บทท 4 การปลกฝงอดมการณชาตนยม

โดยการสราง “ความเปนไทย”

การศกษากรอบประวตศาสตรของวงวรรณกรรมไทยในงานวจยชนน คงตองกลาวเทาความยอนไปกอนหนาชวงเวลาส าคญในป พ.ศ. 2520 ทงานวจยชนนไดจ ากดกรอบศกษาไวซกเลกนอยเพอใหเหนภาพรวมของประเดนปญหาและทมาทไปของมน ทงการปลกฝงอดมการณชาตนยมโดยการสราง “ความเปนไทย” ซงม ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช เปนปจจยส าคญหนงทสยบคนไทยสวนใหญไมใหเคลอนไหวทางการเมองและท าใหยอมรบโครงสรางการเมองและโครงสรางสงคมทไมเสมอภาคโดยดษณจวบจนถงปจจบนน และในเรองของบรบททางการเมองระหวางประเทศสมยสงครามเยน1 ทสงผลกระทบตอการกอตวทางภมปญญาและการเคลอนไหวทางการเมองของขบวนการคนหนมสาวของไทยทส าคญ โดยเฉพาะบทบาทของประเทศสหรฐอเมรกา ซงสองปรากฏการณดงกลาวเกดขนในชวงเวลาทซอนทบกนและสงผลตอการชวงชงพนทกนระหวางฝายขวา2 และฝายซาย3 ของไทย

1 สงครามเยน (องกฤษ: Cold War) (พ.ศ. 2490-2534 หรอ ค.ศ. 1947-1991) เปนการตอสกนระหวางกลมประเทศ 2 กลม

ทมอดมการณทางการเมองและระบอบการเมองตางกน เกดขนในชวงหลงสงครามโลกครงทสอง ฝายหนงคอสหภาพโซเวยต เรยกวา คายตะวนออกซงปกครองดวยระบอบคอมมวนสต อกฝายหนง คอ สหรฐอเมรกาและกลมพนธมตร เรยกวา คายตะวนตก ซงปกครองดวยระบอบเสรประชาธปไตย ซงในชวงเวลาดงกลาวทงสองฝายไดแขงขนในดานการสะสมอาวธ เทคโนโลยอวกาศ การจารกรรม เศรษฐกจ และท าสงครามผานสงครามตวแทน (Proxy War) เหตทเรยก สงครามเยน เนองจากเปนการตอสกนระหวางมหาอ านาจ โดยใชจตวทยา ไมไดน าพาไปสการตอสดวยก าลงทหารโดยตรง ซงประเทศไทยเปนประเทศหนงทเขาไปพวพนกบสงครามเยนอยางลกซงผานสงครามอนโดจน บวกกบการเขามาของทหารสหรฐฯ จ านวนมากเพอตงฐานทพในประเทศ

2 ฝายขวา หมายถง กลมคนทเปนคนในชนชนศกดนา ขนนาง ทหาร จากการตงนยามแบบกวางของฝายซายวา กลมคน

ฝายขวา คอกลมทไมยอมรบการเลอกตง หรอการเรยกรองใหพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงใชพระราชอ านาจตามรฐธรรมนญ (มาตรา 7) ในการแตงตงนายกรฐมนตร ซงในทางสงคม ฝายขวา คอ พวกอนรกษนยม ในทางการเมอง คอ เผดจการ ในทางเศรษฐกจ คอ การผกขาด

3 ฝายซาย มทงฝายซายเกาและฝายซายใหม โดย ฝายซายเกา คอกลมคนทเปนคอมมวนสต ชวงตงแตตงพรรค

คอมมวนสตแหงประเทศไทย ในป พ.ศ. 2475 จนถงยคทถกสลายหลงจากจอมพล สฤษด ธนะรชต ปราบปรามอยางหนก จนท าใหตองหลบหนเขาไปอาศยอยในปา สวนฝายซายใหม อาจกลาวไดวาคอ นกศกษายคสายลมแสงแดด จนถงชวง 14 ตลา และ 6 ตลา โดยกลมคนกลมนไมไดรบอทธพลของพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยแตเพยงอยางเดยว แตวายงไดรบอทธพลจากฮปปอเมรกน ขบวนการบปผาชน การตอตานสงครามเวยดนามของฝงประเทศตะวนตก และหลงจากวนเวลาผานไป ซายเกา และซายใหมขางตน ถกนบรวมเปน ซายเกาทงหมด และไดมกลมฝายซายใหมเกดขน คอ กลมคนทมแนวคดการเมองกาวหนาทงมวล เชน สทธสตร รฐสวสดการ มารกซสต เปนตน กลมซายใหมนไมไดรบอทธพลจากพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยเลย เพราะเปน

58

4.1 การสราง “ความเปนไทย” โดย ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช

ในประเดนเรองการสรางอดมการณชาตนยม “ความเปนไทย” สายชล สตยานรกษ (2548) ทศกษาเรอง การเมองและการสราง “ความเปนไทย” โดย ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช พบวา อนทจรง ในระหวางทศวรรษ 2490 ถงทศวรรษ 2530 มปญญาชนอกหลายคนทมบทบาทในการนยามความหมายของ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” แตหากเปรยบเทยบกบ ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช ไมวาจะเปนในดานปรมาณงาน พลงของความคดและภาษา การปรากฏตวในสอตางๆ อยางกวางขวางและอยางตอเนอง ตลอดจนความส าเรจในการสรางบารม (Charismatic Power) ใหแกตนเอง กจะเหนไดชดวา อทธพลทางความคดของปญญาชนอนยงหางไกลจาก ม.ร.ว.คกฤทธอยมาก นอกจากน ความคดทปญญาชนหลายคนเสนอกมความสอดคลองกบความคดทเสนอโดย ม.ร.ว.คกฤทธ ดงนน จงเสรมพลงใหแกกนและกนไดเปนอยางด

แมวากรอบโครงสรางหลกของ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” ท ม.ร.ว.คกฤทธเสนอแกสงคมไทยจะไดรบการวางรากฐานไวแลวโดยปญญาชนภาครฐในอดต แตในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 ซงสงคมและวฒนธรรมไทยเปลยนแปลงอยางรวดเรวนน ม.ร.ว.คกฤทธเปนผมบทบาทส าคญทสดในการเลอกสรรความคดเหลานนมาเนน และไดปรบเปลยนค าอธบายหรอปรบเปลยนความหมายขององคประกอบตางๆ ของ “ความเปนไทย” เพอตอบสนองตอสถานการณการเมองและบรบททางความคดทเปลยนไป ท าใหความคดทปญญาชนภาครฐทงหลายเสนอยงคงมพลงอยางสงในสงคมไทยยคหลง โดยเฉพาะอยางยงเมอ ม.ร.ว.คกฤทธสามารถรกษากรอบโครงหลกของ “ความเปนไทย” เอาไวได ท าให “ความเปนไทย” ทปญญาชนภาครฐทงหลายนยามยงคงม “อ านาจครอบง า” และเปนกระบวนทศน (Paradigm) ของคนไทยในการท าความเขาใจสงคมและวฒนธรรมไทยตลอดมา การเปลยนแปลงของบรบททางการเมองและการเคลอนไหวทางความคดทมผลตอการท ม.ร.ว.คกฤทธท าการปรบเปลยนความหมายของ “ความเปนไทย” ในชวงเวลาตางๆ พรอมทงแสดงใหเหนโดยนยยะวาความส าเรจของ ม.ร.ว.คกฤทธในการสถาปนาระบอบแหงสจจะ (Regime of the Truth) เกยวกบ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” นน มาจากการทระบอบแหงสจจะดงกลาวชวยจรรโลงโครงสรางอ านาจรฐ ซงท าใหไดรบการถายทอดปลกฝงผานเรองเลา(วรรณกรรม) ผานสอตางๆ มากมาย อาทเชน ต าราเรยน โทรทศน วทย หนงสอพมพ นวนยาย เรองสน ตลอดจนการแสดงปาฐกถาตอผคนหลากหลายกลม เชน ทหาร ขาราชการ พอคา พระสงฆ นกวชาการ ครบาอาจารย นสตนกศกษา ฯลฯ

กลมทถกเรยกหลงจากพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยยตบทบาทไปแลว ซงในทางสงคม ฝายซาย คอ พวกหวกาวหนา ในทางการเมอง คอ ประชาธปไตย ในทางเศรษฐกจ คอ การคาเสร

59

ความส าเรจทส าคญทสดในการสราง “ความเปนไทย” ของ ม.ร.ว.คกฤทธ คอการท าให “ความเปนไทย” ในดานตางๆ กลายเปนพนฐานทางความคด หรอวธคดของคนไทยในการอธบายปรากฏการณและปญหาตางๆ ทเกดขน จนกลาวไดวา “ความเปนไทยกระแสหลก” ท ม.ร.ว.คกฤทธนยามกลายเปนกระบวนทศนทครอบง าคนไทยในการท าความเขาใจสงคมและวฒนธรรมไทย ตลอดจนการหาทางออกใหแกปญหาตางๆ ทเกดขน ผลทตามมากคอ การทคนไทยยอมรบโครงสรางสงคมทแบงคนเปนล าดบชน และโครงสรางการเมองทรวมศนยอ านาจ ซงกอใหเกด “ความเงยบทางการเมอง” ขนในสงคมไทยเปนเวลานาน และท าใหคนไทยม “สงคมทไมมการเมอง” เปนอดมคต แมจะเกดการเคลอนไหวของขบวนการนกศกษาในกลางทศวรรษ 2510 แตกถกปราบปรามลงในระยะเวลาอนสน โดยทสงคมไทยสวนใหญยอมรบการปราบปรามนนโดยดษณ โดยหวง “สงคมทไมมการเมอง” เปนสงคมในอดมคตอยเสมอ ซงท าใหปฏเสธการเคลอนไหวทางการเมองของประชาชนแทนทจะเหนวาเปนสทธอนชอบธรรมทพงควรม แตกลบเหนเปนการปวนปนใหสงคมวนวายไปเสยน

หากกลาวถงความส าเรจในการนยาม “ความเปนไทย” ของ ม.ร.ว.คกฤทธ ทไมเพยงแตการใชหนงสอพมพรายวนและรายสปดาหในเครอส านกพมพสยามรฐของตวเขาเอง เพอสอสารความคดกบสงคมอยางตอเนองเปนเวลานานกวาสสบปแลวเทานน แตผลงานแตละเรองยงไดรบการเผยแพรผานสอมวลชนอนๆ อยางกวางขวาง รวมทงการตพมพรวมเลมซ าอกหลายครง สงผลใหการอางองเกยวกบ “ความเปนไทย” ทแทบทกกลม รวมทงขาราชการทท างานในระบบการศกษาทเปนทางการ ขาราชการทวไป และสอสารมวลชน จนมอทธพลอยางสงตอโลกทศนและวธคดของคนไทย ซงเหนไดชดเจนในแบบเรยนทกระดบ แมวาจะถกทาทายจากกระแสแนวคดใหมๆ มากขน แตกยงคงเปนฐานทางอดมการณใหแกปฏบตการทางการเมองของบคคลและสถาบนทางอ านาจทงหลาย และเปนฐานคดของคนไทยทวไปสบมาจนถงปจจบน

นอกจากน ม.ร.ว.คกฤทธ ยงสามารถสรางค าอธบายและยกตวอยางทชใหคนไทยเหนวา “สงทมคณคา” ทงหลายททกๆ ฝายเสนอแกสงคมไทยนนลวนมอยแลวใน “ความเปนไทย” เชน “เสรภาพ” กมอยแลวในพระพทธศาสนา เปนเสรภาพทางใจทเหนอกวาเสรภาพใดๆ “ความส านกในประชาธปไตย” กมอยแลวในตวผน าแบบไทย และสงคมทแบงชนชนแบบไทยกเปนสงคมทด เพราะผคนสมพนธกนดวยหลกศลธรรมของพระพทธศาสนา และการปกครองทอ านาจอยในมอของคนๆ เดยวนนสามารถอ านวยความยตธรรมไดดกวาระบบทอ านาจอยในมอของคนจ านวนมากทเปนคนชวอยางเทยบกนมได ฯลฯ ม.ร.ว.คกฤทธ ท าใหคนไทยรบรวา คนไทยทประกอบกนขนเปน “ชาตไทย” นมสถานะแตกตางกนเปนหลายชน เนอจากคนแตละชนมความรความสามารถ

60

แตกตางกน จงท าใหมหนาทแตกตางกน แตเนองจากชาตก าเนดมใชปจจยเดยวทก าหนดชนของคน ในขณะทความรความสามารถมความส าคญมากขน จงเปดโอกาสใหมการเลอนชนไดเสมอ

ภายใตโครงสรางสงคมขางตน ระบบความสมพนธอนถกตองและเหมาะสมทจะท าใหเกดความเปนระเบยบ ความมนคง ความสงบสข และความเจรญกาวหนาขนในชาต นนกคอระบบความสมพนธทแตละคน “รทต าทสง” และแตละคนท าหนาทของตนอยางดทสด โครงสรางสงคมทแบงคนเปนล าดบชนเชนนเปนสงทพงรกษาไว ซงจะกระท าไดดวยการท าใหคนไทยม “จตใจแบบไทย” อยเสมอ ความเปลยนแปลงทควรกระท าใหเกดขนในชาต ไดแกการพฒนาทางวตถเทานน เพราะ “จตใจแบบไทย” และความสมพนธแบบ “รทต าทสง” นนดอยแลว หากพจารณาในดาน

ภาพ 4.1: พระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจทรงผนวชในพระพทธศาสนา

ตางๆ โดยเปรยบเทยบระหวางชาตไทยกบชาตอนกจะเหนไดอยางชดเจนวา “เมองไทยนด” และมลกษณะพเศษซงนาภาคภมใจเปนอยางมาก รวมทงการเปนชาตเดยวในเอเชยตะวนออกเฉยงใตทสามารถรกษาเอกราชเอาไวได จงไมมความจ าเปนอนใดทคนไทยจะตองเคลอนไหวเพอเปลยนแปลงโครงสรางสงคมและวฒนธรรมไทย หากมปญหาใดๆ เกดขน ทางออกของสงคมไทย (ซงมลกษณะพเศษ) กไมจ าเปนตองเหมอนกบสงคมอน แมแตในระดบปจเจกชนหากมปญหาเกดขนแกชวต พระพทธศาสนากไดใหทางออกไวแลว นนคอการออกบวช สงทคนไทยควรใหความส าคญคอการมเอกภาพและรรกสามคคกนเพอตอสกบภยคกคามทงหลายทจะมาท าลาย “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” ลง

61

สงทถกเนนย าวาเปนหวใจส าคญของ “ความเปนไทย” ทกอใหเกดความมนคงและความเจรญรงเรองแก “ชาตไทย” ตลอดมา นนกคอ “สถาบนพระมหากษตรย” และ “พระพทธศาสนา” ซงมความสมพนธกนอยางแนบแนน และ “ความเปนไทย” ในดานตางๆ ลวนเกยวเนองหรอเกดจากบทบาทและอทธพลของ “สถาบนพระมหากษตรย” และ “พระพทธศาสนา” ทงสน โดยในแบบเรยนของนกเรยนชนประถมศกษาจนถงชนมธยมศกษาไดแสดงใหเหนการสบทอดแนวคดเกยวกบความส าคญของ “ชาต ศาสนา และพระมหากษตรย” เปนอยางมาก เชน วนส าคญทปรากฏในแบบเรยนลวนเปนวนทมความเกยวเนองกบพระพทธศาสนาและพระมหากษตรย สวนลกษณะความสมพนธระหวางชาต ศาสนา และพระมหากษตรยซงพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหวทรงสถาปนาขน ม.ร.ว.คกฤทธไดน ามาเนนจนกลายเปนแนวคดอดมการณชาตนยมททรงพลงปลกฝงแกนกเรยนตงแตชนประถมศกษาเปนตนมา และสงอทธพลใหเหนความส าคญของ “ชาต ศาสนา และพระมหากษตรย” ทท าให “เมองไทยนด” ยกตวอยางเชน ในแบบเรยนสงคมศกษาส าหรบชน ป.3 ทใหภาพไววา “ชาตไทย เปนชาตเกาแก มเอกราชมาชานาน พลเมองมจตใจสงบ โอบออมอาร รจก วฒนธรรมเดมของตน และรจกดดแปลงวฒนธรรมของชาตอนใหเหมาะสมกลมกลนกบของตน ท าใหเปนทนยมชมชอบและเปนทยอมรบนบถอของชาวตางประเทศทวไป”4

เหนไดชดวาเปนการรบอทธพลของสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพและม .ร.ว.คกฤทธประกอบกน เชนเดยวกบเนอหาประวตศาสตรไทยซงไดรบการเพมเตมเขามาใน แบบเรยน สปช.3 ตามค าสง วก 1072/2542 ทเนนถงความเจรญรงเรองของอาณาจกรตางๆ ในดนแดนประเทศไทยตงแตสมยโบราณ เพอจะน าไปสบทสรปวา อาณาจกรทงหลายทเกดขนในดนแดนประเทศไทยนจะเจรญขนหรอเสอมโทรมลงขนอยกบ “ความเขมแขงของของผน าความสามคคของคนในชมชนนน” และเนนในทายทสดวา “ทกคนควรภาคภมใจในความเปนไทย ภมใจในประวตศาสตรชาตไทย ทบรรพบรษไทยไดสรางชาตทยงใหญไวใหแกเรา เปนหนาทของทกคนทจะสบทอดสงทดงามเหลานไว” 5

จนกระทงถง พ.ศ.2544 แบบเรยนกยงคงเขยนขนภายใตกรอบความคดวา “เมองไทยนด”

เนองจาก “ชาตไทย” เปนชาตทเกาแก และม “ความเปนไทย” เปนสาระของชาต เชน หนงสอเรยนสาระการเรยนรพนฐาน ประวตศาสตร ชนประถมศกษาปท 1 กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม ตามหลกสตรการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2544 กรมวชาการ

4 สมาน แสงมล, เบญจา แสงมล, แบบเรยนสงคมศกษาส าหรบชน ประถมศกษาปท 3, พมพครงท 12, กรงเทพฯ: ไทย

วฒนาพานช, 2512, หนา 55. 5 วรรณทพา รอดแรงคา และคณะ, สปช. 3 (ฉบบเพมประวตศาสตรไทยตามค าสง วก 1072/2542), กรงเทพฯ: สถาบน

พฒนาคณภาพวชาการ, 2544. หนา 154.

62

กระทรวงศกษาธการ ทงนเพราะแบบเรยนมจดมงหมายส าคญทสดอยท การท าใหนกเรยนทกคน “เกดความภาคภมใจในความเปนชาตไทย...รกและหวงแหนดนแดนประเทศชาต กตญญตอแผนดน เชน การท าความดตอบแทน รรกสามคคในการอย รวมกนในแผนดน”6 และหนงสอแบบเรยนนยงเนนอตลกษณทส าคญทสดของทกคนวาคอ “ความเปนคนไทย” ลกษณะการเขยนและจดมงหมายทกลาวมาน นอกจากจะปรากฏในหวขอตางๆ ตลอดแบบเรยนทงเลมแลว ยงไดรบการสรปในหวขอเรองทวา “ความภาคภมใจในความเปนไทย” ดงน

คณคร : “ลองบอกครซคะวาพวกเราเปนใคร” นกเรยนทกคนพดขนพรอมกนวา : “พวกเราคอคนไทย” คณคร : “พวกเราโชคดทเกดเปนคนไทยเพราะอะไรคะ” กอย : “ประเทศไทยของเราเปนชาตเกาแก ทมประวตความเปนมายาวนานคะ” กอง : “บรรพบรษของเราสรางสรรคภมปญญาและวฒนธรรมทดงามไวใหมากมายครบ” ไผ : “ประเทศของเรามทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณครบ” ยนด : “คนไทยมหลากหลายเชอชาตและศาสนา แตเรากอยรวมกนไดอยางมความสขคะ” นดหนอย : “เรามพระมหากษตรยเปนศนยรวมจตใจของคนไทยทงชาตคะ” หนแดง : “คนไทยนสยด ยมเกง มน าใจงามและชอบชวยเหลอเกอกลกนคะ” คณคร : “พวกเราควรภาคภมใจทเกดเปนคนไทย และชวยกนสบสานวฒนธรรมไทยนะคะ

ครอยากจะใหพวกเราจดจ าเอาไววา”

เราคอคนไทย ภมใจในชาต ประวตศาสตรยาวนาน สบสานวฒนธรรม 7

วฒนธรรมไทยทไดรบการเนนในแบบเรยน วาเปนเอกลกษณไทยและใหนกเรยนสบสานตลอดไป ไดแก การไหว ภาษาไทย และตวหนงสอไทย

6 หนงสอสาระการเรยนรพนฐาน ประวตศาสตร ชนประถมศกษาปท 1, พมพครงท 3 กรงเทพฯ: โรงพมพครสภา

ลาดพราว, 2547, หนา 107. 7 เรองเดยวกน, หนา 86-88.

63

ภาพ 4.2: นยายองประวตศาสตรชาตไทย “สแผนดน” ประพนธโดย ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช

นอกจากน ม.ร.ว.คกฤทธไดตอกย าเพอสรางความหมายใหแก “ความเปนไทย” ทมพระมหากษตรยทรงเปนหวใจ ดวยการเขยนนวนยายเรอง สแผนดน ขนมา นวนยายเรองนสงผลให ม.ร.ว.คกฤทธประสบความส าเรจอยางมากในการกลายเปนชนชนสงอยางแทจรง มใชเปนเพยง “เจาหางแถว” หรอนกการเมองทไมนาไววางใจ ดงทไดเคยเปนมาในระยะเวลาหลายปนบตงแตสงครามโลกสนสดลง และดวยอตลกษณใหมในฐานะ “ชนชนสงทแทจรง” ซงรอบรอยางลกซงใน “ความเปนไทย” ทมวฒนธรรมของชนชนสงเปนเครองหมายแหงความมอารยธรรมของ “ชาตไทย” น ม.ร.ว.คกฤทธกสามารถองตวเองเขากบ สถาบนพระมหากษตรยอยางแนบแนนนบแตทศวรรษ 2500 เปนตนมา และไดท าการนยาม “ความเปนไทย” อยางจรงจงและตอเนอง ทงเพอรกษาสถานภาพและภาพลกษณดงกลาวของตนเองไว และเพอทจะจรรโลงโครงสรางการเมองและโครงสรางสงคมทตนเหนวาดงามใหย งยนตอไป

ขอทนาสงเกตคอ เมอถงทศวรรษ 2510 มคนจ านวนหนงเรมเหนวาควรจะแสวงหาทางเลอกอนเพอแกปญหาความยากจนและความไมเปนธรรมทางสงคม ตลอดจนเพอท าใหสงคมพฒนากาวหนาขน คนจ านวนนอยกลมหนงหนไปหาค าตอบจากแนวคดของ “ฝายซาย” ทง “ซายเกา” และ “ซายใหม” แตอทธพลทางความคดของ “ฝายซาย” อยในแวดวงอนจ ากด (จนกระทงหลงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 ความคดของ “ฝายซาย” จงมอทธพลมากขน) แมวานกศกษาในอตาลและฝรงเศสจะเคลอนไหวครงใหญตงแต พ.ศ. 2511 และมอทธพลตอขบวนการนกศกษาทวโลก แตนกศกษาไทยเรมเคลอนไหวหลงจากนนหลายป ซงเหตทการเคลอนไหวของนกศกษาประสบความส าเรจในเดอนตลาคม 2516 สวนหนงกเปนเพราะ “ความเปนไทย” ถกละเมด มใชเปนเพราะอทธพลทางความคดของฝายซายเทานน ชนวนของเหตการณดงกลาวมบทบาทอยางมากในความขดแยงจนน าไปสการตอสทางการเมองระหวางป พ.ศ. 2516 - 2519 ในขณะทคนไทยทวไปใน

64

ชวงเวลานนรสกวา “การเมอง” ท าใหสงคมเตมไปดวยความวนวาย และตองการใหสงคมกลบไปสสภาวะ “ไมมการเมอง” อกครงหนง ซงหลงจากเกดการปราบปรามฆาลางผทรฐอางวากอความไมสงบในป พ.ศ. 2519 ลงได คนไทยทวไปกยอมรบโดยดษณ

เมอมาถงทศวรรษ 2520 หลงจากทพลเอกเปรม ตณสลานนท ซงไมสงกดพรรคการเมองและไมไดสมครรบเลอกตงสามารถกาวขนสต าแหนงนายกรฐมนตรในวนท 3 มนาคม พ.ศ. 2523 ดวยการตงรฐบาลผสม พลเอกเปรมกไดท าตนเปน “ผน าแบบไทย” ในระบอบการปกครองแบบไทย คอท าตวอยเหนอการเมอง และท าการปกครองภายใตการดแลของพระมหากษตรย ดวยการเนนวา “รฐบาลนเปนรฐบาลของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว” และ “รฐบาลนเปนรฐบาลเหนอพรรคเหนอพวกเหนอผลประโยชนของกลมใดกลมหนง”8 และหลงจากนนอกเกอบสบป เมอท าการยบสภาในเดอนเมษายน พ.ศ. 2531 พลเอกเปรมกอางเหตผลวาเปนเพราะสมาชกสภาผแทนราษฎร “ยงไมยอมรบรความคดเหนหรอมตของสมาชกฝายขางมากในพรรคของตน” ซงกอใหเกดปญหาอปสรรคในการบรหารราชการแผนดนและการพฒนาประเทศเปนอยางมาก เปนการสะทอนใหเหนวาการมองเหน “การเมอง” วาเปนปญหา และตองการใหเกด “ความเงยบทางการเมอง” เพอจะท าการปกครองและพฒนาประเทศอยางมประสทธภาพยงคงด ารงอยอยางมพลงในสงคมการเมองไทย

จนกระทงถงปจจบน กยงเหนไดชดวา ตราบใดทผน ายงคงแสดงบทบาทวาเปนผมความเอออาทร และเปนผเสยสละความสขสวนตวมาท างานรบใชประเทศชาต เพอใหมความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ และสามารถแกไขปญหาทสงผลใหสงคมขาดระเบยบและความมนคงดวยความเขมแขงเดดขาด ตราบนนคนไทยกจะยงคงอยใน “ความเงยบทางการเมอง” โดยเฉพาะอยางยงเมอคนไทยมความเชอมนวาการปกครองโดย “ผน าแบบไทย” นนอยภายใตการสอดสองดแลอยางใกลชดขององคพระมหากษตรยซงทรงเปยมไปดวยพระปญญาบารมและพระมหากรณาธคณ พระองคจะทรงเปนทพงในการแกปญหาและการพฒนาประเทศชาตใหเจรญรงเรองและทรงคอยดแลมใหรฐบาลออกนอกลนอกทาง หรอใชอ านาจจนเกนขอบเขตหรอไมเปนธรรม จนกลาวไดวาผน าหรอรฐบาลบรหารประเทศภายใตการดแลของพระมหากษตรย ซงแสดงออกโดยการทจะตองเขาเฝาทลละอองธลพระบาทเมอแรกรบต าแหนง และเมอเกดปญหาวกฤตใดๆ ขนมากจะตองเขาเฝาทลละอองธลพระบาทเพอกราบบงคมทลถวายรายงาน และรบเอากระแสพระบรมราชโองการใสเกลาใสกระหมอมเปนระยะๆ จนกวาปญหาวกฤตนนๆ จะผานพนไป นอกจากนเมอประชาชนไมไดรบความเปนธรรมไมวาจะดวยการกระท าของผกมอ านาจรฐฝายใดหรอระดบใด ประชาชนก

8 อางใน เสถยร จนทมาธร, เสนทางสอ านาจพลเอกชาตชาย ชณหะวณ. หนา 222.

