บทท 1

บทน า 1. ความเปนมาและความส าคญของปญหา

ตงแตสมยพทธกาลเปนตนมาจะเหนวาพระสงฆและวดมความสมพนธกบชมชนอยางใกลชด ทงสองฝายตางพงพาซงกนและกน ในฝายชาวบานการสรางวดเกดขนจากความเลอมใสศรทธา เพอใหเกดประโยชนส าหรบพระภกษสงฆจะไดมทพกอาศย เพอปฏบตธรรม และสงสอนเผยแผพระธรรมค าสอน นอกจากนนพระสงฆยงมฐานะเปนเนอนาบญ เปนทปรกษาและเปนทพงทางดานจตใจส าหรบชาวบานดวย สวนในดานพระสงฆนน นอกเหนอจากการมสถานทพ านกทเปนหลกแหลงส าหรบการปฏบตธรรมและประกอบกจของสงฆแลว ทส าคญคอพระสงฆตองพงพาชาวบานเรองปจจยตาง ๆ ทใชในการด ารงชวต ในขณะเดยวกนพระสงฆเองกสามารถสงเคราะหชาวบานทมจตศรทธาไดมโอกาสในการบ าเพญบญ เพอใหไดรบประโยชนทงในภพนและในภพหนา และประโยชนในระดบสงสด เมอครงทพระพทธเจามพระด ารสสงพระอรหนต 60 รป ออกไปประกาศพระศาสนา พระองคทรงแสดงเจตนาไวชดเจนเรองการท าประโยชนสขของภกษสงฆตอชาวโลกทงหลาย ดงน

ภกษทงหลาย พวกเธอทงหลายจงจารกไปเพอประโยชนสขแกชนจ านวนมาก เพออนเคราะหชาวโลก เพอประโยชนเกอกลและความสขแกทวยเทพและมนษย อยาไปทางเดยวกนสองรป จงแสดงธรรมมความงามในเบองตน มความงามในทามกลาง และมความงามในทสด จงประกาศพรหมจรรย พรอมทงอรรถและพยญชนะบรสทธบรบรณครบถวน (พระวนยปฎก มหาวรรค 4/32/40)

ในพหการสตร พระพทธเจาทรงตรสทรงเตอนใหภกษสงฆระลกตระหนกถงการอปถมภของชาวบานและการพงพาอาศยซงกนและกนระหวางภกษสงฆกบชาวบานซงกอใหเกดประโยชนแกทงสองฝาย มใจความดงน

2

ภกษทงหลาย พราหมณและคหบดทงหลายผบ ารงอปถมภเธอทงหลายดวยจวรบณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร ชอวาเปนผมอปการะมากแกเธอทงหลาย

ขอท เธอทงหลายแสดงธรรมมความงามในเบองตน มความงามในทามกลางและมความงามในทสด พรอมทงอรรถและพยญชนะ ประกาศพรหมจรรย บรสทธบรบรณ ครบถวนแกพราหมณและคหบดเหลานน ชอวาเธอทงหลายกมอปการะมากแกพราหมณและคหบดทงหลาย ภกษท งหลาย คฤหสถและบรรพชตตางพ งพาอาศยกนและกนอย ประพฤตพรหมจรรยเพอตองการสลดโอฆะออกใหได เพอท าทสดแหงทกขโดยชอบดวยประการดงกลาวน (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ 25/107/486)

ถาพจารณาในใจความแรก เมอพระพทธเจากลาวถงการอนเคราะหชาวโลก กมไดระบไววาเปนเรองทางดานจตใจหรอดานวตถสงของ แตมกเขาใจกนวาเปาหมายของพระพทธศาสนานาจะเปนการชวยสตวโลกใหเกดการพฒนาทางจตใจและปญญามากกวาจะเปนการชวยอนเคราะหชวยเหลอดานวตถซงเปนเรองทางโลก สวนในใจความทสองดจะเปนการสนบสนนความคดทวาการอนเคราะหชวยเหลอชาวโลกและการท าประโยชนสขแกคนจ านวนมากของพระสงฆเปนดาน ‚ธรรมทาน‛ คอใหความร พระธรรมหรออบรมศลธรรม สวนคฤหสถมหนาทตอพระสงฆในทาง ‚อามสทาน‛ คอถวายสงของตาง ๆ แกพระสงฆ เปนการอปถมภบ ารงพระสงฆ และศกษาเรยนรเกยวกบพระธรรมในขณะเดยวกน ดวยเหตน เมอกลาวถงการอนเคราะห สงเคราะห หรอชวยเหลอเกอกลของพระสงฆตอชาวบานในพระพทธศาสนาจงมกใชตามจารตทหมายถงการชวยเหลอดานการพฒนาจตใจและปญญา

ในประเทศไทยคณะสงฆและสถาบนทางพระพทธศาสนาแตเดมมไดมธรรมเนยมปฏบตในการสรางสถานทเพอสงเคราะหประชาชนทางดานวตถอยางนกบวชคณะตาง ๆ ในศาสนาครสต เชน การตงศนยดแลผปวยโรคมะเรงระยะสดทาย หรอศนยดแลเดกก าพรา เปนตน การสงเคราะหชาวบานของวดและพระสงฆในอดตทเปนรปธรรมมากทสด กคอเรองการศกษา เนองจากวดเปนศนยกลางของชมชนอยแลว วดจงท าหนาทเปนศนยกลางการเรยนร โดยมพระสงฆเปนทงผสอนหนงสอและอบรมศลธรรมแกลกหลานชาวบานในชมชนมาเปนเวลานานจนกระทงเมอมการเปลยนแปลงระเบยบการบรหารราชการแผนดน แยกเปนกระทรวงทบวงกรมตาง ๆ แบบตะวนตก การศกษาจงเปลยนไปอยในอ านาจหนาทของกระทรวงศกษาธการ บทบาท

3

ของวดในการใหการศกษาอบรมจงคอย ๆ ลดลงเปนล าดบ เมอกาลเวลาเปลยนแปลงไป คณะสงฆบางสวนไดพจารณาเหนความจ าเปนในการทสงฆตองสงเคราะหประชาชนดานอน ๆ ดวย เชน การชวยเหลอผดอยโอกาส การดแลเดกก าพรา การรกษาพยาบาล ฯลฯ แตการทสงฆบางสวนหนมาท างานดานการสงเคราะหประชาชนอยางจรงจงเชนน ท าใหเกดค าถามจากบคคลทวไปทยดถอตามจารตทวาพระสงฆมหนาทอบรมสงสอนพระธรรมซงเปนการพฒนาทางจตใจและปญญา ไมมหนาทรกษาพยาบาลคนเจบปวย หรอชวยสอนอาชพแกชาวบาน งานเชนนควรเปนของคฤหสถมากกวา ตวอยางเชน กรณการตงสถานทพกฟนของผปวยโรคเอดสระยะสดทาย ของวดพระบาทน าพ จงหวดลพบร พระอดมประชาทรซงเปนเจาอาวาสวดไดกลาวถงปญหานวา ‚ชวงแรกเราไดรบการตอตาน ชาวบานและองคกรศาสนาไมเขาใจในบทบาท เปนแนวความคดทขดแยงวาเปนหนาทของพระหรอไม แตกตดสนใจทจะด าเนนการ ถงแมจะถกรงเกยจกพยายามท าความเขาใจกบประชาชนทวไป‛ (http://sex.sanook.com/sex/safety)

อกตวอยางหนงทสมควรน ามากลาวถงไดแกการด าเนนงานเพอสาธารณประโยชนของพระราชธรรมนเทศ (พระพยอม กลยาโณ) เจาอาวาสวดสวนแกว จงหวดนนทบร ทรเรมด าเนนงานมาตงแต พ.ศ. 2529 และมผเขามาขอรบการสงเคราะหในโครงการตาง ๆ ของมลนธสวนแกวจ านวนมาก ในระยะแรกของการด าเนนงานกมกระแสวพากษวจารณจากสาธารณชนเชนกนวาทานท าในสงทมใชกจของสงฆ และเปนการท างานซ าซอนกบภาครฐ แตค าวจารณเหลานนไมไดท าใหพระราชธรรมนเทศเกดความทอถอย ยงคงท างานหนกตอไปเพอสงคม จะเหนไดจากการตงโครงการตาง ๆ ของมลนธสวนแกว จ านวน 18 โครงการ เปนการแสดงใหเหนความเอออาทรตอเพอนมนษยทกระดบชนทประสบเคราะหกรรมตาง ๆ (ประวตและผลงานพระราชธรรมนเทศ (พระพยอม กลยาโณ) มลนธสวนแกว. มปป.)

ปจจบนคนเรมเปรยบเทยบกจกรรมของพระสงฆและสถาบนทางพระพทธศาสนากบนกบวชในศาสนาอนในแงทวานอกจากการสอนศลธรรมใหแกเดกนกเรยนในบางโอกาส และแสดงพระธรรมเทศนาแกชาวบานแลว พระสงฆไมคอยไดชวยเหลอประชาชนมากนก ทงนเพราะวดกมไดเปนศนยกลางของการเรยนรเชนในอดตอกตอไป ดงนนจงมความเหนจากบางฝายวา บทบาทดานการสงคมสงเคราะหของสงฆนาจะเปนผลดแกพระพทธศาสนามากกวาผลเสย ทงนมตวอยางจากกจกรรมของนกบวชของพระพทธศาสนาฝายมหายานทมการด าเนนการในลกษณะของมลนธเพอชวยเหลอประชาชนทไดรบความเดอดรอน เชน Compassion Relief Tzu Chi Foundation ทกอตงโดยแมช Cheng Yen ในไตหวน มโครงการหลกดานยา การศกษา การบรจาคไขกระดก เปนตน (Shih Cheng Yen: 2008) ในประเทศไทยกมตวอยางงานสงเคราะห

4

ประชาชนทพระสงฆเปนผด าเนนการและไดรบการสนบสนนจากรฐบาลบางสวน เชน การสรางโรงพยาบาลบางปลามาขนาด 60 เตยง และอปกรณจ าเปนในโรงพยาบาล ของพระวมลภาวนานสฐ ว. เจาอาวาสวดกลาง อ าเภอบางปลามา จงหวดสพรรณบร ไดรบการสนบสนนในเบองตนดานงบประมาณจากกระทรวงสาธารณสข ขณะทคาใชจายสวนใหญไดมาจากการบรจาคของพระวมลภาวนานสฐ ว. ญาตโยมและผมจตศรทธา ปจจบนยกใหทางราชการไปแลว (เอกสารของวดกลาง, มปป. และ Nakasone: 2008)

หลวงตาปพนพชร จรธมโม เจาอาวาสวดค าประมง จงหวดสกลนคร เปนพระสงฆอกรปหนงทด าเนนงานดานสงเคราะหประชาชนดวยการจดตง ‛อโรคยาศาล‛ ขนในป พ.ศ. 2548 เปนสถานอภบาลผปวยมะเรงทเยยวยาผปวยทงทางจตใจและรางกายโดยผปวยไมตองเสยคารกษา คายา คาทพก คาแพทยและพยาบาลแตประการใด ความเสยสละและเปยมดวยเมตตาธรรมของทานท าใหวดค าประมงเปนทรจกมากขนเรอย ๆ ในเรองการพยาบาลผปวยมะเรง ทานเจาอาวาสใหเหตผลวาการกอตงอโรคยาศาลเพอตองการตอบแทนบญคณพระพทธศาสนาและชาตบานเมอง เปนการชวยเหลอเพอนมนษยทกชาต ทกศาสนาทมความทกขเพราะความเจบปวยโดยเฉพาะโรคมะเรง ปจจบนมผปวยทงคนไทยและคนตางชาตเขารบการบ าบดรกษามากกวา 1,600 คน (http://www.khampramong.org)

นอกจากนนงานสงคมสงเคราะหทวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาบางแหงกระท ามไดจ ากดอยเฉพาะการสงเคราะหเพอนมนษยดวยกนเทานน แตยงเผอแผออกไปถงสตวทงหลายดวย ตวอยางเชนวดเวฬวนาราม จงหวดล าปาง วดเรมจากการดแลสนขจรจดทมาอยทวดแตในเวลาตอมามชาวบานน าสนขมาทงไวในวด พระมหาวชย อคคเตโช เจาอาวาสวดจงรบภาระดแลสนขรวม 400 กวาตว แมวอก 40 กวาตว (http://www.watwaru.com) ตวอยางเหลานยอมแสดงใหเหนวางานสงเคราะหดงกลาวเปนทยอมรบของสาธารณชนได จากความเหนตางกนขางตนเกยวกบบทบาทของสถาบนทางพระพทธศาสนาดานงานสงคมสงเคราะห จงเปนเรองทสมควรศกษาวางานสงคมสงเคราะหทพระสงฆและมลนธทวดเปนผด าเนนการควรพจารณาอยางไร มปญหาและอปสรรคอะไรบาง และความพยายามในการแกปญหาเหลานนเปนไปในลกษณะใด ทงนโดยพจารณาจากกจกรรมและโครงการตาง ๆ ของพระสงฆทส าคญบางรป พรอมกบทศนะของนกวชาการทางดานพระพทธศาสนา อนงการวจยนอาจครอบคลมถงองคกร สมาคม หรอมลนธทางพระพทธศาสนาทด าเนนการโดยแมช หรอคฤหสถดวยในแงทวางานสงคมสงเคราะหโดยแมชหรอคฤหสถอาจเปนทางเลอกทเหมาะสมกวา ในกรณทผลการวจยโนมไปในทางทวาพระสงฆหรอมลนธของวดไมควรท างานสงคมสงเคราะห

5

2. วตถประสงคของการวจย

1. เพอศกษาบทบาทของสถาบนทางพระพทธศาสนาในการท างานสงคมสงเคราะห 2. เพอประเมนประสทธภาพและความส าเรจของสถาบนทางพระพทธศาสนาตามทไดศกษามาแลว 3. เอกสารและงานวจยทเกยวของ เอกสารและงานวจยทเกยวของกบบทบาทของพระสงฆและสถาบนทางพระพทธศาสนากบงานสงคมสงเคราะหในประเทศไทยมกกลาววา ‚พระพทธศาสนาเปนศาสนาเพอการสงคมสงเคราะหแนนอน‛ แตการสงคมสงเคราะหในใจความดงกลาวมกมความหมายในลกษณะของการชวยเหลอดานพฒนาจตใจและปญญาเพยงดานเดยว หรอบางครงกหมายรวมทงการสงเคราะหดานจตใจและดานวตถพรอมกน การพจารณาเอกสารและงานวจยท เกยวของจะเนนประเดนการสงเคราะหตอสาธารณชนมากกวาดานการเผยแผและอบรมสงสอนธรรม ดงน พระสาสนโสภณ วดบวรนเวศวหาร (2514) มความเหนวา ในภาพรวมแมพระพทธศาสนาจะมโลกตรธรรมซงเปนธรรมทไมเออตอสงคม แตกมโลกยธรรมซงมค าสงสอนทเปนประโยชนตอสงคม ท าใหคนอยรวมกนในสงคมไดอยางมความสขและท าใหสงคมเจรญตอไป ในดานงานสงคมสงเคราะหทเหนไดชดคอ คณะสงฆไดมสวนชวยการศกษาของชาตมาแตโบราณกาล แตเปนการกระท าเฉพาะบคคล เฉพาะวด มใชเปนของหลวงหรอของแผนดน จนกระทงสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวจงไดมการเผยแผพระพทธศาสนาใหถงพระสงฆและประชาชนทวไปทวราชอาณาจกร คณะสงฆในเวลาตอมากไดด าเนนรอยตามและขยายงานออกไปจนมวทยาลยสงฆ (มหาวทยาลยสงฆ ในปจจบน) และงานธรรมทต เปนตน

คามหโณ (2519) มความเหนคลอยตามความคดแบบจารตทวา การสงเคราะหประชาชนของพระสงฆท าไดดวยการอบรมสงสอนและเผยแผธรรมะ และเปนทพงใหความรมเยนดานจตใจ แตไดเพมเตมความคดเรอง ‚สงคหวตถ 4‛ ซงเปนค าสอนทมงชวยเหลอประชาชนใหมความผกพนกนดวย ‚ทาน ปยวาจา อตถจรยา และ สมานตตตา‛

พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต) กลาวถงบทบาทของวดในประเทศไทยตงแตอดตวามหลายดานทนอกเหนอจากการเผยแผพระธรรม ประกอบพธกรรมทางศาสนา และอบรมศลธรรม

6

เนองจากวดยงเปนศนยกลางของชมชน เปนสมบตรวมกนของชาวบานในหมบานนน ๆ ในสวนบทบาทของวดทเกยวของกบงานสงคมสงเคราะหสรปไดดงน

1. เปนสถานศกษาส าหรบชาวบานสงกลบตรมาอยรบใชพระ รบการฝกอบรมทางศลธรรมและเลาเรยนวชาการตาง ๆ ตามทมสอนสมยนน 2. เปนสถานสงเคราะหทบตรหลานชาวบานยากจนไดมาอาศยเลยงชวตอย และศกษาเลาเรยนดวย ตลอดถงผใหญทขดสนมาอาศยเลยงชพ 3. เปนสถานพยาบาลทแจกจายบอกยาและรกษาผเจบปวยตามภมรของคนสมยนน 4. เปนทพกคนเดนทาง 5. เปนสโมสร ทชาวบานมาพบปะสงสรรค หยอนใจหาความรเพมเตม 6. เปนสถานบนเทง ทจดงานเทศกาล และมหรสพตาง ๆ ส าหรบชาวบานทงหมด 7. เปนทไกลเกลยขอพพาท เปนทปรกษา แกปญหาชวตครอบครว และความทกขตาง ๆ 8. เปนศนยกลางศลปวฒนธรรม ทรวบรวมศลปกรรมตาง ๆ ของชาต ตลอดจนเปนเสมอนพพธภณฑ 9. เปนคลงพสด ส าหรบเกบของใชตาง ๆ ซงชาวบานจะไดใชรวมกนเมอมงานทวด หรอยมไปใชเมอตนมงาน 10. เปนศนยกลางการบรหารหรอปกครอง ทก านนหรอผใหญบานจะเรยกลกบานมาประชมกนบอกแจงกจการตาง ๆ (ในยามสงคราม อาจใชเปนทชมนมทหารดวย) พระราชวรมน (2530: 11-12)

จะเหนวาหนาทดานสงเคราะหของพระสงฆไทยในอดตทเหนไดชดทสดนาจะเปนดานการใหทพกอาศยและใหการอบรมศกษาสงสอนบตรหลานชาวบานมากกวาดานอน สวนการท าหนาทเปนสถานพยาบาลคงมไดหมายถงการสรางสขศาลาหรอโรงพยาบาลตามความเขาใจในปจจบน แตนาจะเปนลกษณะของการทพระสงฆชวยเหลอชาวบานทเจบปวยตามความรและภมปญญาของตนมากกวา นอกจากนนการทชาวบานมาใชวดเปนสถานทพบปะสงสรรค และหยอนใจ หรอ เปนสถานจดงานเทศกาลและมหรสพตาง ๆ เปนศนยกลางการบรหารงานดานการปกครองทก านนหรอ ผใหญบานใชประชมชาวบาน อาจถอวาวดสงเคราะหชาวบานทางออม เนองจากชาวบานไดมาใชสถานทของวดเปนครงเปนคราวเทานน

เนองจากปจจบนรฐไดเขามาบรหารจดการดานการสงเคราะหตาง ๆ ทวดและพระสงฆเคยปฏบตมาเกอบทกดาน ไมวาจะเปนสถานศกษา พพธภณฑ สถานพยาบาล สถานสงเคราะห

7

และทพกคนเดนทาง รวมทงการเปนศนยกลางการบรหารงานดานปกครอง จงดเหมอนวาบทบาทและหนาทของพระสงฆและวดในอดตในฐานะศนยกลางของชมชนเลอนหายไป ในงานวจยของเนาวรกษ แสนสพรรณ (2545) พบวาการเปลยนแปลงบทบาทและรปแบบการใหบรการชมชนของวดในเขตเมองเปนการเปลยนแปลงเฉพาะเรองปลกยอย แตโดยหลกใหญแลวยงพยายามยดแนวปฏบตเชนเดยวกบวดในอดตไดกระท า เพยงแตไมไดมบทบาทเตมทเหมอนในอดต เชนดานการเปนสถานศกษาและสงคมสงเคราะห นอกจากนนวดยงเปนทพงทางจตวญญาณของประชาชนพอสมควร ส าหรบการอบรมสงสอนจรยธรรม ประชาชนคดวาเปนหนาทของโรงเรยนหรอสถานศกษามากกวา สวนความคดของประชาชนทวไปยงมแนวโนมในทางลบตอบทบาทดานการสงคมสงเคราะหบาง ตวอยางเชน วดสวนแกว ถงแมวาชาวบานสวนใหญพอใจกบบทบาทดานการพฒนาสงคมของวดสวนแกว แตชาวบานรอบวดจ านวนหนงยงมความเหนวาวดควรท าใหพอเหมาะกบขอบเขตทวดควรจะท า เพราะมฉะนนจะท าใหวดเขาไปเกยวของกบทางโลกมากเกนไปและคนภายนอกอาจมองวาเปนเรองของผลประโยชนมากขน 4. วธด าเนนการวจย

งานวจยเปนการวจยเชงคณภาพ ประกอบดวย 1. วจยเอกสารไดแกการศกษาหลกค าสอนของพระพทธศาสนาทวาดวยบทบาทในการ

สงคมสงเคราะห เพอใหทราบในเบองตนวาในทางทฤษฎ พระพทธศาสนาพจารณาปญหานอยางไร โดยแยกออกเปนสองฝาย คอฝายนกบวช กบฝายผครองเรอน และศกษาเอกสารของสถาบนทางพระพทธศาสนาทด าเนนงานสงคมสงเคราะห

2. วจยภาคสนามไดแกการรวบรวมขอมลเกยวกบบทบาท และผลงานของสถาบนทางพระพทธศาสนาทส าคญซงเลอกแบบเจาะจงโดยการสมภาษณ เจาอาวาส หรอผทรบผดชอบ และผทเกยวของกบกจกรรมของวดหรอมลนธของสถาบนทางพระพทธศาสนาทมกจกรรมดานสงคมสงเคราะห รวมทงสมภาษณนกวชาการและบคคลทวไปเพอประกอบการพจารณา 5. ขอบเขตของโครงการวจย

งานวจยนก าหนดขอบเขตการศกษางานสงคมสงเคราะหทด าเนนการโดยสถาบนทาง

พระพทธศาสนาในปจจบน ซงอาจหมายถงวด พระสงฆ มลนธ สมาคมหรอองคกรทด าเนนการ

8

โดยนกบวชหรอคฤหสถ โดยเกบตวอยางขอมลจากวดและมลนธทมกจกรรมดานสงคมสงเคราะหในเขตกรงเทพมหานคร ปรมณฑล และจงหวดใกลเคยงจ านวน 6 แหง ไดแก 1. วดกลาง อ าเภอบางปลามา จงหวดสพรรณบร 2. วดโบสถวรดตถ อ าเภอปาโมก จงหวดอางทอง 3. วดทงเหยง อ าเภอพนสนคม จงหวดชลบร 4. วดพระบาทน าพ อ าเภอเมอง จงหวดลพบร 5. วดสวนแกว อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร 6. เสถยรธรรมสถาน เขตบางเขน กรงเทพมหานคร 6. ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ความรความเขาใจเกยวกบงานสงคมสงเคราะห รวมทงทศนคตของนกวชาการและของสาธารณชนตอบทบาทของสถาบนทางพระพทธศาสนาดานงานสงคมสงเคราะห 2. ขอเสนอแนะแนวทางการแกปญหาของสถาบนทางพระพทธศาสนาดานงานสงคมสงเคราะห

บทท 2

มโนทศนและบทบาทของรฐกบสงคม/ชมชนในงานสงคมสงเคราะห

ปจจบนในประเทศไทย จะพบวามวด สถาบนของนกบวชในพระพทธศาสนาและศาสนาอน มลนธ และองคกรเอกชนอาสาสมครตาง ๆ ด าเนนงานดานสงคมสงเคราะหแกชมชน/สงคมในลกษณะทแตกตางกน บางองคกรเปนการท างานแกปญหาเฉพาะกจ บางองคกรด าเนนงานระยะยาว ดงนนเพอใหเกดความเขาใจเกยวกบบทบาทของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาดานงานสงคมสงเคราะห ในบทนจะเสนอความคดพนฐานทเกยวของ 3 ประเดนไดแก ความหมายของการสงคมสงเคราะห หนาทและบทบาทของรฐดานการสงคมสงเคราะห บทบาทของชมชนและองคกรเอกชนดานการสงคมสงเคราะห

1. ความหมายและความส าคญของการสงคมสงเคราะห (Social Work)

1.1 ความหมายของการสงคมสงเคราะห

การสงคมสงเคราะหมความหมายกวาง นกวชาการและผทรงคณวฒอธบายความหมายไวหลายดาน คลายกนบาง คาบเกยวกนบาง หรอตางกนในรายละเอยด ดงตวอยางตอไปน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลปจจบน ทรงมพระราชด ารสในพธเปดการประชมการสงคมสงเคราะหแหงชาต ครงท 2 เมอวนท 26 มนาคม 2505 ความวา

การสงคมสงเคราะหนน มความหมายกวางขวางมาก กนความถงการด าเนนการทกอยางทจะชวยเกอกลเพอนมนษย หรอกลมชนทรวมกนเปนสงคม เปนชาต และผไมสามารถชวยตวเองได ใหมความสขทงทางกายและจต ใจ ใหไดมปจจยอนจ าเปนแกการครองชพคอ อาหาร เครองนงหม ทอย อาศย และการบ าบดโรคภยไขเจบ ไดรบการศกษาอบรมตามควร ตลอดจนมความรทจะน ามาเลยงชพโดยสจรต เพอความเรยบรอยและความเปนปกแผนของสงคม (Thai Junior Encyclopedia Project http://kanchanapisek.or.th)

10

คณะกรรมการสงเสรมสวสดการสงคมแหงชาต ไดอธบายความหมายของการสงคมสงเคราะหไวในแผนพฒนางานสวสดการสงคมและสงคมสงเคราะหแหงชาตฉบบท 4 (พ.ศ. 2545-2549) ดงน

สงคมสงเคราะห หมายถง ศาสตรและศลปทางวชาชพในการปองกน แกไข ฟนฟ และพฒนาบคคล กลม ชมชน ทงทประสบและไมประสบปญหาความเดอดรอน ใหสามารถปฏบตหนาททางสงคมเพอชวยเหลอตนเอง ครอบครวและชมชน ตลอดจนสามารถปรบตนเองใหเขากบสภาพแวดลอม เพอชวตความเปนอยทดในสงคมตอไป (http://www.dsdw.go.th)

รองศาสตราจารยนนทนย ไชยสต อดตคณบดคณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลย ธรรมศาสตร อธบายวา

การสงคมสงเคราะหหมายถง การจดใหมมาตรการตางๆ เพอปองกนและแกไขปญหาความเดอดรอนของประชาชนเปนรายบคคล เปนกลมหรอทงชมชน โดยใช

หลกทฤษฎของการสงคมสงเคราะหเปนแนวปฏบต . . . กลาวคอใชหลกการ วธการและกระบวนการของการสงคมสงเคราะหซงไมใชเพยงแคหยบยนสงทผมปญหาตองการแลวถอวาการใหเปนบรการทางสงคมสงเคราะหแลว (อางในทศนย ลกขณาภชนชช 2542: 5)

พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต) อธบายความหมายของการสงคมสงเคราะหไวใน ‚คนสความหมายแทของสงคมสงเคราะห,‛ นตยสารการประชาสงเคราะห มใจความตรงกนกบรองศาสตราจารยนนทนย ไชยสต ทเหนวาการสงคมสงเคราะหไมใชเพยงการเอาสงของ ทรพยสน หรอบรการไปใหเทานน พระเทพเวทมความเหนเพมอกวา การสงคมสงเคราะหหมายถงการท าใหสงคมมความผกพนกน ยดเหนยวกนไว

ตามศพท (สงคมสงเคราะห) แปลงายๆ วา การสงเคราะหสงคม แตถาจะแปลใหลกกวานน กมความหมายทางธรรม สงเคราะห ค าบาลเปน สงคห (สงคห) แปลวา ประมวล รวบรวม จบมา รวมเขาดวยกน ยดเหนยวจตใจใหรวมกนเปนหนง ผกใจกนไว สงคห ทแปลวา ยดเขาไวดวยกนนน หมายถง ยดในแงนามธรรมและยดในแงรปธรรม ทางนามธรรม คอ ยดเหนยวผกจตใจใหรวมกนเปนหนง ทางรปธรรม คอ ใหคนมารวมกน ประสานเขาดวยกน ดงนน ความมงหมายของสงคมสงเคราะห จงไมใชเปนเพยงเอาอะไรไปใหเขา ไมใชเอาบรการไปให เอาทรพยสนเงนทองไปให แต

11

หมายถงท าใหสงคมรวมใจกน ผนกยดเหนยวกนไวใหได ถามองในแงน หนาทของเรา จงไมใชเปนเพยงเอาอะไรไปหยบยนให

(พระเทพเวท 2532: 69-73)

วนทนย วาสกะสน มความเหนวาการใหความหมายของพระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต)สะทอนคณคาของการสงคมสงเคราะหไดตรงและชดเจน สอดคลองกบหลกการสงคมสงเคราะหสากลในเชงวชาชพ เนองจากการท างานสงคมสงเคราะหมใชการ ‚ท าให‛ แตเปนการ ‚ท างานดวยกน‛ หรอเปนการชวยมนษยในฐานะเพอนมนษยดวยกนอยางเทาเทยม หรอเปน ‚การชวยเขาเพอใหชวยตนเองได‛ ค ากลาวนสะทอนใหเหนความเชอทวา มนษยทกคนมศกยภาพทจะพงตนเองได (วนทนย วาสกะสน 2547:29)

จากใจความทยกมาขางตนสามารถสรปไดวาการสงคมสงเคราะหครอบคลมการกระท าหรองานทตองการชวยเหลอเกอกลผทไมสามารถชวยเหลอตนเองไดทงดานวตถ สงของ การบรการ ฯลฯ เพอใหพวกเขาเหลานนสามารถด ารงชวตอยและสามารถชวยเหลอตนเองตอไปไดโดยไมตองพงพาผอน การสงคมสงเคราะหจงยดเหนยวใจคนในสงคมไวและท าใหสงคมมความสงบสข

1.2 ความส าคญของการสงคมสงเคราะห

จากความหมายของการสงคมสงเคราะหแสดงใหเหนวาการสงคมสงเคราะหเปนการท างานอยางครอบคลมกวางขวาง มลกษณะเชงบรณาการทางสงคม การสงคมสงเคราะหจงมความส าคญเปนอยางยง เพราะเปนประโยชนไมเพยงแตสามารถชวยเหลอบคคลทไดรบความเดอดรอนเทานน แตยงท าใหประชาชนในชมชน/สงคมประสานสมพนธตอกนผานกจกรรมหรอโครงการดานสงคมสงเคราะหตาง ๆ การสงคมสงเคราะหจงมสวนชวยในการแกไขปญหาความแตกแยกในสงคม และพฒนาคนในสงคมใหสามารถชวยเหลอตนเอง ครอบครว และชวยสงคมไดในขณะเดยวกน

1.3 วธการปฏบตงานสงคมสงเคราะห

วธการปฏบตงานทถอวาเปนพนฐานการท างานสงคมสงเคราะหตงแตอดตจนถงปจจบนมหลายวธ ไดแก การสงคมสงเคราะหเฉพาะราย (Social Case Work) การสงคมสงเคราะหกลมชน (Social Group Work) หรอการสงคมสงเคราะหชมชน (Community Work) การจดระเบยบชมชน (Community Organization) การบรหารงานสงคมสงเคราะห (Social Work Administration) และ

12

การวจยทางสงคมศาสตร (Social Work Research)1 ในทน จะสรปเฉพาะการสงคมสงเคราะหทอยในรปของการชวยเหลอบคคล 3 กลม ดงน

การสงคมสงเคราะหเฉพาะรายเปนวธการปฏบตงานทมงแกไขตวผเดอดรอนแตละรายและรวมทงครอบครวของบคคลนนโดยตรง เชน ปญหาสขภาพ การใหความชวยเหลอดานการเงน บรการสงคมตามความจ าเปน

การสงคมสงเคราะหกลมชน เปน ‚การใหความชวยเหลอโดยใช กระบวนการกลม จงเปนการท าใหบคคลไดรบการปรบปรง เปลยนแปลงและพฒนาศกยภาพดวยกจกรรมและอทธพลของกลม‛ เชน ตงหนวยงานใหบรการสงคมในชมชนคนยากจน หรอท างานรวมกนคนยากจนทงชมชน

การสงคมสงเคราะหชมชน (Community Work) หรอการจดระเบยบชมชน (Community Organization) (ดค าอธบายในขอ 2 ขางลาง)

2. ความหมายของชมชนและการสงคมสงเคราะหชมชน

2.1 ความหมายของ “ชมชน”

คนทวไปมกเขาใจวาชมชนแบงออกได เปน 2 แบบคอ สงคมเมองกบสงคมชนบท แตในปจจบน ชมชนมความหมายกวางกวานน สรชย หวนแกว อธบายวา

ในระยะหลงประมาณ 3 ทศวรรษมาน ผลการวจยของวชาการวงสงคมวทยาและการพนจพจารณาทางทฤษฎตาง ๆ ในโลกสวนสอถงบรรยากาศในการทบทวนใหม เชนในยโรป อเมรกา อนเดย และญปน กปรากฏชดเจนมากขนวา การพจารณาแบบทวทศนทแบงความเปนชนบทความเปนเมองเปนสองขว เปนเมองกบชนบททมลกษณะตายตวนนงายดายเกนไป และไมมคณประโยชนตอการท าความเขาใจความเปนจรงทางสงคมไดดเทาทควร ทงนเพราะความแตกตางระหวางความเปนเมองและชนบทนนมใชขาวกบด า หากเปนองศาของความเขมขน ในขณะเดยวกนกระแสความเปลยนแปลงในโลกปจจบนกท าใหสงทเรยกวาความเปนเมองกบชนบทนนมอทธพลตอกน . . .

1 โปรดดรายละเอยดใน วนทนย วาสกะสน สรางครตน วศนารมณ ดร.กตพฒน นนทปทมะดล. ความรทวไป

เกยวกบสวสดการสงคมและสงคมสงเคราะห. (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2547), หนา 45-59.

13

ในบรบทแหงโลกาภวตนน ปรากฏการณ ‚ชมชน‛ นไดเกดมตใหมขนหลายประการ มการกอรปกอรางของชมชนขนใหมหลายรปแบบภายใตเงอนไขใหม ๆ ของการสอสารและเทคโนโลย โทรคมนาคม รวมทง ชมชนเหมอนจรง (virtual community) ตาง ๆ นน ในบางกรณการมพนทในทางกายภาพไมมความส าคญ แตในบางกรณยงตองยดพนทบาง แตกไมไดขดวงจ ากดแตภายในประเทศเชนแตกอน (สรชย หวนแกว 2543: 29-32)

จะเหนวาปจจบนการแบงความเปนเมองกบชนบททแยกกนอยางตายตวไดรบการยอมรบนอยลง ทงนเนองจากความแตกตางในวถชวตระหวางกลมสงคมมไดเกดจากท าเลทตงซงเปนปจจยทางภมศาสตรแตประการเดยว แตปจจยดานเศรษฐกจและสงคมทงในระดบชาตและระดบโลกไดเขามามบทบาทท าใหวถชวตของคนเปลยนไป

2.2 ความหมายของ “ชมชน” ในงานสงคมสงเคราะห

ค าวา ‚ชมชน‛ ตามความหมายของนกสงคมสงเคราะหแบงไดเปน 2 ประเภท ไดแก ชมชนตามพนท (Place or Geographical Area) และ ชมชนตามหนาท (Interest Groups of Functional Community) แตในทางปฏบต การท างานสงคมสงเคราะหยอมเกยวของกบ ‚ชมชน‛ ทงสองประเภท ทศนย ลกขณาภชนชช อธบายชมชนทงสองประเภทดงน

ชมชนตามพนท (Place or Geographical Areas) ไดแก หมบาน ต าบล อ าเภอ จงหวด ประเทศ นานาประเทศ โลก ซงถอขนาดพนทและจ านวนประชากรเปนเกณฑ ชมชนตามหนาท (Interest Groups of Functional Community) ไดแก กลมบคคลทมารวมกนเพอวตถประสงค หรอผลประโยชนอยางใดอยางหนง หรอ การรวมกลมบคคลทมหนาทางสงคมหรอสถานภาพเดยวกนเขาไวเปนชมชนเดยวกน เชน กลมเดก เยาวชน สตร กลมพอคาแมคา หาบเรแผงลอย กลมสหภาพแรงงาน กลมผบรโภค กลมชาวนา กลมลกจางแรงงาน กลมผประกอบการคา กลมผสงอาย กลมแมช และอน ๆ

ในบางกรณ ผปฏบตงานสงคมสงเคราะหชมชนจ าเปนตองจ าเปนตองตดตอสมพนธเกยวของกบชมชนทงสองประเภทในขณะเดยวกน เชน การท างานรวมกบกลมเดก-เยาวชน–สตรในหมบาน เพอจดกจกรรมหรอโครงการตาง ๆ อาท

การอบรมผน าเยาวชน การสงเสรมอาชพสตร . . . การจ าแนกลกษณะของชมชนดงกลาวน จงเปนการจ าแนกในเชงการสรางความรความเขาใจถงขอบเขตของการ

14

เขาไปท างานรวมกบชมชนตอไปไดอยางถกตองตามหลกและวธการของการสงคมสงเคราะหชมชน (ทศนย ลกขณาภชนชช 2542: 126) 2.3 การสงคมสงเคราะหชมชน

การสงคมสงเคราะหชมชน เปนกระบวนการระหวางกลม (intergroup process) ทท าใหชมชนเกดความตระหนกในปญหาสงคมทเผชญหนาอย และชมชนไดใชทรพยากรใหเกดประโยชนในการปองกนปญหาทมผลกระทบตอทงชมชนและเพอความสขของประชาชนโดยสวนรวม (Garvin and Tropman 1991:184)

จากค าจ ากดความของ Garvin and Tropman จะเหนวาสงส าคญของการสงคมสงเคราะหชมชนคอ การท าใหคนในชมชนมความรตระหนกถงปญหาของชมชน และการใชทรพยากรของชมชน ไมวาจะเปนดานทน คน บรการ องคกรตาง ๆ ใหสามารถสนองตอบความตองการของชมชน (social needs) โดยสวนรวมไดอยางมประสทธภาพ งานสงเคราะหชมชนจงเปนงานทองคกร มลนธ สถาบน หรอบคคล ฯลฯ เขาไปด าเนนการใหความชวยเหลอประชาชนในชมชนในเรองใดเรองหนงหรอหลายเรองรวมกน โดยมวตถประสงค เพอชวยใหประชาชนในชมชนนนมความเปนอยดขน และมคณภาพชวตสงขน สามารถพงพาตนเองได และสามารถชวยเหลอเพอนบานและประชาชนในชมชนได ดวยเหตน ‚การสงคมสงเคราะหชมชนจงเปนวธการหนงทจะน าไปสการสรางสวสดการทางสงคม และการพฒนาสงคมของประเทศได‛ (ทศนย ลกขณาภชนชช 2545:123)

ในประเทศไทยการสงคมสงเคราะหไมปรากฏหลกฐานชดเจนวาเรมขนตงแตเมอใด แตถาพจารณาแนวความคดของการสงเคราะหชมชนทกลาวถงการระดมทรพยากรในชมชนหรอการท างานรวมกนระหวางกลมบคคลเพอชวยเหลอเกอกลกน ตอบสนองความตองการของคนในชมชนดานสวสดการสงคม รวมทงการพฒนาคณภาพชวต จะพบวาการสงคมสงเคราะหในประเทศไทยมมานานแลว เพยงแตไมไดเปนการบรหารจดการของรฐหรอของเอกชนแบบทท ากนในทกวนน ในสมยกอนเราสามารถเหนการสงคมสงเคราะหบคคลหรอชมชนผานทางจารตประเพณและศาสนา เชน วดและพระภกษสงฆ ก านน ผใหญบาน นายอ าเภอ คร ฯลฯ คหบด ผมจตกศล มกจะใหความชวยเหลอแกผเดอดรอนทเขามาขอความชวยเหลอดานปจจยสทจ าเปนบาง ใหค าแนะน าในการประกอบอาชพ หรอจดการบรการตาง ๆ ถากลมบคคลเหลานไมสามารถใหความชวยเหลอดวยตนเองได กอาจไปขอความชวยเหลอจากผอนทสามารถชวยได การท างานใน

15

ลกษณะนท าใหเกดการประสานงานกน มความรวมมอซงกนและกน และคอย ๆ ขยายตวมาเปนการท ากจกรรมตาง ๆ เพอชวยเหลอคนในชมชนตามความเหมาะสม

การสงคมสงเคราะหของประเทศไทยพฒนาเปนระบบมากขนเมอมการจดตงคณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตรเปนผรบผดชอบในการผลตนกสงคมสงเคราะหวชาชพในป พ.ศ. 2497 และตอมาในป 2503 มการจดตงสภาสงคมสงเคราะหแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภ เปนองคกรภาคเอกชนทท าหนาทในการสงเสรมและประสานการด าเนนงานสงคมสงเคราะหทงของรฐบาลและเอกชน มบทบาทในการบ าบดและบรรเทาทกขยากของผเดอดรอน ปจจบนสภาสงคมสงเคราะหแหงประเทศไทยมองคการสมาชกทวประเทศ ไดแกมลนธ สมาคม สโมสร ศนยชมชน ฯลฯ 3. หนาทและบทบาทของรฐดานการสงคมสงเคราะห ปรากฏการณอยางหนงทเหนไดชดในสงคมไทยขณะนไดแกปญหาทางสงคมทเพมมากขน อาท ปญหาเดกถกทอดทง เดกดอยโอกาส ปญหาอาชญากรรม ปญหาโสเภณ ปญหายาเสพตด ปญหาความยากจน ปญหาคนวางงาน คนพการ และผสงอาย งานสงคมสงเคราะหเปนงานดานบรการทเกยวของกบมนษยตงแตเกดจนตาย เปนการจดบรการใหทงผทมปญหาหรอไมมปญหา เปนงานทชวยใหบคคลสามารถชวยตนเองและด าเนนชวตอยในสงคมตอไปไดและมสวนชวยพฒนาสงคม/ชมชนไดตามก าลงความสามารถของตน ในประเทศไทยหนวยงานทใหบรการดานสงคมสงเคราะหม 2 สวนคอภาครฐ และภาคเอกชน ส าหรบภาครฐ หนวยงานทมหนาทและความรบผดชอบเกยวกบสวสดภาพและความผาสกของประชาชนโดยตรงไดแก กรมพฒนาสงคมและสวสดการ สงกดกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย สวนหนวยงานทเขามามสวนรวมกบการสงคมสงเคราะหในระดบทองถนไดแก กรมสงเสรมการปกครองทองถน สงกดกระทรวงมหาดไทย ซงเปนหนวยงานทก ากบดแลองคกรปกครองสวนทองถน เชน องคการบรหารสวนจงหวด องคการบรหารสวนต าบล เทศบาล เมองพทยา เปนตน

3.1 การสงคมสงเคราะหทด าเนนงานโดยกรมพฒนาสงคมและสวสดการ

งานสงคมสงเคราะหภาครฐภายใตความรบผดชอบของกรมพฒนาสงคมและสวสดการ กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยในปจจบนมความเปนมาถอยกลบไปถง พ.ศ

16

2476 เมอมการตงแผนกจดหางาน ของกระทรวงเศรษฐการ ตอมาในป พ.ศ. 2483 กองอาชพสงเคราะห กองประชาสงเคราะห สงกดกระทรวงมหาดไทย เปนผรบผดชอบ หลงจากนนมการจดตงกรมแรงงาน กระทรวงแรงงานและสวสดการสงคม และ ฯลฯ จะเหนวาหนวยงานทรบผดชอบการสงคมสงเคราะหภาครฐปรบเปลยนไปตามระบบการบรหารของรฐในแตละยคแตละสมย จนกระทงเมอมการปฏรประบบบรหารภาครฐในป พ.ศ. 2542 มการจดตงกรมพฒนาสงคมและสวสดการขนเพอรบผดชอบภารกจของ กรมประชาสงเคราะห กระทรวงแรงงานและสวสดการสงคม และกรมการเรงรดพฒนาชนบท กระทรวงมหาดไทยเฉพาะในสวนงานสงเสรมอาชพและรายได โดยมภารกจตามกฎกระทรวงแบงสวนราชการกรมพฒนาสงคมและสวสดการ กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย พ.ศ. 2545

ภารกจของกรมพฒนาสงคมและสวสดการมดงตอไปน

กรมพฒนาสงคมและสวสดการมภารกจเกยวกบการใหบรการสวสดการสงคม การสงคมสงเคราะหแกผดอยโอกาส ผยากไร คนไรทพง ผประสบปญหาทางสงคม และการประสานงานสงตอหนวยงานทเกยวของ รวมทงการสงเสรมสนบสนนใหชมชนและทองถนจดสวสดการสงคม เพอใหกลมเปาหมายทมปญหาทางสงคมสามารถด ารงชวตและพงตนเองไดอยางมศกดศรของความเปนมนษย (http://www.m-society.go.th)

งานสวนทเกยวของกบการสงคมสงเคราะหทกรมพฒนาสงคมและสวสดการไดแกการชวยเหลอและแกไขปญหาของประชาชนในรปแบบของ สถานสงเคราะห สถานแรกรบ สถานคมครอง และศนยตางๆ ส าหรบเดกและเยาวชน สตร ผสงอาย คนพการ คนไรทพง ผตดเชอเอดส และชาวไทยภเขา ดงตวอยางตอไปน

1. สถานสงเคราะหเดก 20 แหง 2. สถานแรกรบเดก 2 แหง 3. สถานสงเคราะหคนชรา 20 แหง 4. ศนยบรการทางสงคมผสงอาย/ศนยบรการผสงอาย 3 แหง 5. สถานสงเคราะหคนพการ 9 แหง 6. ศนยฟนฟอาชพคนพการ 9 แหง 7. สถานสงเคราะหคนไรทพง 9 แหง 8. สถานแรกรบคนไรทพง 2 แหง 9. สถานแรกรบ/คมครองและพฒนาอาชพ 4 แหง

17

10. ศนยสงเคราะหและฝกอาชพสตร 7 แหง 11. บานพกเดกและครอบครว 24 แหง

นอกจากนนยงมงานดานการใหบรการในชมชนส าหรบกลมเปาหมายดวย เชน การฝกอาชพตามความตองการของทองถน สงเสรมทกษะการรวมกลมประกอบอาชพ สงเคราะหเงนทนส าหรบประกอบอาชพ สงเสรมทกษะอาชพระยะสนแกเดกและเยาวชนในวยเรยน การจดคายพฒนาเดกและเยาวชน ฯลฯ ในภาพรวมดเหมอนวางานสงคมสงเคราะหทกรมพฒนาสงคมและสวสดการด าเนนอยมจ านวนมากและใหบรการเพอแกปญหาความเดอดรอนเกอบทกดานส าหรบกลมเปาหมายแตละกลม แตถาเทยบกบจ านวนคนในประเทศทยงเดอดรอนและตองการความชวยเหลอแลว งานทกรมพฒนาสงคมและสวสดการยงมปรมาณไมเพยงพอ และสถานทของสถานสงเคราะหเหลานนแมวาจะมอยทงในกรงเทพมหานครและตางจงหวด แตสวนใหญอยในเมองใหญ เชน เชยงใหม สงขลา ขอนแกน นครสวรรค ชลบร เปนตน การสงคมสงเคราะหมไดกระจายไปอยางทวถงทงประเทศ การเขาถงบรการเหลานของประชาชนทอาศยอยในพนทธรกนดารมขอจ ากดมาก ดวยเหตน รฐจงมนโยบายใหหนวยงานสวนทองถนซงไดแกองคกรปกครองสวนทองถนเขามามสวนรวมในการจดการสงคมสงเคราะหใหแกประชาชนโดยน าความคดเรองการใชชมชนเปนฐาน (Community-Based Approach) ในการบรหารจดการมาประยกตในการพฒนาคน ครอบครวและชมชน

