คู...

กระทรวงสาธารณสข รวมกบ สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ


ป�พทธศกราช ๒๕๕๘

หลกสตรอบรมค�มอค�มอพนกงานสาธารณสขต�างด�าว (พสต.)


ISBN 978-616-11-2752-7

คมอหลกสตรอบรม พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ปพทธศกราช 2558

พมพครงท 1 : เดอนกนยายน พ.ศ. 2558

จดพมพโดย : สานกการพยาบาล กระทรวงสาธารณสข

จานวนทพมพ : 160 เลม

พมพท : โรงพมพเทพเพญวานสย

10/2 หม 11 แขวงบางดวน เขตภาษเจรญ กรงเทพฯ 10160

โทร. 0-2455-9468-70 e-mail : [email protected]

บรรณาธการ สมจตต วงศสวรรณสร สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

ธรดา สธรวฒ สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

นวลขนษฐ ลขตลอชา สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

พชร เนยมศร สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

สมาล เชาวลต สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

ผเขยนและเรยบเรยง สมจตต วงศสวรรณสร สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

ธรพร สถรองกร สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

อมราภสร อรรถชยวจน สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

สมาล เชาวลต สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

เบญญาภา ศรสวรรณ สานกอนามยการเจรญพนธ กรมอนามย

ผกามาศ แตงคหา สานกความรวมมอระหวางประเทศ กรมควบคมโรค

คานา

หลกสตรอบรมพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) เลมน สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวง

สาธารณสข กระทรวงสาธารณสข ในฐานะหนวยงานหลก และหนวยงานหลายภาคสวนทเกยวของ ไดจดทาหลกสตร

อบรมพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ขน โดยมวตถประสงค เพอเปนหลกสตรกลาง ในการอบรมพนกงาน

สาธารณสขตางดาว (พสต.) ใหกบหนวยงานตางๆทเกยวของกบประชากรตางดาว เพอรองรบประชาคมเศรษฐกจอาเซยน

(AEC) ในอนาคต และใชเปนคมอในการพฒนาศกยภาพพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ใหมความสามารถในการ

ชวยเหลอเจาหนาทสาธารณสขของไทย เพอดแลสขภาพประชากรตางดาวทวประเทศโดยสามารถนาไปปรบใชไดตาม

บรบทของพนท

สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข กระทรวงสาธารณสข ขอขอบคณผทรงคณวฒ

คณะทางานการจดทาหลกสตรฯ และผเขารวมประชมพจารณาหลกสตรทกทาน ทกรณาใหความคดเหนและขอเสนอแนะ

ตางๆ จนทาใหการจดทาหลกสตรอบรมพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) เลมน สาเรจลลวงไปดวยด และขอขอบคณ

สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ทสนบสนนงบประมาณดาเนนการตามโครงการ ทาใหการ

ดาเนนงานสาเรจลลวงตามแผนงานทกาหนด

คณะทางานการจดทาหลกสตรฯ หวงเปนอยางยงวาหนวยงานตางๆทเกยวของในการจดการดแลสขภาพ

ประชากรตางดาวในพนทตางๆ สามารถนาหลกสตรฯน ไปจดอบรมผดแลชวยเหลอประชากรตางดาว เปนพนกงาน

สาธารณสขตางดาว (พสต.) ทมคณภาพและสามารถใหการดแลประชากรตางดาวอยางมประสทธผลและประสทธภาพ

ตอไป

คณะทางานการจดทาหลกสตร

พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

มถนายน 2558

สารบญ

หนาคานา สารบญ สารบญภาพ สวนท 1 บทนา 1 ความเปนมา 1

วตถประสงคทวไป 2

วตถประสงคเฉพาะ 2

หนวยงานทรบผดชอบ 3

คณสมบตของผเขารบการอบรม 3

ขอบเขตการใชหลกสตร 3

การควบคมกากบ 4

สวนท 2 โครงสรางหลกสตรพนกงานสาธารณสขตางดาว 5 โครงสรางหลกสตรฯ 5

วธการจดกระบวนการเรยนร 6

กรอบเนอหาหลกสตร 6

กจกรรมกอนเขารบการอบรม 6

เนอหาของหลกสตรการละลายพฤตกรรม 7

หมวดท 1 ความรทวไป/ความรพนฐาน 12

1.1 บทบาทหนาทของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) 12

1.2 คณธรรมและจรยธรรมของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) 14

ใบงาน 16

1.3 ทกษะทสาคญในการใหบรการของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) 17

13.1 พฤตกรรมบรการ 17

13.2 สขศกษาและประชาสมพนธ 24

ใบงาน 26

1.4 กฏหมายทควรร 27

1.5 ความรพนฐานของสงคมไทยและระบบบรการสขภาพ 36

หนา 1.5.1 ภมศาสตรของประเทศ 36

1.5.2 หนวยงานตางๆ ทเกยวของกบระบบบรการสขภาพของไทย 41

ใบงาน 42

1.6 การสารวจภาวะสขภาพชมชน 43

1.6.1 องคประกอบของการสารวจขอมลพนฐานชมชน (ตางดาว) 43

1.6.2 หลกการสาคญทตองจดจาในการทาแผนทเดนดน 45

1.6.3 วธการทาแผนทเดนดน 46

ใบงาน 47

1.7 การปองกนการตดเชอและควบคมการแพรกระจายเชอ 49

1.7.1 ความสาคญของการปองกนการตดเชอและควบคมการแพรกระจายเชอ 49

1.7.2 หลกและวธปองกนการตดเชอและการแพรกระจายเชอ 50

ใบงาน 59

หมวดท 2 การดแลสขภาพเบองตนและความรเรองโรคทเปนปญหาในชมชน 60

2.1 การดแลสขภาพเบองตน 61

2.1.1 การสงเกตอาการทผดปกตทางรางกายเบองตน 61

2.1.2 การปฐมพยาบาลเบองตน 69

2.1.3 การใชยาสามญประจาบาน 93

2.1.4 การชวยฟนคนชพ 101

ใบใหคะแนนการฝกปฏบต 108

2.2 ความรเรองโรคทเปนปญหาในชมชน 110

2.2.1 โรคตดตอ 111

2.2.2 ความรเรองโรคไมตดตอ 129

ใบงาน 132

2.3 การชวยเหลอ เฝาระวงและปองกนการระบาดของโรคตดตอในชมชน 134

2.3.1 การเฝาระวงเหตการณ และการควบคมการระบาดในชมชน 134

2.3.2 โรคระบาดคออะไร 135

ใบงาน 141

หมวดท 3 การสงเสรมสขภาพและการปองกนโรค 142

3.1 อนามยสวนบคคล 142

3.1.1 สขอนามยสวนบคคล 143

3.1.2 สขาภบาลทอยอาศย 148

3.1.3 การสขาภบาลอาหารในครวเรอน 153

ใบงาน 161

หนา 3.2 อนามยเจรญพนธ 162

3.2.1 การวางแผนครอบครวและการคมกาเนด 164

3.2.2 การตงครรภ 195

3.2.3 การดแลหลงคลอด 208

ใบงาน 240

3.3 อนามยสงแวดลอม 241

ใบงาน 264

3.4 สขภาพจต จตเวช และสารเสพตด 265

ใบงาน 284

หมวดท 4 งานชวยเหลอเจาหนาทในการใหบรการอนๆ 285

4.1 การเยยมบาน 285

ใบงาน 289

4.2 การฟนฟสมรรถภาพเบองตน 290

ใบงาน 297

4.3 การแจงขอมลการเจบปวย การเกด การตาย 298

4.3.1 การแจงขอมลการเจบปวย 298

4.3.2 การแจงเกด 300

4.3.3 การแจงตาย 303

หมวดท 5 การฝกปฏบตงาน 309

5.1 การฝกทกษะภาคปฏบตในชมชน 309

5.2 การฝกทกษะภาคปฏบตในหนวยงาน 310

กจกรรมหลงจบการอบรม 311

กจกรรมการอาลา 311

สวนท 3 การวดและประเมนผล 313บรรณานกรม 315ภาคผนวก 319 แบบประเมนตางๆ 320 แบบทดสอบความร 327 รายชอผจดทา 347

สารบญภาพ

หนาภาพท 1 เทอรโมมเตอร หรอปรอทตาง ๆ 62

ภาพท 2 การวดอณหภมทางรกแร 63

ภาพท 3 ตวอยางการจบชพจร 63

ภาพท 4 อปกรณการวดความดนโลหต 66

ภาพท 5 การหามเลอดโดยการกดบาดแผลโดยตรง 72

ภาพท 6 บาดแผลไหม 73

ภาพท 7 กระดกหกชนดปด 73

ภาพท 8 กระดกหกชนดเปด 74

ภาพท 9 การเขาเฝอกชวคราวกระดกเชงกรานหก 74

ภาพท 10 การพนผาพยงขากรรไกรลางหก 75

ภาพท 11 กระดกไหปลาราหก (ดานซาย) 75

ภาพท 12 การเขาเฝอกกระดกไหปลาราหก โดยใชผา 2 ผน 76

ภาพท 13 การใชผายดพยงหวไหลเปนรปเลขแปด 76

ภาพท 14 การเขาเฝอกกระดกซโครงหก 77

ภาพท 15 การใชผาพนยดบรเวณซโครงทหก 77

ภาพท 16 กระดกขอมอหก 78

ภาพท 17 การปฐมพยาบาลกระดกขอมอหก 78

ภาพท 18 วธปฐมพยาบาลกระดกตนแขนหก 79

ภาพท 19 การพลกตวแบบ log rolling 80

ภาพท 20 การเขาเฝอกหลงโดยใชไมกระดานแผนยาว 80

ภาพท 21 วธดงเขาหาฝงโดยการกอดไขวหนาอก 80

ภาพท 22 วธดงเขาหาฝงดวยวธจบคาง 81

ภาพท 23 วธดงเขาหาฝงดวยวธจบผม 81

ภาพท 24 การชวยเหลอผจมนาทคาดวากระดกสนหลงหก 82

ภาพท 25 เหตการณทจาเปนตองมการเคลอนยายผปวย 82

ภาพท 26 การเคลอนยายผปวย 1 คน ทาประคอง 84

ภาพท 27 การเคลอนยายผปวย 1 คน ทาอม 84

หนาภาพท 28 การเคลอนยายผปวย 2 คน ทาประคอง 85

ภาพท 29 การเคลอนยายผปวย 2 คน กรณผปวยตวใหญ 85

ภาพท 30 การเคลอนยาย 1 คน ทาลาก 86

ภาพท 31 การเคลอนยาย 1 คน ทาอมแบก 86

ภาพท 32 การเคลอนยาย 3 คน 86

ภาพท 33 การเคลอนยายผปวยกระดกสนหลงหก 87

ภาพท 34 ตวอยางผงนาตาลเกลอแร (ยาสามญประจาบาน) 97

ภาพท 35 ขนตอนการชวยฟนคนชพ 102

ภาพท 36 ทางเดนหายใจทเปดและปด 102

ภาพท 37 head tilt chin lift 102

ภาพท 38 jaw thrust maneuver 103

ภาพท 39 การผายปอดดวยวธ Mouth to Mouth 103

ภาพท 40 การผายปอดดวยวธ Mouth to Nose 103

ภาพท 41 แสดงการวดตาแหนง และการกดนวดหวใจภายนอก 104

ภาพท 42 ตรวจสอบการหมดสต 105

ภาพท 43 แสดงการทา look listen and feel 105

ภาพท 44 การปฏบตชวยฟนคนชพ 2 คน 106

ภาพท 45 การจบแขนดานใกลตว 106

ภาพท 46 การจบแขนดานไกลตว 107

ภาพท 47 การจบดงใหพลกตว 107

ภาพท 48 ตวอยางเครองหมายรบรองคณภาพ 158

ภาพท 49 ตวอยางอปกรณการปกปดอาหาร 159

ภาพท 50 ตวอยางยาฝงคมกาเนด 165

ภาพท 51 ตวอยางหวงอนามยคมกาเนดชนดตางๆ 167

ภาพท 52 แสดงการใสหวงอนามยคมกาเนด 168

ภาพท 53 ตวอยางยาเมดคมกาเนด 170

ภาพท 54 ตวอยางยาเมดคมกาเนดชนดตางๆ 172

ภาพท 55 ตวอยางยาเมดคมกาเนดชนดฮอรโมนเดยว 172

ภาพท 56 ตวอยางยาฉดคมกาเนด 174

ภาพท 57 ตวอยางแผนแปะคมกาเนด 176

ภาพท 58 แสดงตาแหนงแปะแผนยา 176

ภาพท 59 ตวอยางวงแหวนคมกาเนด 178

ภาพท 60 แสดงวธใสและถอดวงแหวนคมกาเนด 179

ภาพท 61 ตวอยางถงยางอนามย 180

หนาภาพท 62 ตวอยางสายวดขนาดอวยวะเพศ 181

ภาพท 63 ตวอยางถงอนามยสตร 184

ภาพท 64 ตวอยางยาเมดคมกาเนดฉกเฉนชนดฮอรโมนเดยว 185

ภาพท 65 ตวอยางยาเมดคมกาเนดฉกเฉนชนดฮอรโมนค 186

ภาพท 66 แสดงการทาหมนหญง 188

ภาพท 67 แสดงการทาหมนหญง 189

ภาพท 68 แสดงการทาหมนชาย 192

ภาพท 69 แสดงการทาหมนชาย 193

ภาพท 70 การจดทานอนหงาย 292

ภาพท 71 การจดมอและขอมอ 292

ภาพท 72 การจดวางแขน 292

ภาพท 73 การจดทานอนตะแคงขางด 293

ภาพท 74 การจดทานอนตะแคงทบขางทเปนอนตราย 293

ภาพท 75 การจดทานอนควา 294

ภาพท 76 แสดงการทา passive range of motion เพอปองกนขอไหลแขนตด 294

ภาพท 77 แสดงการบรหารบรเวณนวมอ 295

ภาพท 78 แสดงการบรหารขา 295

ภาพท 79 แสดงการเคลอนไหวบนเตยง 296

สวนท 1 บทนา

ความเปนมา

ในชวงสองทศวรรษทผานมา กระทรวงสาธารณสข ไดมความพยายามหาทางแกไขปญหาในการบรการดแล

สขภาพกลมแรงงานและประชากรตางดาว บนพนฐานสทธมนษยชนและศกดศรความเปนมนษย หนงในนวตกรรมของ

การบรการ คอ การพฒนาพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) และอาสาสมครสาธารณสขตางดาว (อสต.) ทาใหการ

บรการดานสขภาพกบกลมประชากรตางดาวดขนทงเชงปรมาณและคณภาพ

ผลการศกษาสถานการณปญหาทเกดจากการใชบรการสชภาพของแรงงานตางดาวในสถานบรการของรฐเมอป

2555 ยนยนวาสภาพปญหาทโรงพยาบาลของรฐตองเผชญยงคงไมเปลยนแปลง ไดแก บคลากรไมเพยงพอใหบรการ

ทงคนไทยและตางดาว ปญหาการสอสารกบประชาชนตางดาว อตราการครองเตยงของผปวยในของประชาชนตางดาว

สงโรงพยาบาลไมสามารถเรยกเกบเงนจากผปวยเหลานได เนองจากสวนใหญเปนแรงงานใตดนทไมมหลกประกนสขภาพ

แรงงานตางดาวทเขาสระบบประกนสงคม สวนใหญขาดความเขาใจเรองการเลอกสถานพยาบาลและการใชสทธ อกทง

พบทงโรคตดเชอและโรคเรอรงในแรงงานขามชาต เชน วณโรคดอยา โรคเทาชาง มาลาเรย เบาหวาน ความดนโลหต

สง และโรคเอดส เปนตน ดานอนามยแมและเดกของคนตางดาวมปญหา พบวาทารกแรกคลอดตองเขาไปอยในหอง

ดแลพเศษจานวนมาก และมารดาจานวนหนงกตองไปอยในหองดแลพเศษเชนกน เพราะตดเชอบาดทะยก แตทเพม

เขามา คอ ปญหาทคาดวาจะเกดจากการเปดประชาคมอาเซยนในป พ.ศ.2558 เนองจาก ศนยพกพงชวคราวจะถกยบ

บคลากรสาธารณสขจากองคกรพฒนาเอกชนทเคยชวยใหบรการสขภาพระดบตน ในศนยพกพงจะถอนตวไป ทาให

ประชาชนตางดาวทเคยอาศยอยในศนยฯรวมกบประชากรในเขตประเทศเพอนบาน จะขามเขามาใชบรการสาธารณสข

ของไทย ซงอาจเกดปญหาโรคระบาดตางๆทเคยหายไปในประเทศไทย ทแฝงตวอยในตะเขบชายแดนอาจเขาส

ประเทศไทยมากขน (โครงการสขภาพคนไทย,2556)

สาหรบปญหาสขภาพทสาคญและมาพรอมกบแรงงานตางดาวและผตดตามแรงงานตางดาว ในระดบประเทศ

คอ การนาโรคตดตอเขามาแพรระบาดในประเทศไทย ทาใหหลายโรคทเคยควบคมไดในประเทศไทย กลายเปนปญหา

โรคตดตออบตใหมอกครง เชน วณโรค มาลาเรย เอดส เปนตน นอกจากนแรงงานตางดาวสวนใหญเมอเจบปวยมกไม

กลาไปรกษา เพราะมปญหาเรองการสอสารและกลวถกจบ ดงนน เพอไมใหเกดผลกระทบดานสขภาพตอคนไทยทง

ประเทศ การดแลสขภาพประชากรตางดาวจงตองทางานในเชงรก โดยพฒนาแรงงานตางดาวในชมชน หรอในสถาน

ประกอบการ ใหเปนอาสาสมครสาธารณสข (อสต.) และพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) เพอทางานรวมกบเจา

หนาทสาธารณสขของไทย ซงพบวาสามารถชวยลดชองวาง เพมประสทธภาพในการปองกน ควบคมโรค และใหบรการ

สขภาพแกแรงงานตางดาวไดเปนอยางด

ปจจบนพนทจงหวดทมแรงงานและประชากรตางดาวอาศยอยจานวนมาก จะมการจางพนกงานสาธารณสข

ตางดาว (พสต.)ในหนวยงานภาครฐและภาคเอกชน ปฏบตงานในสถานบรการ ทางานเชงรกในชมชน และสถาน

ประกอบการ หนวยงานดงกลาวไดตระหนกถงการเตรยมความพรอมและการพฒนาศกยภาพบคลากรทจะปฏบตงาน

ในฐานะพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ใหสามารถทางานชวยเหลอทมบคลากรและเจาหนาทสาธารณสขของ

ไทย ในการดแลสขภาพประชากรตางดาวใหมคณภาพได ซงหนวยงานบางพนททงสานกงานสาธารณสขจงหวด หนวย

งานภาครฐและองคกรพฒนาเอกชน ดาเนนการอบรมพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) รวมทงมการสรางพนกงาน

สาธารณสขตางดาว (พสต.) อยางตอเนอง โดยใชหลกสตรทหลากหลายในพนทเดยวกนหรอตางพนท ขนกบหนวย

งานทดาเนนการหลกสตรทใชสวนใหญไดพฒนาและถกใชในการอบรมมานานนบสบป เนอหาหลกสตรอาจไม

สอดคลองและไมตอบสนองกบสถานการณ นโยบายทมการปรบเปลยนรวมถงโรคตดตอทอบตใหม ตามขอกาหนด

สทธการเขาถงบรการตามหลกประกนสงคม หรอหลกประกนสขภาพ เปนตน

สานกการพยาบาล กระทรวงสาธารณสข เหนความสาคญของการพฒนาศกยภาพของพนกงานสาธารณสข

ตางดาว (พสต.) จงไดกาหนดใหมคณะทางานจากทกภาคสวนทเกยวของ พฒนาหลกสตรพนกงานสาธารณสขตางดาว

(พสต.) ขน เพอใหหนวยงานทเกยวของใชในการจดการอบรม เพอเตรยมความพรอมสาหรบผทจะเปนพนกงาน

สาธารณสขตางดาว (พสต.) ใหมความร ความสามารถและศกยภาพในการชวยเจาหนาทสาธารณสขของไทย ในการ

ดแลประชากรตางดาวตอไป

วตถประสงคทวไป

1. เพอใหเปนหลกสตรกลางใหกบจงหวดทมแรงงานตางดาวในพนท และเพอรองรบประชาคมเศรษฐกจ

อาเซยน (AEC)

2. เพอใชเปนคมอในการเตรยมความพรอมและพฒนาศกยภาพสาหรบเปนพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

วตถประสงคเฉพาะ

1. เพอใหผเขาอบรมมความร ความเขาใจ ตามบทบาทหนาทและการดาเนนงานของพนกงานสาธารณสข

ตางดาว (พสต.)

2. เพอใหผเขารบการอบรมมทกษะในการชวยเหลอเจาหนาทสาธารณสขของไทย ในการใหบรการ สขภาพ

กบประชากรตางดาว

3. เพอใหผเขารบการอบรมมทศนคตทดในการทางานชวยเหลอดานสขภาพกบประชากรตางดาว

คมอหลกสตรอบรมพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)2

หนวยงานทรบผดชอบ

กระทรวงสาธารณสข

คณสมบตของผเขารบการอบรม

1. อายไมตากวา 18 ป

2. คนไทยหรอคนทไมมสญชาตไทยแตจดทะเบยนกบกระทรวงมหาดไทย หรอ มหนงสอเดนทางและใบอนญาต

ทางานหรอมหนงสอยนยอมจากนายจาง

3. เปนบคคลทกลมประชากรตางดาวยอมรบและเชอถอ มนษยสมพนธทด และจตอาสาทกษะการสอสารทด

และอาศยอยในพนทนนมาแลวไมนอยกวา 1 ป

4. สมครใจและเตมใจชวยเหลอสงคมดวยความเสยสละ มความพรอมในการชวยปฏบตงาน

5. สามารถอานออกเขยนไดในภาษาของตนเองและสอสารภาษาไทยได

6. เปนตวอยางทดดานการพฒนาสขภาพและพฒนาชมชน

7. มสขภาพแขงแรงไมมโรคตดตอรายแรง ไมมประวตตดสารเสพตดและคดอาชญากรรมหรอบกพรองทางจต

8. ผานการอบรมหลกสตรอาสาสมครสาธารณสขตางดาว (อสต.) หรอมประสบการณดานสาธารณสข

ขอบเขตการใชหลกสตร

หนวยงานตาง ๆ สามารถนาหลกสตรนไปใชจดการอบรมไดโดยตองปฏบตตามเงอนไข ดงน

1. การอบรมตองใชเวลาและเนอหาทกาหนดไวนครบถวนตามหลกสตรน และสามารถเพมเตมเนอหาทจาเปน

ตามบรบทของพนทไดตามเหมาะสม

2. ในการอบรมหลกสตรดงกลาวใหคานงถงบทบาทหนาทของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) เปนสาคญ

โดยการอบรมไมควรมเนอหาเกนขอบเขตบทบาทหนาทของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ทกาหนด

3. การจดการเรยนการสอนตามหลกสตรฯ จะจดครงเดยวตดตอกน หรอสามารถจดแบงหลกสตรฯ จดการ

อบรมเปนชวงเวลามากกวา 1 ครงไดตามความเหมาะสม

คมอหลกสตรอบรมพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) 3

การควบคมกากบ

พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) จะถกดแล ควบคมและกากบ โดยครพเลยง ซงครพเลยงเปนบคคลทม

บทบาทสาคญตอกระบวนการฝกประสบการณของ พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) จะเปนผอยใกลชดกบ

พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) จะเปนตนแบบของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ทาหนาทเปนผรกษา

มาตรฐานบรการของวชาชพ ฝกทกษะเฉพาะกจกรรมในขอบเขตของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

ครพเลยง หมายถง บคลากรสาธารณสขทปฏบตงานประจาในหนวยงาน ไดรบมอบหมายใหทาหนาทใหคา

แนะนาดแลพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ในการอบรม และประเมนการฝกประสบการณของพนกงาน

สาธารณสขตางดาว (พสต.)

บทบาทหนาทครพเลยง

1. ใหคาแนะนา ฝกและเสรมทกษะประสบการณตามทกาหนด

2. สงเกตการปฏบต ประเมนผลแลวบนทกลงในแบบประเมน

3. ใหคาแนะนา พรอมเสนอแนะแนวทางแกไข

4. สรปผลการประเมนใหหนวยจดอบรม

5. ควบคมดแลนกศกษาทไดรบมอบหมายใหปฏบตงานดวยความรบผดชอบ

6. ดาเนนการใหพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ปฏบตงานฝกประสบการณตามขนตอนตาง ๆ ทกาหนด

7. ใหคาปรกษา และแนวทางแกปญหาในการปฏบตงานแกพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

วธการดาเนนงานและแนวปฏบต

1. ประสานงานกบหวหนาหนวยบรการทพรอมจะรบเปนครพเลยง

2. ประชาสมพนธคณสมบตของครพเลยงดานความร ความสามารถ ใหพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

รบทราบ

3. ครพเลยงดแลฝกทกษะพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) โดยฝกงานในหนวยงาน และ ชมชนเปนเวลา

80 ชวโมง หรอประมาณ 13 วน แบงเปนการฝกงานในหนวยงาน 10 วน และฝกงานในชมชน 3 วน

4. รวมจดกจกรรมการเรยนร และทากจกรรมตามใบงาน เขยนเปนรายงานไดสมบรณ และสงรายงานการ

ฝกงานสงครพเลยงตามกาหนด

5. ลกษณะการฝกงานมงเนนการฝกงานดานปฏบตการพนฐาน ไดแก ทกษะการประเมนสญญาณชพ การ

ปฐมพยาบาลเบองตน การใชยาเบองตน การชวยฟนคนชพ การลางมอ การสวมหนากากอนามย การสวม

ถงมอ การใหสขศกษารายบคคล/รายกลม โดยมงเนนการปฏบตใหถกตองภายในขอบเขตของพนกงาน

สาธารณสขตางดาว (พสต.)


สวนท 2 โครงสรางของหลกสตรพนกงานสาธารณสขตางดาว(พสต.)

โครงสรางของหลกสตรอบรมพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ปพทธศกราช 2558 ประกอบดวยเนอหา

วชาทงหมด 5 หมวด 17 วชา จานวน 125 ชวโมง (ทฤษฎ 45 ชวโมง และฝกปฏบต 80 ชวโมง) ดงน

หมวดวชา ภาคทฤษฎ รวมวชา

กจกรรมกอนเขารบการอบรม

หมวดท 1 ความรทวไป/ความรพนฐาน

หมวดท 2 การดแลสขภาพเบองตนและความรเรองโรค

หมวดท 3การสงเสรมสขภาพและ

การปองกนโรค

หมวดท 4

การชวยเหลอเจาหนาทสาธารณสขของไทย ในการใหบรการอนๆ

หมวดท 5 การฝกปฏบตงาน

กจกรรมหลงจบการอบรม

- Pre -Test- กจกรรมละลายพฤตกรรม/แนะนาตวผเขารบการอบรม

1.1 บทบาทหนาทของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

1.2 คณธรรมและจรยธรรมของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

1.3 ทกษะทสาคญในการใหบรการของพนกงานสาธารณสข ตางดาว (พสต.)

1.4 กฎหมายทควรร

1.5 ความรพนฐานของสงคมไทยและระบบบรการสขภาพ

1.6 การสารวจภาวะสขภาพชมชน

1.7 การปองกนการตดเชอและควบคมการแพรกระจายเชอ

2.1 การดแลสขภาพเบองตน

2.2 ความรเรองโรคทเปนปญหาในชมชน

2.3 การชวยเหลอ เฝาระวงและปองกนการระบาดในชมชน

3.1 อนามยสวนบคคล

3.2 อนามยเจรญพนธ

3.3 อนามยสงแวดลอม

3.4 สขภาพจต จตเวชและสารเสพตด

4.1 การเยยมบาน

4.2 การฟนฟสมรรถภาพเบองตน

4.3 การแจงขอมลการเจบปวย การเกด การตาย

5.1 การฝกทกษะภาคปฏบตในชมชน

5.2 การฝกทกษะภาคปฏบตในหนวยงาน

- Post -Test- พธมอบประกาศนยบตร- กจกรรมอาลา

1 ชวโมง

0.5 ชวโมง

0.5 ชวโมง

2.5 ชวโมง

2 ชวโมง

1 ชวโมง

6 ชวโมง

2 ชวโมง

8 ชวโมง

9 ชวโมง

1 ชวโมง

2.5 ชวโมง

1.5 ชวโมง

3 ชวโมง

1 ชวโมง

1 ชวโมง

1 ชวโมง

0.5 ชวโมง

18 ชวโมง

62 ชวโมง

1 ชวโมง

1 ชวโมง

14.5 ชวโมง

18 ชวโมง

8 ชวโมง

2.5 ชวโมง

80 ชวโมง

1 ชวโมง

วธการจดกระบวนการเรยนร

วธการจดกระบวนการเรยนรสาหรบพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) โดยการอบรม มทงภาคทฤษฎและ

ภาคปฏบต โดยยดหลกผเรยนเปนศนยกลาง โดยใหผเขารบการอบรมมสวนรวมในกจกรรมการเรยนการสอนมากทสด

สาหรบผสอนนน เปนเพยงผอานวยความสะดวก (Facilitator) ในการเรยนการสอนเทานนการเรยนการสอนอาจ

เปนการอภปรายกลม (Group discussion) การระดมพลงสมอง (Brain storm) การประชมปฏบตการ (Workshop)

การหาความรแหลงความรและจากสอตางๆ และมการฝกปฏบตจรงในสถานบรการและในชมชน (Practices in

hospitals and communities) โดยมเจาหนาทสาธารณสขของไทยเปนพเลยง

กรอบเนอหาหลกสตร

ประกอบดวย 5 หมวด 17 รายวชา รวม 125 ชวโมง แบงเปนภาคทฤษฎ 45 ชวโมง และภาคปฏบต 80 ชวโมง

โดยมกจกรรมกอนและหลงการจบการอบรม ดงน

กจกรรมกอนเขารบการอบรม

กจกรรม การละลายพฤตกรรม/แนะนาตวผเขารบการอบรมวตถประสงค 1. เพอใหผเขารบการอบรมไดทาความรจกกน กอนเขารบการอบรม เพอเปนการผอนคลาย เปดใจ

ในการเขารบการอบรม

2. เพอทดสอบความรกอนเขารบการอบรม

ระยะเวลา 1 ชวโมง

ขอบเขตกจกรรม สอการทากจกรรม วธประเมนผลกจกรรมกอนเขารบการอบรม

การทาความรจกกน - ทดสอบความรกอนเขารบการ

อบรม (Pre - test) ในภาพรวมทงหมด

- วทยากรแนะนาตวและละลายพฤตกรรมผเขารบการอบรม

- เลนเกมส

- แบบ Pre - test

- เกมสทาความรจก

- สงเกตการม

สวนรวม- ประเมนจากการ เขารวมกจกรรม


เนอหาของหลกสตร

การละลายพฤตกรรม/แนะนาตวผเขารบการอบรมการละลายพฤตกรรม

กจกรรมละลายพฤตกรรม คอ กระบวนการทจดขน เพอใหผเขารวมกจกรรมไดมโอกาสแสดงความเปนตวเอง

ทาความรจก และเปดเผยตวเองออกมาใหสมาชกแตละคนในกลมไดรจกกนมากขน

วตถประสงค

1. เพอสงเสรมการรจกกนของผเขารวมกจกรรม

2. เพอใหผเขารวมกจกรรมไดมโอกาสเปดเผยความเปนตวเอง

3. เพอกอใหเกดความเปนอนหนงอนเดยวกน

4. เพอเสรมสรางบรรยากาศทเปนมตร

ตวอยางเกมส (ละลายพฤตกรรม)

เกมสละลายพฤตกรรม

1. เกมสเชอโรคจดประสงค เพอความสนก สรางจนตนาการ

อปกรณ ขวดเปลาหรอสงสมมตอนๆ

เวลา 10-20 นาท

จานวนผเลน ไมจากด

วธเลน ผเลนนงเปนวงกลม ตรงกลางมขวดเปลาพรอมฝาปดวางอย ผดาเนนเกมเขาไปตรงกลางอธบายวา

ขวดนมเชอโรคอยใครกตามทเปดฝาขวดนจะไดรบเชอโรคนนและมอาการแตกตางกนออกไป หาก

ผตดเชอไปแตะใครคนนนจะไดรบเชอโรคไปดวย ผดาเนนเกมเปดขวด แสดงอาการของโรค (เชน

คนทงตว หวเราะไมหยด มอสน) คอยๆคลานกลบมาแตะผเลนคนอนๆ ผเลนทถกแตะตองแสดง

อาการเดยวกนกบผทแตะแลวคลานไปแตะขวดตรงกลางแลวคลานกลบมาดวยอาการใหมๆแตะผ

เลนคนอนๆ ตอไป

2. เกมสลกบอลกระดาษขยาจดประสงค เพอความสนก รจกกนมากขน

อปกรณ กระดาษหนงสอพมพ กระดาษหนาเดยว ปากกา เพลงเปดคลอ

เวลา 10-20 นาท

จานวนผเลน 10-20 คน


การเตรยมการ เขยนคาถามหรอคาสงไวในกระดาษทกแผน ขยากระดาษเปนวงกลมซอนๆกนจนไดลกบอลกระดาษ

ลกใหญ

วธเลน ผเลนนงเปนวงกลม เปดเพลง สงลกบอลกระดาษไปเรอยๆ เมอเพลงหยดกระดาษอยทใครคนนน

เปดกระดาษชนแรกอาน อานแลวทาตามคาสงหรอตอบคาถามขอแนะนา ในกระดาษอาจเขยนดงน

ความคาดหวงในการมารวมกจกรรม สทชอบ สงททาเมอวาน สตวเลยงโปรด ความฝนสงสด จงรอง

เพลงทชอบ สงทประทบใจในคาย เปนตน

3. เกมสโดมโนจกประสงค สรางความสนทสนม หาทางออกโดยไมพด

อปกรณ รองเทา

เวลา 20 นาท


วธเลน ทกคนถอดรองเทาออกใหหมดแลวกองไวรววมกน หลบตาหยบรองเทาขางซายของใครกไดมาใส

สองขางไมเหมอนกน จากนนใหตงแถวเรยงกนเปนโดมโน อาทใสขางซายของนาย ก. คนทมายนตอ

กนตองใสขางขวาของนาย ก. เชนกน โดยททาแบบไมใชเสยง

เกมสรจกกนและกน

1. เกมสหนงสอพมพจดประสงค: รจกชอกนและกน

อปกรณ: หนงสอพมพ

เวลา: 20 นาท

จานวนผเลน: กลมละสบคน

วธเลน: แบงผเลนเปนกลมยอยสบคน ใหคนหนงอยกลางวงพรอมกบถอกระดาษหนงสอพมพมวน ใหคนท

นงลอมวงพดชอเพอน คนทถกเรยกชอคนอนตอไปเรอยๆ คนตรงกลางตองรบใชหนงสอพมพแตะ

ขาเพอนคนทเรยกชออยางรวดเรวกอนทเขาจะเรยกชอคนอนตอไป ถาคนทถกเรยกชอพดชา ถก

แตะ กจะตองมายนกลางวงแทน


2. เกมสผาหอมซอนตวจดประสงค: รจกชอกนและกน

อปกรณ: ผาหมผนใหญๆ หนาๆ



วธเลน แบงผเลนเปนสองทมหนหนาเขาหากนโดยมผดาเนนเกมถอผาหมไมใหทงสองทมเหนหนากนแตละ

ทมสงตวแทนมานงหนาผาหม ตวแทนตองเรยกชอของตวแทนทมตรงขาม ใครเรวกวาชนะและ

ตวแทนทแพตองยายไปอยทมทชนะ

3. เกมสตามลาหาชอ จดประสงค รจกกนละกนมากกวาแคชอ

อปกรณ กระดาษตามลาคนละแผน



วธเลน เขยนชอตวเองบนหวมมขวาของกระดาษ เดนไปรอบๆพดคยกบคนทคณไมรจกแลวบนทกความ

คลายคลง (อาท ชอบเลนหมากรกเหมอนกน) และตางกน (อาท ชอบใสกางเกงยนสเหมอนกนแต

วาเพอนใหมชอบใสแบบขาสน)ทคณมกบเพอนใหมใหไดสบคน ตวอยาง ชอ ความเหมอน ความตาง

เกมสสรางกลม

1. เกมสเขาแถวจดประสงค รวมมอกน

อปกรณ ไมม



วธเลน ผเลนแบงเปนกลมยอย กลมละประมาณ 8-10 คน ผเลนตองเขาแถวตามคาสงโดยหามใชเสยง

ขอแนะนา เขาแถวตอนตามอาย วนเดอนปเกด ความยาวของเสนผม


2. เกมสปฏมากรรมจดประสงค ทางานดวยกน แสดงความรสก ความคดสรางสรรค




วธเลน ผเลนจบคกน คนหนงเปนปฏมากรอกคนเปนดนเหนยวโดยมปฏมากรจดทาทางของดนเหนยวให

เปนไปอยางทตองการตามหวขอกาหนด (อาท ราเรง อกหก ทางานบาน) หรออสระ ใหเวลาสาม

นาท ผดาเนนเกมเดนดอาจมการสอบถามใหปฏมากรอธบายผลงานของตนเอง จากนนสลบกนผ

เลนจบกลมใหมสคนโดยรวมอกคหนงเขาดวยกนแลวปนดนเหนยวแบบเดมโดยมปฏมากรสองคน

ดนเหนยวสองคน เชนนเรอยไปแลวเพมจานวนเทาตวไปเรอยๆ อาจเปลยนหวขอกาหนดใหยากขน

เปนเรองราวอาจใหเวลามากขน

คาแนะนา หวขอปฏมากรรมอาจเปนอารมณดานดดานราย เชน ไววางใจ ความขดแยง สงคราม สนตภาพ

เปนตน

3. เกมสสะพานชวตจดประสงค รวมมอกนเหนทางเลอกในการรวมมอมากกวาการแขงขน

อปกรณ เกาอเทาจานวนผเลน



การเตรยมการ จดเกาอพนกชนกนเปนแถวๆ

วธเลน ผเลนยนบนเกาอเตนไปรอบๆหากตกลงมาถอวาออกจากเกมส เพลงหยดใหทกคนหยดเลนอยกบท

ผดาเนนเกมสทยอยเอาเกาอออกทละตวทละตว ผเลนตองพยายามตดตอไปเรอยๆ โดยไมใหใคร

ตกลงไป หามแมแตเทาลงพน


4. เกมสปนดนใหเปนดาวจดประสงค เรยนรทจะตดสนใจรวมกน สรางอะไรบางอยางรวมกน ใชประสาทสมผสทางใจ

อปกรณ ดนเหนยวหรอดนนามน ผาปดตา



วธเลน ผเลนถกปดตาดวยผา ผดาเนนเกมสจบผเลนมานงดวยกนเปนคๆ หางๆกน มดนเหนยวใหคละกอน

เปดเพลงคลอเบาๆใหผเลนปนอะไรกไดรวมกน หลงจากนนผเลนจะไดดวาไดปนออกมาเปนอยางไร

คยกน

5. เกมสตอตวจดประสงค เพอทางานรวมกนใชความคดสรางสรรค




วธเลน แบงผเลนเปนกลมยอยหรอเลนพรอมกนทกคนกได ผเลนตองตอตวตามคาสง เชน มขาสามขา

ผเลนกตองทาอยางไรกไดใหมขายนบนพนเพยงสามขาจากจานวนผเลนในกลมทงหมด หตอห ผเลน

จะตอง ใชหของตนเองกบหของเพอนตดกนใหหมดทกคน ศอกตอศอก ผเลนตองจดรปแบบยนให

ศอกและหวของทงกลมชนกน รปหวใจ ผเลนตองใชรางกายเรยงกนใหเปนรปหวใจหรอจะนอนบน

พนใหโคงเปนรปหวใจกได


หมวดท 1 ความรทวไป/ ความรพนฐาน

หวขอวชา 1.1 บทบาทหนาทของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) วตถประสงค เพอใหผเขารบการอบรมมความรความเขาใจสามารถบอกคณสมบต บทบาทหนาท และการปฏบต

งานในฐานะของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)ได


ขอบเขตเนอหา สอการสอน วธประเมนผลกจกรรมการเรยนการสอน

- ความหมายของ พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

- คณสมบตของ พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

- บทบาทหนาทพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

- บรรยาย - เอกสารประกอบการบรรยาย - สงเกตการมสวนรวม

- สงเกตและ ประเมนจากการซกถาม


1.1 บทบาทหนาทของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) เปนคนไทยหรอคนทไมมสญชาตไทย ทมคณสมบตตามเกณฑทกาหนด

ทไดรบการคดเลอก เพอทาหนาทเปนลามสอสารดานสขภาพและชวยเหลอเจาหนาทสาธารณสขของไทย ในการ

บรการสขภาพ ใหกบผรบบรการแรงงานตางดาวทมารบบรการในโรงพยาบาล ใหบรการแนะนาปรกษาผปวยแรงงาน

ตางดาว เปนผประสานงานฝายตางๆในโรงพยาบาลและนายจาง/หนวยงานนอกโรงพยาบาล ปฏบตงานรวมกบทม

สขภาพของโรงพยาบาลทงเชงรบและเชงรก หรอผทเปนอาสาสมครสาธารณสขตางดาว (อสต.) อยางนอย 5 ป

คณสมบตของ พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) โดยมรายละเอยดดงตอไปน

1. จดทะเบยนกบกระทรวงมหาดไทย และมเลขประจาตว 13 หลก

2. เปนบคคลทกลมประชากรตางดาวยอมรบ และเชอถอ และมนษยสมพนธทด

3. สมครใจและเตมใจชวยเหลอสงคมดวยความเสยสละ มความพรอมในการชวยปฏบตงาน

4. สามารถอานออกเสยงไดในภาษาของตนและสอสารภาษาไทยได

5. มเวลาเพยงพอทจะชวยเหลอสงคม (ตองอาศยอยในพนทอยางนอย 1-2 ป)

6. เปนตวอยางทดดานการพฒนาสขภาพและพฒนาชมชน

7. ไมมประวตตดสารเสพตดและคดอาญชญากรรม หรอบกพรองทางจต


8. ไมเปนโรคตดตอรายแรง

9. มประสบการณการเปนอาสาสมครสาธารณสชตางดาว (อสต.)

10. ผานการอบรมหลกสตรพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

11. เปนผทมมนษยสมพนธทด มทกษะในการสอสารทด และบรการ

คณสมบตของผทจะมาเปน พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) โดยมรายละเอยดดงตอไปน

1. เปนคนตางดาวทมภมหลง (เชอชาต วฒนธรรม ภาษา) สอดคลองกบคนตางดาวในพนท

2. สามารถสอสารภาษาตนเองและภาษาไทยได

3. มหนงสอเดนทาง (Passport) หรอ ทร.38 หรอเอกสารอนๆ ทออกโดยหนวยงานราชการสามารถยนยน

แสดงตนได

4. มความเปนผนา/ทศนคต/จตสาธารณะ/เปนทยอมรบในชมชน

5. ไมมประวตตองหามในการทางาน หรอตดสารเสพตด หรอมคดอาชญากรรม

6. คณสมบตอนๆ เพมเตมทสอดคลองกบการทางานของพนทเชน ใบอนญาตขบขรถ เปนตน

บทบาทหนาทของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

1. ทางานเชงรก ออกหนวยเคลอนท ชวยเจาหนาทใหบรการ

2. ทางานในชมชนแรงงานตางดาว สารวจ ใหสขศกษา คนหา คดกรองสงตอ ตดตาม เยยมบาน บนทกเขยน

รายงาน

3. ชวยงานคลนกตางๆ ใหคาแนะนา ปรกษา และเปนลามแปลภาษาในโรงพยาบาล

4. เปนผชวยเจาหนาทสาธารณสขของไทย และเปนลามแปลภาษา (Interpreting) ทงในคลนกบรการ และชมชน

5. ใหบรการสงเสรมสขภาพ ปองกนควบคมโรค และการรกษาพยาบาลเบองตน ภายใตการดแลของ

เจาหนาทโรงพยาบาล ทงในสถานบรการสาธารณสข ศนยสขภาพชมชนตางชาต และในชมชน

6. เขารบอบรมพฒนาศกยภาพตามหลกสตรพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) และประชมตามแผนการ

ประชมอยางสมาเสมอ

7. เปนพเลยงในการดาเนนงานสาธารณสขใหแก อาสาสมครสาธารณสชตางดาว (อสต.).

8. สารวจขอมลพนฐานประชากรในพนท

9. จดเตรยมชมชนในการทากจกรรมตางๆ ทางดานสาธารณสข

10. ดแลการเคลอนยายประชากรตางดาวเพอเฝาระวงโรคตดตอในชมชน

11. เปนผประสานงานงานดานสาธารณสขระหวางโรงพยาบาล ชมชนทอาศย และองคกรอนทเกยวของ

12. พฒนาสอและแปลสอ (Translating) การสอนเพอนใหสขศกษาทเหมาะสมแกชมชน

13. เปนพเลยง (คร ก) ใหแกอาสาสมครสาธารณสชตางดาว (อสต.) ในการสอนสขศกษา

14. รวมกจกรรมรณรงคทางดานสาธารณสขในพนท เชน การรณรงคหยอดวคซนโปลโอ รณรงคปองกนควบคม

โรคไขเลอดออก รณรงควนเอดสโลก รณรงคความสะอาดในชมชน เปนตน


หวขอวชา 1.2 คณธรรมและจรยธรรมของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) วตถประสงค เพอใหผเขารบการอบรม ตระหนกถงการปฏบตตว ในการปฏบตงานในฐานะพนกงานสาธารณสข

ตางดาว (พสต.) อยางมคณธรรมและจรยธรรมไดอยางเหมาะสม



- คณธรรมพนฐานทควรร- จรยธรรมของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

- บรรยาย- สรางสถานการณจาลอง- ทากจกรรมกลม- บทบาทสมมต

- เอกสารประกอบการบรรยาย - ใบงาน

- สงเกตการมสวนรวม


- ประเมนจากใบงาน


1.2 คณธรรมและจรยธรรมของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) นยามและความหมาย

จรยธรรม หมายถง การแสดงออกของบคคลในการประพฤตปฏบตศลธรรม กฎเกณฑแหงความประพฤต หรอ

หลกความจรงทเปนแนวทางแหงการประพฤตปฏบตแยกแยะความถกผด ควรไมควร

คณธรรม หมายถง สภาพคณงามความดทางความประพฤตและจตใจ เปนความประพฤตดงามเพอประโยชน

สขของตนเองและสงคมรจกไตรตรองวาอะไรควรทา ไมควรทา และผลกดนใหเกดความรสกผดชอบคณธรรม คอ

จรยธรรมทฝกฝนจนเปนนสย เชน ซอสตย ขยน อดทน เสยสละ รบผดชอบความเปนผไมกลาวเทจ

จดมงหมายของการมจรยธรรมในการปฏบตหนาทของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

1. ใหสามารถควบคม กาย วาจา ใจอยในขอบเขตทดงามไมเบยดเบยนตนเองหรอผอนสามารถสราง ประโยชน

แกตนเองและสงคม

2. ใหมความรบผดชอบตอการกระทาของตนและปฏบตไดจนเปนนสย

3. ใหมนสยใฝหาความร ทกษะรจกคด และวเคราะหอยางมระบบวธการ และมความคดรเรม สรางสรรค

4. มทศนะทดตอการเปนพนกงานสาธารณสขตางดาว(พสต.)มระเบยบวนยในการทางาน ทงในสวนตนและ

หมคณะ มานะพากเพยร อดทน ประหยด และใชเวลาใหเปนประโยชน

5. มความซอสตย มวนยในตนเอง เคารพตอกฎกตกาของสงคมรบผดชอบตอตนเองครอบครว และสงคม

ตลอดจนเสรมสรางความเสมอภาค และความเปนธรรมในสงคม


6. รจกสทธและหนาท รจกการทางานเปนหมคณะ มความสามคค เสยสละ รจกการแกปญหาดวยสนตวธ ม

หลกการและเหตผล

การรกษาจรรยาบรรณพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

1. ปฏบตหนาทดวยความขยน อดทน เตมใจ ตงใจ เชอมน ศรทธา เสยสละ ซอสตย สจรต ตาม บทบาทหนาท

ทกาหนด

2. ไมเรยกรองหรอแสวงหาประโยชนสวนตนโดยอาศยตาแหนงหรอบทบาทหนาท

3. ยดมนในคณธรรม จรยธรรมและเมตตาธรรมในการดาเนนงานและรกษาความสามคคในหมคณะ

4. ดาเนนงานตามบทบาทหนาททกาหนดโดยเคารพตอกฎหมายและเคารพตอศกดศรความเปนมนษย

5. มพฤตกรรมสขภาพทดเปนแบบอยางแกผอนได

คณธรรมพนฐานสาหรบพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ทดนน จะตองเปนผมจตวญญาณอาสาสมคร ประกอบไปดวยคณธรรม

เบองตน 4 ประการ คอ

1. ชอบใหมากกวารบ ไมเอารดเอาเปรยบคนอน มความสบายใจทจะให

2. มความสามารถในการโนมนาวจตใจคนใหมารวมมอรวมใจกน

3. ทาตนใหมประโยชน มกรยาทาทของความพยายามจะทาประโยชนอยตลอดเวลาเปนผทใชเวลาทกทใหม

ประโยชน

4. ทาตนสมาเสมอ ทาดวยอดมการณ ไมเอนเอยงไปตามกระแส

คณธรรมและจรยธรรมทควรเสรมสราง

คณธรรมและจรยธรรมทควรเสรมสรางใหเกดขนในจตสานกของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) เพอนาไป

สการเปนพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ทด มหลกสาคญอย 3 ประการ คอ

1. การครองตน หมายถง การมความประพฤตและการปฏบตสวนตน ประกอบดวยคณธรรมทควรแกการ

ยกยอง คอ การพงตนเอง ขยนหมนเพยร และมความรบผดชอบ การประหยดและอดออม การปฏบตตามคณธรรม

และศาสนา เกรงกลวตอการกระทาชว มความรกในผนแผนดนไทย ศาสนา และพระมหากษตรยไทย

2. การครองคน หมายถง การมความสามารถในการตดตอสมพนธกบผอน คอ ความสามารถในการตดตอ

สรางความเขาใจ เพอนรวมงาน การรวมในการทางานเปนกลมไดอยางราบรน ความเปนธรรมในการปฏบตตอผอน

การเสรมสรางความสามคค และรวมกจกรรมกบผอน

3. การครองงาน หมายถง การมความสามารถปฏบตงานในหนาทและงานทไดรบมอบหมายไดเปนอยางด


ใบงานเรอง 1.2 คณธรรมและจรยธรรมของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

ชอ..............................................นามสกล..............................................อาย..................ป เลขท........................

กจกรรม ใหทกคนสารวจตนเองวามสงเหลานนหรอไม ถามใหทาเครองหมาย ลงหนาขอทตวเองม

ถาไมมใหใสเครองหมาย

........มความรบผดชอบ

........มทศนคตทด

........มความซอสตย

........มความสามคค

........มคณธรรมจรยธรรม

........มความเสยสละ

........มความมานะ อดทน

........มความประพฤตด

........มวนย

........มเหตผล

........มความสจรต

........มพฤตกรรมทดเปนแบบอยางกบผอนได

........มวาจาทไพเราะ

........มพฤตกรรมสขภาพทด


หวขอวชา 1.3 ทกษะทสาคญในการใหบรการของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)วตถประสงค เพอใหผเขารบการอบรม

1. มความร ความเขาใจและทกษะพฤตกรรมการบรการทด

2. มความร ความเขาใจและทกษะเทคนคการใหสขศกษาและประชาสมพนธ

ระยะเวลา 2.5 ชวโมง


- พฤตกรรมการบรการทด- เทคนคการใหบรการทด- การสรางความประทบใจในงานบรการ

- เทคนคการใหสขศกษาและประชาสมพนธ

- บรรยาย- สรางสถานการณจาลองพฤตกรรมการบรการ

- การใหสขศกษาและประชาสมพนธ

- ฝกปฏบต/ทากจกรรมกลม

- เอกสารประกอบการบรรยาย - บอรดประชาสมพนธ- แผนพบ- ใบงาน



- ประเมนจากการฝกปฏบต/ใบงาน


1.3 ทกษะทสาคญในการใหบรการของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)

1.3.1 พฤตกรรมบรการ การบรการ (Services) หมายถง การกระทากจกรรมใดๆ ดวยรางกายเพอตอบสนองความตองการของบคคลอน

ซงเกยวของกบการอานวยความสะดวก ความสามารถสรางความพงพอใจใหกบผรบบรการไดซงการกระทาดวยรางกาย :

คอการแสดงออกดวยการแตงกาย ปฏบตการ กรยา ทาทางและวธการพดจา

การบรการแสดงออก แบงออกเปน 2 แบบ คอ

1. ขนตอนการใหบรการ เปนการปฏบตการตามขนตอน และเทคนค ของวธปฏบตทถกตองเหมาะสม เพอให

ผรบบรการ ไดประโยชนตรงตามความตองการมากทสด

2. พฤตกรรมการบรการ เปนการแสดงออกดานการแตงกาย สหนา แววตา กรยา ทาทาง และการพดจา ซง

พฤตกรรมทดยอมสรางความสข ใหเกดขนกบผบรการไดเปนอยางดไดแกการแตงกายทสขภาพ สะอาด เรยบรอย

สหนาและแววตาทยมแยม แจมใส ออนโยน กรยาทาทางท สภาพ ออนนอมการพดจาดวยนาเสยงทนมนวล สภาพ

ชดเจน ใหเกยรตมหางเสยง


การบรการมความสาคญ ดงน

1. บรการทดจะสงผลใหผรบบรการมความรสกชอบหรอพงพอใจ ทงตอตวผใหบรการและหนวยงานทใหบรการ

ดงน

1.1 มความชนชมในตวผใหบรการ

1.2 มความนยมในหนวยงานทใหบรการ

1.3 มความระลกถงและยนดมาขอรบบรการอกและประทบใจทดไปอกนาน

1.4 มการบอกตอไปยงผอนหรอแนะนาใหมาใชบรการเพมขน

1.5 มการพดถงผใหบรการและหนวยงานในทางทด

2. บรการทไมดจะสงผลใหผรบบรการมความรสกไมชอบหรอไมพงพอใจ ทงตอตวผใหบรการและหนวยงานท

ใหบรการ ดงน

2.1 มความรงเกยจตวผใหบรการ

2.2 มความเสอมศรทธาในหนวยงานทใหบรการ

2.3 มความผดหวงและไมมาใชบรการอก

2.4 มความรสกทไมดตอการบรการของหนวยงานไปอกนานและบอกตอไปยงผอนหรอแนะนาไมใหผอน

มาใชบรการ

การเปนผใหบรการทเปนเลศนน ผปฏบตงานควรมพฤตกรรม ดงน

• ตองมความรในงานทใหบรการ (Knowledge) ผใหบรการตองมความรในงานทตนรบผดชอบทสามารถตอบ

ขอซกถามจากผรบบรการไดอยางถกตองและแมนยา

• มความชางสงเกต (Observe) ผทางานบรการจะตองมลกษณะเฉพาะตวเปนคนมความชางสงเกต เพราะ

หากมการรบรวาบรการอยางไรจงจะเปนทพอใจของผรบบรการกจะพยายามคดสรางสรรคใหเกดบรการท

ดยงขน

• ตองมความกระตอรอรน (Enthusiasm) พฤตกรรมความกระตอรอรน จะแสดงถงความมจตใจในการตอนรบ

ใหชวยเหลอแสดงความหวงใย ชวยเหลอผรบบรการ

• ตองมกรยาวาจาสภาพ (Manner) กรยาวาจาเปนสงทแสดงออกจากความคด ความรสก และสงผลใหเกด

บคลกภาพทด เพอใหผรบบรการมความสบายใจทจะตดตอขอรบบรการ

• ตองมความคดรเรมสรางสรรค (Creative) ผใหบรการควรมความคดใหมๆ ไมควรยดตดกบประสบการณ

หรอบรการททาอย

• ตองสามารถควบคมอารมณได (Emotional control) งานบรการเปนงานทใหความชวยเหลอตองพบปะ

ผคนมากมายหลายชนชน ดงนนกรยามารยาทจากผรบบรการจะแตกตางกน เมอผรบบรการไมไดตงใจอาจ

จะถกตาหนพดจากาวราวกรยามารยาทไมดซงผใหบรการตองสามารถควบคมสตอารมณไดเปนอยางด

• ตองมสตในการแกปญหาทเกดขน (Calmness) ผรบบรการสวนใหญจะตดตอขอความชวยเหลอตามปกต

แตบางกรณทผรบบรการมปญหาเรงดวน ผใหบรการจะตองสามารถวเคราะหถงสาเหตและคดหาวธในการ

แกไขปญหาอยางมสต


• มทศนคตตองานบรการด (Attitude) การบรการเปนการชวยเหลอ ผทางานบรการเปนผใหจงตองมความ

คดความรสกตองานบรการในทางทชอบ และเตมใจทจะใหบรการ

เทคนคของการใหบรการทด ดงน

การตอนรบผใหบรการ ตอนรบตองยมแยมแจมใส พดจาทกทาย แสดงออกถงความเอาใจใสตอผมา

รบบรการ

การคนหาความตองการ ผใหบรการตองรจกสอบถามความตองการของผมารบบรการและเขาใจความ

ตองการทแทจรงของผมารบบรการการเสนอความชวยเหลอ ผใหบรการตองตอบ

สนองความตองการของผมารบบรการ ดวยการใหขอมลตางๆ ทถกตองชดเจนหรอ

ความชวยเหลออนๆ ทสามารถดาเนนการไดโดยมงใหผรบบรการมความพงพอใจ

มากทสด

การประเมนผล ผใหบรการตองทาการประเมนผลการใหบรการและสรปผลการใหบรการ ทงน

เพอจะไดนาผลจากการประเมนไปปรบปรงแกไขและพฒนาการบรการใหดยงขน

ตอไป

ในปจจบนน ทกทานคงจะไดยนคาวา “การมจตใจในการใหบรการทด” หรอคาวา Service Mind อยเปน

ประจา หลายคนกเขาใจดหลายคนกยงคงงนงงสงสยวาทจรงแลว หนงสอหลายเลมพบวาไดใหความหมายของคาวา

การมจตใจในการใหบรการทด หรอคาวา “Service Mind” ในลกษณะทใกลเคยงกนวา การทจะทาใหคนมจตใจใน

การใหบรการตองนาเอาคาวา “Service” มาเปนปรชญา

โดยแยกอกษรของ คาวา “Service” ออกเปนความหมายดงน

S = Smile (อานวา สมาย) แปลวา ยมแยม

E = enthusiasm (อานวา เอนทซแอสซม) แปลวา ความกระตอรอรน

R = rapidness (อานวา เรปปดเนส) แปลวา ความรวดเรว ครบถวน มคณภาพ

V = value (อานวา วาลล) แปลวา มคณคา

I = impression (อานวา อมเพรสเซน) แปลวา ความประทบใจ

C = courtesy (อานวา เคอตซ) แปลวา มความสภาพออนโยน

E = endurance (อานวา เอนดเรน) แปลวา ความอดทน เกบอารมณ

สาหรบคาวา “Mind” กไดใหความหมายไวดงน

M = make believe (อานวา เมค บลฟ) แปลวา มความเชอ

I = insist (อานวา อนซส) แปลวา ยนยน/ยอมรบ

N = necessitate (อานวา เนอะเซสเซอะเตท) แปลวา การใหความสาคญ

D = devote (อานวา ดโวต) แปลวา อทศตน


คาวา Service Mind นน ไดมการพดกนมาหลายปทงในประเทศและ ตางประเทศ หากจะพจารณาตามตว

อกษรรวมแลว คาวา “Service” แปลวา การบรการ คาวา “Mind” แปลวา “จตใจ” รวมคาแลวแปลวา “มจตใจใน

การใหบรการ” ซงพอสรปไดวาการบรหารทด ผใหบรการตองมจตใจในการใหบรการ คอ ตองมจตใจหรอมใจรก ม

ความเตมใจในการบรการ การทางานโดยมใจรกจะแสดงออกมาทางกาย โดยการทางานดวยความยมแยม แจมใส ม

อารมณรนเรง และควบคมอารมณของตนเองได ไมขนเสยงกบประชาชนหรอผมารบบรการ คาวา Service Mind ม

ความหมายทางกวาง อาจหมายถง การบรการทด แกลกคา หรอการทาใหลกคาไดรบความพงพอใจ มความสข และ

ไดรบผลประโยชน อยางเตมท ดงนน การใหบรการอยางดนนมกจะไดความสาคญกบแนวทางในการใหบรการสอง

แนวทาง ดงน ประการแรก คอ ลกคาเปนผถกเสมอ หรอเหนวาลกคาตองไดรบการเอาอกเอาใจถอวาถกตองและเปน

หนงเสมอ หากตองการใหบรการทดตองใหความสะดวก ใชวาจาไพเราะ ใหคาแนะนาดวยการยกยองลกคาตลอดเวลา

ประการทสอง คอ ตองใหเกยรตลกคา ตองไมเปนการบงคบขเขญใหลกคา มความพงพอใจ เกดความเชอถอจาก

พฤตกรรมของเราผใหบรการ แลวกลบมาใชบรการ ของเราอก การบรการทดและมงไปสความเปนเลศ ถอวา ลกคา

เปนคนพเศษ

การมหวใจบรการ (Service Mind)

หวใจบรการ หมายถง การอานวยความสะดวก การชวยเหลอ การใหความกระจาง การสนบสนน การเรงรด

การทางานตามสายงาน และความกระตอรอรนตอการใหบรการคนอน รวมทงการยมแยมแจมใส ใหการตอนรบดวย

ไมตรจตทดตอผอน ตองการใหผอนประสบความสาเรจในสงทเขาตองการ การทบคคลมหวใจบรการดงกลาวขางตน

ชวยใหเกดผลดตอคนอน ตอตนเอง และตองานททา ทวาเกดผลดตอคนอนในการใหบรการ คอ ผรบบรการมความ

พงพอใจ ผรบบรการทกคนมความตองการตรงกนในการตดตอรบบรการไมวาจะเปนของราชการหรอเอกชน คอ

ตองการความรวดเรว ยงภาวะการแขงขนยคปจจบน ความรวดเรวของการปฏบตงาน ความรวดเรวของการใหบรการ

จากการตดตอจะเปนทพงประสงคของทกฝาย ดงนน การใหบรการทรวดเรวจงเปนทประทบใจ เพราะจะไมตองเสย

เวลารอคอย สามารถใชเวลาไดคมคา ในชวงเวลาสน ๆ สามารถทางานไดหลายอยาง ทาใหสามารถเพมปรมาณและ

คณภาพของงานได ประหยดเงนและเวลา การใหบรการทรวดเรว ชวยใหประหยดเงนในการจางหรอใชจายการให

บรการ เชนแทนทจะใชเงนจางบคคลทางาน 3 วน แตผใหบรการทางานดวยนาใจ การใหบรการดวยความซอสตย

รวดเรว ทาใหการใชจายเงนนอยลง เพราะงานเสรจเรวทาใหทกฝาย ประหยดเงนและเวลาและทาใหผมารบบรการ

สามารถปฏบตงานอนไดอก จงจะสามารถเพมคณคาและรายไดใหกบทกฝาย เกดความรทดตอผใหบรการ ผมาตดตอ

ขอรบบรการ เมอผลลพธเกดขนเรว และดวยนาใจบรการทด จะสรางสมพนธทดซงกนและกน ระหวางผใหบรการ

และผรบบรการ ผรบบรการจะเกดความประทบใจ และยนดทจะกลบมาตดตอและมารบบรการอก และยงจะนาผล

ทเกดขน หรอความประทบใจทมไปบอกตอเปนการชวยประชาสมพนธอกทางหนง


ผลจากการใหบรการดวยการมหวใจบรการ คอ

1. ความสาเรจของงาน เมอผใหผบรการทางานดวยความรวดเรว และดวยความเตมใจงานทรบผดชอบจะ

สาเรจไดรวดเรว ทาใหงานไมคงคาง และยงสงผลใหผมาตดตอพงพอใจทเหนความกระตอรอรน ผใหบรการจะไมละทง

หรอหลงลมงานได เมองานไมคงคาง สขภาพจตในการทางานกดดวย

2. เกดภาพสะทอนทดตอบคคลและองคการทเรยกวา ภาพลกษณ การใหบรการทดจะสะทอนเปนภาพความ

สาเรจ ความพงพอใจ ผมาใชบรการจะบอกตอขยายออกไปอยางนอย 5 เทา หรอบอกตอถงความประทบใจตอคนอน

อก ๕ คน แตถาไมประทบใจ กจะบอกความไมดออกไปอก 10 เทา หรอ 10 คน เพราะธรรมชาตของคนจะชอบพด

เรองไมดของคนอนเปนสวนใหญ

3. มกาลงใจ เนองจากใหบรการทด จะไดภาพสะทอนทด ทาใหเกดบรรยากาศทด นาเสยงหรอการพดจาจะ

เปนไปดวยบรรยากาศทด ไมมการตอวา หรอใชถอยคาทรนแรง อนกอใหเกดผลกระทบตามมาในสงทไมด

4. คดสรางงานตอ เปนไปตามหลกผลการทาด ทาใหผปฏบตมกาลงใจทางานมากขน เกดขวญกาลงใจด ทางาน

ไดมากและมคณภาพ ผลตอบแทนจะมากตามไปดวย ทาใหเกดความคดสรางสรรค คดสรางงานตอไป ซงจะเกดผล

ดตอตนเอง

ผลทเกดตองานในการใหบรการทด คอ

1. งานเปนทพงพอใจเพราะมาจากความตงใจของผใหบรการ งานจงมคณภาพ จะเปนการเพมคณคาของงาน

2. งานเกดการพฒนาตอ เพราะมผสนใจนาไปใช เนองจากผลงานทบคคลพงพอใจเปนเพยงสวนหนง และอก

สวนหนงคอการใหบรการทด จะไดรบความพงพอใจมากมาย กลาวงาย ๆ กคอ ลกคาซอการบรการครงหนงและ

คณภาพอกครงหนง

3. งานชวยใหองคกรประสบความสาเรจ เพราะความสาเรจ ความกาวหนาขององคกรขนอยกบผลผลตหรอ

ผลงาน เมอผลผลตไดรบการยอมรบ จะมลกคาบอกตอ และขยายการใชบรการตอ ทาใหงานสาเรจและมความประทบ

ใจจากการใหบรการ จะทวความนยมอยางตอเนอง องคกรจะประสบความสาเรจ ความสาเรจขององคกรจะเกยวเนอง

เรมตงแตผลตผล การใหบรการ การนาไปใชเกดผลดและประทบใจและการใหบรการอยางตอเนองตลอดเวลา จะเปน

สายใยเชอมโยงใหเกดความสาเรจยงขนตอไป


ยทธศาสตรสาคญในการมหวใจบรการ คอ

1. การจดบรรยากาศ สถานททางาน หมายถง การจดสถานททางานใหสะอาดเรยบรอย บรรยากาศรมเยน

มสถานทพกผอนหรอพกรอ ตวอยางทเหนชดเจน คอ การใหบรการของบรษทโตโยตา ทจดสถานทนงพกในหองปรบ

อากาศ มหนงสอพมพ วารสารด ๆ มนาดมบรการ เปนตน ในขณะทลกคารอการซอมรถในอของบรษท บรรยากาศ

ดงกลาวน รวมถง การจดสถานท ปายบอกสถานท ขนตอนการตดตองานทชดเจน ลกคาสามารถอาน หรอตดตอได

ดวยตนเองไมตองถามใคร ตงแตเสนทางเขาจนถงตวบคคลผใหบรการและกลบไป จดการใหบรการควรเปน One

stop service คอ ไปแหงเดยวงานสาเรจ

2. การยมแยมแจมใส หนาตางบานแรกของหวใจในการใหบรการคอ ความรสก ความเตมใจและความ

กระตอรอรนทจะใหบรการ “เปนความรสกภายในของบคคลวาเราเปนผใหบรการ จะทาหนาทใหดทสด ใหประทบ

ใจกลบไป” ความรสกดงกลาวน จะสะทอนมาสภาพทปรากฏในใบหนา และกรยาทาทางของผใหบรการคอ การยม

แยมแจมใส ทกทายดวยไมตรจต การยมแยมแจมใสจงถอวาเปนบนไดขนสาคญทจะนาไปสผลความสาเรจขององคการ

อยาลมวาการยมคอการเปดหวใจการใหบรการทด

3. ปฏสมพนธกบผรบบรการดวยความรวดเรว และเตมใจ ดวยการเรมตนทกทายผมาตดตอดวยการซกถาม

ดวยภาษาทสภาพ แสดงความกระตอรอรนและเปนมตร เชนจะใหชวยอะไรไหมครบ (คะ) ตองการตดตอเรองอะไร

ครบ (คะ) เปนตน อยาปลอยใหผมาตดตอถามกอน เมอรบงานไดแลวตองทาใหสาเรจโดยเรวและเกดความสะดวก

เมอผมาตดตอมาทเดยว หรอแหงเดยวสามารถประสานไดทกจด การประสานการชวยเหลอจงตองควรรวดเรว บาง

เรองควรวนเดยวสาเรจ (One day success) หรอ 5 นาทสาเรจ เปนตน ความรวดเรวและดวยความเตมใจถอวาเปน

หวใจสาคญของการใหบรการ ถาหากวาไมสามารถทาไดรวดเรวดวยขอระเบยบ หรอขนตอนกตาม กตองชแจงดวย

ถอยคา หรอภาษาทแสดงถงความกงวล ความตงใจจะชวยเหลอจรง ๆ แตไมสามารถทาได เพราะมขอขดของ หรอ

ความจาเปนตามระเบยบ

4. การสอสารทด การสอสารทดจะสรางภาพลกษณขององคกร ตงแตการตอนรบ หรอการรบโทรศพท ดวย

นาเสยงและภาษาทใหความหวง ใหกาลงใจ ภาษาทแสดงออกไปไมวาจะเปนการปฏสมพนธโดยตรง หรอการโทรศพท

จะบงบอกถงนาใจการบรการขางในจตใจ จงกลาวไวเบองตนแลววา ความรสกหรอจตใจทมงบรการจะตองมากอน

แลวแสดงออกทางวาจา ดงกลาวมาแลว

5. การเอาใจเขามาใสใจเรา นกถงความรสกของคนมาตดตอขอรบบรการ เขามงหวงไดรบความสะดวกสบาย

ความรวดเรว ความถกตอง ดวยไมตรจากผใหบรการ การอธบายในสงทผมารบบรการไมรดวยความชดเจน ภาษาท

เปยมไปดวยไมตรจต มความเอออาทร ตดตามงานและใหความสนใจตองานทรบบรการอยางเตมท


6. การพฒนาเทคโนโลย เทคโนโลยหมายถงเครองมอ และเทคนควธการใหบรการ เชน การตดประกาศท

ชดเจน การประชาสมพนธใหทกคนในองคกรทราบเพอชวยใหบรการ คอ การสรางนาใจใหบรการใหเกดขนกบทก

คนในองคกร ไมใชเฉพาะผทมหนาทโดยตรง แตเปนเรองของทกคนตองชวยกนทาหนาทใหบรการ นอกจากนการใช

เทคโนโลยเชน Web site ตาง ๆ ทจะชวยอานวยความสะดวกในดานขอมลขาวสาร จะชวยเสรมใหบรการเปนไปดวยด

7. การตดตามประเมนผล และมาตรการประกนคณภาพการใหบรการ การบรการควรมการตดตาม และ

ประเมนความพงพอใจจากผรบบรการเปนชวง ๆ เพอรบฟงความคดเหนและผลสะทอนกลบวามขอมลสวนใดตอง

ปรบปรงแกไข สวนมาตรการประกนคณภาพคอการกาหนดมาตรฐานการใหบรการวาจะปรบปรงการใหบรการอยางไร

เชน งานจะเสรจภายใน ๓ ชวโมง หรอภายใน ๑ วน เปนตน

ทกลาวมาขางตนเปนการยาใหเหนความสาคญของการใหบรการ และยทธศาสตรการใหบรการ เพอชวยใหทก

ฝายในองคกรไดมองเหนภาพรวมกนวา เปาหมายของการบรการคอ ผมาตดตอหรอลกคาวาทาอยางไรใหเขาพงพอใจ

กลบไป โดยถอวาลกคามความสาคญ จนมคาพดวา “Customer is King” มาชวยกนปฏบตตนใหเกดผลโดยถอหลก

งาย ๆ “เอาใจเขามาใสใจเรา” ทาใหสงทเขาตองการใหสาเรจใหไดดวยยทธศาสตรเรมตนงาย ๆ คอ “ยมแยมแจมใส

ทกทาย ชวยเหลอ ดวยความเตมใจ โดยเรว และมคณภาพ” ถาสรางคณลกษณะดงกลาวใหเกดได จะเกดพลงสาคญ

คอ “การบอกตอ” ทเรยกวา “ปากตอปาก” จะทาใหเกดผลรบกลบคนมากกวา หรอใครวาไมจรง ลองปฏบตด แลว

ตดตามผลดความสาเรจจากจดเรมตนททกคนในองคกรมหวใจใหบรการ มผลกระทบมากมาย มแตไดกบได ทานเชอ

หรอไม…………… การมหวใจบรการคอปจจยแหงความสาเรจขององคกร

การสรางความประทบใจในงานบรการ

1. บรการทมไมตรจต จะทาใหผรบบรการรสกอบอน และประทบใจทไดรบการตอนรบอยางมอธยาศย

2. ยม เปนสงจาเปนอนดบแรกในการทกทายบคคล เพราะจะทาใหเขารสกอบอนใจและในคาพดทเราทกทาย

เราสามารถใชนาเสยงและทวงทานองทเปนธรรมชาตใหผรบบรการรสกพอใจทมาใชบรการของเรา

2. คาพดทวเศษ คอ คาพดเหลาน “ขอบคณคะ” “ดฉนเสยใจ” “ขอโทษคะ” “มอะไรใหดฉนชวยไหมคะ”

ชอของผรบบรการเปนคาวเศษเชนกนเมอคณใช

3. ใหความชวยเหลอและแสดงไมตรจตทจะทาใหเขาอบอนใจหมายความวา เราจะตองเรยนรปฏกรยาของผ

อน ตวอยางเชน ถาเรารวาผรบบรการเปนคนแปลกหนา เราจะตองเอาใจใสเขาเปนพเศษตอความตองการ

ชวยเหลอในเรองงานทมาตดตอ สถานทและคาแนะนาอน ๆ เปนตน

5. ถาหากเราใส “ยม” ลงไปในนาเสยง หมายความถงการพดดวยนาเสยงทมไมตรจตและพรอมทจะใหความ

ชวยเหลอ อยางไรกตามเราควรหลกเลยงทจะใหสญญาถาเราไมแนใจวาเราจะทาได


6. ทกคนสามารถแสดงความมอธยาศย ในการทางานของตนเองใหดทสดไมวาพนกงานผนนจะตองตดตอกบ

ผรบบรการโดยตรงหรอไม

7. เราควรทจะชวยเหลอผรบบรการ แมวาเราเองสามารถชวยไดเพยงเลกนอยในปญหานนแตเราอาจขอให

คนอนชวยได แตอยางไรกตามอยาพยายามปดความผดใหพนตวเอง ควรจะยอมรบอยางออนนอมและ

ดาเนนการบางอยางเพอแกไขความผดพลาดนน

8. เราควรจะตองมอธยาศยไมตรตอเพอนรวมงานของเราดวย ทกคนจะทางานรวมกนไดดกวา ถาทกคนม

ไมตรจตตอกน ผรบบรการจะสงเกตเหนไดชดวาบรรยากาศในการทางาน โดยสวนรวมมอธยาศยไมตรตอ

กนไมใชเฉพาะทเหนไดจากคนใดคนหนง

9. ผรบบรการมเหตผลหลายอยางทมาทาการตดตอกบองคกรของเราแตสงหนงทผรบบรการคาดหวงเสมอวา

จะไดรบการตอนรบอยางอบอน และมไมตรจตจากพนกงาน ถาเราใหการตอนรบเชนนนผรบบรการกจะม

ความรสกทดตอองคกรของเรา โดยสวนรวมและเกดความไววางใจตามมาดวยความพอใจในทสด

1.3.2 สขศกษาและประชาสมพนธ สขศกษา หมายถง การเรยนร โดยอาศยรปแบบตางๆ ของการสอสาร ทคดคนขนมาเพอยกระดบ ความ

แตกฉานดานสขภาพ รวมทงการเพมพนความร และพฒนา ทกษะชวต ซงสงผลเกอหนนสขภาพของชมชน และบคคล

การสอสารความรดานสขภาพ จาเปนตองเลอกสอและชองทาง หรอวธการทางสขศกษาใหสอดคลองกบกลมเปาหมาย

การประชาสมพนธ หมายถง การดาเนนงานเพอสรางสรรคความสมพนธอนดกบกลมเปาหมาย และประชาชน

ทวไป การสรางสรรคภาพลกษณทด สรางความรความเขาใจ การบรการขอมลขาวสาร เพอใหเกดความนยมชมชอบ

ตอองคกรหรอหนวยงาน และประชาชน และการจดกจกรรมตางๆเพอใหเกดทศนคตทด ความเขาใจทถกตอง

รปแบบของสขศกษาและการประชาสมพนธ คอ

1. ผสอสาร หรอผสงสารในงานประชาสมพนธ สงสาร ไปยงผรบคอ ผปวยหรอประชาชนทวไป

2. สาร คอเนอหา ขอมลทจะสอใหกบผรบ

3. สอหรอเครองมอ หรอกจกรรมในงานสขศกษาประชาสมพนธ เชน แผนพบ บอรดสขศกษา

4. ผรบสาร หรอกลมเปาหมายทเราตองการประชาสมพนธใหทราบเรองตางๆ

วธการทางการสอสารหรอการสอนสขศกษา แบงไดดงน

1. การสอนรายบคคลจดมงหมายการสอนรายบคคล คอผรบการสอนแตละคนจะไดรบเนอหา

ตามความสามารถของตนเองผสอนตองคานงถงความสนใจพนฐานความรสขภาพของผเรยน เพอสามารถถายทอด

ขาวสาร ขอมลสขภาพไดตรงตามทผสอนตองการ


ขอดของการสอนรายบคคล

1. ผเรยนสามารถเรยนรตามความสามารถของเขา

2. เปนการคานงถงความแตกตางระหวางบคคล

3. ผเรยนมอสระมากกวาการสอนปกต

ขอบกพรองของการสอนรายบคคล

1. ผเรยนไมสามารถวางแผนการทางานอยางอสระและตดสนใจดวยตนเองได

2. อาจเปนการใชเวลามากสาหรบครทจะวางแผนและเตรยมวสด

2. การสอนกลม จดมงหมายสาคญเพอจดการสอนสาหรบแตละคนทมความสามารถแตกตางกนการสอน

กลมขนาดเลกเปนการสอนกลมนกเรยนทไมเกน 15 คนและทาใหการเรยนการสอนเปนไปในลกษณะรายบคคล

มากขน

ขอดของการสอนกลม

1. ประหยดเวลาและการมผเรยนทหลายคนทาใหเกดการเรยนรจากการแลกเปลยนประสบการณ หรอคาถาม

ภายในกลม

2. หากผสอนเตรยมการสอนมาด สอการสอนนาสนใจ เสรมใหผเรยนสนใจการเรยนรเพมขน

ขอบกพรองของการสอนกลม

1. ตองมสถานทสาหรบกลมอยางเพยงพอ

2. กลมหลายคน ผเรยนบางคนไมกลาถามคาถามในกลม

สงทผสอนตองเรยนร เกยวกบกลมผเรยน

1. ความตองการและความสนใจผสอนควรจดเนอหาการสอนนนตรงกบความตองการและความสนใจใน

ประสบการณของผเรยน เพอใหผเรยนเกดความสนใจนาไปสการเรยนรทดและมประสทธภาพ

2. สถานการณทเกยวของกบผเรยนจะไดผลดถาหากถอเอาตวผเรยนเปนศนยกลาง

3. การวเคราะหประสบการณของผเรยนแตละคนอยางละเอยดวา มสวนไหนของประสบการณทจะนามาใช

ในการสอนไดบาง แลวจงหาทางนามาใชใหเกดประโยชนตอไป

หลกการเลอกสอการสอน

1. ตรงตามวตถประสงคของเรองทจะสอน

2. ตรงกบลกษณะของเนอหาของบทเรยน และลกษณะของผเรยน

3. เหมาะสมกบจานวนของผเรยน และกจกรรมการเรยนการสอน

4. มลกษณะนาสนใจและดงดดความสนใจ


ใบงานเรอง 1.3 ทกษะทสาคญในการใหบรการของพนกงานสาธารณสฃตางดาว (พสต.)