65

สามารถยนถวายฎกา เมอเปนเชนน ประชาชนจงไมมความจ าเปนใดๆ ทจะตองเคลอนไหวทางการเมองเพอเรยกรองสทธ หรอเพอตรวจสอบการท างานของรฐบาล กลาวไดวา ในทรรศนะของคนไทย การทผน ามอ านาจเดดขาดสงสดชวยใหเกดสมรรถภาพสงในการบรหารประเทศ ภายใตชอการปกครองแบบไทยๆ วา “ระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข”9

ภาพ 4.3: ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมชเขาเฝาพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

9 ระบอบประชาธปไตย อนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข (องกฤษ: democratic form of government with the King

as Head of State) เปนชอเรยกระบอบการปกครองในประเทศไทย ทรวมเอาทงรปแบบการปกครอง (องกฤษ: form of government) ประเภทประชาธปไตยโดยมรฐสภา (องกฤษ: parliamentary democracy) กบรปแบบรฐ (องกฤษ: form of state) ประเภทการปกครองราชาธปไตยภายใตรฐธรรมนญ (องกฤษ: constitutional monarchy) ไวในค าเดยวกน ซงเพงจะมขนในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2492 ภายในระบอบการปกครองเชนนของประเทศไทย แตกตางไปจากธรรมเนยมการปกครองแบบราชาธปไตยภายใตรฐธรรมนญ ทจะม อ านาจอธปไตยเปนของปวงชน และพระมหากษตรยทรงเปนพระประมขแตในทางพธการ ทงนเพราะพระมหากษตรยในประเทศไทย ทรงมพระราชอ านาจทางการเมองเกนกวาทเปนในประเทศประชาธปไตยทมพระมหากษตรยเปนประมขอยภายใตรฐธรรมนญประเทศอน เชน ทรงสามารถแสดงพระราชด ารสสด, บรหารงานส านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย และแตงตงบคคลในต าแหนงตางๆ เชน องคมนตร โดยไมมผสนองบรมราชโองการ (ทมา: http://th.wikipedia.org/wiki/ประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข)

66

กลาวไดวา “สงคมทไมมการเมอง” หรอ “ความเงยบทางการเมอง” นนเปนผลมาจากการทคนไทยยอมรบในเรองของ “ทสงทต า” และเหนวาความไมเสมอภาคเปนเรองปรกตธรรมดา แมวาวฒนธรรมไทยในเรองนจะมความส าคญอยางสงในสงคมไทยกอนจะเกดการปฏวต พ.ศ. 2475 แตการเปลยนระบอบการปกครองไดท าใหความเสมอภาคทางสงคมกลายเปนอดมคตของคนจ านวนไมนอย และการปฏเสธหลกการเรองชาตก าเนดกเกดขนทวไป แตปรากฏวาภายในเวลาไมนาน หลกการเรองความเสมอภาคกถกท าใหหมดความหมาย การปกครองของรฐบาลจอมพลป. ทมกองทพและกรมต ารวจหนนหลง และการรฐประหารครงแลวครงเลาในประเทศไทย10 ท าใหผกมอ านาจรฐสามารถปดกนความเสมอภาคในดานตางๆ ไดมาก ม.ร.ว.คกฤทธมบทบาทส าคญอยางยงในการท าใหวฒนธรรมเรอง “ทสงทต า” กลบมามความส าคญอกครงหนงทงโดยการเนนในเรองนโดยตรง และโดยผานการนยามความหมายของ “ความเปนไทย” ในดานตางๆ เชน การใหความส าคญแกการใชภาษาไทยอยางถกตอง ซงหมายรวมถงการใชภาษาอยางเหมาะสมแกสถานภาพของคนในระดบชนตางๆ การเนนความศกดสทธของสถาบนพระมหากษตรยกหมายถงการสรางส านกทยอมรบในระบบความสมพนธทมนษยมความไมเทาเทยมกน ซงท าใหงายตอการยอมรบโครงสรางแบบมล าดบชน การยอมรบวา “ผน าแบบไทย” มความส าคญตอความอยรอดและความเจรญของ “ชาตไทย” พรอมกบการยอมรบวาขาราชการเปน “นาย” ของประชาชน และประชาชนตกอยในวฏจกร “โง-จน-เจบ” กสงผลใหเกดการยอมรบโครงสรางทคนไมเทาเทยมกนเชนกน ดงนน การเขาถงทรพยากรทไมเทาเทยมกนอยางมากและความไมเปนธรรมอยางสงในการกระจายรายไดจงกลายเปนเรองทคนทวไปไมเหนวาเปนปญหา และดวยเหตดงนนจงไมคดจะผลกดนใหเกดการแกไขอยางจรงจง

ในสภาวะทการผกขาดอ านาจตดสนใจไวท “ผน าแบบไทย” ท าใหคนทอยใน “ทต า” ขาดโอกาสในการเขาถงทรพยากรทวปวง ตองสมพนธกบตลาดอยางเสยเปรยบ ในขณะททรพยากรธรรมชาตทจ าเปนแกการผลตและการด ารงชวตรอยหลอลงไปเปนอยางมาก ท าใหคนใน “ทต า” จ านวนมากตอง “ลดชน” ลงมาเปนคนยากจนยงกวาเดม แตผกมอ านาจรฐกลบสามารถอางอง “ความเปนไทย” โดยเฉพาะ “ความมนคงของชาต ศาสนา และพระมหากษตรย” และอางองอดมการณ “การปกครองแบบไทย” ท าใหมโอกาสสงมากในการแสวงหาผลประโยชนสวนตว

สามารถใชอ านาจกดขเอารดเอาเปรยบผคนทเขาไมถง หรอผคนทไมตองการจะเขาถง “ความเปนไทย” และยงมความชอบธรรมในการใชความรนแรงในการปราบปรามคนทมความคดและการเคลอนไหวนอกกรอบอดมการณชาตนยมกระแสหลกนนอกดวย

10 ดเพมเตม ประวตการรฐประหารในประเทศไทย, http://th.wikipedia.org/wiki/ปฏวตรฐประหาร

67

4.2 ศลธรรมแบบไทยและวฒนธรรมสงครามเยน

ในทามกลางปญหาขางตน การฝากความหวงไวกบ “ศลธรรมแบบไทย” วาจะชวยแกไขปญหาทงปวง เปนเพยงความฝนทไมมวนเปนจรงขนมาได เพราะการสอนพระพทธศาสนาแบบโลกยธรรม ไมท าใหคนไทยเกดความเขาใจระบบความคดของพระพทธศาสนาทงระบบ และไมท าใหพทธศาสนกชนสามารถไตรตรองหลกธรรมดวยตนเอง อกทงระบบการศกษาของไทยกไมเออใหคนไทยเขาใจความเปลยนแปลงและความซบซอนของปญหาชวตและสงคม จงไมเกดพลงทางปญญาทจะชวยควบคมพฤตกรรมของแตละคนในบรบททแตกตางหลากหลายไดอยางแทจรง ความโลภ ความปราศจากเมตตากรณา และความรนแรง จงปรากฏอยทวไปในความสมพนธระหวาง “ทสง” กบ “ทต า” โดยเฉพาะระหวางผกมอ านาจรฐกบประชาชนทวไป และระหวางนายจางกบลกจาง

นอกจากน “ความเปนไทย” ยงท าใหเกดวฒนธรรมการเชอฟง และมความระแวงอยางลกซงตอการใชสทธและเสรภาพของประชาชน วาจะน าไปสความปนปวนวนวายและจะท าลาย “ความเปนไทย” อนมคณคาลง หรอจะท าใหคนไทยหมดความเคารพเชอฟงสถาบนหรอบคคลทอยใน “ทสง” จนผกมอ านาจรฐพรอมทจะใชความรนแรงเขาปราบปรามผเรยกรองสทธและเสรภาพ และสงคมกพรอมจะยอมรบการกระท าดงกลาวเพราะมความตองการจะใหเกดความเปนระเบยบเรยบรอย ความสงบสข ความมนคง และความเจรญกาวหนากลบคนมาสชาตไทยโดยเรวทสด ซงนบเปนสวนหนงของ “ความรนแรงเชงโครงสราง” ทด ารงอยในสงคมไทยตราบจนกระทงปจจบน

นอกไปจากนน ความคดสรางสรรค การแสดงออกในการสอสาร หรอผลงานทางศลปะกถกตรวจสอบและวดดวยมาตรฐานทางการเมอง จนน าไปสการจ ากดและบบคนเสรภาพในการแสดงออก ท าใหเกดผลลพธทส าคญกคอ ผคนในสงคมพากน “เซนเซอรตนเอง” กอนเปนเบองตนเพอหลกเลยงขอกลาวหาจากหนวยงานความมนคงของรฐ เพราะการจบกมและตรวจคนผตองสงสยของเจาหนาทในขอกลาวหาเกยวกบการกระท าอนเปนคอมมวนสตมกจะด าเนนไปอยางไมถกตองตามหลกเกณฑทางกฎหมาย การพจารณาไตสวนกท าไปโดยขาดการวนจฉยถงขอเทจจรง นอกจากจ ากดสทธเสรภาพในการแสดงออกของประชาชนแลว หนวยงานของรฐหรอเอกชนบางสวนกไดผลตผลงานทางวฒนธรรมในรปแบบตางๆ ผานสอสารมวลชนเพอสนบสนนการรณรงคตอตานคอมมวนสตออกมามากมาย จนน าไปสสงทเรยกวา “วฒนธรรมสงครามเยน” (Cold War Culture)

วฒนธรรมสงครามเยนมไดเปนปรากฏการณทเกดขนในประเทศสหรฐฯ เทานน หากไดเกดขนในประเทศทเปนพนธมตรกบสหรฐฯในชวงสงครามเยนดวย โดยหลงสงครามโลกครงท 2

68

ผานพนไป โลกไดเขาสยคสงครามทางอดมการณระหวางคายคอมมวนสตทมประเทศสหภาพโซเวยตเปนผน าและคายทนนยมเสรทมสหรฐอเมรกาเปนผน าสงครามอดมการณดงกลาวถกเรยกขานกนในนามวา “สงครามเยน” ซงไดสงผลกระทบพดพาใหนานาประเทศถกดงเขาไปสสงครามดงกลาวในระดบทมากนอยแตกตางกนไปในแตละภมภาคและแตละประเทศ ภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตและประเทศไทยซงเปน 1 ในสมาชกของภมภาคนดวยไดเขาไปพวพนกบสงครามเยนของมหาอ านาจทางการเมอง 2 คายอยางลกซงผานสงครามเวยดนาม (หรอจะเรยกใหครอบคลมกวาคอสงครามอนโดจน) ซงไดทวความตงเครยดสงสดในชวงทศวรรษ 2500-2510 บวกกบการเขามาของทหารสหรฐฯ จ านวนมากมายมหาศาลในภมภาค ไดสงผลใหเกดความขดแยงและความตงเครยดขนในการเมองภายในของแตละประเทศอยางรนแรง โดยเฉพาะประเทศไทยซงไดด าเนนบทบาททางการเมองระหวางประเทศในฐานะพนธมตรทส าคญทสดของสหรฐอเมรกาในสงครามอนโดจน

การทประเทศไทยในฐานะพนธมตรทส าคญของสหรฐฯ โดยเฉพาะนบตงแตเกดการปฏวตขนในประเทศจนน าโดยเหมาเจอตงสถาปนาสาธารณรฐประชาชนจนขนส าเรจในปพ.ศ. 2492 และรฐบาลไทยในขณะนนซงมจอมพลป.พบลสงครามเปนนายกรฐมนตรกไดน าพาประเทศไทยเขาไปผกพนกบสหรฐฯ และคายโลกเสรมากขน11 มการสรางกลไกและหนวยงานตางๆ ขนมามากมายเพอท าหนาทในการตอตานคอมมวนสตทงทท าหนาทปราบปรามและท าสงครามจตวทยา อาทเชน สนนบาตเสรพนธ12 สภาวฒนธรรมแหงชาต13 คณะกรรมการรกษาการณกลาง14 คณะกรรมการ

11 มการท าสนธสญญา 3 ฉบบระหวางไทย-สหรฐฯ ในเรองความตกลงชวยเหลอทางทหาร ความตกลงทางการศกษาและ

วฒนธรรม และความตกลงรวมมอทางเศรษฐกจและเทคนคในป พ.ศ. 2493; ววฒน คตธรรมนตย, กบฏสนตภาพ (กรงเทพฯ: คบไฟ, 2539), หนา 67

12 เปนหนวยโฆษณาตอตานคอมมวนสตทตงขนในสมยจอมพลป.พบลสงคราม โดย สงข พธโนทย คนใกลชดของจอม

พลป.พบลสงคราม เปนผรบผดชอบ หนวยงานนมกจดท าใบปลว โปสเตอร และแถลงการณตอตานคอมมวนสต และคอยตอบโตการเคลอนไหวของผทออกมาวจารณนโยบายตางประเทศของรฐบาล; หจช. มท. 0201.2.1/157 กรมการรกษาดนแดนขอความรวมมอจากมหาดไทยใหแจกจายเอกสารโฆษณา (พ.ศ. 2492) และ หจช. มท. 0201.2.1/174 เลขาธการสนนบาตเสรพนธใหชวยแจกโปสเตอร (พ.ศ. 2493).

13 ตงขนในปพ.ศ. 2485 พอถงปพ.ศ. 2495 กมการตงกระทรวงวฒนธรรมแหงชาต บทบาทส าคญประการหนงคอ การจด

หนวยวฒนธรรมเคลอนทออกไปอบรมชาวบานเกยวกบความดงาม สงบสขรมเยนของวฒนธรรมไทยซงแตกตางไปจากความเลวรายในวฒนธรรมของประเทศคอมมวนสต; หจช. มท. 0201.2.1.43/76 หนวยวฒนธรรมเคลอนท และ มองอดต-เพออนาคต: 15 ปส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต (กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, 2537).

14 เปนหนวยงานสงสดทรบผดชอบการตอตานและปราบปรามคอมมวนสตในสมยจอมพลป.พบลสงคราม

69

อบรมขาราชการและประชาชน15 กรมประมวลราชการแผนดน16 รวมทงมการออกกฎหมายปองกนการกระท าอนเปนคอมมวนสตในปพ.ศ. 2492 กฎหมายนแรกเรมเดมทมการเสนอใหใชชอวากฎหมายการกระท าทไมเปนไทยเลยนตามกฎหมาย Un-American Act ของสหรฐฯ17

นอกจากน การเขามาตงฐานทพในไทยของทหารสหรฐฯมไดเขามามอทธพลในประเทศไทยเพยงแคทางการเมองและเศรษฐกจเทานน หากยงมอทธพลทางวฒนธรรมดวย นกวชาการทางดานประวตศาสตรจ านวนมากพากนเรยกขานการเมองไทยในชวงทศวรรษ 2500 และ 2510 วา “ยคอเมรกนในไทย” อทธพลของสหรฐอเมรกาในแงมมทางวฒนธรรมในการกอตวทางปญญาของขบวนการหนมสาวของไทย แหลงความคดจากตางประเทศมความส าคญทงในแงทใหขอมลขอเทจจรงทแตกตางตรงกนขามกบขอมลของราชการไทย และใหทรรศนะแนวคดใหมๆ ส าหรบเปนเครองมอในการวเคราะหสภาพความเปนไปของสงคม เศรษฐกจ การเมอง และในบรรดาแหลงความคดจากภายนอก แหลงความคดจากสหรฐอเมรกามอทธพลตอนกศกษาและปญญาชนไทยมากทสด ทงจากการไดไปร าเรยนในมหาวทยาลยตางๆ ในสหรฐอเมรกาโดยตรง หรออทธพลจากหนงสอพมพ นตยสาร ต าราวชาการ รวมไปถงขอเขยนของปญญาชนสหรฐอเมรกา หรอแมแตภาพยนตรและบทเพลงของศลปนทมเนอหาเกยวกบการตอตานสงครามและการแสวงหาความหมายชวตของคนหนมสาวอยาง บอบ ดแลน, จอหน เลนนอน ฯลฯ กมอทธพลตอความตนตวของหนมสาวไทยดวย

“ยคอเมรกนไนไทย” จงเปนยคทสหรฐอเมรกามอทธพลตอสงคมไทยอยางกวางขวางลกซง มใชเพยงอทธพลตอการก าหนดนโยบายทางการเมองและการทหารของรฐบาล และการสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจอยางมหาศาลใหกบระบบเศรษฐกจไทย หากยงมอทธพลตอการปรบเปลยนคานยม พฤตกรรมการแตงกาย ทวงท านองการใชชวต และความรสกนกคดทางการเมองใหกบพลงนอกระบบราชการอยางนกศกษาและปญญาชนดวย ทอาจจะเปนตลกรายทางประวตศาสตรคอ วฒนธรรมและความคดใหมๆ ทถกน าเขามาจากสหรฐอเมรกากลบกลายมาเปน

15 เปนหนวยงานทตงขนเพอจดวทยากรออกไปอบรมขาราชการและประชาชนโดยเฉพาะในเขตชนบทเพอชแจงอบรมใหเขาใจนโยบายตอตานคอมมวนสตของรฐบาลและชภยอนตรายของลทธคอมมวนสต; หจช. มท. 0201.2.1.43/277 อบรมวทยากรวาดวยสงครามจตวทยา (พ.ศ. 2499).

16 ท าหนาทฝกอบรมขาราชการและประชาชนใหเขาใจลทธคอมมวนสต และจดท าแผนการปราบปรามคอมมวนสตเสนอตอคณะกรรมการรกษาการณกลาง; ธงชย พงกนไทย, “ลทธคอมมวนสตและนโยบายตอตานรฐบาลไทย พ.ศ. 2468-2500” วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2520, หนา 391-392.

17 ววฒน คตธรรมนตย, กบฏสนตภาพ (กรงเทพฯ: คบไฟ, 2539), หนา 157.

70

ตวกระตนใหนกศกษาและปญญาชนไทยคดคานบทบาทและพฤตกรรมของสหรฐอเมรกาอยางรนแรงในทายทสด ปฏกรยาตอบสนองของนกศกษาปญญาชนตอความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจสงคมภายใตระบอบคณาธปไตย 18 นนเกดขนในปรมณฑลทางวฒนธรรมกอน โดยทการวพากษวจารณประเดนทางวฒนธรมจ ากดวงอยเฉพาะปญญาชนหนมสาวในเมองกลมเลกๆ ในตอนแรกกอนจะคอยๆ แพรกระจายไปสนกศกษากลมใหญซงขยายตวเพมขนอยางรวดเรวและไปสสงคมในวงกวางในเวลาตอมา ความเคลอนไหวในประเดนทางวฒนธรรมนมกจะมองเหนไมคอยชด เพราะบอยครงมไดปรากฏออกมาในรปแบบการชมนมประทวงทางการเมอง หากอยตามวงสนทนา หองเรยนอารตแกลเลอร โรงภาพยนตร คลนวทย สอสงพมพ และสอสารมวลชนในรปแบบตางๆ ความเคลอนไหวของขบวนการนกศกษาปญญาชนตงแตกอน 14 ตลานนเรมจากประเดนและปรมณฑลทางวฒนธรรมกอนทจะคอยๆ แปรไปสประเดนทางการเมอง

ประเดนวฒนธรรมนเชอมโยงกบประเดนเรองอทธพลจากตางประเทศตอสงคมไทยในยคพฒนาดวย เพราะคนหนมสาวทเตบโตในยคพฒนาอาแขนรบวฒนธรรมตะวนตกทไหลบาเขามาในหลากหลายดานตงแตหวจรดเทา ไมวาจะเปนทรงผม การแตงตว รสนยมการดหนงฟงเพลง จนเกดแนวทางการด าเนนชวตแบบใหมมาแทนทแบบเกาทสลดหลดออกจากวฒนธรรมดงเดม ระเบยบกฎเกณฑอนนาเบอหนายตายตวเครงครด การถอหลกผใหญผนอยทเปนกรอบควบคมชวตของคนหนมสาวไทยเรมถกตงค าถามและปฏเสธ พวกเขาด าเนนชวตอยในชวงทสบสนอดอดคบของใจ กระทงแปลกแยกกบสงคมรอบตวทก าลงเปลยนแปลงขนานใหญผานการพฒนาและการเมองสงครามเยนทมากระทบกบพวกเขาโดยไมรตว เมอพวกเขาไดมโอกาสไดสมผสกบแนวคดทฤษฎทางสงคมและการเมองแบบใหมของตะวนตก ความคดตะวนตกไดเปดตาเปดหวของพวกเขา ท าใหมองเหนความเปนมาเปนไปของสงคมและประเทศทตนอยอาศยในอกมตและแงมม ทส าคญคอ ความคดตะวนตกไดกอใหเกดปฏกรยาขนภายในจตใจของคนรนใหม ผลแหงการสงเคราะหระหวางความคดใหมกบสภาพความเปนจรงของสงคมเกา กอใหเกดคลนลมและความปนปวนในหวอกของปญญาชนรนใหมมากขนเรอยๆ โดยปญหาใหญอยทวาระบอบเผดจการทหารไทยในชวงนนไมเพยงลาหลงทางการเมองเทานน หากยงปดกนและไมยดหยนตอการรบมอกบความเปลยนแปลงทางวฒนธรรมและคานยมใหมๆ ยงเคยชนแตการใชอ านาจบงคบยดเยยดแบบแผน

18 คณาธปไตย (องกฤษ: oligarchy) เปนรปแบบโครงสรางอ านาจซงอ านาจอยกบกลมบคคลจ านวนนอยอยางชะงด

บคคลเหลานอาจมเชอเจา มงม มความสมพนธทางครอบครว หมคณะหรอควบคมทางทหาร รฐเชนนมกถกควบคมโดยไมกตระกลทมชอเสยงซงสงผานอทธพลของตระกลจากรนสรน (ทมา: http://th.wikipedia.org/wiki/คณาธปไตย)

71

คานยมทตนเหนวาเหมาะควร ในขณะทปดกนวฒนธรรมทแตกตางออกไป เพยงแคการไวผมยาวหรอทรงผมแปลกๆ สะพายยาม แตงตวรกรงรง ฟงเพลงฝรงแปลกห หรอเตนร าดวยทวงทาลลาแปลกตากถกมองวาเปนพฤตกรรมทขวางหขวางตาและทาทายอ านาจเสยแลว จนเกดสภาวะของการตอสระหวางเสรภาพในการด าเนนชวตของคนหนมสาวกบอ านาจของกฎเกณฑประเพณของผใหญและการตอสขดขนทางวฒนธรรมกบอ านาจเผดจการในชวตประจ าวนทคอยๆ แปรเปลยนกลายไปเปนพลงรองรบการตอสขดขนทางการเมองกบอ านาจเผดจการระดบชาตในเวลาตอมา

ในบรรดาความเคลอนไหวทางวฒนธรรมทคกคกและทรงพลงทสดในยคสมยนน คงหนไมพนความเคลอนไหวของวงวรรณกรรม โดยมบทกวและเรองสนเปนรปแบบงานวรรณกรรมทโดดเดนซงสะทอนยคสมยใหผอานในขณะนนและนกอานรนหลงไดมองเหนสงคมทพวกเขาอาศยอย อยางไรกตาม หากศกษาในแงมมทางวฒนธรรมสงคมและการเมองซงถอเปนปรมณฑลทางวฒนธรรมทปจเจกบคคลและกลมสงคมตองการน าเสนอ สอสาร ประชนขนแขงและชวงชงยดครองพนทแหงนยามความหมายและคณคาตางๆแลว วรรณกรรมมไดท าหนาทเพยงแคสะทอนความจรงของยคสมย หากมสวนสรางความจรงใหกบยคสมยดวย กลาวคอ ผลงานสรางสรรคทางวรรณกรรม (รวมทงศลปะรปแบบอนๆ) ลวนเปนสวนหนงของการเคลอนไหวตอสทางการเมองในตวมนเอง ไมวาศลปนจะตระหนกรตวหรอไมกตาม เนองจากมนมสวนในการน าเสนอคณคาความหมายและคานยมตางๆ ใหกบสงคม ดงจะเหนไดไมยากวาคณคาความหมายแบบหนงๆ นนมผลรองรบปฏบตการทางอ านาจบางรปแบบเสมอ เชน การคดเลอกและแนะน าหนงสอดทคนไทยควรอานจ านวน 100 เลม หรอการคอยย าถงความส าคญของเอกราชชาตไทยทปจจบนเราอยอยางสงบรมเยนไดนนเพราะอะไร เปนตน