3.2 การสงคมสงเคราะหทด าเนนงานโดยองคกรปกครองสวนทองถน

ตามพระราชบญญตก าหนดแผนและขนตอนการกระจายอ านาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถน พ.ศ. 2542 ‚องคกรปกครองสวนทองถน หมายความวา องคการบรหารสวนจงหวด เทศบาล องคการบรหารสวนต าบล กรงเทพมหานคร เมองพทยา และองคกรปกครองสวนทองถนอนทมกฎหมายจดตง‛ (ราชกจจานเบกษา เลม 116/ตอนท 114 ก/หนา 48/17 พฤศจกายน 2542) โดยอยภายใตการก ากบดแลของกรมสงเสรมการปกครองทองถน กระทรวงมหาดไทย

ในพระราชบญญตฉบบน การสงคมสงเคราะหประชาชนปรากฏอยในมาตรา 16 และมาตรา 17 ดงน

มาตรา 16 ให ‚เทศบาล เมองพทยา และองคการบรหารสวนต าบล มอ านาจหนาทในการจดระบบการบรการสาธารณะเพอประโยชนของประชาชนในทองถนของตนเอง ดงน

18

(9) การจดการศกษา (10) การสงคมสงเคราะห และการพฒนาคณภาพชวตเดก สตร คนชรา และผดอยโอกาส (11) การบ ารงรกษาศลปะ จารตประเพณ ภมปญญาทองถน และวฒนธรรมอนดของทองถน (14) การสงเสรมกฬา ฯลฯ‛ มาตรา 17 ‚ภายใตบงคบมาตรา 16 ใหองคการบรหารสวนจงหวด มอ านาจและหนาทในการจดระบบบรการสาธารณะเพอประโยชนของประชาชนในทองถนของตนเอง ดงน (6) การจดการศกษา (18) การสงเสรมการกฬา จารตประเพณ และวฒนธรรมอนดงามของทองถน (27) การสงคมสงเคราะห และการพฒนาคณภาพชวตเดก สตร คนชรา และผดอยโอกาส ฯลฯ‛

เมอพจารณาในดานกฎหมาย งานสงคมสงเคราะหภาครฐในดานตาง ๆ ภายใตความรบผดชอบขององคกรปกครองสวนทองถนนาจะมการกระจายสกลมเปาหมายทมภมล าเนาหรอทพกอาศยในทองถนทหางไกลจากชมชนใหญไดทวถงมากขน เพราะการใหการสงเคราะหจะเรมทชมชน การมสวนรวมของประชาชนในชมชน และความตองการของชมชนเปนหลก

เพอใหการท างานดานสงคมสงเคราะหประชาชนไดมาตรฐานทวประเทศ กรมสงเสรมการปกครองทองถน กระทรวงมหาดไทยไดก าหนดมาตรฐาน ตวชวด การบรการสาธารณะทกดานเพอใหองคกรปกครองสวนทองถนน าไปใชเปนแนวทางปฏบตในการจดบรการสาธารณะตามภารกจหนาทและภารกจทไดรบการถายโอนจากรฐ เพอใหประชาชนไดรบบรการทมคณภาพไดมาตรฐาน เชนมาตรฐานการพฒนาเดกและเยาวชน มาตรฐานการสงเคราะหผสงอาย เปนตน

ในการท างานดานสงคมสงเคราะหเพอใหเปนไปตามพระราชบญญตดงกลาว เทศบาลหรอองคการบรหารสวนต าบล (อบต.) สามารถจดกจกรรมหรอโครงการทงระยะสนและระยะยาวส าหรบสงเคราะหคนในชมชนไดมากมายหลายประเภท งานทเทศบาลหรออบต.ด าเนนการมทงโครงการทรเรมเอง เชน ชมรมผสงอาย ชมรมศลปวฒนธรรม การตงศนยพฒนาเดกเลกหรอเดกกอนวยเรยน บางโครงการเปนงานทสมพนธกบหนวยงานอน เชน โครงการจดหนวยแพทย

19

เคลอนทตรวจสขภาพประชาชน เปนการท างานทรวมมอกบโรงพยาบาลหรอหนวยอนามยในทองทออกใหบรการตรวจสขภาพแกประชาชนโดยผลดเปลยนไปตามชมชนในเขตความรบผดชอบตลอดป นอกจากนนเนองจากอบต.มงบประมาณส าหรบอดหนนหนวยงานอน (ตามมาตรา 85 วาดวยรายจายของอบต.) ถาโรงเรยนในเขตทองทมโครงการส าหรบนกเรยนกสามารถขอความชวยเหลอดานงบประมาณสนบสนนจากหนวยงานทองถนเหลานได เชน งบประมาณสนบสนนการพานกเรยนไปแขงขนการประกวดมารยาท หรอทศนศกษา เปนตน ถาพจารณาการท างานดานสงคมสงเคราะหขององคกรปกครองสวนทองถนเหลานเปนการท างานทใชชมชนเปนพนฐาน ในแงหลกการจงเปนสงทจะเปนประโยชนอยางมากส าหรบชมชน แตในทางปฏบตอาจกลาวไดวาความส าเรจของงานสงคมสงเคราะหนาจะขนกบหนวยงานขององคกรปกครองสวนทองถนแตละแหงวามวสยทศนกวางไกลเพยงไร มความสามารถในการบรหารจดการเกยวกบงบประมาณทไดมาอยางไร มการจดโครงการหรอกจกรรมดานสงคมสงเคราะหอะไรบาง และเขาใจหรอทราบความตองการของประชาชนอยางแทจรงหรอไม ส าหรบดานประชาชนเองมความรความเขาใจเกยวกบสทธ หนาท และความรบผดชอบตอตนเอง ครอบครวและชมชนมากนอยเพยงไร และถาเกดปญหามความเดอดรอนจะด าเนนการอยางไร กลาวอกนยหนงคอ ท าอยางไรประชาชนในชมชนจงจะเกดความรตระหนกในการมสวนรวมในชมชนของตน เพราะในหลกการของการสงคมสงเคราะหชมชน ประชาชนมใช ‚ผรอการให‛ หรอ ขอรบการสงเคราะหจากองคกรปกครองสวนทองถน แตประชาชนตองเขาไปมสวนรวมในกระบวนการปฏบตงานเหลานนดวยเทาทจะท าไดตามศกยภาพของตน ค าถามคอ ท าอยางไรจงจะเรยกวา ‚การมสวนรวมของประชาชน‛ 4. บทบาทของชมชน/สงคม และองคกรเอกชนดานงานสงคมสงเคราะห คนทวไปมกเขาใจวางานสงคมสงเคราะหเปนหนาทของภาครฐเทานน แตในความเปนจรง งานสงคมสงเคราะหมความสมพนธกบสงคมและชมชนอยางใกลชด ในวสยทศนของกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยกลาวไวชดเจนวา กระทรวงฯ ‚เปนองคการและกลไกระดบชาตทเอออ านวยและประสานเชอมโยงกบภาคทกภาคสวน เพอใหประชาชนมความมนคงในการด ารงชวต มบรการสวสดการและคมครองอยางทวถง . . .‛ (http://www.m-society.go.th) ดงนน กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจงมกลยทธในการสนบสนน สงเสรม บรณาการใหองคกรปกครองสวนทองถน และภาคเครอขายมบทบาทในการด าเนนกจกรรมการ

20

บรการสงคม จะเหนวาในปจจบน องคกรภาคประชาชนกเรมเขามามสวนรวมในการจดบรการเพอคนในชมชนดวยตนเอง ซงจะท าใหประชาชนไดรบบรการทางสงคมไดตรงกบความตองการมากขน

4.1 บทบาทของชมชน/สงคม

ในปจจบนการใชชมชนเปนฐานในการปฏบตงานชวยเหลอประชาชนในชมชนไดรบความสนใจเปนอยางมาก หนวยงานทงภาครฐและภาคเอกชนไดน าความคดนมาประยกตในงานตาง ๆ เชน งานสาธารณสขมลฐาน การจดตงศนยสงเคราะหราษฎรประจ าหมบาน การจดการฝกอบรมฟนฟสมรรถภาพคนพการโดยใชชมชนเปนฐาน ของมลนธอนเคราะหและฟนฟคนพการ สภาสงคมสงเคราะหแหงประเทศไทยในพระบรมราชปภมภ เปนตน

องคประกอบส าคญของการใชชมชนเปนฐานในการปฏบตงานโดยทวไปประกอบดวย

1. การสรางองคกรประชาชน (local people’s organization) โดยการรวมกลมประชาชนในชมชนแบบเปนทางการหรอแบบไมเปนทางการกได 2. การสรางเครอขายในการตดตอสอสารกนระหวางบคคลและกลมบคคลทอยในชมชนนน (social network) 3. จดการฝกอบรมใหองคกรประชาชนมความร ความเขาใจและความสามารถในการท างานเฉพาะดาน (specific training) 4. การแตงตงคณะกรรมการด าเนนงาน (set up committee) โดยใหประชาชนในชมชนเปนผพจารณาคดเลอกตามระบอบประชาธปไตยและก าหนดบทบาทหนาทความรบผดชอบ 5. ก าหนดกรอบกจกรรมหรอลกษณะของงานทจะท า (specific activities) 6. การตดตอประสานงานและรวมมอระหวางหนวยงานทเกยวของ(coordination and cooperation) 7. การตดตอประเมนผล (monitoring and evaluating) เพอขจดปญหาและอปสรรคในการด าเนนงาน

(ทศนย ลกขณาภชนชช 2542: 119-120)

ในการบรหารงานและการบรการสาธารณะขององคกรปกครองสวนทองถนทใชชมชนเปนฐานในการปฏบตงาน การมสวนรวมของประชาชนถอวาเปนสงทส าคญทสด การมสวนรวมของประชาชนมหลายระดบและหลายรปแบบ ไดแก การมสวนรวมในระดบการใหอ านาจ เชน การลง

21

ประชามต การมสวนรวมในระดบการสรางความรวมมอ เชน การจดท าแผนพฒนาชมชน การมสวนรวมในระดบการเขาไปมบทบาท เชน การตงศนยรบเรองราวรองทกขทใหตวแทนชมชนเปนผรบเรองและตดตามการแกไขปญหา การมสวนรวมในระดบการหารอสามารถท าไดโดยเปดโอกาสใหประชาชนได ใหขอมล แสดงความคดเหนและความรสกเพอประกอบการตดสนใจ เปนตน

การใชชมชนเปนฐานในการปฏบตงานเปนการสรางชมชนใหเขมแขง ท าใหภาคประชาชนสามารถเขาไปมสวนรวมกบหนวยงานอนของทองถนในการวางแผน การตดสนใจ การแกปญหา การแลกเปลยนขอมลขาวสารในดานตาง ๆ ส าหรบในประเทศไทยภาคประชาชนทเปนรปธรรมมากทสดคอสภาองคกรชมชน

สภาองคกรชมชนเกดจากการพฒนาของภาคประชาชน โดยไดรบการสนบสนนจากภาครฐและภาคเอกชนท าใหเกดการรวมตวของกลมตาง ๆ จนกลายเปนพนทรปธรรมในลกษณะของเวทปรกษาหารอรวมกนของกลมคนในหมบานและต าบลตาง ๆ ท าใหเกดผลดส าหรบการพฒนาชมชนทองถน ท าใหชมชนมความเขมแข ง ขน ในทสดไดมความรวมมอกนรางพระราชบญญตสภาองคกรชมชนขน ส าหรบรองรบใหการท างานแบบมเวทปรกษาหารอกนอยางตอเนองไดรบการยอมรบรวมกนของทกฝาย จนเปนกฎหมายทมผลบงคบใชตงแตวนท 9 กมภาพนธ พ.ศ. 2551

พระราชบญญตสภาองคกรชมชน นยามค าวา ‚ชมชน‛ ดงน

ชมชน หมายความวา กลมประชาชนท รวมตวกนโดยมผลประโยชนและวตถประสงครวมกนเพอชวยเหลอหรอสนบสนนกน หรอท ากจกรรมอนชอบดวยกฎหมายและศลธรรมรวมกน หรอด าเนนการอนอนเปนประโยชนรวมกนของสมาชก มการด าเนนการอยางตอเนองและมระบบบรหารจดการและการแสดงเจตนาแทนกลมได

‚ชมชน‛ ในความหมายตามพระราชบญญตสภาองคกรชมชนสอดคลองกบ ‚ชมชน‛ ในความหมายท 2 ของนกสงคมสงเคราะหโดยตรงทเนนผลประโยชนของประชาชนทเขามารวมกนท ากจกรรมอยางใดอยางหนงตอเนองกนในระยะเวลาหนง แตอยางไรกตามในการรวมกนของประชาชนมกรวมตวกนในทองทของตนเปนหลกกอนแลวจงขยายขอบเขตออกไปภายนอก ดงนน ‚ชมชน‛ ตามค านยามในพระราชบญญตสภาองคกรชมชนจงมนยครอบคลมชมชนตามพนทในความหมายท 1 ดวย สงทตามมาหลงจากทพระราชบญญตสภาองคกรชมชนประกาศใช คอ ประชาชนในชมชนมความสนใจในการจดตงสภาองคกรชมชนต าบลขนในจงหวดตาง ๆ ทวประเทศ สภา

22

องคกรชมชนต าบลไดรบความรวมมอจากหนวยงานของภาครฐและองคกรปกครองสวนทองถนเปนอยางด ในชวงแรกของการจดตงสภาองคกรชมชนต าบล ชมชนเหลานมการรวมตวทเขมแขงและมการพฒนาดานตาง ๆ อยกอนแลว เชนการอนรกษวฒนธรรมประเพณ การจดการปาชมชน การจดสวสดการชมชน การจดกองทนของชมชน เปนตน สภาองคกรชมชนต าบลสวนใหญท างานรวมกบองคกรปกครองสวนทองถน เชน เทศบาล และ อบต. ทงในการแลกเปลยนความคดและความรวมมอเพอหาแนวทางแกไขปญหาดานตาง ๆ ซงสงนคอการสรางเปาหมายรวมกนของการพฒนาชมชนทองถน ตวอยางเชน สภาองคกรชมชนต าบลทมสวนชวยในการจดท าแผนของอบต. คลองทบจนทร อ าเภออรญประเทศ จงหวดสระแกว ใหครอบคลมขน เนองจากอบต.เปดรบแผนพฒนาจากกลมหรอองคกรชมชนทมาจากสภาองคกรชมชนอยแลว และยงไดจดตงศนยประสานงานระดบอ าเภออรญประเทศขนเพอประสานการท างานของสภาองคกรชมชนต าบลตาง ๆ ในอ าเภอดวย

จงเหนไดวาการสรางชมชนให เขมแขงจ าเปนตองมการประสานงานกนกบภาครฐโดยเฉพาะอยางยงองคกรปกครองสวนทองถน และการสรางเครอขายชมชน นอกจากนนยงตองมความรวมมอกบภาคเอกชน พยายามใหภาคเอกชนเขามามสวนรวมกบชมชนใหมากทสด เนองจากการท างานของเอกชนบางประเภทยงขนกบชมชนตามพนทดวย เชนการท าฟารมไกของบรษทเอกชน จ าเปนตองมพนทการท างานในชมชน การประกอบการอตสาหกรรมขนาดตาง ๆ ยอมมผลกระทบตอสขภาพอนามยของประชาชนทอาศยอยในชมชนนนมากบางนอยบาง การมสวนรวมของภาคเอกชนในชมชนนาจะท าใหการแกปญหาระหวางภาคเอกชนและประชาชนในทองทมประสทธภาพมากขน และสามารถลดปญหาความขดแยงลงไดในระดบหนง

ในภาพรวมการใชชมชนเปนฐานในการปฏบตงานสวสดการสงคมนาจะเปนแนวความคดทเหมาะสมกบสภาพสงคมไทย ทงนเนองมาจากสงคมไทยมพนฐานมาจากสงคมแบบชวยเหลอเกอกลกนในระบบเครอญาตและความสมพนธระหวางสถาบนทางสงคมตาง ๆ ไดแกสถาบนครอบครว สถาบนศาสนา สถาบนการศกษา แมวาความสมพนธระหวางสถาบนเหลานอาจไมหนกแนนเหมอนสมยกอนกตาม

4.2 บทบาทขององคกรเอกชน

ปจจบนภาคเอกชนเขามามบทบาทในการสงคมสงเคราะหประเภทตาง ๆ มากขน ขณะนประเทศไทยมสมาคมและมลนธตาง ๆ ทท างานดานสงคมสงเคราะหประมาณ 10,000 แหง หนวยงานเหลานลวนแตมวตถประสงคในการใหการสงเคราะหและพฒนาประชาชน หนวยงาน

23

เอกชนหนวยงานแรกของประเทศทท างานสงคมสงเคราะหคอ สภาสงคมสงเคราะหแหงประเทศไทย ในพระบรมราชปถมภ สภาสงคมสงเคราะหแหงประเทศไทยมองคการสมาชกทวประเทศ ไดแกมลนธ สมาคม สโมสร ศนยชมชน ฯลฯ มวตถประสงคเพอ

1 .สงเสรมและประสานการด าเนนงานสงคมสงเคราะหทงของรฐบาลและเอกชน 2. สงเสรมการจดองคการและจดใหมบรการสงคมสงเคราะห 3. สงเสรมและด าเนนการส ารวจและวจยปญหาสงคม 4. เผยแพรความรดานสงคมสงเคราะห 5. จดหาทนเพออดหนนองคการสมาชก 6. เปนตวแทนองคการสงคมสงเคราะหในประเทศในการตดตอและใหความรวมมอกบ

องคการสงเคราะหระหวางประเทศหรอตางประเทศ การด าเนนงานของภาคเอกชนในการใหการชวยเหลอประชาชนสวนใหญอยในรปของ

กลมอาสาสมครทท างานโดยไมหวงผลก าไรหรอทเรยกวาองคการประชาสงคม (Civil Society Organization)2 เนองจากการท างานของภาคประชาสงคมเปนการท างานโดยไมหวงผลก าไร เปนการท างานดวยอดมการณ จงมไดมงหาประโยชนใสตน แตท าเพอประโยชนของประชาชนและสวนรวม การท างานขององคการประชาสงคมครอบคลมหลายดาน ขนอยกบก าลงความสามารถของหนวยงาน การสนบสนนทางการเงน และสมาชกทเปนอาสาสมคร การรวมกลมกนท างานของอาสาสมครมกเปนองคกรการกศล องคกรพฒนาสงคมทไมเกยวของกบภาครฐ กลมชมชน กลมสตร กลมศาสนา สมาคมวชาชพ กลมการคา กลมขบวนการทางสงคม สมาคมธรกจ และกลมพทกษผลประโยชน เปนตน (London School of Economics Centre for Civil Society’s Definition ใน http://www.wikipedia.com)

งานสงคมสงเคราะหในประเทศไทยสวนใหญทด าเนนงานโดยภาคอาสาสมครเปนการด าเนนการขององคกรการกศลทวไปทงขนาดเลกและขนาดใหญ มลนธตาง ๆ ทท างานระดบชาตและระหวางชาต องคกรทางศาสนาตาง ๆ การท างานของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนากจดอยในประเภทอาสาสมครภาคประชาชนเชนกน ตวอยางขององคกรและมลนธทท างานดานสงเคราะหประชาชน เชน

2 ปจจบนนยมใชค าวา องคการประชาสงคม หรอ CSO (Civil Society Organization) แทนค าวา NGO (Non-Profit

Organization) เนองจาก NGO บางองคกรไมไดมวตถประสงคและการด าเนนงานเพอประโยชนของประชาชนอยางแทจรง อาจเปนเครองมอทางการเมอง หรอมการด าเนนงานไมโปรงใส

24

มลนธเดก (Foundation for Children) ซงมศาสตราจารยนายแพทยประเวศ วะส ด ารงต าแหนงประธานกรรมการมลนธ มพนทการท างานครอบคลมหลายจงหวดในประเทศ และมโครงการสงเคราะหเดกหลายรปแบบ เชน โครงการอาหารกลางวนเดกในชนบท โครงการอาหารเพลเพอสามเณรในชนบท โครงการบานทานตะวน สนบสนนนมผงส าหรบเลยงเดกในครอบครวทยากจนตงแตแรกเกด-3 ขวบ โรงเรยนหมบานเดกใหการสงเคราะหเดกคลายกบงานทวดท าคอดานทพกและการศกษา (http://www.ffc.or.th)

มลนธสงเคราะหเดกยากจน ซ.ซ.เอฟ. ในพระราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ทถอก าเนดจากองคกร ซ.ซ.เอฟ.สากล (Care for Children Foundation) มทานผหญงสมาล จาตกวนช ด ารงต าแหนงประธานคณะกรรมการ ส านกงานใหญอยทประเทศสหรฐอเมรกา ใหความชวยเหลอเดกไทยผานส านกงานในฮองกง มพนทด าเนนงานอยใน 43 จงหวดทวทกภาคของประเทศ แตการท างานมลกษณะเปนการสงเสรมและพฒนาศกยภาพของเดก เชน สรางและปรบปรงหองสมด ศนยเดกเลก มอบเครองคอมพวเตอรและสอการสอนใหโรงเรยน กจกรรมพฒนาครอบครวดานทกษะอาชพ เปนตน (http://www.ccf.or.th)

ส าหรบองคกรทางศาสนาอนทท างานดานสงคมสงเคราะหในประเทศไทยมหลายองคกร ตวอยางเชน มลนธศภนมตแหงประเทศไทย (World Vision Foundation of Thailand) เปนองคกรของศาสนาครสตนกายโปรเตสแตนท ซงเปน 1 ในกวา 100 ประเทศทเปนองคกรรวมพนธกจกบองคกรศภนมตสากล มเครอขายการท างานชวยเหลอเดกและผยากไรทวโลก มลนธศภนมตเนนเดกเปนศนยกลาง โดยมชมชนเปนฐานการพฒนา และด าเนนพนธกจโดยมองคพระเยซครสตเจาเปนศนยกลางชวต ด าเนนงานใน 47 จงหวดในประเทศไทย (ขอมล ณ วนท 21 มกราคม 2553) และใหความชวยเหลอโครงการของรฐดวย เชน โครงการสถานสงเคราะหเดกก าพราของรฐบาล โครงการชวยเหลอฟนฟสถานภาพหญงทเคยเปนโสเภณ โครงการบรการบานพกฉกเฉน โครงการใหความรเรองโรคเอดสและยาเสพตด เปนตน (http://www.worldvision.or.th)

มลนธสงเคราะหเดก พทยา (Christian Home Foundation) เปนองคกรของศาสนาครสตนกายคาทอลกทใหการสงเคราะหเดกตงแตแรกเกด เดกสวนใหญนบถอศาสนาพทธ มาจากครอบครวยากจน บดามารดาแยกทางกน มลนธสนบสนนการศกษาของเดกตามความสามารถจนถงระดบมหาวทยาลย ในระดบเดกเลกกอนวยเรยนมลนธมครพเลยงดแลตามหลกสตรระดบอนบาล หลงจากนนสงเดกเขาโรงเรยนทงภาครฐและเอกชน และยงมโครงการส าหรบการขอรบอปการะเดกเปนบตรบญธรรมระหวางประเทศดวย มลนธมสงอ านวยความสะดวกพรอม ทงในดานสถานท เชนหองเดกออน และบคลากรซงเปนพยาบาลวชาชพทท างานประจ าเตมเวลา ม

25

กมารแพทยทปรกษาซงปนอาสาสมครมาชวยตรวจและดแลสขภาพเดกเปนประจ าทกสปดาห (http://www.thepattayaorphanage.org)

องคกรเอกชนเหลานมการปฏบตงานทเปนระบบในระดบมหภาค ไดรบการสนบสนนทงดานเงนทน มการประชาสมพนธเผยแพรขอมลขาวสารอยางทวถง มอาสาสมครเขามาชวยในการด าเนนการ จงท าใหองคกรไดรบความไววางใจจากสาธารณชน ส าหรบองคกรทางศาสนาเหลาน กตองมความระมดระวงในดานนโยบายและการวางแผน (Strategic Consideration) และการปฏบตงาน โดยเฉพาะดานหลกเกณฑและกฎระเบยบของรฐ และไมขดแยงกบขนบธรรมเนยมประเพณไทย 5. สรป การสงคมสงเคราะหในประเทศไทยแมมระบไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต แตในดานการปฏบตงานยงไมมประสทธภาพเพยงพอ ปญหาการจดสวสดการสงคมสงเคราะห จากภาครฐยงนอยเกนไป โดยดจากจ านวนการจดสวสดการสงคมสงเคราะหในแตละประเภท สวนปญหาของการจดการสงคมสงเคราะหในระดบทองถน แมมองคกรปกครองสวนทองถนเปนผรบผดชอบในการจดสวสดการสงเคราะหประชาชน แตในภาพรวมทงประเทศยงไมคอยบรรลผลเชงรปธรรมมากนก ยกเวนสวสดการทด าเนนการตามทกฎหมายก าหนดไดแกการจายเบยผสงอาย เบยผพการ และเบยสงเคราะหผปวยเอดส

จะเหนวาในการท างานของภาครฐดานการสงคมสงเคราะหยงขาดความเปนเอกภาพเนองจากขณะนนโยบายแหงรฐก าลงอยในกระบวนการเปลยนผานความรบผดชอบดานการสงคมสงเคราะหจากราชการสวนกลางไปสราชการสวนทองถน จงท าใหเกดความซ าซอนในการด าเนนงานระหวางราชการสวนกลางกบราชการสวนทองถน

อยางไรกตาม ในระหวางขนตอนการเปลยนผานความรบผดชอบ ราชการสวนกลางกมงสรางความเปนมาตรฐานเดยวกนในดานการสงคมสงเคราะหใหกบองคกรปกครองสวนทองถน ดงนน ขอก าหนด ตวชวด มาตรฐาน ของรฐวาดวยสถานสงเคราะห ฯลฯ อาจกลายเปนอปสรรคส าหรบองคกรเลก ทไมมบคลากรเพยงพอ เชน วด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทด าเนนงานดานสงคมสงเคราะห แมวาการออกกฎระเบยบและขอบงคบเหลานจะเกดจากเจตนาทดกตาม แตนาจะมขอยกเวนส าหรบองคกรเลกเหลานซงกมเจตนาดในการชวยเหลอสงคมไมนอยไปกวาผรางกฎหมาย

บทท 3

หลกค าสอนของพระพทธศาสนาทเกยวกบงานสงคมสงเคราะห

ถาพจารณาค าสอนของพระพทธเจาในภาพกวางทสด สามารถกลาวไดวาเปนค าสอนทมงใหสตวโลกทงหลายพนทกข ถอวาเปนการแสดงออกซงการสงเคราะห/อนเคราะหอนสงสดของพระองค สวนค าสอนทวาดวยการสงเคราะหหรออนเคราะหสงคมเปนกรณเฉพาะปรากฏอยตามทตาง ๆ ในคมภรพระไตรปฎก มทงเรองททรงแสดงแกภกษสงฆ นกบวช และคฤหสถในทตางกรรมตางวาระ อยางไรกตามกรอบความคดหลกทสามารถประยกตไดกบงานสงคมสงเคราะหในปจจบนนาจะเรมจากค าสอนของพระพทธเจาทวาดวยการอนเคราะหชาวโลก การท าเพอประโยชนสขและการเออเฟอเกอกลแกมหาชน ค าสอนทมใจความตรงกนในเรองนปรากฏในพระไตรปฎกหลายท ตวอยางเชน เมอครงทตรสแดพระอรหนตทออกไปประกาศพระศาสนาใจความวา

ภกษทงหลาย พวกเธอทงหลายจงจารกไปเพอประโยชนสขแกชนจ านวนมาก เพออนเคราะหชาวโลก เพอประโยชนเกอกลและความสขแกทวยเทพและมนษย (พระวนยปฎก มหาวรรค 4/32/40)

แมแตเมอพระอานนทกราบทลอาราธนาพระพทธเจาใหทรงด ารงพระชนมชพอยตลอดไปตามทปราฏในมหาปรนพพานสตร กเพอประโยชนสขแกคนจ านวนมาก เพออนเคราะหชาวโลก เชนเดยวกน

ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคโปรดด ารงพระชนมชพอยตลอดกป ขอพระสคตโปรดด ารงพระชนมชพอยตลอดกป เพอเกอกลแกคนหมมาก เพอสขแกคนหมมาก เพออนเคราะหชาวโลก เพอประโยชน เพอเกอกล เพอสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย (พระสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค 10/178/112)

เพอความเหมาะสมในการจดกลมหลกธรรมในพระพทธศาสนาทวาดวยงานสงคมสงเคราะหหรอสามารถอนโลมเขาไวในประเภทงานสงคมสงเคราะหทเปนไปเพอประโยชนสขแกสตวโลกทงหลายดงทยกมาขางตน ในบทนจงเรมจากความหมายของค าวาสงคมสงเคราะหใน

27

ทรรศนะของพระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) หลงจากนนจะเสนอกลมหลกธรรมทเขาไดกบความหมายการสงคมสงเคราะหของพระธรรมปฎกเพอใชเปนกรอบความคดในการอธบายค าสอนของพระพทธศาสนาดานงานสงคมสงเคราะห ทงทเปนค าสอนส าหรบนกบวชและส าหรบคฤหสถ

พระธรรมปฎก (พระเทพเวท ประยทธ ปยตโต) ไดเสนอความหมายของสงคมสงเคราะหไวในบทความเรอง ‚คนสความหมายแทของสงคมสงเคราะห‛ ในนตยสารการประชาสงเคราะห การใหความหมาย ‚สงคมสงเคราะห‛ ของพระธรรมปฎกสอดคลองกบหลกการของสงคมสงเคราะหสากล (โปรดดบทท 2) และครอบคลมหลกธรรมตาง ๆ ในพระพทธศาสนา ดงใจความตอไปน

ตามศพท (สงคมสงเคราะห) แปลงาย ๆ วา การสงเคราะหสงคม แตถาจะแปลใหลกกวานนกมความหมายทางธรรม สงเคราะห ค าบาลเปน สงคห (สงคห) แปลวา ประมวล รวบรวม จบมา รวมเขาดวยกน ยดเหนยวใจใหรวมกนเปนหนง ผกใจกนไว สงคห ทแปลวายดเขาไวดวยกนนน หมายถงยดในแงนามธรรมและยดในแงรปธรรม ทางนามธรรม คอ ยดเหนยวผกจตใจใหรวมกนเปนหนง ทางรปธรรม คอใหคนมารวมกน ประสานเขาดวยกน ดงนน ความมงหมายของสงคมสงเคราะห จงไมใชเปนเพยงเอาอะไรไปใหเขา ไมใชเอาบรการไปให เอาทรพยสนเงนทองไปให แตหมายถงท าใหสงคมรวมใจกน ผนกยดเหนยวกนไวใหได ถามองในแงน หนาทของเรา จงไมใชเปนเพยงเอาอะไรไปหยบยนให . . .

สงคห เปนภาษาบาล แตเมอจะเอาเขามาในภาษาไทย เราเอารปสนสกฤตซงมตว ‚ร‛ เขามา . . . แลวไทยกแผลงเปนสงเคราะหบาง สงเคราะหบาง ความจรงนน ทงสองค าน เปนค าเดยวกน แตเราใชสงเคราะหในความหมายหนง และสงเคราะหในอกความหมายหนง ถาเราจะใช ‚สงคห‛ ใหถกตองตามความหมายทางธรรม จะตองกาวไปใหถงขนน คอ ท าใหรวมเปนอนหนงอนเดยวกน . . .

ค าวา สงคห หรอ สงเคราะหน พระพทธเจาตรสไวดวยกนเปนชดเดยวกบค าอนอกสามค า เรยงล าดบเปน สงคห อววาท สามคค และเอกภาพ คอ ความยดเหนยวประสานกนไว ความไมทะเลาะววาท ความพรอมเพรยง และความเปนอนหนงอนเดยวกน . . . เวลาแปลเปนภาษาองกฤษ ถาแปลอยางเบองตนกวา help หรอ assistance แตถาจะแปลใหลกลงไปในสาระ กแปลกนตงแต sympathy จนถง solidarity จนถง social integration (พระเทพเวท 2532: 69-73)

28

เมอพจารณาความหมายของ ‚สงคมสงเคราะห‛ ขางตนจะพบวาครอบคลมหลกธรรมทสอดคลองกบการท างานสงคมสงเคราะหดานตาง ๆ ซงมใชเปนเพยงการใหหรอการบรการดานวตถสงของโดยตรงเทานน แตยงมหลกธรรมทผกประสานคนเขาไวดวยกนทงดานจตและกาย หลกธรรมทท าใหคนในสงคมอยรวมกนอยางสงบสข ไมทะเลาะเบาะแวงกน มความสามคคพรอมเพรยงกน และมความเปนอนหนงอนเดยวกน เหลานเปนค าสอนทพระพทธเจาทรงแสดงแกทงพระภกษสงฆและคฤหสถในโอกาสตาง ๆ กน ในการอธบายค าสอนของพระพทธศาสนาทเกยวของกบงานสงคมสงเคราะหในบทน ผวจยขอเสนอหลกธรรมส าคญ 2 หมวด หมวดแรกเปนหลกเมตตาธรรมทวาดวยคณภาพของจตซงไดแกหลกพรหมวหาร 4 และหมวดทสองเปนหลกธรรมทวาดวยการสงเคราะหในเชงปฏบต ซงจะมหลกธรรมยอย ๆ เปนสวนประกอบ ในหลกธรรมแตละหมวด จะไดเสนอความส าคญของหลกธรรมทวาดวยการสงคมสงเคราะหหรอเกยวเนองกบการสงคมสงเคราะห โดยจะยกตวอยางส าหรบบรรพชตและคฤหสถประกอบ

อนง เนองจากหลกธรรมในพระพทธศาสนามเปนจ านวนมากและมเนอความคาบเกยวกน การจดหมวดหมหลกธรรมยอมขนกบเจตนาของผน าหลกธรรมเหลานนไปใชตามกาละและเทศะ ตวอยางเชน พรหมวหาร 4 และสงคหวตถ 4 พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) จดไวรวมกบองคมรรค 3 ขอ คอ พรหมวหาร 4 อยในฝายสมมาสงกปปะ และสงคหวตถ 4 อยในฝายสมมาวาจาและสมมากมมนตะ (พระธรรมปฎก 2546: 756) เปนตน การแบงหลกธรรมออกเพยง 2 หมวดใหญในงานวจยนเปนเพยงขอเสนอหนงของผวจยส าหรบใชเปนกรอบแนวคดกวาง ๆ ในการพจารณาค าสอนเรองงานสงคมสงเคราะหของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา มไดหมายความวาค าสอนเรองงานสงคมสงเคราะหของพระพทธศาสนามอยในหลกธรรมเพยง 2 หมวดนเทานน 1. หลกเมตตาธรรม : พรหมวหาร 4

พรหมวหารโดยความหมายตามตวอกษรเดม หมายถง ‚ธรรมของทานผเปนใหญ‛ กลาวคอ

ค าวา ‚พรหม‛ ในพรหมวหาร แปลวา ‚ทานผเปนใหญ‛ พรหม หรอทานผเปนใหญ ในทนหมายถง ผประเสรฐ คอผมจตใจกวางขวางยงใหญ หรอ ยงใหญดวยคณธรรมความดงาม พรหมวหาร 4 ประกอบดวย เมตตา กรณา มทตา อเบกขา มใจความดงน (พระธรรมปฎก 2538 (ก) : 148-149)

1. เมตตา หมายถงความรกใคร ปรารถนาดอยากใหเขามความสข มจตอนแผไมตรและคดท าประโยชนแกมนษยสตวทวหนา

29

2. กรณา หมายถงความสงสาร คดชวยใหพนทกข ใฝใจในอนจะปลดเปลอง บ าบดความทกขยากเดอดรอนของปวงสตว

3. มทตา หมายถงความยนด ในเมอผอนอยดมสข มจตผองใสบนเทง กอปรดวยอาการแชมชน เบกบานอยเสมอ ตอสตวทงหลายผด ารงในปกตสข พลอยยนดดวยเมอเขาไดดมสข เจรญงอกงามยงขนไป

4. อเบกขา หมายถงความวางใจเปนกลาง ด ารงอยในธรรมตามทพจารณาเหนดวยปญญา คอมจตเรยบตรงเทยงธรรม พจารณาเหนกรรมทสตวทงหลายกระท า อนควรไดรบผลดหรอชวสมควรแกเหต พรอมทจะวนจฉยและปฏบตไปตามธรรม รวมทงรจกวางเฉย สงบใจมองด ในเมอไมมกจทควรท า เพราะเขารบผดชอบตนไดแลว เขาสมควรรบผดชอบตนเอง หรอเขาควรไดรบผลสมกบความรบผดชอบของตน

พรหมวหาร 4 เรยกไดอกอยางหนงวา อปปมญญา 4 เนองจากเปนธรรมทแผออกไปอยางสม าเสมอโดยทวไป และปฏบตตอมนษยและสตวทงหลายโดยชอบไมมขอบเขต ดงนนจงเปนค าสอนส าหรบภกษสงฆและคฤหสถไดพรอมกน

1.1 ค าสอนส าหรบบรรพชต

ค าสอนส าหรบภกษสงฆใหด ารงไวซงพรหมวหาร 4 ปรากฏในสงคตสตร มใจความดงน

ภกษในพระธรรมวนยน ๑. มเมตตาจต แผไปตลอดทศท ๑ ... ทศท ๒ ... ทศท ๓ ... ทศท ๔ ...

ทศเบองบน ทศเบองลาง ทศเฉยง แผไปตลอดโลกทวทกหมเหลา ในททกสถาน ดวยเมตตาจตอนไพบลย เปนมหคคตะ๕ ไมมขอบเขต ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย ๒. มกรณาจต แผไปตลอดทศท ๑ ... ทศท ๒ ... ทศท ๓ ... ทศท ๔ ... ทศเบองบน ทศเบองลาง ทศเฉยง แผไปตลอดโลกทวทกหมเหลา ในททกสถาน ดวยมทตาจตอนไพบลย เปนมหคคตะ ไมมขอบเขต ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย ๓. มมทตาจต แผไปตลอดทศท ๑ ... ทศท ๒ ... ทศท ๓ ... ทศท ๔ ... ทศเบองบน ทศเบองลาง ทศเฉยง แผไปตลอดโลกทวทกหมเหลา ในททกสถาน ดวยกรณาจตอนไพบลย เปนมหคคตะ ไมมขอบเขต ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย

30

๔. มอเบกขาจต แผไปตลอดทศท ๑ ... ทศท ๒ ... ทศท ๓ ... ทศท ๔ ... ทศเบองบน ทศเบองลาง ทศเฉยง แผไปตลอดโลกทวทกหมเหลา ในททกสถาน ดวยอเบกขาจตอนไพบลย เปนมหคคตะ ไมมขอบเขต ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย

(พระสตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏวรรค 11/308/280)

ในมหาโควนทสตร มค าสอนเกยวกบการเจรญพรหมวหาร 4 ของมหาโควนทพราหมณ ทไดออกบวชในพระพทธศาสนา แสดงไวในลกษณะเดยวกนกบใจความขางตน ดงน

มหาโควนทพราหมณมเมตตาจตแผไปตลอดทศท ๑ ... ทศท ๒ ... ทศท ๓ …ทศท ๔ ... ทศเบองบน ทศเบองลาง ทศเฉยง แผไปตลอดโลกทวทกหมเหลาในททกสถาน ดวยเมตตาจตอนไพบลย เปนมหคคตะ ไมมขอบเขต ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย

มกรณาจตแผไปตลอดทศท ๑ ... ทศท ๒ ... ทศท ๓ ... ทศท ๔ ...ทศเบองบน ทศเบองลาง ทศเฉยง แผไปตลอดโลกทวทกหมเหลาในททกสถาน ดวยกรณาจต อนไพบลย เปนมหคคตะ ไมมขอบเขต ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย มมทตาจตแผไปตลอดทศท ๑ ... ทศท ๒ ... ทศท ๓ ... ทศท ๔ ...ทศเบองบน ทศเบองลาง ทศเฉยง แผไปตลอดโลกทวทกหมเหลาในททกสถาน ดวยมทตาจต อนไพบลย เปนมหคคตะ ไมมขอบเขต ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย มอเบกขาจตแผไปตลอดทศท ๑ ...ทศท ๒ ...ทศท ๓ ... ทศท ๔ ... ทศเบองบน ทศเบองลาง ทศเฉยง แผไปตลอดโลกทวทกหมเหลาในททกสถาน ดวยอเบกขาจต อนไพบลย เปนมหคคตะ ไมมขอบเขต ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย มหาโควนทพราหมณแสดงหนทางแหงความเปนผอยรวมกบพระพรหมใน พรหมโลกแกเหลาสาวก

(พระสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค 10/327/256)

เนองจากพรหมวหาร 4 เปนธรรมทแผออกไปโดยไมมประมาณ ไมจ ากดขอบเขต การเจรญพรหมวหาร 4 จงหมายรวมถงการเผอแผไปยงสตวโลกทงหลาย ไมเฉพาะแตในเหลามนษยเทานน แมแตสตวเดรจฉาน ภต และสมภเวส กยอมไดรบอานสงคของการเจรญพรหมวหาร 4 ดวย ในเมตตสตร พระพทธเจาตรสแกพระภกษผอยในปาใหแผเมตตาจตไปยงสตวทงหลาย เพอความสขของหมสตวเหลานน ดงน

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระภกษทงหลายผอยปา ดงน) [๓] อนง ไมควรประพฤตความเสยหายใด ๆ

31

ทจะเปนเหตใหวญชนเหลาอนต าหนเอาได (ควรแผเมตตาไปในสรรพสตวอยางนวา) ขอสตวทงปวงจงมความสข มความเกษม มตนเปนสขเถด

[๔] คอ เหลาสตวทยงเปนผหวาดสะดง [ตณหาและความกลวภย] หรอเปนผมนคง [บรรลอรหตผล]

ขอสตวเหลานนทงหมดจงมตนเปนสขเถด เหลาสตวทมขนาดกายยาว ขนาดกายใหญ ขนาดกายปานกลาง ขนาดกายเตย ขนาดกายผอม หรอขนาดกายอวน ขอสตวเหลานนทงหมดจงมตนเปนสขเถด [๕] เหลาสตวทเคยเหนกด เหลาสตวทไมเคยเหนกด เหลาสตวทอยใกลและอยไกลกด ภตหรอสมภเวสกด ขอสตวเหลานนทงหมดจงมตนเปนสขเถด [๖] ไมควรขมเหง ไมควรดหมนกนและกนในทกโอกาส ไมควรปรารถนาทกขแกกนและกน เพราะความโกรธและความแคน [๗] ควรแผเมตตาจตอยางไมมประมาณไปยงสรรพสตว ดจมารดาเฝาถนอมบตรคนเดยวดวยชวต ฉะนน [๘] อนง ควรแผเมตตาจตอยางไมมประมาณ กวางขวาง ไมมเวร ไมมศตรไปยงสตวโลกทวทงหมด ทงชนบน [อรปภพ] ชนลาง [กามภพ] และชนกลาง [รปภพ] [๙] ผแผเมตตาจะยน เดน นง หรอนอน ควรตงสต [เมตตาฌานสสต] นไวตลอดเวลาทยงไมงวง นกปราชญเรยกการอยดวยเมตตานวา พรหมวหาร

(พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ 25/1-9/21-22) 1.2 ค าสอนส าหรบคฤหสถ

คฤหสถพงบ าเพญพรหมวหาร 4 ไดเชนเดยวกบภกษสงฆ ดงตวอยางทปรากฏในคหสตร ความวา

32

บณฑตเหนภยในนรกแลว พงเวนบาปเสย สมาทานอรยธรรม [ศล 5] แลว พงเวนบาปเสย กในเมอมความพยายามอย ไมพงเบยดเบยนสตวทงหลาย . . . พงเจรญจตอนปราศจากพยาบาท [พรหมวหาร 4] เพอเกอกลแกเทวโลก (พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต 22/179/302)

พระพทธเจาตรสเลาเรองพระเจามหาสทสสนะในฐานะคฤหสถไดเจรญพรหมวหาร 4 ซงสงผลใหพระองคไปเกดในพรหมโลกหลงจากสวรรคต ดงใจความตอไปน

อานนท ตอจากนนไมนาน พระเจามหาสทสสนะกไดสวรรคต ทาวเธอทรงมความรสกขณะใกลจะสวรรคตเหมอนคหบดหรอบตรคหบด ผบรโภคโภชนะทชอบใจและกยอมเมาในรสอาหารฉะนน พระเจามหาสทสสนะ เมอสวรรคตแลวไดไปเกดในสคตพรหมโลก อานนท พระเจามหาสทสสนะ ทรงเลนอยางเดกอย ๘๔,๐๐๐ ป ทรงด ารงต าแหนงอปราช ๘๔,๐๐๐ ป ทรงครองราชยอย ๘๔,๐๐๐ ป ทรงด ารงเพศคฤหสถ ประพฤตพรหมจรรยอยในธรรมปราสาท ๘๔,๐๐๐ ป เพราะทรงเจรญพรหมวหาร ๔ ประการ หลงจากสวรรคตแลวจงไปเกดในพรหมโลก

(พระสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค 10/269/202)

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) อธบายวาพรหมวหาร 4 เปนคณธรรมประจ าใจ เปนคณภาพจตหรออยในระดบความคด มใชคณธรรมทแสดงออกมาภายนอกในระดบการกระท า ถาจะใชพรหมวหาร เชน เมตตา กบการแสดงออกภายนอก กตองเอาเมตตานนไปประกอบการกระท า เชน พดวา ‚กายกรรมประกอบดวยเมตตา วจกรรมประกอบดวยเมตตา เปนตน แตล าพงเมตตายงไมเปนการกระท าขนปฏบตการทางสงคมโดยตวของมนเอง ทาน ปยวาจา อตถจรยา เปนตน ในสงคหวตถ ซงอยในฝายศล จงจะเปนปฏบตการทางสงคม‛ (พระธรรมปฎก 2546: 756)

เนองจากพรหมวหาร 4 เปนหลกธรรมกลาง ๆ เปนธรรมส าหรบผมจตใจกวางขวางยงใหญ หรอทรงไวซงคณธรรมความด จงเปนค าสอนทงส าหรบบรรพชตและคฤหสถ ทกคนสามารถบ าเพญพรหมวหาร 4 ได ในฐานะผใหญกควรเปนผน าและเปนตวอยางในการปฏบตใหไดกอน สวนผนอยพงเหนประโยชนและปฏบตตาม เมอพรหมวหารมในผใด ยอมท าใหบคคลนนประพฤตปฏบตชวยเหลอเกอกลผอน ดวยความเมตตากรณา ในขณะเดยวกนยอมมหลกธรรมอกสองขอคอมทตาและอเบกขาก ากบดวย นนหมายความวาการบ าเพญพรหมวหารจ าเปนตองท าใหครบทง 4

33

ขอ เพราะบางครงการมเมตตากรณา แตขาดอเบกขาอาจกลายเปนความทกขทงตอตนเองและผอนได

ดงนน จงอาจกลาวไดวาพรหมวหาร 4 เปนคณธรรมหรอคณสมบตทางจตขนพนฐานทสดในการท างานสงคมสงเคราะห นนหมายถง การเหนอกเหนใจ มความปรารถนาด ตองการชวยเหลอใหบคคลพนจากความทกข และสรางประโยชนสขใหแกเพอนมนษยและสตวทงหลายตามศกยภาพ วด/สถาบนทางพระพทธศาสนาเมอท างานสงคมสงเคราะหดวยหลกเมตตาธรรม ด ารงอยในพรหมวหาร 4 ยอมไมท างานเกนก าลงความสามารถของตน

2. หลกธรรมวาดวยการสงเคราะห

นอกจากการมพรหมวหาร 4 เปนพนฐานของจตทคดจะชวยเหลอเกอกลผอนแลว ในขนของ ‚การปฏบตการทางสงคม‛ คอการลงมอกระท ากจกรรมทเปนการสงเคราะหสงคม ค าสอนทวาดวยการสงเคราะห หรออนโลมเขาไดกบการสงเคราะหปรากฏอยในธรรมหมวดตาง ๆ เชน สงคหวตถ ฆราวาสธรรม ทศพธราชธรรม ราชสงคหวตถ ฯลฯ หลกธรรมเหลานครอบคลมค าสอนทเกยวกบ ทาน จาคะ การบรจาค การเออเฟอ การชวยเหลอ การเสยสละ การอนเคราะห ไวดวยกน ธรรมในหมวดตาง ๆ ดงกลาวบางหมวดเปนค าสอนทมเปาหมายส าหรบผครองเรอนโดยเฉพาะ แตกมค าสอนส าหรบบรรพชตรวมอยดวย

พระพทธเจาไดตรสแกภกษทงหลายเกยวกบทาน จาคะ การบรจาค การเออเฟอ การสงเคราะหและอนเคราะหไวในทานวรรค ดงตอไปน

[๑๔๒] พระผมพระภาคตรสวา ภกษทงหลาย ทาน ๒ อยางน ทาน ๒ อยาง อะไรบาง คอ ๑. อามสทาน1 (การใหสงของ) ๒. ธมมทาน 2 (การใหธรรม) ทาน ๒ อยางนแล บรรดาทาน ๒ อยางน ธมมทานเปนเลศ

[๑๔๔] จาคะ (การสละ) ๒ อยางน จาคะ ๒ อยาง อะไรบาง คอ

๑. อามสจาคะ (การสละอามส) ๒. ธมมจาคะ (การสละธรรม)

1 อามสทาน หมายถงการใหสงของคอปจจย 4 (จวร บณฑบาต เสนาสนะ และเภสช) 2 ธมมทาน หมายถงการแนะน าขอปฏบตเพอบรรลอมตธรรม (พระนพพาน)

34

จาคะ ๒ อยางนแล บรรดาจาคะ ๒ อยางน ธมมจาคะเปนเลศ

[๑๔๕] การบรจาค ๒ อยางน การบรจาค ๒ อยาง อะไรบาง คอ

๑. การบรจาคอามส ๒. การบรจาคธรรม การบรจาค ๒ อยางนแล บรรดาการบรจาค ๒ อยางน การบรจาคธรรม

เปนเลศ

[๑๔๙] การสงเคราะห ๒ อยางน การสงเคราะห ๒ อยาง อะไรบาง คอ

๑. การสงเคราะหดวยอามส ๒. การสงเคราะหดวยธรรม การสงเคราะห ๒ อยางนแล บรรดาการสงเคราะห ๒ อยางน การ

สงเคราะหดวยธรรมเปนเลศ

[๑๕๐] การอนเคราะห ๒ อยางน การอนเคราะห ๒ อยาง อะไรบาง คอ

๑. การอนเคราะหดวยอามส ๒. การอนเคราะหดวยธรรม การอนเคราะห ๒ อยางนแล บรรดาการอนเคราะห ๒ อยางน การ

อนเคราะหดวยธรรมเปนเลศ

[๑๕๑] ความเออเฟอ ๒ อยางน ความเออเฟอ ๒ อยาง อะไรบาง คอ

๑. ความเออเฟอดวยอามส ๒. ความเออเฟอดวยธรรม ความเออเฟอ ๒ อยางนแล บรรดาความเออเฟอ ๒ อยางน ความเออเฟอ

ดวยธรรมเปนเลศ (พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ทกนบาต 20/142,144-145, 149-151/120-122)

เมอพจารณาหลกธรรมทวาดวยการสงเคราะหตามใจความขางตน จะพบวามหลายหมวดธรรมทกลาวถงการสงเคราะห/อนเคราะห ไวในสถานการณตาง ๆ ค าสอนเหลานบางกเปนค าสอนทจดวาเปนการสงเคราะหสงคม บางกเปนค าสอนทมใชเรองของสงคมสงเคราะหโดยตรง แตกสามารถอนโลมเขากนได ในการพจารณาค าสอนทวาดวยการสงเคราะหในหวขอน เปนการพจารณาในความหมายกวาง ดงนนจงรวมค าสอนเรองทาน จาคะ ความเออเฟอ การชวยเหลอ การบรจาค ฯลฯ ไวดวยกน ถงแมวาความหมายโดยพยญชนะอาจแตกตางกนไปบาง แตโดยใจความแลว สามารถพจารณารวมกนได พระธรรมปฎกอธบายวา การสงเคราะห/อนเคราะหหมายถงการ

35

ชวยเหลอ เออเฟอ เกอกล สวนทาน หมายถง การให การแบงปนสงของของตนเพอประโยชนแกผอน จาคะ หมายถงการสละ การใหปน การเสยสละ (พระธรรมปฎก 2538 ข : 296, 93, 42) ดงนน ถาพจารณาตามนยกวาง ค าสอนในหลายหมวดธรรมจงครอบคลมการกระท าจากตนเองออกไปสผอนซงกคอการบ าเพญประโยชนตอสงคมหรอการสงเคราะหสงคมนนเอง

2.1 ค าสอนส าหรบคฤหสถ : บคคลทวไป

ในพระพทธศาสนา มหลกธรรมหลายหมวดทจดวาเปนหลกธรรมส าหรบสงเคราะหผทอยรวมกนในฐานะผครองเรอน ในสงคาลกสตร3 ค าสอนส าคญส าหรบบคคลทวไปทเกยวกบการสงเคราะหสงคม ไดแก สงคหวตถ 4 และการสงเคราะหบคคลในค าสอนเรองทศ 6

2.1.1 ค าสอนเรองสงคหวตถ 4

สงคหวตถ 4 หมายถงหลกการสงเคราะหหรอหลกธรรมเครองยดเหนยวจตใจของบคคลและประสานหมชนเขาไวดวยกน สงคหวตถ 4 ประกอบดวย ทาน ปยวาจา (เปยยวชชะ) อตถจรยา และสมานตตตา สงคหวตถ 4 เปนหลกธรรมเชงปฏบตทประยกตไดกบงานสงคมสงเคราะหซงท าควบคกบคณธรรมในใจคอหลกพรหมวหาร 4

ในหวขอน สงคหวตถ 4 ใชในนยกวาง ครอบคลมหลกธรรมส าหรบคฤหสถวาดวยการสงเคราะห ซงรวมธรรมในหมวดอนทวาดวย การให การสละ การอนเคราะห การเออเฟอ การเหนอกเหนใจกน การชวยเหลอซงกน ฯลฯ ดงนนจะเหนวาหลกธรรมยอยใน ฆราวาสธรรม ทศพธราชธรรม จกกวตตวตร ราชสงคหวตถ โภคทรพย ฯลฯ มรายละเอยดทอนโลมเขากบสงคหวตถ 4 หรอเปนค าสอนทปรากฏอยแลวในสงคหวตถ 4 หมวดธรรมเหลานมทงสวนทเปนค าสอนส าหรบผครองเรอนทเปนบคคลทวไปและส าหรบผปกครองโดยเฉพาะ แตเมอพจารณาจากใจความส าคญทเกยวกบการสงเคราะหสงคม จะพบวามเนอความซ ากนอยบางหรอเออตอกนบาง ดงนนจงจะกลาวถงค าสอนส าหรบคฤหสถในภาพรวม และยกหลกธรรมทเพมขนมาในสวนของผปกครองโดยเฉพาะประกอบ

ค าสอนเรองสงคหวตถ 4 เปนค าสอนสน ๆ ปรากฏหลายทในพระไตรปฎก เชนในลกขณสตรพระพทธเจาทรงกลาววาในภพทพระองคเกดเปนมนษยกสงเคราะหประชาชนดวยสงคหวตถ 4 (พระสตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏวรรค 11/210/170)

3 พระอรรถกถาจารยกลาววาค าสอนในสงคาลกสตรเปนค าสอนของพระพทธเจาทตรสไวใหเปน คหวนย คอ

วนยของคฤหสถ หรอศลส าหรบประชาชนทวไป (พระธรรมปฎก 2546: 775)

36

ในสงคาลกสตร พระพทธเจาตรสแกสงคาลกมาณพวา ธรรม 4 ประการนเปนธรรมทชวยยดเหนยวจตใจคนในสงคมเขาไวดวยกน เปนธรรมทชวยอมชโลก ความวา

ทาน (การให) เปยยวชชะ (วาจาเปนทรก) อตถจรยา (การประพฤตประโยชน) ในโลกน และสมานตตตา (การวางตนสม าเสมอ) ในธรรมนน ๆ ตามสมควร สงคหธรรมเหลานแลชวยอมชโลก เหมอนลมสลกเพลาคมรถทแลนไปไวไดฉะนน (พระสตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏวรรค 11/274/218)

ในสงคหสตร พระพทธเจาตรสเรองนแกภกษสงฆ มใจความตรงกนดงน

ภกษทงหลาย สงคหวตถ (ธรรมเครองยดเหนยว) ๔ ประการน สงคหวตถ ๔ ประการ อะไรบาง คอ

๑. ทาน (การให) ๒. เปยยวชชะ (วาจาเปนทรก) ๓. อตถจรยา (การประพฤตประโยชน) ๔. สมานตตตา (การวางตนสม าเสมอ)

ภกษทงหลาย สงคหวตถ ๔ ประการนแล ทาน เปยยวชชะ อตถจรยาในโลกน และสมานตตตาในธรรมนน ๆ ตามสมควร สงคหธรรมเหลานแลชวยอมชโลก เหมอนลมสลกทยดคมรถซงแลนไปไวไดฉะนน (พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต 21/32/50-51)

1. ทาน

ค าสอนเรองแรกของสงคหวตถ 4 คอ ‚ทาน‛ ในหวขอนใช ‚ทาน‛ ในความหมายกวาง คอรวมการให การแบงปนสงของของตนเพอประโยชนแกผอน ชวยเหลอในดานปจจยเครองยงชพ การเผอแผกนดวยไมตร มนยเกยวกบการเสยสละ การบรจาค การชวยเหลอ การเออเฟอเผอแผ การลดและละความตระหน ฯลฯ ค าสอนเกยวกบเรองทงหมดนปรากฏในหมวดธรรมตาง ๆ เชน

37

ทศพธราชธรรม จกกวตตวตร ราชสงคหวตถ ฆราวาสธรรม ทเปนค าสอนส าหรบผครองเรอนเปนสวนใหญและเปนพนฐานในระดบปฏบตงานดานสงคมสงเคราะห จงจะกลาวโดยละเอยดในทน

ในพระไตรปฎก กลาวถงองคประกอบของการบ าเพญทาน ไดแก ผบ าเพญทาน ผรบทาน ของทใหเปนทาน (ประเภทของทาน) และอานสงคของการใหทาน ดงน

ผบ าเพญทาน คณสมบตของผบ าเพญทานหรอผใหการสงเคราะหเรมจากจตทมเมตตากรณา มศรทธา มความเตมใจ ใหดวยใจเบกบาน ไมนกเสยดายสงทไดใหไปแลว การใหทานตองใหดวยความเคารพ และรความประสงคของผขอ ในลกขณสตร พระพทธเจาตรสวา

ภกษทงหลาย ในชาตกอน ภพกอน ก าเนดกอน ตถาคตเกดเปนมนษยเมอตรวจดมหาชนทควรสงเคราะห ยอมรจกชนทเทาเทยมกน รจกตนเอง รจกฐานะของบคคล รจกความแตกตางของบคคล หยงทราบวาบคคลนควรกบสงน บคคลนควรกบสงน แลวท าใหเหมาะกบความแตกตางในฐานะนน ๆ . . .

(พระสตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏวรรค 11/223/180-181)

ในพระไตรปฎก กลาวถงกรยาของการใหทเหมาะสมทเรยกวาเปนการใหของสตบรษไวในหลายหมวด บางหมวดกลาวไว 5 ประการ (พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก 14/92/109 และพระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต 22/147-148/244-245) ดงน

1. ใหทานโดยเคารพ 2. ใหทานดวยมอของตน 3. ใหทานดวยความออนนอม 4. ใหทานอยางบรสทธ (บางแหงใหของทไมเปนเดน) 5. ใหโดยเขาใจถงผลทจะตามมา

ส าหรบเหตหรอแรงจงใจในการใหทานมกลาวไวในหมวดตางกน เชน ในทานวตถสตรและในสงคตสตร แตละหมวดกลาวถงเหตแหงการใหทานวาม 8 ประการตรงกน สวนใจความมตรงกนบาง ตางกนบาง เชน ใหทานเพราะกลว ใหเพราะคดวา‛เขาจกไดใหแกเรา‛ ใหเพราะคดวา ‚การใหทานเปนการด‛ ใหเพราะคดวา ‚เราหงหากนเองได ชนเหลานหงหากนเองไมได การทเราหงหากนเองได จะไมใหทานแกชนเหลานผหงหากนเองไมได ไมควร‛ ใหเพราะคดวา ‚พอและปเคยใหทาน เคยท างาน เราไมควรใหวงศตระกลเกาแกเสอมหายไป ‛ ใหเพราะคดวา ‚เราใหทานนแลว หลงจากตายแลว จกไปเกดในสคตโลกสวรรค‛ ใหทานเพอเปนเครองประดบจตและปรงแตงจต

38

เปนตน (พระสตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏวรรค 11/336/345 และพระสตตนตปฎก องคตตรนกาย อฏฐกนบาต 23/33/288-289)

ถงแมเหตหรอแรงจงใจในการใหทานในแตละหมวดมความตางกนในรายละเอยด แตถาพจารณาในภาพรวม จะเหนวาแรงจงใจในการใหทานม 2 ดาน ดานหนงเปนดานทเกดจากแรงจงใจภายในของตนเอง เชน ใหทานเพอเปนเครองประดบจต หรอใหเพราะความหลง หรอเพราะหวงผลตอบแทน สวนแรงจงใจอกดานหนงเปนไปเพอประโยชนแกผอน เชนการใหทานแกผทไมสามารถหงหาอาหารเองได (หมายถงถวายทานแกภกษสงฆ) หรอการใหทานเพราะเปนสงทด เหลาน เปนตน ค าสอนเหลานประยกตกบการท างานสงคมสงเคราะหได

นอกจากนน การใหทานตองเปนการใหท เหมาะสมกบกาลเทศะ ในกาลทานสตร พระพทธเจาตรสวาการใหทเหมาะสมม 5 ประการ ไดแก ใหทานแกผมาสถนของตน ใหทานแกผเตรยมจะไป ใหทานแกผเปนไข ใหทานในสมยมภกษาหาไดยาก ใหขาวอยางด และผลไมใหมแกผมศล (พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต 22/36/57) ในการประยกตกบงานสงคมสงเคราะห การรความประสงคของผทสมควรไดรบการชวยเหลอจะท าใหการสงเคราะหนนตรงกบความตองการของทงผใหและผรบ เมอเปนเชนนน การสงเคราะหนนจะเกดผลเตมทตอทงสองฝาย

ผรบทานหรอผทไดรบการสงเคราะหมมากมายหลายประเภท ในรตนสตรกลาวถงบคคล 108 จ าพวก ซงเปนผทสมควรแกการถวายทาน และการถวายทานแดบคคลเหลานมผลมาก บคคล 108 จ าพวกนนกลาวโดยยอคอบคคล 8 ประเภท ไดแก พระโสดาบน บคคลผปฏบตเพอท าใหแจงโสดาปตตผล พระสกทาคาม บคคลผปฏบตเพอท าใหแจงสกทาคามผล พระอนาคาม บคคลปฏบตเพอท าใหแจงอนาคามผล พระอรหนต บคคลผปฏบตเพอท าใหแจงอรหตผล (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ 25/9/10-11 และพระสตตนตปฎก องคตตรนกาย อฏฐกนบาต 23/59/353)

อยางไรกตาม การสงเคราะหบคคลตามทกลาวไวในพระไตรปฎกมไดจ ากดเฉพาะภกษสงฆระดบสงเทานน แตกลาวถงบคคลกลมอน ๆ อกทสมควรแกการสงเคราะห ไดแก คนยากจน วณพกและยาจก คนก าพรา คนเดนทาง กษตรย คหบด สมณพราหมณทวไป (พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค 15/104/112-113) นอกจากนนยงกลาวถงการสงเคราะหสตวดวย ตวอยางทรจกดคอ การสรางโรงทานสงเคราะหทงบคคลทวไปและสตวของอนาถบณฑกเศรษฐ และของบคคลอน ๆ (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย จรยาปฎก 33/30/732) ในพระไตรปฎกเมอกลาวถงการใหทานหรอการสงเคราะหไมไดจ ากดอยเพยงเฉพาะกบสมณะหรอนกบวชเทานน แตเนองจากเปนทยอมรบกนทวไปในหมชาวพทธวาพระสงฆเปนเนอนาบญของชาวบาน ดงนน

39

ในทางปฏบต การใหความส าคญแกการสงเคราะหภกษสงฆจงมกมากอนการสงเคราะหบคคลทวไปและสตว

ประเภทของทาน ตามทไดอางไวแลวในตอนตน ทานแบงออกเปน 2 ประเภทคอ อามสทานและธรรมทาน อามสทานไดแกการใหทเปนวตถ สงของ ปจจยตาง ๆ และธรรมทาน คอการใหค าแนะน า อบรม สงสอน การใหความรความเขาใจทถกตองเกยวกบธรรม ชาวพทธโดยทวไปรบค าสอนของพระพทธเจาทวาการใหธรรมทานยอมประเสรฐกวาการใหทานอนใด (พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ทกนบาต 20/142,144-145, 149-151/120-122 และพระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต 22/36/58) เนองจากท าใหผรบมปญญารเทาทนความเปนจรงของโลกและชวต สามารถน าไปใชไดตลอดไปทงปจจบนและอนาคต

นอกจากธรรมทานแลว สงจ าเปนส าหรบการด ารงชวตของภกษสงฆและผครองเรอนทวไปไดแกปจจย 4 (ส าหรบภกษสงฆ ไดแก จวร บาตร เสนาสนะ และเภสช) และปจจยอน ๆ ในพระไตรปฎก กลาวถงอามสทานประเภทตาง ๆ ทงสวนทเปนปจจย 4 และสงอนทเออตอการด ารงชวต เชน การสราง บอน าดม สระน า และสะพานในทเดนล าบาก สวนสาธารณะ เปนตน (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เปตวตถ 26/280-282/213 และพระสตตนตปฎก ขททกนกาย ชาดก 28/532/265)

อนง ทานทงหลายทใหไมไดจ ากดดวยจ านวนวาจะมากหรอนอย แตขนอยกบเจตนาและสถานการณ ตวอยางเชน หญงก าพราอาศยผอนอยไดถวายขาวตงแกพระมหากสสปเถระแมเปนของเพยงเลกนอย แตผลทไดรบมมาก ใจความวา

[๑๘๗] เมออาตมาภาพก าลงเทยวบณฑบาต หยดยนนงอย หญงก าพราขดสนคนหนง ซงอาศยชายคาเรอนของผอนอย [๑๘๘] นางเลอมใส ไดถวายขาวตงแกอาตมาภาพดวยมอทงสองของตน นางละรางมนษย จตพนจากมนษยโลกนแลว [๑๘๙] นางเปนเทพธดาชออาจามาทายกา มความสขบนเทงอยในสวรรค ซงเปนทอยของทวยเทพผมฤทธมากชอนมมานรด (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย วมานวตถ 26/187-189/33)

อนงทานทใหไปแลว ผใหตองไมตดใจในสงนนและตองไมท าใหตนเองเดอดรอน หมายความวาการท าทานหรอการสงเคราะหควรท าตามศกยภาพของตน เชน ปกกสบณฑตและเสนกบณฑตทลตอบพระเจามททวะในเสนกชาดกวา การใหทไมตดใจในภายหลงเปนการกระท า

40

ทยาก แตการใหทไมท าใหตนเองเดอดรอนเปนการกระท าทยากยงกวา (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ชาดก 27/42, 44/262)

อานสงคของการใหทาน พระพทธเจาตรสเรองอานสงคของการใหทาน 5 ประการไวในทานาสสงสสตร ดงน ผใหทานยอมเปนทรกทพอใจของคนหมมาก สตบรษผสงบยอมคบหาผใหทาน กตตศพทอนงามของผใหทานยอมขจรไป ผใหทานยอมไมหางเหนจากธรรมของคฤหสถ ผใหทานหลงจากตายแลวยอมเกดในสคตโลกสวรรค (พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต 22/35/56) พระพทธเจาตรสวาผลของการใหทานเหลานเปนสงทพงเหนเอง (พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต 22/35/54) ผบ าเพญทานไมใชมเพยงศรทธาเทานน แตตองกลาทจะบรจาคดวย ผใหไดสละสงของภายนอกเพอประโยชนของผอน ชวยใหผรบพนจากความทกข และยงไดประโยชนในสวนตน ดงนนทานจงเปนเหมอนขมทรพยอนประเสรฐทไมมใครสามารถเอาไปจากผบ าเพญทานได (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ 25/6-10/18)

2. เปยยวชชะ

เปยยวชชะ หรอปยวาจาหมายถงวาจาเปนทรก เปนหลกสงคหวตถทวาดวยการใชถอยค าสภาพไพเราะ ออนหวาน ดดดมน าใจ ถอยค าทกลาวดวยจตเมตตาปรารถนาด ท าใหเกดไมตร และความรกใครนบถอกน ตลอดถงค าแสดงใหเหนประโยชนประกอบดวยเหตและผลใหคลอยตาม (พระธรรมปฎก 2538 ก :167) ในพระอภธรรมปฎก สรปความมวาจาออนหวาน ดงน

ความมวาจาออนหวาน เปนไฉน วาจาใดเปนปม เปนกาก เผดรอนตอผอน เกยวผอนไว ยวใหโกรธ ไมเปนไปเพอสมาธ ละวาจาเชนนนเสย วาจาใด ไรโทษ สบายห ไพเราะจบใจ เปนวาจาของชาวเมอง เปนทเจรญใจของชนหมมาก กลาววาจาเชนนน ความเปนผมวาจาออนหวาน ความเปนผมวาจาสละสลวย ความเปนผมวาจาไมหยาบคาย ในลกษณะดงกลาวมานน นเรยกวาความมวาจาออนหวาน

(พระอภธรรมปฎก ธมมสงคณ 34/1352/337)

ในอลงสตร กลาวถงการมวาจางามกอใหเกดประโยชนทงตอตนเองและตอผอนไวในธรรม 6 ประการ

ธรรม ๖ ประการ อะไรบาง คอ ภกษในธรรมวนยน

41

๑. ใครครวญไดเรวในกศลธรรมทงหลาย ๒. ทรงจ าธรรมทฟงแลวไวได ๓. พจารณาเนอความแหงธรรมททรงจ าไวได ๔. รอรรถรธรรมแลวปฏบตธรรมสมควรแกธรรม

๕. มวาจางาม เจรจาถอยค าไพเราะ ประกอบดวยวาจาชาวเมอง ทสละสลวย ไมหยาบคาย ใหรความหมายได

๖. ชแจงใหเพอนพรหมจารเหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรง

ภกษทงหลาย ภกษประกอบดวยธรรม ๖ ประการน แล เปนผมความสามารถส าหรบตนเอง และมความสามารถส าหรบผอน

(พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย อฏฐกนบาต 23/62/357-358)

3. อตถจรยา

อตถจรยาหมายถง การประพฤตประโยชนตอกนดวยกายกรรม วจกรรม มโนกรรม อนประกอบดวยเมตตา การขวนขวาย ชวยเหลอกจการตาง ๆ ตามก าลงความสามารถและโอกาส รวมทงการบ าเพญสาธารณประโยชน (พระธรรมปฎก 2538 ก :168)

พระพทธศาสนากลาวถง ‚ประโยชน‛ หรอ ‚อตถะ‛ ใน 2 ลกษณะ กลาวคอ ลกษณะแรกเปนค าสอนเรองประโยชน 3 ทเกยวกบระดบของจดหมายของชวต ลกษณะหลงกลาวถงประโยชน 3 ในแงทเกยวของกบความสมพนธระหวางมนษยดวยกน (พระราชวรมน 2530: 28-32)

ประการแรก ประโยชน 3 ทเกยวกบระดบของจดหมายของชวต ไดแก 1. ทฏฐธมมกตถประโยชน หมายถง ประโยชนปจจบน หรอประโยชนในภพน

2. สมปรายกตถประโยชน หมายถง ประโยชนเบองหนา หรอประโยชนในภพหนา 3. ปรมตถประโยชน หมายถง ประโยชนสงสด หรอประโยชนอยางยง ไดแกพระนพพาน

ทฏฐธมมกตถประโยชน คอ ประโยชนปจจบน เปนประโยชนทมองเหนได เปนเรองของการด าเนนชวตทวไปของผครองเรอนในสงคม ทประกอบดวย ปจจย 4 มฐานะ มลาภ มทรพย มยศ น าใจไมตร ประโยชนเหลานพระพทธศาสนามไดปฏเสธ แตถอวาเปนจดหมายระดบตนของการด าเนนชวตของมนษย

สมปรายกตถประโยชน หมายถง ประโยชนเบองหนา เปนประโยชนทเลยออกไปหรอตอออกไป เปนประโยชนในอนาคตท เปนเรองทวไปส าหรบผครองเรอน ตวอยางเชน หลงจากพระพทธเจาไดตรสแนะน าแกพระเจาปเสนทโกศลวา การรจกประมาณในการเสวยพระกระยาหาร

42

จะท าใหแกชาและอายยน พระเจาปเสนทโกศลทรงกลาวกบสทสสนะมาณพวา ‚พระผมพระภาคพระองคนน ทรงอนเคราะห เราดวยประโยชนทงสอง คอ ประโยชนปจจบนและประโยชนในภายหนาอยางแทจรง‛ (พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค 15/124/145-146)

ประโยชนเบองหนาซงเปนระดบสงขนไป หมายถงสงทเปนหลกประกนชวตในภพหนา ซงในทนหมายถงประโยชนดานจตใจ ความเจรญงอกงามของชวตดวยคณธรรมตาง ๆ เชน การมศล การมความเออเฟอเผอแผ มปญญารและเขาใจสงทงหลายตามความเปนจรง ซงจะเปนเครองรบประกนชวตในภายหนาหรอในภพหนา สงนเปนจดหมายทไกลออกไปแมจะละโลกนไปแลว ประโยชนเชนนเปนจดหมายของชวตในระดบทสงขนมา

ในพระไตรปฎกกลาวถงหลกธรรมทเกอกลประโยชนปจจบน 4 ประการ และทเกอกลประโยชนสขเบองหนาอก 4 ประการ เรยกวาสมปทา 8 (ความถงพรอม 8 ประการ) ซงประกอบดวย 1. อฏฐานสมปทา (ความถงพรอมดวยความหมน) 2. อารกขสมปทา (ความถงพรอมดวยการรกษา) 3. กลยาณมตตตา (ความเปนผมมตรด) 4. สมชวตา (ความเปนอยเหมาะสม) 5. สทธาสมปทา (ความถงพรอมดวยศรทธา) 6. สลสมปทา (ความถงพรอมดวยศล) 7. จาคสมปทา (ความถงพรอมดวยจาคะ) 8. ปญญาสมปทา (ความถงพรอมดวยปญญา) ผครองเรอนทปฏบตตามหลกสมปทา 8 จะท าใหเกดประโยชนสขในภพนและภพหนา ในปฐมสมปทาสตร สรปใจความไว ดงน

ภกษทงหลาย สมปทา ๘ ประการนแล คนขยนหมนเพยรในการท างาน ไมประมาท รวธการเลยงชพแตพอเหมาะ รกษาทรพยทหามาได เปนผมศรทธา ถงพรอมดวยศล รความประสงคของผขอ ปราศจากความตระหน ช าระทางแหงประโยชนทมในภพหนาอยเปนนตย ทพระพทธเจาผมพระนามวาสจจะตรสธรรม ๘ ประการดงกลาวมาน เพอผครองเรอน ผมศรทธา อนเปนเหตน าสขมาใหในโลกทง ๒ คอ ประโยชนเกอกลในภพน และสขในภพหนา จาคะ บญนยอมเจรญยงขนแกคฤหสถทงหลาย ดวยประการฉะน (พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย อฏฐกนบาต 23/75/388-389)

ปรมตถประโยชน คอประโยชนอยางยงหรอประโยชนสงสด บางทในพระไตรปฎกเรยกวา ประโยชนยงใหญ (พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย นทานวรรค 16/83/167) ทกค ามความหมาย

43

เดยวกน คอพระนพพาน ไดแกการดบกเลสและกองทกขได (พระเทพเวท 2530: 27) ประโยชนอยางยงเปนจดหมายสงสดของชวต ในกงสลสตร มใจความทพระพทธเจาทรงอธบายแกพระสารบตรเรองการประพฤตเพอบรรลประโยชนสงสด โดยทรงใหตวอยางการปฏบตตนอยางเหมาะสมในทางโลกเมอสมาคมกบผอน พรอมกบฝกตนใหถงพรอมในทางธรรม เมอกระท าทงสองดานในทสดจะเกดประโยชนสงสดแกตนเองคอการเขาถงพระนพพาน

[๓๒๗] (ทานพระสารบตรทลถามพระผมพระภาคดงน) นรชนมปกตอยางไร มความประพฤตอยางไร

เพมพนการท าอะไรบาง จงชอวา พงด ารงตนอยอยางถกตอง และบรรลประโยชนสงสดได

[๓๒๘] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน) นรชนควรเปนผประพฤตออนนอมตอผใหญ ไมรษยา และควรรจกกาลทจะเขาไปหาครทงหลาย รจกขณะทจะฟงธรรมกถาทานกลาว และตงใจฟงสภาษตอน ๆ จากทานโดยเคารพ [๓๒๙] ควรลดมานะ นบนอบออนนอม เขาไปยงส านกของครตามเวลาเหมาะสม ตงใจระลกถงอรรถ ธรรม สงยมะ [ศล] พรหมจรรย พรอมทงยดถอปฏบตตามนน [๓๓๐] ควรเปนผพอใจธรรม ยนดในธรรม ด ารงอยในธรรม รจกพจารณาธรรม ไมควรกลาววาจาทประทษรายธรรม ควรใหเวลาสนไปกบสภาษตทแท 4 . . . [๓๓๓] สวนนรชนผยนดในธรรม [สมถวปสสนา] ทพระอรยะประกาศแลว เปนผประเสรฐกวาคนนอกน

ดวยกาย วาจา และใจ ด ารงมนอยในสนต โสรจจะ และสมาธ5

4 สภาษตทแท หมายถงสภาษตทประกอบดวยสมถะและวปสสนา (ขททกนกาย สตตนบาต อรรถกถา 2/330/149) 5 สนต หมายถง นพพาน โสรจจะ หมายถง มคคปญญาอนมนพพานเปนอารมณ สมาธ หมายถงมคคสมาธ

(ขททกนกาย สตตนบาต อรรถกถา 2/333/151)

44

จงไดบรรลถงธรรมอนเปนสาระแหงสตะและปญญา (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต 25/327-330, 333/575-576)

ประการทสอง ประโยชน 3 ในแงทเกยวของกบความสมพนธระหวางมนษยดวยกน ไดแก 1. อตตตถะ หมายถง ประโยชนตน 2. ปรตถะ หมายถง ประโยชนผอน 3. อภยตถะ หมายถง ประโยชนทงแกตนและผอน เปนประโยชนรวมกน

ค าสอนเกยวกบประโยชน 3 ในแงนปรากฏอยในหมวดธรรมตาง ๆ เชน เรองทาน การใหทานทไมท าใหตนเองเดอดรอน คอการไมเบยดเบยนตนเอง เปนการท าประโยชนตนส าหรบผครองเรอนทวไป แตประโยชนตนในระดบสงสดหมายถงนพพานอนเปนประโยชนยอดเยยมในความหมายแรก ตวอยางเชน ในองคลมาลสตร เมอองคลมาล ‛ปลกตวออกไปอยตามล าพง ไมประมาท มความเพยร อทศกายและใจอย ไมนานกท าใหแจงซงประโยชนยอดเยยมอนเปนทสดแหงพรหมจรรย‛ (พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก 13/351/428) เปนตน สวนการท าประโยชนแกผอนในระดบผครองเรอน คอการกระท าทเปนประโยชนตอบคคลหรอสงคม เชน การอทศตนท าสงทเปนสาธารณประโยชนตาง ๆ แตเมอใชในความหมายกวางส าหรบภกษสงฆ มกขยายความออกไปเปนเพอประโยชนสขแกมหาชน แตเนนประโยชนในทางธรรมมากกวาทางโลก (พระวนยปฎก มหาวรรค 4/32/40)

4. สมานตตตา

สมานตตตา คอ ความเปนผมตนเสมอในธรรมทงหลายตามสมควรในทนน ๆ (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ชาดก 28/178/83) พระธรรมปฎก อธบายวา สมานตตตาคอ ‚ความมตนเสมอ ท าตวเสมอตนเสมอปลาย ปฏบตสม าเสมอกนในชนทงหลาย และเสมอในสขทกขโดยรบรรวมกนแกไข ตลอดถงวางตนเหมาะแกฐานะ ภาวะ บคคล เหตการณและสงแวดลอม ถกตองตามธรรมในแตละกรณ‛ (พระธรรมปฎก 2538 ก : 168) จะเหนวาการปฏบตตนอยางเหมาะสมระหวางบคคลตามคของความสมพนธในทศ 6 เปนตวอยางหนงทแสดงใหเหนการยดเหนยวผกใจคนเขาดวยกนตามหลกสมานตตตา (โปรดดหวขอ การสงเคราะหในค าสอนเรองทศ 6 บทเดยวกนน)

กลาวโดยสรป จะเหนไดวาหลกสงคหวตถ 4 เปนหลกการสงเคราะหทสามารถน าไปปรบใชกบบคคลในสงคมไดตามกาลเทศะ รวาควรจะสงเคราะหใคร เมอใด และอยางไร ท าใหสามารถ

45

สงเคราะหผคนไดเปนจ านวนมาก สงคหวตถเปนหลกธรรมทปฏบตไดเสมอ ทงในอดต ปจจบน และอนาคต ในทตยหตถกสตร พระพทธเจาตรสกบหตถกอบาสกชาวเมองอาฬว6 มใจความดงน

‚หตถกะ บรษทของทานนมากนก ทานสงเคราะหบรษทจ านวนมากนอยางไร‛ หตถกอบาสกชาวเมองอาฬวกราบทลวา ‚ขาแตพระองคผ เจรญ ขา

พระองคสงเคราะหบรษทจ านวนมากนดวยสงคหวตถ ๔ ประการ ทพระผมพระภาคไดทรงแสดงไวแลวคอ ขาพระองครวา ‘ผนควรสงเคราะหดวยทาน’ กสงเคราะหดวยทาน รวา ‘ผนควรสงเคราะหดวยค าพดอนไพเราะ’ กสงเคราะหดวยค าพดอนไพเราะ รวา‘ผนควรสงเคราะหดวยการท าประโยชนให’ กสงเคราะหดวยการท าประโยชนให รวา ‘ผนควรสงเคราะหดวยการวางตวสม าเสมอ’ กสงเคราะหดวยการวางตวสม าเสมอ . . . พระผมพระภาคตรสวา ‚ดละ ดละ หตถกะ วธนของทานเปนอบายทจะสงเคราะหบรษทจ านวนมากได จรงอย ใครกตามทสงเคราะหบรษทจ านวนมากไดในอดตกาล กลวนแตสงเคราะหดวยสงคหวตถ ๔ ประการนแล ใครกตามทจกสงเคราะหบรษทจ านวนมากในอนาคตกาล กลวนแตสงเคราะหดวยสงคหวตถ ๔ ประการนแล ใครกตามทก าลงสงเคราะหบรษทจ านวนมากในปจจบน กลวนแตสงเคราะหดวยสงคหวตถ ๔ ประการนแล‛ (พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย อฏฐกนบาต 23/24/267)

2.1.2 การสงเคราะหในค าสอนเรองทศ 6

ค าสอนเรองทศ 6 กลาวถงหลกการสงเคราะห/อนเคราะหบคคลตามหนาทและบทบาทของผทมความสมพนธตอกนทางสงคมรวมทงหมด 6 ค ตามทพระพทธเจาตรสไวในสงคาลกสตรดงน

มารดาบดาเปนทศเบองหนา อาจารยเปนทศเบองขวา บตรภรรยาเปนทศเบองหลง มตรสหายเปนทศเบองซาย ทาสกรรมกรเปนทศเบองลาง

6 พระพทธเจาตรสวา หตถกอบาสกแหงเมองอาฬวไดชอวาเปนเลศกวาอบาสกสาวกใดในเรองการสงเคราะหบคคลดวยสงคหวตถ (พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย เอกกนบาต 20/252/31)

46

สมณพราหมณเปนทศเบองบน คฤหสถในตระกลผมความสามารถ7 พงไหวทศเหลาน (พระสตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏวรรค 11/273/217)

จะเหนวาบคคลในแตละทศคอบคคลทเราตองเขาไปเกยวของสมาคมดวย เปรยบดงทศทอยรอบตวเรา พระพทธเจาตรสอธบายวาคของบคคลในแตละทศยอมมการสงเคราะห /อนเคราะหซงกนและกน ดงใจความตอไปน (พระสตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏวรรค 11/267-273/212-216)

ทศเบองหนาเปนความสมพนธระหวางบตรกบบดามารดา บตรพงบ ารงมารดาบดาโดยหนาท 5 ประการ ดงนคอ มารดาบดาเลยงบตรมา บตรตองเลยงทานเปนการตอบแทน ชวยท าการงานของบดามารดา ด ารงรกษาวงศตระกล ประพฤตตนใหเหมาะสมกบความเปนทายาท และเมอบดามารดาลวงลบไป บตรท าบญอทศให สวนมารดาบดายอมอนเคราะหบตรธดา 5 ประการ ไดแก หามไมใหท าความชว ใหตงอยในความด ใหศกษาศลปวทยา หาคครองทสมควรให และมอบทรพยสมบตใหในเวลาอนควร

ทศเบองขวาเปนความสมพนธระหวางศษยกบครอาจารย ศษยพงบ ารงอาจารยโดยหนาท 5 ประการดงนคอ ศษยลกตอนรบอาจารย เขาไปคอยรบใช ใฝใจศกษาเลาเรยน ดแลปรนนบต และศกษาศลปวทยาดวยความเคารพ สวนอาจารยยอมอนเคราะหศษย 5 ประการไดแก แนะน าใหเปนคนด ใหเรยนด คอสอนใหเขาใจแจมแจง บอกความร ในศลปวทยาทกอยาง ยกยองใหปรากฏในหมคณะ และสรางเครองคมภย ใหรจกรกษาตนใหด าเนนชวตตอไปดวยด

ทศเบองหลงเปนความสมพนธระหวางสามกบบตรภรรยา สามพงบ ารงภรรยาซงเปนก าลงสนบสนนอยขางหลงโดยหนาท 5 ประการดงนคอ ใหเกยรตยกยองภรรยา ไมดหมน ไมประพฤตนอกใจ มอบความเปนใหญในงานบานให และหาเครองประดบใหตามโอกาสอนควร สวนภรรยายอมอนเคราะหสาม 5 ประการไดแก ดแลจดการงาน สงเคราะหญาตมตรดวยด ไมนอกใจสาม รกษาทรพยสมบตทสามหามาได และขยนไมเกยจครานในงานทงปวง

ทศเบองซายเปนความสมพนธระหวางมตรสหาย มตรสหายทดหรอกลยาณมตรยอมเปนผทชวยใหบคคลขามพนอปสรรค และเปนก าลงสนบสนนใหบรรลความส าเรจ บคคลพงบ ารงมตรสหายโดยหนาท 5 ประการดงน การเผอแผแบงปน กลาววาจาเปนท รก ประพฤตตนใหเปนประโยชน วางตนสม าเสมอ ไมพดจาหลอกลวง มตรสหายยอมอนเคราะหตอบ 5 ประการไดแก

7 ผมความสามารถ ในทนหมายถงผมความสามารถทจะครองเรอน คอเลยงดบตรภรรยาใหเปนสขได

47

เมอเพอนประมาท ชวยรกษาปองกน เมอเพอนประมาท ชวยรกษาทรพยของเพอน เมอมภยกเปนทพงได ไมละทงเพอนในยามทกขยาก และนบถอตลอดวงศญาตของเพอน

ทศเบองลางเปนความสมพนธระหวางนายกบคนรบใชหรอคนงาน (ทาสกรรมกร) เนองจากคนรบใชหรอคนงานคอฐานก าลงในการท างาน เปนผชวยท าการงานตาง ๆ ให นายพงบ ารงคนรบใชและคนงานโดยหนาท 5 ประการดงน จดการงานใหท าตามสมควรแกก าลง ใหอาหารและคาจาง ดแลรกษายามเจบปวย ไดของแปลกมากแบงปนให และ ใหหยดงานตามโอกาส สวนคนรบใชและคนงานยอมอนเคราะหนาย 5 ประการไดแก เรมท างานกอนนาย เลกงานเขานอนทหลงนาย ถอเอาแตของทนายให ท างานใหดขน และน าคณของนายไปเผยแพรสรรเสรญ

ทศเบองบนเปนความสมพนธระหวางสมณพราหมณ ภกษสงฆกบคฤหสถ เนองจากพระสงฆคอผทสงดวยคณธรรม คฤหสถพงบ ารงพระสงฆ 5 ประการดงนคอ จะท าสงใด กท าดวยเมตตา จะพดสงใด กพดดวยเมตตา จะคดสงใด กคดดวยเมตตา ตอนรบดวยความเตมใจ และถวายปจจยเครองยงชพ สวนพระสงฆยอมอนเคราะหคฤหสถ 6 ประการไดแก หามปรามจากความชว ใหตงอยในความด อนเคราะหดวยน าใจอนดงาม ใหไดฟงสงทยงไมเคยฟง อธบายสงทเคยฟงแลวใหแจมแจง และบอกทางสวรรคให คอ ‚บอกทางชวตทมความสขความเจรญให‛ (พระธรรมปฎก 2538 ก : 230)

ค าสอนเรองทศ 6 แสดงใหเหนวาแตละคนมหนาทตองปฏบตตอคของความสมพนธเหลานนอยางไรบาง และในขณะเดยวกนคของความสมพนธนนกตองสงเคราะห ชวยเหลอบคคลทมความสมพนธกนตามบทบาทของตน การสงเคราะหบคคลในค าสอนเรองทศ 6 มทงทเปนไปตามหลกสงคหวตถ 4 ในภาพรวม และการสงเคราะหตามหนาทและบทบาทเฉพาะของแตละคของความสมพนธนน ตวอยางเชน ในโสณนนทชาดก อธบายเรองบตรพงปรนนบตมารดาบดาดวยหลกสงคหวตถ 4 ดงใจความตอไปน

[๑๗๘] สงคหวตถทงหลาย คอ ๑. ทาน (การให)

๒. ปยวาจา (การเจรจาถอยค าทนารก) ๓. อตถจรยา (การประพฤตประโยชน) ๔. สมานตตตา (ความเปนผมตนเสมอในธรรมทงหลายตาม

สมควรในทนน ๆ) ทง ๔ ประการนยงมในโลกน เหมอนเพลารถยงมแกรถทก าลงแลนไป

48

[๑๗๙] หากวาสงคหวตถเหลานไมพงมไซร

มารดาไมพงไดการนบถอหรอการบชาเพราะเหตแหงบตรเลย หรอบดาไมพงไดการนบถอหรอบชาเพราะเหตแหงบตรเลย (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ชาดก 28/178-179/83-84)

การปรนนบตมารดาบดาดวยหลกสงคหวตถในทนหมายความวา ประการแรกการบ ารงมารดาบดาดวยทาน คอการใหสงของแกมารดาบดา ประการทสอง เปยยวชชะ คอบตรพงเจรจาตอมารดาบดาดวยถอยค าสภาพ ออนหวาน ประการทสาม อตถจรยา คอการประพฤตประโยชนดวยการท าหนาทของมารดาบดาทเกดขนใหส าเรจ และประการสดทาย สมานตตตา ความเปนผมตนเสมอในธรรมทงหลายตามสมควร คอบตรพงใหความเคารพตอบดามารดา (ขททกนกาย ชาดก อรรถกถา 8/178/179) จงเหนไดวาหลกสงคหวตถ 4 เปนหลกธรรมทสามารถน าไปปรบใชกบบคคลในสงคมไดตามสถานการณตาง ๆ

2.2 ค าสอนส าหรบคฤหสถ : ผปกครอง

ตามทกลาวมาแลวจะเหนวาการสงเคราะหบคคลในค าสอนเรองทศ 6 เปนการสงเคราะหระหวางบคคลตามหนาทและบทบาทของแตละค แมมไดกลาวไวโดยตรงเกยวกบการสงเคราะหชวยเหลอกนระหวางผปกครองรฐกบประชาชน แตการสงเคราะหระหวางบคคลนขยายขอบเขตของความสมพนธไปสมหาชนได ถาพจารณาวาความสมพนธทางการปกครอง ‚เปนความสมพนธอยางพอปกครองลกหรอพอแมเลยงลก‛ (ปรชา ชางขวญยน 2542:127) ผปกครองในฐานะหวหนาครอบครวใหญยอมมบทบาทและหนาทดแลทกขสขของคนในครอบครวเสมอนหนงความสมพนธระหวางมารดาบดาและบตรในค าสอนเรองทศ 6 ดงนนผปกครองในฐานะผครองเรอนซงเปนผน าของประชาชน นอกจากการปฏบตตามค าสอนส าหรบผครองเรอนทวไปแลว พระพทธศาสนายงสอนหลกธรรมส าหรบผปกครองเพมขนอกใน จกกวตตวตร ทศพธราชธรรม และราชสงคหวตถ

2.2.1 จกกวตตวตร

ในจกกวตตสตร กลาวถงจกกวตตวตร (จกรวรรดวตร)หรอหลกปฏบตของผปกครองไวดงน

49

ลกเอย. . . จงจดการรกษาปองกนและคมครองชนภายใน ก าลงพล พวกกษตรยผตามเสดจ พราหมณและคหบด ชาวนคมและชาวชนบท สมณพราหมณ สตวจ าพวกเนอและนกโดยธรรม การกระท าสงทผดแบบแผน อยาไดเปนไปในแวนแควนของลก อนง บคคลเหลาใดในแวนแควนของลก ไมมทรพย ลกพงใหทรพยแกบคคลเหลานนดวย อนง สมณพราหมณเหลาใดในแวนแควนของลก เวนขาดจากความมวเมา และความประมาท ตงมนอยในขนต (ความอดทน) และโสรจจะ (ความเสงยม) ฝกตน สงบตน ใหตนดบกเลสอยแตผเดยว ลกพงเขาไปหาสมณพราหมณเหลานนตามกาลอนควรแลวไตถามสอบถามวา ‘ทานขอรบ อะไรเปนกศล อะไรเปนอกศล อะไรมโทษ อะไรไมมโทษ อะไรควรเกยวของ อะไรไมควรเกยวของ อะไรทขาพเจาท าอยพงเปนไปเพอไมเกอกล เพอทกขตลอดกาล หรอวาอะไรทขาพเจาท าอยพงเปนไปเพอเกอกล เพอสขตลอดกาล’ ครนลกไดฟงจากสมณพราหมณเหลานนแลว สงใดเปนอกศล พงละเวนเสงนน สงใดเปนกศล พงยดถอประพฤตสงนนใหมน ลกเอย จกรวรรดวตรอนประเสรฐนน เปนอยางนแล

(พระสตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏวรรค 11/84/62-63)

ขอความในจกกวตตสตรแสดงใหเหนวาพระราชา (ผปกครอง) ตองค านงถงความสขของคนทงหลายและหมสตว เรมตงแตใหการสงเคราะหแกบคคลใกลตวทสด คอพระมเหส พระราชบตร ขาราชบรพารทงหลาย กษตรยทงปวงทตามเสดจ พราหมณและคหบด ชาวนคมและชาวชนบท สมณพราหมณ เหลาสตว สงเคราะหดวยการหามมใหประชาชนท าความชว พระราชทานทรพยใหคนจน และเขาไปหาสมณะและพราหมณเพอสนทนาธรรม8 อยางไรกตามอาจกลาวไดวาวตรปฏบตเกอบทงหมดส าหรบผปกครองในจกกวตตสตรจดรวมไวในค าสอนเรองทานในทศพธราชธรรมเพยงขอเดยว (ปรชา ชางขวญยน 2542: 26)

2.2.2 ทศพธราชธรรม

ทศพธราชธรรม หมายถงธรรมของพระราชาหรอคณธรรมของผปกครองบานเมองจ านวน 10 ประการ ผปกครองในฐานะผครองเรอน พงประพฤตตนตามหลกทศพธราชธรรมทกประการ ในมหาสงสชาดก กลาวไวดงน

8 โปรดดการแบงวตรปฏบตของผปกครองใน ไตรภมโลกวนจฉยกถา อางถงใน ปรชา ชางขวญยน. ธรรมรฐ-

ธรรมราชา. กรงเทพมหานคร : โครงการต ารา คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2542.

50

(พระราชาตรสตอบวา) [๑๗๕] เราพจารณาเหนอนาคตอนยาวนานกหาไม

พญาหงส เราด ารงอยในธรรม ๑๐ ประการ จงไมสะดงกลวปรโลก

[๑๗๖] คอ ๑. ทาน ๒. ศล ๓. การบรจาค ๔. ความซอตรง ๕. ความออนโยน ๖. ความเพยร ๗. ความไมโกรธ ๘. ความไมเบยดเบยน ๙. ความอดทน ๑๐. ความไมคลาดธรรม [ความไมขดเคอง]

(พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ชาดก 28/175-176/112)

ในหลกธรรม 10 ประการน วตรปฏบตทเกยวกบการสงเคราะหประชาชนโดยตรงไดแก ทาน และ การบรจาค (จาคะ) ซงทงสองขอปรากฏอยในฆราวาสธรรม 4 หรอธรรมส าหรบผครองเรอนทวไป (พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค 15/246/354) เนองจากไดกลาวเรองทานไวในตอนตนแลว ในทนจงขอขยายความเรองจาคะหรอการบรจาคใหชดเจนขนเนองจากจาคะเปนค าสอนส าหรบคฤหสถทเกยวกบการสงเคราะหสงคมโดยตรง พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) อธบายวา จาคะหมายถง ‚ความเสยสละ สละกเลส สละความสขสบายและผลประโยชนสวนตนได ใจกวาง พรอมทจะรบฟงความทกข ความคดเหน และความตองการของผอน พรอมทจะรวมมอ ชวยเหลอ เออเฟอเผอแผ ไมคบแคบเหนแกตนหรอเอาแตใจตว‛ (พระธรรมปฎก 2538 ก : 135)

หลกธรรมทวาดวยการบรจาคเปนค าสอนใหฆราวาสละความตระหน ละของของตน รจกการเสยสละ กลาบรจาค โดยคดถงประโยชนของผอน ในพระไตรปฎกมค าสอนส าหรบผครองเรอนทสมพนธกบการบรจาค นนคอค าสอนเรอง การหาทรพยและการใชทรพย พระพทธเจามไดทรงสอนใหละทงการแสวงหาทรพยอยางสนเชง เพราะยงทรงค านงถงการด าเนนชวตของผครองเรอน แตทรงสอนใหผครองเรอนประกอบอาชพทถกตองเหมาะสม มหลกในการหาทรพย รจกใชทรพย แบงปนทรพย และบรจาคทรพย ผครองเรอนตองรตระหนกดวยวา ‚การมทรพยมใชเปนจดหมายในตว แตเปนเพยงอปกรณส าหรบสนบสนนการท าสงทดงามเพอชวตและผอนแลว พงทราบขอบเขตแหงคณคาของทรพยสมบต และการทจะตองแสวงสงอนทมคณคาสงยงขนตอไปดวย ‛ (พระธรรมปฎก 2546: 789) ดงค าสอนในอาทยสตรเมอพระพทธเจาตรสแกอนาถบณฑกเศรษฐ เรองประโยชนทพงถอเอาจากโภคทรพย 5 ประการ ใจความวา

51

ประโยชน ๕ ประการน อะไรบาง คอ ๑. อรยสาวกในธรรมวนยนยอมบ ารงตนเอง บ ารงมารดาบดา บ ารงบตร ภรรยา ทาส กรรมกร และคนใชใหเปนสข บรหารใหเปนสขโดยชอบดวยโภคทรพยทหามาไดดวยความขยนหมน เพยร เกบรวบรวมดวยน าพกน าแรง อาบเหงอตางน า ประกอบดวยธรรมไดมาโดยธรรม นเปนประโยชนทควรถอเอาจากโภคทรพยประการท ๑ ๒. อรยสาวกยอมบ ารงตนเองบ ารงมตรและอ ามาตยใหเปนสข บรหารใหเปนสขโดยชอบดวยโภคทรพยทหามาไดดวยความขยนหมนเพยรเกบรวบรวมดวยน าพกน าแรง อาบเหงอตางน า ประกอบดวยธรรม ไดมาโดยธรรม นเปนประโยชนทควรถอเอาจากโภคทรพยประการท ๒ ๓. อรยสาวกยอมปองกนอนตรายทเกดจากไฟ น า พระราชา โจร คนทไมชอบกน หรอจากทายาท ท าตนใหปลอดภย นเปนประโยชนทควรถอเอาจากโภคทรพยประการท ๓ ๔. อรยสาวกยอมท าพล 9 ๕ อยาง คอ (๑) ญาตพล (๒) อตถพล (๓) ปพพเปตพล (๔) ราชพล (๕) เทวตาพล นเปนประโยชนทควรถอเอาจากโภคทรพยประการท ๔ ๕. อรยสาวกยอมตงทกษณาทมผลสงขนไป เปนไปเพอใหไดอารมณดมสขเปนผล ใหเกดในสวรรคในสมณพราหมณผเวนขาดจากความมวเมาและความประมาท ด ารงมนอยในขนต (ความอดทน) และโสรจจะ (ความเสงยม) ฝกอบรมตน ท าตนใหสงบ ท าตนใหดบเยนสนท ดวยโภคทรพยทหามาไดดวยความขยนหมนเพยร เกบรวบรวมดวยน าพกน าแรง อาบเหงอตางน า ประกอบดวยธรรม ไดมาโดยธรรม นเปนประโยชนทควรถอเอาจากโภคทรพยประการท ๕ (พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต 22/41/64-65)

ผปกครองทปฏบตตามหลกทศพธราชธรรมยอมผกใจประชาชนในแผนดนนน ในพระไตรปฎกมตวอยางของพระราชาทสละทรพยสมบต บ าเพญทานแกชนทกหมเหลา ทงทานและจาคะจงเปนหลกปฏบตทส าคญของผปกครองในการบ าบดทกข บ ารงสข จดหาสงทจ าเปนส าหรบ

9 พล (พะล) หมายถงการสงเคราะห การบวงสรวง นอมให หรอสวย ม 5 อยางคอ 1. ญาตพล คอการสงเคราะห

ญาต 2. อตถพล คอ ตอนรบแขก 3. ปพพเปตพล คอ ท าบญอทศใหผตาย 4. ราชพล คอถวายเปนของหลวง มเสยภาษอากร เปนตน 5. เทาวดาพล คอท าบญอทศใหเทวดา (องคตตรนกาย จตกกนบาต อรรถกถา 2/6/1/353)

52

การด ารงชวตของราษฎรทอยใตปกครองของตน ในฐานะผปกครองรฐ การสละทรพยสงของ บ ารงเลยงด ชวยเหลอประชาชน เสยสละความสขสวนตน หรอแมแตชวตของตน เพอประโยชนสขของปวงชน และความสงบเรยบรอยของบานเมองยอมเปนหนาทโดยตรงของผปกครอง

2.2.3 ราชสงคหวตถ

ราชสงคหวตถ หรอสงคหวตถของผครองแผนดน หมายถงธรรมยดเหนยวจตใจของประชาชนในสงคมเขาไวดวยกน ราชสงคหวตถเปนราชธรรมอกหมวดหนงส าหรบพระมหากษตรย(ผปกครอง) ทวาดวยหลกการสงเคราะหประชาชน ในรฐสมยใหมอาจเทยบไดกบการทรฐจดสวสดการสงคมดานตาง ๆ ทจ าเปนใหประชาชน

ในเมตตาสตรกลาวถงราชสงคหวตถ ดงน

พระราชาผทรงธรรมเชนกบฤาษ ทรงชนะใจหมสตวทวแผนดนดวยราชธรรม ทรงบชายญ คอ สสสเมธะ ปรสเมธะ สมมาปาสะ วาชเปยยะ และนรคคฬะ . . .

(พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย อฏฐกนบาต 23/1/194-195)

ราชธรรมในทนคอราชสงคหวตถซงเปนค าสอนในพระพทธศาสนาทปรบปรงจากค าสอนเรองการบชายญ 5 ในศาสนาพราหมณ ราชสงคหวตถประกอบดวยหลกปฏบต 4 ประการทเปนสวนของเหต ไดแก สสสเมธะ ปรสเมธะ สมมาปาสะ และวาชเปยยะ ส าหรบนรคคฬะเปนผลทเกดขนตามมาจากการปฏบตตามหลกการสงเคราะห รวมทงหมดเปน 5 ประการ พระพทธศาสนาอธบายความหมายของราชสงคหวตถ (องคตตรนกาย อฏฐกนบาต อรรถกถา 3/1/213 และขททกนกาย อตวตตกะ อรรถกถา 27/106-108) ดงน 1. สสสเมธะ หมายถง ความฉลาดในการสงเคราะหพสกนกรดวยการบ ารงดวยพชพนธธญญาหาร สงเสรมการเกษตร 2. ปรสเมธะ หมายถง ความฉลาดในการบ ารงขาราชการ รจกสงเสรมคนดมความสามารถ 3. สมมาปาสะ หมายถง ความมอธยาศยราวกบบวงคลองใจประชาชนดวยการสงเสรมอาชพ เชน ใหคนจนกยมเงนไปลงทนเพอสรางตวโดยยกเวนภาษให เปนตน 4. วาชเปยยะ หมายถงการมปยวาจาตอบคคลทวไป กลาวคอ รจกพดดวยถอยค าทไพเราะ ออนหวาน สภาพนมนวล มเหตมผล ท าใหผกมดใจคนได

53

5. นรคคฬะ หมายถง บานเมองสงบสขปราศจากโจรผราย ไมตองระแวงภย

ตวอยางเรองยญของพระเจามหาวชตราชการในกฏทนตสตรแสดงใหเหนการปฏบตตามหลกการสงเคราะหประชาชนดวยการจดสวสดการดานตาง ๆ ตามหลกราชสงคหวตถ ใจความวา

[ปโรหตกราบทลวา] ๑. ขอใหพระองคพระราชทานพนธพชและอาหารใหแกพลเมองผขะมกเขมนในเกษตรกรรมและการเลยงปศสตวในบานเมองของพระองค ๒. ขอใหพระองคพระราชทานตนทนใหแกพลเมองผขะมกเขมนในพาณชกรรมในบานเมองของพระองค ๓. ขอใหพระองคพระราชทานอาหารและเงนเดอนแกขาราชการทขยนขนแขงในบานเมองของพระองค พลเมองเหลานนจกขวนขวายในหนาทราชการ ไมพากนเบยดเบยนบานเมองของพระองค และจกมกองพระราชทรพยอยางยงใหญ บานเมองกจะอยอยางรมเยน ไมมเสยนหนาม ไมมการเบยดเบยน ประชาชนจะชนชมยนดตอกน มความสขกบครอบครว อยอยางไมตองปดประตบาน

. . . พระองคโปรดรบสงใหเชญเจาผครองเมองทอยในนคมและอยในชนบททวพระราชอาณาเขตของพระองค โปรดรบสงใหเชญอ ามาตยราชบรพารทอยในนคมและอยในชนบททวพระราชอาณาเขตของพระองค โปรดรบสงใหเชญพราหมณมหาศาลทอยในนคมและอยในชนบททวพระราชอาณาเขตของพระองค และโปรดรบสงใหเชญคหบดผมงคงทอยในนคมและอยในชนบททวพระราชอาณาเขตของพระองคมาปรกษาวาทานผเจรญทงหลาย เราปรารถนาจะบชามหายญ ขอพวกทานผเจรญจงรวมมอกบเราเพออ านวยประโยชนสขแกเราตลอดกาลนาน

(พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค 9/338-339/131-132)

จงเหนไดวาเมอพระราชาหรอผปกครองในฐานะผน าของประชาชนประพฤตตามหลกธรรม ดวยการจดการสงเคราะหราษฎรตามความจ าเปน ดแลทกขสขของขาราชการ บ ารงพชผลดานการเกษตรและปศสตวในประเทศใหอดมสมบรณ สงเสรมดานธกจและการคาพาณชย มความรวมมอกบคนทกหมเหลาทเกยวของเพอประโยชนสขของประชาชน ผลทตามมากคอความสงบสขและความเจรญรงเรองของบานเมอง

54

2.3 ค าสอนส าหรบบรรพชต

ค าสอนทเกยวกบการสงเคราะหสงคมในฝายภกษสงฆสามารถพจารณาไดจากค าสอนเรองพละ 4 และ ค าสอนเรองทศ 6 ดงน

2.3.1 ค าสอนเรองพละ 4

ค าสอนเรองพละ 4 ปรากฏในพลสตร มเนอความเดยวกบสงคหวตถ 4 ทมงสอนผครองเรอนเปนหลก พลสตรกลาวถงพละ 4 ประการ ไดแก ปญญาพละ (ก าลงคอปญญา) วรยพละ (ก าลงคอความเพยร) อนวชชะพละ (ก าลงคอกรรมทไมมโทษ) และสงคหพละ (ก าลงคอการสงเคราะห) พลสตรเปนค าสอนส าหรบภกษสงฆ โดยเฉพาะอยางยงเนอความในหวขอสงคหพละกลาวถงการสงเคราะหสาธารณชนในสวนทภกษสงฆสามารถท าไดดวยการชกชวนใหคนปฏบตในสงทถกทควร เชน การใหทานส าหรบภกษสงฆ คอใหธรรม ไดแกการแสดงธรรม อบรมสงสอนธรรมแกประชาชน จาคะคอการชกชวนคนตระหนใหเหนประโยชนของการบรจาค อตถจรยาคอประพฤตประโยชนดวยการชกชวนคนใหรกษาศล เปนตน การสงเคราะหทางธรรมของภกษสงฆทง 4 ขอถอวาเปนเลศกวาการสงเคราะหอนใด

สงคหพละ เปนอยางไร คอ สงคหวตถ (ธรรมเครองยดเหนยว) ๔ ประการน ไดแก (๑) ทาน (การให) (๒) เปยยวชชะ (วาจาเปนทรก) (๓) อตถจรยา (การประพฤตประโยชน) (๔) สมานตตตา (การวางตนสม าเสมอ) ภกษทงหลาย การใหธรรมเลศกวาการใหทงหลาย การแสดงธรรมบอย ๆ แกบคคลผตองการจะฟง เงยโสตลงสดบเลศกวาวาจาเปนทรกทงหลาย การชกชวนคนทไมมศรทธาใหตงมน ด ารงมนในสทธาสมปทา ชกชวนคนทไมมศลใหตงมน ด ารงมนในสลสมปทา ชกชวนคนทมความตระหนใหตงมน ด ารงมนในจาคสมปทา ชกชวนคนทมปญญาทรามใหตงมน ด ารงมนในปญญาสมปทา เลศกวาการประพฤตประโยชนทงหลาย การทพระโสดาบนมตนเสมอกบพระโสดาบน พระสกทาคามมตนเสมอกบพระสกทาคาม พระอนาคามมตนเสมอกบพระอนาคาม พระอรหนตมตนเสมอกบพระอรหนต เลศกวาการมตนเสมอทงหลาย นเรยกวา สงคหพละ (พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย นวกนบาต 23/5/440-441)

55

2.3.2 ค าสอนเรองทศ 6

ค าสอนเรองทศ 6 มงสอนผครองเรอนทมความสมพนธกนใหปฏบตตนชวยเหลอซงกนและกนเปนส าคญ แตในทศเบองบนทเปนคความสมพนธระหวางคฤหสถกบนกบวช เมอคฤหสถบ ารงพระสงฆ 5 ประการแลว พระสงฆยอมอนเคราะหบคคลทวไป 6 ประการ สวนนถอวาเปนค าสอนส าหรบบรรพชตทพงปฏบตตอคฤหสถโดยตรง ถาพจารณาจากเนอความ การอนเคราะหในทกขอ เขาขายการสงเคราะหทางธรรมมากกวาวตถสงของ ยกเวนขอ 3 การอนเคราะหดวยน าใจอนดงาม ใจความบอกเพยงจตใจของผใหการสงเคราะห แตไมไดบอกชดเจนเรองสงทตองการสงเคราะหจงอาจเปนการสงเคราะหไดทงทางธรรมและทางโลก

อยางไรกตามมตวอยางในพระไตรปฎกทแสดงใหเหนวานกบวชสามารถชวยเหลอคฤหสถทางโลกได เชน ใน ตรรฏวจฉชาดก และ โสณนนทชาดก ใจความในชาดกทงสองกลาวไวตรงกนวาแมเปนนกบวช เมอพบคนมทกขหรอตกอยในอนตรายตองใหการชวยเหลอ

ในโสณนนทชาดกมใจความกลาวถงพระเจามโนชะทไดรบการชวยเหลอจากนนทบณฑตดาบสในกจการตาง ๆ ท าใหแควนของพระองคเจรญรงเรอง ความโดยยอมดงน

(พระเจามโนชะไดสดบดงนน จงตรสวา) [๙๔] พระคณเจาไดท าการขวนขวายชวยเหลอมใชนอยเหนปานน เมอฝนตก พระคณเจากไดท าใหฝนหยด [๙๕] จากนนเมอลมแรง แดดกลา พระคณเจากไดท าเงาอนรมเยน ตอมาพระคณเจากไดท าการปองกนลกศรในทามกลางศตร [๙๖] ตอมาพระคณเจากไดท าแควนใหเจรญรงเรองแผไพศาล และไดน าประชาชนผอยในแควนเหลานนใหอยในอ านาจของโยม ตอมากไดท าใหกษตรย ๑๐๑ พระองคใหเปนผตดตามโยม [๙๗] โยมมความพอใจตอพระคณเจาผเจรญ พระคณเจาประสงคสงปลมใจอนใด . . . ขอพระคณเจาออกปากขอมาเถด โยมขอถวายแดพระคณเจาผเจรญ (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ชาดก 28/94-97/71)

ในตรฏวจฉชาดก กลาวไววาเมอตรฏวจฉดาบสโพธสตวพบวาพระราชาพระองคหนงตกอยในอนตรายหลงจากแพในการรบ จงไดเขาไปชวยเหลอ พระราชาพระองคนนทรงสรรเสรญคณงามความดของตรฏวจฉดาบสโพธสตวใหอปราชฟง ใจความวา

56

[๒๖] เมอพอแพในการรบ ตกอยในอนตรายแตผเดยว ดาบสนนไดท าการอนเคราะห ยนมอชวยเหลอ พอผตกยากอยในปาใหญอนทารณ เพราะการชวยเหลอนน พอผก าลงเผชญทกขอยกขนจากบอน าได [๒๗] พอผด ารงอยในมนษยโลกน ก าลงตกอยในวสยของพญามจจราช มาถงสถานทนได เพราะการชวยเหลออนแสนยากของดาบสนน ลกเอย ตรฏวจฉดาบสเปนผสมควรแกลาภ [ปจจย 4]

พวกเจาจงถวายปจจยทควรบรโภค จงบชาดวยปจจยทควรบชาแกทานเถด (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ชาดก 27/26-27/125-126)

ตวอยางในชาดกทงสองแสดงใหเหนความสมพนธระหวางนกบวชและคฤหสถตรงตามค าสอนในทศ 6 วาดวยทศเบองบน คฤหสถอปถมภบ ารงนกบวชเมอนกบวชอนเคราะหคฤหสถใหพนจากความทกข และชวยเหลอใหแควนของพระราชามความเจรญรงเรอง การสงเคราะหคฤหสถของนกบวชจงไมไดจ ากดเฉพาะดานอบรม สงสอน แนะน าดานธรรมเทานน แตเปนการสงเคราะหในเรองอน ๆ ทจ าเปนดวย

อยางไรกตามการทนกบวชสงเคราะหบคคลทวไปตองกระท าดวยความระมดระวง และอยในกรอบของนกบวช ในพระพทธศาสนากรอบดงกลาวหมายถงพระวนย ดงนนในกรณของภกษสงฆใหการสงเคราะหคฤหสถตามค าสอนในทศ 6 ทวาดวยทศเบองบน จงตองมความระมดระวงรกษาตนใหอยในกรอบของพระวนย ขณะทปฏบตภารกจการสงเคราะห

ในพระวนยปฎก กลาวถงพระภกษสงฆปรารถนาจะไปพยาบาลมารดาท เจบไข พระพทธเจาทรงอนญาตใหกระท าได ไมถอวาเปนการผดพระวนย แตมบญญตไววากจธระจ าเปนนนท าเสรจไดภายใน 7 วน และตองกลบวดหลงจากนน

สมยนน มารดาของภกษรปหนงเปนไข มารดานนสงทตไปในส านกภกษผเปนบตรวา ‚ดฉนเปนไข ขอบตรของดฉนจงมา ดฉนประสงคใหมา‛ ล าดบนน ภกษนนคดวา ‚พระผมพระภาคทรงบญญตไววา เมอบคคล ๗ จ าพวก สงทตมาไปดวยสตตาหกรณยะได แตเมอไมสงทตมา จะไปไมได ส าหรบ

57

สหธรรมกทง ๕ แมไมสงทตมา กไปดวยสตตาหกรณยะได ไมจ าตองกลาวถงเมอสหธรรมกทง ๕ นน สงทตมา อนงมารดาของเรานเปนไข แตมารดานนไมไดเปนอบาสกา เราจะพงปฏบตอยางไรหนอ‛ ภกษทงหลายจงน าเรองนไปกราบทลพระผมพระภาคใหทรงทราบ พระผมพระภาครบสงวา ‚ภกษทงหลาย แมเมอบคคล ๗ จ าพวก คอ ภกษ ภกษณ สกขมานา สามเณร สามเณร มารดาและบดา จะไมสงทตมา เราอนญาตใหไปดวยสตตาหกรณยะได ไมจ าตองกลาวถงเมอบคคล ๗ จ าพวกนนสงทตมา ภกษทงหลาย เมอบคคล ๗ จ าพวกเหลาน แมมไดสงทตมา เราอนญาตใหไปดวยสตตาหกรณยะได ไมจ าตองกลาวถงเมอบคคล ๗ จ าพวกนน สงทตมาแตพงกลบใน ๗ วน ภกษทงหลาย กในกรณน มารดาของภกษเปนไข ถามารดานนจะพงสงทตไปในส านกของภกษผ เปนบตรวา ‚ดฉนเปนไข ขอบตรของดฉนจงมา ดฉนประสงคใหมา‛ ภกษทงหลาย แมมารดานนจะไมสงทตมา กไปดวยสตตาหกรณยะได ไมจ าตองกลาวถง เมอมารดานนสงทตมา พงไปดวยตงใจวา ‚เราจกแสวงหา คลานภต คลานปฏฐากภต หรอคลานเภสช จกถามอาการ หรอจกพยาบาล‛ แตพงกลบใน ๗ วน

(พระวนยปฎก มหาวรรค 4/198/310)

พระพทธเจาไดทรงบญญตไววา ถาภกษสงฆนนไปดวย ‚สตตาหกรณยะ‛ คอธระทท าใหภกษออกจากวดไปคางคนทอนได แมไมมบคคลมาแจงใหทราบ กสามารถออกไปท ากจเหลานนได แตตองกลบวดภายใน 7 วน เชนการไปพยาบาลมารดาบดา ญาต ภกษณ สามเณร อบาสก อบาสกา ฯลฯ ไปเพอกจของสงฆ เชนสรางวหารหรอซอมวหารทช ารด ไปกจนมนต เปนตน กรณเหลานไมถอวาเปนการผดพระวนย (พระวนยปฎก มหาวรรค 4/187-202/205-224)

จากหลกธรรมทงสองเรอง อาจเขาใจวาเปนค าสอนทขดแยงกน เนองจากในสงคหพละเนนกจกรรมฝายธรรมวาเปนสงทส าคญมากทสด ซงท าใหมกเขาใจวาเปนการสอนใหพระภกษสงฆละเวนจากการสงเคราะหทางโลก แตเมอพจารณาหลกธรรมอนประกอบ จะพบวาทงนกบวชและคฤหสถสามารถท ากจกรรมไดทงฝายธรรมและฝายโลก เพยงแตตางกรรมตางวาระกนเทานน

58

3. สรป ค าสอนของพระพทธศาสนาเรองงานสงคมสงเคราะหทปรากฏในพระไตรปฎกมทงทกลาว

ไวโดยตรงและโดยออม และปรากฎในหมวดธรรมทตางกนบาง คาบเกยวกนบาง สวนทเปนค าสอนโดยตรงทกลาวถงการสงเคราะหมกเปนค าสอนส าหรบคฤหสถทเนนการสงเคราะหทางวตถ แตคฤหสถกสามารถสงเคราะหดานธรรมทานไดถามความรความเขาใจในหลกธรรมมากพอ เพราะในทสดแลวแมพระพทธศาสนาจะสอนจดหมายของชวตส าหรบผครองเรอนในทางโลก แตกยงสอนใหบคคลพจารณาถงเปนประโยชนสงสดซงเปนจดหมายทสงกวาจดหมายทางโลก สวนการสงเคราะหดานธรรมทานจะเปนค าสอนส าหรบพระภกษสงฆมากกวา แตมไดหมายความวาภกษสงฆจะไมสามารถท างานสงคมสงเคราะหในสวนทเปนการชวยเหลอดานวตถสงของได ถาหากไดใชวจารณญาณเลอกด าเนนการสงเคราะหสงคมใหเหมาะสมกบหนาทและสถานภาพของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทงดานวตถและดานจตใจ โดยมความเขาใจใหถกตองระหวางคณธรรมทเปนพนฐานอยในจตใจหรอในระดบความคดกบคณธรรมทแสดงออกภายนอกหรอจรยธรรมในขนปฏบต ดงทพระธรรมปฎกกลาวไวใน พทธธรรม ใจความวา

ความเขาใจในหลกการน จะชวยใหชาวพทธเองใชหรอปฏบตหลกธรรมตาง ๆ ไดถกชนถกอนมนเหมาะชดเจนยงขนและจะรจดผดพลาดแหงค ากลาวหาของคนภายนอกทเคยพดวา ชาวพทธไดรบการสงสอนใหท าด บ าเพญประโยชน เพยงดวยการนงนอนแผเมตตาอยเฉย ๆ ในหอง (หรอในมง)

. . . การบ าเพญความดภายนอก หรอการแสดงออกทดงามทางสงคม จะตองมคณธรรมทลกซงภายในจตใจเปนรากฐาน จงจะเปนไปโดยจรงใจ บรสทธ เปนของแท และมนคงยงขน งานสงคมสงเคราะหไมวาในรปแบบของทาน หรออตถจรยา เปนตน กตาม จะเปนไปโดยบรสทธใจ กตอเมอมเมตตากรณาเปนพนฐานอยในใจ

(พระธรรมปฎก 2546: 756)

บทท 4

งานสงคมสงเคราะหของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา

ในบทนเปนการอธบายใหขอมลเบองตนเกยวกบประวตความเปนมาและกจกรรมของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานดานสงคมสงเคราะหทเปนขอมลปฐมภมจ านวน 6 สถาบน โดยแบงเนอหาออกเปน 2 สวน ในสวนแรก เปนประวตความเปนมาโดยยอของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาและพระสงฆทท างานดานสงคมสงเคราะห สวนทสองเนนกจกรรมดานสงคมสงเคราะหทแตละสถาบนท าเปนงานหลก โดยกลาวถงประเภทของงานดานสงคมสงเคราะห แรงจงใจและเหตผล รวมทงปญหาและอปสรรคในการด าเนนงาน และการแกปญหาของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาเหลานน ขอมลความเปนมาและกจกรรมตาง ๆ ของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาสวนใหญไดมาจากเอกสารของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา และการสมภาษณเจาอาวาสวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา รวมทงผทเกยวของ นอกจากนนไดใชเอกสารระดบทตยภมประกอบในบางประเดนดวย 1. ประวตความเปนมาโดยยอของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาและพระสงฆทท างานดานสงคมสงเคราะห

ในการเสนอประวตความเปนมาของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาในหวขอน ผวจยไดพจารณาจากกจกรรมของสถาบนเหลานนทกดานและเหนวาสามารถแบงออกเปนดานใหญ ๆ ได 3 ดาน ไดแก ดานศาสนศกษาและเผยแผธรรม ดานการศกษาสงเคราะห และดานสาธารณสงเคราะห

ดานศาสนศกษาและเผยแผธรรมหมายถงการสงเสรมการศกษาปรยตธรรมของพระภกษสงฆและสามเณร รวมทงโครงการปฏบตธรรมและเผยแผธรรมในรปแบบตาง ๆ เชนการตงโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกบาล การอบรมศลธรรมส าหรบนกเรยนและประชาชนทวไป การจดตงโรงเรยนพระพทธศาสนาวนอาทตย เปนตน

ดานการศกษาสงเคราะหในทนหมายถงการทพระสงฆและวดสงเคราะหประชาชนทวไปใหไดรบการศกษาดวยการจดตงหรออปถมภโรงเรยนสายสามญในบรเวณวด รบภาระดานบคลากรและอปกรณทจ าเปนโดยทรฐชวยเหลอดานงบประมาณหรอเปนการจดการดวยก าลงของ

60

วดเองในลกษณะของโรงเรยนเอกชน ในงานวจยนไดจดโรงเรยนปรยตธรรม แผนกสามญศกษาและการจดการเรยนการสอนในระดบอดมศกษาของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาไวในประเภทการศกษาสงเคราะห

ดานสาธารณสงเคราะห หมายถงกจกรรมหรอการท างานทพระสงฆ และวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาชวยเหลอชาวบานในชมชนทวดตงอยหรอชวยเหลอบคคลทวไป เชน อนเคราะหใหตงส านกงานพระพทธศาสนา สถานอนามย หองสมด ฯลฯ ใหทพกพงชวคราวแกประชาชนผประสบภยตาง ๆ อปถมภคนพการ คนชรา เดกก าพรา เดกอนาถา รบผเจบปวยและสตวทถกทอดทงเขามาดแลภายในบรเวณวด โครงการอาสาสมคร การชกน าประชาชนชวยกนสรางสาธารณสมบต เชน ถนน สะพาน อาคารโรงเรยน ประปา ไฟฟา เปนตน 1.1 วดกลาง อ าเภอบางปลามา จงหวดสพรรณบร

วดกลางมชอเดมวา ‚วดโพธกรทองนพคณ‛ แตชาวบานนยมเรยกกนจนตดปากวา ‚วดกลาง‛ วดกลางเปนวดทตงอยรมฝงแมน าทาจน ดานทศตะวนออก มวดลาดหอยตงอยดานเหนอ และวดบางยหนตงอยดานใตของวด วดกลางเคยเปนวดทมความเจรญมาตงแตสมยกรงศรอยธยา แตทรดโทรมลงจนกลายเปนวดราง จนกระทงประมาณ พ.ศ. 2400 กวา มพระสงฆเขามาปลกกฏ จ าพรรษาเปนบางป และในป พ.ศ. 2440 ประชาชนผมจตศรทธาไดชวยกนปลกสรางเสนาสนะสงฆถวายพระ และนมนตพระมาจ าพรรษา ในป 2449 พระอาจารยยศ (ไมทราบฉายา) ซงเปนเจาอาวาสวดพรอมดวยก านนและชาวบานไดรวมใจกนท าหนงสอกราบบงคมทลขอพระราชทานทดนเปนเขตวสงคามสมา ตอมาไดพฒนาและขยายสงฆาวาสและอน ๆ ตามความจ าเปน จนกระทงป พ.ศ. 2504 พระอธการบญมา โชตโก เจาอาวาสในสมยนนถงแกมรณภาพ พระภกษประสาท สปณฑโต (ปจจบนคอ พระวมลภาวนานสฐ ว.) ไดรบต าแหนงเปนเจาอาวาสสบมาจนถงปจจบนน พระวมลภาวนานสฐ ว. ไดมสวนชวยพฒนาวดกลางดานศาสนศกษาและเผยแผพระธรรมค าสอนมาตงแตเมอครงยงมไดเปนเจาอาวาสวด เชน เปนครสอนนกธรรมมาตงแตปพ.ศ. 2495 เปนครสอนพระอภธรรมทงทวดกลางและวดในกรงเทพมหานคร ในเวลาตอมายงเปนวทยากรอบรมขาราชการ คร ทหาร ต ารวจ ทงภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เปนอาจารยใหญและผอ านวยการโรงเรยนพระปรยตธรรมประจ าวดกลาง ตงกองทนมลนธสงเคราะหการศกษาธรรมส าหรบพระภกษสามเณรแมชไวตงแตป พ.ศ.2502 นอกจากนนยงไดมการสรางและปรบปรงถาวรวตถภายในวดเพอใชส าหรบการศกษาและเผยแผพระธรรม เชน การสรางโรงเรยนพระปรยตธรรม พพธภณฑภาพไมแกะสลก ศาลาเอนกประสงค และพระเจดยบรรจพระบรมธาตเฉลมพระเกยรต

61

สรางสวนปาปฏบตธรรม เนอทประมาณ 60 ไร ส าหรบเปนทปฏบตกรรมฐานแกพระภกษ สามเณรและแมช ประชาชนผสนใจทวไป และในป พ.ศ.2552 นไดบรจาคทดนเพอสรางส านกงานพระพทธศาสนาประจ าจงหวดสพรรณบร โดยไดจดหาทดนประมาณ 32 ไรเศษใหใชประโยชน

สวนงานดานการศกษาสงเคราะหส าหรบประชาชนทวไปพระวมลภาวนานสฐ ว.ไดรเรมกระท ามานานแลว ตวอยางเชน เปดโรงเรยนสอนเดกกอนเกณฑ จดตงกองทนมลนธสงเคราะหเดกนกเรยนทเรยนดแตยากจน โดยมการแจกทนประเภทประถมศกษา มธยมศกษา และอาชวศกษา และ จดตงกองทนสงเคราะหสงเสรมเดกภาคฤดรอนเดอนเมษายนของทก ๆ ป เปนเวลาหนงเดอน ทงสองโครงการเรมด าเนนการตงแตป พ.ศ. 2516 เปนตนมาจนถงปจจบน จดตงกองทนสงเสรมสงเคราะหพระภกษสงฆ สามเณร แมชทเรยนดและไปศกษาตอในระดบชนสงในมหาวทยาลยตาง ๆ ทงภายในประเทศและตางประเทศ เชนประเทศอนเดย

งานดานสาธารณสงเคราะหทส าคญไดแก ด าเนนการหาทนและอทศทดนส าหรบสรางโรงพยาบาลบางปลามา (วดกลาง) จ านวน 17 ไรเศษ โรงพยาบาลบางปลามาเรมตนเปนโรงพยาบาลขนาด 10 เตยง ตอมามการขยายเปนโรงพยาบาลขนาด 30 เตยง และ60 เตยงตามล าดบ เปดใหบรการรกษาพยาบาลแกผเจบปวยตงแตป พ.ศ. 2525 เปนตนมาปจจบนไดยกใหทางราชการไปแลว นอกจากนนพระวมลภาวนานสฐ ว. ยงไดสรางตกสงฆอาพาธและจดหาอปกรณจ าเปนในโรงพยาบาลอกหลายรายการ

ควบคไปกบการสรางโรงพยาบาล พระวมลภาวนานสฐ ว. ไดตงทนนธส าหรบพระสงฆ สามเณร และผยากไรไวใชจายดแลยามเจบปวย ตงแตป พ.ศ. 2526 โดยครงแรกไดบรจาคเงนสวนตวประมาณ 50,000 บาทเศษ และชกชวนผมจตศรทธาใหรวมกนบรจาคสมทบอยเสมอมา เนองจากทานไดมโอกาสเหนผทมารกษาทโรงพยาบาลบางคนขดสนยากจน ไมมเงนรกษา ยอมทนทรมานเจบปวยกม ในฐานะทเปนผอปถมภโรงพยาบาล ทานจงแจงไวกบโรงพยาบาลใหเจาหนาทของโรงพยาบาลน าใบเสรจคายา คารกษา และคาใชจายอน ๆ ของผทยากไรมาขอเบกไดจากทางวด ซงกมผมาขอรบความชวยเหลออย เสมอมา (ประวตพระสพรรณเจดยศรกาญจนาภเษก: 2539)

ยงมงานสาธารณสงเคราะหทพระวมลภาวนานสฐ ว. ไดท าไวอกไดแก การสรางหองสมดประชาชนประจ าวดกลาง ถมดนท าถนนหนาโรงเรยนวดกลาง สรางโรงเรยนชนประถมปลาย 1 หลง (ไดมอบใหทางราชการไปแลว) และสรางบานพกคนชรา ในอ าเภอบางปลามามผสงอายทไมมทพกถง 4,000 กวาคน (ขอมลจากการสมภาษณพระวมลภาวนานสฐ ว.)

62

อาจกลาวไดวางานดานสาธารณสงเคราะหของพระวมลภาวนานสฐ ว . โดยเฉพาะอยางยงการสรางโรงพยาบาลนนสวนใหญไดรบจากการบรจาคของประชาชนผมจตศรทธาทงดานก าลงทรพย การจดหาซอทดน เตยงและอปกรณทางการแพทย และบางสวนไดจากงบประมาณของรฐในขณะนน ในป พ.ศ. 2542 พระวมลภาวนานสฐ ว. ไดรบโลเกยรตคณในฐานะ ‚บคคลตวอยาง‛ สาขาบคคลตวอยางทใหการชวยเหลอผสงอายจากภาคเอกชนจากสภาผสงอายแหงประเทศไทย ในพระราชปถมภสมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน 1.2 วดพระบาทน าพ อ าเภอเมอง จงหวดลพบร

วดพระบาทน าพตงอยเชงเขาน าพในเขตต าบลเขาสามยอด อ าเภอเมอง จงหวดลพบร กระทรวงศกษาธการไดประกาศตงเปนวดตงแตวนท 25 กมภาพนธ 2525 เนองจากทตงวดเปนทราบ เชงเขามน าพ และมรอยพระพทธบาททภเขานดวยจงเปนทมาของชอวด วดพระบาทน าพ มอาณาเขตทศเหนอตดตอกบภเขา ทศใตตดตอกบทไรของชาวบาน ทศตะวนออกตดกบภเขา ทศตะวนตกตดตอกบทตงกรมทหาร พนทตงวดพระบาทน าพมเขาลอมรอบลกษณะเปนครงวงกลม ทถ าบนเขามหลวงพอด า ปางมารวชยสมยอยธยาและมพระโพธสตว 9 องค บนยอดภเขามหลวงพอขาวสรางโดยพระอทย อโนโม เมอ พ.ศ. 2523 และรอยพระพทธบาทมลกษณะลกลงไปในหนซงไดสรางมณฑปครอบไว หลงจากบรรพชาแลว พระอดมประชาทร (พระอาจารยอลงกต ตกขปโญ) ไดออกเดนธดงคไปหลายจงหวดเชน จนทบร ปราจนบร เพชรบรณ ฯลฯ เปนเวลา 3 ป หลงจากนนไดมาจ าพรรษาอย ณ ถ าเขาเขยว ในเขตของวดพระบาทน าพอก 7 ป จงไดลงมาชวยดแลวด เมอ พ.ศ. 2532 และนบตงแตป พ.ศ. 2533 พระอธการอลงกต ตกขปโญ (ปจจบนคอพระอดมประชาทร) ไดด ารงต าแหนงเจาอาวาสวดพระบาทน าพจนถงปจจบน (http://www.phrabatnampu.org/network) งานดานสาธารณสงเคราะหทท าใหวดพระบาทน าพและพระอดมประชาทรเปนทรจกแกสาธารณชนไดแก โครงการธรรมรกษนเวศน (HOSPICE) ซงเปนโครงการตนแบบบานพกผปวยเอดสระยะสดทายโดยวถทางพทธในประเทศไทย กอนหนาทจะมาท าโครงการธรรมรกษนเวศน พระอดมประชาทรเคยสอนสมาธทวดบรณะสรมาตยาราม อยราว 2-3 ป และไดพบกบนายแพทยประเวศ วะส และนายเจฟฟรย เอ เซเกอร ชาวอเมรกน ซงเปนผรางโครงการธรรมรกษนเวศนนขนมาโดยคาดหวงวาวดและพระในประเทศไทยจะท าโครงการนได เนองจากเหนวาผปวยโรคเอดสระยะสดทายถกทอดทงเปนจ านวนมาก และไมไดรบการเอาใจใสจากบคลากรทางการแพทยมากนก ดงนนการมบานพกผปวยระยะสดทายส าหรบผปวยเอดสโดยความรวมมอของพระสงฆ แมช

63

แพทย พยาบาลทมความเมตตาและมมนษยธรรมโดยใชวดเปนสถานทใหการดแลผปวยนาจะเปนทางออกอกทางหนงส าหรบผปวยเอดสระยะสดทายเหลานได โครงการธรรมรกษนเวศนเปนโครงการทพระอดมประชาทรสานตอความคดขององคกรพทธศาสนกสมพนธเพอสงคมของมลนธเสถยรโกเศศ หลงจากไดพบปะสนทนากบนายแพทยประเวศ วะส และนายเจฟฟรย เอ เซเกอร โครงการนไดเรมเมอป พ .ศ. 2535 ซงเปนปทสถานการณเอดสในประเทศไทยเรมเขาสภาวะวกฤต จากการศกษาขอเทจจรงและไปชวยดแลผปวยโรคเอดสทญาตทอดทงไวทโรงพยาบาลของรฐ ไดเหนผปวยบางคนดขน แตบางคนกตายไปโดยขาดการดแลจากเจาหนาทและญาต การลงไปดแลผปวยท าใหพระอดมประชาทรเหนความจรงสองประการ กลาวคอ ประการแรก คอการไดท าใหคนสนลมหายใจอยางสงบ ประการทสองคอการท าใหคนทไมนาจะมชวตขนมาใหมกลบมามชวตอกครง ดวยเหตนทานจงตดสนใจสานตอโครงการนตงแตเดอน กนยายน 2535 เปนตนมา การด าเนนงานของโครงการธรรมรกษนเวศนแบงออกเปน 8 ฝายดงน

1. ฝายธรการท างานเกยวกบการตดตอประสานงานกบฝายตางๆ ตลอดจนหนวยงานภายนอก งานดานเอกสาร หนงสอ ขอมลตาง ๆ การเงน การบญช การรบบรจาค การจดซอ และงานธรการทวไป 2. ฝายกจกรรมพเศษ จดการบรรยายใหความรทงในและนอกสถานท ท ากจกรรมสาธารณประโยชนรวมกบชมชน 3. ฝายการพยาบาล ใหการดแลรกษาแกผปวยซงมทงผปวยในและผปวยนอกโดยใหการดแลตลอด 24 ช.ม. 4. ฝายพฒนาสภาพแวดลอม ดแลความเรยบรอยของโครงการ ในทก ๆ ดาน ความสะอาดเปนระเบยบเรยบรอยของอาคารสถานท ตลอดจนบานพก บ ารงซอมแซมในสวนตาง ๆ ใหอยในความเรยบรอยประสานงานใหความสะดวกแกทกฝาย 5. ฝายประชาสมพนธ ท าหนาทเผยแพรประชาสมพนธการท างานของโครงการฯ 6. ฝายรบบรจาค ท าการเงน การบญช ดแลรบผดชอบและจดการเรองเงน สงของทไดรบบรจาค 7. ฝายการศกษามหนาทจดการใหการศกษาทกรปแบบ ทงในพนทและนอกพนท การอภปราย สอวทย สอโทรทศน แผนพบประชาสมพนธ และสออนเตอรเนท 8. ฝายวารสารธรรมรกษ ท าหนาทผลตวารสาร สอสงพมพ เผยแพรใหความรในลกษณะองครวม

(http://www.phrabatnampu.org/network)

64

ในป พ.ศ. 2537 สมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนนฯ ทรงมพระเมตตาพระราชทานทรพยสวนพระองคจ านวน 300,000 บาท โดยมพระประสงคใหโครงการธรรมรกษนเวศนใชในการสงเคราะหผปวยโรคเอดสระยะสดทายและพฒนาด าเนนงานบานพกผปวยระยะสดทายใหเปนตนแบบในประเทศไทย โครงการธรรมรกษนเวศนจงด าเนนการน าพระราชทรพยดงกลาวจดตงเปนมลนธภายใตชอ ‚มลนธธรรมรกษ‛ มชอยอวา ‚ม.ธ.ร.‛ (DHAMMARAKSA FOUNDATION) เพอใหการสงเคราะหแกผปวยโรคเอดสระยะสดทายอยางถาวรตอไป มลนธธรรมรกษมวตถประสงคดงน

1. การสงเคราะหผปวยและผตดเชอเอดสทรบการดแลรกษาในโครงการธรรมรกษนเวศนบานพกผปวยระยะสดทายโดยวถทางพทธในประเทศไทย 2. พฒนาโครงสรางพนฐานและการด าเนนการของโครงการธรรมรกษนเวศน บานพกผปวยเอดสระยะสดทายโดยวถทางพทธในประเทศไทย 3. สงเสรมการด าเนนงานและปองกนโรคเอดสของหนวยงานและองคกรเอกชนตาง ๆ 4. สนบสนนการศกษาวจยดานโรคเอดส 5.สงเสรมด าเนนการเพอการศกษาของเดกทไดรบผลกระทบจากโรคเอดสและเดกดอยโอกาส 6. สงเคราะหและด าเนนการเพอผปวยโรครายแรง ผพการ ทพพลภาพ คนชราอนาถา พระพทธศาสนา พระสงฆ-สามเณรอาพาธ ผประสบภยพบตและผประสบสาธารณภย ผดอยโอกาสทางสงคม รวมถงสตวปา 7. ไมด าเนนการเกยวของกบการเมองแตประการใด (http://www.phrabatnampu.org/network)

เนองจากมผเขามารบการรกษาทวดพระบาทน าพเพมมากขน ในป พ.ศ. 2540 พระอดมประชาทรจงไดจดตงโครงการธรรมรกษนเวศน 2 ทอ าเภอหนองมวง จงหวดลพบร โดยมวตถประสงคเพอจดบานพกและใหการดแลผปวยขนพนฐานทงทางกายและจตใจ พฒนารปแบบการดแลตนเองและพงตนเองของผปวยและครอบครว เปนสถานทฝกอบรมและใหการศกษาเรองโรคเอดสรวมทงการประชาสมพนธ และเพอใหเกดความรวมมอรวมใจกนเสยสละและการมสวนรวมของคนในชมชน

นอกจากโครงการทด าเนนงานโดยวดพระบาทน าพและมลนธธรรมรกษโดยตรงแลว ยงม ‚โครงการเมตตาธรรม ค าจนโลก‛ ซงเปนโครงการตอเนองโดยมคณะสงฆจงหวดลพบรเปนผรบผดชอบ ใชสถานทตงทวดพระบาทน าพ โครงการเมตตาธรรม ค าจนโลก เปนโครงการทสงเสรมบทบาทของพระสงฆในการแกไขปญหาวกฤตของสงคมในขณะน คอการแกปญหาโรคเอดส

65

โครงการฯ เรงสงเสรมใหประชาชนไดเรยนรและสาเหตและโทษของโรคเอดสซงสวนหนงเกดมาจากพฤตกรรมทขาดความรตระหนกทางศลธรรม เชน การเสพสงมนเมา การเทยวหญงบรการ การใชยาเสพตด เปนตน พระสงฆนาจะมบทบาทโดยตรงในการใหการอบรมสงสอนประชาชนใหมความรตระหนกทางศลธรรมเกยวกบพฤตกรรมเสยงเหลานน สวนงานดานศกษาสงเคราะห ของวดพระบาทน าพ ม 4 โครงการ ดงน

โครงการแรกคอ การกอตงและอปถมภโรงเรยนราชประชานเคราะห 33 ในป พ.ศ. 2542 และโครงการทสองคอ การกอตงและอปถมภโรงเรยนอนบาลธรรมรกษในป พ.ศ. 2544 ทงสองโครงการเปนการจดการศกษาส าหรบเดกตดเชอเอดสทบดามารดาเสยชวตไปแลว เดกเหลานตองกลายเปนเดกก าพราขาดผอปการะ พระอดมประชาทรจงรบไวในความอปการะของวดพระบาทน าพ ทงสองโครงการจดเปนสวนหนงของโครงการธรรมรกษนเวศน 2 เปนการศกษาสงเคราะหแบบใหเปลาเพอทมงใหเดกก าพราเหลานนไดมโอกาสศกษาเลาเรยนอยางทดเทยมเดกทวไป และไดรบอบรมในดานคณธรรม จรยธรรม โดยสงใหเขารบการศกษาในระดบปฐมวย (ระดบอนบาล 1-3) ทโรงเรยนอนบาลธรรมรกษ และระดบประถมศกษาปท 1- มธยมศกษาปท 6 ทโรงเรยนราชประชานเคราะห 33 โครงการทสามคอ การกอตงและอปถมภโรงเรยนธรรมรกษบรบาลในป พ.ศ. 2546 เพอผลตบคลากรทางดานการพยาบาลในการดแลเดกและผปวยโรคเอดส และโครงการทสคอการกอตงและอปถมภโรงเรยนแพทยแผนไทยธรรมรกษในป พ.ศ. 2547 เพอผลตบคลากรดานแพทยแผนไทย และดานการดแลเดก ผปวยโรคเอดส และพระสงฆ พระอดมประชาทรไดรบโลรางวลดานบรการสงคมหลายรางวล เชน ไดรบพระราชทานรางวลมหดลวรานสรณ จากพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช รางวลน าใจงาม (ประจ าป 2547) จากสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ รางวลเสาเสมาธรรมจกร จากสมเดจพระเทพรตนราชสดาสยามบรมราชกมาร รางวลบรการสงคมเพอคณธร รม จากส านกขาวกรงเทพมหานคร ฯลฯ ส าหรบมลนธธรรมรกษไดรบการคดเลอกเปนมลนธดเดนของหลายสถาบน เชน หนวยงานดเดนของชาต สาขาพฒนาสงคม (ดานสงคมสงเคราะห) ของคณะกรรมการเอกลกษณของชาต ประจ าปพทธศกราช 2546 ไดรบคดเลอกเปนมลนธดเดนประจ าป 2545-2546 รางวลท 1 ของสมาคมสนนบาต มลนธแหงประเทศไทย เปนตน (ธรรมรกษ, 2551) กลาวโดยสรป จะเหนวาการด าเนนงานของวดพระบาทน าพและมลนธธรรมรกษเปนการพยายามท างานรวมกบชมชนในทองถน พยายามสรางความเขาใจกบประชาชนและคณะสงฆของจงหวด และสงเสรมองคกรตาง ๆ ใหมความรความเขาใจและใหความส าคญกบการแกปญหาโรค

66

เอดสมากขน และทส าคญทสดคอการสรางความมเมตตาธรรมในการอยรวมกบผตดเชอและผปวยในสงคมอยางปกต

1.3 วดโบสถวรดตถ อ าเภอปาโมก จงหวดอางทอง

วดโบสถวรดตถ เปนวดทไดรบพระราชทานวสงคามสมาตงแต ปพ.ศ. 2489 เปนวดเกาทตงอยในทราบลมล าคลองบางปลากด ทองทอ าเภอปาโมก แตเดมมวดหนงตงอยไมไกลจากวดโบสถวรดตถในปจจบนมากนกชอวา วดโบสถปา (หรอวดโบสถนอก) แตวดนอยไกลทาน าไมสะดวก ในเวลาตอมาชาวบานจงสรางเสนาสนะขนทตนทาน าและเรยกวา ‚วดโบสถตนทา‛ ดวยเหตนวดโบสถปาจงคอย ๆ ทรดโทรมลงและกลายเปนวดรางไปในทสด จนกระทงในปพ.ศ. 2514 ไดมการเปลยนชอวดโบสถตนทาเปนวดโบสถวรดตถ และทางราชการไดประกาศรวมวดโบสถปาเขากบวดโบสถวรดตถในวนท 17 เมษายน พ.ศ. 2517 สวนพระครวฒธรรมาทร (หลวงพออาบ) ไดรบแตงตงใหด ารงต าแหนงเจาอาวาสวดตงแต พ.ศ. 2529 จนถงปจจบน (http://www.watangthong.org) วดโบสถวรดตถมการด าเนนงานทงดานศาสนศกษาและเผยแผธรรม ดานศกษาสงเคราะห และดานสาธารณสงเคราะห สรปไดดงน วดโบสถวรดตถเรมงานดานศาสนศกษาและเผยแผธรรมมาตงแตป พ .ศ. 2492 กอนท พระครวฒธรรมาทรจะด ารงต าแหนงเจาอาวาสวด งานแรกดานศาสนศกษาของวดโบสถวรดตถคอการเปดส านกพระปรยตธรรมแผนกบาลส าหรบพระสงฆและสามเณร ซงในขณะเดยวกนกมเดกทยากจนไดตามพระและสามเณรมาเรยนดวย หลงจากนนพระครวฒธรรมาทรไดด าเนนงานสานตอดานศาสนศกษาและเผยแผธรรมมาโดยตลอด ตวอยางเชน ทานเปนครสอนพระปรยตธรรมทวดโบสถวรดตถตงแต พ.ศ. 2501 แสดงพระธรรมเทศนาในจงหวดใกลเคยงไดกณฑเทศนเปนเครองอปโภคบรโภคเพอเลยงพระภกษและสามเณรทเรยนบาลทวด เปนพระวทยากรอบรมขาราชการต ารวจประจ าสถานต ารวจภธร อ าเภอปาโมก อบรมพระภกษสามเณรและนกเรยนเปนประจ า สรางหอกระจายธรรมเปดธรรมะใหแกชาวบานทวไป งานดานสาธารณสงเคราะหทถอวาเปนงานทส าคญทสดของวดโบสถวรดตถคอ การอปการะเดกก าพรายากจน เดกดอยโอกาส ทงชายและหญงอายตงแต 3 ขวบขนไป โดยใหทอยอาศยพรอมอาหาร 3 มอ เสอผาเครองนงหม เครองอปโภคบรโภค เดกเหลานมาจากททตางกน บางกเปนเดกชาวเขาทบดามารดาเสยชวตจากการสรบและทหารพรานน ามาฝากไว เดกก าพราเดกจรจดทมผพบเหนน ามาใหวดอปการะ เดกมปญหาครอบครว ก าพราบดาหรอมารดา หรอบดามารดาแยกทางกน เดกทมาจากครอบครวทมลกมากหรอฐานะยากจน เปนเดกดอยโอกาสไม

67

มโอกาสไดรบการศกษา รวมแลวจ านวนประมาณ 500-600 คน โดยแยกเปนพกอาศยในวดประมาณ 300 กวาคน และบรรพชาเปนสามเณรอก 40 กวารป (เอกสารของวดโบสถวรดตถ, มปป.)

นอกจากด าเนนงานสงเคราะหของวดโบสถวรดตถโดยตรงแลว พระครวฒธรรมาทรยงไดรวมกบชาวบานต าบลเอกราชและต าบลนรสงหสรางโรงสเลกและฉางเกบขาวเปลอก รวมทงไดรวมกนตงรานคากลมเกษตรกรเพอชวยใหชาวบานไดประหยดคาใชจาย และสงเสรมรายไดใหแกประชาชนในทองถนอกดวย สรางถาวรวตถทจ าเปนส าหรบชาวบานในต าบลใกลเคยง เชนสรางถงน าประปาพรอมเดนทอประปาแกชาวบานในต าบลเอกราชและต าบลนรสงห ท างานรวมกบชาวบานหาทนปกเสาพาดสายไฟฟาจากถนนสายปาโมก-ผกไห ไปจนถงหนาวดปราสาท เปนตน

งานดานศกษาสงเคราะหทพระครวฒธรรมาทรไดด าเนนการมาตงแต พ.ศ. 2529 ดวยการตงโรงเรยนวรดตถวทยาประสทน (วดโบสถวรดตถอปถมภ) และด าเนนงานมาจนถงปจจบน โรงเรยนวรดตถวทยาประสทนเปนประเภทโรงเรยนเอกชนตงอยในบรเวณวด มการจดการศกษาตงแตชนอนบาลถงมธยมศกษาปท 6 เปนการใหเรยนโดยไมเกบคาเลาเรยนใด ๆ ทงสน พรอมทงใหอาหาร เครองนงหม เครองอปโภคบรโภค และอปกรณการเรยนทงหมด นอกจากนนยงไดจดสรรทนการศกษาสงเคราะหมาตงแต พ.ศ. 2529 ส าหรบเดกก าพราทพอแมเสยชวต เดกยากจนทอาศยอยในวดและทเรยนอยทโรงเรยนวรดตถวทยาประสทนดวยเชนกน นอกจากการสรางโรงเรยนวรดตถวทยาประสทนเพอรองรบเดกก าพรา ยากจน และเดกทมปญหาครอบครวใหไดมโอกาสศกษาเลาเรยนตามปกตแลว ในป พ.ศ. 2535 พระครวฒธรรมาทรไดจดตงมลนธวดโบสถวรดตถขนเพอน าดอกผลไปใชในกจการของวด และส าหรบพระภกษสามเณรและเดกก าพรายากจนทวดใหการอปการะไว (ผท าคณประโยชนตอพระพทธศาสนา, 2544.)

อาจกลาวไดวาการด าเนนงานของวดโบสถวรดตถและพระครวฒธรรมาทรมลกษณะคลายกบการด าเนนงานขององคกรเอกชน ทงนเพราะในขนตอนการด าเนนงานนน ทางวดไดพยายามชวยตวเองเปนหลก มไดขอความชวยเหลอจากภาครฐ รายไดสวนใหญไดมาจากการบรจาคของบคคลทวไป พระครวฒธรรมาทรมไดสงเคราะหเฉพาะวดโบสถวรดตถซงอยในต าบลปาโมกเทานน แตยงแบงปนสรางถาวรวตถทจ าเปน และมอบทนแกคนยากจนในต าบลทอยใกลเคยงกบวดโบสถวรดตถเสมอมา

68

1.4 วดทงเหยง อ าเภอพนสนคม จงหวดชลบร

การด าเนนการสรางวดทงเหยงเรมมาตงแตป พ.ศ. 2477 เปนตนมาดวยความเมตตาของพระครพนจสมาจาร (หลวงพอโด) เจาอาวาสวดนามะตม ทานไดมอบทดนของทานประมาณ 10 ไรซงอยในพนทหมบานทงเหยงนใหแกชาวบานทมาขอค าปรกษาเรองการสรางวดในหมบาน หลงจากนนวดไดพฒนาขนมาเปนล าดบ จนกระทงป พ.ศ. 2493 พระเปยม เมตตโกไดด ารงต าแหนงเจาอาวาสวดและด าเนนการพฒนาวดจนไดรบพระราชทานวสงคามสมาในวนท 17 กมภาพนธ พ.ศ. 2497 นบตงแตนนมาวดทงเหยงมจ านวนพระสงฆและสามเณรเพมขนมาก และไดขยายงานออกไปทงดานการศกษาและเผยแผพระธรรม อบรมสงสอนพระภกษและสามเณร รวมทงการพฒนาวดในดานถาวรวตถตาง ๆ เมองานบรหารของวดทงเหยงมมากขน จงไดมการแตงตง พระสมบญ โสภโณ (ปจจบนคอ พระครโสภณพฒนาภรม) ซงยายจากวดหนองมวงใหมมาจ าพรรษาทวดทงเหยงตงแต พ.ศ. 2495 ขนเปนรองเจาอาวาสในวนท 8 กนยายน พ.ศ. 2513 และไดรบการแตงตงเปนพระครสมบญ โสภโณในปเดยวกน ผลจากการเสยสละอทศตนเพองานพระศาสนา กรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการ (ในขณะนน) ไดใหการรบรองวดทงเหยงเปน ‚วดพฒนาตวอยาง‛ ตงแตป พ.ศ. 2513 เปนตนมา ตอมาเมอพระครเมตตาธรรมอาร เจาอาวาสวดทงเหยงในขณะนนถงแกมรณภาพลงในป พ.ศ. 2521 พระครสมบญ โสภโณ จงไดรบการแตงตงใหด ารงต าแหนงเจาอาวาสวดทงเหยงมาจนปจจบน นอกจากการบรหารคณะสงฆวดทงเหยงแลว พระครโสภณพฒนาภรมไดด าเนนงานดานศาสนศกษาและเผยแผพระธรรมควบคไปกบงานดานสาธารณสงเคราะหและศกษาสงเคราะห ดงน (http://www.pswth.com/3html) พระครโสภณพฒนาภรมไดเรมงานดานศาสนศกษาและเผยแผพระธรรมมาตงแตป พ.ศ. 2519 ตงแตสมยยงด ารงต าแหนงรองเจาอาวาสวด เรมจากการสรางส านกปฏบตธรรมส าหรบอบรมสมาธ ณ บรเวณเขาเจา ในเขตต าบลธาตทอง อ าเภอบอทอง จงหวดชลบร ถอไดวาส านกปฏบตธรรมนเปนสาขาแรกของวดทงเหยง

ในป พ.ศ. 2531 เปดการเรยนการสอนพระปรยตธรรมแผนกธรรมและแผนกบาล แตการสอนแผนกบาลไมประสบความส าเรจเทาทควรเนองจากขาดความนยมจากชาวบานในทองถนทมกนยมสงบตรหลานไปเขาเรยนโรงเรยนมธยมศกษาสายสามญมากกวา ตอมาในป พ.ศ. 2532 พระครโสภณพฒนาภรมไดสรางส านกสงฆทบานปางอย อ าเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม ซงเปนเขตตดกบจงหวดแมฮองสอนซงชาวบานสวนใหญเปนชาวไทยภเขาเผาตาง ๆ ทานไดสงพระสงฆขนไปจ าพรรษาครงแรก จ านวน 3 รป นอกจากการอบรมหลกธรรมทางพระพทธศาสนาแลว พระสงฆเหลานยงตองสอนภาษาไทยใหเยาวชนชาวไทยภเขา

69

เหลานนไดอานออกเขยนได แตดวยความยากล าบากในการตดตอคมนาคม และก าลงของพระสงฆมนอย หลงจากออกพรรษาคงเหลอพระสงฆเพยงรปเดยว จงไมสามารถด าเนนงานตอได พระครโสภณพฒนาภรมจงน าภารกจนมาสานตอทวดทงเหยง

งานดานศาสนศกษาและเผยแผธรรมทวดทงเหยงด าเนนงานเพอเอออ านวยประโยชนแกชมชนในดานคณธรรมอกประการหนงคอ การจดตงศนยศกษาพระพทธศาสนาวนอาทตยขนในป พ.ศ. 2537 เพอสนองความตองการของผปกครองและเยาวชน ศนยพระพทธศาสนาวนอาทตย วดทงเหยงปจจบนมนกเรยนมากกวา 400 คน ครพระภกษ 13 รป และฆราวาส 1 คน

ส าหรบงานดานสาธารณสงเคราะหทเดนชดทสดคอ โครงการพฒนาทรพยากรมนษย (เยาวชนชาวไทยภเขาและเยาวชนทวไป) เปนโครงการทพระครโสภณพฒนาภรมสานตอจากส านกสงฆทบานปางอย ตงแตป พ.ศ. 2532 เปนตนมา โครงการนมวตถประสงคในการพฒนา คณภาพชวตของเยาวชนชาวไทยภเขาและเยาวชนทวไปทเปน ‚ทรพยากรมนษยของชาต‛

โครงการพฒนาทรพยากรมนษย ไดด าเนนการจดตงศนยสงเคราะหเดกยากจนชาวไทยภเขาขนในวดทงเหยง โดยรบเยาวชนชาวไทยภเขาทงชายและหญงทยากจนและดอยโอกาสทางการศกษามาอปการะ ทงดานสถานทพกอาศย อาหาร เครองนงหม การรกษาพยาบาลและอปกรณการศกษา เยาวชนชาวไทยภเขาเหลานมาจากจงหวดเชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน ตาก ก าแพงเพชร ฯลฯ สวนเยาวชนทวไปทผปกครองมฐานะยากจนกสามารถมาเขารวมโครงการได โดยใหบรรพชาเปนสามเณร แลวเขาศกษาในโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษา วดทงเหยง ตงแตนนเปนตนมา จ านวนเดกชาวไทยภเขาทไดใหการอปการะทวดทงเหยงมมากขนทกป จนกระทงป พ.ศ. 2538 พระครโสภณพฒนาภรมจงไดสรางส านกสงฆขนอกแหงหนงทบานปางตอง ต าบลแมอคอ อ าเภอขนยวม จงหวดแมฮองสอน เรยกวาส านกสงฆพทธไทยวลย ประกอบดวยอาคารเรยน ทพกสงฆ ศาลาและทพกเยาวชนชวคราว เพอใหเยาวชนไทยภเขาไมตองลงไปเรยนทวดทงเหยง เนองจากทพกไมเพยงพอ ทางโครงการฯ รบอปการะเลยงดเยาวชนเหลานนจ านวนประมาณ 300 คน และไดจดหาครพเศษมาสอนใหทส านกสงฆแหงน ปจจบนมเยาวชนชาวไทยภเขาทอยในความดแลของวดทงเหยงเกอบ 400 คน สามเณรอก 80 รป สวนเยาวชนทวไปทผปกครองมฐานะยากจนเขามารวมโครงการบวชเปนสามเณร จ านวน 170 คน

งานดานการศกษาสงเคราะหท พระครโสภณพฒนาภรมด าเนนงานคอการสรางโรงเรยนเพอใหการศกษาแกเยาวชนชาวไทยภเขาและเดกยากจนอน ๆ ทวดรบมาอปการะ และอปถมภโรงเรยนวดทงเหยง ซงตงอยในบรเวณวด ในป พ.ศ. 2535 พระครโสภณพฒนาภรมและคณะสงฆวดทงเหยงไดตงโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษาวดทงเหยงขน เปนการศกษาพระปรยต

70

ธรรมแนวใหม ตามหลกสตรโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา ของกรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการ รบพระภกษและสามเณรเขาศกษาตงแตชนมธยมศกษาปท 1-3 และไดเปดสอนชนมธยมศกษาตอนปลายในปการศกษา 2537 เปนตนมา วตถประสงคหลกของการจดการศกษาของโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา เพอสงเสรมการศกษาของพระภกษสงฆและสามเณรทวไปใหมความรทงทางโลกและทางธรรม นอกจากนนเพอสงเสรมการศกษาของเยาวชนชาวไทยภเขาเผาตาง ๆ ทยากจนและดอยโอกาสทางการศกษาทอยในความอปการะของพระครโสภณพฒนาภรม และเยาวชนทวไปทเรยนจบประถมศกษาปท 6 แตยากจน ไมสามารถเขาศกษาตอในชนมธยมศกษาไดมโอกาสเขาศกษาตอโดยการบรรพชาเปนสามเณร และเพอบรการสงคม บ าเพญสาธารณะประโยชนตอประเทศชาตและพระพทธศาสนา ฯลฯ ทงน เปนการจดการศกษาแบบใหเปลา ไมมการเกบคาธรรมเนยมและคาบ ารงใด ๆ ทงสน และในป พ.ศ. 2537 นเชนกน วดทงเหยงยงไดสรางอาคารชนเดยวดวยทนของวดเพอใชเปนศนยด าเนนงานส าหรบเดกกอนเกณฑทแตเดมไดใชอาคารเรยนของโรงเรยนวดทงเหยงซงเปนโรงเรยนของรฐทวดทงเหยงใหการอปถมภอย เมอพจารณาการด าเนนงานดานสงคมสงเคราะหของวด ทงดานการศกษาสงเคราะหและสาธารณสงเคราะหจะเหนวาเปนงานทเกยวของกน การรบอปการะเดกชาวไทยภเขาทไมรภาษาไทยและเดกยากจนอน ๆ ท าใหมการสรางโรงเรยนและศนยส าหรบดแลเดกกอนเกณฑขนมารองรบดานการศกษาของเดกเหลานน แมวาจะเปนโรงเรยนส าหรบเดกชายทบรรพชาเปนสามเณร แตในขณะเดยวกนกสงเสรมการศกษาในโรงเรยนสามญศกษาส าหรบเดกหญงดวย โดยใหศกษาตามความสมครใจจนจบชนสงสดเทาทเดกจะเรยนได การด าเนนงานของวดทงเหยงคลายกบวดโบสถวรดตถ กลาวคอมการบรหารจดการดานการเงนดวยก าลงความสามารถของวดเองเหมอนองคกรเอกชนทวไป คาใชจายในการศกษาและการเลยงดเดกทงหมดไดจากการบรจาคของผมจตศรทธาเปนหลก ภาครฐมไดเขามาชวยเหลอในสวนน

1.5 วดสวนแกว อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

วดสวนแกวเดมชอวดแกว เปนวดรางมา 80 ป ภายหลงหลวงพอเทยน จตตสโภ และพระภกษอก 3-4 รป ไดเขามาพ านก แตพนทของวดเตมไปดวยเรอกสวน หลวงพอไมสามารถจะบรณะไดเพราะขาดบคลากรทจะชวยพฒนา ตอมาในป พ.ศ. 2521 พระพยอมและเพอนพระภกษอก 2 รป ไดเดนทางจากวดสวนโมกขพลาราม มากราบหลวงพอเทยน เพอขอท าโครงการบวชสามเณรภาคฤดรอน เมอเสรจแลวกจะลากลบ หลวงพอเทยนไดอนญาตใหพ านกและยงไดชวย

71

สนบสนนงานบวชสามเณรภาคฤดรอนดวยโดยชวยเปนพระพเลยงให หลงจากนนอกหนงปตอมาหลวงพอเทยนไดมอบหมายใหพระพยอมและเพอนพระภกษเปนผดแลรกษาวดตอไป ทวดแกวนพระพยอมไดพฒนาพนทของวดตามแบบของสวนโมกขพลาราม ทานไดทมเทชวตใจเพอการบรณะวดอยางเตมทและไดน าทรพยสวนตวมาพฒนาวดแกว และภายหลงไดเปลยนชอเปนวดสวนแกว

พระราชธรรมนเทศ (พระพยอม กลยาโณ) ไดกอตงมลนธสวนแกวขนในป พ.ศ. 2529 โดยเรมจากรวบรวมทนทรพยสวนตวซงมไมมากนกน ามาใชพฒนาบรเวณวด และหาทนซอทดนบรเวณใกลเคยงตอออกไปอก ทงนโดยมปณธานทจะชวยเหลอบรรเทาทกขแกเพอนมนษย โดยไมค านงถงเชอชาต สญชาต และศาสนา และเผยแผพระธรรมค าสอนของพระพทธเจา และเพอใหประชาชนไดรจกการใชหลกธรรมในการด าเนนชวตและแกปญหาดวยตนเอง มลนธสวนแกวมวตถ ประสงคหลก 6 ประการ ดงน

1. เพอเผยแพรพระพทธศาสนา 2. เพอสงเสรมศลธรรม จรรยาอนด 3. เพออนรกษ และสงเสรมวฒนธรรมและประเพณไทย 4. เพอรวมมอกบองคการการกศลอนๆ เพอสาธารณะประโยชน 5. ไมด าเนนการเกยวของกบการเมองแตอยางใด 6. จดการศกษา และสงเสรมการศกษา ปจจบนมลนธสวนแกวมกจกรรมทงสน 18 โครงการ ซงสามารถแบงการด าเนนงาน

ออกเปน 3 กลมหลกตามวตถประสงค ไดแก งานดานการเผยแผ การสงเคราะห และการพฒนา (ประวตและผลงานพระราชธรรมนเทศ (พระพยอม กลยาโณ) มลนธสวนแกว. มปป.)

พระราชธรรมนเทศไดเรมงานดานศาสนศกษาและเผยแผธรรมกอนตงมลนธสวนแกว โดยเรมจากโครงการบวชสามเณรภาคฤดรอน โครงการนเรมด าเนนงานมาตงแต พ.ศ. 2521 เปนโครงการทท าในชวงปดเทอมปลายซงท าใหเดกใชเวลาวางใหเปนประโยชนและใกลชดกบพระพทธศาสนา สามเณรทบวชในโครงการนไดมโอกาสเรยนรพระธรรมค าสอน ไดรบการอบรมดานจรยธรรม ใหรจกควบคมตนเอง โครงการเผยแผธรรมทเรมในป พ.ศ. 2530 ไดแกโครงการเขาคายอบรมจรยธรรมส าหรบเยาวชนหญงและผสนใจทวไป ท าใหบคคลเหลานมโอกาสเรยนรพนฐานของพระพทธศาสนา วฒนธรรมประเพณ และกรยามารยาท

งานดานการสงเคราะหมโครงการตาง ๆ เปนจ านวนมากทพระราชธรรมนเทศไดจดท าขน มทงโครงการสงเคราะหเพอนมนษยและสงเคราะหสตว โครงการสงเคราะหสตวไดแกโครงการ

72

คอนโดสนข ซงในระยะเรมแรกไดท ารวมกบกรงเทพมหานครเพอแกปญหาสนขจรจดในป พ.ศ. 2546 แตในระยะหลงมเจาของสนขซงเปนบคคลภายนอกไดน าสนขของตนมาทงไวในวดท าใหมลนธตองรบภาระดแลสนขเหลานนดวย

โครงการสงเคราะหดานอน ๆ เปนโครงการชวยเหลอเพอนมนษย เชน โครงการเพอทองนองหว เปนโครงการทโรงเรยนในตางจงหวดสงเดกนกเรยนทขาดแคลนยากจนและมความประสงคจะหารายไดพเศษเปนทนการศกษา พระราชธรรมนเทศจดใหเดกนกเรยนเหลานบ าเพญประโยชนภายในวด ออกทนใหขายของซงเปนการสอนใหเดกรจกท างานหาเงน รจกคณคาและความเหนอยยาก และสรางนสยการประหยด โครงการนยงไดรบการสนบสนนจากหางรานบรษททรบเดกเหลานไปท างานดวย โครงการส าหรบเดกอกโครงการหนงคอโครงการสวนแกวเนอรสเซอรเปนโครงการทตงขนอยางเรงดวนเพอชวยเหลอเดกทก าพราพอ ก าพราแม หรอสตรทมบตรและถกสามทอดทง การชวยเหลอนรวมทงการใหการรกษาพยาบาลและสงเรยนตอเมอถงวยอนควร

นอกจากโครงการส าหรบเดกแลวยงมโครงการบานพกฟนคนชราซงเปนโครงการทรบผสงอายทถกทอดทงใหไดเขามาพกอาศยชวยท าใหคนชราเหลานนมสขภาพจตและสขภาพกายดขน และขณะเดยวกนไดมโอกาสใชประสบการณมาชวยแนะน าตอใหกบผพกอาศยอน ๆ ดวย โครงการรมโพธเปนโครงการชวยเหลอผตกงานใหมทพกอาศย อาหาร และฝกวชาชพ เปนการอบรมปลกฝงคณภาพของชวต และสรางจตส านกท ดแกผ เขาพกอาศยดวยหลกธรรมในพระพทธศาสนา

โครงการทส าคญอกโครงการหนงในการสงเคราะหเพอนมนษย คอโครงการสลบมาฟนไป เปนโครงการทเรมด าเนนงานในป พ.ศ. 2535 โดยท ารวมกบกรมประชาสงเคราะหในขณะนน มลนธสวนแกวไดจดตงบานพกฉกเฉนทผทถกไฟไหมบาน น าทวม ถกไลท ไมมทพกอาศยสามารถขอความชวยเหลอไดตลอด 24 ชวโมง ระหวางพกฟนทางวดไดจดหางานอดเรกเสรมใหเปนรายไดกอนจะออกจากโครงการ ในป พ.ศ. 2537 พระราชธรรมนเทศไดจดโครงการซปเปอรมาเกตผยากไรขน โครงการนเปนโครงการทรวมสนคาราคาถก ประชาชนทวไปสามารถเขามาจบจายซอหาได เนองจากสงของไดมาจากการรบบรจาค ราคาขายจงถกกวาทองตลาด ถอไดวาเปนการสงเคราะหคนในสงคมไดเปนอยางด

โครงการดานการพฒนาของมลนธสวนแกวกมหลายโครงการเชนกน ตวอยางเชน โครงการบอหมกสงปฏกลตามแนวโครงการพระราชด ารฯ โครงการอนรกษพนธกรรมพช อนเนอง มาจากพระราชด ารสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ โครงการเพอการเกษตรและสงแวดลอม โครงการเหลานเนนการพฒนาดานการเกษตรเปนหลกโดยไดรบความรวมมอ สนบสนน และ

73

ชวยเหลอจากภาครฐ เชนไดรบงบประมาณสนบสนนบางสวนในการสรางบอหมกสงปฏกลในบรเวณวดสวนแกวจากจงหวดนนทบร โครงการอนรกษพนธกรรมพช อนเนองมาจากพระราชด ารสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ เปนโครงการเกบรวบรวมพนธไมโบราณ พนธไมหายาก และเกบรวบรวมพนธกรรมพชของจงหวดนนทบร เปนโครงการทส านกงานเกษตรนนทบรและอ าเภอทกอ าเภอในจงหวดนนทบร และองคกรปกครองสวนทองถนทกแหงในจงหวดนนทบรมสวนรวมรบผดชอบดวย

สวนโครงการพฒนาทรพยากรมนษยทส าคญคอ โครงการรณรงคผไมรหนงสอใหมโอกาสไดเรยน และโครงการสะพานบญจากผเหลอเจอจานผขาด โครงการแรกเปนโครงการทรบอปถมภเดกก าพราและเดกจรจดใหไดมโอกาสไดรบการศกษา ตามก าลงความสามารถของพวกเขาเหลานน ถาเดกเหลานตองการเรยนตอทางมลนธกสงใหเรยนจนสดความสามารถ มหลายคนไดเรยนจนจบมหาวทยาลย แตโครงการทท าใหวดสวนแกวเปนทรจกมากทสดในการท างานดานสงคมสงเคราะหไดแกโครงการสะพานบญจากผเหลอเจอจานผขาด โครงการนรบบรจาคสงของเหลอใช ซงอาจช ารดเสยหายทเจาของไมตองการแลว เมอไดรบของดงกลาวมา ทางวดกไดน ามาซอมแซมแกไขดดแปลงใหเปนประโยชน แลวน าไปชวยเหลอผทตกทกขไดยาก น าไปขายในราคาถก หรอมอบใหหนวยงานอนทขาดทนทรพยตอไป นอกจากจะไดสงของเครองใชจากการแปรรปขยะแลว ยงเปนโอกาสส าหรบการพฒนาความร ทกษะ ฝมอและการใชแรงงานของบคคลทเขามาอาศยอยในวดใหไดมอาชพและรายไดอกดวย

เนองจากมบคคลทเขามาขอรบความชวยเหลอในโครงการตาง ๆ เพมขนจ านวนมาก มลนธสวนแกวจงไดด ารขยายสาขาการด าเนนงานออกไปตามจงหวดในภาคตาง ๆ เพมขน นอกเหนอจากส านกงานมลนธสวนแกวทวดสวนแกว จงหวดนนทบร ไดแก สาขากบนทรบร จงหวดสระแกว สาขาออโซ จงหวดตาก สาขาจนทบร สาขาระยอง สาขากาญจนบร สาขาบรรมย และ สาขาสราษฎรธาน

พระราชธรรมนเทศไดรบรางวลเกยรตยศทงดานการท าคณประโยชนแกพระพทธศาสนา และดานการสงคมสงเคราะหเปนจ านวนมาก เชน โลเกยรตคณบารมจากสมเดจพระสงฆราช เปนโลส าหรบพระผมคณตอแผนดนและสงคม พ.ศ. 2535 รางวลชมเชยท 3 การพฒนาทรพยากรมนษย จากคณะกรรมาธการเศรษฐกจและสงคมส าหรบเอเชยแปซฟก (เอสแคป) ประจ าป พ.ศ. 2538 ประกาศนยบตรทองค าเชดชเกยรต ‛พระดศรสงคม‛ จากสมาคมสอมวลชนสวนภมภาค (ประเทศไทย) พ.ศ. 2540 ไดรบพระราชทานรางวลเสาเสมาธรรมจกร ส าหรบผท าคณประโยชน

74

ตอพระพทธศาสนา พ.ศ. 2542 โล รางวล PCD AWARDS 2002 ดานการจดการขยะมลฝอย จากกรมควบคมมลพษ พ.ศ. 2546 และ ฯลฯ

ในภาพรวมการท างานดานการสงเคราะหของมลนธสวนแกวเปนโครงการทเรมมาจากความคดรเรมและหาทนด าเนนการของพระราชธรรมนเทศ ไดรบการบรจาคจากบคคลทวไปบาง ขณะเดยวกนกไดรบการสนบสนนชวยเหลอจากภาครฐและเอกชนดวย

1.6 เสถยรธรรมสถาน เขตบางเขน กรงเทพมหานคร

เสถยรธรรมสถานกอตงขนโดยแมชศนสนย เสถยรสต ในป พ.ศ. 2530 ดวยความอนเคราะหจาก ‚กองทนเสถยรธรรม‛ (มลนธเสถยรธรรมสถาน) สภาพของเสถยรธรรมสถานเมอเรมกอตงเปนเพยงพนดนแหงแลง ปราศจากตนไมหรอถาวรวตถใด ๆ การเรมตนงานกอสรางของแมชศนสนย เสถยรสต คอการปลกตนไมในทดนททานซอไวครงแรกจ านวน 8 ไรซงอยตดกบวดศรพงษธรรมนมต ดวยความเมตตาเปนธระจดการใหของพระครภาวนาภธาน (พระครเสง) ซงเปนเจาอาวาสวดในขณะนน เสถยรธรรมสถานจงเปนปาทปลกสรางดวยมอใจกลางเมองในพนททขยายออกไปเปน 14 ไรในปจจบน และไดเรมด าเนนงานสงเสรมการศกษาธรรม ปฏบตธรรมและเผยแผธรรม รวมทงเรมตนงานพฒนาคณภาพชวตของชมชนเสถยรธรรมสถานโดยเฉพาะเดก สตร และนกบวชตงแตป พ.ศ. 2531 เปนตนมา

ในระหวางการกอสรางเสถยรธรรมสถานมพระสงฆผใหญหลายทานเมตตามาเยยมใหก าลงใจการท างานของแมชศนสนย เสถยรสตและคณะ ทส าคญคอสมเดจพระพฒาจารย (อาจ อาสภะ) เมอทานทราบวาสถานทแหงนยงไมไดตงชอ ไดแตเรยกกนวา ‚ลานไมหอม‛ ทานไดปรารภวา ‚สถานทแหงนเปนสถานททจะสรางธรรมะอนมนคงและยงยนขนในจตใจ‛ จงไดตงชอใหวา ‚เสถยรธรรมสถาน‛ (แมชศนสนย เสถยรสต เสถยรสต, มปป : 26) วตถประสงคของเสถยรธรรมสถาน มดงน

1. เพอใชเปนสถานทปฏบตธรรม เผยแพรธรรมะแกเพอนมนษย สามารถน าธรรมะไปใชดบทกขในชวตประจ าวน ใหมชวตทสงบเยนและเปนประโยชน 2. เพอสาธตการท างานพฒนาคณภาพชวตของชมชนโดยใชหลกพทธธรรมน าสงคม 3. เพอเปดโอกาสใหบคคลทมความพรอมในดานตาง ๆ ไดมาท าแบบฝกหดรวมกนในการให และการรบ ผานการท างานเพอสงคม อนจะเปนประโยชนแกตนและผอน (http://www.sdsweb.org)

75

การด าเนนงานของเสถยรธรรมสถานแยกออกไดเปน 3 ดานหลก ไดแก ดานศาสนศกษา ปฏบตธรรมและเผยแผธรรม ดานการศกษาสงเคราะห และสาธารณสงเคราะห สรปไดดงน งานดานศาสนศกษา ปฏบตธรรม และเผยแผธรรมเปนงานทเสถยรธรรมสถานด าเนนการมาตงแตเรมแรก เรมตนดวยโครงการคายพทธบตร เปนโครงการอบรมธรรมะแกเยาวชนเรมจดเปนครงแรกในเดอนเมษายน 2532 มพระธรรมโกศาจารย (หลวงพอปญญานนทภกข) เปนประธานในการเปดคายและไดสนบสนนการท างานของแมชศนสนย เสถยรสตดวยการสงพระภกษและทมงานมาชวยท างานดวย

โครงการ SOS Seeds Of Spirituality จดในป พ.ศ. 2549 เปนโครงการส าหรบเยาวชนไทยจากทกศาสนาเขามารวมท ากจกรรมดวยกน ทกกจกรรมในโครงการทจดขนตงอยบนค าส าคญ 3 ค าคอ บมเพาะ แตกหนอ ตอยอด กลาวคอบมเพาะเปนกระบวนการการน าความรมาใชเปนพนฐานเพอหาสาเหตทท าใหเยาวชนทมพนฐานและตนทนตางกนมจตอาสาแบงปนชวยเหลอสงคม แตกหนอ คอการคนหาเทคนคและวธการของกลมเยาวชนทท างานแบบกลยาณมตรเพอสรางเครอขายแหงความด ความงาม และความจรง ประการสดทายคอการตอยอด หมายถงการขยายผลของความด ความงาม และความจรงออกไปในระดบมหภาคทงในประเทศและนานาชาต ผลของการด าเนนงานโครงการ SOS สงผลทเปนรปธรรมเมอผน าเยาวชนนานาชาตและเยาวชนไทยไดมารวมตวกนทเสถยรธรรมสถานในเวลาตอมาเพอระดมพลงแกปญหาของโลกและเปนการเตรยมวาระการประชมเพอตอยอดในการประชมสดยอดผน าเยาวชนโลกขององคการสหประชาชาต โครงการ ‚จตประภสสรตงแตนอนอยในครรภ‛ กอตงขนเมอป พ.ศ. 2547 เปนโครงการเพอพฒนาใหบดาและมารดามคณธรรม มความตงใจทจะเตรยมตวเตรยมใจของตนใหเปนผปฏบตด ปฏบตชอบ ส าหรบลกทดมาปฏสนธในครรภ โครงการนเปนการชวยเตรยมความพรอมของบดาและมารดาทจะใหก าเนดบตรทงกายและจตอยางสมดล ซงถอวาเปนทนทบดามารดาสามารถใหแกบตรของตนไดตงแตยงอยในครรภ ทกกจกรรมในโครงการนมพนฐานของการภาวนา 4 ไดแก กายภาวนา ศลภาวนา จตตภาวนา และปญญาภาวนา เชน ภาวนากบโยคะ ศลปะกบลมหายใจแหงสต เปนตน

กจกรรมตอยอดจากโครงการ ‛จตประภสสรตงแตนอนอยในครรภ‛ ทเสถยรธรรมสถานจดขนคอโรงเรยนพอแมซงมวตถประสงคใหบดาและมารดาไดมความรความเขาใจเกยวกบการอบรมเลยงดบตรตามหลกภาวนา 4 เชนเดยวกน แมชศนสนย เสถยรสตอธบายวา ‚โรงเรยนพอแม หมายถงกระบวนการฝกใหพอแมใหมสมมาทฏฐ ทจะท าใหลกคนเคย เหมอนพอแมเปนครคนแรก

76

และบานเปนหองเรยนหองแรกส าหรบลก พอแมสามารถท าใหบานเปนชมชนทจ าลองโลกใหลกด แลวมความสขใหลกเหน . . .‛ (แมชศนสนย เสถยรสต, มปป : 39)

งานดานศาสนศกษาและเผยแผธรรมทส าคญอกโครงการหนงคอ โครงการบวชแมชศลสบเรมขนเมอป พ.ศ. 2538 และจดตอเนองกนมาจนถงปจจบน ในป พ.ศ. 2539 แมชศนสนย เสถยรสตไดน าคณะแมชบวชใหมรนท 2 เขาเฝารบพระสงฆราโชวาทจากสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก ใจความตอนหนงวา

การบวชในพระพทธศาสนานน เปนการบวชทประณตยงขนกวาพวกทไมไดถอบวชอกขนหนง แมวาจะมไดบวชเปนภกษสามเณร แตกสามารถบวชเปนแมช และปฏบตไดเชนเดยวกบภกษสามเณรทงหลาย . . .เมอบวชเปนแมชแลวกตงใจปฏบตด ปฏบตชอบ ศกษาพระพทธศาสนา ทางการศกษานนกประกอบดวยการเลาเรยนและการปฏบต การเลาเรยนตองมากอน กตองมความร วาจะละอะไร จะท าอะไร ตามทพระพทธเจาทรงสงสอน และนอมน ามาประพฤต ดงนแลวกสามารถจะบรรลผลของการปฏบตทงในเบองตน จนถงอยางสงเปนมรรคผลนพพานดงกลาวนไดเสมอกน . . .

(แมชศนสนย เสถยรสต, มปป : 53)

ส าหรบงานดานสาธารณสงเคราะหของเสถยรธรรมสถานมหลายโครงการ ทส าคญคอการสรางบานสายสมพนธขนภายในบรเวณเสถยรธรรมสถาน โดยมลนธเสถยรธรรมท างานรวมกบโรงพยาบาลเดก และกองทนชวยเหลอเดกแหงสหราชอาณาจกร (Save the Children Fund) ใหการสนบสนน บานสายสมพนธเปดด าเนนงานในครงแรกเมอป พ.ศ. 2534 เพอรองรบและแกไขปญหาของมารดาทประสบภาวะความไมพรอมในการเลยงดบตรของตน การด าเนนงานของบานสายสมพนธใชหลกของพระพทธศาสนาเปนแนวทางในการแกไขปญหา บานสายสมพนธเปดโอกาสใหทกคนไดมโอกาสเรยนรรวมกนและมพทธธรรมน าชวตของชมชน ไมวาจะเปนการเดนเลนอยางมสต หรอภาวนากบการท างาน ฯลฯ

งานสาธารณสงเคราะหอกโครงการหนงของแมชศนสนย เสถยรสต คอการไปเยอนทณฑสถานหญงหรอชาย สถานพนจและคมครองเดกและเยาวชนอยางนอยปละหนงครง เพอปฏสนถารธรรมและเปนก าลงใจและน าภาวนาแกผตองขงเหลานน และททนฑสถานหญงกลางแมชศนสนย เสถยรสต ไดรเรมโครงการ ‚แมอยในคก ลกอยในครรภ‛ ขน โครงการนเปนกจกรรมทกระท าคขนานไปกบโครงการ ‛จตประภสสรตงแตนอนอยในครรภ‛ ของบานสายสมพนธ ทานใหขอคดแกเหลาคณแมทถกจ ากดพนทอยในทณฑสถานวา ‚ความเปนแมนน ไมวาจะอยทใด แมกยงคงเปนแม . . .

77

ลกในครรภของแมทอยในคก … ยอมมสทธและเสรภาพทจะเตบโตไดอยางงดงาม‛ (แมชศนสนย เสถยรสต, มปป : 41)

โครงการจตอาสาเปนโครงการทรบสมครอาสาสมครท างานทเสถยรธรรมสถาน เปนการท างานตามศกยภาพของแตละคน เชน อาสาสมครท างานทโรงเรยนอนบาลฝมอแม อาสาสมครสอนหนงสอในศนยเดกกอนเกณฑ วดศรพงษธรรมนมต อาสาสมครการภาวนากบการท างานศลปะตาง ๆ อาสาสมครลามภาษาตางประเทศ ฯลฯ โครงการลาสดทรเรมขนในป พ.ศ. 2552 คอ อาสาสมครการดแลผปวยระยะสดทายโดยไดรบความรวมมอจากโรงพยาบาลเดก

กจกรรมดานการศกษาสงเคราะหของเสถยรธรรมสถานเปนงานทพฒนาขนตามการเจรญเตบโตของเดกทเกดในบานสายสมพนธ นอกจากการทอาสาสมครดานเดกและดานดนตรไดชวยผลตอลบม ‚ชมสวน‛ ซงเปนผลงานเพลงทใหความบนเทงแกแมและลกแลว โรงเรยนอนบาลฝมอแมไดเรมจดตงขนส าหรบรองรบเดกในบานสายสมพนธ และตอมาไดพฒนาเปนโครงการบานวนอาทตย โครงการนเปดโอกาสใหมารดาของเดกทอยในชมชนใกลเคยงกบเสถยรธรรมสถานพาบตรของตนเขามาท ากจกรรมและเรยนรรวมกนกบมารดาและบตรในบานสายสมพนธดวย

การสงเสรมการศกษาของเดกทเสถยรธรรมสถานด าเนนงานอยอกโครงการหนงคอการอปถมภศนยเดกกอนเกณฑ วดศรพงษธรรมนมต ซงเปนวดในชมชนทตงอยบรเวณใกลเคยงกบเสถยรธรรมสถานซงเปนสถานททแมชศนสนย เสถยรสตไดบวชและฝกปฏบตธรรมมากอน ศนยเดกกอนเกณฑเปนอกขนตอนหนงของการพฒนาเดกตอจากโรงเรยนอนบาลฝมอแม ซงใหการดแลทงเดกจากบานสายสมพนธและเดกจากชมชนใกลเคยง

กจกรรมดานการศกษาสงเคราะหในระดบอดมศกษาทเสถยรธรรมสถานเรมด าเนนการตงแต พ.ศ. 2550 เปนตนมาไดแกการตงสถาบนสาวกาสกขาลย มหาวชชาลยธรรมะเพอเยยวยาสงคม โดยมสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) เมตตามาเปนประธานในพธวางศลาฤกษในวนท 2 กรกฎาคม พ.ศ.2552 สถาบนสาวกาสกขาลยไดรบความรวมมอจากภาควชาจตวทยา คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เปดสอนหลกสตรระดบมหาบณฑต สาขาวชาพทธศาสตรและศลปะแหงชวต พนธกจหลกของสาวกาสกขาลยคอ

การสรางธรรมทตทงนกบวชและบคคลทวไปใหมความรความเขาใจในเรองทกขและการพนทกขตามหลกไตรลกษณ พรอมทงสามารถน าพทธธรรมมาประยกตใชในการด าเนนชวตและชวยเหลอผอนในเรองชวตและความตาย พรอมทงสรางผมการศกษาทมจตวญญาณของอาสาสมครในการท างานเพอรบใชมนษยชาตอยางสงบเยนและเปนประโยชนโดยไมเลอกปฏบต และสรางสงฆะของผหญงใหเขมแขง

78

และเปดโอกาสใหผหญงไดมโอกาสศกษาและปฏบตธรรมจนถงศกยภาพสงสดของชวต คอการพนทกข และใชคณสมบตของผหญงทมจตวญญาณของความเปนแมในการท างานธรรมะเพอเดกและครอบครว พนธกจสดทายคอ การสรางสถาบนทเปนศนยการเรยนรพระพทธศาสนาทงในระดบชาตและระดบนานาชาต รวมทงการวจยสรางองคความรเรองพทธศาสนากบการเยยวยาสงคมและเผยแผหลกค าสอนพระพทธศาสนา (แมชศนสนย เสถยรสต, มปป : 71)

การท างานทเปนลกษณะเฉพาะตวของแมชศนสนย เสถยรสตตลอดเวลาสองทศวรรษทผานมาคอการท างานเชงรกโดยเนนทเดก เยาวชนและสตรเปนหลก นอกจากการปฏบตศาสนกจตามปกตแลว ทานไดจดอบรมธรรมแกเยาวชน ขาราชการ และบคคลทวไปทเสถยรธรรมสถานอยางสม าเสมอ ไดรบเชญจากองคกรและบคคลภายนอกใหไปบรรยายธรรมและรวมประชมทงในประเทศและตางประเทศนบครงไมถวน เชน ไดรบเชญจากองคการอนามยโลก (WHO) ใหไปรวมในการประชมปฏบตการระดบภมภาคเกยวกบการสงเสรมสขภาวะทางจต ทประเทศศรลงกาเมอเดอนตลาคม พ.ศ. 2552 เปนตน เมอวนท 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2552 คณะกรรมการศาสนา ศลปะและวฒนธรรมไดมอบรางวลพทธคณปการระดบรชตเกยรตคณแดแมชศนสนย เสถยรสต

ในภาพรวมสามารถกลาวไดวาการด าเนนงานของเสถยรธรรมสถานเปนการท างานทเชอมโยงชมชนของตนเองกบสงคมภายนอกทกดาน เรมจากการท างานกบชาวบานในละแวกใกลเคยงกบเสถยรธรรมสถาน มความรวมมอกบองคกรภาครฐและภาคเอกชนในระดบชาต และการท างานในระดบนานาชาต ดวยความคดทวา ‚ทกคนเปนเพอนรวมทกข‛ 2. กจกรรมดานสงคมสงเคราะห การท างานดานสงคมสงเคราะหของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทเปนขอมลปฐมภม สามารถจ าแนกออกเปน 4 ดาน ไดแก ดานการรกษาพยาบาลและดแลสขภาพ (สรางสถานพยาบาลและโรงพยาบาล) ดานพฒนาทรพยากรมนษย (การรบเลยงเดกก าพราและเดกดอยโอกาส) ดานศกษาสงเคราะห (การจดการศกษาและแนะแนวอาชพ) และดานการสงเคราะหสตว (รบเลยงสตวจรจด) ในหวขอนจะเสนอเรองแรงจงใจในการท างานดานตาง ๆ เหลานน รวมทงปญหา อปสรรคและการแกปญหาของแตละสถาบน

79

2.1 ประเภทของงานสงคมสงเคราะห

งานดานตาง ๆ ทวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาด าเนนการและเปนทรจกของสาธารณชนโดยสรปมดงน

2.1.1 ดานการรกษาพยาบาลและดแลสขภาพ

การรกษาพยาบาลและดแลสขภาพของประชาชนจดเปนงานสาธารณสงเคราะหท วด/สถาบนทางพระพทธศาสนาด าเนนงานเปนหลกไดแก วดพระบาทน าพ วดกลาง และเสถยรธรรมสถาน

วดพระบาทน าพ

งานหลกของวดพระบาทน าพ คอ โครงการบานธรรมรกษนเวศนเพอใชเปนสถานพกฟนผปวยเอดสระยะสดทาย มแพทย พยาบาล และมอาสาสมครมาชวยงาน นอกจากนนยงมการสงเคราะหประชาชนทวไปโดยจดท าทะเบยนผตดเชอทอยนอกวด ทกเดอนบคคลเหลานนจะมารบความชวยเหลอจากทางวด วดจดยาเตรยมเปนชด (Kit) ไวให ปจจบนวดพระบาทน าพไดรบการสนบสนนจากมหาเถรสมาคม ภาครฐไดใหงบประมาณบางสวน ไดรบการสนบสนนดานเงนทนจากองคกรฟรงซวร ซาเวยร บรองนวร ประเทศสวตเซอรแลนด และจากผมจตศรทธา

วดกลาง

วดกลางเรมตนการท างานสงคมสงเคราะหดวยการสรางโรงพยาบาลบางปลามา (ยกใหทางราชการไปแลว) ตอนแรกเปนโรงพยาบาลขนาดเลก (10 เตยง) ตอมาไดขยายเปนโรงพยาบาลขนาด 30 เตยง และ 60 เตยงตามล าดบ และจดหาอปกรณทางการแพทย เพอบรการประชาชนทอยหางไกลจากสถานอนามยในตวอ าเภอและโรงพยาบาลในตวจงหวด หลงจากนนไดตงมลนธสงเคราะหผปวยยากจนทไมมเงนคารกษาพยาบาล คาใชจายในการสรางโรงพยาบาลไดจากงบประมาณของรฐสนบสนนบางสวน ทเหลอไดจากการบรจาคของพระวมลภาวนานสฐ ว.และผมจตศรทธา

เสถยรธรรมสถาน

เสถยรธรรมสถานตางจากวดกลางและวดพระบาทน าพ เพราะไมไดมสถานพยาบาลส าหรบบรการประชาชน แตมโครงการอาสาสมครดแลผปวยระยะสดทายซงประกอบดวยอาสาสมครทวไปและนกศกษาของสถาบนสาวกาสกขาลย ทงนไดรบความรวมมอจากโรงพยาบาลเดก การด าเนนงาน

80

ของเสถยรธรรมสถานไดรบการสนบสนนจากองคกรในประเทศและตางประเทศ คาใชจายในการด าเนนงานสวนใหญไดจากการบรจาคของผมจตศรทธา

2.1.2 ดานพฒนาทรพยากรมนษย

งานสงคมสงเคราะหดานนไดแก การรบเลยงเดกก าพราและผดอยโอกาส คนไรทอย การดแลสตรและเดก วดทท างานดานการพฒนาทรพยากรมนษยไดแก วดโบสถวรดตถ วดทงเหยง วดสวนแกว และเสถยรธรรมสถาน

วดโบสถวรดตถ

งานสาธารณสงเคราะหทส าคญทสดของวดโบสถวรดตถคอ การอปการะเดกทงชายหญงอายตงแต 3 ขวบขนไป เดกเหลานมาจากททตางกน เรมแรกเปนเดกชาวเขาทบดามารดาเสยชวตจากการสรบและทหารพรานน ามาฝากไว ระยะหลงเปนเดกก าพรา เดกจรจดทมผพบเหนน ามาใหวดอปการะ เดกมปญหาครอบครว ก าพราบดาหรอมารดา หรอบดามารดาแยกกนอย เดกทมฐานะยากจน เดกดอยโอกาสทางการศกษา รวมแลวประมาณ 500-600 คนวดใหทอยอาศยพรอมอาหาร 3 มอ เครองนงหม เครองอปโภคบรโภค

วดทงเหยง

โครงการพฒนาทรพยากรมนษยของวดทงเหยงคอการตงศนยสงเคราะหเดกชาวไทยภเขาทงหญงและชายทยากจนและดอยโอกาสทางการศกษา มาจากหลายเผา เชน กะเหรยง มง เยา อกอวดจดสถานทพกอาศย อาหาร เครองนงหม การรกษาพยาบาลและอปกรณการศกษา เดกทผปกครองยากจนกมาเขารวมโครงการได เมอปดเทอมวดจดรถรบ-สงเดกกลบไปบานถงเชยงราย นาน แมฮองสอน เฉพาะทวดทงเหยงมเดกในความดแลประมาณเกอบ 400 คน ทงนไมรวมเดกซงพกอยทศนยสาขาทอ าเภอขนยวม จงหวดแมฮองสอน อกจ านวนหนง

วดสวนแกว

วดสวนแกวมโครงการดานการพฒนาทรพยากรมนษยหลายโครงการ แตโครงการทเปนทรจกของสงคมภายนอกคอ การรบคนตกงาน ไรทอย เอาเขามาฝกงานในโรงงานฝกอาชพ ท าใหคนเหลานมงานท า และสามารถชวยตนเองได โครงการทท า คขนานกบการฝกอาชพคอโครงการสะพานบญจากผเหลอเจอจานผขาด วดน าสงของทคนบรจาคมาซอมแซมดดแปลงเอาไปใชประโยชนได และยงเปนโอกาสส าหรบการพฒนาความร ทกษะ ฝมอและการใชแรงงานของบคคล

81

ทเขามาอาศยอยในวดใหไดมอาชพและรายได โครงการเพอทองนองหวเปนการฝกใหเดกรจกท างานหาเงน และสรางนสยประหยด มหางรานบรษทรบไปท างานชวงปดเทอม

เสถยรธรรมสถาน

งานดานพฒนาทรพยากรมนษยของเสถยรธรรมสถานเรมจากการดแลมารดาทยงไมมความพรอมในการดแลบตรในบานสายสมพนธ สวนโครงการจตประภสสรตงแตนอนอยในครรภ และโครงการแมอยในคก ลกอยในครรภ รวมทงโรงเรยนพอแม เปนการพฒนาผทจะเปนบดาและมารดาใหมความรความเขาใจเกยวกบการเลยงดบตรตามหลกภาวนา 4 และโครงการจตอาสาเปนการเรยนรและพฒนาตวอาสาสมครเองขณะทชวยเหลอผอนดวย

2.1.3 ดานการศกษาสงเคราะห

งานดานพฒนาทรพยากรมนษยกบการศกษาสงเคราะหมความคาบเก ยวกน แตในทนตองการอธบายเฉพาะสวนของการจดการศกษาใหเดกในระดบตาง ๆ ของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา ซงทงหมดมลกษณะรวมกน คอสรางโรงเรยนขนมารองรบเดกทเกดในสถานทนนหรอเดกทรบเขามาอปถมภตงแตเลก หรออปถมภโรงเรยนของรฐทตงอยในบรเวณวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาหรอบรเวณใกลเคยง วด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทด าเนนการใหการศกษา ไดแก วดโบสถวรดตถ วดทงเหยง วดสวนแกว วดพระบาทน าพ และเสถยรธรรมสถาน

วดโบสถวรดตถ

วดโบสถวรดตถสรางโรงเรยนวรดตถวทยาประสทน มฐานะเปนโรงเรยนเอกชน ตงอยในบรเวณวด ด าเนนการมาตงแต พ.ศ. 2539 จนถงปจจบน จดการศกษาตงแตชนอนบาลถงมธยมศกษาปท 6 โดยไมเกบคาเลาเรยนและคาใชจายใด ๆ ปจจบนมนกเรยนเกอบ 600 คน นอกจากนนวดไดจดสรรทนการศกษาส าหรบเดกก าพราทพอแมเสยชวต เดกยากจนทอาศยทวด และทเรยนอยทโรงเรยนดวย

วดทงเหยง

วดทงเหยงเรมใหการสงเคราะหดานการศกษาดวยการสรางสถานศกษาส าหรบเดกชาวไทยภเขาทจงหวดแมฮองสอน อปถมภโรงเรยนวดทงเหยงซงเปนโรงเรยนของรฐทตงอยในบรเวณวดทงเหยง ตงศนยดแลเดกกอนเกณฑ นอกจากนนไดกอตงโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญส าหรบภกษและสามเณรเขาศกษาตงแตชนมธยมศกษาปท 1-6 เพอสงเสรมการศกษาของภกษและสามเณรใหมความรทงทางโลกและทางธรรม ทงหมดเปนการจดการศกษาแบบใหเปลา

82

วดสวนแกว

วดสวนแกวจดโครงการสวนแกวเนอรสเซอรเพอชวยเหลอเดกทก าพราบดามารดาหรอสตรทมบตรและถกสามทอดทง อปถมภเดกยากจนใหมโอกาสไดรบการศกษาตามก าลงความสามารถของพวกเขา ถาเดกตองการเรยนตอมลนธสวนแกวกสงใหเรยนจนจบมหาวทยาลย

วดพระบาทน าพ

วดพระบาทน าพมโครงการ 2 ตงอยทอ าเภอหนองมวง จงหวดลพบร โครงการ 2 เปนทตงของโรงเรยนอนบาลธรรมรกษ และโรงเรยนราชประชานเคราะห 33 ทรบเฉพาะเดกทไดรบผลกระทบจากเอดส ซงอาจจะเปนเอดสหรอไมเปนเอดสกได นกเรยนทงหมดมประมาณ 1,300 คน นอกจากนนมโรงเรยนธรรมรกษบรบาลและโรงเรยนแพทยแผนไทยธรรมรกษ เพอผลตบคลากรดานการดแลเดก ผปวยเอดส และการแพทยแผนโบราณ

เสถยรธรรมสถาน

เสถยรธรรมสถานเรมงานดานการศกษาส าหรบเดกเลกดวยการตงโรงเรยนอนบาลฝมอแม ส าหรบเดกทเกดในบานสายสมพนธ และอปถมภศนยเดกกอนเกณฑของโรงเรยนวดศรพงษธรรมนมตซงเปนวดทตงอยในชมชนใกลเคยงกบเสถยรธรรมสถาน ในระดบอดมศกษาไดจดตงสถาบนสาวกาสกขาลย ดวยความรวมมอกบมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เปดการสอนหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพทธศาสตรและศลปะแหงชวต

2.1.4 ดานการสงเคราะหสตว

จากขอมลปฐมภม วดทท าการสงเคราะหสตวมเพยงวดสวนแกวเทานน วดสวนแกวท าโครงการคอนโดสนข เรมจากท ารวมกบกรงเทพมหานครเพอแกปญหาสนขจรจด แตระยะหลงมบคคลภายนอกเอาสนขมาทงไวในบรเวณวด วดจงตองรบภาระดแลดวย ปจจบนมประมาณ 600-700 ตว แตจากขอมลทตยภม มวดหลายแหงทด าเนนงานดานสงเคราะหสตว เชน วดเวฬวนาราม จงหวดล าปาง เลยงสนข 400 กวาตว แมวอก 40 ตว (http://www.watwaru.com) วดหนองน าสม จงหวดพระนครศรอยธยารวมกบสมาคมพทกษสตว กรงเทพมหานคร รบเลยงสนข 200 กวาตว แมวประมาณ 100 ตว สกร 30 ตว และโค 20 ตว และหลวงตามหาบวอปถมภคาใชจายส าหรบบานสงเคราะหสตวพการทจงหวดนนทบร และบานสงเคราะหสนข จงหวดนครปฐม รวมทงคารกษาพยาบาลสตวทเจบปวย (http://www.home4animals.org)

83

2.2 แรงจงใจในการท างานสงคมสงเคราะห

แรงจงใจของพระสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาในการท างานสงคมสงเคราะหสามารถสรปได 4 ประการส าคญดงน

2.2.1 ท าตามหลกเมตตา-กรณา

การสงเคราะหสงคมไมวาจะเปนการสงเคราะหเพอนมนษยดวยกนหรอสงเคราะหสตว แรงจงใจทส าคญทสดของพระสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาไดแกความรสกเมตตาสงสารอยากใหพวกเขาพนทกข ตวอยางเชน วดพระบาทน าพ มหลกการ ‚เมตตาธรรมค าจนโลก‛ ในการด าเนนการสงคมสงเคราะห พระอดมประชาทรกลาววา

บทบาทหนงของพระ คอเปนนกสงคมสงเคราะห พระมหนาทบ าบดทกขใหกบสตวโลกตามหลกเมตตาธรรม ประชาชนขาดการมองระบบองครวม โดยไปแยกวาถาทกขกายตองไปโรงพยาบาล ถาทกขใจกไปวด แตอาตมามองวาทกขทงหมด พระมหนาทบ าบดทงสน และตองขยายไปถงสตวโลกทงมวลดวย . . . คนทเปนโรคเอดสแมจะส าสอนกจรง แตเรากตองใหอภยเขา

นายธนะชย ไมประดษฐ ไวยาวจกรของวดพระบาทน าพเสรมวา

ทานอลงกตตองทนทรมานมากในการตดสนใจทจะชวยเหลอผคนทตกทกขไดยาก กวาจะเปนวนนได

ป 2527 เอดสเขาไทย ความรเรองเอดสยงไมชดเจน เลยมองแตวาตาย ๆ ๆ แตไมมใครคดเลยวาแลวชวงทเขายงไมตายละ จะท ายงไง

ป 2535 ม 8 ชวตเขามาทวดพระบาทน าพแหงน แรก ๆ ทางราชการก anti มองวาเพยน เอามาท าไมเอดส หลวงพอทานใชวธการ ‚นง‛ ชวงนนไปบณฑบาต จากทเคยได กลายเปนบาตรเปลา ทานกอดทนหงขาวเอง และขออาหารมาประทง 8 คนน

พระวมลภาวนานสฐ ว. เจาอาวาสวดกลางมแรงจงใจในการสรางโรงพยาบาลบางปลามาคลายกบพระอดมประชาทร นนคอความรสกสงสารอยากชวยใหเขาพนทกข ทานเลาวา

แรงบนดาลใจมสองเหตการณคอ เหตการณแรก ประมาณป 2523-2524 มผหญงโดนงเหากดทงามเทา กรบไปหาหมอ แตไมมโรงพยาบาลแถวนน เขากหามกนมา

84

หลงวด เดนขามสะพานจะไปโรงพยาบาลในอ าเภอ หลวงพอเหนเหตการณ แลวกมาขาดใจตายตอหนาตอตา เหตการณทสอง มผหญงคนหนงเจบทองจะคลอดลก กหามกนมา และมาตายทหลงวด มนสะเทอนใจมาก กเลยปรกษากบลกศษยเปนสาธารณสขวานาจะมสถานอนามยสกแหงหน ง ลกศษยบอกวาขอใหสรางโรงพยาบาลเลก ๆ 10 เตยงจะดกวา กถามญาตโยมด ลกศษยวาจะของบประมาณทางการให ชวยกนออกคนละ 5 ลานบาท แตทางการไมไดใหเงนทงหมดตามทตกลงไว แตในทสดกสรางจนเสรจดวยเงนบรจาคของญาตโยม ทางการไดแตสงแพทยมา 1 คน พยาบาล 2 คน ตอมากขยายออกไปเปน 30 เตยง และ 60 เตยง แลวกยกใหทางราชการไป

พระราชธรรมนเทศแหงวดสวนแกวกลาวถงการเลยงสนขจรจดวา ความเมตตากตองแผไปถงสตวรวมโลกดวยไมใชแตมนษยเทานน ในการสงเคราะหสตวกมตวอยางในพระไตรปฎกทมการตงโรงทานชวยเหลอทงคนและสตว (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย จรยาปฎก 33/30/732)

2.2.2 ท าเพอประโยชนสขของมหาชน

แรงจงใจอกประการหนงส าหรบพระสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท าใหตดสนใจท างานดานสงคมสงเคราะห คอความคดเรองประโยชนสขของมหาชน ตามหลกค าสอนของพระพทธเจาทตรสวา ‚ภกษทงหลาย พวกเธอทงหลายจงจารกไปเพอประโยชนสขแกชนจ านวนมาก เพออนเคราะหชาวโลก‛ ขอมลทไดจากการสมภาษณพระสงฆหรอผทรบผดชอบหรอผทเกยวของกบวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาอธบายเรองการท าเพอประโยชนสขของคนสวนใหญไวตรงกน ตวอยางเชน

พระครสมหเดอน ปญจาโร รองเจาอาวาสวดโบสถวรดตถ อธบายเกยวกบแรงจงใจเรองการท าประโยชนเพอคนหมมากไวดงน

ทางวดไมเลอกเดกหรอก เพราะถาไมจนจรงกคงไมมใครอยากจะสงลกหลานมาอยวดหรอก . . . เพราะรฐดแลไมดตางหาก ทางวดจงตองเขาชวยตาม concept ‚สงเคราะหโลก‛ เปนค ากลาวของพระพทธเจาตอนสงสาวก 60 รปไปประกาศพระศาสนาความวา‚โลกานกมปายะ พหชนะสขายะ‛ ซงตรงนนาจะรวมสงเคราะหเดกดวย

แมชศนสนย เสถยรสต อธบายวาวตถประสงคอยางหนงของการท างานของเสถยรธรรมสถานไดแก

85

การสรางธรรมทายาทตามพทธประสงค รหนาทในฐานะทเปนพทธสาวกา เปนการท าเพอพระพทธเจาททรงสอนไววา ‘จงจารกไปเพอประโยชนและความสขของมหาชน’ เราท าอะไรกตามตองท าตามทพอ [พระพทธเจา] ท า . . . คนมทกข ตองเขามาหาเรา ไมมชนชนวรรณะ

2.2.3 การพฒนาคนใหชวยตนเอง

วด/สถาบนทางพระพทธศาสนาหลายแหงทท างานดานสงเคราะหประชาชนมแรงบนดาลใจทตองการสงเสรมพฒนาคนใหชวยเหลอตนเองได การพฒนาคนท าไดในทกระดบตงแตเลกจนโต จนกระทงเปนผใหญ ประโยชนทไดคอ ชวยลดปญหาสงคมลงไปในระดบหนงแมจะเปนในวงแคบกตาม วดสวนแกวเปนวดทเนนการพฒนาทรพยากรมนษยทงเดกและผใหญใหมอาชพชวยเหลอตนเองได สวนวดทงเหยงเนนเดกดอยโอกาสทางการศกษาใหอานออกเขยนได เสถยรธรรมสถานมความคดวาการพฒนาเดกท าไดตงแตยงอยในครรภผานการใหความรทางธรรมแกบดามารดาใหมความพรอมและมความเขาใจในการเลยงดบตรตามหลกพทธธรรม

พระราชธรรมนเทศแหงวดสวนแกวเลาถงแรงบนดาลใจใหท าโครงการตาง ๆ ดงน

วนหนงไปบณฑบาต เหนเดกใสแตขาว แตไมใสกบขาว กเปดฝาบาตรรอกบขาว ปรากฏวาเดกคนนพอตาย แมไปไหนกไมร เลยเกดความสงสาร และกลายมาเปนแรงบนดาลใจในการท าโครงการตาง ๆ . . . โครงการแรกเอาเดกมาท างานในชวงปดเทอม อาตมาเขาใจความรสกของคนตกงานด เพราะตอนอายนอย ๆ จบเพยงป.4 ไปขอคนเขาท างาน เขากถากถางกลบมาใหเจบปวดหวใจวา ‚วฒนอยยงอยากมาท างานอก‛ กเลยเกดแนวคดวาจะสรางงานใหคนมาท า ไมใชไปขอเขาท างาน . . . ขณะนมคนฝกงาน 1,600 คน กระจายไปตามสาขา 8 แหงในแตละภาค ไมไดท าเปนวด เพราะวดมเยอะแลว สรางขนเพอฝกงาน ฝกอาชพ

พระครโสภณพฒนาภรม เจาอาวาสวดทงเหยงใหสมภาษณตอนหนงวา

ยอนกลบไปเมอป 2529 อาตมาไปธดงคแถวอ าเภอแมอาย ไปเหนเดกทนน พดกนไมรเรอง พดกนคนละภาษา คนแถวนนถอศาสนาครสตกนหมด มแตโบสถ แตไมมการสอนหนงสอ . . . ตอนนนมโรงเรยน ตชด.อยกจรง แตกสอนไดบางไมไดบาง เพราะตดภารกจรกษาชายแดน . . .เหนความดอยโอกาสของเดกกลมนนแลวรสกอนาถใจ

86

จดประสงคทอาตมาชวยเหลอเดกชาวไทยภเขาใหอานออกเขยนได กเพราะตองการใหเดกเหลานมชวตทดขน เดกเหลานเมอจบไปแลวกกลบไปพฒนาทองถนของตนเอง . . . เดกกกลบไปเปน ก านน ผใหญบาน อบต. กนเยอะ แสดงวางานทท ามาเรมเกดผลแลว

งานดานพฒนาทรพยากรมนษยของเสถยรธรรมสถานเนนการพฒนาเดกและสตรเปนหลก ตอนหนงของการสมภาษณ แมชศนสนย เสถยรสตกลาววา ‚การชวยผหญงหนงคนกบเดกหนงคน กเทากบไดชวยโลกดวย‛

หากผใหญในโลกชวยกนคนละไมละมอในการใสใจลงในเดกและเยาวชน และเหนวาพวกเขาเปนปจจบนของแผนดนทตองลงทนทนท แลวไวใจวาพวกเขาสามารถท าใหโลกใบนดขนได เรากอาจจะพลกแผนดน กวกฤตโลกได

(แมชศนสนย เสถยรสต, มปป : 57)

ถาผหญงไดพฒนาสตปญญา ผหญงจะเปลยนแปลงโลกน เพราะผหญงเปนแมของทงหญงและชาย คอเปนแมของมนษยชาต . . . จะเปนการเรยนรทท าใหชวตเราทนสมยอยางแทจรง คอมปจจบนขณะทไมเปนทกข อยในปจจบนอยางคนทพฒนาตวเองใหรอดและใชชวตรวมกบคนอนอยางศานต . . . ถาโลกนมผหญงทางธรรมทออกมาท างานเพอชวยเหลอมวลมนษยชาตไดอยางมศกยภาพมากขนเทาไร ปญหาในสงคมกจะนอยลง

(แมชศนสนย เสถยรสต, มปป : 73)

2.2.4 สรางชมชนแหงการเรยนรโดยใชพทธธรรม

แรงจงใจประการสดทายเปนเรองเฉพาะของเสถยรธรรมสถานทตองการสรางชมชนแหงการเรยนรทจะอยรวมกนอยางศานต อาจกลาวไดวาเปนการสรางชมชนตวอยางทมหลกพทธธรรมในการด าเนนชวต ในขณะเดยวกนกมไดละทงชมชนภายนอก เสถยรธรรมสถานมความรวมมอประสานงานกบชมชนภายนอกทงในระดบทองถน ระดบชาตและระดบนานาชาต แมชศนสนย เสถยรสต อธบายการสรางชมชนเสถยรธรรมสถานไวดงน

เราตงใจจะสรางชมชนแหงการเรยนรรวมกน เปนชมชนแหงการเกอกลใหเกดโอกาส ท าบรรยากาศของชมชนใหเกอกลทจะพฒนาสงเสรมศกยภาพของชวตผคนในชมชนใหงดงามขนเทาทคนเหลานจะพฒนาได ก าหนดนกในใจวาจะใหเปนแผนดน

87

ทจะสรางโอกาสแหงการเรยนรรวมกน เคารพกนโดยการท าหนาท รคณคาของการด าเนนชวตทจะอยรวมกนอยางไมเบยดเบยน ใชชวตใหสอดคลองกบความเปนจรงของธรรมชาต ใหมความเสยสละ แบงปน มน าใจ ไมเหนแกตว มความอดทน มเมตตา กรณา ใหอภยกน ชนชมกนเมอท าอะไรส าเรจ และไมหวนไหวตออปสรรคทงหลายทงปวงดวยการพฒนาสตปญญาไปกบการท างาน การตงชมชนตรงนเรมจากคนไมกคน แตดวยความตงใจ ความยนหยดของคนไมกคนกเรมเพมจ านวนขน นคอลกษณะของการเรมตนชมชน (แมชศนสนย เสถยรสต, มปป : 25)

2.3 ปญหาและอปสรรคในการด าเนนงาน

ปญหาและอปสรรคของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาในการด าเนนงานสงคมสงเคราะหมหลายดาน ในภาพรวมอาจแยกได 5 ประการ ไดแก เรอง เงนทน บคลากร การประชาสมพนธ ความสมพนธกบชมชน ภาครฐและภาคเอกชน และทศนคตของประชาชน

2.3.1 เงนทนทใชด าเนนการ

ปญหาใหญทสดของการท างานสงคมสงเคราะหของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาคอปญหาคาใชจายในการด าเนนงาน เนองจากวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาตองรบภาระคาใชจายสงมาก ทงดานการจดหาสถานท (รวมทงอปกรณ เครองมอในการด าเนนงาน) อาหาร เครองนงหม คาแพทย พยาบาล ฯลฯ โดยเฉพาะอยางยงวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทจดการสงเคราะหดานการรกษาพยาบาลและรบอปการะเดกก าพราเดกดอยโอกาสจ านวนมาก รายไดของวดปกตมาจากการทอดกฐน ทอดผาปา และไดจากการบรจาคของผมจตศรทธาเทานน รายรบจากการทอดกฐน และผาปามไมมากนกและน าไปใชส าหรบบ ารงพระศาสนามากกวา วดไมสามารถระดมทนไดเหมอนกบองคกรเอกชนทวไป เนองจากตองปฏบตตามกฏเกณฑของมหาเถรสมาคมและโดยจารตประเพณ

2.3.2 บคลากรทปฏบตงาน

บคลากรทปฏบตงานใหวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาโดยทวไปเปนพระภกษสามเณรและอาสาสมคร ยกเวนวดสวนแกวทใหเงนเดอนแกผทปฏบตงานในวดตามความสามารถของบคคล ปญหาทเกดขนในดานบคลากรม 2 ดานคอ คนทเปนอาสาสมคร สามารถท าไดตามก าลงศรทธา เมอท าไปสกระยะหนงอาจเกดความเบอหรอทอกบงานทท ากออกไป เชนทวดพระบาทน าพ

88

ในระยะแรก และการหาก าลงคนเขามาเสรมกท าไดยาก อาจารยบญสบ ขนศร อดตนกเรยนวดโบสถวรดตถใหสมภาษณวา ‚หลงจากกลบมาชวยงานของวดแลว กไดชกชวนพรรคพวกกลบมาชวยทางวดบาง แตคนอนล าบาก เพราะไมมบ านาญกน ตางจากตวเองทมบ านาญ กท าใหวดไดมากหนอย‛

2.3.3 การประชาสมพนธ

วดสวนแกว วดพระบาทน าพ และเสถยรธรรมสถานมการใชประโยชนจากสอในทกรปแบบ ท าใหคนภายนอกรบรและเขาใจการท างานของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาไดมากกวาวดอน ๆ วดสวนมากไมคอยไดท าการประชาสมพนธ การกระจายขาวสารใหคนภายนอกรบรเกยวกบงานทท าอยในวงจ ากด ประชาชนทมาท าบญกบวดสวนใหญรขาวแบบปากตอปากจากคนทเคยไปมาเลาใหฟง แมวาระยะหลงมการท าเวบไซตของวด แตชาวบานสวนใหญไมมโอกาสเขาถงขอมลขาวสารจากสอประเภทน สถานโทรทศนบางชองไดท าสารคดเกยวกบวดเหลานบาง แตการแพรกระจายขาวสารมระยะเวลาจ ากด ผลทตามมาจากการประชาสมพนธหรอการกระจายขอมลขาวสารนอยเกนไปท าใหสาธารณชนเกดความเขาใจผดหรอคลาดเคลอนไปจากความเปนจรง และคนภายนอกรเรองการท างานดานสงคมสงเคราะหของวดนอยมาก

2.3.4 ความสมพนธกบชมชน ภาครฐ และภาคเอกชน

วด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานสงคมสงเคราะหในระยะแรกถกชมชนตอตานเกอบทกแหง ยกเวนเสถยรธรรมสถานทมสวนรวมกบชมชนมาตงแตตน ดวยการใหบดามารดาทมบานพกอาศยใกลกบเสถยรธรรมสถานพาบตรของตนเขามาท ากจกรรมรวมกบมารดาของเดกในบานสายสมพนธ แตในระยะหลง วด/สถาบนทางพระพทธศาสนาเหลานนกพยายามหาทางท าใหชาวบานเขาใจในเจตนารมณของการท างาน สถานการณกบชมชนกเรมดขนเปนล าดบ

ในสวนความสมพนธกบภาครฐ ในระยะแรก วด/สถาบนทางพระพทธศาสนาสวนใหญไมคอยไดรบการสนบสนนจากภาครฐมากนก รวมทงฝายสงฆดวย แตเมอเวลาผานไป วด/สถาบนทางพระพทธศาสนากพยายามตดตอประสานงานกบภาครฐทงในระดบจงหวดและสวนกลาง ปญหากคลคลายลง วดพระบาทน าพเปนตวอยางหนงทเรมจากการตอตานของชาวบานและราชการรวมทงฝายสงฆดวย แตปจจบนกสามารถแกปญหาเหลานไดแลวในระดบทนาพอใจ

89

วดโบสถวรดตถและวดทงเหยงทท างานดานการศกษาสงเคราะหและอปถมภเดกก าพราและเดกชาวไทยภเขาทดอยโอกาสทางการศกษาเปนหลกเผชญปญหากบภาครฐในลกษณะคลายกน พระครโสภณพฒนาภรมแหงวดทงเหยงกลาววา

ทางราชการเองกไมสนบสนน เคยมรองผวาฯ ทานหนงของชลบร ท าหนงสอมาใหสงเดกเหลานกลบบาน เพราะอาจกอใหเกดปญหาตอไปได แบบเปนพวกเดกตางดาว หรอ ท าการคามนษย อาตมาไมยอมสงกลบ เพราะเดกทเอามาทกคนลวนมใบเกด . . . สงสารเดกเหลานบางไหม ทเปนคนไทยแตไมมโรงเรยนเรยน

ส าหรบวดโบสถวรดตถ ทานรองเจาอาวาสวดกลาวถงกฎระเบยบทรฐประกาศออกมาใชในปจจบน เรองขอก าหนด ตวชวด มาตรฐาน ของรฐวาดวยสถานสงเคราะห สถานรบดแลเดก ฯลฯ กลายเปนอปสรรคอยางยงส าหรบวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทรบอปการะเดกก าพรา ยากจน อนาถา เชนเดยวกบวดโบสถวรดตถ ทานกลาวเกยวกบเรองนวา

ทาง พ.ม. [กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย] หรอหนวยงานราชการเคยเขามาชวยไหม พ.ม.เคยเขามาด แตไมไดชวยนะ มาดแลวบอกวา ‚ไมไดมาตรฐานสถานรบเลยงหรอดแลเดก‛ อาตมากบอกไปวาการจะท าใหไดมาตรฐานนนใชวามเงนอยางเดยวแลวจะท าได ตองใชทง ‚ระบบ‛ [แกทงระบบ] ตามกฎหมาย พ.ม.ใหมนน ถามทเลยงเดกเกน 6 คน ตองม คนดแล ต ารวจ คร พยาบาล นกจตวทยา นตกร ใหครบ 6 ดาน [กฎหมาย] ทออกมากเพอปองกนการทารณเดก เชนบานราชวถ . . . กฎหมายเขาตองการใหสถานเลยงเดกของรฐมมาตรฐานมากขน แตทางวดกเลยโดนลกหลงไปดวย สวนเรองโรงเรยนวรดตถฯ จดทะเบยนเปนโรงเรยนเอกชน เพราะวาจะไดงายในการขอความชวยเหลอจากทตาง ๆ ได ซงกตองตอใบอนญาต แตตอนนปญหาทก าลงเกดขนกคอ โดยกฎหมายวดเปนเจาของไมได ก เลยจะไมตอใบอนญาตให . . .

ในปจจบนกระทรวงศกษาธการมนโยบายใหยบโรงเรยนทมนกเรยนนอยกวา 50 คนรวมกน แตปญหากคอ เมอยบแลวเดกจน ๆ กจะไมมทเรยน ทางโรงเรยนใกลเคยงกมาขอเดกจากโรงเรยนวดโบสถฯ ไปเตมใหเตม 50 คนกม

ในดานความสมพนธกบองคกรเอกชน วดพระบาทน าพและเสถยรธรรมสถานมเครอขายความสมพนธกบองคกรเอกชนทงในประเทศและตางประเทศ สวนวดอน ๆ ท างานในระดบชาต

90

วดสวนแกวแทบไมมปญหากบภาครฐและภาคเอกชน ขณะนวดทงเหยงไดรบการสนบสนนจากฝายสงฆ ‚พระสงฆราชองคปจจบนทรงสนบสนนดวยการใหงบประมาณมา 3 ลานกวาบาทไปท างาน‛ (ขอมลจากการสมภาษณพระครโสภณพฒนาภรม) และจากองคกรเอกชนทวไป และหนวยงาน NGO กเขามาบรจาคมากขน ส าหรบวดกลางหลงจากมอบโรงพยาบาลบางปลามาใหราชการไปแลว ภาครฐไดเขามาดแลดานงบประมาณ แพทยและพยาบาล แตพระวมลภาวนานสฐ ว. ยงใหการอปถมภโรงพยาบาลและมมลนธส าหรบพระสงฆสามเณรและผยากไรไวใชจายยามเจบปวย สวนวดโบสถวรดตถท างานในลกษณะการชวยเหลอตนเองเปนหลก ความสมพนธกบองคกรเอกชนอนอาจมนอยกวาวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาอน ๆ ทท างานประเภทเดยวกน

2.3.5 ทศนคตของประชาชน

ปญหาเรองทศนคตของบคคลทวไปตอการท างานสงคมสงเคราะหของพระสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาอาจเปนปญหาทส าคญทสดอกปญหาหนง เนองจากประชาชนมสวนสมพนธใกลชดกบวดมากกวาหนวยงานอน ถาประชาชนขาดความรความเขาใจหรอมทศนคตในทางลบกบการท างานดานน กอาจน าไปสความเสอมศรทธาตอวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาได ปญหาดานทศนคตทางลบของประชาชนทวไปเทาทวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาพบมกเปนปญหาจากความไมเขาใจหลกธรรมค าสอนของพระพทธศาสนาซงแยกไดเปนสองระดบ คอค าสอนส าหรบฆราวาสกบค าสอนทางธรรมส าหรบภกษสงฆ ประชาชนสวนใหญมองพระสงฆในเชงอดมคตทมงแสวงหาความหลดพนมากกวาการเปนพระสงฆทยงใชชวตอยในสงคม ดงนนจงมกเหนวาการทพระสงฆเขามายงเกยวกบงานสงคมสงเคราะหซงเปนงานทางโลกนาจะขดกบพระวนยหรอไมใชกจของสงฆ หมายถงภกษสงฆไมปฏบตหนาททสงฆพงกระท า คองานดานพระศาสนา

พระครโสภณพฒนาภรม เจาอาวาสวดทงเหยงใหสมภาษณวา ทานไดปฏบตธรรม และท างานดานพระศาสนามาแลว กอนจะมาท างานดานสงคมสงเคราะห

ตอนออกไปธดงคชวงพรรษา 5-6 กเรยนวชาทวไป เชนกบหลวงพอจอย วดบานโนน จงหวดปราจนบร จตกสงบโดยอารมณกรรมฐาน ท าใหไมอยากโลภใด ๆ ระหวางธดงคนนเองกเหนคนล าบากยากจนเยอะแยะเลยอยากชวย . . .

งานทท ามนกไมใชกจโดยตรงของสงฆหรอก แตพระพทธเจาใหพระไปสงเคราะหประชาชน สงคม และศาสนาดวย ดงนนกถอวาพระท าได เพราะพระพทธเจาไมไดตรสใหพระสงเคราะหแตศาสนาอยางเดยว . . .

91

ผลส าเรจของเดกทน มพระจบป.ตร 19 รป และจบป.โทจากอนเดย 10 รป มเดกกลบไปท างานทบานเกด เปนก านน ผใหญบาน อบต. ชาวบานกเรมเขาใจแลว มการเอาขาว ฯลฯ มาใหทางวดบางแลว

พระอดมประชาทรกลาวถงความเขาใจของคนทวไปซงไมใชเฉพาะคนไทยเทานนวาอาจมความเขาใจทคลาดเคลอนไมตรงกบเจตนารมณทวดท าอย ดงน

มสอตางชาตเชน Times เอาไปโจมตการท างานของวดพระบาทน าพ โดยน า Standard ของตะวนตกมาจบซงพอไมไดมาตรฐานของเขา กกลายเปนเราเลว ซงถาถามคนทอยเขา Happy ก O.K. แลว

การท าพพธภณฑชวต (Life Museum) ของทางวด [วดน ารางของผเสยชวตดวยโรคเอดสมาจดแสดง] ถกฝรงมองวาเปนการละเมดสทธมนษยชน ทจรงตามแนวพทธ มหลกมรณานสต หมนพจารณาถงความตาย แตเขามองเลยไปถงวาวดเอาผปวยมาหากน 2.4 การแกปญหาของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา

การด าเนนงานของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาในการแกปญหาทเกดขนแยกออกเปน 4 ดาน ดงน

2.4.1 ดานเงนทน

เนองจากรายไดหลกของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนามาจากการทอดกฐน ทอดผาปา และเงนบรจาคตามศรทธา (ยกเวนวดทมรายไดจากทรพยสนของวด) ในฐานะวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา วธการระดมทนท าไดไมเทากบองคกรเอกชนทวไป เนองดวยขอจ ากดทางจารตประเพณและกฎระเบยบของมหาเถรสมาคม ปญหาคาใชจายทใชในการด าเนนงานเปนปญหาทวดสวนมากประสบ ทงนเพราะบางครงคนบรจาคมไดตองการใหเอาไปใชเพอกจการอนเชนสรางโรงเรยน หรอทพกอาศยของเดกก าพรา แตตองการใหวดเอาไปใชในกจการทางศาสนามากกวา ปญหานจงแกไดยาก เนองจากเกยวของกบปญหาอน ๆ ดวย เชน ทศนคตของประชาชนตอการด าเนนงานสงคมสงเคราะหของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา และขาดการประชาสมพนธ ท าใหคนภายนอกไมรจกวดและไมทราบความจ าเปนของวด

การแกปญหาของวดสวนแกว ใชวธสรางอาชพใหคน ท าใหพวกเขาสามารถชวยตวเองไดเมอออกจากวดไป วดกจะลดภาระการเลยงดลง หรอหารายไดเขาวดจากการขายผลตผล

92

การเกษตรทปลกในวด โครงการสหกรณคนจน แตทไดผลมากทสดคอโครงการสะพานบญจากผเหลอเจอจานผขาด พระราชธรรมนเทศกลาววา

วดสวนแกวมรายไดจากการซอมแซม ‚ขยะ‛ [ของทคนเอามาบรจาค] และน าไปขาย ในราคาถกมรายไดเขาวดจ านวนมาก ปทแลวท ารายไดใหวดถง 92 ลานบาท และเปนรายไดหลกของวดเลยทเดยว ทนไมคอยมการทอดกฐนตามแนวสวนโมกข สวนเงนบรจาคมบางแตไมมากนก

2.4.2 การใชประโยชนจากสอตาง ๆ

วด/สถาบนทางพระพทธศาสนาสวนใหญทท างานสงคมสงเคราะหมกด าเนนงานตามล าพง คนรจกในวงจ ากด การใชประโยชนจากสอตางๆ เพอเผยแพรความคดและกจกรรมยงไมมากนก ถงแมวาขณะนแตละวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาจะมเวบไซตของตนเอง ซงกท าใหคนภายนอกรจกงานของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนามากขน แตประชาชนสวนใหญไมสามารถเขาถงขอมลจากเวบไซตได วดสวนแกว วดพระบาทน าพ และเสถยรธรรมสถาน เปนตวอยางของการใชประโยชนจากสอในหลากหลายรปแบบ1 ทงเวบไซต รายการวทย ซด วารสาร และสงพมพอน ๆ ทเกยวกบการสงเสรมงานของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา ท าใหการท างานเผยแพรออกไปภายนอก ทงยงจะเปนชองทางทจะไดรบการสนบสนนจากองคกรภายนอก และสรางความเขาใจกบประชาชนทวไป

นอกจากการเผยแพรทางเวบไซตของวดและวารสารกลยาโณแลว พระราชธรรมนเทศเนนการเผยแพรการด าเนนงานของวด 4 ดาน ดานแรกดวยการแจกซดตอนแสดงพระธรรมเทศนา และทกวนทานจะออกไปบณฑบาต 3 ตลาด และการเผยแพรงานของวดผานโครงการดานเกษตรกรรม พาณชยกรรม และอตสาหกรรม มคนเขามาท างานทวดในโครงการเหลานจ านวนมาก ทานสรปวา ‚ดวย 4 ดานนท าใหเขาถงคนไดงายและคนหนมาท าบญกบวดมากขน‛

แมชศนสนย เสถยรสตมความเหนวาสอมอทธพลตอคนในสงคมมาก เพราะอทธพลของสอจะท าใหการท างานทยากกลายเปนเรองทงายขน ทานใหสมภาษณวา

1 โปรดดเพมเตมการเผยแพรขาวสารของขบวนการทางศาสนาใหมใน Pratoom P. Angurarohita, Soka Gakkai

in Thailand: A Sociological Study of Its Emergence, World View, Recruitment Process, and Growth, Ph.D. Dissertation, University of Pennsylvania, 1993, pp. 181-215.

93

ดวยเหตนในการท างานระยะหลง หลงจากบวชมา 20 ปแลว เราจงเรมท างานโดยผานสอ เรามสอนตยสาร ‘สาวกา’ มรายการวทย ‘สาวกา …’ ‘คยกนเหมอนเปนเพอนทกข’ มรายการโทรทศน ‘นแหละ … ชวต’ มสออเลกทรอนกส คอเวบไซต ‘www.sansanee.org’ แลว กยงผลตสอในรปแบบของซด ดวด และเทปเพลงธรรมะ ทงหมดนกเพอใชสอใหเปนประโยชนตอมวลมนษยชาตใหมากทสด เพราะศกยภาพทแทจรงของสอควรจะท าใหผคนในสงคมฉลาดขน เหนแกตวนอยลง และท าประโยชนมากขน

นายธนะชย ไมประดษฐ ไวยาวจกรของวดพระบาทน าพ เลาวา

หลงจาก The Nation มาถายท าและสมภาษณทวดพระบาทน าพ กสงผลใหคนเขาใจทนมากขน ชวยลดแรงกดดนของสงคมตอหลวงพอไดเยอะ แตกอนทนจะเขามาได ทางลกรงทงนน ไมไดโรยดวยกลบกหลาบดงปจจบน สรปวาทนอยไดเพราะสอ

2.4.3 การสรางความสมพนธกบชมชน ภาครฐ และภาคเอกชน

การสรางความสมพนธกบสงคม/ชมชนในทกระดบเปนสงจ าเปนส าหรบวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา เพราะจะท าใหเกดความเขาใจซงกนและกนมากขนระหวางพระสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานสงคมสงเคราะห วดพระบาทน าพและเสถยรธรรมสถานเปนตวอยางของความพยายามทจะท างานรวมมอกบทกภาคสวน

พระอดมประชาทรกลาวถงการเตรยมชมชนใหพรอมวาเปนสงส าคญมาก ดงนนงานของทานจงเรมจากการจดสมมนาพระสงฆและหวหนาสวนราชการจ านวน 200 กวาคนในจงหวดลพบร โดยเชญผทรงคณวฒจากกรงเทพมหานครไปใหความร โครงการธรรมรกษนเวศนเรมตนขนดวยจ านวนผปวย 8 คนพรอมกบปญหาตาง ๆ โดยเฉพาะปญหาการตอตานจากชมชนรอบวด กวาจะไดรบการยอมรบจากทกภาคสวนกตองใชเวลาและความอดทนมาโดยตลอด จนกระทงเกด ‛โครงการเมตตาธรรม ค าจนโลก‛ ซงเปนโครงการตอเนองโดยมคณะสงฆจงหวดลพบรเปนผรบผดชอบ และใชวดพระบาทน าพเปนทตงโครงการ

ในดานการปรบทศนคตของประชาชนและสงคมตอพระสงฆทท างานดานสงคมสงเคราะห พระอดมประชาทรกลาววาควรมการใหความรแกประชาชนท าใหเกดความรตระหนกวาพระสงฆยงเปนสวนหนงของสงคมและชมชน การท างานเพอสงคมเปนสงทแสดงออกซงความเมตตาตอสงคมและชมชน ทานกลาววา

94

อยามองวดเปนผวเศษจนเกนไป เราเปนคนธรรมดา ทานอลงกตกคอคนธรรมดา ตองดแลในทก ๆ ดาน [ของวด] อาท กจกรรม กฬา นนทนาการ เหมอนปกตชน เปรยบเชนคนทวไป . . . ‚เมตตาธรรม ค าจนโลก‛ ศรทธาของผคน ถา [ทานอลงกต] ไมมเมตตา คนกคงไมมาศรทธา

แมชศนสนย เสถยรสต ไดกลาววาการรวมมอกบชมชนภายนอกมความส าคญตอการท างานของเสถยรธรรมสถานเปนอยางยง เพราะวาชมชนภายนอกกคอเกราะปองกนภยทเปนคน การไดรบความสนบสนนและความรวมมอจากชมชนภายนอกกเทากบไดคนมาชวยดแลความปลอดภยใหกบเสถยรธรรมสถาน

การไดมโอกาสท างานกบชาวบานแถวนถอวาเปนการเรมตนสรางชมชนดวยกน ถาชาวบานแถวนท างานกบเรา อยกบเราอยางเหนวาเราเปนสมาชกของชมชนของเขา กถอวาเราไดรวทเปนคน หมายความวาไดบคคลทดแลความปลอดภยใหกบเราดวย (แมชศนสนย เสถยรสต, มปป.: 25)

ในดานความสมพนธกบภาครฐนน พระครสมหเดอน ปญจาโร รองเจาอาวาสวดโบสถวรดตถมความเหนวามใชการสรางความสมพนธในดานการสนบสนนทางการเงนหรองบประมาณเพยงดานเดยว แตเปนความสมพนธเชงกฎระเบยบดวย การแกปญหาของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนากบภาครฐดานกฎระเบยบท าไดยาก เนองจากตามกฎของกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยวาดวยสถานรบเลยงเดกหรอดแลเดกก าหนดไวเปนมาตรฐานทวไปครอบคลมทกแหงทด าเนนงานดานน ถาทใดปฏบตตามไมไดกตองปดกจการ พระครสมหเดอน ปญจาโร เสนอความเหนทเปนทางออกส าหรบภาครฐในการบงคบใชกฎระเบยบดงกลาวกบวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานสงเคราะหเดก ดงตอไปน

ตามกฎหมาย พ.ม.ใหมนน ถามทเลยงเดกเกน 6 คน ตองม คนดแล ต ารวจ คร พยาบาล นกจตวทยา นตกร ใหครบ 6 ดาน [กฎหมาย] ทออกมากเพอปองกนการทารณเดก . . . ถาจะวากนตามกฎหมายจรง ๆ แลวนน วดทกวดกมเดกเกน 6 คนทงนนแหละ เทากบวาวดกจะมเดกวดไมไดเลย ส าหรบวดบานนอก ใหมสหวชาชพ 6 คนนประจ าจงหวดแตละจงหวดไวเลย แลวเวยนกนดแล ทางวดกไมตองรบภาระมาก

95

2.4.4 การอบรมสงสอนธรรม

นกวชาการทางพระพทธศาสนามความเหนคลายกนวาการแกปญหาของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทนาจะเปนทางออกทด คอการอบรมสงสอนธรรม เปนการใหอามสทานไปพรอมกบการใหธรรมทาน เพราะจะชวยใหประชาชนและสงคมเกดความรความเขาใจและการรตระหนกในเรองตาง ๆ ตวอยาง เชน ความเขาใจเกยวกบหลกอทปปจจยตา ซงเปนหลกพนฐานในการอธบายโลกและชวต ความรบผดชอบของบคคลตอสงคม/ชมชน การใหและการสละ พระสงฆตองหากลวธในการสงสอนธรรม การอบรมสงสอนธรรมจ าเปนตองขยายวงออกไปนอกวด เพราะคนทมาวดดวยใจศรทธามใชผกอปญหาทางสงคม จากขอมลปฐมภม แสดงใหเหนการแกปญหาของทานเจาอาวาสวดและแมชศนสนย เสถยรสตโดยการอบรมสงสอนธรรมแกประชาชนดวยวธการตาง ๆ เปนประจ าทงในวดและนอกวดทงนแลวแตโอกาสจะอ านวย ตวอยางเชน ทางราชการไดสงกลมเดกวยรนทกอเหตทะเลาะกนมาทวดสวนแกวเพอรบการอบรมธรรมะจากพระราชธรรมนเทศ ทานอธบายวา

เดกเหลานเลอกทจะมาวดสวนแกวเปนอนดบหนงของประเทศ การเทศนสงสอนกตองดเปนกรณ ๆ ไป ส าหรบเดกกลมน ไดเทศนสอนวา สขหาทรพย ไมใชสขหาเรอง สขใชทรพย ไมใชสขกอหน จะเกดอะไรขน ตองไมใชเราทเปนตนเหต

3. สรป

เมอพจารณาการท างานของพระสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาดานงานสงคม

สงเคราะห ในภาพรวมจะเหนวาพระสงฆทกรป เรมการท างานดานศาสนศกษาและปฏบตธรรมมากอนทงสน พระอดมประชาทรและพระครโสภณพฒนาภรมตางกเคยออกธดงคไปปฏบตธรรม ณ จงหวดตาง ๆ หลายป พระวมลภาวนาสสฐ ว.เปนครสอนนกธรรมและสอนพระอภธรรมตงแตยงมไดเปนเจาอาวาสวดกลาง พระครวฒธรรมาทรเปนครสอนพระปรยตธรรมและแสดงพระธรรมเทศนาแกประชาชนในจงหวดใกลเคยง พระราชธรรมนเทศเคยจ าพรรษาและปฏบตธรรมทสวนโมกขพลารามมากอน แมชศนสนย เสถยรสตบวชและปฏบตธรรมอยทวดศรพงษธรรมนมตเปนเวลา 7 ปกอนจะมาด าเนนงานสรางเสถยรธรรมสถาน ทานเจาอาวาสวดเหลานและแมชศนสนย

96

เสถยรสตกยงคงปฏบตธรรมและท างานดานอบรมสงสอนธรรมะควบคไปกบการท างานดานสงคมสงเคราะห ปญหาและอปสรรคทวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาเผชญอยมกเปนเรองของทศนคตของประชาชนตองานดานสงคมสงเคราะห การแกปญหานอาจใชเวลาอยบาง แตเมอประชาชนเหนผลงานของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา ทศนคตกเรมเปลยนไปในทางบวกมากขน

ปญหาทแกไดยากขณะนมาจากกฎระเบยบของรฐซงก าหนดไวเปนมาตรฐานทวไปส าหรบงานสงคมสงเคราะห แตกลายเปนอปสรรคส าหรบการท างานของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาหรอองคกรเอกชนหรอหนวยงานขนาดเลกทมแตความตงใจท างานสงเคราะหประชาชน แตขาดการสนบสนนทงจากภาครฐและภาคเอกชน วด/สถาบนทางพระพทธศาสนาบางแหงไมสามารถท าตามขอก าหนด ตวชวด และมาตรฐานทรฐก าหนดไวได เรองนรฐหรอเจาหนาทของรฐทก ากบดแลตองพจารณาปรบหรอประยกตการใชกฎระเบยบเหลานนวาสมควรท าอยางไรจงจะเหมาะสมกบสถานการณของสงคมไทย โดยเฉพาะชมชนทหางไกลความเจรญซงกลไกของรฐยงเขาไปไมถง

ถงแมวาในปจจบนจะมองคกรปกครองสวนทองถนทเขาไปมสวนรวมและสามารถชวยเหลอชมชนดานสงคมสงเคราะหได แตในทางปฏบต ความสมพนธระหวางวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานสงคมสงเคราะหกบองคกรปกครองสวนทองถน ทงระดบ อบจ. อบต. และสภาองคกรชมชน ยงไมมการปฏบตทเปนรปธรรมมากนก ทงนอาจเปนไปไดวาวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาเหลานท างานดานสงคมสงเคราะหมานานกอนการจดตงองคกรปกครองสวนทองถน และอกประการหนงอาจเปนขอจ ากดดานกฎระเบยบและขอบงคบขององคกรปกครองทองถนทกลายเปนอปสรรคส าหรบวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาในการขอความรวมมอหรอขอความชวยเหลอ ตวอยางเชน ในระเบยบวาดวยรายจายของอบต. แมวาอบต.จะสามารถใหความชวยเหลอสนบสนนหนวยงานอนได แตหนวยงานทตองการความชวยเหลอตองเสนอโครงการทชดเจนมายงอบต.เพอพจารณาตามระยะเวลาทก าหนดในงบประมาณประจ าป ดงนนในทางปฏบตจงอาจเปนไปไดวา ถาวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาใดกตามตองการขอความชวยเหลอดานทนอดหนนการท างานกจ าเปนตองเสนอโครงการตาง ๆ ให อบต. พจารณาในแตละปงบประมาณ ซงกไมไดมการรบประกนวาโครงการเหลานนจะไดรบอนมตจากอบต.ทวดตงอยหรอไม หรอวาอยในทศทางเดยวกนกบพนธกจของอบต.หรอไม

บทท 5

ขอโตแยงเกยวกบวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานสงคมสงเคราะห

ขอโตแยงเกยวกบวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานสงคมสงเคราะหมทงฝายทวจารณวาวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาไมควรท างานดานสงคมสงเคราะห และฝายสนบสนนเหนวาวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาควรท างานดานนเพมขนถามศกยภาพเพยงพอ เหตผลทงสองฝายไดมาจากวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานสงคมสงเคราะหโดยตรงและนกวชาการรวมทงบคคลทวไปทเปนขอมลปฐมภม สวนขอมลทตยภมใชเปนสวนประกอบเทานน ในบทนจะไดแยกการโตแยงออกเปน 2 ฝาย ไดแกฝายทไมเหนดวยและฝายทสนบสนน และในบทสรปเปนขอสงเกตของผวจยเกยวกบเหตผลของทงสองฝาย 1. ขอวจารณวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานสงคมสงเคราะห

ขอวจารณของฝายทไมเหนดวยกบการท างานสงคมสงเคราะหของวด /สถาบนทางพระพทธศาสนาสวนใหญมาจากประชาชนทวไป มาจากพระสงฆบางไมมากนก ส าหรบนกวชาการทมความรในพระพทธศาสนาเพยงแตตงขอสงเกตวางานบางประเภทมขอหามไววาผนบถอพระรตนตรยไมควรท า (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย มหานเทส 29/162/457)

1.1 งานสงคมสงเคราะหไมใชกจของสงฆ

ขอวจารณทวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานสงคมสงเคราะหไดรบฟงมาตงแตเรมตนด าเนนงาน คอ ‚งานสงคมสงเคราะหไมใชกจของสงฆ‛ สงแรกทตองพจารณาคอกจของสงฆทวานนตามความเขาใจของผวจารณคออะไรและมขอบเขตในทางปฏบตมากนอยเพยงไร

การใหค าจ ากดความวา กจของสงฆคออะไร คนสวนใหญเขาใจวากจของสงฆทส าคญทสด คอการปฏบตธรรมและการใหธรรมทาน ไดแก การอบรมสงสอนธรรม เทศนา เผยแผธรรม ประกอบพธกรรม เปนทพงทางจตใจของประชาชน ภกษสงฆเปนเนอนาบญของชาวบาน เหลานเปนหนาททภกษสงฆพงปฏบต ดงนนขอบเขตของการปฏบตตามหนาทเหลานนจงมกจ ากดอยแตในวด ยกเวนเมอไดรบกจนมนตออกไปขางนอก เกยวกบขอวจารณนพระวมลภาวนานสฐ ว. เจาอาวาสวดกลางเลาวาเวลาททานท างานสรางโรงพยาบาลเพอสงเคราะหคนเจบปวย และมปญหา

98

กบทางจงหวดเรองการเปดใชเปนทางการ ท าใหตองหาคนรจกขางในชวยจดการให มกจะมคนพดวา ‚พระสงฆ ท าไมตองมาเกยวกบเรองแบบน พระยงกบการเมอง‛ การเมองในทน หมายถงเรองทเกดขนทงหมด เปนเรองทางโลกเปนเรองของชาวบาน ไมใชเรองทภกษสงฆจะเขาไปยงเกยวดวย สวนพระอดมประชาทร กลาวถงตอนทเรมด าเนนการรบผปวยเอดสเขามาทวดวา ‚พระสงฆดวยกนกมเขยนมาวา ทานเปนพระท าไมไมอยสวนพระ ไปยงอะไรกบทางโลกคนชวคนเลวอะไรอยางน‛ จะเหนวาฝายไมเหนดวยเสนอเปนนยวาการใหธรรมเทานนเปนหนาทเพยงประการเดยวของภกษสงฆ

ขอวจารณทตามมาจากความเขาใจเรอง ‚กจของสงฆ‛ วาเปนเพยงการท าหนาททางธรรมเทานน คอเรองการผดศลหรอผดพระวนย ฝายคดคานเหนวาการทพระสงฆเขาไปท างานดานสงคมสงเคราะหซงเปนเรองทางโลกเปนสงทขดกบศลหรอพระวนยสงฆ เพราะวาในฐานะบรรพชต การประพฤตธรรมจะเปนตวอยางทดส าหรบชาวบาน แตการเขาไปคลกคลกบชาวบานอาจท าใหศลดางพรอย การท างานสงคมสงเคราะหบางเรอง เชนการเขาไปดแลผปวยโรคเอดสทเปนสตร เปนสงทภกษสงฆไมพงกระท า

1.2 ภกษสงฆเขาไปกาวกายงานของรฐ

ประชาชนทวไปคดวารฐมหนาทโดยตรงในการจดสวสดการดานสงคมสงเคราะหใหแกประชาชน เชน การรกษาพยาบาล การอปถมภเดกพราหรอเดกจรจด การจดการศกษา การดแลผสงอายอยแลว การท างานดานสาธารณสงเคราะหของภกษสงฆเปนการเขาไปกาวกายงานของภาครฐ และเปนการท างานทซ าซอนกน ผใหสมภาษณรายหนง กลาววา

ทงโรงเรยน โรงพยาบาลของรฐกมอยตงมากมาย รฐบาลมหนาทตองท าเรองพวกนอยแลว ท าไมพระจะตองเขาไปท าใหมนซ าซอนกบรฐบาล . . . เขา [รฐบาล] มงบท า ถาไมพอปน ปหนากมอก บานบางแคกม บานเมตตากม ยงไมเหนความจ าเปนเลยวาท าไมพระตองเขามาท า

พระราชธรรมนเทศ เจาอาวาสวดสวนแกว กลาวเกยวกบเรองนวา ‚อาตมากเคยโดนชาวบานกลาวหาวา อาตมาไปแยงงานของกรมประชาสงเคราะหท า ส าหรบอาตมาวาไมใชแยงงานเขาท า แตเปนการรวมมอกนท า‛

99

1.3 องคกรเอกชนเหมาะสมกวาวดในการท างานสงคมสงเคราะห

เหตผลหลกส าหรบความคดวาองคกรเอกชนมความเหมาะสมกวาวด /สถาบนทางพระพทธศาสนาไดแก ประการแรก สบเนองมาจากความเชอวาวดเปนสถานทอนศกดสทธ ไมใชทส าหรบจดกจกรรมทางโลก งานสงคมสงเคราะหทวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาจดภายในวด เชน การใชวดเปนสถานรกษาพยาบาลผปวย หรอใชเปนสถานรบเลยงเดกก าพราจงไมเหมาะสม ท าใหเสยภาพลกษณของวดในฐานะเปนสถานทปฏบตธรรม ขณะทองคกรเอกชนหลายแหงด าเนนการดานนอยแลว โดยมสถานทของตนเองส าหรบด าเนนการไดอยางเหมาะสมตามหลกเกณฑของกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย เชน สถานรบเลยงเดกก าพราของมลนธพรยานเคราะห มลนธสงเคราะหเดก พทยา เปนตน

นอกจากปญหาเรองสถานทแลว ในดานการระดมทนส าหรบด าเนนการ องคกรเอกชนมศกยภาพในการหาทนเพอน ามาด าเนนการไดมากกวาวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา เชนมลนธสงเคราะหเดกยากจน ซ.ซ.เอฟ. ในพระราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร มเครอขายการท างานระหวางประเทศ สวนวดมขอจ ากดทางจารตประเพณและกฎมหาเถรสมาคมในการหารายไดเขาวด โดยปกตรายไดหลกของวดมาจากการทอดกฐน ผาปา และเงนบรจาคของผมจตศรทธาเทานน ยกเวนวดทมรายไดจากทรพยสนของวด

บคลากรทชวยงานของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาสวนใหญไมไดรบคาตอบแทนจากวด แตเตมใจมาชวยงานเทาทเวลาและโอกาสจะอ านวย ดงนน บางครงงานจงขาดความตอเนอง ในขณะทองคกรเอกชนมทงผทท างานประจ าไดรบคาตอบแทนและอาสาสมครมาชวยงาน การท างานขององคกรเอกชนจงตอเนอง เปนระบบ และมความพรอมมากกวา เชน มลนธเดก (Foundation for Children) ซงมศาสตราจารยนายแพทยประเวศ วะส ด ารงต าแหนงประธานกรรมการมลนธ

1.4 การแสวงหาผลประโยชนของวดจากงานสงคมสงเคราะห

เนองจากวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานสงคมสงเคราะหถกสงคมเพงเลงในดานทเขาไปเกยวของกบงานทางโลก ซงจ าเปนตองมการบรหารจดการดานเงนทนหรอผลประโยชนทจะน าไปใชในการสงเคราะหสงคม และผดแลเรองนคอพระสงฆ ดงนนพระสงฆหรอวด /สถาบนทางพระพทธศาสนาจงมความเสยงตอการถกตงขอสงสยในความไมโปรงใสทางการเงนและการบรหารจดการ

100

นอกจากนน พระสงฆทรบผดชอบอาจถกกลาวหาวาใชโครงการสงคมสงเคราะหบงหนาเพอแสวงหาผลประโยชนเขาตนเองหรอผทเกยวของ เชน นกขาวตางประเทศเคยเขยนลงใน Times เกยวกบพระอดมประชาทร เจาอาวาสวดพระบาทน าพวาการท าพพธภณฑชวต (Life Museum) ของวดเปนการละเมดสทธมนษยชน และวดเอาผปวยมาหากน เปนตน 2. ขอสนบสนนวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานสงคมสงเคราะห

เหตผลทสนบสนนใหพระหรอวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาท างานสงเคราะหสงคมบ าเพญสาธารณประโยชนดานตาง ๆ มาจากฝายพระสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานดานนโดยตรง และมาจากนกวชาการและบคคลทวไป ดงตอไปน

2.1 การใหเหตผลสนบสนนของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา

พระสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทง 6 แหง ใหเหตผลสนบสนนการท างานสงคมสงเคราะหดงน

2.1.1 ท างานตามหลกเมตตาธรรม

เหตผลส าคญทสดของพระสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทเกบขอมลทกแหงเสนอคอหลกเมตตาธรรม (หมายถงพรหมวหาร 4)

พระอดมประชาทร เจาอาวาสวดพระบาทน าพใหสมภาษณวา ‚บทบาทหนงของพระ คอเปนนกสงคมสงเคราะห พระมหนาทบ าบดทกขใหกบสตวโลกตามหลกเมตตาธรรม‛ จะเหนไดจากหลกการของวดพระบาทน าพทวา ‚เมตตาธรรมค าจนโลก‛ หลกการนเปนหลกธรรมเบองตนส าหรบการท างานสงคมสงเคราะห พระอดมประชาทร กลาววา

จดหมายมาเยอะ พวกทตดเชอกเขยนมาใหก าลงใจ พระสงฆดวยกนกมเขยนมาวา ทานเปนพระท าไมไมอยสวนพระ ไปยงอะไรกบทางโลกคนชวคนเลวอะไรอยางน แตมปมหนงทท าใหคนมองคลาดเคลอน คอค าวา ‚โรคเอดส เปนแลวตายแน‛ ท าใหคนมองวาจะท าใหศาสนามวหมอง ทง ๆ ทศาสนาเรากสอนเรองอภยทาน เพราะฉะนนคนทตอใหเปนเอดส ส าสอนกจรง แตเรากตองใหอภยเขา

101

พระครสมหเดอน ปญจาโร รองเจาอาวาสวดโบสถวรดตถ ใหสมภาษณวา

หมา แมว ปลอยวด วดยงเลยง แลวคนละจะใหไมเลยงไดไง ทกเรองเรมจากความเมตตาหมดแหละ ทกชวตมคาเทากนหมด . . . Concept เมตตา กรณานนมในเถรวาท แตมนไมเดนออกมา เพราะเราไปเนนเรองศลเสยมากกวา

2.1.2 งานสงคมสงเคราะหเขาขาย “การสงเคราะห” ในพระไตรปฎก

นอกจากหลกเมตตาธรรมแลว วด/สถาบนทางพระพทธศาสนาใหเหตผลสนบสนนการสงเคราะหสงคมวา การท างานสาธารณประโยชนทงหลายเขาไดกบหลก ‚การสงเคราะห‛ หรอสงคหวตถในพระไตรปฎก ทเปนหลกการชวยเหลอกน ยดเหนยวใจของคนเขาดวยกน และเปนเครองประสานสงคมไว พระครโสภณพฒนาภรม เจาอาวาสวดทงเหยงใหสมภาษณตอนหนงเกยวกบการรบอปการะและใหการศกษาแกเดกชาวไทยภเขาใหอานออกเขยนไดวา

งานทท ามนกไมใชกจโดยตรงของสงฆหรอก แตพระพทธเจาใหพระไปสงเคราะหประชาชน สงคม และศาสนาดวย ดงนนกถอวาพระท าได เพราะพระพทธเจาไมไดตรสใหพระสงเคราะหแตศาสนาอยางเดยว

อาจารยบญสบ ขนศร ซงเคยไดรบการอปการะจากวดโบสถวรดตถใหสมภาษณวาสนบสนนใหวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาท างานดานสงคมสงเคราะหตอไป เพราะวา

เปนการชวยเหลอใหเดกยากจนไดเรยนหนงสอ วดเปนทพงของคนจน ท าใหมเราไดจนทกวนน ปจจบนเปนครทน สอนบาลและนกธรรม เปนการสอนพระเทานน แตแงจตใจทกลบมาชวยเพราะรสกเหมอนวดได ‚ชบชวต‛

2.1.3 การพฒนาทรพยากรมนษย

เหตผลส าคญอกประการหนงทวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาควรท างานสงเคราะหประชาชนคอ เปนการพฒนาทรพยากรมนษย ท าใหบคคลสามารถชวยเหลอตวเองได พระราชธรรมนเทศ เจาอาวาสวดสวนแกว กลาวถงการสรางโรงงานฝกอาชพวาเปนการสรางงานใหคนทตกงานซงวดรบอปการะใหสามารถพงตนเองไดในอนาคต จะไดลดปญหาของสงคมลงบาง

เพอความสะดวกในการบรหารงานชวยสงคม ปญหาของสงคมทกวนน เปนปญหาทเกดขนระหวาง ฐานะ อาชพ ความร และโอกาส ซงพระสงฆควรจะมสวนรวมแกไข

102

ปญหานดวย ดวยปณธานทจะชวยเหลอเพอนมนษย และเผยแพร ศลธรรมค าสอนของพระพทธเจา เพอใหประชาชนไดรจกการใช หลกธรรม ในการด าเนนชวตและแกปญหาดวยตนเอง

พระครโสภณพฒนาภรมมความเหนเชนเดยวกบพระราชธรรมนเทศในเรองการท างานสงเคราะหสงคมวาเปนการสงเสรมพฒนามนษยผดอยโอกาสใหมชวตทดข น ทวดทงเหยงมโครงการทรพยากรมนษยผดอยโอกาส ส าหรบเดกชาวไทยภเขา ทานกลาววา

คนไทยเหลานท าไมพดไทยไมได โรงเรยนกไมม สงสารเดกเหลานบางไหมทเปนคนไทยแตไมมโรงเรยนเรยน อาตมาท ามา 22 ป เดกจบไป 2,500 กวาคน เดกจบปรญญา 200 กวาคน . . . เดกเหลานเมอจบไปแลวกกลบไปพฒนาทองถนของตนเอง เชน อ าเภอขนยวม อ าเภอแมแจม อ าเภอปางอย เดกกกลบไปเปน อบต. ก านน ผใหญบาน กนเยอะ แสดงวางานทไดท ามาเรมเกดผลแลว

2.1.4 วด/สถาบนทางพระพทธศาสนาชวยแบงเบาภาระของรฐ

การท างานสงคมสงเคราะหของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาเปนการแบงเบาภาระของรฐ เนองจากรฐยงไมสามารถด าเนนการชวยเหลอในทองถนหางไกลไดทกท ความเจรญไมไดเขาไปถงในทองถนกนดาร พระราชธรรมนเทศมความเหนวา งานทท าดานสงคมสงเคราะหชวยแกปญหาสงคมได และถาหลาย ๆ วดชวยกนท า กจะชวยลดภาระของรฐลงไปไดในระดบหนง ทานใหสมภาษณวา

วดทมศกยภาพในการชวยเหลอสงคมได กท าไปกอน . . . มคนวาไปแยงงานกรมประชาสงเคราะห (เมอ 15 ปกอน) โชคดทวดกบกรมท างานดวยกนได อธบดกรมประชาสงเคราะห [ในขณะนน] ผนงบมาใหวดสรางโรงงานฝกอาชพ . . . พระพยอมมความสามารถมาก ท าไดเยอะจะมาปดกนความสามารถท าไม แลวการชวยคนใหมกน มสมมาอาชพมนผดตรงไหน พระตองไมนงดดาย . . . การสงเคราะหสตวเรมแรกกไดท ารวมกบกรงเทพมหานคร เพอแกปญหาสนขจรจด

2.1.5 งานสงคมสงเคราะหเปนการกระท าทเปนประโยชน

วด/สถาบนทางพระพทธศาสนาเหนพองตองกนวาการสงเคราะหสงคมเปนการกระท าทเปนประโยชน คอเปนประโยชนส าหรบตนเองและเปนประโยชนส าหรบผ อน ไมกอโทษตอประชาชน แมชศนสนย เสถยรสตแหงเสถยรธรรมสถาน มความเหนวาการท างานดานสงคม

103

สงเคราะหของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาเปนการท าตามค าสอนของพระพทธเจาทตรสไวตอนสงพระภกษออกไปประกาศพระศาสนาวาใหอนเคราะหคนหมมาก นอกจากนนการทมอาสาสมครมาชวยท างานยงเปนประโยชนแกตวอาสาสมครเองดวย ตอนหนงของการสมภาษณ แมชศนสนย เสถยรสต กลาววา

เราท าเพออะไร ทจรงกเพอประโยชนสขของมหาชน เราท าตามค าสอนของพระพทธเจาทตรสไวใหอนเคราะหคนหมมาก การท าตามค าสอนของพระพทธเจาคอการสรางธรรมทายาทตอ ในการประเมนการท างาน เราดสองดาน จากตวเอง (ภายใน) วาท าแลวตวเองสงบเยนและเปนประโยชนหรอไม และดจากภายนอก คอประโยชนของประชาชน . . . พทธศาสนาเปนศาสนาทรบใชโลก . . .

2.2 การใหเหตผลสนบสนนของนกวชาการและบคคลทวไป

นกวชาการและบคคลทวไปใหเหตผลสนบสนนการท างานสงคมสงเคราะหของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา ดงน

2.2.1 ทกขของคนหนงคนคอทกขของสงคม/ชมชน

นกวชาการดานพระพทธศาสนารายหนงแสดงความเหนสนบสนนใหพระภกษสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาท างานดานสงเคราะหประชาชนวาเมอพจารณาในภาพรวม คนในสงคมมความสมพนธกนทงทางตรงและทางออม ถาคนหนงมทกขแตไมมใครเขาไปชวยเหลอ ผลเสยอาจขยายตวออกไป และมผลกระทบตอคนอน ๆ ในสงคมนนมากขน

พระสงฆหรอวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาควรท างานชวยเหลอสงคมในสวนทท าได และทส าคญคอการสงสอน อบรมคนใหเกดความส านกตระหนกวาทกขของคนหนงคน คอทกขของสงคมทมรวมกน ถาคนคดไดวาเขาไมไดอยคนเดยวในสงคม เมอคนหนงมทกข คนอนกควรยนมอเขาไปชวยเหลอ การชวยเหลอคนหนงคน กเทากบชวยเหลอสงคมไปในตว

2.2.2 การใหทานเปนบญกศล

คนทวไปเชอวาพระพทธศาสนาสอนใหคนมเมตตากรณาตอกน และการกระท าของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาดานสงคมสงเคราะหกเปนการแสดงออกซงความเมตตากรณาตอสตวโลก เชน พระสงฆรบอปการะและใหการศกษาแกเดกก าพรากเทากบเปนการใหทานทางโลกทเปน

104

รปธรรม เดกมทพกอาศย ไดรบการศกษา สวนผใหทานกไดบญไดกศล ผใหสมภาษณรายหนงใหเหตผลวา

พระหรอวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทมความสามารถกควรชวยเหลอสงคม ผรบกไดประโยชน ผใหกไดประโยชน การท าทานเปนบญกศลของผปฏบต แมวาพระสงฆทท างานเพอสงคมอาจไมไดคดถงเรองบญกศลทจะไดรบ แตกเปนผลทเกดตามมาเอง

2.2.3 การท างานสาธารณประโยชนคอการฝกตนเอง

นกวชาการทานหนงใหสมภาษณวาสนบสนนใหพระสงฆทมศกยภาพและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาท างานชวยเหลอสงคมเทาทจะสามารถท าได เพราะการท างานเพอสงคมเปนการฝกตนเองตามหลกพทธธรรม ทส าคญคอการฝกจตของตนเองแมจะเปนเพยงอาสาสมครมาชวยงานของสถาบนกตาม เรองนตรงกบค าพดของพระครโสภณพฒนาภรมทกลาววา ‚การท างานศาสนาตองเสยสละตวเองกอน ถาเราตดสขสวนตว ท าไมไดหรอก‛ เชนเดยวกบพระอดมประชาทรทกลาววา การรบดแลผปวยโรคเอดส ตองใชความอดทนเปนอยางยง

ประชาชนมองปญหาคลาดเคลอน มการตดสนคณคาของคนเปนเอดสวาเปนคนเลว กตองใชขนตธรรมบวกกบวรยะ หาทางใหชาวบานเยนลง จนเขาใจ จนถงเขามาชวย จนปจจบนชาวบานชวยหลวงพอหงขาวใหคนเปนเอดส ซกเสอผาใหคนเปนเอดส

2.2.4 วด/สถาบนทางพระพทธศาสนาเปนสวนหนงของสงคม

พระสงฆหรอวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาควรท างานชวยเหลอสงคมเพราะเหตวาพระสงฆอยไดเพราะสงคมและชมชน ดงนนกควรใชเวลาสวนหนงชวยสงคมนอกเหนอจากการปฏบตธรรม แตในการท างานดานสงคมสงเคราะหซงเปนทางโลก กตองไมละทงหนาทเดมของภกษสงฆ นนคอการสงเคราะหดานจตใจดวย พยายามท าใหสมดลทงสองดาน ผใหสมภาษณรายหนงกลาววา

ตงแตอดต วดและพระสงฆมความสมพนธกนอยางใกลชด แมในปจจบนบทบาทของวดและพระสงฆจะเปลยนไปจากเดม แตอยางนอยสงหนงทยงคงอยในสงคมชนบทกคอ ชาวบานยงใหความส าคญกบวดอย ทงในงานบญ งานเทศกาล วนโกนวนพระ ชาวบานกยงไปท าบญใสบาตร ชวยเหลอวดในละแวกบานของตนตามก าลง

105

ความสามารถ วดอยไดกเพราะชาวบาน ดงนนพระกควรสงเคราะหชาวบานบาง แตตองไมลมเรองทางธรรม 2.3 การใหเหตผลจากหลกค าสอนของพระพทธศาสนา

การใหเหตผลจากหลกค าสอนของพระพทธศาสนานเปนความคดเหนเพมเตมของผวจยทพจารณาวาหลกค าสอนของพระพทธศาสนาในภาพรวมไมไดขดแยงกบการท างานสงคมสงเคราะหของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา ทงนสามารถพจารณาไดจากหลกอทปปจจยตา เจตนาของผกระท า และผลของการกระท า

2.3.1 หลกอทปปจจยตา

ในพระพทธศาสนา หลกทกวางทสดในการพจารณาความเปนจรงของสรรพสงคอ หลกอทปปจจยตา (หลกปฏจจสมปบาท) ซงเปนหลกธรรมพนฐานท ‚แสดงใหเหนอาการทสงทงหลายสมพนธเนองอาศยเปนเหตปจจยตอกนเปนรปของกระแส ขยายความหมายออกไปใหเหนแงตาง ๆ ไดคอ สงทงหลายมอยโดยความสมพนธ สงทงหลายมอยดวยอาศยปจจย สงทงหลายไมมความคงทอยอยางเดม แมแตขณะเดยว สงทงหลายไมมอยโดยตวของมนเอง . . .‛ (พระธรรมปฎก 2546: 88)

ถาพจารณาปฏจจสมปบาทในฐานะเปนปจจยการทางสงคม หมายถงหลกปจจยการทเปนไปภายในจตใจของบคคล และทเปนไปในความสมพนธระหวางมนษย ในมหานทานสตร พระพทธเจาทรงแสดงหลกปจจยการทงสองดาน กลาวคอเหตจากตวบคคล น าไปสความทกขของสงคม ดงน

[๑๐๓] อานนท ดวยเหตดงนแล เพราะอาศยเวทนา ตณหาจงม เพราะอาศยตณหา ปรเยสนา (การแสวงหา) จงม เพราะอาศยปรเยสนา ลาภะ (การได) จงม เพราะอาศยลาภะ วนจฉยะ (การก าหนด) จงม เพราะอาศยวนจฉยะ ฉนทราคะ (ความก าหนดดวยอ านาจความพอใจ) จงม เพราะอาศยฉนทราคะ อชโฌสานะ (ความหมกมนฝงใจ) จงม เพราะอาศยอชโฌสานะ ปรคคหะ (การยดถอครอบครอง) จงม เพราะอาศยปรคคหะ มจฉรยะ (ความตระหน) จงม

106

เพราะอาศยมจฉรยะ อารกขะ (ความหวงกน) จงม เพราะอารกขะเปนเหต บาปอกศลธรรมเปนอเนก ยอมเกด

ขนจากการถอทอนไม การถอศสตรา การทะเลาะ การแกงแยง การววาท การพดขนเสยงวา ‘มง มง’ การพด สอเสยด และการพดเทจ

(พระสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค 10 /103 /61)

แมวาหลกปจจยการทางสงคมในทนจะเสนอไวเพยงวา เหตภายใน (จตใจ)ของบคคลเชนตณหาเปนเหตกระทบกนไปเปนลกโซ ทน าไปสผลภายนอกคอความเดอดรอนของสงคม ถาพจารณาบคคลเปนองครวมในพระพทธศาสนา กายและใจมไดแยกออกจากกน ดงนนตามหลกปจจยการ ความเปนไปของมนษยทงกายและใจยอมมผลกระทบตอสงคม ในขณะเดยวกนสภาพของสงคมกมสวนก าหนดความเปนไปของมนษยดวยเชนกน ดงค าอธบายของพระธรรมปฎก ดงน

มนษยไมใชเปนผก าหนดสงคมหรอสภาพแวดลอมฝายเดยว สงคมกไมใชเปนตวก าหนดมนษยขางเดยว และธรรมชาตแวดลอมกไมใชตวก าหนดมนษยหรอสงคมฝายเดยว แตเปนกระบวนการธรรมแหงการอาศยซงกนและกน เปนปจจยแกกน

(พระธรรมปฎก 2546: 139)

ถาพจารณาตามหลกปจจยการ จะเหนวาถาบคคลมความทกขไมวาจะเปนทางกายหรอทางใจแมเพยงหนงคน ยอมมผลกระทบตอผอนในสงคมสวนรวม ซงอาจจะเปนไดทงทางตรงและทางออม ดงนน การท างานสงเคราะหของพระสงฆหรอวด/สถาบนทางพระพทธศาสนายอมมสวนแกปญหาใหบคคล หรอกลมบคคล หรอชมชนได

2.3.2 เจตนาของผกระท า

การพจารณาค าสอนของพระพทธศาสนาทสนบสนนการท างานสงคมสงเคราะหของวด /สถาบนทางพระพทธศาสนาอกดานหนงไดแกการพจารณาเจตนาของผกระท า เนองจากเจตนาเปนตวก าหนดการกระท า (แมจะมขอโตแยงวาการกระท าบางอยางไมไดเกดจากเจตนากตาม) ผท าการสงเคราะหตองมจตคดจะชวยกอนเปนพนฐาน แมยงมไดลงมอกระท ากถอไดวาเปนหลกการสงเคราะหสงคมไดในระดบของความคด ในพระพทธศาสนา หลกพรหมวหาร 4 เปน

107

เครองแสดงใหเหนความตงใจทดของพระสงฆหรอวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทตองการสงเคราะหสงคม (โปรดดรายละเอยดในบทท 3)

2.3.3 ผลของการกระท า

นอกจากพจารณาจากเจตนาแลว ยงสามารถพจารณาไดจากผลของการกระท าวามผลกระทบอยางไรตอสงคมบาง หลกการดผลทเหนไดชดทสดคอหลกอตถจรยาในหมวดสงคหวตถ 4 ทกลาวถงการประพฤตประโยชน ซงมทงประโยชนตน ประโยชนผอน และประโยชนทงของตนและของผอน ประโยชนปจจบน ประโยชนในภายหนาในระดบโลกยะ และในหลกธรรมของผปกครอง (โปรดดรายละเอยดในบทท 3) จะเหนไดวาผลของการท างานสงคมสงเคราะหของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาสอดคลองกบหลกธรรมในพระพทธศาสนาทวาดวยการประพฤตทกอประโยชนดงกลาวขางตน 3. สรป

ในภาพรวมผวจยมขอสงเกตเกยวกบเหตผลของทงฝายทสนบสนนและฝายทไมเหนดวย

กบการท างานสงเคราะหของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา ดงน 3.1 ขอสงเกตเกยวกบเหตผลของฝายทไมเหนดวย

ประการแรก เนองจากในพระไตรปฎกมค าสอนทกลาววาการสงเคราะหดวยธรรม ‚เปนเลศ‛ การใหธรรมทาน ‚เปนเลศ‛ การบรจาคธรรม ‚เปนเลศ‛ การบรโภคธรรม ‚เปนเลศ‛ ฯลฯ (พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ทกนบาต 20/142-151/120-122) การเนนความส าคญของการกระท าทเปนไปในทางธรรมวาเปนเลศซงมนยวา ‚เปนเลศกวา‛ การกระท าทางโลก จงท าใหบคคลทวไปมความเขาใจวากจของสงฆเปนเรองของการปฏบตธรรม อบรมสงสอนและเผยแผธรรม และประกอบพธกรรม และทงหมดเปนเพยงสงเดยวเทานนทพระสงฆสามารถท าได กจกรรมทางโลกอยางอน เชน งานสงคมสงเคราะห จงไมใชกจของสงฆ ความเขาใจเชนนมใชสงทผด แตดเหมอนวาเปนเพยงการพจารณาขอบเขตวตรปฏบตของภกษสงฆเพยงดานเดยว คอจากดานจดหมายสงสดของชวตซงไดแกการแสวงหาความหลดพนเทานน และมองสงคมสงฆในลกษณะของสงคมอดมคตทภกษสงฆไมพงเขาไปเกยวของกบกจการใด ๆ ในบานเรอน หรอทางโลกซงเปนเรองของคฤหสถ (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย มหานเทส 29/164/463)

108

ทจรงการกลาววาอะไรเปนกจของสงฆหรอไมใชกจของสงฆนาจะตองพจารณาตามพระวนยเปนหลก และพจารณาจากพระสตรวาสงใดทพระพทธเจาทรงอนญาตหรอไมทรงอนญาตใหภกษสงฆกระท า แตทงนและทงนนกอาจขนกบการตความค าสอนเหลานนดวย ตวอยางเชน พระพทธเจาทรงมขอหามส าหรบผนบถอพระรตนตรยไมพงปฏบต เชน การท าอาถรรพณ การท านายฝน ท านายเสยงสตวรอง การปรงยาใหตงครรภ และการบ าบดรกษาโรค ฯลฯ มใจความดงน

[๑๖๒] (พระผมพระภาคตรสวา) ผนบถอพระรตนตรยไมพงประกอบการท าอาถรรพณ การท านายฝน การท านายลกษณะ หรอแมการดฤกษยาม ไมพงเรยนการท านายเสยงสตวรอง การปรงยาใหตงครรภ และการบ าบดรกษาโรค

(พระสตตนตปฎก ขททกนกาย มหานเทส 29/162/454)

ค าวา ผนบถอพระรตนตรย . . . อธบายวา . . . พวกคนปรงยาใหตงครรภได กท าใหตงครรภขน ครรภยอมตงอยไมได เพราะเหต ๒ อยาง คอ (๑) เพราะเชอโรค (๒) เพราะลมก าเรบ พวกคนปรงยาใหตงครรภยอมใหยาเพอก าจดเชอโรค หรอบ าบดลมก าเรบ พวกคนปรงยาใหตงครรภได กท าใหตงครรภขนอยางน

วาดวยการบ าบดรกษาโรค

ค าวาการบ าบดรกษาโรค ไดแก การบ าบดรกษาโรค ๕ อยาง คอ ๑. การรกษาดวยการเสกเปา ๒. การรกษาดวยการผาตด ๓. การรกษาทางยา ๔. การรกษาทางภตผ

๕. การรกษาโรคเดก (กมารเวช) (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย มหานเทส 29/162/457)

ในกรณของพระสงฆหรอวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานดานการรกษาพยาบาลและดแลสขภาพ (เชนวดพระบาทน าพ) สาธารณชนอาจเขาใจผดวาเปนการขดแยงกบค าสอนของพระพทธศาสนา เพราะในพระไตรปฎกมขอหามเรองการบ าบดรกษาโรค แตถาพจ ารณาตามขอเทจจรงจะเหนวาพระสงฆทเกยวของมไดกระท าการใด ๆ ทเปนขอหามเหลานน การรกษาพยาบาลเปนการปฏบตงานตามหนาทของบคลากรทางการแพทยประจ าสถานสงเคราะหผปวย การมอาสาสมครทเปนชาวบานหรอแมเปนนกบวชมาชวยงานของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาในดาน

109

ตาง ๆ กท าดวยความระมดระวงและอยในกรอบของพระวนยและตามจารตประเพณ (ขอมลจากการสมภาษณ พระราชธรรมนเทศ พระอดมประชาทร พระครโสภณพฒนาภรม)

ประการทสอง เรองการผดศลหรอผดพระวนยนน สวนใหญเปนค าวจารณของชาวบานทวไปซงมไดเหนการปฏบตตนของพระภกษในสถานการณนน ๆ ความเขาใจจงอาจคลาดเคลอนได นอกจากนนยงมไดมการตรวจสอบกบพระไตรปฎกวาอะไรบางทเปนขอหามในพระวนยสงฆ

ประการทสาม บคคลทวไปคดวาการจดสวสดการสงคมสงเคราะหใหประชาชนเปนหนาทของรฐ ดงนนเมอรฐท าแลว พระหรอวด/สถาบนทางพระพทธศาสนากไมควรท าหรอไมตองท า การคดเชนนมนยทขาดการพจารณาปญหาของสงคมในลกษณะองครวม กลาวคอ เปนการแบงแยกวถชวตของพระสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาออกจากสงคมของฆราวาสอยางเดดขาด ซงในความเปนจรง ทงสองฝายยงตองพงพาอาศยและมความรวมมอซงกนและกนอย นอกจากนน ผวจารณไมไดพจารณาปญหาทเกดขนในชนบททหางไกลออกไปซงกลไกของรฐยงเขาไปไมถง ฝายรฐยงไมสามารถจดสวสดการใหไดทกทอยางยตธรรม ไมวาจะเปนการด าเนนงานจากหนวยงานราชการสวนกลางคอ กรมพฒนาสงคมและสวสดการ กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย และองคกรปกครองสวนทองถน กระทรวงมหาดไทย

3.2 ขอสงเกตเหตผลของฝายทสนบสนน

ประการแรก ฝายสนบสนนเสนอใหวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาท าทงสองดาน คอสงเคราะหดานอามสทาน และ ธรรมทาน ถามก าลงและทนทรพยพอ การท างานดานสงเคราะหสงคมของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาอาจถอไดวาเปนการตอบแทนสงคมทเปนรปธรรม เนองจากภกษสงฆยงด ารงชวตอยในสงคมซงตองพงพาฆราวาสอยางนอยทสดในดานปจจย 4

ประการทสอง ในการท างานสงคมสงเคราะหซงเขาไปเกยวของกบเรองทางโลก พระสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาตองท าอยางระมดระวง กลาวคอตองอยในกรอบของวตรปฏบตของสงฆโดยจารตประเพณ และไมผดพระวนยสงฆ ประการทสาม ขอสนบสนนจากฝายพระสงฆคดวาวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาท างานสงคมสงเคราะหไดดกวาเอกชนโดยเฉพาะเอกชนรายยอย เชน บานครนอยทดแลเดกก าพรา ทงนเพราะวดยงเปนทตงแหงศรทธาของประชาชน ประชาชนยงเตมใจรวมบรจาค สนบสนนดานก าลงทรพย เนองจากการท าบญถอวาเปนประโยชนตอตนเอง และเงนทบรจาคยอมเกดประโยชนตอผอนในสงคมดวย

110

ประการสดทาย วด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานสงเคราะหดานตาง ๆ ไมวาจะเปนการรกษาพยาบาลผปวยโรคเอดส การสงเคราะหดานการศกษา การอปถมภเดกยากจน หรอเดกดอยโอกาส ฯลฯ ตางกใหความส าคญกบศกดศรความเปนมนษยอนเปนหลกการส าคญของสทธมนษยชน แมจะเปนในวนาทสดทายกอนทผปวยจะจากโลกนไป กยงไดรบการปฏบตอยางดในฐานะทเปนมนษยคนหนง

บทท 6

บทสรปและขอเสนอแนะ

ผลการวจยแสดงใหเหนวาทงฝายวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาและฝายฆราวาสมความเหนตรงกนวาการท างานสงคมสงเคราะหของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาไมไดขดแยงกบค าสอนในพระพทธศาสนา ในทางตรงกนขามเปนสงทพระสงฆและวด /สถาบนทางพระพทธศาสนาควรท า โดยมเงอนไขวาการด าเนนงานตองอยในกรอบของพระวนยและจารตประเพณ และควรท าตามศกยภาพของพระสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนานน ๆ ในบทสรปนจะประเมนประสทธภาพและความส าเรจโดยรวมและเสนอขอควรระวงของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาในการท างานสงคมสงเคราะห

1. ประเมนประสทธภาพและความส าเรจของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาในการท างานสงคมสงเคราะห

การประเมนประสทธภาพและความส าเรจของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาในการ

ท างานสงคมสงเคราะหจะพจารณาจากจดออนจดแขงของวดทง 5 วดโดยเทยบกบเสถยรธรรมสถานซงเปนสถาบนของนกบวชสตรเปนหลก และอาจเทยบเคยงกบองคกรเอกชนทวไปดวย ในการพจารณาจดออนจดแขงของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาจะพจารณาจาก 3 ดาน ซงมความสมพนธเกยวของกน ไดแก

1. ประเภทขององคกร 2. ประเภทของงานสงคมสงเคราะห 3. กลยทธ (Strategy) และกลวธ (Tactic) ในการด าเนนงาน

อยางไรกตามเมอพจารณาในภาพรวม ทงประเภทขององคกร ประเภทของงานสงคมสงเคราะหทองคกรด าเนนการ รวมทงกลยทธและกลวธในการด าเนนงานตางกมผลตอความส าเรจมากหรอนอยของการท างานดานสงคมสงเคราะหของวดและเสถยรธรรมสถานทงสน

112

1.1 ประเภทขององคกร

อาจมค าถามวาประเภทขององคกรสามารถใชเปนตวชบอกจดออนจดแขงของการท างานสงคมสงเคราะหของวดและเสถยรธรรมสถานหรอหนวยงานเอกชนทวไปไดอยางไร ส าหรบเรองนผวจยมความเหนวาประเภทขององคกรมผลตอการบรหารจดการองคกร ไมวาจะเปนดานบคลากร ดานการเงน การจดกจกรรมตาง ๆ ฯลฯ นอกจากนนองคกรแตละประเภทมกฎระเบยบทพงปฏบตไมเหมอนกน สงเหลานอาจเปนเครองสงเสรมหรอกลายเปนอปสรรคในการด าเนนงานขององคกรได และอาจจะมผลตอภาพลกษณขององคกรตามทสาธารณชนเขาใจ ในทนจะแยกพจารณาวดทง 5 วดในภาพรวมซงเปนองคกรฝายสงฆ และเสถยรธรรมสถานซงเปนองคกรของนกบวชสตร (แมช) และอาจเทยบกบองคกรเอกชนทวไปทท างานในลกษณะเดยวกน

วดหรอองคกรฝายสงฆและเสถยรธรรมสถานเปนสถาบนทางพระพทธศาสนาแมจะมกฎระเบยบทตองปฏบตไมเทากน สถาบนทางพระพทธศาสนารวมทงพระสงฆและแมชมจดแขงในการด าเนนงานดานสงคมสงเคราะหเนองจากยงเปนทตงแหงศรทธาของประชาชน วดหรอสถาบนของแมชทมการด าเนนงานอยางตอเนองแบบเสถยรธรรมสถาน1 ยอมสามารถชกน าผมจตศรทธาใหเขามาสนบสนนดานเงนทนทใชในการด าเนนงานไดมากกวาการบรจาคใหชาวบานทมจตเมตตาสงเคราะหเดก/สตว เชน กรณของครนอยทรบเลยงเดกยากจน หรอคณมารแอนนา วลเลยมเช ทจงหวดเชยงใหม รบดแลสตวทถกทอดทง การสนบสนนดานเงนทนแกบคคลเหลานยงนอยมาก ท าใหคนเหลานตองหาวธแกปญหาดานคาใชจายในการด าเนนงานดวยตนเอง เกยวกบเรองนสามารถอธบายไดวานาจะสบเนองมาจากความเชอทวาในพระพทธศาสนาการท าบญกบพระสงฆ หรอนกบวชยอมไดอานสงคมากกวาท ากบฆราวาส

ในดานกฎระเบยบขององคกร พระสงฆมพระวนยสงฆเปนกรอบส าหรบคมความประพฤต สวนเสถยรธรรมสถานมศล 10 เปนกรอบส าหรบแมช 2 เนองจากพระสงฆตองปฏบตตามพระวนยสงฆซงมจ านวนมาก แมในหมพระสงฆดวยกนเองกมกคดวา พระวนยสงฆเปนขอจ ากดทท าใหเกดความยงยากในการท างานทางโลก ถาเทยบกบสถาบนของแมช อยางไรกตามนกวชาการทานหนงมความเหนวา พระวนยไมนาจะเปนจดออนของพระสงฆทท างานสงคมสงเคราะห ถาหากพระสงฆหรอแมแตประชาชนทวไปจะเปลยนทศนคตและความเขาใจเสยใหมวาพระวนยเปนเพยงเครองมอทใชปกปองพระสงฆ ไมใชขอจ ากดทท าใหพระสงฆไมสามารถชวยเหลอฆราวาสได ทงน

1 ในทนกลาวเฉพาะจดแขง จดออนของความเปนองคกรเทานน โปรดด ขอ 2 และขอ 3 ประกอบการพจารณา 2 แมชของเสถยรธรรมสถานรกษาศลเพมอก 2 ขอ รวมเปน 10 ขอ

113

เพราะพระสงฆหรอนกบวชสตรเปนผทปฏบตธรรม ยอมรวธทจะปกปองตนเองเมอเขาไปท างานทเกยวของกบทางโลก เชน ในเรองการเงน หรอในการปฏบตตนของพระสงฆตอสตร เปนตน

เมอพจารณาดานประเภทขององคกรจะเหนวามองคกรเอกชนทวไปและองคกรทางศาสนาอน ๆ ทจดอยในประเภทองคกรอาสาสมครทไมหวงผลก าไร หรอทเรยกวาองคการประชาสงคม (Civil Society Organization หรอ CSO) ด าเนนงานดานสงคมสงเคราะหในลกษณะทคลายกบวดและเสถยรธรรมสถาน แตท างานในระดบประเทศและมเครอขายระหวางประเทศ เชน มลนธเดก (Foundation for Children) ท าโครงการสงเคราะหเดกหลายรปแบบ เชน โครงการอาหารกลางวนเดกในชนบท โรงเรยนหมบานเดก มลนธใหการสงเคราะหเดกคลายกบงานทวดท าคอดานทพกและการศกษา มลนธสงเคราะหเดกยากจน ซ.ซ.เอฟ.ฯ การท างานมลกษณะเปนการสงเสรมและพฒนาศกยภาพของเดก เชน สรางและปรบปรงหองสมด ศนยเดกเลก มอบเครองคอมพวเตอรและสอการสอนใหโรงเรยน กจกรรมพฒนาครอบครวดานทกษะอาชพ เปนตน

เนองจากองคกรเอกชนเหลานมการปฏบตงานทเปนระบบในระดบมหภาค ซงเขาขายการสงเคราะหชมชน ไดรบการสนบสนนทงดานเงนทน มการประชาสมพนธเผยแพรขอมลขาวสารอยางทวถง มอาสาสมครเขามาชวยในการด าเนนการ ประธานคณะกรรมการและกรรมการของมลนธม ‚บารม‛ (Charisma) มากพอ จงท าใหองคกรไดรบความไววางใจจากสาธารณชน และแทบจะไมมปญหากบทกภาคสวนในการด าเนนงาน ซงตางจากวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทมการด าเนนงานในระดบจลภาคและตองพงพาตนเองเปนสวนใหญ

ส าหรบองคกรทางศาสนาอน ๆ ทท างานดานสงคมสงเคราะหในประเทศไทยมหลายองคกร ตวอยางเชน มลนธศภนมตแหงประเทศไทย (World Vision Foundation of Thailand) เนนเดกเปนศนยกลาง โดยมชมชนเปนฐานการพฒนา ใหความชวยเหลอโครงการของรฐ เชน โครงการสถานสงเคราะหเดกก าพราของรฐบาล โครงการชวยเหลอฟนฟสถานภาพหญงทเคยเปนโสเภณ โครงการบรการบานพกฉกเฉน ฯลฯ มลนธสงเคราะหเดก พทยา (Christian Home Foundation) ใหการสงเคราะหเดกตงแตแรกเกด สนบสนนการศกษาของเดกตามความสามารถจนถงระดบมหาวทยาลย

องคกรหรอมลนธทางศาสนาอนทท างานดานสงคมสงเคราะหในประเทศไทย สวนมากไดรบการสนบสนนคาใชจายองคกรหรอสถาบนทนกบวชหรอผปฏบตงานเหลานนสงกดอยทงในประเทศและตางประเทศ และจากผมจตศรทธาทวไป ดงนนความพรอมในการท างานสงคมสงเคราะหอาจมากกวาวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา

114

1.2 ประเภทของงานสงคมสงเคราะห

งานสงคมสงเคราะหทวดทง 5 แหงทเปนขอมลปฐมภมท าเปนหลกคอ ดานรกษาพยาบาลและดแลสขภาพ อปถมภดแลเดกก าพรา ยากจน อนาถา และเดกดอยโอกาสทางการศกษา งานดานการศกษาสงเคราะห และการสงเคราะหสตว งานทง 4 ประเภทนมวดอนทเปนขอมลทตยภมด าเนนการในลกษณะคลายกนเชน วดค าประมงตงอโรคยาศาลขนส าหรบดแลผปวยมะเรง ศนยสงเคราะหสตวของวดเวฬวนารามและวดหนองน าสมด าเนนการในลกษณะเดยวกบโครงการคอนโดสนขของวดสวนแกว นอกจากนนยงมองคกรเอกชนทมเครอขายในประเทศและระหวางประเทศ องคกรทางศาสนาครสต และชาวบานทวไปทมจตเมตตาชวยเหลอเดกในลกษณะตาง ๆ

เสถยรธรรมสถานเนนงานดานสงเคราะหสตรและเดกโดยการเปดบานสายสมพนธส าหรบสงเคราะหสตรทถกคกคามทางเพศและยงไมมความพรอมในการดแลบตร เหตผลส าคญคอเสถยรธรรมสถานเปนสถาบนทางพระพทธศาสนาทด าเนนงานโดยนกบวชสตร การสรางความเขาใจระหวางผหญงกบผหญงและความไววางใจในตวนกบวชสตรเปนไปไดมากกวาองคกรเอกชนทวไปหรอสถาบนของสงฆ งานสงเคราะหเดกและสตรจงเปนจดแขงของเสถยรธรรมสถาน ท าใหเสถยรธรรมสถานประสบผลส าเรจ เปนทรจกและไววางใจจากประชาชนทวไปทไดเขาไปสมผสวธการท างานของแมชศนสนย เสถยรสตและเหลาอาสาสมคร

ในการท างานสงคมสงเคราะหของวดสวนแกวเนนทลกษณะของงานหรอประเภทของงานเปนหลก วดจดคนทเขามาขอรบความสงเคราะหใหเขากบงานทวดด าเนนการ โครงการแรกทวดสวนแกวท าไดแกการเอาคนตกงานบรเวณสถานขนสงหมอชต (ในเวลานน) และทสถานรถไฟหวล าโพงมาฝกงานเพอสรางอาชพ ตอมากมคนไมมงานท า ไรทอย ทยอยเขามาขอความชวยเหลอ วดกรบไวทงหมด ไมจ ากดวาเปนหญงหรอชายหรอเดก

จดแขงของวดสวนแกว คอมงานในโครงการตาง ๆ ทคนสามารถเขามาท าไดตลอดเวลา ทงงานทใชแรงกายและงานบรหารจดการ วดสวนแกวไมมอาสาสมคร แตจะจดหางานในโครงการตาง ๆ ของวดใหคนทตองการความชวยเหลอท า วดจายเงนเดอนใหตามความสามารถ และแบงรายไดสวนหนงจากการแปรรป ‚ขยะ‛ ให วดประสบความส าเรจจากการสรางงานสรางอาชพใหคนไรทพง ท าใหพวกเขาสามารถชวยตวเองได อาจกลาวไดวาโครงการทมประสทธภาพทสดของวดสวนแกวไดแกโครงการสะพานบญจากผเหลอเจอจานผขาด สามารถท ารายไดเขาวดปละหลายสบลานบาทและกลายเปนรายไดหลกของวดสวนแกว ปจจบนวดสวนแกวขยายงานของวดออกไปรวมทงหมด 8 สาขากระจายไปตามภาคตาง ๆ ทวประเทศ

115

ส าหรบงานสงเคราะหสตวทวดสวนแกวท าจดเปนหนงใน 18 โครงการของวด ดงนนการบรหารจดการจงมลกษณะเชนเดยวกบโครงการอน ๆ เมอเทยบกบงานสงเคราะหสตวทวดเวฬวนารามท าจะมขอแตกตาง เนองจากวดเวฬวนารามมไดมรายไดอนสนบสนนนอกจากเงนบรจาคของผมจตศรทธา การดแลสนขและสตวทคนน ามาทงไวจงไมคอยถกสขลกษณะ ทานเจาอาวาสวดตองน าเงนเดอนต าแหนงเจาอาวาสวดมาเปนคาใชจายส าหรบการดแลสตวเหลาน สวนวดหนองน าสมสงเคราะหสตวไวหลายประเภทรวมทงสนขจรจดทสมาคมพทกษสตว กรงเทพมหานคร น ามาสงใหเจาอาวาสวดอก 100 ตว โดยสมาคมจะมาชวยดแลสขภาพและจดหาอาหารให

สวนจดออนของวดสวนแกวกคอ ทางวดไมสามารถเลอกคนท างานได ใครกตามทตองการความชวยเหลอ วดกรบไวทงหมด เนองจากมงานในโครงการตาง ๆ ทคนเหลานนท าไดตามความสามารถของแตละคน หากคนทเขามาอยในวดขาดคณภาพ เชน ขเกยจ ขขโมย ขเหลาขยา วดกใชวธการจดการเรมจากการตกเตอนจนถงใหออกจากวด เพราะท าความเสยหายใหแกวด (ขอมลจากการสมภาษณพระราชธรรมนเทศ)

วดโบสถวรดตถและวดทงเหยงทสงเคราะหเดกก าพราและเดกดอยโอกาสทางการศกษาโดยรบทงเดกชายและเดกหญง ทงเดกเลกและเดกโต วดทงสองมไดท าเฉพาะงานดานสงเคราะหเดกอยางเดยว แตตองท าดานการศกษาสงเคราะหควบคกนไปดวย ดวยเหตนวดจงตองสรางโรงเรยนขนมารองรบเดกทรบอปการะเหลานน ตงแตการตงศนยดแลเดกกอนเกณฑจนถงระดบมธยมปลาย ทงสองวดเผชญปญหาและอปสรรคลกษณะเดยวกนคอ คาใชจายดานการศกษาทตามมา นอกเหนอจากคาอาหาร เครองนงหม เครองอปโภคบรโภค ฯลฯ ซงวดรบภาระเตมทอยแลว และปญหากบภาครฐเรองกฎระเบยบดานสถานศกษาและสถานสงเคราะหเดก

แมวาการแกไขปญหากบภาครฐเปนสงทวดทงสองด าเนนการอยอยางไมนงนอนใจ แตถาการด าเนนการแกปญหาลาชาออกไป อาจท าใหการท างานสงเคราะหดานนกลายเปนจดออนของวดได เพราะอาจจะเปนการขดแยงกบกฎระเบยบของรฐ อยางไรกตามวดทงสองตงปณธานทจะท างานดานนตอไป โดยพจารณาจากประโยชนทสาธารณชนพงไดรบวามมากกวาอปสรรคทเผชญหนาอย

วดกลางและวดพระบาทน าพเนนการท างานดานการรกษาพยาบาลและดแลสขภาพทมคาใชจายในการด าเนนการสง แตการสรางโรงพยาบาลของวดกลางไดรบความรวมมอจากชาวบานในชมชนคอนขางมากเพราะเหนวาเจาอาวาสวดมจตเมตตา เสยสละปจจยและทดนสวนตว รวมกบญาตโยมชวยกนบรจาคเพอประโยชนของคนในชมชนเอง ขณะทวดพระบาทน าพใชเวลาพอสมควรในการปรบทศนคตของชมชนโดยรอบ จดแขงของวดพระบาทน าพคอการสราง

116

เครอขายการท างานดานการรกษาพยาบาลและดแลผปวย เอดสกบฝายสงฆ ภาครฐ และภาคเอกชนทงในประเทศและตางประเทศ ใชสอในการเผยแพรขอมลขาวสารเกยวกบเอดสใหคนทวไปรบทราบ ความพยายามของวดพระบาทน าพประสบผลส าเรจ สามารถขยายงานโครงการ 2 เพอสรางสถานศกษารองรบเดกทไดรบผลกระทบจากเอดส สวนจดออนของวดพระบาทน าพนาจะเปนเรองของสถานททใชในการด าเนนงานในปจจบน (โครงการท 1) ทคอนขางคบแคบ และอาจดพลกพลานเมอมการจดกจกรรมในบรเวณวด แตกมการแยกเขตสงฆาวาสออกจากเขตฆราวาสคอนขางชดเจน

สรปไดวาทงวดและเสถยรธรรมสถานเรมการท างานสงเคราะหสงคมดวยการตอบโจทยของสงคมตามสถานการณและสภาพแวดลอมในขณะนน ตางกมจดแขงจดออนและความส าเรจทตางกนตามลกษณะของงานสงคมสงเคราะหทด าเนนการ การใหความส าคญกบงานสงเคราะหสตรและเดกของเสถยรธรรมสถานเหมาะสมกบความเปนองคกรทด าเนนการโดยแมช จงถอเปนจดเดนของเสถยรธรรมสถาน ส าหรบวดตาง ๆ โครงการหลกทวดด าเนนการคอจดแขงของวด ถงแมจะมอปสรรคอยบาง

1.3 กลยทธ (Strategy) และกลวธ (Tactic) ในการด าเนนงาน

กลยทธหมายถงนโยบายหรอการวางแผนขององคกรในการด าเนนงานในเรองใดเรองหนง ขณะทกลวธ คอเทคนคเฉพาะในการปฏบตการ เปนเรองของวธการตาง ๆ ทจะน าแผนทวางไวมาสการปฏบต (Turner and Killian 1987: 286) เชน การเผยแพรขอมลผานสอ การจดสมมนา อบรมสงสอนธรรม การจดนทรรศการ ในการประเมนประสทธภาพของวดและเสถยรธรรมสถานสามารถพจารณาไดจากกลยทธและกลวธขององคกรเหลาน วาวดและเสถยรธรรมสถานมนโยบายและวธปฏบตการแบบใดทน าไปสความส าเรจขององคกร

เนองจากกรมพฒนาสงคมและสวสดการ กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยเปนองคกรหลกในการพฒนาสงคมและจดสวสดการ ในงานวจยนจงน ากลยทธการด าเนนงานในแผนกลยทธของกรมพฒนาสงคมและสวสดการ พ.ศ. 2550 - 2554 ซงประกอบดวย 11 กลยทธมาใชเปนแนวทางในการพจารณาภาพรวมของวดและเสถยรธรรมสถาน

กลยทธในการจดสวสดการสงคมสงเคราะห ทง 11 ขอ มหลกการส าคญคอสงเสรมการจดบรการสวสดการสงคมตามความตองการจ าเปน สงเสรมความร ภมปญญา และการมสวนรวมของครอบครวและชมชนในการจดบรการผสงอาย เสรมสรางความร และสภาพแวดลอมทเหมาะสมแกเดกและเยาวชน เสรมสรางเครอขายพฒนาสงคมและสวสดการ เสรมสรางโอกาสให

117

เขาถงแหลงทนและการแกปญหาเฉพาะหนาดานการเงน พฒนาศกยภาพการด ารงชวตและอาชพ และเพมขดความสามารถในการบรหารจดการองคกร

ในภาพรวมจะเหนวานโยบายของรฐในปจจบนมลกษณะเชงรกมากกวาเชงรบ กลาวคอ พยายามกาวไปขางหนาใหเขาถงตนเหตของปญหา ประสานงานกบชมชนและสรางเครอขายการพฒนาสงคมและสวสดการ โดยเปดใหทกภาคสวนมสวนรวมภายใตระบบการจดการทมประสทธภาพ ไดมาตรฐานเพอท าใหกลมเปาหมาย (เดก เยาวชน สตร ผสงอาย คนพการ ฯลฯ) สามารถด ารงชวต พฒนาตนเอง และพงตนเองไดอยางมศกดศร ผลของการวจยแสดงใหเหนวา ในระยะแรกของการท างานสงคมสงเคราะหของวดทง 5 วดและเสถยรธรรมสถานทด าเนนการโดยนกบวชสตรเปนการแกปญหาสถานการณเฉพาะหนาทเกดขนในสงคมทงสน สถานการณของสงคมในขณะนนในฐานะเปนเหตปจจยภายนอกไดแก ปญหาทเกดจากการสรบตามชายแดน มเดกก าพราบดามารดาทเสยชวตในการสรบและต ารวจตระเวนชายแดนไมมก าลงพอจะดแลและใหการศกษา จงเอาเดกมาฝากวดใหชวยดแล เดกชาวไทยภเขาเกดและเตบโตในประเทศไทยแตไมรภาษาไทย กลายเปนเดกดอยโอกาสทางการศกษา ปญหาการอพยพเขาเมองของแรงงานจากตางจงหวด หางานท าไมได ไมมทพกอาศย กลายเปนคนเรรอน เดกทมาจากสภาพครอบครว แตกแยก บดามารดาแยกทางกน กลายเปนเดกเรรอน สตรทถกคกคามทางเพศแลวตงครรภ ปญหาการแพรระบาดของยาเสพตดและโรคเอดส จงอาจกลาวไดวา กลยทธของวดและเสถยรธรรมสถานในระยะแรกของการท างานเปนการท างานแบบตงรบทงหมด เหนไดจากกจกรรมและโครงการตาง ๆ ทด าเนนการเพอแกปญหาตามสถานการณทเผชญหนา เชนโครงการบานสายสมพนธของเสถยรธรรมสถาน โครงการธรรมรกษนเวศนของวดพระบาทน าพ การสรางโรงพยาบาลบางปลามาของวดกลาง โครงการฝกงานฝก

อาชพส าหรบคนตกงานของวดสวนแกว โครงการสงเคราะหเดกก าพราและเดกดอยโอกาสทางการศกษาของวดโบสถวรดตถและวดทงเหยง

การท างานแบบตงรบอาจไดผลดในระยะแรก กลาวคอ คนกลมหนงจะไดรบการชวยเหลอทนท แตในขนปฏบตการ วดและเสถยรธรรมสถานตองตามแกปญหาจากปญหาหนงไปสอกปญหาหนงทเปนผลกระทบตามมาเปนลกโซ เชนเมอวดรบอปถมภเดกก าพราและเดกดอยโอกาสรนแรกเพราะสถานการณในขณะนน กตองรบรนตอ ๆ มาอกเพราะปญหานนยงคงอยในสงคม เมอวดใหการสงเคราะหสนขจรจด ตอมาชาวบานกน าสนขหรอสตวอนมาทงไวใหวดตองรบภาระเพมขนตวแลวตวเลา สนขในวดกเพมมากขนตามล าดบ ปญหาเรองคาใชจาย ปญหาเรองสถานท เรองอาหาร และอน ๆ กตามมา การท างานเชงรบจะมลกษณะของการแกปญหาทปลายเหต ถา

118

มองในวงกวางปญหาแบบเดยวกนจะเกดขนซ าแลวซ าเลา เมอเปนเชนนวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาอาจจะตองเปลยนกลยทธจากเชงรบมาสเชงรก และหากลวธทแตกตางจากเดมมาชวยจดการกบปญหาดงกลาว

หลงจากใชกลยทธแบบตงรบในการด าเนนงานสงคมสงเคราะหมาตงแตแรก ปจจบนวดและเสถยรธรรมสถานคอย ๆ ปรบการท างานมาเปนเชงรกมากขน ถาการท างานเชงรบเปนการแกปญหาทปลายเหต การท างานเชงรกกจะเปนการแกปญหาทตนเหต ในแงนคอการปองกนหรอพยายามลดปญหาเหลานนลง ในขนกลวธ การท างานเชงรกของเสถยรธรรมสถานม 2 ทาง ทางแรกยงคงใชวธการเดมทเคยใชไดแก การใชหลกพทธธรรมในการด าเนนงานควบคไปกบการสงเคราะห ทศทางทสองเปนการน าองคกรของตนออกไปสชมชนภายนอกโดยใชสอหลายประเภทเปนเครองมอ มการจดกจกรรมรวมกบชมชนในบรเวณใกลเคยง สรางความสมพนธกบภาครฐ และประสานงานกบองคกรเอกชนภายนอกทงในประเทศและตางประเทศ แลวใชเวทเหลานนในการอบรมสงสอนธรรมและใหความรแกสาธารณชนเกยวกบสาเหตของปญหาตาง ๆ ของสงคมตามโอกาสและความเหมาะสม

วดสวนแกวเปนวดทท างานเชงรกหลงจากพระราชธรรมนเทศไดรบแตงตงใหเปนเจาอาวาสวดสวนแกวไมนานนก ทงนอาจเปนเพราะคณสมบตหรอบารมเฉพาะตวของพระราชธรรมนเทศไดแกการมวาทศลปในการแสดงพระธรรมเทศนา และการมวสยทศนเชงรกเปลยนวกฤตใหกลายเปนโอกาสในการคดท าโครงการตาง ๆ ตลอดเวลา 4 ทศวรรษทผานมามสวนชวยใหวดสวนแกว เปนทรจกและยอมรบของสาธารณชน

วดพระบาทน าพมลกษณะการท างานทงเชงรบและเชงรกพรอม ๆ กน ในขณะทเรมท าสถานพยาบาลผปวยเอดสทง 8 คน กตองแกปญหาเรองทศนคต การใหการรกษาดแล พรอม ๆ กบใหความรแกคนในชมชน สรางความสมพนธกบหนวยงานของรฐและเอกชนเพอสนบสนนดานเงนทนทใชด าเนนการ จนกระทงปจจบน ความพยายามของวดพระบาทน าพเปนผลส าเรจท าใหคณะสงฆของจงหวดลพบรเขามารวมรบผดชอบโครงการ ‚เมตตาธรรม ค าจนโลก‛ ซงในหลกการและเหตผลของโครงการ กลาววา ในการแกปญหาเรองโรคเอดส

ควรแกทตนเหต . . . โดยเรงสงเสรมใหประชาชนไดเรยนรถงโทษภยของโรคเอดสวาเกดจากพฤตกรรมทขาดความตระหนกในศลธรรม ซงบทบาทดงกลาวควรเปนหนาทของคณะสงฆโดยตรง ทจะตองใหการอบรม สงสอนประชาชนทงประเทศอยางจรงจง

(http://www.phrabatnampu.org)

119

วดทท างานสงเคราะหดานอนอาจปรบทศทางมาท างานเชงรกไดชากวาวดสวนแกวและวดพระบาทน าพ ทงนนาจะเปนเพราะลกษณะของงานทด าเนนการอย เชนวดโบสถวรดตถและวดทงเหยง การสงเคราะหเดกก าพราและใหการศกษาเดกชาวไทยภเขาใหมโอกาสเรยนหนงสอจนถงระดบทสามารถออกไปท างานชวยตนเองและพฒนาบานเกดของตนเปนภารกจระยะยาว การตดตามผลตองใชเวลาหลายป ปญหานล าพงวดคงแกไดเพยงบางสวนเทานน ถาพจารณาอกดานหนง ภาครฐทงในสวนกลางและสวนทองถนในฐานะทเปน ‚ผปกครอง‛ มหนาทและความรบผดชอบโดยตรงในการจดบรการดานสงคมสงเคราะหแกประชาชนของประเทศอยางยตธรรม และขณะเดยวกนกพยายามสรางจตส านกและความรบผดชอบของประชาชนใหเขามามสวนรวมในการแกปญหาของสงคม/ชมชนไปพรอม ๆ กน

กลาวโดยสรป การท างานสงคมสงเคราะหของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนามลกษณะของการสงคมสงเคราะหชมชน เปนการท างานทพยายามชวยเหลอเกอกลผเดอดรอนใหสามารถชวยตนเองไดโดยไมตองพงพาผอนและพฒนาชมชนของตนไดในอนาคต งานสงคมสงเคราะหแบบนจงมลกษณะเปนกระบวนการทใชเวลานานกวาจะเหนผล ทงนเพราะการท างานของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาดานสงคมสงเคราะหสวนใหญเปนโครงการระยะยาว มการลงทนสงและเปนภาระผกพนกบ ‚มนษย‛ ทกเพศทกวยทเขามารบการสงเคราะห มใชการชวยเหลอในสถานการณทเปนเรองเฉพาะกจทหลายหนวยงานทงภาครฐและภาคเอกชนปฏบตเปนครงคราว เชน การน าสงของไปบรจาคผทไดรบผลกระทบจากความหนาว ฝนตก น าทวม หรอไปชวยซอมแซมโรงเรยน ปรบปรงหองสมด บรจาคคอมพวเตอรใหโรงเรยน เปนตน

เนองจากวด/สถาบนทางพระพทธศาสนายงเปนทตงแหงศรทธาและพระสงฆยงเปนทเคารพเลอมใสของประชาชน ถาวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาใดกตามทมศกยภาพ มความพรอมทงทางดานเงนทนและบคลากร และ ‛เมอเหนประโยชนแหงตนและผอน กพงท าประโยชนแหงตนและผ อนใหเตมทดวยความไมประมาท ‛ กควรท างานสงเคราะหสงคมตามก าลงความสามารถของวดนน ๆ การประเมนประสทธภาพและความส าเรจมากหรอนอยของพระสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาจงจ าเปนตองค านงถงปจจยภายนอกทเขามากระทบ รวมทงปจจยภายในคอความพรอมขององคกร และกลยทธกลวธไปพรอม ๆ กน

อยางไรกตามเนองจากวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานสงคมสงเคราะหตองเขาไปยงเกยวกบเรอง ‚ทางโลก‛ จงตองปฏบตตามกรอบของพระวนยและจารตประเพณของไทยในการบรหารจดการองคกรของตน ขณะเดยวกนการรกษาภาพลกษณขององคกรในสายตาของสาธารณชนจงเปนเรองทส าคญไมนอยไปกวาการปฏบตตวของพระสงฆและแมช

120

2. ขอควรระวงในการท างานสงคมสงเคราะหของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา การมเมตตาจตคดจะชวยใหคนทงหลายพนทกขเปนสงทด แตในทางปฏบต การท างานสงเคราะหสงคมซงเปนเรองทางโลกและตองเขาไปเกยวของกบฆราวาส พระสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาตองมความระมดระวงในประเดนตอไปน

2.1 ความประพฤตของพระสงฆ สามเณรและผทเกยวของ

ขอควรระวงขอแรกไดแกความประพฤตของพระสงฆและสามเณรทท างานใหวดซงสงเคราะหเดกทงหญงและชาย ตองปฏบตตนใหอยในกรอบของพระวนยสงฆ โดยเฉพาะอยางยงวดทรบเดกหญงเขามาเรยนและพกอยในบรเวณวด แมจะมอาคารพกอาศยเปนสดสวน แตอาจท าใหคนทวไปมองวาภกษสงฆและสามเณรเขามาคลกคลกบฆราวาสมากเกนไป เพราะถงอยางไรสงคมสงฆกยงเปนตวอยางในอดมคตของชาวบาน สวนผทเกยวของกตองระมดระวงตนเองใหอยในกรอบของจารตประเพณ มฉะนนจะเกดขอครหาได และผลเสยจะตกอยกบวด พระราชธรรมนเทศ วดสวนแกว กลาววา ‚พระทท างานจะตองเขมแขง บางทอยใกลเดกหญง ตวเดกเองกไวใจเพราะเหนวาเปนพระ การใกลชดกนเกนไป กเกดเปนความเสยหายขน‛

2.2 ความโปรงใสในการด าเนนงาน

วตถประสงค เจตนารมณ ขนตอนการบรหารจดการของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาในการท างานสงคมสงเคราะหตองชดเจน ตองระมดระวงมใหชมชนหรอชาวบานมขอสงสยไมวาจะเปนดานการบรหารจดการ หรอ ดานการเงน

ในดานความโปรงใส วด/สถาบนทางพระพทธศาสนาตองเขาใจวาก าลงถกสงคมเพงเลงมากกวาองคกรเอกชนทท างานดานน ดงนนวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาตองมระบบการบรหารจดการใหเกดความโปรงใสตรวจสอบได ทงดานบญช ตวบคคล และโครงสรางองคกร มใหเกดขอต าหนจากสงคม/ชมชนได ตวอยางเชน ทวดธรรมมงคล ในเขตพระโขนง กรงเทพมหานครชาวบานสนบสนนใหวดท างานสงคมสงเคราะห แตตองการใหวดตดตามผลการด าเนนงานของแตละโครงการ และน าเผยแพรใหชมชนไดรบทราบความกาวหนา จะไดมสวนรวมในการด าเนนงานและชวยกนแกไขปญหาทเกดขน (เนาวรกษ แสนสพรรณ 2545: 82) พระราชธรรมนเทศแหงวดสวนแกวกลาวถงการท างานของวดวา ‚เรองทวดตองระวงคอ ตองมการตรวจสอบบญช ฯลฯ อยาง

121

ละเอยด‛ ไวยาวจกรของวดพระบาทน าพสนบสนนเรองความโปรงใสในการท างานของวดวา ‚ไวยาฯ ดแล 2 บญช คอ บญชของวด และของมลนธ ทกเยนจะตองเคลยรบญชใหเสรจ ไมใหคางไว‛

2.3 บทบาทดานการอบรมสงสอนธรรม

เรองส าคญทประชาชนทวไปมความกงวลกบการท างานดานสงคมสงเคราะหของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา คอเกรงวาพระสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาจะละทงหนาทและบทบาทเดมทเปนการสงเคราะหดานจตใจหรอการใหธรรมทาน ทงนเพราะวาวด/สถาบนทางพระพทธศาสนามกถกวจารณวาเขาไปยงกบเรองทางโลกซงไมใช ‚กจของสงฆ‛ หรอเขาไป ‚คลกคล‛ กบฆราวาสมากจนเกนงาม

แตจากขอมลปฐมภม พบวาพระสงฆและแมชไดท าหนาทดานพระศาสนามากอนทจะมาท างานดานสงคมสงเคราะห ทานเจาอาวาสวดหลายรปออกธดงค ปฎบตวปสสนากมมฐาน ศกษาพระปรยตธรรม อบรมสงสอนธรรม ฯลฯ และขณะนกยงคงปฏบตงานทงสองดานควบคกนไปทงในสวนทเปนวตรปฏบตของตนเอง และสวนทสงเคราะหประชาชนดานจตใจอยางสม าเสมอ เชนแสดงพระธรรมเทศนาใหแกสาธารณชนทมาท าบญทวด และสงสอนอบรมธรรมแกชมชนภายนอก

2.4 การใชสอในการเผยแพรขอมลขาวสาร

ปจจบนนวด/สถาบนทางพระพทธศาสนามการใชสอตาง ๆ หลายรปแบบในการเผยแพรขอมล ขาวสาร การอบรมสงสอนธรรม ฯลฯ มากบางนอยบางตามสถานการณและความพรอมของแตละวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา อยางไรกตามการใชสอมทงคณและโทษ สอมประโยชน ในการเผยแพรขอมลการท างานทงเชงรบและเชงรก ท าใหสงคมภายนอกรจกวด/สถาบนทางพระพทธศาสนามากขนกจรง แตบางครงวด/สถาบนทางพระพทธศาสนากตองระมดระวงการแอบอางเอาประโยชนจากผไมหวงดผานขอมลทไดจากสอ และอาจใชสอบางประเภทเปนเครองมอในการหลอกลวงตมตนประชาชนใหหลงเชอ ไวยาวจกรวดพระบาทน าพกลาววา

ปจจบนมคนเอาวดไปหากนเยอะ แสรงท าเปนโครงการของวด แตเปดบญชเอาเขากระเปาตนเองโดยอางวา ‚หลงหกคาใชจาย‛ จะเอามาใหวด แตหกไปหกมาหกจนหมดเลย ไมถงวดหรอก เรากตองระมดระวงเรองพวกนดวย

122

2.5 การท างานดวยความพอด ไมเกนตว

วด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานสงคมสงเคราะหตองเผชญกบปญหาหลายดาน โดยเฉพาะอยางยงดานรายจายทเกดขน แมวาประชาชนยงมความศรทธาในการด าเนนงานของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา แตการบรจาคจากผมจตศรทธาไมมความสม าเสมอ และวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาไมสามารถระดมทนแบบองคกรเอกชนทวไปได ดงนนการท างานจงตองระมดระวง ท าดวยความพอด ไมกอหนสน ท าไมเกนก าลงความสามารถของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนานน ๆ โดยค านงถงหลกส าคญขอหนงของพรหมวหาร 4 นนคอการมอเบกขาในการท างาน

ปญหาการท างานทเกนตวจนกลายเปนการเบยดเบยนตนเองและผอนมปรากฏเสมอ โดยเฉพาะอยางยงองคกรขนาดเลกทขาดผสนบสนนทางการเงน หรอชาวบานทมเจตนาดแตขาดทนทรพยในการด าเนนการ เชนกรณบานครนอย ตองการชวยเหลอเดกยากจน แตมขอจ ากดดานก าลงความสามารถในการหาเงนทนมาด าเนนการ ท าใหเกดปญหาหนสนตามมา เปนตน 3. ความสงทาย งานวจยนเปนงานวจยเชงคณภาพทมการเกบตวอยางสมภาษณพระสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทท างานดานสงคมสงเคราะหจ านวนหนง ซงท าใหเหนระบบการท างาน รวมทงปญหา อปสรรคและการแกปญหาดวยวธการตาง ๆ ของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาเหลานน นอกจากนน ยงชวยขจดขอของใจของบคคลทวไปทมกคดวาการท างานดานสงคมสงเคราะหของพระสงฆและวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาเปนเรองทขดแยงกบพระวนย หรอท าใหศลดางพรอย หรอเปนสงทพระสงฆไมควรเขาไปยงเกยว เนองจากไดมการตรวจสอบกบค าสอนในพระไตรปฎกแมมใชทกเรองทกประเดน แตอยางนอยกรอบแนวความคดในงานวจยนซงเปนหลกธรรมยอมสามารถยนยนไดในระดบหนงวาการสงเคราะหสาธารณชนเปนงานทพระพทธเจามไดจ ากดไวเฉพาะคฤหสถเทานน พระสงฆหรอวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาเมอจ าเปนตองกระท าใหพงปฏบตตนดวยความระมดระวง

ผลจากการวจยทไดจากวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาทเปนขอมลปฐมภมเหลานอาจไมใชขอสรปทเปนสากล วดทงหาและเสถยรธรรมสถานมแรงจงใจและประสบความส าเรจในการท ากจกรรมดานสงคมสงเคราะหทแตกตางกน มกลยทธและกลวธไมเหมอนกน แตประโยชนทส าคญประการหนงคอ ขอมลเบองตนทเกยวกบบทบาทของรฐและสงคม/ชมชนทรบผดชอบงาน

123

ดานสงคมสงเคราะห ทงในการบรหารราชการสวนกลางและองคกรปกครองสวนทองถน และผลของงานวจยนสามารถใชเปนตวอยางส าหรบพระสงฆหรอวดหรอสถาบนทางพระพทธศาสนาอน ๆ ทก าลงท างานสงคมสงเคราะห หรอมความคดทจะท างานสงคมสงเคราะหในประเภทเดยวกน ท าใหไดทราบวาพระสงฆหรอวด/สถาบนทางพระพทธศาสนามขนตอนในการด าเนนงานอยางไร บรหารจดการองคกรอยางไร มกจกรรมอะไรบาง ตองประสบปญหาและอปสรรคมากนอยเพยงใด และมแนวทางในการแกปญหาอยางไร และท าอยางไรจงจะประสบความส าเรจในการด าเนนงาน

4. ขอเสนอแนะในการท าวจยตอไป ประการแรก ควรมการท าฐานขอมลรายละเอยดเกยวกบวด/สถาบนทางพระพทธศาสนา ทท างานดานสงคมสงเคราะหทวประเทศ รวมทงองคกรเอกชนทงขนาดใหญและขนาดเลก องคกรทางศาสนาอน ๆ เพอวาจะไดมการประสานงาน ชวยเหลอ รวมมอกนในอนาคต

ประการทสอง ขยายขอบเขตของการท าวจยเกยวกบงานสงคมสงเคราะหของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนาในภาคตาง ๆ ของประเทศไทยในเชงเปรยบเทยบ ความส าเรจและความยงยน ปญหาอปสรรค การแกปญหา และจดออนจดแขงของแตละแหง

ประการทสาม ศกษาเปรยบเทยบการท างานสงคมสงเคราะหของวด/สถาบนทางพระพทธศาสนากบขององคกรทางศาสนาอน และของภาคเอกชนในงานสงเคราะหประเภทเดยวกน

บรรณานกรม

ภาษาไทย คามหโณ (จ ารส ดวงธสาร). ‚ศาสนาเพอสงคม,‛ สยามรฐสปดาหวจารณ. (20 ธนวาคม 2519),

หนา 6. ทศนย ลกขณาภชนชช. การสงคมสงเคราะหชมชน. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร, 2542. ทศนย ลกขณาภชนชช. การสงคมสงเคราะหชมชน : มรรควธสชมชนเขมแขง (Community Work:

The Ways towards Empowering Community). กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2545.

ธรรมรกษ. ฉบบท 44, ปท 8, กรกฎาคม-สงหาคม 2551. เนาวรกษ แสนสพรรณ. บทบาทของวดตอชมชนในปจจบน. วทยานพนธหลกสตรศลปศาสตร

มหาบณฑต สาขาพทธศาสนศกษา คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545. ประวตพระสพรรณเจดยศรกาญจนาภเษก วดกลาง. สพรรณบร : โรงพมพสวางศลป, 2539. ประวตและผลงานพระราชธรรมนเทศ (พระพยอม กลยาโณ) มลนธสวนแกว. มปท: มปป.) ปรชา ชางขวญยน. ธรรมรฐ-ธรรมราชา. กรงเทพมหานคร : โครงการต ารา คณะอกษรศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2542. โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย (ซด-รอม). ผท าคณประโยชนตอพระพทธศาสนา. เอกสารจดพมพเนองในงานท าบญอาย 67 ป พระครวฒ

ธรรมาทร 12 สงหาคม 2544. อางทอง : โรงพมพอกษรสร, 2544. พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต). ‚คนสความหมายแทของสงคมสงเคราะห,‛ นตยสารการ

ประชาสงเคราะห. ปท 32 ฉบบท 2 (ม.ค.-เม.ย.) 2532: 69-73. พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต). คมอด าเนนชวต. กรงเทพมหานคร : อมรนทรการพมพ, 2520. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลธรรม. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2538 ก. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2538 ข.

125

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). พทธธรรม. (ฉบบปรบปรงและขยายความ). กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2546.

พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต). บทบาทของพระสงฆในสงคมไทยปจจบน. กรงเทพมหานคร: โรงพมพการศาสนา, 2530.

พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต). ลกษณะสงคมพทธ. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพมลนธโกมลคมทอง, 2527.

พระสาสนโสภณ วดบวรนเวศวหาร. พระพทธศาสนากบสงคมไทย. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2515.

พทธทาสภกข. ‚ทรพย ... สมบต คออะไร?,‛ วารสารกลยาโณ. ปท 1 ฉบบท 4 เดอนธนวาคม (2552) - มกราคม-กมภาพนธ 2553, หนา 73-94.

มนทรา จฑะพทธ. แมชศนสนย เสถยรสต : กาวยางแหงปญญา. พมพครงท 4. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพสามส, 2549.

แมชศนสนย เสถยรสต. กรณาแหงหวใจ. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสาวกา, มปป. ราชกจจานเบกษา. เลม 116/ ตอนท 114 ก. หนา 48/17. พฤศจกายน 2542. วนทนย วาสกะสน สรางครตน วศนารมณ ดร.กตพฒน นนทปทมะดล. ความรทวไปเกยวกบสวสดการ

สงคมและสงคมสงเคราะห. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2547. สนทร ณ รงษ. พทธปรชญาจากพระไตรปฎก. พมพครงท 3. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2550. สรชย หวนแกว. ‚โลกาภวตนกบแกนสารของสงคมวทยา,‛ วารสารสงคมศาสตร. ปท 12 ฉบบท 2

(2543): 29-32. สาวกา. ฉบบท 89, พฤศจกายน 2552, หนา 8. เอกสารของวดกลาง, มปป. เอกสารของวดโบสถวรดตถ, มปป.

ภาษาองกฤษ Adams, Robert, Lena Dominelli and Malcolm Payne. Social Work Futures: Crossing the

Boundaries,Transforming Practice. New York: PALGRAVE, 2005.

126

Angurarohita, Pratoom P. Soka Gakkai in Thailand: A Sociological Study of Its Emergence, World View, Recruitment Process, and Growth, Ph.D. Dissertation, University of Pennsylvania, 1993.

Baker, Ron. ‚A Conceptual Framework for Unitary Social Work Practice: 5 Interlocking Models),‛ International Social Work. Vol. 22, no. 4 (1980).

Garvin, Charles D. and John E. Tropman. Social Work in Contemporary Society. Englewood Cliffs: Prentice-Hall, 1992.

Nakasone, Ronald Y. ‚Journeying into Elderhood: Reflections on Growing Old in Asian Cultures,‛ Inside Generaltions: Religion, Spirituality, and Meaning in Later Life. Summer 2008, pp. 25-29.

Shih Chen Yen. Jing Si Aphorisms. Taiwan: Tzu Chi Cultural Publishing, Co., 2008. Still, David L. The Volunteers: Means and Ends in a National Organization. New York:

Arno Press, 1980. Turner, Ralph H. and Lewis M. Killian. Collective Behavior. 3rd. ed. Englewood Cliffs:

Prentice-Hall, Inc., 1987.

เวบไซต http://www.ccf.or.th http://www.ffc.or.th http://www.home4animals.org http://www.jingsi.com.tw/ http://kanchanapisek.or.th http://www.kanlayano.org http://www.khampramong.org http://www.m-society.go.th http://www.thepattayaorphanage.org http://www.phrabatnampu.org/network http://www.pswth.com/3html http://sex.sanook.com/sex/safety

127

http://www.sansanee.org http://www.sdsw.go.th http://www.sdsweb.org http://www.watangthong.org http://www.watwaru.com http://www.worldvision.or.th

________________________