กจกรรม ใหสรางสถานการณจาลองในการใหบรการเพอสรางความประทบใจใหแกผปวย ดงน

1. ญาตนาผปวยทองใกลคลอดมาโรงพยาบาล

2. ญาตนาผสงอายปวยเปนโรคความดนโลหตสงมาโรงพยาบาล

3. แมพาลกทไมสบาย มไขสงมาโรงพยาบาล

4. ญาตพาผปวยพการแขนขา เปนแผลมาโรงพยาบาล

คาสง ใหแบงกลมออกเปน 4 กลมใหแตละกลมสงตวแทน 1 คน มาหยบฉลากเพอเลอกสถานการณ 1-4

และใหผเขาอบรมแสดงตามสถานการณทไดโดยใหผปวยประทบใจในการบรการ

เวลา ในการคดวธแสดง 10 นาท

ในการแสดงกลมละ 20 นาท

ในการวจารณกลมละ 5 นาท

คะแนนทให 1. การแสดง 20 คะแนน

2. การตรงตอเวลา 20 คะแนน

3. ความถกตองครบถวน 30 คะแนน

4. การสรางความประทบใจแกผชม 30 คะแนน

รวม 100 คะแนน


หวขอวชา 1.4 กฎหมายทควรรวตถประสงค เพอใหผเขารบการอบรม

1. มความรความเขาใจกฎหมายเบองตน สทธและหนาท ในแตละประเภทอาชพตามกฎหมายและ

หลกประกนสขภาพ

2. สามารถแนะนา สรางความเขาใจสทธทางกฎหมายเบองตน และหลกประกนสขภาพแกประชากร

ตางดาวคนอน ๆ ได



- กฎหมายทเกยวของ- การแจงเกด - การแจงตาย- สทธทเกยวของ ไดแก สทธประกนสงคม สทธกองทนเงนทดแทน และสทธหลกประกนสขภาพ

- บรรยาย - อภปรายและซกถาม

- เอกสารประกอบการบรรยาย - สงเกตการมสวนรวม



1.4 กฎหมายทควรร

ความหมายของกฎหมาย หมายถง ระเบยบ ขอบงคบ บทบญญตซงผมอานาจสงสดในรฐหรอประเทศไดกาหนด

มาเพอใชในการบรหารกจการบานเมองหรอบงคบความประพฤตของประชาชนในรฐหรอประเทศนนใหปฏบตตาม

เพอใหเกดความสงบสขในสงคมหากผใดฝาฝนจะไดรบผลอยางใดอยางหนงตามกฏหมาย

ลกษณะสาคญของกฏหมาย

กฏหมายมลกษณะสาคญ สรปไดดงน

1. กฏหมายมลกษณะเปนขอบงคบ ซงแบงไดเปน 2 ลกษณะ คอ

• บงคบไมใหกระทา เชน หามลกทรพยหามทารายรางกาย หามเสพสงเสพยตด

• บงคบใหกระทา เชน แรงงานตางดาวทกคนไดรบการตรวจรางกาย มหลกประกนสขภาพและตองขน

ทะเบยนมบตรอนญาตทางาน เปนตน


2. กฏหมายมลกษณะเปนคาสงหรอขอบงคบทเกดมขนโดยผมอานาจสงสดในรฐ เชน ในระบอบ

สมบรณาญาสทธราช พระมหากษตรยทรงเปนผออกกฏหมายสวนประเทศทมการปกครองระบอบประชาธปไตยม

รฐสภาเปนผออกกฏหมายและพระราชบญญต มรฐบาลเปนผออกพระราชกาหนดพระราชกฤษฏกาและกฏกระทรวง

3. กฏหมายจะตองเปนคาสงหรอขอบงคบทใชกบบคคลทกคนในรฐโดยไมมขอยกเวนอยางเสมอภาคไมวา

คนนนจะถอสญชาตใดกตาม

4. กฏหมายมผลบงคบใชตลอดไป จนกวาจะมคาสงยกเลก

5. ผใดฝาฝนกฏหมายตองไดรบโทษการปฏบตตามกฏหมายไมไดเกดจากความสมครใจของผปฏบตแตเกด

จากการถกบงคบ ดงนนเพอใหการบงคบเปนไปอยางมประสทธภาพจงมบทลงโทษแกผฝาฝนไดแก

• ความผดทางอาญากาหนดโทษไว 5 สถาน คอ ประหารชวต จาคก กกขง ปรบและรบทรพยสน

• วธการเพอความปลอดภยเปนมาตรการเพอใหสงคมปลอดภยจากการกระทาของผกระทาผดทตดเปน

นสยไมมความเขดหลาบโดยไมถอวาเปนโทษทางอาญาตามประมวลกฏหมายอาญากาหนดไว 5 ประการ

คอ การกกกน หามเขาเขตกาหนด เรยกประกนทณฑบน คมตวไวในสถานพยาบาลและหามประกอบ

อาชพบางอยาง

• กฏหมายตองมาจากรฏฐาธปตย คอ กฏหมายทบญญตออกมาตองมาจากรฐทมเอกราช

• พนกงานของรฐเปนผบงคบใหเปนไปตามกฏหมาย หมายความวาเมอมการกระทาผดทฝาฝนกฏหมาย

จะมเจาหนาทของรฐเปนผดาเนนการลงโทษผกระทาผดผเสยหายจะแกแคนหรอลงโทษกนเองไมได

บคคลเหลานไดแกเจาหนาทตารวจ ผพพากษา เปนตน

• คาสงและกฤษฏกาทออกโดยฝายบรหาร เปนกฏหมายทฝายบรหารเปนผออกมาบงคบใช

• คาพพากษาของศาล คาพพากษาของศาลคอแหลงทมาของกฏหมายนนๆเชนกรณทผพพากษาเคยตดสน

คดในลกษณะเดยวกนนมากอนเมอมคดลกษณะเชนเดยวกนเกดขนมาอกผพพากษาจะยดเอาคาตดสน

ทแลวมาเปนหลก

• ความคดเหนของนกวชาการ นกวชาการกฏหมายมสวนชวยใหเกดกฏหมายใหมๆขนบงคบใชในสงคม

หรอนาไปสการแกไขปรบปรงกฏหมายตางๆทไมมความยตธรรมหรอไมมความเทาเทยมกนในสงคมให

มความเหมาะสมกบสภาพสงคมทเปลยนแปลงไป เชนกฏหมายคมครองทรพยสนทางปญญากฏหมาย

เลอกตงทเปลยนแปลงอายของผมสทธเลอกตงจาก 20 ป เปน 18 ป ฯลฯ

จดประสงคและความสาคญของกฏหมาย

• เปนเครองมอในการควบคมและกาหนดแนวทางพฤตกรรมของคนในสงคมใหเปนระเบยบและเพอความ

สงบเรยบรอย

• เปนเครองมอในการกาหนดและปกปองคมครองสทธเสรภาพทางการเมองเศรษฐกจ และสงคมแกประชาชน

ในรฐ

• เปนเครองมอในการแกปญหาความขดแยงตางๆ ภายในรฐ


• เปนเครองมอในการรกษาความปลอดภยและปกปองอนตรายและภยพบตทจะเกดขนกบสงคมหรอรฐ

• เปนเครองมอในการสรางสรรคและพฒนาสงคมใหเจรญรงเรอง

กฎหมายทประชากรตางดาวควรรบรและศกษาทาความเขาใจไดแก

1. พ.ร.บ การทางานของคนตางดาว พ.ศ. 2551

2. พ.ร.บ คมครองแรงงาน (ฉบบท 3) พ.ศ. 2551

3. พ.ร.บ.ประกนสงคม 2553

4. ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง การตรวจสขภาพและประกนสขภาพแรงงานตางดาว2557

หลกประกนสขภาพของแรงงานตางดาว

1. ระบบประกนสขภาพสาหรบแรงงานตางดาว เชน

ประเภทของบคคลตางดาว/ผมปญหาสถานะและสทธ

ลกษณะบคคล ระบบประกนสขภาพ

1. แรงงานตางดาวทเขาเมอง มาอยางถกกฏหมายและ ขออนญาตทางานถกกฏหมาย

2. แรงงานตางดาวหลบหน เขาเมองและไดขออนญาตอยางถกกฏหมาย

3. ผตดตามแรงงานตางดาว (ทรวมถงผหลบหนเขาเมอง

แตไมไดรบอนญาตทางานอยางถกกฏหมาย)

มหนงสอเดนทาง (passport) และวซา (visa) และไดรบ ใบอนญาตทางานอยางถกกฏหมายและเขาเกณฑเงอนไขกองทนประกนสงคม

เลขขนตนบตรประจาตวบคคลเปนเลข 00 (00-xxxx-xxxxx-x) จดทะเบยนทร.38/1 และไดรบใบอนญาตทางานอยาง ถกกฏหมายทงน รวมถงแรงงานตางดาวทผาน การพสจนสญชาตแลว มหนงสอเดนทางและ วซา แตอยในกลมแรงงานนอกระบบ (Informal sector) เชน งานกสกรรม คนรบใช

จดทะเบยน ทร.38/1 โดยหลกการจะไดเลขขนตน บตรประจาตวบคคเปนเลข00และตองขนทะเบยน เพอขอใบอนญาตทางานถกกฏหมาย แตบคคลกลมน ไมไดไปขนทะเบยนเพอขอหรอตอใบอนญาตทางาน

ระบบประกนสงคม

ระบบประกนสขภาพแรงงานตางดาว

ระบบประกนสขภาพ

แรงงานตางดาว


2. สทธประโยชนในประกนสขภาพตางดาวทจะไดรบ เชน ครอบคลมการบรการสงเสรมปองกน การบรการ

ผปวยนอก การบรการผปวยใน คลายระบบประกนสขภาพถวนหนา การบรการคาใชจายสงนอยกวาระบบประกน

สขภาพถวนหนา เชน ไมครอบคลมการใหยาตานไวรสในผปวย HIV/AIDS การรกษาทดแทนไตในผปวยโรคไตระยะ

สดทายเรอรง การรกษาผปวยโรคจตเภท เปนตน

3. งบประมาณหรออตราของประกนสขภาพ ตามประกาศ คสช.ฉบบท 70/2557 วนท 24 มถนายน 2557

ใหกระทรวงมหาดไทยรวมกบกระทรวงแรงงาน กระทรวงสาธารณสข สานกงานตรวจคนเขาเมองและหนวยงานอน

ทเกยวของ จดทาทะเบยนประวต ออกบตรประจาตวและบตรประกนสขภาพแรงงานตางดาว


มาตรการและแนวทางการดาเนนงานตรวจสขภาพและประกนสขภาพแรงงานตางดาวกระทรวงสาธารณสข ป 2557

รวบรวมเมอ วนท 30 มถนายน 2557

สถานการณเกยวกบมาตรการและแนวทางการดาเนนงานตรวจสขภาพและประกนสขภาพแรงงานตางดาว

กระทรวงสาธารณสข ป 2557

ดานนโยบาย 1. แรงงานตางดาวทกคน ตองมหลกประกนสขภาพ

2. แรงงานตางดาวทกคน ตองผานการตรวจสขภาพและทาประกนสขภาพตามทกระทรวงสาธารณสขกาหนด

แนวทางการดาเนนงานของกระทรวงสาธารณสข 1. การตรวจสขภาพ

2. บรการรกษาพยาบาล

3. บรการสรางเสรมสขภาพและการควบคมปองกนโรค

4. การเฝาระวงโรค

หลกเกณฑการตรวจสขภาพและการประกนสขภาพแรงงานตางดาว ตามประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 70/2557 วนท 24 มถนายน พ.ศ. 2557 ใหกระทรวง

มหาดไทย รวมกบ กระทรวงแรงงาน กระทรวงสาธารณสข สานกงานตรวจคนเขาเมองและหนวยงานอนทเกยวของ

จดทาทะเบยนประวต ออกบตรประจาตวและตรวจสขภาพแรงงานตางดาว ประกอบกบคาสงคณะรกษาความสงบ

แหงชาตท 73/2557 เรองแตงตงคณะกรรมการนโยบายการจดการปญหาแรงงานตางดาว และการคามนษย ดงนน

จงออกประกาศกระทรวงสาธารณสข ไวดงน การตรวจสขภาพและประกนสขภาพแรงงานตางดาว โดยมอตราคา

บรการดงน

1. แรงงานตางดาวสญชาตลาว กมพชาและเมยนมา รวมผตดตามซงอยในประเทศไทยทกคน บตรราคา 2,100

บาท มอายการคมครอง 1 ป

- คาตรวจสขภาพ คนละ 500 บาท

- คาประกนสขภาพ คนละ 1,600 บาท

2. กลมเดกอายไมเกน 7 ปบรบรณ บตรราคา 365 บาท มอายรกรรมคมครอง 1 ป

- ไมมคาตรจสขภาพ

- คาบตรประกนสขภาพ คนละ 365 บาท

3. กลมอนๆ ตามทคณะกรรรมการในสงกดกระทรวงสาธารณสข ดาเนนการตามมาตรการและแนวทางการ

ตรวจสขภาพและประกนสขภาพแรงงานตางดาว กระทรวงสาธารณสขป 2557


การใหบรการตรวจสขภาพและประกนสขภาพแรงงานตางดาว สญชาตลาว กมพชาและเมยนมาร รวมผตดตาม

ซงอยในประเทศไทยทกคน กรณการไดรบใบอนญาตอยในประเทศไทยเปนการชวคราว โดยมอตราคาบรการดงน

1. อตราคาบรการ 1,000 บาท มอายการคมครอง 3 เดอน แบงเปน


- คาประกนสขภาพ คนละ 500 บาท

2. อตราคาบรการ 1,400 บาท มอายรกรรมคมครอง 6 เดอน แบงเปน


- คาประกนสขภาพ คนละ 900 บาท

3. ในการลงทะเบยนเพอออกบตรประกนสขภาพ ใหมหลกฐาน/เอกสารอยางหนงอยางใด ของราชการทแสดง

การไดรบใบอนญาตอยในประเทศไทยชวคราว

4. ในกรณทบตรหมดอาย ใหสามารถซอบตรใหม โดยใชใบรบรองแพทยเดม

แนวทางในการตรวจสขภาพ 1. เอกซเรยปอดทกคน (ฟลมใหญ/เลก) หากผลการเอกซเรยสงสยวาเปนวณโรคใหตรวจเสมหะยนยน

การตรวจสขภาพเดก - เดกแรกเกด - 15 ป ใหมการตรวจพฒนาการตามวย เชน ตรวจรางการทวไป ประเมนพฒนาการ ประเมน

โภชนาการ และตรวจสขภาพชองปาก

- เดกอาย 7 - 15 ป หากคลอดในประเทศไทยไดรบวคซนครบตามเกณฑ และไมไดกลบประเทศตนทางให

ตรวจสขภาพเฉพาะรายทมขอบงชทางการแพทยเทานน

- อนๆ ตามทเหนสมควร

การตรวจสขภาพจาแนกผลการตรวจเปน 3 ประเภท คอ ประเภทท 1 ผทมผลการตรวจสขภาพปกต

ประเภทท 2 ผทผานการตรวจสขภาพ แตมภาวะตดเชอหรอการเจบปวยดวยโรคทตองควบคม ไดแก วณโรค

โรคเรอน โรคเทาชาง ซฟลส โรคพยาธลาไส ใหทาการรกษาตอเนอง

ประเภทท 3 ผทไมผานการตรวจสขภาพ เนองจาก

- สขภาพไมสมบรณแขงแรงทเปนอปสรรคตอการทางาน โดยอยในดลพนจของแพทยหรอเปนโรค

ตองหามมใหทางาน คอ วณโรคระยะตดตอ โรคเรอนระยะทปรากฏ อาการเปนทนารงเกยจตอสงคม

โรคเทาชางในระยะทปรากฎอาการเปนทรงเกยจแกสงคม โรคซฟลสในระยะท 3 การตดสารเสพตด


ใหโทษ โรคพษสราเรอรง และโรคจตฟนเฟอน หรอโรคปญญาออน

- กรณผลการตรวจสขภาพประเภทท 2 ในกรงเทพมหานครใหแตละหนวยบรการทตรวจสขภาพและ

ประกนสขภาพดแลรกษาตอเนอง หรอดาเนนการตามทแพทยกาหนด ในสวนภมภาคหนวยบรการ

ททาการตรวจสขภาพและประกนแตละจงหวด ดแลรกษาตอเนองหรอจดสงใหหนวยงานบรการใน

เครอขายรบผดชอบตดตามใหรกษาตอ ทงนขนอยกบนโยบายและแนวทางของแตละจงหวด

- กรณผลการตรวจสขภาพพบประเภทท 3 ใหประทบตรายางสแดง ตองสงกลบในใบรบรองแพทย

ในเขตกรงเทพมหานครใหสงสาเนาผลการตรวจสขภาพไปทสานกงานตรวจคนเขาเมอง เลขท 507

ซอยสวนพลเขตสาทร กรงเทพฯ 10120 ในสวนภมภาค ใหสงสาเนาผลการตรวจสขภาพไปทดาน

ตรวจเขาเมองหรอจงหวดใกลเคยง และสถานตารวจทองทนนๆ ดาเนนการควบคมการดแลและให

หนวยบรการประสานการรกษาพยาบาล กอนผลกดนสงกลบตอไป

การสงตอผปวยเพอรกษาระหวางบรการ กรณทหนวยบรการทแรงงานตางดาวขนทะเบยน สงตอผปวยไปยงหนวยบรการแหงอนเพอรกษาพยาบาล จะ

ตองจายคาใชจายทเกดขนจรงจากการสงตอผปวยไปรกษาพยาบาล แตไมเกนแนวทางการดาเนนงานทกลมประกน

สขภาพ สานกปลดกระทรวงสาธารณสขกาหนด สาหรบผปวยใหจายตามระบบกลมวนจฉยโรครวมฉบบทใชอยปจจบน

แจงใหคณะกรรมการประสานงานสาธารณสขอาเภอ (คปสอ.) ทกแหงเฝาระวงโรคแรงงานตางดาวทอพยพ

หรอทเปนชมชน โดยกาหนดกลมรายงานเปน 2 กลม คอ

1. กลมคนงานตางดาวทเขามาทางานในจงหวด เชน คนรบใช เกษตรกร คนงาน ประมง ผลภย ทไมม

ใบตางดาว หรอบตรประชาชน และมหรอไมมทอยทแนนอน

2. กลมแรงงานตางดาวทเขามารบบรการรกษาในจงหวดรวมทงนกทองเทยวโดยคณะกรรมการประสานงาน

สาธารณสขอาเภอ (คปสอ.) ทกแหงเฝาระวงโรคแรงงานตางดาว โดยรายงานโรคทางระบาดวทยา

ตามแบบฟอรมรายงาน 506,507 รวมทงโรคไขปวดขอยงลาย และกาฬโรค หรอโรคทกลบมาเปนซา ยกเวน

โรคทเกดจากการทางาน ประกอบอาชพ โรคไมตดตอ และโรคเอดส

การดาเนนการประกนสขภาพ กรณแรงงานตางดาวยายทอย กรณแรงงานตางดาวยายทอยนน ใหนายจาง/แรงงานตางดาวแจงยายออกทสานกทะเบยนในพนทแรงงาน

ตางดาวจดทะเบยนไว และแจงขอเปลยนนายจางหรอแจงยายทอยนายจางกบสานกงานจดหางานในจงหวดนนๆ จง

แจงทสานกงานสาธารณสขจงหวดพรอมแนบเอกสารการแจงยายทอยทงหมด พรอมทงดาเนนการโอนเงนในสวนของ

ประกนสขภาพใหกบสานกงานสาธารณสขจงหวด ทรบชวงประกนสขภาพตามสดสวนเงนทเหลออย ทงสทธในการ

รกษาพยาบาล


ประกนสงคมแรงงานตางดาว สปส. แจงหลกเกณฑการขนทะเบยนลกจางตางดาวสญชาตลาว กมพชา และพมา

สานกงานประกนสงคม (สปส.) แจงหลกเกณฑการขนทะเบยน และการใหความคมครอง ลกจางแรงงานตางดาว

สญชาต ลาว กมพชา และพมาทผานการพสจนสญชาต เขามาทางานถกกฏหมาย ตองขนทะเบยนผประกนตน พรอม

ทงจายเงนสมทบ รบสทธประโยชน 7 กรณ

สานกงานประกนสงคม (สปส.) ใหนายจางทมแรงงานตางดาวสญชาต ลาว กมพชา และพมา ทเดนทางเขามา

ทางานในประเทศไทย ตองผานการพสจนสญชาต และมเอกสารใบอนญาตทางาน (Work Permit) หนงสอเดนทาง

(Passport) หรอเอกสารแสดงตวแทนหนงสอเดนทาง แจงขนทะเบยนเปนลกจางตามพระราชบญญตเงนทดแทน

พ.ศ.2537 และผประกนตนตามพระราชบญญตประกนสงคม พ.ศ.2533 ภายใน 30 วน นบแตวนทลกจางไดรบหลก

ฐานเอกสารครบถวน โดยจะยกเวนไมขนทะเบยน กรณเปนลกจางของกจการเพาะปลก ประมง ปาไมและเลยงสตว

ซงมไดใชลกจางตลอดป และไมมงานลกษณะอนรวมอยดวย กรณลกจางของนายจางทจางไวเพอทางานอนมลกษณะ

เปนครงคราว เปนการจร หรอเปนไปตามฤดกาล กรณลกจางของนายจางทเปนบคคลธรรมดาซงงานทลกจางทานน

มไดมการประกอบธรกจรวมอยดวย กรณเปนลกจางของนายจาง ซงประกอบการคาเร หรอการคาแผงลอย กรณเปน

ลกจางซงทางานเกยวกบงานบานอนมไดมการประกอบธรกจรวมอยดวย

สาหรบอตราการนาสงเงนสมทบกองทนประกนสงคม กาหนดใหผประกนตนตองนาสงเงนสมทบในอตรา

รอยละ 5 จากคาจางรายเดอน ซงคาจางทใชเปนหลกฐานในการคานวณเงนสมทบของผประกนตน กาหนดเปนจานวน

ไมตากวาเดอนละ 1,650 บาท และไมเกนเดอนละ 15,000 บาท ทงน เมอลกจางซงเปนแรงงานตางดาวไดขนทะเบยน

เปนผประกนตนตามพระราชบญญตประกนสงคม พ.ศ. 2533 และไดนาสงเงนสมทบจะไดรบความคมครองใน 7 กรณ

ไดแก กรณประสบอนตรายหรอเจบปวย ทพลภาพ ตาย คลอดบตร สงเคราะหบตร ชราภาพ และวางงาน

ประกนสงคม แจงใหความคมครองแรงงานตางดาวทเขาเมองอยางถกตองตามกฏหมาย เจบจากงานกไมตอง

กงวล มกองทนเงนทดแทนพรอมใหการคมครองดแลรกษา

ดร.อามร เชาวลต เลขาธการสานกงานประกนสงคม เปดเผยวา ตามพระราชบญญตประกนสงคม พ.ศ. 2533

กาหนดใหลกจางซงเปนแรงงานตางดาว หากตองการจะขนทะเบยนเปนผประกนตนในระบบประกนสงคมจะตองม

ใบอนญาตการทางาน (Work permit) และมหนงสอเดนทาง (passport) ทถกตองตามกฏหมาย หากนาสงเงนสมทบ

ครบตามเงอนไขแลวจะไดรบความคมครอง 7 กรณ ไดแก กรณประสบอนตรายหรอเจบปวย กรณคลอดบตร กรณ

ทพพลภาพ กรณเสยชวต กรณสงเคราะหบตร กรณชราภาพ และกรณวางงาน

ในกรณลกจางประสบอนตรายหรอเจบปวยเนองจากการทางานใหนายจาง จะมกองทนเงนทดแทนจายสทธ

ประโยชนใหแกลกจาง โดยนายจางตองจดใหลกจางไดรบการรกษาพยาบาลลกจางสามารถแจงเรองขอรบเงนทดแทน

เองไดภายใน 180 วน นบแตวนทประสบอนตราย หรอ เจบปวย เพอเจาหนาทจะไดวนจฉยจายเงนทดแทนใหลกจาง

ตามสทธทกาหนดในพระราชบญญตเงนทดแทน พ.ศ. 2537


ในกรณดงกลาว หากนายจางมแรงงานตางดาว เชน เวยดนาม พมา ลาว และกมพชา ทเขามาทางานใน

ประเทศไทยอยางถกตองตามกฏหมาย ซงนายจางนาสงเงนสมทบเขาระบบประกนสงคม เมอลกจางประสบอนตราย

หรอเจบปวยเนองจากการทางาน ลกจางสามารถรบเงนทดแทนได ปจจบนสานกงานประกนสงคมจดแบงแรงงาน

ตางดาวทไดรบความคมครองออกเปน 3 กลมดงน

1. แรงงานตางดาวทเขาเมองถกตองตามกฏหมาย จะตองมหนงสอเดนทาง (Passport) และใบอนญาตทางาน

(Work permit) สามารถเขาสระบบประกนสงคมได

2. แรงงานตางดาวหลบหนเขาเมองแตผานการพสจนสญชาตเรยบรอยแลว มหนงสอเดนทางชวคราว (Tem-

porary Passport) หรอเอกสารรบรองบคคล (Centrficate of identity) และใบอนญาตทางาน (Work

permit) สามารถเขาสระบบประกนสงคมได

3. แรงงานตางดาวหลบหนเขาเมอง แตไดรบการผอนผนตามมตคณะรฐมนตรใหรบจางทางานเปนการชวคราว

ระหวางรอสงกลบ เพอใหมรายไดเลยงดตนเอง ซงยงไมสามารถเขาสระบบประกนสงคมได หากประสบ

อนตรายหรอเจบปวยเนองจากการทางาน ขอใหญาตรบแจงการแจงการประสบอนตรายตอพนกงานเจา

หนาทสานกงานประกนสงคมจะดาเนนการใหนายจางจายเงนทดแทนใหคนตางดาวหลบหนเขาเมองท

รบจางทางานโดยตรงเปนจานวนเทากบทลกจางไทยและลกจางตางดาวทเขาเมองถกตองตามกฎหมาย

และมใบอนญาตทางานไดรบ

เลขาธการฯ กลาวชแจงกรณแรงงานตางดาวไมไดทางานในประเทศไทยจนสนอายขยพอทจะไดรบสทธ

ประโยชนในเรองของการเสยชวต สวนใหญทางาน 3-4 เดอน กมการยายงานทาใหนายจางสวนใหญรบไมไหวทจะ

ตองเขาสระบบประกนสงคม จงไดปรบลดราคาบตรประกนสขภาพแรงงานตางดาวซงอยระหวางการพจารณาอตรา

ทเหมาะสมนน ปจจบนสานกงานประกนสงคมจดเกบเงนสมทบจากนายจาง ลกจางรอยละ 5 และรฐบาลจายเงน

สมทบเพมอกรอยละ 2.75 จะไดรบความคมครอง 7 กรณ ไมไดคมครองเพยงแคกรณเจบปวยและประสบอนตราย

เพยงอยางเดยว และหากลกจางมการเคลอนยายททางานสทธฯ ดงกลาว กยงคงตดตวไปดวย กรณทลกจางเสยชวต

ทายาทผมสทธสามารถยนเรองขอรบประโยชนทดแทนกรณเงนบาเหนจบานาญคนไดถงแมลกจางจะกลบประเทศไป

นานแลวกตาม

มขอสงสยสอบถามขอมลไดทสานกงานประกนสงคมกรงเทพมหานครพนท/จงหวด/สาขาททานสะดวก หรอ

โทร.1506 (เจาหนาทใหบรการตลอด 24 ชวโมง)

4. สถานพยาบาลทเขารวมโครงการ ไดแก สถานพยาบาลในสงกดปลดกระทรวงสาธารณสข สงกด

กรงเทพมหานคร สงกดกรมการแพทย และสถานพยาบาลเอกชนเขารวมโครงการประกนสขภาพแรงงาน

ตางดาว และประกนสงคมแรงงานตางดาว ผสอนสามารถตรวจสอบขอมลและใหขอมลระบชอสถาน

พยาบาลทชดเจนในเขตพนท จงหวดทพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)ทางานอยไดเพอใหการสอสาร

แกกลมแรงงานตางชาต มความชดเจนมาขน

5. ขนตอนและการปฏบตตนในการขอรบบรการสขภาพในสถานพยาบาล


** แนบ พ.ร.บ.และกฎหมาย ดงน (อาจเพมเตมได) **

1. พ.ร.บ การทางานของคนตางดาว พ.ศ. 2551

2. พ.ร.บ คมครองแรงงาน (ฉบบท 3) พ.ศ. 2551

3. พ.ร.บ.ประกนสงคม 2553

4. ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง การตรวจสขภาพและประกนสขภาพแรงงานตางดาว 2557

หวขอวชา 1.5 ความรพนฐานของสงคมไทยและระบบบรการสขภาพวตถประสงค เพอใหผเขารบการอบรมมความร ความเขาใจเกยวกบความรพนฐานของสงคมไทยและระบบบรการ

สขภาพของไทย



- ภมศาสตรของประเทศ- การเมอง การปกครอง - ศาสนา- ภาษา- วฒนธรรมประเพณ- วนหยดทสาคญของไทย- หนวยงานตางๆ ทเกยวของกบระบบบรการสขภาพของไทย

- บรรยาย- ทากจกรรมกลม

- เอกสารประกอบการบรรยาย - โปสเตอร- รปภาพ- วดทศน- ใบภาพ




1.5 ความรพนฐานของสงคมไทยและระบบบรการสขภาพ 1.5.1 ภมศาสตรของประเทศ ประเทศไทย หรอชอทางการวา ราชอาณาจกรไทย เปนรฐชาตอนตงอยบนคาบสมทรอนโดจนและมลาย ใน

ภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตมพรมแดนดานตะวนออกตดประเทศลาวและประเทศกมพชา ทศใตเปนแดนตอแดน

ประเทศมาเลเซยและอาวไทย ทศตะวนตกตดทะเลอนดามนและประเทศพมา และทศเหนอตดประเทศพมาและลาว

มแมนาโขงกนเปนบางชวง มศนยกลางการบรหารราชการแผนดนอยทกรงเทพมหานคร และการปกครองสวนภมภาค

จดระเบยบเปน 76 จงหวด

ประเทศไทยมลกษณะภมประเทศทหลากหลาย ภาคเหนอเปนพนทภเขาสงสลบซบซอน จดสงทสดใน

ประเทศไทย คอ ดอยอนทนนท ณ 2,565 เมตรเหนอระดบนาทะเล รวมทงยงปกคลมดวยปาไมอนเปนตนนาทสาคญ

ของประเทศ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอสวนใหญเปนพนทของทราบสงโคราช สภาพของดนคอนขางแหงแลงและไม

คอยเออตอการเพาะปลก ภาคกลางเปนทราบลมนาทวมถง มแมนาเจาพระยา แมนาใหญทสดในประเทศซงเกดจาก


แมนาปงและแมนานานทไหลมาบรรจบกนทปากนาโพ จงหวดนครสวรรค ทาใหภาคกลางเปนภาคทอดมสมบรณทสด

และถอไดวาเปนแหลงปลกขาวทสาคญแหงหนงของโลก ภาคใตเปนสวนหนงของคาบสมทรไทย-มลาย ขนาบดวย

ทะเลทงสองดาน มจดทแคบลง ณ คอคอดกระ แลวขยายใหญเปนคาบสมทรมลาย ทะเลสาบสงขลาเปนทะเลสาบท

ใหญทสดของประเทศไทย สวนภาคตะวนตกเปนหบเขาและแนวเทอกเขาซงพาดตวมาจากทางตะวนตกของภาคเหนอ

ภาคตางๆ ในประเทศไทย แบงออกเปน 4 ภาค คอ

1. ภาคเหนอ

2. ภาคอสาน

3. ภาคกลาง

4. ภาคใต

ฤดกาล

1. ภาคเหนอ ม 3 ฤด คอ รอน ฝน หนาว

2. ภาคอสาน ม 3 ฤด คอ รอน ฝน หนาว

3. ภาคกลาง ม 3 ฤด คอ รอน ฝน หนาว

4. ภาคใต ม 2 ฤด คอ รอน ฝน

การเมองการปกครอง

ปกครองดวยระบบประชาธปไตย โดยมพระมหากษตยเปนพระประมข

การเมองการปกครอง หมายถง สถาบนสงคมทเปนแบบแผนทเกยวของกบการสนองความตองการของสมาชก

ในการดารงชวตตามกฎระเบยบของสงคม ควบคมใหกลมคนอยในสงคมอยางสงบสข

กลมสงคมในสถาบนการเมองการปกครอง ประกอบดวยกลมสงคมตาง ๆ ทสาคญ คอ กลมสงคมทมการจด

ระเบยบอยางชดแจง ทเรยกวา องคการ เชน พรรคการเมอง กระทรวง ทบวง กรม เปนตน แตละองคการประกอบ

ดวยตาแหนงหรอสถานภาพทางสงคม เพอกระทาบทบาทและหนาทตามสถานภาพนน

องคกรของสถาบนการเมองทสาคญ มดงน

1. ฝายนตบญญต คอ องคกรททาหนาทออกกฎหมาย

2. ฝายบรหาร คอ องคกรททาหนาทในการบรหารและการบรการใหแกสมาชกโดยสวนรวม

3. ฝายตลาการ คอ องคการททาหนาทตความกฎหมายในกรณทสมาชกในสงคมเกดความขดแยงระหวางกน

4. ฝายองคกรอสระ คอ องคกรทประกอบดวยคณะบคคลทตงขนดวยวธปลอดจากอานาจอทธพลของบคคล

ทมสวนอาจไดเสยกบกจการอนเปนหนาทขององคกรอสระนน โดยเฉพาะอานาจของขาราชการเมองและ

ขาราชการประจา


หนาทของสถาบนการเมองการปกครอง

1. สรางระเบยบกฎเกณฑใหแกสงคม เชน สถาบนเศรษฐกจยอมจะตองมกฎเกณฑเกยวกบการเงน

2. วนจฉยขอขดแยงระหวางสมาชกในสงคม มองคการทางตลาการคอยใหความยตธรรมแกสมาชกทมความ

ขดแยงตอกน

3. หนาทในการบรหารองคการของรฐบาลกลางและรฐบาลทองถน

4. การปองกนและรกษาความปลอดภยทงภายในสงคมและจากภายนอกสงคม

พระมหากษตรย

1. สถาบนพระมหากษตรยเปนทเคารพสกการะ การละเมดใด ๆ ไมวาตอหนาหรอลบหลงถอเปนความผดตาม

รฐธรรมนญ

2. การแสดงความเคารพตอสถาบนพระมหากษตรยเปนสงทพงปฏบต

3. การยนถวายความเคารพระหวางเพลงบรรเลงสรรเสรญพระบารมเปนสงทพงปฏบต

4. เมอเขาไปในเขตพระราชฐานควรแตงกายสภาพเรยบรอย หามมใหสวมเสอไมมแขน กางเกงขาสน หรอ

รองเทาแตะ

ศาสนา

ประชากรสวนใหญนบถอศาสนาพทธ โดยมสดสวนในการนบถอศาสนา ดงน

ศาสนาพทธ 93.83%

ศาสนาอสลาม 4.56%

ศาสนาครสต 0.80%

ศาสนาฮนด 0.086%

ลทธขงจอ 0.011%

และอนๆ 0.079%

ไมนบถอศาสนา 0.27%

ไมทราบศาสนา 0.36%


หลกการปฏบตตวในการนบถอศาสนาพทธ

1. เมอไปวดในพทธศาสนาควรแตงกายสภาพเรยบรอย อนญาตใหสวมรองเทาเดนรอบอโบสถ/โบสถ แตตอง

ถอดรองเทากอนเขาอโบสถ/โบสถ และบรเวณทมปายบอกแสดงไว

2. ในกรณของศาสนาอน ใหปฏบตตามประเพณปฏบตของศาสนานน ๆ

3. มกฎขอหามของสงฆมใหสมผสกบสตร ดงนน สตรไมควรอยแนบชดพระสงฆหรอมการสมผสใด ๆ หาก

ตองรบสงของใดจากพระสงฆ ควรรอใหพระสงฆวางของสงนนกอนแลวจงหยบของสงนน และเมอตองการ

ถวายสงของแดพระสงฆ ใหวางลงบนผาทพระสงฆวางแผไวให

4. การปนปาย นง หรอพงพระพทธรปไมวาจะองคใหญหรอเลก ชารดหรอไม องคจรงหรอองคจาลอง ถอวา

เปนการกระทาทแสดงถงความไมเคารพวตถทางศาสนา หากตองการถายรปกบพระพทธรปใด ๆ ควรอย

ในกรยาทสงบและใหความเคารพตอพระพทธรป

5. การวางพระพทธรปควรวางไวในทเหมาะสม โดยปกตชาวไทยนยมตงพระพทธรปไวบนทสง การตงหรอ

วางพระพทธรปไวกบพนหอง เชงบนได ใตโตะ ใตเตยง ใตเกาอ ในหองนา หรอพนสนามเปนสงทไมควร

ทา เพราะถอวาเปนการไมใหความเคารพ

6. การจาหนายพระพทธรปมเจตนาเพอใหบคคลนาไปสกการบชา มใชเพอวตถประสงคอนใด เพราะพระพทธ

รปถอเปนตวแทนของพระพทธเจา นอกจากนการใชพระพทธรปเปนเครองหมายการคา เชน ขนม เครอง

ดม เครองดองของเมา เครองเลน หรอมภาพพระพทธรปไปประทบ ปรากฎอยกบวตถทเปนของใชสอย

ทวไปในชวตประจาวนของบคคล เชน รองเทา ถงเทา ชดวายนา ชดชนใน เปนสงทไมควรทา

7. พระพทธรปเปนสงเคารพสงสดอยางหนง จดสรางเพอสกการบชา ประเทศไทยจงมกฎหมายหลายฉบบ

ทใหความคมครองพระพทธรป เชนการนาพระพทธรปออกนอกประเทศไทยโดยไมไดรบอนญาต ถอเปน

ความผดตามกฎหมาย หากฝาฝนระวางโทษตามกฎหมายกาหนด

8. การกระทาการใด ๆ แกสงทเคารพ นบถอ หรอสถานทอนเปนทเคารพในทางศาสนาของหมชนใด อน

เปนการเหยยดหยามศาสนานน เปนการกระทาทผดกฎหมายอาญา มาตรา 206 ระวางโทษจาคกตงแต

1- 7 ป

9. การกอใหเกดความวนวายขนในทประชม ศาสนกชนเวลาประชมกน นมสการ หรอกระทาพธกรรมตาม

ศาสนาใด ๆ โดยชอบดวยกฎหมาย ถอเปนการกระทาทผดกฎหมายอาญา มาตรา 207 ระวางโทษจาคก

ไมเกน 1 ป

10. การแตงกายและแสดงตนเปนนกบวชในศาสนาตาง ๆ โดยมชอบเปนการกระทาทผดกฎหมายอาญา มาตรา

208 ระวางโทษจาคกไมเกน 1 ป


ภาษา

ประเทศไทยมภาษาไทยเปนภาษาทางการ และเปนภาษาหลกทใชตดตอสอสาร การศกษาและเปนภาษาพด

ทใชกนทวประเทศ โดยใชอกษรไทยเปนรปแบบมาตรฐานในการเขยน ซงพอขนรามคาแหงทรงประดษฐขนอยางเปน

ทางการในสมยสโขทย นอกเหนอจากภาษาไทยกลางแลว ภาษาไทยสาเนยงอนยงมการใชงานในแตละภมภาคเชน

ภาษาไทยถนเหนอ ถนใต และถนอสาน

• นอกเหนอจากภาษาไทยแลว ในประเทศไทยยงมการใชภาษาของชนกลมนอยเชน ภาษาจนโดยเฉพาะ

สาเนยงแตจว ภาษาลาวในภาคตะวนออกเฉยงเหนอซงบางครงนยามวาภาษาลาวสาเนยงไทยภาษามลาย

ปตตานทางภาคใต นอกจากนกมภาษาอนเชน ภาษากวย ภาษากะยาตะวนออก ภาษาพวน ภาษาไทลอ

ภาษาไทใหญ รวมไปถงภาษาทใชกนในชนเผาภเขา ประกอบดวยตระกลภาษามอญ-เขมร เชน ภาษามอญ

ภาษาเขมร ภาษาเวยดนาม และภาษามลาบร; ตระกลภาษาออสโตรนเซยน เชน ภาษาจาม; ตระกลภาษา

จน-ทเบต เชน ภาษามง ภาษากะเหรยง และภาษาไตอน ๆ เชน ภาษาผไทภาษาแสก

ขนบธรรมเนยมประเพณของไทย

1. ชาวไทยทกทายกนและกนโดยการไหว

2. ชาวไทยถอวาศรษะเปนของสงจงไมควรแตะตองศรษะของผใด หากบงเอญพลาดไปแตะศรษะของผใดควร

กลาวคาขอโทษโดยเรว

3. ชาวไทยถอวาเทาเปนของตาจงไมควรยกเทาพาดบนโตะ เกาอ หรอใชเทาชคนหรอสงของใดๆ

4. การแสดงความรสกทางเพศอยางเปดเผยในทสาธารณะ ถอเปนสงทจะไมไดรบการยอมรบในวฒนธรรมไทย

5. การแสดงธงชาตไทยไวทสงบรรจ หบหอ หรอสนคาใด ๆ ทมไดมลกษณะเปนการเหยยดหยามใหทาไดโดย

สมควรเฉพาะ 1) เปนการกระทาโดยหนวยงานของรฐ 2) เปนการกระทาทางการพาณชยโดยไดรบความ

เหนชอบจากราชการอยางถกตองแลวตามกฎหมายเรองธงชาต

6. การละเลนในเทศกาลสงกรานตหรอเทศกาลประเพณตาง ๆ ของไทยควรกระทาเพอสบทอดธรรมเนยม

ปฏบตทดงามและแสดงออกถงความปรารถนาดและเจตนาบรสทธ เชน ควรใชนาสะอาด และภาชนะบรรจ

ทเหมาะสมในประเพณสงกรานต และไมควรเลนนาสงกรานตกบผทแสดงใหเหนวาไมมความประสงคจะ

เลน เปนตน


วนหยดทสาคญของไทย

1. วนขนปใหม วนท 1 มกราคม

2. วนจกร วนท 6 เมษายน

3. วนสงกรานต วนท 12-14 เมษายน

4. วนแรงงานแหงชาต (ไมเปนวนหยดราชการ) วนท 1 พฤษภาคม

5. วนฉตรมงคล วนท 5 พฤษภาคม

6. วนมาฆบชา วนขน 15 คา เดอน 3

7. วนวสาขบชา วนขน 15 คา เดอน 6

8. วนเขาพรรษา วนแรม 1 คา เดอน 8

9. วนแมแหงชาต วนท 12 สงหาคม

10. วนปยมหาราช วนท 23 ตลาคม

11. วนออกพรรษา วนขน 15 คา เดอน 11

12. วนพอแหงชาต วนท 5 ธนวาคม

13. วนรฐธรรมนญ วนท 10 ธนวาคม

14. วนสงทายปเกา วนท 31 ธนวาคม

1.5.2 หนวยงานตางๆทเกยวของกบระบบบรการสขภาพของไทย ประกอบดวย 1. โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบล (รพ.สต.)

2. โรงพยาบาลชมชน (รพ.ช.)

3. โรงพยาบาลทวไป (รพ.ท.)

4. โรงพยาบาลศนย (รพ.ศ.)

5. โรงพยาบาลทบวงมหาวทยาลยตางๆ

ระบบบรการสขภาพ

• ครอบคลมการจดบรการสขภาพทเปนการสรางเสรมสขภาพ การปองกนโรค การรกษาพยาบาล และการ

ฟนฟสภาพ

• ครอบคลมทงบรการทจดโดยบคลากรทางดานสขภาพ (professional care) และบรการทจดโดยบคคล

ครอบครว และชมชน (non-professional care)

• สอดคลองกบความจาเปนหรอความตองการ และสภาพปญหาทางดานสขภาพ

• รปแบบการดแลตนเอง และการจดบรการในสถานพยาบาลรปแบบตาง ๆ เชน สถานอนามย ศนยสขภาพ

ชมชน คลนก โรงพยาบาล การออกหนวยบรการเคลอนทในรปแบบตาง ๆ


ใบภาพเรอง 1.5 ความรพนฐานของสงคมไทยและระบบบรการสขภาพ

กจกรรม ใหทาใบภาพ ดงน

1. รปธงชาตไทย และธงชาตประเทศตางๆ

2. รปพระเจาอยหวของไทย และของประเทศตางๆ

3. รปพระชองไทย และของประเทศตางๆ

4. รปวดของไทย และของประเทศตางๆ

5. รปการแตงตวของไทยและของประเทศตางๆ

6. รปประเพณตางๆ ของไทยและของประเทศตางๆ

คาสง 1. ใหแตละคนฃวยกนหยบใบภาพทเปนของไทยออกมา และใหอธบายวาคออะไร สาคญอยางไร

2. ใหแตละกลมเรมทกทายโดยใชภาษาไทยและวธการแบบไทย (คอการไหว)

คะแนนทให 1. การอธบาย 30 คะแนน



4. การทกทายทเปนไทย 20 คะแนน



หวขอวชา 1.6 การสารวจภาวะสขภาพชมชนวตถประสงค เพอใหผเขารบการอบรม

1. มความรและทกษะในการจดทาแผนทเดนดน

2. สามารถทาแผนทเดนดนไดดวยตนเอง



1. ขอมลสาคญในการสารวจภาวะสขภาพชมชน

- ประชากร - สขาภบาลสงแวดลอม - สถานทสาคญ - การทางานในชมชน2. แผนทเดนดน - หลกสาคญทตองจดจาใน

การทาแผนทเดนดน - วธการทาแผนทเดนดน - วธการใชแผนทเดนดน

- บรรยาย- ทากจกรรมกลมทาแผนทเดนดน

- ภาพชมชนทตกแตงใหมสวนทเหมอนและทตางกน

- ภาพตวอยางแผนทเดนทาง- แบบสารวจอนามยชมชนและสงแวดลอม

- แบบฟอรมแผนพฒนาชมชน- ใบงาน



- ผลงานการเขยนแผนทเดนดน

- ผลการนาเสนองานของกลมยอย



1.6 การสารวจภาวะสขภาพชมชน

การสารวจขอมลพนฐานชมชน (ตางดาว)

ในการปฏบตงาน ดานอนามยชมชนของ พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) จาเปนอยางยงทผปฏบตงาน

ตองทราบขอมลพนฐานของชมชนทตนเองรบผดชอบ เพอทราบสถานการณ สภาวการณตางๆ มาประกอบความรใน

ดานอนๆ ทไดรบการอบรม เพอนาไปใชในการดแล เฝาระวงสขภาวะของเพอนแรงงานตางดาวได

1.6.1 องคประกอบของการสารวจขอมลพนฐานชมชน (ตางดาว) องคประกอบอยางงายของขอมล ควรประกอบดวย

1.1 ขอมลทวไปดานประชากร คอ ขอมลสวนบคคลของผทอาศยอยในชมชน ทจะทาใหเราทราบขนาดและ

จานวนของประชากร

1.2 ขอมลเบองตนดานสขภาพ ชวยใหผสารวจทราบภาวะสขภาพเบองตนของคนทอาศยอยในพนทรบผด

ชอบวามปญหาดานสขภาพหรอมความพการเจบปวยอะไร อยางไรบาง และโรคใดทคนในชมชนมอาการ

เจบปวยบอยๆ


1.3 ขอมลทางกายภาพของชมชน จะเปนสงทบงบอกถงตาแหนงทอยอาศยและความหนาแนนของประชากร

โดยอาจกาหนดบานเลขทกอน เพอสะดวกในการจดเกบขอมล และชวยในการวางแผนเฝาระวงควบคม

โรค

1.4 ขอมลดานสขาภบาลและสงแวดลอม เปนขอมลสาคญทจะใชในการวางแผนปองกน และแกไขอนตราย

ทไดรบจากการปฏบตงาน การพกอาศย ความเจบปวยทมาจากความเสอมโทรมดานสขาภบาลและสง

แวดลอมได

ตวอยางการจดทาแบบสารวจชมชน

1) ขอมลทวไปดานประชากร

ชอ..........................................รหสประจาตว...................................อาย.........................

เชอชาต ลาว กมพชา พมา อนๆ (ระบ)...............................

อาชพ รบจาง เกษตรกร ประมง ชอนายจาง ……………….......………..

สถานภาพ โสด ค ชอคสมรส มาย หยา แยก

จานวนบตร ชาย...............คน หญง.................คน

2) ขอมลเบองตนดานสขภาพ

3) ขอมลดานสขาภบาลและสงแวดลอม

- นาหนก..............................กโลกรม

- อาการปวยขณะสารวจ..............................................................................................................................

- โรคทปวยบอยๆ.........................................................................................................................................

- การคมกาเนด ไมไดคม กนยาเมดคมกาเนด ฉดยาคมกาเนด ทาหมน

- ผวหนง/เปลอกตา/เลบ ซด ปกต

- การไดยนของห ไดยนนอยลง ไดยนปกต

- สวม สวมหลม สวมราด ไมใชสวม

- ถงขยะ มฝาปด ไมมฝาปด ไมใชสวม

- การปองกนยง ไมกางมง กางมง มงลวด


4) ขอมลทางดานกายภาพ

โรงเรยน

บาน วด

ทศเหนอแผนท บานเลขท...............

2. แผนทเดนดน ซงเปนครองมอชนแรกทสาคญและจาเปนตองทาเมอเขาไปศกษาชมชนดวยเหตผล 3 ประการ

- ทาใหเหนภาพรวมของชมชนครบถวนทสด

- ทาใหไดขอมลมากในระยะเวลาสนทสด

- ขอมลมความนาเชอถอมากทสด เพราะไดจากการสงเกตดวยตนเอง

แผนทเดนดน เปนเครองมอททาขนงายๆ มลกษณะทไมยงยากซบซอน อาศยเพยงแคการสารวจดวยสายตา

และการจดบนทก ลกษณะทางกายภาพ สงแวดลอมของชมชนและสงตางๆทพบเหน ลงบนแผนกระดาษทเตรยมไว

เรยกวา “แผนทเดนดน” นนเพราะการหาขอมลตองกระทาโดยการเดนด สมผส สงเกต รปลกษณะบานแตละหลง

ครบทกหลงหมดทงชมชนดวยสายตาของตนเองเทานน ตางจาก “แผนทนงโตะ” ซงผทศกษาไมจาเปนตองเดนไป

สารวจดวยตนเอง เพยงแตขอแผนทดงกลาวจากหนวยงานทเกยวของหรอคนจากรายงานการศกษาชมชนทมผทาการ

ศกษาไวแลว ขอดของแผนทนงโตะกคอ สะดวกและประหยดเวลา แตขอเสยทตามมากคอ สงตางๆทปรากฎอยบน

แผนทนงโตะจะเปนภาพลวงตาทหลอกใหเราเขาใจผดและคดไปวาเราพอจะรจกชมชนแลวทงทความจรงการมแผนท

ไมไดหมายความวาเรารจกชมชนนนเลย

1.6.2 หลกการสาคญทตองจดจาในการทาแผนทเดนดน 1. เดนใหทว ดใหเหนบานทกหลงดวยตาเราเอง เปนการเดนอยางตงอกตงใจในการทาความเขาใจกบสงท

พบเหน แลวเราจะเขาใจชมชนมากขน

2. มองพนททางกายภาพ เหนพนททางสงคม เอไปเหนกะบะทเขาทาบตรพล วางอยหนาบาน ตองรวาถาเรา

ไมใชคนหายปวยใหมๆ กอาจเปนบานทกาลงมเคราะหกรรม

3. แผนทเดนดนทาไมมวนเสรจ ชมชนมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา จงตองมการทาใหทนสมยอยเสมอ

เพราะถาเราคดวาเราทาเสรจแลวเรากจะเลกลงไปเดนในชมชน

4. หาบานคนจน คนทกขยาก คนพการและผปวยใหพบ กลมคนเหลานเปนเปาหมายการทางานทสาคญทสด

ของบรการสขภาพเชงรก

5. แผนทเดนดนใชทางานไมใชใชประดบสานกงานแผนทเดนดน ใชบนทกแงมมตางๆ และขอมลทางสงคม

ทปรากฎบนพนทางกายภาพ จงไมใชแผนทสวยงามเปนระเบยบ แตจะเตมไปดวยเสนโยงครอบครว

ทสมพนธกน ขอสงเกต และขอมลอนๆ


1.6.3 วธการทาแผนทเดนดน

เพอเปนเครองมอทชวยใหเหนภาพการกระจายตวของประชากร และสะดวกรวดเรวในการคนหา ตาแหนงการ

พกอาศยของประชากร โดยมขนตอนดงน

2.1 กาหนดสถานทหรอสงทตองการบอกตาแหนงและสญลกษณของสงนน เชน วด โรงเรยน มสยด รพ.สต.

สถานตารวจ สระนา คลอง ถนน เปนตน

ทศเหนอ

ทศเหนอ

ซอยในฝน

วดราษฎร

ถนนชดชอบ

ถนนฟาใส

รพ.สต.ยม

บานนายโซ พมา

แผนท บานเลขท...............

แทนบาน

แทนวด

แทนรพ.สต.

แทนโรงเรยน

2.2 กาหนดทศ สวนใหญจะกาหนดทศเหนอเปนหลก

2.3 เตมถนนในแผนท และบอกชอถนนหรอซอย

2.4 ชตาแหนงของครวเรอนทเปนบานเจาของพนท และสถานทสาคญใกลเคยง

3. การจดลาดบความสาคญของปญหา โดยใชคาถามลกษณะ 4 ขอ ดงน

3.1 ปญหานนมความรนแรงอยางไร

3.2 ปญหานนมขนาดหรอขยายวงกวางอยางไร

3.3 ปญหานนมความสาคญตอชมชนอยางไร

3.4 มความสาคญตอชมชนอยางไรในการทจะจดทาเปนโครงการหรอกจกรรมของชมชน


ใบงานเรอง 1.6 การสารวจภาวะสขภาพชมชน

กจกรรม ใหแตละกลมลงแผนทเดนดน ตามแผนททกาหนดให

คาสง ใหแบงกลมออกเปน 4 กลม ใหแตละกลมลงแผนทเดนดนตามแผนททกาหนดให ดงน

บานเลขท 1 อยใกลโรงเรยน

บานเลขท 2 อยใกลวด

บานเลขท 3 อยใกลสถานอนามย

บานเลขท 4 อยใกลเซเวน

บานเลขท 5 อยใกลสนามเดกเลน

บานเลขท 6 อยใกลบอนาสาธารณะ

บานเลขท 7 อยใกลตลาด

บานเลขท 8 อยใกลบานผใหญบาน

หมายเหต วดอยทางทศเหนอ และอยใกลกบโรงเรยน อยตรงขามกนคนละถนน

สถานอนามยอยทางทศใต หางจากวด ประมาณ 1 กโล

เซเวนอยทางทศตะวนตก อยระหวางวดและสถานอนามย หางจากวดและสถานอนามย ครงกโล

สนามเดกเลนอยทางทศตะวนออก หางจากสถานอนามย ครงกโล

บอนาสาธารณะอยทางทศเหนอหางจากวดครงกโล

ตลาดอยทางทศตะวนออกของบอนา หางจากบอนา ครงกโล

บานผใหญบานอยทางทศตะวนเหนอของเซเวน หางจากเซเวน 10 เมตร

เวลา ใหลงแผนทเดนดนกลมละ 20 นาท

ใหอธบายแผนทกลมละ 10 นาท


แผนททกาหนดให




4. ความสวยงาม 20 คะแนน


เซเวน


หวขอวชา 1.7 การปองกนการตดเชอและควบคมการแพรกระจายเชอวตถประสงค เพอใหผเขารบการอบรม

1. มความร ความเขาใจกลไกการตดเชอ หลกการปองกนการตดเชอและควบคมการแพรกระจายเชอ

2. สามารถปฏบตตามหลกการปองกนการตดเชอและควบคมการแพรกระจายเชอได

3. สามารถนาความร และทกษะหลกการปองกนการตดเชอและควบคมการแพรกระจายเชอไป

ถายทอดใหกบผเกยวของอนๆ



1. ความสาคญของการปองกนการตดเชอและควบคมการแพรกระจายเชอ

2. หลกการและวธปองกนการตดเชอและการแพรกระจายเชอ

- การลางมอ - การสวมหนากากอนามย - การสวมถงมอ3. การกาจดขยะมลฝอย

- บรรยาย- สาธตการลางมอการสวม หนากากอนามยและการสวมถงมอ

- ทากจกรรมกลม

- เอกสารประกอบการบรรยาย- วดทศนหลกการปองกนการตดเชอและควบคมการแพรกระจายเชอ

- นายาลางมอ/เจลลางมอ

ถงมอ หนากากอนามย- ใบงาน





1.7 การปองกนการตดเชอและควบคมการแพรกระจายเชอ 1.7.1 ความสาคญของการปองกนการตดเชอและควบคมการแพรกระจายเชอ การปองกนและควบคมการตดเชอทเกยวของกบการบรการสขภาพมสวนสาคญอยางยงตอการลดความเสยง

ของผรบบรการ คอ ผปวย และญาตผปวย ตลอดจนบคลากรทางการแพทยโดยพบวาโรคตดเชอในโรงพยาบาลเปนการ

ตดเชอทพบบอยนาไปสความเจบปวย ทพพลภาพตลอดจนการสญเสยชวต เศรษฐกจทงในระดบครอบครว ชมชน

และระดบชาต การตดเชอในโรงพยาบาลเปนความเสยงสาคญ การปองกนและควบคมการตดเชอในโรงพยาบาล จง

เปนมาตรการทสาคญทปองกนความเสยงนได การปองกนและควบคมการตดเชอในโรงพยาบาลทมประสทธภาพจะ

สะทอนถงคณภาพการบรการของโรงพยาบาลนนๆ ซงการดาเนนการดานการเฝาระวง ปองกน และควบคมการตด

เชอใหเกดประสทธภาพสงสด สงทตองดาเนนการอยางตอเนองเปนประจาทกป คอ บคลากรทกระดบทเกยวของใน

โรงพยาบาลตองไดรบการพฒนาองคความร มการแลกเปลยนเรยนร เกยวกบผลกระทบของการตดเชอในโรงพยาบาล

การเฝาระวงการตดเชอ การปองกนการตดเชอและการแพรกระจายเชอในโรงพยาบาล


1.7.2 หลกและวธปองกนการตดเชอและการแพรกระจายเชอ การปองการแพรกระจายเชอในโรงพยาบาลในการดแลผปวยโรคตดเชอหรอโรคตดตอคอจะตองปองกนไมให

โรคตดเชอนนตดตอไปยงบคลากรเองและปองกนมใหโรคตดเชอตดตอไปยงผปวยรายอนโดยมมาตรการตางๆเชนการ

แยกผปวยในหองแยกการใหใชอปกรณปองกนทเหมาะสมโดยทวไปถาการปองกน ทใชหองแยกเรยกวาการแยกผปวย

(Isolation) แตถาไมตองใชหองแยกเรยกวาการระวงมใหเชอแพรกระจาย (Precautions) ซงมวธการดงน

1. Standard precautions เปนวธปองกนการแพรกระจายเชอโรคในผปวยทกรายโดยใหคานงวาผปวยทก

รายอาจจะมเชอโรคทสามารถตดตอไดทางเลอดและสารคดหลงจากรางกายทกชนด (Body fluid, Secretion,

Excretion ยกเวนเหงอ) ผวหนงทมแผลและเยอบ (Mucous membrane)

2. Transmission-based precaution เปนวธการปองกนการแพรกระจายของโรคตดเชอในผปวยททราบ

การวนจฉยแลวโดยปองกนตามกลวธการตดตอเพมเตมจากการดแลผปวยดวย Standard precautions ดงน

2.1 Airborne precautions เปนมาตรการทใชลดความเสยงตอการแพรเชอทางอากาศ ทฝอยละอองทม

ขนาดเลก ซงลองลอยอยในอากาศไดเปนเวลานาน หรอฝนละอองทมเชอจลชพปะปนอย

2.2 Droplet precautions เปนมาตรการทใชลดความเสยงตอการแพรเชอจากฝอยละอองเชอโรคกบ

นามก และ/หรอนาลาย ทเกดจากการสมผสอยางใกลชดระหวางแหลงของเชอโรคกบผทสมผสเชอ

2.3 Contact precautions เปนมาตรการทใชลดความเสยงตอการแพรเชอจากการสมผสโดยตรง (direct

contract) เปนการแพรกระจายเชอจากคนสคน หรอจากการสมผสทางออม (indirect contract) ซง

เปนการแพรกระจายเชอจากคนทเปนแหลงเชอโรคและปนเปอนสงแวดลอม แลวเชอทปนเปอนนน

กระจายไปสอกคนหนงโดยการสมผส

การลางมอ (Handwashing)

เปนมาตรการสาคญทชวยปองกนและลดอบตการณของการตดเชอในโรงพยาบาลและเปนมาตรการทม

ประสทธภาพรวดเรวประหยดคาใชจายทสด

การลางมอแบงออกตามวตถประสงคได 3 วธ ไดแก

1. การลางมอธรรมดา (Normal handwashing) เปนการลางมอและทาความสะอาดมอเพอขจดสงสกปรก

และเชอจลชพทอยบนมอชวคราวออก (เหงอฝนละออง)


จะใชเมอ

• ใหการดแลผปวยและไมไดมการสมผสสารคดหลงจากรางกายของผปวย

• กอนใหการดแลผปวยทมภมคมกนตา

• กอนและหลงสมผสผปวยแตละราย

• กอนปอนอาหารใหผปวย

วธการ

1. ยนหางจากอางลางมอเสอผาไมสมผสอาง

2. ถอดแหวนนาฬกาออกกอนลางมอ

3. ลางมอดวยนาสะอาดจนเปยกใหทวกอน

4. ใชสบเหลวประมาณ 2-3 ซซ. (กดปมขวดนายา 1 ครง)

5. ใชฝามอถกนฟอกฝามอและงามนวมอดานหนา

6. ฟอกหลงมอและงามนวมอดานหลง

7. ฟอกนวขอนวมอดานหลงและนวหวแมมอ

8. ฟอกปลายนวมอลายเสนฝามอและรอบขอมอทง 2 ขาง

9. ใชเวลาในการฟอกและถมออยางนอย 10 วนาท

10. ลางมอดวยนาสะอาดจนหมดคราบสบหรอนายาลางมอ

11. เชดมอใหแหงดวยกระดาษเชดมอหรอผาสะอาดและใชกระดาษเชดมอหรอผาปดกอกนา

2. การลางมอดวยนายาฆาเชอ (Hygienic handwashing) เปนการลางมอและทาความสะอาดมอ เพอ

ขจดเชอจลชพทอยชวคราวบนมอออกซงเชอจลชพอาจเกดจากการสมผสสารคดหลงจากรางกายผปวยหรออปกรณ

เครองมอเครองใชทางการแพทยหรอสงของเครองใชผปวยทมการปนเปอนเชอ


• ใหการดแลผปวยและมการสมผสสารคดหลงจากรางกายของผปวย

• กอน - หลงสมผสและดแลผปวยทเสยงตอการตดเชอสงหรอผปวยทมการตดเชอรนแรง

• เมอตองสอดใสอปกรณทางการแพทยเขาสรางกายผปวยเชนการดดเสมหะการชวยเหลอเจาหนาทใส

สายยางใหอาหารเปนตน

วธการ

1. ยนหางจากอางลางมอเสอผาไมสมผสอาง

2. ถอดแหวนนาฬกาออกกอนลางมอ


4. ใชนายาฆาเชอไดแก 4% Chlorhexidine ประมาณ 2-3 ซซ. (กดปมขวดนายา 1 ครง)

5. ใชฝามอถกนฟอกฝามอและงามนวมอดานหนา

6. ฟอกหลงมอและงามนวมอดานหลง


7. ฟอกนวขอนวมอดานหลงและนวหวแมมอ

8. ฟอกปลายนวมอลายเสนฝามอและรอบขอมอทง 2 ขาง

9. ใชเวลาในการฟอกและถมออยางนอย 30 วนาท

10. ลางมอดวยนาสะอาดจนหมดคราบนายาฆาเชอ

11. เชดมอใหแหงดวยกระดาษเชดมอหรอผาสะอาดและใชกระดาษเชดมอหรอผาปดกอกนา

3. การลางมอกอนทาหตถการปลอดเชอ (Surgical handwashing) เปนการลางมอและทาความสะอาด

มอ เพอขจดหรอทาลายเชอจลชพทอยชวคราวบนมอและลดจานวนเชอจลชพประจาถนบนมอออกเพอเตรยมทา

หตถการ


• การผาตดการทาคลอด

วธการ


2. ใชนายาฆาเชอไดแก 4% Chlorhexidine หรอ 7.5% Iodophor ประมาณ 3-5 ซซ. (กดปมขวดนายา

2-3 ครง)

3. ฟอกมอแขนจนถงขอศอกใหทวทกซอกทกมมใชเวลานาน 2-6 นาท

4. การฟอกมอครงแรกของแตละวนใหใชแปรงขดปลายนวและซอกเลบดวย

5. ลางมอดวยนาสะอาดจนหมดคราบนายาฆาเชอเชดมอใหแหงดวยผาปราศจากเชอ

การลางมอโดยไมใชนา (Alcohol hand rub)

การลางมอโดยไมใชนา (Alcohol hand rub) เปนมาตรการเสรมสาหรบการลางมอโดยสามารถขจดจลชพ

ทอยบนมอชวคราวออกไดและสามารถใชแทนการลางมอธรรมดาการลางมอดวยนายาฆาเชอและการลางมอกอนชวย

เจาหนาททาหตถการปลอดเชอได

จะใชเมอ: ไมมการปนเปอนสงสกปรกบนมอทเหนไดชด

• การทากจกรรมทตอเนองกน

• กอนและหลงการดแลสมผสผปวยแตละราย

• หรอกรณเรงดวน/อางลางมออยไกล

วธการ

1. ใชนายา Waterless (Alcohol hand rub) ประมาณ 2-3 ซซ. (กดปมขวดนายา 1 ครง)

2. ถมอทง 2 ขางใหทวรอจนกระทงนายาแหงโดยไมตองลางมอดวยนาหรอนายาฆาเชออก

3. หากลางมอโดยไมใชนากอนการทาหตถการปลอดเชอใชนายา Waterless ประมาณ 5 ซซ. (กดปมขวดนา

ยา 2-3 ครง) ถมอทง 2 ขางจนถงขอศอกใหทวรอจนนายาแหงและทาซา 2 ครง


หมายเหต :

1. การฟอกมอใหฟอกมอสลบกนทง 2 ขางทกขนตอน

2. ขวดทใสนายาฆาเชอชนดกดใสนายาใหพอใชไมเกน 7 วนเมอใชหมดแลวใหลางทาความสะอาดทงภายใน

ภายนอกขวดและทกดดวยนาและผงซกฟอกแลวทงไวใหแหงกอนนามาใช

การสวมหนากากอนามย (Mask)

หนากากอนามยชนดเยอกระดาษ

1. ลางมอใหสะอาด

2. จบทบรเวณสายคลองหของหนากากอนามยทงสองขาง หากเปนหนากากอนามยชนดเยอกระดาษ

ใหสงเกตดานทมสเขยว หรอดานทมลวด หนดานนนออกดานนอกเมอตองการปองกนไมใหเชอจากผอน

เขาสตว หรอหนเขาหาตวหากเปนผปวย และไมตองการใหตนเองแพรเชอไปสผอน

3. กอนใสตองใหลวดอยดานบนตรงบรเวณจมก จากนนนาสายคลองเขากบห

4. กดขอบลวดใหแนบกบราวดงจมกเรอยมาจนถงใตขอบตา ไมใหมชองวางระหวางหนากากกบใบหนา

5. สวมหนากากใหคลมทงจมกและปาก โดยดงลงมาใหอยบรเวณใตคาง

6. ระหวางการสนทนากบผอนไมตองถอดหนากากอนามย การรบประทานอาหารหรอนา ใหจบบรเวณ

ดานบนของหนากากอนามย ดงลงมาไวใตคาง กอนดงกลบขนไปใหม

7. ตองเปลยนหนากาก เมอเปรอะเปอน หรอเปยกชน ในแตละวนอาจใชหนากากอนามย 2-3 ชน

8. การถอดหนากากอนามยหลงใชงาน ตองจบบรเวณสายคลองหแลวปลดออก

9. หนากากอนามยแบบเยอกระดาษใชแลวตองทง แบบผาซกแลวนากลบมาใชใหมได

10. การทงหนากากอนามยทใชแลว ควรใสถงพลาสตกกอนทงลงถงขยะทมฝาปด เพราะถอเปนขยะตดเชอ

ทตองกาจดอยางมดชด จากนนลางมอใหสะอาด

หนากากอนามยชนดผา

การผกผาปดปากและจมก • ผาปดปากปดจมกเปรยบเสมอนเครองกรองอากาศ ชวยปองกนการตดเชอจาก

ทางเดนหายใจ แตไมถอเปนการปองกนโรคไดอยางแทจรง • ขอสาคญคอ ควรลางมอทกครงกอนทจะใสหรอถอด

Mask พบเกบเอาดานทสมผสเชอโรคอยดานในทง และไมควรเกบใสกระเปา


การสวมถงมอ

การใสและถอดถงมอ

1. ลางมอใหสะอาด

2. เปดหอถงมอแบบ sterile

3. ใชมอซายจบถงมอดานในแลวสอดมอขวาเขาไปอยางชาๆ

4. ใชมอขวาจบถงมอดานนอกโดยสอยในรอยพบของถงมอ สอดมอซายเขาไปอยางชาๆ

5. ดงถงมอใหกระชบ

6. ถอดโดยการดงขอบดานนอกออก

7. นาถงมอทถอดออกใสในภาชนะสาหรบทงถงมอ

การใสและถอดเสอคลม

วธปฏบต

1. เตรยมอปกรณ และลางมอใหสะอาด

2. เปดหอแบบ sterile หยบเสอคลมจากดานในยกขนขนและคลออก

3. สอดมอและแขนทงสองขางเขาไปในเสอพรอมกนหากตดขดใหดงจากดานใน

4. ใหผชวยหยบสายทคอ และทคาดเอวมาผกใหแนนแบบเงอนกระตก

5. ใสถงมอ Sterile

6. หากเกดการปนเปอนควรเปลยนใหมทนท

3. การจดการมลฝอยในสถานบรการสาธารณสข 3.1 การจดเตรยมภาชนะรองรบมลฝอยลกษณะภาชนะแยกตามประเภทของมลฝอยดงน

1) มลฝอยแหง วสดทใชแลวไมกอใหเกดการแพรเชอโรคไปสมนษยและสตว เชน กระดาษ กระปอง ขวด

พลาสตก โลหะ กลองยา ใหใสถงดาหรอทงในภาชนะรองรบททาจากวสดแขงแรง ภาชนะทจดตงไวภายในหนวยงาน

อาจมหรอไมมฝาปด สวนภาชนะทตงในบรเวณสาธารณะตองมฝาปดมดชด

2) มลฝอยเปยก เปนมลฝอยทเกดจากการเตรยมอาหาร หรอเศษเนอ เศษผก เศษผลไม เศษอาหาร นา

เครองดมตาง ๆ นอกจากนยงรวมถงใบไม ใบหญา กระดาษเชดมอ มลฝอยชนดนเมอทงไวจะเนาเสย ยอยสลายไดให

ทงในภาชนะรองรบททาจากวสดแขงแรงมฝาปดมดชด

3) มลฝอยมคม เปนมลฝอยแหลมคมอนตราย ไดแก ขวดหรอแกวแตก ของทมความแหลมคมตาง ๆ ให

ทงในภาชนะรองรบททาจากวสดแขงแรงไมสามารถแทงทะล มปายระบชดเจน ตดปาย “ของมคม”