สชาต สวสดศร เคยเสนอความคดเหนไววา การทคนในสงคมไทยทงในชมชนวรรณกรรม ชมชนนกคด นกเขยน นกอานไมสามารถงอกงามขนมาไดอยางตอเนองนน สวนหนงอาจเปนเพราะ “การถกตดตอความทรงจ า” ตามผมอ านาจรฐ หรอตามยคเผดจการแตละครงกเปนได คอแทนทมนจะเตบโตไปเรอยๆ ตามธรรมชาต กลบถกขวางใหหยดนง โดยเฉพาะวรรณกรรมประเภทจรงจงทงหลาย สวนวรรณกรรมแบบทอานเพอความบนเทงนนกลบไมกระทบกระเทอนแตอยางใดและยงมพฒนาการของมนตอไปเรอยๆ ในขณะทการเตบโตของชมชนนกคด นกเขยน นกอาน ทเปนหวเชอของความจรงจง สรางสรรค คณภาพ กาวหนา หรอจะเรยกวาอะไรกตามแตกลบคอยๆ ถกท าใหออนแอลง แลวสงคมกเปลยนไปในลกษณะทปลอยใหทนนยมเขาครอบง าอยางเสร คอเปนทนนยมทซบซอนขนเรอยๆ สงทเหนกนมาทกยคทกสมยทมรองรอยของการตดตอความทรงจ าคอเหลอไวแตพวกทไมเปนปฏปกษตอรฐบาล สวนพวกทไมมปญหากไดรบการสนบสนนทางออมจากระบบทนนยมเสร เมอสงคมไมเนนใหคด มหาวทยาลยและระบบการศกษาไมเนนให

72

คด ค าวา “ความคด” จงกลายเปนสงแปลกปลอมในสงคมการอานไป สชาตเปรยบวา “วฒนธรรมการอานแบบนจงเปนเหมอนบอนไซ ทตองมการนบหนงกนอย เรอย” เขายงกลาวถงปญหานตออกวา “คนทจรงจงตามอดมคตตองวางตวเองบนพนทแขงขนเทากบคนทท างานขยะ ลงทนเทากนแตแตมตอในตลาดกลบไมเทากน เกดอะไรขน ใครเปนคนซอ ใครเปนคนอาน กพวกจบระดบอดมศกษานนแหละ แมจะจบกนปละเปนหมนเปนแสน แตรสนยมหรอคานยมในการอานกลบเทาๆ กบแมคาทวไป ทบานคณหนกบบานของแมคาตางกดโทรทศนเรองเดยวกน และอานหนงสอแฉดาราคนเดยวกน เรองนไปโทษดาราหรอแมคาคงไมได แตจะโทษอะไรผมกไมรเหมอนกน ดงนนถาหากคณมแตมตอ ไดโผลหนามาทางโทรทศนบาง หนงสอของคณกอาจจะขายได เพราะลกคณนายกบลกคนใชตางกมรสนยมการอานคลายๆกน คานยมในการเลอกซอหนงสออานจงไมคอยตางกน” 19

กลาวแบบขยายความไดวา หากผคนในสงคมไทยมโอกาสคนพบพนทใหม ไดรบรอะไรใหมๆ การอานกจะเขยบสงขน ยงมการศกษาระดบมหาวทยาลย การอานกยงนาจะเขยบสงมากขนไปอก แตในกรณของสงคมไทยกลบตรงกนขาม เหมอนขอตอบางขอหายไป โดย สชาต สวสดศร ไดใหขอสงเกตไวสองประการถงขอตอบางขอทหายไปนนวา ขอตอขอแรกทหายไป คอ การเรยน การสอน การอานภาษาไทยทตกต าลงทงผเรยนและผสอน การเรยนอยางการอานเอาเรอง เขยนเอาเรอง เขยนจดหมาย คดไทย อานไทย ควรเปนนสยมาตงแตกอนวยเขาเรยนดวยซ า หนงสอทกชนดควรเปน “การอาน” ไมใช “การด” ตงแตหนงสอโปแบบพระลอจนถงหนงสอโปแบบปกขาว แมยคนจะมอะไรหลายอยางเพมเขามา ไมวาจะเปน โทรทศน คอมพวเตอร อนเตอรเนต หรออนๆกตาม หากมความเขมแขงทางการอานจรงจง มนกจะท าใหคนผนนคดเปนและเลอกเปน ความเขมแขงของการอานเปนนสยทจะสงเสรมความเขมแขงตอชมชนวรรณกรรมและเสรมความเขมแขงใหวฒนธรรมการอาน หรอบางทขอตอทหายไปอาจอยทตวเราเอง คอตงแตเรมดถกตวเอง หรอไมกภมใจตวเองแบบเลยเถด

จอมพล ป. เปนผมแนวคดสนบสนนใหเรองวฒนธรรมเปนวาระแหงชาต ตงแตเรองปลกผกสวนครวจนถงเรองการประกวดวรรณกรรม มหนงสอวรรณกรรมในยคนนทไดรบการสงเสรม แตตองเปนวรรณกรรมชาตนยมแบบทเขาก าหนดเทานน เปนแบบอนไมได โดยจอมพล ป. มนโยบายสรางชาตและถอวาวรรณกรรมเปนสวนหนงของการสรางชาต สงนคอความเขมแขง แต

19 อานเพมเตม: บทสมภาษณ สชาต สวสดศร (หนา 95-137), วาด รว. 2551. FIGHTINGPUBLISHERS ประวตศาสตร

นกท าหนงสอกบฏ (ฉบบใตดน). พมพครงท 1. กรงเทพฯ : ส านกพมพอาน.

73

เปนความเขมแขงแบบคบแคบทสงผลมาถงปจจบน เชน เพลงปลกใจใหรกชาต หรอการยนตรงเคารพธงชาตวนละ 2 เวลา สวนเรองชมชนทางวรรณกรรมทเปนอสระไมสามารถเกดได แมจะมการตอสเรองนเรอยมา จนกลายเปนสวนหนงในการบนทอนความเขมแขงของการเขยนการอาน อยางนกเขยนบางคนถงกบเลกเขยนไปเลย เนองจากความคบแคบท านองน และมนยงตอเชอมาถงยคจอมพลสฤษด การรฐประหารจงนาจะเปนโจทยอกสวนหนงของขอตอทหายไป และมนมผลกระทบทางออมมาถงคนในสงคม คอท าใหคนวานอนสอนงายมากขน ยกตวอยางเชน เมอเผดจการเขามาตดตอความทรงจ าเขามาตดตอหองสมด ถาเขาไมอยากใหมหนงสอกาวหนา หองสมดนนกจะเอาไปท าลายเพอความอยรอดของตวเอง ขอสงเกตนเกดขนเนองจาก ตอนทสชาตเขาไปเรยนธรรมศาสตร เขายงไมรจกปรด พนมยงค ไมรจกกหลาบ สายประดษฐ ไมรจกจตร ภมศกด ทงๆทเขาเหลานนเคยมตวตนและมชมชนทางความคดมากอนหนากตาม

ในสงคมไทย การผลต ครอบครอง เผยแพรความร การยอมรบหรอไมยอมรบ การเคารพหรอไมเคารพตอกน วฒนธรรมการผลตความรทงเกาและใหม และทส าคญมากคอวฒนธรรมการวจารณ ซงรวมถงระดบของเสรภาพทางปญญาและขอบเขตของการแสดงความรตอสาธารณะ มไดขนอยกบความเขมแขงทางปญญาหรอการใชเหตผลเพยงอยางเดยว แตปจจยส าคญมากคอ สถานะของคนคนนนวาเปนใคร เปนศษยใคร จบมาจากทไหน มความสมพนธหรออยในเครอขายของใคร

จรงอย สงคมไทยเปลยนไปจากยค ก.ศ.ร.กหลาบ แลว สามญชนเขาครอบครองวงวชาการเตมไปหมด วงวชาการไทยเปนตะวนตกขนอยางมาก แตมรดกตกทอดของวฒนธรรมทางปญญาและวงวชาการแบบอ ามาตยยงไมสญหายไปงายๆ สามญชนจ านวนมากรบสบทอด ผลตซ าวฒนธรรมวชาการแบบอ ามาตยไดอยางยอดเยยม วงวชาการและปญญาชนกเหมอนสงคมไทยอกหลายภาคสวนทยงคงมรากฝงลกอยกบวฒนธรรมทางสงคมแบบแบงช น ในขณะทปะทะผสมผสานกบการลอกตะวนตกมาโดยใชค าอยางท ธงชย วนจจะกล เรยกวา “สวมสทใสชฎา หรอนงผามวงผกไท” ดนรนอยากบรรลความเปนมออาชพแขงขนกบระดบโลก แตตอกย าความรจกทต าทสงเปนปกตในชวตประจ าวนเชนกน

วฒนธรรม “ทต าทสง” ในวงวรรณกรรมไทยมอยไมตางจากแวดวงอนๆ ของไทย จะเขยนวจารณความคดของใครควรระวงตวใหดวาเราเปนใครเขาเปนใคร การวจารณหรอตอสทางความคดจะถกประเมนในแงสถานะของผวจารณและผถกวจารณควบคไปกบสาระส าคญของขอขดแยง หากผนอยวจารณผใหญหนกหนอย อาจถกหาวาอวดเกง อวดร แตหากผใหญหรอผมบารมสงกวาเปนฝายวจารณ ยอมถอเปนการแนะน าสงสอนดวยความกรณา ความหนกเบาแหลมคมของสาระการวจารณถกชงโดยเอาสถานะของสองฝายเขามาเปนองคประกอบ เชน ผนอยตอผใหญ

74

เบาๆ กถอวาหนก แตผใหญตอผนอย หนกๆ กถอวาเบา เปนตน เปนผนอยกตองรจกนอบนอมประณมกรเขาไว เอาตวเองเขาใตรมบารมของผใหญไดยงด

วฒนธรรมทางปญญาแบบนเองเปนปจจยส าคญทสดอยางหนงทกอใหเกด “วกฤตมนษยศาสตร” และ “วกฤตทางปญญา” ใชหรอไม การผลตสรางองคความรใหมๆ โดยเฉพาะอยางยงถาแตกตางทาทายหรอลมความรทผใหญท ามากอน หรอทาทายรนคร บรพาจารย หรอความรความเชอทสงสมมานาน หรอขดแยงกบพระราชด ารด ารส ยงตองระวงถงปจจยทต าทสง ขอกลาวหาทผทาทายมกโดนโยนใสเปนประจ าคอ รอนวชา บาทฤษฎ ไมรจกสงคมไทย ขอกลาวหาพรรคนสะทอนความเขาใจแบบผดๆและมกงายวา ทฤษฎเปนของตะวนตกจงมกไมสอดคลองกบสงคมไทย แทนทจะกลาลงมอสรางทฤษฎทมฐานประสบการณจากสงคมตะวนตก กลบสรางก าแพงปกปองความออนแอทางปญญาวชาการของตนเองดวยการอางลกษณะเฉพาะของสงคม “แบบไทยๆ” ซงถงทสดคอปกปองอ านาจทางปญญาขององคความรทครอบง าสงคมไทยซงโดยมากค าจนโดยปญญาชนอ ามาตยนนเอง

ในแงของบรบททางประวตศาสตรชาตไทย เบเนดกท แอนเดอรสน ไดกลาวไวอยางนาคดวา สอวรรณกรรมถกก าหนดดวยอทธพลอนทรงพลง 3 ประการทเกยวพนกนอยางส าคญ ประการแรก คอ รองรอยของวฒนธรรมไทยพทธตามประเพณในความหมายทกวางทสด อนหมายรวมถงวรรณกรรมลายลกษณอกษรของชนชนสง กบเรองเลาและบทรอยกรองมขปาฐะของชาวบานทวไป ประการทสอง ไดแก การขยายตวของอตสาหกรรมการพมพแบบทนนยม และการเตบโตขนอยางตอเนองของตลาดมวลชนทประกอบดวยนกอานประจ านรนาม และประการทสาม คอการเปลยนแปลงทางสงคม การเมองเศรษฐกจทรวดเรวและรนแรงขนเรอยๆ20

อยางไรกตาม แมวารปแบบในการด าเนนชวตในยคสมยใหมของคนไทยจะมการคลคลายไปมาก แตสงเกตไดวาจะไมพบการเปลยนแปลงทางญาณวทยา หรอทฤษฎความรใดๆ หากแตยงคงวนเวยนการผลตซ าเชงรปแบบเดมๆ หรออาจมการผลตรปแบบใหมๆ บางกตาม แตกยงคงอยภายใตภววทยาเดมๆ ทม “ชาต ศาสนาและสถาบนพระมหากษตรย” เปนแรงขบเคลอนทส าคญ โดยมพลงทางเศรษฐกจทเปนกลมทนจารตเดมทเรมแขงแกรงมากยงขนจากปพทธศกราช 2520 ในสมยพลเอกเปรม ตณสลานนท เปนนายกรฐมนตร และกลมทนใหมในธรกจเทคโนโลยและการบนเทงเขารวมในภายหลง กลาวไดวา สงคมไทยในชวงปพทธศกราช 2520 เปนตนมาจนถง

20 อานเพมเตมไดจาก เบเนดกท แอนเดอรสน. 2553. ในกระจก: วรรณกรรมและการเมองสยามยคอเมรกน. พมพครงท

1. กรงเทพฯ : ส านกพมพ openbooks.

75

ปจจบน (พ.ศ. 2554) ด ารงอยในความเปลยนแปลงทางวฒนธรรมสงคมและการเมองทนาสนใจ

ดงนนเพอทจะศกษาวจย “ตรรกวทยาทางการเมอง” ทเกยวของกบวงวรรณกรรมไทยในมตทางวฒนธรรมสงคมและการเมองทไมตองถอยหลงไปไกลถงขนาดการตพมพหนงสอพมพครงแรกของไทย งานวจยชนนจงท าการตกรอบเวลาเพอศกษาประวตศาสตรวงวรรณกรรมไทยตงแตชวงเวลาภายหลงจากเหตการณ 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 อนเปนจดเปลยนทส าคญทงทางวฒนธรรม

การเมอง เศรษฐกจและสงคมตอจากทเกรนไปแลวตอนตน

4.3 กรอบประวตศาสตรของวงวรรณกรรมไทยในมตทางวฒนธรรมสงคมและการเมองตงแตชวงป พ.ศ. 2520 ถงป พ.ศ. 2554

ในแตละชวงเวลาทผวจยไดท าการแบงไวเพอท าการศกษาวจยตอจากน ตองมองวาเสนแบงยคสมยไมชดเจนตายตว เนองจากปรากฏการณทางวฒนธรรม สงคม เศรษฐกจและการเมองทเกดขนลวนมความคาบเกยวเชอมโยงกนจากปพทธศกราชกอนหนาเสมอ ฉะนนคงเปนการยากทจะแบงไดอยางชดเจนวายคสมยไหนจะเปนยคสมยของอะไร การแบงชวงเวลาในทนจงเนนไปทปรากฏการณส าคญทเกดขนในชวงเวลาปพทธศกราชดงกลาว ทงนเพอใหเหนประเดนทเชอมโยงและทมาทไปของปรากฏการณส าคญนนๆ ภายในวงวรรณกรรมไทยทสอดคลองกบสงทไดศกษาวจยไวกอนหนา โดยผวจยขอท าการแบงเปน 4 ชวงเวลาหลกๆ ดงน

4.3.1 ยคฟนตวหลงเหตการณตลาคม 2519 และการสรางบรรทดฐานใหมใน

วงวรรณกรรม ไทย (พ.ศ. 2520 - 2530) 4.3.2 ยคประชาธปไตยระบบตวแทนและส านกขบถในวรรณกรรมทดลอง

(พ.ศ. 2531 - 2540) 4.3.3 ยควกฤตเศรษฐกจโลกาภวฒนตอส านก “ความเปนไทย” (พ.ศ. 2541 - 2548) 4.3.4 ยคเปลยนผานวงวรรณกรรมไทยหลงรฐประหาร 19 กนยายน พ.ศ. 2549

และยค พนทใหมบนโลกออนไลน (พ.ศ. 2549 - 2554)

4.3.1 ยคฟนตวหลงเหตการณตลาคม 2519 และการสรางบรรทดฐานใหมในวงวรรณกรรมไทย (พ.ศ. 2520 - 2530)

76

การยดครองอ านาจทางการเมองในระบบทหาร ตงแตประมาณหลงสงครามโลกครงทสองไดจบสนลงในกลางทศวรรษท 2510 เมอประชาชนกลมหวกาวหนาซงประกอบดวยนสตนกศกษา อาจารย ชนชนกลาง ปญญาชนรนใหม รวมตวกนในเหตการณ 14 ตลาคม พ.ศ. 2516 เพอตอตานรฐบาลเผดจการของจอมพลถนอม กตตขจร ซงสบอ านาจตอจากจอมพลสฤษด ธนะรชต จนมการรางรฐธรรมนญ และการเลอกตง มการจดตงรฐบาลของ หมอมราชวงศคกฤทธ ปราโมช ขนตามล าดบ แตกระบวนการตอสระหวางฝายขวาและฝายซายกยงด าเนนอย ในขณะทโครงสรางสงคมสวนหลกยงคงเดม โดยเฉพาะการรวมศนยอ านาจเพอผลประโยชนของกลมอภสทธชน ซงมระบบราชการเปนฐานก าลง ในป พ.ศ. 2519 เหตการณความรนแรงในอนโดจนชวงปลายของสงครามเยนและภาวะความตนกลวตอภยคอมมวนสต ภายหลงทสงครามเวยดนามยตลงดวยความพายแพของสหรฐอเมรกาในป พ.ศ. 2518 กลบกระตนใหผายทหารและฝายขวาจดสามารถชวงชงอ านาจกลบมาจากประชาชนและนสตนกศกษา จนท าใหเกดเหตการณสงหารหมนกศกษาประชาชนกลางเมองเมอวนท 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 พรอมทงปดฉากความตนตวทางการเมองของ

ภาพ 4.4: นกศกษาผเคราะหรายถกฝงชนทบตและน ามาเผาบรเวณหนามหาวทยาลยธรรมศาสตร ในเหตการณ 6 ตลา พ.ศ. 2519 พรอมกบกองหนงสอจ านวนมากทรอการท าลาย

ประชาชนทเปนชาวไรชาวนาและผใชแรงงาน สวนนกคด นกเขยน นกวจารณสายวรรณกรรมเพอชวต และคนหนมสาวหวกาวหนาสวนใหญตางทยอยตวหลบหนการกวาดลางของรฐบาลขวาจดในขณะนน เดนทางเขาสปาเขาเพอเขารวมกบพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย (พคท.) อกทงรฐบาลเผดจการสมยนนยงตดตามท าลายหนงสออกมากมาย โดยมการประกาศรายชอ “หนงสอตองหาม” 204 รายชอ โดยกลาวอางวา เปนเอกสารสงพมพซงเสนอขาวสาร บทความ และขอเขยน

77

แสดงความคดเหนอนสอไปในทางกอใหเกดความแตกแยกความสามคคในชาต หรอชน าผ อานใหเกดความนยมเลอมใสในลทธคอมมวนสต หรอใหเกดความปนปวนหรอกระดางกระเดองในหมประชาชน หรอใหประชาชนลวงละเมดกฎหมายแผนดน มผลใหวรรณกรรมเพอชวตนบลานเลมถกเผา ถกฝง ถกท าลาย นกเขยนเพอชวตสวนใหญหนตายเขาปาและอกหลายคนกยตบทบาทหรอเปลยนแนวการเขยนไป

ขณะทนกเขยนและนกวจารณฝายขวาจดกหยดการเคลอนไหวของตน สงทเกดขนแกวงการวรรณกรรมไทยในขณะนนจงถกเรยกวา “สภาวะสญญากาศ” โดยสญญากาศทางวรรณกรรมในป 2520 ไดเปดโอกาสใหกลมปญญาชนตามรวมหาวทยาลยเสนอตวมาเปนทางเลอกใหมในการวจารณวรรณกรรมแทนทวรรณกรรมวจารณของส านกวรรณกรรมเพอชวต โดยไมตองคอยมานงสรบปรบมอกบพวกปญญาชนฝายซายเหมอนกบทปญญาชนบางคนในกลมนตองเผชญในชวงกอน 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 จงไมนาแปลกใจวาถงแมบรรยากาศทางการเมองในกรงเทพฯ จะซบเซาหลงเหตการณ 6 ตลาคม แตบรรยากาศทางวรรณกรรมในชวงป 2520 ถงราวๆ ป 2525 กลบคกคกไมยงหยอนไปกวาชวงกอน 6 ตลาคม จนถอไดวานเปนยคทองยคหนงของวรรณกรรมและวรรณกรรมวจารณ ปฏเสธไมไดวานตยสาร โลกหนงสอ ทมสชาต สวสดศร กมบงเหยนอย ไดกลายเปนเวทส าคญใหนกวชาการวรรณกรรมตงแตระดบปรมาจารยจนถงนกวชาการหนาใหมรวมแลกเปลยนความคดเหนกน ซงโลกหนงสอถอเปนนตยสารทแสดงตวประหนงหนงสอเกยวกบความร เชนเดยวกบ อกษรสาสน เมอครงอดต แตตองหลกเลยงการยงเกยวหรอวพากษวจารณการเมองในประเทศ “กลมวรรณกรรมพนจ” จากรวจามจรภายใตการน าของไพลน รงรตน ทใช สยามรฐสปดาหวจารณ เปนเวทวจารณเรองสน กเปนอกกลมหนงทชวยผลกดนใหวรรณกรรมวจารณเรมเปลยนทศทาง ภาษาและส าเนยงของวรรณกรรมวจารณในชวงนเรมแปรงและแปลกไป จากการพดถงวรรณกรรมวาคอการถายสะทอนความอปลกษณชวรายของการกดขขดรดทางชนชน คอยๆกลายมาเปนวรรณกรรมคอการถายทอดความเขมขนของประสบการณชวต จากการคาดหมายใหวรรณกรรมมภารกจปลกจตส านกทางชนชน คอยๆกลายมาเปนวรรณกรรมมบทบาทปลกจตส านกใฝด จากการยกสถานะวรรณกรรมใหเปนโคมทองสองทางเพอตดอาวธทางปญญาปลดปลอยมวลชนใหหลดพนจากการมอมเมาและครอบง าทางความคด คอยๆกลายมาเปนวรรณกรรมคอพลงทางปญญาเพอเชดชคณคาความเปนมนษย

ในทศวรรษท 2520 รฐบาลตกอยในอ านาจทหารตงแตตนจนถงตอนปลายทศวรรษ ตงแตนายธานนทร กรยวเชยร เปนนายกรฐมนตร จนเกดการรฐประหารของทหาร ในป พ.ศ. 2523 รฐบาลพลเอกเกรยงศกด ชมะนนทร กถกทหารปฏวตอกครง พลเอกเปรม ตณสลานนท ไดด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรอยางตอเนองเปนเวลา 8 ป จนถง พ.ศ. 2531 นบไดวารฐบาลในชวงนม

78

ระยะเวลายาวนานทสด การเรยกขานวายคนเปนยค “ประชาธปไตยครงใบ” สวนหนงเปนเพราะนายกรฐมนตรไมไดมาจากการเลอกตงนนเอง ในชวงเวลานน รฐบาลพลเอกเปรมไดประกาศใชนโยบายการเมองน าหนาการทหารจนลดความขดแยงระหวางรฐบาลกบประชาชนทเปนฝายคอมมวนสตตามปาเขาดวยการประกาศนโยบาย 66/2523 บรรยากาศทางการเมองจงเรมผอนคลาย นกศกษาปญญาชนทอยในปากทยอยออกมามอบตว และไมนานขบวนปฏวตของพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย (พคท.) กลมสลายลง

รางวลวรรณกรรมกบการสรางบรรทดฐานใหม อกหนงปรากฎการณทส าคญหลงเหตการณ 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 คอการประกวดหรอมอบ

รางวลวรรณกรรมทงจากหนวยงานภาครฐ เชน กระทรวงศกษาธการ และหนวยงานอสระ อาท สมาคมนกเขยนแหงประเทศไทย และสมาคมภาษาและหนงสอแหงประเทศไทย โดยรางวลทถอวาทรงอทธพลทสด คอ รางวลวรรณกรรมสรางสรรคยอดเยยมแหงอาเซยนหรอซไรต21 (The S.E.A. Write - The Southeast Asian Writers Award) ทกอตงขนเมอป พ.ศ. 2522 มาตรฐานทางวรรณกรรมชดใหมทเกดขนหลงเหตการณ 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 นนมลกษณะประนประนอมความขดแยงทเกดขนระหวางกระแสวรรณกรรมเพอชวตและวรรณกรรมแนวจารตนยม ในแงทยอมรบแนวคดเรองวรรณกรรมตองท าหนาทสะทอนชวตและสงคมของกระแสแนวเพอชวต ขณะเดยวกนกเชดชแนวคดเรองความงามและความวจตรอลงการของภาษาอนเปนมรดกของกระแสแนวจารตนยม ขอสงเกตคอ การยกคณคาในดานการสะทอนชวตและสงคมของรางวลวรรณกรรมเหลานจะตางกบแนวการวจารณของกลมวรรณกรรมเพอชวต กลาวคอส าหรบส านกคดแนวเสรนยม-อนรกษนยม

21 รางวลซไรต (องกฤษ: S.E.A. Write) มชอเตมวา รางวลวรรณกรรมสรางสรรคยอดเยยมแหงอาเซยน (องกฤษ:

Southeast Asian Writers Award) เรมกอตงเมอป พ.ศ.2522 เปนรางวลประจ าปทมอบใหแกกวและนกเขยนใน 10 ประเทศรฐสมาชกแหงสมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต ในปจจบน เปนรางวลประจ าปทมอบใหแกกวและนกเขยนใน 10 ประเทศรฐสมาชกแหงสมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยงานเขยนทไดรบรางวลเปนผลงานทไดรบการยกยองอยางกวางขวาง และมงานเขยนหลากหลายรปแบบทไดรบรางวล อยางเชน กวนพนธ เรองสน นวนยายละครเวท คตชนวทยา รวมไปถงงานเขยนดานสารคดและงานเขยนทางดานศาสนา พธจะถกจดขนในกรงเทพมหานคร โดยมพระบรมวงศานวงศทรงเปนประธานในพธ นบตงแตมการกอตงรางวลซไรตขน สมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใตยงคงประกอบดวยรฐสมาชกเพยง 5 ประเทศ ไดแก อนโดนเซย มาเลเซย ฟลปปนส สงคโปร และไทย ตอมา ในป พ.ศ. 2527 บรไนไดเขารวมเปนสมาชกของสมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต เวยดนามเขารวมในป พ.ศ. 2538 ลาวและพมาเขารวมในป พ.ศ. 2540 และกมพชาเขารวมหลงสดในป พ.ศ. 2542

79

แลว การเสนอภาพชวตททกขยากล าเคญเปนสงทกระท าไดและพงกระท าแตมเงอนไขวา จะตองไมสรางความรสกขมขน เพราะอาจจะระคายเคองอารมณและจตส านกแบบกระฎมพ โดยมเหตการณหนง เมอกรรมการตดสนรางวลเรองสนและบทกวดเดนของสมาคมภาษาฯ ทานหนงไดขอสงวนสทธไมตดสนรางวลประจ าป พ.ศ. 2525 โดยใหเหตผลวา “เรองทสงมาทงหมดอานแลวรสกวายากทจะเรยงล าดบเพอใหคะแนน ความเหนของดฉนวาใกลเคยงกนทงในดานทไมมลกษณะเปนเรองสนโดยสมบรณ มความคดทจะสะทอนสงคมในดานลบ ซงเปนทรๆ กนอยแลว อานแลวไมใหอะไรขนมาเลย เพราะไมไดขมวดปมใหเหนแสงสวาง ผอานรสกอดอยในอก”22

ผลทตามมาคอในป พ.ศ. 2526 และ 2527 สมาคมภาษาฯ ไดงดการใหรางวล เพราะคณะกรรมการพจารณาเหนคลอยกบปญหาทกรรมการอาวโสคนดงกลาวเสนอไวในป พ.ศ. 2525

จดเปลยนทส าคญอกจดหมดหมายหนงนนคอการอบตขนของค าวา “วรรณกรรมสรางสรรค” ซงเขามาแทนทค าวา “วรรณกรรมเพอชวต”23

ในชวงหลง 6 ตลาคม แตกระนน กระแสความคดหรออทธพลของวรรณกรรมเพอชวตกมไดสญหายไปจากสงคมไทยในพรบตา นกเขยนและนกวจารณสวนหนงทเตบโตและคลกคลอยในขบวนการฝายซายและขบวนการวรรณกรรมเพอชวตมไดหายหนาหายตาหรอถกกวาดลางไปจากวงการ ในทางตรงกนขาม พวกเขาเหลานยงคงสรางผลงานและมบทบาทอยในแวดวงวรรณกรรมไทย หากดเฉพาะผลงานและรายชอของนกเขยนทไดรบรางวลซไรตในรอบสปปแรกของการกอตงรางวลน อาท เนาวรตน พงษไพบลย (ไดรบรางวลซไรตป พ.ศ. 2523), อศศร ธรรมโชต (2524), ชาต กอบจตต (2525), คมทวน คนธน (2526), ไพฑรย ธญญา (2530), นคม รายยวา (2531), จระนนท พตรปรชา (2532) ตลอดจนนกเขยนทเขารอบสดทายอยาง วฒน วรรลยางกร, วสา คญทพ, ไพวรนทร ขาวงาม, สรชย จนทมาธร เปนตน กจะพบวาพวกเขาเหลานลวนของแวะหรอใกลชดอยกบขบวนการฝายซายกอนเหตการณ 6 ตลาในระดบหนงทงสน และในบางกรณ เชนหนงสอรวมบทกว เพยงความเคลอนไหว ของเนาวรตน พงษไพบลย และ ใบไมทหายไป ของ จระนนท พตรปรชา ซงบทกวหลายชนทน ามารวมตพมพเหลานนไดถกเขยนไวตงแตในยควรรณกรรมเพอชวตเฟองฟดวยซ าไป

22 สมาคมภาษาและหนงสอแหงประเทศไทย, 12 เรองสน 9 บทกว, (กรงเทพฯ: ณ บานวรรณกรรม), 2534 หนา 176. 23 ทงค าวา “วรรณกรรมเพอชวต” และ “วรรณกรรมสรางสรรค” ตางเปนผลผลตของสงทเรยกวา “ภมปญญาไทย” หรอการท า

ใหเปนไทยของแนวคดดานวรรณกรรม กลาวคอ ค าวา “วรรณกรรมเพอชวต” เปนค าทฝายซายไทย โดยเฉพาะ จตร ภมศกด แปลงมาจาก ค าวา “social realism” สจนยมสงคมนยม ของนกวรรณกรรมสายมารกซสม สวนค าวา “วรรณกรรมสรางสรรค” เปนค าทนกวจารณเสรนยม-อนรกษนยมไทยสรางขนมา เพอใหแตกตางจากวรรณกรรมเพอชวต โดยมนยยะคลายคลงกบค าวา “serious literature”

80

อาจกลาวไดวาในชวงสบปหลงเหตการณสงหารหมเมอวนท 6 ตลาคม วงการวรรณกรรมรวมสมยอยในภาวะผดฝาผดตว หวมงกทายมงกร นนคอในขณะทมาตรฐานวรรณกรรมไดเปลยนไปเปน “วรรณกรรมสรางสรรค” ภายใตกรอบคดเสรนยม-อนรกษนยมแลว แตนกเขยนและงานวรรณกรรมจ านวนมากทเปนผลผลตของกระแสวรรณกรรมเพอชวตชวงกอน 6 ตลา ไมอาจปรบเปลยนตามกระแสใหมไดเตมตว ยงตกอยภายใตแรงเฉอยของแนวคดวรรณกรรมเพอชวต งานของนกเขยนในชวงนจงลวนมกลนอายของวรรณกรรมเพอชวตอยไมมากกนอย ขณะทนกเขยนรนใหมทปลอดจากอทธพลความคดของวรรณกรรมเพอชวตกยงไมแกกลาพอทจะสรางงานตามแนวทาง “วรรณกรรมสรางสรรค” ดวยเหตนนเองรางวลวรรณกรรมสรางสรรคจงตกอยในมอของนกเขยนแนววรรณกรรมเพอชวตหลายคน เพราะดๆชวๆ งานเขยนเหลานกดมหนามตา สมราคามากกวางานเขยนแนวพาฝนหรอแนวโรมานซทมอยกลาดเกลอนในขณะนน

แตสงทนาสงเกตคอสถานะของผลงานเหลานมไดถกมองหรอตความวาเปนวรรณกรรมเพอชวตอกตอไปแลว แมวาเนอหาของงานหลายชนจะคอนไปในแนวนนอยางชดเจนกตามท ทงนเพราะวรรณกรรมในยคนตกอยใตกระแสความคดเสรนยม-อนรกษนยมโดยแทบจะสนเชง วรรณกรรมเหลานถกช าระลางหรอถงขนฟอกสเพอลบรองรอยของความเปนวรรณกรรมเพอชวตและไดรบการประทบตราใหมวา “วรรณกรรมสรางสรรค” ทไมมนยยะเชงอดมการณหรอนยยะเชงปฏบตการทางการเมองทอาจคกคามความคดความเชอ หรอสนคลอนอ านาจและสถาบนใดๆในสงคม สวนวรรณกรรมเพอชวตกอนหนาเกดเหตการณ 6 ตลาบางเรองทน ามาตพมพเผยแพรใหมกมไดมสถานะเปนวรรณกรรมการเมองเชนเดม แตมสถานะทไมตางไปจาก “เพลงเพอชวต” ในปจจบน นนคอเปนเพยงประเภทหนงของงานวรรณกรรมทสามารถ “ขาย” ไดกบคนกลมหนงทมรสนยมชอบเสพงานประเภทน การท าหนงสอของคนรนใหมในระลอกนมลกษณะเปนกจกรรมแบบเดยวกนกบกจกรรมนกศกษาในชวงหลงเหตการณ 14 ตลา ทลกขนท าดวยแรงบนดาลใจจากเรองเลาทไดยนไดฟงมามากกวาจะเปนแรงบนดาลใจทกระทบตอตนเองโดยตรง หมายความวาแรงบนดาลใจของนกเขยนนกท าหนงสอกลมใหมน โดยสวนใหญของปรากฏการณคอการไดเหนบทบาทของปญญาชนรนกอนในชวงตงแตเหตการณ 14 ตลา 6 ตลา จนถงการจบอาวธขนสรบอยในปา จงเกดเปนแรงบนดาลใจ

ธรยทธ บญม เคยกลาวไวในมมของประวตศาสตรวงวรรณกรรมไทยวา ถาเรามองวาความเปนสมยใหมเปนสงทคนรนกอนหนาเรา 2-3 รนไดมประสบการณกบมนและเปนผสรางความเปนสมยใหมดวยปลายปากกาหรอปลายปนของพวกเขามาแลว กไมเปนทนาแปลกใจวาวกฤตของความเปนสมยใหม ความไมมนใจในวถทางทกาวเดนมาไดเกดขนแลว และสะทอนออกมาในวงวรรณกรรมดงงานเชงสญลกษณนยม ขององคาร กลยาณพงศ, ถวลย ดชน, เนาวรตน พงษไพบลย,

81

นคมรายยวา, วมล ไทรนมนวล กเปนการวพากษการกาวไปสความเปนสมยใหมโดยเอาจารตเดม เอาสญลกษณซงยงบงถงคานยมบางอยางรวมกนในสงคมมาเปนเครองมอ งานของ ป.อนทรปาลต เปน “งานเหนอจรง” (Surrealism) แบบไทย ๆ ทเอาความเปนไปไมได (Impossibility) มาวพากษความลมเหลวในการสรางสงคมสมยใหมของไทย

การวพากษโดยเชงภาษา ความไมมนใจวาภาษาสะทอนความจรงดงปรชญาสมยใหมกลาวอางหรอไม ปรากฏชดเจนในงานของจาง แซตง และการวพากษเสยดสการพฒนา โดยอาศยภาษาทเซอซาแตจรงใจของชาวบานในชนบทปรากฏในงานทตรงใจของ ค าสงห ศรนอก สวนการเสยดส การกลาวอางความส าเรจของยคสมยใหมโดยผานชวตตวละครต าตอย เชน โสเภณ เดกสงกาแฟ ต ารวจชนผนอย นกเลงชาวไรผมลกษณะเปนเสเพลบอย มชอทปะทะขดแยงระหวางสงเกากบความทนสมย เชน แจง ใบตอง, พรม ฟกทอง, ทอม จรกา ปรากฏอยางนาทงในงานของ ‘รงค วงษสวรรค

การวพากษกรอบคณธรรมของสงคมสมยใหมไทยวามจรงหรอไม ในงานหลายชนของชาต กอบจตต สวนการวพากษโดยเนอหา ความไมมนคงของชวตสมยใหมในจตส านกทสบสนปรากฏในงานของสวรรณ สคนธา, ณรงค จนทรเรอง, ศลา โคมฉาย และทสวนกระแสเปนกลมวรรณกรรมประชานยมใหมทสะทอนความมนใจของรฐไทยทขยายไปจดการทรพยากร โครงสรางสงคมในชนบท ไดแก วรบรษทพทกษปาไม และผดงความยตธรรมในชนบทเพอรฐ เชน เสอ กลนสก ของ อรชร พนธบางกอก, เปลว สรยา ของ ศรรตน, รพนทร ไพรวลย ของ พนมเทยน เปนตน สชาต สวสดศร ไดเขยนไวในค าน าหนงสอเรอง นกเขยนหนม วา ความเปนจรงในวรรณกรรมโดยทวไป ไมวาจะเปนของตางชาตหรอของไทยเองกตาม ปรากฏการณส าคญอยางหนงทเราไมอาจปฏเสธไดกคอ วรรณกรรมเปนกระจกเงาทสะทอนภาพทางสงคมและเปนดชนชแนวทางของกระบวนการทางวฒนธรรม ตลอดจนเสนอใหเหนการยดถอคณคาตางๆ ของคนในสงคมในแตละยคสมยอยาง ความเปนไปทางการเมอง ความเปนอยทางเศรษฐกจ ระดบการศกษา และอนๆ ซงสงเหลานลวนเปนสงทสะทอนออกมาจากการรบรสอวรรณกรรม และนอกเหนอจากน วรรณกรรมยงเปนสญลกษณทบอกใหเราเหนสภาวะของคนในชาต หรอความฟงเฟอของกลมคนในสงคมไดอกดวย

ในชวงปลายทศวรรษท 2520 อ านาจทางการเมองของทหารนนมาจากผลพวงของสภาวะสงครามเยนทสหรฐอเมรกาใหการสนบสนนระบบทหารในประเทศไทย ในสมย พลเอกเปรม ตณสลานนท บทบาทของทหารถกตอตานมากขน เพราะการพวพนกบธรกจนอกระบบ เชน การคาอาวธสงคราม เปนตน อกทงอ านาจใหมของพอคาและนกธรกจทงในกรงเทพฯ และตางจงหวดกเพมขนมาก ในขณะทอดมการณแบบเสรประชาธปไตย ซงมแนวคดวา “ผแทนตองมาจากการ

82

เลอกตง” กลายเปนกระแสสงคม พลเอกเปรมจงตองยตบทบาทลง เมอมการเลอกตง พลเอกชาตชาย ชณหะวณ จงไดรบต าแหนงนายกรฐมนตรในป พ.ศ. 2531

4.3.2 ยคประชาธปไตยระบบตวแทนและส านกขบถในวรรณกรรมทดลอง (พ.ศ. 2531 - 2540)

ทศวรรษท 2530 ถอเปนระยะแหงการเปลยนแปลงทส าคญของสงคมไทย ทงจากปจจย

ภายในคอการเมองทผนผวนจากระบอบประชาธปไตยแบบตวแทนกลายเปนถกเผดจการทหารยดครองในกลางทศวรรษ และความพยายามสถาปนาประชาธปไตยแบบมสวนรวมในชวงทาย ในสวนระบบเศรษฐกจนน การคลายตวของสงครามเยนในทศวรรษท 2533 (ค.ศ. 1990) และการแผตวของกระแสโลกาภวฒนสงผลใหเศรษฐกจไทยตองพงพงเศรษฐกจโลกอยางมาก จนเกดวกฤตทางการเงนการคลงขนานใหญ ในสวนของสงคมวฒนธรรม คานยมทเนนบรโภคนยมกแผขยายไปถงชนบทในขณะทเกดการแยงชงทรพยากรอยางรนแรงขน

ระบบเศรษฐกจไทยในชวงทศวรรษท 2530 มความผนแปรไมแพการเมอง ในยคพลเอกชาตชาย ชณหะวณ เปนยคทมการเปลยนแปลงอยางใหญหลวงในดานเศรษฐกจ เนองจากทงปจจยภายในและภายนอก ปจจยภายในกคอรากฐานของระบบการเงนการคลงคอนขางเขมงวดอนเนองมาจากผลของเศรษฐกจถดถอยในยคทศวรรษท 20 ตงแตรฐบาลพลเอกเปรม และการเตบโตของระบบทนนยมจากแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมกอนหนานน ประจวบกบสงคมไทยจ าตองเขาเปนสวนหนงของระบบโลกทเรยกวา “ระบบโลกาภวฒน” (Globalisation) หรอ “การท าใหโลกกลายเปนหนงเดยว” ขามพรมแดนพนทและเวลา เนนธรกจแบบ “ทนนยม” และท าใหการด าเนนระบบธรกจเปนเหมอนกนทวโลกอยางรวดเรวและฉบพลนโดยอาศยเทคโนโลยการสอสารและการคมนาคม ในดานหนง ระบบโลกาภวฒนเปดโลกใหกวางขวางขนและถอเปนการพฒนาไปสความมงคง แตในอกดานหนง ระบบเศรษฐกจไทยไดกลายเปนสวนหนงของธรกจขามชาตขนาดใหญของโลกไปเสยแลว เชน ตององการเงนระหวางประเทศ การคาตางชาต ฯลฯ และสงผลใหรฐหมดอ านาจไปโดยปรยาย ดวยเหตน เมอเศรษฐกจระดบโลกผนผวนเปลยนแปลง ระบบเศรษฐกจไทยกยอมถกกระทบดวยเชนกน

ถงแมวาในทศวรรษ 2520 การเมองไทยจะมการเปลยนแปลงจากการครอบง าของทหารมาสประชาธปไตย “ครงใบ” จนกลบสระบบเลอกตงอนเปนทมาของประชาธปไตยแบบตวแทนในยคพลเอกชาตชาย ชณหะวณ แตพอถงกลางทศวรรษ 2530 การเมองไทยกลบตกอยในอ านาจทหารอก

83

ครง เมอมการรฐประหารในป 2534 ดวยขออางวาจะขจดคอรปชนของรฐบาลและนกการเมอง สงผลใหในชวงรฐบาลพลเอกชาตชาย ชณหะวณ (พ.ศ. 2531-2534) นกวชาการสวนหนงจดใหเปน “ยคของประชาธปไตยเตมใบ” ดวยเหตผลทนายกรฐมนตรมาจากการเลอกตง และเปนครงแรกทเรมลดทอนอ านาจของทหารและขาราชการลง ยงกวานนทหารยงถกนกการเมองโจมตเรองการจดงบประมาณเพอสรางฐานอ านาจทางการเมองและสรางความร ารวยแกนายทหารบางคน ความไมพอใจตอเผดจการทหารในป พ.ศ. 2535 มาจากการเหนคณคาของประชาธปไตยสวนหนง กบอกสวนหนงกมาจากปฏกรยาของชนชนกลางทหวงผลประโยชนตอความรงเรองทางเศรษฐกจในยคโลกาภวฒน เนองจากรฐบาลพลเอกชาตชาย ชณหะวณ เนนการเปดตวของระบบเศรษฐกจอยางสง โดยถอโอกาสเชอมความสมพนธกบประเทศสงคมนยมในแถบอนโดจนดวยนโยบาย “การเปลยนสนามรบใหเปนสนามการคา” สภาพสงคมเศรษฐกจอยในความฝนทจะเปน “เสอ” เศรษฐกจของภมภาค การพฒนาประเทศมงไปสความเปนนค (Newly Industrialized Country: NIC) เทคโนโลยคอมพวเตอรและการสอสารพฒนาไปอยางรวดเรว เกดคอมพวเตอรสวนบคคล (PC) ระบบเดสกทอปไดปฏวตรปแบบขนตอนการผลตหนงสอ ท าใหคนๆ เดยวกสามารถท าหนงสอทงเลมไดอยางไมยงยาก สงผลใหเกดส านกพมพเลกๆ ขนใหมเปนจ านวนมาก

หลงเหตการณ “พฤษภาทมฬ” ในชวงวนท 17-20 พฤษภาคม พ.ศ. 2535 ทอาจถอเปนการสบตอเจตนารมณของเหตการณตลาคม 2516 และ 2519 ไดสรางความตระหนกวาปญหาระดบโครงสรางของการเมองการปกครองของไทยจ าเปนตองแกไขดวยการปฏรปจากระบบตวแทนเปนระบบการมสวนรวมของประชาชน เพอจะไดมระบอบประชาธปไตยทพงประสงคอยางแทจรง อยางไรกตาม นกคดสวนหนงกเหนวาถงแมภายหลงเหตการณ พฤษภาคม พ.ศ. 2535 เผดจการทหารถกโคนลมไป และมการเลอกตงเพอจดรฐบาล “ประชาธปไตย” ขนมาใหม กถงเวลาทจะตองปฏรปการเมอง มทรรศนะวาการเมองไทยตกอยในอ านาจการโฆษณาชวนเชอ ซงเปน “ทสดของการสรางภาพมายาในยคปจจบน” และกระบวนการสรางภาพกครอบคลมการเมองทงระบบ ดงเหนไดวา มการสรางภาพวาประชาชนเปนเจาของอ านาจอธปไตยผานการเลอกตง และการเลอกตงเปนรปแบบสงสดของประชาธปไตย ทงๆทยงไมอาจก าจดอภสทธชนได ในสวนของสอมวลชนกยงตกอยในกระแสการควบรวบจากกลมนายทนเจาใหญจงไมสามารถน าเสนอความคดทแตกตางและหลากหลายได และยงใหค าตอบแบบชน าอยางงายๆ การปฏรปการเมองจงยงเปนการสะสมปญหา เพราะชนชนน าไทยยงเลอกการประนประนอมและไมสามารถแกปญหาทสาเหตอนแทจรงได การเมองทงระบบในยคแหงขาวสารจงเปนการสรางภาพมายาหรอการแสดงกลทางการเมองเทานน (ยค ศรอารยะ, 2541: 218-233) โดยพอมเหตการณ “พฤษภาทมฬ” ในป พ.ศ. 2535 เกดขนก

84

ท าใหวญญาณตอสของนกเขยนวรรณกรรมเพอชวตคโชนขนอกครง สงผลใหงานเขยนและบทกวทถายทอดเหตการณหลงไหลออกมามากมาย

วรรณกรรมทดลองกบส านกขบถของนกเขยน

วรรณกรรมทดลองของไทยกอตวเปนรปเปนรางและกลายเปนกระแสหนงในสายธารวรรณกรรมไทยนบยอนไปไดตงแตในชวงกอนเหตการณ 14 ตลาคม พ.ศ. 2516 เมอนกเขยนรนใหมลกขนมาเขยนงานทแหวกไปจากขนบแบบแผนและจารตทางวรรณกรรม หนงสอทกลายเปนหนาหนงของต านานวรรณกรรมรวมสมยไทยในยคนนกเชน กวนพนธ (พ.ศ. 2507) ขององคาร กลยาณพงศ, จาง แซตง (พ.ศ. 2511) รวมบทกวของ จาง แซตง, ฉนจงมาหาความหมาย (พ.ศ. 2514) ของวทยากร เชยงกล น าเสนอวรรณกรรมแหงความสงสยและการตงค าถาม, ความเงยบ (พ.ศ. 2515) ของสชาต สวสดศร ช าแหละหวใจของความแปลกแยกในสงคมรวมสมย, สงครามในหลมฝงศพ (พมพครงแรกป พ.ศ. 2518 แตสวนใหญเขยนกอนหนา พ.ศ. 2516) ของสวฒน ศรเชอ (ภายหลงเปลยนชอเปนทรนง ศรเชอ) ระเบดอารมณคบแคนดวยพลงของเรองเหนอจรง นกเขยนกลมนทดลองเลนกบภาษาและรปแบบและขนบทางวรรณกรรมทมในขณะนน เปนตวแทนความคดความเชอทพวกเขาปฏเสธ จงไมอาจสออารมณความรสกความคดของพวกเขาได การหนไปสรรคสรางรปแบบใหมๆ คอการประกาศความเปนคนรนใหมทขบถตอคานยมและจารตประเพณ สชาต สวสดศร หนงในนกเขยนวรรณกรรมทดลองรนบกเบกไปไกลถงขนทมองวานวตกรรมทางรปแบบคอวถแหงชวต “ไมวายคแหงเราจะใชถอยค าอธบายประการใด แสวงหา หงดหงด เงยบ ผดแผกแตกตาง หมดอาลยตายอยาก ฯลฯ ความประสงคในการแสดงออกทางอกษรศาสตรกเปนเพยงการแสวงหาแนวทางใหมๆ ทจะอยกบโลกปจจบนใหไดเทานน”24 วรรณกรรมทดลองในยคนจงเปนสวนหนงของการขบถตอสงคม ขณะเดยวกนกเปนสวนหนงของการตอสขบเคยวกบวรรณกรรมแนวตลาดทเรยกกนวา “วรรณกรรมน าเนา”

นอกจากนกยงมนกเขยนอยาง ชาต กอบจตต ทแสดงศกยภาพของการขบเคลอนเนอหาดวยการเลอกใชรปแบบทเหมาะสม แดนอรญ แสงทอง, ค าปน สเหนอ, แกว ลายทอง และสมพงษ ทว ทเลนกบภาษาและจตใตส านกซงใหภาพของมนษยผปวยไข วสนต สทธเขตต ประทวงสงคมดวยความดบหยาบ ประภาส ชลศรานนท เปดประตบานใหมใหกบเรองตลกแบบเกนจรงและผดทผดทาง เปนตน โดยวรรณกรรมแนวทดลองเหลานไดเรมกอกระแสบนเวทเรองสนชอการะเกด ของ

24 สชาต สวสดศร “ค าน า” (2514) ใน วทยากร เชยงกล ฉนจงมาหาความหมาย ฉบบพมพครงท 4, กรงเทพฯ: เมดทราย,

2521, หนา 35.

85

บรรณาธการสชาต สวสดศร เปนส าคญ โดยเฉพาะตงแตป 2533 ท ส านกชางวรรณกรรม เปนผด าเนนการ

สภาพสงคมไทยในชวงนนมการเตบโตทางเศรษฐกจสงมาก วฒนธรรมโดยรวมเปลยนไปเปนแบบบรโภคนยม วรรณกรรมไทยรวมสมยกเกดการปรบตว การทดลองทางกลวธขยายแนวทางมากขน เสยวจนทร แรมไพร เสนอความพกลพการทางจตวญญาณของมนษยยคใหม กนกพงศ สงสมพนธ, เดอนวาด พมวนา และสทธพงษ ธรรมวฒ เนนรปแบบทหนกแนนเพอรองรบความคดอนเขมขน มหรรณพ โฉมเฉลา ลองใชลกษณะแบบเมจคลเรยลสมในบรบทสงคมไทย ทนกร หตางกร สรางงานแบบโรแมนตกทามกลางอทธพลของวฒนธรรมปอป (Pop Culture) ฯลฯ แลวเรากไดงานในอดมคตทนกวจารณแนววรรณกรรมสรางสรรคเฝารอคอย เพราะมนเปนอกกระแสเสยงหนง อกส าเนยงหนง อกรปแบบหนง ทตางไปจากวรรณกรรมเพอชวตหรอวรรณกรรมทตกอยภายใตแรงเฉอยของกระแสวรรณกรรมเพอชวต นนคองานวรรณกรรมของ วนทร เลยววารณ

โลกยคหลงสมยใหมขยบตวจากสงคมอตสาหกรรมมาเปนสงคมขอมลขาวสารซงใหความส าคญกบความรและการจดการกบขอมลพเศษ ศลปะแขนงตางๆ ทเคยเนนทกษะฝมอหรอสนทรยภาพเชงประจกษ กผนเปลยนมาเนนเรองความคดหรอสนทรยภาพจากประสบการณภายในเปนหลก พดงายๆ กคอ จากทรรศนะวา ‘ฝมอคอความงาม’ กแทนทดวยคต ‘ความคดคอความงาม’ดงจะเหนไดจากงานทศนศลปประเภท Anti-art ทงหลาย ไมวาจะเปน Conceptual Art, Installation หรอ Happening Art ซงตองการการแสดงออกถงความเขมขนของแนวความคด (Idea) มากกวาตววตถ (Object) ผลงานของ วนทร เลยววารณ กอยในขอบขายระบบคดเชนน งานเขยนของเขาโชวประสทธภาพของการใชความคดสรางสรรคมากกวาจะแสดงชนเชงทางวรรณศลป ความชนชมยนดจากผอานและรางวลตางๆ กลวนมใหแกความสามารถของเขาในดานน อยางนวนยายเรอง ประชาธปไตยบนเสนขนาน (ปพ.ศ. 2537) แมตวบทจะมจดบกพรองและความไมลงตวอยหลายประการ แตดวยความคดรเรมทน าเสนอประวตศาสตรการเมองไทย โดยการแตงเรองครอบลงไปบนหลกฐานบนทกความเปนจรง หรอคลายกบการเขยนการตน ลงบนหนากระดาษต าราประวตศาสตร ท าใหความนาสนใจโดดเดนกวานวนยายเรองอนๆ กระทงไดรบรางวลซไรตไปในปพ.ศ. 2540 ไป

แมวาวนทรจะมใชนกเขยนรนใหมในแงของอาย เขาเกดเมอปพ.ศ. 2499 นบวาไลเลยกนกบกลมนกเขยนหลายคน อาท ชาต กอบจตต (พ.ศ. 2497), จ าลอง ฝงชลจตร (พ.ศ. 2497), วฒน วรรลยางกร (พ.ศ. 2498), ไพฑรย ธญญา (พ.ศ. 2499) ทผานเหตการณ 14 ตลาคม และ 6 ตลาคมมา แตประสบการณและเสนทางชวตของวนทรแตกตางกบกลมนกเขยนเหลานอยมาก เพราะเมอจบการศกษาระดบปรญญาตร วนทรเดนทางไปท างานเปนสถาปนกทสงคโปรนานถง 4 ป ตอดวยการ

86

ยายไปท างานและศกษาตอทนวยอรก กอนทจะหวนกลบมาปกหลกท างานในวงการโฆษณาทกรงเทพฯ ดวยต าแหนงผก ากบศลป ในฐานะนกเขยนและปญญาชน วนทรยอมจะรบรเรองราวทางการเมองและการเคลอนไหวของขบวนการนกศกษาและขบวนการฝายซายไมมากกนอย แตวนทรมไดของแวะหรอเกยวของกบขบวนการโดยตรง จงไมนาจะไดรบอทธพลทางความคดจากกระแสวรรณกรรมเพอชวต ผดกบนกเขยนคนอนๆ ทอยในวยไลเลยกน ดวยเหตนแมจะมเนอหาและประเดนทางสงคมทใกลเคยงกบนกเขยนกลมทเปนผลผลตของกระแสวรรณกรรมเพอชวต แตงานของวนทรมความสดใหม แปรงแปลกไปจากวรรณกรรมเพอชวต โดยเฉพาะกลวธการน าเสนอภายใตชอความเปนวรรณกรรมทดลอง

ปรากฏการณวรรณกรรมทดลองในงานของวนทรจงถอไดวาเปนจดเปลยนส าคญของวงการวรรณกรรมวจารณรวมสมยของไทย หาก ค าพพากษา (พ.ศ. 2525) ของชาต กอบจตต แสดงใหเหนหวเลยวหวตอของการเปลยนผานจาก “วรรณกรรมเพอชวต” มาส “วรรณกรรมสรางสรรค” งานวรรณกรรมทดลองของวนทรในชวงป พ.ศ. 2535 เปนตนมากแสดงใหเหนชยชนะของวรรณกรรมสรางสรรคเหนอวรรณกรรมเพอชวต ดงจะเหนวางานของเขาไดรบรางวลชอการะเกดยอดนยมถงสามครง และไดรบรางวลสรางสรรคซไรตถงสองครงสองครา ไมนบรวมรางวลระดบชาตอนๆ อกหลายรางวล ความส าเรจทง “กลองและเงน” จากวรรณกรรมทดลองของวนทร ไดเปดพนทใหนกเขยนสายพนธใหมเรมปรากฏตวเปนขบวน

รศ. ชศกด ภทรกลวณชย กลาวถงงานเขยนแนวทดลองไววา “งานเขยนแนวทดลองนนไมมสตรส าเรจใด ๆ มาก าหนดกรอบของการน าเสนอ งานแนวนปกตจะยากตอความเขาใจ เพราะคนอานไมมความคนเคยใด ๆ มาชวยในการอานแตในอกดานหนงแลวกงายทจะสรางความพงพอใจใหแกผ อานได ดวยวาคนอานไมมความคาดหมายใด ๆ ลวงหนานนเอง” เขาไดวจารณงานของวนทรในบทความเรอง วนทร เลยววารณ สตรส าเรจ และ/หรอ แนวทดลอง (ตพมพในนตยสารสารคด ฉบบเดอนกนยายน พ.ศ. 2538) เอาไววา “เรองสนทดเหมอนจะเปนเรองสน ‘แนวทดลอง’ เมอมาถงจดนกลบดไมตางไปจาก ‘สตรส าเรจ’ เทาไรนก สวนใหญวนเวยนอยกบกรอบของการน าเสนอเรองราวทจงใจและตงใจอยางมากใหออกมาเปนภาพทขดแยงกนดวยรปแบบการน าเสนอทตองยอมรบวาไมเคยมนกเขยนไทยคนไหนท ามากอน อยางไรกตาม หวใจส าคญของวรรณกรรมแนวทดลองนน หาไดอย ทการน าเสนออนแปลกใหมแตถายเดยว หากอย ทการท าใหผ อานมองโลกและชวตตางไปจากความเคยชนเกาๆ ของพวกเขา”

ความพราเลอนระหวาง ‘เทจ’ กบ ‘จรง’ เปนปญหาทางปรชญาทนบวนกยงจะซบซอนมากขน โดยเฉพาะอยางยงในปจจบน ความกาวหนาทางเทคโนโลยคอมพวเตอรของสงคมหลงสมยใหม นอกเหนอจาก ‘เทจ’ และ ‘จรง’ แลว เรายงมปรากฏการณทเรยกวา ‘เพยงจรง’ (Virtual

87

Reality) เพมขนมาใหปวดหวหนกขนไปอก สวนความพราเลอนระหวาง ‘สตรส าเรจ’ หรอ ‘แนวทดลอง’ ในรวมเรองสนของวนทรนน ดจะเปนปญหาเชงยทธศาสตรทางการตลาดของสงคมบรโภคนยม ทตองสรางความตางใหแกสนคา ซงโดยพนฐานแลวกดจะไมมอะไรแตกตางกน

นอกจากนยงม ค าผกา ทตงค าถามกบค าวา “งานทดลอง” ตองานเขยน ประชาธปไตยบนเสนขนาน นวนยายของวนทร เลยววารณทไดรบรางวลสรางสรรคซไรตในปพ.ศ. 2540 ซงตามท รศ. ชศกด ภทรกลวณชย ไดชไวเรองหวใจส าคญของวรรณกรรมแนวทดลองนนวา หาไดอย ทการน าเสนออนแปลกใหมแตถายเดยว หากอย ทการท าใหผ อานมองโลกและชวตตางไปจากความเคยชนเกาๆ ของพวกเขา โดย ค าผกา ไมเหนวาผเสพวรรณกรรมของงวนทรจะสามารถตนมองโลกตางไปจาก “ความเคยชน” อยางไร เพราะเธอเหนวาเรองราวท านองนในงานวรรณกรรมเรองดงกลาวของวนทรไมตางไปจากทพระสอน ครสอน หรอผหลกผใหญทไหนในสงคมไทยกพร าสอนในท านองเดยวกนน เปนค าพดค าสอนแบบส าเรจรป เปนสงทเรยกกนวา “วาทกรรมกระแสหลก” ทครอบง าและอยกบสงคมไทยมาจนคนชน จนรสกเปนอนหนงอนเดยวกน และไมรสกวามนเปนแค “ชดความเชอ” ทถกสถาปนาใหกลายเปนสจธรรม

4.3.3 ยควกฤตเศรษฐกจโลกาภวฒนตอส านก “ความเปนไทย” (พ.ศ. 2541 - 2548) การเมองการปกครองไทยหลงรฐธรรมนญฉบบ 2540 นนเรมตนดวยการเปนการเมองแหง

ความหวง แตเปนความหวงทมาจากการหกลางหลกการ และตอมากเปนการเมองแหงการแทรกแซง กอนทจะกลายเปนการเมองระหวางอ านาจใหมกบอ านาจเกา เปนการเมองของการสาดโคลนเขาใสกน เปนการเมองแหงการสรางความแตกแยกและชน ามวลชนไปสการปะทะ โดยทงหมดเหลานนด าเนนไปภายใตวกฤตนานปการ ไมวาจะเปน เหตการณรนแรงในสามจงหวดชายแดนภาคใตทปะทขนเปนสงครามกองโจร ภยธรรมชาตจากเชอไวรส H5N1 ซงกลายเปนโรคระบาดไขหวดนก ภยธรรมชาตจากแผนดนไหวกลายเปนคลนยกษถลมเกอบครงหนงของภาคใต

หลงรฐธรรมนญ 2540 ประกาศใช พรรคไทยรกไทยภายใตการน าของทกษณ ชนวตร ชนะการเลอกตงอยางถลมทลาย ทกษณกลายเปนความหวงของผคนในการกอบกสภาพบานเมองจากวกฤตเศรษฐกจ รฐบาลไทยรกไทยคอรฐบาลแรกภายใตรฐธรรมนญใหมทเขยนขนดวยความหวงวาจะไดมาซงรฐบาลทมเสถยรภาพ เพอยตวงวนของการเมองน าเนาซงเตมไปดวยการตอรองผลประโยชนระหวางนกการเมองมงตางๆ และรฐบาลไทยรกไทยกมเสถยรภาพสมความมงหมายผเขยนรฐธรรมนญ หากแตความมเสถยรภาพของรฐบาลกอใหเกดปญหาใหมๆ จ านวนมากทท าให

88

นกวชาการและนกวจารณการเมองตางพากนทมเถยงกนอยางสบสนกอนจะปรากฏค าวา “ทกษโณมกส” หรอ “ระบอบทกษณ” ขนในสงคมไทย

การบรหารประเทศภายใตการน าของรฐบาล ทกษณ ชนวตร มการแทรกแซงสอและองคกรอสระอยางมชนเชง สงนเองทท าใหการปฏรปสอแทบจะกลายเปนสงทไรความหมาย สอมวลชนไทยไดรบการประกนเสรภาพจรงจากรฐธรรมนญ แตหลงจากทไดรบเสรภาพ บรรดาสอตางๆ กถกโยนเขาสสมรภมการคาทเชอดเฉอนกนอยางไรยางอาย พรอมๆ กบความสามารถในการใชสอย บงการ แทรกแซง กระทงการสรางวาระขาวของฝายการเมองทเปนไปอยางซบซอน กลาวอกทางไดวา นอกจากสอจะตองตอกรกบตวเลขบญชก าไรขาดทนทางธรกจแลว ยงตองเผชญกบทมการตลาดหวกะทของฝายการเมอง เสรภาพทไดมาจงเปนแคเพยงอาวธในมอทารกทนอกจากจะเปลาประโยชนแลว ยงถกใชสอยจากผอนโดยงายดาย สอไทยในชวงทศวรรษ 2540 แทบไมสามารถก าหนดวาระขาวไดเอง หากท าไดเพยงแต “เตนไปตามความสนใจของตลาดบรโภค” เราจงไดเหนการแขงกนขนหนาหนงของบรรดาขาวฉาวขาวโฉดของหนงสอพมพทงรายวนและรายสปดาห ซงกลาวไดวาในทศวรรษ 2540 “ตลาดบรโภค” ไดขนมาชน าสอมวลชนโดยสมบรณแบบกคงจะไมผดนก

หลงจากวกฤตเศรษฐกจ ตลอดทศวรรษ 2540 วฒนธรรมหนงสอตองเผชญกบความเปลยนแปลงทถาโถมเขามาอยางรวดเรวและรนแรงยงกวายคสมยใดในหนาประวตศาสตร ผลจาการเจรจาความตกลงทวไปวาดวยการคาและภาษศลกากร (General Agreement on Tariffs and Trade: GATT) รอบอรกวน ซงเปนรอบทแปดและเปนรอบสดทายของ GATT เปนการเจรจาทใหญทสดและยาวนานทสดเทาทเคยมมาในประวตศาสตร การเจรจาด าเนนตอเนองเปนเวลา 8 ป (พ.ศ. 2529-2536) ปดฉากลงพรอมกบรฐมนตรการคากวา 100 ประเทศเขารวมในพธลงนาม ซงน าไปสการสถาปนาสถาบนอนทรงอทธพลและจะเปลยนแปลงโฉมหนาของโลกนามวา WTO หรอ องคการการคาโลก

ขอตกลงทางการคาทสงผลตอวงการหนงสอโดยตรงและเรมปรากฏผลออกมาบางตงแตชวงปลายทศวรรษท 2530 กอนวกฤตเศรษฐกจ และเปนไปอยางเขมขนตงแตตนทศวรรษท 2540 เปนตนมา กคอขอตกลงเกยวกบทรพยสนทางปญญา ซงผลจากการผกพนกบขอตกลงดงกลาวของประเทศไทย ท าใหการพมพวรรณกรรมแปลทกประเภท ตงแตงานสารคด ชวประวต วชาการ ไปจนถงการตนญปน ไมสามารถท าไดอยางอสระตามอ าเภอใจดงทผานมาอกตอไป หากแตถกกฎหมายลขสทธคมครองอยางเขมงวด

โลกหลงสงครามเยนไมอาจมสงใดมาหยดย งทนนยมไดอกตอไป สหภาพโซเวยตลมสลาย จนเปดประเทศ ปรบเปลยนสงคมเดนหนาสสนามการคาตามวาทะ “แมวสอะไรกจบหนได” ของ

89

เตงเสยวผง ตนทศวรรษท 2540 คลอยหลงการปฏรปสอ สงคมไทยกาวเดนเขาสการปฏวตการสอสารเตมตว ผลจากเทคโนโลยการสอสารทพฒนาอยางรวดเรว วงการหนงสอตองเผชญหนากบการเดนทางคนหาดนแดนใหมในโลกดจตอล (Cyberspace)

ถงแมวาระบบเศรษฐกจไทยลมละลายในตนทศวรรษท 2540 แตระบบเศรษฐกจไทยกเรมฟนตวขนมาเรอยๆ อนเนองมาจากการพยายามหาแนวการแกไข ทงในดานการกยมจากกองทนตะวนตก และการแสวงหาวธการแบบไทยๆ ในทนคอการปลกความรกชาตหรอกระแสชาตนยมขนมาในยคนพรอมๆ กบวาทกรรมทวาวกฤตเศรษฐกจครงนเปรยบเสมอนการเสยกรงครงท 3 พรรครฐบาลทไดรบเสยงขางมาก คอ พรรคไทยรกไทย ตลอดจนนโยบายทเนนการพงตนเองเพมขน โดยสนบสนนผลตภณฑชาวบาน การเนนนโยบายประชานยมทเปนรปธรรม เหลานเปนกลยทธในการรวมก าลงจากภายในประเทศ ความพยายามอนวตรตามแนวทางการแกไขแบบไทยทโดดเดนทสดกคอ การหวนสเศรษฐกจของสงคมไทย “เศรษฐกจพอเพยง” ตามแนวทางทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระราชทานในวนท 4 ธนวาคม พ.ศ. 2540 ทเนนใหยอนระลกถงปรชญาพออยพอกนมากกวาการเดนตามรอยเทาของตะวนตก โดยความคดทจะแกวกฤตของนกวชาการตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยงจ าแนกไดเปนสามสวน คอ สวนแรก การมองยอนกลบไปสชมชน สวนทสอง คอ การมงเนนความส าคญของจตวญญาณ และสวนทสาม คอ การปรบโครงสรางของการเมองการปกครองใหเออตอเศรษฐกจพอเพยง นอกจากนยงเสรมไปถงการวพากษระบบการพฒนาแบบทนนยมและกระแสโลกาภวฒนทท าลายเศรษฐกจแบบพอเพยงของประเทศไทยและชกน าการตงเปาหมายไปทความส าเรจทางวตถ พรอมๆกบความตระหนกในความเลวรายของการพฒนาทท าลายระบบการเมอง เศรษฐกจ และสงคม นกวชาการไดชวาสงทเรยกวาความดอยพฒนาเปนสงทเราถกชกน าใหคด “การพฒนาคอการเปลยนวฒนธรรม หรอระบบคดและวถการด ารงชวต” ซงจ าเปนตองถกตรวจสอบมใชเลงแตเปาหมายเฉพาะดาน เชน อตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ (ฉลาดชาย รมตานนท, 2536: 88-95)

ความคดดงกลาวสอดคลองกบขอชแนะทวา สงคมไทยตองหาดลยภาพระหวางคณคาทางสงคม วฒนธรรม การเมอง กบมลคาทางเศรษฐกจใหได หากปฏเสธไมไดวาประเทศไทยเองกจ าเปนตองแขงขนนนกจ าเปนทจะตองมการพฒนาคนใหสามารถคดวเคราะหรเทาทนและมจรยธรรมดวย โดยแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9 (2544-2548) ใหความส าคญตอการพฒนาประชาชนอยางชดเจนเปนครงแรก ความเปลยนแปลงในแผนพฒนาฯ มาจากกระแสความตนตวตอปญหาทผานมา ความเปลยนแปลงนสะทอนจาก “ชดภาษาทางการพฒนา” ทปรากฏในแผนดงกลาว ซงเปนชดภาษา “ทท าใหคาดแนวโนมของการพฒนาไดวาจะมการแสวงหาดลยภาพระหวางพลงทางเศรษฐกจกบพลงทางสงคม วฒนธรรม และการเมองมากขน” (ชยอนนต สมท

90

วณช, 2543: 48, 66-67) และถงแมนกคดทางสงคมจะยงไมสามารถปฏเสธความส าคญของเศรษฐกจ แตกยงเหนวาความส าคญสงสดซงเปนแกนหลกของการพฒนา คอ “การมสงคมทสมานฉนทและเอออาทร” ซงเทากบเนนคณคาภายในของความเปนมนษยตามแบบฉบบไทยแตดงเดมอยนนเอง

การเมองของวาทกรรม “หนงสอด”

ในชวงปลายป พ.ศ. 2539 ถงตนป พ.ศ. 2541 เปนชวงเวลาด าเนนงานของโครงการวจยคดเลอก “หนงสอด 100 เลมทคนไทยควรอาน”25

โดยคณะผวจยซงน าโดยวทยากร เชยงกลทไดรบทนสนบสนนจากส านกงานกองทนสนบสนนการวจย หรอ สกว. ซงหากพจารณาจากระยะเวลาด าเนนงานดงกลาวกนาเชอไดวา “สถานการณวกฤตทางเศรษฐกจและสงคม” หรอ “ปญหาวกฤตสงคมไทย” ทกลาวถงกคอวกฤตเศรษฐกจซงกอตวมาตงแตปพ.ศ. 2539 ผลกระทบจากวกฤต

ภาพ 4.5: ภาพปกสารานกรมแนะน า “หนงสอด 100 เลมทคนไทยควรอาน” ดงกลาวไมไดจ ากดอยเฉพาะดานเศรษฐกจและสงคมเทานน แตรวมถงวฒนธรรม จตส านกและอตลกษณดวย กลาวอยางถงทสด วกฤตทางเศรษฐกจครงนนไดท าใหเกดการปะทขนของอดมการณชาตนยม ภมปญญาทองถนนยม และการโหยหาความเปนไทย กระแสความคดเหลานไดกลายมาเปนวาทกรรมหลกในการตอตานวฒนธรรมตะวนตก ระบบทนนยมและโลกาภวฒน ดงนนจงอาจ

25 ดรายชอ หนงสอด 100 เลมทคนไทยควรอาน ไดท http://th.wikipedia.org/wiki/หนงสอด_100_เลมทคนไทยควรอาน.

91

กลาวไดวาโครงการคดเลอกหนงสอด 100 เลมทคนไทยควรอาน คอผลผลตทางสงคมและวฒนธรรมทเกดจากกระแสชาตนยมในชวงเวลาดงกลาว และดงนนจงไมใชเรองนาแปลกใจอกเชนกนทผลปรากฏวา “หนงสอดทคนไทยควรอาน” กคอหนงสอทแสดงใหเหนถงคณคาของ “ภมปญญาไทย” นนเอง

การวพากษตรวจสอบท าเนยบวรรณกรรมไทยดเดนนบตงแตมการตงวรรณคดสโมสรในสมยรชกาลท 6 (พ.ศ. 2457) ลวนท าหนาทประดษฐ “ความเปนไทย” ภายใตกรอบเรองเลาราชาชาตนยม วรรณกรรมทจะไดรบการยกยองวาเปน “วรรณคดไทย” จะตองเปนตวแทนของภมปญญาและอจฉรยภาพของชนชนน าสยามทสงสมและสบทอดกนมารนตอรน เพอแสดงเอกลกษณและคณคาความเปนไทย เรอยมาจนถงการคดเลอกหนงสอด 100 เลมทคนไทยควรอาน (พ.ศ. 2539-2541) กจะพบวา “ความเปนไทย” ทยนยนความเปนเอกรปและปฏเสธความแตกตางจะไดรบการหยบยกขนมาอางเพอสรางและยนยนความชอบธรรมใหกบท าเนยบฯ โดยเสมอมา ไมวาจะเปนประเดนวาดวยนยามความเปนวรรณกรรม ความเปนนกเขยนประวตวรรณกรรมไทย ตลอดจนคณคาและหนาทของวรรณกรรม อนเปนหวขอทลวนมบทบาทในการก าหนดและสถาปนาท าเนยบวรรณกรรมทงสน

ความกระวนกระวายหวาดระแวงวาภาษาและวรรณกรรมไทยจะ “วบต” และ “เสอมสลาย” เพราะอทธพลจากตางชาต ตางภาษา ตางวฒนธรรมถอเปนอาการอยางหนงทจะพบไดเสมอในการจดท าเนยบวรรณกรรมไทยและการนยามความเปนเลศทางวรรณศลปของวรรณกรรมไทย ทงนเพราะวรรณกรรมไทยผกตวเองเขากบความเปนไทยในลกษณะเอกรปทกดกนและปฏเสธความแตกตาง ซงในแงนท าเนยบวรรณกรรมไทยจงมลกษณะแชแขงและตายตว เพราะมงเนนการสบทอดจารตทสถาปนาไวแลวมากกวานวตกรรมทรงสรรคขนใหม หวาดระแวงและกดกนความแตกตาง และพรอมทจะประฌามความแตกตางไมวาจะเปนในทางภาษา แบบแผนวรรณศลป หรอเนอหาวาเปนสงแปลกปลอมทตองกดกนหรอก าจดออกไป จงไมนาประหลาดใจแตอยางใดทวงวรรณกรรมไทยมกจะใชอปมา “รากแกว” เปนตวเปรยบเมอพดถงมรดกและคลงทางปญญาของวรรณคดไทยในอดต เพอสรางภาพลวงตาวาทกคนไมวาชายหญง เจา ไพร สามญชน ชาวบาน จะตองยดเอา “รากแกว” ทวานเปนรากของพวกเขาดวย ทงๆ ทในความจรง “รากแกว” ทอางๆ กนนคอมรดกทางวรรณคดของชนชนสงเทานน นกเขยนทไมเขยนตามขนบดงวากมกจะถกกลาวหาวา “ไรราก” มรดกและภมปญญาในอดตมใชปญหาในตวมนเองทตองปฏเสธหรอตอตาน แตทเปนปญหาคอการผกขาดใหทกคนตองม “ราก” เดยวรวมกน ถาความเปนไทยมไดมเพยงหนงเดยว แตประกอบขนดวยความหลากหลายทางภาษาและวฒนธรรม มรดกและภมปญญาในอดตกจะตองไมมเพยงหนงแบบรากแกว แตเปนรากเหงา (rhizome) ทแผกระจายครอบคลมไปทว และทกเหงา

92

สามารถแตกหนอออกดอกไดดวยตวมนเอง ในแงนต านานพนบาน นทานทองถน เรองเลาของป ยาตายาย หรอแมแตวรรณกรรมตางชาตกสามารถเปนรากเหงาของวรรณกรรมไทยไดเชนกน

อยางไรกตาม โครงการหนงสอด 100 เลมทคนไทยควรอานนมไดเปนเพยงผลผลตของกระแสชาตนยมในชวงวกฤตเศรษฐกจเทานน วาทกรรม “หนงสอด” เปนผลผลตทางประวตศาสตรทคอยๆ กอตวขนตงแตตนพทธศตวรรษท 25 อนเนองมาจากความเปลยนแปลงทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองของไทย โดยเฉพาะการเขามาของเทคโนโลยการพมพและการเปลยนโครงสรางความสมพนธทางอ านาจหลงการปรากฏตวของมหาอ านาจอาณานคม ซงน าไปสการเกดขนของธรกจการพมพและพนทสาธารณะสมยใหมทชนชนปกครองไทยไมสามารถผกขาดการผลตและบรโภคงานเขยน เชนเดยวกบทไมสามารถควบคมวาทกรรมทางการเมองและวฒนธรรมไดอกตอไป ในสถานการณเชนนเองทท าใหชนชนปกครองไทยพยายามสรางและสถาปนาสทธและอ านาจน าในการผลตงานวรรณกรรมขนใหม ไมวาจะเปนการลงโทษ การใหความอปถมภ มาตรการทางกฎหมาย การวจารณวรรณกรรม และรวมถงการสรางแนวคดและการจดแบงประเภท “วรรณคด” อนเปนทงสาเหตและผลของชดอดมการณทจ าเพาะเจาะจง รวมทงคณคาและบรรทดฐานในการประเมนคาในดานวฒนธรรมและวงวรรณกรรม จนอาจกลาวไดวาเปนหนงในวธการททรงประสทธภาพทสดในการยนยนถงสทธอ านาจและการควบคมของชนชนปกครองและยงมอทธพลสบเนองมาถงนกประวตศาสตรและนกวชาการดานวรรณกรรมไทยในปจจบน วาทกรรม “หนงสอด” เปนผลผลตทางวฒนธรรมทอยบนฐานความคดเกยวกบ “หนงสอด” สองประการ ประการแรก คอ ความเชอในคณคาและศกยภาพของหนงสอดทจะสามารถมอทธพลตอผอานและท าใหผอานได “เรยนรและมความมงคงทางภมปญญาและทางจตวญญาณเพมขน” อนเปนกญแจส าคญทจะน าไปสการแกไขปญหาเศรษฐกจและสงคมของประเทศในขณะนน ประการทสอง คอความเชอทวาคนไทยจ าเปนตองไดรบการชแนะในเรองการอานหนงสอ เพอทจะไดรวาหนงสอเลมไหนควรอาน หรอหนงสอประเภทไหนทเหมาะสมและมคณคา ในขณะเดยวกน ความพยายามชแนะวาหนงสอเลมไหน ประเภทไหนคอหนงสอทควรอานกสะทอนใหเหนถงความวตกกงวลของตวผแนะน าเองตออทธพลหรอการแพรหลายของหนงสออกกลมหนงในสงคมขณะนนดวย ซงในกรณนระบไววาคอ “หนงสอต าราจากตะวนตก” พจารณาจากแงมมน การแนะน าหนงสอดกคอการตอสประชนขนแขงทางการเมองวฒนธรรมในพนทสาธารณะสมยใหม (Public Sphere)26

ทงนมใชเพยงเพอจะก าหนดวาอะไรคอหนงสอด หนงสอทควรอานหรอควรยกยอง

26 พนทสาธารณะ (Public Sphere) เปนแนวคดทน าเสนอโดย เจอรเกน ฮาเบอรมาส (Jurgen Habermas) นกปรชญาและ

นกสงคมศาสตรชาวเยอรมนแหงส านกแฟรงคเฟรต (Frankfurt School) โดยในงานเขยน The Structural Transformation of the Public Sphere (1962) ฮาเบอรมาสใหค าจ ากดความพนทสาธารณะ (ของกระฎมพ) วาคออาณาบรเวณทปจเจกบคคลแตละคน

93

ส าหรบคนอานทวไปหรอเฉพาะกลมเทานน แตยงเพอจะสถาปนาหรอสรางความชอบธรรมใหกบองคความร รสนยม ความเชอ และอดมการณแบบหนงแบบใดโดยผแนะน าอกดวย

ทามกลางกระแสเรยกรองทนบวนจะไดยนหนาหขนทกวนใหยอมรบความหลากหลายทางวฒนธรรม ลด ละ เลก อคตทางเพศและชาตพนธ ควบคกบการวพากษแนวคดเรองความเปนไทยทคบแคบ ตายตว และกดกน เรากลบพบวานยามความเปนวรรณกรรม เกณฑการประเมนคณคาวรรณกรรม รวมทงท าเนยบวรรณกรรมดเดนไทยยงคงองแอบอยกบมโนทศนความเปนไทยแบบเกาอยางเหนยวแนนและไมมททาวาจะเปดรบนยามความเปนไทยทหลากหลายโดยงาย กรณโครงการวจยคดเลอก “หนงสอด 100 เลมทคนไทยควรอาน” เปนกรณทนาศกษาในแงของความพยายามจะเปดกวางรบความหลากหลายแตกลงทายดวยการยดตดอยกบความเปนไทยทคบแคบเชนเดม กลาวคอผจดท าไดแถลงวาหนงในเกณฑการคดเลอกคอ “เปนหนงสอทมเนอหาสาระทแสดงออกถงความรเรมสรางสรรค สะทอนใหเหนความคดอาน ความร ประสบการณ สภาพของสงคม ซงจะชวยใหผ อานมทรรศนะตอชวตและตอโลกกวางขน ไดรบความร ความคดอาน ความบนเทงทางศลปวฒนธรรมทเปนประโยชน ท าใหผ อานฉลาดและมความคดแบบเสร หรอใจกวาง (liberal) มากขน เขาใจชวตและสงคมมากขน มอคตในเรองเผาพนธ เพศ ฯลฯ ลดลง” 27

อานเผนๆ เกณฑคดเลอกทวาดวยเผาพนธและเพศดงกลาวนแสดงถงความใจกวางของผ คดเลอกเปนอยางยง แตเมออานตอๆไป หวหนาคณะผคดเลอกไดแถลงวา “หนงสอวรรณกรรมและความรทสะทอนภมปญญาทองถนกไมไดรวมเขามา เพราะคดวาคงจะยากเกนไปส าหรบผ อานทวไป ซงไมไดมความรภาษาถนใดถนหนง ทตองอาศยการแปล การอธบายความอยมาก แมเราจะ

(private individual) มารวมตวกนเปนสาธารณชน (public) เพอโตแยงดวยเหตผลเชงวพากษวจารณ ในเรองท “เกยวของกบสวนรวม” ซงเปนไปในทางตรงกนขามกบสทธอ านาจสาธรณะของทางการ (public authority - เปนตนวาอ านาจอธปตยแบบสมบรณาญาสทธราชย) ตวแบบดงกลาวนสรางขนจากฐานประสบการณของยโรปคอ องกฤษ ฝรงเศส และเยอรมนในศตวรรษท 18

ฮาเบอรมาสจดวางการเกดขนของพนทสาธารณะแบบกระฎมพไวในชวงรอยตอระหวางพฒนาการของระบบทนนยมกบการเสอมอ านาจทางศาสนา (secularization) (เชน การเกดขบวนการรแจง) ความเปนสาธารณะตามแบบทฮาเบอรมาสเสนอกคอความเปนสาธารณะทสรางขนในอาณาบรเวณของสงคม ซงแยกตวออกจากอ านาจของทางการหรอรฐ บรบทส าคญทกอใหเกดพนทสาธารณะคอการคาทางไกลทเพมปรมาณขน อนสงผลใหเกดการเคลอนยายของสนคาและขาวสาร รวมทงสถาบนทางสงคมแบบใหมๆ เปนตนวา การพมพ สถานทพบปะสงสรรค รานกาแฟ และสมาคมการอานเขยน กเกดขนอยางแพรหลายเชนกนในศตวรรษท 18 ดวยเหตน อาณาบรเวณทางสงคมจงไดกลายมาเปนพนทส าหรบโตแยงดวยเหตผลเชงวพากษวจารณซงบคคลสามารถมารวมตวกนเพออภปรายและแลกเปลยนความคดเหนเกยวกบศลปะและวรรณกรรมไปจนถงเรองราวเกยวกบชวตความเปนอยและทางการเมอง ในไมชาจงเกดความเปนสาธารณะขนและเรมมการใชหนงสอพมพและสอสงพมพทมเนอหาเชงศลธรรมและเชงวพากษวจารณ “เพอสรางการโตเถยงเกยวกบหลกกฎเกณฑควบคมความสมพนธในปรมณฑลของการแลกเปลยนสนคาและแรงงาน ซงจดเปนปรมณฑลสวนตวทจ าเปนแตกมความส าคญในเชงสาธารณะ” ภายในชวขณะเชงประวตศาสตรเชนนเองทพนทสาธารณะในฐานะอาณาบรเวณส าหรบการวพากษวจารณสทธอ านาจของทางการไดถกกอรปขน

27 วทยากร เชยงกล และคณะ, สารานกรมแนะน าหนงสอด 100 เลมทคนไทยควรอาน, กรงเทพฯ: สกว., 2542, หนา 16.

94

รสกวาการคดเลอกเฉพาะหนงสอทเขยนและผลตขนในเมองหลวง หรอเมองใหญๆ อาจไมเปนธรรมและไมครอบคลมอยางกวางขวางเพยงพอ”28 ถอยแถลงทตามมานขดกนกบหลกการทตองการใหผอานลดอคตในเรองเผาพนธ เพราะเพยงเรมตนผคดเลอกดจะมอคตทางเผาพนธเสยแลว จากนยยะของค าชแจงขางตนจะเหนวา “ผอานทวไป” ในสายตาของผคดเลอกนนไมนบรวมคนในทองถนตางๆ เขาไวดวย แตหมายความเฉพาะคนในเมองหลวงและเมองใหญๆ การตงชอวา “หนงสอด 100 เลมทคนไทยควรอาน” จงเปนการผกขาดค าวา “คนไทย” ไวใหเฉพาะคนในเมองหลวงเทานน และยดเยยดใหคนทองถนตองยอมรบเอาความคดวฒนธรรมของคนเหลานมาเปนของพวกเขาดวย อยางนอยทสดถาคณะผจดท าตองการเคารพความหลากหลายแตกตางทางวฒนธรรมดงทประกาศ กนาจะตงชอท าเนยบชดนเสยใหมวา “หนงสอด 100 เลมทคนไทยในเมองหลวงและเมองใหญๆ ควรอาน” ไปเสยเลย

ฝายทตองการใหรกษาสถานภาพของท าเนยบวรรณกรรมทไดสถาปนาขนกชประเดนเรองเอกลกษณและอตลกษณของทองถน มาตภม-ปตภม “ความเปนไทย” ในขณะทฝายทเรยกรองใหทบทวนปรบเปลยนท าเนยบฯ ถกผลกใหเปนพวก “ฝกใฝตะวนตก” “สากลนยม” “เหอบาตามฝรง” หากมองในภาพกวางภายใตบรบทของกระแสตอตานลทธลาอาณานคมเกาและใหมและกระแสโลกาภวฒน กจะพบวาปรากฏการณขางตนนมไดเกดขนเฉพาะกบกรณท าเนยบวรรณกรรมฯ หรอในวงวชาการดานวรรณกรรม และมไดเกดขนเฉพาะแตในประเทศไทย แตเกดขนโดยทวไปในแทบทกวงวชาการไมวาจะเปนประวตศาสตร รฐศาสตร สงคมศาสตร และเกดขนในหลายประเทศและหลายภมภาค ในกรณของประวตศาสตรไทย นกวชาการรนใหมหลายคนไดเคยวเคราะหแจกแจงไวอยางแจมแจงแลววาชนชนน าสยามในสมยรชกาลท 5 ไดฉวยโอกาสใชกระแสตอตานลทธลาอาณานคมตะวนตก สรางภาพรฐสยามเปนลกแกะทถกรงแกกลนแกลงโดยมหาอ านาจชาตตะวนตก ปลกกระแสรกแผนดนถนเกด ปกปองอธปไตยของชาต แตในขณะเดยวกนกท าตวเปนนกลาเมองขนปลายแถวฉวยโอกาสผนวกอาณาจกรนอยใหญไมวาจะเปนลานนา บางสวนของลาว (อสานในปจจบน) บางสวนของรฐปตตาน (สจงหวดภาคใต) เขามาเปนสวนหนงของรฐสยาม29 ทส าคญคอกศลโลบายดงกลาวถกผลตซ าเรอยมาในหนาประวตศาสตรนพนธไทยภายใตกรอบคดเรอง “ราชาชาตนยม” ทโหมโฆษณาการสญเสยดนแดนใหชาตตะวนตกเพอรกษาความเปนชาตเอกราช โดยลมทจะบอกวาดนแดนท “สญเสย” ไปนน แทจรงมใชของรฐสยาม แตเปนดนแดนทรฐสยามทกทกเอาเองวาเปนของตน “ความทรงจ า” ทถก “สราง” ขนมาน เกดขนควบคไปกบความ

28 วทยากร เชยงกล และคณะ, สารานกรมแนะน าหนงสอด 100 เลมทคนไทยควรอาน, กรงเทพฯ: สกว., 2542, หนา 21. 29 Thongchai Winichakul, Siam Mapped : A History of the Geo-Body of a Nation (Honolulu: University of Hawaii

Press, 1994)

95

ทรงจ าทถก “ลบ” ออกไปจากหนาประวตศาสตรหลายเหตการณ ประวตศาสตรชาตนยมแบบของไทยมกหลงตวเองและคดวาตนเองเปนฝายถกเสมอ การยกทพไปตเมองเขมร เมองลาวเปนสงทชอบธรรม เพราะนนเปนการปราบปราม เพอควบคมเมองประเทศราช แตหากเขมรหรอลาวยกทพมาตเรา นนคอความชวราย ความทรยศ และชาตเหลานนจะตองไดรบการลงโทษ

การแถลงเจตนารมณใหท าเนยบหนงสอท าหนาทลดอคตทางเพศและชาตพนธจงเปนเพยงการพดปาวๆ ไปตามกระแส โดยมไดยดไปปฏบตอยางจรงจง เพราะหากผจดท าเชอวาหนงสอเหลานจะชวยใหผอานเขาใจ “ความคดอาน ความร ประสบการณ สภาพของสงคม” ดงทแถลงไว แตหนงสอทคดเลอกลวนเปนการน าเสนอความคดอานและประสบการณของกลมนกเขยนชายทกระจกตวอยในกรงเทพฯ และเปนตวแทนของชนชนสงและชนชนกลางเปนหลก ผอานจะมโอกาสเขาใจความคดความอานและวฒนธรรมของกลมคนทถกมองขามหรอมฐานะเปนชายขอบของสงคมไทยไดอยางไร และทนาวตกพอๆ กนกคอ ไมมเสยงวพากษวจารณในประเดนเรองสดสวนและความหลากหลายทางชาตพนธและทางวฒนธรรมของท าเนยบหนงสอด 100 เลมนเลย ราวกบวาคนจากภาคเหนอ ภาคอสาน ภาคใต หรอกลมชาตพนธตางๆ ในประเทศไทยพลอยเหนดเหนงามกบท าเนยบดงกลาว หรอไมรสกเดอดรอนทไมมงานวรรณกรรมอนเปนตวแทนของพวกเขาอยในท าเนยบฯ กลาวคอ “ความเปนไทย” และ “ความเปนทองถน” แทนทจะเปนตวแทนของพลงแหงการตอตานการคกคามครอบง าของ “ความเปนสากล” มนกลบกลายเปนพลงแหงการกดขและกดกนกลมวฒนธรรมอนๆ ทถกดดกลนและผนวกใหเขาไปอยใตรมฉตรของ “ความเปนไทย” เพราะลกๆ แลวนเปนการตอสขบเคยวกนเชงการเมองวฒนธรรมวาดวยอตลกษณและระบบคณคาทางวฒนธรรม ซงคอการชวงชงการนยามและก าหนดคณคาทางวฒนธรรมทบงแสดงถง “ความเปนไทย” นนเอง

4.3.4 ยคเปลยนผานวงวรรณกรรมไทยหลงรฐประหาร 19 กนยายน พ.ศ. 2549 และยคพนทใหมบนโลกออนไลน (พ.ศ. 2549 - 2554)

ความขดแยงในสงคมการเมองไทยในปจจบน (พ.ศ. 2554) แตกตางไปจากความขดแยงในป พ.ศ. 2519 ซงเปนความขดแยงระหวางฝายซายกบฝายขวา แตความขดแยงในสงคมไทยปจจบนเปนความขดแยงระหวางฝายขวากบฝายขวา กลาวคอ เปนความขดแยงระหวางฝายอนรกษนยมทนยมกษตรย กบฝายอนรกษนยมทนยมโลกาภวฒน ซงสะทอนใหเหนถงความลกลนของแนวคดแบบไทยๆ ภายใตกรอบคดเสรนยม-อนรกษนยม ความขดแยงในสงคมไทยปจจบนเปนการเหนไมตรงกนเกยวกบสงทเรยกวา “ประชาธปไตย” ทงสองฝายตางกพยายามอยางหนกทจะปรบเปลยน

96

การรบรเกยวกบประชาธปไตยในสงคมไทยใหเปนไปในทศทางเดยวกนกบประสบการณการรบรทางการเมองของตน ตวอยางเชน พนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย30 เสนอขอถกเถยงในป พ.ศ. 2549 วารฐบาลทกษณจ าเปนตองถกขบไลเพราะมการกระท าทเรยกวา “ทจรตเชงนโยบาย” และละเมดอ านาจของตวเอง ซงทงสองกรณเปนภยคกคามตอพฒนาการของระบอบประชาธปไตยไทยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข และในป พ.ศ. 2551 เสนอขอถกเถยงวารฐบาลของนายสมคร และนายสมชาย วงศสวสด เปนรฐบาลตวแทนของ “ระบอบทกษณ” ฉะนน จงไมมความชอบธรรมในการปกครองประเทศ สวนดานของ พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร กเสนอขอถกเถยงวารฐบาลของตนได รบฉนทานมตจากประชาชนสวนใหญของประเทศ ดงนนจงมความชอบธรรมในการปกครอง ยงไปกวานน รฐบาลของตนยงมวธการเขาสอ านาจอยางถกตองและชอบธรรมตามครรลองของระบอบประชาธปไตย พนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตยจงไมสามารถใชก าลงเขาบบบงคบใหรฐบาลลาออกดวยชองทางทไมเปนประชาธปไตย รฐประหารเมอวนท 19 กนยายน พ.ศ. 2549 ทลมลางรฐบาลพรรคไทยรกไทยซงมาจากการเลอกตงของประชาชนสวนใหญทวประเทศจงเปนสงทยอมรบไมไดในการรบรของกลมคนทสนบสนน พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร อยางกลม นปช. (แนวรวมประชาธปไตยตอตานเผดจการแหงชาต)31

เหนไดวารากฐานความขดแยงระหวางกลมทสนบสนนและกลมทตอตาน พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร อยทประเดนเรองความชอบธรรมทางการเมอง (Political Legitimacy) แตทงสองฝายเหนไมตรงกนในรายละเอยดขององคประกอบวาอะไรคอความชอบธรรมทางการเมอง ฝายทกษณมองวาความชอบธรรมเปนเรองของจ านวนคะแนนเสยงทไดรบจากประชาชนในการเลอกตง ฝายทตอตานทกษณเหนวาความชอบธรรมทางการเมองมมากกวาเรองของจ านวนคะแนนเสยงทไดรบจากการเลอกตง แตตองรวมถงเรองของศลธรรมและจรยธรรมของผปกครองดวย การเหนไม

30 พนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย (องกฤษ: People’s Alliance for Democracy, PAD) หรอเรยกวา กลมพนธมตรก

ชาต หรอ กลมคนเสอเหลอง เปนกลมการเคลอนไหวทางการเมองในประเทศไทยทมบทบาทส าคญในชวง พ.ศ. 2548-2552 โดยเปนการรวมตวจากหลายองคกรทวประเทศ และไดรบการสนบสนนจากหลายฝาย ภายใตจดประสงคในการขบ พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตรออกจากต าแหนงนายกรฐมนตร กลมพนธมตรฯมแกนน าคนส าคญ ไดแก สนธ ลมทองกล และพลตรจ าลอง ศรเมอง จนกระทงลงเอยดวยเหตการณรฐประหาร สงผลใหฝายทหาร คณะปฏรปการปกครองในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข (คปค.) น าโดยพลเอกสนธ บญยรตกลน กาวขนสอ านาจ และเขามามบทบาททางการเมอง สงผลใหไทยอยภายใตการปกครองของรฐบาลทหาร ซงมพลเอกสรยทธ จลานนทเปนนายกรฐมนตร ระหวาง พ.ศ. 2549-2550

31 แนวรวมประชาธปไตยตอตานเผดจการแหงชาต (ตวยอ: นปช.; องกฤษ: National United Front of Democracy

Against Dictatorship; UDD) หรอ กลมคนเสอแดง มชอเดมวา แนวรวมประชาธปไตยขบไลเผดจการ (ตวยอ: นปก.; องกฤษ: Democratic Alliance Against Dictatorship: DAAD) เปนกลมการเคลอนไหวทางการเมองซงเกยวของกบอดตนายกรฐมนตรทกษณ ชนวตร[3] เยเคลอนไหวตอตานการรฐประหาร พ.ศ. 2549 กอตงเมอ พ.ศ. 2550 มจดประสงคเดมเพอขบไล พล.อ. สรยทธ จลานนท ออกจากต าแหนงนายกรฐมนตร และคณะมนตรความมนคงแหงชาตภายหลงจากการรฐประหาร

97

ตรงกนในประเดนความชอบธรรมทางการเมอง น าไปสการเหนไมตรงกนเกยวกบสงทเรยกวาประชาธปไตยดวย แตมไดหมายความวาเปนเพยงแคการเหนไมตรงกนเรองนยามหรอความหมายของประชาธปไตย แตเปนการเหนไมตรงกนเรองระบบการแบงแยกการรบรทแตละฝายมตอสงทเรยกวาประชาธปไตยมากกวา นนคอ นยามหรอความหมายเปนเพยงรปธรรมหนงของระบบการแบงแยกการรบร การอางถงความชอบธรรมทางการเมองของทกษณผานจ านวนคะแนนเสยงทไดรบจากการเลอกตง เปนความพยายามทจะสรางการจดแบงการรบรชดใหมใหเกดขนในหมประชาชนชาวไทยวา ทสดแลวประชาธปไตยเปนเรองของจ านวนคะแนนเสยงทไดรบจากการเลอกตง ผทไดรบคะแนนเสยงมากทสดมสทธอนชอบธรรมทจะปกครองโดยไมตองค านงถงเสยงสวนนอย ส าหรบพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตยไมสามารถตอสกบทกษณไดบนกตกาของจ านวนคะแนนเสยงท าใหตองหนไปหาระบบการแบงแยกการรบรชดใหม ไดแกเรองของศลธรรมและจรยธรรมของนกการเมอง วธหนงทจะตอสกบทกษณไดกคอการสรางภาพลบใหกบนกการเมองวาเปน “นกเลอกตง” ทพรอมจะท าทกอยางเพอใหไดมาซงคะแนนเสยงจากประชาชน โดยเฉพาะอยางยงการทมเงนซอเสยง และสรางภาพผมสทธลงคะแนนเสยงเลอกตงในตางจงหวดวาเปนพวก “รากหญา” ทโงเขลาเบาปญญาและตกเปนเหยอของนโยบายประชานยมของรฐบาลพรรคไทยรกไทยอยางเซองๆ

ในความพยายามทจะขบไลอดตนายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร และรฐบาลตวแทนของทกษณ พนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตยถกบงคบใหตองสรางระบบการแบงแยกการรบรชดใหมเกยวกบสงทเรยกวาการเมองแบบประชาธปไตย ถงแมวาพนธมตรฯ จะพยายามจดแบงการรบรของคนไทยเกยวกบประชาธปไตยและการเมองใหม เพอน าไปสการสรางตวแสดงทางการเมองแบใหมและกระบวนการสรางตวตนทางการเมองชดใหม แตการเมองในแบบพนธมตรฯ ไมไดน าไปสสถานการณทท าใหเกดความเสมอภาคมากขน หรอกระทงการเมองของประชาธปไตยแบบทมทวางใหกบการไมเหนดวยหรอเหนไมตรงกนเพมมากขน ตรงกนขาม การเมองในแบบของพนธมตรฯ มลกษณะของการเมองแบบชนชนน าทตองการสรางความเหนพองตองกนใหเกดขน นอกจากนยงเปนการเมองทคดอยในกรอบของคารล ชมตท32

การเมองแบบพนธมตรฯ จงเปนการเมองของการเปนปฏปกษท าลายลาง (Antagonism) มากกวาการเมองแบบตอสแขงขนภายใตกตกาทยอมรบรวมกน (Agonism) การเมองแบบปฏปกษท าลายลางของพนธมตรฯมงเนนการสรางความเหนพองตองกนดวยการท าใหทรรศนะของตนกลายเปนทรรศนะหลกของสงคม สวน

32 Carl Schmitt, The Concept of the Political, trans. by George Schwab. (Chicago: The University of Chicago Press,

1996). อางถงใน ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. อาน “พนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย” ผานแวนการเมองของสนทรยศาสตร. หนา 173. วารสารอาน ปท 1 ฉบบท 3 (ต.ค.- ธ.ค. 2551).

98

การเมองแบบการแขงขนบนกตกาทยอมรบรวมกนจะใหความส าคญกบความขดแยงและการไมเหนดวยหรอเหนไมตรงกน การเมองแบบพนธมตรฯ จงเปนการเมองแบบปดทมงเนนการตอกย ามากกวาการตงค าถามกบระบบการแบงแยกการรบรทด ารงอยในสงคมไทย การเมองแบบนวางอยบนฐานของการจดระเบยบสงคม จงไมมทวางใหกบการไมเหนดวยหรอการเหนไมตรงกน เปนการปดกนความแตกตางหลากหลายซงเปนสาระส าคญของความเปนการเมองและของประชาธปไตยไวดวย การลดทอนการเมองแบบประชาธปไตยลงเปนเพยงเรองของการตอตานทกษณและรฐบาลตวแทนของทกษณเทานน พนธมตรฯไมเคยเชอมนในอ านาจของประชาชน ดงเหนไดจากการรณรงคเคลอนไหวตงแตตนป พ.ศ. 2549 ทเรยกรองพลงนอกระบบประชาธปไตยใหเขามาแกปญหาความขดแยงทางการเมอง ไมวาจะเปนการขอพระราชทานนายกรฐมนตรโดยอางมาตรา 7 แหงรฐธรรมนญฉบบป พ.ศ. 2540 หรอการเรยกรองใหทหารยดอ านาจในการเคลอนไหวรอบทสอง

ภาพ 4.6: พลเอกสนธ บณยะรตกลน ผบ.ทบ.หวหนาคณะรฐประหาร ครงท 18 ของประเทศไทย (วนท 20 กนยายน 2549 เวลา 9.16 น. ของประเทศไทย) ไดปรากฏตว ตอสาธารณชนเปนครงแรก โดยไดออกแถลงการณเกยวกบการกอรฐประหารทางโทรทศนโดยม พลเอกเรองโรจน มหาศรานนท ผบ.สส.พล.ร.อ. สถรพนธ เกยานนท ผบ.ทร. พล.อ.อ. ชลต พกผาสขผบ.ทอ.และพลต ารวจเอกโกวท วฒนะ ผบ.ตช.เขารวม โดยใชชอวา“คณะปฏรปการปกครองในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยเปนประมข” (คปค.)

ทรรศนะของพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตยตอสงทเรยกวา “ประชาชน” กคบแคบ

มาก เฉพาะคนทใสเสอสเหลองหรอเขารวมการชมนมกบตนเทานนจงจะถอวาเปนประชาชน นอกนนไมถอวาเปนประชาชน ไมวาจะเปนกลมคนเสอแดงหรอมวลชนในชนบท “ภาคประชาชน” ในแบบพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย คอกลมคนทมองวาตวเองมความเหนอกวา สงสงกวาในดานความคดทางการเมอง และเปนประชาธปไตยมากกวาบรรดาผมสทธ

99

ออกเสยงเลอกตงในชนบท ทแมจะมจ านวนมากกวา แตกลบมลกษณะเฉอยชาทางการเมองและโงเขลาเบาปญญา พรอมใหนกการเมองหลอกลวงไดตลอดเวลา ภาคประชาชนทวานประกอบไปดวยกลมคน องคกรทเรยกรวมๆ วา “ประชาสงคม” นกวชาการ ขาราชการ ทหาร ชนชนกลางในเมองและชนชนสง รวมตลอดถงกลมนยมกษตรยยคใหมทมสวนผสมของนกชาตนยม จนกลายเปนอดมการณทางการเมองชดใหมทเรยกวา “ราชาชาตนยม”

อกประเดนทนาสนใจ คอ ในวนท 28 กมภาพนธ พ.ศ. 2551 พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร พดถงบคคลส าคญกลมหนงในรายการ “สถานสนามเปา” วาเปนกลมคนทสามารถสงนายกรฐมนตรได เปน “บคคลซงดเหมอนมบารมนอกรฐธรรมนญ” ทตองการเขามาแทรกแซงการเมอง จนถกวพากษวจารณอยางมากจากสงคม และเมอครงทกลม นปช. จดชมนมครงใหญในเดอนเมษายน พ.ศ. 2552 พ.ต.ท.ทกษณ จงไดโทรศพททางไกลเขามาพดคยกบกลมคนเสอแดงทชมนมอยบรเวณหนาท าเนยบรฐบาล พรอมระบวา “บคคลซงดเหมอนมบารมนอกรฐธรรมนญ” ทเขาหมายถง คอ พล.อ.เปรม ตณสลานนท ประธานองคมนตรและรฐบรษ ความจรงบทบาททางการเมองของ พล.อ.เปรม กปรากฏใหเหนในหลายรปแบบ เชน เมอตอนทคณะรฐประหาร 19 กนยายน พ.ศ. 2549 แตงตง พล.อ.สรยทธ จลานนท องคมนตรเปนนายกรฐมนตรนน พล.อ.เปรมกออกมาสนบสนน พล.อ.สรยทธ อยางเปดเผย โดยยกยอง พล.อ.สรยทธวามความสามารถทดเทยมกบนายพลเชอรชลขององกฤษ หรอกอนรฐประหาร 19 กนยายน พ.ศ. 2549 พล.อ.เปรมกออกเดนสายปราศยตามหนวยงานทหารตางๆ พรอมแตงชดทหารเตมยศเพอรณรงคใหกองทพหนมารบใชพระมหากษตรย

ภาพ 4.7: ภาพจากหนงสอพมพเกาทแสดงถงความสมพนธอนใกลชด ระหวาง พ ล.อ.เปรม ตณสลานนท กบ สถาบนพระมหากษตรย

100

ไมใชรบใชรฐบาลทกษณ อยางไรกตาม เนอหาสาระของค าปราศยยงเปนปญหานอยกวาฐานะของผพด เนองจาก พล.อ.เปรมเปนประธานองคมนตร และถกมองวาการกระท าดงกลาวไมใชกจขององคมนตร และสมเสยงทจะถกมองวาเขาไปแทรกแซงกจการทางการเมอง แมแตนายสรยะใส กตะศลา หนงในผน าคนส าคญของกลมพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตยกใหสมภาษณอยางเปดเผยถงบทบาททางการเมองของ พล.อ.เปรม ตณสลานนท และความเกยวของของทานกบรฐประหารเมอวนท 19 กนยายน พ.ศ. 2549 วา:

พลเอกเปรมเปนสญลกษณของระบอบอ ามาตยาธปไตย...เปนสญลกษณของ ฝายอ านาจนยมหรอระบอบอ ามาตยาธปไตยทยงมพนททแนนอนในสงคม การเมองไทย วนนกเหนโดยพฤตนยอยางชดเจนวาพลเอกเปรมใชอ านาจนนผาน คปค.33 ทาน นงบญชาการอย ทบานสเสาฯ และไมมใครคดวาทานจะกลาท าหรอ ไมมใครคด ตอนทนงรางรฐธรรมนญป 2540 วาการรฐประหารครงน องคมนตร จะมสวนเกยวของหรอเปดเผยขนาดน 34

แนนอนวาทกษณมไดเปนผทเชอมนในหลกการประชาธปไตย ดงจะเหนไดจากการบรหารประเทศของเขาในชวง 5 ปทอยในอ านาจ (พ.ศ. 2544-2549) แตอยางไรกตาม เนองจากทกษณเปนนกการเมองของประเทศไทยทไดรบความนยมอยางกวางขวางในหมประชาชนในชนบท และเปนประชาชนกลมเดยวกนกบทเปนฐานฐานความชอบธรรมของสถาบนกษตรย นอกจากน นโยบายประชานยมของทกษณทมเปาหมายหลกอยทคนกลมน ยงท าใหหลกเลยงไมไดทจะถกมองวาก าลงแขงพระบารมกบสถาบนพระมหากษตรยทมโครงการพระราชด ารในพระราชาและพระราชนปถมภ เมอโลกเปลยนฐานความชอบธรรมของสถาบนกษตรย สถาบนกจ าเปนตองปรบเปลยนจากเดมทอางหลกเทวสทธ (divine rights) สการอางถงความเปนตวแทนประชาชนในระบอบประชาธปไตย กลาวคอ พระมหากษตรยไทยถอเปนศนยรวมจตใจของคนไทยทงประเทศ

33 “คณะปฏรปการปกครองในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยเปนประมข” (คปค.) เปนชอทคณะรฐประหาร

19 กนยายน พ.ศ. 2549 เรยกตวเอง หลงจากจดตงรฐบาลโดยม พล.อ.สรยทธ จลานนท เปนนายกรฐมนตร คณะรฐประหารกผนตวเองไปเปน “คณะมนตรความมนคงแหงชาต” (คมช.)

34 ภญโญ ไตรสรยธรรมา, “coffe with open: หลกฉากพนธมตรฯ หลงวนรฐประหาร และหลงรฐบาลสรยทธกบสรยะใส

กตะศลา”, จาก http://www.onopen.com

101

ในสงคมการเมองไทย “เครอขายพระมหากษตรย” ใหน าหนกกบพระมหากษตรยในฐานะตวบคคลมากกวาในฐานะทเปนสถาบน ท งนกเพราะวาการครองราชยทยาวนานของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวองคปจจบน นอกจากท าใหสถาบนกษตรยในสงคมไทยหยงรากลกแลว ยงมการพฒนาปรบเปลยนไปมาก ในฐานะสถาบน สถาบนกษตรยไทยมบคลากรและงบประมาณจ านวนมาก มองคมนตรทมอทธพลมากเปนทปรกษา มส านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยทใหญโตคอยดแลผลประโยชนและกจการตางๆ รวมตลอดถงโครงการพระราชด ารและองคการตางๆ ในราชปภมภอกมากมาย ยงไปกวานน สถาบนกษตรยไทยยงไดรบการรบรองในกฎหมายรฐธรรมนญ และในสงคมไทยในรปของจารตปฏบต พธกรรมและพธการตางๆ ในสงคมมากมายเกนกวาทใครจะสามารถลมลางลงไดงายๆ อยางทหวาดวตกกนในหมเครอขายพระมหากษตรย การหยงรากลกและมนคงของสถาบนกษตรยไทยดวยอจฉรยภาพของพระมหากษตรยองคปจจบน ท าใหการแยกระหวางสถาบนกษตรยในฐานะทเปนสถาบนและในฐานะตวบคคลกระท าไดยากล าบากขน นนคอ ภายใตการปกครองของพระมหากษตรยองคปจจบน ตวพระมหากษตรยกบสถาบนพระมหากษตรยกลายเปนสงเดยวกน หากเราพจารณาสถาบนกษตรยไทยในฐานะทเปนสถาบนแลว ความหวาดวตกเรองปญหาการสบราชสมบต หรอความหวาดวตกจากการทาทายตางๆ ทมตอสถาบนพระมหากษตรยกจะผอนคลายลง ฉะนน ความพยายามตางๆ ทจะปองกน ปกปองสถาบนกษตรยจากความทาทายตางๆ ทคาดวาจะเกดขน จงเปนการตนตระหนกทเกนกวาเหต และมผลใหการปฏรปการเมองตางๆ ทผานมาตองหยดชะงกลงอยางนาเสยดาย ตวอยางรปธรรมหนงของความหยดชะงกของการปฏรปทางการเมองในสงคมไทยปจจบน ไดแกการหนไปใชขอกลาวหาในเรองหมนพระบรมเดชานภาพเปนเครองมอหลกในการตอสและท าลายศตรทางการเมองของแตละฝายในความขดแยง ท าใหบรรยากาศการเมองโดยรวมมลกษณะของการปดกน และ ไมเออใหเกดการพฒนาของระบอบประชาธปไตยในสงคมไทย35 เปนการเมองแบบประชาธปไตยมแนวโนมทจะกดทบความแตกตางหลากหลายไวภายใตมโนทศนเรองความเปนเอกภาพ การเหนพองตองกนเสยถายเดยว

35 นบตงแตป พ.ศ. 2548 เปนตนมา มผถกฟองรองและลงโทษดวยขอหาหมนพระบรมเดชานภาพ (ประมวลกฎหมาย

อาญา มาตรา 112) เพมมากขนอยางนาสงเกต ตงแตนกการเมอง นกวชาการ นกกจกรรม โดยนกเขยนชาวออสเตรเลย ผดแลและผใชเวบไซต รวมตลอดถงคณะกรรมการสโสรผสอขาวตางประเทศในประเทศไทยกถกฟองรองดวยขอหานทงชด ซงนบตงแตเดอนมนาคม พ.ศ. 2548 กระทรวงเทคโนโลยขาวสารและการสอสาร (ICT) ปดเวบไซตดวยขอหาหมนพระบรมเดชานภาพไปแลวถง 8,300 แหง แนวรบในสงครามขอมลขาวสารนปรากฏชดในโลกอนเตอรเนต ดรายละเอยดเพมเตมใน “FCCT board faces police probe over lese majeste,” The Nation Online 2 July 2009; “Thailand’s lese majeste law: Treason in cyberspace,” The Economist 2 July 2009 และ http://lmwatch.blogspot.com

102

คณะนกเขยนแสงส านกเรยกรองแกไขประมวลกฎหมายอาญามาตรา 112 สภาพทางสงคมการเมองทผานมาหลงรฐประหาร พ.ศ. 2549 จนถงปจจบน ลวนขบเคลอน

ไปในทศทางทยงสรางหรอเสรมใหเกดรอยราวลกระหวางผคนในสงคมและบดบงปญหาทแทจรงอนรายลอมรอบตวกฎหมายหมนพระบรมเดชานภาพเอง จงไมแปลกทรายงานงบประมาณแผนดนปลาสด (ซงบงคบใชเดอนตลาคม พ.ศ. 2553) มการทมเงนงบประมาณจ านวนถง 242,998,800 บาท หรอคดเปน 12 เปอรเซนตของงบประมาณทงหมดใหแกหนวยงานภาครฐเพอสรางคานยมในการ “ปกปองสถาบนพระมหากษตรย” และไมนาแปลกทจะเหนการโหมกระหน าผลตซ าวาทกรรม “ไมรกเจา ไมใชคนไทย” ทผลกไสใหคนทคดตางไปอยข วตรงขาม ตลอดจนการเกดขนของกลม “ลาแมมด” ตามโลกออนไลนซงไดรบการสนบสนนจากหนวยงานรฐอยางเปนทางการและไมเปนทางการ และยงไมแปลกทจะเหนรฐบาลทมาจากรฐประหารและมาจากการเลอกตงในปจจบนพากนท าแตมแสดงความจงรกภกดผานการใชกฎหมายหมนฯ จบกมลงโทษอยางเมามน

ขอมลเชงสถตจากส านกงานศาลยตธรรมเปดเผยใหเหนความรนแรงจากกฎหมายหมนฯ ทเขาสชนศาลมากขนเปนประวตการณ หลงจากมกระแส “เราจะสเพอในหลวง” ในป พ.ศ. 2548 และตามมาดวยการรฐประหาร 19 กนยายน พ.ศ. 2549 มคดหมนพระบรมเดชานภาพทเขาสศาลชนตนปละไมถง 5 คด แตกอนเกดรฐประหารในป 2549 ไมนาน จ านวนคดหมนฯ นบตามจ านวนกระทงความผดคอยๆ ไตระดบเพมสงขนจาก 33 คดในป พ.ศ. 2548 มาส 478 คดในป พ.ศ. 2553 ยงไมนบรวมผทถกกลาวหาและตกเปนจ าเลยทางสงคมกอนถกศาลพพากษา สงเหลานท าใหสงคมไทยตกอยในความหวาดกลวตอการแสดงความคดเหนเรองสถาบนพระมหากษตรยในทสาธารณะ ทงทเปนสทธ เสรภาพโดยชอบของประชาชนผเปนเจาของอ านาจอธปไตย ทจะแสดงความเหนในเรองการจดวางต าแหนงแหงทบทบาท และสถานะของสถาบนกษตรยใหเปนไปตามครรลองของระบอบประชาธปไตย

ปรากฏการณในแวดวงวรรณกรรมทนาสนใจเกดขนในเดอนกรกฎาคม ป พ.ศ. 2554 เมอนกเขยนไทยทวประเทศจ านวน 365 คน ไดลงนามแสดงความเหนรวมกนวาประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 หรอ “กฎหมายหมนพระบรมเดชานภาพ”36 สมควรไดรบการทบทวนแกไขให

36 ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 หรอทเรยกกนวา “กฎหมายหมนพระบรมเดชานภาพ” ระบวา “ผใดหมนประมาท

ดหมน หรอแสดงความอาฆาตมาดราย (1) พระมหากษตรย (2) พระราชน (3) รชทายาท หรอ (4) ผส าเรจราชการแทนพระองค ตองระวางโทษจ าคกตงแตสามปถงสบหาป” โดยถอเปนความผดเกยวดวยความมนคงแหงราชอาณาจกร ซงเหตผลทประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 ถกคดคานและถกเรยกรองใหแกไขหรอยกเลกนนเนองมาจาก

103

สอดคลองกบสทธมนษยชนขนพนฐานวาดวยเสรภาพในการแสดงความคดเหนของประชาชนภายใตระบอบปกครองประชาธปไตย และเพอปองกนมใหสถาบนกษตรยถกน ามาใชเปนเครองมอทางการเมอง อนเปนปจจยส าคญหนงทกอใหเกดความขดแยง ความเหลอมล า และความรนแรงในสงคมไทยอยางไมอาจปฏเสธได นอกจากเสยงเรยกรองของนกเขยนตางแขนงเกอบสรอยคนทวประเทศ ยงมประชาชนอกหลายกลมหลายฝาย รวมถงอดตนายกรฐมนตร นกวชาการ และปญญาชนผมอทธพลทางความคดและเปนทนบถอของสงคมในระดบกวาง กระทงกลมคนทมอดมการณและบทบาททางการเมอง แตกตางกนโดยสนเชง ออกมาแสดงความเหนพองในเวทสาธารณะ วาการบงคบใชประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 มปญหา และจ าเปนตองไดรบการปฏรปแกไขโดยเรงดวน เพอผลกดนใหสงคมไทยกาวไปสความเปนอารยะ มความเปนธรรม ความเมตตา ความสงบ และความเจรญภายใตระบอบประชาธปไตยอยางแทจรง

อยางไรกตาม สถานการณในสงคมไทยกบการบงคบใชประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 ยงมไดเปลยนแปรไปในทางทดขน ตรงกนขาม การใชกฎหมายดงกลาวเพอกลนแกลง ใสราย ขมข คกคาม และคมขงประชาชน ดวยการตดสนทไมเปนธรรมและอตราโทษรนแรงเกนกวาเหต กลบ ด าเนนมาอยางตอเนองและบอยครงขนอยางนาวตกคดหมนพระบรมเดชานภาพหลายคด ในปจจบน (พ.ศ. 2554) ไดกลายเปนประเดนทางสงคมทมการพดถงอยางกวางขวาง การพพากษา

1.การตความ ค าวา “ดหมน” เปนค าทไมมนยามชดเจนในกฎหมาย จงขดตอหลกการพนฐานของกฎหมายทมโทษอาญาท

ควรจะตความใหแคบ สงผลใหกฎหมายมาตรานไมมความชดเจนแนนอน ประชาชนไมสามารถทราบไดเลยวา การกระท าใดของตนทท าไปแลวจะเปนความผดบาง

2. อตราโทษของประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 จ าคกขนต า 3-15 ป ซงไมสอดคลองกบหลกความพอสมควรแกเหตในระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยทสทธและเสรภาพของบคคลมความส าคญ

3. ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112ไมมขอยกเวนความผด กลาวคอ ผทแมแสดงความคดเหนหรอวพากษวจารณบคคลโดยสจรตใจ ไมสามารถอางเหตใดๆ เพอไมตองรบผดได อกทงไมเปดโอกาสใหผกลาววพากษวจารณพสจนวาสงทตนกลาวนนเปนความจรงและเปนประโยชนตอสวนรวมเพอขอใหยกเวนโทษ

4. กฎหมายดงกลาวเปดชองใหใครกไดกลาวหาใครกไดวา “หมนพระบรมเดชานภาพ” ตางจากกฎหมายหมนประมาททวไปทเฉพาะผเสยหายเทานนทจะด าเนนการฟองรองได จงกลายเปนเครองมอทางการเมองทใชกลนแกลงกนไดงาย

5. แนวทางการบงคบใชกฎหมายไมเปนมาตรฐานและไมมความชดเจน ไมวาจะเปนการพจารณาออกหมายจบแทนหมายเรยก การหามประกนตว ซงเปนไปตามแรงกดดนทางสงคม ท าใหสงผลกระทบตอสทธของผตองหาทตองไดรบการสนนษฐานไวกอนวาเปนผบรสทธ

6. กระบวนการพจารณาคดทางกฎหมายมกเปนไปโดยลบและรวบรดขดตอหลกกระบวนการพจารณาคดทเปนธรรม โดยคดดงกลาวถกมองวาสงกระทบตอความมนคงของชาต อกทงสอมวลชนไมสามารถน าเสนอเนอหาของขอความทถกกลาวหาโดยละเอยดได จงปดโอกาสทใหสงคมมสวนรวมในการวนจฉย

ขอมลเพมเตม : http://th.wikipedia.org/wiki/ความผดตอองคพระมหากษตรยไทย , ถาม-ตอบวาดวยประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 : http://article112.blogspot.com/2011/03/112_30.html

104

ตดสนผตองหาถกตงค าถามทงโดยประชาชนไทยและโดยสายตาประชาคมโลก สรางความสนคลอนใหกบความนาเชอถอของกระบวนการยตธรรมไทยและความเคารพในสทธเสรภาพขนพนฐานของมนษยในสงคมไทยอยางรนแรงยงขนเรอยๆ

นอกจากนน ยงมสอไรจรรยาบรรณและผไมหวงดตออนาคตของชาตจ านวนหนง พยายามบดเบอน ใสราย และโจมตการเรยกรองใหมการแกไขประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 วาเปนพฤตกรรม “ลมสถาบน” “ลมเจา” “ไมรกชาต” กระทงกลาวหาวาการรณรงคแกไขนบเปนการละเมดกฎหมายมาตรา 112 เสยเอง ท าใหเกดความเขาใจผด ความสบสน และความขดแยงเพมขนในสงคม

ในสถานการณทมการบงคบใชประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 อยางหนกหนวงบอยครงขนทกวน มผตองโทษทถกจองจ าเปนเวลานานเทยบเทาการกออาชญากรรมรายแรงเพยงเพราะแสดงความคดเหน และมกระบวนการใสรายปายส ขมเหงรงแกประชาชนผตองการเหนประเทศชาตเปนประชาธปไตยทแทจรง

โดยคณะนกเขยนแสงส านก37ไดสงจดหมายเปดผนกถงเพอนนกเขยนและประชาชนชาว

ภาพ 4.8: ในวนท 19 พฤษภาคม พ. ศ. 2554 คณะนกเขยนแสงส านกแถลงขาวเรองจดหมายเปดผนก ถงเพอนนกเขยน วาดวยประมวลกฎหมายอาญามาตรา 112

37 คณะนกเขยนแสงส านก เปนการรวมตวกนของ ปราบดา หยน, วาด รว, วรพจน พนธพงศ, ซะการยยา อมตยา, กตตพล

สรคคานนท, ดวงฤทย เอสะนาชาตง, ธต มแตม, อทศ เหมะมล, อตภพ ภทรเดชไพศาล, บนหลา สนกาลาคร, ศภชย เกศการณกล, สจตต วงษเทศ และ เรองรอง รงรศม เพอเรยกรองและผลกดนใหมการแกไขกฎหมายอาญามาตรา 112 และยตการใชขอกลาวหาหมนพระบรมเดชานภาพปดกนการแสดงออกและแสดงความคดเหนทางการเมอง

105

ไทยทวประเทศ เพอเชญรวมลงนามผลกดนการแกไขเพมเตมประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 ตามรางแกไขของคณะนตราษฎร38 เขาสรฐสภา ซงไดประกาศเจตจ านงไวอยางชดเจนวา

เรา คณะนกเขยนแสงส านก เหนวาถงเวลาแลวทประชาชนผรกความเปนธรรม ผมส านกในประชาธปไตย และผหวงใหสถาบนกษตรยหลดพนจากการเปนเครองมอ ทางการเมองอยางแทจรง ตองรวมพลงในการเคลอนไหวผลกดนใหมการทบทวน แกไขเพมเตมประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 อยางเปนรปธรรมโดยเรวทสด เพอปลกฝงความเปนธรรมและสทธเสรภาพในการแสดงความคดเหนลงบนผน แผนดนไทยอยางถาวร และเพอการด ารงอยของสถาบนกษตรย โดยปราศจาก การถกใชเปนเครองมอทางการเมองอยางแทจรง เรา คณะนกเขยนแสงส านก มมตเหนชอบกบรางแกไขเพมเตมประมวลกฎหมาย อาญามาตรา 112 ของคณะนตราษฎร ดวยเหนวาขอเสนอของคณะนตราษฎรจะ เปนหมดหมายเรมตนส าคญในการเบกทางใหเกดความเปนธรรมในสงคม เปน บรรทดฐานของการรกษาสทธเสรภาพในการแสดงความคดเหนของประชาชน ในระบอบประชาธปไตย และสามารถปกปองสถาบนกษตรยจากการถกน ามา ใชเปนเครองมอทางการเมองไดอยางมนคงสบไป

นอกจากน ปราบดา หยน หนงในคณะนกเขยนแสงส านกไดตงขอสงเกตและใหความเหน

ไวในบทความ “แสงไฟทเราตองรกษาไวดวยกน” ซงวาดวยเรองความส าคญของเสรภาพทางความคดเหนและการแสดงออกในสงคมไทยไวอยางนาฟงวา “สงคมไทยยงคงเปนสงคมเปด ใหเสรภาพในการใชชวตกบสมาชกในสงคม มการถายเทและสานตอทางปญญากบนานาประเทศ โดยเฉพาะกบประเทศเสรนยมทมความมนคงทางประชาธปไตยและสนบสนนสทธพนฐานทางความคดและการแสดงออกของปจเจกชนอยางเขมแขงมาเปนเวลาหลายทศวรรษ สงคมไทยยงขนชอในสากลโลกวาเปนประเทศทม “ความอดทนอดกลนตอความแตกตาง” (tolerance) มากทสดประเทศหนง จงมอาจกลาวไดวาสงคมไทยเปนสงคมทสมาชกสวนใหญตกอยในความหวาดกลว ถกปดหปดตา หรอถกกดกนกดขมมใหไดสมผสการคดตางและแนวทางเสร สมาชกในสงคมไทยสวนใหญม

38 สามารถอานและดาวนโหลดขอเสนอและเหตผลประกอบโดยละเอยดของคณะนตราษฎรไดท: http://www.enlight-

enedjurists.com/blog/56

106

อสระในการเดนทางออกนอกประเทศ มทางเลอกในการประกอบอาชพ มอสระในการนบถอศาสนา มโอกาสปรนเปรอตนเองดวยความบนเทงนานาชนด (ทงทถกและผดกฎหมาย) ดวยความสขสบาย หรหราฟมเฟอย ไดงายดายกวาสมาชกในสงคมอนหลายเทา แมจะถกวพากษวจารณบอยครงโดยปญญาชนรวมชาตวาสงคมไทยเปนสงคม “ปากวา ตาขยบ” หรอ “มอถอสาก ปากถอศล” และแมวาจะเปนค าวจารณทนารบฟงอยมากในหลายบรบท (แตจะวาไป สงคมไหนๆกมคณสมบตของความเสแสรง สรางภาพ ตอแหล ผสมอย ทงนน) ไมวาจะดวยปจจยใดกตาม สงคมไทยยงถอวาหางไกลจากการตกอยภายใตสภาวะขนวกฤตของความเปนสงคมเผดจการและความเปนสงคมลทธสดโตงอยางไมตองสงสย”

“เชนนนแลว เหตใดเมอมการพดถงบทบาทของสถาบนกษตรย เหตใดเมอมการตดสนลงโทษผถกกลาวหาวาลบหลดหมนสถาบนกษตรย เหตใดเมอสมาชกบางคนมพฤตกรรมขดแยงกบธรรมเนยมประเพณเกยวเนองกบสถาบนกษตรยท “สงคม” เรยกรองแกมบงคบใหปฏบต (ทงทบางธรรมเนยมมไดเปนกฎหมายหรอระเบยบก าหนดอยางเปนทางการ) บรรยากาศและอารมณของสงคมไทยจงเคลอนเขาใกลเสนขดของความเปนสงคมเผดจการและสงคมลทธไดทนทอยางนาวตก ความเปนสงคม “อดทนอดกลนตอความแตกตาง ” ดงทชาวโลกเยนยอสรรเสรญไว เหอดหายในพรบตา ปญญาชนผชาญฉลาด ไดรบการศกษาขนสงสดจากประเทศโลกทหนง กลบกลายเปนผสนบสนนโฆษณาชวนเชอและพธกรรมไรตรรกะโดยปราศจากยางอาย ศลปนผ ชนชม “การมองมมกลบ” “การแหกคอก” “การคดนอกกรอบ” ตางแปรงรางเปนนกอนรกษนยมผปกปองทศนคตส าเรจรปใสผงชรส นกสอสารมวลชนทดนรนเรยกรองเสรภาพสอ ตางเอาหฟงไปนา เอาตากลองไปไร มกลาเปดพนทใหความเปนธรรมกบผถกรดรอนเสรภาพและผถกกลนแกลงรงแก ครบาอาจารย นายแพทย พระสงฆผพร าเทศนาวถแหงพทธอนเปยมดวยเมตตา กรณา ตางกลายเปนกระบอกเสยงใหกบสาวกวงในของลทธ ทงในทางตรงและทางออม กระทงทนายและผพพากษาซงเปนความหวงสดทายทางกฎหมายของประชาชน ตางตดสนใจแทบเปนเสยงเดยวกนวาการปกปองตรรกะผดเพยนส าคญกวาการรกษาความยตธรรม” ซงตรงกบค าวพากษวจารณของนกวชาการตางชาตทใชประโยควา “faith is bigger than reasons.” หรอ “ความจงรกภกดส าคญกวาความมเหตมผล”

ปราบดายงตงขอสงเกตและตงค าถามไวอยางนาคดตออกวา “หากความ “เปนคนไทย” คอการอยในศลธรรมอนด รกสามคค มความโอบออมอาร ดงทปาวประกาศกนอยทกเชาค าเมอมการ

107

พดถงบทบาทของสถาบนกษตรยอยางตรงไปตรงมา กลบดเหมอนวาประเทศนจะม “คนไทย” อาศยอยไมมากเทาไรเลย”39

ปญหาใหญในสงคมไทย คอการปกหมดความเปนฝกเปนฝายอยางชดเจนจนเกนไป หาก กลมอนรกษนยม (Conservative) หมายถงการยดมนในแนวทางตามคณคาประเพณเกา ทวา “คณคาเกา” ของแตละสงคมไมเหมอนกน กเปนธรรมดาทนยามของความเปนอนรกษนยม (Conservative) ในแตละสงคมจะตางกน ความตางนสามารถเหนไดชดเมอเทยบระหวางอเมรกากบองกฤษหรอยโรป โดยอนรกษนยม (Conservative) อเมรกายดคณคารากฐานทมาจากสทธเสรภาพของปจเจกชน (Liberalism) และรปแบบการปกครองทอ านาจสงสดมาจากประชาชนและยดมนในกฎหมายรฐธรรมนญ ทตอตานแตกหกจากระบอบเจาขนมลนายแบบองกฤษหรอยโรป (European Conservatism) ในขณะทคณคารากฐานของอนรกษนยม (Conservative) องกฤษคอกษตรยนยม (Royalism) แตไมวาจะตงตนและพฒนาตางกนอยางไร ความเปนอนรกษนยม (Conservative) กคอการเชอในจารตประเพณเกา (Tradition) การปกครองระบอบเจาขนมลนาย ซงคอการปกครองแบบเปนล าดบชน (Hierarchy) การใชอ านาจสงการอยางชอบธรรม (Authority) และมกไมไววางใจการเปลยนแปลง

ในบรบทของสงคมไทย พวกทถอตวเปนพวกหวกาวหนา/เสรนยม (Progressive/Liberal) โดยสภาวะทางการเมองและรปกาณจตส านกแลว มกถกถอเปนฝายตรงกนขามกบพวกสนบสนนกษตรย/อนรกษนยม (Royalist/Conservative) แตในบรบทสากล ฝายเสรนยม (Liberal) ไทยกระแสหลกกลบนาจะเทยบเคยงไดกบฝายอนรกษนยม (Conservative) ในสงคมตะวนตกทอยในระบอบกษตรยใตรฐธรรมนญซงสามารถเปนไดทงอนรกษนยม (Conservative) และเสรนยม (Liberal) นนหมายความวาผทสนบสนนระบอบราชาธปไตย (Monarchist) ในตะวนตกไมจ าเปนตองเปนหรอนยามตนเองเปนอนรกษนยม (Conservative) และผทเปนเสรนยม (Liberal) กเปนผชนชอบระบอบราชาธปไตย (Monarchy) ทไมตองการเรยกรองการเปลยนแปลงระบอบการปกครองเปนสาธารณรฐ (Republic) ได

แตในสงคมไทย การปกหมดความเปนกษตรยนยม (Royalism) มกเนนไปทมวลชน “เสอเหลอง-เสอหลากส”, เครอขายฝายจารตนยม-ราชส านก, พวกอนรกษนยมขวาจด, “อ ามาตย” หรอ “คนรกเจา” ทไมชอบระบอบประชาธปไตยเสยงสวนใหญ โดยการปกหมดความเปนฝกเปนฝายอยางชดเจนจนเกนไปวาหากเปนพวกสนบสนนประชาธปไตย (สวนใหญจะถกเหมาเปนมวลชน

39 กลาวอางบางสวนมาจากบทความของ ปราบดา หยน, “แสงไฟทเราตองรกษาไวดวยกน” ความส าคญของเสรภาพทาง

ความคดเหนและการแสดงออกในสงคมไทยและเหตใดเราจงมอาจนงเฉยอยกบทเมอเสรภาพดงกลาวสนคลอน, สามารถอานเพมเตมไดจาก http://prachatai.com/journal/2011/12/38507

108

“เสอแดง”) และเปนพวกเสรนยม (Liberal) ซงเรยกรองการปฏรปสงคมการเมองในหลายๆ ดาน นนหมายถงผท “ไมจงรกภกดตอสถาบนพระมหากษตรย” ซงถอเปนภาพเหมารวมอยางหยาบกระดางและเปนอคตทสรางศตรในใจของคนในสงคมไทยอยางนากลว ซงหากมองดวยกรอบการพจารณาอยางกวางทสดภายในบรบทของสงคมไทย เราจงม “กษตรยนยมสายกาวหนา หรอสายประชาธปไตย-รฐธรรมนญ (Liberal Royalist)” ซงคอสนบสนนระบอบประชาธปไตยแบบมกษตรยอยภายใตรฐธรรมนญและอ านาจสงสดเปนของประชาชน (เยยงประเทศองกฤษ ยโรป หรอญปน) และม “กษตรยนยม หรอสายสมบรณาญาสทธราชย (Ultra-Conservative Royalist)” ซงคอสายทแสดงตวชดเจนวาขอเปนขารองพระบาททกชาตไป (อ านาจสงสดเปนของกษตรย) นนอาจเนองจากเสรประชาธปไตยไทยไมไดเรยกรองการเปลยนแปลงระบอบการปกครอง

สภาวการณเชนนประการหนงมาจากการไมสามารถแสดงทาทหรอจดยนเรยกรองการยกเลกสถาบนกษตรยอยางเปดเผยไดภายใตบทบญญตรฐธรรมนญ วฒนธรรมการบดผนกฎหมายอาญามาตรา 112 ตามอ าเภอใจ และวฒนธรรมการใชอ านาจหรอก าลงดบเถอนทงจากฝายเครอขายชนชนน าและฝายประชาชนเอง อกประการหนงคอการมไดมความมงมาดปรารถนาในระบอบสาธารณรฐ (Republic) ทหมายถงการปฏเสธและลมเลกระบอบกษตรยโดยสนเชง แตตองการปฏรประบอบสถาบนพระมหากษตรย (Constitutional Monarchy) ไมใหเบดเสรจเดดขาดและมอ านาจเกนขอบเขตและลนเกนจนใชเปนเครองมอทางการเมองไดอยางไมตองรบผดชอบในความผดทงปวง สงทควรตอสเรยกรองใหไดมาจงเปนอดมการณพนฐานอยางสทธเสรภาพของปจเจกและระบอบทประชาชน มใชกษตรย ขนนางและสมนทเปนเจาของอ านาจสงสด

พนทใหมบนโลกออนไลน

ปจจยของยคสมยปจจบนทผลกดนใหเกดสอทางเลอกขนนนไดแก การกาวเขาสยคปฏวตการสอสารของเทคโนโลย เครอขายอนเตอรเนตทเชอมโยงกนทงโลกกอใหเกดโลกาภวฒนในระดบความเรวสงกวาทศวรรษกอนหนาอยางเปรยบกนไมได และแมวาภาพรวมของการเมองจะแบงเปนฝายอ านาจเกากบอ านาจใหม หากแตขบวนการภาคประชาชนกเตบใหญเขมแขงขนอยางยงจนท าใหลกษณะของอ านาจแตกกระจายไปมากกวาจะรวมศนย ดงนน ในขณะทสอกระแสหลกก าลงวนวายอยดวยการยอแยงกนของฝายตางๆ ไมวาจะเปนการแปรรปสถานวทยหรอสถานโทรทศน ไมวาจะเปนการจดสรรคลนความถ หรอการลอบซอหนของหนงสอพมพโดยนายทนระดบชาต สอทางเลอกททรงพลงกลบไมใชคลนวทยโทรทศน หรอแมแตกระดาษ หากแตอยในโลกดจตอล (Cyberspace) บนเครอขายออนไลนทวโลก

109

เวบไซตทกลาวไดวาเปนเวบไซตขาวททรงอทธพลในโลกไซเบอรของสงคมไทยไดแก www.manager.co.th ขณะทเวบไซต www.prachatai.com นบไดวาเปนสอทางเลอกทมบทบาทอยางสง และอาจจะประสบความส าเรจในฐานะสอทางเลอกมากกวาสอกระดาษของคนรนใหมทเกดขนกอนหนา เวบไซตทงสองแหงเกดขนในชวงกลางและปลายทศวรรษ 2540 โดยเวบไซตเมเนเจอร เกดขนจากวสยทศนของกลมผจดการ ซงเขาไปพวพนกบกลมการเมอง โดยทสนธ ลมทองกล ผกอตงกลมผจดการกลายเปนหนงในผชน ามวลชนจนสามารถขบไลทกษณ ชนวตรลงจากต าแหนงนายกรฐมนตรเปนผลส าเรจในปพ.ศ. 2549 ขณะทเวบประชาไทซงเปนเวบทางเลอก ปรากฏขนในฐานะสอชดเจนแตกตางจากเวบไซตทางเลอกทมากอนอยางเชน เวบไซตมหาวทยาลยเทยงคน ประชาไทนยามตนเองเปน “หนงสอพมพออนไลน” ซงภาพรวมของวงการหนงสอพมพ สอสวนใหญก าลงปรบตวกบโลกของขอมลขาวสารในความเรวระดบไฟเบอรออพตกซงคายหนงสอพมพทมการปรบรปองคกรอยางชดเจนกคอเนชน ในขณะทเครอขายอนเตอรเนตขยายตวอยางรวดเรว จ านวนเครองเซรฟเวอรเพมจากหลกรอยในทศวรรษกอนเปนหลกแสนในเวลาอนส น พรอมเชอมตอกบเครองมอสอสารททรงพลานภาพอยางโทรศพทมอถอ ระบบ Wi-Fi ไดรบการตดตงทวทงประเทศ สงผลใหมตของการสอสารเปลยนไปอยางมาก โดยเฉพาะการเกดขนของ “เครอขายสงคมออนไลน” ซงถอเปนปรากฎการณของการเชอมตอระหวางบคคลในโลกอนเทอรเนตทรวดเรว มการรบสงขอมลขาวสารและสามารถเกดการโตตอบกนไดแบบทนท (Real-Time) ทกคนสามารถเปนผประพนธนรนามได อกทง ความหลากหลายของตวบทอเลกทรอนกสทเปดโอกาสใหผประพนธมการเปลยนแปลงแกไขเรองราวตางๆ ไดตลอดเวลา

นธ เอยวศรวงศ นกคด นกเขยน และศาสตราจารยดานประวตศาสตรของไทย เคยเขยนแสดงความคดเหนไวในหวขอเรอง “เสรภาพในพนทไซเบอร” วาในโลกดจตอลหรอพนทไซเบอร (Cyberspace) มความคลายคลงกบพนทสาธารณะทางสงคมของสมยโบราณ เพราะเปดกวางใหทกคนเดนเขาสพนทนไดตามใจชอบ เลอกทจะรวมพดคยแลกเปลยนกบกลมคนทตวตองการ เหมอนบอน าในหมบานโบราณ กลาวคอเปนพนทสาธารณะทแฝงความเปนสวนตวอยดวย ไซเบอรจงเปนพนทกงสาธารณะและกงสวนตว แตความพยายามของรฐตอเนองกนมาหลายรฐบาล (นบตงแตออกกฎหมายคอมพวเตอร) คอการเขาไปคอยสอดสองตรวจตรา มใหพนทไซเบอรเปนพนทเสรจนเกนไป ระแวดระวงมใหเกดความคดสรางสรรคทตนไมอนมต ในกรณนน าเอากฎหมายอาญา ม.112 เปนเครองมอในการตรวจจบผทมทาทจะละเมดล าเสนทอนมตไว แนนอนวา พนทบนโลกออนไลนกเปนเหมอนพนทสาธารณะอนๆ อาจถกคนรายใชเปนพนทส าหรบประกอบโสณทจรตตางๆ ได เรามกฎหมายคอมพวเตอรกเพอปองกนมใหมจฉาชพใชเปนชองทางในการทจรต แตสวนนนของกฎหมายกลบไมคอยไดรบความใสใจจากรฐบาลทกชด สวนทก ากบควบคมเสรภาพ

110

ตางหาก ทรฐบาลตางๆ ทมเทสรรพก าลงลงมาบงคบควบคมอยางเตมท ในทสดพนทโลกออนไลนซงเปนพนทสาธารณะทจ าเปนส าหรบสงคมปจจบน เพอธ ารงอ านาจของสงคมในการก ากบควบคมรฐ กไรความหมายลงในสงคมไทยเพราะเปนพนทแหงความไมนาไววางใจ พนทซงรฐยยงผคนใหชนวกลาวโทษกนโดยไมตองรบผดชอบใดๆ เพราะเปนการชนวกลาวโทษทไมตองผานกระบวนการยตธรรม รฐเปนผด าเนนการดานกระบวนการยตธรรมเอง จากการชเบาะแสของลกเสอไซเบอร หรอสมาชกชมรมปกปองสถาบน ซงดเผนๆ กเหมอนกบการตงชมรมพลเมองดคอยสอดสองดแลปองกนมใหเกดโจรกรรม หรอลวงละเมดทางเพศ อนเปนการกระท าทผดกฎหมายทงค แตอาชญากรรมเชนนน ไมเหมอนกบการกระท าทถกถอวาลวงละเมดสถาบน เพราะการลวงละเมดสถาบน ตองอาศยการตความมากกวาโจรกรรม หรอลวงละเมดทางเพศอยางมากทเดยว ทงตองตความโดยไมใหกระทบตอเสรภาพในการแสดงความคดเหนอนเปนเสรภาพขนพนฐานทสงคมประชาธปไตยตองมดวย

ตรงกนขามกบความคดเหนของ ธเนศ วงศยานนาวา อาจารยคณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทชถงการอานในโลกดจตอลในประเดนทเหนอการควบคมของรฐชาต เอาไววา การอานผานโลกยคดจตอลในแบบ Hypertext40 ทพรอมทจะท าใหเกดการยายตวบทไปสตวบทใหมๆ เสมอ แสดงใหเหนถงความไมตอเนองในการอาน แตกกลบเปนการแสดงใหเหนถงการเชอมตอกบตวบททมการขามตวบทจากตวบทหนงไปสอกตวบทหนง สถานะของ Hypertext จงไมมขนตอนวาอะไรอยในต าแหนงทสงกวาทจะจ าเปนตองเขาถงกอนหรอเปนสวนสรปสดทาย ซงหมายถง Hypertext ไมมล าดบชน เมอไมล าดบขนกอนหลงและสงต าเสนทางของความเปนเสรประชาธปไตยในการอานกมเพมมากขนไปดวย ทงนการอานใน Hypertext กท าใหการอานอยในโลกของความเปนอนนต (Infinity) เพราะอาณาเขตของตวบทเปนสงทก าหนดไดยาก แตละประโยคมชองทางออกเสมอ ชองทางทจะน าพาผอานไปสโลกใหมๆ ทไมมอาณาเขตของความร ไมมการแยกกนระหวางสาขาตางๆ เพราะทกอยางถกเชอมโยงถงกนไดหมด แตกใชวาจะท าใหเกดการบรณาการของความรได เมอทกอยางด าเนนไปอยางไมมทสนสด กท าใหทกอยางไมมจดเรม

40 Hypertext หมายถง ขอความ หรอกลมของขอความทถกเชอมโยงเขาดวยกน โดยมการน าเสนอแบบปฏสมพนธ (In-teraction) ดวยการน าขอความทใชมาเปนจดเชอมโยง ซงจะปรากฏในลกษณะทเดนกวาขอความอน เชน การขดเสนใต การเนนดวยส ตวหนา หรอตวเลอก เปนตน ในยกแรกทมการน าไฮเปอรลงคเขามาใชในคอมพวเตอร ทเหนไดเดนชด ไดแก ขอความในระบบชวยเหลอของโปรแกรมตางๆ ซงรปแบบของระบบชวยเหลอจะเรมดวยการแสดงหวขอของการชวยเหลอทงหมด เพอใหผใชเปนผเลอกวาตองการความชวยเหลออยางไรโดยใชเมาสคลกทหวขอนนๆจากหวขอทถกเลอกจะถกเชอมโยงไปยงรายละเอยดภายในทไดตระเตรยมไวแลว แสดงผลออกมาทางหนาจอในรปของขอความซงภายในขอความเหลานอาจจะมบางขอความทส าคญไดถกเชอมโยงไปยงเนอหาอนอก โดยการน าเสนอเนอหาทงหมดนเปนไปในรปแบบของตวอกษรทงสน

ในระบบมลตมเดย (Multimedia System) ไดน าหลกการของไฮเปอรเทกซมาเปนสวนหนงของการน าเสนอจากเดมทมการเชอมโยงเฉพาะขอความหรอตวอกษรเทานน มาเปนการเชอมโยงโดยใชภาพนง เสยง และวดโอ โดยเรยกกนโดยทวไปวา “Hypermedia”

111

และไมมจดจบ ทกๆ ทเปนจดเรมและจดจบไดในเวลาเดยวกน เมอเปนอะไรทไมมทสนสดกท าใหยากจะรวาสงทไมมทสนสดมรปรางหนาตาเปนอยางไร รวมถงกลบท าใหวตกกงวลกบอะไรทไมรถงจดทสนสด ราวกบวาไมมใครสามารถควบคมมนได

นอกจากนในโลกของ Hypertext ททกอยางไมไดพงเปาไปสจดสดยอดหรอมเปาหมายเพยงหนงเดยว สถานะของผประพนธจงไมไดมอ านาจแบบเดมอก เพราะผอานสามารถเรมตนเรองราวเรองหนงแลวเดนแยกไปตามแตความตองการของผอานวาจะสนใจและตองการท าความเขาใจประเดนใดกอนหรอหลงไดดวย ทงน การอานในโลกคอมพวเตอรไมไดเปนเพยงแคการอานหนงสออยางเดยวเทานน แตยงเปนการอานวตถแบบอนหรอสออนไปพรอมกนดวย พนทของ Hypertext เปนพนทท าใหความรทกสงทกอยางสามารถเกดขนได จากศาสนาไปสวทยาศาสตร ประวตศาสตร และอะไรอนๆ อกมากมาย พนทของการอานในโลก Hypertext จงเปนอะไรทเตมเปยมไปดวยทกสงทกอยาง ในโลก Hypertext จงเปนการอานทเชอมโยงกบทกสงทกอยาง ซงท าใหการอานในพนทของ Hypertext เปรยบประดจการอานนยายหรอวรรณกรรม เพราะทกสงทกอยางเปนไปได สามารถอบตขนไดพรอมกบความตนตาตนใจทมเรองราวและความแปลกใหมตางๆ พนทนไมมขอจ ากด ไมมขอหาม ความฝนของโลกเสรประชาธปไตยปรากฏขนในโลกของ Hypertext ทโลกแหงความจรงและความฝนเกอบจะไมไดแยกออกจากกน ผอานเองพรอมเสมอทจะเปลยนไปสการอานแบบอนๆ เพยงเวลาไมกนาท การอานในโลกดจตอลจงเปนการอานทมเสรภาพ แมวาเสรภาพดงกลาวจะหมายถงความไมอดทนตอการอานอะไรอยางใดอยางหนงเปนระยะเวลายาวนานกตาม

สถานะของผประพนธจงไมไดมอ านาจ (Authority) ในฐานะทเปน “ผประพนธ” (Author) ไดงายๆ แบบเดมอกตอไป ดงทไดกลาวมาแลววา Hypertext ทผอานสามารถจะเรมตนเรองราวเรองหนงแลวกเดนทางแยกไปตามแตความตองการของผอานวาจะสนใจและตองการท าความเขาใจประเดนทตนเองสนใจกอนหรอหลงอยางไร ความตองการของผอานนนมากอนเสมอ จนยากทจะมใครบงคบได ในขณะเดยวกน การอานทแยกออกไปจากความตองการอานตวบทเดมกสามารถทจะหนกลบมาบรรจบกบเสนทางของการอานอนแรกกเปนได การแสวงหาความเปนเอกภาพรวมกนจาการอานจงเปนอะไรทยากมากยงขนไปกวาการอานทน าไปสการตความทไมเหมอนกน เสนทางของการอานจงไมไดมการบงคบตายตวแบบหนงสออนเปนการอานทด าเนนไปแบบเสนตรงหรอใชตรรกะนรนย (Deductive) จนไมสามารถท าใหผอานออกนอกลนอกทางไปได ถงแมวาผอานจะไมไดเปนผประพนธ แตผอานกเปนผแสดงทสามารถจะแหวกจารตของการอานเพอไมตองถงจดสดยอดเหนอเปาหมายทผเขยนตงเปาเอาไว จนท าใหการอานเหลอเพยงแคการไดแสดงหรอเลนกบการอานทกระท าดวยการบงคบทศทางเขยนตงเปาเอาไว จนท าใหการอานเหลอเพยงแคการได

112

แสดงหรอเลนกบการอานทกระท าดวยการบงคบทศทางทผอานพงปรารถนา แรงปรารถนาทไมสามารถจะคาดไดวาผอานจะเลอกไปในเสนทางใด ผลลพธจงเปนสงทคาดเดาไมได การคาดเดาไมไดของผอานสรางเสนทางแหงการเปนองคอธปตย (Sovereign) ทก าหนดเสนทางการอานของตนเอง เสนทางทแสดงใหเหนถงความเปนอตวสยทสามารถยกระดบไปสของการหลงใหลในตนเองเพราะสงทตวตนรบรหรอบรโภคขอมลขาวสารกคอการแสดงออกของความเปนองคอธปตย ธเนศ ยงกลาวตออกวา ในโลก Hypertext ในโลกของการเขยนแบบน มนไมสามารถจะท าให “ประเทศไทยรวมเลอดเนอชาตเชอไทย” ไดอยางสมานฉนทอกแลว มนไมสามารถท าใหผเขาใชงานมจดสนใจรวมกนไดงายๆ แบบเดมอกแลว มนยากทจะก าหนดวาคนอานจะอานอะไร เพราะถงแมวา google จะขนให 10 ทตามทผใชคนหาไป แตมนกสามารถจะพาผเขาใชไปไหนตอไหนไดเสมอ เพราะฉะนน หากพดในนยยะทางการเมอง คอ “คณเลกคดไดแลววาทกคนจะคดในแบบเดม เพราะไมตองพดถงเนอหา คณจะบอกวารกชาต ศาสน กษตรย แบบทคณประยทธ จนทรโอชา พด อานใน Text น แตมนพาคณไปไหนกไมร อาจจะไปลงทายทสงคมนยม คอมมวนสตกได คณคมมนไมได เหมอนกบทเราบอกวาอนเตอรเนตคณคมมนไมได มนลอคอยในโครงสราง มนไมเหมอนเขยนหนงสอทฟอรมของหนงสอมนตายตว”41 และถงแมวากระทรวงไอซทจะสงปดเวบไซตไหนทเหนวาละเมดล าเสนกวาทอนมตไว แตถงอยางไรมนกมทางเลดรอดออกไปไดเสมอภายในพนทอนแสนกวางใหญในโลกเสมอนน โอกาสทสงคมจะไมปรองดองสมานฉนทจะมสงขนในระยะยาว เพราะรฐไมสามารถบงคบใหคนอานในสงทตองการไดอกแลว ในพนทใหมบนโลกออนไลนนจะเปนพนททส าแดงออกถงความแตกตางหลากหลายซงเปนสงทพงจะมในสงคมเสรประชาธปไตยอยางแทจรง

41 จากบทความ ธเนศ วงศยานนาวา : วาดวยไฮเปอรเทกซ อ านาจของผประพนธ และปลายทางของการอานยคดจตอล,

สามารถอานเพมเตมไดจาก http://prachatai3.info/journal/2012/05/40381