกตอง อ�จทำ�ใหเกดก�รเจบปวย เชน พฤตกรรมก�รบรโภคอ�ห�รประเภทปล�ดบ หรอปล�สก ๆ ดบ ๆ ทมก�รปนเป/ อนของตวออนพย�ธใบไมตบ ทำ�ใหเกดโรคพย�ธใบไมตบไดถงแมปจจบนโรคพย�ธใบไมตบเปนโรคทมย�รกษ�ไดผล แตอตร�ก�รปวยดวยโรคน/แทบจะไมลดลงเนองจ�กผปวยทไดรบก�รรกษ�จนห�ยข�ดไปแลวกลบเปนซำ/�ใหมอก เพร�ะยงมพฤตกรรมทรบประท�นอ�ห�รประเภทปล�ดบ หรอปล�สก ๆ ดบ ๆ ทมก�รปนเป/ อนของตวออนพย�ธใบไมตบ (ประภ�ศร จงสขสนตกล และคณะ, 2542 อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 18) ซงอ�ห�รทปรงจ�กปล�และนยมรบประท�นกนในภ�คเหนอมหล�กหล�ยชนด และอ�ห�รทเสยงตอก�รตดเช/อพย�ธใบไมตบ จะเปนอ�ห�รทปรงจ�กปล�ตระกลไซปรนอยด (Cyprinoid) หรอวงศปล�ตะเพยน ไดแก กอยปล� ล�บปล�ดบ ปล�สม ปล�ร�ดบ ปล�จอม ส�ปล� และสมตำ�ใสปล�ร� เปนตน (เทพนทร คณโลก, 2539 อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 18) ท/งน/ก�รไดรบตวออนของพย�ธใบไมตบจะมโอก�สเสยงม�กหรอนอย อ�จข/นอยกบก�รปรงหรอก�รประกอบอ�ห�รจ�กปล�น/น ๆ ดวย เชน

กอยปล� สวนใหญนยมทำ�จ�กปล�ข�วชนดต�ง ๆ นำ�ม�ล�งแลวขอดเกลด เอ�ข/ปล�ออกแลวสบปล�ท/งตว ปรงดวยข�วคว พรกปน มะน�ว ตนหอม ใบมะกรดหนฝอย คลกแลวใสใบสะระแหน แลว

40

คลกอกคร/งแลวรบประท�นดบ ๆ ดงน/น จงเสยงตอก�รไดรบตวออนพย�ธใบไมตบช�วบ�นบ�งคนยงเชอว�ก�รบบมะน�วเปนก�รทำ�ใหสกหรอพย�ธต�ยได (ประพมพร สมน�แซงและคณะ, 2535 อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 18) สอดคลองกบก�รศกษ�ของ ประภ�ศร จงสขสนตกล และคณะ (อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 18) ทพบตวออนระยะตดตอของพย�ธใบไมตบในอ�ห�รกอยปล� ม�กกว�อ�ห�รปรงดวยปล�ชนดอนถงรอยละ 16.5 และตวออนระยะตดตอทไดจ�กอ�ห�รจำ�พวกกอยปล�ทำ�ใหเกดก�รตดเช/อพย�ธใบไมตบในสตวทดลองไดสงรอยละ 45.3 อย�งไรกต�ม จ�กก�รศกษ�เรอง ก�รศกษ�พย�ธใบไมตบในจงหวดสโขทย (อำ�นวย หนจอย, สมช�ย จ�ดศร และบนเทง เกศ�, 2540 อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 18) พบว�ประช�ชนทรบประท�นกอยปล� เปนพย�ธใบไมตบรอยละ 26.2 สวนผทไมรบประท�น พบเปนพย�ธใบไมตบรอยละ 22.9 ซงไมแตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถต

ล�บปล�ดบ วธก�รทำ�คอ เมอไดปล�ม�แลวจะขอดเกลดปล� เอ�ข/ปล�และหวปล�ออกเอ�ตวปล�ไปล�งนำ/� แลวนำ�ม�แลเอ�ก�งออก จ�กน/นสบปล�ใหละเอยด แลวเอ�ใสหมอใบเลก(บ�งคนตมนำ/�ปล�ร�ใหเดอดแลวตกร�ดลวกเน/อปล�น�นประม�ณ 1 น�ท) หนหวหอม ใบมะกรดใบยหร� ทล�งสะอ�ดแลวใสลงผสมกบเน/อปล� ใชชอนคนใหเข�กน หลงจ�กน/นใสข�วควทตำ�ละเอยดพรกปน นำ/�มะน�ว นำ/�ปล� ผสมเข�กนแลวตกใสจ�น โรยหน�ดวยใบสะระแหน (ประพมพร สมน�แซงและคณะ, 2535 อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 18) จ�กก�รศกษ�ของ ประภ�ศร จงสขสนตกล และคณะ (อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 18) พบว� ตวออนระยะตดตอของพย�ธใบไมตบในล�บปล�ดบมสงถงรอยละ 14.9 รองลงม�จ�ก

41

กอยปล� และตวออนระยะตดตอทไดจ�กอ�ห�รจำ�พวกล�บปล�ดบ ทำ�ใหเกดก�รตดเช/อพย�ธใบไมตบในสตวทดลองไดสงรอยละ 43.7

สมปล�ดบ สวนใหญปล�ทนยมนำ�ม�ทำ�สมปล�ดบ ไดแกปล�ข�ว เชน ปล�ตะเพยน ปล�ข�วสรอย โดยนำ�ม�ล�ง ขอดเกลด เอ�ข/ออก ตดครบออก แลวสบท/งก�งใหละเอยด บ�งคร/งมกนำ�เอ�เน/อปล�ไปแชในนำ/�แชข�วกอนเพอใหเน/อปล�ข�วและแขงด หลงจ�กน/นเอ�ปล�ทสบแลวใสลงกะละมง ใสกระเทยมทบและใสเกลอ ใสข�วเหนยวนงเลกนอย คลกไปม�จนเข�กนดแลวนำ�ไปหอใสใบตองมดท/งไว 2-3 คน แลวนำ�ม�รบประท�นดบ ๆ เสยงตอก�รไดรบตวออนระยะตดตอของพย�ธใบไมตบ (ประพมพร สมน�แซง และคณะ, 2535 อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 19) สอดคลองกบก�รศกษ�ของประภ�ศร จงสขสนตกล และคณะ (อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 19) ทพบตวออนระยะตดตอจ�กอ�ห�รจำ�พวกสมปล�ดบและทำ�ใหเกดก�รตดเช/อพย�ธใบไมตบในสตวทดลองไดสงรอยละ 11.1 ซงสอดคลองกบก�รศกษ�ของ อำ�นวย หนจอย, สมช�ย จ�ดศร และบนเทง เกศ� (อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 19) ทพบว� ผทรบประท�นปล�สมมคว�มชกของก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบสงกว�ผทไมไดรบประท�น 1.39 เท� (PR=1.39, 95%CI=1.13-1.69)

ปล�ร� เปนอ�ห�รทประช�ชนภ�คเหนอ นยมรบประท�นกนม�กไมแพภ�คตะวนออกเฉยงเหนอ ก�รทำ�ปล�ร�หมกเปนก�รทำ�เพอเกบถนอมอ�ห�รปล� ซงบ�งคร/งหรอบ�งฤดจบไดม�กเพอเกบไวกนน�น ๆ หมบ�นทอยใกลหนองนำ/�มกมโอก�สจบปล�จ�กหนองนำ/�ไดม�กข/น ปล�ร�ทำ�จ�กปล�ชนดต�ง ๆ หล�ยชนดแลวแตจะจบได เชน ปล�ข�วช�วน� ปล�กระด ปล�ซว ปล�หมอ รวมถงกงตวเลก ๆ โดยนำ�ม�หมกกบเกลอและรำ�ข�ว หรอบ�งคนจะผสมข�วควเข�ไปดวย ก�รหมกจะหมกจนมนำ/�เกลอไหลออกม�ทวมปล�ในไห และตวปล�จะเปน

42

สแดงกว�เดมแสดงว�เปนปล�ร�แลว (ประพมพร สมน�แซง และคณะ, 2535 อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 19)

ก�รปนเป/ อนของตวออนพย�ธใบไมตบในปล�ร�น/น จ�กก�รศกษ�ของ ไพโรจน ไวว�นชกจและคณะ (อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 19) ไดศกษ�ก�รตดเช/อพย�ธใบไมตบจ�กปล�ร�ทำ�เองทหมกไวอย�งนอย 3 เดอน โดยเกบจ�กหมบ�นจำ�นวน 16 ตวอย�ง พบว�ไมมก�รเจอปนของพย�ธใบไมตบสอดคลองกบก�รศกษ�ของ ประภ�ศร จงสขสนตกล และคณะ (อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 19) ทพบว�ตวออนของพย�ธใบไมตบในตวอย�งอ�ห�รทเปนปล�ร�อยในสภ�พทไมคอยแขงแรง คล�ยคลงกบก�รศกษ�ของประพมพร สมน�แซง และคณะ (อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 19) ทพบว� ลกษณะของเมตต�เซอรค�เรย ทตรวจพบจ�กเน/อปล�ร�เปนเมตต�เซอรค�เรยทต�ยแลว โดยสวนใหญมลกษณะเหยวฝอ (degeneration) ของอวยวะภ�ยใน สวนนอยมก�รหด (contraction) จงไมส�ม�รถตดเช/อในคนไดอก แมแตปล�ร�ทหมกเพยง 24 หรอ 48 ชวโมง กพบว� เมตต�เซอรค�เรยของพย�ธใบไมตบต�ยหมดแลว ก�รรบประท�นเน/อปล�ร�ดบในรปแบบต�ง ๆ เชน แจวบอง จงไมน�จะมตวออนพย�ธใบไมตบ

สวนในนำ/�ปล�ร� จ�กก�รศกษ�ของ วโรจน ไวว�นชกจ และสวรรณ นธอทย (Wiwanitkit & Nithiuthai, 2001 อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 19) ไมพบตวออนของพย�ธใบไมตบเลย อ�จเปนเพร�ะก�รตดฝงแนนของเมตต�เซอรค�เรยกบกล�มเน/อปล� จงไมหลดออกจ�กตวปล�ถ�ปล�ไมยยหรอเป อยจนเกนไป ก�รรบประท�นสมตำ�ใสนำ/�ปล�ร�ดบกไมน�จะเสยงตอก�รตดตวออนเชนกน ซงผลก�รศกษ�ดงกล�วสอดคลองกบก�รศกษ�ของ ประภ�ศร จงสขสนตกล และคณะ (2542) ทตรวจไมพบตวออนระยะตดตอของพย�ธใบไมตบในสมตำ�ใสปล�ร�ดบ ซงแตกต�งจ�กก�ร

43

ศกษ�ของ อำ�นวย หนจอย,สมช�ย จ�ดศร และบนเทง เกศ� (อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 20) ทพบว� ปล�ร� มคว�มสมพนธตอก�รเปนพย�ธใบไมตบของผบรโภค โดยพบว�ผทรบประท�นปล�ร�มคว�มชกของก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบสงกว�ผทไมรบประท�น 1.54 เท� (PR = 1.54, 95% CI = 1.26 - 1.88, p<0.01) และยงพบว� ผทรบประท�นสมตำ�ปล�ร� มคว�มชกของก�รเปนพย�ธใบไมตบสงกว�ผทไมไดรบประท�นสมตำ�ปล�ร�ถง 1.7 เท� (PR = 1.70, 95% CI = 1.43 - 2.03, p<0.01)

ปล�จอม นยมใชปล�ตวเลก ๆ ล�งใหสะอ�ด ไมตองขอดเกลดหรอเอ�ข/ออก นำ�ม�หนเปนช/น คลกใสเกลอ ข�วคว หวหอมแดง ตะไคร กระเทยม มะเขอขนหนฝอย คลกใหเข�กนแลวใสกระปกปดไว 2- 3 วน กนำ�ม�รบประท�นได ก�รหมกเอ�ไวเมอเปนปล�จอมแลวนำ�ม�รบประท�นดบเปนก�รเสยงตอก�รไดรบตวออนของพย�ธใบไมตบ แตอ�จลดโอก�สก�รตดตวออนของพย�ธใบไมตบเนองจ�กปล�ยงไมมเกลด (ประพมพร สมน�แซง และคณะ, 2535 อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 20) จ�กก�รศกษ�ของประภ�ศรจงสขสนตกล และคณะ (อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 20) พบว� ตรวจไมพบตวออนระยะตดตอของพย�ธใบไมตบในปล�จอมเนองจ�กเปนปล�ตวเลก ๆ ทยงไมมตวออนระยะตดตอของพย�ธดงกล�ว แตแตกต�งจ�กก�รศกษ�ของ อำ�นวย หนจอย, สมช�ย จ�ดศร และบนเทง เกศ� (อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 20) ทพบว�ผทรบประท�นปล�จอมมคว�มชกของก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบสงกว�ผทไมไดรบประท�น 1.38 เท� (PR = 1.38, 95%CI = 1.16 - 1.65)

นอกจ�กอ�ห�รทปรงจ�กปล�ทกล�วม�แลว ยงมอ�ห�รอนทปรงจ�กปล�และเสยงตอก�รตดพย�ธใบไมตบไดอกเชนกน ท /งน/ข/นอยกบวธก�รปรงอ�ห�รไดแก ก�รป/ ง ก�รหมก ก�รทอดซงคว�ม

44

เข�ใจว�สกของผบรโภค และก�รทเน/อปล�สกจรง ๆ อ�จไมตรงกน ประพมพร สมน�แซงและคณะ (อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 20) ไดศกษ�เรอง ก�รปนเป/ อนของตวออนพย�ธใบไมตบในปล�ร�และในอ�ห�รทปรงจ�กปล� โดยก�รสงเกตก�รป/ งปล�ของผปรงอ�ห�ร พบว�เมอสงเกตเน/อปล�ดว�สกด แตเมอวดอณหภมในเน/อปล�ด�นในตวปล�วดได 65 – 80 องศ�เซลเซยส ซงยงไมถง 100 องศ�เซลเซยสและก�รทปล�มตวใหญม�ก ก�รป/ งอ�จเสยงตอก�รทเน/อในปล�ไมคอยสกดนก และก�รศกษ�ยงพบว�มปจจยอนเข�ม�เกยวของในก�รปรงอ�ห�ร เชน สข�ภบ�ลอ�ห�ร โดยสงเกต พบว� พฤตกรรมก�รปรงและก�รเตรยมอ�ห�รประเภทปล� ผปรงอ�ห�รไมไดล�งมอหลงจ�กเตรยมปล� จ�กน/นม�เตรยมผกดวยมอทไมไดล�ง สำ�หรบอปกรณทใชในก�รประกอบอ�ห�ร พบว� ผปรงอ�ห�รของบ�งครวเรอนใชเขยงและมดชดเดยวกน ท /งในก�รเตรยมปล�และก�รหนผกโดยไมไดทำ�คว�มสะอ�ดอปกรณดวยนำ/�เสยกอน กมโอก�สปนเป/ อนตวออนระยะตดตอของพย�ธใบไมตบในอ�ห�รไดเชนกนแต พกตรพมล มหนตนพ และคณะ (อ�งใน อนทร� เทยมแสน. 2551, หน� 21) ไดศกษ�คว�มสมพนธระหว�งปจจยก�รปฏบตตนกบก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบพบว� ก�รใชอปกรณครวทถกปนเป/ อนจ�กปล�สดไมมคว�มสมพนธกบก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบ

จะเหนไดว�ก�รไดรบตวออนของพย�ธใบไมตบของแตละบคคล อ�จไดรบม�โดยบงเอญจ�กก�รปนเป/ อนในอ�ห�รหรอจ�กก�รจงใจรบประท�นอ�ห�รดบ หรอสก ๆ ดบ ๆ ทมตวออนระยะตดตอของพย�ธใบไมตบอยกได ท/งน/ข/นอยกบพฤตกรรมก�รบรโภคของแตละบคคล จะเหนว�พฤตกรรมก�รบรโภคอ�ห�รเปนประสบก�รณทแตละบคคลไดรบม�ต/งแตกำ�เนดหรอไดรบม�เปนเวล�น�น ซงมหล�ยก�รศกษ�ทศกษ�ถงปจจยต�ง ๆ ทมผลท/งท�งตรงและท�งออมตอก�ร

45

แสดงพฤตกรรมก�รบรโภคอ�ห�รแลวสงผลตอก�รเกดโรคพย�ธใบไมตบ

4. งานวจยทเกยวของSornmani S. et al (1973 หน� 421-434) ไดศกษ�

แนวท�งของก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบ พบว�อตร�คว�มชกของโรค (prevalence rate) ตำ�ในเดกวยกอนเรยน 0-5 ป) จ�กน/นจะมก�รเปนโรคสงข/นอย�งรวดเรวในกลมวยเรยน (6-14 ป) และในกลมเดกหนม และอตร�ก�รเปนโรคสงข/นจะสงคงทในกลมวยหนม วยกล�งคน และวยชร� เพศช�ยจะมอตร�ก�รเปนโรคสงกว�เพศหญงและผมร�ยไดม�กจะเปนโรคน/ม�กกว�ผมร�ยไดนอยกว� ท/งน/ผวจยไดอธบ�ยไวว�ในกลมเดกหนมน/นเพงจะจบจ�กโรงเรยน เรมทำ� ง�นและมอสระอยเปนกลมจงเรมดมเหล� โดยมกอยปล�ล�บปล�หรอปล�สม เปนกบแกลมทปรงจ�กปล�ดบ ซงเปนทนยมแพรหล�ย จงทำ� ใหมโอก�สเปนโรคน/ได

สนตศร ศรมณ และคณะ (2537) ไดศกษ�อตร�ก�รตดโรคพย�ธใบไมตบ และอตร�ก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบซำ/�ใน 3 หมบ�นของโครงก�รพฒน�แหลงนำ/�พอง จงหวดขอนแกนโดยแบงหมบ�นออกเปน 2 กลมคอ กลมทดลองโดยก�รใหย� Praziquantel รกษ�โรคพย�ธใบไมตบแกช�วบ�นทตรวจอจจ�ระแลวพบว� เปนโรคพย�ธใบไมตบตลอดจนมก�รปรบปรงด�นสข�ภบ�ล และใหสขศกษ� โดยมจดมงหม�ยเพอเปลยนแปลงพฤตกรรมก�รบรโภค โดยหมบ�นควบคมใหย� Praziquantel รกษ�โรคพย�ธใบไมตบแตเพยงอย�งเดยว ก�รปรบปรงด�นสข�ภบ�ลสงแวดลอมและคว�มรด�นสขศกษ�ไมไดให จ�กก�รศกษ�เปรยบเทยบเปนเวล� 1 ปอตร�ก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบกลบซำ/�อกของหมบ�นทดลองมถงรอยละ

46

21.5 และของหมบ�นควบคมมอตร�ก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบซำ/�รอยละ 55.5