4) มลฝอยอนตราย เปนมลฝอยทมพษ อาจกอใหเกดเปนอนตรายกบมนษยและสภาพแวดลอม ตองการ

วธการทาลายเปนพเศษ เชน ถานไฟฉาย หลอดฟลออเรสเซนต กระปองสเปรย หมกพมพตาง ๆ ภาชนะบรรจนายา

สขภณฑรกษาความสะอาด ควรจดบรเวณสาหรบมลฝอยประเภทนโดยเฉพาะหรอจดเกบพกไวในภาชนะรองรบททา

จากวสดแขงแรง มฝามดชด และตดปายระบ “มลฝอยอนตราย” ภายใตรปกระโหลกไขวปดไวในบรเวณทจดเกบหรอ

ทภาชนะใหเหนไดชดเจน

3.2 การแยกทงมลฝอย ใหกาหนดมาตราการในการแยกมลฝอย ณ แหลงเกดของมลฝอยตามประเภทของ

มลฝอย แลวทงมลฝอยเหลานนลงในภาชนะรองรบทเตรยมไวใหถกตองตามประเภทของมลฝอยนน ๆ หามแยกมลฝอย

ภายหลงการทง เพราะอาจทาใหเกดความเสยงจาการฟงกระจายของสารอนตราย หรอเกดการตดเชอได

3.3 การทาลายมลฝอยตดเชอ การทาลายทถกตองเหมาะสม ควรเปนวธทประหยดและไมทาลายสงแวดลอม

เชน มลฝอยตดเชอทเปนของเหลวใหเทลงโถสวมแลวราดตามดวยนาทาความสะอาดตามปกต หรอกรณโรงพยาบาล

ทมระบบบาบดนาเสยแบบกาจดนาทงกสามารถกาจดได การฝงกลบจะทาไดตอเมอมลฝอยนนไดรบการทาลาย

เชอแลว มลฝอยของแหลมคม และของมคมททาลายเชอแลวควรนาไปบดกอนฝงถามเครองบด หรอใชการเผาอยาง

ถกตอง เปนตน

การควบคมและปองกนโรค

ไดมการพฒนามาโดยตอเนองเรมดวยการนาเอาขอสงเกตและสมมตฐานจากลกษณะการเกดโรค การแพร

กระจายของโรค และอาการสาคญของผปวยในชมชนมาใชประกอบการควบคมและปองกนโรค ตอมาไดมการนาความ

รความเขาใจทไดจากการคนควา ศกษา และวจยในสวนทเกยวกบเชอทเปนสาเหตของโรค คน สตว และภาวะ

สงแวดลอมมาพฒนาการควบคมและปองกนโรคใหมประสทธภาพมากขนเปนลาดบ จนสามารถกาจดและกวาดลาง

โรคตดตอทรายแรงบางโรคใหหมดไปได ซงสามารถแบงการควบคมและปองกนโรคออกไดเปน 3 ระดบ ดงน (วชต

มธรสภาษณ. 2538 :335)

ระดบท 1 การปองกนโรคลวงหนา (PrimaryPrevention)

ระดบท 2 การปองกนในระยะมโรคเกด (Secondary Prevention)

ระดบท 3 การปองกนการเกดความพการและการไรสมรรถภาพ (Tertiary Prevention)

1. การปองกนโรคลวงหนา คอ การปองกนโรคกอนระยะทโรคเกด เปนวธการทยอมรบกนทวไปวาม

ประสทธภาพมากทสด ประหยดทสด และไดผลมากทสดกวาการปองกนและควบคมโรคระดบอน ๆ วตถประสงคหลก

ของการปองกนโรคลวงหนา คอ การปรบสภาพความเปนอยของมนษย หรอการปรบปรงภาวะสงแวดลอมหรอทงสอง

ประการรวมกน เพอใหเกดภาวะทโรคตาง ๆ ไมสามารถเกดหรอคงอยได โดยการสงเสรมสขภาพอนามยของประชาชน

ใหสมบรณทงรางกายและจตใจ มความตานทานตอโรคตาง ๆ ใหมากทสดเทาทจะทาได การปรบปรงสขาภบาล

สงแวดลอมใหถกสขลกษณะ เพอปองกน มใหมพาหะและสอนาโรค ทงนเพอทาใหการแพรกระจายของเชอทเปน

สาเหตทาใหเกดโรคโดยผานทางสอตางๆทมอยในชมชนหมดไปซงกจกรรมในการปองกนโรค ลวงหนามดงน


1.1 การใหสขศกษาเกยวกบความรทวไปในการปองกนโรค การเปลยนแปลงทศนคต และการปฏบตงาน

ใหถกหลกสขวทยาสวนบคคลและชมชน

1.2 การจดโภชนาการใหถกตองตามมาตรฐาน เหมาะสมกบกลมอายและภาวะความตองการของบคคล

เชน ทารก เดกเลก วยรน วยชรา หญงมครรภ แมระยะใหนมลก หรอผปวยดวยโรคบางชนดทมความตองการอาหาร

พเศษเฉพาะโรค

1.3 การใหภมคมกนโรคเพอปองกนโรคตดตอตาง ๆ ทสามารถปองกนได โดยการใชวคซน เชน การให

ภมคมกนโรคขนพนฐานสาหรบเดกเลกทจาเปนตองไดรบสาหรบการปองกนโรคคอตบ ไอกรน บาดทะยก ไขไขสนหลง

อกเสบ หรอโรคโปลโอ และวณโรค และการใหภมคมกนโรคขนเสรม ซงไดแก กลมชนอายตาง ๆ ตามความจาเปน

และโอกาสทตองเสยงตอการเกดโรค ไดแก การใหภมคมกนโรคอหวาต ไขไทฟอยด ไขสมองอกเสบ ไขหด เปนตน

1.4 กจกรรมทสงเสรมในดานการเลยงดเดกทถกตอง การสนใจ การสงเกตถงการเจรญเตบโตของเดกทง

ทางดานรางกายและจตใจ ทงนเพอจะใหเดกไดเจรญเตบโตเปนผใหญทมสขภาพอนามยสมบรณทงรางกายและจตใจ

1.5 การจดทอยอาศยทถกสขลกษณะ การจดหาสถานทพกผอนหยอนใจในชมชนไดเพยงพอ การจดสถาน

ทสนทนาการ สนามกฬา สนามเดกเลน รวมทงสถานทสาหรบประกอบอาชพทปลอดภยและเหมาะสม

1.6 การจดหรอปรบปรงการสขาภบาลสงแวดลอม ไดแก การจดหานาสะอาดการกาจดของเสยและสง

ปฏกล การสขาภบาลอาหาร เครองดม นม การกาจดหรอควบคมมลพษ การกาจดหรอควบคมสตวและแมลงนาโรค

และการควบคมสงทกอใหเกดความราคาญตาง ๆ

1.7 การจดบรการใหความปลอดภยในดานการปองกนอบตเหต ภยจากการประกอบอาชพ การจราจร

การเดนทางทองเทยว ฯลฯ

1.8 การจดใหมบรการดานการตรวจสขภาพอนามย โดยเฉพาะสาหรบเดกเลกหรอเดกนกเรยนซงกาลง

เจรญเตบโต เพอใหมสขภาพสมบรณแขงแรงอยเสมอ

1.9 การจดใหมบรการดานใหคาปรกษา และแนะนาเกยวกบเพศศกษา การสมรสการสงเสรมสขภาพจต

ความรเกยวกบพนธกรรม การปองกนโรค และการโภชนาการ

2. การปองกนในระยะมโรคเกด คอการปองกนโรคลวงหนาระดบท 2 ในกรณทการดาเนนงานระดบท 1 ยง

ไมไดผล ทาใหมโรคเกดขน ดงนน ความมงหมายทสาคญของการปองกนโรคในระยะมโรคเกด คอการระงบกระบวนการ

ดาเนนของโรค การปองกนการแพรเชอและระบาดของโรคไปยงบคคลอนในชมชน และการลดการเจบปวยทเกดขน

ในชมชนใหนอยลงและหายไปใหเรวทสด ซงกจกรรมการปองกนระยะมโรคเกด มดงน

2.1 การคนหาผปวยใหไดในระยะเรมแรก นบวาเปนการปองกนและควบคมโรคทดและมประสทธภาพ

มากทสด โดยเฉพาะในกรณโรคทเกดขนเปนโรคตดตอทรายแรงและสามารถแพรโรคไปยงบคคลอน ๆ ในชมชนได

งายและรวดเรว เชน ไขทรพษ ไขหวดใหญ อหวาตกโรค ไขหด โรคคอตบ ไขไขสนหลงอกเสบ (โปลโอ) และไขรากสาด

นอย เปนตน การทสามารถคนหาผปวยโรคเหลานไดในระยะเรมแรกทมอาการและโรคยงไมแพรกระจายไปยงบคคล

อน ทาใหสามารถระงบกระบวนการดาเนนของโรคได เพอใหการรกษาไดถกตอง และสามารถปองกนมใหโรคตดตอ


ไปยงผอน รวมทงสามารถปองกนโรคแทรกซอนและผลเสยทอาจเกดตามมา เปนผลใหเกดการไรสมรรถภาพและความ

พการลดนอยลงได

2.2 การวนจฉยโรคและใหการรกษาไดทนท โรคตาง ๆ ทเกดขนหากไดรบการวนจฉยไดถกตองและ

รวดเรว จะสามารถชวยใหการรกษาโรคถกตองและมประสทธภาพ มผลใหความเจบปวยหายไดรวดเรว และสามารถ

ปองกนผลเสยและโรคแทรกซอนทเกดตามมาไดเปนอยางด และการรกษายงมผลในดานการกาจดแหลงแพรโรคหรอ

บอเกดโรคซงอยในตวผปวยไดดวย

2.3 การปองกนการแพรเชอ มความจาเปนมากสาหรบโรคตดตอแพรกระจายไปสบคคลอนในชมชน โดย

ปะปนไปกบอาหาร นา และแมลงนาโรคชนดตาง ๆ ดงนนการดาเนนการเกยวกบการกาจดเชอทอยในนา อาหาร สง

แวดลอมทเปนสอนาโรค โดยวธตาง ๆ เชน การควบคมสตวและแมลงนาโรค การทานาใหสะอาดปราศจากเชอ โดย

เตมสารฆาเชอ เชน คลอรน ตลอดจนการสขาภบาลอาหารและสขาภบาลสงแวดลอม ซงเปนสงจาเปนอยางยงทจะ

ปองกนการแพรเชอโรค

2.4 การเพมความตานทานหรอปองกนโรคใหแกบคคลหรอชมชน เพอใหบคคลในชมชนมความตานทาน

ตอโรคทเกดขน ทสามารถจะปองกนไดโดยการใชวคซน เชน การฉดวคซน ปองกนอหวาตกโรค วคซนปองกนโรคไข

ไทฟอยด วคซนปองกนโรคคอตบในระยะทเกดการระบาดของโรคขนควบคไปกบการใหสขศกษาแกชมชน เมอมโรค

เกดขนในชมชน โดยเฉพาะในดานการปฏบตตนเกยวกบการปองกนมใหเกดโรคขน การระมดระวงในเรองอาหาร นา

การระวงและหลกเลยงจากการตดตอหรอสมผสกบผปวย การระมดระวงในดานสขภาพรางกายเปนพเศษ

2.5 การใชกฎหมายสาธารณสข ในกรณทมโรคตดตอรายแรงเกดขน และแมวาจะไดใชมาตรการปองกน

และควบคมโรคโดยวธการตาง ๆ แลวแตไมไดผล เนองจากไมไดรบความรวมมอจากชมชนดวยด จงตองใชมาตรการ

ทางกฎหมายเขามาชวยสนบสนนเพอใหการดาเนนงานควบคมโรคสามารถดาเนนการไดรวดเรวมประสทธภาพ กจะ

ทาใหโรคสงบลงเรวทสด

3. การปองกนการเกดความพการและการไรสมรรถภาพ คอการรกษาผปวยทมอาการใหหายโดยเรวเพอลด

ผลเสยและโรคแทรกซอนทจะเกดขนตามมาภายหลงการเกดโรค รวมทงการตดตามสงเกตและใหการปองกนอยาง

ตอเนอง เพอปองกนการเกดโรคซา การปองกนในระดบนจะรวมถงการบาบดความพการและฟนฟสมรรถภาพรางกาย

ดวย การดาเนนงานจะเกดผลดจะตองประกอบดวยสงตอไปน

3.1 มวธการรกษาโรคทดและมประสทธภาพ

3.2 มการใหบรการทางการแพทยและสาธารณสขกระจายอยางทวถงและมากพอทประชาชนจะมาใช

บรการไดสะดวก

3.3 ประชาชนมความเขาใจ และรจกใชบรการทางการแพทยและสาธารณสขทมอยใหถกตอง

3.4 มการศกษาวจยและคนควาถงวธการใหม ๆ ทใชรกษาโรคใหหายโดยรวดเรวและรกษาตอเนองเพอ

ปองกนการเกดโรคซา เปนการลดความพการและการไรสมรรถภาพทอาจจะเกดตามมาใหนอยลง


จากการควบคมและปองกนโรคทงสามระดบทกลาวมาแลว จะดาเนนไปไดดวยดและมประสทธภาพ ตองอาศย

การสนบสนนและสงเสรมจากบคคล ชมชน และหนวยงานทเกยวของ ซงประกอบดวยการสนบสนนดานนโยบาย

การสนบสนนดานการบรหาร การสนบสนนดานวสดอปกรณ และทรพยากร รวมทงการสนบสนนของชมชนและสงคม

ดวย จงจะทาใหการควบคมและปองกนโรคประสบความสาเรจ


ใบงานเรอง 1.7 การปองกนการตดเชอและควบคมการแพรกระจายเชอ

กจกรรม ใหฝกทกษะในการปองกนการตดเชอและควบคมการแพรกระจายเชอ

คาสง ใหแบงกลมออกเปน 4 กลม ใหแตละกลมฝกลางมอ ฝกสวมหนากากอนามย

ฝกสวมถงมอแลวใหสงตวแทนมาอธบายในแตละทกษะวาวธใสยงไง มประโยชนอะไรบาง

เวลา ใหฝกลางมอ ฝกสวมหนากากอนามย ฝกสวมถงมอ 20 นาท

ใหแตละกลมสงตวแทนอธบาย กลมละ 10 นาท



3. ความถกตองครบถวน

- การลางมอ 20 คะแนน

- การสวมหนากากอนามย 20 คะแนน

- การสวมถงมอ 20 คะแนน



หวขอวชา 2.1 การดแลสขภาพเบองตนวตถประสงค เพอใหผเขารบการอบรม

1. มความรความเขาใจการสงเกตอาการผดปกตทางรางกายเบองตนและการชวยเหลอเจาหนาท

สาธารณสข ในการเฝาระวงภาวะฉกเฉน

2. สามารถสงเกตอาการผดปกตทางรางกายเบองตนได

3. มทกษะในการปฐมพยาบาล การใชยาสามญประจาบาน และชวยฟนคนชพ



1. การสงเกตอาการทผดปกตทางรางกายเบองตน

- มไขสง - ความดนโลหตสง - หายใจเรว - เปนลม - หมดสต2. การปฐมพยาบาลเบองตน - บาดแผล - เลอดออก - กระดกหก - เปนลม - หมดสต - แมลงและสตวมพษกดตอย3. การใชยาสามญประจาบาน - การใชยาสามญประจาบาน - ขอควรระวงในการใชยา

สามญประจาบาน

- การจดเกบยาสามญประจาบาน

4. การชวยฟนคนชพเบองตน

- การชวยฟนคนชพเบองตน

- บรรยาย- สาธตการวดสญญาณชพ- จบคฝกทกษะการวดสญญาณชพในคลนก

- ฝกทกษะการปฏบตตามเกณฑการประเมน (requirement)

- สาธตการปฐมพยาบาล- จบคฝกทกษะการปฐมพยาบาลเบองตนในคลนก

- ฝกทกษะภาคปฏบตตามเกณฑการประเมน

- สาธตการใชยาหยอดตา ยาหยอดห ยาทาถนวด

การตวงยา- การสงเกตยาเสอมคณภาพ ยาหมดอาย

- จบคฝกทกษะการใชยาในคลนก - ฝกทกษะปฏบตตามเกณฑการ

ประเมน- สาธตการชวยฟนคนชพ- ฝกทกษะการชวยฟนคนชพ

- เอกสารประกอบการบรรยาย- ปรอทวดไข- เครองวดความดนโลหต- นาฬกา- เครองหฟง- วสด อปกรณการ ปฐมพยาบาล และทาแผล- นายาฆาเชอตางๆ- อปกรณการเคลอนยายผปวย- กระเปาพรอมอปกรณการปฐมพยาบาล

- อปกรณการตวงยา- วสด อปกรณการชวยฟนคนชพ

- หนจาลองในการชวฟนคนชพ



- ประเมนจากการฝกทกษะในคลนก

- แบบประเมนทกษะภาคปฏบตครบตามเกณฑ

หมวดท 2 การดแลสขภาพเบองตนและความรเรองโรคทเปนปญหาในชมชน



2.1 การดแลสขภาพเบองตน 2.1.1 การสงเกตอาการทผดปกตทางรางกายเบองตน การประเมนผปวย

การประเมนผปวยจากลกษณะทวไป มความสาคญในการแยกประเภทผปวยเบองตน หรอเพอปองกนอนตราย

ทจะเกดกบผปวย หรอผปวยเปนอนตรายแกผอน การสงเกตลกษณะทาทางการเดน การแตงกาย สผว ลกษณะ

มอ-เทา ระดบความรสกตว ลกษณะสายตา บคลกการพดคย สงตาง ๆ เหลานลวนมความสาคญอาการหรอภาวะ

วกฤตทตองเฝาระวง (ฉกเฉนมากและฉกเฉน) หากพบผปวยสงสยม

อาการดงตอไปนตองรบแจงเจาหนาทสาธารณสข หรอพยาบาลทนท

อาการไขสง: ไขสง หนาแดง หนาวสน รวมกบไมคอยรสกตว เพอพดคยไมรเรองโดยเฉพาะในเดกเลก ถา

อณหภมสงกวา 38.5 องศาเซลเซยส ตองระวงเดกชกจากไขสง

อาการทางจต: อาจมอาการอยางใดอยางหนง หรอหลายอยางรวมกน คอ ตาขวาง พดคนเดยว พดเพอเจอ

พดจาไมคอยรเรอง พฤตกรรมกาวราว เอะอะ โวยวาย ทารายผอนหรอทารายตนเอง หรอทาลายขาวของ

กระวนกระวายอยางมากหงดหงดหรอรองไหคราครวญโดยไมมเหตผล

อาการทางสมอง : แขนขาไมมแรงดเดนเซ ปากเบยว ลนคบปากพดไมชด ถามตอบไมรเรอง ซมเศรา พดคย

ดวยนงหลบไมสนใจตอบ

อาการทางระบบหายใจ: เจบหนาอก หายใจหอบเหนอย (ดการประเมนการหายใจและชพจรในการประเมน

สญญาณชพ) ลกษณะนวมอปลายมอปลายเทาเขยวหรอนวปม

อาการทเสยงตอภาวะชอค อาการจากการสญเสยเลอด หรอระบบไหลเวยน : เปลอกตาซด หนาซด ออนเพลย

คลายจะเปนลมมอาการของการเสยเลอด เชน ตกเลอด หรอมประวตไดรบอบตเหต หรอถกทาราย มประวตถายเหลว

หรอเสยเลอดมาก หรอมประวตเกดแผลไฟไหม นารอนลวก

การประเมนสญญานชพ

สญญาณชพ (vital signs) คอเปนสญญาณทบงบอกถงการมชวตของสงมชวต เปนอาการสาคญทสดของสงม

ชวตทชวยบอกถงความปกตหรอความผดปกตของรางกาย ถอเปนเครองมอทจะนามาใชในการวนจฉย ประเมนการ

เปลยนแปลงของโรค และประเมนผลของการบาบดรกษาทสาคญมากๆประกอบดวย 4 อาการแสดง (Sign อาการท

แพทยสามารถตรวจพบได) คอ


• อณหภมรางกาย (Body Temperature ยอวา T)

• ชพจร (อตราการเตนของหวใจหรอ Pulse หรอ Pulse rate ยอวา P)

• อตราการหายใจ (Respiratory rate ยอวา RR หรอ R)

• ความดนโลหต (Blood pressure ยอวา BP)

อณหภมรางกาย (Temperature)

วดปรอททางปาก

มากกวา 37.5°C เรยกวา เรมมไข

37.6 - 38.3 °C เรยกวา ไขตาๆ

38.4 - 39.4 °C เรยกวา ไขปานกลาง

39.5 - 40.5 °C เรยกวา ไขสง

สงกวา 40.5 °C เรยกวา ไขสงมาก

จบชพจร (Pluse)

สงเกต ความสมาเสมอ ความหนก เบา คาปกตอยในชวง 60 - 100 ครง/นาท

นบการหายใจ (Respiration)

อตราเฉลย 20 ครง/นาท ไมควรเกน 30 ครง/นาทสงเกต สผว ปาก เลบความลาบากในการหายใจ เชน หายใจ

มเสยงดงจมกบาน เปนตน

วดความดนโลหต (BP)

แรงดนเมอหวใจบบตว(Systolic) 110 - 139 mmHg

แรงดนเมอหวใจคลายตว(Diastolic) 60 - 89 mmHg

การวดอณหภมรางกาย

หลกการเลอกวธในการวดอณหภมรางกาย ตามความเหมาะสม เชนเดกเลกนยมวดทางทวารหนก เนองจาก

ใชเวลานอยและเดกไมคอยใหความรวมมอในการวดวธอน ๆ

วธการวดอณหภมรางกายทางปาก

โดยใชเทอรโมมเตอร หรอปรอท สมยกอนปรอทแกวใหผรบบรการอมใตลนนาน 1 นาท ปจจบนไมนยมแลว

สวนใหญเปนปรอทดจตล ใชการวดทางรกแรเปนหลก

ภาพท 1 เทอรโมมเตอร หรอปรอทตาง ๆ


ภาพท 3 ตวอยางการจบชพจร

วธการวดอณหภมรางกายทางรกแร

1. บอกใหผปวยทราบ

2. ใหผปวยนงหรอนอนในทาทสบาย

3. ลางมอ และเชดมอใหแหง

4. เปดรกแรผปวย ถารกแรชน ใชกระดาษนมหรอผาซบใหแหง

ไมถไปมาเพราะจะทาใหอณหภมทรกแรเพมขน

5. กรณปรอทแกวสลดปรอทลงกระเปาะหรอตากวา 35 ซ.

กรณปรอทดจตลกดสวทซเปด

6. วางปรอทใหกระเปาะอยในชองกงกลางรกแร หบแขนใหแนบชด

กบลาตวพาดแขนไวบนหนาอกถาผปวยกระสบกระสาย ไมรสกตว

หรอเดกเลกผวดจบเทอรโมมเตอร และใหหบแขนตลอดการวด

7. ปรอทแกววดนานอยางนอย 5 นาท ปรอทดจตลวดจนกวาจะมเสยงเตอน

8. นาปรอทออกจากรกแร อานคาอณหภมรางกาย

9. กรณปรอทแกวแชเทอรโมมเตอรทใชแลวลงในภาชนะทมนายาฆาเชอ นาน 30 นาท

10. ปรอทดจตล ทาความสะอาดแลวเชดดวยนายาฆาเชอ 70 % แอลกอฮอล หรอนายาฆาเชออน

11. บนทกผลทวดไดลงบนแผนบนทกสญญาณชพรวม

12. บอกผลการวดอณหภมรางกายแกผปวย

13. ลางมอและเชดมอใหแหง

14. รายงานผลการวดอณหภมของผปวยทมคามากกวา 37.5 °C ( มไข ) หรอนอยกวา 36.0°C (อณหภม

รางกายตา) ใหเจาหนาทหรอพยาบาลทราบ

15. บนทกผลในแผนบนทกสญญาณชพของผปวยแตละราย จดดวยหมกสนาเงน และเขยน A (Axilla) หมาย

ถงวดทางรกแรไวเหนอคาอณหภม

16. นาปรอทแกวทแชนายาฆาเชอครบ 30 นาท ไปลางทาความสะอาดดวยนาและสบ หรอผงซกฟอก

17. แลวเชดใหแหงดวยผาสะอาด แลวเกบไวในภาชนะทแหงสะอาด วางไวทเดม

การประเมนชพจร

ภาพท 2 การวดอณหภมทางรกแร


วธวดชพจร

1. บอกผปวยใหทราบ

2. ใหผปวยนอนหรอนงในทาทสบาย ผอนคลาย หากเพงออกกาลงกายมาควรรอ 10-15 นาท


4. เลอกตาแหนงทจะคลาชพจร สวนใหญนยมคลาท radial artery

5. กรณทผปวยนอน ยกแขนพาดไวทหนาอกชวงลางหรอหนาทอง ขอมอเหยยด และฝามอหงายขน ถาผปวย

นงวางมอลงบนทเทาแขน โตะครอมเตยง ใหขอมอเหยยดและฝามอหงายขน

6. ใชปลายนวช นวกลาง และ / หรอ นวนาง วางบนหลอดเลอดแดง radial ซงอยทางดานนวหวแมมอกด

ลงเบาๆ ไมใชนวหวแมมอเพราะชพจรทคลาได อาจเปนชพจรของนวหวแมมอของตนเองทาใหนบชพจร

ผดพลาดได

7. นบอตราการเตนของชพจรผปวยครงแรกใหครบ 1 นาท ผปวยทชพจรเตนระยะสมาเสมอนบ 30 นาท

แลวคณดวย 2 ไดแตถาชพจรเตนระยะไมสมาเสมอใหนบครบ1 นาท

8. ประเมนจงหวะ หรอระยะการเตนของชพจรแตละตบวาเตนระยะสมาเสมอ หรอเตนระยะไมสมาเสมอ

9. ประเมนความแรงของชพจรแตละตบทมากระทบปลายนว มความแรงเทากนหรอไม เตนแรงมาก แรง

ปานกลางหรอเตนเบา

10. ประเมนผนงของหลอดเลอดแดงวามความยดหยนดหรอไม โดยเลอนปลายนวมอตามหลอดเลอดแดงลง

ไปทางขอมอ

11. ถาชพจรเตนระยะไมสมาเสมอ เตนเรวหรอชาไป นบใหครบ 1 นาท

12. บนทกผลทวดลงบนแผนบนทกสญญาณชพรวม

13. บอกผลการวดอณหภมรางกายแกผปวย


15. รายงานผลการประเมนชพจรทผดปกตใหหวหนาทมการพยาบาลทราบ เชน ในผใหญชพจรเตนเรวกวา100

ครง / นาทหรอเตนชากวา 60 ครง / นาท เตนระยะไมสมาเสมอ เตนเบา เปนตน

16. บนทกผลในแผนบนทกสญญาณชพของผปวยแตละรายดวยหมกสแดงและบนทกการประเมนชพจรทผด

ปกตในแผนบนทกการพยาบาลดวย


การประเมนการหายใจ

เครองใช

1. นาฬกาทมเขมวนาท หรอตวเลขบอกเวลา

2. แผนบนทกสญญาณชพรวม หรอแผนบนทกอนๆ

วธประเมนการหายใจ

1. ไมบอกผปวยวาจะประเมนการหายใจและถาผปวยออกกาลงกายมาควรใหพกผอนกอนวดนาน 5-10 นาท

สาหรบเดกเลกควรประเมนการหายใจกอนประเมนชพจรและวดอณหภม ถาเดกเลกกาลงรองไหควรรอ

ใหหยดรองไหกอน


3. ชวยจดผปวยใหอยในทาทสบาย สวนใหญมกจะใหนงตวตรง หรอนอนศรษะสง 45-60 องศา เพอสงเสรม

ใหการระบายอากาศเปนไปไดอยางเตมท

4. วางมอผปวยพาดบนหนาอกสวนลางหรอหนาทองควรประเมนการหายใจขณะทมอยงจบทชพจรเพอไม

ใหผปวยทราบวากาลงประเมนการหายใจ

5. สงเกตการหายใจใหครบ 1 รอบ ประกอบดวยหายใจเขา 1 ครง และหายใจออก 1 ครง นบเปนการหายใจ

1 ครง

6. นบอตราการหายใจผปวยครงแรกใหครบ 1 นาท ผปวยทหายใจสมาเสมอนบ 30 วนาทแลวคณดวย 2 ได

แตถาหายใจจงหวะไมสมาเสมอนบใหครบ 1 นาท สาหรบเดกขวบปแรกหรอเดกเลกนบใหเตมนาท เพราะ

ตามปกตหายใจระยะไมสมาเสมอ

7. สงเกตความลก จงหวะ และลกษณะการหายใจ ขณะนบอตราการหายใจ ความลกของการหายใจสงเกต

ไดจากการเคลอนไหวขนลงของทรวงอก ดวาหายใจปกต ลก ตน สงเกตจงหวะของการหายใจวามจงหวะ

สมาเสมอหรอไมสมาเสมอลกษณะการหายใจ สงเกตไดจากเสยงทเกดขน และตองใชความพยายามใน

การหายใจเชน อาการหอบเหนอยนอนราบไมได

8. บนทกผลทวดลงบนแผนบนทกสญญาณชพรวม

9. บอกผลการวดการหายใจแกผปวย


11. รายงานผลการประเมนการหายใจทผดปกตใหหวหนาทมการพยาบาลทราบ เชน อตราการหายใจเรวหรอ

วาชากวาปกต (คาปกตผใหญ 15-20 ครง / นาท ) จงหวะการหายใจไมสมาเสมอ หายใจตน ไดยนจงหวะ

วดขณะหายใจเขา เปนตน

12. บนทกผลในแผนบนทกสญญาณของผปวยแตละรายโดยจดดวยหมกสนาเงน และ บนทกการหายใจทผด

ปกตในแผนบนทกการพยาบาลดวย


การวดความดนโลหต

ภาพท 4 อปกรณการวดความดนโลหต

เครองวดความดนโลหตดวยมอ เครองวดความดนโลหตชนดดจตล หฟง

การปฏบตกอนการวดความดนโลหต

1. ผปวยตองไมสบบหร ดมกาแฟ หรอออกกาลงกาย ภายใน 30 นาท กอนการวด

2. ผปวยตองพกผอนกอนวดอยางนอย 5 นาท

3. ขนาดของผาพน (cuff) ทเหมาะสม กลาวคอ ถงยางภายในผาพน ( bladder ) ควรยาวพนไดรอบแขนโดย

ไมทบกน หรออยางนอยพนรอบ 2/3 ของแขนหรอขา และความกวางควรมากกวา 20 % ของเสนผา

ศนยกลางตรงจดกงกลางของแขนและขา

4. หลกเลยงการวดความดนโลหตทแขนหรอขาซงไดรบบาดเจบหรอเปนโรคอยดานเดยวกบเตานม รกแรหรอ

ตะโพกทไดรบการผาตด ใหสารนาทางหลอดเลอดดา เขาเฝอก ม arteriovenous shunt

วธวดความดนโลหตดวยมอ

1. บอกผปวยใหทราบ

2. ใหผปวยนอนหรอนงในทาทสบายกอนการวดอยางนอย 5 นาท


4. เลอกตาแหนงทวดความดนโลหตใหเหมาะสม สวนใหญวดทแขนถาไมมขอหาม

5. วางแขนผปวยใหอยในระดบเดยวกบหวใจ แขนเหยยด ฝามอหงายขน

6. ดงแขนเสอขน เปดใหเหนตนแขน

7. ใชปลายนวคลาหา brachial artery ปกตอยตรงรองดานในเหนอขอพบแขนเลกนอย

8. พนผาพนทไมมลมขางใน รอบตนแขน เหนอขอพบแขน 1 นว โดยใหจดกงกลางของถงยางในผาพนอยเหนอ

หลอดเลอดแดงbrachial และสายยางทตอกบลกยางชลงทางปลายแขน

9. พนผาพนใหเรยบไมแนนหรอหลวมเกนไป


10. วางเครองวดความดนโลหตใหอยในระดบสายตา

11. หมนปม ( valve ) ตามเขมนาฬกาเพอปดไมใหลมออกจากถงยางในผาพน ขณะทบบลกยาง

12. ถาเปนการวดความดนโลหตครงแรกหรอไมทราบคาความดนโลหตตวบน ( systolic ) มากอนใหใชปลาย

นวชและนวกลางคลาชพจรทหลอดเลอดแดง brachial หรอ radial ทบบลกยางใหลมเขาอยางรวดเรว

จนคลาชพจรไมได แลวบบลกยางตอไปจนความดนเพมขนมากกวาจดทคลาชพจรไมได 30 มลลเมตร

ปรอท คลายปมปลอยลมออกชาๆ อานคาความดนเมอปลายนวรบรกบการเตนของชพจรตบแรกอกครง

เปนคาความดนโลหต ตวบนทไดจากการคลาแลวหมนปมปลอยลมออกจนหมดอยางรวดเรวรออยางนอย

30 วนาท กอนวดครงตอไป การวดความดนโลหตโดยการคลาจะไดคาความดนโลหตตวบนเทานน

13. ใสหฟง โดยหนปลายหฟงดานทจะใสเขากบหใหเฉยงออกทางดานนอกเลกนอย

14. วางหฟงดาน bell บนหลอดเลอดแดง brachial จะทาใหไดยนเสยงชดเจนกวาใชดาน diaphragm เพราะ

เสยงทไดยนจากการวดความดนโลหตเปนเสยงทมความถตาหามวางบนผาพนหรอเสอผา ใชมอจบให bell

แนบสนทกบเนอ

15. หมนปมตามเขมนาฬกา บบลกยางใหลมเขาถงยางในผาพนอยางรวดเรว จนกระทงความดนทเครองวด

เพมสงกวาคาความดนโลหตตวบน 30 มลลเมตรปรอท หยดบบลกยาง ขณะนจะไมไดยนเสยงตบตบ

เพราะไมมเลอดไหลผานหลอดเลอด

16. คลายปมทวนเขมนาฬกาชาๆ เพอปลอยลมออก ใหความดนลดลงในอตรา 2-3 มลลเมตรปรอท ตอวนาท

17. ขณะทปรอทหรอเขมของเครองวดคอยๆ ลดลง ใหอานคาความดนตรงเสยงทไดยนครงแรก ผานหฟง

(phase1 ) คอคาsystolic pressure (เปนคาความดนโลหตตวบนตรงกบระยะทหวใจบบตว) และจะ

ไดยนเสยงตบตบตอไปเรอยๆจนกระทงเสยงหายไป ใหอานคาตรงทเสยงหาย (phase 5) คอคา diastolic

pressure (เปนคาความดนโลหตตวลางตรงกบระยะทหวใจคลายตว) กรณทฟงไดทงเสยงเปลยน (phase

4 ) และเสยงหาย ใหอานทง 2 คา เปนคา diastolic pressure ทไดยนครงท 1 และ 2 ตามลาดบ

18. หลงจากอานคา diastolic pressure คลายปมปลอยลมออกใหหมดอยางรวดเรวปรอทหรอเขมอยทเลข

ศนยทกครง

19. หากตองการวดซา ควรรออยางนอย 30 วนาท

20. นาผาพนออกจากแขนผปวย พบใหเรยบรอย และเกบเครองวดความดนโลหตเขาท


22. รายงานคาความดนโลหตทผดปกตใหเจาหนาทสาธารณสข หรอพยาบาลทราบ เชน systolic pressure

ตงแต 140 มลลเมตรปรอทขนไป หรอตากวา 90 มลลเมตรปรอท diastolic pressure ตงแต 90 มลลเมตร

ปรอทขนไป หรอตากวา 60 มลลเมตรปรอท

23. บนทกผลทวดลงบนแผนบนทกสญญาณชพ หรอแผนบนทกการพยาบาล เชน ความดนโลหต 150/90

มม. ปรอทหรอ 150/110/90 มม.ปรอท ( ความดนโลหตตวลาง ฟงไดทงเสยงเปลยน คอ 110 และเสยง

หาย คอ 90)กรณทแขนขวาความดนโลหตไมเทากนใหเขยนบอกวาวดจากแขนใด


ขนตอน ขอสาคญ อาการ/อาการแสดงทตองระวง

การวดไข • อณหภมปกต = 37.0 C• อณหภมตากวา 35.0 C ถอวาตากวาปกต

• อณหภมสงกวา 37.8 C ถอวาเรมมไข• อณหภมสงกวา 39 C ถอวาไขสง

• ระวงภาวะชอค อณหภมรางกายมกตากวาปกต ตวเยนรวมกบหนาซด ความดนโลหตตากวาปกต ชพจรเรวกวาปกตระดบความรสกตวเปลยน

• มอาการหนาแดง ตวแดงผวกายรอนในเดกเลกตากวา 5 ปอณหภมสงกวา 38.0 C ตองระวงภาวะชก มอเทาเกรง ตาลอย

การชวยเหลอเจาหนาทสาธารณสขของไทยในการคดกรอง การคดกรอง หมายถง การปฏบตกจกรรมการจาแนกประเภทผปวย ตามมาตรฐาน เพอคนหาผปวยทฉกเฉน

เพอนามารกษากอนตามลาดบความเรงดวนเพอแจงเจาหนาทสาธารณสขหรอพยาบาลได

ผปวยฉกเฉนมาก หมายถง ผปวยทตองรกษาทนทเรวทสด มฉะนนจะทาใหผปวยเสยชวตหรอพการซงกลมน

สวนใหญมารบบรการทแผนกฉกเฉนของโรงพยาบาล ไดแก ผปวยอบตเหตเสยเลอดมาก ผปวยไมรสกตว หอบหด

รนแรงทการหายใจมากกวา 30 ครง/นาท เปนตน ซงหากพบเจอผปวยกลมนตองแจงเจาหนาทหรอพยาบาลอยางเรง

ดวนมาก

ผปวยฉกเฉน หมายถง ผปวยทตองชวยเหลอรองลงมาจากผปวยฉกเฉนมากและตองไดรบการชวยเหลอไม

เกน 15 นาท ลาชาอาจทาใหเกดภาวะแทรกซอนหรออนตรายแกผปวยได ผปวยกลมนควรไดรบบรการอยางรวดเรว

โดยสงไปทหองฉกเฉน ใหการดแลรกษากอนเปนกลมแรก หรอสงไปรกษาหองฉกเฉนผปวยซมลงอาจพดจาสบสน

ไมรเรอง หอบหดหายใจ มากกวา 24 ครง/นาท วดสญญาณชพผดปกต เปนตนซงหากพบเจอผปวยกลมนตองแจง

เจาหนาทหรอพยาบาลทนท

ผปวยไมฉกเฉน หมายถง ผปวยทวไปทมารอรบบรการทตองไดรบการวนจฉยและการรกษาอยางเหมาะสม

โดยไมมภาวะฉกเฉนทจะคมคามชวตของผปวยและอาการเจบปวย สามารถรอรบบรการทแผนกตรวจทวไปไดวด

สญญาณชพปกต

ตารางแสดงขอระวงในการวดสญญาณชพ


ขนตอน ขอสาคญ อาการ/อาการแสดงทตองระวง

การวดความดนโลหต

การวดชพจร

• ความดนโลหตปกต คาความดนตวบน 101 - 139 mmHg คาความดนตวลาง 60 - 89 mmHg• ความดนโลหตตา คาความดนตวบนนอยกวา 101 mmHg คาความดนตวลางตากวา 60 mmHg• ความดนโลหตสง คาความดนตวบนสงตงแต 140 mmHg คาความดนตวลางสงตงแต 90 mmHg

• Pulse pressure หมายถง ชวงหางระหวางความดนตวบนและความดนตวลาง คาปกตอยระหวาง 30-50 mmHg

• ถา Pulse pressure นอยกวา 30 mmHgหรอ Pulse pressure มากกวา 50 mmHg

• วดความดนโลหตหลงพก อยางนอย 15 นาทในทานง

• ระวงภาวะชอค รวมกบหนาซด อณหภมรางกายตากวาปกต ชพจรเรวกวาปกตรวมกบระดบความรสกตวเปลยน

• ระวงภาวะหลอดเลอดสมองแตก ตบ ตน ประเมนภาวะแขนขาออนแรง ระดบความรสกตวรวมดวย

• คนทวไปหลงออกกาลงกายพบความดนโลหตสง ชพจรและการหายใจเรวกวาปกตได

• ระวงภาวะชอค รวมกบหนาซด อณหภมรางกายตากวาปกต ความดนโลหตลดลง ชพจรเรวกวาปกตรวมกบระดบความรสกตวเปลยน

• มกพบในผสงอาย ทมปญหาความยดหยน หรอความตงตวของหลอดเลอด

ตารางแสดงขอระวงในการวดสญญาณชพ (ตอ)

2.1.2 การปฐมพยาบาลเบองตน การปฐมพยาบาล หมายถง การใหความชวยเหลอผปวยหรอผบาดเจบ ณ สถานทเกดเหตโดยใชอปกรณ

เทาทจะหาไดในขณะนนกอนทผบาดเจบจะไดรบการดแลรกษาจากบคลากรทางการแพทยหรอสงตอไปยงโรงพยาบาล

การปฐมพยาบาลมวตถประสงคทสาคญคอ

1. เพอชวยชวต

2. เพอเปนการลดความรนแรงของการบาดเจบหรอการเจบปวย

3. เพอทาใหบรรเทาความเจบปวดทรมาน และชวยใหกลบสสภาพเดมโดยเรว

4. เพอปองกนความพการทจะเกดขนตามมาภายหลงการปฐมพยาบาลแบบตาง ๆ

การปฐมพยาบาลผไดรบบาดแผล

เมอสวนหนงสวนใดของรางกายถกของมคมหรอถกกระแทกอาจจะทาใหผวหนงหรอเนอเยอบรเวณนนๆ ชา

หรอฉกขาดเปนบาดแผลขนกบตาแหนงบาดแผล และความรนแรงของแรงกระแทกทมถงอวยวะภายใน รวมทงชนด

ของเชอโรคทเขาสบาดแผล ดงนนเมอเกดบาดแผลตองรบปฐมพยาบาล เพอลดอาการเจบปวดและปองกนไมใหแผล

ตดเชอ


การปฐมพยาบาลผไดรบบาดแผลหรอการทาแผลขนอยกบลกษณะของบาดแผล ซงแบงไดเปน 2 ประเภท

ใหญๆ คอบาดแผลฟกชาและบาดแผลแยก

1. แผลฟกชา

บาดแผลฟกชาหรอบาดแผลเปด เปนบาดแผลทไมมรองรอยของผวหนง แตมการฉกขาดของเนอเยอและหลอด

เลอดบรเวณทอยใตผวหนงสวนนน มกเกดจากแรงกระแทกของแขงทไมมคม เชน ถกชนหกลม เปนตน ทาใหเหนเปน

รอยฟกชา บวมแดงหรอเขยว

การปฐมพยาบาล

1. ใหประคบบรเวณนนดวยความเยน เพราะความเยนจะชวยใหเลอดใตผวหนงบรเวณนนออกนอยลงโดยใช

ผาชบนาเยนประคบหรอใชผาหอนาแขงประคบเบาๆ กได

2. ถาบาดแผลฟกชาเกดขนกบอวยวะทตองมการเคลอนไหวอยเสมอเชน ขอมอ ขอเทาขอศอก เปนตนใหใช

ผาพนแผลชนดเปนมวนทยดหยนไดพนรอบขอเหลานนใหแนนพอสมควร เพอชวยใหอวยวะทมบาดแผล

อยนง ๆและพยายามอยาเคลอนไหวบรเวณนนจะทาใหรอยชาคอยๆ จางหายไป

2. แผลแยก

บาดแผลแยกหรอบาดแผลเปด เปนบาดแผลทเกดจากการฉกขาดของผวหนงหรอเนอเยอจากการถกของมคม

บาด แทง กรด หรอถกวตถกระแทกแรงจนเกดบาดแผล มองเหนมเลอดไหลออกมา บาดแผลแยกมลกษณะแตกตาง

กน แบงไดเปน 4 ชนด ดงน

2.1 แผลถลอก

เกดจากผวหนงถกของแขงหรอของมคม ขด ขด ขวน หรอครด มกเปนบาดแผลตน มเลอดไหลซมๆ เชน หกลม

หวเขาถลอก ถกเลบขวน เปนตน

การปฐมพยาบาลแผลถลอก

1. ใหชาระลางบาดแผลดวยนาสบและนาสะอาด ถามเศษหน ขผง ทราย อยในบาดแผลใหใชนาสะอาดลาง

ออกใหหมด

2. ใชปากคบสาลชบแอลกอฮอล 70% พอหมาดๆ เชดรอบๆ บาดแผลเพอฆาเชอโรครอบๆ (ไมควรเชดลง

บาดแผลโดยตรง เพราะจะทาใหเจบแสบมาก

3. ใชสาลชบยาแดงหรอทงเจอรใสแผลสด (สสมๆ) ทาลงบาดแผล แลวปลอยทงไวโดยไมตองปดบาดแผล

ยกเวนบาดแผลทเทาซงควรปดดวยผากอซสะอาด เพอปองกนฝนละออง

4. ระวงอยาใหบาดแผลถกนา

5. ไมควรแกะหรอเกาบาดแผลทแหงตกสะเกดแลว เพราะทาใหเลอดไหลอก สะเกดแผลเหลานนจะแหงและ

หลดออกเอง

2.2 แผลตด

เกดจากถกของมคมบาดลกเขาไปในเนอเยอใตผวหนง เชน มดบาด กระจกบาด ฝากระปอง เปนตน อาจเปน

บาดแผลตนๆ หรอบาดแผลตดลกกได ซงถาถกเสนเลอดใหญจะมเลอดไหลออกมา


การปฐมพยาบาลเมอมแผลตด

1. ถาบาดแผลตดเปนบาดแผลตน ควรหามเลอดโดยใชนวสะอาดหรอผากดบนบาดแผลจนเลอดหยดไหล

2. เมอเลอดหยดไหลแลวใหลางแผลดวยนาสะอาด แลวใสยาแดงหรอทงเจอรใสแผลสด

3. รวบขอบบาดแผลทตดเขาหากนแลวปดดวยปลาสเตอร

4. ระวงอยาใหแผลถกนา 2-3 วน รอยแยกของแผลตดจะตดกนสนท

5. ในกรณทแผลลกและยาวซงตองเยบแผล ควรหามเลอดแลวปดแผลดวยผาสะอาด แลวรบนาผบาดเจบสง

โรงพยาบาล

2.3 แผลฉกขาด

เกดจากถกของแขงกระแทกอยางแรงทาใหเนอเยอและผวหนงฉกขาด ขอบแผลจะเปนรอยกะรงกะรง บาง

ตอนตน บางตอนลก ไมเรยบเสมอกนและจะมเลอดออกมาก เชน แผลถกรถชน แผลถกระเบด แผลถกสนขกดกระชาก

เปนตน แผลชนดนมเนอเยอถกทาลายมากกวาแผลตดบาดแผลมกกวาง เชอโรคเขาสบาดแผลไดงาย

การปฐมพยาบาลเมอมแผลฉกขาด

1. บาดแผลฉกขาดทมเลอดไหลออกมาก ควรรบหามเลอดโดยเรว โดยใชผาสะอาดทมความนมและหนาพอ

สมควรกดลงบนบาดแผล หากเลอดยงไมหยดไหลแสดงวาเสนเลอดใหญฉกขาด ควรหามเลอดโดยวธการ

กดเสนเลอดแดงใหญบรเวณนนรวมกบการใชผากดหามเลอด

2. เมอเลอดหยดไหลแลว ใหทาความสะอาดบรเวณรอบ ๆ แผลดวยนาสะอาด แลวปดแผลดวยผากอซ แลว

ใชปลาสเตอรหรอผาพนแผลพนรอบใหแนนพอสมควร

3. นาผปวยสงโรงพยาบาล เพอใหตกแตงบาดแผลดวยวธทถกตองตอไป

2.4 แผลถกแทงหรอยง

เกดจากการถกของแขงทมแทงทะลเขาไปใตผวหนง ขนาดของแผลมกเลกแตลก มเลอดออกมาภายนอกไมมาก

แตมเลอดตกภายในเพราะอวยวะภายในบางสวนอาจฉกขาดจากการถกแทง หรอยง บางครงอาจเสยชวตได เชน ถก

มดแทง ถกตะปตา ถกยงดวยกระสนปน เปนตน

การปฐมพยาบาลเมอมบาดแผลถกแทงหรอยง

1. แผลถกแทงหรอยงสวนใหญเปนบาดแผลฉกรรจและอนตรายมากควรนาสงโรงพยาบาลโดยดวน

2. ระหวางทาง ควรชวยหามเลอดทไหลออกมาภายนอกโดยใชผาสะอาดกดบนแผล สวนเลอดทออกภายใน

ซงเรามองไมเหนนน อาจใชผาหอนาแขงประคบรอบ ๆ แผลเพราะความเยนจะชวยใหเลอดไหลชาลง

3. สงเกตอาการผปวย ถาพบวาหยดหายใจหรอหายใจแผวใหผายปอดทนท หรอหวใจหยดเตนหรอแผวเบา

ใหรบนวดหวใจรวมกบการผายปอด

การปฐมพยาบาลกรณตกเลอด

ผใหความชวยเหลอจะตองตงสต ไมตกใจ และดาเนนการดงตอไปน

1. ใหผปวยนอนราบ ปลอบผปวยใหคลายความกงวล นอนอยนง ๆ เปดบรเวณทเลอดออกใหเหนชดเจน แต

อยาใหผปวยเหนบาดแผลทรนแรง คลายเครองแตงกายใหหลวมๆ

2. ยกสวนทเลอดออกใหอยสงกวาสวนอน และหามเลอด


วธหามเลอด

โดยการกดบาดแผลโดยตรง โดยใชนวมอทสะอาดกดลงบนแผลทมเลอดออก หรอใชผาเชดหนาหรอผาทสะอาด

ทหาได พบหลาย ๆ ชน กดลงบนแผล โดยใชแรงสมาเสมอ หรอใชผาพนรดแผลใหแนนหลายๆ รอบ ถามเลอดซม

ออกมาใหเหน ตองเพมผาอกหลายชนทบลงไป อยาแกะผาผนเดมออก เพราะจะทาใหเลอดทแขงตวเปนลมเลอดอด

หลอดเลอดทฉกขาดหลดตดออกมาดวย เลอดกจะออกมามากขนอก หากกดนานประมาณ 5-10 นาท ผายงไมชม

เลอด แสดงวาเลอดหยด ใหใชผาอกผนทบลงไปใหแนนพอสมควร กอนนาสงโรงพยาบาล วธนอาศยความแนนของ

ผาทกดหรอพนไว จะเปนตวชวยกดลงบนจดทมเลอดออก และจะทาใหเลอดนนแขงตวอดปลายหลอดเลอดทฉกขาด

ได หรออาจใชความเยนของนาแขงชวยประคบกจะทาใหเลอดแขงตวเรวขน

ภาพท 5 การหามเลอดโดยการกดบาดแผลโดยตรง

บาดแผลไหม

บาดแผลไหม หมายถง บาดแผลทเกดจากไฟไหม นารอนลวก ความรอนหรอประกายจากกระแสไฟฟา เปน

เหตใหผวหนงและเนอเยอบาดเจบ มผลใหเกดอาการชอค เนองจากสญเสยนาเปนจานวนมาก และบาดแผลของ

ผวหนง ทาใหตดเชอโรค

สาเหตของบาดแผลไหม

1. เกดจากไฟไหมหรอไฟลวก (flame) เกดการทาลายผวหนงหรอเนอเยอของรางกายจากผลของความรอน

แหง เชน เปลวไฟ โลหะทรอนแดง เปนตน

2. นารอนลวก (Scalds) เปนการทาลายผวหนงหรอ เนอเยอของรางกายจากความรอนเปยก เชน นารอน ไอ

นารอน นามนทรอนๆ ของเหลวตางๆ ทรอน เปนตน

3. แสงแดด (Sunburns) และรงส (Radiation) เปนการทาลายผวหนงจากการไดรบแสงอลตราไวโอเลตเปน

เวลานาน ๆ อาจเปนสาเหตของมะเรงผวหนงได สวนอนตรายจากรงสมกเกดจากอบตเหตของการสราง

และขนถายพลงงานนวเคลยร หรอในบคคลทางานในบรเวณทมการฉายรงส และมการรวไหลของรงส

เปนตน

4. กระแสไฟฟา (Electrical) เกดจากกระแสไฟฟาไหลผานรางกาย หรอ ถกฟาผา

5. สารเคม (Chemical) เกดจากกรดหรอดาง จะทาใหเกดแผลกวางใหญ มการรนแรง


ภาพท 7 กระดกหกชนดปด

ภาพท 6 บาดแผลไหม

การปฐมพยาบาลกรณเกดบาดแผลจากไฟไหม

1. หากมไฟตดอยทเสอผา ใหรบสาดนาไปบนตวเพอดบไฟ รบถอดเสอผาทโชกนารอน นามน ออก แลวใชผา

หนา ๆ หรอ ผาชบนาสะอาดคลมตวผบาดเจบไว

2. ใชนาเยนราดบรเวณทไดรบบาดเจบ หรอ ใชผาชบนาเยน หรอ ใชวนของวานหางจระเขวางประคบบรเวณ

นนไว จนกวาอาการปวดแสบปวดรอนจะหายไป

3. รบถอดเครองประดบออกจากบรเวณบาดแผล เชน แหวน สรอยขอมอ กอนมอาการบวม

4. อยาเจาะแผลพพองหรอตดเศษผวหนงออก

5. แผลทพองแลวแตกออก ใชนายาฆาเชอทาแผล

6. ปดแผลดวยผากอสหรอผาเชดหนาทสะอาด (อยาใชสาล)

การปฐมพยาบาลผทกระดกหกหรอไดรบบาดเจบทกลามเนอและขอตอ

ชนดของกระดกหก

โดยทวไปแบงออกได 2 ชนด คอ กระดกหกชนดปด (closed fracture) และกระดกหกชนดเปด (opened

fracture) ซงสามารถวนจฉยไดจากการสงเกต

1. กระดกหกชนดปด คอกระดกหกแลวไมทะลผวหนงและไมมบาดแผลบนผวหนงตรงบรเวณทหก


2. กระดกหกชนดเปด คอกระดกหกแลวทมแทงทะลผวหนง ทาใหมแผลตรงบรเวณทกระดกหก โดยอาจไมม

กระดกโผลออกมานอกผวหนงกได แตมแผลเหนไดชดเจน

ภาพท 8 กระดกหกชนดเปด

ภาพท 9 การเขาเฝอกชวคราวกระดกเชงกรานหก

กระดกเชงกรานหก

กระดกเชงกรานหกสวนใหญเกดจากอบตเหตรถยนตชนกน และตกจากทสง ในผสงอายการหกของกระดก

ชนดนมอนตรายมาก ถามภาวะแทรกซอนรวมดวย เชน มการบาดเจบทกระเพาะปสสาวะ ทอปสสาวะ ลาไส และ

อวยวะสบพนธ

ปวดบรเวณองเชงกรานหลงจากไดรบอบตเหต มอาการเคลดหรอรอยฟกชาบรเวณเชงกราน ยกขาขางทกระดก

เชงกรานหกไมไดขณะนอนหงาย ขาและเทาขางทหกจะแบะออกขางๆและอาจจะสนกวาอกขางหนง ถายปสสาวะ

อาจมเลอดปนออกมาดวย

การปฐมพยาบาลกระดกเชงกรานหก

1. เขาเฝอกชวคราวปองกนไมใหบรเวณกระดกเชงกรานเคลอนไหว ดวยการวางผานมๆ ระหวางขาทงสองขาง

ตงแตหวเขาถงปลายเทา ใชผาพนไขวกนเปนเลข 8 บรเวณเทาและพนเขาทง 2 ขางใหชดกน

2. เคลอนยายผบาดเจบสงโรงพยาบาล ในทานอนหงาย

3. ประคบความรอนหลง 24 ชม. ใหใชรวมกบการนวดเบาๆ เพอใหมการดดซมของเลอดดขน


ภาพท 10 การพนผาพยงขากรรไกรลางหก

ภาพท 11 กระดกไหปลาราหก (ดานซาย)

กระดกขากรรไกรลางหก

อาจเกดจากการถกต หกลมคางกระแทกพน ถกตอยหรออบตเหตบนทองถนน

ปวดเมออาปาก หรอหบปาก และพดลาบาก คางผดรป อาจมเลอดและนาลายไหลออกจากปาก เหงอกฉกเปน

แผล ฟนหกหรอโยเยผดรป ฟนไมสบกน อาจมแผลบรเวณคางหรอภายในชองปาก

การปฐมพยาบาลกระดกขากรรไกรลางหก

1. คอยๆ จบขากรรไกรทงสองหบ เพอใหขากรรไกรลางทหกยนขากรรไกรบนไว ใชผาประคองไว โดยผกปลาย

ผาแบบหกระตาย เพอจะไดแกออกงายเมอผปวยอาเจยน และจดใหอยในทาศรษะสงหรอนอนตะแคงเพอ

ปองกนการสาลกเลอด

2. ดแลทางเดนหายใจใหโลง เนองจากทางเดนหายใจอาจถกปดกนจากนาลาย เลอด หรอฟนทหกหลดเขา

หลอดลม และเคลอนยายผบาดเจบสงโรงพยาบาล

กระดกไหปลาราหก

อาจเกดจากการถกตทไหปลารา หรอหกลมเอาไหปลารากระแทกวตถของแขง หกลมในทามอยนพนและแขน

เหยยดตรง จะทาใหมกระดกไหปลาราหก

บรเวณไหปลาราทหกจะบวมและเจบปวด คลาพบรอยหกหรอปลายกระดกทหก ถาจบกระดกไหปลาราโยกด

จะพบเสยงกรอบแกรบ ยกแขนขางนนไมได ผบาดเจบจะอยในลกษณะหวไหลตกและงมมาขางหนา


การปฐมพยาบาลกระดกไหปลาราหก

วธท 1 ใชผาผนโต ๆ 2 ผน ผนหนงทาเปนผาคลองคอใหหอยแขนขางทมกระดกไหปลาราหกนนเอาไว ใหตน

แขนแนบกบทรวงอก แลวใชผาอกผนหนงพนรอบใตแขนนนอยตดกบทรวงอก ใตรกแรขางด โดยวธเชนนจะเปนการ

กนไมใหแขนขางนนเคลอนไหว กระดกไหปลาราทหกจะไดอยนง

วธท 2 ใชวธพนผายดเปนรปเลขแปด บรเวณหวไหล

ภาพท 12 การเขาเฝอกกระดกไหปลาราหก โดยใชผา 2 ผน

ภาพท 13 การใชผายดพยงหวไหลเปนรปเลขแปด

กระดกซโครงหก

กระดกซโครงหก อาจเกดจากการถกต ถกชนหรอหกลม พวงมาลยรถกระแทกหนาอก ซงแบงออกได 2 แบบ

ดวยกนคอ

1. หกอยางธรรมดา คอกระดกหกแลวไมมการทมตาอวยวะอนทสาคญ

2. หกแลวปลายทหกนนทมแทงอวยวะภายใน เชน ทมทะลเยอหมปอด เนอปอด หวใจ หรอหลอดเลอดเปน

เหตใหมอาการแทรกซอนทรนแรงยงขน

อาการและอาการแสดง

1. หกอยางธรรมดา จะมอาการเจบหนาอกบรเวณทถกกระแทก และจะเจบอยางมากเมอใหหายใจเขาออก

แรงๆ หรอเมอไอ หายใจจะมลกษณะหายใจตนๆสนๆและถๆ เพราะหายใจแรงๆ จะเจบอกมาก

2. หกแลวปลายทหกทมแทงอวยวะภายในจะมอาการรนแรงขน คอ หนาซด เหงอออก ตวเยน ชพจรเบาเรว

ซงบงบอกถงการตกเลอดภายใน ไอเปนเลอดหายใจขด หรอมบาดแผลเปดบรเวณหนาอก


ภาพท 14 การเขาเฝอกกระดกซโครงหก

ภาพท 15 การใชผาพนยดบรเวณซโครงทหก

การปฐมพยาบาลกระดกซโครงหก

ใชผาแถบยาว 3 ผน (ผาสามเหลยมพนใหเปนแถบยาว) พนรอบทรวงอก แตละผนกวางประมาณ 4 นว ผนท

หนงวางตรงกลางใตราวนมเลกนอย แลวผกใหแนนพอควรใตรกแรขางทกระดกซโครงไมหก ขณะผกตองบอกใหผบาด

เจบหายใจออกเพอจะไดไมหลวมและหลดออกงาย

ผนทสองและผนทสามวางเหนอและใตผนทหนงแลวผกเชนเดยวกน กอนผกผาทง 3 ผนควรหาผาพบตามยาว

วางใตรกแร เพอรองรบปมผาทผกและปองกนปมผากดเนอบรเวณใตรกแร

ในรายหกแลวมอนตรายตออวยวะภายใน อยาผกใหแนนเกนไป เมอพนผาแลวให ผบาดเจบนอนในเปลหาม

ในทานอนตะแคงทบทรวงอกขางทเจบ เพอใหปอดขางทดทาหนาทไดเตมท (ถากระดกหกแลวกระดกซโครงแทงทะล

ผวหนงออกมา ผาผนทหนงตองพนทบลงไปตรงตาแหนงทกระดกโผล) หรออาจใช พลาสเตอรชนดเหนยวปดยดบรเวณ

กระดกซโครง

กระดกขอมอหก

สาเหตเกดจากการหกลมเอามอยนพน

ปวด บวม และขอมอผดรปทนท เคลอนไหวขอมอไมได หรอเจบปวดมากเมอเคลอนไหว อาจไดยนเสยง

กรอบแกรบจากปลายกระดกทถกน ลกษณะขอมอเหมอน "สอม" ทใชในการรบประทานอาหาร


ภาพท 16 กระดกขอมอหก

ภาพท 17 การปฐมพยาบาลกระดกขอมอหก

การปฐมพยาบาลกระดกขอมอหก

1. ประคบนาแขงทนท ประมาณ 15-20 นาท

2. ดามมอไวดวยแผนไม อยาพยายามดงเขาทเอง เพราะอาจจะกอใหเกดอนตรายเพมมากขน

3. หอยแขน รบสงแพทยทนท

กระดกตนแขนหก

เกดจากแรงกระแทกโดยตรงทตนแขน ตกจากทสง ลมในทาแขนเหยยดตรง

ปวดบรเวณตนแขนทหกและปวดมากเวลาขยบ กดเจบ และมเสยงกรอบแกรบ บรเวณทหกจะโกงนน ยกแขน

ไมไดและเหยยดขอศอกไมได อาจทาใหขอมอตก กระดกนวมอไมได มอชา

การปฐมพยาบาลกระดกตนแขนหก

1. ใหผบาดเจบนงลง คอย ๆ วางแขนขางทบาดเจบทหนาอกในตาแหนงททาใหเจบนอยทสด ถาทาไดขอใหผ

บาดเจบชวยประคองแขนตวเอง

2. ใชผาสามเหลยมคลองแขนชวยพยงยดแขนกบหนาอก วางผานมๆ ระหวางแขนกบหนาอก และผกผาทบผา

คลองแขนรอบหนาอก

3. เคลอนยายผบาดเจบสงโรงพยาบาลในทานงหรอนอนหงาย


ภาพท 18 วธปฐมพยาบาลกระดกตนแขนหก

ผบาดเจบทสนหลง

ผบาดเจบทสนหลงหกถอวาเปนผทไดรบบาดเจบรายแรงทสด การปฐมพยาบาลและการเคลอนยายจะตอง

กระทาใหถกตองและเอาใจใสอยางมาก เพราะภายในกระดกสนหลงมไขสนหลงซงเปนทางผานของประสาทสมอง

และประสาทอนๆทงหมด การไดรบแรงกด กระแทกจะทาใหเคลอนและหกงอยบ ทาใหไขสนหลงฉกขาด ในรายท

รนแรงจะทาใหผบาดเจบเปนอมพาตหรอถงแกชวตได กระดกสนหลงหกทพบบอย คอ บรเวณคอและสวนเอว

กระดกสนหลงหก

เกดจากการตกจากทสงดวยทากนกระแทก ซงความสงมากเกน 2 เมตร จากอบตเหตทองถนน


1. กระดกหกสวนคอ จะปวดคอ หลง แขนขาชาหรอออนแรง อาจมอาการหายใจขด อดอดหายใจลาบาก

2. กระดกหกสวนเอวจะมอาการปวดเอว ขาทงสองขางออนแรง กลนอจจาระหรอปสสาวะไมได

การปฐมพยาบาลกระดกสนหลงหก

ดามกระดกสนหลงโดยใหคอและหลงอยในแนวตรง และระวงไมใหกระดกเคลอนท ขณะเคลอนยายควรจดหา

ไมกระดานแขงไวใหนอน การพลกตวจะตองพลกแบบทอนซง (Log rolling) การชวยเหลอและการเคลอนยายจะไม

ลงมอจนกวาจะไดรบการชวยเหลอทพรอม คอมคนชวยเหลอเพยงพอ และมพาหนะพรอมทจะนาสงโรงพยาบาล


ภาพท 19 การพลกตวแบบ log rolling ภาพท 20 การเขาเฝอกหลงโดยใชไมกระดานแผนยาว

การชวยเหลอคนจมนา

จมนา (Drowning) หมายถง การตายเนองจากการสาลกนาทจมเขาไปในปอดทาใหถงแกชวตได


โดยทวไป เมอนาผจมนาขนมาจากนา มกจะพบวามฟองนาลายรอบบรเวณรมฝปากและรจมก หายใจชาลง

ชพจรเบาคลาไมชดเจน ซด หมดสต

การชวยเหลอผจมนา

วธท 1 ใชวธดงเขาหาฝงโดยการกอดไขวหนาอก

วธการนผชวยเหลอตองเขาดานหลงผจมนา ใชมอขางหนงพาดบาไหลดานหลงไขวทะแยงหนาอก จบขางลา

ตวดานตรงขามผจมนา มออกขางใชวายเขาหาฝง ในขณะทพยงตวผจมนาเขาหาฝงตองใหใบหนา โดยเฉพาะปากและ

จมกผจมนาอยพนเหนอผวนา

ภาพท 21 วธดงเขาหาฝงโดยการกอดไขวหนาอก


ภาพท 22 วธดงเขาหาฝงดวยวธจบคาง

ภาพท 23 วธดงเขาหาฝงดวยวธจบผม

วธท 2 วธดงเขาหาฝงดวยวธจบคาง

วธนผชวยเหลอเขาทางดานหลงของผจมนา ใชมอทง 2 ขาง จบขากรรไกรทง 2 ขางของผจมนา แลวใชเทาต

นาชวยพยงเขาหาฝง และพยายามใหใบหนาของผจมนาลอยเหนอผวนา

วธท 3 วธดงเขาหาฝงดวยวธจบผม

ผชวยเหลอเขาดานหลงผจมนา ใชมอขางหนงจบผมผจมนาไวใหแนน แลวใชมออกขางวายพยงตวเขาหาฝง

โดยทปากและจมกผจมนาลอยเหนอผวนา วธเหมาะสาหรบผทดนมาก หรอ พยายามกอดรดผชวยเหลอ

การปฐมพยาบาลคนจมนา

1. รบตรวจสอบการหายใจและการเตนของหวใจ ถาไมมการหายใจหรอหวใจไมเตน ใหชวยหายใจและกระตน

การเตนของหวใจภายนอก (CPR)

2. ไมควรเสยเวลากบการพยายามเอานาออกจากปอดหรอกระเพาะอาหารในระหวาง CPR อาจจะจดใหผจม

นานอนในทาศรษะตา ประมาณ 15 องศา ปลายเทาสงเลกนอย

2.1 กรณมนาในกระเพาะมาก ทาใหลาบากในการ CPR อาจตองเอานาออกจากกระเพาะ โดยจดใหนอน

ตะแคงตว แลวกดทองใหดนมาทางดานยอดอก นากจะออกจากกระเพาะอาหาร


2.2 ถาตองการเอานาออกจากปอด อาจจดใหนอนควาตะแคงหนาไปดานใดดานหนง กมตวลงใชมอทง 2

ขางจบบรเวณชายโครงทงสองขางของผจมนายกขนและลง นาจะออกจากปากและจมก แตกไมควร

เสยเวลากบสงดงกลาวมากนก

3. กรณผจมนามประวตการจมนาเนองจากการกระโดดนา หรอ เลนกระดานโตคลน การชวยเหลอตองระวง

เรองกระดกหก โดยเฉพาะการเคลอนยายผจมนา โดยเมอนาผจมนาถงนาตนพอทผชวยเหลอจะยนไดสะดวก

แลว ใหใชไมกระดานแขงสอดใตนารองรบตวผจมนา ใชผารดตวผจมนาใหตดกบไมไว

4. ใหความอบอนกบรางกายผจมนาโดยใชผาคลมตวไว

5. นาสงโรงพยาบาลในกรณอาการไมด

ภาพท 24 การชวยเหลอผจมนาทคาดวากระดกสนหลงหก

ภาพท 25 เหตการณทจาเปนตองมการเคลอนยายผปวย

การใชไมกระดานรองรบตว การรดตวกอนยกขนจากนา

การเคลอนยายผปวยอยางถกวธการยกและการเคลอนยาย

การยกและการเคลอนยายผปวยเปนเรองทมความสาคญมาก นอกจากตองระวงไมใหผปวยไดรบบาดเจบหรอ

อนตรายเพมขนแลว ผททาการยกหรอเคลอนยายเองกควรระมดระวงไมใหตนเองไดรบบาดเจบจากการยกหรอการ

เคลอนยายไมถกวธดวย


เหตผลสาคญในการเคลอนยายผปวย ม 2 ประการ

1. อาการของผปวยไมปลอดภยจาเปนตองรบนาสงรพ.

2. สถานการณในทเกดเหตไมปลอดภย เชน ผปวยตดอยในกองเพลงหรอผบาดเจบจากอบตเหตรถชนกลาง

ถนน มความจาเปนตองเคลอนยายผปวยไปในทปลอดภย หากมอบตเหตทอาจทาใหมการบาดเจบของ ไขสนหลง เชน

ผปวยตกจากทสง หรออบตเหตรถชน จะตองมการดามกระดกสนหลงกอนเสมอ

** กอนจะทาการเคลอนยายผปวยจะตองแกไขสวนทบาดเจบกอนเสมอ ยกเวนกรณมภาวะอนตรายแกชวต

ตองเคลอนยายเรงดวน**

- ถาผปวยมบาดแผลตองทาการหามเลอดกอน

- ถาผปวยมกระดกหก จะตองดามกระดกกอน เพอเปนการปองกนไมใหผปวยบาดเจบมากขนในระหวางการ

เคลอนยาย

หลกการทจะตองยดถอเสมอเมอจะทาการเคลอนยายผปวย คอ

1. อยาเคลอนยายผปวยโดยไมจาเปน ยกเวนอาการไมปลอดภยหรอสถานการณทเกดเหตไมปลอดภย

2. หามเคลอนยายผทไดรบบาดเจบทกระดกสนหลง โดยไมไดดามกระดกกอน

3. หามเคลอนยายผปวยโดยทยงไมไดแกไขสวนทบาดเจบ

4. หามทงผปวยทหมดสตอยเพยงลาพง เพราะผปวยจะแยลงเมอไรกได

5. หามทาใหผปวยบาดเจบมากขน

6. หามทาในสงทไมรหรอไมแนใจ ในกรณทไมแนใจวาควรจะทาอยางไร อยาตดสนใจกระทาในสงทไมรโดย

เดดขาด

กฎในการยกและการเคลอนยายผปวย การยกและการเคลอนยายผปวยมหลายวธ แตหลกการเหมอนกนทกวธ คอ

1. บอกเลาแผนการกบผทมาชวยวาจะทาอะไร ทสาคญคอตองบอกผปวยดวยวาจะทาอะไรกบเขาบาง

2. ประมาณกาลงทจะยกผปวย ถาไมแนใจวาจะยกไหวตองหาคนชวยใหมากพอ หามลองยกเดดขาด เพราะ

ผปวยจะไดรบอนตราย

3. หามทาหลงงอเวลายก เพราะจะทาใหหมอนรองกระดกหลงเคลอนทาใหปวดหลง หรอเสยวแปลบตามเสน

ประสาท ตองใหหลงตรงเสมอ

4. เวลายกผปวยตองงอขา และหนบแขน กามอทจบผปวยใหแนนใหมอและแขนอยแนบลาตวมากทสด จะ

ทาใหไดแรงมาก

5. ตองยกผปวยโดยใหตวเราอยในสมดล นาหนกจะไดลงทศนยกลางลาตว ทาใหออกแรงไดเตมท และผยก

เองปลอดภย จะไมเกดการบาดเจบตอกลามเนอและเสนประสาท

6. ตองทาดวยความละมนละมอมทสด เราตองการใหคนอนปฏบตตอเราอยางไร กควรปฏบตเชนนนตอผอน

ดวย


การชวยเหลอผบาดเจบเลกนอยและ/หรอรสกตว กรณผชวยเหลอ 1 คน

1. ทาประคองเดน

ใชสาหรบผปวยรสกตวด และพอจะชวยตวเองได ไมมกระดกหรอกระดกหลงหกและผปวยตวใหญพอๆ กบผ

ชวยเหลออยาลมขนตอนในการเคลอนยายตองบอกเลาแผนการแกผปวยกอนเสมอวา เราจะชวยทาอยางไร จะพา

เดนไปทางไหนและประมาณกาลง ตองใหผปวยเดนนาหนาเสมอ ผชวยตองคอยมองเทาของผปวยถาผปวยลมระหวาง

ทางจะไดประคองผปวยไวไดอยางปลอดภย

ภาพท 26 การเคลอนยายผปวย 1 คน ทาประคอง

ภาพท 27 การเคลอนยายผปวย 1 คน ทาอม

2. การอม

ถาผปวยตวเลกกวาผชวยเหลอมาก และไมมกระดกหกทใดๆ การอมจะเปนการเคลอนยายทสะดวก รวดเรว

และปลอดภย แตถาผปวยตวใหญและไมสามารถชวยเหลอตนเองได อาจใชวธยกโดยคนหลายๆ คน


ภาพท 28 การเคลอนยายผปวย 2 คน ทาประคองเดน

ภาพท 29 การเคลอนยายผปวย 2 คน กรณผปวยตวใหญ

กรณผชวยเหลอ 2 คน

1. การประคองเดนผปวยพอชวยตวเองได ไมมกระดกขาหรอกระดกสนหลงหก

2. กรณทผปวยตวใหญ อมคนเดยวไมไหวและไมมกระดกสวนใดหก

การอมคนละขางของผปวย ถาผปวยรสกตวด ควรใหผปวยเอามอโอบบาของผชวยเหลอทงสอง แตการยกวธ

นจะทาไดไมคอยถนด

การเคลอนยายโดยผชวยเหลอ 2 คน คนหนงอยดานหนาอกคนหนงอยดานหลงจะทาไดสะดวกมากกวา ขน

แรกตองพยงผปวยขนมาอยในทานง ผชวยคนท 1 ประคองดานหลงของผปวย โดยสอดแขนมาจบแขนของผปวยดาน

หนา ผชวยคนท 2 สอดแขนเขาใตขอพบเขาของผปวยแลวลกขนยนพรอมกน

การชวยเหลอผบาดเจบรนแรงและ/หรอไมรสกตว กรณผชวยเหลอ 1 คน

1. ทาลาก

ในกรณเกดเหตฉกเฉน เชนไฟไหม ผปวยสาลกควนหมดสต หรอรถชนหมดสตอยกลางถนน จาเปนตองทาการ

เคลอนยายออกจากทเกดเหตโดยเรว เคลอนยายในระยะทางสนๆ และจะตองเปนทราบเรยบ


ภาพท 30 การเคลอนยาย 1 คน ทาลาก

ภาพท 32 การเคลอนยาย 3 คน

ภาพท 31 การเคลอนยาย 1 คน ทาอมแบก

2. ทาอมแบก

ในกรณทผปวยตวเลก ผชวยเหลอตวใหญ ผปวยไมมสวนใดหกเคลอนยายไประยะทางไกล ๆ ไดสะดวก

กรณผชวยเหลอ 3-4 คน

ในกรณทผปวยตวใหญมาก จาเปนตองใชผชวยเหลอมากกวา 2 คนในการเคลอนยาย การเคลอนยายผปวย

โดยวธนผปวยจะรสกมนคงปลอดภยมากกวา แตผชวยเหลอตองยดหลกในการเคลอนยายผปวยอยางแมนยา และ

ตองทาอยางนมนวล ทสาคญ คอ ตองแนใจวายกผปวยไหว ถาไมแนใจหามลองยกเดดขาด ตองหาคนมาชวยอก ถา

ใชคนมากขนจะชวยใหผปวยปลอดภยมากขน


ภาพท 33 การเคลอนยายผปวยกระดกสนหลงหก

การเคลอนยายผบาดเจบทกระดกสนหลงหก กระดกสนหลงหกมกมอนตรายตอเสนประสาทไขสนหลง ทาใหเกดอมพาตได ถาบรเวณคอ อาจทาใหผปวย

ตายได ในการชวยเหลอผปวยจงมความสาคญมาก

ถาการชวยเหลอไมดอาจทาใหเสนประสาทไขสนหลงถกกดและถกทาลายมากขนถาตองทาการเคลอนยาย

ผปวยจะตองใหผปวยอยในทานอนราบเสมอ เชน ใหนอนบนบานประต หรอไมกระดานแผนเดยว เวลายกผปวยตอง

ยกใหตวตรงเปนทอนไม เมอผปวยนอนบนกระดานแลว มดตวผปวยตดกระดานใหแนนพอดพรอมกบนาวตถทแขง

2 ชน มาประกบทศรษะทง 2 ขาง เพอยดใหศรษะและคออยนงไมใหเคลอนไหว

ไมวาจะเคลอนยายผปวยโดยวธใดกตาม ตองยดถอหลกในการยกและเคลอนยายผปวยอยางเครงครด และ

ตองคดถงความปลอดภยทงของผปวยและตวผชวยเหลอเองไวเสมอ


อบตเหตหม ในสถานการณภยพบตหรออบตเหตหม เมอทานพบเหตการณเปนคนแรกควรปฏบตดงน

1. ประเมนดสถานการณทเกดเหตปลอดภยหรอไม ถาไมปลอดภยหามเขาไปชวยผบาดเจบรอจนกวาเหตการณ

ปลอดภยจงเขาไปชวยเหลอ

2. เมอเขาไปถงตวผปวยแลวใหตรวจสภาพผปวยอยางคราว ๆ

3. แจงขอความชวยเหลอ หนวยงานทเกยวของ ในขณะแจงขอความชวยเหลอ ตงสตใหด พดใหชดเจน อยา

ตนเตน แลวแจงขอมลดงน

- สถานทเกดเหต

- ซอผแจง และบอกเบอรโทรศพทตดตอกลบ

- เกดเหตอะไร มผบาดเจบกคน

4. เขาไปประเมนสภาพผปวยขนตน โดย

- ตรวจดความรสกตว โดยการเรยกรองหรอตทไหลเบาๆ

- ตรวจดทางเดนหายใจ

- ตรวจดการหายใจ

- ตรวจชพจร

- ตรวจดการบาดเจบ

5. ใหการปฐมพยาบาล ถามบาดเจบเลอดออก ใหหามเลอดกอนหลงจากนนตรวจดวากระดกหกทใดบางให

ทาการดาม

6. แจงรายละเอยดเพมเตม

ในกรณมผบาดเจบหลายคนพรอมกน ควรทาการประเมนสภาพผปวยคราวๆ ทกคนเพอทาการคดแยก และ

พจารณาจดลาดบความสาคญในการใหความชวยเหลอ โดยใชแนวทางในการคดแยกดงน

1. แบงผบาดเจบออกเปน 2 กลมใหญ คอ

- กลมผบาดเจบทเดนได

- กลมผบาดเจบทเดนไมได

2. กลมผบาดเจบทเดนไดใหแยกไวกลมหนง สวนผบาดเจบทเดนไมไดใหแบงเปน 2 กลม

กลมผบาดเจบทหมดสต มปญหาเรองการหายใจ ชอก เสยเลอดมากไมสามารถหามเลอดได มแผลไฟไหม

ทรนแรงใหถอวาผบาดเจบกลมนเปนกลมทตองไดรบความชวยเหลอเปนอนดบแรกสวนทเหลอนอกจากทกลาวไปแลว

ใหถอความสาคญเปนอนดบท 2

3. กลมทเดนไดนนใหลาดบความสาคญเปนอนดบ 3 และอนดบสดทาย ผทเสยชวตเพราะไมจาเปนตองใหการ

รกษาพยาบาล


การปฐมพยาบาลผทมไข การปฐมพยาบาล ควรปฏบตดงน

1. เชดตวลดไข เพอเปนการถายเทความรอนออกจากรางกาย ถามอาการปวดศรษะรวมกบการใชกระเปานา

แขงประคบบรเวณศรษะและหนาผาก

2. ใหยาลดไขตามความเหมาะสม เชน ในเดกใหยาพาราเซตามอล นาเชอมขนาดตามอายของเดก ผใหญให

ยาพาราเซตามอลชนดเมด (500 มลลกรม) 1-2 เมด

3. ใหดมนามากๆ ประมาณ 2,500-3,000 มลลลตร ตอวน ยกเวนในรายทเปนโรคไต โรคหวใจ

4. ใหนอนพกมากๆ ในหองทมอณหภมไมสง อากาศถายเทไดสะดวกและอากาศบรสทธ เพอใหรางกาย ไดพกผอน

ลดกจกรรมในการใชพลงงานลง เปนการลดการใชออกซเจน การเผาผลาญอาหารของรางกาย

5. ใหอาหารทมประโยชนยอยงาย มประโยชนตอรางกายและใหพลงงานสง เชน ขาวตม โจก เปนตน

6. สงเกตความผดปกต เชน สผวหนง อาการหนาวสน อาการเพอ ชก เพอทจะไดชวยเหลอทน

นาทใชในการเชดตวลดไข

การเชดตวลดไข ชวยลดอณหภมของรางกายโดยใชหลกการนาความรอน นาทใชเชดตวลดไขแบงเปน 4 ชนดคอ

1. นาธรรมดา อณหภม 30-37 องศาเซลเซยส ใชในการเชดตวลดไขทวไปและไมมอาการหนาวสน

2. นาเยน อณหภมประมาณ 5 องศาเซลเซยส มกใชเชดตวลดไขในกรณทมไขสงๆ

3. นาผสมแอลกอฮอล โดยใชแอลกอฮอล 70% 1 สวน ผสมกบนาธรรมดาหรอนาแขง 3 สวน ใชเชดตวลดไข

ในกรณทมไขสงมากๆ และอาจเกดอาการชกไดงาย

4. นาอน อณหภมประมาณ 40 องศาเซลเซยส ใชเชดตวลดไขในกรณทเปนเดก หรอผทมไขรวมกบอาการ

หนาวสน

วธการเชดตวลดไข

1. เตรยมนาสาหรบเชดตว ควรเตรยมผาอยางนอย 2 ผน พรอมแจงผปวยทราบ

2. หมผาใหผปวย ถอดเสอผาออก

3. ใชผาชบนาบดหมาดๆ ลบทใบหนาใหทว วางพกทซอกคอ เปลยนผาถตวชบนาบอยๆ ลบซา ๆ 3-4 ครง

เพราะบรเวณคอเปนทรวมของหลอดเลอดและความรอน ชวยใหความรอนถายเทไดด ถามอาการหนาวสน

ควรหยดเชดตว

4. ในเดกโต จะวางกระเปานาแขงทศรษะ เพอใหเกดความสบายและลดความรอน

5. ใชผาชบนาลบบรเวณอก พกไวสกคร แลวเปลยนผาใหม เพอใหความรอนถายเทไดด

6. ใชผาชบนาลบแขนทละขาง โดยลบจากปลายแขนเขาหาหวใจ พกไวทขอพบ รกแร สกครและใหผปวยกา

ผาไว ทาซา 2-3 ครง

7. ลบบรเวณขาทละขาง โดยลบจากปลายขาเขาหาหวใจ พกไวทขอพบใตเขา ฝาเทา ซอกขาหนบ ทาซา 2-3 ครง

8. ลบตวบรเวณดานหลง โดยใหผปวยตะแคงตว เรมจากบรเวณตนคอ เขาหาหวใจ แลวเชดตวใหแหง ทาแปง

เพอความสขสบาย ใสเสอผาทไมหนา หลงจากนน 20-30 นาท วดอณหภมของรางกายวาลดลงหรอไม


การปฐมพยาบาลเมอมแมลงและสตวมพษกดตอย 1. แมลง

แมลงหลายชนดมเหลกใน เชน ผง ตอ แตน เปนตน เมอตอยแลวมกจะทงเหลกในไว ภายในเหลกในจะมพษ

ของแมลงพวกนมกมฤทธทเปนกรด บรเวณทถกตอยจะบวมแดง คนและปวด อาการปวดจะมากหรอนอยขนอยกบ

บรเวณทตอยและสภาพรางกายของแตละบคคล

วธปฐมพยาบาล

1. พยายามเอาเหลกในออกใหหมด โดยใชวตถทมร เชน ลกกญแจ กดลงไปตรงรอยทถกตอย เหลกในจะโผล

ขนมาใหคบออกได

2. ใชผาชบนายาทมฤทธดางออน เชน นาแอมโมเนย นาโซดาไบคาบอรเนต นาปนใส ทาบรเวณแผลใหทวเพอ

ฆาฤทธกรดทคางอยในแผล

3. อาจมนาแขงประคบบรเวณทถกตอยถาแผลบวมมาก

4. ถามอาการปวดใหรบประทานยาแกปวด ถาคนหรอผวหนงมผนขนใหรบประทานยาแกแพ

5. ถาอาการไมทเลาลง ควรไปพบแพทย

2. แมงปองหรอตะขาบ

ผทถกแมงปองตอยหรอตะขาบกด จะมอาการเจบปวดมากกวาแมลงชนดอน เพราะแมงปองและตะขาบมพษ

มากกวา บางคนทแพสตวประเภทนอาจมอาการปวดและบวมมาก มไขสง คลนไส บางคนมอาการเกรงของกลามเนอ

และมอาการชกดวย


1. ใชสายรดหรอขนชเนาะเหนอบรเวณเหนอบาดแผล เพอปองกนไมใหพษแพรกระจายออกไป

2. พยายามทาใหเลอดไหลออกจากบาดแผลใหมากทสด อาจทาไดหลายวธ เชนเอามอบบเอาวตถทมรกดให

แผลอยตรงกลางรพอด เลอดจะไดพาเอาพษออกมาดวย

3. ใชแอมโมเนยหอมหรอทงเจอรไอโอด 2.5% ทาบรเวณแผลใหทว

4. ถามอาการบวมอกเสบและปวดมาก ใชกอนนาแขงประคบบรเวณแผลเพอชวยบรรเทาความเจบปวดดวย

5. ถาอาการยงไมทเลาลง ตองรบนาสงแพทย

3. แมงกะพรนไฟ

แมงกะพรนไฟเปนสตวทะเลชนดหนง ซงมสารพษอยทหนวดของมน แมงกะพรนไฟมสนาตาล เมอคนไปสมผส

ตวมนจะปลอยพษออกมาถกผวหนง ทาใหปวดแสบปวดรอนมาก ผวหนงจะเปนผนไหม บวมพองและแตกออก แผล

จะหายชา ถาถกพษมากๆ จะมอาการรนแรงถงกบเปนลมหมดสตและอาจถงตายได

วธการปฐมพยาบาล

1. ใชผาเชดตวหรอทรายขดถบรเวณทถกพษแมงกะพรนไฟ เพอเอาพษทคางอยออกหรอใชผกบงทะเลซงหา

งายและมอยบรเวณชายทะเล โดยนามาลางใหสะอาด ตาปดบรเวณแผลไว

2. ใชนายาทมฤทธเปนดาง เชน แอมโมเนยหรอนาปนใส ชบสาลปดบรเวณผวหนงสวนนนนานๆ เพอฆาฤทธ

กรดจากพษของแมงกะพรน


3. ใหรบประทานยาแกปวด

4. ถาอาการยงไมทเลาลง ใหรบนาสงแพทยโดยเรว

4. ง

ประเทศไทยมงหลายชนด มทงงพษและงไมมพษ งพษรายแรงมอย 7 ชนด คอ งเหา งจงอาง งแมวเซา งกะปะ

งสามเหลยม งเขยวหางไหม และงทะเล พษของงมลกษณะเปนสารพษ งแตละชนดมลกษณะของสารไมเหมอนกน

เมอสารพษนเขาไปสรางกายแลวสามารถซมผานเขาไปในกระแสเลอดทไปเลยงตามสวนตางๆ ในรางกายทาใหเกด

อาการไมเหมอนกน

ลกษณะบาดแผลทถกงกด

งพษมเขยวยาว 2 เขยว อยดานหนาของขากรรไกรบนมลกษณะเปนทอปลายแหลมเหมอนเขมฉดยา มทอตอม

นาพษทโคนเขยว เมองกดพษงจะไหลเขาสรางกายทางรอยเขยว

สวนงไมมพษจะไมมเขยว มแตฟนธรรมดาแหลมๆ เลกๆ เวลากดจงไมมรอยเขยว


เมอแนใจวาถกงกด ใหทาการปฐมพยาบาลอยางสขมรอบคอบรดกม อยาตกใจ ใหรบสอบถามลกษณะงทกด

จากผปวยและรบทาการปฐมพยาบาลตามลาดบ ดงน

1. ใชเชอก สายยาง สายรด หรอผาผนเลกๆ รดเหนอแผลประมาณ 5 - 10 เซนตเมตร โดยใหบรเวณทถกรด

อยระหวางแผลกบหวใจ รดใหแนนพอสมควร แตอยาใหแนนจนเกนไป พอใหนวกอยสอดเขาได เพอปองกน

ไมใหพษงเขาสหวใจโดยรวดเรว และควรคลายสายทรดไว ควรใชสายรดอกเสนหนงรดเหนออวยวะทถกง

กดขนไปอกเปลาะหนง เหนอรอยรดเดมเลกนอยจงคอยคลายผาทรดไวเดมออก ทาเชนนไปจนกวาจะได

ฉดยาเซรม

2. ลางบาดแผลดวยนาดางทบทมแกๆ หลายๆครง และใชนาแขงหรอถงนาแขงประคบหรอวางไวบนบาดแผล

พษงจะกระจายเขาสรางกายไดชาลง

3. ใหผปวยนอนอยในทาทบาดแผลงพษกดอยตากวาระดบหวใจ นอนอยนงๆ เคลอนไหวรางกายใหนอยทสด

เพอไมใหพษงกระจายไปตามรางกาย และควรปลอบใจใหผปวยสบายใจ

4. ไมควรใหผปวยเสพของมนเมาเชน กญชา สรา นาชา กาแฟเพราะจะทาใหหวใจเตนแรง อาจทาใหพษง

กระจายไปทวรางกายเรวขน

5. รบนาผปวยสงโรงพยาบาลทใกลทสดถานางทกดไปดวยหรอบอกชองทกดไดดวยยงด เพราะจะทาใหเลอก

เซรมแกพษงทกดไดงายยงขน

การปองกนงพษกด

1. ถาตองออกจากบานเวลากลางคนหรอตองเดนทางเขาไปในปาหรอทงหญาหรอในทรก ควรสวมรองเทาหม

สนหรอรองเทาหมขอและสวมกางเกงขายาว

2. ควรหลกเลยงการเดนทางไปในทรกเวลากลางคนหรอเดนทางไปในเสนทางทนาจะเปนทอยอาศยหรอท

หากนของง ถาจาเปนควรมไฟสองทางและควรใชไมแกวงไปมาใหมเสยงดงดวย แสงสวางหรอเสยงดงจะ

ทาใหงตกใจหนไปทอน


3. หากจาเปนตองเดนทางไปในทมงชกชมหรอเดนทางไปในทซงมโอกาสไดรบอนตรายจากงกด ควรระมดระวง

เปนพเศษและควรเตรยมอปกรณปฐมพยาบาลตดมอไปดวย

4. เวลาทงออกหากนคอเวลาทพลบคาและเวลาทฝนตกปรอยๆ ทชนแฉะงชอบออกหากนกบและเขยดในเวลา

และสถานทดงกลาว ควรระมดระวงเปนพเศษ

5. ไมควรหยบของหรอยนมอเขาไปในโพรงไม ในร ในทรก กอหญา หรอกองไม เพราะงพษอาจอาศยอยในทนน

การปฐมพยาบาลผปวยเปนลม การเปนลมหมดสต อาจเกดจากหลายสาเหต ตองแกไขใหถกวธ จงจะสามารถชวยฟนคนสตได

การเปนลมหนาซด หรอลมธรรมดา

เกดจากเลอดไปเลยงสมองไมพอ ทางานเหนอยมาก รางกายออนเพลย หวจด ตนเตนตกใจ หรอเสยใจมาก

ออนเพลย หนาซด หนามด ใจสน ตาพราลาย เวยนศรษะเหงอออกมากตาฝามอฝาเทา ตวเยน ชพจรเบาเรวหมดสต


1. เมอมอาการเวยนศรษะ หนามดตาพรามว ตองรบใหผปวยนงเอนใหศรษะตาทสด และพยายามสดหายใจ

เขาลก ๆ

2. กรณพบผปวยเปนลมหมดสตประเภทนใหชวยเหลอโดย จดทาใหผเปนลมนอนหงายราบ ใหศรษะตา อาจ

หาวสดรอง ยกปลายเทาสง 1 ฟต ใหหนหนาตะแคงไปขางใดขางหนง คลายเสอผาใหหลวม อยาใหคนมง

ด เพราะตองการใหอากาศถายเทไดสะดวก ใหดมยาดม หรอแอมโมเนย ใชผาชบนาเชดหนาให ปกตจะ

รสกตวภายใน 10 นาท ถาอาการไมดขน ควรนาสงโรงพยาบาล

การเปนลมแดด

เกดจากสมองมเลอดไปเลยงมากเกนไป ซงอาจเนองมาจากอยกลางแดดนานเกนไปหรอดมสราขณะทอากาศ

รอนจด เปนตน

ใบหนาและนยนตาแดง เวยนศรษะ คลนไส อาเจยน กระหายนา หายใจถ ชพจรเตนเรวและเบา ผวหนงและ

ใบหนาแหง ตวรอน ถาเปนมากอาจจะมอาการชกและหมดสตได

วธการปฐมพยาบาล

1. รบนาผปวยเขาในรมทใกลทสด

2. ใหผปวยนอนหงายแลวยกศรษะใหสงกวาลาตว

3. อยาใหแอมโมเนยหรอยากระตนหวใจเพราะจะกระตนใหเลอดไปเลยงสมองมากขน

4. ขยายเสอผาของผปวยใหหลวม เพอใหเลอดหมนเวยนไดสะดวก

5. เมอผปวยรสกตวแลวและรางกายเยนมาก ใหเอาผาหอคลมตวใหอบอนและหาเครองดมรอนๆ ใหดมเพอ

ใหความอบอนรางกาย

6. ถาผปวยยงไมรสกตวใหรบนาสงโรงพยาบาลโดยเรว


2.1.3 การใชยาสามญประจาบาน ยาเปนสงจาเปนตอการดารงชวตของมนษยซงยาแตละชนดกมวธการใชทแตกตางกน เชน ยาทา ยาฉด ยากน

เปนตน หากเราใชยาไมถกตอง หรอใชโดยไมระมดระวงอาจทาใหเกดโรคอนแทรกซอนและทาใหเกดอนตรายไดเพอ

ใหเกดความปลอดภยในการใชยา เราจงควรมความรเกยวกบการใชยาทงในเรองของการใชยาทถกตองรจกวธการเกบ

รกษายาไมใหเสอมสภาพเรวและรจกสงเกตวายานนเสอมสภาพหรอยง

หลกการใชยา มดงนคอ 1) รชอยา

เมอใชยาใดตองรชอยา ซงตองเปนชอทางยาไมใชชอการคา เชน แอสไพรนพาราเซตามอล ฯลฯ เพราะอาจแพ

หรอเกดอนตรายจากยาถาไมรชอยากยากแกการแกไขชวยเหลอใหทนและเมอแพยานนแลวกตองจดจาชอไว ไมใชยา

นนอก

2) รวธใช

การใชยาอยางถกตองและปลอดภย

หลกการใชยาใหถกตอง ม 5 ขอ ดงน 1. ใชยาใหถกคน 2. ใชยาใหถกโรค

3. ใชยาใหถกขนาด 4. ใชยาใหถกเวลา

5. ใชยาใหถกทาง

1. ใชยาใหถกคน โดยดวายาชนดใด ใชกบเพศใด วยใด เชน ยาคมกาเนดสาหรบผหญงไมใชผชายกน หรอยา

ของผใหญกไมใชนาไปใหเดกกน เปนตน

2. ใชยาใหถกโรค มหลกการใชดงน

การใชยาใหถกโรคตองทราบกอนวา อาการทเปนมาจากสาเหตใด เชน เมอปวดหวกตองกนยาแกปวด ลดไข

(เชน แอสไพรน หรอ พาราเซตามอล) ไมใชกนยาแกปวดทอง เวลาปวดทองกไมใชกนยาแกปวดลดไข เปนตน

ปวดทองกตองรวาเกดจากทองเสย หรอปวดทองเพราะอาหารไมยอยเพราะวธการรกษาจะตางกนและตองใหยา

ใหถกกบอาการ และการใชยาทกครงตองไดรบการแนะนาจากแพทยหรอเภสชกรกอน

3. ใชยาใหถกขนาด มหลกการใชดงน

ปรมาณยาทใชจะมขนาดแตกตางกน เชน ทารกเดก ผใหญ ผสงอาย จะมขนาดการใชยาทไมเทากนนอกจาก

นคนทไตทางานบกพรอง คนทมโรคประจาตวตองรบประทานยาหลายตวรวมกนอาจตองมการปรบขนาดยาใหเหมาะ

สมในแตละราย และขนาดของยาทนยมใช ดงน


1 ชอนชา เทากบ 5 มลลตร หรอ 5 ซ.ซ.

1 ชอนโตะ เทากบ 15 มลลตร หรอ 15 ซ.ซ.

1 ชอนกาแฟ เทากบ 2-3 มลลตร หรอ 2-3 ซ.ซ.

1 ชอนแกง เทากบ 7.5 มลลตร หรอ 7.5 ซ.ซ.

4. ใชยาใหถกเวลา จานวนครงของการทานยาในวนหนงๆจะไมเทากน และยาบางชนด รบประทานตอเนอง

5 - 7 วน บางครงอาจถง 10 วน เชนยาปฏชวนะแกอกเสบ ถาหากรบประทานไมครบตามกาหนด อาจทาใหดอยา

เนองจากยาไมสามารถฆาเชอโรคไดหมดเวลาทรบประทานยา ไดแก การรบประทานยากอนอาหาร รบประทานยา

หลงอาหาร รบประทานยาพรอมอาหาร หรอหลงอาหารทนท รบประทานยากอนนอนตองกนตามเวลา เพอใหยาดด

ซมไดดทสด ลดอาการขางเคยงอนๆ ใหยาออกฤทธตอรางกายไดเหมาะสม

รบประทานยากอนอาหาร หมายถง กนยากอนอาหาร ควรรบประทานกอนอาหาร 30 นาท - 1 ชวโมง เพราะ

ยาพวกนดดซมไดดในขณะทองวาง ไมถกขดขวางดดซมอาหาร หรอถกทาลายโดยกรดไฮโดรคลอรก (กรดเกลอ) ใน

กระเพาะอาหาร

ขอควรระวงสาหรบยากอนอาหาร : ไมควรทานยาทนทหลงรบประทานอาหารเสรจ

รบประทานยาหลงอาหาร หมายถง กนยาหลงอาหารประมาณ 15 -30 นาท เพราะยาจะถกดดซมไดด อาหาร

ไมรบกวนการดดซมอาหาร ยาหลงอาหารสวนมากเปนยาททาใหเกดระคายเคองกระเพาะอาหาร

รบประทานยาพรอมอาหารหรอหลงอาหารทนท หมายถงคนไขตองรบประทานยาพรอมอาหารหรอหลง

รบประทานอาหารเสรจทนท เนองจากเปนยาทมมฤทธระคายเคองกระเพาะอาหาร เชน ยาแอสไพรน ยาแกปวดขอ

กระดก ยาสเตยรอยด หากรบประทานทองวางจะทาใหปวดทอง คลนไส อาเจยนได ดงนนจงตองกนหลงอาหารทนท

หรอดมนาตามมากๆเพอชวยใหยาเจอจางลง

รบประทานยากอนนอน ควรรบประทานยากอนนอนจรงๆ และในขณะทานยาชนดนหามขบรถเพราะสวน

ใหญยาทาใหงวงนอนอาจเกดอบตเหตได เชน ยาลดนามกแกคดจมก ยาแกแพแกคน ยาลดการวงเวยน ยาคลายเครยด

และรบประทานยาวนละ 1 ครง กอนนอนตอนเยนเทานนไมวาผปวยจะนอนกครงกตาม กรณเปนยานอนหลบหรอ

ยากลอมประสาท ใหยาเพอใหคนไขไดพกผอนเตมทแตถาคนไขหลบดอยแลวกไมจาเปนตองปลกใหตนมากนยานอน

หลบหรอยากลอมประสาทอก

*** มยาบางชนดไมกาหนดเวลารบประทาน เชน อะมอกซซลลนจะกนเวลาใดกไดไมมผลตอการดดซมของยา

แตควรกนยาตามเวลาทกาหนด เชน ทก 4 ชวโมง

** รบประทานยาหลงอาหาร 1 ชวโมงและ 3 ชวโมง เชน ยาลดกรด จะทาใหไดผลดทสด**

ยาทตองกนใหครบระยะเวลา:มกเปนยาทตองการใหมปรมาณอยมากพอในกระแสเลอดตลอดเวลา เชนยา

ปฏชวนะตองกนตดตอกนอยางนอย 5-7 วนหรอยาคมกาเนดทตองกนวนละ 1 เมดกอนนอนทกวนเพอใหระดบ

ฮอรโมนของยาในรางกายอยในระดบสมาเสมอ


ยากนเมอมอาการทานน:ยาพวกนเปนยาบรรเทาอาการ เมออาการดขนกไมจาเปนตองกนอก ไดแก ยาแกปวด

ลดไข ยาแกไอ ยาขบเสมหะ ยาลดนามก ฯลฯ

5. การใชยาใหถกทาง เชน ยากน (กใชกน) ยาเหนบ (กใชเหนบชองคลอด หรอทวารหนก) ยาทา (กใชทา

ผวหนง) ยาหยอด (กใชหยอดตาหและจมก) ยาพน (กใชพนจมก) ยาฉด (กฉดเขาหลอดเลอดหรอกลามเนอ) ทงหมดน

ตองใชใหถกตอง ยามรปแบบทแตกตางกน เชน ยากน ยาฉด ยาเหนบ จงจาเปนตองใชยาใหถกทาง เชน

ยาเมดหรอแคปซล 1. ตองกลนยาทงเมดหรอทงแคปซลพรอมนา ไมควรเคยวเมดยาหรอแกะออกจาแคปซล

*** ถาเปนยาทเขยนวาเคยวกอนกลนเชน ยาลดกรดหรอยาขบลมชนดเมด ตองเคยวใหละเอยด กอนกลนยา

พรอมนา เพอใหยาออกฤทธเรว

2. หามหกแบงครงยา เพราะจะทาใหยาเสยคณสมบตในการออกฤทธ และยาอาจถกดดซมเรวจนทาใหไดรบ

ยาเกนขนาด

3. หามนายาเมดมาบดโดยเดดขาด

ยาผงชนดรบประทาน ยาผงชนดรบประทานถาเปนชนดทตองละลายนากอนตองละลายนากอน หามรบประทานผงแหงแลวดมนา

ตามเพราะจะทาใหไดยาไมครบขนาด ยาบางอยางจะพองตวเมอถกนา ทาใหเกดการอดตนทหลอดอาหารได

ยาครมหรอเจล เปนยาททาผวหนง ควรทาบางๆไมตองถนวด เพราะอาจทาใหเกดการระคายเคองได เชน ยาแกปวดขอ กลาม

เนอ อกเสบชนดเจลหรอครม ไมตอถนวดเพราะการถนวดจะยงทาใหเกดการอกเสบมากขน

** สาหรบยาทระบใหถนวด เชน ยาหมอง เคาเตอรเพนควรถนวดเพอเรงการดดซมยาใหออกฤทธดขน

ยาอม

เปนยาทอมไวเฉยๆ ไมตองเคยว เชน ยาอมใตลนไมควรเคยวยา กลนยาขณะอมยา

วธละลายยาปฏชวนะชนดผงทถกวธ ทาไดดงน

1. เคาะผงยาในขวดใหรวน เพอใหผงยากระจายตวไมเกาะกน เวลาเทนาลงไปจะไดละลายไดงาย

2. ใชนาตมสกทเยนแลว หรอนาดมสะอาดละลายยา หามใชนารอนหรอนาอน

3. เปดฝาขวดยา เตมนาลงในขวดยาประมาณครงขวดปดฝาเขยาขวดใหผงยาเปยกทวและกระจายไมจบเปนกอน

4. เปดฝาขวดอกครงเตมนาลงในขวดยาจนถงขดทกาหนดไวบนขวดยา

5. ปดฝาขวดเขยาใหยากระจายเขากนทนท


6. กอนรนยา ตองเขยาขวดกอนทกครง ยาทผสมแลวมอายการใชงานไมเกน 7 วน

7. หากตองใชยามากกวา 1 ขวดใหละลายยาทละขวด

วธการใชยาตาอยางถกวธ มดงน

ดวงตาเปนเนอเยอทบอบบางมาก ตดเชอไดงาย การใชยาบรเวณตาจงตองคานงถงความสะอาดเปนสาคญ ยา

ทใชกบตา มทงยาหยอดตา ปายตาและยาลางตา ซงแตละชนดมวธการใชทแตกตางกนออกไปไมควรใชยาหยอดตา

รวมกน

วธใชยาหยอดตา 1. ลางมอใหสะอาด เขยาขวดยา

2. นอนหรอนงแหงนหนา มองขนขางบน ใชมอดงหนงตาลางใหเปนกระพง

3. หยอดตาตามจานวนหยดลงไป ระวงอยาใหหลอดหยดแตะกบตาหรอขนตา

4. หลบตาพรอมทงใชมอกดหวตาไวประมาณ 1-2 นาท ซบสวนทเกนออก อยาขยตา ควรกดหวตาเบาๆ กนยา

ไหลลงคอ จะไดไมขมคอ

5. หากจาเปนตองหยอดยาหลายชนดในชวงเวลาเดยวกน ใหเวนชวงระยะเวลา 5 นาท เพอใหยาแตละชนด

ออกฤทธไดด

6. ควรเกบยาไวในทเยน และเมอเปดใชแลว ไมควรเกน 1 เดอน เพราะยาจะไมปราศจากเชอแลว

7. หามลางหรอทาความสะอาดหลอดหยดระหวางใช และไมควรใชยารวมกบผอน

วธใชยาปายตา 1. ลางมอใหสะอาด

2. นอนหรอนงแหงนหนา เหลอบตาขนขางบน ใชมอดงหนงตาลางใหเปนกระพง

3. บบยาลงในกระพงตา โดยเรมจากหวตา ระวงอยาใหปลายหลอดแตะกบตาหรอเปลอกตา

4. หลบตา กลอกตาไปมา หรอใชนวมอคลงเบาๆ เพอใหยากระจายไดทว

5. ถาจาเปนตองใชยาปายตารวมกบยาหยอดตา ใหใชยาหยอดตากอนยาปายตา ประมาณ 5 นาท

วธใชยาลางตา 1. ลางมอ ลางหนาใหสะอาด

2. ลางถวยลางตาดวยนาสบ เชดใหแหง หรอใชนารอนลวกกได

3. ตรวจดเสยกอนวา นายาลางตาใสหรอขน ถาขนใหทงไป เพราะยาเสอมสภาพแลว

4. รนนายาลางตาเตมถวย กมศรษะเอาตาจมลงถวยนน ใชมอกดถวยใหแนน เงยหนาขนโดยไมใหนายาหก

5. ลมตาในนายาลางตา กลอกไปมาสกพก แลวกมศรษะลง ยกถวยลางตาออก


วธใชยาหยอดหอยางถกตอง 1. ลางมอและทาความสะอาดใบหดวยผาชบนา เชดใหแหง

2. เอยงห หรอนอนตะแคง ใหหขางทจะหยอดอยดานบน

3. ดดยา หรอหยอดยาตามจานวนหยด ดงใบหเบาๆ เพอใหยาไหลลงหไดสะดวก

4. เอยงหขางนนไว 2-3 นาท หรอใชสาลอดหไว 5 นาท

5. หากตองการหยอดหทง 2 ขาง ใหทาซาเหมอนเดม

ยาสามญประจาบาน ยาสามญประจาบาน คอ ยาทกระทรวงสาธารณสขประกาศเปนยาสามญประจาบานซงปจจบนมยาอย 53

รายการ ครอบคลมอาการเจบปวยเลก ๆ นอย ๆ ทมกพบ ยาสามญประจาบานเปนยาทมความปลอดภยสง (หากกน

ตามฉลากแนะนา) ประชาชนสามารถเลอกซอจากรานคาทวไปได โดยไมจาเปนตองซอจากรานขายยา หรอไดรบจาก

สถานพยาบาล จงควรมตดบานไวเพอดแลตนเองเบองตนเมอเจบปวย การสงเกตวายาใชยาสามญประจาบานหรอไม

ใหสงเกตทอกษรทเขยนวา “ ยาสามญประจาบาน” ตองอยในกรอบสเขยวดวย

ภาพท 34 ตวอยางผงนาตาลเกลอแร (ยาสามญประจาบาน)

รายการยาทควรมสารองไวทบาน ตวอยางยาสามญประจาบานทควรมเกบไวบรรเทาอาการเบองตนทอาจพบในชวตประจาวนของเราไดแก

1. ยารกษาอาการปวดหวมไข เชน พาราเซตามอล

2. ยารกษาอาการปวดทองทองอดแนนทอง เชน ยาธาตนาแดง

3. ยาแกทองเสย เชน ผงนาตาลเกลอแร

4. ยาระบาย เชน ยาระบายมะขามแขก

5. ยาแกแพลดนามกลดอาการผนแพคน เชน ยาแกแพคลอเฟนรามน

6. ยาแกไอขบเสมหะ เชน ยาอมมะแวง


7. ยาดมหรอทาแกวงเวยนหนามดคดจมก

8. ยาทาบรรเทาอาการผดผนคน เชน คาลาไมด

9. นาเกลอลางแผลยาใสแผลสดพรอมอปกรณทาแผล เชน ยาทาแผลโพวโดนไอโอดน

10. ยาทาถนวดบรรเทาอาการปวดกลามเนอ เชน บาลมตาราหลวง

โดยประชาชนสามารถเลอกเฉพาะรายการยาทจาเปนโดยสามารถซอไดจากศนยบรการสาธารณสขของ

กรงเทพมหานคร รานขายยาแผนปจจบนบรรจเสรจ รานขายยาแผนปจจบนและรานคาขององคการเภสชกรรม

การเลอกซอยาบรรจเสรจ 1. ชอการคาเปนชอยาทบรษทตางๆตงขนเพอการคาจะมความแตกตางของชอในแตละบรษทถงแมวาจะเปน

ตวยาสาคญเดยวกน เชน ไทลนอล ซารา พาราแคปลวนแตมตวยาพาราเซตามอลเหมอนกนหรออาจจะ

สงเกตจากเครองหมาย ® มกอยดานบนขวาของชอการคา

2. ชอสามญทางยาเปนชอสารออกฤทธของยา เชน ยาพาราแคป ไทลนอลชอสามญทางยาคอพาราเซตามอล

3. ขนาดยาจะเปนตวบงบอกความแรงของตวยามกจะอย ทายชอสามญทางยาเชนถาเขยนวายาเมด

พาราเซตามอล 500 มก. หมายถงในยา 1 เมดมตวยาพาราเซตามอล 500 มก.

4. เลขทะเบยนตารบยาคอเลขทะเบยนทสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) ออกใหกบบรษท

เมอมการขนทะเบยนยาโดยมากมกมคาวา Reg.No หรอเลขทะเบยนทหรอทะเบยนยา หากยาใดไมม

เลขทะเบยนนไมควรซอ

5. ชอและทตงของผผลตยาหรอผทนาเขายาหากไมมสถานทผลตระบไวไมควรซอยานน

6. วนเดอนปทหมดอายเราควรตรวจสอบกอนซอหรอรบยาทกครง

7. วธการใชยาจานวนทตองใชความถหรอเวลาทจะตองใชยาถาไมเขาใจใหถามเภสชกรกอน

8. ขอควรระวงของยาคาเตอนควรอานและทาความเขาใจใหละเอยดทกครงกอนการใชยา

ขอควรระวงในการใชยา ยาหมดอาย/ยาเสอมคณภาพ

เมอไดรบยา ตองดวนหมดอาย หรอวนผลต ซงยาแตละชนดมอายการเกบไมเทากน โดยทวไปควรดดงน

• ตรวจสอบวนหมดอายอาจเขยนวา “วนหมดอาย, วนสนอาย” หรอเขยนเปนภาษาองกฤษวา “Expire

Date:..” หรอ “Exp. Date:…” หรอ “Used before….”

• ตรวจสอบวนผลตอาจเขยนเปนภาษาองกฤษวา “Manu.Date:…” หรอ “Mfg. Date:…”

ยาบางชนดแมวาดจากฉลากจะยงไมหมดอายแตถาเกบรกษาไมถกตองกทาใหยาเสอมคณภาพไดกอน

ดงนนนอกจากดฉลากยาใหครบถวนแลว เราควรสงเกตคณลกษณะภายนอกของยาดวยหากพบวามสงผดปกต

กใหสนนษฐานเบองตนวา ยานนเสอมคณภาพไมควรกน


ขน มตะกอน ขนรา

ส กลน รส เปลยนจากเดม

ตกตะกอนนอนกนขวด เมอเขยาแลวผงยาไมกระจายตว

เมดแตก บน ไมเรยบ สซด เปนจด กลนไมด

เมดแตก เยม เหลว ผวเปนฝาไมมน

แคปซลแตก ปร ชน ขนรา

เนอยาเยมเหลว แยกชน กลนสเปลยนจากเดม

สงผดปกตทควรสงเกต

ประเภทของยา ลกษณะผดปกต

ยานาใส

ยานาเชอม

ยานาแขวนตะกอน

ยาเมด

ยาเมดเคลอบ

ยาแคปซล

ยาขผง ยาครม

การกนยาหมดอายนอกจากจะไมไดผลในการรกษาอาจทาใหโรคลกลามเปนอนตรายได บางครงตวยาทเสอม

อาจกอใหเกดโทษตอรางกายไดหากไมมวนหมดอายใหคดหลกการทวไป ดงน

วนหมดอายของยาเมด = วนผลต + 5 ป

วนหมดอายของยานา = วนผลต + 3 ป

• ตรวจสอบจากวนทไดรบยา : ในฉลากไมพบวนหมดอาย และยาทไดรบเปนยาแบงบรรจ (ยาเปนเมดอยใน

ซองซป ไมไดบรรจอยในแผง) ใหนบวนหมดอายจากวนทเรารบยาไปอก 6 เดอน

การจดเกบยา แนะนาใหเกบยาไวในตยา หรอลนชกตทมดชดถาไมมใสกลองพลาสตกหรอถงพลาสตก เพอไมใหถกแสงสวาง

และความรอนความชน ซงจะทาใหยาเสอมงาย อกทงปองกนไมใหเดกๆหยบฉวยไปกนเลนดวยเขาใจผดวาเปนของกน

เลนโดยเฉพาะอยางยงยานาเชอมทมรสหวาน

การเกบยาทอณหภมหอง: ตองเกบยาใหพนแสง (แสงแดดสองไมถง) พนจากความรอน ความชน คอ ไมควร

เกบในหองนา หองครวในตเยน ควรเกบยาทอณหภมไมเกน 25 องศาเซลเซยส แยกยาใชภายนอกและยากนออกจาก

กน ปดฝาใหสนทเมอไมไดใชยา ตรวจสอบยาทเกบไวเปนระยะๆเพอปองกนยาหมดอายและยาเสอม ควรจดเกบยา

พรอมฉลากยา ไมควรเกบยาตางชนดในบรรจภณฑเดยวกน

การเกบยาในตเยน: จดบรเวณทเกบยาจากอาหารและของอยางอนทแชอย แยกยาใชภายนอกและยากนออก

จากกน เกบทอณหภมประมาณ 2-8 องศาเซลเซยส หรอในตเยนชองธรรมดา ไมเกบยาในชองแชแขง ฝาตเยน หรอ

ชองลางสดทใชแชผก เพอหลกเลยงความรอน-เยนเกนไป


อาการไมพงประสงคจากการใชยา อาการไมพงประสงค เปนผลจากยาทไมตองการทเกดระหวางการรกษา โดยอาการไมพงประสงคทมกพบบอย

ไดแก ผลขางเคยงของยา และการแพยา

ผลขางเคยงของยา หมายถง ผลทเกดขนจากการใชยานน ๆ ในขนาดปกตทใหผลการรกษา เชน

ยาลดนามก มผลขางเคยงทาใหงวงนอนและปากแหง

ยาแกปวดกลม NSAIDs มผลขางเคยง คอ ระคายกระเพาะ ทาใหเกดคลนไสอาเจยน แนนทอง ปวดทอง

ผลขางเคยงทเกดจากยาสามารถลดความรนแรง หรอแกไขได ถาหากผใชยามความเขาใจในผลขางเคยงของ

ยาทใช เชน ยาทมผลทาใหงวงควรทานกอนนอน ทานแลวไมควรขบรถหรอทางานเกยวกบเครองจกร ยาทมฤทธ

ระคายกระเพาะตองกนหลงอาหารทนท พรอมดมนาตามมาก ๆ

การแพยาเปนปฏกรยาทเกดขนในรางกาย จะเกดขนเมอรางกายเคยไดรบยานนมากอน แลวรางกายสราง

ภมคมกนขนตอตานกบยานน ตอมาเมอไดรบยานนอก จงเกดการแพยาขน หรอ การทรางกายมปฏกรยาตอยาทได

รบผดไปจากธรรมดา อาจแพยาอาจเกดขนทนททนใด การแพยาไมเกดขนบอยและไมเกดกบทกคนทใชแตเกดขนได

ในบางคนทมความไวตอยาแตกตางไปจากคนทวไปผดจากอาการขางเคยงของยาทมกเกดกบคนสวนใหญทกนยาและ

มกไมเกดอนตรายถากนซา

การแพยา อาจเกดขนทนททนใดหลงจากการใชยา สวนมากไมรนแรงยาทบรจาคสวนใหญเปนยาทปลอดภย

โอกาสแพนอยการแพชนดไมรนแรง อาการแพยาอาจเกดขนทนททนใด หรอคอยเปนคอยไปกได อาการแพยา ไดแก

มผนขนตามผวหนง คน ปากบวม หนาตาบวม พพอง ใจสน เหนอยหอบ หายใจมเสยงหวด กรณเปนแบบเฉยบพลน

รนแรง บางรายอาจถงแกชวตหากแกไขไมทน หากมอาการไมมาก อาการเหลานจะหายเองเมอหยดยา

อาการแพยาทเกดหลงจากไดรบยา 24-28 ชวโมงมกจะอาการทพบไดแก ผวหนงมผนแดง อกเสบเมดเลอด

ขาวหรอเมดเลอดแดงลดลง เปนตน

ขอควรปฏบตเมอแพยาเมอไดรบยาชนดใดเปนครงแรกผปวยควรสงเกตความผดปกตทอาจเกดขนเมอพบและ

สงสยวาจะเกดจากยาควรหยดยาและกลบไปพบแพทยหรอเภสชกรเพอเปลยนยา

การใชยาบรรเทาอาการ ยาททานมกจะไดรบในชวงทชวยเหลอตวเองไมไดระหวางการเกดภยพบตตางๆ มกเปนยาสามญประจาบาน

ทสามารถใชดแลตนเองเบองตนกอนทจะมความจาเปนทตองไดรบการตรวจรกษาเปนยาทจดวามอนตรายนอย ใช

บรรเทาอาการอยางไรกตามการใชอยางถกตอง นอกจากทาใหอาการดขนเรวยงทาใหปลอดภยมากขน จงควรทราบ

ขนาดและวธใช รวมทงขอควรระวงตาง ๆของยาทมกไดรบจากการบรจาค


ขอหาม

ขอหาม ขอควรระวงในการใชยาแตละชนด ซงอาจดไดจากฉลาก หรอสอบถามจากผร เชน

- ยาแกปวดพวกแอสไพรน หามกนในคนเปนโรคกระเพาะ หอบหด โรคเลอดไหลไมหยด ไขเลอดออก

- ยาลดนามก อาจทาใหเกดอาการงวงซม ไมควรขบขยวดยาน หรอทางานทเกยวกบเครองจกร

- ยาลดกรดตองไมใชรวมกบยาปฏชวนะพวกเตตตราซยคลน ยาบารงเลอด

- หญงมครรภ แมระยะใหนมลก และเดกตองระมดระวงในการใชยาใหมากขนยาบางชนดหามใชเดดขาด

เพราะจะเปนอนตรายตอเดกได เปนตน

- ไมใชตามคาโฆษณาโดยไมศกษา การใชยาตามคาโฆษณา เพราะโฆษณามกพดแตสรรพคณดานดตางๆ

นานาทาใหไมไดขอมลทแทจรง นอกจากนนเมอใชแลวอาจไมไดผล สนเปลองเงนทองและอาจเกดโรคอนๆ

ตามมาอก

2.1.4 การชวยฟนคนชพ ปฏบตการชวยฟนคนชพ หมายถง การชวยเหลอผทหยดหายใจหรอหวใจหยดเตนใหมการหายใจและการไหล

เวยนกลบคนสสภาพเดมปองกนเนอเยอไดรบอนตรายจากการขาดออกซเจนอยางถาวร ซงสามารถทา ไดโดยการชวย

ฟนคนชพขนพนฐาน (Basic life support) ไดแก การผายปอด และการนวดหวใจภายนอก

ภาวะหยดหายใจและหวใจหยดเตน ภาวะหยดหายใจ (respiratory arrest) และภาวะหวใจหยดเตน (cardiac arrest) เปนภาวะทมการหยดการ

ทางานของอวยวะในระบบทางเดนหายใจ และการไหลเวยนเลอด สวนมากมกจะพบวามการหยดหายใจ กอนเกด

ภาวะหวใจหยดเตน และถาไมไดรบการชวยเหลอทถกตอง จะทาใหเสยชวตได

สาเหตของการหยดหายใจ

1. ทางเดนหายใจอดตนจากสาเหตตางๆเชน จากสงแปลกปลอมอดกนทางเดนหายใจ การแขวนคอ การถก

บบรดคอการรดคอ เปนตน ในเดกเลกสาเหตจากการหยดหายใจทพบไดมากทสดคอการสาลกสงแปลก

ปลอมเขาหลอดลม เชน ของเลนชนเลก ๆ เมลดถว เปนตน

2. มการสดดมสารพษ แกสพษ ควนพษ

3. การถกกระแสไฟฟาแรงสงดด

4. การจมนา

5. การบาดเจบททรวงอก ทาใหทางเดนหายใจไดรบอนตรายและเนอเยอไดรบบาดเจบ

6. โรคระบบประสาท เชน บาดทะยก ไขสนหลงอกเสบ ทาใหกลามเนอหายใจเปนอมพาต

7. การไดรบสารพษจากแมลงสตวกดตอยเชน ผง ตอ แตน ตอยบรเวณคอ หนาทาใหมการบวมของเนอเยอ

ของทางเดนหายใจและหลอดลมมการหดเกรง

8. การไดรบยากดศนยควบคมการหายใจ เชน มอรฟน ฝน โคเคน บารบทเรต ฯลฯ

9. โรคหวใจ เชน กลามเนอหวใจขาดเลอดไปเลยงอยางเฉยบพลน

10. มการตดเชอของระบบทางเดนหายใจ และมภาวะหายใจวายจากสาเหตตางๆ


สาเหตของหวใจหยดเตน

1. หวใจวายจากโรคหวใจ จากการออกกาลงกายมากเกนปกต หรอตกใจหรอเสยใจกระทนหน

2. มภาวะชอคเกดขนอยางเฉยบพลน จากการสญเสยเลอดมาก ทาใหกลามเนอหวใจขาดเลอด หรอมเลอด

มาเลยงไมเพยงพอ

3. ทางเดนหายใจอดกน ทาใหกลามเนอหวใจไดรบออกซเจนไมเพยงพอ

4. การไดรบยาเกนขนาดหรอการแพ

ลาดบขนในการปฏบตการชวยฟนคนชพ

การปฏบตการชวยฟนคนชพ ขนพนฐานประกอบดวย 3 ขนตอนใหญสาคญ คอ A B C ซงตองทาตามลาดบคอ

1. A - Airway : การเปดทางเดนหายใจใหโลง

2. B - Breathing : การชวยใหหายใจ

3. C - Circulation : การนวดหวใจเพอชวยใหเกดเลอดไหลเวยนอกครง

ภาพท 35 ขนตอนการชวยฟนคนชพ

ภาพท 36 ทางเดนหายใจทเปดและปด ภาพท 37 head tilt chin lift

ABC ของปฏบตการกชวต

1. A : Airway หมายถง การเปดทางเดนหายใจใหโลง ซงเปนการปฏบตการขนแรกทตองทาอยางรวดเรว

เพราะเนองจากโคนลนและกลองเสยงมการตกลงไปอดทางเดนหายใจสวนบนในผปวยทหมดสต ดงนนจงตองมการ

เปดทางเดนหายใจใหโลงโดยการดดคางขนรวมกบการกดหนาผากใหหนาแหงนเรยกวา "head tilt chin lift"


ภาพท 38 jaw thrust maneuver

ภาพท 39 การผายปอดดวยวธ Mouth to Mouth

ภาพท 40 การผายปอดดวยวธ Mouth to Nose

2. B : Breathing คอ การชวยหายใจ เนองจากการหายใจหยดรางกายจะมออกซเจนคงอยในปอดและ

กระแสเลอด แตไมมสารองไวใชดงนนเมอหยดหายใจ จงตองชวยหายใจเปนวธทจะชวยใหออกซเจนเขาสปอดผปวย

ไดซงออกซเจนทเปาออกไปนนมออกซเจนประมาณ 16-17 % ซงเพยงพอสาหรบใชในรางกาย สามารถทาไดหลาย

วธ คอ ดวยการเปาปาก (mouth to mouth) เปาจมก (mouth to nose) และวธการกดหลงยกแขนของโฮลเกอร

- นลสน (back pressure arm lift or Holger - Nielson method) ทาไดดงน

2.1 กรณเปาปาก บบจมกของผปวย ผชวยเหลอหายใจเขาปอดลก ๆ ซก 2-3 ครง หายใจเขาเตมทแลว

ประกบปากใหแนบสนทกบปากของผปวยแลวเปาลมหายใจเขาไปในปอดใหเตมท

2.2 กรณเปาจมกใชในรายทมการบาดเจบในปาก หรอในเดกเลก ตองปดปากของผปวยกอน และเปาลม

หายใจเขาทางจมกแทน


ขณะทเปาใหเหลอบมองยอดอกของผรบบรการดวยวามการยกตวขนหรอไมการเปาลมหายใจของผชวยเหลอ

ผานทางปากหรอจมก จะตองทาอยางชาๆปลอยปากหรอผชวยเหลอออกจากปากหรอจมกของผปวยเพอใหผปวย

หายใจออก ให ผายปอด 2 ครง ๆ ละ 1-1.5 วนาท (แตละครงไดออกซเจน 16 %) อตราเรวในการเปา คอ 12 -15

ครง / นาทใกลเคยงกบการหายใจปกต

3. C : Circulation คอการนวดหวใจภายนอก ทาในรายทประเมนภาวะหวใจหยดเตน โดยการจบชพท

carotid artery แลวไมพบวามการเตนของชพจรกจะชวยใหมการไหลเวยนของเลอดโดยการกดนวดหวใจภายนอก

(cardiac massage) โดยมหลกการคอ กดใหกระดกหนาอก (sternum) ลงไปชดกบกระดกสนหลงซงจะทาใหหวใจ

ทอยระหวางกระดกทงสองอน ถกกดไปดวยทาใหมการบบเลอดออกจากหวใจไปเลยงรางกาย เสมอนการบบตวของ

หวใจ

วธนวดหวใจ

1. จดใหผปวยนอนหงายราบ บนพนแขง ถาพนออนนมใหสอดไมกระดานแขงใตลาตว

2. วดตาแหนงทเหมาะสาหรบการนวดหวใจ โดยใชนวชและนวกลางขางทถนดวาดจากขอบชายโครงลางของ

ผปวยขนไป จนถง ปลายกระดกหนาอกวดเหนอปลายกระดกหนาอกขนมา 2 นวมอแลวใชสนมอขางทไมถนดวางบน

ตาแหนงดงกลาวและใชสนมอขางทถนดวางทบลงไปและเกยวนวมอใหนวมอทวางทบแนบชดในรองนวมอของมอขาง

ลาง (interlocked fingers) ยกปลายนวขนจากหนาอก

3. ผชวยเหลอยดไหลและแขนเหยยดตรงจากนนปลอยนาหนกตวผานจากไหลไปสลาแขนทงสองและลงไปส

กระดกหนาอกในแนวตงฉากกบลาตวของผเจบปวยในผใหญและเดกโต กดลงไปลกประมาณ 1.5 - 2 นว ใหกดลงไป

ในแนวดง และอยากระแทก

4. ผอนมอทกดขนใหเตมทเพอใหทรวงอกมการขยายตวและหวใจไดรบเลอดทอดมไปดวยออกซเจนขณะท

ผอนมอไมจาเปนตองยกมอขนสง มอยงคงสมผสอยทกระดกหนาอกอยายกมอออกจากหนาอก จะทาใหมเลอดไป

เลยงสวนตางๆ ในรางกายและมเลอดไหลกลบเขาสหวใจ ทาใหมการไหลเวยนเลอดในรางกาย

5. การกดนวดหวใจจะนวดเปนจงหวะสมาเสมอ ในอตราเรว 100 ครง/นาท ถานอยกวานจะไมไดผล

ภาพท 41 แสดงการวดตาแหนง และการกดนวดหวใจภายนอก


ภาพท 42 ตรวจสอบการหมดสต

ภาพท 43 แสดงการทา look listen and feel

การปฏบตในการชวยฟนคนชพเบองตน 1. เมอพบคนนอนอย คลายหมดสต ตองลองตรวจดวาหมดสตจรงหรอไมโดยการเรยกและเขยาตว เขยาหรอ

ตบทไหล ถาหมดสตจะไมมการโตตอบ หรอมเสยงคราง หรอมการเคลอนไหวเพยงเลกนอย

2. ประเมนการหายใจโดยการทา look listen and feel

- look คอ ดการเคลอนไหวของทรวงอก และหนาทองวามการยกตวขนหรอไม หรอ หายใจหรอไม

- listen คอ ฟงเสยงลมหายใจโดยเอยงหของผชวยเหลอเขาไปใกลบรเวณจมกและปากของผปวยวาไดยน

เสยงอากาศผานออกมาทางจมกหรอปากหรอไม

- feel คอสมผสโดยการใชแกมของผชวยเหลอสมผสกบความรสกวามลมหายใจทผานออกจากปากหรจมก

อาจใชสาลหรอวสดบางเบาจอบรเวณจมก

3. ถาพบวาไมหายใจใหเรยกขอความชวยเหลอจากผอน พรอมทงจดทานอนหงายราบบนพนแขง เรมขน

ตอนการปฏบตการชวยฟนคนชพ

ขนตอนท 1 Airway โดยการเปดทางเดนหายใจใหโลง ดวยวธ head tilt chin lift หรอ jaw thrust

maneuver (ถามการหกของกระดกสนหลงสวนคอ)


4. ทดสอบการหายใจโดยการทา look listen and feel ดภาพท 11 อกครงหนงถายงไมหายใจ ใหทาขน

ตอนตอไปคอ

ขนตอนท 2 Breathing คอ เปาลมหายใจ 2 ครง

5. ทดสอบวาหวใจหยดเตนหรอไมดวยการจบชพจรถาไมมการเตนของหวใจเปาปากอก 2 ครง แลวทา car-

diac massage ดวยอตราเรว 100 ครง/นาทโดยการนบ 1 และ2 และ 3 และ………จนถง 30 ครง

6. ทาสลบกนอยางน ไปจนครบ 4 รอบ (1 นาท) จงประเมนการหายใจและการเตนของชพจร และประเมน

อก ทก 1 นาท

7. ถามผชวยเหลอมาชวยอก ใหแบงการทาหนาทกน เชน ผชวยเหลอคนท 1 ผายปอด ผชวยฌหลอคนท 2

กดนวดหวใจถาผชวยเหลอแตละคนอาจเหนอยและตองการเปลยนหนาทกน โดยการตะโกนวา “เปลยน” กจะสลบ

หนาทกน

ภาพท 44 การปฏบตชวยฟนคนชพ 2 คน

ภาพท 45 การจบแขนดานใกลตว

8. ใหปฏบตการชวยฟนคนชพขนพนฐานอยางตอเนองจนกระทงมบคลากรนาอปกรณมาชวยเหลอเพมเตม

และรบนาสงโรงพยาบาลทใกลทสดทนท

การจดทาผปวยหลงปฏบตการชวยฟนคนชพ หลงปฏบตการชวยฟนคนชพ จนกระทงผปวยมชพจรและหายใจไดเองแลวแตยงหมดสตอย หรอพบผปวยหมด

สต แตยงมชพจรและหายใจอยควรจดใหอยในทาพกฟน (recovery position) ซงทานจะชวยปองกนลนตกไปอดกน

ทางเดนหายใจชวยใหนาลายหรอเสมหะไหลออกจากปากได ทาใหปลอดภยจากการสดสาลกการจดทาทาไดดงน

1. นงคกเขาขาง ๆ ผปวย ทา head tilt chin lift เหยยดขาผปวยใหตรง จบแขนดานใกลตวงอและหงายมอ

ขนดงภาพ


ภาพท 46 การจบแขนดานไกลตว

ภาพท 47 การจบดงใหพลกตว

2. จบแขนดานไกลตวขามหนาอกมาวางมอไวทแกมอกขางหนง

3. ใชแขนอกขางหนงจบขาไว ดงพลกตวผปวยใหเขางอขามตวมาดานทผปฏบตอย ใหผปวยอยในทาตะแคง

4. จบศรษะแหงนเลกนอย เพอเปดทางเดนหายใจใหโลง ปรบมอใหอยใตแกม และจดขาใหงอเลกนอย

อนตรายของการทาชวยฟนคนชพ (CPR) ไมถกวธ

1. วางมอผดตาแหนง ทาใหซโครงหก xiphoid หก กระดกทหกทมโดนอวยวะสาคญ เชน ตบ มาม เกดการ

ตกเลอดถงตายได

2. การกดดวยอตราเรวเกนไป เบาไป ถอนแรงหลงกดไมหมด ทาใหปรมาณเลอดไปถงอวยวะตางๆ ทสาคญได

นอย ทาใหขาดออกซเจน

3. การกดแรงและเรวมากเกนไป ทาใหกระดกหนาอกกระดอนขน ลงอยางรวดเรว หวใจชาเลอดหรอกระดก

หกได

4. การกดหนาอกลกเกนไป ทาใหหวใจชอกชาได

5. การเปดทางเดนหายใจไมเตมท เปาลมมากเกนไปทาใหลมเขากระเพาะอาหาร เกดทองอดอาเจยน ลมเขา

ปอดไมสะดวกปอดขยายตวไมเตมท ถามอาการอาเจยนเกดขนกอน หรอ ระหวางการทา CPR ตองลวงเอาเศษอาหาร

ในปากออกกอน มฉะนนจะเปนสาเหตของการอดตนของทางเดนหายใจ (airway obstruction) การชวยหายใจไม

ไดผลเกดการขาดออกซเจน ถามอาการทองอดขน ระหวางการทา CPR ใหจดทาเปดทางเดนหายใจใหม และชวยการ

หายใจดวยปรมาณลมทไมมากเกนไป


ใบใหคะแนนการฝกปฏบตเรอง 2.1 การดแลสขภาพเบองตน

กจกรรม ใหฝกทกษะในการดแลสขภาพเบองตน

คาสง ใหผเขาอบรมจบคกนฝกทกษะ ดงตอไปน

1. ใหจบคฝกทกษะการวดสญญาณชพ

2. ใหจบคฝกทกษะการปฐมพยาบาล (การทาแผล การหามเลอด การเขาเฝอกอยางงายๆ และชวยคน

หมดสต)

3. ใหจบคฝกทกษะการหยอดห

4. ใหจบคฝกทกษะการหยอดตา

5. ใหจบคฝกทกษะการชวยฟนคนชพ

โดยใหแตละคฝกทกษะใหครบทง 5 ทกษะ

เวลา ใหฝกทกษะการวดสญญาณชพ 10 นาท

ใหฝกทกษะการปฐมพยาบาล 20 นาท

ใหฝกทกษะการหยอดหหยอดตา 5 นาท

ใหฝกทกษะการชวยฟนคนชพ 20 นาท

คะแนนทให 1. การการวดสญญาณชพ

- การจบชพจร 10 คะแนน

- การวดความดนโลหต 10 คะแนน

- การวดปรอท 10 คะแนน

2. การปฐมพยาบาล

- การทาแผล 10 คะแนน

- การหามเลอด 10 คะแนน

- การเขาเฝอกอยางงาย 10 คะแนน

- การชวยคนหมดสต 10 คะแนน


3. การใชยาสามญประจาบาน

- การหยอดห 10 คะแนน

- หยอดตา 10 คะแนน

4. การชวยฟนคนชพ

- การจดทา 10 คะแนน

- การเปาปาก 20 คะแนน

- การปมหวใจ 30 คะแนน



หวขอวชา 2.2 ความรเรองโรคทเปนปญหาในชมชน

วตถประสงค เพอใหผเขารบการอบรม

1. มความรเกยวกบสาเหตของการเกดโรคตดตอ/ไมตดตอ อาการ แนวทางรกษา

2. มความรในการปฏบตตน การดแลสขภาพเมอปวยเปนโรคตดตอ และการปองกนการตดตอได



1. เรองโรคตดตอ ทเปนปญหาในชมชน ไดแก วณโรค โรคเอดสโรคไขเลอดออก โรคมาลาเรยโรคไขหวดใหญ โรคอจจาระรวง โรคเรอน โรคเทาชาง โรคซฟลส และโรคอนๆ ตามบรบทของพนท

- สาเหตของการ เกดโรค - อาการของโรค - การดแลปองกนตนเองและ

ชมชน2. ความรเรองโรคไมตดตอ ไดแก

โรคความดนโลหตสง และโรค

เบาหวาน - สาเหตของการเกดโรค - อาการของโรค - การดแลปองกนตนเองและ

ชมชน


- บตรภาพ- แผนพบ- ภาพพลก- โปสเตอร - ใบงาน





2.2.1 โรคตดตอ

วณโรค

1. สาเหตของการเกดโรคและการตดตอ เปนโรคตดตอทเกดจากเชอแบคทเรยชนดหนงทเลกมากคอเชอ

Mycobacterium tuberculosis ตดตอโดยการสดอากาศทมตวเชอนเขาไป ซงเชอโรคชนดนมคณสมบตพเศษคอ ม

ความคงทนตออากาศแหงความเยน ความรอน สารเคม และอยในอากาศไดนาน ยกเวนไมทนทานตอแสงแดด คน

สวนใหญมกคดวาวณโรคเปนโรคเกยวกบปอด แตความจรงแลว เปนไดกบอวยวะทกสวนของรางกาย เชน ทตอมนา

เหลอง กระดกเยอหมสมอง ปอด แตทพบและเปนปญหามากทสดในปจจบนคอ “วณโรคปอด” มกพบในคนแก คน

ทรางกายออนแอจากการเปนโรคอนๆมากอน เชน หวด หด ไอกรน และโรคเอดส และในคนทตรากตราทางานหนก

พกผอนไมพอ ขาดอาหาร ดมเหลาจด หรอในคนทมประวตใกลชดกบคนทเปนโรค เชน นอนหองเดยวกน หรออย

บานเดยวกน และพบวาผปวยโรคเอดสเปนวณโรคแทรกซอนกนมาก และทาใหวณโรคทเคยลดลงมการแพรกระจาย

มากขน หากไมไดรบการรกษาอยางถกตอง จะทาใหแพรกระจายไปไดอยางรวดเรว เนองจากตดตอไดงายโดยระบบ

ทางเดนหายใจและถาไมไดรบการรกษาทถกตอง เชอจะแพรกระจายไปทวรางกายของผปวย มอนตรายถงชวตได

2. อาการ ไอเรอรงเกน ๒ สปดาห บางรายไอแหงๆ บางรายอาจมเสมหะสเหลอง เขยว หรอไอปนเลอด เจบ

แนนหนาอก มไขตาๆ ตอนบายหรอเยน เหนอยหอบ ออนเพลย เบออาหาร นาหนกลด

3. แนวทางการรกษา

ในปจจบนวณโรคเปนโรคทรกษาใหหายขาดได โดยใชระยะเวลาการรกษาสนทสด 6 เดอน ทงนขนอยกบการ

ปฏบตตวของผปวยเองวากนยาครบตามทแพทยสงหรอไม ถากน ๆ หยด ๆ อาจทาใหมโอกาสเสยงตอวณโรคดอยา

ได จะทาใหระยะเวลาการรกษายาวนานและการรกษายากมากยงขน

4. การปฏบตตนเมอเปนวณโรค

• กนยาตามชนดและขนาดทแพทยสงใหอยางสมาเสมอจนครบกาหนด

• หลงกนยาไประยะหนง อาการไอและอาการทวๆ ไปจะดขน อยาหยด กนยาเดดขาด

• ควรงดสงเสพตดทกชนด เชน เหลา บหร ฯลฯ

• สวมผาปดจมก เพอปองกนการแพรกระจายเชอไปสผอน

• เปลยนผาปดจมกทสวมบอย ๆ เพราะผาปดจมกเองกเปนพาหะไดเชนกน

• บวนเสมหะลงในภาชนะหรอกระปองทมฝาปดมดชด

• จดบานใหอากาศถายเทสะดวก ใหแสงแดดสองถงและหมนนาเครองนอนออกตากแดด

• รบประทานอาหารทมประโยชนไดทกชนด โดยเฉพาะเนอสตว เนอปลา นมไข ผกและผลไม

• นอนกลางวนอยางนอยวนละ 1 ชวโมง เพอนาโปรตนจากอาหารเขาไปซอมแซมสวนทสกหรอของรางกาย

• ไมเทยวในสถานททมผคนแออด เพราะอาจนาเชอไปแพรใหผอน หรอตดเชอโรคจากผอนเขาสรางกายเพมเตม


• ในระยะ 2 เดอนแรกหลงจากเรมการรกษา (เรยกวา “ระยะแพรเชอโรค”) ผปวยควรจะนอนในหองทม

อากาศถายเท และนอนแยกหองกบสมาชกในครอบครว รวมไปถงการรบประทานอาหาร การใชถวยชาม และเสอผา

ควรแยกลาง หรอแยกซกตางหาก และตองนาไปตากแดดเพอฆาเชอโรค

• หลงจากแพทยลงความเหนวาพนจากระยะแพรเชอโรคแลว ผปวยสามารถกลบมาทากจกรรมรวมกบ

ครอบครวไดดงเชนเดม เชน การนอนการรบประทานอาหาร และซกผารวมกบสมาชกผอน โดยในระยะนผปวยตอง

ทานยาอยางตอเนอง เปนเวลา 4 เดอน (โรควณโรคจะตองใชเวลาในการรกษาระยะสนทสด 6 เดอน ยาวทสด 1 - 2 ป)

5. การปองกนการตดตอ

• ถามอาการผดปกตทนาสงสยวาเปนวณโรค เชนไอเรอรง 2 สปดาหขนไป มไขตาๆ โดยเฉพาะตอนบายๆ

หรอคาๆ เจบหนาอกเหนอยหอบเบอ อาหาร นาหนกลด ควรรบไปรบการตรวจรกษาโดยการเอกซเรยปอด ตรวจ

เสมหะ

• รกษาสขภาพใหแขงแรงอยเสมอ ออกกาลงกายสมาเสมอ กน อาหารทมประโยชนใหครบ ๕ หม

• หลกเลยงปจจยเสยงททาใหเกดโรค เชน การสาสอนทางเพศ เพอปองกนการตดเชอเอดส เพราะจะทาให

ภมคมกนของรางกายเสอมลง มโอกาสทจะปวยเปนวณโรค จะไดรบรกษากอนทจะลกลามมากขน

• ประชาชนทวไป ควรตรวจรางกายโดยการเอกซเรยปอดหรอตรวจเสมหะ (AFB) อยางนอยปละ 1 ครง ถา

พบวาเปนวณโรคจะไดรบรกษากอนทจะลกลามมากขน

• ในเดกควรไดรบการฉดวคซนบซจ (Bacilus Calmette Guerin) รวมถงผททาการทดสอบทเบอรคลนเทสท

(Tuberculin test) ใหผลเปนลบเพอสรางภมคมกน


โรคเอดส

1. สาเหตของการเกดโรค เอดส (AIDS: Acquired Immunodeficiency Syndrome) เกดจากการตดเชอไวรสเอชไอว (HIV : Human Immunodeficiency Virus) ซงเชอนจะเขาไปทาลายเซลลเมดเลอดขาวทมหนาทสรางภมคมกนโรค ผตดเชอเอชไอว จะมภมคมกนตาลง จะปวยดวยโรคตดเชอฉวยโอกาสไดงาย เชน วณโรค ปอดบวม ตดเชอในระบบโลหต เชอรา ฯลฯคนจานวนไมนอยเขาใจวาการตดเชอเอชไอวเกดขนไดงาย หรอกงวลเกยวกบการรบเชอจากการใชชวตประจาวนและการมเพศสมพนธ

2. การตดตอ โอกาสทเราจะรบเชอนไดมาจาก 3 ทางหลกๆ คอ • การมเพศสมพนธโดยไมปองกน (ไมใชถงยางอนามยหรอถงอนามยสตร) • การรบเชอทางเลอด ทสาคญคอ การใชเขมและกระบอกฉดยารวมกน • การถายทอดเชอจากแมสลก หญงตงครรภทตดเชอเอชไอวและไดรบยาตานไวรสกอนคลอดและใชนมผสม

แทนการใหนมแม มโอกาสถายทอดเชอแกลกเพยงประมาณ 1 - 2 % โอกาสเสยงในการรบและถายเชอเอชไอวขนอยกบปจจย ดงน

• ปรมาณและแหลงทอยของเชอ จะตองรบเชอเอชไอวปรมาณมากพอ ซงเชอเอชไอวพบมากในนาคดหลงตางๆ ของรางกาย ไดแก เลอด นาเหลอง นาอสจนาในชองคลอด นาหลอลน แตในนามก นาลาย อจจาระ ปสสาวะ มปรมาณเชอไมมากพอทจะทาใหตดเชอได

• คณภาพของเชอ เชอเอชไอวทสามารถถายทอดกนได คอ เชอทอยในรางกายของมนษยเทานน เชอทอยนอกรางกาย บนพน หรออยในสตวอน ไมสามารถตดตอไปยงผอนได

• ชองทางการตดตอ ไดแก การมเพศสมพนธแบบสอดใสโดยไมใชถงยางอนามย การใชเขมหรอกระบอกฉดยารวมกนถาขาดปจจยขอใดขอหนงไป กไมเสยงตอการรบเชอเอชไอว เราจงสามารถใชชวตประจาวนไดอยางสบายใจไมตองกงวลเกยวกบการตดเชอเอชไอว

สงทควรรเกยวกบเอดส • ยงกดทาใหไมตดเชอ เนองจาก - เชอเอชไอวไมสามารถมชวตอยในยงได - ปากยงมขนาดเลกมาก เวลากดคน มกจะไมมเลอดตดอย • คนทสขภาพแขงแรง อาจจะมเชอเอชไอวในรางกายได - เนองจากในระยะแรกผตดเชอสวนใหญไมมอาการแสดงใหเหน แตสามารถถายทอดเชอใหผอนได ใคร

มเชอเอชไอวหรอไม ทราบไดโดยการตรวจเลอดหาการตดเชอเอชไอวเทานน • การมคนอนเพยงคนเดยวทไมตดเชอ เปนวธหนงทปองกนตนเองจากการตดเชอเอชไอวได • ถงยางอนามย/ถงอนามยสตร สามารถปองกนการตดเชอเอชไอว โรคตดตอทางเพศสมพนธ และการตง

ครรภได • การรบประทานอาหารรวมกบผตดเชอเอชไอว/ผปวยเอดส ไมทาใหตดเชอเอชไอว • เนองจากเชอเอชไอวมมากในเลอด นาอสจ สารคดหลงจากชองคลอดและนานม สวนนาลายมปรมาณเชอ

นอยมากจนไมทาใหตดเชอ แมจะเลดลอดลงไปในกระเพาะอาหารนายอยในกระเพาะซงมฤทธเปนกรดจะทาลายเชอนได


3. อาการ จะรไดอยางไรวาตดโรคตดตอทางเพศสมพนธ เมอมอาการเหลาน อาจมความผดปกตในชองทางทใชมเพศสมพนธ เชนมหนองจากทอปสสาวะ ปสสาวะแสบขด ผหญงอาจมตกขาวมากกวาปกต มแผล ตม เปนตน ในรายทไมมอาการ จะไมสามารถทราบดวยตวเอง ตองมการตรวจโรคตดตอทางเพศสมพนธ คอกลมโรคทตดตอโดยการมเพศสมพนธ บางโรคอาจตดโดยการสมผส หรอการถายทอดสลกขณะอยในครรภ แบงตามลกษณะอาการดงน • แผล ไดแก ซฟลส แผลรมออน เรมอวยวะเพศ • ฝ ไดแก กามโรคของตอมและทอนาเหลอง หรอฝมะมวง แผลรมออนทมภาวะแทรกซอน • หนอง ไดแก หนองใน หนองในเทยม • อน ๆ ไดแก หดหงอนไก หดขาวสก พยาธชองคลอด เชอราชองคลอด

4. การปองกน ถงยางอนามย เปนอปกรณชนดเดยวทสามารถปองกนการตดเชอ เอชไอว/เอดส โรคตดตอทางเพศสมพนธ และการตงครรภไมพงประสงคได ถงยางอนามย • เลอกถกไซส : ควรเลอกใชขนาดทเหมาะสม เพราะถาขนาดเลกไปจะทาใหถงยางอนามยฉกขาดไดงาย หรอ

ถาขนาดใหญไป จะไมกระชบ ทาใหเลอนหลดได • ใชถกสเตป : - ฉกซอง ระวงอยาใหเลบสะกดถงยางอนามย - บบปลายถงยางอนามยไลลมกอนใสเสมอ หากมฟองอากาศทปลายถงยางอนามย จะทาใหฉกขาดขณะ

มเพศสมพนธ - สวมถงยางอนามยขณะทปลายอวยวะเพศแขงตวบบปลายถงยางอนามย ขณะสวมแลวรดใหสดโคน - เมอเสรจกจ ใหรบถอดถงยางอนามยออก ขณะทอวยวะเพศแขงตวอย โดยใชนวสอดเขาในขอบถงยาง

อนามยแลวรดออก หรอใชกระดาษทชชหมหอแลวรดออก และทงในถงขยะทมดชด • เกบถกวธ - ไมควรเกบถงยางอนามยในททมความชนสง ในทรอน หรอสมผสกบแสงแดดโดยตรง เพราะจะทาใหถง

ยางอนามยเสอมคณภาพ - ไมเกบในลกษณะทไมเหมาะสม เชน ในกระเปาสตางค หรอกระเปากางเกงดานหลง เพราะจะเกดการ

กดทบ หกงอ ทาใหฉกขาดไดงาย - เกบในทหยบสะดวก และหยบใชไดงาย

ถงอนามยสตร (Female Condom) - เพมการปองกนมากยงขน โดยเปนตวกนระหวางอวยวะเพศชายกบปากชองคลอด ปากมดลก และอวยวะ

สบพนธภายนอกเพศหญง จงสามารถปองกนการตดเชอโรคตดตอทางเพศสมพนธ เอชไอว/เอดส มะเรงปากมดลก รวมถงเชอเรม และแผลบรเวณรอบอวยวะเพศ

เปนทางเลอกหนงทผหญงนามาเปนเครองตอรองในการปองกนการตดโรคตดตอทางเพศสมพนธ และปองกนการตงครรภได


โรคไขเลอดออก

1. สาเหตของการเกดโรคและการตดตอ

โรคไขเลอดออกเปนโรคตดตอทเกดจากเชอไวรสเดงกซงมยงลายเปนพาหะนาโรคหลงจากถกยงมเชอกดจะอย

ในรางกายคนประมาณ 5 - 8 วน ผปวยจะเรมมอาการมไขสงลอย 2 - 7 วน จะมจดเลอดออกใตผวหนงโรคนเกดขนได

ทงในเดกและผใหญและมกระบาดในฤดฝนเพราะมยงเพมมากขน ยงลายอาศยอยภายในบานและรอบๆ บานดดกน

เลอดคนเฉพาะเวลากลางวน

2. อาการของโรคไขเลอดออก

ผปวยทตดเชอไขเลอดออกอาจจะไมมอาการหรอมอาการเพยงเลกนอยหรออาจจะเกดอาการรนแรงจนเสย

ชวตความรนแรงของการตดเชอขนกบอาย ภาวะภมคมกนและความรนแรงของเชอ โดยลกษณะทสาคญของไขเลอด

ออกคอ

• ไขสงเฉยบพลนประมาณ 2 - 7 วน

• เบออาหาร หนาแดง ปวดศรษะรวมกบอาการคลนไสอาเจยนและอาจมอาการปวดทองรวมดวย

• บางรายอาจมจดเลอดสแดงขนตามลาตวแขนขาอาจมกาเดาออกหรอเลอดออกตามไรฟนและถายอจจาระ

ดาเนองจากเลอดออกและอาจทาใหเกดอาการชอกได

• ในรายทชอกจะสงเกตไดจากอาการไขลดแตผปวยซมลงตวเยนชพจรเบาเรวหมดสต หากรกษาไมทนอาจ

เสยชวตได

3. การดแลและรกษา

ไมมยารกษาเฉพาะโรคไขเลอดออกการรกษาจะใชวธประคบประคองเชนใหยาลดไขเชดตวลดไขและใหสารนา

ชดเชยทางปากเนองจากผปวยมกมภาวะขาดนาเนองจากไขสงถามอาการปวดทองปสสาวะนอยลงกระสบกระสายมอ

เทาเยนโดยเฉพาะในชวงไขลดตองรบนาสงโรงพยาบาลทนทดงนนเมอพบเดกทมอาการไขสงคลายอาการไขเลอดออก

ใหรบนาไปตรวจรกษาทโรงพยาบาล

4. วธปองกนและควบคมไขเลอดออก

• ปองกนยงลายกด ยงลายจะกดคนในเวลากลางวน ควรนอนในมงหรอตดมงลวดเพอปองกนยงเขามาในบาน

หลกเลยงการอยบรเวณมมอบชนทายากนยงทสกดจากพชธรรมชาต

• กาจดแหลงเพาะพนธยงลายใหหมดไปยงลายจะเพาะพนธในนาใสในภาชนะทเกบนาใชในบาน เชน โองนา

ถวยรองขาตกนมด แจกนดอกไม ภาชนะนอกบานทมนาขง เชน ยางรถยนต การทาลายแหลงเพาะพนธยงลาย

กระทาไดโดย

- ภาชนะทใชเกบนาตองมฝาปดใหมดชด

- ใชทรายกาจดลกนา (ทรายอะเบท) ใสในภาชนะขงนา

- ทาลายภาชนะทไมจาเปนเพราะอาจมนาขงได

- ปลอยปลากนลกนาเชนปลาหางนกยง ในภาชนะทมนาขงขนาดใหญเชนอางบว

- เปลยนนาในภาชนะเลกๆ เชนแจกนทก 7 วน


- ปรบปรงสงแวดลอมในบานและรอบบานใหเปนระเบยบ

- ขดขอบภาชนะทกครงทเปลยนนาเพอทาลายไขยงลาย

5. การปฏบต เมอมคนในบานเปนไขเลอดออก

• ควรจะบอกคนในบานหรอขางบานวามไขเลอดออก

• กาจดลกนาและยงตวเตมวยทงในบานและรอบบาน

• ใหสมาชกในครอบครวปองกนการถกยงกดโดยการปองกนสวนบคคลดงกลาวขางตน

• แจงสาธารณสขใหมาฉดยาเพอฆายง

• เฝาดอาการของสมาชกในบานหากมไขใหระวงวาอาจจะเปนไขเลอดออก

• ใหผปวยนอนในมงเพอปองกนยงกด


โรคมาลาเรย

1. สาเหตของการเกดโรค

เปนโรคตดตอทเกดจากเชอ พลาสโมเดยมโดยมยงกนปลองซงมกอาศยอยตามปาเขาเปนพาหะ เมอยงกนปลอง

ตวเมยทมเชอกดคน ยงจะปลอยเชอจากตอมนาลายเขาสกระแสเลอดของคน ซงจะใชระยะฟกตวอยระหวาง 10 -14 วน

ขนอยกบชนดของเชอโดยเชอจะเขาสตบและแตกออกจากตบเขาสวงจรในเมดโลหตแดง

ระยะนผปวยจะเรมแสดงอาการของโรค คอ มไข หนาวสน ปวดศรษะเปนพกๆ ในเวลาเดมๆ หากไปพบแพทย

ทนกสามารถรกษาหายไดดวยการทานยาไมกวน แตถาไปพบแพทยชาผปวยอาจเกดภาวะแทรกซอน เชน ภาวะ

มาลาเรยขนสมอง ภาวะปอดบวมนา ภาวะไตวายซงทาใหเสยชวตได

2. การตดตอ

• คนถกยงกนปลองทมเชอมาลาเรยในตอมนาลายกดและปลอยเชอเขาสกระแสเลอดคน ซงเปนวธธรรมชาต

ทพบไดมากทสด

• ตดตอจากมารดาทมเชอมาลาเรยในรางกายและถายทอดทางรกไปสทารกในครรภวธนพบไดนอยมากมก

พบไดในทองทมมาลาเรยชกชมกรณเชนนจะพบระยะฟกตวสนกวาการถกยงกดทารกแรกเกดและมารดา

จะมเชอมาลาเรยชนดเดยวกน

• ตดตอโดยวธการถายเลอดจะพบรายทผบรจาคโลหตมความหนาแนนของเชอมาลาเรยในกระแสโลหตตา

และไมมอาการหากไมไดตรวจโลหตหาเชอมาลาเรยกอนผปวยทรบการถายเลอดจะปวยเปนมาลาเรยได

3. อาการ

อาการแสดงของโรคมาลาเรยไมมลกษณะบงเฉพาะโดยมากจะมอาการนาคลายกบเปนไขหวดคอมไขตาๆปวด

ศรษะ ปวดตามตวและกลามเนอ อาจมอาการคลนไส เบออาหาร อาการนจะเปนเพยงระยะสนเปนวนหรอหลายวน

กได ขนอยกบระยะเวลาการฟกตวของเชอ ชนดของเชอ จานวนของเชอทผปวยไดรบเขาไป ภาวะภมคมกนตอเชอ

มาลาเรยของผปวย ภาวะทผปวยไดรบยาปองกนมาลาเรยมากอนหรอไดรบยารกษามาลาเรยมาบางแลว

อาการจบไขซงเปนอาการทเดนชดของมาลาเรย ประกอบดวย 3 ระยะ คอ ระยะหนาวสน ระยะรอนและระยะ

เหงอออก ปจจบนจะพบลกษณะทง 3 ระยะไดนอยมาก ผปวยจะมไขสงลอยตลอดเวลา โดยเฉพาะในผปวยทเปน

มาลาเรยครงแรก เนองจากในระยะแรกๆ ของการตดเชอมาลาเรย เชออาจเจรญถงระยะแกไมพรอมกน ซงอาจเปน

ผลมาจากไดรบเชอในเวลาตางกน ทาใหเกดมเชอหลายระยะ ดงนนการแตกของเมดเลอดแดงจงไมพรอมกน ทาให

ผปวยมาลาเรยในระยะแรก อาจมไขสงลอยตลอดวนได แตเมอผานไประยะหนงแลว การแตกของเมดเลอดแดง

พรอมกน จงเหนผปวยมการจบไขหนาวสนเปนเวลา

4. การรกษา

เมอพบผทมอาการไข สงสยวาจะมการตดเชอมาลาเรย หรอผทมประวตไปคางแรมในปามาอยางนอย 14 วน

แนะนาใหรบไปเจาะเลอด ตรวจหาเชอมาลาเรย ทมาลาเรยคลนกชมชน มาลาเรยคลนกหรอโรงพยาบาล หากพบเชอ

มาลาเรย ใหกนยาจนครบ และกลบไปเจาะเลอดซาตามนด จนครบกาหนด


5. การปองกน

เนองจากในประเทศไทยมปญหาเชอมาลาเรยดอยาตอยารกษาหลายขนาน จงไมแนะนาใหใชยาในปองกน

การปองกนตนเองจงเปนวธปองกนทดทสด ดงน

• การนอนในมง มงทใชควรอยในสภาพด ไมมรขาดและเสยหาย ในพนทแพรเชอมาลาเรย ควรนามงไปชบ

สารเคมทมฤทธไลและฆายง

• การใชยาทากนยงในการปองกนไมใหยงมากด

• การใชยาจดกนยงเมอใชจดไฟแลวสามารถระเหยสารออกฤทธขบไลและฆายงได

• การสวมเสอผาปกปดรางกายใหมดชด เชน ใชเสอแขนยาว กางเกงขายาว เปนตน


โรคไขหวดใหญ


เปนโรคทเกดจากเชอ Influenza virus เปนการตดเชอระบบทางเดนระบบหายใจ พบไดบอยในคนทกเพศ

ทกวย พบไดเกอบทงป แตจะเปนมากในชวงฤดฝน ซงบางปอาจจะพบการระบาดของโรค

2. อาการของโรคไขหวดใหญ

อาการไขสง ตวรอน หนาว ปวดเมอยตามกลามเนอมาก โดยเฉพาะทหลง ตนแขน ตนขา ปวดศรษะ ออนเพลย

เบออาหาร ขมในคอ คดจมก มนามกใส ๆ ไอแหง ๆ จกแนนทอง มกจะเกดขนทนททนใด แตบางรายอาจไมมอาการ

คดจมก หรอเปนหวดเลยกได มขอสงเกตวาไขหวดใหญมกจะพบอาการของหวดคอนขางนอย เชน อาการคดจมก

นามกไหล ไอ จาม ซงแตกตางกบไขหวดจะพบกบอาการเหลานไดคอนขางบอย อาการไขมกเปนอย 2 - 4 วน แลว

คอยๆ ลดลง อาการไอและออนเพลย อาจเปนอย 1 - 4 สปดาห แมวาอาการอนๆ จะหายลงแลว บางรายเมอหาย

จากไขหวดใหญแลวอาจมอาการเวยนศรษะ เมารถเมาเรอเนองจากการอกเสบของอวยวะการทรงตวในหชนใน ซง

มกจะหายเองใน 3 - 5 วน


เชอไขหวดใหญนจะอยในนามก นาลาย หรอเสมหะของผปวย ตดตอไดงายโดยทางเดนหายใจจากการไอหรอ

จาม เชอจะเขาทางปากและเยอบตา สมผสเสมหะของผปวยทางแกวนา ผา จบ สมผสทางมอทปนเปอนเชอโรค ระยะ

เวลาทตดตอคนอนคอ 1 วนกอนเกดอาการ 5 วนหลงจากมอาการในเดกอาจจะแพรเชอ 6 วนกอนมอาการ และแพร

เชอไดนาน 10 วน ในการเกดโรคแตละครงจะเกดจากสายพนธยอย ๆ เพยงพนธเดยว ซงเปนแลวจะมภมคมกนตอ

สายพนธนน เชอไขหวดใหญบางพนธอาจผลดเปลยนหมนเวยนกนทาใหเกดการระบาดใหญ และมการเรยกชอโรคท

ระบาดแตละครงตามชอของประเทศทเปนแหลงตนกาเนด

4. ขอแนะนาในการดแลรกษา

โรคนสวนใหญใหการดแลตามอาการ และจะหายเองไดภายใน 3 - 5 วน ซงมวธดงน

• ใหนอนพก ไมควรจะออกกาลงกาย

• ใหดมนาเกลอแรหรอนาผลไม ดมจนปสสาวะใส ไมควรดมนาเปลามากเกนเพราะอาจจะขาดเกลอแร

• รกษาตามอาการ หากมไขใหใชผาชบนาเชดตว หากไขไมลดใหรบประทานยาลดไข เชน พาราเซตามอล

หามใชยาแอสไพรน โดยเฉพาะในเดกทอายตาวา 12 ป เพราะอาจทาใหเกดอาการรนแรงอน ๆ ตามมา

• หากทานยาแลวอาการไมดขนควรรบพบแพทย ไมควรซอยารบประทานเอง

• ในผทเจบคออาจจะใชนา 1 แกวผสมเกลอ 1 ชอนกลวคอ อยาสงนามกแรงๆ อาจจะทาใหเชอลกลาม

• ในชวงทมการระบาดใหหลกเลยงการใชโทรศพทสาธารณะ ลกบดประต เวลาไอหรอจามตองใชผาเชดหนา

ปดปากและจมก



• ลางมอบอยๆ ดวยนาและสบ

• หลกเลยงการสมผสใกลชดกบผปวย

• ไมใชของสวนตวรวมกบผอน เชน หลอดดด ผาเชดตว แกวนา ชอน

• หลกเลยงการไปในสถานทแออด อากาศถายเทไมสะดวก

• ปดปากปดจมกเมอไอ จาม หรอสวมหนากากอนามย

• เมอปวยควรหยดงาน หยดเรยน แลวพกผอนอยกบบานจนกวาจะหาย แมวาไขหวดใหญจะหายไดเอง แต

ผปวยบางราย หากอาการไมทเลาควรพบแพทย หากทานสงสยวาจะเปนไขหวดใหญทานตองรบไปพบ

แพทยเพอรบยาตานไวรสภายใน 48 ชวโมงหลงเกดอาการ


โรคอจจาระรวง

1. สาเหตของการเกดโรคและการตดตอ

ภาวะทมการถายอจจาระเหลว จานวน 3 ครงตดตอกนหรอมากกวา หรอถายเปนนามากกวา 1 ครง ใน 1 วน

หรอถายเปนมก หรอปนเลอด อยางนอย 1 ครง อาจมอาเจยนรวมดวย สาเหตเกดจากการตดเชอ เชน แบคทเรย

ไวรส โปรโตซว ปรสตและหนอนพยาธในลาไส จากการรบประทานอาหารและนาไมสะอาด การไมลางมอใหสะอาด

กอนการเตรยมหรอปรงอาหาร และภาชนะสกปรกมเชอโรคปะปน อนตรายจากโรคอจจาระรวง ทาใหรางกายขาดนา

และเกลอแร ไปพรอมกบการถายอจจาระจานวนมาก จนอาจทาใหชอคหมดสตและถงแกความตายได โดยเฉพาะในเดกเลก

2. อาการ

โดยทวไปผปวยจะมอาการอยนาน 1 - 6 วน หากอจจาระรวงจากอาหารเปนพษ มกมอาการปวดทองรวมกบ

ถายอจจาระเหลว คลนไส อาเจยน อาจมอาการปวดศรษะ ปวดเมอยตามเนอตว โรคอจจาระรวง จะมการถายอจจาระ

เหลวจานวนมากกวา 1 ครงตอวน ในทารกและเดกเลกๆ อาจมไขตาๆ เปนหวด มอาการคลนไสอาเจยนและถาย

อจจาระเหลวตามมา

3. วธปฏบต เมอเกดอาการอจจาระรวงทบาน

• สามารถรบประทานอาหารได โดยกนหรอดม ของเหลวอาหารออนยอยงาย มากกวาปกต เพอปองกนการ

ขาดนาและเกลอแร ไดแก สารละลายนาตาลเกลอแรโออารเอส นาแกงจดหรอนาขาวใสเกลอ สาหรบประชาชนชาวบาน

ทวไปในภาวะฉกเฉน ไมสามารถจะหาผงนาตาลเกลอแรนได จะขอแนะนาใหใช เกลอแกงและนาตาลทรายทมอย

ประจาบานผสมในนาใหผปวยทองรวงดมไดโดยใชเกลอ 1 ชอนชา (เรยบ) และนาตาลทราย 1 ชอนโตะ (พน) ละลาย

ในนาสะอาด 750 มลลลตร (1 ขวดเหลากลมหรอขวดนาปลา) ใหผปวยทองรวงดม หรออาจใชนามะพราวใสเกลอลง

ไปเลกนอยพอออกรสเคมนด ๆ หรออาจใชนาอดลมทกชนดผสมเกลอใหดม จะสามารถทเลาอาการขาดนาและ

เกลอแร ของผปวยทองรวงได

• การดแลเดก

- เดกทเลยงดวยนมแม ใหลกดดนมแมมากขน

- เดกทกนนมผสม ใหผสมนมตามปกต แลวใหกนครงหนง สลบกบสารละลายนาตาลเกลอแรโออารเอส

ในปรมาณเทากบนมทเคยกนตามปกต

- เดกอาย 6 เดอนขนไป ใหอาหารเหลวทยอยงาย เชน โจก ขาวตม ปลาตม เนอสตวตมเปอย เปนตน

• หากอาการไมดขน ยงถายเปนนาจานวนมาก อาเจยนบอย กนอาหารหรอดมนาไมได มไข กระหายนา

มากกวาปกต ออนเพลยมาก ตาลกโหล ถายอจจาระเปนมกเลอด ตองพาผปวยไปพบแพทยทนท หลกเลยง

การใชยาหยดถาย เพราะกนยาหยดถาย ทาใหลาไสเกบกกเชอโรคไวนานขน


4. คาแนะนาในการปองกนตนเอง

โรคอจจาระรวงหรอโรคตดตอทางอาหารและนา ทงหมดเปนโรคทประชาชน สามารถปองกนได ดวยการชวย

กนดแล สขอนามยในการรบประทานอาหาร การเกบอาหารและการปรงอาหาร รวมทง ลางมอหลงเขาหองนาทกครง

โดยมแนวปฏบต ในการปองกนตนเองใหปลอดภยจากโรคอจจาระรวง ดงน

• เลอกอาหารทผานกระบวนการผลตอยางปลอดภย เชน เลอกนมทผานกระบวนการพาสเจอไรซ ผกผลไม

ควรลางดวยนาสะอาด ปรมาณมากๆ ใหสะอาดทวถง

• ปรงอาหารใหสกทวถงกอนรบประทาน

• รบประทานอาหารทปรงสกใหมๆ ดมนาทสะอาด เชน นาตมสก

• หากมความจาเปนตองเกบอาหารทปรงสกไวนานกวา 4 ชวโมง ควรเกบไวในตเยน สวนอาหารสาหรบ

ทารกนน ไมควรเกบไวขามมอ

• กอนทจะนาอาหารมารบประทานควรอนใหรอน

• ไมนาอาหารทปรงสกแลว มาปนกบอาหารดบอก เพราะอาหารทสกอาจปนเปอนเชอโรคได

• ลางมอใหสะอาด ดวยสบและนาสะอาด ทกครงกอนการปรงอาหาร กอนรบประทาน และโดยเฉพาะ

หลงการเขาหองนา

• ดแลความสะอาดของพนท สาหรบเตรยมอาหาร ลางทาความสะอาด หลงการใชทกครง กาจดขยะมลฝอย

เพอไมใหเปนแหลงเพาะพนธของแมลงวน

• เกบอาหารใหปลอดภยจากแมลงหนหรอสตวอนๆ

• ใชนาสะอาด ในการปรงอาหาร ลางภาชนะ และควรระวงเปนพเศษ ในการใชนา เพอเตรยมอาหารเดก

ทารก


โรคเรอน

- โรคเรอนเปนโรคตดตอชนดหนงทเรารจกกนมานาน คนทวไปมกมทศนคตทไมดตอคนทเปนโรคน อาจจะ

เปนเพราะความเชอเกา ๆ ทวา คนเปนโรคเรอน เพราะประพฤตตนไมถกตอง ตามทานองคลองธรรม

ขดตอขอหามทางศาสนาหรอประเพณตาง ๆ แททจรงแลวไมไดเปนดงความเชอเหลานน เพราะ

- โรคเรอน เกดจากการตดเชอแบคทเรยตระกลเดยวกบวณโรค แตอาการจะไมรนแรงเฉยบพลนจนทาให

ผปวยถงแกความตายได อยางวณโรค ตรงกนขามกลบมอาการลกลามอยางชา ๆ จนในระยะหลง ทาให

เกดความพการทมอ เทา ใบหนา และใบห ทาใหเปนทรงเกยจแกคนทวไป หากมารบการรกษาเสยแต

ในระยะเรมแรก โรคเรอนกสามารถหายไดงาย และไมกอใหเกดความพการดงกลาว

สาเหตทผปวยไมมารบการรกษา

อาจเกดจากปจจยตอไปนหรอหลายปจจยรวมกน คอ

- ไมทราบวาตวเองเปนโรค เนองจากผนในระยะแรก มกมองเหนไดไมชดเจน และไมมอาการเจบหรอคน

หากเกดผนในตาแหนงทผปวยมองไมเหน เชน ทหลงหรอทกน กจะไมมารบการรกษา

- ไมกลามารบการรกษา เพราะเกรงวาผอนจะรวาเปนโรคเรอน และจะเปนทรงเกยจหรอถกไลออกจากงาน


เชอโรคเรอน เปนมยโคแบคทเรยชนดหนง ซงสามารถกอใหเกดโรคเฉพาะ ในคนหรอสตวบางชนด เชน ตวนม

เกาลาย และลงบางชนด เทานน หากเชอโรคเรอน ออกมานอกตวคนและสตว มนจะไมสามารถมชวตอยไดในธรรมชาต

ทางทเชอโรคเขาสรางกายคนยงไมทราบแนนอน แตเชอวาอาจจะเกดจากการหายใจและไอจามรดกน เชนเดยวกบ

วณโรค เพราะผปวยโรคเรอนทมอาการมาก จะมเชอโรคอยในจมกได นอกจากน อาจเขาสรางกาย ทางบาดแผล

ทจรงแลวเชอโรคเรอนไมสามารถกอใหเกดโรคในคนไดงายนก เนองจากเชอมความรนแรงไมมาก หากผทไดรบเชอ

มสขภาพแขงแรง จะมภมคมกนโรคด และไมเกดอาการของโรค ผทมโอกาสตดเชอและเปนโรคเรอน มกจะตองอย

คลกคลใกลชดกบผปวยโรคเรอนเปนระยะเวลานาน

2. อาการของโรคเรอน

เชอโรคเรอน จะกอใหเกดอาการของโรค ทผวหนงและเสนประสาทสวนปลาย การอกเสบของเสนประสาท

สวนปลาย จะทาใหกลามเนอทควบคม ดวยเสนประสาทเสนนนฝอลบไป ทาใหมอเทาหงก และกดไดในระยะทายของโรค

ทจรงแลว ในระยะแรกของโรค มกจะมผนจานวนเลกนอย ผปวยระยะแรกเรมบางราย มผนเพยงแหงเดยว ซงหาก

รกษาเสยตงแตในระยะน กจะหายสนท และไมเกดความพการใด ๆ เหลออย หากปลอยทงไวเนนนานเปนเดอน

เปนป หรอหลาย ๆ ป โรคจงจะลกลามอยางชา ๆ มผนจานวนมากขน ผนระยะนจะมสแดงกา ผวเปนมน ขนควรวง

จมกยบ ใบหหนาและบดผดรป ดงไดกลาวแลว หากมารบการรกษาในระยะน แมจะหายจากโรคได แตกไมสามารถ

แกไขความพการดงกลาวได


3. การวนจฉยโรค

นอกจากการตรวจดลกษณะ ผนทผวหนงและอาการของเสนประสาทสวนปลายแลว แพทยจะทาการตรวจหา

เชอทผน โดยการเจาะชองเลก ๆ ทผวหนง หรอตดผวหนงไปตรวจ และหาเชอจากนามกในจมกรวมดวย


ผปวยจะตองรบประทานยา ตามแบบแผนทกาหนด โดยองคการอนามยโลก ตามความรนแรงของโรค ซงการ

รกษาโดยวธดงกลาวน มประสทธภาพดมาก ผปวยทรบประทานยาอยางสมาเสมอ ตามคาแนะนาของแพทย กจะ

หายขาดจากโรคและไมแพรเชอไปตดตอผอน

ผปวยระยะเรมแรกทมอาการนอย จะไดรบประทานยา 2 ชนด นาน 6 เดอน โดย

ยาชนดท 1 จะเปนเมดเลกสขาว รบประทานวนละ 1 เมดทกวน

ยาชนดท 2 จะเปนแคปซล รบประทานเพยงเดอนละ 1 ครง

ผปวยทมอาการมาก จะไดรบประทานยา 3 ชนด นาน 2 ป โดยมยาชนดท 1 และ 2 เชนเดยว

กบผปวยทมอาการนอย

ยาชนดท 3 จะเปนแคปซลนมสนาตาลเขม วธการรบประทานจะยงยากเลกนอย ดงนคอ รบประทาน 3 เมด

พรอมกนเดอนละ 1 ครง พรอมยาแคปซลชนดท 2 วนอน ๆ ใหรบประทานวนละ 1 เมด พรอม

ยาเมดเลกสขาว

ยาชนดท 3 นเมอรบประทานแลว จะทาใหผวหนงผปวยมสนาตาลเขมขน แตเมอหยดรบประทานสของ

ผวหนงจะกลบเปนปกต

เนองจากยงไมมวคซนปองกนโรคเรอน และไมมยาทจะใชปองกนการเกดโรค ดงนน ประชาชนทวไป โดยเฉพาะ

อยางยง ผทจะอยรวมบานกบผปวยโรคเรอน ควรจะสารวจผนผวหนงตามรางกาย หากมผนทสงสยวาจะเปนโรคเรอน

ในระยะเรมแรก ซงมกจะเปนวงดางขาวจาง ๆ ตรงตาแหนงทมผนจะไมมเหงอออกและขนรวง ใหรบมาปรกษาแพทย

มผนนาสงสย รบไปรกษา

วงดางขาวชา รกษาหายงาย

ไมมพการ รบประทานยาตามสง

หากรงรอชา ผนหนาแดงกา

ตามดวยหงกกด ไมสวยสดสด

รดตดลกหลาน ไดโปรดสงสาร

วานอยารงเกยจ เดยดฉนทโรคเรอน


โรคเทาชาง


เปนโรคตดตอทเกดจากพยาธตวกลมบางชนดในตอมนาเหลอง โดยมยงเปนพาหะนาโรค ในประเทศไทยพบ

พยาธโรคเทาชางอย 2 ชนด คอ

1) ชนดททาใหแขนขาโต ชอ บรเกย มาลาไย สวนใหญพบในภาคใตของประเทศ เชน จงหวดสราษฎรธาน

นราธวาส เปนตน

2) ชนดททาใหอวยวะเพศบวมโต ชอ วเคอเรเรย แบนครอฟไต มกจะพบทางจงหวดตามแนวชายแดนไทย-พมา

เชน จงหวดตาก กาญจนบร แมฮองสอน เปนตน

2.อาการ

ระยะแรกไมมอาการใดๆ ใชชวตไดตามปกต แตตรวจพบเชอพยาธตวออนในเลอด คนพวกนเปนแหลงรงโรค

ทจะแพรเชอสคนอนๆ ไดซงพบเปนสวนใหญ

1) ระยะตอมนาเหลองอกเสบ มอาการอกเสบของตอมและทางเดนนาเหลอง จะมไข ปวดเมอยตามตวคลนไส

อาเจยน ตอมนาเหลองบรเวณขาหนบหรอรกแรอกเสบบวมโตเปนนาน 3 - 5 วน แลวอาการจะหายไป จะเปนเรอรง

ซาๆ ประมาณ 5 - 10 ครงตอป

2) ระยะเรอรงพบอวยวะบวมโต จะเกดขนหลงตดเชอนาน 5 - 10 ป ผปวยมกมอาการตอมนาเหลองอกเสบ

เปนๆ หายๆ นามากอนเสมอ ผปวยจะมอาการบวมโตของอวยวะ ซงขนกบชนดของเชอพยาธโรคเทาชาง อาการบวมโต

เรมแรกอาจจะเปนๆ หายๆ (ยบบวมได) นานเขาอาการบวมโตจะไมยบ ผวหนงจะหนาขนและอาจมตมขนทผวหนง


โรคเทาชาง สามารถตดตอจากคนหนงสอกคนหนงได โดยยงทมความสามารถในการแพรเชอไปกดคนทปวยม

เชอพยาธโรคเทาชางอยในเลอด หลงจากยงรบเชอไปแลวประมาณ 1 - 2 อาทตย เชอพยาธฯในยงจะมความสามารถ

แพรสคนตอไปได เมอยงทมเชอระยะทสามารถแพรสคนไดไปกดคนทไมปวย ในขณะทยงกด เชอพยาธฯ ทอยบรเวณ

ปากยงจะหลดตกลงบนผวหนงแลวไชเขารอยแผลทยงกด เชอพยาธฯกจะเขาไปเจรญเปนระยะตวแกในคนตอไป

ผปวยโรคเทาชางระยะแรก จะไมมอาการใดๆ แตตรวจพบพยาธฯ ตวออนในเลอด หากไมไดรบการรกษากจะ

มอาการตอมนาเหลองอกเสบ และมอวยวะบวมโตในทสด

ยงทมความสามารถแพรเชอพยาธโรคเทาชางได เชน ยงเสอหรอยงดา ยงลายปา ยงกนปลอง และยงราคาญ

แตเฉพาะบางสายพนธเทานน



1) หลกเลยงการถกยงกด โดยการนอนในมง ทายากนยง หรอสารไลยงทสกดจากพช เชน ตะไครหอม เปลอก

สม เปนตน สวมเสอผาปกปดรางกายใหมดชด สมไฟไลยงหรอจดยากนยง

2) ทาลายแหลงเพาะพนธยง เพอปองกนยงวางไข และกาจดลกนาของยงใหหมดไป เชน ถากถางหญารมลาธาร

แหลงนาขง เพอไมใหเปนทเกาะพกอาศยของลกนา ขดลอกรองนา เพอใหนาไหลไดสะดวก

3) ผทอาศยหรอทางานในพนททมการแพรเชอโรคเทาชาง ควรตรวจเลอดหาตวออนของพยาธโรคเทาชางอยาง

นอยปละ 1 ครง


เมอตรวจพบวาเปนโรคเทาชาง แพทยจะใชยาในการรกษา เพอตดการแพรกระจายของเชอ และ เพอรกษา

และปองกนความพการทจะเกดขน โดยจะใหยาดอซ หรอไดเอททลคาบามาซน ซงเปนยาทใชรกษาโรคเทาชางใน

ระยะตรวจพบตวออนในเลอด เปนยาทปลอดภย มฤทธฆาตวออนในเลอด ไดผลดมาก และยาอลเบนดาโซล เปนยา

ทมฤทธฆาพยาธตวแก ททาใหเกดโรคเทาชาง และฆาพยาธตวอนไดหลายชนด เชน พยาธไสเดอน แสมา ปากขอ

เสนดาย เปนตน


โรคซฟลส


โรคซฟลส เปนชอโรคตดตอทางเพศสมพนธโรคหนง มสาเหตมาจากเชอ Treponema pallidum ซงมอนตราย

เปนโรคตดตอทสามารถทาใหเกดโรคแกระบบตางๆ ของรางกายไดหลายระบบ เชน ซฟลสระบบหวใจและหลอดเลอด

ซฟลสระบบประสาท เปนตน นอกจากน แมตงครรภทเปนโรคซฟลสจะถายทอดโรคสทารกในครรภไดเรยกวา ซฟลส

แตกาเนด


โรคซฟลสตดตอกนไดทางหลกๆ ดงน

• ตดโรคซฟลสจากการมเพศสมพนธโดยไมสวมถงยางอนามย โดยสามารถตดตอไดทงจากอวยวะเพศ ชอง

คลอด ทวารหนก ทอปสสาวะ และชองปาก

• ตดโรคซฟลสผานการสมผสผวหนง เนอเยอทมเชอซฟลสอย เชน ทางผวหนง เยอบตา หรอสมผสโดยสาร

คดหลงซงเปนของเสยจากแผลทเกดจากโรคซฟลส เชน นาใสๆ นาหนองเปนตน

• ตดโรคซฟลสจากแมสลก ทารกในครรภและทารกทคลอดออกมาจะไดรบเชอซฟลสเลย ซงเรยกวา ซฟลส

แตกาเนด (Congenital Syphilis) จะแสดงอาการหลงคลอดได 3-8 สปดาห และเปนอาการเลกนอยมาก

จนแทบไมทนไดสงเกต เชน มตมผนขนเพยงเลกนอยเทานน แตมาออกอาการมาก ๆ เขาเมอตอนโต หรอ

บางคนอาจแสดงอาการพการออกมาใหเหนไดชด

3. อาการของโรคซฟลส

อาการของโรคซฟลสจะแสดงออกมาในชวงเวลาทตางกน ตามระยะเวลาของการไดรบเชอ ซงจะแบงออกเปน

3 ระยะของอาการ ดงตอไปน

• โรคซฟลสระยะท 1 : สงเกตไดจากการมแผลทเปนแผลเดยว หรออาจจะมหลายแผล โดยจะพบมากบรเวณ

อวยวะเพศทงชายและหญง เมอรางกายรบเชอซฟลสไปแลว จะมระยะฟกตวและใชเวลาในการออกอาการ ตงแตรบ

เชอไปแลว 10-19 วน หรอโดยเฉลยประมาณ 21วน แผลทเกดขนจะเปนวงกลมขนาดเลก นม ไมเจบ ขอบแผลจะ

นนแขง และแผลจะอยนานประมาณ 3-6 สปดาห หากในชวงนไดรบการรกษาอยางถกตองและทนเวลา กจะสามารถ

หายได แตหากไมไดรบการรกษากจะเขาสโรคซฟลสในระยะท 2

• โรคซฟลสระยะท 2 : จะเกดเมอรางกายไดรบเชอโรคซฟลสและ ไมไดรบการรกษาอยางถกตองนานกวา

6สปดาหขน โดยจะเกดผนขนตามผวหนงและเยอบรางกาย ผนทเกดขนจะไมคน ผนมลกษณะสแดงหรอจดนาตาล

แดง อาจเกดขนบนฝามอและฝาเทา รวมถงตามรางกาย เชน หนาอกหรอแผนหลง บางครงผนทเกดขนจะจางและ

สงเกตไมชด แตอาจมอาการอนรวมดวย เชน ตอมนาเหลองโต ผมรวงเปนหยอมๆ นาหนกลด ปวดกลามเนอ ไมมแรง

หรอ มอาการคลายไขหวด เชน มไขสง ปวดศรษะ เจบคอ จะเรมมหดบางๆ ปดขนทปากชองคลองหรอรอบๆ ทวาร

หนก


• โรคซฟลสระยะท 3: หรอโรคซฟลสระยะสดทาย : ผทไดรบเชอซฟลสท ไดรบเชอไปแลว แตอาจจะเกด

อาการแฝงของโรคทไมปรากฏชด จนตดเชอมานานเปนป อาจจะทาใหอาการของโรคปรากฏขนเดนชดกเมอเขาส

ระยะท 3 หรอระยะสดทายแลว บางรายอาจปรากฏอาการของโรคเมอไดรบเชอไปแลว 10-20 ป กม โรคซฟลส

ในระยะท 3 น เปนระยะทเชอโรคเขาทาลายอวยวะภายในทสาคญแลวหลายสวน เชน สมอง เสน ประสาท ตา หวใจ

ตบ กระดก ขอ และเสนเลอด ซงอาจทาใหรสกชา เปนอมพาต ตาบวม สมองเสอม และอาจรนแรงถงเสยชวตได

อาการของทารกทไดรบเชอซฟลสจากการตงครรภ : เชอโรคซฟลสทถายทอดจากแมตงครรภสลกนน อาการ

ของเดกทไดรบเชอจะขนอยกบระยะเวลาทแมตงครรภไดรบ เชอเขาสรางกายวานานเทาไหร และแมตงครรภไดรบ

เชอในระยะไหนแลว ซงจะสงผลตอทารกในหลายๆ อาการ เชน อาจทาใหทารกคลอดกอนกาหนด หรอเสยชวต

หลงคลอด และทารกทคลอดออกมาแลวจะแสดงอาการของโรคเมอมอายประมาณ 2-3 สปดาห ซงจะตองไดรบการ

รกษาและการดแลอยางใกลชด หากไมไดรบการรกษาอาจจะมโตชา มปญหาทางพฒนาการ ชก และเสยชวตไดใน

ทสด


• ใชยาปฏชวนะ Benzathine penicillin G 2.4 ลานยนต ฉดเขากลามครงเดยว (ใหแบงฉดเขากลามทสะโพก

ขางละ 1.2 ลานยนต)

• หากผปวยแพยา penicillin ใหใชยาตอไปนอยางใดอยางหนง

• Tetracycline กนครงละ 500 มก. วนละ 4 ครง นาน 15วน

• Erythromycin กนครงละ 500 มก. วนละ 4 ครง นาน 15วน

• Doxycycline กนครงละ 100 มก. วนละ 2 ครง นาน 15วน

• ตดตามผทมเพศสมพนธกบผปวยมาตรวจรกษา

• ใหความร ใหการปรกษา และ แนะนาการใชถงยางอนามยทถกตอง

• ใหการปรกษาการตรวจ HIV

• นดตรวจโลหตเพอตดตาม ทกอก 3 เดอน เปนเวลา 2 ป


• ใสถงยางอนามยทกครงทมเพศสมพนธ

• ไมเปลยนคนอนบอยๆ

• คสามภรรยา หรอครกกอนแตงงานควรตรวจเลอดหาโรคตดตอทางเพศสมพนธกอน เพอรกษาอาการของ

โรคกอนจะแพรเชอเมอมเพศสมพนธ

• หลกเลยงการมเพศสมพนธในแบบเสยง เชน การมเพศสมพนธมนเมา เสพยาเสพตด เปนตนเมอรกษาหาย

แลวยงสามารถกลบมาเปนไดอก หากผปวยอยในความเสยงหรอปฏบตตนไมถกตองกสามารถกลบมาตด

โรคซฟลสไดอก ซงอาจไดรบเชออกเมอเกดแผลในจดทซอนเรนมากและตองตรวจผลทางหองปฏบตการ

เทานน เชน ในชองคลอด ในทวารหนก เปนตน ดงนนหากรตววามความเสยง หรอมแบบสมพนธแบบเสยง

ควรตรวจรางกายอยางสมาเสมอ และเขาสการรกษาตอไป


2.2.2 ความรเรองโรคไมตดตอ

โรคความดนโลหตสง


เปนภาวะโรคอยางหนงจากการตรวจพบความดนโลหตสงอยในระดบทสงกวาปกต ตงแต 140/90 มลลเมตร

ปรอทขนไป เมอมภาวะความดนโลหตสงเปนเวลานาน จะยงเพมความเสยงตอการเกดโรคตาง ๆ เชน โรคหลอดเลอด

ในสมองตบ โรคหวใจ โรคไตวาย เสนเลอดแดงใหญโปงพอง อมพาตฯลฯ

สวนใหญไมทราบชดเจน มสวนนอยทจะรสาเหต ททาใหความดนสง เชน ไตวาย เนองอกของไต มความ

ผดปกตของระบบไหลเวยนโลหต แตมปจจยเสยงทสมพนธตอการเกดโรคความดนโลหตสง ไดแก อายมากกวา 35 ป

มพอหรอแม พหรอนอง เปนความดนโลหตสง เบาหวาน มสงแวดลอมเปนปจจยเสยง และวถชวตทเปลยนแปลงไป

ในลกษณะคนเมองมากขน เชน ขาดการออกกาลงกาย ภาวะอวน ภาวะเครยดเรอรง ดมเครองดมทมแอลกอฮอล

สบบหรเปนปรมาณมากเปนประจา และรบประทานอาหารทมรสเคมจด

2. อาการของโรคความดนโลหตสง

โรคความดนโลหตสงในระยะแรกจะไมแสดงอาการ ผเปนโรคจะมาพบแพทยดวยโรคอน และพบโดยบงเอญ

สวนอาการทอาจพบ ในผทมความดนโลหตสง คอ ปวดศรษะ มนงง โดยทวไปจะปวดบรเวณทายทอย และมกจะเปน

ในตอนเชา ถาความดนโลหตสงมากและเพมขนอยางรวดเรว จะมอาการคลนไส และตามวรวมดวย ในบางรายอาจ

จะมอาการอนรวมดวย เชน เหนอยงาย เนองจากหวใจตองทางานหนก เลอดกาเดาออก

3. การปฏบตตวเมอเปนโรคความดนโลหตสง

เมอตรวจพบวาเปนความดนโลหตสงควรไดรบการรกษาจากแพทยและปฏบตตวดงน

• งดอาหารทมรสเคม เชน ไขเคม กะป เตาเจยว ผงชรส หมเคม ฯลฯ อาหารทรบประทานควรปรงดวยเกลอ

หรอนาปลาในปรมาณนอยทสด

• ลดอาหารมนทกชนด และหลกเลยงไขมนสตว เชน ขาหมหมสามชน อาหารประเภททอดหรอผด อาหาร

ทปรงดวยกะท และควรใชนามนพช (ยกเวนนามนปาลมและนามนมะพราว) ในการปรงอาหาร

• ควรรบประทานไขไมเกนอาทตยละ 3 ฟอง

• หลกเลยงอาหารประเภทแปงและนาตาล เชน ขาว กวยเตยว เกยมอ วนเสน เผอก มน ขนมหวาน และ

ผลไมทมรสหวาน เชน ทเรยน ลาไย ลนจ

• งดบหรและเหลา

• ทาจตใจใหสบายไมเครยดและวตกกงวล หลกเลยงสงทจะทาใหอารมณเสย หงดหงด โมโห ตนเตน

• ออกกาลงกายอยางสมาเสมอ โดยการเดน วง ขจกรยาน โดยเรมทละนอยๆ และคอยๆเพมขนจนถง 30 -

45 นาทตอวน การออกกาลงกายจะชวยใหจตใจผอนคลายจากความเครยด และทาใหหวใจสบฉดโลหต

ดขน แตไมควรออกกาลงกาย ประเภททตองออกแรงดงดน กลนหายใจหรอเบง เชน การชกเยอ ยกนาหนก

วดพน เปนตน


• สตรทมความดนโลหตสงจากยาคมกาเนด ควรหยดยาปรกษาแพทย และพยาบาลเพอหาวธการคมกาเนด

ทเหมาะสม

• รบประทานยาตามทแพทย แนะนาและมาตรวจตามนด ยาทใชในการรกษาภาวะความดนโลหตสงไดแก

- ยากลอมประสาทเพอลดความเครยดและความวตกกงวล ภายหลงรบประทานยา อาจจะรสกงวง

จงไมควรขบรถหรอทางานทเสยงอนตราย

- ยาขบปสสาวะ เพอลดจานวนนาและเกลอในรางกาย ผทรบประทานยาจะปสสาวะบอยขน และอาจม

อาการออนเพลย ทองอด หนามด วงเวยนหรอเปนตะครว เนองจากมการขบเกลอแรออกไปทางปสสาวะ

จงจาเปนตองรบประทานเกลอแรทดแทน หรอรบประทานผลไมทมเกลอแรเปนประจา เชน สม กลวย

เปนตน

- ยาลดความดนโลหต ภายหลงรบประทานยา ถาสงเกตพบวา มอาการหนามด วงเวยน อาจเปนเพราะ

ความดนโลหตลดตาลงมากเกนไป

ถามอาการดงกลาว ควรปรกษาแพทย เพอปรบขนาดยาใหเหมาะสม ผทมความดนโลหตสง อาจจะซอ

เครองวดความดนโลหต ไวสาหรบตรวจสอบความดนโลหตดวยตนเอง และบนทกขอมล เพอเปนประโยชนในการ

รกษาสาหรบแพทย

4. การปองกนความดนโลหตสง

• การลดนาหนก

• การลดปรมาณเกลอในอาหาร

• การงดหรอลดการดมเครองดมทมแอลกอฮอล

• การออกกาลงกายอยางสมาเสมอ

• ไมเครยดรจกปลอยวาง การควบคมความดนโลหตใหปกตอยางสมาเสมอ สามารถลดโอกาสเกดโรค

อมพฤกษ อมพาต หรอโรคกลามเนอหวใจขาดเลอดได


โรคเบาหวาน


โรคเบาหวาน มสาเหตจากกรรมพนธถามพนองพอแม (ญาตสายตรง) เปนโรคเบาหวานจะมโอกาสหรอความ

เสยงในการเกดโรคเบาหวาน ไดมากกวาคนทไมมประวตครอบครว และในทางกลบกน คนทไมมพอแม พนองเปน

กอาจเปนคนแรกเลยกได ทเปนโรคเบาหวาน สวนปจจยอนๆ กสาคญ เชน ความอวน ขาดการออกกาลงกาย

กนอาหารแปงนาตาลมากเกนไป ดมเหลามากๆ สวนอกสาเหตหนงทพบ คอ เบาหวานจากการตงครรภ เบาหวาน

จากยา เชน ยาสเตยรอยด ทใชแบบผด ๆ เปนตน

ถอเปนโรคเรอรง เมอเปนเบาหวานแลวไมไดดแลตนเอง เพอควบคมระดบนาตาล จะกอใหเกดโรคแทรกซอน

ไดแก โรคหลอดเลอดหวใจ หลอดเลอดสมอง และระบบประสาท เชน จอประสาทตาเสอม ชาปลายมอปลายเทา

“โรคเบาหวาน” เปนภาวะทรางกายมระดบนาตาลในเลอดสงกวาปกต เนองจากการขาดฮอรโมนอนซลน หรอ

ประสทธภาพของอนซลนลดลง เนองจากภาวะดอตออนซลน ทาใหนาตาลในเลอดสง

2. อาการของคนทเปนโรคเบาหวาน

อาการของคนทเปนโรคเบาหวานเกดจากการทนาตาลในเลอดสง ทาใหปสสาวะบอย และอาจจะพบวาปสสาวะ

มมดตอม จะหวนาบอย เนองจากตองทดแทนนาทถกขบออกทางปสสาวะ ผปวยจะกนเกง หวเกง แตนาหนกจะลดลง

เนองจากรางกายนานาตาลไปใชเปนพลงงานไมได จงมการสลายพลงงานจากไขมนและโปรตนจากกลามเนอ ออนเพลย

อาการอน ๆ ทอาจเกด ไดแก การตดเชอ แผลหายชา คนตามผวหนง มการตดเชอรา โดยเฉพาะอยางยงบรเวณ

ชองคลอดของผหญง เหนภาพไมชด ตาพรามว ตองเปลยนแวนบอย ทงน อาจจะเปนเพราะมการเปลยนแปลงสายตา

เชน สายตาสน ตอกระจก นาตาลในเลอดสง ชา ไมมความรสก เจบตามแขนขา หยอนสมรรถภาพทางเพศเนองจาก

นาตาลสงนาน ๆ ทาใหเสนประสาทเสอม เกดแผลทเทาไดงายเพราะไมรสก

3. การดแลรกษาเมอเปนโรคเบาหวาน

• การควบคมอาหารเลอกทานอาหารทมความหวานตา ปรบสดสวนอาหารใหเหมาะสม จะทาใหการดดซม

กลโคสชาลง ทาใหระดบนาตาลในเลอดลดลงได

• การออกกาลงกายอยางสมาเสมอ

• การใหยารบประทาน ยาจะชวยกระตน การหลงอนซลน ทาใหมการใชกลโคสมากขน ลดการสรางกลโคส

ใหมในรางกายและยบยงการดดซมกลโคส ทาใหระดบนาตาลตาลงได

• การฉดอนซลนเพอทดแทน อนซลนทขาดไป อนซลนจะพากลโคส เขาไปใชในเนอเยอรางกาย ทาใหระดบ

นาตาลลดลงได


4. การปองกนโรคเบาหวาน

• ออกกาลงกายอยางสมาเสมอ : การออกกาลงกายอยางสมาเสมอ มผลดตอรางกายมาก เชน จะชวยเพม

สมรรถภาพรางกาย ชวยควบคมนาหนก ลดไขมน เพมการเผาผลาญพลงงานเพมประสทธภาพในการใช

อนซลนของรางกาย และชวยในการควบคมระดบนาตาลในเลอด จากผลการวจย ไมวาคณจะออกกาลงกาย

ดวยการวงหรอยกนาหนก กสามารถชวยปองกน และลดความเสยงของโรคเบาหวานได

• กนอาหารทมกากใยสง : อาหารทมกากใยสง เชน ถว ธญพช จะชวยใหรางกายควบคมระดบนาตาลไดดขน

เหตผลทเหนไดชดอยางหนงกคอมนจะชวยทาใหคณหวนอยลง

• ลดนาหนก : นาหนกสวนเกนของคณเปนอนตรายตอรางกาย เพราะจะมโรคทจะตามมาอกหลายโรค

หนงในโรคนนคอเบาหวาน ในการวจยพบวา ในกลมของคนทเปนโรคอวน หากมการยอมลดนาหนก กจะ

สามารถลดความเสยง ในการเปนโรคเบาหวานได

• การตรวจรางกาย : เมอคณอายเกน 35 ป คณกควรไปพบแพทย และตรวจรางกาย อยางนอยปละครง

เพราะถาหากแพทยเรมพบ ระดบของนาตาลในเลอดทเรมผดปกต กจะไดทาการรกษาแตเนนๆ นนยอมด

กวาการทจะปลอยใหมนลกลาม กลายเปนโรคอนๆ ทอาจตามมาในภายหลง


ใบงานเรอง 2.2 ความรเรองโรคทเปนปญหาในชมชน

กจกรรม ใหแตละกลมบอกสาเหต อาการ การปองกน ของโรคทเปนปญหาในชมชน

คาสง ใหแบงกลมออกเปน 5 กลม โดยใหแตละกลมหยบฉลากเลอกโรค 1 โรคและใหหาขอมล

เกยวกบโรคทไดรบ ดงน บอกสาเหต อาการ การปองกน ของโรค และใหนาเสนอ โดยใช

อปกรณทคดขน

เวลา ใชเวลาในการคดและทาขอมลทจานาเสนอ 20 นาท

ในการอธบายเกยวกบโรคๆ ละ 10 นาท




4. อปกรณในการบรรยาย 20 คะแนน



หวขอวชา 2.3 การชวยเหลอ เฝาระวงและปองกนการระบาดของโรคตดตอในชมชน


1. มความรเกยวกบการชวยเหลอ เฝาระวงและปองกนการระบาดของโรคตดตอรวมกบเจาหนาท

สาธารณสขของไทย

2. มความรในการปฏบตตนและแจงขาวเมอพบโรคระบาด

3. รจกบทบาทหนาทของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ในงานระบาดวทยา



- ความหมายของโรคระบาด- การชวยเหลอ เฝาระวงและ ปองกนการระบาด

- การแจงขาวเรองโรคระบาด- บทบาทหนาทของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ในงานระบาดวทยา

- บรรยาย- การสรางบทบาทสมมต- ทากจกรรมกลม

- บตรภาพ- แผนพบ- ภาพพลก- โปสเตอร - ใบงาน

- สงเกตการม สวนรวม- สงเกตและ ประเมนจากการ ซกถาม- ประเมนจากการฝกทกษะ



2.3 การชวยเหลอ เฝาระวงและปองกนการระบาดในชมชน

2.3.1 การเฝาระวงเหตการณ และการควบคมการระบาดในชมชน การเฝาระวง สอบสวนควบคมโรค และพฒนาทมเฝาระวง สอบสวนเคลอนทเรว (SRRT) เครอขายระดบตาบล

ใหทางานประสานและเชอมโยงกน โดยมบทบาทหลกในการเฝาระวงเหตการณ ความผดปกตของโรคภยในชมชน

และดาเนนการกจกรรมเบองตน ในการควบคมโรค ทงน สถานอนามย โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบล จะเปนแกน

นาและมอาสาสมครสาธารณสข พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) เปนกาลงสาคญ รวมกบองคกรการปกครอง

สวนทองถน หากทมเครอขายระดบตาบล สามารถตรวจจบความผดปกตไดเรว เหตการณการระบาดยงอยในระยะ

เรมตนจะทาใหสามารถควบคมโรคไดงาย มประสทธภาพและลดความสญเสยได


2.3.2 โรคระบาดคออะไร โรคระบาด นบวาอนตรายและทาใหเกดความเสยหายมากทสด เพราะเปนโรคทเกดกบคนจานวนมากอยาง

รวดเรว หลายโรคทาใหเสยชวต เสยสขภาพ หรอทรพยสน โรคระบาดสามารถปองกนได หรอลดความรนแรงไดดวย

วธปองกนควบคมโรคอยางเปนระบบ ถกวธ รวดเรว และดวยความรวมมอจากทกภาคสวน การเจบปวยทกอยางทาให

เกดการระบาดได ถามลกษณะอยางใดอยางหนง ดงน

• มจานวนผปวยมากกวาจานวนปกตทเคยม หรอมากกวาจานวนทคาดวาจะมในชวงเวลาใดเวลาหนง เชน

หมบานหนงปกตจะมผปวยอจาระรวง 1 - 2 ราย ถามผปวยเพมเปน 5 รายในวนเดยวกน เราเรยกวา

อจจาระรวงระบาด

• มผปวยพรอมกนจานวนมาก (ตงแต 2 รายขนไป) หลงจากไปรวมกจกรรมอยางเดยวกนมา เชน มผปวย

อาหารเปนพษพรอมกนมากกวา 10 ราย หลงจากไปรวมในงานเลยงขนบานใหมแหงหนง เราเรยก

โรคอาหารเปนพษระบาด

• มผปวยเปนโรคทกระทรวงสาธารณสขกาหนด วาเปนโรคอนตราย แมเพยง 1 ราย เชน อหวาตกโรค

โรคไขหวดนก โรคโปลโอ โรคพษสนขบา

• มผปวยเปนโรคทไมรจก หรอเหตการณทไมเคยพบในพนทมากอน ใหนบวาเปนการระบาดไวกอน เชน

ไกปวยตายผดปกตจานวนมาก

3. การปองกนควบคมโรคระบาด

ตองปองกนการเกดโรคอยางเขมแขง และมมาตรการเพมเตมเพอควบคมการระบาดของโรค

• มาตรการปองกนการเกดโรค เพอปองกนไมใหเจบปวยในแตละคน เชน รบประทานอาหารและนาทสะอาด

ปองกนโรคอจาระรวง นอนในมงไมใหยงกด ปองกนโรคไขเลอดออกและมาลาเรย ใสรองเทาบทปองกน

โรคฉหนฯลฯ

• มาตรการปองกนควบคมโรคระบาด เปนการดาเนนงาน เพอไมใหมจานวนผปวยทเขาขาย ทเปนการระบาด

ไดแก

- การเฝาระวงโรค เปนการตดตามสถานการณโรค ดแนวโนมเพมขน หรอมความผดปกตของโรคหรอไม

- การสอบสวนโรค ถาพบผปวยผดปกต ตองสอบสวนหาทมาหรอแหลงโรคโดยเรว เพอกาจดตนเหต

การระบาด

ตวอยางชอโรคททาใหเกดการระบาดไดบอยในพนทตางๆ

- โรคอจจาระรวง - โรคอาหารเปนพษ - โรคมอ เทา ปาก

- โรคไขเลอดออก - โรคไขปวดขอยงลาย - โรคไขหวดใหญ

- โรคฉหน - โรคตาแดง (ชนดระบาด) - โรคหด


- การควบคมการระบาด โดยการควบคมโรคทเปนตนเหตและเรงรดมาตรการปองกนโรคบางอยางใหเขม

งวดเปนพเศษ

ความเชอมโยงของการเฝาระวงโรค การสอบสวน และการควบคมการระบาดระดบอาเภอและตาบล

เหตการณผดปกตในชมชน

ควบคมโรคไดรวดเรวขน

สอบสวนโรค

ตรวจสอบ

แจงขาว

SRRT อาเภอ

อสม. อสต. และแหลงขาวในชมชน

ศนยรบแจงขาว รพสต/ สอ

SRRT = ทมเฝาระวงสอบสวนเคลอนทเรว รพสต. = โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบล

สอ. = สถานอนามย อสม. = อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน

4. การเฝาระวงเหตการณ คอการเฝาระวงจากขาว

• การเฝาระวงโรคมหลายวธ ทสาคญคอ เฝาระวงในกลมผปวยทมารบการรกษา และเฝาระวงจากขาวการ

เจบปวย

• การเฝาระวงโรคในผปวย ใชวธนบรายงานผปวยทรกษาในโรงพยาบาลและสถานอนามย ซงผปวยมการ

วนจฉยโรคแนนอนจากแพทย และพยาบาลทไดรบการฝกอบรม มการวเคราะหขอมลทางสถต ทาใหทราบ

วาโรคเกดกบคนกลมใด สวนใหญเกดทไหน ชวงเวลาใด วธการนเชอถอไดมาก แตบางครงลาชา และ

ไมครบถวน เพราะไมรวมขอมลผปวยทรกษาเองหรอไปคลนก

ทาอยางไรจงจะทราบสถานการณโรคไดรวดเรวขน

- ขาวเกดโรคสามารถบอกไดวามโรคเกดขนทไหน

- ขาวเรองผดปกตเปนทนยมพดคยหรอสงขาวมากกวาเรองปกต

- การแจงหรอสงขาวเปนวธทเรวกวาการรายงานเปนขนตอน

ดงนน ขาวจงใชเฝาระวงโรคได เรยกวา “การเฝาระวงเหตการณ” โดยเฝาสงเกตการณเจบปวยในชมชน

ถาพบเหตการณทนาจะผดปกต ใหรบแจงขาวหรอสงขาวถงกนทนท วธการนงาย สะดวก เหมาะทจะใชในชมชน

แตมขอควรระวงจากการแจงขาวซาซอน และการแจงขาวคลาดเคลอน เนองจากจาขอมลมาผด หรอลมขอมลทสาคญ

บางอยาง


5. ใครบางทจะทราบขาวเหตการณในชมชน

ผทรจก หรอเกยวของกบผปวยทกคน มโอกาสทราบขาว การปวยไดทงหมดไดแก

• เจาหนาทสาธารณสข (รพ.สต./สอ./ศบส.) ในพนท

• อาสาสมครสาธารณสข (อสม.) และอาสาสมครอนๆ เชน อาสาสมครปศสตว อาสาสมครกชพฯลฯ

• เพอน เพอนบาน ผรวมงาน

• กานนผใหญบาน ผรวมงาน

• กานน ผใหญบาน สมาชก อบต. เทศบาล นกการเมองทองถน คร ตารวจ

• ผสอขาวในพนท ผดาเนนรายการวทยชมชน

• ชมรมผสงอาย ชมรมการออกกาลงกาย กลมเยาชน และสตร

• คลนกเอกชน รานขายยา

• พระ เณรทวด เจาของรานขายปลกในชมชน

6. ถาจะแจงขาวเหตการณ มเกณฑและวธการอยางไร

เกณฑแจงขาว มทงเหตการณและปจจยเสยง ไดแก

6.1 โรคหรอกลมอาการทวไปทพบบอย

1) มผปวยเปนกลมพรอมกนหลายคนดวยอาการแบบเดยวกน

2) มผปวยเปนโรคทสาคญ รวมถงสงสยวาจะปวย

3) มผปวยทเปนโรครนแรงกวาปกต

6.2 โรคใหมหรอกลมอาการทไมเคยพบในพนท

1) มผปวยเปนโรคทไมรจกหรอไมเคยพบในพนทมากอน

2) มผเสยชวตอยางรวดเรวโดยไมทราบสาเหต

6.3 เหตการณทเปนปจจยเสยงตอการเกดโรคในคน

1) มสตวปวยและตายจานวนมาก

2) พบอาหารและนาทไมปลอดภยเปนจานวนมาก

3) อนตรายจากสงแวดลอม

ตวอยางเหตการณตามเกณฑการแจงขาว

เกณฑ ตวอยาง

ผปวยเปนกลม

โรคทสาคญ

เชน โรคอาหารเปนพษ โรคอจจาระรวง ตาแดง ไขออกผนทกชนด โรคอปาทานหม โรคสาคญหรอโรคไมทราบชอทปวยเปนกลม

เชน อหวาตกโรค มอเทาปาก ไขเลอดออก ไขปวดขอยงลาย ไขหวดนก ไขหวดใหญ 2009 ปอดบวม พษสนขบา ไขฉหน ไขกาฬหลงแอน ฯ




โรคทรนแรงกวาปกต

โรคทไมเคยพบใหพนท มากอน

เสยชวตอยางรวดเรวโดยไมทราบสาเหต

สตวปวย และตาย จานวนมาก

อาหารและนาทไมปลอดภย

อนตรายจากสงแวดลอม

เชน ถายเปนนาจนชอค หรอเสยชวต เปนโรคหวดทมอาการหนก หรอเสยชวต ฯลฯ

เชน มาลาเรยในพนทปลอดโรค โรคสาคญทไมเคยพบในพนท โรคทไมเคยรจกในพนทนน ฯลฯ

โรคทยงไมทราบชอ อาจเปนโรคระบาดชนดใหม หรอเกดจากเชอโรคสายพนธใหมทรนแรง

พบบอยๆ เชน เปด ไก วว ควาย ปลาตายในนา ฯลฯ

เชน นมโรงเรยนมกลนบด พบการขายเนอปลาปกเปา ขายเนอสตวทเปนโรคตายฯลฯ

เชน กองขยะพษ กลนหรอควนพษจากโรงงาน ตลาดทมหนหรอแมลงวนชกชม ฯลฯ

7. วธการแจงขาวไปยงศนยรบแจงขาวระดบตาบล

• จงมนใจกอนวาเปนเหตการณผดปกตจรง ตามเกณฑแจงขาวไมควรแจงขาวลอ หรอขาวทบอกตอกนมา

โดยไมมหลกฐาน

• ชองทางการแจงขาว ทาไดหลายชองทาง

- บอกขาวดวยตนเองทโรงพยาบาล หรอสถานอนามย

- แจงทางโทรศพทไปทเจาหนาทสาธารณสขใกลบาน

- แจงขาวผานอาสาสมครสาธารณสข (อสม.)

- แจงเหตการณเสยงตอโรคหรอเหตราคาญทเทศบาล หรออบต.

• รายละเอยดการแจงขาว

- ชอผแจงพรอมเบอรโทรศพท

- ชอโรคททราบ รายละเอยดของอาการหรอเหตการณทสงสย

- จานวนผปวยและผเสยชวต (ถาม)

- วน เดอน ป และสถานทเกดเหต

• แลวเอาขาวทแจงไปทาอะไร

ทกขาวทไดรบแจงจะมการนาไปตรวจสอบ และวเคราะหวามการระบาดของโรคหรอไมตามขนตอนดงน


8. บทบาทภาคสวนตางๆ ในการเฝาระวง และควบคมโรคการระบาด

• ผปวยและญาตเปนจดเรมตนของเหตการณ ถามผปวยหรอตายดวยโรคตามเกณฑทตองแจงขาว ผปวยหรอ

ญาตควรแจงใหอาสาสมครสาธารณสขระดบตาบล (อสม.) อาสามครสาธารณสขตางดาว (อสต.) หรอ

เจาหนาททราบโดยเรว

• อาสาสมครสาธารณสขระดบตาบล (อสม.) พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) อาสามครสาธารณสข

ตางดาว (อสต.) ผนาชมชน และประชาชนทวไป ชวยสงเกตการณเกดโรคและปจจยเสยง แจงขาวโดยเรว

และชวยดาเนนการเบองตน เพอควบคมการระบาด

• ทมเฝาระวงสอบสวนเคลอนทเรว (SRRT) เปนทมงานหลกในการเฝาระวงเหตการณ สอบสวนหาตนเหต

ทมาของความผดปกต และควบควบคมเพอหยดการแพรระบาดของโรค

• หนวยงานสาธารณสขทกระดบ โรงพยาบาล และองคกรปกครองสวนทองถน สนบสนนการปฏบตงานของ

ทมเฝาระวงสอบสวนเคลอนทเรว ทงดานขาวสาร วชาการ งบประมาณ วสดอปกรณ การสอสาร และยาน

พาหนะ

ขาวทงหมดทไดรบ จะนาไปบนทกเปนหลกฐานใน

ทะเบยนรบแจงขาว๑. รบขาว

๕. เตอนภย

๒. ตรวจสอบความนาเชอถอ

๓. ตรวจสอบขอเทจจรง

๔. ตรวจสอบความผดปกต

พจารณาวาไดขาวจากใครบางใหขอมล ตรงกนไหม มหลก

ฐานยนยนหรอไม

ตรวจสอบขอเทจจรงของเหตการณ และหาขอมลเพมเตม

จากทเกดเหต

วเคราะหวาโรคนนผดปกตจรงหรอไมจะแพรระบาดหรอ

สญเสยเพมขนหรอไม

รบรายงาน หรอสงขาวตอถงผทเกยวของ รวมทงแจงเตอน

ภยใหประชาชนทราบ


9. พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) และทม SRRT เครอขายระดบตาบล สาคญอยางไร

• ปญหาของโรคระบาดเรมจากจดเลกๆ เชน มผปวย 1 คน หรอ 1 กลม หรอจากเหตการณเสยงบางอยางท

เรมสงเกตได หลงจากนนจงเพมจานวนผปวย และขยายวงออกไปกลายเปนโรคระบาด

• การเฝาระวงเหตการณทดชวยใหพบปญหาตงแตเรมตนและการดาเนนการทนททพบปญหาชวยควบคม

การระบาดไดงายขน

• พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ทกคนและทม SRRT เครอขายระดบตาบล เปนผมบทบาทสาคญใน

การเฝาระวงเหตการณและการดาเนนงานเบองตน เพอควบคมการระบาดของโรค

• พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ทกคน และทมเครอขายระดบตาบล จงเปนทมงานทปองกนภยทาง

สขภาพใหกบประชาชนอยางแทจรง

โดยพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) และทม SRRT ระดบตาบล จะตอง

“ รเรว แจงขาวเรว ควบคมโรคเรว ”


ใบงานเรอง 2.3 การชวยเหลอ เฝาระวงและปองกนการระบาดในชมชน

กจกรรม การสรางบทบาทสมมต การแจงขาว การชวยเหลอ เฝาระวงและปองกนเมอมโรคระบาด

คาสง ใหทงหมดสรางบทบาทสมมตวาเกดโรคระบาด การแจงขาว การชวยเหลอ เฝาระวงและปองกน

เมอมโรคระบาด

เวลา คดเรองราวและวางตวแสดงและฝกแสดง 20 นาท

ใหแสดง 20 นาท

คะแนนทให 1. การแสดง 40 คะแนน



- การแจงขาว 20 คะแนน

- การชวยเหลอ 20 คะแนน



หวขอวชา 3.1 อนามยสวนบคคล วตถประสงค เพอใหผเขารบการอบรม

1. มความเขาใจเรองสขอนามยสวนบคคล สขาภบาลทอยอาศย และสขาภบาลอาหาร

2. สามารถนาเรองสขอนามยสวนบคคล สขาภบาลทอยอาศย และสขาภบาลอาหาร ไปประยกตใช

ในชวตประจาวนและแนะนาผอนได



1. สขอนามยสวนบคคล - ความหมาย - สขบญญต 10 ประการ2. สขาภบาลทอยอาศย - ความสาคญของทอยอาศย - การจดทอยอาศยไมใหเปน

แหลงเสอมโทรมและแหลงเพาะเชอโรค

- การจดทอยอาศยไมใหเกดอบตเหตและโรคตดตอ

3. สขาภบาลอาหารในครวเรอน - โรคหรออนตรายทเกดจาก

การกนอาหารทมสงปนเปอน

- ความสะอาดและปลอดภยในการทาอาหาร

- สขนสยการบรโภคทด

- บรรยาย- สาธตการใชอปกรณตางๆ ทเกยวของกบสขบญญต 10 ประการและสขาภบาลในครวเรอน

- ทากจกรรมกลม

- วดทศนสขบญญต 10 ประการ

- บตรภาพ - โปสเตอร- วสดอปกรณทเกยวของกบ สขบญญต 10 ประการ และสขาภบาลในครวเรอน

- สงเกตการม สวนรวม- สงเกตและ ประเมนจากการ ซกถาม- ประเมนจากใบงาน

หมวดท 3 การสงเสรมสขภาพและการปองกนโรค



3.1 อนามยสวนบคคล

3.1.1 สขอนามยสวนบคคล ความหมาย

• “อนามย” หมายถง ปราศจากโรค หรอการไมมโรคภย การไมเจบปวย นบวาความหมายคอนขางแคบ ดง

นนในปจจบนจงมกใช คาวาสขภาพ ซงมความหมายกวางกวา อยางไรกดคาวา อนามย และสขภาพ มกใช

แทนกนได

• สขภาพ (Heath) องคการอนามยโลก(World Health Organization : WHO) ไดใหความหมายของ สขภาพ

หมายถง สภาวะทสมบรณพรอมทงดานรางกายจตใจ และการดารงชวตในสงคม (Social Well-being)

มไดหมายถงแตเพยงการไมเจบปวย ไมมโรค ไมพการ หรอทพพลภาพเทานน

• สขนสย (Heath Habit) หมายถง การปฏบตตนซาซากบอยๆ เกยวกบการรกษาสขภาพ สงเสรมสขภาพ

และปองกนโรค จนเกดเปนนสยทจะชวยใหเปนผทมสขภาพด

• สขปฏบต (Health Practice) หมายถง การปฏบตตาง ๆ ทชวยใหเปนบคคลทมสขภาพด และมสวสดภาพ

มนคง เชน การรบประทานอาหารทถกหลกโภชนาการ การออกกาลงกาย การสรางภมคมกนโรค การตรวจ

สขภาพประจาป เปนตน

• สขลกษณะ (Hygienic, Healthful Aspectas) หมายถง ลกษณะสาคญๆอนเปนองคประกอบสาคญของ

การมสขภาพด ซงประกอบดวย ความสะอาด การมระเบยบวนย และความมนคงปลอดภยโดยไมเสยงตอ

อนตราย

รปแบบของสขภาพ

สขภาพโดยทวไปแบงได 2 แบบ คอ

1. สขภาพสวนบคคล (Personal Health) เปนเรองทกลาวถง ลกษณะ องคประกอบ และการระวงรกษา

อวยวะรางกายใหมสขภาพด การปรบปรงสงเสรมสขภาพบคคล ทรวดทรง การออกกาลงกาย การสงเสรมสมรรถภาพ

ทางกาย การพกผอนนอนหลบ และนนทนาการ อาหารและโภชนาการ ความรเรองเพศและอนามยทางเพศอนามย

แมและเดกและการวางแผนครอบครว สขภาพจต ยาเสพตดใหโทษ และสขภาพผบรโภค เปนตน

2. อนามยชมชน (Community Health) เปนเรองทกลาวถง ความสมบรณทางดานสขภาพของสมาชกใน

ชมชน โดยเกยวของกบการสขาภบาลสงแวดลอม กจกรรมตาง ๆ ทรฐและเอกชนจดขน เพอปองกน ปรบปรง

สงเสรมสขภาพของประชาชนในชมชนโดยสวนรวม ไดแก การจดหาและปรบปรงนาสะอาดเพอการอปโภค บรโภค

การสรางและใชสวมอยางถกสขลกษณะ การกาจดขยะมลฝอยและสงปฏกล การระบายนาโสโครก การกาจดแหลง

เพาะโรคและเหตราคาญ โรคตดตอและโรคไมตดตอ การปฏบตตามเทศบญญตและพระราชบญญตการรกษาความสะอาด

และพระราชบญญตโรคตดตอเปนตน


องคประกอบทมอทธพลตอสขภาพ

องคประกอบสาคญทมอทธพลตอสขภาพม 2 ประการ คอ

1. พนธกรรม (Heredity) หมายถง ลกษณะทสามารถถายทอดจากบรรพบรษ และเปนสงทตดตวมนษยมา

นบตงแตปฏสนธ ลกษณะดงกลาวไมสามารถ ปรบปรง เปลยนแปลงหรอแกไขได ไดแก สผม สตา ศรษะลาน ความ

สามารถทางสมอง หรอสตปญญา เปนตน

2. สงแวดลอม (Environment) หมายถง ทกสงทกอยางทอยรอบตวมนษย ตงแตในครรภมารดา จนคลอด

และเตบโตเปนผใหญ สงแวดลอมมความสาคญอยางยงตอสขภาพ เปนสงทสามารถปรบปรงเปลยนแปลง และแกไข

ได แบงเปน

2.1 สงแวดลอมทางกายภาพ (Physical Environment) ไดแก สงไมมชวตทอยรอบตวเรา ทงทเกดขนเอง

ตามธรรมชาตและมนษยสรางขน เชน ดน ฟา อากาศ นา ฤดกาล บานเรอนทอยอาศย เครองจกร

เครองยนตตาง ๆ เปนตน ยอมมผลตอสขภาพของบคคลทงทางตรงและทางออม

2.2 สงแวดลอมทางชวภาพ (Biological Environment) ไดแก สตวและพชตาง ๆ เปนสงทมทงคณ

ประโยชนและโทษ เชน อาหาร ยารกษาโรค หรอเชอโรคตาง ๆ เปนตน

2.3 สงแวดลอมทางเศรษฐกจ (Economic Environment) ไดแก ฐานะทางเศรษฐกจ อาชพ รายไดของ

บคคลและชมชน ยอมมความเกยวพนกบสขภาพของบคคล

2.4 สงแวดลอมทางสงคม (Social Environment) ไดแก วฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณ ศาสนา

ความเชอ และสอมวลชนตาง ๆ ยอมมผลตอการดารงชวต สขภาพ และสวสดภาพความมนคงของ

บคคลและสงคม

เสรมสรางสขภาพดวย สขบญญต 10 ประการ

สขบญญต 10 ประการ คอขอกาหนดทเดก เยาวชน รวมทงประชาชนทวไป ควรปฏบตอยางสมาเสมอจน

เปนนสย เพราะผทปฏบตตามสขบญญต 10 ประการ จะเปนคนมสขภาพด ทงรางกาย จตใจ และสงคม

สขบญญต 10 ประการ หรอ สขบญญตแหงชาตน รฐบาลไดประกาศใหดาเนนการและเผยแพรในวนท 28

พฤษภาคม พ.ศ.2539 “วนสขบญญตแหงชาต”

สรป สขบญญต 10 ประการ ไดแก

1. ดแลรกษารางกายและของใชใหสะอาด

2. รกษาฟนใหแขงแรงและแปรงฟนทกวนอยางถกตอง

3. ลางมอใหสะอาดกอนกนอาหารและหลงขบถาย

4. กนอาหารสก สะอาด ปราศจากสารอนตรายและหลกเลยงอาหารรสจด สฉดฉาด

5. งดบหร สรา สารเสพตด การพนนและการสาสอนทางเพศ

6. สรางความสมพนธในครอบครวใหอบอน

7. ปองกนอบตเหตดวยการไมประมาท

8. ออกกาลงกายสมาเสมอและตรวจสขภาพประจาป

9. ทาจตใจใหราเรงแจมใสอยเสมอ

10. มสานกตอสวนรวมรวมสรางสงคม


สขบญญตขอท 1 ดแลรกษารางกายและของใชใหสะอาด

- อาบนาทกวน อยางนอยวนละ 1 ครง

- สระผมอยางนอย สปดาหละ 2 ครง

- ตดเลบมอ เลบเทา

- ถายอจจาระใหเปนเวลาทกวน

- ใสเสอผาทสะอาด

- จดเกบขาวของเครองใชใหเปนระเบยบเรยบรอย

ผม

1. สระผมอยางนอยสปดาหละ 2 ครง

2. ใชแชมพทเหมาะสมกบสภาพเสนผม

3. หวและแปรงทใชตองสะอาดอยเสมอ

ผวหนง

1. อาบนาอยางนอยวนละ 1 ครง

2. ฟอกตวดวยสบ

3. เชดตวใหแหง ทาแปง และเปลยนเสอผาชดใหมทสะอาด

ตา

1. เมอมผงเขาตา ควรลมตาในนาสะอาด อยาใชนวมอขยตา

2. อานหนงสอในททมแสงสวางเพยงพอ และควรหยดพกสายตา โดยหลบตาสกคร หรอมองไปไกลๆ

3. ด TV ควรหางประมาณ 12 ฟต และควรมแสงสวางเพยงพอ

4. ไมอานหนงสอบนรถหรอททมแสงนอย

5. อยาใชผาเชดหนารวมกบผอน

6. ถามปญหาเกยวกบตาควรไปพบแพทยโดยดวน

ห

1. เวลาอาบนาหรอสระผมควรระวงอยาใหนาเขาห

2. หลงอาบนาเสรจ ควรใชผาสะอาดเชดใบหและกกห

3. หลกเลยงการฟงเสยงทดงจนเกนไป

4. ไมตะโกนใสห ตบห หรอแหยรหกน

5. ไมควรแคะหเอง ถารสกวามขหมาก

6. หลกเลยงการสงนามกแรงๆ

จมก

1. ควรใชผาสะอาดชบนาหมาดๆเชดในรจมกเบาๆ

2. ไมควรอยในททมอากาศสกปรก หรอมฝนละอองมากๆ

3. ไมควรสงนามกแรงๆ เมอเปนหวด


4. ไมถอนขนจมกทง หรอตดใหสน เพราะจะทาใหฝนละอองและเชอโรคเขาสรางกายไดงาย

5. ระวงไมใหจมกไดรบการกระแทกอยางแรง เพราะอาจทาใหเลอดกาเดาไหล

7. ไมนาเมลดผลไมหรอสงตางๆ ใสในจมกเลน เพราะอาจจะหลดเขาไปในรจมกและปดทางเดนหายใจ อาจ

ทาใหถงตายได

ปากและฟน

การทาความสะอาดและดแลรกษาปากและฟน

1. แปรงฟนทกวนอยางนอยวนละ 2 ครง

2. หลงรบประทานอาหารทกมอควรแปรงฟน - บวนปาก

3. อยาใชไมจมฟนแคะฟน

4. เมอแปรงฟนเสรจใหใชนวนวดเหงอกทกครง

5. การเคยวผกสดผลไมสด เปนการนวดเหงอกเหงอกและฟน

6. ควรไปพบหมอฟนเพอตรวจสภาพฟนทกๆ 6 เดอน

สขบญญตขอท 2 รกษาฟนใหแขงแรง และแปรงฟนทกวนอยางถกวธโดยการ

- แปรงฟนทกวนอยางถกวธ อยางนอยวนละ 2 ครง คอ เวลาเชา และกอนนอน

- ถหรอบวนปาก หลงทานอาหาร

- เลอกใชยาสฟนและฟลออไรด

- หลกเลยงการทานลกอม ลกกวาด ทอฟฟ ขนมหวานเหนยวตาง ๆ เพอปองกนฟนผ

- ตรวจสขภาพชองปากและฟน อยางนอยปละ 2 ครง

- ไมควรใชฟนกดขบของแขง

สขบญญตขอท 3 ลางมอใหสะอาดกอนรบประทานอาหารและหลงการขบถาย

คอ ลางมอดวยสบทกครง กอนและหลงการเตรยม ปรง และรบประทานอาหาร รวมทงหลงการขบถาย

- ลางมอใหสะอาดดวยนาและสบ กอนรบประทานอาหารและหลงจากเขาหองนา

- ไมอมนวมอเพราะจะทาใหเชอโรคเขาสรางกาย

- ควรตดเลบมอใหสนอยเสมอ

- ควรสวมถงมอเมอตองสมผสกบสารเคม เชน ผงซกฟอก ยายอมผม นายาลางจาน เปนตน

สขบญญตขอท 4 กนอาหารสก สะอาด ปราศจากสารอนตราย และหลกเลยงอาหารรสจด สฉดฉาดโดยการ

- เลอกซออาหารสด สะอาด ปลอดสารพษ

3 ป คอ ประโยชน ปลอดภย และประหยด

- ปรงอาหารใหถกสขลกษณะ และใชเครองปรงรสทถกตอง

3 ส คอ สงวนคณคา สกเสมอ และสะอาดปลอดภย

- ทานอาหารทมการจดเตรยม การประกอบอาหาร และใสในภาชนะทสะอาด


- รบประทานอาหารใหครบ 5 หม ในปรมาณทพอเหมาะ

- รบประทานอาหารใหถกหลกโภชนาการทกวน

- ทานอาหารปรงสกใหม รวมทงใชชอนกลางในการทานอาหารรวมกน

- หลกเลยงทานอาหารสก ๆ ดบ ๆ หรออาหารรสจด ของหมกดอง รวมทงอาหารใสสฉดฉาด

- ดมนาสะอาดทกวน อยางนอยวนละ 8 แกวทานอาหารใหเปนเวลา

สขบญญตขอท 5 งดสบบหร สรา สารเสพตด การพนน และการสาสอนทางเพศ

ผทจะมสขภาพดตาม สขบญญต 10 ประการ ตอง

- งดสบบหร

- งดดมเครองดมแอลกอฮอล

- งดใชสารเสพตด

- งดเลนการพนน

นอกจากนตองสงเสรมคานยม รกนวลสงวนตว และมคครองเมอถงวยอนควร

สขบญญตขอท 6 สรางความสมพนธในครอบครวใหอบอนทาไดโดย

- ใหทกคนในครอบครวชวยกนทางานบาน

- สมาชกทกคนในครอบครวควรปรกษาหารอ และแสดงความคดเหนรวมกน

- เผอแผนาใจใหกนและกน

- จดกจกรรมสนกสนานรวมกน

- ชวนกนไปทาบญ

สขบญญตขอท 7 ปองกนอบตภยดวยการไมประมาท ทาไดโดย

- ระมดระวงปองกนอบตภยทอาจเกดภายในบาน เชน เตาแกส ไฟฟา ของมคม ธปเทยนทจดบชาพระ ฯลฯ

- ระมดระวงในการปองกนอบตภยในทสาธารณะ เชน ปฏบตตามกฏของการจราจรทางบก ทางนา ปองกน

อนตรายจากโรงฝกงาน หองปฏบตการ เขตกอสราง หลกเลยงการชมนมหอมลอม ในขณะเกดอบตภยฯลฯ

สขบญญตขอท 8 ออกกาลงกายสมาเสมอ และตรวจสขภาพประจาป

- ออกกาลงกายอยางนอยสปดาหละ 3 ครง

- ออกกาลงกายและเลนกฬาใหเหมาะสมกบสภาพรางกายและวย

- ตรวจสขภาพประจาปกบแพทย อยางนอยปละ 1 ครง

สขบญญตขอท 9 ทาจตใจใหราเรงแจมใสอยเสมอ

- พกผอนนอนหลบอยางตา 8 ชวโมง

- จดสงแวดลอมภายในบาน และททางานใหนาอย


- หาทางผอนคลายความเครยด หางานอดเรกทา ใชเวลาวางไปกบการอานหนงสอ ฟงเพลง ดภาพยนตร

- ชวยเหลอผอนทมปญหา

สขบญญตขอท 10 มสานกตอสวนรวมรวมสรางสรรคสงคม เชน

- กาจดขยะภายในบาน และทงขยะในทรองรบ

- หลกเลยงการใชวสดอปกรณทกอใหเกดมลภาวะตอสงแวดลอม เชน โฟม พลาสตก สเปรย ฯลฯ

- มและใชสวมทถกสขลกษณะ

- กาจดนาทงในครวเรอนและโรงเรยนดวยวธทถกตอง

- ใชทรพยากรอยางประหยด

- อนรกษและพฒนาสงแวดลอม เชน ชมชน ปา นา และสตวปา ฯลฯ

3.1.2 สขาภบาลทอยอาศย 1. การสขาภบาลทอยอาศยเปนการจดการและควบคมดแลทอยอาศยหรอสถาบนใหสะอาดถกสขลกษณะโดย

จดการใหไดตามความตองการขนมลฐานทงทางรางกาย ทางจตใจการปองกนโรคตดตอรวมทงกอใหเกดความปลอดภย

จากอบตเหตแกผพกอาศยหรอผใชบรการ

2. หลกการสขาภบาลทอยอาศยควรจดใหเปนไปตามความตองการขนพนฐานของบานพกอาศยโดยจดใหม

ลกษณะเปนไปตามความตองการทางสรรวทยา ความตองการดานจตใจการปองกนโรคตดตอ ตลอดจนการปองกน

อบตเหตภายในบานพกอาศย

ทอยอาศย ถอวาเปนหนงในปจจยส ซงเปนพนฐานสาคญตอการดารงชพของมนษยเพราะชวตของมนษยสวน

ใหญ เวลาสองในสามของแตละวนมกจะใชชวตอยทบานพกอาศย ทงการพกผอนหลบนอนและการทากจกรรมตางๆ

ภายในครอบครวสวนเวลาทเหลอเปนเวลาของการทางานหรอทากจกรรมในสถานทอนๆ ดงนนจงนบวาเปนสงจาเปน

ทจะขาดเสยมไดเพราะเปนสถานททมประโยชนในการปองกนความรอน ความหนาว แดด ลม ฝนตลอดจน ปองกน

สตวและแมลงมารบกวน แตการมบานพกอาศยนนจาตองคานงถงคณภาพในหลายๆ ดาน ใหมสภาพทเหมาะสมตอ

การพกอาศยดวยคอ จะตองเปนบานทถกสขลกษณะ

ความสาคญของทอยอาศย

1. เปนสถานทคมแดด คมฝน ลม ความรอน ความหนาว และอนตรายตางๆ จากสงแวดลอมทงทเปน

ภยธรรมชาต รวมถงภยทอาจเกดจากมนษย สตว และแมลง

2. เปนสถานทสาหรบประกอบกจกรรมตางๆ ในชวตประจาวน ไดอยางสะดวก สบาย ไดแก การพกผอน

นอนหลบ การกน การขบถาย การสงคมของครอบครว การศกษา เปนตน


3. บานเปนสงหนงทสรางความภาคภมใจ และชวยสรางความรสกเขาหมพวกทาง เศรษฐกจ เพราะบานเปน

สงทสะทอนถงความเปนหลกเปนฐาน ความเปนผใหญ และความมชวตทสมบรณ ผมทอยอาศยเปนของตนเองจงรสก

ภาคภมใจในทรพยสนอนเปนกรรมสทธของตน ความมหนามตาไดรบการยอมรบนบถอทางสงคม

4. บานเปนแหลงผลตพลเมองดใหแกสงคม “ คนดมกมาจากครอบครวทมพนฐานด ” ครอบครวทมความสข

ไมจาเปนจะตองอยบานหลงใหญ แตขอใหเปน “ บานทนาอย นาอาศย ” เพราะทอยอาศยมผลตอการสงเสรมคณภาพ

ชวตของผอยอาศยใหมพฒนาการทงทางดานรางกาย ดานสงคม ดานอารมณ และดานสตปญญาโดยตรงและผลโดย

ออมทตามมาคอนาความเจรญกาวหนามาสประเทศชาตตอไป

ความจาเปนทตองจดการสขาภบาลทอยอาศย

1. ชวยสงเสรมใหผอยอาศยมความสขทงทางดานรางกาย และดานจตใจ

2. ทาใหเกดความปลอดภยจากการเกดอบตเหต และโรคตดตอทมสาเหตอนเนองมาจากทอยอาศย

3. เปนการสงเสรมสขภาพอนามยของผพกอาศย และผทเกยวของ

4. กอใหเกดความสะอาด ความเปนระเบยบ และถกสขลกษณะของทอยอาศยและสถาบน

ลกษณะความบกพรองของทอยอาศยในแตละแหง ซงเปนขอบกพรองพนฐานทางดานสขาภบาลทสาคญ คอ

• นาดม นาใช ไมสะอาด และถกปนเปอน

• นาดม นาใช มไมเพยงพอ และอยนอกบรเวณทอยอาศย

• หองนา หองสวม อยนอกตวอาคาร และใชรวมกนกบเพอนบาน

• มหองนอนใชนอนรวมกนหลายคนคอ เฉลยแลวเกนกวา 1.5 คนตอหอง

• มสถานทอาบนารวมกนกบเพอนบาน หรออยนอกอาคารทอยอาศย

• พนทหองนอนโดยเฉลยนอยกวา 40 ตารางฟตตอคน

• อาคารบานพกอาศยมทางเขาออกทางเดยว หรอไมสะดวก

• ไมมไฟฟาใช

• แสงสวางในอาคารทอยอาศยแตละหองมไมพอ

• หองไมมหนาตาง และขาดการระบายอากาศทด

• ทอยอาศยมสภาพทรดโทรม

• บรเวณบานสกปรกเลอะเทอะ มนาขงเฉอะแฉะ

• มกลนเหมนรบกวน


มาตรฐานความตองการในเรองบานพกอาศย

1 ความตองการพนฐานทางดานรางกาย (Fundamental Physiological Needs)

1.1 อณหภมและความชน (Temperature and Humidity) อณหภมทเหมาะสมสาหรบคนไทย ควรอย

ในชวง 26.5-29 องศาเซลเซยส ความเรวลม 1 ฟตตอวนาท ทความชนสมพทธ 50-60 เปอรเซนต และทอณหภมเบยง

เบน 3-6 องศาเซลเซยส

1.2 การระบายอากาศ (Ventilation)

การระบายอากาศโดยวธธรรมชาต

• ความสงจากพนถงเพดานของพนทใชอยอาศย ตองไมนอยกวา 2.4 เมตร

• ปรมาตรพนทอยอาศยตองไมนอยกวา 10 ลกบาศกเมตรตอคน โดยนบรวมหองทอยอาศยทงหมด

ของบาน

• พนทของประต หนาตาง ชองระบายลม รวมกนจะตองไมนอยกวารอยละ 20 ของพนทหองนน ๆ

การระบายอากาศของพนททไมใชอยอาศย

• การระบายอากาศใตถน อาคารทมพนทชนลางลอยพนจากระดบดน ตองมชองระบายอากาศอยาง

นอย รอยละ 10 ของเนอทใตถนทงหมด

• การระบายอากาศหองหลงคา และเนอทเหนอเพดาน ตองจดใหมทางลมผานตลอด มขนาดเทากบ

รอยละ 5 ของพนทเพดาน

การระบายอากาศโดยอาศยเครองมอกล (Mechanical Ventilation) ไดแก การระบายอากาศโดย

การตดตงพดลม หรอเครองปรบอากาศ

1.3 แสงสวาง (Lighting)

แสงสวางในทอยอาศย ควรจะตองจดใหมพอเพยงตามความตองการของผอย อาศย สาหรบประกอบ

กจกรรมตางๆ ภายในบานได อยางมประสทธภาพ ไมเปนอปสรรคตอการใชสายตา โดยปกต ควรจดใหมพนทประต

หนาตาง และชองลม รวมกนแลว ไมนอยกวา รอยละ 20 ของพนทหอง กรณทตองใชหลอดไฟประดษฐนน มขอควร

คานงอยหลายประการ ดงนคอ

- หามใชแสงจาหรอแสงมดสลว

- หามใชแสงกระพรบ

- พยายามจดใหมความสวางกระจายอยอยางสมาเสมอทวทกพนท เพอปองกนไมใหเกดเงา

1.4 เสยงรบกวน (Noise)

เสยงรบกวนหรอเสยงอกทก หมายถง เสยงทกอใหเกดความราคาญหรอเสยงทไมตองการ อนตราย

ของเสยงมสาเหตมาจากระดบของเสยง (Pitch) ไดแก เสยงสง เสยงตา โดยเฉพาะเสยงสงเปนอนตรายตอระบบ

การไดยนของหมาก และความดงของเสยง (Loudness) ซงมหนวยเปนเดซเบล (dB) การทตองอาศยในททมเสยงดง

เปนเวลานาน อาจมผลทาใหหชนในถกทาลาย เกดหหนวก หตง ปวดศรษะ การเตนของหวใจผดปกต นอนไมหลบ

เปนตน


ความตองการพนฐานทางดานจตใจและสงคม

หมายถง การจดสงแวดลอมของทอยอาศย เพอชวยสงเสรมใหผอาศยมความสขสบายทางจตใจ เชน ความ

สะอาด และความเปนระเบยบเรยบรอย ไมแออดหรอคบแคบ สมาชกภายในบานมความสามคคกลมเกลยวกนด

มชวตความเปนอยกบเพอนบานไดด ภายในทอยอาศย มสงอานวยความสะดวก ตามความจาเปนพนฐาน เปนตน

ความตองการทางจตใจของผอยอาศยทสาคญ มดงตอไปน

• ความเปนสดสวน และเปนสวนตวของผอยอาศย โดยความเปนจรงตามธรรมชาตมนษยยอมมความตองการ

ความเปนอสระในการอยอาศยปราศจากการรบกวนจากผอน ดงนนจงมกจะหาทอยอาศยแยกออกมาอยเฉพาะ

ครอบครวตน โดยภายในทอยอาศย จาเปนตองจดใหมหองตางๆ เปนสดสวน เชน หองนอน หองรบแขก หองครว

หองสขา เปนตน เพอประโยชนใชสอยตามความเหมาะสม

• ความสะอาดของทอยอาศย ความสะอาดของทอยอาศย นอกจากจะชวยสงเสรมสขภาพทางกายแลว

ยงชวยสงเสรมสขภาพทางจตดวย ทาใหเกดความสบายตา สบายใจเมอไดพบเหน ดงนน ทอยอาศยควรหมนทาความ

สะอาดอยเสมอ รวมไปถงบรเวณบานกตองสะอาด มการจดการขยะมลฝอย และสงสกปรกตางๆ รวมทงของเสย

ทเกดจากทอยอาศย เชน นาเสยจะตองจดการอยางเหมาะสม การทาความสะอาดทอยอาศยอาจแบงตามลกษณะ

งานได 3 ขนตอน คอ

- การทาความสะอาดทกวน ไดแก การทาสะอาดพนททตองใชงานทกวน เชน การกวาดพน ปดทนอน

โตะ เกาอ เปนตน

- การทาความสะอาดเปนรายสปดาห เชน ปดฝนละอองตามต จดตกบขาว ลางตเยน ลางพนหองนา

เปนตน

- การทาความสะอาดเปนรายเดอน เชน การกวาดหยากไย เชดหนาตาง ประตมงลวด เปนตน

• ความสวยงาม และความเปนระเบยบเรยบรอย โดยปกตแลว ผอยอาศยมกตองการทอยอาศยทสวยงาม

ภมฐานและมความเปนระเบยบเรยบรอย ไมสกปรกเลอะเทอะทงภายนอก ภายในอาคารและบรเวณบาน ทงนจะตอง

มสภาพทเขากบสภาพของชมชนโดยสวนรวมได จงจะทาใหผอาศยเกดความภาคภมใจ และมความสบายใจได

• ความสะดวกสบาย ผอยอาศยมความตองการใหทอยอาศยมความสะดวกสบาย โดยพจารณาองคประกอบ

ตางๆ เหลาน

- การเลอกทาเลทตงบาน จะตองอยในบรเวณทไมหางจากททางาน ตลาด โรงเรยนมากนก มความสะดวก

ในการเดนทางไปมา มสงสาธารณปโภคตางๆ เขาถง เชน ไฟฟานาประปา โทรศพท เปนตน

- การจดวางตวบานบนทดน ควรใหมความสะดวกตอการเดนทางเขาออก ประตใหญ วางตาแหนงตวบาน

ใหไดรบแดด และรบลมแตพอสมควร

- การจดวางเครองเรอนเครองใชเหมาะกบบานและจดลาดบใหตอเนองของงาน ทาใหเกดความสะดวก

สบายไมเปลองแรงงาน


การปองกนโรคตดตอ

การตดตอของโรคภายในบานพกอาศย จะเปนไปไดงายหรอยากขนกบองคประกอบทสาคญ 3 ประการคอ ตว

บคคล (Host) เชอโรค (Agents) และสงแวดลอมโดยรวม (Environment) ดงนน การจะควบคมปองกนโรคตดตอ

ภายในบานอยางไดผลจาเปนจะตองคานงถงองคประกอบเหลาน อนไดแก การสรางเสรมภมคมกนโรคแกคนภายใน

ครอบครว จดใหมสขอนามยสวนบคคลและสวนรวมทด ขจดตวการททาใหเกดโรค หรอพาหะนาโรคตดตอตางๆ เชน

แมลงวน แมลงสาบ ยง เปนตน การจดการดานสงแวดลอม โดยจดใหมนาดม นาใชทสะอาดพอเพยง มการกาจดสง

ปฏกลมลฝอยอยางถกสขลกษณะ มการระบายนาเสยทเหมาะสม การเตรยมอาหารทปลอดภยตอการบรโภค ตลอด

จนสงตางๆทอยโดยรอบ ใหมสภาพทปลอดภยไมเออตอการเกดโรคตดตอภายในบาน

• การมนาสะอาดปลอดภย (Safe Water Supply)

นามความจาเปนตอการดารงชพอยางมาก ทงนเพอการอปโภค และบรโภค ไดแก การดม การซกลาง การ

หงตมอาหาร การกาจดสงปฏกล ฯลฯ แตตองเปนนาทสะอาดเทานนจงจะกอใหเกดความปลอดภยจากการเจบปวย

อนเนองจากโรคทมนาเปนสอ (Water Borne Diseases) ซงกคอโรคทเกดกบระบบทางเดนอาหาร นนเอง

โดยปกต ภายในอาคารบานเรอน นาจะถกแบงเปน 2 ประเภทตามจดประสงคของการใชสอยคอ นาดม

และนาใช โดยมขอควรคานงในดานคณภาพของนา ในนาดมมากกวานาใช นาดมจะตองไดมาตรฐาน นาดมสะอาด

คอตองปราศจากจลนทรยและสารเคมทเปนอนตรายตอสขภาพอนามย ใส ไมมส ไมมกลน ไมมรสฯลฯ แตเมอคด

ในเชงปรมาณแลว ความตองการทงนาดมนาใชสาหรบผอยอาศยในชมชนเมองใหญ ประมาณ 270-300 ลตร/คน/วน

ชมชนขนาดเลกมความตองการนาประมาณ 120-150 ลตร/คน/วนสวนในชมชนชนบทมความตองการนาประมาณ

45-70 ลตร/คน/วน

แหลงนาสะอาดทไดในเขตเมอง มกจะเปนนาทอยในพนทซงมกจการประปาสาธารณะ ใหบรการจายนาไป

ตามทอประปาสาธารณะและตอทอประปาเขาภายในบาน สวนในเขตชนบทบางแหงอาจมระบบประปาหมบานทจะ

ใหบรการนาจายไปทอประปาสาธารณะ หากไมแนใจเรองคณภาพนาจะตองนามาปรบปรงคณภาพใหดกอน เชน การ

ตม การกรอง การทาใหตกตะกอนเปนตน อกทงตองคานงถงการปนเปอนอกดวย ภาชนะทใชจวงตกตองมไวเพอการ

นโดยเฉพาะหรอภาชนะเกบกกนา เชน ถงเกบนาฝนหรอตมนา ควรหมนดแลทาความสะอาดเปนระยะมฝาปดมดชด

ไมใหสงสกปรกตกลงไป

• การเตรยมอาหารทปลอดภย (Safe Food Preparation)

อาหารเปนอกหนงในปจจยสทมความจาเปน ตอการดารงชพในชวตประจาวน เพราะโดยสวนใหญผอยอาศย

จะเตรยมอาหาร ปรง ประกอบและรบประทานอาหารภายในบานพกอาศย ยกเวนบางมอสาหรบผทตองออกไปทางาน

นอกบาน อาหารสาหรบบรโภคจะตองสะอาด ปลอดภยตอสมาชกภายในครวเรอน ดงนน ควรจะตองคานงถงตงแต

การเลอกซอ การปรงประกอบ การเกบรกษา ขนตอนตางๆ ตองพยายามปองกนการปนเปอนสงสกปรก เชอโรคโดย

คานงถงสขอนามยสวนบคคลของผปรง ผเสรฟ รางกายตงแตหวจรดเทาตองสะอาด สวมชดกนเปอน สวนภาชนะ

อปกรณทใชประกอบอาหาร ใสอาหารกตองสะอาด ปลอดภย ใชประกอบอาหารได นอกจากนแลว อาหารทเตรยมไว

เพอรอรบประทานหรออาหารทเหลอจากการรบประทาน ควรเกบไวในภาชนะทมดชด เชน ฝาช หรอตกบขาว


เพอปองกนพาหะนาโรค จาพวกสตวและแมลง เชน หน แมลงวน แมลงสาบฯลฯไตตอม อนเปนเหต ทาใหเกด

การเจบปวยดวยโรคระบบทางเดนอาหาร ไดขอพจารณาเพมเตม คอ อาหารเหลานน ควรมคณคาทางโภชนาการ

มสารอาหารครบทง 5 หม ตามความตองการของรางกาย โดยเฉพาะวยเดกทกาลงเจรญเตบโต

• การกาจดสงปฏกลอยางถกหลกสขาภบาล (Sanitary Excreta Disposal)

สงปฏกล คอ ของเสยทขบถายออกมาจากรางกายของมนษย รวมถงสตวเลยงดวย หากมการกาจดไมด

อาจเปนสาเหตของการแพรกระจายของเชอโรค ทมากบระบบทางเดนอาหารได โดยการแพรไปกบแหลงนาหรอ

ผวดน ตลอดจนมพาหะนาโรค เชน แมลงวน แมลงสาบ นาเชอไปปนเปอนโดยการไตตอมอาหาร ทาใหแพรโรคระบาดไป

อยางรวดเรว

การควบคมปองกนกาจดสงปฏกล อยางถกหลกสขาภบาล จงถกกาหนดขนในกฎหมาย โดยเฉพาะในเขตเมอง

เพอปองกนการระบาดของโรค ยกตวอยางขอบญญตกรงเทพมหานคร เรองการควบคมการกอสรางอาคาร พ.ศ. 2522

ไดกาหนดใหอาคารทบคคลเขาพกอาศยหรอใชสอยได ตองมหองสวมทมขนาดเนอทภายใน ไมนอยกวา 0.90 เมตร

ถาเปนหองอาบนาดวย ตองมเนอทภายในไมนอยกวา 1.5 ตารางเมตร มลกษณะทจะรกษาความสะอาดไดงายและ

ตองมชองระบายอากาศไมนอยกวารอยละ 10 ของพนทหอง หรอมพดลมระบายอากาศ และกาหนดใหสวมตองเปน

ชนดชาระสงปฏกล ดวยนาลงสบอเกราะ บอซม หากการสรางสวมภายในระยะ 20 เมตร จากเขตคคลองสาธารณะ

ตองสรางเปนสวมถงเกบชนดนาซมไมได

สวนการกาจดสงปฏกลในชนบทนน ถงแมไมไดมกฎหมายกาหนดไวเดนชดกตาม แตกมการรณรงคใหมและ

ใชสวมทถกสขลกษณะ โดยครอบคลมทกหลงคาเรอน หลายๆ จงหวดประกาศตววาเปนพนททมและใชสวม 100%

ไปแลวและคงขยายพนทใหครอบคลมมากไปเรอยๆ เพราะเหนผลไดในมาตรการดานสขาภบาลสงแวดลอม ทาใหลด

อตราการปวย ดวยโรคอนเนองจากอาหารและนาเปนสอลงไปไดมาก เนองจากตดขนตอนตรงแหลงเชอในสงปฏกล

ทงหลาย

3.1.3 การสขาภบาลอาหารในครวเรอน การสขาภบาลอาหาร หมายถง การจดการ ควบคม ดแลใหอาหารสะอาด ปลอดภยจากการปนเปอนเชอโรค

สารเคม หรอวตถทเปนอนตราย

การสขาภบาลอาหารในครวเรอน หมายถง การจดการ ควบคม ดแล ใหอาหารทเตรยมปรง ในครวเรอน สะอาด

ปลอดภยจากการปนเปอนเชอโรค สารเคม หรอวตถทเปนอนตราย


โรคหรออนตรายทเกดจากการกนอาหารทมสงปนเปอน

1. อนตรายทางกายภาพ หมายถงมสงแปลกปลอมปนอยในอาหารเชน กรวด หน ดน เศษไม เศษแกวเปลอก

หอยกง ป เศษเหลก ลวด เปนตน เมอรบประทานเขาไปทาใหไดรบบาดเจบ ทางเดนอาหารได

2. อนตรายทางเคม เกดจากการปนเปอนสารเคมทงเกดโดยธรรมชาตและเจตนาของมนษย เกดขนตาม

ธรรมชาต เชน เหดพษ สารพษจากปลาปกเปา หรอสารอะฟลาทอกซนจากเชอรา เปนตน อนตรายทางเคมทสาคญ

และมเปนจานวนมากในปจจบน เกดจากการเตมสารเคมในอาหารโดยเจตนา เพอยดอายหรอเพอใหอาหารนารบ

ประทาน เชน สารกนรา สารฟอกขาว สารบอแรกซ ฟอรมาลน สารเรงเนอแดง ยาฆาแมลง สารเคมทไมไดเจตนาเตม

แตเกดจากการประมาทหรอรเทาไมถงการณ เชน สารโลหะหนกตางๆ ทมาจากอตสาหกรรม แลวปนเปอนลงดนและ

แหลงนา เมอรบประทานอาหารทมการปนเปอนบอยๆ หรอในปรมาณทมาก จะมผลกระทบตอรางกาย ตงแตระยะ

เฉยบพลน จนถงสะสมในรางกายจนเกดโรคมะเรง

3. อนตรายทางชวภาพ หมายถง อนตรายทเกดจากสงมชวต ทกอใหเกดโรคหรอเปนอนตรายตอสขภาพ เชน

จลนทรย ไวรส พยาธตางๆ โรคทเกดขน ไดแก อจจาระรวง อาหารเปนพษ อหวาตกโรค บด ตบอกเสบ คางทม ไข

หวด ไทฟอยด พยาธ ฯลฯ

การควบคมใหอาหารในครวเรอนสะอาดปลอดภย

1. ผเตรยม ผปรงอาหารมสขนสยทด

2. เลอกอาหารทสด สะอาด อาหารทผานการรบรอง

3. ภาชนะอปกรณ สะอาด ทาจากวสดปลอดภย

4. ครวสะอาด

5. ปองกนสตวแมลงนาโรค

งานสขาภบาลอาหาร

มาตรฐานในครว 7 ประการ งานสขาภบาลอาหาร

- สารปรงแตง อาหารกระปอง

- อยาบกพรองฝาช

- มและใชอปกรณตางๆ

- การลาง 3 ครง

- ระวงเกบใหถกสขลกษณะ

- ปดถงขยะ

- ไมละสะอาดเปนระเบยบ


บรโภคนสย 4 ประการ ในงานสขาภบาลอาหาร

- พรอมเพรยบชอนกลาง

- ลางมอ

- ลางผก

- รจกปรงสก

พลาสตกในครวเรอนปลอดภยเพยงใด ?

สารเคมทสลายจากพลาสตกสามารถผานเขาไปในอาหารได ไมวาจะถกความรอนหรอไมแตความรอนและแสง

จะเรงกระบวนการใหเกดเรวขน มสารประเภทททาลายฮอรโมน จะรบกวนหรอยบยงการทางานของฮอรโมนธรรมชาต

ในรางกาย ลดปรมาณอสจ ทาใหเดกเปนสาวเรวกวาอายทควรและเพมความเสยงของโรคมะเรง

อาหารประเภททเปนกรด จะดดซมสารพลาสตกไดดกวาอาหารชนดทเปนดาง ความรอนสง ๆ เชน จากเตา

ไมโครเวฟ และความเยนจากตเยนสามารถเพมปรมาณการดดซมสารพลาสตกเขาไปในอาหารได

ขอแนะนาสาหรบการใชผลตภณฑพลาสตก

- เวลาอนอาหารในตอบไมโครเวฟ เลอกภาชนะททาจากแกวหรอเซรามคแกว หลกการเลยงการใชภาชนะ

พลาสตก แมจะระบวาปลอดภยในการใชกบไมโครเวฟ

- ไมใชพลาสตกหออาหารในการปรงหรออนอาหารในตอบไมโครเวฟ

- อาหารประเภทเนอสตว หรอซส ควรหอดวยแผนอะลมเนยมฟอยลหรอกระดาษไข

- อาหารทเหลอ เกบไวในภาชนะประเภทททาดวยแกว

- ภาชนะพลาสตกทเกาชารดไมควรนามาใชตอ

เตาไมโครเวฟ

ภาชนะประเภทโลหะ กระดาษอะลมเนยม นมบรรจในกลองกระดาษทบดานในดวยอะลมเนยม จานชามทม

ขอบเปนโลหะเงนหรอโลหะทอง ไมควรใชกบเตาไมโครเวฟ

สารรงสทรวจากเตาไมโครเวฟ มอนตรายเพยงใด

รงสทรวจากตอบไมโครเวฟคอนขางตา และไมอยในเกณฑทจะกอใหเกดอนตราย สงทควรระวงคอ ขอบประต

ชารด มรอยราวและรอยแตก เศษอาหารตดอยตามขอบตทาใหประตปดไมสนท หรอ การชารดของตเนองจากการ

ขนยาย หรอเกดเปลวไฟภายในต จะทาใหมปรมาณรงสรวมากกวาระดบปกตซงเปนอนตรายได

สาหรบผปวยโรคหวใจทใสเครองควบคมระบบการทางานของหวใจ (pacemakers) โดยเฉพาะรนเกาซงไม

สามารถจะปองกนการรบกวนของคลนแมเหลกไฟฟา จากตอบไมโครเวฟ เหมอนเครองควบคมรนใหม ควรอยหาง

จากตอบไมโครเวฟประมาณ 5 ฟต และพบแพทยทนทเมอมอาการผดปกต


หลกในการเลอกซออาหารทวไป

1. ควรเลอกซออาหารหรอผลตภณฑอาหารทมคณภาพด ตามเกณฑมาตรฐานทกาหนดไวในแตละประเทศ

2. ควรเลอกสนคาทมคณภาพแตราคาไมแพงเกนไป

3. การเลอกซอสนคาทกครง ควรคานงถงประโยชนใชสอยตองใหเกดประโยชนคมคามากทสด

4. การเลอกซอสนคาควรคานงถงฐานะทางเศรษฐกจของแตละบคคลควรเลอกบรโภค ใหเหมาะสมกบฐานะ

ของตน

ขอแนะนาในการเลอกซออาหารมาบรโภค

ผก ผลไม

- สด สะอาด อยในสภาพดผก แลวตองลางดวย นาสะอาดหลายๆ ครง

เนอสตว

- เนอหม เนอวว ตองมสแดงสด ไมมกลนเหมนบด เปรยวหรอเปนเมอก ลน ๆ

- ปลา เหงอกตองมสแดงสด ตาในเปดเตมท เนอแนน ไมมกลน

- กง ครบและหางไมเปนสชมพ เนอแนน ดสดใส ไมมกลนเหมน

- หอย เปลอกจะตองปดสนท ไมมกลนเหมน หอยทดควรจมนา เมอแกะเปลอกออกแลวตองเปนสแดงสดสไม

ซดจาง

อาหารกระปอง

- กระปองไมบบ ไมบวม ไมขนสนม หรอไมมรรว

- ตองด วน เดอน ป ทผลต หรอวนหมดอาย ทขางกระปองการเลอกซอสารปรงแตงอาหาร

การเลอกซอสารปรงแตงอาหาร

1. สผสมอาหารแบงออกเปน 2 ชนด คอ

- สจากธรรมชาต

- สทสงเคราะหขนจากสารเคม

2. นาสมสายช ม 3 ชนด คอ นาสมสายชหมก นาสมสายชกลน และนาสมสายชเทยม

3. ผงชรส

4. สารทาใหเปอย


สารเคมอนตรายทปนเปอนในอาหาร

บอแรกซ (Borax) นาประสานทอง ผงกรอบ ผงเนอนม สารขาวตอก ผงกนบด และเมงแซ หรอเพงแซ ใชใน

อตสาหกรรมการผลตนายาทาความสะอาด นายาฆาเชอโรค นายาฟอกขาว คลอรน นายาซกรด ยาฆาแมลงบอแรกซ

มความเปนพษตอเซลล จะทาใหผวหนงแหง มผนตามตว ผวหนงเปนจา คลายหอเลอด หมดสตและตายได

การนาบอแรกซมาใชในอาหาร

ลกชน หมยอ ทอดมน ไสกรอก แปงกรบ ลอดชอง ผงวน ทบทมกรอบ มะมวงดอง ผกผลไมดอง และยงพบวา

มการนาเอาบอแรกซไปละลายในนาแลวทาทเนอหม เนอวว เพอใหดสด ไมบดเนากอนเวลา นอกจากนยงพบวามการ

ปลอมปนในผงชรส เนองจากมลกษณะเปนผลกเลกๆเละเปน ผงซมมสขาวคลายเศษของผงชรส

การขจดพษทาใหคนไขอาเจยน

ฟอรมาลน นายาดองศพ ผลกระทบตอสขภาพเปนสารกอมะเรง หากไดรบจากการบรโภคอาหารทสารดงกลาว

ตกคางอาจทาใหเกดอาการระคายเคองตอระบบทางเดนอาหาร ปวดทองรนแรง อาเจยน ทองเสย หมดสตและเสย

ชวต นอกจากนนยงทาใหเกดการระคายเคองผวหนงตาและจมก

สผสมอาหาร ขนมใสส สยอมผา

ปลาแหง กงแหงยอมส ลกชนใสส กะปใสส แหนม เนอเคมใสส ไกสดยอมส ขนมเคกใสส ลกชบ ขาวเกรยบ

ใสส นาหวานใสส ผลไมดองหรอแชอม

มโลหะในปรมาณสง เชน สารตะกว สารหน โดยสารตะกวจะมพษตอระบบประสาท อาจทาใหเปนอมพาต

หรอเสยชวตได สวนสารหน จะสะสมอยในกลามเนอกระดกและผวหนง ทาใหกลามเนอออนแรงเกดโลหตจาง นอกจาก

นสารบางชนดยงมผลตอการตกคางของเมดเลอดแดง การไดรบสยอมผาในปรมาณนอย แตเปนระยะเวลานาน อาจ

มผลทาใหเกดเนองอกหรอมะเรงทอวยวะในระบบทางเดนอาหารและกระเพาะปสสาวะได

การปองกนเพอความปลอดภย

หลกเลยงอาหารทใสสหรอยอมส บรโภคอาหารทใชสจากธรรมชาต อาท สเขยวจากใบเตย หากหลกเลยงไม

ได ควรบรโภคอาหารซงใสสสงเคราะหซงไดรบอนญาตใหใชผสมอาหารเทานน

สารฟอกขาว

สารฟอกขาว คอสารเคมทมคณสมบตในการยบยงการเปลยนแปลงสของอาหารไมใหเกดสนาตาลเมออาหาร

ถกความรอนหรอถกหนแลววางไวใหสมผสอากาศ และยบยงการเจรญเตบโตของยสต รา และแบคทเรย


การนาไปใช สารฟอกขาวสามารถนาไปใชในอตสาหกรรมผลตอาหารและอนๆ ดงน

- อตสาหกรรมอาหาร ใชเปนวตถกนเสยในลกกวาด วนเสน ไวน เบยร

- อตสาหกรรมอนๆ ใชผสมในนายาอดรป ฟอกสผา กระดาษ สบ ยอมหนง

ผลกระทบตอสขภาพ

จะทาลายวตามนบ 1 ทาใหเกดอาการหายใจขด ความดนโลหตตา ปวดทอง อาเจยน อจจาระรวง แนนหนาอก

ผวหนงอกเสบในรายทแพอาจเกดลมพษ ชอค หมดสต และเสยชวตได

คาแนะนาในการเลอกซอของผบรโภค

ขงซอย ขงดอง ถวงอก ทเรยนกวน ดงนนผบรโภคจงควรเลอกซออาหารทมสใกลเคยงธรรมชาต และควรลาง

วตถดบกอนทจะนามาปรงอาหารดวยนาสะอาดหลายๆครง หรอการปรงอาหารใหสกจะชวยลดปรมาณสาร

เกณฑพนฐานดานสขาภบาลอาหารในครวเรอน

1. การใชสารปรงแตงอาหารและอาหารกระปองถกตอง

- มเครองหมายรบรองคณภาพ เชนอย. มอก. เปนตน

- กระปองปดสนท ไมบบ ไมบวม

- ระบสถานทผลตชดเจน มวนผลต/วนหมดอาย

ภาพท 48 ตวอยางเครองหมายรบรองคณภาพ

2. มการปกปดอาหาร เชน

- มตเกบอาหาร

- มฝาชครอบ

- มอปกรณทสามารถปองกนฝนละอองและสตวแมลงนาโรค


ภาพท 49 ตวอยางอปกรณการปกปดอาหาร

3. เลอกภาชนะอปกรณทปลอดภย

การเลอก - วสดทไมเปนพษ ไมตกแตงส

- ทนตอการกดกรอน

- ทาความสะอาดงาย

4. การลางภาชนะถกตอง

- ควรลางทนทหลงใชไมควรแชทงไว

- การลางภาชนะควรลางดวย นายาลางจาน ไมใชผงซกฟอก

- กอนลางกาจดเศษอาหารออกใหหมด-อางลางจานวางสงจาก พน 60 เซนตเมตร

- การลางภาชนะ 3 ขนตอน คอ ลางดวยนายาลางจานแลวลางดวยนาไหลหรอนาสะอาดอยางนอย 2 นา

แลวผงใหแหง

5. เกบภาชนะถกวธ

การเกบภาชนะอปกรณ

- เกบหลงจากภาชนะแหงสนท ไมควรใชผาเชด

- เกบใหมดชด ปองกนฝน แมลงสตวนาโรค

- เกบเปนระเบยบ หยบจบสะดวก ปองกนการปนเปอน เชน ชอนสอม ตะเกยบ วางตงเอาดามขนหรอ

วางนอนเอาดามเรยงไปทางเดยวกน

- เกบบนชนหรอโตะสงจากพน 60 เซนตเมตร

6. มทรองรบเศษอาหารหรอถงขยะในครว ถงขยะมฝาปด ไมรวซม

7. ครวสะอาด เปนระเบยบ จดอปกรณในครวเปนหมวดหม


สขอนามยสวนบคคลผเตรยมผปรงอาหาร

- มสขภาพด

- รกษาความสะอาดรางกายใหถกวธ อาบนาสระผม แปรงฟน ตด เลบสน ลางมอใหสะอาดดวยนาและสบ

- ปฏบตตวใหมสขภาพด

- รบประทานอาหารครบ 5 หม

- ดมนาสะอาด พกผอนเพยงพอ ออกกาลงกาย ฯลฯ

- ตรวจสขภาพประจาป

การปฏบตตวขณะ เตรยม ปรง ประกอบอาหาร

- สวมเสอผาสะอาด เกบผมใหเรยบรอย สวมผากนเปอน

- ลางมอใหสะอาดกอนสมผสอาหาร และหลงจากหยบจบอาหารดบหรอขยะ

- ขณะปรงอาหาร ไมแคะห แคะจมก แคะฟน หรอเกาศรษะ ถาจาเปนตองลางมอใหสะอาดกอนมาปรง

อาหารตอ

- ขณะเตรยม ปรง หรอยกอาหาร ไมควรพดคยเสยงดง

- ไมสบบหร

- การไอ จามตองปดปากปดจมก และลางมอใหสะอาดกอนปรงอาหารตอ

- การหยบจบภาชนะจบขอบหรอดามปองกนการปนเปอน

- ใชอปกรณคบหรอตกอาหารทปรงเสรจแลว ถาใชมอหยบตองสวมถงมอทกครง

สขนสยการบรโภค

กนรอน ชอนกลาง ลางมอ

- กนรอน กนอาหารปรงสกใหม อาหารปรงไวเกน 3 ชวโมง ใหนาไปอนกอนกน

- ชอนกลาง มชอนกลางประจาสารบอาหาร

ลางมอ ลางมอดวยนาและสบใหสะอาด (ลางมอ 7 ขนตอน)


ใบงานเรอง 3.1 อนามยสวนบคคล

กจกรรม ใหแตละกลมเชยนกจกรรมเกยวกบอนามยสวนบคคลตามทกาหนดให

คาสง ใหแบงกลมออกเปน 3 กลม ใหแตละกลมจบฉลากเพอเลอกเรองทจะทา ดงน

1. สขบญญต 10 ประการ มอะไรบาง

2. สขาภบาลทอยอาศยมอะไรบาง

3. สขาภบาลอาหารในครวเรอน มอะไรบาง

เวลา ใหแตละกลมใชเวลาในการหาคาตอบ 20 นาท

ใหแตละกลมสงตวแทนอธบายตามหวขอทไดรบกลมละ 20 นาท






หวขอวชา 3.2 อนามยเจรญพนธ วตถประสงค เพอใหผเขารบการอบรม

1. มความร ความเขาใจเรอง อนามยเจรญพนธ การวางแผนครอบครว อนามยแมและเดก

2. สามารถนาความรเรองการวางแผนตรอบครวและอนามยแมและเดกไปประยกตใชในชวตประจา

วนและแนะนาผอนได



1. การวางแผนครอบครว - ความหมายและความสาคญ

ของการวางแผนครอบครว - วธการคมกาเนด และอาการ

ขางเคยงแตละชนด - หนวยใหบรการฉกเฉนดาน

อนามยเจรญพนธ2. อนามยแมและเดก - ความหมายและความสาคญ

ของการตงครรภและการฝากครรภ

- การตดตามหญงตงครรภและแมหลงคลอด

- การเสรมสรางภมคมกนปองกนโรค)

- บรรยาย- สาธตวธการคมกาเนดตางๆ- ทากจกรรมกลม- ฝกปฏบต

- อปกรณในการคมกาเนดแบบตางๆ

- สมดบนทกอนามยแมและเดก- หนโมเดล- ใบงาน



3.2 อนามยเจรญพนธ อนามยเจรญพนธ หมายถง ภาวะความสมบรณแขงแรงของรางกายและจตใจ ทเปนผลจากกระ บวนการและ

การทาหนาทการเจรญพนธทสมบรณทางเพศชายและหญงทกชวงอาย อนสงผลใหม ชวตอยในสงคมอยางมความสข

องคประกอบของอนามยเจรญพนธ มดงน คอ


• เพศ เมอกลาวถงคาวา "เพศ" หลายคนอาจจะนกวาเปนเรองลามก เรองนาอาย ไมควรพดถงโดย เฉพาะใน

สงคมไทย ถาใครพดถงเรองเพศ มกจะถกมองวาเปนคนทใสใจแตเรองของเพศสมพนธ เรองเพศจงเปนเรอง

ทพดไมได โดยเฉพาะในเดกหญงหรอหญงสาวการพดเรองเพศถอเปนเรองนา ละอายอยางยง การทเปน

เชนนเพราะคานยมของคนไทยสวนใหญถอวา เรองเพศเปนเรองทตอง ปกปด เมอถงวยหรอเวลาอนสมควร

คอ แตงงานแลวกจะรเอง จงทาใหมการปฏบตตนทไมถกตอง ในเรองเพศและการรกษาสขภาพทางเพศมา

เปนเวลานาน ในปจจบนคานยมในเรองเพศไดเปลยนแปลงไป ความเขาใจทวาเรองเพศเปนเรองทเกยวของ

เฉพาะกบเรองความสมพนธทางเพศเทานน เปนสงทผด

• เพศศกษา เมอเพศเปนสงทมความสาคญดงกลาวแลว จงตองมการศกษาในเรองเพศ หรอเรยกวา เพศศกษา

ซงหมายถง กระบวนการสรางความร ความเขาใจใหกบบคคล โดยเฉพาะ บคคลในชวงวยทมความ

เปลยนแปลง และความแตกตางทางเพศ และการดาเนนบทบาทหนาททางเพศตามวย ของตนอยางถกตอง

และเหมาะสม

• สขภาพทางเพศ จากความสาคญของเพศและเพศศกษาดงกลาวแลว จะเหนได วาเพศเปนเรองสาคญ

ซงเปนทงสงทตดตวมาตามธรรมชาตคอ การเกดมาเปนเพศชายหรอหญง และเปนผลจาก อทธพลของสงคม

และวฒนธรรม คอ การกาหนดบทบาททางเพศในสงคม นอกนนการเปลยนแปลง ทางเพศยงเกดขนใน

ชวงวยตาง ๆ จงเปนความจาเปนอยางยงทเราจะตองเรยนร และเขาใจสงคม ตางๆทเกดขนและเกยวของกบ

เรองเพศ เพอใหเรามการปฏบต ตนทถกตองและเหมาะสมเพอใหเรา มสขภาพทสมบรณซง

บคคลทมสขภาพทางเพศทสมบรณนน จะมลกษณะดงตอไปน

มภาพลกษณเกยวกบรางกายของตนเองในทางบวก มการยอมรบในเรองเพศ และการทาหนาทของรางกาย

ตามเพศวาเปนเรองปกตและเปนเรองธรรมชาต

• มความสามารถในการปฏบตตามบทบาททางเพศอยางเหมาะสม ตามวยและการยอมรบของสงคม

• มความสาคญระหวางบคคลอยางเหมาะสมและมเหตผล การมสขภาพทางเพศทดเปนสงทมความสาคญ

และมคณประโยชนอยางมาก เพราะการม สขภาพทางเพศทด จะเปนสงทเรามสขภาพดทงทางรางกายและ

จตใจ มการปรบตวทดใน สงคม ทาใหเราเปน ทยอมรบของสงคม และเปนผทไมเปนปญหาของสงคมหรอ

เปนภาระ ของสงคมอกดวย ดงนนการดแลรกษาสขภาพทางเพศ จงเปนสงสาคญประการหนงทตอง กระทา

อยางถกตอง เพอใหมสขภาพด


ความหมายของอนามยการเจรญพนธ "ภาวะความสมบรณแขงแรงของรางกายและจตใจ ทเปนผลสมฤทธอนเกดจากกระบวนการ และหนาทของ

การเจรญพนธทสมบรณทงชายและหญงทกชวงอายของชวต ซงทาใหเขาเหลานนมชวตอยในสงคมไดอยางมความสข"

นอกจากนนอนามยการเจรญพนธยงครอบคลมถงสทธของชายและหญงทกชวงอายในการตดสนใจ สทธทจะ

ไดรบการเรยนรขอมลขาวสารเกยวกบอนามยการเจรญพนธ ตลอดจนสามารถทจะเขาถงบรการดานนอยางทวถง

3.2.1 การวางแผนครอบครวและการคมกาเนด หมายถง การตงเปาหมายเพอใหครอบครวมความพรอมในดานตาง ๆ ตงแตการเลอกคครองความพรอมดาน

ทอยอาศยและอาชพ การแตงงาน การวางแผนทจะมบตร การเวนชวงระยะหางของการมบตรทเหมาะสม การเปน

พอแมทดเพอเลยงดบตรใหเปนคนด มคณภาพและมความสข มผลเพอใหเกดความสข ความเหมาะสมทางสงคม

เศรษฐกจ แกตนเอง ครอบครว สงคมและประเทศชาต

ความสาคญของการวางแผนครอบครว

การวางแผนครอบครว เปนเครองมอสาคญในการนาพาครอบครว ใหมความสขและเปนแหลงสรางคนทม

คณภาพ ของสงคมและประเทศชาต เปดโอกาสใหสาม-ภรรยาไดพฒนาตนเอง อยางเทาเทยมกน โดยการจดสรรเวลา

ทเหมาะสม ในการทางานและการแสวงหาความรไดทงสองฝาย

การวางแผนครอบครว แบงเปน แบบถาวร และแบบชวคราว

1. แบบถาวร ไดแก

1.1 การทาหมนหญง เปนการผกและตดทอรงไข (Fallopian tubes) ทงสองขาง

1.2 การทาหมนชาย เปนการผกและตดทอนานาเชอ (Vas deferen) ทงสองขาง

2. แบบชวคราว แบงเปน

2.1 แบบวธธรรมชาต ไมตองใชยา หรออปกรณ เชน

2.1.1 การหลงขางนอก คอ เมอมเพศสมพนธ กอนถงจดสดยอดทฝายชายจะหลงนาอสจออกมา ให

ถอนอวยวะเพศฝายชายออกจากชองคลอด วธนทาไดงายแตมความลมเหลว (มโอกาสตงครรภ) สง เพราะบางครง

อาจมตวเชออสจหลดลอดเขาไปในชองคลอดแลวกอนหลงนาอสจจรง


2.1.2. การนบวนปลอดภย เหมาะสาหรบสตรทมประจาเดอนอยางสมาเสมอ สามารถคาดการณระยะ

เวลาทจะเปนประจาเดอนครงตอไปไดอยางแมนยา จงจะใชวธนไดด การมเพศสมพนธในชวงเจดวนแรกของการม

ประจาเดอนและในชวงเจดวนกอนมประจาเดอนรอบถดไป จะมโอกาสตงครรภนอยกวาชวงระยะเวลาอนๆ

2.2 แบบใชยาหรออปกรณ มหลายวธ ไดแก

2.1. ยาเมดคมกาเนด (Oral contraceptive pills)

แบบ 28 เมดตอแผง จะมตวยาจรง 21 เมด และเปนยาหลอก 7 เมด

แบบ 28 เมดตอแผง จะมตวยาจรง 24 เมด และเปนยาหลอก 4 เมด

แบบ 21 เมดตอแผง จะมเฉพาะตวยาจรง 21 เมด

การคมกาเนดวธตางๆ

วธการคมกาเนดแบบชวคราว

วธคมกาเนดทจะนาเสนอตอไปนไดแบงตามประสทธภาพของวธคมกาเนดจากมากไปหานอย

วธคมกาเนดชวคราวชนดกงถาวรทใชปองกนการตงครรภทมประสทธภาพสง

1. ยาฝงคมกาเนด (Contraceptive implants)

ยาฝงคมกาเนด เปนวธการคมกาเนดแบบกงถาวร โดยการฝงหลอดบรรจฮอรโมนสงเคราะหเขาไปใตผวหนง

สามารถออกฤทธปองกนการตงครรภไดนาน 3 - 5 ป ตามชนดของยาฝงคมกาเนด

ชนดของยาฝงคมกาเนด ม 2 ชนด คอ

ชนด 1 หลอดคมกาเนดไดนาน 3 ป (Implanon®/Etopan®)

ชนด 2 หลอดคมกาเนดไดนาน 5 ป (Jadelle®)

ภาพท 50 ตวอยางยาฝงคมกาเนด

กลไกปองกนการตงครรภ

- ระงบการตกไข

- ทาใหมกบรเวณปากมดลกขนเหนยวขน เชออสจผานเขาไปไดยาก

- ทาใหเยอบโพรงมดลกบาง ไมเหมาะสมในการฝงตวของไขทถกผสมแลว


ใครควรใชยาฝงคมกาเนด

- สตรทตองการคมกาเนดเปนระยะเวลานาน ตงแต 3 ปขนไป

- สตรทมบตรพอแลว แตไมพรอมทจะทาหมน

- สตรทมขอหามใชยาคมกาเนดทมฮอรโมนเอสโตรเจน

เวลาทเหมาะสมสาหรบฝงยาคมกาเนด

- ขณะไมตงครรภ ควรฝงภายใน 5 วนแรกของการมประจาเดอน เพอแนใจวาไมตงครรภ

- หลงคลอดบตร ภายใน 4 - 6 สปดาห

- หลงแทงบตร สามารถฝงไดทนทหลงแทง หรอหลงแทง 2 - 3 สปดาห

อาการขางเคยงทเกดขนภายหลงฝงยาคมกาเนด

- ประจาเดอนไมสมาเสมอ มเลอดออกกะปรดกะปรอย และอาการจะลดนอยลงหลงฝงยาไปแลวประมาณ

6 เดอน

- อาการขางเคยงทอาจพบได แตไมบอย เชน นาหนกตวเพม เปนสว ปวดศรษะ

ขอดของยาฝงคมกาเนด

- เปนวธคมกาเนดทมประสทธภาพสง

- ไมมผลรบกวนตอการมเพศสมพนธ

- ฝงครงเดยว ใชไดนาน 3 - 5 ป

- สามารถใชในสตรระยะใหนมบตรโดยไมมผลไปรบกวนปรมาณและคณภาพของนานม

- เมอหยดใชยานแลว สามารถมบตรไดตามปกต

ขอหามการใชยาฝงคมกาเนด

เชนเดยวกบยาฉดคมกาเนดชนดทมโปรเจสโตเจนอยางเดยว

ภาวการณเจรญพนธหลงจากถอดยาฝงคมกาเนด

ภาวการณเจรญพนธหลงการถอดยาฝงคมกาเนดเปนไปตามปกต เนองจากขณะใชยามฮอรโมนกระจายออก

มาในปรมาณนอยและไมมการสะสม

2. หวงอนามย (Intrauterine device) หวงอนามย (Intrauterine device) เปนวธคมกาเนดชนดชวคราวทดวธหนงและนยมใชกนแพรหลาย เนองจาก

มประสทธภาพในการปองกนการตงครรภสง ประหยด สามารถคมกาเนดไดระยะเวลานาน ซงสามารถปองกนการตง

ครรภไดเปนเวลานาน 3- 10 ป ขนอยกบชนดของหวงอนามยทใส เหมาะสาหรบสตรทมบตรแลว

ชนดของหวงอนามย

หวงอนามยชนดมสารชวยสงเสรมประสทธภาพในการปองกนการตงครรภ (activeor bioactive or

medicated) ไดแก


1. หวงอนามยทองแดง (copper bearing IUD) เปนหวงอนามยทมสารทองแดงประกอบมอย 2 ลกษณะ

คอแบบรปกางปลา หรอสมอเรอ เรยกวา มลตโหลด ไดแก Multiload Cu 250, Multiload Cu 375 และหวงชนด

ตวท เรยกวา คอปเปอรท ไดแก Cu T 380 A และ Nova Tเปนตน

MultiloadCu 250 เปนหวงอนามยรปรางคลายกางปลา หรอสมอเรอ ทาดวย polyethylene ยาว 24 มม.

กวาง 13 มม. มพนทผวสมผสของทองแดง 250 ตร.มม. สายหวงเปน monofilament สฟาสองเสน อายการใชงาน

3 ป

Multiload Cu 375 SL ลกษณะเหมอน Multiload Cu 250 แตมขนาดใหญกวา คอ ยาว 35 มม. กวาง 20 มม.

มพนทผวสมผสของทองแดง 375 ตร.มม. อายการใชงาน 5 ป

CuT 380 A เปนหวงอนามยรปตว T ทาดวย polyethylene มความยาว ๓๖ มม. และความกวางของแขน

ยาว 32 มม. มพนทผวสมผสของทองแดง 380 ตร.มม. สายหวงเปนmonofilament สขาวสองเสน อายการใชงาน

10 ป

Nova T เปนหวงอนามยรปตว “T” ทาดวย polyethyleneความยาว 32 มม. กวาง 20 มม. มพนทผวสมผส

ของทองแดง 200 ตร.มม. ปลายของกานหวงเปน Loop ปองกนกานทะลบรเวณปากมดลก อายการใชงาน 5 ป

2. หวงอนามยฮอรโมน (hormone-releasing IUD) เปนหวงอนามยทมสารฮอรโมนโปรเจสเตอโรนสงเคราะห

อยดวย คอ Mirena®

Mirena®เปนหวงอนามย รปตว T ทาดวย polyethylene ความยาว 32 มม. กวาง32 มม. บรเวณกานบรรจ

ฮอรโมน Levonorgestrel ๕๒ มลลกรม สายหวงเปน monofilament สดา 2 เสน อายการใชงาน 5 ป

หวงมลตโหลด หวงคอปเปอรท หวงฮอรโมน

ภาพท 51 ตวอยางหวงอนามยคมกาเนดชนดตางๆ


ภาพท 52 แสดงการใสหวงอนามยคมกาเนด

ลกษณะการใสหวงในชองคลอด กลไกปองกนการตงครรภ

กลไกการปองกนการตงครรภของหวงอนามยในปจจบนยงไมชดเจน แตเชอวาหวงอนามยเปนสงแปลก

ปลอมตอรางกาย เมอถกนาเขาสโพรงมดลกยอมจะกระตนใหเกดปฏกรยาโตตอบทสวนของเยอบโพรงมดลก การ

เปลยนแปลงในสวนประกอบของนาหลงภายในโพรงมดลกและภายในทอนาไข อนไดแก จานวนเมดเลอดขาว ปรมาณ

สาร prostaglandins และ enzymes ตางๆทงหมดนเชอวาจะม

- การทาลายตวอสจ เปนกลไกหลก และยงทาลายไขดวย

- สารทองแดงมพษตอตวอลจ จงชวยเสรมประสทธภาพยงขน

- ปฏกรยาการอกเสบของเยอบมดลก ทาใหขดขวางการฝงตวของตวออน

- ฮอรโมนจากหวงทาใหเยอบมดลกบาง ยงทาใหการฝงตวยากมาก

- ฮอรโมนจากหวงทาใหมกปากมดลกแหง ทาใหเชออลจไมสามารถเขาไปในมดลกได

เวลาทเหมาะสมในการใสหวงอนามย

ในเวลาปกต เวลาทเหมาะสมตอการใสหวงอนามย คอ

o หลงประจาเดอนหมดใหมๆ

o ขณะมประจาเดอน

o เวลาไหนของรอบเดอนกได ถาคมกาเนดดวยวธอนและแนใจวาไมตงครรภอย

หลงคลอดหรอหลงแทงบตร

o การใสหวงหลงคลอด ใหเรมใสไดภายหลง 6 สปดาห หลงคลอดเองทางชองคลอด แตถาผาตดคลอด

บตรใหเรมใสไดภายหลง 8 สปดาหเพอใหแผลทมดลกหายดกอน

o การใสหวงหลงแทง ใสไดทงหลงแทงทนท ถาไมมการอกเสบ หรอการแทงตดเชอ และหลงแทง 3 สปดาห


อาการขางเคยงหลงใสหวงอนามย

• เปนลม (syncope) หลงจากใสหวงอนามยอาการคลายจะเปนลม วงเวยนศรษะ เหงอออก หวใจเตนชา

และความดนโลหตตา กลมอาการทงหมดนเปนผลของ vagal response ทเกดจากการทชองปากมดลกถกขยายขณะ

ทาการสอดใสหวงอนามย

• หวงหลด (expulsion) การทหวงอนามยหลดออกจากโพรงมดลกมาอยในชองคลอด พบไดบอยในระยะ 3

เดอนแรกของการใส และมกจะเกดในขณะทมประจาเดอน พบประมาณรอยละ 5

• เลอดออกผดปกต (bleeding) เปนอาการขางเคยงทพบบอยทสด และเปนสาเหตททาใหสตรมาขอใหเอา

หวงออกมากทสด ซงมลกษณะเลอดออก ดงน

- ปรมาณเลอดระดทออกในแตละเดอนมากขน

- จานวนวนของการมระดจะนานขนอกประมาณ 1 - 2 วนในแตละเดอน

- มเลอดออกกะปรดกะปรอยระหวางรอบระด

- ปวดทองนอยอาการปวดอาจเปนแบบ cramping pain ทบรเวณทองนอยสวนลาง หรออาจปวดราว

ไปบรเวณหลงสวนลาง สาเหตเนองจากมดลกบบตว

- ตกขาว หลงใสหวงอนามยอาจมตกขาวออกมากขน อาการตกขาวนเชอวาเกดจากปฏกรยาของเยอบ

มดลกทมตอหวงอนามยซงเปนวตถแปลกปลอม แตมกจะเปนอยเพยงในเดอนแรกๆ หลงใส อาการจะ

กลบเปนปกตเองโดยไมตองใหการรกษา แตถาตกขาวบอยและมอาการคน มกจะเกดอาการอกเสบจาก

เชอรา ตองไปรบการรกษา

ขอหามในการใชหวงอนามย

- การอกเสบของอวยวะภายในองเชงกราน ทงนรวมทงการอกเสบภายในชองคลอดและบรเวณปากมดลก

ดวย ทยงไมไดรบการรกษา ถารกษาหายแลวกใสได

- เมอสงสยวาตงครรภ

- เลอดออกผดปกตทางชองคลอดทยงไมไดหาสาเหต

- ประจาเดอนผดปกต โดยเฉพาะมเลอดประจาเดอนออกมาก และมอาการปวดประจาเดอนมาก

- เนองอกของกลามเนอมดลก ในรายทม myoma uteri ขนาดใหญ หรอมเนองอกยนเขาไปในโพรงมดลก

- มดลกผดปกตมาแตกาเนด

วธคมกาเนดชวคราวทใชปองกนการตงครรภทมประสทธภาพคอนขางด

1. ยาเมดคมกาเนด (Oral contraceptive pill)

เปนยาเมดทฝายหญงใชกนทกวนเพอปองกนการตงครรภ ปจจบนมการสงเคราะหฮอรโมนชนดใหมมการ

ลดขนาดของฮอรโมนในยาเมดคมกาเนด และการหาสตรผสมทแตกตางกนไป ทงนม จดมงหมายเพอทจะให ไดยาท

มประสทธภาพในการปองกนการตงครรภสงสด โดยมผลขางเคยงนอยทสดทงผลทางดานคลนกและผลเกยวกบชวเคม

ตลอดจนกระบวนการ เมตาโบลซมตางๆ


ภาพท 53 ตวอยางยาเมดคมกาเนด

สวนประกอบของยาเมดคมกาเนด

ฮอรโมนทเปนสวนประกอบสาคญของยาเมดคมกาเนดคอเอสโตรเจน (Estrogen) และโปรเจสโตเจน

(progestogen) ในระยะแรกแมจะพบวาเอสโตรเจนสามารถยบยงการตกไขและรกษาอาการปวดระดได


1. ยบยงการตกไข

2. ทาใหมกทปากมดลกเหนยวขนจนตวอสจผานเขาสโพรงมดลกไดยาก

3. ทาใหเยอบโพรงมดลกไมเหมาะสมทจะใหไขซงไดรบการผสมกบตวอสจแลวมาฝงตว

ชนดของยาเมดคมกาเนด

1. ชนดทมฮอรโมนรวม (combined form)ยาแตละเมดมฮอรโมน ๒ ชนดรวมกน


2. ชนดทมฮอรโมนตวเดยว (progestogen only pills,estrogen-free pills) ไมทาใหนานมแหงแนะนาใน

คนทหลงคลอดเลยงลกดวยนมแม ไดแก desogestrel (cerazette®) ซงสามารถยบยงการตกไขไดสงถงรอยละ 97

ยาคมกาเนดทนยมใชมากทสด คอ ฮอรโมนรวมชนด monophasic เปนยาคมกาเนดทมปรมาณฮอรโมนใน

แตละเมดเทากนทกเมด มทง 21, 24,21+7,24+4 เมด 4 และ7 เมดหลง เปนแปงหรอยาบารงเพอกนระหวางมเลอด

ออก ยาเมดคมกาเนดในปจจบนทมขายในรานขายยาทวไปจะมปรมาณฮอรโมนรวมในปรมาณตามประสทธภาพใน

การคมกาเนดสง และยงมคณสมบตพเศษเพมในบางชนด คอ

- รกษาสว

- รกษากลมอาการกอนมประจาเดอน เชน ปวดทองนอย ตงคดเตานม เจบเตานม ทองอดบวม หงดหงด

ซมเศรา

- ไมมผลกระทบตอนาหนกตว

ตวอยางของยาเมดคมกาเนด

ชนดทมฮอรโมนเอสโตรเจน 35 ไมโครกรม ไดแก Diane®,Cilest®

ชนดทมฮอรโมนเอสโตรเจน 30 ไมโครกรม ไดแก Anna®, Nordette®, Marvelon®, Microgynon®,

Gynera®, Yasmin®

ชนดทมฮอรโมนเอสโตรเจน 20 ไมโครกรม ไดแก Mercilon®, Meliane®, Yaz®

ชนดทมฮอรโมนเอสโตรเจน 15 ไมโครกรมไดแก Minidoz®

วธรบประทาน

1. ยาเมดคมกาเนดแบบฮอรโมนรวม

ใหเรมรบประทานยาเมดแรก ภายในวนท 1 - 5 ของรอบเดอน(นบจากวนแรกทมประจาเดอน) กนยาเรยงไป

ตามลกศรวนละ 1 เมดหลงอาหารเยนหรอกอนนอนทกวน ในเวลาใกลเคยงกน จนหมดแผงชนด 28 เมด หรอชนด

24+4 เมด ใหรบประทานจนหมดแผงแลวเรมแผงใหมทนท โดยไมตองรอใหประจาเดอนมาหรอไม สวนชนด 21 - 22

เมด รบประทานหมดแลว ใหหยดยา 7 และ 6 วน (รวมกนเปน 28 วน) แลวจงเรมกนยาแผงใหม

การลมกนยา

- หากลมกนยา 1 เมด ใหกนทนททนกไดแลวกนตอไปในเวลาเดม

- หากลมกนยา 2 เมด ใหกน 1 เมดหลงอาหารเชา 2 วน และกนหลงอาหารเยนหรอกอนนอนตามเดมและ

อาจเกดเลอดออกกระปรดกระปรอย ควรใชถงยางอนามยรวมดวยเมอมเพศสมพนธในรอบเดอนนน

- หากลมรบประทานยามากกวา 2 เมด ใหหยดยาในระหวางนใหคมกาเนดโดยใชถงยางอนามย และเรมรบ

ประทานยาแผงใหมเมอมประจาเดอนมา หากไมมประจาเดอนใหปรกษาแพทย


ภาพท 54 ตวอยางยาเมดคมกาเนดชนดตางๆ

2. ยาเมดคมกาเนดชนดฮอรโมนเดยว

เรมรบประทานภายในวนท 1 - 5 ของรอบประจาเดอนเชนกน รบประทานครงละ 1 เมดหลงอาหาร

เยน รบประทานตดตอกนโดยไมตองหยดยาเลย จนหมดแผง 28 เมด แลวรบประทานแผงใหมตอไดเลย (exluton®

ไมควรรบประทานยาชากวาเวลาทกาหนดเกน 3 ชวโมง เพราะจะทาใหประสทธภาพลดลง สาหรบ Cerazette®สา

มารถรบประทานยาไดลาชาจากเวลาทกาหนดไดถง 12 ชวโมง)

ภาพท 55 ตวอยางยาเมดคมกาเนดชนดฮอรโมนเดยว

อาการขางเคยงของยาเมดคมกาเนด

1. คลนไสอาเจยนอาจเกดไดในระยะแรกๆ ของการใช 1 - 2 แผงแรก ควรแนะนาใหรบประทานยาหลงอาหาร

เยนหรอกอนนอน ถาหากมอาการมากหรอเปนอยนาน ควรพจารณาเปลยนมาใชยาเมดคมกาเนดทมปรมาณ

ของเอสโตรเจนตาลง การคลนไสอาเจยนไมใชการแพยาเมดคมกาเนด ดงนนควรแนะนาใหผรบบรการรบ

ประทานยาตอไป อาการคลนไสอาเจยนจะลดลง

2. เลอดออกกระปรดกระปรอยขณะกนยา โดนเฉพาะยาชนด progestogen only

3. เปนฝา ฝาขนทใบหนาอาจจะเปนทโหนกแกม ทรมฝปากบน พบไดในผทมผวคลา ผทตากแดดมาก และ

ผทมประวตวาเมอตงครรภเคยเปนฝา พบวาหลงหยดยาแลวจะคอยๆจางลง


4. นาหนกตวเพม พบวาผใชบางคนจะมนาหนกเพมทงนอาจเปนผลจากฮอรโมนทใช ฉะนนตองระวงเรอง

อาหารทอาจจะทาใหอวนดวย สวนยาเมดคมกาเนดทม drospirenone จะไมมนาคงในรางกาย นาหนก

ตวมกจะไมเพม

5. ปวดศรษะ ควรจะวดความดนโลหตใหดวยในรายทมอาการปวดศรษะ เพอใหแนใจวาไมไดเปนโรคความ

ดนโลหตสง

6. เลอดประจาเดอนนอยลงสวนมากจะคอยๆลดลงจนถงระดบหนงเทานนตอไปกคงทหรออาจจะเปลยนแปลง

อกเลกนอย

7. เจบตงเตานม

ขอหามใชยาเมดคมกาเนด

กอนใชยาเมดคมกาเนดทกครงควรพจารณาถงภาวะทเปนขอหามใชยาน เชน

1. โรคเสนโลหตอดตน เสนเลอดขอดทเปนมากๆ

2. โรคความดนโลหตสงชนดรนแรง

3. มะเรงเตานม

4. โรคตบทกาลงมการทางานของตบผดปกต

5. โรคเบาหวาน

6. มะเรงอวยวะสบพนธ

7. โรคหวใจ

8. โรคไตวายทมอาการรนแรง

ขอดของยาเมดคมกาเนดชนดฮอรโมนรวม

1. ลดอาการปวดประจาเดอน

2. ประจาเดอนมาสมาเสมอ

3. ลดโอกาสเกดภาวะเลอดจาง

4. ลดโอกาสการเกดมะเรงรงไขและ มะเรงเยอบโพรงมดลก

5. ลดโอกาสการเกดเนองอกเตานมชนดไมใชมะเรง

3. ยาฉดคมกาเนด (Injectable contraception)

ยาฉดคมกาเนดทใชแพรหลายในปจจบนเปนยาฉดทกๆ 3 เดอนหรอ 12 สปดาห ทใหบรการทวไป คอ

ดเอมพเอ (Depomedroxy progesterone acetate หรอ DMPA) ประกอบดวยฮอรโมนเพศหญงสงเคราะห คอ

โปรเจสตนอยางเดยว บรรจอยในขวดขนาด 3 มล. มตวยา 150mg.


ภาพท 56 ตวอยางยาฉดคมกาเนด

วธใชยาฉดคมกาเนด

ยาฉด DMPA เปนยาฉดทก 3 เดอนเรมตนฉดเขมแรกภายใน 5 วนแรกของรอบประจาเดอนปกต ในหญง

หลงคลอดอาจเรมตนฉดยานภายหลงคลอดกอนทจะกลบบาน ฉดตดตอกนไปจะฉดหางกนทกๆ 12 สปดาห โดย

สามารถฉดยาเขมตอไปชากวาทเจาหนาทนดไดถง 4 สปดาห แตอยางไรกตามในทางปฏบต ขอใหเจาหนาทยงคงนด

ผรบบรการฉดยาเขมตอไปตามทเคยปฏบตมา คอ 12 สปดาห


1. ระงบการตกไข

2. ทาใหเมอกปากมดลกเหนยวขนขน เชออสจจงผานเขาโพรงมดลกไดยาก

3. ทาใหเยอบโพรงมดลกบางลง ไมเหมาะทไขจะมาฝงตว

อาการขางเคยงจากยาฉดคมกาเนด DMPA

1. ประจาเดอนไมแนนอน เปนอาการขางเคยงทสาคญทสด ลกษณะ เลอดออก อาจพบได 3 แบบดงน

- เลอดออกกะปรดกะปรอย

- หลายๆ เดอนมเลอดออกครงหนง

- ไมมประจาเดอนเลย

2. นาหนกตวอาจจะเพมขน

3. ปวดศรษะ

ขอหามในการใชยาฉดคมกาเนด

1. เหมอนยาเมดคมกาเนด

2. ผทมเลอดออกกะปรดกะปรอยกอนฉดยาควรจะตองใหการวนจฉยใหแนนอนกอนวาเกดจากอะไร


ผทเหมาะสมทจะใชยาฉดคมกาเนด (ชนด 3 เดอน)

1. สตรทเลยงบตรดวยนมมารดา

2. ไมตองการมบตรอกแตไมยอมทาหมนหรอทาหมนไมได

3. ไมสามารถใชยาเมดคมกาเนดชนดฮอรโมนรวมไดหรอใชแลวเกดภาวะแทรกซอน เนองจากมโรคบางอยาง

เชน โรคหวใจและหลอดเลอด ความดนโลหตสง โรคไต สบบหรจด โรคตบ และไขมนในเลอดสง เนองอก

ของมดลก และอายเกน 40 ป เปนตน

ขอดของการใชยาฉดคมกาเนด

1. มประสทธภาพปองกนการตงครรภสง

2. สามารถคมกาเนดไดนานถง 3 เดอน

3. ไมมผลกบการมเพศสมพนธ อาจจะทาใหดขน เพราะไมตองกงวลวาตงครรภ

4. ไมตองรบประทานยาคมกาเนดทกวน

5. สามารถใชไดในแมทใหนมบตร โดยคณภาพนานมไมมการเปลยนแปลง

6. การตงครรภนอกมดลกลดลง

7. ไมเกดโรคโลหตจาง เพราะสวนใหญผรบบรการยาฉดคมกาเนดนานๆ มกไมมประจาเดอน

ขอดของยาฉดคมกาเนด DMPA นอกเหนอไปจากการคมกาเนด

1. ลดอาการปวดประจาเดอนลดอาการของ endometriosis

2. ลดโอกาสเกดภาวะเลอดจาง

3. ลดโอกาสเกดมะเรงเยอบโพรงมดลก

4. ลดโอกาสเกดมะเรงรงไข

ภาวะการณเจรญพนธหลงหยดฉดยาคมกาเนด

เมอตองการมบตรหลงจากหยดยาแลวจะใชเวลาหลายเดอนกวาจะมการตงครรภ ซงโดยเฉลยประมาณ 4 เดอน

ถงมการตงครรภ ซงชากวาวธคมกาเนดชวคราวชนดอนๆ การศกษาในประเทศไทยพบวาหลงจากฉดยาเขมสดทาย

แลวจะใชเวลาเฉลย 9 เดอน หรอประมาณ 5.5 เดอนหลงจากยาหมดฤทธถงมการตงครรภเกดขน

4. แผนแปะคมกาเนด(Patch)

แผนยาประกอบดวยฮอรโมน 2 ตว คอ เอสโตรเจน และโปรเจสโตเจน โดยแผนยามลกษณะเปนแผนสเหลยม

จตรสสเนอ ยดหยนไดดขนาด 20 ตารางเซนตเมตร ขอบทงสมน มสามชน หลงจากลอกชนนอกออกชนในจะเปนตว

ยาและกาวยดตดผวหนง


ภาพท 57 ตวอยางแผนแปะคมกาเนด

การปองกนการตงครรภ

เมอแปะแผนยาทผวหนง ตวยาจะคอยๆ ซมผานผวหนงเขาสกระแสเลอดโดยตรง ไมตองผานตบ และไมรบกวน

ระบบทางเดนอาหาร ระดบฮอรโมนในกระแสเลอดคงท สมาเสมอไมขนๆ ลงๆ เปนวนเหมอนยาเมดคมกาเนด กลไก

ในการปองกนการตงครรภ เหมอนยาเมดคมกาเนดชนดฮอรโมนรวม

วธใช

- เรมแปะแผนแรกในวนแรกทประจาเดอนมา หรอไมเกนวนท 5 เมอครบ 7 วนใหแกะออกแลวแปะแผนใหม

ทตาแหนงใหม

- หลงจากแปะยาครบ 3 สปดาหใหเวน 1 สปดาห แตถาเรมแปะหลงจาก 5 วนแรกไปแลว ควรใชการคม

กาเนดอยางอนรวมดวย 7 วน

- ยาแผนใหม จะแปะตรงกบวนเดมในแตละสปดาห เรยกวา “วนเปลยนแผนยา”

- สปดาหท 4 เวนการแปะ 7 วน เมอเวนครบ 7 วนแลว ไมวารอบเดอนจะมาหรอไมมา กใหแปะแผนแรก

ของรอบใหมทนท

ตาแหนงแปะแผนยา

สามารถแปะแผนยาไดทกสวนของรางกาย ยกเวนเตานม เพราะฮอรโมนอาจดดซมเขาเตานมโดยตรงและอาจ

หลดลอกไดงาย ตาแหนงทนยม ไดแก หวไหลดานหนา ดานหลงสวนสะบก ทองนอยดานซายหรอขวา แกมกนสวนบน

ภาพท 58 แสดงตาแหนงแปะแผนยา


วธปฏบตเมอลมเปลยนแผนยา

- ถาลมเปลยนแผนยาภายใน 2 วน ใหเปลยนแผนใหมไดทนททจาได และเปลยนแผนถดไปตามกาหนดเดม

โดยไมตองใชวธคมกาเนดอนเสรมสามารถปองกนการตงครรภได

- ถาลมเปลยนแผนนานกวา 2 วน แนะนาใหหยดนบการใชแผนแปะเดม และเรมใชแผนแปะใหมนบเปนวน

แรกของรอบใหม (เหมอนการแปะแผนแรก) และใชวธการคมกาเนดโดยใชถงยางอนามยในชวง 7 วนแรก

หลงแปะแผนยา

ขอปฏบตถาแผนยาหลดลอกออก

- ถาหลดลอกออกภายใน 1 วน ใหสามารถนาแผนเดมแปะใหสนท หรอเปลยนแผนใหมไดถาปดแผนเดมไม

ไดแลวเปลยนแผนยาตามกาหนดเดม

- ถาหลดลอกออกนานเกน 1 วน หรอไมทราบวาหลดนานเทาไหร ควรหยดการใชแผนเดม แลวเรมแปะแผน

ยาแผนใหมและใหนบเปนวนแรกของรอบใหม โดยใชถงยางอนามยในชวง 7 วนหลงแปะแผนยา และเปลยน

แผนยาทก 7 วน ตามกาหนดวนเปลยนแผนใหม

จากการศกษา พบวา แผนยามโอกาสหลดลอกนอยมากในกจวตรประจาวน รวมทงการเลนกฬาดวยโดยพบ

วาหลดบางสวนรอยละ 2.9 และหลดทงแผนรอยละ 1.8

ขอควรระวงในการแปะแผนยา

- เพอปองกนการรบกวนประสทธภาพกาวบนแผนแปะหลงอาบนาเชดตวใหแหง ไมควรใชเครองสาอาง ครม

โลชน แปงฝน หรอเครองประทนผวใดๆ บนบรเวณผวหนงทจะแปะแผนยา

- ตาแหนงทปดไมควรใหขอบยาอยพอดกบขอบชดชนในเนองจาก ขอบชดชนในอาจดงรงแผนยาใหหลดได

- หลกเลยงตาแหนงทมแผล มการอกเสบ หรอมโรคผวหนง

- ไมควรแกะออกแลวแปะใหม เพราะการแปะใหมจะไมแนนพอ อาจหลดไดงาย

อาการขางเคยง

- คลนไส อาเจยน

- เตานมคด

- ปวดศรษะ

- ฝาทหนา

- ผนคนทผวหนงบรเวณทแปะยา

ขอดทเหนอกวายาเมดคมกาเนด

- ไมตองรบประทานยาทกวน

- ระดบฮอรโมนในเลอดสมาเสมอกวา ประสทธภาพใชจรงสงกวา

- ไมถกกระทบดวยภาวะทองเดน ทองเสยหรออาหารไมยอย หรอมปฏกรยาอนในกระเพาะอาหาร


5. วงแหวนคมกาเนด (Nuva Ring)

วงแหวนคมกาเนด มลกษณะใส ไมมส มขนาดเสนผาศนยกลาง 54 มลลเมตร มความหนา 4 มลลเมตร

ผลตดวยวสดเอธลนไวนลอะซเตทโคโพลเมอร ซงเปนวสดทมความนม ยดหยน ออนตว แตไมละลายในรางกายภายใน

บรรจฮอรโมน 2 ชนด คอ เอสโตรเจน และโปรเจสโตรเจน

ภาพท 59 ตวอยางวงแหวนคมกาเนด


ออกฤทธยบยงการตกไขจากรงไขและทาใหมกทปากมดลกเหนยวขน ทาใหตวอสจเคลอนทผานไดยาก

การใชวงแหวนคมกาเนด

แพทยจะเปนผแนะนาวธการใสและถอดวงแหวนคมกาเนดเมอใชเปนครงแรก หลงจากนนสามารถใสและถอด

ไดดวยตนเอง โดยการใสวงแหวนคมกาเนดในวนแรกของการมประจาเดอนหรอไมเกนวนท 5 ของการมประจาเดอน

โดยปลอยไวในชองคลอดเปนเวลา 3 สปดาห หลงครบกาหนดใหถอดวงแหวนคมกาเนดออก และพกการใชเปนเวลา

1 สปดาห ซงประจาเดอนจะมาในชวงน โดยปกตประจาเดอนจะมาภายหลงถอดวงแหวนคมกาเนดออกประมาณ

2 - 3 วน และเรมใสอนใหมทนทเมอครบกาหนด 1 สปดาห แมจะยงมประจาเดอนอยกตาม

วธใสและถอดวงแหวนคมกาเนด

- ตรวจดวนหมดอายของวงแหวนทขางกลองและบนซองบรรจ

- ลางมอใหสะอาดกอนการใสและถอดวงแหวนคมกาเนดทกครง


- เลอกทาทสะดวกและถนดในการใส เชน ทายนบนขาขางเดยว (ขาอกขางยกขนบนเกาอ) ทานงยองๆ หรอ

ทานอนราบชนเขา

- นาวงแหวนคมกาเนดออกจากซองทบรรจ โดยสงเกต ถาสของวงแหวนเปลยนไป (ปกตใส) ไมควรนามาใช

- จบวงแหวนดวยมอขางทถนด บบขอบวงแหวนคมกาเนดเขาหากนดวยนวหวแมมอ ละนวชใหเปนรปยาวร

จากนนจงทาการสอดวงแหวนเขาไปในชองคลอดอยางนมนวล หลงใสถารสกระคายเคองใหดนวงแหวนใหลกเขาไป

ในชองคลดอก กลามเนอในชองคลอดจะยดใหวงแหวนอยกบทเอง ทงในระหวางออกกาลงกายหรอขณะมเพศสมพนธ

- หลงจากครบ 3 สปดาห ทาการถอดวงแหวนคมกาเนดโดยลางมอใหสะอาด อยในทาทถนด และใชนวช

เกยวขอบของวงแหวนคมกาเนด แลวดงวงแหวนออกมา

- วงแหวนคมกาเนดทถอดออกมาควรใสซองหรอถงกอนทง แตไมควรทงลงชกโครก

ภาพท 60 แสดงวธใสและถอดวงแหวนคมกาเนด


- อาการปวดทองนอย

- ปวดศรษะขางเดยว

- เจบเตานม

- นาหนกตวเพม

- ตดเชอทชองคลอดเปนอาการทพบไดแตไมบอย

ขอหามใช

เหมอนยาเมดคมกาเนดชนดฮอรโมนรวม

ถาลมถอดวงแหวนคมกาเนด

กรณทลมถอดวงแหวนคมกาเนดหลงใสครบ 3 สปดาห แตไมเกน 4 สปดาห ประสทธภาพของการคมกาเนด

จะไมลดลง ใหถอดวงแหวนออก และหยดใช 1 สปดาห กอนใสวงแหวนอนใหม


กรณลมถอดวงแหวนคมกาเนด หลงใสนานมากกวา 4 สปดาห ประสทธภาพของการคมกาเนดอาจลดลงม

โอกาสตงครรภได ควรปรกษาแพทยกอนเรมใสวงแหวนอนใหม

ขอด

เปนการดดซมฮอรโมนเฉพาะท ไมรบกวนระบบรางกายทงหมด ใสเดอนละครง ลดความเสยงของการเกด

มะเรงรงไข มะเรงเยอบโพรงมดลก และมะเรงลาไสใหญ ทาใหประจาเดอนมาสมาเสมอ

ขอเสย

อาจทาใหตกขาวมากขนเตานมคดตง

วธคมกาเนดทใชปองกนการตงครรภทมประสทธภาพปานกลาง

1. ถงยางอนามย (Condom) เปนถงทคลมอวยวะเพศชายในขณะรวมเพศเพอปองกนไมใหนาอสจสมผส

ชองคลอดขณะหลงนากาม นอกจากนยงเปนวธคมกาเนดทใชปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธ และเอดสไดอยางดอกดวย

แบบของถงยางอนามย

ถงยางอนามยทนยมใชกนสมยนสวนมากเปนชนดทผลตจากนายางธรรมชาต (Latex condom) ซงมคณภาพ

ด คอ บางแตเหนยวยดไดมาก ไมขาดงาย ใชไดครงเดยวม 1 แบบ คอ

แบบปลายเรยบมน (plain end)

แบบปลายเปนกระเปาะ หรอเปนตงยนออกมา (pocket end or reservoir) ซงเปนทเกบนาอสจ แบบนนยม

ใชกนมากกวาแบบแรก ทง 2 แบบมทงชนดทชโลมดวยสารหลอลน (lubricated) และบางชนดทเคลอบนายาฆาตว

อสจ (condom with spermicides) เพอเพมประสทธผลในดานการคมกาเนด แตทมจาหนายตามทองตลาดโดย

ทวไปม 3 ขนาด คอ

ขนาดเลก หรอขนาด 49 มลลเมตร มขนาดความกวางเมอวางถงยางทคลแลวแบนราบกบพน วดจากขอบหนง

ถงขอบหนง 49 มลลเมตร มความยาวไมนอยกวา 160 มลลเมตร

ขนาดใหญ หรอขนาด 52 มลลเมตร เมอวางแบนราบมขนาดกวางเทากบ 52 มลลเมตร หรอมความยาวเทากบ

180 มลลเมตร

ขนาดใหญพเศษ หรอขนาด 54 มลลเมตร เมอวางแบนราบมขนาดกวางเทากบ54 มลลเมตร

ภาพท 61 ตวอยางถงยางอนามย


สายวดขนาดอวยวะเพศเพอเลอกซอถงยางอนามย

ภาพท 62 ตวอยางสายวดขนาดอวยวะเพศ

วธใชถงยางอนามย

- เกบถงยางอนามยไวใกลมอ สะดวกในการหยบใชทกครงทตองการ ควรเกบไวในทแหงและเยน

- กอนใชควรตรวจสอบวนหมดอายของถงยางอนามยซอง ไมมรอยฉกขาด ฉกมมซองโดยระมดระวงไมให

เลบมอเกยวถงยางอนามยขาด

- ดงถงยางอนามยออกจากซอง ใชมอบบปลายถงยางแลวครอบไปบนอวยวะเพศชาย ใหขอบทมวนอยดาน

นอก ถาถงยางชนดปลายมนตองเหลอปลายไวประมาณ 1 เซนตเมตร เพอรบนาอสจและกนไมใหถงยาง

แตก (ถาความหลอลนไมพออาจจะทาสารหลอลนทเปนนาหรอ KY Jelly กไดหามใชสารหลอลนทเปน

นามนหรอวาสลน เพราะจะทาใหถงยางอนามยแตกหรอขาดเวลามการเสยดส)


- รดใหขอบถงยางอนามยถงโคนอวยวะเพศ แลวจงสอดอวยวะเพศเขาไปในชองคลอด

- การถอดถงยางอนามย ภายหลงการหลงอสจแลว ใหรบถอนอวยวะเพศออกจากชองคลอดทนทกอนท

อวยวะเพศชายจะออนตว ไมใหถงยางอนามยหลดตกคางอยในชองคลอด โดยใชกระดาษทชชพนรอบโคน

ถงยางอนามย โดยไมใหสมผสกบนาจากชองคลอดทดานนอกถงยางอนามย (เพราะอาจตดโรคตดตอทาง

เพศสมพนธจากฝายหญงได) มอจบทขอบถงยางเพอกนหลด รดถงยางออกหรออาจใชนวกอยเกยวดานใน

ของขอบถงยางอนามยกไดระวงอยาใหนาอสจไหลออกมาเปรอะเปอนทปากชองคลอด

- ควรหอใหเรยบรอย กอนทงลงในถงขยะ

- หามนาถงยางมาใชใหม


อาจมอาการแพถงยางอนามยหรอสารทใชหลอลน

ขอด

1. หาซองาย หากปฏบตถกตองจะมประสทธภาพสง

2. ชวยปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธ

3. ใหโอกาสฝายชายเปนผคมกาเนด

4. ไมรบกวนภาวการณเจรญพนธ หรอประจาเดอน

5. อาจชวยปองกนมะเรงปากมดลก

ขอดอย

1. อาจเกดอาการแพถงยางอนามยหรอสารทใชหลอลน

2. เกดการลนหลด หรอฉกขาดโดยเฉพาะหากฉกซองถงยางอนามยโดยไมระวง หรอถงยางหมดอาย

3. ทาใหขนตอนการมเพศสมพนธไมตอเนอง ไมเปนธรรมชาต

4. เมอเสรจกจฝายชายตองรบถอนอวยวะเพศออก และตองถอดถงยางดวยความระมดระวงมฉะนนนาอสจ

อาจเปรอะเปอน

สาเหตของความลมเหลวจากการใชถงยางอนามย

ความลมเหลวจากการใชถงยางอนามย สามารถนาไปสการตงครรภทไมตงใจ หรอการตดเชอโรคตดตอทางเพศ

สมพนธ มสาเหตสาคญดงน

1. การใชถงยางอนามยไมสมาเสมอ นบเปนสาเหตสาคญของความลมเหลวของการใชถงยางอนามยในการ

คมกาเนดการใชไมสมาเสมอ มสาเหตมาจากความไมรวมมอของฝายชาย หรอใชถงยางอนามยสลบกบการ

คมกาเนดวธอน


2. การใชถงยางอนามยไมถกวธ มไดหลายอยาง ไดแก การคลถงยางอนามยออกทงอนกอนสวมใส การสวมใส

แบบใสถงเทาการใสผดดานการใสทไมเวนสวนกระเปาะ หรอสวนปลายเพอรองรบนาอสจ การใสโดยไมไล

อากาศออกจากกระเปาะ หรอสวนปลายทเวนไว การเกยวถกเลบ หรอเครองประดบมคม การสวมถงยาง

อนามยภายหลงรวมเพศไประยะหนง การไมจบขอบของถงยางอนามยขณะถอนองคชาตหลงจากการหลง

นาอสจ หรอการใชสารหลอลนทไมเหมาะสม การใชทผดเหลานนาไปสการแตกของถงยางอนามย หรอการ

ปนเปอนนาอสจบรเวณชองคลอด ทงนมสาเหตสวนหนงจากความรเกยวกบวธการใชทถกตองยงไมแพร

หลาย

3. การแตกของถงยางอนามย

4. การเลอนหลดของถงยางอนามย

5. การเกบถงยางอนามยทไมถกวธ เชน ในทรอนจด เปนตน ทาใหถงยางอนามยเสอมคณภาพ

2 ถงอนามยสตร (Female Condom)

ถงอนามยสตรถาใชอยางถกวธ และสมาเสมอจะมประสทธภาพในการปองกนการตงครรภไดสง ผลตจากสาร

โพลยรเทน (Polyurethane) มลกษณะเปนถงบางใส กวาง 7 เซนตเมตร และยาว 15 เซนตเมตร มวงแหวนยาง

2 อน วงแหวนอนแรก เรยกวา วงแหวนภายนอก จะตดกบขอบถงดานปลายเปด ซงจะยนออกมาอยนอกปากชอง

คลอด เมอเวลาใชงานใหเปดปากถงเพอรองรบการสอดของอวยวะเพศชาย วงแหวนอกอน เรยกวา วงแหวนภายใน

มขนาดเลกกวา วางอยในกนถง และสามารถถอดออกได วงแหวนอนเลกนจะชวยใหการสอดถงยางเขาไปในชองคลอด

เปนไปไดงายและชวยใหถงยางอยในชองคลอดไดถกตองไมเลอนหลด ถาใสไดถกตอง วงแหวนภายในจะครอบปาก

มดลก คลายขอบของหมวกยางกนชองคลอด มสารหลอลนเคลอบดวยยาฆาอสจ อยดานในของถงยาง

ภาพท 63 ตวอยางถงอนามยสตร



ปองกนการตงครรภโดยการขวางกนมใหนาอสจและอสจเขาไปในชองคลอด โพรงมดลกและหลอดมดลก

เพอผสมกบไข ซงจะมประสทธภาพสง และเชอถอไดเมอใชตงแตเรมตนการมเพศสมพนธจนเสรจสนการมเพศสมพนธ

ทงนขนอยกบวธการใชทถกตองและสมาเสมอ พบอตราการตงครรภไดประมาณรอยละ 5 - 21 ใน 1 ป

วธใชถงอนามยสตร

1. ตรวจสอบถงยางอนามยวามรรว รอยฉกขาดหรอไม อายการใชงานและวนหมดอายกอนใส

2. ขนตอนการใสถงยางอนามยสาหรบผหญง ดงน

- ลางมอใหสะอาด และจดทาใหเหมาะสมกบการสอดใส ปกตจะใชทานอนหงายชนเขาหรอทานงยองๆ

- เมอแกะถงยางอนามยออกจากซอง ใหตรวจดวาวงแหวนภายในอยทกนถง

- ใชมอขางทถนดจบวงแหวนภายในจากภายนอกของถงยาง ซงอยบรเวณกนถง ใชนวหวแมมอกบนว

กลางบบวงแหวนภายในเขาหากนเปนรปวงร วางนวชทาบไปบนวงแหวนระหวางนวหวแมมอและนว

กลาง เพอชวยในการสอดเขาชองคลอดโดยทปลอยปลายเปดซงตดกบวงแหวนภายนอกใหหอยลง

- ใชมออกขางหนงแยกปากชองคลอด จากนนสอดวงแหวนภายในทอยในกนถงเขาสชองคลอด

- ใชนวชของมอขางทถนด สอดผานปลายเปดเขาไปดนวงแหวนภายในถงโดยตรง ใหเขาไปในชองคลอด

ใหลกทสดเทาทจะทาได ถาใสไดถกตองวงแหวนภายในจะครอบปากมดลก

- เมอสอดใสเสรจวงแหวนภายนอกจะอยภายนอกชองคลอดและอาจหางจากปากชองคลอดประมาณ 1

นว เมอมเพศสมพนธชองคลอดจะยด ขยายตวทาใหสวนของถงทยนออกมาหดสนลงจนวงแหวน

ภายนอกชดกบปากชองคลอดได

- ในขณะสอดอวยวะเพศชายเขาชองคลอด สตรอาจชวยโดยใชมอจบวงแหวนภายนอกใหชดกบปากชอง

คลอด เพอปองกนการสอดเขาดานขางของถงอนามยสตร

- หลงการมเพศสมพนธใหเอาถงอนามยสตรออกจากชองคลอดกอนลกนงหรอยน โดยการบบและหมน

วงแหวนภายนอกเพอไมใหนาอสจไหลออกทางปลายเปด จากนนจงดงออกจากชองคลอดอยางนมนวล

หอดวยกระดาษและทงในถงขยะใหมดชด

3. ถามการรวมเพศซา ตองใชถงอนามยสตรอนใหมหามนาถงยางอนามยทใชแลวกลบมาใชใหม เพราะอาจ

ทาใหรว แตก หรอฉกขาด ในระหวางการมเพศสมพนธได


อาจมอาการแพถงอนามยสตรหรอสารทใชหลอลน


ขอด

- ใชงาย พกพาสะดวก ผใชสามารถใสและถอดไดเอง ไมตองอยภายใตการดแลของแพทย

- ใสไวรอกอนได โดยไมตองใสขณะจะมเพศสมพนธเหมอนถงยางอนามยชายทตองรอใสตอนอวยวะเพศชาย

แขงตว จงไมขดจงหวะการรวมเพศ

- ไมตองรบถอนอวยวะเพศชายออกจากชองคลอดทนทหลงการหลงนาอสจ ซงจาเปนตองทาเมอใชถงยาง

อนามยชาย ปลอดภย ไมมผลตอสขภาพ และไมมผลตอภาวะเจรญพนธของผหญง (ภาวะเจรญพนธกลบ

สปกตเมอเลกใช)

- ปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธได เชน กามโรค เอดส

- ใหความรสกสมผสขณะมเพศสมพนธดกวาถงยางอนามยชาย

- มความทนทานกวาถงยางอนามยชาย ทนทานตอเจลหลอลนทกชนด

ขอดอย - ลดความรสกสมผสของการมเพศสมพนธในฝายชาย

- ขณะนไมมขายทวไปในประเทศไทย

วธคมกาเนดทใชปองกนการตงครรภทมประสทธภาพนอย (มโอกาสตงครรภ) 1. ยาเมดคมกาเนดฉกเฉน(Emergency contraceptive pill)

หญง-ชาย หากการมเพศสมพนธเกดขนโดยบงเอญ หรอมการใชวธการคมกาเนดแตเกดความผดพลาด หรอ

ลมเหลว เชน เคยกนยาคมกาเนดแลวลมกน ถงยางอนามยรว/ขาดขณะมเพศสมพนธ ซงเหตการณไมคาดฝนมกเกด

ขนไดในวยรน หรอคนหนมสาวทมเพศสมพนธโดยไมตงใจ ทาใหเกดความเสยงตอการตงครรภได ดงนน วธคมกาเนด

แบบฉกเฉน จงเปนทางเลอกหนง ทจะชวยลดโอกาสของการตงครรภไมพรอม ทอาจเกดขนได แตอยางไรกตามตอง

ทาความเขาใจกบผรบบรการวา ยาเมดคมกาเนดฉกเฉน มประสทธภาพในการคมกาเนดตากวา วธคมกาเนดแบบปก

ตทวๆไป

ยาเมดคมกาเนดฉกเฉนม 2 แบบ

ชนดฮอรโมนเดยว เปนยาทผลตขนเพอการคมกาเนดฉกเฉนโดยเฉพาะ หาซอไดงายตามรานขายยาทวไป ยา

1 แผง มจานวนเมดยา 2 เมด มแตฮอรโมนโปรเจสโตเจน ชอ levonorgestrelแตเพยงอยางเดยวในปรมาณทสงถง

750 ไมโครกรม ทมขายในเมองไทยม 2 ยหอ คอ Postinor®กบMadonna®

ภาพท 64 ตวอยางยาเมดคมกาเนดฉกเฉนชนดฮอรโมนเดยว


วธรบประทานยา

รบประทานครงแรก 1 เมด ทนททสะดวก แตตองไมเกน 120 ชวโมง หลงจากมเพศสมพนธทไมไดปองกน

การตงครรภ และ 12 ชวโมงตอมารบประทานครงท 2 อก 1 เมด เนองจากผรบบรการหลายรายมกจะลมรบประทาน

ยาเมดท 2 หรอบางครงเวลาไมเหมาะสม จงแนะนาใหรบประทานยาครงเดยว 2 เมดไดผลเทากน

ชนดฮอรโมนรวม คอยาเมดคมกาเนดชนดฮอรโมนรวมทมสวนประกอบของฮอรโมนเอสโตรเจน 30 ไมโครกรม

วธรบประทานยา

รบประทานครงแรก 4 เมด ทนททสะดวก แตตองไมเกน 120 ชวโมง หลงจากมเพศสมพนธทไมไดปองกนการ

ตงครรภ และ 12 ชวโมงตอมารบประทานครงท 2 อก 4 เมด ไมแนะนาใหรบประทานครงเดยว 8 เมด เพราะจะม

อาการคลนไสอาเจยนมาก

ภาพท 65 ตวอยางยาเมดคมกาเนดฉกเฉนชนดฮอรโมนค


ยาเมดคมกาเนดฉกเฉนสามารถยบยงการตกไข หรอเลอนการตกไขออกไป อยางไรกตามยาเมดคมกาเนดฉกเฉน

ทาใหระดบฮอรโมนเปลยนแปลงอาจทาใหเยอบโพรงมดลกไมเหมาะในการฝงตวของไขทถกผสมแลว และอาจมผล

ตอการเดนทางของไขทถกผสมแลว การรบประทานยานภายหลงการตงครรภแลว จะไมมผลใหการตงครรภสนสดลง

ได หรอไมเปนผลใหเกดการแทง


- คลนไส เปนอาการทพบบอย บางรายอาจมอาการอาเจยนดวย ดงนนควรกนยาพรอมอาหารหรอกอนเขา

นอนหรอกนยาแกอาเจยนรวมดวย

- เลอดออกกะปรดกะปรอย

ขอควรระวง

- สาหรบสตรทมอาการอาเจยนเกดขนภายใน 2 ชวโมงหลงกนยา ควรกนซาอก 1 ชด จงจะปองกนการ

ตงครรภไดภายหลงใชยาคมกาเนดฉกเฉนอาจจะมเลอดออกเหมอนประจาเดอนหรออาจจะมากะปรดกะปรอยกได

แตถาไมมเลอดออกภายใน 3 สปดาหหลงรบประทานยา ตองไปตรวจดวาตงครรภหรอไม


2. การนบระยะปลอดภย

เปนวธการคมกาเนดแบบธรรมชาตโดยอาศยการนบระยะปลอดภยของการตกไขของผหญง ซงหากมเพศ

สมพนธกนในชวงเวลาน จะไมทาใหตงทอง ซงวธการนบหนา 7 หมายถง 7 วนกอนทประจาเดอนจะมา และ 7 วน

หลงประจาเดอนมา หมายถง7 วนนบตงแตวนทมประจาเดอนวนแรก นนคอระยะปลอดภยเหมาะกบผหญงทมประจา

เดอนมาตรงเวลาและสมาเสมอเทานน

3. การหลงภายนอก(Coital interruption)

การหลงนาอสจนอกชองคลอด (Coital interruption) หรอเรยกกนทวไปวา “หลงภายนอก” (Withdrawal)

เปนการคมกาเนดวธธรรมชาตอกวธหนง หมายถง “การคมกาเนดโดยฝายชายถอนอวยวะเพศออกจากชองคลอด

กอนทจะมการหลงนาอสจ และใหหลงนาอสจหางจากบรเวณอวยวะสบพนธภายนอกของฝายหญง เพอมใหตวอสจ

เขาไปในชองคลอดได” วธนการรวมเพศในระยะแรกดาเนนไปตามปกต ฝายชายมการสอดใสอวยวะเพศเขาไปในชอง

คลอดได จนกระทงฝายชายมความรสกใกลทจะหลงนาอสจ (Ejaculation) ใหรบถอนอวยวะเพศออกมาหลงนาอสจ

ภายนอกชองคลอด โดยระวงไมใหนาอสจเปอนบรเวณอวยวะสบพนธภายนอกของฝายหญง เพราะในระหวางการ

รวมเพศบรเวณปากชองคลอดจะชมชนดวยนาหลอลนจากภายในชองคลอด ซงหากนาอสจหยดลงบรเวณนกจะทาให

ตวอสจวายผานเขาไปในชองคลอดได วธนตองการความรวมมอจากคนอนโดยเฉพาะอยางยงฝายชายทจะตองถอน

อวยวะเพศออกกอนทจะหลงอสจ


ปญหาทพบของวธนคอ ฝายชายไมสามารถถอนอวยวะเพศออกไดทนเวลา นอกจากนในระยะทมการเลาโลม

(Foreplay) ฝายชายอาจมนา forewater จากตอมเคาเปอร (Cowper’s gland fluid) ออกมาโดยทยงไมตองถง

จดสดยอด ซงในนา forewater นพบมตวอสจไดจงสามารถเกดการตงครรภไดถงแมจะไมไดหลงนาอสจในชองคลอด

ฃอเสยอกอยางคอฝายหญงอาจไมถงจดสดยอด ถาฝายชายหลงไว

วธคมกาเนดแบบถาวรทใชปองกนการตงครรภทมประสทธภาพสงเหมาะสาหรบประชากรตางดาวทไมตองการมบตรแลว

วธคมกาเนดแบบถาวร เหมาะสาหรบผทมบตรเพยงพอแลวมประสทธภาพสง

1. การทาหมนหญง

การทาหมนหญง (Tubal ligation หรอ Female surgical sterilization) เปนการคมกาเนดชนดหนง ม

ประสทธภาพสง มอตราการลมเหลว (การตงครรภหลงการผาตด) ตา (0.5-0.7%) ประหยด ปลอดภยไมเกยวของกบ

การใชฮอร โมน เหมาะสาหรบผทมบตรเพยงพอแลวหรอมขอหามในการตงครรภ หรอมขอหามในการใชฮอรโมน

ภาพท 66 แสดงการทาหมนหญง

การทาหมนหญง เปนการทาใหทอนาไขทง 2 ขางอดตน มผลใหตวอสจ (Sperm/สเปรม) ไมสามารถปฏสนธ

กบไขได

ประเภทของการทาหมนหญง

ประเภทของการทาหมนหญง สามารถแบงออกเปน 2 ประเภทใหญๆ คอ

1. การทาหมนหลงคลอด (การทาหมนเปยก)

เปนการทาหมนภายใน 6 สปดาหหลงคลอด นยมทาในชวง 48 ชวโมงหลงคลอด เนองจากสามารถทาไดงาย

แผลผาตดเลก เพราะมดลกยงมขนาดโตลอยอยในชองทองเหนอองเชงกราน จงทาใหสามารถหาทอนาไข 2 ขางได

งายวธทนยม คอ การผกทอนาไขและตดทอนาไขบางสวนออกทงสองขางโดยลงแผลผาตดใตสะดอขนาดแผลยาว

ประมาณ 2 - 5 เซนตเมตร


2. การทาหมนปกต (การทาหมนแหง)

เปนการทาหมนในระยะทไมใช 6 สปดาหหลงคลอดมดลกมขนาดปกตและอยในองเชงกรานจงมความยากใน

การหาทอนาไขมากกวาการทาหมนหลงคลอดแบงวธทาหมนไดเปน 2 วธ คอ

- การผาตดหนาทอง โดยลงแผลผาตดบรเวณเหนอหวหนาว จากนนหาทอนาไขเพอทาการผกและตดทอ

นาไขบางสวนออกทง 2 ขาง

- อกวธคอการผาตดผานกลอง โดยลงแผลผาตดขนาดเลก 2-3 แผลจากนนใชจไฟฟาจทอนาไข รวมกบ

ตดทอนาไขทงสองขางออกบางสวนหรออาจใชอปกรณรดทอนาไขทงสองขาง ขอจากดของการทาหมนผานกลองคอ

ตองดมยาสลบ นอนในทาศรษะตาและตองใสกาซในชองทองระหวางการผาตดซงเปนขอหามในผปวยโรคหวใจ หรอ

มภาวะผดปกตของระบบไหลเวยนโลหต (เลอด)รวมทงอนตรายทอาจเกดขนตออวยวะขางเคยงในกรณทใชจไฟฟา

ภาพท 67 แสดงการทาหมนหญง

ขอดของการทาหมนหญง

- เปนวธคมกาเนดทประหยด และมประสทธภาพสงสดในการวางแผนครอบครว

- ไมขดขวาง หรอเปนอปสรรคในการกาหนดระยะเวลาในการรวมเพศ

- ไมมผลตอการใหนมบตร

- ไมตองเสยเวลาในการเขารบบรการการคมกาเนด

- ไมตองใชยาฮอรโมนคมกาเนด หรออปกรณตางๆ ในการคมกาเนด

- ลดโอกาสเกดผลขางเคยงจากยาฮอรโมนคมกาเนด

- ไมตองพะวงเกยวกบการลมรบประทาน หรอฉดยาคมกาเนด


ขอจากดของการทาหมนหญง

- ตองไดรบการผาตดในหองผาตด

- บคลากรดานการแพทยผใหการผาตด ตองมความร ความชานาญในการผาตดทาหมน

- ผมารบบรการมแผลผาตดทหนาทอง

- ตองใชยาระงบปวด และยาดมสลบระหวางผาตด

- หากการคมกาเนดลมเหลว มโอกาสเกดการตงครรภนอกมดลกไดสง

- ไมสามารถปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธได

- เปนการคมกาเนดถาวร หากตองการตงครรภ ตองมาผาตดแกไขซงมคาใชจายสง และอตราการประสบ

ความสาเรจจากการแกไขตา

ผลขางเคยงจากการทาหมนหญง

ผลขางเคยงจากการทาหมนหญง พบไดนอยกวา1% ทอาจพบได คอ

1. จากยาชา หรอยาดมสลบ โดยอาจพบอาการแพยาชา ยาดมสลบบางรายอาจมปญหาตอระบบไหลเวยน

โลหต และการหายใจในกรณไดรบการดมยาสลบ

2. อนตรายตออวยวะขางเคยง โดยอาจไดรบบาดเจบรวมดวยได เชน กระเพาะปสสาวะ ลาไส และมดลก

3. ภาวะเสยเลอด ระหวางผาตดอาจมการฉกขาดของหลอดเลอดบรเวณทอนาไขหรอไหมผกทบรเวณทอนา

ไขหลด (ซงชวยหามเลอดออกจากแผลผาตดทอนาไข) ทาใหมเลอดออกในชองทองได

4. ภาวะตดเชอ เชน การตดเชอในองเชงกราน และ/หรอการตดเชอทแผลผาตด

5. การตงครรภนอกมดลก แมวาการทาหมนจะเปนวธคมกาเนดทมประสทธภาพในการปองกนการตงครรภ

สง แตถามการตงครรภเกดขนจะมโอกาสเสยงสงทจะเปนการตงครรภนอกมดลก

6. อาการปวดทองนอย อาจพบในบางราย สวนมากเปนอาการปวดทอง นอยเรอรงปวดพอราคาญจากการม

พงผดบรเวณทตดผกทอนาไขไมพบเปนอนตรายแตอยางใด

อนงโดยทวไปการผาตดทาหมนเปนหตถการททาไดงายในผทไดรบการฝกฝนใชเวลาในการผาตดเพยง

15-30 นาท เปนหตถการทพบภาวะแทรกซอนนอยมาก โดยภาวะแทรกซอนสวนใหญมกเกดจากการดมยาสลบ

ดงนน การหลกเลยงภาวะแทรกซอนดงกลาว คอ การใชยาชาเฉพาะท และมการงดนางดอาหารกอนทาหตถการ

อยางนอย 6-8 ชม.


การทาหมนหญงมผลตอความรสกทางเพศ

การทาหมนหญงไมมผลแทรกซอน (ผลขางเคยง) ททาใหความรสกทางเพศลดลงมการศกษาพบวาหลงทาหมน

มการเพมความรสกทางเพศเนองจากหมดกงวลเรองปญหาการตงครรภ

การทาหมนหญงมผลตอประจาเดอน

การทาหมนหญงไมมผลเสยตอสขภาพในระยะยาวยกเวนภาวะแทรกซอนทอาจพบไดหลงการผาตดดงกลาว

แลวในหวขอผลขางเคยงจากการทาหมนหญงเนองจากเปนการผาตดเพยงบางสวนของทอนาไข ไมมผลตอรงไขและ

มดลกไมมผลรบกวนฮอรโมนเพศในรางกาย สามารถมประจาเดอนไดตามปกต

โอกาสตงครรภหลงทาหมนหญง

หลงทาหมนหญงพบมโอกาสตงครรภไดพบอตราการลมเหลว/การตงครรภอยในชวง 0.2-0.7%ขนอยกบหลาย

ปจจยเชน มการตงครรภอยแลวกอนการทาหมน ความชานาญของผผาตดความยาวของทอนาไขทตดออก วธการ

ผาตด แมวาจะทาการผาตดโดยผเชยวชาญมประสบการณสงและใชวธการผาตดทถกตองยงมรายงานพบการเชอมตอ

กนเองของปลายทอนาไข ทาใหเกดการตงครรภได

มขอหามของการทาหมนหญง

- ยงตองการมบตรอกในอนาคต

- มภาวะ การตดเชอในองเชงกราน

- มการตดเชอทผวหนงหนาทองบรเวณทจะลงแผลผาตด

- มพงผดในชองทองมาก

- ผทเขารบการบรการตองไมมภาวะแขงตวของเลอดผดปกตหากไดรบยาละลายลมเลอด หรอยาตานการแขง

ตวของเกลดเลอดควรแจงแพทยใหทราบกอน และตองงดยากอนทาการผาตดตามแพทยสง

- มการเสยเลอดมากจากการคลอดจนความดนโลหตตา ควรแกไขใหสญญาณชพ (ชพจร ความดนโลหต อตรา

การหายใจ และอณหภมรางกาย)คงตว รางกายพรอมรบการผาตดกอน

ควรดแลตนเองอยางไรเมอทาหมนหญง

เนองจากบางครง หรอบางสถานพยาบาล ใชยาดมสลบ หรอยาฉดใหสลบ ดงนนเพอลดภาวะแทรกซอนจาก

การสาลกอาหารจากกระเพาะอาหารระหวางสลบ จงควรงดนางดอาหารกอนทาหมนอยางนอย 6 - 8 ชม. ควรถอด

ฟนปลอม คอนแทคเลนส ออกกอนเขาหองผาตด ควรปสสาวะเพอใหกระเพาะปสสาวะแฟบ กอนเขารบการผาตด

เพอลดโอกาสเกดการบาดเจบตอกระเพาะปสสาวะ

หลงผาตดควรนอนพกอยางนอย 2-3 ชม. เพอสงเกตอาการบางครงอาจมการมนงงจากยาชา และยาสลบ จง

ควรมญาตพากลบบาน ไมควรขบรถหรอเดน ทางกลบเพยงลาพง จากนนสงเกตอาการดวยตนเองหากมอาการปวด

แผลผาตดมาก หรอมเลอดออกบรเวณแผลผาตดควรรบกลบไปโรงพยาบาลและควรระวงไมใหแผลผาตดถกนาจนกวา

จะครบกาหนดเปดแผล คอ ประมาณ 1สปดาหหลงผาตด หลกเลยงการยกของหนก การเดนนานๆหรอการทางาน

หนกหลงผาตดอยางนอย 1สปดาห


ในระยะยาวอาจมอาการปวดแปลบๆเลกนอย บรเวณทองนอยทงสองขางซงเกดจากพงผดจากการผาตด ซง

เปนอาการทพบไดตามปกตแตหากมอาการปวดทองนอยมาก ควรรบปรกษาแพทย

หากประจาเดอนขาดหลงทาหมน ควรรบตรวจการตงครรภเนองจากมอตราลมเหลว 0.2-0.7%หากพบมการ

ตงครรภควรรบปรกษาแพทยเนองจากมโอกาสเกดการตงครรภนอกมดลกไดสง

หากตองการมบตรหลงทาหมนหญง ?

หากตองการมบตรหลงทาหมนหญง เชน มการแตงงานใหม บตรเสยชวต สามารถตงครรภไดโดย

1. การผาตดแกหมน โดยการผาตดเชอมตอทอนาไขทถกตดขาดออกจากกนตองทาโดยแพทยทมความชานาญ

ไดรบการฝกฝนมาโดยเฉพาะ มโอกาสตงครรภ 15-90%ขนอยกบหลายปจจย เชน ความชานาญของแพทยผผาตด

และเครองมอทใชในการผาตด การใชกลองขยายชวยในการผาตดตาแหนงทถกตดทอนาไข ความยาวของทอนาไข

ทเหลอ วธการผาตดทาหมนระยะเวลาหลงจากการผาตดทาหมน อาย และสขภาพของผทาหมน และของสาม

2. การใชเทคโนโลยชวยการเจรญพนธ ไดแก การทาเดกหลอดแกวโดยใชยากระตนไขและใชเขมดดเกบไขจาก

รงไขจากนนนามาผสมกบอสจนอกรางกาย จนไดตวออนจงยายตวออนเขาสโพรงมดลก เพอใหตวออนฝงตวและเจรญ

เตบโตตอไปวธนคาใชจายสง ตองใชแพทยผชานาญเฉพาะดานตองมอปกรณและหองปฏบตการทมเครองมอพเศษ

ซงมโอกาสตงครรภ 25-40%

2. การทาหมนชาย

การทาหมนชาย (Vasectomy หรอ Male surgical sterilization) เปนการคมกาเนดถาวรโดยทาการผก

และตดหลอด/ทอนาอสจ (สเปรม/Sperm) ปองกนไมใหตวอสจจากอณฑะเคลอนมายงถงพกเชออสจทาใหนาอสจท

หลงออกมาไมมตวอสจ จงทาใหไมมการปฏสนธเกดขน

ภาพท 68 แสดงการทาหมนชาย


วธการทาหมนชาย

วธการทาหมนชายทาโดยการผาตด ทาไดงาย ใชเวลาในการผาตดนอยปลอดภยกวาการทาหมนหญง ใชยาชา

เฉพาะท ไมจาเปนตองดมยาสลบปจจบนมวธผาตดทาหมนชาย 2 วธ คอ

1. การใชมดกรดเปดผวหนงบรเวณถงอณฑะ เหนอหลอดนานาเชออสจ 1-2แผลขาดประมาณ1ซม. ทาการ

ผกและตดหลอดนาเชออสจทง 2 ขางจากนนเยบปดผวหนงทกรด

2. การใชเครองมอเจาะบรเวณผวหนงเพอหาหลอดนาอสจจากนนทาการผกและตดหลอดนาอสจ ทงสองขาง

ซงวธน แผลมขนาดเลกจงไมจาเปนตองเยบปดแผล

ขอดของการทาหมนชาย

- มประสทธภาพในการปองกนการตงครรภสงกวาการทาหมนหญงมอตราการลมเหลว (การตงครรภของ

ภรรยาหลงสามทาหมน) ตา พบ 1ใน 700-2,000 รายทภรรยายงตงครรภไดหลงสามทาหมน

- เปนวธผาตดททาไดงาย ใชเวลานอย ไมจาเปนตองใชยาดมสลบ

- คาใชจายตา เปนวธทมประสทธภาพสงสดเมอเทยบกบคาใชจายในการวางแผนครอบครว

- ผาตดครงเดยว สามารถคมกาเนดไดตลอดชวต ไมตองพะวงเกยวกบการตงครรภ

- ไมมผลตอสมรรถภาพทางเพศของเพศชายเนองจากการผาตดไมเกยวของกบเสนประสาท ไมเกยวของกบ

การสรางหรอการใชฮอรโมนเพศของรางกาย

- มรายงาน เพมความสขทางเพศหลงจากทาหมนชาย เนองจากคสมรสไมตองพะวงเรองการตงครรภ

- การทาหมนชายไมมผลทาใหพละกาลงการทางานหนกตามปกตลดลง

- ไมมผลตอการเกดโรคมะเรงตอมลกหมากโรคมะเรงอณฑะมะเรงชนดใดๆ รวมทงของอวยวะสบพนธทงของ

ผทาหมนและของภรรยา หรอโรค

ภาพท 69 แสดงการทาหมนชาย


ขอจากดของการทาหมนชาย

- ผใหการผาตดตองเปนผทมความชานาญไดรบการฝกฝนอยางด

- อาจพบภาวะแทรกซอน (ผลขางเคยง) หลงผาตดทาหมนได เชน อาจเกดภาวะ ปวดบวม มเลอดออก และ

มลมเลอดคงบรเวณถงอณฑะ (พบไดนอย)และ/หรออาจมการตดเชอบรเวณแผลผาตด

- ไมปองกนโรคตดตอ/โรคตดเชอทางเพศสมพนธ

- ไมเปนหมนทนทหลงผาตด ตองรอนานประมาณ 3 เดอนหรอหลงการหลงนาอสจอยางนอย 20 ครงจาก

นนควรทาการกรวดนาเชอวาพบตวอสจหรอไม เพอยนยนการเปนหมนทงนเพราะหลงทาหมน นาเชอจะ

ยงคงมอสจตกคางอยในหลอดนาอสจไดอกระยะเวลาหนงดงกลาวแลว ดงนนหลงทาหมนชาย จงควรให

ฝายหญงคมกาเนดตอไปกอน หรอใชถงยางอนามย จนกวาผานระยะเวลาดงกลาวแลว แตทแนนอน คอ

หลงตรวจนาเชอแลวไมพบตวอสจ

ขอหามของการทาหมนชาย

- ตองการมบตรเพมอกในอนาคต

- ผทเขารบบรการตองไมมภาวะแขงตวของเลอดผดปกต หากไดรบยาละลายลมเลอด หรอยาตานการแขง

ตวของเกลดเลอด ควรแจงแพทยใหทราบกอนและตองงดยากอนทาผาตดตามแพทยสง

- ชวงเวลาททาผาตดตองไมมโรคตดตอทางเพศสมพนธ และไมมการตดเชอบรเวณถงอณฑะภาวะแทรกซอน

จากการทาหมนชาย

- เกดลมเลอดคงในบรเวณถงอณฑะ พบไดประมาณ 1%ของผรบการทาหมนชายมสาเหตจากการบาดเจบ

ตอหลอดเลอดทอยโดยรอบหลอดนาอสจถาลมเลอดคงมขนาดเลกรางกายจะดดซมเลอดทคงใหหายไปได

เองภายในระยะเวลา 1-2 สปดาหหากมขนาดใหญและมอาการปวดมาก ควรรบกลบมาพบแพทยททาผาตด

- แผลผาตดตดเชอ พบไดนอยมาก โดยจะมอาการบวมแดง และปวดอณฑะหรออาจมหนองไหลจากแผล

หากเกดอาการดงกลาว ควรรบพบแพทยดวน

- กอนในถงอณฑะ เปนกอนอสจจากการรวของแผลผาตดผกหลอดนาอสจโดยอสจจะเกาะอยรอบๆปลาย

หลอด กอการอกเสบโดยรอบและจบตวกนเปนกอนหอหมปลายหลอด ซงไมกอใหเกดอาการเจบปวดรกษา

โดยการพกผอนรางกาย และใหยาตานการอกเสบ

- ปวดหนวงเรอรงทอณฑะ พบประมาณ 1 ใน 2,000 ราย มสาเหตจากความดนทเพมขน ภายในหลอด

นาอสจดานทตดกบลกอณฑะ เนองจากยงมการสรางอสจไดอยเหมอนเดม แตไมสามารถถกปลดปลอยออก

มาไดจากการถกผาตดหลอดนาอสจ อาการปวดหนวงนเปนไมมาก และมกเปนๆ หายๆ ตลอดไป

อาการทตองรบพบแพทยหลงทาหมนชาย

- มอาการปวด บวม บรเวณถงอณฑะ

- มนา เลอด หรอหนอง ซมจากแผลผาตด

- อณฑะมขนาดใหญมากขน


การปฏบตตวหลงทาหมนชาย

- หามมใหแผลผาตดถกนาเปนเวลาอยางนอย 3วน

- เวนการยกของหนก หรอการออกกาลงกายอยางหนกหลงผาตดอยางนอย 24-48ชม.

- งดการมเพศสมพนธอยางนอย 7 วน

- เนองจากหลงผาตด จะไมเปนหมนทนทจงควรใชวธคมกาเนดอนรวมดวย เชน ถงยางอนามย เปนเวลา

อยางนอย 3 เดอน หรอจนกวาไดรบการกรวดนาเชอยนยนวาไมพบตวอสจ

โอกาสตงครรภหลงทาหมนชาย

การทาหมนชายถอเปนวธคมกาเนดทมประสทธภาพสงวธหนง พบมอตราความลมเหลว (ภรรยาตงครรภหลง

สามทาหมน) 1 ใน 700-2,000 ราย โดยความลมเหลว อาจเกดจากการผดพลาดจากการผาตด หรอเกดการเชอมตอ

ใหมของหลอดนาอสจ

หากตองการมบตรหลงทาหมนชาย

หากตองการมบตรหลงผาตดทาหมนชายสามารถทาได แตมคาใชจายสง ตองใชแพทยผเชยวชาญ และผลสาเรจ

ในการตงครรภไมแนนอน ทงนอตราความสาเรจ ขนกบระยะเวลาหลงจากการผาตดทาหมน ความเชยวชาญของ

ผผาตด อปกรณเครองมอทใชแกไข อายและสขภาพของผทาหมนและของภรรยา ซงโดยทวไปโอกาสแกไขไดผลสาเรจ

ประมาณ 30-75% ทงนพบมอตราตงครรภสงสดเกดภายใน 3 ปหลงผาตดแกไขทาหมน

นอกจากวธผาตดแกไข ยงสามารถใชวธดดเกบเนอเยอบรเวณอณฑะเพอหาตวอสจ แลวนามาใชในเทคโนโลย

ชวยการเจรญพนธ เชนเดกหลอดแกว

3.2.2 การตงครรภ การตงครรภคออะไร เกดขนตอนไหน มอาการอยางไร

เมอหญงยางเขาสวยเจรญพนธ หรอ เรมมประจาเดอน จะมไขสกและหลดออกจากรงไข ในระยะนถามการ

รวมเพศ ตวอสจของชายจานวนหลายลานตว จะแหวกวายผานปากมดลกเขาไปในโพรงมดลก จนถงทอนาไข และจะ

มอสจเพยงตวเดยวเทานน ทสามารถเขาผสมกบไขได การผสมระหวางไขและอสจ เรยกวา การปฏสนธ ซงถอไดวา

เปนจดเรมตนของการตงครรภ

หลงจากเกดการปฏสนธเรยบรอยแลว ตวอสจกบไขจะรวมเปนเซลลเดยวกน เรยกวา ไซโกต ตอมาไซโกตจะ

แบงตวแบบทวคณจาก 1 เซลลเปน 2 เซลลจาก 2 เซลลเปน 4 เซลล จาก 4 เซลลเปน 8 เซลลเรอยไปตามลาดบจน

ไดหลายเซลล มขนาดใหญขนเปนกอน การบบตวของทอนาไขจะทาใหกอนนเคลอนเขาสโพรงมดลก โดยใชเวลา

ประมาณ 7 - 8 วน แลวฝงตวทผนงชนในของมดลกหรอเยอบโพรงมดลก เพอเจรญเตบโตเปนตวออนตอไป ซงจะใช

เวลาอกประมาณ 260 วน หรอ 37 สปดาห จงจะครบกาหนดคลอด


อาการของการตงครรภ

เมอมการตงครรภ รางกายจะมการเปลยนแปลงหรอมอาการตางๆ เกดขนหลายอยาง ซงอาจชวยใหทราบได

วามการตงครรภเกดขนหรอไม อาการเหลาน ไดแก

1. ประจาเดอนขาดหายไป เปนการเปลยนแปลงขนแรกของการตงครรภสาหรบผทแตงงานแลวและเคยม

ประจาเดอนมาตรงตามเวลา แตโรคภยไขเจบตางๆ หรอความวตกกงวลกอาจเปนสาเหตใหประจาเดอนขาดหายไป

หรอมาไมตามกาหนดได

2. มอาการแพทอง เชน คลนไส อาเจยนเวยนศรษะ นาลายออกมากกวาปกต อยากกนของเปรยวๆ หรอของ

แปลกๆ ไดกลนตางๆ มากผดธรรมดาบางครงมอารมณออนไหว โกรธงาย ใจนอย อาการเหลานจะเกดขนไดประมาณ

สองในสามของผตงครรภและเกดขนมากหรอนอยแตกตางกนไป

3. มอาการเปลยนแปลงของเตานมและหวนม ตามปกตกอนประจาเดอนจะมาเลกนอย เตานมจะคดตง และ

กดเจบ เมอตงครรภจะมอาการเหลานเพมมากขน เตานมอาจมขนาดโตขน หวนมและผวหนงบรเวณลานหวนมจะม

สคลามากขน โดยเฉพาะครรภแรกจะสงเกตเหนไดงาย และในระยะครรภแกอาจจะมนานมไหลออกมา

4. ถายปสสาวะบอย แตไมแสบ ไมขด หรอขน อาการนจะพบในอายครรภ 2 - 3 เดอนแรก เนองจากมดลก

ไปกดเบยดกระเพาะปสสาวะ และจะมอาการนอกครงในเดอนสดทายของครรภ เนองจากศรษะเดกไปกดเบยด

กระเพาะปสสาวะ

5. คลาพบกอนทบรเวณเหนอหวหนาว ซงจะคลาไดเมออายครรภเกน 3 เดอนไปแลว แตในคนผอมอาจจะ

คลาพบกอนระยะนกได

6. เดกดน ในครรภแรกแมจะรสกวาเดกดนเมออายครรภประมาณ 20 สปดาห สาหรบผทเคยมบตรมาแลว

จะรสกเรว คอ อายครรภประมาณ 18 สปดาห

การปฏบตตนของมารดาระหวางตงครรภเพอปองกนการพการของลก

1. ไปฝากทองกอนอายครรภ 12 สปดาห หรอไปฝากครรภทนททรวาตงครรภ และไปตรวจครรภหรอดแล

กอนคลอดครบทง 5 ครงกบบลากรทางการแพทยและสาธารณสข เพราะการฝากครรภทาใหเกดผลดตอตวมารดา

เองและลกนอยในครรภ ดงน

สาหรบมารดา

- ชวยสงเสรมสขภาพรางกาย และจตใจของมารดาใหเปนปกตในระหวาง ตงครรภ แพทยหรอเจาหนาท

สาธารณสขพรอมใหคาแนะนาเกยวกบการปฏบตตนแกมารดาในระหวางตงครรภ

- เปนการตรวจสอบดวาการตงครรภดาเนนไปตามปกตหรอไม และชวยวนจฉยโรคบางอยางทอาจเกดขน

ระหวางตงครรภ

- เปนการปองกนและลดภาวะแทรกซอนทอาจเกดขนระหวางตงครรภเพอใหการตงครรภเปนปกตและคลอด

ไดตามปกตมากทสด


สาหรบลกนอยในครรภ

- การฝากครรภจะชวยลดอตราการแทง การคลอดกอนกาหนดและเสยชวตในครรภ

- ปองกนการตดเชอสลกนอย

- ทาใหลกนอยในครรภสมบรณแขงแรง มนาหนกตวเหมาะสม

2. บรหารรางกายและออกกาลงกายโดยการเดน วายนา การกมตวบรหารโดยเอานวมอแตะเทากทาได คอ

ออกกาลงกายแตพอควรจะไมมอนตราย ยกเวนการออกกาลงทมากเกนไปเทานน

การออกกาลงกายวนละ 15 - 20 นาท จะชวยใหการคลอดงายขน สามารถทาไดดงน

ทาท 1 เปนการบรหารกลามเนอชองคลอดและกลามเนอเชงกราน โดย เกรงกลามเนอชองคลอดใหเตมท

ประมาณ 5 วนาท แลวคลาย หลงจากนนเกรงกลามเนอรอบๆ ทวารหนก แลวเกรงกลามเนอทง 2 พรอมกน ทาสลบ

กนไปวนละ 10 ครง จนถงวนละ 100 ครง

ทาท 2 นงขดสมาธ ฝาเทาประกบกนสนท มอทง 2 จบขอเทาทประกบกนอย คอยๆ ดนเขามาหาตวใหมาก

ทสด แบะเขาออกใหตดพน ระหวางทลากเทาเขามาเวลาประมาณ 5 วนาท แลวเรมใหม ถาหวเขายกสงชใหใชขอศอก

กดลงไว


ทาท 3 นอนหงายราบ ชนเขาทง 2 ขาง งอขาขางหนงเขามาใกลอก กระดกปลายเทาแลวเหยยดออกไป

ตรง ๆ วางขาลงชาๆ แลวคลายขอเทายกขนชนเขาในทาเดม เปลยนทาอกขางหนงระหวางทาไมตองเกรงรางกาย

สวนอน ๆ ทาขางละ 2 ครง เพมขนวนละ 1 ครง จนไดวนละ 10 ครง ถาทาจนอยตวแลว สามารถยกขาขนตรง ๆ

ไดโดยไมตองงอขา แตหามยกขนพรอมกนสองขาง ทานเปนการบรหารกลามเนอตนขา กลามเนอหนาทองชวยให

เลอดไหลเวยนด ลดการเปนตะครวและความ เมอยลาของขา

ทาท 4 นอนชนเขา บนเอวแอนขนจนมอลอดผานได กดบนเอวใหตดพนทาคางไว 5 วนาท จากนนคลายแลว

เรมใหม ทานลดอาการปวดหลง

ทาท 5 ทาทาเหมอนคลาน แขนตงฉากกบพน โกงหลง เกรงหนาทอง กมศรษะแลวเงยหนา แอนหลงพรอม

กบคลายหนาทอง ทาวนละ 10 ครง ชวยบรหารกลามเนอหนาทองและลดอาการ ปวดหลงได การบรหารรางกายของ

มารดาระหวางตงครรภ ควรเรมทาตงแตอายครรภ 3 เดอน ขนไป จนกระทงคลอด

3. ไมควรดมเหลา หรอเบยร สบบหรระหวางตงครรภเพราะจะทาใหเดกในครรภผดปกตนาหนกนอย ตวเลก

และพบวาอตราการตายของเดกแรกคลอดสงมาก

4. รบประทานอาหารทมประโยชน เนนอาหารจาพวกโปรตน โปรตนไดจากเนอสตวตาง ๆ ไข ถวตาง ๆ และ

เนย ถวลสง แมจาเปนตองรบประทานอาหารโปรตนวนละ 3 ครง หรอมากกวานน อาหารประเภทโปรตนมความ

จาเปนตอการเจรญเตบโตของรางกาย


แคลเซยม นมเปนแหลงแคลเซยมทสาคญ ควรดมวนละ 1,000 cc. แตถาดมนมไมได อาจดมเทาทดมได เชน

อาจจะเปนวนละแกวและรบประทานอาหารทมสวนผสมของนมอย เชน ขนมเคก คกก ไอศกรม หรอเนยแขงได หรอ

รยประทานกลวยนาวาปงหรอนงหรอตม เพราะกลวยนาวาเมอโดนความรอนใหแคลเซยมสง มารดาควรรบประทาน

อาหารทมแคลเซยมเปนประจาทกวน จะทาใหไดรบแคลเซยมอยางเพยงพอระหวางตงครรภ เพอชวยเสรมสรางกระดก

และฟนของทารกในครรภ

วตามนและเกลอแร รางกายมความตองการวตามนและเกลอแรมากเปนพเศษในขณะตงครรภ คณแมจงควร

รบประทานผกและผลไมใหไดเปนประจาทกวนเพราะผกสดและ ผลไมเปนแหลงของวตามนและเกลอแรทสาคญ ควร

ทานใหไดสปดาหละหลาย ๆ ครง

แปง นาตาลและไขมน อาหารประเภทนจะใหเกลอแรและวตามน ซงใหพลงงานทจาเปนสาหรบแม แตอาหาร

ประเภทนไมควรรบประทานมาก โดยเฉพาะถาไมไดออกกาลงยงตองระวง เพราะจะทาใหนาหนกตวเพมมาก นอกจาก

นยงยอยยากทาใหทองอด ทองเฟอ ไดงายนอกจากนควรดมนาหรอของเหลวอนๆใหมาก คอควรดมนาวนละ 6-8

แกวนายงชวยขบถายของเสยออกจากรางกายทงของแมและลกดวย

5. ไมควรยกของหนก

6. อยาสวมรองเทาสนสง และการแตงกายของหญงตงครรภควรแตงใหเหมาะสมกบฤดกาล ผาทใชเปนผาท

ระบายความรอนไดด เนอผาบางเบา ซมซบเหงอไดด ชดควรเปนแบบสวมใสสบาย ไมคบหรอพอดตวเกนไป

7. อยาเขาเยยมผปวยทเปนโรคตดตอ

8. งดเดนทางไกลตอนใกลคลอด

ขนตอนการฝากครรภแนวใหม

1. ซกประวตเพอแบงกลมหญงตงครรภ โดยแบงเปน 2 กลม คอ

1.1 กลมทไมมภาวะเสยงสง ใหการดแลแบบพนฐาน แนวใหม

1.2 กลมทตองการการดแลเปนพเศษ หรอมปจจยเสยง ใหการดแลแบบเดมโดยหญงตงครรภจะไดรบการ

ซกประวต ทางสตกรรม การตงครรภปจจบน และสภาวะสขภาพทวไป จานวน 18 ขอ

2. ผรบบรการจะมาตามนดจานวน 5 ครง โดยมรายละเอยดดงน

2.1 มาครงแรก ในการฝากครรภครงแรก (อายครรภ< 12 สปดาห)

2.2 ครงท 2 อายครรภ 18 - 20 สปดาห

2.3 ครงท 3 อายครรภ 26 สปดาห




โดยในการฝากครรภแตละครงจะมการซกประวตตามเกณฑประเมนความเสยง 18 ขอทกครง และหากหญง

ตงครรภพบภาวะเสยงในระยะการฝากครรภใด ตองดแลตามเกณฑภาวะเสยง

การดแลตวเองขณะตงครรภ ทสาคญ คอ

• การรบประทานอาหาร หญงตงครรภควรไดรบประทานอาหารเพมขนมากกวาปกต ประมาณ 300 กโล

แคลอรตอวน ไมมอาหารทตองงด ควรไดรบธาตเหลกเสรมระหวางตงครรภ ซงโดยทวไปเมอมาฝากครรภ

หญงตงครรภจะไดรบธาตเหลกในรปยาเมด และควรรบประทานวนละเมดตลอดการตงครรภ

• การออกกาลงกาย หญงตงครรภสามารถออกกาลงกายไดตามปกต ถาไมมอาการเหนอยเกนไปหรอเปนการ

ออกกาลงกายชนดทเกดอนตราย

• การทางาน ควรหลกเลยงงานทตองออกกาลงมาก ไมควรทางานตอเนองจนเกดอา การเหนอยมาก ควรม

เวลาพกระหวางวน หญงตงครรภทเคยคลอดบตรนาหนกนอยมากอนควรจากดการทางานไมใหมากเกนไป

• การเดนทาง หญงตงครรภสามารถเดนทางได แตมขอควรปฏบตคอ ควรมโอกาสลกเดนบางทก 2-3 ชวโมง

กรณทนงรถยนตควรใชเขมขดนรภยอยางเครงครด

• การเลอกใชเสอผา ควรสวมใสเสอผาทสวมใสสบาย ไมรดแนน

• การขบถายอจจาระทองผก และมโอกาสเปนรดสดวงทวารหนกไดมากขน จงควรพยายามปองกนไมใหทอง

ผก โดยดมนาใหมากพอ รบประทานอาหารทมใยอาหารมากขน (ผกและผลไม) และออกกาลงกายพอ

สมควร หญงตงครรภมกมอาการ

• การดแลสขภาพฟน หญงตงครรภควรไดรบการตรวจสขภาพฟนจากทนตแพทย และถามปญหากทาการ

รกษาไดตามททนตแพทยเหนสมควร

• การมเพศสมพนธ สามารถมเพศสมพนธไดตามปกต ยกเวนในชวงเดอนสดทายของการตงครรภ

• การสบบหร หญงตงครรภและสามควรงดสบบหร เนองจากมผลตอนาหนกตวของทารกในครรภ

• การดมแอลกอฮอล ไมควรดมสรา/แอลกอฮอลในชวงตงครรภ เนองจากสราจะทาใหเกดภาวะทารกเจรญ

เตบโตชา ปญญาออน หรออาจจะมรปรางพการแตกาเนดได

ขอหามขณะตงครรภมอะไรบาง

ขอหามสาคญขณะตงครรภ คอ การใชยาเพอรกษาอาการเจบปวยขณะตงครรภ หญงตงครรภไมควรซอยามา

รบประทานเอง เนองจากยาบางอยางอาจสงผลใหทารกพการไดนอกจากนน ในกรณทหญงตงครรภมโรคประจาตว

รวมทงโรคธาลสซเมย ควรรบไปฝากครรภเพอประเมนความเสยงในการตงครรภวา การตงครรภจะสงผลตอมารดา

และทารกในครรภหรอไม


ผลขางเคยงจากการตงครรภมอะไรบาง?

อาการ/ผลขางเคยง ทอาจเกดขนจากการตงครรภ เชน อาการออนเพลย ปวดหลง ปวดศรษะ หลอดเลอดขา

ขอด ทองผกรดสดวงทวาร อาการแสบกระเพาะ ม ตกขาว และ อาการตะครว

อาการทพบบอยในชวงเวลาตงครรภ คอ

• อาการเหนอยเมอยลา

• อาการทองผก

• ปวดกระดกเชงกรานทเอว

• อาการปวดหลง

• อาการเจบทองแขง บางครง, ไมสมาเสมอ และมกจะไมเจบปวด การหดตวทเกดขนหลายครงตอวน

• อาการบวมนา (บวม). พบบอยในการตงครรภยคปจจบน สาเหตมาจากการบบตวของสนเลอดทนาเลอด

จากสวนตาง ๆ ทอยใตกระบงลมกลบเขาสหวใจ

• ปสสวะเพมขนกวาปกต พบกนบอยในชวงเวลาตงครรภ สาเหตมาจากปรมาณเสนเลอดทเพมขน,คา GFR

สง(glomerular filtration rate คอปรมาณเลอดทไหลผานตวกรองของไตในหนงนาท) และการบบอดของ

กระเพาะปสสวะทเกดมาจากการขยายตวของมดลก

• กระเพาะปสสวะอกเสบหรอการตดเชอทกระเพาะปสสวะ

• เสนเลอดขอด เปนปญหาทพบบอย เกดมาจาการบบคลายตวทเพมขนของกลามเนอเรยบของหลอดเลอด

ดาและความดนของเสนเลอด

• รดสดวงทวาร เปนเสนเลอดทบวมอยบรเวณทวารหนก เกดจากการทเสนเลอดไหลเวยนบกพรอง เปน

อาการทเกยวเนองมาจากอาการทองผก หรอการเพมความดนภายในชองทองในชวงการตงครรภ

• การอาเจยน, การจกเสยดแนนทอง, และ อาการวงเวยน

• รอยแตกลาย, รอยแตกลายทมสาเหตมาจากการตงครรภ

รไดอยางไรวาครรภอาจผดปกต

อาการทตองรบมารบการรกษาทโรงพยาบาล เชน เลอดออกทางชองคลอด บวมทหนา นว ขา หรอเทา ปวด

ศรษะอยางรนแรงและตอเนอง ตามองเหนไมชด (อาการของภาวะครรภเปนพษ) ปวดทอง อาเจยนอยางตอเนอง ม

ไขสงหนาวสน ปสสาวะขด มนาไหลออกทางชองคลอด และ/หรอ ทารกในครรภดนนอยลงมาก


รไดอยางไรวาใกลคลอด

อาการทบงบอกวาใกลคลอดทสาคญ คอ มอาการเจบครรภสมาเสมอ ประมาณทก 10 นาทครง มมกเลอด

ออกทางชองคลอด หรอ มนาใสใสไหลออกทางชองคลอดคลายปสสาวะแตกลนไมได

เมอใกลคลอดควรทาอยางไร

เมอมอาการตางๆ ทบงชวาใกลคลอด เชน เจบครรภถทก 10 นาท มมกปนเลอดออกทางชองคลอด หรอมนา

ใสใสไหลออกทางชองคลอดโดยกลนไมได ควรรบมาโรงพยาบาล

ระยะทมการเจบครรภคลอด จะมอาการตางๆดงน

o อาการเจบครรภคลอด จะมลกษณะปวดทวทองทงหมด ทอง/มดลกแขงเกรงเกดจากการหดรดตวของมดลก

โดยอาการปวดจะบบและคลายเปนพกๆสมาเสมออยางนอย 10 นาทตอครง ในบางรายอาจมอาการปวด

ราวไปทเอวรวมดวย

o มมกปนเลอดออกทางชองคลอด ซงแสดงวามการเรมเปดของปากมดลก พรอมทจะคลอดแลว

o การมนาเดน คอ การมนาใสใสไหลออกทางชองคลอด กลนไมไดเหมอนปสสาวะ ทงนเกดจากถงนาครา

แตก

ระยะหลงคลอด

ในระยะหลงคลอดจะยงคงมเลอดไหลออกทางชองคลอดในปรมาณไมมาก ซงเรยกวานาคาวปลา ในชวงแรก

จะมสแดงสด จากนนจะคอยๆจางลงเปนสนาตาล และเปลยน เปนสใสๆ โดยนาคาวปลาควรจะหมดภายใน 2-4

สปดาห ซงถานาคาวปลาผดปกต เชน เปนเลอดสดตลอดเวลา หรอมกลนเหมนผดปกต หรอเมอผานระยะเวลานไป

แลวยงคงมนาคาวปลาอย ควรรบพบสตนรเวช เพราะอาจมการตดเชอในมดลก หรออาจมรกคางอยไดการมอาการ

ปวดบรเวณทองนอยบบเปนพกๆ โดยอาการจะเกดขนเมอมารดาใหนมบตร อาการทเกดขนเปนภาวะปกต แสดงวา

มดลกกาลงหดตวเขาสองเชงกรานการขบปสสาวะหลงคลอด ในชวง 2-3 วนแรก ปรมาณปสสาวะทออกจะออกมาก

กวาปกต เนองจากรางกายขบนาสวนเกนทเกดจากการตงครรภออกจากรางกายภายหลงคลอดอาจเกดอาการผดปกต

ทางดานจตใจได เชน อาการซมเศรา วตกกงวล ซงสาเหตอาจเกดจาก ปญหาความสบสนในบทบาทของมารดา และ

ภรรยา โดยอาการจะคอยๆกลบเปนปกตภายใน 2-3 สปดาห แตถาอาการเหลานเรอรง ควรรบพบสตนรแพทย

การปฏบตตวหลงคลอดมอะไรบาง


การปฏบตตวหลงคลอด คอ

• การใหนมบตร หญงหลงคลอดควรใหนมบตรทก 2 ชวโมง และควรใหนานไปถง 6 เดอนแรก กอนและหลง

ใหนมบตรควรใชสาลชบนาอนทาความสะอาดหวนมทงสองขาง

• การมเพศสมพนธการคมกาเนด และการวางแผนครอบครว) เพอปองกนการตงครรภทไมพรอม ในชวง 6

สปดาหหลงคลอดควรงดการมเพศสมพนธ จนกวาจะได รบการคมกาเนดกอน (ควรปรกษาสตนรแพทย)

ควรตงครรภอกครงเมอไหร

การตงครรภในครรภถดไปนน ควรเวนระยะหางในการตงครรภอยางนอย 1 ป เพอใหหญงหลงคลอดไดมโอกาส

พกในระหวางไมตงครรภบาง

ถาไมพรอมทจะตงครรภควรทาอยางไร

ควรมการวางแผนเพอคมกาเนด (การวางแผนครอบครว) ในกรณทยงไมพรอมในการจะมบตรคนถดไป ซงการ

คมกาเนดในปจจบนมมากมายหลายวธ เชน การกนยาคมกาเนด การใชยาฉดคมกาเนด การใสหวงคมกาเนด การฝง

ยาคมกาเนด การใชถงยางอนามย เปนตน ดงนนจงควรปรกษาสตนรแพทยผดแลในเรองเหลาน ตงแตเมอเรมฝาก

ครรภ

ตวอยางดงตอไปนเปนบางสวนของภาวะแทรกซอนการตงครรภ

• ความดนโลหตสงในระหวางตงครรภ

• โรคโลหตจาง

• ภาวะซมเศราหลงคลอดบตร

• โรคแปรปรวนหลงคลอดบตร

• ความผดปกตลมเลอดอดตนอนเปนสาเหตการตายของหญงตงครรภในสหรฐอเมรกา

• ผน PUPPP (Pruritic Urticarial Papules and Plaques of Pregnancy) เปนโรคผวหนงทมกเกดในชวง

อายครรภ 32 สปดาห เปนผนสแดงของเลอดคงอาการคนรอบ ๆ ทกระจายไปทวรางกายยกเวนภายในของ

มอและใบหนา

• การตงครรภนอกมดลก เปนการฝงของตวออนนอกมดลก

• อาการแพทองอยางรนแรง มอาการคลนไสมากและรนแรงมากกวาการแพทองธรรมดา

การฝากครรภ

เมอไปฝากครรภครงแรกแพทยจะตรวจทางหองปฏบตการเพมคอ

• CBC เพอดความสมบรณของเมดเลอด และดกลมเลอด ถาซดแพทยจะใหยาบารงเลอด

• ดกลมเลอด Rhesus (Rh)

• ตรวจดวามภมตอโรคหดเยอรมน


ตรวจดวามภมตอโรคไวรสตบอกเสบ บ

• ตรวจดวามภมตอโรคตดตอทางเพศสมพนธ เชนโรคซฟลส

• ตรวจปสสาวะเพอดวามโรคไต หรอทางเดนปสสาวะอกเสบหรอไม

การตรวจสาหรบผทตงครรภ

ฝากครรภครงแรก • CBC

• Rh group

• ภมคมกนตอโรคหดเยอรมน

• ภมคมกนตอโรคไวรสตบอกเสบ บ

• ภมคมกนตอโรคเอดส

• ภมคมกนตอโรคซฟลส

• ตรวจปสสาวะ การตรวจปสสาวะหาโรค

• ตรวจภายใน

8-18 สปดาห • Ultrasound

• alpha-fetoprotein

• amniocentesis | chorionic villi sampling

• ครรภเปนพษ

24-48 สปดาห • CBC

• ตรวจเบาหวาน

32-36 สปดาห • Ultrasound

• syphilis

• CBC

• Fetal health monitor

การตรวจพเศษ • HIV

• Thalassemia

การตรวจขณะคลอด • การตรวจวดการเตนหวใจเดก


ควรแจงแพทยกรณใดบาง

• เลอดหรอนาออกจากชองคลอด

• บวมหนาและนว

• ปวดศรษะอยางมาก

• คลนไสอาเจยนไมหาย

• มนงง

• ตามองไมชด

• ปวดทองหรอตะครวหนาทอง

• ไขสงหนาวสน

• เดกดนนอยลง

• ปสสาวะออกนอยลง

• การเจบปวยอนๆ

คมอการฝากครรภ

หญงมครรภทกทานควรรบฝากครรภเสยแตเนน ๆ คอ ไมควรเกน 3 เดอน นบจากมประจาเดอนครงสดทาย

เพอใหแนใจวาทานตงครรภปกต และบตรในครรภแขงแรงและสมบรณ แพทยจะตรวจสขภาพทานวามโรคแทรกซอน

ใด ๆ ทอาจจะเปนอนตรายตอการตงครรภหรอไม เชน โรคความดนโลหตสง โรคเบาหวาน โรคโลหตจาง และกามโรค

เปนตน

บรการทจะไดรบเมอฝากครรภ

1. ทานจะไดรบการชงนาหนก วดสวนสง วดความดนโลหต ตรวจปสสาวะ

2. แพทยหรอพยาบาลจะซกประวตเกยวกบการขาดระด อาการแพทอง เดกดน ประวตการเจบปวยในอดต

ประวตการตงครรภ และการคลอดครงกอน ๆ ตลอดจนประวตการเจบปวยในครอบครว และการแพยา

ตาง ๆ สงเหลานจะเปนขอมลแกสตแพทย และมประโยชนในการดแลทานระหวางตงครรภและคลอด

3. ทานจะไดรบการตรวจครรภ และการตรวจรางกายอยางละเอยดจากสต-นรแพทย รวมทงการคาดคะเน

กาหนดคลอดใหทานดวย ซงโดยทวไปจะคลอดในระยะ 1-2 สปดาห กอนหรอหลงการคาดคะเนได

4. สตแพทยจะใหคาแนะนาหรอตอบปญหาเกยวกบวธปฏบตตนในระหวางตงครรภ ใหยาบารงหรอยาอน ๆ

ทจาเปนใหและนดวนตรวจครงตอไปเปนระยะ ๆ

5. การไปรบการตรวจครงตอไปจะกาหนดใหคราว ๆ ดงน

- ตงแตฝากครรภครงแรกถงครรภ 7 เดอน ควรไปตรวจเดอนละครง

- ระหวางครรภ 7 เดอน ถง 8 เดอน ควรไปตรวจทก 2 สปดาห

- ครรภเดอนสดทาย ควรไปตรวจสปดาหละครง ถาการตรวจครรภผดปกต เชน มโรคแทรกซอน แพทย

อาจจดใหทานไปตรวจบอยกวาทกาหนด


เรองทควรปฏบตในระหวางตงครรภ

1. การรบประทานอาหาร ทานควรรบประทานอาหารทมประโยชน โดยเฉพาะจาพวกโปรตน ไดแก เนอสตว

เนอปลา นม ไข ตบ และถวตาง ๆ รวมถงอาหารจาพวก ผก ผลไม ซงนอกจากจะชวยเพมวตามนและเกลอแรแลว ยง

ชวยไมใหทองผกอกดวย สาหรบอาหารจาพวกแปงและไขมน ทานไมจาเปนตองรบประทานมากเพราะจะทาใหนา

หนกตวเพมมากเกนความจาเปน อาจทาใหเกดโรคแทรกซอนและคลอดยาก

2. การพกผอนและการออกกาลงกาย ทานควรนอนพกผอนอยางนอยวนละ 8 ชวโมงหรอมากกวาน การเดน

หรอนงทางานบานเบา ๆ เปนการออกกาลงกายทดมาก การทางานนอกบานหรอเดนทางไกล ไมเปนอนตรายตอการ

ตงครรภ ถาไมทาใหทานออนเพลยจนเกนไป ควรมการนอนพกระหวางวนในชวงบาย ประมาณ 15-30 นาท เพอไม

ใหออนเพลยเกนไป

3. สขภาพฟน ทานควรไปพบทนตแพทย เพอตรวจและรกษาฟนของทานเพราะในระหวางตงครรภฟนของ

ทานจะผงาย การอดฟนหรอถอนฟน ถาทนตแพทยเหนสมควร จะไมมอนตรายแกบตรในครรภ

4. การรกษาความสะอาดของรางกายและเตานม ทานควรอาบนาอยางนอยวนละ 2 ครง และสวมเสอผาท

สะอาด ไมรดแนนจนเกนไป ถามนาใส ๆ ออกมาจากหวนม ควรลางออกดวยนาหรอสบอยางออนทกครงทอาบนา

สาหรบทานทหวนมสนหรอบอด ควรดงหวนมทกครง เพอชวยใหหวนมยาวขน และสะดวกในการใหนมบตรตอไป

สงทหญงตงครรภควรละเวน

1. ไมควรรบประทานอาหารรสจด หรอดมนาชา กาแฟ แอลกอฮอลทกชนด ไมควรสบบหร

2. ไมควรออกกาลงกาย อยาหกโหมหรอทางานหนกทจะทาใหทานรสกออนเพลยมากเกนไป

3. ไมควรซอยารบประทานเอง โดยไมไดรบคาแนะนาจากแพทย

4. ไมควรลาง สวนชองคลอดดวยนาหรอนายาใด ๆ ทงสน นอกจากแพทยจะสงเทานน

5. สามารถรวมเพศได ยกเวนในเดอนสดทายของการตงครรภหรอในกรณทผดปกต เชน มเลอดออกหรอเมอ

แพทยสงหาม

6. ไมควรฉายเอกซเรย นอกจากในกรณทแพทยจะเหนสมควร


อาการธรรมดาตาง ๆ ทหญงตงครรภอาจจะพบในระหวางตงครรภ

1. อาการแพทองพบไดเสมอโดยเฉพาะอยางยงในระยะ 3 เดอนแรกของการตงครรภ ทานไมตองวตก วธ

แกไขงาย ๆ คอ พกผอนใหเพยงพอ รบประทานครงละนอย ๆ แตบอย ๆ ไมควรปลอยใหทองวางแพทย

อาจใหยาแกแพ ซงไมมอนตรายในกรณททานมอาการมาก

2. อาการแนนทองและทองอด เกดจากการยอยอาหารไมด กระเพาะอาหารและลาไสเคลอนไหวนอยลงทาน

ควรรบประทานอาหารทยอยงาย หลกเลยงอาหารททาใหเกดแกส เชน ของดอง ถว นาอดลม ควรออก

กาลงกายเบา ๆ เชน การเดนเลน ระวงอยาใหทองผก โดยดมนามาก ๆ และรบประทานอาหารจาพวกผก

และผลไมใหมาก

3. อาการปวดศรษะและวงเวยน แกไขโดยการพกผอนใหเพยงพอและไมควรอยในท ๆ อากาศถายเทไมสะดวก

เชน ทมคนหนาแนน

4. อาการปวดหลงและเปนตะครว แกไขโดยการพกผอน ไมควรยนนาน ๆ ยกของหนกหรอใสรองเทาสนสง

ถาเปนตะครวควรใชขผงรอน ๆ ทาถนวดจะบรรเทาอาการปวดได

5. ตกขาว ถามลกษณะใส ๆ หรอเปนมก เปนอาการปกต แตถามตกขาวปนเลอดหรอมกลน หรอมอาการ

คน ควรใหแพทยตรวจ

6. รดสดวงทวาร พบไดเสมอในระหวางตงครรภ ควรระวงอยาใหทองผก โดยทวไปรดสดวงทวารจะหายไป

เองหลงคลอดประมาณ 4-5 สปดาห

7. เสนเลอดขอด เกดจากการไหลเวยนของเลอดชา ไมควรยนหรอนงหอยเทานาน ๆ เวลานอนยกเทาใหสง

ถาปวดมากควรปรกษาแพทย

8. ทองลายหรอหนาอกลาย เปนอาการปกต ปองกนและรกษาไมได แตถาใชครมทาตวหรอนามนมะกอก

บอย ๆ จะปองกนไมใหคน

9. อาการบวม ถาปวดเลกนอยบรเวณขอเทาเปนอาการปกต พบไดเสมอในระยะใกลคลอด การนอนพกและ

ยกเทาใหสงจะทาใหสงจะทาใหอาการบวมลดลง

10. นอนไมหลบโดยเฉพาะเวลาใกลคลอด เนองจากความอดอด เกดจากมดลกโตมาก หายใจไมสะดวก แกได

โดยการหนนศรษะในสง

11. การเปลยนแปลงทางอารมณ ทานอาจจะหงดหงดมาก นอนไมหลบ รองไหงาย พยายามทาใจใหสบาย

อยาปลอยใหมเวลาวางมาก เพอผทอยใกลชด เชน สามจะไดมความรสกสบายใจดวย และขอสาคญคอ

บตร เมอคลอดออกมาจะไดมความรสกอบอน

อาการผดปกต ทหญงตงครรภควรจะไปพบแพทยกอนกาหนดนดหมาย

- แพทองอยางมาก จนรบประทานอาหารไมได

- แนนทองหรอทองอดมาก

- ปวดศรษะหรอวงเวยนบอย ๆ

- นาหนกเพมเรว จนมอาการบวมทหนาและมอ

- เปนไขหรอหนาวสน

- เดกไมดน หรอดนนอยลง


- ปสสาวะแสบและบอยเกนไป

- มเลอดออกหรอมตกขาว มกลนและคน

การคลอดเมอหญงตงครรภปวดทองคลอด

อาการเจบทองคลอด คอ การเจบทองเปนระยะและสมาเสมอ โดยครงแรกจะนาน ๆ ครง ตอมาการเจบจะถ

ขน โดยทวไปในทองแรกทานควรจะตองไปโรงพยาบาลเมอเจบทก 5-10 นาท เปนอยประมาณ 2-3 ชวโมง ทานไม

ควรจะตกใจเมอเรมเจบทอง สาหรบทองหลงอาจมการดาเนนการคลอดเรวกวาทองแรก ดงนนเมอแนใจวาเปนเจบ

ทองคลอดใหรบไปโรงพยาบาลไดเลย ทงหมดนขนอยกบระยะทางดวย เชน บานไกล การจราจรตดขดกควรจะไปให

เรวกวาน

3.2.3 การดแลหลงคลอด การดแลรกษาความสะอาดของรางกาย สระผมสปดาหละ 2-3 ครง อาบนาอยางนอยวนละ 1 ครง และงดเวน

การอาบแชนา ชวงหลงคลอดอวยวะเพศจะมแผลจงเสยงตอการตดเชอ ไดงาย ดงนนควรลางมอใหสะอาดกอนสมผส

อวยวะเพศ ในชวงทมประจาเดอน งดใชผาอนามยแบบสอด ควรเปลยนทนททรสกวา ผาอนามยชม หรอเปลยนทก

3 ชวโมง และควรดงจากทางดานหนาไปดานหลง ทงหมดเพอปองกนการตดเชอภายในชองคลอดซงอาจเปนอนตราย

ได เตานม ในชวงหลงคลอดและใหนมลก เตานมจะมขนาดและนาหนกเปน 3 เทา ของเตานมปกต ทาใหเอนทพยง

เตานมเกดการยด ดงนนควรสวมยกทรงเพอชวย พยงไวปองกนการหยอนยาน แตไมควรสวมยกทรงแบบมโครงเหลก

เพราะอาจ จะไปกดทบทอนานม การดแลเตานมแคทาความสะอาดพรอมการอาบนาในแตละวนกเพยงพอ และ อยา

ลมลางมอทกครงกอนท จะจบเตานมและหวนม ในการใหนมลก การมประจาเดอน ในชวงของการใหลกกนนมแม

อาจมผลทาใหไมมประจาเดอน ในชวง 6 เดอนแรก แตสาหรบคนทไมไดใหลกกนนมแม ประจาเดอนอาจจะมา ตาม

ปกตภายใน 6 สปดาห แตอยางไรกตามแมจะไมมประจาเดอน แตรางกายก พรอมทจะตงครรภไดในชวงนการมเพศ

สมพนธควรไดรบการคมกาเนดอยางถกวธ การมเพศสมพนธ เพอความปลอดภยและปองกนการตดเชอในโพรงมดลก

ควรงดมเพศสมพนธในชวง 4-6 สปดาหหลงคลอด ถาหากเลยงไมได ควรสวม ถงยางอนามยทกครง ทงยงเปนการ

ปองกนการตงครรภ ไดอกดวย ควรรบการตรวจรางกาย ชวง 4-6 สปดาหหลงคลอด เพอตรวจดการคนสภาพของ

ปากมดลก และอวยวะภายในองเชงกราน และหาความผดปกตตางๆ ทอาจเกดขนเพอปองกน และแกไขแตตน

เชน มะเรงปากมดลก พรอมใหคาแนะนาการปฏบตตนดานตางๆ เชน การคมกาเนด เปนตน การคมกาเนด ภายหลง

คลอด ควรเวนการมบตรอยางนอย 2 ป เพอมเวลา ดแลบตรอยางมคณภาพ รวมทงใหรางกายและอวยวะภายใน

มชวงเวลาในการฟนฟ อยางสมบรณเตมท โดยเฉพาะอยางยงในชวง 4-6 สปดาหหลงคลอด ควรมการ คมกาเนด

อยางเหมาะสม ซงมหลายวธทงแบบชวคราวและถาวรใหเลอกสาหรบ ผชายและผหญง แบบชวคราวสาหรบผหญง

ไดแก การใชยาเมดคมกาเนด วธนผทใหลกกนนมแม ควรปรกษาแพทย หรอเจาหนาทสาธารณสข เพราะยาคม

บางชนดอาจทาใหมนานม นอยลง การกนยาคมกาเนดใหไดผลตองกนเปนประจาและตรงเวลา แตสาหรบผท

ไมสะดวกในการใชยาคมแบบกน การฉดยาคมกาเนดกนบวามความสะดวกเพราะ ฉดเพยงครงเดยวสามารถคมไดถง

3 เดอน และไมตองเปนหวงวาจะลมกนยา สาหรบผทตองการคมแบบชวคราวแตมระยะเวลานาน อาจใชวธคมโดยการ


ใสหวงอนามยทสามารถคมไดนาน 3-5 ปหรอจะใชการฝงยาคมกาเนดกได ซง สามารถคมไดนานถง 3-5 ปขนอยกบ

ชนดของหวงอนามยและ ยาฝงคมกาเนด สาหรบผชาย การคมกาเนดดวยการสวมถงยางอนามย เปน วธทสะดวก

นอกจากจะคมกาเนดแลว ยงชวยปองกนการแพรเชอโรคไปยงผหญง และปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธตางๆ เชน

เอดสไดดวย คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก สาหรบผทมบตรเพยงพอแลว การทาหมน เปนวธคมกาเนด

แบบถาวรทเหมาะสม โดยสามารถเลอกทาไดในผชายหรอผหญง

อาการผดปกตทตองกลบมาพบแพทย

1. มไขและมอาการอกเสบของอวยวะอนรวมดวย

2. ปสสาวะแสบขด อาจเกดจากการตดเชอของทางเดนปสสาวะ เนองจากดแล ความสะอาดชองคลอดและ

อวยวะสบพนธไมดพอ

3. ปวดศรษะบอยและเปนเวลานาน อาจเกดจากความเครยดในการเลยงดบตร

ประโยชนของการออกกาลงกายหลงคลอด

1. ทาใหนาคาวปลาไหลด

2. ทาใหแผลฝเยบหายเรวขน

3. ทาใหมดลกมการบบตว และเขาอไดเรวขน

4. ทาใหกลามเนอ เอนและขอตอตางๆ มความแขงแรงและยดหยนด

5. ทาใหกลามเนอทชวยในการหายใจ ทางานไดดดขน ปอดขยายตวดขน และ การทางานของหวใจดขน

6. ชวยกระตนการทางานของตอมนานม ทาใหมนานมออกมาเปนจานวนมาก เพยงพอแกการเลยงดบตร การ

ออกกาลงกายใหไดผลดควรทาเปนประจาสมาเสมอ อยางนอยสปดาหละ 3 วน วนละประมาณ 30 นาท

เลยงลกดวยนมแมดทสด นานมแมคออาหารทพยอดมและครบถวนดวยสารอาหารทสาคญตอพฒนาการ ทก

สวนของรางกายทารก โดยเฉพาะสมองทมพฒนาการอยางตอเนอง ตงแตลกนอย อยในครรภจนถง 3 ขวบปแรก นม

แมดอยางไร การเลยงลกดวยนมแมเปนสงทดทสดสาหรบคณพอ คณแมและลกนอย เพราะ

• ในนานมแมอดมดวยคณคาสารอาหารมากกวา 300 ชนด

• ยอยงายและดดซมไดดเพราะมใยอาหารทละลายนาได

• มพรอมทกททกเวลา สะอาด ปลอดภยและประหยดคาใชจาย

• ชวยเพมและเสรมการสรางภมตานทาน เมอลกไดรบวคซน

• ทารกสมองดมความสข และไดรบความอบอนจากแม

• เสรมสขภาพของแมใหแขงแรง และชวยปองกนการตกเลอดหลงคลอด


ชนดของนานม

1. นานมเหลอง เปนนานมทออกมาในชวง 2-4 วนหลงคลอด ชวงแรกจะมลกษณะใสตอมาจะเปน สเหลอง

นานมชนดนมแรธาตและโปรตนมาก มความสาคญคอ มสารทเปนภมตานทานโรคมากกวานานมชนดอนๆ มสาร

กระตนการเจรญเตบโต ของเนอเยอรางกายทารก สารกระตนการขบขเทาททาใหทารกตวเหลองถกขบ ออกมาทาให

อาการตวเหลองลดลง

2. นานมระยะปรบเปลยน เปนนานมทออกในชวง 7-10 วนหลงคลอดไปจนถง 2 สปดาหหลงคลอด มนาตาล

ไขมน วตามนและพลงงานมากกวานานมเหลอ

3. นานมแทเปนนานมทออกในวนท 10 หลงคลอด หรอ 2 สปดาหหลงคลอด เปนตนไป มนาเปนองคประกอบ

ถง 87% ดงนนลกทดดนมมารดาเพยงอยางเดยว จงไดรบนาเพยงพอ นอกจากนยงประกอบไปดวยไขมน คารโบไฮเดรต

วตามน เกลอแร และธาตอาหารตางๆ รวมทงมสารทควบคมการเจรญเตบโตดวยการใหนมอยางถกวธ

• ลางมอกอน แตไมจาเปนตองทาความสะอาด หวนมทกครง การทาความสะอาดเชาเยน ขณะอาบนาเพยง

พอแลว

• ควรหาสถานทสงบ เพอแมจะมงความสนใจ ในการใหนมลกและสงเสรมสมพนธภาพแมลก

• ควรใหลกดดนมแมทนทหลงคลอดใหลกดดนมแม 8-12 ครงตอวน

• เลอกใหนมในทาทสบาย และนวดเตานมลานหวนมใหนม บบนานมออก 2-3 หยดกอนลกดด

• ใหลกดดนมอยางถกวธโดยประคองเตานม ใชหวนมเขยรมฝปากลางของลก พอลกอา ปากงบควรตรวจด

วาอมลกดหรอไม กอดลก ใหกระชบ จมกแกมและคางลกสมผสเตานม ขณะดดแกมปองไดยนเสยงกลน

นมเปน จงหวะเบาๆ

• ปลกลกดดนมอยางตอเนอง ไมควรปลอย ใหลกหลบนานเกน 3 ชวโมง ตอนกลางคน ควรปลกลกดดนม

เพอใหมการสรางนานม อยเรอยๆ

• ควรใหลกดดนมจากเตาแรกจนเกลยงเตา ถาลกหยดดด ควรเคาะเตานม 17 เพอใหลกดดตอจนเตานมขาง

นนนม จงเปลยน ใหลกดดอกขาง

• เมอลกอมจะถอนปากออกจากหวนมเอง แตถาอมแลวยงอมหวนมอย ใหใชนวกดคาง หรอใชนวกอยสอด

เขามมปากลกแลวจงดงหวนมออก วธสงเกตวาลกไดรบนานมอยางเพยงพอ

• ขณะลกดดนมไดยนเสยงกลนนมของลก

• เตานมตงกอนใหนมและนมหลงลกดดอม

• แมรสกมนานมไหลออกมา

• ลกปสสาวะ 6 ครง ขนไปใน 24 ชวโมง

• ลกถายอจจาระ 4-8 ครงใน 24 ชวโมง

• แรกเกด 3 วน ถายเปนขเทาสดา

• หลง 3 วน ถายเปนเนอเละๆ นมๆ สเหลอง

• ลกสงบ สบาย พกหลบไดไมรองกวน

• หลงคลอดวนท3 ลกเจรญเตบโตดแขงแรง นาหนกขนดอยในเกณฑปกต 6 เดอนแรก กนนมแมอยางเดยว

กเพยงพอ


การสงเกตอาการผดปกตของทารกแรกเกดและการแกไข

1. ไขทารกจะมอาการผวหนงอน/รอน รองกวน งอแง ไมควรหอผาหนา ควร ใสเสอและกางเกงใหลก และ

เชดตวดวยนาอน กระตนใหดดนมมารดาทก 2 ชวโมง ถาหากพบวาทารกมไขสง กระสบกระสายรวมกบม

อาการซม ไมยอมดดนม ใหรบ นามาพบแพทย

2. อาการตวเยน ทารกจะมผวหนงเยน ซดหรอคลา ซมไมดดนม หายใจเรว ถาทารกตวเยนใหหอตวดวยผา

หนาๆ ปรบอณหภหองใหเหมาะสม แลวใหรบนามา 36 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก พบแพทย

3. อาการตวเหลอง เปนลกษณะทผวหนงทารกมสเหลอง ทมกพบไดใน 2-3 วนแรกหลงเกด สงเกตจากการ

ดทตา และผวหนง ถาไมเหลองมากจะไมมอนตราย ถาพบวาตวเหลองมาก มองเหนไดชด และเดกมอาการ

ซมลง ไมคอยดดนม ใหรบ นามาพบแพทยจะไดรบการรกษาโดยการสองไฟ เพอใหมการขบสารตวเหลอง

ออก มาทางอจจาระและปสสาวะ

4. การสารอกหรออาเจยน การแหวะนมเลกๆ นอยๆ เปนภาวะปกตของทารก แรกเกด เนองจากหรดของ

กระเพาะอาหารยงทางานไดไมด ทาใหหปดไมสนท แตถามอาการสารอกและพบวาปลายมอ ปลายเทาเยน

ใหรบนามาพบแพทย

5. อจจาระ ของทารกทดดนมแมจะมลกษณะ คอนขางเละๆ สเหลอง เนอ ละเอยด หลงจากการถายขเทาใน

2-3 วนแรก เดกบางคนยงดดนมแมบอย ยงถายบอย ถาเดกดปกตไมซม นาหนกเพมขน หรอรางกายเจรญ

เตบโตดถอวา เปนสงปกตสาหรบทารกทไดรบนมผสม อจจาระมกจะแขง และมจานวนมาก หลงการถาย

อจจาระหรอปสสาวะ ใหทาความสะอาดกนและอวยวะสบพนธ และเปลยน ผาออมทกครง

6. เยอบบตาอกเสบ นาตาไหลหรอมขตา มาก ใหนาลกมาพบแพทย

7. สะดออกเสบ บวม แดง หรอมหนอง และมกลนเหมน ใหนาลกมาพบ แพทย

8. ผนแดง หรอรอยถลอกตามรางกาย โดยเฉพาะบรเวณกน ใหนาลกมาพบ แพทย

9. ภาวะสะอก อาจพบไดในทารกปกตหลงดดนมมารดา ใหอ มเรอในทาปกตหรออาจลดปรมาณนม

ในแตละมอ แตใหบอยครงขน


โภชนาการและพฒนาการสมวย

พฒนาการเดกปฐมวย

• ความหมายของพฒนาการ และการเจรญเตบโต

• พฒนาการ หมายถง การเปลยนแปลงในดานตาง ๆ ทงในดานโครงราง และแบบแผน ของรางกายทกสวน

อยางมขนตอนและเปนระเบยบแบบแผน นบแตเรมปฏสนธจนกระทงเสยชวต ซงเปนการเปลยนแปลงใน

เชงคณภาพ เพอใหบคคลนนพรอมจะแสดงความสามารถในการกระทากจกรรมใหมๆทเหมาะสมกบวย

• การเจรญเตบโต หมายถง การเปลยนแปลงโครงสรางทางรางกายทมความเกยวของกบ ขนาด นาหนก

สวนสง กระดก กลามเนอ รปราง ซงเปนการเปลยนแปลงใน เชงปรมาณ เชน สวนสงทเพมขน นาหนกท

เพมขน เปนตน

การดแลเดกนนมความจาเปนตองดแลทงใหรางกายเตบโต และมพฒนาการทสมวย

1. พฒนาการของมนษยมทศทางธรรมชาตของพฒนาการของมนษย แบงไดเปน 2 ทศทาง ไดแก

• ทศทางจากสวนบนลงสสวนกลาง เปนการพฒนาในแนวดง เชน เรมชนคอไดกอนหลงจากนน จะ คลาน

นง ยน เดน

• ทศทางจากสวนใกลไปสสวนไกล เปนการพฒนาในแนวขวาง โดยยดลาตวเปนอวยวะหลก เชน ใชอก

รบนาหนกตวในทานอนควา แลวเปลยนใชแขนรบนาหนกตว

2. พฒนาการของมนษยมลกษณะตอเนองอยางคอยเปนคอยไป ไมใชเกดไดโดยฉบพลนทนททนใด โดยเรม

พฒนาการตงแตวยเดก และพฒนาการถงขดสดในวยผใหญ และเสอมลงเมอถงวยชราตามลาดบ ซงเปนก

ระบวนการทตอเนองตามลาดบและนาความเปลยนแปลงมาสรางก

3. พฒนาการของมนษยเปนไปตามลาดบขน ดงนนจงไมสามารถทจะขามขนได เชน ไมสามารถเดนได

กอนนง

4. พฒนาการของมนษยแตละบคคลมอตราแตกตางกน เชน ในเดกหญงจะถงวฒภาวะของความเปนสาวเรว

กวาการถงวฒภาวะความเปนหนมของเดกชาย เปนตน ดวยเหตน จงทาใหพฒนาการของบคคลนนมอตรา

ทไมเทาเทยมกน

หลกของพฒนาการ


ลาดบขนของพฒนาการ

พฒนาการปกตในแตละชวงวย

พฒนาการของเดก แบงไดหลายแบบโดยทวไปแบงออกเปน 4ดานใหญๆ คอ

1. พฒนาการดานรางกายซงประกอบดวย พฒนาการดานการเคลอนไหว และ พฒนาการดานกลามเนอมด

เลกและสตปญญา

2. พฒนาการดานสตปญญาซงประกอบดวย พฒนาการดานกลามเนอมดเลกและสตปญญา พฒนาการดาน

การเขาใจภาษา พฒนาการดานการใชภาษา

3. พฒนาการดานอารมณ

4. พฒนาการดานสงคมซงประกอบดวย พฒนาการดานสงคม และการชวยเหลอตวเองเดกปกตทวไปจะม

ลาดบขนของพฒนาการใกลเคยงกนถาเดกมพฒนาการลาชาเกน 6 เดอนขนไปถอวาม ความผดปกตบาง

อยางทตองรบชวยเหลอและกระตนพฒนาการอยางเรวทสด

แรกเกด

1-2 เดอน

3-4 เดอน

5-6 เดอน

7-9 เดอน

10-12 เดอน

13-18 เดอน

19-24 เดอน

25-30 เดอน

31-36 เดอน

37-42 เดอน

43-48 เดอน

49-54 เดอน

55-60 เดอน

ทานอนควายกศรษะไปขางใดขางหนงได

ชนคอ

นอนควายกศรษะและอกพนพน

นอนควาเหยยดแขนตรงทง๒ขาง

นงไดมนคง

ยนนาน 2 วนาท

เดนลากของเลน

เหวยงขาเตะบอล

กระโดดเทาพนพน 2 ขาง

ยนขาเดยว 1 วนาท

ยนขาเดยว 3 วนาท

กระโดขาเดยวอยางนอย 2 ครง

กระโดดไปดานขางและถอยหลง

เดนตอสนเทา


พฒนาการดานกลามเนอมดเลกและสตปญญา

พฒนาการดานการเขาใจภาษา

แรกเกด

1-2 เดอน

3-4 เดอน

5-6 เดอน

7-9 เดอน

10-12 เดอน

13-18 เดอน

19-24 เดอน

25-30 เดอน

31-36 เดอน

37-42 เดอน

43-48 เดอน

49-54 เดอน

55-60 เดอน

แรกเกด

1-2 เดอน

3-4 เดอน

5-6 เดอน

7-9 เดอน

10-12 เดอน

13-18 เดอน

19-24 เดอน

25-30 เดอน

31-36 เดอน

37-42 เดอน

43-48 เดอน

49-54 เดอน

55-60 เดอน

มองตามถงกงกลางลาตว

มองตามผานกงกลางลาตว

มองตามสงของเปนมม 180 องศา

เออมมอหยบและถอไวในทานอนหงาย

จองมองไปทหนงสอพรอมผใหญนาน2-3วนาท

จบนวหยบของ

ขดเขยนเปนเสนๆบนกระดาษได

วางกอนไมซอน4ชน

แกปญหางายๆ ดวยตวเอง

เลยนแบบการลากเสนเปนวงตอเนอง

เลยนแบบวาดวงกลม

ตดกระดาษสเหลยมจตรสขนาด 10 ซม.ออกเปน 2 ชน

ประกอบชนสวนรปภาพทตดออกเปนสวนๆ 8 สวนได

จบดนสอขดเขยนไดถกตอง

สะดง/เคลอนไหวรางกายเมอไดยนเสยงพด

มองหนาผพดไดนาน 5 วนาท

หนตามเสยง

หนตามเสยงเรยก

หนตามเสยงเรยกชอ

โบกมอหรอตบมอตามคาสง

ทาตามคาสงงายๆโดยใชทาทางประกอบ

เลอกวตถตามสง

ชอวยวะ 7 สวน

นาวตถ 2 ชนดในหองมาใหตามสง

ทาตามคาสงตอเนอง 2 คาสง

เลอกวตถขนาดใหญกวา และเลกกวา

เลอกรปภาพกลางวน กลางคน

เลอกสได 8 ส


ดานการใชภาษา

พฒนาการดานสงคมและการชวยเหลอตวเอง

แรกเกด

1-2 เดอน

3-4 เดอน

5-6 เดอน

7-9 เดอน

10-12 เดอน

13-18 เดอน

19-24 เดอน

25-30 เดอน

31-36 เดอน

37-42 เดอน

43-48 เดอน

49-54 เดอน

55-60 เดอน

แรกเกด

1-2 เดอน

3-4 เดอน

5-6 เดอน

7-9 เดอน

10-12 เดอน

13-18 เดอน

19-24 เดอน

25-30 เดอน

31-36 เดอน

37-42 เดอน

43-48 เดอน

49-54 เดอน

55-60 เดอน

สงเสยงออแอ

ทาเสยงในลาคออยางชดเจน

ทาเสยงสงๆ ตาๆ

เลยนแบบการเลนทาเสยงได

เลยนเสยงพดคย

แสดงความตองการโดยทาทาทาง หรอเปลงเสยง

ตอบชอวตถไดถกตอง

เลยนคาพดทประกอบดวยวล 2 คา

พดตอบรบ หรอ ปฏเสธได

พดตดตอกน 3 - 4 คาอยางมความหมาย

ถามคาถามได 4 แบบ เชน ใคร อะไร ทไหน ทาไม

พดเปนประโยค 4 คาตดตอกนโดยมความหมายเหมาะสมกบโอกาส

ตอบคาถามไดเมอถามวา “ถารสก หว ไมสบาย รอนจะทาอยางไร”

ผลดกนพดคยกบเพอนในกลมได

มองจองหนาไดนาน 1-2 วนาท

ยมตอบเมอมคนยมและพดคยดวย

ยมทก

สนใจฟงคนพดและมองไปทของเลนทกระตนใหมอง 1 นาท

เลนจะเอได

เลนสงของตามประโยชนได

เลยนแบบทาทางการทางานบานได

ใชชอนตกอาหารกนเองได

ลาง และเชดมอไดเอง

ใสกางเกงไดเอง

ทาตามกฎในการเลนเปนกลมได

ใสกระดมขนาดใหญอยางนอย 2 ซม.ไดเอง

ทาความสะอาดหลงขบถายอจาระไดเอง

เลนเลยนแบบบทบาทของผใหญได


หลกการสงเสรมพฒนาการเดก

การสงเสรมพฒนาการเดกมเปาหมายเพอใหพฒนาการเปนไปตามวย โดยสามารถสงเสรมพฒนาการตามสภาพ

แวดลอมจรงโดยมสงทควรคานง คอ

• คาพดทใชกบเดก สน ชดเจนและคงท

• ใหเวลาเดก 3 - 5 นาทในการทากจกรรม ถาเดกยงไมทาใหพดซาและใหการชวยเหลอจนทากจกรรมเสรจ

• ใหแรงเสรม เชน ชมเชย กอด หอมแกม ปรบมอ ตามความเหมาะสม

• การชวยเหลอเดกในการทากจกรรมประกอบดวย

- ทางกาย จบมอทา แตะขอศอก

- ทางวาจา บอกเปนลาดบขนตอน

- ทางทาทาง ช ผงกศรษะ สายหนา

• กญแจสความสาเรจในการสงเสรมพฒนาการเดก

- รกลกอยางไมมเงอนไขและแสดงออกสมาเสมอ

- ไมเปรยบเทยบระหวางเดกเพราะเดกแตละคนทความแตกตางกน

- การเรยนรของเดกเรมตนแตปฏสนธ และเรยนรเปนแบบคอยเปนคอยไปตอเนอง

- เดกเรยนรผานพอแม ผปกครองพดคยดวย ผานการเลน การเลานทาน กจกรรมทไดสมผสจบตอง เชน

ศลปะ เลนของเลน

- พอ แม ผปกครองตองฟงเดก สงเสรมใหเดกถามและสงเกต ชชวนกนสนทนาใหเดกมสวนในการแสดง

ความคดเหน

- ไมใชวธบงคบฝนใจ ไมกดดนหรอเรงรดเดก ไมกาวราวหรอทารายเดก

- เดกตองไดรบโอกาสฝกการมวนยในตนเอง เชนการเกบของ การลางมอ การทงขยะใหเปนท การไมแยง

ของคนอน

- โทรทศนหรอสอทานองเดยวกนอาจขดขวางพฒนาการของเดกอายตากวา 2 ป และรบกวนการนอน

ของเดก

- พอ แม ผปกครองตองเปนตวอยางพฤตกรรมทดของเดก เปดโอกาสใหเดกไดฝกทา อยาซาเตมเมอเดก

ผดพลาด เปลยนเปนกาลงใจเมอเดกทาได

- การนอนหลบเปนสงจาเปนมากตอรางกายคนเรา โดยเฉพาะในเดก การนอนหลบทดจะสงผลตอการ

เจรญเตบโตของรางกายและพฒนาการทางสมองของเดก การนอนหลบสาคญมากสาหรบการทางาน

ของสมองโดยเฉพาะการเรยนรและการเพมทกษะในการเคลอนไหว เชน การเลนกฬาการเลนดนตร

เพราะแมวารางกายสวนใหญจะพกผอนและการรบรจะลดลงจนไมรสกตว ในเวลานอนหลบ แตในบางชวง

สมองหลายบรเวณจะทางานจดระเบยบความจาทเกดจากประสบการณความคดความรสกในวนนน

เรยบเรยงเกบความจาเพอใชงานเพอการเรยนรและการทางานขนตอไป เมอตนขนจงพรอมทจะเรยนร

สงตางๆ สามารถจดจอมสมาธ และแกปญหาอยางมประสทธภาพมากขน การนอนหลบยงชวยผอน

คลายความเครยดเมอนอนเตมอมตนแลวจงรสกสดชน เดกอนบาลอายประมาณ 3 ขวบจะนอนทงวน

ประมาณ 12 ชวโมงตอวน โดยจะนอนตอนกลางวนประมาณ 1 ชวโมง สวนเดกวย 4 - 6 ขวบ จะนอน

ประมาณ 8 - 12 ชวโมง


พฒนาการดานการเคลอนไหว

• พฒนาการดานการเคลอนไหวประกอบดวย

1. เตรยมเดนชนคอ ควา คลาน

2. การทรงตว การเดนการวง

3. บนไดและการปนปาย

4. ทกษะการเลนบอล

5. การกระโดด

6. การถบจกรยาน 3ลอ

• ความสาคญของการเคลอนไหวตอเดก

1. ชวยใหเดกไดเรยนรการเคลอนไหวสวนตางๆ ของของรางกาย

2. เพอทจะสามารถพฒนาทกษะในการเคลอนไหวสวนตาง ๆ ของรางกายไดอยางมประสทธภาพยงขน

3. ชวยใหสขภาพรางกายของเดกแขงแรงเพราะการเคลอนไหวทาใหเดกไดออกกาลงกายโดยตรง

4. พฒนาอวยวะทกสวนของเดกใหมความสมพนธกนอยางดในการเคลอนไหว

5. ชวยพฒนาความคดสรางสรรคของเดก เพราะการทเดกไดคดคนทาทางการเคลอนไหวรางกายอยาง

อสระผานทางเสยงเพลง

6. ชวยใหเดกเกดความมนใจในตนเอง เพราะกจกรรมเคลอนไหวและจงหวะนนเปนกจกรรมทไมปดกน

ในการทเดกไดแสดงออกถงอารมณ ความรสกนกคด และความเปนตวของตวเองไดอยางอสระ

7. ชวยใหเดกไดทากจกรรมรวมกบผอน เปนการพฒนาทกษะทางสงคมใหกบเดกไดเปนอยางด

8. การทเดกไดเคลอนไหวรางกายตามจงหวะเพลง และเสยงดนตรนน ชวยใหเดกสนกสนาน เบกบาน

ผอนคลายความเครยด ซงเปนผลททาใหเดกเปนคนมอารมณด ยมแยมแจมใส

9. ชวยใหเดกไดเรยนรดานภาษาผานทางเนอเพลงรวมถงพฒนาทกษะการฟง และความจา

10. ชวยใหเดกมความสามคคและปฏบตตามขอตกลงของกลมในการทากจกรรมรวมกน

11. การทรงตวดขนสงเสรมใหรางกายแขงแรง มบคลกภาพทด

อาหารเดกปฐมวย

อาหารกบการเจรญเตบโตตามวย

1. ความสาคญของอาหารกบการเจรญเตบโตตามวย

โภชนาการมบทบาทสาคญตอการเจรญเตบโตและพฒนาการของเดก อตราการเจรญเตบโตจะเรวทสดใน

ชวงเปนทารก และลดลงเมอเดกอายเพมขน ดงนนโภชนาการทดจงเปนสงสาคญอยางยง เนองจากรางกายตองการ

เสรมสรางการเจรญเตบโตและพฒนาการ อายระหวาง 1-6 ป ซงเปนชวงปแหงการปลก จตสานก (Formative years)


การเจรญเตบโตทางดานรางกาย, จตใจ และอารมณ เชนเดยวกบทกษะทางกาย มการพฒนาอยางคอนขางรวดเรว

ระหวางชวงเวลาน นาหนก, สวนสง, กลามเนอ, กระดก, ฟนนานม, สมอง และระบบภมคมกนยงคงมพฒนาการและ

การเตบโต อยางไรกตาม อตราการเจรญเตบโตของเดกนนแตกตางกน ขนอยกบโภชนาการทเดกไดรบ และพนฐาน

ทางพนธกรรม ดงนน อาหารสาหรบเดกปฐมวย จงควรมครบทง 5 หม และมปรมาณเพยงพอเหมาะสมกบความ

ตองการของรางกาย

2. วธการใหนมแมทถกวธ 3 ด. (ดดเรว ดดบอย ดดถกวธ)

การเลยงลกดวยนมแม ดวยหลก 3 ด (ดดเรว ดดบอย ดดถกวธ)

• แมใหนมในทาทสบาย ตามถนด

• ใชหวนมกระตนบรเวณรมฝปากลางของลก เมอลกอาปาก ใหประคองศรษะลกเขาหาเตานมแม

o อมใหลกถงลานหวนม

o ลนวางใตหวนม

o รมฝปากคลบานรอบเตานม

o มองเหนการเคลอนไหวของขากรรไกรลกบรเวณกกห

o แกมโปงพอง

o หยดกลนนานมเปนระยะ

โดยในระยะแรกเพอกระตนการสรางนานม ใหลกดดอยางนอยวนละ 8 - 10 มอดดนมขางละ10 - 15 นาท

ทงสองขาง

• การเอาหวนมออกจากปากลก

o สอดนวทสะอาดเขาไปในกระพงแกมลก หรอใชการกดคางลกเพอใหปากลกหลดออกจากหวนม

• จากนนจงนาลกไปดดนมอกขาง

การเลยงลกดวยนมแม ใน 6 เดอนแรก

นานมแม…ถาลกดดมาก นานมจะสรางมาก ถาดดนอย

นานมจะสรางนอย แตถาหยดดด นานมจะหยดสราง


มอตอไป

เรมจากเตาทดดคางไวในมอกอนเพอใหลกไดทง 2 สวน คอ สวนหนาและสวนหลง

อยางตอเนอง ซงนานมแมสวนหลงจะมไขมนมากกวานานมสวนหนา ซงทาใหลกได

พลงงานมากและอมนาน

ปญหาทพบบอยในการเลยงลกดวย…นมแม

นานมนอย

• แมควรใหลกดดนมบอยๆ อยางนอยวนละ 8 - 10 ครง

• รบประทานอาหารและนาใหเพยงพอ

• การกงวลวา “นานมไมพอ” ...อาจทาใหนานมไมพอจรงอยางทคด

ควรใหลกดดนมแมบอยแคไหน

• 2 - 3 วนแรก

- ใหปลกลก ดดนมแมทก 2 - 3 ชวโมง

• ถานานมไหลด

- กปลอยใหลกดดไดบอยตามความตองการ

ทาไมจงไมตองใหลกดดนาตาม

• ในนานมแมมนาเพยงพอแลวการใหลกกนนาจะทาใหนาไปแยงทนานมแมทาใหไดนมแมนอยลง

• จะรไดอยางไรวาลกไดรบนมแมเพยงพอ

• ลกถายอจจาระ 4 - 8 ครง ใน 24 ชวโมง หรอไมถายบอย แตปรมาณมากในแตละครง

• เตานมแมคดตงกอนใหนมและนมลงหลงใหนมแลว

• ลกปสสาวะ 6 - 8 ครงขนไปใน 24 ชวโมง

• ขณะทลกดดนมขางหนง นานมกไหลอกขางหนงดวย

• ไดยนเสยงลกกลนนานม

แมเจบหวนม หวนมแตกเปนแผล

• ปรบวธการใหลกดดนมใหถกวธ

• เปลยนทาใหดดนมแมโดยไมใหงบบรเวณทเปนแผล

• บบนานมทาบรเวณแผลทแตกหลงมอนมทกมอ


แตถาแมตองไปทางานนอกบานใหเตรยมตว ดงน • แรกเกดถง 1 เดอนครง ดดนมจากเตานมแมอยางเดยว

o อาย 1 เดอนครงเตรยมพรอมกกตนนานมแมกอนไปทางาน

หลงจากลกดดนมแมอมแลวทกมอ บบเกบตนนานมไวใหลก

การบบเกบนานม • ลางมอดวยนาสบใหสะอาด

• ใชผาชบนาอนประคบเตานมประมาณ 3 - 4 นาทกอนบบนานม

• คลงเตานมเบาๆ เปนวงกลมเคลอนไปรอบๆเตานม จากนนเขยเตานมเบาๆจากฐานเตานมเขาสหวนม

• วางนวหวแมมอ และวางนวชไวตรงขามกน โดยทง 2 นว หางจากฐานหวนม 3 - 4 เซนตเมตร

• กดนวดนเขาหาตวแม แลวบบนานมไปรอบๆ เตานม เพอบบนานมออกใหทวเตา

• เปลยนเตา เมอนานมไหลชา

• บบนานมใสภาชนะเกบนานมทตมหรอนงใหสะอาดแลว

อายของนานมแมทเกบไวใช • อณหภมหอง เกบไดนาน 1 ชวโมง

• ตเยนใตชองแขงเกบไดนาน 48 ชวโมง

• ตเยนชองแชแขง

o แบบประตเดยว จะเกบไดนาน 2 สปดาห

o แบบ 2 ประต จะเกบไดนาน 3 เดอน

การนานานมทเกบไวมาใหลกกน ฝกใหพเลยง

• อนนมแมดวยนาอน

• ปอนนมแมจากแกวหรอขวดนม

• นมแมทนาออกจากตเยนใหลกดดหมดใน 1 ชวโมง

• นมแมทละลายแลวไมควรนากลบไปแชใหม ถาเหลอใหทง

การเกบรกษา เขยนวนท และเวลาท

เกบไว จดเรยงตามลาดบ กอน-หลง


วนทเรมไปทางาน

นมแมชวยลดโอกาสเกดฟนผ

มอเชา

• ดดนมแมกอนไปทางาน

• เมออยททางาน กบบเกบนมแมแชเยนไว

เยนเลกงาน

• นานมแมทบบเกบใสกระตกนาแขงเพอควบคม

อณหภม แลวนามาแชตเยนทบานเกบไวใหลก

ตอไป

• การใหลกดดนมจากเตาแมเปนสงทดทสด

สาหรบจตใจและอารมณของลก...ถาไมจาเปน

จรงๆแมควรใหลกดดนมจาก...เตานมตนเอง

มอกลางคน

• ใหลกดดนมจากเตาแมเชนเคย

• ชวยเคลอบผวฟนลดการเกาะตวของเชอโรคฟนผ

• ลดความเปนกรด ดางในชองปาก ทาใหไมเหมาะกบการเกดฟนผ

• มเอนไซมชวยทาลายเชอโรคฟนผ

ไมควรใหเดกดดนมแลวหลบคาเตานมแมหรอขวดนม

อาหารตามวย เมอลกอายครบ 6 เดอน

• ใหเรมปอนตบ ปลา ไขแดง

• ผกตางๆทรสชาตไมขม และผลไม

• ใหอาหารเนอละเอยด วนละ 1 มอ แลวตามดวยนมแม

เมออาย 7 เดอน

• ใหอาหาร 1 มอ เชนเดยวกบเมออาย 6 เดอน

• แลวตามดวยนมแม

• แตใหไขทงฟองไดแลว

เมออาย 8 - 9 เดอน

• ใหเพมมออาหารเปนวนละ 2 มอ

• ควรปรบลกษณะอาหารใหหยาบขน เปนการฝกลกเคยวอาหาร

• หลงอาย 6 เดอน นมมอดกควรหางออกเพราะเปนวยเรมอาหารเสรมแลวเดกอมไดนาน


เมออาย 9 - 12 เดอน

• ใหอาหารไดเนอหยาบขนใกลเคยงกบผใหญ

• เพมมออาหารเปนวนละ 3 มอ เมออายครบ 1 ป

• ใหนมแมตามทกมอหลงอาหาร

เมออาย 1-5 ป

เดกตองการอาหารทมประโยชน มสารอาหารครบถวนและมปรมาณเพยงพอเพอการเจรญเตบโตเตมทของ

รางกาย บารงเซลลประสาท เสรมสรางกลามเนอ ควรใหอาหารเหลานแกเดก

• ตบ ไขแดง เลอด ชวยเสรมความจาและสมาธ

• ปลา ชวยเพมความจา การเรยนรงายและรวดเรว

• ผก ผลไม มวตามนซ ชวยเสรมสรางเยอบตางๆ

• นม เนอสตว มแรธาต มผลตอการทางานของสมอง

• อาหารทะเล มไอโอดน มผลตอ IQ

พอแมผปกครองมสวนชวยเดกรบประทานอาหารไดงายขนโดย

• ใหเดกไดรบประทานอาหารครบทง 3 มอ

• จดอาหารใหนารบประทาน สสนดงดด ชมเชยเมอเดกรบประทานอาหารหมด

• สรางบรรยากาศทดในการรบประทานอาหารวมกน

• ฝกใหเดกกนอาหารเอง

• ไมเดนปอนอาหาร

• พอแม ผปกครองตองเปนแบบอยางทดกบเดกในการกนอาหารทมประโยชนไมเลอกอาหาร และสนกกบ

การรบประทานอาหาร

• ไมควรวตกหรอลงโทษเมอเดกไมกนอาหาร


บทบาทของพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)ในการดแลเดก และสงตอ

การดแลเดกในชมชน 1. รจกลกวยแรกเรม

ระยะตงแตอยในครรภ ถงอาย 5 ป เปนชวงเวลาสาคญทสด ของการสรางรากฐานชวตจตใจของมนษย เพราะ

รางกายเตบโตเรว โดยเฉพาะสมอง เจรญเตบโตสงสดในชวงนเทานน เดกมความรสก รบรสมผสทงรป รส กลน เสยง

กายสมผสและยงเลยนแบบอยาง ตงแตแรกเกด เดกเลกๆ เรยนรจากประสบการณ การเลยงดและภาวะแวดลอม ได

เรว และฝงลกในจตใจ การเลยงดเดกวยน จงสงผลทงทเปนคณและโทษ แกชวตได ในระยะยาว

คนหา /พบเดก

การบรหารจดการ

1. ประเมนสภาพปญหาเบองตน

2. วางแผนการเชอมประสานดแล

3. เชอมประสานดแล

เชอมบรการกบ รพ.สต.

• สารวจและสงขอมลดานสขภาพ

ให รพ.สต.

• เยยมบาน

ระบบชมชน

• การสงเสรมสขภาพ และพฒนาการแบบ

องครวม

• ใหความรและคาแนะนาแกผปกครอง


2. การเลยงลกใหเตบโตและปลอดภย

2.1 อาหารการกน

2.1.1 นมแมดทสด

นมแมเปนอาหารทดทสดเพยงอยางเดยว สาหรบทารกแรกเกด จนถงอาย 6 เดอน เพราะม

สารอาหารเหมาะสมครบถวน ยอยงาย มคณสมบตพเศษ ชวยปองกนโรคตดเชอและสารกระตนการเตบโต ของสมอง

และอวยวะอนๆ ซงไมมอยในนม ชนดอนใดการเลยงลก ดวยนมแม เพมความผกพนใกลชด ระหวางแมกบลกและ

ชวยประหยดไดดวยแมทเลยงลก ดวยนมแม ควรกนอาหารทมคณคา ครบถวนเพยงพอทกวนเพอสรางนานมใหลก

เพราะนมแมมประโยชนตอลกมาก ถงลกจะไดรบอาหารอน เพมขนแลวกควรใหลกกนนมแมตอไป เทาทจะทาได หรอถง

18 เดอน การใหนม แมควรจะอม มองหนาสบตา คยดวย หลงใหนมควรอมยกตวเดกขนสกคร เพอใหเรอ จะชวยให

ทองไมอด และไมแหวะนมงาย

2.1.2 อาหารตามวย - อาหารทารก ใน 1วน

แรกเกดถง 6 เดอน

6 เดอน

7 เดอน

8 - 10 เดอน

10 - 12 เดอน

นานมแม แตเพยงอยางเดยว อยาใหขาวหรอกลวย

นานมแม ขาวบด 1 - 3ชอนคาว และนาแกงจดสลบกบกลวยนาวาสกงอมบด

นานมแม กลวยนาวาสกงอมบด ๑ผลม ขาวบด 1 - 2ชอนคาวกบไขแดงตมสกครงฟอง และนาแกงจด

นานมแม กนขาว 2มอ ผลไมสก ขาวบด กบไขตมสก หรอเนอปลาสกบดหรอเนอไกสกบด ใสผกสกบด และนาแกงจด

นานมแม กนขาว 3มอ ผลไมสก ขาวหงจนนม กบไขตมสก หรอเนอปลาสกหรอเนอววสกบด หรอเนอไกตมสก หรอตบ และนาแกงจดใสผก

อาหารอาย


- อาหารสาหรบเดกอาย 1 - 5 ป ใน 1วน

2.2 ตดตามการเตบโตและพฒนาการ

นม

ไข

เนอสตว(สก)

ขาวสวย

ผก

ผลไม

ไขมนหรอนามน

2 แกว

11 ฟอง

3 – 4ชอนโตะ

1 – 2ถวย

½ - 1 ถวย

มอละ ½ - 1 ผล

2 ชอนชา

นมสด หรอนมผสม นอกเหนอจากนมแม ซงใหตอไปได ถงขวบครง

ไขไก หรอไขเปด (สกๆ เพราะยอยงาย)

กนอาหารทะเล และเครองในสตว อยางนอยสปดาหละ 1 - 2 ครง**

หงแบบไมเชดนา หรอนง

กนผกใบเขยว และผกอนๆ ดวย ทกมอ

ผลไมสดตามฤดกาล หรอนาผลไมคน

ควรกนนามนพชมากกวานามนสตว

คาแนะนาเพมเตมอาหาร ปรมาณอาหาร

- หมนตรวจสอบนาหนกและสวนสง

- พฒนาการของเดกตามวย

2.3 รบบรการตรวจสขภาพและวคซนปองกนโรค

2.3.1 ตารางการรบวคซนสรางภมคมกนโรค

แรกเกด

2 เดอน

4 เดอน

6 เดอน

9-12 เดอน

1 1/2 ป

2 1/2 ป

4-6 ป

ปองกนวณโรค ปองกนโรคตบอกเสบบ ครงท 1

ปองกนโปลโอ คอตบ บาดทะยก ไอกรน ครงท 1 ปองกนตบอกเสบบ ครงท 2

ปองกนโปลโอ คอตบ บาดทะยก ไอกรน ครงท 2

ปองกนโปลโอ คอตบ บาดทะยก ไอกรน ครงท 3 ปองกนตบอกเสบบ ครงท 3

ปองกนโรคหด หดเยอรมน คางทม (หรอใหเฉพาะโรคหดในกรณรทไมมวคซนรวม)

ปองกนโปลโอ คอตบ บาดทะยก ไอกรน ครงท 4 ปองกนไขสมองอกเสบแจแปนนสบ(หางกน 1-2 สปดาห เฉพาะในทองถนทมโรคนชกชม)

ปองกนไขสมองอกเสบแจแปนนสบ

กระตนโปลโอ คอตบ บาดทะยก ไอกรน ครงท 5 ปองกนวณโรค(เฉพาะเดกทไมมแผลเปน ครงกอน) ปองกนโรคหด หดเยอรมนคางทม(กรณทไมเคยไดรบมากอน หรอเฉพาะหดเยอรมนในกรณทเคยไดเฉพาะหด)



2.4 ดแลรกษาเมอเจบปวย

2.4.1 การดแลรกษาเมอลกมอาการเจบปวย

3. การสงเสรมพฒนาการเดก

3.1 สงเสรมพฒนาการอยางสมดลครบทกดาน

พอแมชวยสงเสรมใหลก เปนคนด คนเกงของครอบครวและสงคมได โดย

- ดแลเอาใจใสใกลชด ดวยความรกและความเขาใจ ทาใหลกมจตใจด

- ใหโอกาสลกเรยนร เลน และฝกทาสงตางๆ ในสภาพแวดลอมทปลอดภย และเปนมตร ทาใหลก

ฉลาด คลองแคลว และมมานะอดทน

- ยมแยม สมผสลกอยางออนโยน สงเกตการณแสดงออกของลก รบฟงและพดคยโตตอบกบลก สนใจ

ทตอบคาถามและเลาเรองตางๆ ทเหมาะสมกบเดก ทาใหลกรภาษาเรว และมกาลงใจใฝร

- ทาตวเปนแบบอยาง ทจะปลกฝงลกษณะนสย และความเปนอยทด ทาใหลกรจกกาลเทศะรผด

รชอบและคนเคย กบสงทดงาม เปนประโยชนตอชวต

3.2 ใหการศกษาเพอชวต

เดกวยนจะเรยนรสงตางๆ จากพอแม และสมาชกในครอบครว เปนสวนใหญ โดยเฉพาะเดกแรก เกด

ถงอาย 3 ขวบ มกไดรบการดแล อยในบาน บางคนอาจไดรบการดแล จากพเลยง หรอผดแล ในสถานรบเลยงเดก

กลางวน พอแมจงควรเลอก บรการเลยงลก ทสะอาด ปลอดภย และมกจกรรมการเลน และเรยนร เพอสงเสรม

พฒนาการ ดานตางๆ ดงทกลาวมาแลว ทงน พอแมกยงจาเปน จะตองตดตาม เอาใจใส ดแลลก อยางใกลชดดวย

เมอลก มอาย 3 – 4 ขวบ ขนไป พอแมควรพาไปเขากลมเรยนร จากครและเพอน ในชนเดกเลก หรอศนยพฒนาเดก

เพมขนจากการอบรม เลยงดทบาน เพอเตรยมความพรอมดานตางๆ กอนทจะเขาเรยน ชนประถมศกษา

- ไขหวด อาการ คดจมก นามกไหล ไอ เบออาหาร ปวดหว ตวรอน สวนใหญ จะหายไดเอง

- ปอดบวม อาการ มไขสง ไอ หายใจเรว ถาเปนมาก จะหอบ จนชายโครงบม เลบมอ เลบเทา รมฝปาก ซด หรอเขยวคลา กระสบกระสาย หรอซม

อาการ ปวดหมาก มไข ในเดกเลกๆ จะรองกวน ผดปกต อาจมหนองไหลจากห ถาเปนมาก บรเวณหลงใบห จะบวม และกดเจบ

- กนอาหารตามปกต ดมนามากๆ พกผอน- เชดตว เมอมไข กนยาพาราเซตามอล เมอมไขสง- ไอ ใหปายลน ดวยนาผงผสมมะนาว มะนาวผสมเกลอ กน

ยาขบเสมหะเดก- อยาซอยาแกอกเสบ และยาลดนามก ใหลกกนเอง- สงเกตอาการอนตราย สงสยเปนปอดบวม ไขเกน 3 วน ซม

นามกสเหลอง หรอเขยวขนนานเกน 5-7 วน ใหพาไปหาหมอ

- ควรรกษาใหถกตอง และไดทนทวงท โดยไปหาหมอ หรอเจาหนาท สาธารณสข มฉะนน อาจกลายเปน หนาหนวก เรอรงหหนวก บางราย โรคลกลาม เขาสสมอง มอนตราย ถงตายได

วธดแลรกษา

วธดแลรกษา

ไขหวดและปอดบวม

หอกเสบและหนาหนวก


3.3 รจกและรกในคณคาวฒนธรรมไทย

เดกๆ จะซมซบคานยม และวฒนธรรมทด จากการกระทาของผใหญ ไมวาจะเปน มารยาททางสงคม

เชน การเคารพผใหญ การไหว การกนอย การรจกสารวม และเกรงใจ หรอแมกระทง เรองระเบยบวนยทางสงคม การ

รกและชนชมธรรมชาต ศลปะ วฒนธรรม สงแวดลอม ลวนเปนเรองทพอแม จะชชวนใหลกสนใจ และปลกฝง ไดไม

ยาก ดวยการเปนแบบอยางทด ใหเขาดและสนบสนน ใหลกไดคด และไดทา อยางเหมาะสม เรมจากเลานทาน รอง

เพลงกลอมลก เลนดนตร ประดษฐของเลนดวยกน เลนการละเลนพนบาน พาลกรวมกจกรรม ทางสงคม และประเพณ

3.4 ปลกฝงคณธรรม ระเบยบวนย และแนวทางประชาธปไตย

3.4.1 สนใจ เขาใจ ไมบงคบ

ชวงอาย 1 – 3 ป เปนชวงเวลาทเดก ตองการเปนตวของตวเองมาก เขาจะอยากทาอะไร ดวย

ตนเอง มกจะตอตานคาสง หรอแสดงอารมณโกรธ เมอถกขดใจ เหลานเปนพฒนาการปกต ตามวยของเขา หากพอ

แมเขาใจในขอน พยายามหลกเลยง การบงคบขเขญ หรอตอลอตอเถยง ทาโทษรนแรง แตใชวธอบรมสงสอน ดวย

ความเขาใจ สนใจ ชมเชยเมอทาสงทควร ชวยเมอเขาตองการความชวยเหลอ ตลอดจนใหโอกาสเขาฝกทาอะไรดวย

ตนเองในขณะทผใหญยอมรบฟง และแกไขความขดแยง ดวยโดยไมใชเสยงดง หรอกาลงบงคบ ลกกจะเรยนรได ดวย

ตวเอง ในทสด

3.4.2 สอนใหมคณธรรม ดวยการทาเปนแบบอยาง

การปลกฝงการดาเนนชวต อยางมคณธรรม ผใหญจะตองเปนแบบอยางใหเหน เชน

- จะปลกฝง การรกษาความจรง ผใหญตองไมหลอก หรอขเดกเสยเอง

- จะฝกการไมเบยดเบยนกน ผใหญกตองแสดงความรก ความเมตตาตอคนอนๆ ดวยการให

อภย ไมทารายผอน ทงดวยคาพด หรอการกระทา

- ฝกการรจกละอาย และควบคมตวเอง ตอการทาความผด สอนลกไมใหทา ในสงทไมควร

- ฝกหดความรจกพอ ใชจายแตสมควร ไมตามใจลก จนไมมเหตผล

- ปลกฝงและฝกใหลก เปนคนมจตใจโอบออมอาร โดยการชวยเหลอ ซงกนและกน ในครอบครว

สนใจทกขสข และแสดงความเอออาทรตอกน ทงในยามสบาย และยามเจบปวย

- ฝกใหลกเรยนร ความตองการของคนอน ไมเอาแตใจตนเอง รจกรอ และมสวนชวยเหลอ

คนในครอบครว ตามกาลงความสามารถ


4. ฝกหดใหลกขยน รกงาน เพอเตรยมเขาสอาชพ

พอแมควรสนบสนนใหลก ไดฝกทาสงตางๆ ดวยตนเอง จนคลอง เชน กนอาหาร แตงตว ชวยงานเลกๆ นอยๆ

ในบาน ตามกาลงของลก ฯลฯ เพอลกจะไดเกดความภมใจ ในความสาเรจของตนเอง เปนคนมกาลง พรอมจะลองทา

สงทยากยงขน เปนการเพมโอกาส ทจะประสบความสาเรจในการเรยน และงานอาชพในอนาคต นอกจากน ควรช

ชวนใหลกสงเกต และรจกคนประกอบอาชพสจรตตางๆ ไมแสดงทาทดถก หรอเหยยดหยาม อาชพทใชแรงงาน หรอ

ผมฐานะตากวา

5. คมครองสทธของลก และปกปองจากการถกเอาเปรยบ หรอทาราย

พอแมมหนาท ในการเลยงดลก นบตงแตแรก เกดจนถงอาย 20 ปบรบรณ ตงแตจดอาหาร เสอผา ทอยอาศย

และพาไปรกษา เมอเจบไขไดปวย ใหการศกษา ตลอดจนอบรม ใหมคณธรรม จนเตบโตเปนคนดของสงคม และสง

หนงทเปนกฎ ทสงคมยอมรบ กคอ เดกทอายยงไมเกน 7 ขวบ หากกระทาความผด จะไมตองรบโทษใดๆ ดวยเดกยง

เลก เกนกวาจะเขาใจถก-ผด ของสงคม พอแมผปกครอง ตองรบผดชอบแทน ผใหญมหนาท ทจะตองใหสงทดทสด

แกเดก เพราะเหตนเอง เมอเราพดถงอะไรกตาม สงแรกทเราตองนกถงกคอ “เดกๆ ตองมากอน” เสมอ ผใดกตาม

ไมวาจะเปนพอแม ญาตพนองของเดกหรอไม ถากระทาความผดตอเดก จะตอง ถกลงโทษตามกฎหมาย เชน

- การขมขนกระทาชาเรา อนาจารเดก อายไมเกน 15 ป

- ทอดทง ไมเลยงดเดก อายไมเกน 9 ป โดยเจตนา

- ลกพาตวเดก ไปเรยกคาไถ หรอหนวงเหนยว กกขง

- พราก ซอ หรอจาหนายเดก อายไมเกน 15 ป ไปจากพอแมผปกครอง ผดแลเดก

- กระทาทารณตอเดก อายไมเกน 15 ป

- ชกชวน แนะนา ขาย ลอลวงเดก ไปคาประเวณ ฯลฯ

การเลยงลกดวยนมแม

ประโยชนของการเลยงลกดวยนมแม

ผลดตอลก

ลกสมองด ปญญาด เฉลยวฉลาด

นมแมมสารอาหารชวยสรางเซลลสมองเสนใยประสาทจอประสาทตาและนมแมยงมสารอนๆ อก 200 ชนด ม

ผลดตอพฒนาการสมองเดกทกนนมแมจะมพฒนาการและความฉลาด ไอคว ดกวาเดกกนนมผสม 2 – 11 จด

เดกกนนมแมนาน 9 เดอน จะพฒนาการดานสอสาร เรยนรไว ฉลาดกวา เดกทกนนมแมนาน 1 เดอน ถง

5 จด

(ความฉลาดของลก ขนกบกรรมพนธจากพอ – แม รอยละ 40 – 50 นมแม อาหารเหมาะสม และการเลยงด)


ลกมความรก ความผกพน สขภาพจตด ปรบตวกบบคคลอนและสงคมไดด

การอมลก และการพดคยขณะใหนมลก กระตนสมองลกดทสด ทาใหลกสมองไว ฉลาดมากขน ทารกในออม

กอดแม จะรสกถงความรก ความอบอน ปลอดภย ไมเครยด อารมณด มความสข ไมเหนแกตว ใหความรกคนอน และ

พรอมทจะเรยนร

แมอมลกกนนมวนละ 8 – 10 ครง กระตนสมองลกดทสด ทารกทไมไดกนนมแม สมองจะไมไดกระตนเชลล

สมองจะฝอ

ผลดตอแมลดนาหนก

แมไดใชพลงงานสวนเกนทสะสมระหวางตงครรรภ ใชผลตนานม 300 – 200 กโลแคลอรตอวน เทากบการข

จกรยานแบบขนเขา 1 ชวโมง ในระยะ 6 เดอนแรก นาหนกแมจะคอยๆ ลด 0.6 – 0.8 กโลกรม/เดอน แมทใหนมลก

นาน 1 ป นาหนกแมจะใกลเคยงกบเมอกอนตงครรภ

ปกปองสขภาพแม

การเลยงลกดวยนมแม ลดการเสยเลอดหลงคลอด ขบนาคาวปลา มดลกเขาอเรวขน ประจาเดอนมาชา เปนการ

คมกาเนดโดยธรรมชาต

ลดคาใชจายของครอบครว

ลดคาใชจาย ซอนมผสมเดอนละ 2,500 บาท ลดคาใชจายการรกษาพยาบาลทารกทกนนมแมจะเจบปวยนอย

กวาทารกทกนนมผสมถง 2 – 7 เทา

สรางสายสมพนธแม – ลก

แมโอบกอดลก แมจะรสกถงความเปนแมมากขน จะรก หวงใย ดแลลกอยางใกลชดการใหนมแมเปนการสราง

สายสมพนธระหวางแม – ลก แมจะไดเรยนรอยางใกลชด รใจลก และตอบสนองตอลกอยางเหมาะสม เปนการพฒนา

ลกทงกายใจ และสงคม

ทาไมตองกนนมแมอยางเดยว 6 เดอน

ในระยะ 6 เดอนแรกเปนระยะสาคญของการสรางรากฐานเจรญเตบโตสมอง

ทารกควรใหไดรบนมแมอยางเดยว เพราะ

1. นมแมมไขมนทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตสมอง เชน ดเอชเอ และเอเอ ซงทารกนาไปใชไดเตมท

2. นมแมมสารทสงเสรมการพฒนาสมอง เชน ทอรนเอนไซม ฮอรโมนตางๆ

3. การไดอาหารอน จะไปแยงทนม ไดรบนมแมนอยลง เมอทารกกนนมแมนอยลง จะทาใหแมสรางนานมได

นอยลงดวย


4. สมรรถภาพของตบ ไต ของทารกยงไมแขงแรงพอในการจดการของเสย การใหอาการอนแกทารกในระยะ

6 เดอนแรก เชน นา นาผลไม นมผสม ขาว กลวยไข คอ การใหสงแปลกปลอมแกทารก เพราะรางกายของ

ทารกไมสามารถยอยได อาจกอใหเกดการตดเชอ เชน ทองรวง การแพโปรตน นมวว

ทาอยางไร แมจงจะมนานม พอใหลกกนครบ 6 เดอนเตม

ดดเรว หมายถง แมตองใหลกดดนมแมภายใน 1 ชวโมงหลงคลอด

ดดบอย หมายถง ดดทก 2 – 3 ชวโมง ภายใน 2 – 3 วนแรกหากลกหลบนานเกน3 ชวโมง ควรปลกขนมาดด

นมและหลงจากนนใหไดบอยๆ ตามความตองการของลก

ดดถกวธ หมายถง ทาอมและการอมหวนมใหลกถงลานนมและดดใหเกลยงเตา แมตองไมเครยด ไมกงวล ตงใจ

และเชอมนวาจะเลยงลกดวยนมแมสาเรจ กจอาหารครบถวนและพกผอนเพยงพอ

แมไปทางานเลยงลกดวยนมแมได

การบบนานม

1. การบบจะใชมอขางไหนกไดทแมถนด

2. ลางมอใหสะอาดกอนจะบบนานม

3. วางนวหวแมมอไวทดานบนของเตานมและนวชดานตรงขามบรเวณขอบนอกของลานนม ทาจากฐานหวนม

3 ซม. อยาวางนวทหวนมจะทาใหนานมไมไหล เพราะไปกดทอรเปด

4. กดนวมอทงสองเขาหนาอกใหเตานมบม บบนวเขาหากนนานมจะพงออกมา นาขวดแกวหรอถวยรองรบ

นานม เมอนานมไหลใหผอนนวได

5. กด บบคลายเปนจงหวะ 1–2 วนาทตอครง นานมจะไหลพงบบเปนจงหวะจนกระทงนานมนอยลงจงคอยๆ

เลอนนวทงสองไปรอบๆ ลานนม แตละเตาจะใชเวลา 15 นาท นานมจะเรมไหลชาลง ใหยายไปทเตานมอก

ขางหนง

6. ใหบบนมสลบทงสองเตา เตาละ 15 นาท จนกระทงครบ 30 นาท

การเกบนานม

• ควรบบนานมทงกอน 3 ครง แลวจงเรมใชขวดรองเกบ

• เกบนานมลงในขวดเทาทลกตองการกนในแตละมอ

• เมอบบนานมเสรจ ปดฝาขวดใหมดชดทนท ถาตงไวไมใสในตเยน จะอยใน 6 – 8 ชวโมง

• เกบไวในตเยนสวนทเยนทสด คอ ชนทอยใตชองแชแขงดานในสด จะเกบไดนาน 2 วน

• ถาเกบไวในชองแชแขง จะเกบไดนาน 3 เดอน อยาเกบไวทประตตเยน เพราะเมอเปด-ปดตเยน ความเยน

จะไมคงทกรณทไมมตเยน

• ทนทหลงแมตนนอนใหลกดดนมแมกอน 1 มอ

• กะเวลากอนเดนทางไปทางานนอกบานครงชวโมง แมบบนานมแมเกบใสขวดแกวมฝาปดมดชด ตงไวในท

เยนทสดในบาน หรอใสในกระตกนาแขงเพอเกบไวใหลกไดดมกน 1–2 มอ

• แมทฝกบบนมแมอยางดจะบบนมหลงลก ดดอมแลว 400 – 500 ซซ หรอ 2 ถวย


การปอนนมดวยถวย

เมอแมเลยงลกดวยนมแม บางครงแมอาจตองไปธระหรอกลบไปทางานในเวลากลางวนเมอครบวนลา

หลงคลอด การปอนนมจากถวยเปนวธทดทสด แทนการใหลกดดนมจากขวด เนองจาก

• ลกอาจตดขวดนม และไมยอมดดนมแมอก เพราะวธการทลกใชลนและรมฝปากดดนมแมจากเตา ตางจาก

การดดจากขวด

• การดดจากขวดทาใหมปญหาเรองการพฒนาของฟนและกราม

• การปอนนมดวยถวย ฝกไมยาก ปลอดภย และยงใกลชดกบลกมากกวาใหลกดดจากขวดนม

• ดมนมจากแกว ลางใหสะอาดไดงายดวยสบ แตขวดนมลางยากตองตม ถาลางไมสะอาดทาใหเดกตดเชอ

งาย

• ขณะทจะเรมปอนนมดวยถวยนน ถาลกไมอยนง ควรทอลกไวเพอปองกนลกเอามอมากระแทกถวย

• วางผากนเปอนไวทใตคางลก

• จบลกนงบนตกในทาเอน โดยคนปอนอยในทาทสบาย ใชฝามอรบทตนคอลก

• ถวยทใชปอนนมควรเปนถวยแกวจะเหนนานมเวลาเอยงถวย

• ใชถวยเลกๆ ขนาดถวยยา ใสนมประมาณครงถวยกพอ

• ใชมอจบถวยแบบทใชนวชวยกระดกถวยได โดยอาจใชนวกอยหรอสนมอแตะทหนาอกลก แลววางปากถวย

ลงแนบทปากลกเอยงแกวจนนานมไหลมาแตะทรมฝปากลก ใหอยในลกษณะเอยงตลอดเวลา

• หามรนนานมเขาปาก ลกจะใชลนออกมาไลนานมเขาปากเอง ลกจะพกและควบคมจงหวะการดมนมเองได

• ตลอดเวลาเอยงแกวอยทรมฝปาก

• หามใชวธเทนมเขาปาก

• ในระยะแรกๆ ทฝกปอนลกน ลกอาจจะไมยอมดมนมแมทนท ตองใชเวลาและความอดทน เมอแมกลบไป

ทางาน แลวอยาเพมหกโหมทางานจนลมเรองสขภาพของตวเอง ดมนาใหมากๆ รบประทานอาหารทม

ประโยชน และพกผอนเมอมโอกาส

บทบาทพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ในการสงเสรมนมแมเพอสายใยรกแหงครอบครว

ทานเปนบคคลสาคญทจะชวยเหลอใหลก – หลานทานเปนเดกแขงแรง สมองไว ฉลาด ดวยการสรางสายใยรก

สายใยผกพนในครอบครว โดยชวยกนแนะนาใหลกไดกนนมแมนานทสด

1. สารวจหญงตงครรภ และเยยมหญงหลงคลอดทบาน เพอชวยเหลอการเลยงลกดวยนมแม

2. เผยแพรความร ชกชวนใหแมหลงคลอด เลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 6 เดอน และเลยงควบคอาหารตาม

วยจนลกอายครบ 2 ป หรอมากกวา

3. เฝาระวงและปกปองใหแมเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 6 เดอน และเลยงควบคอาหารตามวยจนลกอาย

ครบ 2 ป หรอมากกวา

3. สงตอแมหลงคลอดทมปญหาเรองการเลยงลกดวยนมแมใหเจาหนาทสาธารณสขเพอชวยเหลอตอไป


การดแลสขภาพในชองปากเดกปฐมวย

การดแลสขภาพชองปากกลมวยแรกเกด – 5 ป...เตรยมฟนสวยแขงแรง

การดแลสขภาพชองปากเดกปฐมวย เปนสงสาคญ ทพอแมผปกครองไมควร

ละเลย เพอเปนการเตรยมฟนสวยแขงแรงใหแกเดกปองกนฟนผ ซงเดกสขภาพชอง

ปากด ฟนสวยแขงแรงเปนปจจยหนงทชวยใหเปนประโยชนแกเดกในการรบประทาน

อาหาร คอ สามารถบดเคยวอาหารใหละเอยด เปนการยอยอาหารขนแรกในชองปาก

เดกสามารถรบประทานอาหารไดด มรสชาตและไดอาหารเพยงพอ ครบถวน

การดแลสขภาพชองปากกลมวยแรกเกด-5 ป... เตรยมฟนสวยแขงแรง ควรปฏบตดงตอไปน

เดกวย 3 - 6เดอน

• พอแม ผปกครองใชผาสะอาดพนปลายนวชบนาอน หรอนาสะอาด เชดฟน เหงอก กระพงแกม และลนของ

เดก ใหทว

• อยางนอยวนละ 2 ครง ใหลกคนเคย

เดกวย 6 - 9เดอน

เมอฟนซแรกโผลพนเหงอก กเรมแปรงฟนใหเดกทกวน ใหเดกหยบแปรงสฟนเลนใหคนเคย

• นงหนหนาเขาหาหรอจบลกนอน ใหมองเหนