บทท 7

บทสรป

การศกษาวจย เรอง ววฒนาการเศรษฐกจชมชนชาวประมงปากนาประแส จงหวดระยอง

ไดมวตถประสงคในการศกษาอย 3 ขอดวยกนคอ

1. เพอศกษาพฒนาการ ความเปนมาของชมชนปากนาประแส จงหวดระยอง

2. ปจจยทมอทธพลตอการเปลยนแปลงของชมชนปากนาประแส จงหวดระยอง

3. วเคราะหแนวโนมและทศทางในการพฒนาชมชนปากนาประแส จงหวดระยอง

สรปผลการวจย

1. ขอสรปจากการวจย

1.1 ดวยลกษณะพนฐานทางทรพยากรธรรมชาตทเปนปจจยดารงชพทสาคญ ไดแก

ปาไมทเปนแหลงหาของปา ลาสตว ปาชายเลนทอดมสมบรณเปนทพกอาศยของสตวนาสาคญแล

ไมปาชายเลนทมความสาคญตอการสรางบานเรอน ทองทะเลทเปนแหลงอาหารสาคญของ

ชาวบาน และแมนาลาคลองทเปนแหลงนาส าคญกบการเพาะปลก ปจจยดงกลาวไดกลายเป

ขมทรพยสาคญ จงทาใหเปนผคนเขามาตงรกรากปลกสรางบานเรอนอยในพนทของชมชนปากน

ประแสและกระจายทาการผลตอยบนพนททมความแตกตางกนทางดานทรพยากร และอกหนง

ปจจยททาชมชนปากนาประแสไดกลางเปนศนยกลางทางการคาสาคญของภมภาคคอพนทตงขอ

ชมชนทตดชายฝงทะเลเหมาะแกการจอดเรอขนสงสนคา ลกษณะเชงพนทไดทาใหชาวจนจานวน

มากเขามาตงรกรากประกอบอาชพอยในชมชนเปนจานวนมาก

ฐานะทางประวตศาสตรของชมชนปากนาประแส ปรากฏมาตงแตสมยกรงศรอยธยา

ทมสถานะเปนหวเมองททาหนาทสงสวยสงของทเปนผลผลตทหาไดจากธรรมชาตและหตถกรรม

ใหกบเมองหลวง ภายหลงการพายศกสงครามของกรงศรอยธยา พระเจาตากไดเดนทางมาในพนท

ตะวนออกเพอรวบรวมไพรพลเขากอบกเอกราช พนทบรเวณของชมชนปากนาประแสไดเป

เสนทางเดนทพและเปนทแวะพกกองทพพระเจาตากสนกอนเขาโจมตเมองจนทรบรจนไดรบชย

ชนะและสถาปนาตนเปนกษตรย จนนามาสการสรางชาตไทยในยคตอมา

ในสมยรตนโกสนทรตอนตนชมชนปากนาประแสอยในเขตของเมองแกลง ทอย

ภายใตการปกครองของมณฑลจนทบร สงกดกรมทา โดยมเจาเมองแกลงทาหนาทฝายปกครอง

ตอมาในสมยรชกาลท 5 เมองแกลงไดถกสถานะขนเปนเมองสงกดหวเมองกรมทา ดวยเหตผล

232

สามประการคอ การขยายตวของประชากรในเมองทมากขน ความสาคญทางดานเศรษฐกจของ

ชมชนชายฝงทะเลตะวนออกและเหตผลทางดานการปกครอง ทพยายามแยกเมองแกลงใหออกมา

เปนเมองในสงกดกรมทา ตอมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดเหน

ความสาคญของพนทจงไดมการขยายอานาจรฐผานกลไกเชงสถาบนไดแก วด โรงเรยนและโรง

ทหาร เพอเปนการแสดงเชงสญญะบนพนทของชมชนและหวเมองชายทะเลทไดมการปฏบตมา

ตงแตกอนการปฏรปการปกครอง ดวยเหตการณ ร.ศ.112 (พ.ศ. 2436) ไดเกดเหตพพาทระหวาง

ไทยกบฝรงเศส ดวยการเปนพนทยทธศาสตรสาคญทงในทางเศรษฐกจ การเมองและการปกครอง

เมองแกลงจงถกยกสถานะขนเปนเมองและดารงสถานะอยเพยง 4 ปกถกโอนใหมาขนอยกบเมอง

ระยอง

1.2 ลกษณะทาเล ทตงของชมชนปากนาประแสทหนหนาออกสทะเล โดยมแมนาป

แสไหลผานชมชน จงทาใหชาวบานทเขามาตงถนฐานสามารถทาการประกอบอาชพเพอ การยง

ชพทหลากหลาย ไดแก อาชพประมง ในเขตพนทตอนลางของชมชนทตดกบชายทะเลและแมน

ประแส การประกอบทานา ทาสวน ทาไร ชาวบานจะนยมทากนในเขตพนทราบลมซงอย ใน

บรเวณตอนบนของชมชน และการประกอบการคาขายในพนทตอนลางทมสถานะเปนทาเรอ การ

ขยายตวทางการคาบนพนทไดกลายเปนศนยกลางการแลกเปลยนสนคากนทงในชมชนและ

ภายนอก ขณะทวถชวตของชาวบานยงสมพนธอยกบตลาดภายนอกชมชนเพอซอขายและ

แลกเปลยนผลผลตทชมชนไมสามารถทาการผลตได ชาวบานมอสระในระบบการผลตและการใช

ทรพยากรทสอดคลองไปกบวถชวตของตน การเขามาลงทนในอตสาหกรรมโรงสขาวของกลม

ขนนางไดทาใหความสมพนธของระบบการแลกเปลยนระหวางผลผลตของชาวบานเรมเปลยนไป

เปนระบบเงนตรามากขน

ในยคททรพยากรสตวนาแหงทองทะเลมความอดมสมบรณประกอบกบรฐไดเห

ความสาคญทางดานการประมงจงเขามาสนบสนนใหความรทางดานเครองมอการจบสตวนา ออ

ทาการสารวจสตวนาในพนททะเลไทยและเรมมการวางการจดการผลผลตทางดานการประมงโด

การกอตงองคการสะพานปลานอกจากการสนบสนนประมงในทางตรงแลว การพฒนาโครงสราง

พนฐานโดยเฉพาะถนนสขมวทไดกลายเปนสวนหนงททาใหผลผลตทางการประมงออกสตลาดได

รวดเรวยงขน ขณะทความตองการสนคาทางทะเลไดขยายตวไปในทกพนท จากการเตบโตของ

ตลาดไดกลายเปนแรงสนบสนนใหชาวบานทประกอบอาชพประมงและอาชพอน ๆ ในชมชน กาว

เดนลงเรอประมงออกจบสตวนาในทองทะเลแทบทกหลงคาเรอน ความตองการสนคาทางทะเลได

ทาใหบรษทหางรานทตองการผลผลตไดเขามาสการสนบสนนดวยการใหเงนลงทนแกชาวประมง

233

เปนจานวนมาก ผลทเกดขนทาใหชาวประมงหลายรายจบสตวนาไดเปนจานวนมากจนปลดหน

เงนกสามารถสะสมทนเพอขยายกจการประมงแลวกาวขนสการเปนนายทนเรอประมงได อยางไรก

ตามดวยขอจากดทางดานเทคโนโลยการประมงและแรงงานจงทาใหชาวประมงจะตองอาศย

แรงงานเชงเครอญาตและความสมพนธทางสงคมจากชมชนปากนาประแสและชมชนใกลเคยงเป

หลกเนองจากความไววางใจทจะตองใหควบคมเรอประมงของตน การใชแรงงานดงกลาวได

กลายเปนความสมพนธทจะตองพงพาอาศยซงกนและกน ความจาเปนทางดานปจจยการผลต

สาหรบการออกเรอทาการประมงทมการลงทนทสงทาใหกลมนายทนเรอประมงบางสวนและ

นายทนแพปลาชาวประมงไดรวมตวกนเพอจดตงสมาคมชาวประมงปากนาประแสเพอสรางอานา

ตอรองกบรฐและบรษทหางราน ทจาหนายสนคาปจจยการผลตทางการประมงใหแก

ผประกอบการ

ในยคของการลมสลายทางทรพยากรทางทะเล การประกาศเขตเศรษฐกจจาเพาะ

200 ไมลทะเล ไดนามาสการสญเสยพนททาการประมงเปนจานวนมาก ประกอบกบการลดลงของ

ทรพยากรสตวนา ขณะทรฐกไดหนกลบมามาใหความสาคญกบการเพาะเลยงแทนทเขาม

สนบสนนประมงทออกจบสตวนาในทองทะเล จากปญหาดงกลาวไดทาใหบรรดานายทนเรอประม

และนายทนประมงขนาดเลกจาเปนตองลงทนเพอปรบปรงเรอประมงของตนใหมประสทธภาพสง

มการตดตงเทคโนโลยทางดานการประมงเพอตรวจหาสตวนาและชวยในการเดนเรอออกทองทะเ

ทมระยะทางไกลได ขณะทตนทนในการออกจบสตวนาแตละครงกมมลคาสงเชนเดยวกน ปรมา

สตวนาทจบไดไมสอดคลองกบตนทนในการลงทนของชาวประมง แพปลากลายจงเปนแหลงค

ประกนในการประกอบอาชพทางการประมง ผลดงกลาวทาใหกลมของนายทนเรอประมงและ

นายทนประมงขนาดเลก เขาพงพาการอปถมภทางดานเงนทนและปจจยการผลตทางการประมง

ทมาจากแพปลา โครงสรางการผลตเรมเปลยนเปนรปแบบอปถมภ มการแตกขวทางชนชนใน

โครงสรางทางการประมงสงขน ไดแก นายทนแพปลาผครอบครองปจจยการผลตและการตลาด

เพออปถมภใหแกลกแพไดแกกลมนายทนเรอประมงและนายทนประมงขนาดเลก ในรปแบบของ

พนธสญญาวาผลผลตทไดจะตองนามาขายใหแกแพปลา รปแบบและลกษณะโครงสรางดงกลาว

จงทาใหกลมของนายทนเรอประมงและนายทนประมงขนาดเลก เปรยบเสมอนแรงงานทกาลงไล

ลาสตวนาอยกลางทองทะเลและนาผลผลตทไดสงตอใหกบนายทนแพปลาเพอจาหนายออกสตลาด

ดงนนผลประโยชนสวนใหญจะตกอยทกลมของนายทนแพปลา ขณะทนายทนเรอประมงและ

นายทนประมงขนาดเลก กลมแรงงานมฝมอ และกลมของแรงงานไรฝมอ กลบไดรบผลประโยชน

เพยงเลกนอยเทานน

234

ยคทตองการแสวงหาทางเลอกของชมชน การเขามาของขบวนการพฒนากบการ

เปลยนแปลงการใชทรพยากรทางธรรมชาตทงชายฝงและทะเล ปจจยดงกลาวไดสงผลตอการ

ดาเนนชวตของชาวบาน จากการสญเสยทรพยากรจนทาใหชาวบานกลบมาพงพงฐานทรพยากร

ของชมชนจนนามาสการปรบเปลยนจตสานกทางธรรมชาต การขยายตวของทนเขามาเบยดขบ

ทรพยากรของชมชน เปนปจจยหลกทนามาสการรวมกลมสรางเปนเครอขายลมนาประแสเพอกา

ตอสกบระบบทนอตสาหกรรมในการปกปองและจดการทรพยากรชมชน การกระจายอานาจส

ทองถนไดทาใหรฐทองถนเขามามบทบาทนาในการผลต/ สราง/ รอฟน วฒนธรรมชมชนขนมาใหม

เพอเปนสนคาขายใหแกนกทองเทยว การจดการทรพยากรชมชนเพอรองรบกจกรรมทการ

ทองเทยวและกจกรรมความรวมมอของรฐทองถนดวยกน

การเปลยนแปลงทางดานทรพยากรสตวนาทางทะเลไดทาใหชาวประมงในชมชน

จาเปนตองปรบตวคอ หนงชาวประมงบางสวนยงประกอบอาชพประมงดวยความอดทนและ

ความหวง ทจะตองพงพาอาศยโชคลางมากขนหรอชาวประมงทตดหนอยกบแพปลาไดนา

เรอประมงของตนสงคนใหกบแพปลาแลวผนตวมาเปนไตรบจางใหกบแพปลา สองชาวประมงอก

จานวนหนงหนหนากลบสอาวไทยดวยการปรบเรอประมงของตนใหเปนเรอไดหมกหรอลดระดบ

การผลตลงเพอประหยดตนทนในการออกจบสตวนา สามชาวประมงไดปรบเปลยนการประกอ

อาชพโดยอาศยเรอประมงทตนเองมอย เชน การนาเรอประมงมาปรบใชเพอการทองเทยว การ

ประกอบการโฮมสเตยหรอผนตวไปประกอบอาชพอนแทน สดทายคอการกลบมาสการประกอบ

อาชพประมงชายฝง การปรบตวของชาวบานทง 4 รปแบบยงคงพงพาอยกบทรพยากรทาง

ธรรมชาตเปนหลก

1.3 แนวโนมทศทางพฒนาชมชนประมงสามารถจาแนกได 2 ประเดน คอ

แนวทางการพฒนาประมง ควรมการจดตงองคกรขนมาเพอมาทาหนาทและแกไขปญหาทเกดขน

จากโครงสรางการประมง ไดแก การเขาไมถงปจจยการผลตและระบบตลาดสนคาประมง โดยให

รฐเขามาทาหนาทสนบสนนขบเคลอนใหเกดขนมาเปนรปองคกรเพอชาวประมงไดอยางแทจรงเพอ

ขจดปญหาทเกดขนกบชาวประมง รปแบบขององคกรจะตองกระจายอยในทกระดบตงแตระดบ

กลมในชมชนจนเชอมโยงกนในระดบชาตดวย และแนวทางการพฒนาชมชนปากนาประแส

ควรเปนความรวมมอระหวางภาคประชาชน รฐทองถน และหนวยงานภายนอกมากขน โดยให

ประชาชนเปนผขบเคลอนหลก ขณะทรฐทองถนจะตองทาหนาทปกปองผลประโยชนและทาหนาท

สนบสนนการเคลอนไหวของชาวบานในทองถน

235

2. ขอสรปในเชงทฤษฎ (Grounded theory)

จากผลการศกษาไดมาสขอสรปในทางทฤษฎเชงพนท ผ วจยไดศกษาแนวคดทฤษฎ

ตลอดจนการทบทวนวรรณกรรม จนมาสรางเปนขอสรปเชงนามธรรมบนพนทเพอเปนอฐอกกอน

หนงทรอคอยใหผทมารวมกนกอเปนอฐกอนตอ ๆ ไปเพอสรางสรรคในเชงวชาการและสงคม จาก

ขอคนพบจะเหนไดวา แนวคดเศรษฐกจชมชนสานกวฒนธรรมชมชน จะสามารถอธบายชมชนการ

ประมงไดภายใตกรอบของความอดมสมบรณทางทรพยากรทางธรรมชาตและความตองการ

ทางดานแรงงานซงจะตองสอดคลองไปกบการขยายตวของระบบตลาดและทนดวย จากการ

เปลยนแปลงทางดานบรบททางดานทรพยากร เศรษฐกจ ทาใหแกนเรองในการศกษาตองปรบการ

อธบายระหวางการลมสลายทางทรพยากรและการขยายตวของระบบทนนยม ซงชใหเหนไดอยาง

ชดเจนวาภายหลงปรากฏการณดงกลาว ไดมกลมคนทแตกออกมาจากโครงสราง ซงโครงสราง

ดงกลาวจะชใหเหนวามกลมใดบางทเปนกลมทไดประโยชน กลมทเสยประโยชน กลมทเสยเปรยบ

กลมทถกทาใหหลดออกไปสชายขอบ ไดอยางชดเจน

ผวจยไดเสนอขอสรปในเชงพนท เพอเปนแนวทางการศกษาเศรษฐกจชมชนชาวประมง

และเศรษฐกจชมชนในพนทอนวาในบรบททระบบเศรษฐกจทชมชนจะตองเผชญอยกบระบบทน

นยมและสมพนธทรพยากรทมสถานะเปนแหลงผลต การเปลยนแปลงทางดานทรพยากร จะ

นาไปสการเปลยนแปลงทางดานพลงการผลตและความสมพนธทางดานการผลต การลมสลาย

ของทรพยากรทาใหผคนจะเขาสการพงพงกบระบบทน พรอมกบการแตกขวทางชนชนทเดนชด

มากขน ชนชนนายทนจะปรบเปลยนทรพยากรทนเพอเชอมโยงเครอขาย ไวกบชนชนทตากวา

อนเปนหลกประกนในการดารงอยในตาแหนงทตนประสงค ซงความสมพนธจะเปนในเชงอปถมภ

และขดรด จนกระทงชนชนทอยในระดบทตากวาไมสามารถประกอบอาชพของตวเองอกตอไปได

จงทาใหบางสวนเรมหลดออกจากโครงสราง มาสการปรบตวทหลากหลายและมความสมพนธอย

กบฐานทรพยากรทองถน และฝายประชาชนจะรวมกนเคลอนไหวปกปองสงแปลกปลอมทเขามา

ทาลายทรพยากรของทองถน

อภปรายผลการวจย

การศกษาวจยเรองววฒนาการเศรษฐกจชมชนปากนาประแส ซงมวตถประสงคหลกค

ตองการอธบายการเปลยนแปลงเศรษฐกจของชาวประมง ในการวจยผวจยพยายามทาความ

เขาใจและไดตระหนกถงขอจากดบางประการ โดยเฉพาะแนวคดและทฤษฎการศกษาชมชนทมอย

ตลอดจนการปะทะระหวางรฐและระบบทนพาณชย ทนอตสาหกรรม ซงสงผลโดยตรงตอระบบ

236

เศรษฐกจชมชน ผวจยไดเรมตนจาก แนวคดของ Karl Marx ในประเดนของการสะสมทนเบองตน

ทหมายถงการแยกผผลตโดยตรงออกจากปจจยการผลตของตนเอง โดยเปลยนปจจยการผลตยง

ชพใหเปนทนและเปลยนผผลตโดยตรงใหเปนแรงงานรบจาง จากจดเรมตนของแนวคดไดถกนามา

วเคราะห งานวจยพบวา การขยายตวของระบบทนและตลาดทไดเขามาไดทาใหระบบการผลต

ของชมชนจากเดมทมการผลตหลายอยางเรมลดลงผคนในชมชนตางมงหนาออกสทะเลเพอจบ

สตวนาเพอคาขาย เรมมพบเหนการแตกตวทางชนชนมากขน ไดแก กลมของบรรดาผคนทกจกรร

ทางการประมงและการคาอยตามบรเวณพนทตอนลางของชมชน และกลมของผทไมมปจจยการ

ผลตทางดานการประมง การขยายตวทางดานการตลาดทาใหกลมของผ ไมมปจจยการผลตเขา

รวมทาการประมง ดวยลกษณะการเปนแรงงาน ลกจางอยในชมชน โดยการแบงปนผลประโยชนท

เกดจากกระบวนการผลตกบผทมปจจยการผลตจากการหยบยมเครองมอและปจจยทางดานการ

ประมง รปแบบและความแตกตางของชนชนยงคงมความคลมเครอและไมชดเจน เนองจาก

สถานการณทางทรพยากรธรรมชาตทมความอดมสมบรณ ประกอบกบความตองการทางการ

ตลาดทสงมากขน ทาใหกลมชาวประมงทมปจจยการผลตเปนของตนเอง จาเปนตองพงพาอาศย

แรงงานในชมชนเพอรวมทาการผลตทางการประมงใหกบตนเอง ขณะทชาวบานในชมชนตอนบน

ทไมมปจจยการผลตตางเขารวมสระบบการผลตเพอการขายมากขน รปแบบดงกลาวจงกลายเปน

ความสมพนธทมลกษณะการพงพาอาศยกนในแนวนอน

กระบวนการผลตในรปแบบความสมพนธในแนวนอนไดสนสดลงภายหลงการลมสลาย

ของทรพยากรธรรมชาตและทางทะเล บรรดากลมของชาวประมงทสามารถสะสมทนขยายกจการ

เรอประมงของตนเองเพมขนมากขนไดกาวขนสนายทนเรอประมง ขณะทบรรดาพอคาคนกลางท

รบซอผลตภณฑทางดานการประมง ทมความสมพนธเชงอปถมภกบนายทนเรอประมงและ

นายทนประมงขนาดเลก ระบบความสมพนธทางการผลตเปลยนเปนโครงสรางระบบอปถมภมาก

ขน นายทนเรอประมงและนายทนเรอประมงขนาดเลกทมปจจยการผลตของตนและสวมบทบาท

ของไตเรอดวย เรมเขาพงพาทางดานการลงทนกบระบบแพปลา จนทาใหกลมเหลานมสถานะเปน

เพยง แรงงงานพนธสญญาภายใตการอปถมภของแพปลา สวนเกนการผลตสวนใหญกระจกตวอย

ทระบบแพปลา ขณะทไตเรอทไมมปจจยการผลตของตนเอง เปนเพยงแรงงานทมฝมออยบน

เรอประมงและลกเรอกคอแรงงานบนเรอประมง

กระบวนการผลตไดดาเนนและทาการผลตซาในรปแบบของโครงสรางทางดานกา

ประมงแบบเดม ซงไดสะทอนและไดเหนถงปญหาของกระบวนการผลตในรปแบบดงกลาว ในยาม

ททรพยากรทางธรรมชาตและสตวนาลดนอยถอยลงกบการปรบตวของกลมการประมง บรรดากล

237

นายทนเรอประมงและนายทนประมงขนาดเลก เรมหลดออกจากโครงสรางการประมงส การ

ปรบตวสอาชพอน หรอการลดบทบาทของตวเองจากการเปนนายทนเรอประมงหรอเปนผ

ครอบครองปจจยการผลต ไดปลดพนธนาการใหกบตวเองกบแพปลาภายใตโครงสรางอปถมภ

ผนตวเองใหเปนแรงงานรบจางมฝมอ ในโครงสรางการประมงแทน การลดระดบการผลตทางดาน

การประมงเพอประหยดตนทน ซงรวมทงการหนมาปรบเปลยนเปนการประกอบการประมง

พนบานดวย

ดงนนผลการศกษาผ วจยจะนาไปอภปรายผลไปกบแนวคดเศรษฐกจชมชนของสานก

วฒนธรรมชมชน ทไดขอคนพบถงความลาชาและอปสรรคตอการพฒนาของระบบทนนยมใน

ประเทศไทย วาระบบเศรษฐกจไทยประกอบไปดวยเศรษฐกจ 2 ระบบคอ เศรษฐกจชมชนและ

เศรษฐกจทน ซงระบบเศรษฐกจชมชนคอครอบครวและชมชนเปนหนวยการผลตและเปาหมาย

ของการผลตคอการดารงอยของครอบครวและชมชน ซงการเปลยนแปลงททาใหชมชนหมบาน

เขาสระบบทนทลาชาคอ ความหนดตวของระบบเศรษฐกจครอบครวและชมชน การอธบายใน

ลกษณะดงกลาวนหรอในคาอธบายของการวจยชดเดมของสานกเศรษฐศาสตรการเมองวา

1. ความอดมสมบรณของธรรมชาตในอดต 2. ลกษณะชมชนหมบานทใหความมนคง และ

3. ลกษณะพเศษของรฐและระบบทนไทยทไมเขาไปจดการระบบการผลตในชมชน คาอธบายใน

แนวคดเศรษฐกจชมชนไดสอดคลองไปกบขอคนพบของงานวจยเศรษฐกจชมชนของชาวประมง

ปากนาประแส ไดชใหเหนวา รฐไดเขามาในชมชนปากนาประแสตงแตกอนการปฏรปการปกครอง

สมยรชกาลท 5 รฐเขามาเพอการขยายอานาจในการปกครองเพอรองรบการปฏรปรฐสมยใหม

ดงนนบทบาทของรฐในชวงนคอการสถาปนาอานาจรฐลงบนพนทของชมชนในเชงสญลกษณ การ

ขดรดสวนเกนบางสวนออกจากชมชนและขดรดทรพยากรทางธรรมชาตของชมชนออกมาเพอใช

ประโยชนเฉพาะในกลมขนนาง โดยทรฐมไดเขามาจดการระบบการผลตและเขาจดการทรพยากร

ในชมชนอยางจรงจง ขณะทระบบเศรษฐกจชมชนจะมอย 2 ระดบ คอการประกอบการคาเชง

พาณชยของชาวจนในพนทของชมชนตอนลาง ซงจะมความถนดทางดานการคาและสนคาสวน

ใหญทนามาจาหนายจะเปนสนคาอปโภคกบการจบสตวนาเพอการยงชพและการประกอ

เศรษฐกจเพอยงชพของชาวบานซงสวนใหญทจะทาการเพาะปลกเกษตรกรรมเพอการบรโภคใน

ครวเรอน ดงนนดวยความจาเปนดงกลาวจงกอใหเกดระบบการแลกเปลยนระหวางกนภายใน

ชมชนเพอความพอเพยงในการดารงชพ ถงแมชมชนจะมลกษณะการคาขายทตงอยภายในชมชน

และสมพนธกบการคาภายนอก แตดวยขอจากดของระบบตลาด ปญหาการขนสงสนคา และ

ผลผลตของทองถนทมลกษณะใกลเคยงกน ดวยลกษณะดงกลาวจงทาใหระบบทนยงไมสามารถ

238

เขามาจดการระบบการผลตในชมชนไดลกษณะและระบบการแลกเปลยนกนระหวางความ

แตกตางทางดานผลผลตภายในชมชนเรมลดลงภายหลงการเขามาของโรงสขาว ทไดอานวยความ

สะดวกกบชาวบาน ความสมพนธในการแลกเปลยนของชาวบานเรมปรบเปลยนเปนระบบเงนตรา

มากขน

การอธบายความหนดตวของการพฒนาระบบทนนยมตามแนวคดสานกของวฒนธรรม

ชมชนในการศกษาพบวา ชมชนชาวประมงปากนาประแส ชใหเหนวาสอดคลองไปกบคาอธบา

ของสานกวฒนธรรมชมชนคอการขยายตวของระบบทนและตลาดไดเขามาในชมชนประมง และ

ไดพยายามจดการและแบงแยกผคนใหเรมมความแปลกแยกทางชนชนขน ดงจะเหนไดจากในยค

ของการเรมตนการพฒนาการประมง ชวงป พ.ศ. 2501-2516 ทเหนวาเรมมลกษณะการจางงาน

เพมขน แตลกษณะความแตกตางทางชนชนระหวางนายทนและแรงงานยงคงมความคลมเครอ

เนองมาจากขอจากดทางดานแรงงานททาใหกลมผ มปจจยการผลตจะตองดงแรงงานในชมชนให

เขารวมกบการผลตของตน ภายใตความตองการทางดานการตลาดทสงขน พลงทางสงคมของ

ชมชนไดทางานภายใตแรงยดเหนยวในรปแบบการพงพาอาศยทางดานแงงาน ซงเกดขนในยคทม

ทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณ

ความเขมขนทางดานการประมงชมชนเกดขนภายหลงจากการขยายตวของระบบทน

และการสญเสยทางทรพยากรทางทะเล (ภายหลง พ.ศ. 2516) บทบาทของรฐกบการประมงลดลง

โครงสรางเรมเปลยนเปนเชงอปถมภมากขน มการแตกขวชนชนภายในโครงสรางการประมงท

ชดเจน ไดแก นายทนแพปลา นายทนเรอประมง นายทนนอยทางการประมง แรงงานบน

เรอประมง (ลกเรอ) ระบบความสมพนธทางสงคมในการพงพาอาศยทางแรงงานไดหมดยคลง

ประมงเขาสระบบการแขงขนแบบทนนยมอยางเขมขน ความสมพนธของทางดานการผลตเปลยน

ระบบเงนตรา ขณะท “ทน” ไดถกแปรเปลยนใหมความหลากหลายมากขน ทงทนทางเศรษฐกจ

ทนทางสงคมไดกลายเปนเครองมอสาคญทเชอมโยงบรรดาชาวประมงใหเขามาเปนลกแพ ภายใต

การอปถมภของตนเอง “ระบบทนเศรษฐกจและทนสงคม” ไดทางานรวมกนกอรปเปนทนทาง

วฒนธรรมแลวสถาปนาใหขนเปนทนสญลกษณ ภายใตการขบเคลอนดวยกระบวนการทาง

วาทกรรม สรางเปนมายาคต เพอบดเบอนความจรง สอดคลองไปกบคาอธบายของ ปแอร

บดเยอร (Bourdier, 1977, p. 178 อางถงใน ยศ สนตสมบต, 2546, หนา 97-102) วาบดเยอร

มองมนษยผกระทาการทกคนคอนกสะสมทนและลงทนเพอหวงกาไร ซงไดนาแนวคดเรองทนของ

คารล มารก (Karl Marx) มาขยายสรปแบบของความสมพนธเชงอานาจ ทงในดานของทนทาง

เศรษฐกจ ทนสงคม ทนวฒนธรรมและทนสญลกษณ ปจเจกชนและกลม ไดนาเอาทนประเภท

239

ตาง ๆ ทมอยไปใชเพอใหฐานะและตาแหนงของตนใหสงขนหรออยางนอยกรกษาไวมใหตกตาไ

จากเดม ทรพยากรกลายเปนทนเมอถกนามาใชในความสมพนธเชงอานาจและเปนเปาหมายตอส

แยงชงกนในสนามแขงขน

โครงสรางของระบบการประมงบนความสมพนธเชงอานาจเพยงดานเดยวคอ กลม

นายทนแพปลา ทไดผกขาด “ความรและอานาจ” ไวแตเพยงกลมเดยว การศกษาภายใตวาทกรรม

ทถกผลต/ สรางขน โดยมองไปทการผลตความรและอานาจ ทควบคมจดระเบยบ วางกฎเกณฑ

และการสรางความเปนอน ใหกบกลมชาวประมงทอยภายใตอปถมภของตนใหตกสชายขอบทาง

เศรษฐกจ พนททางการประมงไดกลายเปนสนามพลงของอานาจ วาทกรรมถกผลตขนอยางเปน

เปนกระบวนการและระบบ เพอสราง/ ผลต (Constitute) อตลกษณ (Identity) และความหมาย

(Significance) ใหกบสถาบนหลกทางการประมง (แพปลา) ทาหนาทในการตรงสงทสรางใหดารง

อยเปนทยอมรบแกสงคมในวงกวางเพอรองรบ การขดรด เอารดเอาเปรยบกลมชาวประมงทม

สถานะตากวาตาแหนงแหงทของตนเองในรปแบบตาง ๆ ผานการปฏบตการของสนามแหงอานาจ

ขณะเดยวกนกยงทาหนาทเกบกด/ ปดกน มใหอตลกษณ ความหมายของบางอยางเกดขนดวย

ทาหนาทกดทบ/ จากดวาทกรรมชดอนใหสญสลายไป ถกผลต/ สรางขน

ในยคทชมชนจะตองแสวงหาแนวทางเลอกของตนเอง อาจจะเหนไดวาผ วจยอธบายไว

เปน 2 แนวทางดวยกน คอ หนงคงยนวธวทยาทวาดวยการศกษาชมชนภายใตวาทกรรม ดวยการ

นยาม/ ใหความหมายชมชนปากนาประแสใหม พรอมทงสวมรอยประวตศาสตรเขามาใชอยา

แนบเนยน เพอการรอฟนพลงทางสงคมใหมภายใตการผลตสรางของรฐทองถน สองแนวทาง

การศกษาชมชนในความสมพนธทางสงคมใหมเพอการจดการทรพยากรธรรมชาตและทองถน

ดวยการนาแนวคดของการจดการทรพยากรชมชนรวม (Common pool resources) ของ

เอลนอร ออสตรอม (Elinor Ostrom) มาปรบใช การนาแนวคดการจดการทรพยากรรวมกนมา

อธบายการจดการทรพยากรของชมชนปากนาประแส ไดสอดคลองในบางประการของ หลก

การออกแบบกตกา 8 ขอของออสตรอม ไดแก ในมตของ ความชดของขอบเขต ความสอดคลอง

ทสามารถอธบายได ดวยขอจากดดงกลาวจะเหนไดวา ขอเสนอการจดการทรพยากรรวมกนของ

ออสตรอมทไมสอดคลองกบบรบทของชมชนปากนาประแส ดงประเดนทผ วจยพยายามสงเคราะห

ออกมาไดแก ประเดนของความขดแยงของกลมประชาชน สถาบนโดยเฉพาะรฐทองถนทยงม

มมมองการบรหารแนวอนรกษนยมทไมสอดคลองกบความตองการของชาวบาน สองพฒนาการ

ของชาวบานในชมชนทไดเขาสระบบทนนยมอยางเขมขนมลกษณะทเปนปจเจกสง กฎกตกา

กลไกการลงโทษ กลไกจดการความขดแยง ในชมชนไมสามารถทาไดอยางมประสทธภาพ ปญหา

240

ทเกดขนกลายเปนเรองของปจเจกมใชเรองกระทบตอคนสวนใหญในสงคม สามการเชอมโยงไปส

ระบบทใหญกวาทาไดยากขน ถงแมชาวบานจะอยบนฐานทางธรรมชาตเดยวกน แตมระบบการ

ผลต กระบวนการผลตทแตกตางกน จงทาใหการกาหนดกฎกตกาเพอจดการทรพยากรไปสระบบ

ทใหญกวาประสบกบปญหา สการรวมตวของชาวบานจงมลกษณะทเปนการรวมตวในเชง

จนตนาการมากขนบนฐานของการใชทรพยากรรวมกน จะมพลงเคลอนไหวไดกจะตองประสบ

ปญหาเดยวกนและพรอม ๆ กนจงสามารถขบเคลอนไปได

1. ผนวกองคความรทางดานการประมง

การวจยชาวประมงปากนาประแสไดสอดคลองไปกบการศกษาชมชนชาวประมงของ

ชนดา บณฑวงศ (2543) ซงมมตในการอธบายถงการเปลยนแปลงทางดานทรพยากรสตวนาจ

นาไปสการเคลอนไหวและความขดแยงระหวางคตรงขามกนคอ กลมเรอประมงขนาดใหญและ

ชาวประมงพนบาน แลวอธบายถงรปแบบและกระบวนการตอสของชาวประมงพนบาน การศกษา

ของ เลศชาย ศรชย และนฤทธ ดวงสวรรณ (2552) เรองประมงพนบานลมทะเลสาบสงขลา: วถ

และการเปลยนแปลง ทไดอธบายดวยลกษณะการเปลยนแปลงทางดานทรพยากรของทะเลสาบ

สงขลาไดลดลงอนเนองมาจากการเปลยนแปลงของระบบนเวศ สงผลใหชาวประมงตองพฒนา

พลงการผลตของตนเอง ไดแก เรอ เครองมอ และระบบแรงงาน วาไดใหภาพทสอดคลองไปกบ

การศกษาชมชนชาวประมงปากนาประแส ในประเดนกคอการสญเสยทรพยากรกรทาให

ชาวประมงเรมเขาพงพงกบนายทนเงนกทางการประมงมากขนดวยในขณะท ระบบก ยมก

เจรญเตบโตมจานวนมากขนจากการทชาวประมงเขาสระบบเงนกระบบความสมพนธทางการผลต

และดานการตลาดเรมเปลยนเปนระบบอปถมภมากขน

รปแบบการศกษา อธบายในมตของการเปลยนแปลงทางดานทรพยากรทางทะเลได

นาไปสความขดแยงระหวางประมงขนาดใหญ ประมงพนบาน ตลอดจนการปรบเปลยนระบบการ

ผลตของชาวประมงพนบาน การศกษาเศรษฐกจชมชนประมงปากนาประแส ไดพยายามยดแก

เรองไวทการอธบายดวยการเปลยนแปลงทรพยากรทางทะเล ผลการวจยววฒนาการเศรษฐกจ

ชมชนชาวประมงปากนาประแส ไดขยายกรอบการอธบายพบวา การเปลยนแปลงทรพยากร

นาไปสการเปลยนแปลงเชงโครงสรางทงระบบของการประมงนบเปนการปรบเปลยนความสมพนธ

ทางดานการประมงขนาดใหญ ทเปนองคความรทขาดการอธบายอยางเปนระบบ การ

เปลยนแปลงเชงโครงสรางของระบบการประมงทาใหเหนไดวา ภายใตบรบททเปลยนไปทาใหเกด

การเปลยนแปลงของกลมทไดประโยชนและกลมของผสญเสยประโยชน

241

ดงนนงานวจยเศรษฐกจชมชนชาวประมงปากนาประแส ทผ วจยไดพยายามศกษ

วเคราะห สงเคราะห ตลอดจนวพากษความรทไดมาจากงานการศกษาจนพบวา การศกษาวจยชน

นไดสรางองคความรใหมทสาคญในทางพนทและสาคญตอการพฒนาการประมงสามารถจาแนก

ได 4 ขอดวยกนคอ

1.1 ความรทางดานประวตศาสตรเศรษฐกจชมชนในเชงพนทภาคตะวนออก จาก

การศกษาชมชนในพนทภาคตะวนออก สวนใหญจะเนนการศกษาโดยใหภาพของคตรงขาม

ระหวางชมชนกบการพฒนาหรอภาพการลมสลายของชมชนทองถนในพนทของภมภาคตะวนออก

ดงในภาพการสงเคราะหงานวจยของ Pongsapich and Others (1993) ทชใหเหนวาภายหลง

โครงการพฒนาพนทบรเวณชายฝงทะเลตะวนออก การพฒนาทาใหชมชนเปลยนแปลงไปมชมชน

ใหม ๆ เขามาตงถนฐานมากขนจากการเขามาของแรงงานในพนทอน ชมชนดงเดมตามแนวชาย

ฝงโดยเฉพาะชมชนประมงไดเรมสลายตวลง การแตกกระจายของชมชนเพมมากขน จากการ

บกเบกทดน การเบยดขบจากภาคอตสาหกรรมบรการและอตสาหกรรมการเกษตร ดวยลกษณะ

ดงกลาวจงทาใหแนวทางการศกษาชมชนทยงยนหยดตอสกบระบบทนนยมในพนทภาคตะวนออก

โดยเฉพาะในเขตพนทจงหวดชลบรและระยองมเปนจานวนนอย ดงนนการศกษาเรองววฒนาการ

เศรษฐกจชมชนชาวประมงปากนาประแส จงเสนอภาพทแตกตางออกไปคอการปรบตวของชมช

ประมงทามกลางการะแสการพฒนาทเขมขน ซงจะใหภาพและเขาไปเตมเตมองคความรทางดาน

พนทชมชนในภาคตะวนออก ทจะชใหเหนถงเรองราววถการดาเนนชวตชาวประมงตามแนวชายฝง

ดวยการศกษาในเชงประวตศาสตร

1.2 ความรทางดานการประมง เนองจากการศกษาวจยไดเนนไปทระบบโครงสราง

ทางดานการประมงขนาดใหญทงระบบ พรอมทงวพากษและชใหเหนถงการขดรดและเอารดเอา

เปรยบอยางรนแรง รปแบบการนาเสนอดวยวธการ ศกษามายาคตตลอดจนวาทกรรมทปกคลมอย

ในโครงสรางการประมง จงทาใหงานวจยชาวประมงชมชนปากนาประแส ไดโตแยงงานกา

ศกษาวจยทเกยวของกบการประมงทงหมด (โปรดดในบทท 7) ในประเดนของ โครงสรางและ

ระบบการประมงทมองวา พอคาคนกลางและแพปลาเปนผสนบสนนปจจยการผลตใหชาวประมง

อยไดเนองจากการศกษาทงหมดดงกลาวละเลยการศกษา รายไดของแพปลา พอคาคนกลาง เปน

การศกษาเพยงมตเดยวคอผสนบสนนจงกลายเปนการมองแพปลาในเชงอดมคต ผ วจยได

พยายามอธบายกระบวนการสรางมายาคตทถกสรางขนแลวบดเบอนจากความจรงตลอดจนการ

วพากษเพอรอถอนวาทกรรมชดตาง ๆ ทถกสรางขนเพอเกบกดและปดทบโครงสรางทเอาเปรยบ

และไมเทาเทยม ในเรองของรายได มลคาสวนเกน ดอกเบย การจดการตลาดผลตภณฑประมง

242

การศกษาวจย ชมชนชาวประมงประแสจงเปนการเปดพนทใหแกวงการวชาการ ผสนใจการศกษา

ชมชนชาวประมงดวยการเสนอวธวทยาเพอมาใชอธบายชมชนการประมงไทย

1.3 ผลการศกษาชใหเหนถงกลมคนใหม ๆ ในโครงสรางของระบบการประมง

ทงหมดทแตกตางกบงานวจยชนอน ทไดพยายามจาแนกออกกนตามการดาเนนวถชวต

เทคโนโลย หรอขนาดของเรอประมงเปนตน เชน ชาวประมง ชาวประมงพนบาน หรอเรอประมง

พาณชย ซงใหภาพทกวางและยากแกการทาความเขาใจในทางสงคมและแวดวงทางวชาการ

งานวจยเศรษฐกจชมชนชาวประมงไดมขอคนพบวา ในโครงสรางทางดานการประมงมกลมชนชน

ทสามารถจาแนกไดหลากหลายตามลกษณะการครอบครองปจจยการผลต ไดแก กลมนายทนแพ

ปลา กลมนายทนเรอประมง กลมนายทนประมงขนาดเลกทมสถานะเปนเจาของปจจยการผลต

และสวมบทบาทการเปนไตเรอ ไตเรอคอแรงงานมฝมอบนเรอประมง ลกเรอคอแรงงานทไรฝมอบน

เรอประมง ชาวประมงรายยอยอสระหรอกลมประมงพนบานคอกลมทมปจจยการผลตเปนของ

ตนเองและพงพาอาศยฐานทรพยากรของชมชนเปนหลก การจาแนกและแยกแยะตามลกษณะ

ดงกลาวจงทาใหเหนและมกลมคนทเกยวของกบการประมงใหม ๆ เพมขนภายใตการเปลยนแปลง

เชนการเกดขนของ กลมบรรดาไตเรอรบจางทเกดจากการเลอนไหลมาจากกลมของชาวประมงทม

สถานะเปนผครอบครองปจจยการผลต

1.4 แนวทางการปรบตวของกลมชาวประมงภายหลงการประสบปญหาทางดาน

ทรพยากรและสภาวะหนสนของชาวประมงทชใหเหนถงความสนคลอนของโครงสรางการประมง

ซงจะมการปรบตวทหลากหลายมากขน เชน การลดบทบาทจากการเปนนายทนเรอประมงไปเปน

ลกจางของแพปลา การลดระดบการผลตทางดานการประมงเพอประหยดตนทนทเปนปจจยการ

ผลต รวมไปถงการปรบตวไปประกอบอาชพประมงพนบานหรอการเพาะเลยงดวย และการ

ปรบปรงปจจยการผลตของตนเองใหเหมาะแกการทาธรกจอนเชน เรอนาเทยวชมชนและตกปลา

ทะเล มการรวมตวกนเพอการเคลอนไหวปกปองและจดการทรพยากรของชมชนสงขน

ขอเสนอแนะ

1. ขอเสนอแนะสสงคม

1.1 ภายหลงการเกดวกฤตทางทรพยากรสตวนาไดสงผลกระทบอยางรนแรงตอ

การประกอบอาชพประมงจงทาใหแนวโนมการประกอบกจประมงเขาสปญหา รฐควรเขามาให

ความชวยเหลอเบองตนคอ การสนบสนนหรออดหนนปจจยการผลตใหแกชาวประมงอยางแทจรง

เนองจากทผานมาลกษณะการชวยเหลอเบองตนมกไปไมถงชาวประมงอยางแทจรงจงทาให

243

ผลประโยชนหรอการชวยเหลอผานมาไปตกอยกบผมอานาจทางเศรษฐกจทอยในโครงสรางการ

ประมงซงเปนผครอบครองปจจยการผลตสวนใหญเอาไวดวย

1.2 รฐควรเปนผสนบสนนจดตงองคกรทเกยวกบการประมง ทงระบบเพอนามาแกไข

ปญหาทางดานโครงสรางทางการประมงซงเปนการแกไขในระยะยาว

1.3 ชมชนมพลวตในการจดการตนเอง ซงมใชเปนการหยดนงไรความเคลอนไหว

ดงนนรฐควรเปนผสนบสนนการเคลอนไหว และเชอมโยงความสมพนธในทองถนเขากบภายนอก

ซงหมายความวาชมชนจะตองโยงใยเปนเครอขายและจะตองเขาใจสถานการณบรบทตาง ๆ จาก

ภายนอก ซงลกษณะดงกลาวจะทาใหชมชนสามารถกาหนดทศทางแนวทางการพฒนาทเปนของ

ตนเอง พรอมทงทจะเปดรบกบสงใหมทนามาสการพฒนาและวถชวตทดของชาวบานหรอรวมมอ

กนตอส กบสงแปลกปลอมทจะเขามาทาลายชมชน

2. ขอเสนอแนะในการทาวจยครงตอไป

2.1 ควรมการศกษาเปรยบเทยบระบบการประมงและการจดสรรทรพยากรทางทะเล

ในประเทศไทย กบการประมงในตางประเทศทมความสาเรจ เชน ประเทศญป นทไดมการจดตง

องคกรทางดานการประมง และจะตองศกษาอยางมประวตศาสตรเพอชใหเหนถงลกษณะและ

กระบวนการเกดขนขององคกร ทจะตองฝาทงกระแสทนของพอคาคนกลางและปญหาอปสรรค

ตาง ๆ ผลจากงานชนดงกลาวจะสามารถนามาสขอเสนอการจดตงองคกรเพอชาวประมงได

2.2 ควรมการศกษาชมชนทไดใชประโยชนจากลมนาประแส ทมาตงแตภเขา พนราบ

ตลอดจนปากนาประแส การศกษาดงกลาวสามารถชใหเหนความสมพนธบนพนฐานทางทรพยาก

กรทางธรรมชาตของแมนา ซงจะสงผลและกอใหเกดพลงในการขบเคลอนชมชนเพอ การพฒนา

โดยทชมชนเปนผ กาหนด

2.3 ควรมการศกษาการเคลอนไหวของชมชนชาวประมงเพอปรบความสมพนธ

เชงอานาจกบภายนอกบนพนฐานปฏบตการทางการเมองในชวตประจาวน การศกษาในมต

ดงกลาวจะทาใหเหนภาพของการเคลอนไหวของผคนตวเลกตวนอย เคลอนไหวเพอเรยกรอง/ ตอส

กบระบบทนและการคาดหวงแนวนโยบายของรฐ ตลอดจนการปรบความสมพนธใหมทมฝาย

ประชาชนเปนผ ถอธงนาในการพฒนา