สวภ� โกสมวชร�ภรณ และเปรมจต กระภฤทธ (2528) ไดทำ� ก�รศกษ�ปจจยบ�งประก�รทมคว�มสมพนธกบก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบของผม�รบบรก�ร ทหนวยบำ� บดโรคพย�ธใบไมตบ ศนยวณโรคเขต 6 ขอนแกน เมอป พ.ศ. 2528 พบว�คว�มรเรองโรคพย�ธใบไมตบ ไมมผลตอก�รเปนโรคซงเหนไดว�จ�กก�รตรวจไขพย�ธ รอยละ 90.32 ในกลมททร�บและรอยละ 92.75 ในกลมทไมทร�บ ซงตรงกบทไพบลย สทธถ�วร และคณะ (1983) ร�ยง�นไว ซงอ�จเกดจ�กมคว�มรแตไมส�ม�รถปฏบตได เพร�ะอยในสงคมทคนในสงคมน/นนยมรบประท�นอ�ห�รประเภทน/ หรอทร�บหลงจ�กเปนโรคน/แลว เมอพจ�รณ�จ�กเหตผลทรบประท�นต�มคนอน รอยละ 66.33 และคดว�สกแลวไมมรสช�ต รอยละ 33.67 นอกจ�กน/นยงพบว�รบประท�นเปนประจำ� 28 ร�ย รบประท�นเปนบ�งคร/ง 70 ร�ย จ�กกลมตวอย�ง 100 ร�ย แสดงว�สงคมสงแวดลอม น�จะมสวนท�ำ ใหคนรบประท�นอ�ห�รประเภทปล�ดบหรอสกๆ ดบๆ กลมตวอย�งทเคยรบประท�นอ�ห�รปล�ทปรงสกๆ ดบๆ จำ� นวน 98 ร�ยและยงไมเลกรบประท�น 40 ร�ย ซงจ�ก คำ� ตอบน/ยงคงเชอไมไดว�เลกจรง ๆ เพร�ะพบว�ผปวยหลงจ�กห�ยแลวจะกลบเปนโรคซำ/�อกจนถงระดบเดมภ�ยในเวล�เพยง 1 ป ฉะน/นก�รปองกนและควบคมโรคน/ จงตองระดมขมพลงท�งส�ธ�รณสข และก�รศกษ�ใหประช�ชนไดทร�บและเข�ใจเกยวกบโรคและก�รปองกนโรครวมท/งตองแกไขอปนสยก�รรบประท�นอ�ห�ร ตลอดจนคว�มเชอทสะสมกนม�น�น

อดมพร จลฤกษ และ วงเดอน ป/ นด (2531) ทำ� ก�รศกษ�ระบ�ดวทย�และพฤตกรรมอน�มยกบก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบ ทหมบ�นดอนบม ตำ� บลเมองเก� อำ� เภอเมอง จงหวดขอนแกน พบอตร�

47

ก�รชกชมของโรครวมรอยละ 8.6 โดยในเพศช�ยและเพศหญงรอยละ 9.1 และ 8.1 ต�มลำ� ดบ และพบว�ก�รศกษ�และร�ยไดไมมคว�มสมพนธกบก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบ ตวแปรทมคว�มสำ� คญกบก�รเกดโรค คอ ประวตก�รกนปล�ดบ หรอสกๆ ดบๆ กลมอ�ยทเปนโรคน/ม�กทสดคอ กลมอ�ย 31-40 ป ระดบคว�มรนแรงของโรคสวนใหญอยทระดบเลกนอย (รอยละ 51.0) อ�ชพทำ� น�/ทำ� สวนมคว�มเสยงตอก�รเกดโรค นอยกว�กลมอ�ชพ

ปร�โมทย หยวยม และคณะ (2531) ไดศกษ�คว�มร ทศนคต และก�รปฏบตตนเกยวกบโรคพย�ธใบไมตบกบก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบ กรณศกษ�บ�นคลองเจรญ ตำ� บลหวยนำ/�หอม อำ� เภอล�ดย�ว จงหวดนครสวรรค ระหว�งวนท 18 เมษ�ยน - 6 พฤษภ�คม 2531 พบอตร�คว�มชกชมของโรคพย�ธใบไมตบรอยละ 25.9 คว�มชกชมของพย�ธใบไมตบมคว�มสมพนธกบอ�ย ซงคว�มชกชมดงกล�ว พบม�กในกลมอ�ยใกลเคยงกน คว�มร และทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมตบ กบก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบไมมคว�มสมพนธกน ประช�ชนทถ�ยอจจ�ระลงสวมเมออยบ�นมรอยละ 32.2 และบคคลทเปนโรคพย�ธใบไมตบมประวตก�รรบประท�นปล�ดบทกคน

อทธพงษ ยอดประสทธ และคณะ (2533) ไดศกษ�คว�มชกชมของโรคหนอนพย�ธชนดต�ง ๆ และปจจยทมคว�มสมพนธตอก�รเปนโรคหนอนพย�ธของประช�ชน ตำ�บลเวยงอำ�เภอเชยงของ จงหวดเชยงร�ย ระหว�งเดอน มน�คม ถงเดอน กนย�ยน พ.ศ. 2532 พบอตร�คว�มชกชมของพย�ธใบไมตบรอยละ 11.4 กลมตวอย�งมคว�มรเกยวกบโรคพย�ธใบไมตบเพยงรอยละ 62.5 เท�น/นมคว�มรเพยงพอในก�รควบคมปองกนโรคพย�ธใบไมตบ และไมพบคว�มสมพนธระหว�งระดบก�รศกษ� อ�ชพ และพฤตกรรมก�รถ�ยอจจ�ระ กบก�รเกดโรค

48

กญจน� ดวเศษ (2534) ไดศกษ�ท�งระบ�ดวทย�และปจจยเสยงของก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบในหมบ�นหนองย�ง ตำ� บลท�เกวยน อำ�เภอวฒน�นคร จงหวดปร�จนบร ต/งแตวนท 1 มกร�คม - 30 กนย�ยน พ.ศ. 2534 พบอตร�คว�มชกชมของโรคพย�ธใบไมตบรอยละ 71.2 และพบสงสดในกลมอ�ย 30-39 ป (รอยละ 86.4) ระดบคว�มรนแรงของก�รตดเช/อสวนใหญ (รอยละ 72) มคว�มรนแรงของก�รตดเช/อตำ� (ไข<1000 ในอจจ�ระ 1 กรม) และพบคว�มสมพนธระหว�งอ�ยกบก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบ (p<0.0001) แตไมพบมคว�มสมพนธกบระดบคว�มรนแรงของก�รตดเช/อ (p<0.2013) และไมมคว�มสมพนธระหว�งเพศ ระดบก�รศกษ�และอ�ชพกบก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบ และระดบคว�มรนแรงของก�รตดเช/อสำ�หรบก�รอพยพม�จ�กภ�คตะวนออกเฉยงเหนอไมพบว�มสวนเกยวของกบก�รเกดโรค คว�มรและก�รปฏบตตน พบมคว�มสมพนธกบก�รเกดโรคพย�ธใบไมตบ (p<0.0001) แตไมพบคว�มสมพนธระหว�งคว�มรและก�รปฏบตตน กบระดบคว�มรนแรงของก�รตดเช/อ และผลก�รตรวจห�พย�ธในสตวทเปนรงเกบโรค (Reservoir host) พบคว�มชกชมของพย�ธใบไมตบในสนข รอยละ 1.1 แตไมพบในแมว และก�รตรวจห�ตวออนระยะเมต�เซอรค�เรย (Metacercaria) ในปล�และระยะเซอรค�เรย (Cercaria) ในหอย พบอตร�คว�มชกของโรคพย�ธใบไมตบรอยละ 3.1 แตไมพบในหอย ปจจยโดยตรงทมผลตอก�รเกดโรคพย�ธใบไมตบ ไดแก ก�รกนอ�ห�รจ�กปล�ซงปรงไมสก (p<0.0001) ก�รประกอบอ�ห�รจ�กปล�โดยปรงไมสก (p<0.0001) และก�รกนสมตำ� ใสปล�ร�ดบ (p<0.001) และก�รใชสวมไมสมำ�เสมอ (p=0.0160) ซงเปนปจจยทสงเสรมโรคพย�ธใบไมตบแพรกระจ�ยอย�งกว�งขว�ง

49

มนส วท�นยเวช และคณะ (2536) ไดศกษ�บรบทของก�รควบคมโรคพย�ธใบไมตบในจงหวดนครสวรรค ระหว�งเดอนกนย�ยน - ตล�คม พ.ศ. 2535 พบอตร�คว�มชกชมของพย�ธใบไมตบรอยละ 15.9 พบคว�มสมพนธระหว�งพฤตกรรมก�รรบประท�นปล�ของประช�ชนกบก�รเกดโรคพย�ธใบไมตบ แตไมพบคว�มสมพนธระหว�งคว�มร เจตคต และพฤตกรรมก�รใชสวมกบก�รเกดโรคพย�ธใบไมตบ

แกวกล� ท�ส�ล. (2544) ก�รศกษ�รปแบบก�รมสวนรวมของประช�ชนเพอควบคมและปองกนโรคพย�ธใบไมตบและพย�ธตวตด จงหวดเลย ผลก�รศกษ� พบว� หลงก�รดำ� เนนง�นกลมทไดรบก�รบำ� บดรกษ�โรคพย�ธใบไมตบและย�ธตวตด ไมมผกลบม�เปนโรคซำ/� สวนกลมทไมไดรบก�รบำ� บด พบรอยละ 2.38 เปนโรคพย�ธใบไมตบใหม ในด�นคว�มร โดยภ�พรวมประช�ชนกอนดำ�เนนก�รมคว�มรระดบป�นกล�ง หลงดำ�เนนก�รมคว�มรเพมข/นและอยในระดบด ในด�นทศนคต โดยภ�พรวมประช�ชนกอนดำ� เนนก�รมทศนคตระดบด หลงดำ�เนนก�รมทศนคตทดเพมข/นและอยในระดบด ในด�นก�รปฏบตภ�พรวมประช�ชนกอนดำ�เนนก�รมคว�มเสยงระดบป�นกล�ง หลงดำ�เนนก�รมคว�มเสยงนอยลงกว�เดม ก�รมสวนรวม ภ�พรวมประช�ชนกอนดำ�เนนก�รมสวนรวมในระดบตำ� หลงดำ�เนนก�รมสวนรวมเพมข/นและอยในระดบด

50

บทท 3วธการดำาเนนการวจย

ก�รวจยเรอง ก�รเปรยบเทยบผลก�รเรยนรร�ยวช�วทย�ก�รระบ�ดในนกศกษ�ส�ข�วช�ส�ธ�รณสขศ�สตร โดยก�รเรยนก�รสอนเพอนชวยเพอนและก�รเรยนก�รสอนต�มปกต ผวจยไดดำ�เนนก�รดงน/

1. รปแบบก�รวจย2. ประช�กรทศกษ�3. เทคนคและวธก�รเลอกตวอย�ง 4. เครองมอทใชในก�รวจย5. ก�รสร�งและตรวจสอบเครองมอวจย6. ข/นตอนและ วธก�รรวบรวมขอมล7. ก�รวเคร�ะหขอมล8. สถตทใช

รปแบบการวจย

51

ก�รวจยคร/งน/เปนก�รวจยเชงสำ�รวจและก�รวจยท�งหองปฏบตก�ร

ประชากรทศกษาไดแก ประช�กรทศกษ� ไดแก ประช�ชนทกชวงอ�ย ทอ�ศยอยใน

บรเวณลมนำ/�กก ในเขต อ.เมอง จ.เชยงร�ย ในชวงเวล�ทศกษ� จำ�นวน 223,725 คน (ขอมลประช�กรจ�กกลมง�นปกครอง จงหวดเชยงร�ย)

ปล�มเกลดทกชนดทอ�ศยอยในแหลงนำ/�ขตพ/นท อ.เมอง จ.เชยงร�ย ทลำ�นำ/�กกไหลผ�นเทคนคและวธการเลอกตวอยาง

ขนาดของกลมตวอยาง ใชวธของย�ม�เน (Taro Yamane) กำ�หนดคว�มคล�ดเคลอนท 0.05

n = N/1+Ne2

= 223,725/1+223,725 (0.05)(0.05) = 399.29 (ประม�ณ 400 คน)

การสมตวอยาง ใชก�รสมหล�ยข/นตอน (Multistage random sampling) ข/นแรกโดยก�รสมแบบแบงกลม (Cluster random sampling) เลอกม�ตำ�บลละหนงหมบ�น (รวม 16 หมบ�น) จ�กน/นใชก�รสมแบบง�ยเลอกประช�กรหมบ�นละ 25 คน (มทกชวงอ�ย)

กลมปลาเปาหมาย ใชวธเลอกสมแบบบงเอญ (Accidental sampling) เลอกปล�มเกลดทกชนดทห�ไดในแหลงนำ/� 4 แหง

เครองมอทใชในการวจยเครองมอในการทดลอง

52

วธก�รตรวจห�ไขพย�ธดวยวธ Direct smear technique

วธก�รตรวจตวออนระยะตดตอของพย�ธใบไมในตบ เครองมอในการรวบรวมขอมล คอ

แบบบนทกผลก�รตรวจอจจ�ระ แบบบนทกผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ แบบสอบถ�มคว�มร ทศนคต และพฤตกรรมก�รบรโภค

ปล� (ภ�คผนวก)

การสรางและตรวจสอบเครองมอวจยก�รสร�งแบบสอบถ�มแบบสอบถ�มคว�มร ทศนคต และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�

เปนเครองมอทผวจยพฒน�ข/นเองประกอบดวยเน/อห� 4 สวน คอสวนท 1 แบบบนทกขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถ�ม ซง

ประกอบดวยขอมล เพศ อ�ย ร�ยได อ�ชพ ระดบก�รศกษ�สวนท 2 เปนแบบสอบถ�มคว�มรเรองพย�ธใบไมในตบและ

ก�รบรโภคปล�ซงผวจยสร�งข/นจ�กก�รคนคว� ตำ�ร� เอกส�รและง�นวจยทเกยวของ โดยครอบคลม เน/อห�เกยวกบเช/อทเปนส�เหต อ�ก�ร ก�รปองกนและก�รรกษ� รวมท/งชนดอ�ห�รทกอใหเกดโรคพย�ธใยไมในตบ

แบบสอบถ�มน/มลกษณะเปนแบบปรนบเลอกตอบ 4 ตวเลอก จะมคำ�ตอบถกเพยง 1 คำ�ตอบจำ�นวน 10 ขอ และมคำ�ถ�มแบบถกผด 1 ขอ (10 ขอยอย)

การใหคะแนน ถ�ตอบถกให 1 คะแนน ถ�ตอบผดให 0 คะแนน

การแปลผล

53

ผทไดคะแนนสงกว�หรอเท�กบรอยละ 80 ถอว�มคว�มรระดบทดเรองโรคพย�ธใบไมในตบและก�รบรโภคปล�

ผทไดคะแนนรอยละ 50 ถง 79 ถอว�มคว�มรระดบป�นกล�งเรองโรคพย�ธใบไมในตบและก�รบรโภคปล�

ผทไดคะแนนตำ�กว�รอยละ 50 ถอว�มคว�มรระดบทไมดเรองโรคพย�ธใบไมในตบและก�รบรโภคปล�

สวนท 3 แบบวดทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบและก�รบรโภคปล�ซงผวจยสร�งข/นจ�กก�รคนคว� ตำ�ร� เอกส�รและง�นวจยทเกยวของแบบวดเปนชนดปล�ยปด

คำ�ถ�มแตละขอมคำ�ตอบใหเลอกเปนม�ตร�ลเครท (Likert Scale) 5 ระดบ ดงน/

เหนดวยอยางยง คอผตอบเหนดวยอย�งยงกบขอคว�มน/นท/งหมด

เหนดวย คอผตอบเหนดวยกบขอคว�มน/นท/งหมดเฉยๆ คอ ผตอบเหนเฉยกบขอคว�มน/นท/งหมดไมเหนดวย คอผตอบไมเหนดวยกบขอคว�มน/นท/งหมดไมเหนดวยอยางยง คอผตอบไมเหนดวยอย�งยงกบขอคว�ม

น/นท/งหมดใหผตอบเลอกเลอกตอบเพยงคำ�ตอบเดยวซงตรงกบคว�ม

รสกของผตอบซงมท/งทศนคตท�งบวกและท�งลบ

การใหคะแนนกำ�หนดก�รใหคะแนนต�มลเครทแยกลกษณะขอคว�มของ

ทศนคตท�งบวกหรอท�งลบดงน/คำ�ตอบ ทศนคตท�งบวก ทศนคต

ท�งลบ

54

(คะแนน) (คะแนน)เหนดวย อย�งยง + 2

- 2เหนดวย + 1 -

1เฉยๆ 0 0ไมเหนดวย - 1 + 1ไมเหนดวยอย�งยง - 2

+ 2

การแปลผลผทไดคะแนนสงกว�หรอเท�กบรอยละ 80 ถอว�มทศนคต

ระดบทดตอโรคพย�ธใบไมในตบและก�รบรโภคปล�ผทไดคะแนนรอยละ 50 ถง 79 ถอว�มทศนคตระดบป�น

กล�งตอโรคพย�ธใบไมในตบและก�รบรโภคปล�ผทไดคะแนนตำ�กว�รอยละ 50 ถอว�มทศนคตระดบทไมดตอ

โรคพย�ธใบไมในตบและก�รบรโภคปล�

สวนท 4 แบบสอบถ�มพฤตกรรมก�รบรโภคปล� ซงผวจยสร�งข/นจ�กก�รคนคว� ตำ�ร� เอกส�รและง�นวจยทเกยวของ มลกษณะคำ�ตอบเปน 3 คำ�ตอบคอ

ประจำ� หม�ยถง รบประท�นเปนประจำ�ทกสปด�ห บ�งคร/ง หม�ยถง รบประท�นอย�งนอยเดอนละ 1 คร/ง ไมเคย หม�ยถง ไมเคยรบประท�นเลย

การใหคะแนนพฤตกรรมก�รบรโภคประจำ� ได 0 คะแนนพฤตกรรมก�รบรโภคบ�งคร/ง ได 1 คะแนนพฤตกรรมก�รบรโภคไมเคย ได 2 คะแนน

55

การแปลผลผทไดคะแนนสงกว�หรอเท�กบรอยละ 80 ถอว�มพฤตกรรม

ก�รบรโภคปล�ทดผทไดคะแนนรอยละ 50 ถง 79 ถอว�มพฤตกรรมก�รบรโภค

ปล�ระดบป�นกล�งผทไดคะแนนตำ�กว�รอยละ 50 ถอว�มพฤตกรรมก�รบรโภค

ปล�ทไมด

ก�รตรวจสอบคณภ�พของเครองมอก�รห�คว�มตรงเชงเน/อห� (Content validity)ผวจยนำ�แบบสอบถ�มไปใหผทรงคณวฒจำ�นวน 5 ท�น

ทำ�ก�รพจ�รณ� ตรวจสอบคว�มตรงของเน/อห� คว�มครอบคลม คว�มชดเจนและคว�มเหม�ะสมของภ�ษ�ทใช แลวนำ�ไปห�ดชนคว�มสอดคลองระหว�งขอคำ�ถ�มและวตถประสงค (Item-Objective Congruence Index: IOC) ไดค�ระหว�ง 0.5-1.0

ก�รห�คว�มเชอมน (Reliability)ผวจย จะนำ�แบบสอบถ�มไปทดลองใชกบประช�ชน ทม

ลกษณะคล�ยคลงกบกลมตวอย�งทศกษ� จำ�นวน 30 ร�ย แลวนำ�ก�รตอบแบบสอบถ�มม�ห�ค�คว�มเชอมน

ตอนท 2 แบบวดคว�มรเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ ห�ค�คว�มเชอมนโดยใชสตร Kuder–Richardson (KR-20) ซงผลก�รคำ�นวนไดค� KR20 เท�กบ 0.72

ตอนท 3 แบบวดทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ ห�ค�คว�มเชอมนแบบสมประสทธแอลฟ�ของครอนบ�ช (Alpha Coefficient reliability) ซงผลก�รคำ�นวนไดค� KR20 เท�กบ 0.68

56

ตอนท 4 แบบวดพฤตกรรมก�รบรโภคปล� ห�ค�คว�มเชอมนแบบสมประสทธแอลฟ�ของครอนบ�ช (Alpha Coefficient reliability) ซงผลก�รคำ�นวนไดค� KR20 เท�กบ 0.59

ข�นตอนและวธการรวบรวมขอมลการเกบรวบรวมขอมล ผวจยไดดำาเนนการตามข�นตอน

ดงน�การตรวจหาความชกของพยาธใบไมในอจจาระ1. ผวจยเดนท�งลงชมชน เพอพบกบตวแทน อสม แตละ

หมบ�น เพอช/แจงก�รเกบอจจ�ระ และแจกอปกรณเพอใชในก�รเกบอจจ�ระใหแกกลมตวอย�ง

2. ผวจยเดนท�งไปยงบ�นตวแทน อสม ในวนทนดหม�ย ทำ�ก�รเกบรวบรวมกระปกอจจ�ระ พรอมท/งตรวจคว�มเรยบรอย

3. ผวจยนำ�กระปกกลบไปยงหองปฏบตก�ร จ�กน/นทำ�ก�รตรวจดวยวธก�รป�ยธรรมด� (Direct smear technique)

4. บนทกผลก�รตรวจอจจ�ระ5. ก�รห�คว�มชกของพย�ธใบไมในตบในคน

การตรวจหาตวออนของพยาธใบไมในตบระยะตดตอในปลา1. ผวจยเดนท�งลงชมชน เพอห�แหลงนำ/�ทช�วบ�นทำ�ก�ร

จบปล�เพอรบประท�นหรอจำ�หน�ย2. เกบรวบรวมปล�เพอนำ�ม�ตรวจยงหองปฏบตก�ร3. ตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบระยะตดตอจ�ก

ภ�ยนอกปล� (ภ�คผนวก)4. บนทกผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบระยะ

ตดตอ5. ก�รห�คว�มชกของตวออนของพย�ธใบไมในตบระยะ

ตดตอในปล�

57

การศกษาความร ทศนคตและพฤตกรรมการบรโภคปลา1. ผวจยเดนท�งลงชมชน เพอพบกบตวแทน อสม แตละ

หมบ�น เพอช/แจงก�รเกบแบบสอบถ�มและแบบสอบถ�มเพอใชในก�รเกบขอมลใหแกกลมตวอย�ง

2. ผวจยเดนท�งไปยงบ�นตวแทน อสม ในวนทนดหม�ย ทำ�ก�รเกบรวบรวมแบบสอบถ�ม พรอมท/งตรวจคว�มเรยบรอย

3. เกบรวบรวมขอมล คว�มร ทศนคตเกยวกบพย�ธใบไมในตบ และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�

4. แปลผลระดบคว�มร ทศนคตเกยวกบพย�ธใบไมในตบ และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�

5. ห�คว�มสมพนธระหว�ง คว�มร ทศนคตเกยวกบพย�ธใบไมในตบ กบพฤตกรรมก�รบรโภคปล�

6. เปรยบเทยบ คว�มร ทศนคต และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ในประช�กรในสวนของ เพศ อ�ย ก�รศกษ� อ�ชพ ร�ยได และภมลำ�เน�ทอ�ศย

การวเคราะหขอมล1. ทำ�ก�รวเคร�ะหขอมลคว�มชกของพย�ธใบไมในตบ โดย

ใชโปรแกรมสำ�เรจรปเพอวเคร�ะหห�ค�ท�งสถต โดยนำ�เสนอเปนค�แจกแจงคว�มถ ค�เฉลย ค�รอยละ

2. ทำ�ก�รวเคร�ะหขอมลคว�มชกของตวออนระยะตดตอของพย�ธใบไมในตบในปล� โดยใชโปรแกรมสำ�เรจรปเพอวเคร�ะหห�ค�ท�งสถต โดยนำ�เสนอเปนค�แจกแจงคว�มถ ค�เฉลย ค�รอยละ

3. ทำ�ก�รวเคร�ะหขอมลคว�มร ทศนคต และพฤตกรรม โดยใชโปรแกรมสำ�เรจรปเพอวเคร�ะหห�ค�ท�งสถต โดยนำ�เสนอเปนค�แจกแจงคว�มถ ค�รอยละ ค�เฉลย และค�สหสมพนธ

58

สถตทใชวเคร�ะหขอมลโดยใชโปรแกรมสำ�เรจรป มข /นตอนก�รวเคร�ะหขอมลดงน/

1. คว�มชกของพย�ธใบไมในตบในคนแจกแจงรปคว�มถและรอยละ

2. คว�มชกของตวออนระยะตดตอของพย�ธใบไมในตบในปล�แจกแจงในรปจำ�นวน

3. คะแนนคว�มร ทศนตเรองโรคพย�ธใบไมในตบและพฤตกรรมก�รบรโภคปล�แจกแจงในรปรอยละ

4. วเคร�ะหคว�มสมพนธระหว�งคว�มรกบทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ โดยห�ค�สมประสทธสหสมพนธแบบเพยรสน (Pearson’s product moment correlation coefficient)

5. วเคร�ะหคว�มสมพนธระหว�งคว�มรเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบกบพฤตกรรมก�รบรโภคปล�โดยห�ค�สมประสทธสหสมพนธแบบเพยรสน (Pearson’s product moment correlation coefficient)

6. วเคร�ะหคว�มสมพนธระหว�งทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบพฤตกรรมก�รบรโภคปล� โดยห�ค�สมประสทธสหสมพนธแบบเพยรสน (Pearson’s product moment correlation coefficient)

7. เปรยบเทยบ คว�มร ทศนคต และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ในประช�กรในสวนของ เพศ โดยห�ค�ท (T-testt)

8. เปรยบเทยบ คว�มร ทศนคต และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ในประช�กรในสวนของ อ�ย ก�รศกษ� อ�ชพ ร�ยได และภมลำ�เน�ทอ�ศย โดยใชก�รวเคร�ะหคว�มแปรปรวนแบบท�งเดยว (One way ANOVA)

59

บทท 4ผลการวเคราะหขอมล

ก�รวจยคร/งน/มวตถประสงคเพอเพอสำ�รวจคว�มชกของพย�ธใบไมในตบในคน บรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย เพอสำ�รวจคว�มชกของตวออนระยะตดเช/อของพย�ธใบไมในตบในปล� บรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย เพอศกษ� คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ของประช�กรบรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย เพอศกษ�คว�มสมพนธระหว�งคว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบกบพฤตกรรมก�รบรโภคปล�และเพอเปรยบเทยบ คว�มร ทศนตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ในประช�กรในสวนของ เพศ อ�ย ก�รศกษ� อ�ชพ ร�ยได และภมลำ�เน�ทอ�ศย เพอตอบวตถประสงคผวจยเสนอผลก�รวจย จำ�นวน 6 ตอน ดงน/

ตอนท 1 ขอมลพ/นฐ�นของกลมตวอย�งตอนท 2 ผลก�รสำ�รวจคว�มชกของพย�ธใบไมในตบในคน

บรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย

60

ตอนท 3 ผลก�รสำ�รวจคว�มชกของตวออนระยะตดเช/อของพย�ธใบไมในตบในปล� บรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย

ตอนท 4 ผลก�รศกษ� คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ของประช�กรบรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย

ตอนท 5 ผลก�รศกษ�คว�มสมพนธระหว�งคว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ กบพฤตกรรมก�รบรโภคปล�

ตอนท 6 ผลก�รเปรยบเทยบ คว�มร ทศนตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ในประช�กรในสวนของ เพศ อ�ย ก�รศกษ� อ�ชพ ร�ยได และภมลำ�เน�ทอ�ศย

ตอนท 1 ขอมลพ�นฐานของกลมตวอยางต�ร�งท 1 คว�มถและรอยละของกลมตวอย�งจำ�แนกต�มขอมลพ/นฐ�นทวไป

ขอมลสวนบคคล จำ�นวน (n=404

)

รอยละ

เพศ ช�ย หญง

208196

51.548.5

ชวงอ�ย (ป) ตำ�กว� 20 ป 19 4.7

61

20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 ม�กกว� 70 ปอ�ยเฉลย 47.6 ป

2163

1071255118

5.215.626.530.912.64.5

อ�ชพ เกษตรกร ค�ข�ย รบจ�ง รบร�ชก�ร/พนกง�นรฐวส�หกจ อนๆ

23044791239

56.910.919.63.09.7

ร�ยได ตำ�กว� 1000 บ�ท 1001-5000 5001-10000 10001-20000 ม�กกว� 20000

114187811210

28.246.320.03.02.5

ต�ร�งท 1 (ตอ) คว�มถและรอยละของกลมตวอย�งจำ�แนกต�มขอมลพ/นฐ�นทวไป

ขอมลสวนบคคล จำ�นวน (n=404

)

รอยละ

ก�รศกษ� ไมไดเรยน ประถมศกษ� มธยมศกษ�ตอนตน

462446039

11.460.414.99.7

62

มธยมศกษ�ตอนปล�ย/ปวช/ปวส ปรญญ�ตร สงกว�ปรญญ�ตร

123

3.00.7

ตำ�บลดอยฮ�งแมข�วตมแมกรณหวยสกท�ส�ยป�ออดอนชยแมย�วท�สดหวยชมพดอยล�นรอบเวยงรมกกสนทร�ยบ�นดน�งแลเวยง

28242627152610282330412230233021

6.95.96.46.73.76.42.56.95.77.4

10.15.47.45.77.45.2

จ�กต�ร�งท 1 พบว�กลมตวอย�ง เปนเพศช�ย 208 คน คดเปนรอยละ 51.5 เปนเพศหญง 196 คน คดเปนรอยละ 48.5 มอ�ยเฉลย 47.6 ป ชวงอ�ยทพบม�กสดทคอ 50-59 ป 125 คน คดเปนรอยละ 30.9 อ�ชพสวนใหญเปนเกษตรกร 230 คน คดเปนรอยละ 56.9 ร�ยไดตอเดอนระหว�ง นอยกว� 5,000 บ�ท 301

63

คนคดเปนรอยละ 74.5 ก�รศกษ�ระดบประถมศกษ�เปนสวนใหญ 244 คน คดเปนรอยละ 60.4 โดยมภมลำ�เน�อ�ศยอยตำ�บลรอบเวยง ม�กทสด 41 คน คดเปนรอยละ 10.1

ตอนท 2 ผลการสำารวจความชกของพยาธใบไมในตบในคน บรเวณลมแมนำ�ากก อ.เมอง จ.เชยงราย

ตารางท 2 แสดงคว�มถ รอยละของพย�ธใบไมในตบและหนอนพย�ธชนดต�งๆทพบในกลมตวอย�ง

64

หนอนพย�ธ จำ�นวน(n=404) รอยละ

พย�ธตวตด 31 7.7 พย�ธเสนด�ย 27 6.7 พย�ธไสเดอน 21 5.2 พย�ธเขมหมด 8 2.0 พย�ธป�กขอ 7 1.7 พย�ธใบไมในตบ 6 1.5 พบรวมกน 2 ชนด* 11 2.7 รวม 88 21.8

*หม�ยเหต มก�รแยกชนดของหนอนพย�ธทพบรวมกนในต�ร�งเรยบรอยแลว

จ�กต�ร�งท 2 พบว�มกลมตวอย�งทตรวจพบพย�ธใบไมในตบ 6 ร�ย คดเปนรอยละ 1.5 และพบก�รตดเช/อหนอนพย�ธชนดอนๆ รวม 88 ร�ย คดเปนรอยละ 21.8 พบพย�ธตวตดม�กทสด 31 ร�ย คดเปนรอยละ 7.7 รองลงม�เปนพย�ธเสนด�ย 27 ร�ย คดเปนรอยละ 6.7 พย�ธไสเดอน 21 ร�ย รอยละ 5.2 พย�ธเขมหมด 8 ร�ย คดเปนรอยละ 2.0 พย�ธป�กขอ 7 ร�ย คดเปนรอยละ 1.7 และพบก�รตดเช/อรวมกนของพย�ธ 2 ชนด จำ�นวน 11 ร�ย คดเปน รอยละ 2.7

65

พย�ธตวตด ( รอยละ 31)

พย�ธเสนด�ย ( รอยละ 27)

พย�ธไสเดอน

( รอยละ 21)

พย�ธเขม หมด ( รอยละ8)

พย�ธป�กขอ ( รอยละ 7)

พย�ธใบไมในตบ( รอยละ 6)

ภาพท 1 รอยละก�รตดเช/อหนอนพย�ธชนดต�งๆในกลมตวอย�ง

จ�กภ�พท 1 พบว� ชนดของหนอนพย�ธ ชนดของหนอนพย�ธทพบม�กทสด คอพย�ธตวตด รอยละ 31 รองลงม�คอพย�ธเสนด�ย รอยละ 27 พบพย�ธใบไมในตบนอยทสดรอยละ 6

66

ตารางท 3 คว�มถของพย�ธใบไมในตบทพบจำ�แนกต�มขอมลพ/นฐ�น

กลมตวอย�ง จำ�นวน รอยละ

ตดเช/อหนอนพย�ธ

รอยละก�รตด

เช/อเพศ ช�ย

208 51.5 5 83.3

หญง 196 48.5 1 16.7ชวงอ�ย (ป)

> 2019 4.7 0 0.0

20-29 21 5.2 0 0.030-39 63 15.6 1 16.740-49 107 26.5 2 33.350-59 125 30.9 3 50.060-69 51 12.6 0 0.0

>70 18 4.5 0 0.0ระดบก�รศกษ� ไม

ไดเรยน46 11.4 2 33.3

ประถมศกษ� 244 60.4 3 50.0มธยมศกษ�ตอนตน 60 14.9 0 0.0

มธยมศกษ�ตอนปล�ย

39 9.7 1 16.7

ปรญญ�ตรสงกว�ปรญญ�ตร

123

3.00.7

00

0.00.0

อ�ชพ เกษตรกร

230 56.9 5 83.3

ค�ข�ย 44 10.9 1 16.7รบจ�ง 79 19.6 0 0.0

67

ข�ร�ชก�ร/รฐวส�หกจ 12 3.0 0 0.0อนๆ 39 9.7 0 0.0

ร�ยได <1,000

114 28.2 2 33.3

1,001-5,000 187 46.3 2 33.35001-10,000 81 20.0 1 16.7

10,001-20,000 12 3.0 0 0.0> 20,000 10 2.5 1 16.7

รวม 404 100.0

6 100

ตารางท 3 (ตอ) คว�มถของพย�ธใบไมในตบทพบจำ�แนกต�มขอมลพ/นฐ�น

กลมตวอย�ง จำ�นวน

รอยละ

ตดเช/อหนอนพย�ธ

รอยละก�รตด

เช/อภมลำ�เน�ท

อ�ศยดอยฮ�ง 28 6.9 1 16.7

(ตำ�บล) เวยง 24 5.9 0 0.0แมกรณ 26 6.4 1 16.7หวยสก 27 6.7 0 0.0ท�ส�ย 15 3.7 0 0.0

ป�ออดอนชย

26 6.4 1 16.7

แมย�ว 10 2.5 0 0.0รมกก 28 6.9 0 0.0

หวยชมพ 23 5.7 2 33.2ดอยล�น 30 7.4 0 0.0รอบเวยง 41 10.1 1 16.7

68

ท�สด 22 5.4 0 0.0สนทร�ย 30 7.4 0 0.0

บ�นด 23 5.7 0 0.0น�งแล 30 7.4 0 0.0

แมข�วตม 21 5.2 0 0.0รวม 404 100.

06 100.0

จ�กต�ร�งท 3 พบว�อตร�ก�รตดเช/อพย�ธใบไมในตบในเพศช�ยรอยละ 83.3 เพศหญง รอยละ 16.7 ชวงอ�ยทมคว�มชกของก�รตดเช/อพย�ธใบไมในตบม�กสดคอ 50-59 ป (รอยละ 50.0) ระดบก�รศกษ�ทมก�รตดเช/อพย�ธใบไมในตบม�กทสดคอ ระดบประถมศกษ� (รอยละ 50.0) อ�ชพทพบพย�ธใบไมในตบม�กทสดคอ อ�ชพเกษตรกร (รอยละ 83.3) พบว�ตำ�บลหวยชมพและน�งและมก�รตดเช/อพย�ธใบไมในตบม�กทสด (รอยละ 33.2)

ตอนท 3 ผลการสำารวจความชกของตวออนระยะตดเช�อของพยาธใบไมในตบในปลา บรเวณลมแมนำ�ากก อ.เมอง จ.เชยงรายต�ร�งท 4 แสดงสถ�นทเกบปล� ชนดของปล� จำ�นวนปล�ทเกบได และจำ�นวนปล�ทพบตวออนระยะตดเช/อของพย�ธใบไมในตบ

ชนดของปล�จำ�นวน(ตว)

จำ�นวนปล�ทพบตวออนระยะตดเช/อของพย�ธ

ใบไมในตบ (ตว)เขอนแมกก (ฝ�ยบ�นฟ�รม ต.รมกก) 10

1000

69

ปล�ไสตนต�แดง ปล�สรอยลกบว ปล�จ�ด 5

0

นำ/�กก (บ�นป�บง ต.รอบวยง) ปล�ไสตนต�แดง ปล�แปนแกว ปล�จ�ด ปล�กระมง

10555

0000

นำ/�กก (บ�นป�ย�งหลวง ต.รมกก) ปล�สรอยข�ว ปล�สรอยนกเข� ปล�กระมง ปล�ซ� ปล�หมอ ปล�ตะเพยน

1055311

000000

หนองนำ/�บ�นด ต.บ�นด ปล�กระแห ปล�แปนแกว ปล�ตะเพยนทร�ย ปล�ชอน ปล�กระด ปล�ไน

10105221

000000

จ�กต�ร�งท 4 พบว�ก�รสำ�รวจคร/งน/ไมพบตวออนระยะตดเช/อของพย�ธใบไมในตบ (Opisthrichis viverini) ในปล�เกลดข�วในแหลงนำ/�ท/ง 4 แหงบรเวณลมนำ/�กก อำ�เภอเมอง จงหวดเชยงร�ย

70

ตารางท 5 แสดงคว�มถและรอยละของตวออนระยะตดตอของพย�ธใบไมทพบจำ�แนกต�มชนดของปล�และสถ�นทเกบปล�

ชนดของปล�จำ�นว

น(ตว)

Heplochoides spp.*

Heplochis taichui**

เขอนแมกก (ฝ�ยบ�นฟ�รม ต.รมกก) 10 8 (80.0) 0 (0)

71

ปล�ไสตนต�แดง ปล�สรอยลกบว ปล�จ�ด

105

1 (10.0)3 (60.0)

1 (10.0)0 (0)

นำ/�กก (บ�นป�บง ต.รอบวยง) ปล�ไสตนต�แดง ปล�แปนแกว ปล�จ�ด ปล�กระมง

10555

10 (100.0)

0 (0)0 (0)

5 (100.0)

0 (0)0 (0)0 (0)0 (0)

นำ/�กก (บ�นป�ย�งหลวง ต.รมกก) ปล�สรอยข�ว ปล�สรอยนกเข� ปล�กระมง ปล�ซ� ปล�หมอ ปล�ตะเพยน

1055311

0 (0)0 (0)

3 (30.0)0 (0)0 (0)

1 (100)

0 (0)0 (0)0 (0)0 (0)0 (0)0 (0)

หนองนำ/�บ�นด ต.บ�นด ปล�กระแห ปล�แปนแกว ปล�ตะเพยนทร�ย ปล�ชอน ปล�กระด ปล�ไน

10105221

0 (0)0 (0)

3 (60.0)0 (0)0 (0)0 (0)

0 (0)0 (0)0 (0)0 (0)0 (0)0 (0)

หม�ยเหต Heplochoides spp.* Heplochis taichui** เปนพย�ธใบไมทพบในลำ�ไส

72

จ�กต�ร�งท 5 พบว�ส�ม�รถตรวจพบตวออนระยะตดตอของพย�ธใบไมในลำ�ไสไดทกแหลงนำ/� คดเปน รอยละ 100 โดยชนดของปล�ทตรวจพบตวออนระยะตดตอม�กทสดคอ ปล�ตะเพยน รอยละ 100 ปล�ไสตนต�แดงรอยละ 90 ปล�กระมง รอยละ 80

ตอนท 4 ผลการศกษา ความร ทศนคต และพฤตกรรมการบรโภคปลาของประชากรบรเวณลมแมนำ�ากก อ.เมอง จ.เชยงราย

73

ตารางท 6 แสดงจำ�นวนผตอบถกในแตละขอของแบบสอบถ�มด�นคว�มรเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและก�รบรโภคปล�

ขอความร จำานวน

รอยละ

โรคพย�ธใบไมตบมก�รตดตอถงกนไดอย�งไร 353 87.4อ�ห�รชนดใดทเสยงตอก�รตดโรคพย�ธใบไมตบ 284 70.3ปล�ชนดใดทรบประท�นแลวเสยงตอก�รเกดโรคพย�ธใบไมตบ 353 87.4

ก�รรบประท�นปล�ใหปลอดภยจ�กก�รตดโรคพย�ธใบไมตบ 352 87.1

พย�ธใบไมในตบเจรญเตบโตทอวยวะสวนใดของร�งก�ย 55 13.6

ส�ม�รถตรวจพบไขของพย�ธใบไมตบไดจ�กทใด 390 96.5พย�ธใบไมตบเปนอนตร�ยอย�งไร 61 15.1โรคพย�ธใบไมตบส�ม�รถรกษ�ใหห�ยไดหรอไม 134 33.2โรคพย�ธใบไมในรกษ�ใหห�ยแลว ส�ม�รถเปนโรคไดอกหรอไม 326 80.7

ก�รปองกนโรคพย�ธใบไมตบแพรกระจ�ยไปยงผอนทำ�อย�งไร 328 81.2

ล�บปล�ดบ เสยงตอโรคพย�ธใบไมในตบหรอไม 400 99.0กอยปล�ดบ เสยงตอโรคพย�ธใบไมในตบหรอไม 401 99.3กอยกง/กงเตน เสยงตอโรคพย�ธใบไมในตบหรอไม 25 6.2

ปล�ท/งตวดบ ๆ เสยงตอโรคพย�ธใบไมในตบหรอไม 398 98.5

74

ปล�จอม เสยงตอโรคพย�ธใบไมในตบหรอไม 354 87.6ปล�สม ดบเสยงตอโรคพย�ธใบไมในตบหรอไม 383 94.8แจวบองปล�ร�ดบ เสยงตอโรคพย�ธใบไมในตบหรอไม 358 88.6

ปล�ร�สบเครองแกงดบๆ เสยงตอโรคพย�ธใบไมในตบหรอไม 349 86.6

สมตำ�ใสปล�ร�ดบ เสยงตอโรคพย�ธใบไมในตบหรอไม 353 87.4

ล�บหม/เน/อดบ เสยงตอโรคพย�ธใบไมในตบหรอไม 74 18.3

จ�กต�ร�งท 6 พบว�คว�มรทประช�ชนตอบถกม�กทสดคอ กอยปล�ดบเสยงตอโรคพย�ธใบไมในตบหรอไม คดเปนรอยละ 99.3 รองลงม�คอ ล�บปล�ดบเสยงตอโรคพย�ธใบไมในตบหรอไม คดเปนรอยละ 99.0 ปล�ท/งตวดบๆเสยงตอโรคพย�ธใบไมในตบหรอไม คดเปนรอยละ 98.5 สวนขอทตอบถกนอยทสดคอ กอยกง/กงเตนเสยงตอโรคพย�ธใบไมในตบหรอไม คดเปนรอยละ 6.2

75

ตารางท 7 แสดงคว�มถและรอยละของทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและก�รบรโภคปล�

ทศนคต เหนดวยอยางยง

เหนดวย

เฉยๆ ไมเหนดวย

ไมเหนดวยอยางยง

คนทเคยรบประท�นปล�นำ/�จดทไมไดปรงใหสกมโอก�สเปนโรคพย�ธใบไมตบทกคน

160(39.6)

221(54.7)

13(3.2)

9(2.2)

1(0.2)

ก�รตรวจอจจ�ระจำ�เปนสำ�หรบคนห�ผปวยโรคพย�ธใบไมตบ

216(53.5)

176(43.6)

12(3.0)

0(0.0)

0(0.0)

ก�รตรวจอจจ�ระปละ 1 คร/ง ตดตอ 2-3 ปถงจะเพยงพอตอก�รควบคม

132(32.7)

199(49.3)

17(4.2)

52(12.9)

4(1.0)

76

โรคพย�ธใบไมตบย�รกษ�โรคพย�ธมประสทธภ�พทจะรกษ�โรคพย�ธใบไมตบได *

94(23.3)

203(50.2)

40(9.9)

67(16.6)

0(0.0)

ก�รกนปล�สกทำ�ใหปลอดภยจ�กก�รตดโรคพย�ธใบไมตบ

155(38.4)

216(53.5)

16(4.0)

14(3.5)

3(0.7)

อ�ห�รททำ�จ�กปล�ทหมกจนมรสเปร/ยวไมทำ�ใหตดโรคพย�ธใบไมตบ*

30(7.4)

58(14.4)

35(8.7)

221(54.7)

60(14.9)

เครองปรง นำ/�สม และนำ/�มะน�ว ฆ�เช/อโรคพย�ธใบไมตบได *

18(4.5)

26(6.4)

27(6.7)

262(64.9)

71(17.6)

ก�รกนสมตำ�ใสปล�ร�ทไมไดตมทำ�ใหตดโรคพย�ธใบไมตบ

55(13.6)

226(55.9)

43(10.6)

71(17.6)

9(2.2)

ก�รกนเน/อปล�ดบๆ หรอสกๆ ดบๆ ทำ�ใหร�งก�ยแขงแรง *

10(2.5)

14(3.5)

23(5.7)

215(53.2)

142(35.1)

ก�รถ�ยอจจ�ระในสวมทกคร/งทำ�ใหพย�ธใบไมตบไมแพรกระจ�ย

114(28.2)

235(58.2)

31(7.7)

11(2.7)

13(3.2)

* ขอทศนคตทเปนเชงลบ

จ�กต�ร�งท 7 พบว� ทศนคตเชงบวกทกลมตวอย�งเหนดวยม�กทสด คอ ก�รตรวจอจจ�ระจำ�เปนสำ�หรบตรวจคนห�ผปวยโรคพย�ธใบไมในตบ คดเปนรอยละ 97.0 ทศนคตเชงบวกทกลม

77

ตวอย�งเหนดวยนอยทสดคอ ก�รตรวจอจจ�ระปละ 1 คร/ง ตดตอ 2-3 ปถงจะเพยงพอตอก�รควบคมโรคพย�ธใบไมตบ คดเปนรอยละ 82.0 สวนทศนคตเชงลบทกลมตวอย�งไมเหนดวยทสดคอ ก�รกนเน/อปล�ดบๆ หรอสกๆ ดบๆ ทำ�ใหร�งก�ยแขงแรง คดเปนรอยละ 88.3 ทศนคตเชงลบทกลมตวอย�งเหนดวยทสดคอ ย�รกษ�โรคพย�ธมประสทธภ�พทจะรกษ�โรคพย�ธใบไมตบได คดเปนรอยละ 73.5

ตารางท 8 แสดงคว�มถและรอยละของพฤตกรรมก�รบรโภคปล�

78

พฤตกรรม ประจำา บางคร�ง

ไมเคย

ก�รรบประท�นล�บปล�ดบ 12(3.0)

270(66.8)

122(30.2)

ก�รรบประท�นกอยปล�ดบ 8(2.0)

220(54.5)

176(43.6)

ก�รรบประท�นปล�ท/งตวดบ ๆ 5(1.2)

85(21.0)

314(77.8)

ก�รรบประท�นปล�จอม 7(1.7)

306(75.7)

91(22.5)

ก�รรบประท�นปล�สมดบ 9(2.2)

317(78.5)

78(19.3)

ก�รรบประท�นแจวบองปล�ร�ดบ 13(3.2)

217(53.7)

174(43.1)

ก�รรบประท�นปล�ร�สบเครองแกงดบๆ

17(4.2)

181(44.8)

206(51.0)

ก�รรบประท�นสมตำ�ใสปล�ร�ดบ 52(12.9)

322(79.7)

30(7.4)

ก�รรบประท�นสมไขปล�ดบ 2(0.5)

175(43.3)

227(56.2)

ก�รรบประท�นปล�ฟก 8(2.0)

280(69.3)

116(28.7)

จ�กต�ร�งท 8 พบว� พฤตกรรมก�รบรโภคอ�ห�รททำ�จ�กปล�ดบม�กทสดคอ ก�รรบประท�นสมตำ�ใสปล�ร�ดบ คดเปนรอยละ 92.6 รองลงม�คอ ก�รรบประท�นปล�สมดบ คดเปนรอยละ 81.7 สวนอ�ห�รททำ�จ�กปล�ดบทกลมตวอย�งรบประท�นนอยทสดคอ ปล�ดบท/งตวเปนๆ คดเปนรอยละ 22.2

79

ตารางท 9 แสดงคว�มถและรอยละของระดบคว�มร ทศนคต และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ของประช�กรบรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย

ขอมล จำานวน (N=410)

รอยละ

ความร- ไมด- ป�นกล�ง- ด

13274117

3.267.829.0

ทศนคต- ไมด- ป�นกล�ง- ด

0231173

0.057.242.8

พฤตกรรมการบรโภค- ไมด- ป�นกล�ง- ด

20275109

5.068.027.0

จ�กต�ร�งท 9 พบว� กลมตวอย�งสวนใหญมระดบคว�มรในเรองโรคพย�ธใบไมในตบในระดบป�นกล�งคดเปนรอยละ 67.8 มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบอยในระดบป�นกล�ง 231 คน รอยละ 57.2 มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�อยในระดบป�นกล�ง 275 คน รอยละ 68

80

ตอนท 5 ผลการศกษาความสมพนธระหวางความร ทศนคตเกยวกบโรคพยาธใบไมในตบ กบพฤตกรรมการบรโภคปลา

ตารางท 10 แสดงคว�มสมพนธระหว�งคว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและพฤตกรรมก�รบรโภคปล�

ตวแปร

ความรเกยวกบ

โรคพยาธใบไมในตบ

ทศนคตเกยวกบ

โรคพยาธใบไมในตบ

พฤตกรรมการบรโภค

ปลา

ความรเกยวกบ

โรคพยาธใบไมในตบ

1 0.312** -0.15

ทศนคตเกยวกบ

โรคพยาธใบไมในตบ

1 0.07

พฤตกรรมการบรโภค

ปลา1

** มนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.01

81

จ�กต�ร�งท 10 พบว� กลมตวอย�งมคว�มรสมพนธกบทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ อย�งมนยสำ�คญทระนบ 0.01

ตอนท 6 ผลการเปรยบเทยบ ความร ทศนตเกยวกบโรคพยาธใบไมในตบ และพฤตกรรมการบรโภคปลาในประชากรในสวนของ เพศ อาย การศกษา อาชพ รายได และภมลำาเนาทอาศย

ตาราง 11 แสดงผลก�รเปรยบเทยบ คว�มร ทศนคต และพฤตกรรมก�รบรโภค แยกต�มเพศ

เพศ คาเฉลย sd t pความร ช�ย

หญง70.970.9

2.302.11

-0.180 0.858

ทศนคต ช�ยหญง

74.874.1

3.493.41

0.996 0.320

พฤตกรรม

ช�ยหญง

65.169.8

3.083.36

-2.950*

0.003

* มนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

82

จ�กต�ร�งท 11 พบว� โดยภ�พรวม กลมตวอย�ง ทมเพศต�งกน มคว�มร ทศนคตเรองโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05 จ�กก�รศกษ�พบว� กลมตวอย�งทมเพศต�งกนมพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ทแตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

ตาราง 12 แสดงผลก�รวเคร�ะหคว�มแปรปรวนของค�เฉลย คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและ พฤตกรรมก�รบรโภคปล� จำ�แนกต�มชวงอ�ย

แหลงความแปรปรวน SS df MS F p

ความร ระหว�งกลมภ�ยในกลม

รวม

69.944

1897.1331967.077

6397403

11.657

4.779

2.439*

0.025

ทศนคต

ระหว�งกลมภ�ยในกลม

รวม

99.009

4625.6344724

6397403

16.502

11.651

1.416

0.207

83

.644พฤตกรรม

ระหว�งกลมภ�ยในกลม

รวม

150.474

4102.3254252.800

6397403

25.079

10.333

2.427

0.026

* มนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

จ�กต�ร�งท 12 พบว� โดยภ�พรวม กลมตวอย�งทมชวงอ�ยต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05 (จงทำ�ก�รทดสอบคว�มแตกต�งร�ยคต�มวธของเชฟเฟ) กลมตวอย�งทมชวงอ�ยต�งกน มทศนคตเรองโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05 กลมตวอย�งทมชวงอ�ยต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�แตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05 (จงทำ�ก�รทดสอบคว�มแตกต�งร�ยคต�มวธของ LSD)

ตาราง 13 ผลก�รเปรยบเทยบคว�มแตกต�งระหว�งค�คะแนนเฉลย คว�มรเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ ศกษ�เปนร�ยค จำ�แนกต�มชวงอ�ย โดยวธก�รของเชฟเฟ (Schffe’s Post hoc Comparison)

ชวงอาย คาเฉล

< 20

20-29

30-39

40-49

50-59

60-69

> 70

84

ย(ป) X 14.

1112.62

14.16

14.25

14.28

13.72

14.19

< 20 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 > 70

14.1112.6214.1614.2514.2813.7214.19

- 1.49-

-0.05-

1.54-

-0.15-

1.63-

0.09-

-0.17-

1.66-

0.12-

0.03-

-0.58-

2.07*-

0.52-

0.43-

0.41-

-0.38-

1.10

0.43

0.53

0.56

0.96-

* มนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

จ�กต�ร�งท 13 พบว� กลมตวอย�งทมชวงอ�ย 60-69 ป มคว�มรในเรองโรคพย�ธใบไมในตบและก�รบรโภคปล� อยในระดบม�กกว�กลมตวอย�งทมชวงอ�ย 20-29 ป สวนคอนๆ ไมพบคว�มแตกต�ง

85

ตาราง 14 แสดงผลก�รเปรยบเทยบคว�มแตกต�งระหว�งค�คะแนนเฉลย พฤตกรรมก�รบรโภคปล� ศกษ�เปนร�ยค จำ�แนกต�มชวงอ�ย โดยวธก�รของ LSD

ชวงอาย คาเฉลย

< 20

20-29

30-39

40-49

50-59

60-69

> 70

(ป) X 15.53

13.24

13.17

13.65

12.92

14.12

13.67

< 20 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 > 70

15.5313.2413.1713.6512.9214.1213.67

- 2.29*-

2.35*0.07-

1.87*-

0.42-

0.48-

2.61*0.32

0.25

0.73-

1.41-

0.88-

0.94-

0.46-

1.20*-

1.86-

0.43-

0.49-

0.01-

0.75

0.45-

* มนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

จ�กต�ร�งท 14 พบว� กลมตวอย�งทมชวงอ�ยนอยกว� 20 ป มพฤตกรรมก�รบรโภคปล� อยในระดบม�กกว�กลมตวอย�ง

86

ทมชวงอ�ย 20-29 ป 30-39 ป 40-49 ป และ 50-59 ป กลมตวอย�งทมชวงอ�ย 60-69 ป มพฤตกรรมก�รบรโภคปล� อยในระดบม�กกว�กลมตวอย�งทมชวงอ�ย 50-59 ป สวนคอนๆ ไมพบคว�มแตกต�ง

ตาราง 15 แสดงผลก�รเปรยบเทยบ คว�มร ทศนคต เกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและพฤตกรรมก�รบรโภคปล� แยกต�มระดบก�รศกษ�

แหลงความแปรปรวน

SS df MS F p

ความร ระหว�งกลมภ�ยในกลม

รวม

18.113

1948.9641967.077

5398403

3.6234.897

0.740

0.594

ทศนคต

ระหว�งกลมภ�ยในกลม

รวม

181.784

4542.859

5398403

36.357

11.414

3.185

0.008

87

4724.644

พฤตกรรม

ระหว�งกลมภ�ยในกลม

รวม

77.443

4175.3564251.800

5398403

15.489

10.491

1.476

0.196

* มนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

จ�กต�ร�งท 15 พบว� โดยภ�พรวม กลมตวอย�งทมระดบต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05 กลมตวอย�งทมระดบก�รศกษ�ต�งกน มทศนคตเรองโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05 (จงทำ�ก�รทดสอบคว�มแตกต�งร�ยคต�มวธของ LSD) กลมตวอย�งทมชวงระดบก�รศกษ�ต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ไมแตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

ตาราง 16 แสดงผลก�รเปรยบเทยบคว�มแตกต�งระหว�งค�คะแนนเฉลย ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ ศกษ�เปนร�ยค จำ�แนกต�มระดบก�รศกษ� โดยวธก�รของ LSD

88

ระดบการศกษา

คาเฉลย

ไมได

เรยน

ประถ

มศก

ษามธ

ยมศก

ษาตอ

นตน

มธยม

ศกษา

ตอน

ปรญ

ญาต

ร

สงกว

�ปร

ญญ

�ตร

(ป) X 37.39

38.76

38.73

37.08

40.00

38.33

ไมไดเรยนประถมศกษ�ม.ตนม.ปล�ย/ปวช/ปวสปรญญ�ตรสงกว�ปรญญ�ตร

37.3938.7638.7337.0840.0038.33

- -1.37*-

-1.34

*0.03

-

0.31

1.68*1.66*-

-2.61*-

1.24-

1.27-

2.92*-

-0.94

0.42

0.40-

1.26

1.67-

* มนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

จ�กต�ร�งท 16 พบว� กลมตวอย�งทมก�รศกษ�ระดบประถมศกษ�มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบอยในระดบม�กกว�กลมตวอย�งทไมไดเรยนและกลมทมระดบก�รศกษ�ระดบช/นมธยมศกษ�ตอนปล�ยหรอเทยบเท� กลมตวอย�งทมก�รศกษ�ระดบมธยมศกษ�ตอนตนมทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบอยในระดบม�กกว�กลมตวอย�งทไมไดเรยนและกลมทมระดบก�รศกษ�ระดบช/นมธยมศกษ�ตอนปล�ยหรอเทยบเท� กลมตวอย�งทมก�รศกษ�ระดบปรญญ�ตรมทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบอยในระดบม�กกว�กลมตวอย�งทไมไดเรยนและกลมทมระดบก�รศกษ�ระดบ

89

ช/นมธยมศกษ�ตอนปล�ยหรอเทยบเท� สวนคอนๆ ไมพบคว�มแตกต�ง

ตาราง 17 แสดงผลก�รเปรยบเทยบ คว�มร ทศนคต ก�รบรโภค แยกต�มอ�ชพ

แหลงความแปรปรวน

SS df MS F p

ความร ระหว�งกลมภ�ยในกลม

รวม

23.98

1943.0961967.077

4399403

5.995

4.870

1.231

0.297

ทศนคต

ระหว�งกลมภ�ยในกลม

รวม

23.037

4701.6074724.644

4399403

5.759

11.783

0.489

0.744

พฤตกรรม

ระหว�งกลมภ�ยในกลม

รวม

60.637

4192.1624252.800

4399403

15.159

10.507

1.443

0.219

* มนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

90

จ�กต�ร�งท 17 พบว� โดยภ�พรวม กลมตวอย�งทมอ�ชพต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05 กลมตวอย�งทมอ�ชพต�งกน มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05 กลมตวอย�งทมอ�ชพต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ไมแตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

ตาราง 18 แสดงผลก�รเปรยบเทยบ คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและพฤตกรรมก�รบรโภคปล� แยกต�มร�ยได

แหลงความแปรปรวน

SS df MS F p

ความร ระหว�งกลมภ�ยในกลม

รวม

16.242

1950.8351967.077

4399403

4.060

4.889

0.830

0.506

ทศนคต

ระหว�งกลมภ�ยในกลม

รวม

132.470

4592.174

4399403

33.117

11.509

2.877*

0.023

91

4724.644

พฤตกรรม

ระหว�งกลมภ�ยในกลม

รวม

80.874

4171.9254252.800

4399403

20.219

10.456

1.934

0.104

* มนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

จ�กต�ร�งท 18 พบว� โดยภ�พรวม กลมตวอย�งทมร�ยไดต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05 กลมตวอย�งทมร�ยไดต�งกน มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05 (จงทำ�ก�รทดสอบคว�มแตกต�งร�ยคต�มวธของเชฟเฟ) กลมตวอย�งทมร�ยไดต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ไมแตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

ตาราง 19 แสดงผลก�รเปรยบเทยบคว�มแตกต�งระหว�งค�คะแนนเฉลย ทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบและก�รบรโภคปล� ศกษ�เปนร�ยค จำ�แนกต�มร�ยได โดยวธก�รของเชฟเฟ (Schffe’s Post hoc Comparison)

รายไดตอ คา < 1000

1001-

5001-

10001-

> 2000

92

เดอน เฉลย 5000 10000

20000

0

(บาท) X 37.79

38.47

39.98

39.33

37.90

< 1000 1001-5000 5001-10000 10001-20000 > 20000

37.79

38.47

39.98

39.33

37.90

- -.68-

-1.59

*-

0.92-

-1.54

-0.870.05

-

-0.110.571.481.43

-

* มนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

จ�กต�ร�งท 19 พบว� กลมตวอย�งทมร�ยได 5,001-10,000 บ�ท มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบอยในระดบม�กกว�กลมตวอย�งทมร�ยไดนอยกว� 1,000 บ�ท สวนคอนๆ ไมพบคว�มแตกต�ง

93

ตาราง 20 แสดงผลก�รเปรยบเทยบ คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและพฤตกรรมก�รบรโภค แยกต�มภมลำ�เน�ทอ�ศย

แหลงความแปรปรวน

SS df MS F p

ความร ระหว�งกลมภ�ยในกลม

รวม

473.351

1493.7251967.077

15388403

31.5573.850

8.197

0.000

ทศนคต

ระหว�งกลมภ�ยในกลม

รวม

473.950

4250.6934724.644

15388403

31.597

10.955

2.884

0.000

พฤตกรรม

ระหว�งกลมภ�ยในกลม

รวม

769.692

3483.1074252.800

15388403

51.313

8.977

5.716

0.000

* มนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

จ�กต�ร�งท 20 พบว� โดยภ�พรวม กลมตวอย�งทมภมลำ�เน�ทอ�ศยต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05 (จงทำ�ก�รทดสอบคว�มแตกต�งร�ยคต�มวธของเชฟเฟ) กลมตวอย�งทมภมลำ�เน�ทอ�ศยต�งกน มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05 (จงทำ�ก�รทดสอบคว�มแตกต�งร�ยค

94

ต�มวธของ LSD) กลมตวอย�งทมภมลำ�เน�ทอ�ศยต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�แตกต�งกนอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05 (จงทำ�ก�รทดสอบคว�มแตกต�งร�ยคต�มวธของเชฟเฟ)

95

หม�ยเหต1.ตำ�บลดอยฮ�ง2.ตำ�บลเวยง (เทศบ�ลนครเชยงร�ย)3.ตำ�บลแมกรณ4.ตำ�บลหวยสก5.ตำ�บลท�ส�ย6.ตำ�บลป�ออดอนชย7.ตำ�บลแมย�ว8.ตำ�บลรมกก9.ตำ�บลหวยชมพ10. ตำ�บลดอยล�น11. ตำ�บลรอบเวยง12. ตำ�บลท�สด13. ตำ�บลสนทร�ย14. ตำ�บลบ�นด15. ตำ�บลน�งแล16. ตำ�บลแมข�วตม

96

จ�กต�ร�งท 21 พบว�

กลมตวอย�งทอ�ศยอยในตำ�บลดอยฮ�งมคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบนอยกว�ตำ�บลหวยสก ตำ�บลน�งแลอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

กลมตวอย�งทอ�ศยอยในเขตเทศบ�ล (ต.เวยง) มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบม�กกว� ต.หวยชมพอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

กลมตวอย�งทอ�ศยอยในตำ�บลแมกรณ คว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบม�กกว� ต.หวยชมพ และตำ�บลท�สดอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

กลมตวอย�งทอ�ศยอยในตำ�บลป�ออดอนชย คว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบม�กกว� ต.หวยชมพอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

กลมตวอย�งทอ�ศยอยในตำ�บลหวยชมพ คว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบนอยกว� ต.ดอยล�น ต.รอบเวยง ต.น�งแลอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

กลมตวอย�งทอ�ศยอยในตำ�บลท�สด คว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบนอยกว� ต.น�งแลอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

สวนคอนๆ ไมพบคว�มแตกต�ง

97

98

หม�ยเหต1.ตำ�บลดอยฮ�ง2.ตำ�บลเวยง (เทศบ�ลนครเชยงร�ย)3.ตำ�บลแมกรณ4.ตำ�บลหวยสก5.ตำ�บลท�ส�ย6.ตำ�บลป�ออดอนชย7.ตำ�บลแมย�ว8.ตำ�บลรมกก9.ตำ�บลหวยชมพ10. ตำ�บลดอยล�น11. ตำ�บลรอบเวยง12. ตำ�บลท�สด13. ตำ�บลสนทร�ย14. ตำ�บลบ�นด15. ตำ�บลน�งแล16. ตำ�บลแมข�วตม

99

จ�กต�ร�งท 22 พบว� กลมตวอย�งทอ�ศยอยในตำ�บลดอยฮ�งมทศนคตเรองโรค

พย�ธใบไมในตบนอยกว� ต.เวยง ต.แมกรณ ตำ�บลน�งแลอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

กลมตวอย�งทอ�ศยอยในตำ�บลเวยงมทศนคตเรองโรคพย�ธใบไมในตบม�กกว� ตำ�บลหวยสกตำ�บลป�ออดอนชย ตำ�บลแมย�ว ตำ�บลรมกก ตำ�บลหวยชมพ ตำ�บลดอยล�น ตำ�บลรอบเวยง ตำ�บลท�สด ตำ�บลสนทร�ย ตำ�บลบ�นดอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

กลมตวอย�งทอ�ศยอยในตำ�บลแมกรณมทศนคตเรองโรคพย�ธใบไมในตบม�กกว� ตำ�บลหวยสก ตำ�บลแมย�ว ตำ�บลรมกก ตำ�บลหวยชมพ ตำ�บลดอยล�น ตำ�บลรอบเวยง ตำ�บลท�สด ตำ�บลสนทร�ย ตำ�บลบ�นดอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

กลมตวอย�งทอ�ศยอยในตำ�บลแมย�วมทศนคตเรองโรคพย�ธใบไมในตบนอยกว� ตำ�บลน�งแล ตำ�บลแมข�วตมอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

กลมตวอย�งทอ�ศยอยในตำ�บลหวยชมพมทศนคตเรองโรคพย�ธใบไมในตบนอยกว� ตำ�บลน�งแล ตำ�บลแมข�วตมอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

100

กลมตวอย�งทอ�ศยอยในตำ�บลดอยล�นมทศนคตเรองโรคพย�ธใบไมในตบนอยกว� ตำ�บลน�งแลอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

กลมตวอย�งทอ�ศยอยในตำ�บลรอบเวยงมทศนคตเรองโรคพย�ธใบไมในตบนอยกว� ตำ�บลน�งแลอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

กลมตวอย�งทอ�ศยอยในตำ�บลสนทร�ยมทศนคตเรองโรคพย�ธใบไมในตบนอยกว� ตำ�บลน�งแลอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

สวนคอนๆ ไมพบคว�มแตกต�ง

101

หม�ยเหต1.ตำ�บลดอยฮ�ง2.ตำ�บลเวยง (เทศบ�ลนครเชยงร�ย)3.ตำ�บลแมกรณ4.ตำ�บลหวยสก5.ตำ�บลท�ส�ย6.ตำ�บลป�ออดอนชย7.ตำ�บลแมย�ว8.ตำ�บลรมกก9.ตำ�บลหวยชมพ10. ตำ�บลดอยล�น11. ตำ�บลรอบเวยง12. ตำ�บลท�สด

102

13. ตำ�บลสนทร�ย14. ตำ�บลบ�นด15. ตำ�บลน�งแล16. ตำ�บลแมข�วตม

จ�กต�ร�งท 23 พบว� กลมตวอย�งทอ�ศยอยในตำ�บลดอยฮ�งมพฤตกรรมในก�ร

บรโภคปล�ทดนอยกว� ตำ�บลหวยชมพและตำ�บลสนทร�ยอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

กลมตวอย�งทอ�ศยอยในตำ�บลหวยชมพมพฤตกรรมในก�รบรโภคปล�ทดกว� ตำ�บลหวยดอยล�นอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

กลมตวอย�งทอ�ศยอยในตำ�บลดอยล�นมพฤตกรรมในก�รบรโภคปล�ทดนอยกว�ตำ�บลสนทร�ยอย�งมนยสำ�คญท�งสถตทระดบ 0.05

สวนคอนๆ ไมพบคว�มแตกต�ง

บทท 5สรปผลการวจย อภปรายผลและขอเสนอแนะ

ก�รวจยคร/งน/มวตถประสงคเพอสำ�รวจคว�มชกของพย�ธใบไมในตบในคน บรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย เพอสำ�รวจคว�มชกของตวออนระยะตดเช/อของพย�ธใบไมในตบในปล� บรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย เพอศกษ� คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ของประช�กร

103

บรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย เพอศกษ�คว�มสมพนธระหว�งคว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ กบพฤตกรรมก�รบรโภคปล�และเพอเปรยบเทยบ คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ในประช�กรในสวนของ เพศ อ�ย ก�รศกษ� อ�ชพ ร�ยได และภมลำ�เน�ทอ�ศย โดยมกลมตวอย�งคอประช�ชนทอ�ศยอยในบรเวณลมนำ/�กก อำ�เภอเมอง จงหวดเชยงร�ย เครองมอทใชแบบสอบถ�ม คว�มร ทศนคตเรองโรคพย�ธใบไมในตบและพฤตกรรมก�รบรโภคปล� วเคร�ะหขอมลโดยก�รห�คว�มถ รอยละ ก�รเปรยบเทยบค�เฉลยและก�รห�คว�มสมพนธ

สรปผลการวจยจ�กก�รวจยส�ม�รถสรปผลไดดงน/1. ผลก�รสำ�รวจคว�มชกของพย�ธใบไมในตบในคน

บรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย พบว�มคว�มชก รอยละ 1.5

2. ผลก�รสำ�รวจคว�มชกของตวออนระยะตดเช/อของพย�ธใบไมในตบในปล� บรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย พบว�มคว�มชก รอยละ 0

3. ผลก�รศกษ� คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ของประช�กรบรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย พบว� กลมตวอย�งสวนใหญมระดบคว�มรในเรองโรคพย�ธใบไมในตบในระดบป�นกล�ง มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบอยในระดบป�นกล�ง และ มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�อยในระดบป�นกล�ง

4. ผลก�รศกษ�คว�มสมพนธระหว�งคว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ กบพฤตกรรมก�รบรโภคปล�พบว� กลม

104

ตวอย�งมคว�มรทสมพนธกบทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ กลมตวอย�งมคว�มรทไมสมพนธกบพฤตกรรมก�รบรโภคปล� กลมตวอย�งมทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบทไมสมพนธกบพฤตกรรมก�รบรโภคปล�

5. ผลก�รเปรยบเทยบ คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบ และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ในประช�กรในสวนของ เพศ อ�ย ก�รศกษ� อ�ชพ ร�ยได และภมลำ�เน�ทอ�ศย พบว�

a.กลมตวอย�ง ทมเพศต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกน มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ทแตกต�งกน

b.กลมตวอย�งทมชวงอ�ยต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกน มทศนคตเรองโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�แตกต�งกน

c. กลมตวอย�งทมระดบก�รศกษ�ต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกน มทศนคตเรองโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ไมแตกต�งกน

d.กลมตวอย�งทมอ�ชพต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกน มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ไมแตกต�งกน

e.กลมตวอย�งทมร�ยไดต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกน มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ไมแตกต�งกน

f. กลมตวอย�งทมภมลำ�เน�ทอ�ศยต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกน มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�แตกต�งกน

การอภปรายผล

105

จ�กก�รวจยส�ม�รถสรปผลไดดงน/1. ผลก�รสำ�รวจคว�มชกของพย�ธใบไมในตบในคน

บรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ยพบว�มคว�มชก รอยละ 1.5 ถอไดว�ตำ�กว�ร�ยง�นก�รศกษ�ของหล�ย ๆ ก�รสำ�รวจทผ�นม� โดยสวนใหญทพบจะพบพย�ธใบไมในตบม�กจะพบในภ�คอส�น ก�รศกษ�ของ อดมพร จลฤกษและวงเดอน ป/ นด (อดมพร จลฤกษและวงเดอน ป/ นด. 2531) ทำ�ก�รศกษ�ระบ�ดวทย�และพฤตกรรมอน�มยกบก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบในหมบ�นดอนปม ตำ�บลเมองเก� อำ�เภอเมอง จงหวดขอนแกน พบอตร�คว�มชกของโรครวมรอยละ 8.6 ถงแมผลก�รวจยในคร/งน/จะพบอตร�คว�มชกนอยกว�หล�ย ๆ ง�นวจย แตยงเปนสถ�นก�รณทน�เปนหวงอย�งม�กเพร�ะห�กเมอมตดก�รเช/อหนอนพย�ธชนดน/แลวโอก�สเสยงตอก�รเกดโรคมะเรงทอนำ�ดต�มม�อกดวยซงถอว�เปนอนตร�ยทสำ�คญอนหนง

ร�ยง�นก�รศกษ�คร/งน/พบว�พย�ธตวตดมอตร�ก�รตดเช/อสงสด (รอยละ 7.4) แตในร�ยง�นก�รศกษ�คร/งน/ไมไดแยกชนดของตดทเนย (Taenia spp.) ส�เหตททำ�ใหอตร�ก�รตดเช/อสงเนองจ�กประช�ชนสวนใหญชอบรบประท�นอ�ห�รทเตรยมจ�กเน/อหมและววดบเปนประจำ�ซงอ�ห�รเหล�น/เปนททระยะตดตอของพย�ธอ�ศยอย ขณะทร�ยง�นก�รศกษ�อนๆกมท/งตำ�และสงดงจะเหนจ�กในป 2544 ไดมร�ยง�นก�รตดเช/อหนอนพย�ธตวตดในพ/นทส�ธ�รณสขเขต 7 คดเปนรอยละ 0.6 (ประภ�ศร จงสขสนตกล. 2542) จ�กขอมลก�รศกษ�ของ ฐตม� วงศ�โรจน (ฐตม� วงศ�โรจนและคณะ 2545. 115-116) ไดทำ�ก�รสำ�รวจคว�มชกของก�รตดเช/อพย�ธจ�กก�รสมตวอย�งประช�ชนจ�กทกจงหวดในภ�คตะวนออกเฉยงเหนอโดยวธ 30 Cluster Sampling Technique ในระหว�งเดอนกรกฎ�คมถงเดอนกนย�ยน 2545 เฉพ�ะจงหวดอบลร�ชธ�นพบคว�มชกของพย�ธตดทเนยรอยละ

106

2.8 ก�รศกษ�คร/งน/ อตร�ก�รตดเช/อหนอนทสงรองม�จ�กพย�ธตดทเนยคอ พย�ธสตรองจรอยดสสเตอรโคร�ลส (S. stercoralis) รอยละ 6.7 พย�ธชนดน/เปนหนอนพย�ธทมก�รตดตอจ�กดนสคนและโดยก�รไชผ�นผวหนงไดเลยและยงทำ�ใหเกดภ�วะโลหตจ�งดวย หนอนพย�ธทพบรองลงม�ไดแก พย�ธไสเดอนคดเปนอตร�ก�รตดเช/อรอยละ 5.2 ปกตแลวพย�ธชนดน/มกพบม�กในเดกแตเมอศกษ�ร�ยละเอยดเพมม�กข/นพ/นทศกษ�ดงกล�วเปนพ/นทชมช/นมแมนำ/�กกไหลผ�นจงเปนสภ�พแวดลอมทเหม�ะสำ�หรบเปนแหลงเพ�ะพนธของพย�ธขอมลอตร�ก�รตดเช/อทไดน/พบว�คอนข�งสงและน�เปนหวงจ�กร�ยง�นทผ�นม�ในป 2544 และ 2550 พบอตร�ก�รตดเช/อพย�ธไสเดอนรอยละ 1.2 และ 0.4 (ประภ�ศร จงสขสนตกล. 2542)

2. ผลก�รสำ�รวจคว�มชกของตวออนระยะตดเช/อของพย�ธใบไมในตบในปล� บรเวณลมแมนำ/�กก อ.เมอง จ.เชยงร�ย พบว�มคว�มชก รอยละ 0 แตกต�งจ�กก�รศกษ�ทผ�นในภ�คตะวนออกเฉยงเหนอมร�ยง�นพบเมต�เซอรค�เรย O. viverrini ในปล�วงศปล�ตะเพยนซงทำ�ก�รศกษ�ในจงหวดขอนแกน ซงก�รกระจ�ยตวของพย�ธใบไมในแตละทองทอ�จมคว�มแตกต�งกนต�มลกษณะของภมประเทศของแตละทอง

ก�รศกษ�ตวออนระยะตดเช/อในปล�คร/งน/พบคว�มชกของเมต�เซอรค�เรยของพย�ธใบไม 2 ชนดคอ Heplochorides spp และ Haplochis taichui ผลจ�กก�รศกษ�คร/งน/พบว�ปล�ในแมนำ/�กกซงเปนแหลงอ�ห�รของคนทอ�ศยในเขตทแมน�กกไหลผ�น มตวออนระยะตดเช/อหรอเมต�เซอรค�เรยของพย�ธหล�ยชนดซงกอใหเกดพย�ธสภ�พแกผทไดรบเข�ไป ดงน/นผลจ�กก�รศกษ�น/มประโยชนสำ�หรบหนวยง�นท�งด�นส�ธ�รณสขในก�รห�แนวท�งในก�รควบคมโรคพย�ธใบไมและยงเปนขอมลพ/นฐ�นในก�รศกษ�วจยก�ร

107

ก�รกระจ�ยตวของพย�ธใบไมในลมแมน�กกเพอก�รเฝ�ระวงโรคทเกดจ�กพย�ธใบไมพรอมก�รบรณ�ก�รคว�มรกบประช�ชนเจ�หน�ทส�ธ�รณสขซงจะทำ�ใหเกดประโยชนสงสดตอสขภ�พประช�ชนทอ�ศยอยต�มแนวแมนำ/�กกตอไป

3. ผลก�รศกษ� คว�มร ทศนคต และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ของประช�กรบรเวณลมแมนำ/�กกอ.เมอง จ.เชยงร�ย พบว� กลมตวอย�งสวนใหญมระดบคว�มรในเรองโรคพย�ธใบไมในตบในระดบป�นกล�ง มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบอยในระดบป�นกล�ง และ มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�อยในระดบป�นกล�ง จ�กก�รพจ�รณ� คว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ของกลมตวอย�งถงแมว�จะอยระดบป�นกล�งแตอตร�ก�รตดเช/อยงคงระบ�ดอยทรอยละ 1.5 ซงอตร�ดงกล�วนบว�ทำ�ใหเกดคว�มเสยงสงตอก�รแพรกระจ�ยของโรคพย�ธใบไมในตบภ�ยในชมชนไดเปนอย�งม�กดงน/นก�รใหก�รรกษ�และก�รสงเสรมใหประช�ชนมพฤตกรรมก�รปองกนโรคพย�ธใบไมในตบทถกตองกจะทำ�ใหลดอตร�ก�รตดเช/อโรคพย�ธใบไมในตบภ�ยในชมชนไดเปนอย�งดโดยผวจยมคว�มเหนว�พฤตกรรมก�รปองกนโรคพย�ธใบไมในตบทมคว�มสำ�คญและควรไดรบก�รสงเสรมไดแกพฤตกรรมก�รบรโภคอ�ห�รและก�รรกษ�อน�มยสวนบคคลทถกตอง อย�งไรกต�มจ�กก�รศกษ�ข�งตนผวจยมขอเสนอแนะว�ก�รควบคมโรคพย�ธใบไมตบหรอโรคพย�ธลำ�ไสชนดอนๆควรเนนก�รใหสขศกษ�และประช�สมพนธอย�งตอเนองเลอกวธทเหม�ะสมและก�รใหสขศกษ�ผ�นสอบคคลแนวลกม�กข/นโดยก�รวเคร�ะหห�พ/นททมประช�ชนกลมเสยงสงเพอปรบเปลยนใหมพฤตกรรมก�รปองกนโรคพย�ธอย�งถกตองโดยเฉพ�ะพฤตกรรมก�รรบประท�นอ�ห�รททำ�จ�กปล�สกๆดบๆ (ฐตม� วงศ�โรจนและคณะ 2545. 115-116)

108

4. ผลก�รศกษ�คว�มสมพนธระหว�งคว�มร ทศนคต กบพฤตกรรมก�รบรโภคปล�พบว�

กลมตวอย�งมคว�มรทสมพนธกบทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งจ�กก�รศกษ�ของ ปร�โมทย หยวยมและคณะ ทไดศกษ�คว�มร ทศคตและก�รปฏบตตนเกยวกบโรคพย�ธใบไมตบกบก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบ กรณศกษ�บ�นคลองเจรญ ต.หวยนำ/�หอม อ.ล�ดย�ว จ.นครสวรรค พบว�คว�มรและทศนคตกบก�รเปนโรคใบไมตบไมมคว�มสมพนธกน

กลมตวอย�งในก�รศกษ�คร/งน/มคว�มรเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบทไมสมพนธกบพฤตกรรมก�รบรโภคปล�

กลมตวอย�งมทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและก�รบรโภคปล�ทไมมคว�มสมพนธกบพฤตกรรมก�รบรโภคปล� เชนเดยวกบก�รศกษ�ของบงอร ฉ�งทรพย (บงอร ฉ�งทรพย . 2548, หน� 219-227) แสดงใหเหนว�ทศนคตคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบมอทธพลตอพฤตกรรมก�รรบประท�นปล�อย�งไมมนยสำ�คญท�งสถต (p>.05) มคว�มเปนไปไดว�ทศนคตอ�จไมใชตวทำ�น�ยพฤตกรรมไดอย�งเดนชดเนองจ�กในบ�งคร/งทศนคตทตรงกบคว�มรสกภ�ยในหรอทเรยกว� ทศนคตซอนเรน อ�จไมได“ ”แสดงออกม�อย�งแทจรงและยงมง�นวจยทสนบสนนว�ก�รเปลยนทศนคตของคนไมทำ�ใหเกดก�รเปลยนแปลงพฤตกรรมต�มไปดวยโดยพฤตกรรมของมนษยต�งห�กทน�จะเปนตวกำ�หนดทศนคต ซงผวจยคดว�ในก�รวดทศนคตโดยทวไปอ�จไมไดทศนคตคตทแทจรงดงน/นน�จะมวธก�รใดวธก�รหนงทจะใหบคคลแสดงทศนคตทแทจรงของเข�ออกม�ซงนบว�เปนเรองคอนข�งย�กและตองไดรบคว�มรวมมอจ�กผตอบเปนอย�งม�ก เชน ควรมก�รกระตนใหคดถงทศนคตของตนกอนก�รกระทำ�โดยก�รไดรบก�รเรยนรตอกยำ/�เข�ไป

109

จนกล�ยเปนร�กฐ�นสวนลกของก�รรบรทศนคตน/นกจะมคว�มคงทนถ�วรและทำ�น�ยพฤตกรรมไดอย�งมประสทธภ�พ

5. ผลก�รเปรยบเทยบ คว�มร ทศนคต และพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ในประช�กรในสวนของ เพศ อ�ย ก�รศกษ� อ�ชพ ร�ยได และภมลำ�เน�ทอ�ศย พบว�

กลมตวอย�ง ทมเพศต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกน มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ทแตกต�งกน เชนเดยวกบก�รศกษ�ของไพบลย สทธถ�วร พบว�เพศมคว�มสมพนธกบก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบโดยเพศหญงเปนโรคน/ม�กกว�เพศช�ย

กลมตวอย�งทมชวงอ�ยต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกน มทศนคตเรองโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�แตกต�งกน เชนเดยวกบก�รศกษ�ของ ไพบลย สทธถ�วรและคณะ ทพบว�อปนสยในก�รกนอ�ห�รสกๆดบๆน/นปร�กฎว�เปนทนยมกนทวไปโดยเมออ�ยม�กข/นจะกนอ�ห�รดบๆสกๆม�กข/น เชนเดยวกบก�รศกษ�ของ อดมพร จลฤกษและวงเดอน ป/ นด (อดมพร จลฤกษและวงเดอน ป/ นด. 2531) ซงพบว�กลมอ�ยทเปนโรคน/ม�กทสดคอกลมอ�ย 31-40 ป

กลมตวอย�งทมระดบก�รศกษ�ต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกน มทศนคตเรองโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ไมแตกต�งกน เชนกนกบก�รศกษ�ของ อดมพร จลฤกษและวงเดอน ป/ นด (อดมพร จลฤกษและวงเดอน ป/ นด. 2531) ทพบว�ก�รศกษ�ไมมคว�มสมพนธกบก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบ แสดงใหเหนว�ระบบก�รศกษ�ไมไดเนนใหประช�ชนรจกปองกนสขภ�พตนเองและครอบครวอย�งเพยงพอจงไมส�ม�รถเปลยนแปลงพฤตกรรมในก�รบรโภคทสะอ�ดถกสขลกษณะ

110

กลมตวอย�งทมอ�ชพต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกน มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ไมแตกต�งกน เชนเดยวกบก�รศกษ�ของ อดมพร จลฤกษและวงเดอน ป/ นด (อดมพร จลฤกษและวงเดอน ป/ นด. 2531) พบว�ร�ยไดไมมคว�มสมพนธกบก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบตวแปรทมคว�มสมพนธกบก�รเกดโรค คอ ประวตก�รกนปล�ดบหรอดบๆสกๆ

กลมตวอย�งทมร�ยไดต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบไมแตกต�งกน มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�ไมแตกต�งกนเชนเดยวกบ ก�รศกษ�ของ อดมพร จลฤกษและวงเดอน ป/ นด พบว�ร�ยไดไมมคว�มสมพนธกบก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบ

กลมตวอย�งทมภมลำ�เน�ทอ�ศยต�งกน มคว�มรเรองโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกน มทศนคตตอโรคพย�ธใบไมในตบแตกต�งกน มพฤตกรรมก�รบรโภคปล�แตกต�งกน ข/นอยกบลกษณะของพ/นท ประเพณ วฒนกรรมหรอก�รศกษ�ทเกยวของ บ�งพ/นทเปนพ/นทช�วเข�อ�จจะย�กตอก�รรบรขอมลข�วส�รได

ขอเสนอแนะ1. ขอเสนอแนะสำ�หรบก�รนำ�ผลก�รวจยไปใช

a. หนวยง�นทเกยวของนำ�ผลก�รวจยไปใชเพอก�รดำ�เนนโครงก�รเพอแกไขปญห�พย�ธใบไมหรอหนอนพย�ธชนดอนๆ ในชมชน

b. ในก�รศกษ�วจยคร/งน/ พบอตร�ก�รตดเช/อหนอนพย�ธตวตดในอตร�ทสง แสดงใหเหนถงพฤตกรรมก�รบรโภคทยงไมถกตองและแสดงถงโครงก�รหรอก�รรณรงคต�งๆในเรองของ

111

พฤตกรรมก�รรบประท�นอ�ห�รทสกๆดบๆยงไมไดผลเพยงพอ อ�จจะตองทำ�ก�รวจยในเรองดงกล�วเพมม�กข/น

c. ก�รศกษ�คร/งน/พบหนอนพย�ธทตดตอผ�นดน (พย�ธเสนด�ย พย�ธไสเดอน พย�ธป�กขอ) ในจำ�นวนม�ก แสดงใหเหนถงสภ�วะแวดลอมทเอ/ออำ�นวยตอก�รเจรญเตบโตของเช/อ พฤตกรรมก�รรบประท�นอ�ห�รทไมถกตอง เชนก�รไมล�งมอกอนและหลงรบประท�นอ�ห�ร เพอใหทร�บปจจยในก�รแพรกระจ�ยของเช/ออย�งถกตองควรทำ�ก�รศกษ�วจยเชงลกในเรองดงกล�ว

2. ขอเสนอแนะสำ�หรบก�รทำ�วจยคร/งตอไปa. ในก�รตรวจห�คว�มชกของพย�ธใบไมในตบ พบอตร�

ก�รตดเช/อตำ�กว�หล�ยๆร�ยง�นทผ�นม� สวนหนงอ�จเกดจ�ก วธรก�รตรวจ ซงในคร/งน/เร�ใชก�รตรวจชนดธรรมด� (simple smear หรอ Direct fecal smear) ดวยขอจำ�กดของงบประม�ณและวสดอปกรณของก�รทำ�วจย ห�กทำ�ก�รศก�คร/งตอไปผวจยเสนอแนะใหใชวธ วธของค�โต (Kato’s thick smear) หรอวธตกตระกอนดวยนำ/�ย�ฟอรม�ลนและอเทอร (quantitative modified formalin-ether sedimentation method) เพร�ะก�รตรวจโดยท/งสองวธเปนก�รตรวจแบบเขมขนทำ�ใหส�ม�รถตรวจพบไขพย�ธทมจำ�นวนนอยในอจจ�ระได

b. ก�รลงพ/นทเพอเกบอจจ�ระโดยก�รประส�นง�นกบ อสม.โดยตรง ทำ�ใหไดผลทรวดเรว ห�ก อสม. ในพ/นทใหคว�มรวมมอ แตในบ�งพ/นท อสม. มภ�ระง�นเยอะอ�จทำ�ใหไมส�ม�รถชวยเหลอง�นไดอย�งเตมท ทำ�ใหขอมลทไดมก�รข�ดห�ย ผวจยเสนอใหมผชวยวจยในพ/นท มค�ตอบแทนผชวยนกวจย เพร�ะจะทำ�ใหเร�ไดขอมลทครบถวนสมบรณ

เอกสารอางอง

112

1. กญจน� ดวเศษ. (2535). กรณศกษ�ท�งระบ�ดวทย�และปจจยเสยงของก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบ อำ� เภอวฒน�นคร จงหวดปร�จนบร. วทย�นพนธ มห�วทย�ลยมหดล.

2. แกวกล� ท�ส�ล. (2544). ก�รศกษ�รปแบบก�รมสวนรวมของประช�ชนเพอควบคมและปองกนโรคพย�ธใบไมตบและพย�ธตวตด จงหวดเลย. วทย�นพนธส�ธ�รณสขศ�สตรมห�บณฑต ส�ข�อน�มยสงแวดลอม บณฑตวทย�ลย มห�วทย�ลยขอนแกน.

3. ฐตม� วงศ�โรจน, และไพศ�ล อมพนธ. (2545). ก�รตรวจวนจฉยโรคท�งปรสตวทย�.ปรสตหนอนพย�ธท�งก�รแพทยทฤษฎและปฏบตก�ร. กองโรคตดตอทวไป กรมโรคตดตอกระทรวงส�ธ�รณสข. โรงพมพชมชมสหกรณก�รเกษตรแหงประเทศไทยจำ�กด.

4. นมต มรกตและเกตรตน สขวจน. (2546). ปรสตวทย�ก�รแพทย โปรโตซวและหนอนพย�ธ. โครงก�รตำ�ร�คณะแพทยศ�สตร มห�วทย�ลยเชยงใหม, 345-361.

5. บงอร ฉ�งทรพย พชรนทร บญแทนและนยน� อ�ณต. (2548). ก�รสำ�รวจคว�มชกของก�รตดพย�ธลำ�ไสในชมชนเขตคลองเตย กรงเทพมห�นคร. Songla med J. 2005;23(4):219-227.

6. ประภ�ศร จงสขสนตกล, ธนวรรธน อมสมบรณ, และวร�ห มสมบรณ. (2542). ก�รศกษ�คว�มชกของตวออนระยะตดตอของพย�ธใบไมตบในอ�ห�รททำ�จ�กปล�ทบรโภคในภ�คเหนอป 2539.ว�รส�รโรคตดตอ, 25(1), 76-83.

7. ปร�โมทย หยวยม และคณะ. (2533). ก�รศกษ�คว�มชกชมของโรคหนอนพย�ธชนดต�งๆและปจจยทมคว�มสมพนธตอก�รเปนโรคพย�ธของประช�ชน. (เอกส�รก�รวจย).

113

8. มนส วท�นยเวช และคณะ. (2536). ก�รศกษ�บรบทของก�รควบคมโรคพย�ธใบไมตบ ในจงหวดนครสวรรค. (เอกส�รก�รวจย).

9. วชรพงษ เรอนคำ�. (2550). คว�มสมพนธระหว�งคว�มร ทศนคต และก�รปฏบตทเกยวกบก�รปองกนก�รตดเช/อจ�กก�รใหบรก�รท�งก�รแพทยและส�ธ�รณสขของบคล�กรททำ�หน�ทเจ�ะเลอดในหองปฏบตก�รในโรงพย�บ�ลเขตจงหวดเชยงร�ย. ก�รศกษ�คนคว�ดวยตนเอง ปรญญ�ส�ธ�รณสขศ�สตรมห�บณฑต ส�ข�วช�ส�ธ�รณสข มห�วทย�ลยนเรศวร.

10. สนตศร ศรมณ และคณะ. (2537). ก�รศกษ�ก�รตดโรคพย�ธใบไมตบ และอตร�ก�รเกดโรคพย�ธใบไมตบซำ/�. (เอกส�รก�รวจย).

11. สว�งใจ พงพกตร. (2540). โรคพย�ธใบไมตบ. ว�รส�รอ�ยรศ�สตรเขตรอนและปรสตวทย�. ปท 19 (ฉบบพเศษ): 61 – 68.

12. สวภ� โกสมวชร�ภรณ และเปรมจต กระภฤทธ. (2528). ก�รศกษ�วจยบ�งประก�รทมคว�มสมพนธกบก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบของผม�รบบรก�รทหนวยบำ� บดโรคพย�ธใบไมตบ ศนยวณโรคเขต 6 ขอนแกน. (เอกส�รก�รวจย).

13. อนทร� เทยมแสน. (2551). ปจจยเสยงตอก�รเกดโรคพย�ธใบไมตบของประช�ชน ตำ�บลนำ/�รด อำ�เภอหนองมวงไข จงหวดแพร. ก�รคนคว�แบบอสระ ปรญญ�พย�บ�ลศ�สตรมห�บณฑต ส�ข�วช�ก�รพย�บ�ลชมชน มห�วทย�ลยเชยงใหม.

14. อดมพร จลฤกษ และวงเดอน ป/ นด. (2531). ก�รศกษ�ระบ�ดวทย�และพฤตกรรมอน�มยกบก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบ. เอกส�รก�รวจยคณะส�ธ�รณสขศ�สตร มห�วทย�ลยมหดล.

114

15. อทธพงษ ยอดประสทธ และคณะ. (2532). ก�รศกษ�คว�มชกของโรคหนอนพย�ธต�งๆ และปจจยทมคว�มสมพนธตอก�รเปนโรคหนอนพย�ธของประช�ชน ตำ� บลเวยง อำ� เภอเชยงของจงหวดเชยงร�ย. (เอกส�รก�รวจย).

16. อำ�นวย หนจอย, สมช�ย จ�ดส, และบนเทง เกศ�. (2540). ก�รศกษ�พย�ธใบไมตบในจงหวดสโขทย. ว�รส�รโรคตดตอ, 23(2), 225–231.

17. Haswell, Elkins., & et al.,(1994). Cross-sectional study of Opisthorchis viverrini infection and cholangiocarcinoma in communities within a high-risk area in northeast Thailand. International Journal cancer, 59: 505-509.

18. Jongsuksuntisul, P., Imsomboon, T., Teerarat, S., Suruthanavanith, P,. & Kongpradit, S. (1996). Consequences of Opisthorchiasis control programme in northeastern Thailand. The journal of Tropical Medicine and Parasitology, 19 (1), 24–39.

19. Sormani S. et al. (1973). A study on the pattern of Socioeconomic and Health Status in Relation to Parasitic Disease in the Inhabitants. Around Ubol Ratana Dam in Northeast Thailand , Southeast Asian J. Trop Medical Public Health, 4, 421 – 434.

20. Sukontason. K., Piangjai, S., Muangyimpong, Y., Methanitikorn, R., & Chaithong, U. (1999). Prevalance of trematode metacercariae in cyprinoid fish of Ban Pao district, Chiangmai Province, northern Thailand. Southeast Asian Journal of Tropical Medicine Public Health, 30, 365 – 370.

115

ภาคผนวก

ภ�คผนวก ก

116

เอกสารรบรองโครงการวจยโดยคณะกรรมการพจารณาดานจรยธรรมในการศกษาวจยทาง

ชวเวศศาสตร โรงพยาบาลเชยงรายประชารนเคราะห

117

ภาคผนวก ขรายนามผเชยวชาญในการตรวจสอบเครองมอ

1. รศ.พชร� กอยชสกล ส�ข�วช�ส�ธ�รณสขศ�สตรสำ�นกวช�วทย�ศ�สตรสขภ�พมห�วทย�ลยร�ชภฏเชยงร�ย

2.ดร.ปรมนทร อรเดช สถ�บนวจยและพฒน�มห�วทย�ลยร�ชภฏเชยงร�ย

118

3. ดร.นพวรรณ บญช ภ�ควช�จลชววทย�และปรสตวทย�คณะวทย�ศ�สตรก�รแพทยมห�วทย�ลยนเรศวร

3.ดร.อกษร�กร คำ�ม�สข คณะเทคนคก�รแพทยมห�วทย�ลยอสเทอรน

5.อ.พสษฐ สนทร�วฑร คณะส�ธ�รณสขศ�สตรวทย�ลยเชยงร�ย

ภาคผนวก ค

แบบสอบถ�มคว�มร ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมในตบและพฤตกรรมก�รบรโภคปล�

สวนท 1: ขอมลทวไปคำ�ช/แจงโปรดใสเครองหม�ย / ลงในชอง ( ) และเตมขอคว�มลงในชองว�งใหครบถวนตรงต�มคว�มเปนจรง

1.เพศ ( ) ช�ย ( ) หญง

119

2.อ�ย ...............ป3.ระดบก�รศกษ�

( ) ไมไดเรยน/ตำ�กว�ช/นประถมศกษ�( ) ประถมศกษ�( ) มธยมศกษ�ตอนตน( ) มธยมศกษ�ตอนปล�ย/ปวช./ปวส.( ) ปรญญ�ตร( ) สงกว�ปรญญ�ตร

4.อ�ชพหลก( ) เกษตรกร( ) ค�ข�ย( ) รบจ�ง( ) รบร�ชก�ร/พนกง�นรฐวส�หกจ( ) อน ๆ

(ระบ)..........................................................................................

5.ร�ยได (ตอเดอน)( ) ตำ�กว� 1,000 บ�ท( ) 1,001-5,000 บ�ท( ) 5,001-10,000 บ�ท( ) 10,001-20,000 บ�ท( ) ม�กกว� 20,000 บ�ท

ตอนท 2 ความรเกยวกบโรคพยาธใบไมตบคำ�ช/แจงโปรดใสเครองหม�ย / ลงในชอง ( ) ทท�นคดว�ถกตองทสดเพยงคำ�ตอบเดยว

120

1.โรคพย�ธใบไมตบตดตอถงกนโดยวธใด( ) ก�รห�ยใจ( ) ก�รกนอ�ห�ร( ) ก�รเข�ท�งบ�ดแผล( ) ก�รสมผสท�งผวหนง

2.ก�รรบประท�นอ�ห�รชนดใดทเสยงตอก�รตดโรคพย�ธใบไมตบม�กทสด

( ) กงสด( ) ผกดบ ผกสด( ) เน/อดบหรอเน/อทปรงอย�งสก ๆ ดบ ๆ( ) ปล�ดบหรอปล�ทปรงอย�งสก ๆ ดบ ๆ

3.ปล�ชนดใดทรบประท�นแลวเสยงตอก�รเกดโรคพย�ธใบไมตบม�กทสด

( ) ปล�บก ปล�คง( ) ปล�ท ปล�หมก( ) ปล�ชอน ปล�ดก( ) ปล�ตะเพยน ปล�ข�ว

4.ก�รรบประท�นปล�นำ/�จดทมเกลดในลกษณะใดจงจะปลอดภยจ�กก�รตดโรคพย�ธใบไมตบม�กทสด

( ) นำ�เน/อปล�ม�หมกประม�ณ 2-3 วน( ) นำ�เน/อปล�ม�ปรงใหสกดวยคว�มรอน( ) นำ�เน/อปล�ม�ปรงใหสกดวยคว�มรอนพอสกๆ ดบๆ( ) นำ�เน/อปล�ม�ปรงดวยเครองปรง บบมะน�วจนเน/อปล�

เปลยนส5. เมอรบประท�นปล�ทมตวออนของพย�ธใบไมในตบเข�ไปแลว พย�ธจะไปเจรญเตบโตทอวยวะสวนใดของร�งก�ย

( ) ตบ

121

( ) ในลำ�ไส( ) กระเพ�ะ( ) ทอนำ/�ดของตบ

6.เร�ส�ม�รถตรวจพบไขของพย�ธใบไมตบไดจ�กทใด( ) เลอด( ) นำ/�ล�ย( ) ปสส�วะ( ) อจจ�ระ

7 .พย�ธใบไมตบ ทำ�ใหเกดอนตร�ยอย�งไร( ) ทำ�ใหเกดอ�ก�รทองม�น( ) ทำ�ใหเกดโรคมะเรงในถงนำ/�ด( ) ทำ�ใหเกดอ�ก�รเหลอง ซบซด( ) ทำ�ใหเกดอ�ก�รปวดทอง ทองอด

8.โรคพย�ธใบไมตบส�ม�รถรกษ�ใหห�ยไดหรอไม( ) ไมทร�บ( ) รกษ�ไมห�ย( ) รกษ�ห�ยไดบ�งร�ย( ) รกษ�ใหห�ยไดทกร�ย

9.ผทเปนโรคพย�ธใบไมในตบ และไดรบก�รรกษ�ใหห�ยแลว ส�ม�รถเปนโรคไดอกหรอไม

( ) ไมทร�บ( ) ไมเปนโรคเพร�ะมภมต�นท�น( ) ไมเปน เพร�ะโรคน/แตละคนจะเปนไดแคคร /งเดยว( ) เปนโรคไดอกถ�กนอ�ห�รทมตวออนของพย�ธใบไมตบ

เข�ไปอก

122

10.ก�รปองกนมใหโรคพย�ธใบไมตบแพรกระจ�ยไปยงผอนทำ�ไดอย�งไร

( ) ไมทร�บ( ) ใชผ�ปดป�ก( ) ก�รถ�ยอจจ�ระในสวมทกคร/ง( ) กนย�ถ�ยพย�ธต�มร�นข�ยย�เดอนละคร/ง

11. อ�ห�รตอไปน/ชนดใดทรบประท�นเข�ไปแลวจะทำ�ใหเสยงตอก�รเปนโรคพย�ธใบไมตบ

อ�ห�ร เสยง ไมเสยง1. ล�บปล�ดบ2. กอยปล�ดบ3. กอยกง/กงเตน4. ปล�ท/งตวดบ ๆ5. ปล�จอม6. ปล�สมดบ7. แจวบองปล�ร�ดบ8. ปล�ร�สบเครองแกงดบๆ9. สมตำ�ใสปล�ร�ดบ10. ล�บหม/เน/อดบ

//

//////

/

/

123

ตอนท 3 ทศนคตเกยวกบโรคพย�ธใบไมตบคำ�ช/แจงโปรดใสเครองหม�ย / ลงในชองว�งทตรงต�มคว�มเปนจรง

ประเดน เหนดวยอย�งยง

เหนดวย

เฉยๆ ไมเหนดวย

ไมเหนดวยอย�งยง

1. ท�นคดว� คนทเคยรบประท�นปล�นำ/�จดทไมไดปรงใหสกมโอก�สเปนโรคพย�ธใบไมตบทกคน

2. ท�นคดว� ก�รตรวจอจจ�ระเปนสงทจำ�เปนสำ�หรบก�รคนห�ผปวยโรคพย�ธใบไมตบ

3. ท�นคดว� ก�รตรวจอจจ�ระปละ 1 คร/ง ตดตอ 2-3 ปถงจะเพยงพอตอก�รควบคมโรคพย�ธใบไมตบ

4. ท�นคดว� ย�รกษ�โรคพย�ธมประสทธภ�พสงพอทจะรกษ�

124

โรคพย�ธใบไมตบได*5. ท�นคดว� ก�รกนปล�สกทำ�ให

ปลอดภยจ�กก�รตดโรคพย�ธใบไมตบ

6. ท�นคดว� ก�รกนอ�ห�รททำ�จ�กปล�ทหมกไวจนมรสเปร/ยวไมทำ�ใหตดโรคพย�ธใบไมตบ*

7. ท�นคดว� อ�ห�รทปรงโดยก�รใสเครองปรงและนำ/�สม นำ/�มะน�ว ฆ�เช/อโรคพย�ธใบไมตบได*

8. ท�นคดว� ก�รกนสมตำ�ใสปล�ร�ทไมไดตมทำ�ใหตดโรคพย�ธใบไมตบ

9. ท�นคดว� ก�รกนอ�ห�รพวกเน/อปล�ดบๆ หรอสกๆ ดบๆ ทำ�ใหร�งก�ยแขงแรง*

10. ก�รถ�ยอจจ�ระในสวมทกคร/งทำ�ใหพย�ธใบไมตบไมแพรกระจ�ย

หม�ยเหต : *ขอคำ�ถ�มในเชงลบ

ตอนท 4 พฤตกรรมก�รบรโภคปล�คำ�ช/แจงโปรดใสเครองหม�ย / ลงในชองว�งทตรงต�มคว�มเปนจรง ประจำ� หม�ยถง รบประท�นเปนประจำ�ทกสปด�ห บ�งคร/ง หม�ยถง รบประท�นอย�งนอยเดอนละ 1 คร/ง ไมเคย หม�ยถง ไมเคยรบประท�นเลย

125

ท�นรบประท�นอ�ห�รเหล�น/บอยแคไหน

ประจำ� บ�งคร/ง ไมเคย

1. ล�บปล�ดบ2. กอยปล�ดบ3. ปล�ท/งตวดบ ๆ4. ปล�จอม5. ปล�สมดบ6. แจวบองปล�ร�ดบ7. ปล�ร�สบเครองแกงดบๆ8. สมตำ�ใสปล�ร�ดบ9. สมไขปล�ดบ10. ปล�ฟก

ภาคผนวก ง

วธก�รตรวจห�พย�ธในอจจ�ระโดยวธ Direct smear

วสดอปกรณและส�รเคม

126

1.กลองเกบอจจ�ระพรอมอปกรณในก�รเกบ2.กลองจลทรรศน3.นำ/�เกลอ4.แผนสไลด5.แผนปดสไลด6.นำ/�ย� 1% ไอโอดน

วธก�รตรวจ1.หยดนำ/�เกลอ (NSS) 1 หยดลงกล�งแผนสไลดทสะอ�ด2.ใชไมเขยอจจ�ระหล�ยๆแหงโดยเฉพ�ะบรเวณทมมกเลอดหรอ

หนองปรม�ณอจจ�ระทนำ�ม�ตรวจน/นใชประม�ณเท�หวไมขดไฟ

3.smear อจจ�ระในหยดนำ/�เกลอบนสไลดใหละล�ยไมเปนกอน4.ปด cover glass บนสไลดพย�ย�มอย�ใหมฟองอ�ก�ศใต

cover glass ซงสไลดทหน�พอเหม�ะจะมองทะลเหนตวหนงสอข�งใตไดเมอนำ�ไปว�งบนกระด�ษ

5.ตรวจสไลดดวยกลองจลทรรศนใหทวแผนโดยเรมจ�กกำ�ลงขย�ยตำ�และกำ�ลงขย�ยทสงข/น

6.เมอพบตวออนของหนอนพย�ธหรอพบโปรโตซวใหหยดนำ/�ย�ไอโอดน 1 % ลงข�ง cover glass จะทำ�ใหเหนรปร�งลกษณะไดชดเจนข/น

7.บนทกผลก�รตรวจไขพย�ธหรอตวพย�ธทเหน8.เมอตรวจและบนทกผลเรยบรอยแลวนำ�สไลดออกจ�กกลอง

ปรบไฟกลองใหม�อยทไฟหรสดกอนปดสวทซกลอง

127

ภาคผนวก จ

ต�ร�งแสดงผลก�รตรวจหนอนพย�ธในอจจ�ระ

ท ตำ�บลรหส

พย�ธใบไมในตบ หนอนพย�ธชนดอนๆ

1 ดอยฮ�ง A1 - -2 ดอยฮ�ง A2 - พย�ธป�กขอ3 ดอยฮ�ง A3 - -4 ดอยฮ�ง A4 ผลบวก พย�ธใบไมในตบ5 ดอยฮ�ง A5 - -6 ดอยฮ�ง A6 - -7 ดอยฮ�ง A7 - -8 ดอยฮ�ง A8 - -9 ดอยฮ�ง A9 - พย�ธเสนด�ย

10 ดอยฮ�งA10 - พย�ธเสนด�ย

11 ดอยฮ�งA11 - -

12 ดอยฮ�งA12 - -

13 ดอยฮ�งA13 - พย�ธตวตด

14 ดอยฮ�งA14 - พย�ธเสนด�ย

15 ดอยฮ�งA15 - -

16 ดอยฮ�งA16 - -

17 ดอยฮ�งA17 - พย�ธเสนด�ย

128

18 ดอยฮ�งA18 - -

19 ดอยฮ�งA19 - -

20 ดอยฮ�งA20 - -

21 ดอยฮ�งA21 - พย�ธตวตด

22 ดอยฮ�งA22 - -

23 ดอยฮ�งA23 - -

24 ดอยฮ�งA24 - พย�ธเสนด�ย

ท ตำ�บลรหส

พย�ธใบไมในตบ หนอนพย�ธชนดอนๆ

25 ดอยฮ�งA25 - -

26 ดอยฮ�งA26 - -

27 ดอยฮ�งA27 - -

28 ดอยฮ�งA28 - พย�ธเสนด�ย

29 เวยง B1 - -30 เวยง B2 - -31 เวยง B3 - -32 เวยง B4 - -33 เวยง B5 - -34 เวยง B6 - พย�ธเขมหมด35 เวยง B7 - -

129

36 เวยง B8 - พย�ธตวตด37 เวยง B9 - -

38 เวยงB10 - -

39 เวยงB11 - -

40 เวยงB12 - -

41 เวยงB13 - -

42 เวยงB14 - -

43 เวยงB15 - -

44 เวยงB16 - -

45 เวยงB17 - -

46 เวยงB18 - -

47 เวยงB19 - -

48 เวยงB20 - -

49 เวยงB21 - -

50 เวยงB22 - -

51 เวยงB23 - -

52 เวยงB24 - -

ท ตำ�บล รห พย�ธใบไมใน หนอนพย�ธชนดอนๆ

130

ส ตบ53 แมกรณ C1 - -54 แมกรณ C2 - -55 แมกรณ C3 - -56 แมกรณ C4 - -57 แมกรณ C5 - พย�ธป�กขอ58 แมกรณ C6 - -59 แมกรณ C7 - -60 แมกรณ C8 - -61 แมกรณ C9 - -

62 แมกรณC10 - -

63 แมกรณC11 - -

64 แมกรณC12 ผลบวก พย�ธตวตด

65 แมกรณC13 - พย�ธตวตด

66 แมกรณC14 -

พย�ธเขมหมด, พย�ธตวตด

67 แมกรณC15 - พย�ธเสนด�ย

68 แมกรณC16 - -

69 แมกรณC17 - -

70 แมกรณC18 - -

71 แมกรณC19 - พย�ธเสนด�ย พย�ธตวตด

72 แมกรณ C2 - -

131

0

73 แมกรณC21 - -

74 แมกรณC22 - -

75 แมกรณC23 - พย�ธตวตด

76 แมกรณC24 - -

77 แมกรณC25 - -

78 แมกรณC26 - -

79 หวยสก D1 - -80 หวยสก D2 - -

ท ตำ�บลรหส

พย�ธใบไมในตบ หนอนพย�ธชนดอนๆ

81 หวยสก D3 - พย�ธเสนด�ย82 หวยสก D4 - -83 หวยสก D5 - -84 หวยสก D6 - -85 หวยสก D7 - -86 หวยสก D8 - -87 หวยสก D9 - พย�ธเสนด�ย

88 หวยสกD10 - -

89 หวยสกD11 - -

90 หวยสกD12 - พย�ธเสนด�ย

91 หวยสก D1 - -

132

3

92 หวยสกD14 - พย�ธตวตด

93 หวยสกD15 - -

94 หวยสกD16 - -

95 หวยสกD17 - -

96 หวยสกD18 - พย�ธตวตด

97 หวยสกD19 - พย�ธตวตด

98 หวยสกD20 - -

99 หวยสกD21 - พย�ธไสเดอน

100 หวยสก

D22 - -

101 หวยสก

D23 - พย�ธไสเดอน

102 หวยสก

D24 - -

103 หวยสก

D25 - -

104 หวยสก

D26 - -

105 หวยสก

D27 - -

106 ท�ส�ย E1 - -

107 ท�ส�ย E2 - -

10 ท�ส�ย E3 - -

133

8

ท ตำ�บลรหส

พย�ธใบไมในตบ หนอนพย�ธชนดอนๆ

109 ท�ส�ย E4 - -

110 ท�ส�ย E5 - -

111 ท�ส�ย E6 - -

112 ท�ส�ย E7 - -

113 ท�ส�ย E8 - -

114 ท�ส�ย E9 - -

115 ท�ส�ย

E10 - -

116 ท�ส�ย

E11 - -

117 ท�ส�ย

E12 - -

118 ท�ส�ย

E13 - -

119 ท�ส�ย

E14 - -

120 ท�ส�ย

E15 - -

121

ป�ออดอนชย F1 - -

122

ป�ออดอนชย F2 - -

123

ป�ออดอน F3 ผลบวก พย�ธไสเดอน

134

ชย

124

ป�ออดอนชย F4 - -

125

ป�ออดอนชย F5 - -

126

ป�ออดอนชย F6 - -

127

ป�ออดอนชย F7 - -

128

ป�ออดอนชย F8 - -

129

ป�ออดอนชย F9 - -

130

ป�ออดอนชย

F10 - -

131

ป�ออดอนชย

F11 -

พย�ธเสนด�ย, พย�ธป�กขอ

132

ป�ออดอนชย

F12 - -

133

ป�ออดอนชย

F13 - พย�ธไสเดอน

134

ป�ออดอนชย

F14 - -

135

ป�ออดอนชย

F15 - -

136

ป�ออดอนชย

F16 - -

135

ท ตำ�บลรหส

พย�ธใบไมในตบ หนอนพย�ธชนดอนๆ

137

ป�ออดอนชย

F17 - -

138

ป�ออดอนชย

F18 - -

139

ป�ออดอนชย

F19 - พย�ธเสนด�ย

140

ป�ออดอนชย

F20 - พย�ธเขมหมด

141

ป�ออดอนชย

F21 - -

142

ป�ออดอนชย

F22 - -

143

ป�ออดอนชย

F23 - -

144

ป�ออดอนชย

F24 - -

145

ป�ออดอนชย

F25 - -

146

ป�ออดอนชย

F26 - -

147 แมย�ว G1 - -

148 แมย�ว G2 - -

149 แมย�ว G3 - พย�ธตวตด

136

150 แมย�ว G4 - -

151 แมย�ว G5 - -

152 แมย�ว G6 - พย�ธตวตด

153 แมย�ว G7 - -

154 แมย�ว G8 - -

155 แมย�ว G9 - -

156 แมย�ว

G10 - -

157 รมกก H1 - -

158 รมกก H2 - พย�ธไสเดอน

159 รมกก H3 - พย�ธตวตด

160 รมกก H4 - -

161 รมกก H5 - -

162 รมกก H6 - -

163 รมกก H7 - -

164 รมกก H8 - -

ท ตำ�บลรหส

พย�ธใบไมในตบ หนอนพย�ธชนดอนๆ

165 รมกก H9 - -

137

166 รมกก

H10 - -

167 รมกก

H11 - -

168 รมกก

H12 - -

169 รมกก

H13 - -

170 รมกก

H14 - พย�ธไสเดอน

171 รมกก

H15 - -

172 รมกก

H16 - -

173 รมกก

H17 - -

174 รมกก

H18 - -

175 รมกก

H19 - -

176 รมกก

H20 - -

177 รมกก

H21 - -

178 รมกก

H22 - -

179 รมกก

H23 - -

180 รมกก

H24 - -

181 รมกก

H25 - -

182 รมกก

H26 - -

138

183 รมกก

H27 - -

184 รมกก

H28 - -

185 หวยชมพ I1 - -

186 หวยชมพ I2 - พย�ธเสนด�ย พย�ธตวตด

187 หวยชมพ I3 - พย�ธไสเดอน,พย�ธตวตด

188 หวยชมพ I4 - พย�ธไสเดอน,พย�ธตวตด

189 หวยชมพ I5 - พย�ธตวตด

190 หวยชมพ I6 - พย�ธไสเดอน

191 หวยชมพ I7 - พย�ธไสเดอน

192 หวยชมพ I8 - -

ท ตำ�บลรหส

พย�ธใบไมในตบ หนอนพย�ธชนดอนๆ

193 หวยชมพ I9 ผลบวก -

194 หวยชมพ

I10 - -

195 หวยชมพ

I11 - -

196 หวยชมพ

I12 - -

197 หวยชมพ

I13 - -

198 หวยชมพ

I14 - -

139

199 หวยชมพ

I15 - -

200 หวยชมพ

I16 - พย�ธไสเดอน

201 หวยชมพ

I17 - -

202 หวยชมพ

I18 -

พย�ธไสเดอน, พย�ธเขมหมด

203 หวยชมพ

I19 ผลบวก -

204 หวยชมพ

I20 - พย�ธตวตด

205 หวยชมพ

I21 - -

206 หวยชมพ

I22 - -

207 หวยชมพ

I23 - -

208 ดอยล�น J1 - พย�ธป�กขอ

209 ดอยล�น J2 - -

210 ดอยล�น J3 - พย�ธเสนด�ย

211 ดอยล�น J4 - พย�ธตวตด

212 ดอยล�น J5 - -

213 ดอยล�น J6 - -

214 ดอยล�น J7 - -

215 ดอยล�น J8 - -

140

216 ดอยล�น J9 - -

217 ดอยล�น

J10 - -

218 ดอยล�น

J11 - -

219 ดอยล�น

J12 - -

220 ดอยล�น

J13 - พย�ธเสนด�ย

ท ตำ�บลรหส

พย�ธใบไมในตบ หนอนพย�ธชนดอนๆ

221 ดอยล�น

J14 - -

222 ดอยล�น

J15 - พย�ธไสเดอน

223 ดอยล�น

J16 - -

224 ดอยล�น

J17 - -

225 ดอยล�น

J18 - พย�ธเสนด�ย

226 ดอยล�น

J19 - -

227 ดอยล�น

J20 - -

228 ดอยล�น

J21 - พย�ธตวตด

229 ดอยล�น

J22 - -

230 ดอยล�น

J23 - -

231 ดอยล�น

J24 - -

141

232 ดอยล�น

J25 - -

233 ดอยล�น

J26 - -

234 ดอยล�น

J27 - -

235 ดอยล�น

J28 - พย�ธเขมหมด

236 ดอยล�น

J29 - -

237 ดอยล�น

J30 - พย�ธเสนด�ย

238 รอบเวยง K1 - -

239 รอบเวยง K2 - -

240 รอบเวยง K3 - -

241 รอบเวยง K4 - -

242 รอบเวยง K5 - -

243 รอบเวยง K6 - -

244 รอบเวยง K7 - -

245 รอบเวยง K8 - -

246 รอบเวยง K9 - พย�ธเสนด�ย

247 รอบเวยง

K10 ผลบวก -

248 รอบเวยง

K11 - -

142

ท ตำ�บลรหส

พย�ธใบไมในตบ หนอนพย�ธชนดอนๆ

249 รอบเวยง

K12 - -

250 รอบเวยง

K13 - พย�ธตวตด

251 รอบเวยง

K14 - -

252 รอบเวยง

K15 - -

253 รอบเวยง

K16 - -

254 รอบเวยง

K17 - -

255 รอบเวยง

K18 - พย�ธเขมหมด

256 รอบเวยง

K19 - -

257 รอบเวยง

K20 - -

258 รอบเวยง

K21 - -

259 รอบเวยง

K22 - -

260 รอบเวยง

K23 - -

261 รอบเวยง

K24 - -

262 รอบเวยง

K25 - พย�ธไสเดอน

263 รอบเวยง

K26 - -

264 รอบเวยง

K27 - -

143

265 รอบเวยง

K28 - -

266 รอบเวยง

K29 - -

267 รอบเวยง

K30 - -

268 รอบเวยง

K31 - พย�ธตวตด

269 รอบเวยง

K32 - พย�ธตวตด

270 รอบเวยง

K33 - -

271 รอบเวยง

K34 - พย�ธเสนด�ย

272 รอบเวยง

K35 - พย�ธเสนด�ย

273 รอบเวยง

K36 - -

274 รอบเวยง

K37 - -

275 รอบเวยง

K38 - -

276 รอบเวยง

K39 - -

ท ตำ�บลรหส

พย�ธใบไมในตบ หนอนพย�ธชนดอนๆ

277 รอบเวยง

K40 - พย�ธไสเดอน

278 รอบเวยง

K41 - -

279 ท�สด L1 - -

280 ท�สด L2 - -

144

281 ท�สด L3 - -

282 ท�สด L4 - -

283 ท�สด L5 - -

284 ท�สด L6 - พย�ธตวตด

285 ท�สด L7 - -

286 ท�สด L8 - -

287 ท�สด L9 - -

288 ท�สด

L10 - -

289 ท�สด

L11 - -

290 ท�สด

L12 - -

291 ท�สด

L13 - -

292 ท�สด

L14 - -

293 ท�สด

L15 - -

294 ท�สด

L16 - -

295 ท�สด

L17 - -

296 ท�สด

L18 - -

297 ท�สด

L19 - -

145

298 ท�สด

L20 - -

299 ท�สด

L21 - -

300 ท�สด

L22 - -

301 สนทร�ย M1 - -

302 สนทร�ย M2 - -

303 สนทร�ย M3 - -

304 สนทร�ย M4 - -

ท ตำ�บลรหส

พย�ธใบไมในตบ หนอนพย�ธชนดอนๆ

305 สนทร�ย M5 - -

306 สนทร�ย M6 - -

307 สนทร�ย M7 - -

308 สนทร�ย M8 - พย�ธเสนด�ย

309 สนทร�ย M9 - -

310 สนทร�ย

M10 - -

311 สนทร�ย

M11 - -

312 สนทร�ย

M12 - พย�ธไสเดอน

313 สนทร�ย

M13 - -

146

314 สนทร�ย

M14 - -

315 สนทร�ย

M15 - -

316 สนทร�ย

M16 - -

317 สนทร�ย

M17 - -

318 สนทร�ย

M18 - -

319 สนทร�ย

M19 - -

320 สนทร�ย

M20 - -

321 สนทร�ย

M21 - -

322 สนทร�ย

M22 - -

323 สนทร�ย

M23 - -

324 สนทร�ย

M24 - -

325 สนทร�ย

M25 - -

326 สนทร�ย

M26 - -

327 สนทร�ย

M27 - -

328 สนทร�ย

M28 - -

329 สนทร�ย

M29 - -

330 สนทร�ย

M30 - -

147

331 บ�นด N1 - -

332 บ�นด N2 - พย�ธไสเดอน

ท ตำ�บลรหส

พย�ธใบไมในตบ หนอนพย�ธชนดอนๆ

333 บ�นด N3 - -

334 บ�นด N4 - -

335 บ�นด N5 - -

336 บ�นด N6 - พย�ธตวตด

337 บ�นด N7 - -

338 บ�นด N8 - พย�ธเขมหมด

339 บ�นด N9 - -

340 บ�นด

N10 - -

341 บ�นด

N11 - -

342 บ�นด

N12 - -

343 บ�นด

N13 - -

344 บ�นด

N14 - พย�ธตวตด

345 บ�นด

N15 - -

346 บ�นด

N16 - -

148

347 บ�นด

N17 - -

348 บ�นด

N18 - -

349 บ�นด

N19 - -

350 บ�นด

N20 -

พย�ธเสนด�ย, พย�ธป�กขอ

351 บ�นด

N21 - -

352 บ�นด

N22 - -

353 บ�นด

N23 - -

354 น�งแล O1 - -

355 น�งแล O2 - -

356 น�งแล O3 - -

357 น�งแล O4 - -

358 น�งแล O5 - พย�ธเสนด�ย

359 น�งแล O6 - -

360 น�งแล O7 - -

ท ตำ�บลรหส

พย�ธใบไมในตบ หนอนพย�ธชนดอนๆ

361 น�งแล O8 - -

36 น�งแล O9 - -

149

2363 น�งแล

O10 - -

364 น�งแล

O11 - -

365 น�งแล

O12 - พย�ธเสนด�ย

366 น�งแล

O13 - -

367 น�งแล

O14 - พย�ธไสเดอน

368 น�งแล

O15 - -

369 น�งแล

O16 - -

370 น�งแล

O17 - -

371 น�งแล

O18 - พย�ธป�กขอ

372 น�งแล

O19 - พย�ธไสเดอน

373 น�งแล

O20 - -

374 น�งแล

O21 - พย�ธตวตด

375 น�งแล

O22 - พย�ธตวตด

376 น�งแล

O23 - พย�ธไสเดอน

377 น�งแล

O24 - -

378 น�งแล

O25 - -

37 น�งแล O2 - พย�ธไสเดอน

150

9 6380 น�งแล

O27 - พย�ธเสนด�ย

381 น�งแล

O28 - -

382 น�งแล

O29 - -

383 น�งแล

O30 -

พย�ธเสนด�ย, พย�ธป�กขอ

384 แมข�วตม P1 - -

385 แมข�วตม P2 - -

386 แมข�วตม P3 - -

387 แมข�วตม P4 - พย�ธเขมหมด

388 แมข�วตม P5 - -

ท ตำ�บลรหส

พย�ธใบไมในตบ หนอนพย�ธชนดอนๆ

389 แมข�วตม P6 - -

390 แมข�วตม P7 - -

391 แมข�วตม P8 - -

392 แมข�วตม P9 - -

393 แมข�วตม

P10 - -

394 แมข�วตม

P11 - -

151

395 แมข�วตม

P12 - -

396 แมข�วตม

P13 - -

397 แมข�วตม

P14 - -

398 แมข�วตม

P15 - -

399 แมข�วตม

P16 - -

400 แมข�วตม

P17 - -

401 แมข�วตม

P18 - -

402 แมข�วตม

P19 - พย�ธตวตด

403 แมข�วตม

P20 - -

404 แมข�วตม

P21 - -

ภาคผนวก ฉ

152

วธก�รตรวจห�ตวออนระยะตดเช/อจ�กภ�ยนอกปล�

วสดอปกรณและส�รเคม1.ปล�2.กลองจลทรรศนสเตอรโอ3.กลองจลทรรศน4.แผนสไลด5.แผนปดสไลด

วธก�รตรวจ1.แยกชนดของพนธปล� สถ�นทเกบ2.วดคว�มย�วของปล�แตละตว3.โดยตรวจดบรเวณลำ�ตว ครบ เกลด กระพงแกม และเหงอก

ตรวจภ�ยใตกลองจลทรรศน สเตอรโอ4.ขดเมอกบรเวณลำ�ตวดวยกระจกสไลด สองดเมอกดวย

กลองจลทรรศนกำ�ลงขย�ยสง เพอห�ปรสตทอยต�มผวตว ครบ เกลด กระพงแกมและเหงอก

5.บนทกผลก�รตรวจตวออนระยะตดเช/อ6.เมอตรวจและบนทกผลเรยบรอยแลวนำ�สไลดออกจ�กกลอง

ปรบไฟกลองใหอยทไฟหรสดกอนปดสวทซกลอง

ภาคผนวก ช

153

ผลก�รตรวจตวออนของพย�ธใบไม

แหลงนำ/� เขอนแมกก (ฝ�ยบ�นฟ�รม ต.รมกก)ชนดของปล� ปล�ไสตนต�แดง

ตวท

คว�มย�ว

(ซ.ม.)

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

ลำ�ตว

ครบ

เกลด

กระพง

แกม

เหงอก

1 10 - - 2 - - Heplochoides spp.

2 15 - - - - - -3 12 - - 12 - - Heplochoid

es spp.4 10 - - - - - -5 7 - - 3 - - Heplochoid

es spp.6 8 - - 16 - - Heplochoid

es spp.7 12 - - 5 - - Heplochoid

es spp.8 12 - - 12 - - Heplochoid

es spp.9 11 - - 27 - - Heplochoid

es spp.10 10 - - 2 - - Heplochoid

es spp.

154

แหลงนำ/� เขอนแมกก (ฝ�ยบ�นฟ�รม ต.รมกก)ชนดของปล� ปล�สรอยลกบว

ตวท

คว�มย�ว

(ซ.ม.)

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

ลำ�ตว

ครบ

เกลด

กระพง

แกม

เหงอก

1 7 - - 1 - - Haplochistaichui

2 8 - - - - - -3 10 - - - - - -4 9 - - - - - -5 8 - - - - - -6 10 - - - - - -7 8 - - - - - -8 7 - - - - - -9 8 - - - - - -

10 7 - 1 - - - Heplochoides spp.

แหลงนำ/� เขอนแมกก (ฝ�ยบ�นฟ�รม ต.รมกก)ชนดของปล� ปล�จ�ด

ตว คว�ม ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธ หม�ยเหต

155

ท ย�ว(ซ.ม.)

ใบไมในตบลำ�ตว

ครบ

เกลด

กระพง

แกม

เหงอก

1 6 - - 4 - - Heplochoides spp.

2 5 - - - - -3 6 - - 1 - - Heplochoid

es spp.4 5 - - 3 - - Heplochoid

es spp.5 5 - - - - -

แหลงนำ/� แมนำ/�กก (บ�นป�บง ต.รอบเวยง)ชนดของปล� ปล�ไสตนต�แดง

ตวท

คว�มย�ว

(ซ.ม.)

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

ลำ�ตว

ครบ

เกลด

กระพงแกม

เหงอก

1 8 - - 52 - - Heplochoides spp.

2 13 - - 21 - - Heplochoides spp.

3 12 - - 9 - - Heplochoides spp.

4 8 - - 18 - - Heplochoides spp.

5 9 - - 32 - - Heplochoides spp.

6 10 - - 27 - - Heplochoides spp.

156

7 11 - - 12 - - Heplochoides spp.

8 12 - - 8 - - Heplochoides spp.

9 9 - - 21 - - Heplochoides spp.

10 8 - - 32 - - Heplochoides spp.

แหลงนำ/� แมนำ/�กก (บ�นป�บง ต.รอบเวยง)ชนดของปล� ปล�แปนแกว

ตวท คว�มย�ว

(ซ.ม.)

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

ลำ�ตว ครบ เกลด

กระพงแกม

เหงอก

1 6 - - - - - -2 7 - - - - - -3 6 - - - - - -4 8 - - - - - -5 7 - - - - - -

แหลงนำ/� แมนำ/�กก (บ�นป�บง ต.รอบเวยง)ชนดของปล� ปล�จ�ด

ตวท

คว�มย�ว

(ซ.ม.)

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

ลำ�ตว

ครบ

เกลด

กระพงแกม

เหงอก

1 13 - - - - - -

157

2 14 - - - - - -3 15 - - - - - -4 15 - - - - - -5 13 - - - - - -

แหลงนำ/� แมนำ/�กก (บ�นป�บง ต.รอบเวยง)ชนดของปล� ปล�กระมง

ตวท

คว�มย�ว

(ซ.ม.)

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

ลำ�ตว

ครบ

เกลด

กระพงแกม

เหงอก

1 12 - - 10 - - Heplochoides spp.

2 10 - - 1 - - Heplochoides spp.

3 12 - - 1 - - Heplochoides spp.

4 9 - - 10 - - Heplochoides spp.

5 11 - - 7 - - Heplochoides spp.

แหลงนำ/� แมนำ/�กก (บ�นป�ย�งหลวง ต.รมกก)ชนดของปล� ปล�สรอยข�ว

158

ตวท

คว�มย�ว

(ซ.ม.)

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

ลำ�ตว

ครบ

เกลด

กระพงแกม

เหงอก

1 12 - - - - - -2 13 - - - - - -3 14 - - - - - -4 15 - - - - - -5 13 - - - - - -6 12 - - - - - -7 14 - - - - - -8 12 - - - - - -9 12 - - - - - -10 12 - - - - - -

แหลงนำ/� แมนำ/�กก (บ�นป�ย�งหลวง ต.รมกก)ชนดของปล� ปล�สรอยนกเข�

ตวท

คว�มย�ว

(ซ.ม.)

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

ลำ�ตว

ครบ

เกลด

กระพงแกม

เหงอก

1 13 - - - - - -2 12 - - - - - -3 14 - - - - - -4 13 - - - - - -5 12 - - - - - -

159

แหลงนำ/� แมนำ/�กก (บ�นป�ย�งหลวง ต.รมกก)ชนดของปล� ปล�กระมง

ตวท

คว�มย�ว

(ซ.ม.)

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

ลำ�ตว

ครบ

เกลด

กระพงแกม

เหงอก

1 12 - - 3 - - Heplochoides spp.

2 13 - - - - - -3 10 - - 4 - - Heplochoid

es spp.4 9 - - - - - -5 11 - - 3 - - Heplochoid

es spp.

แหลงนำ/� แมนำ/�กก (บ�นป�ย�งหลวง ต.รมกก)ชนดของปล� ปล�ซ�

ตวท คว�มย�ว

(ซ.ม.)

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

ลำ�ตว ครบ เกลด

กระพงแกม

เหงอก

1 12 - - - - - -2 13 - - - - - -3 13 - - - - - -

แหลงนำ/� แมนำ/�กก (บ�นป�ย�งหลวง ต.รมกก)ชนดของปล� ปล�หมอ

160

ตวท คว�มย�ว

(ซ.ม.)

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

ลำ�ตว ครบ เกลด

กระพงแกม

เหงอก

1 13 - - - - - -

แหลงนำ/� แมนำ/�กก (บ�นป�ย�งหลวง ต.รมกก)ชนดของปล� ปล�ตะเพยนทอง

ตวท

คว�มย�ว

(ซ.ม.)

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

ลำ�ตว

ครบ

เกลด

กระพง

แกม

เหงอก

1 15 - - 15 - - Heplochoides spp.

แหลงนำ/� หนองนำ/�บ�นด (ต.บ�นด)ชนดของปล� ปล�กระแห

ตวท

คว�มย�ว

(ซ.ม.)

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

ลำ�ตว

ครบ

เกลด

กระพงแกม

เหงอก

1 7 - - - - - -2 9 - - - - - -3 10 - - - - - -4 8 - - - - - -5 13 - - - - - -

161

6 12 - - - - - -7 7 - - - - - -8 10 - - - - - -9 11 - - - - - -10 10 - - - - - -

แหลงนำ/� หนองนำ/�บ�นด (ต.บ�นด)ชนดของปล� ปล�แปนแกว

ตวท

คว�มย�ว

(ซ.ม.)

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

ลำ�ตว

ครบ

เกลด

กระพงแกม

เหงอก

1 6 - - - - - -2 7 - - - - - -3 8 - - - - - -4 7 - - - - - -5 6 - - - - - -6 7 - - - - - -7 8 - - - - - -8 7 - - - - - -9 8 - - - - - -

10 6 - - - - - -

แหลงนำ/� หนองนำ/�บ�นด (ต.บ�นด)ชนดของปล� ปล�ตะเพยนทร�ย

162

ตวท

คว�มย�ว

(ซ.ม.)

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

ลำ�ตว

ครบ

เกลด

กระพง

แกม

เหงอก

1 9 - - - - - -2 10 - - 11 - - Heplochoi

des spp.3 11 - - 3 - - Heplochoi

des spp.4 9 - - 2 - - Heplochoi

des spp.5 10 - - - - - -

แหลงนำ/� หนองนำ/�บ�นด (ต.บ�นด)ชนดของปล� ปล�ชอน

ตวท คว�มย�ว

(ซ.ม.)

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

ลำ�ตว ครบ เกลด

กระพงแกม

เหงอก

1 13 - - - - - -2 14 - - - - - -

แหลงนำ/� หนองนำ/�บ�นด (ต.บ�นด)ชนดของปล� ปล�กระดน�ง

ตวท คว�มย�ว

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

163

(ซ.ม.) ลำ�ตว ครบ เกลด

กระพงแกม

เหงอก

1 8 - - - - - -2 7 - - - - - -

แหลงนำ/� หนองนำ/�บ�นด (ต.บ�นด)ชนดของปล� ปล�ไน

ตวท คว�มย�ว

(ซ.ม.)

ผลก�รตรวจห�ตวออนของพย�ธใบไมในตบ

หม�ยเหต

ลำ�ตว ครบ เกลด

กระพงแกม

เหงอก

1 14 - - - - - -

ภาคผนวก ซ

ปล�นำ/�จดทในก�รศกษ�ภ�พท 1.Cyclocheilichthysapogon, Beardless barb (ปล�ไสตนต�แดง)

164

ภ�พท 2.

Lobocheilusdavisi(ปล�สรอยลกบว)

ภ�พท 3.

Poropuntiusdeauratus (ปล�จ�ด)

165

ภ�พท

4.Parambassis siamensis (ปล�แปนแกว)

ภ�พท 5. Puntioplitesproctozysron (ปล�กระมง)

166

ภ�พท 6.

Henicorhynchussiamensis (ปล�สรอยข�ว)

167

ภ�พท 7. Osteochilushasselti, Silver sharkminnow (ปล�สรอยนกเข�)

ภ�พท 8.

Labiobarbussiamensis (ปล�ซ�)

168

ภ�พท 9. Pristolepisfasciatus, Catopra (ปล�หมอช�งเหยยบ)

ภ�พท 10.

Puntiusbrevis, Swamp barb (ปล�ตะเพยนทร�ย)

169

ภ�พท 11. Barbodesschwaenfeldi, Tinfoil barb (ปล�กระแห)

ภ�พท 12.

Barbodesaltus, Golden barb (ปล�ตะเพยนทอง)

170

ภ�พท 13.Channastriata, Chevron snakehead (ปล�ชอน)

ภ�พท

14.Trichogastermicrolepis, Moonlight gourami (ปล�กระดน�ง)

171

ภ�พท 15. Cyprinuscarpio (ปล�ไน)

172

ประวตผวจย

ชอ-สกล : น�ยวชรพงษ เรอนคำ�วน เดอน ปเกด : 16 กรกฎ�คม 2521ทอย : 35/24 หม 22 ต.รอบเวยง อ.เมอง จ.เชยงร�ย 57000วฒก�รศกษ� : ว ท บ . (เ ท ค น ค ก � ร แ พ ท ย )

มห�วทย�ลยเชยงใหม: ส � ธ � ร ณ ส ข ศ � ส ต ร ม ห � บ ณ ฑ ต

มห�วทย�ลยนเรศวรประสบก�รณก�รทำ�ง�น : 2543-2545 สถ�บนวจย

วทย�ศ�สตรสขภ�พ มช. : 2546-2550 ศนยคว�มรวมมอไทย-

สหรฐ ด�นส�ธ�รณสข: 2551-2553 คณะส�ธ�รณสขศ�สตร

วทย�ลยเชยงร�ย: 2553-ปจจบน สำ�นกวช�วทย�ศ�สตร

สขภ�พ มรช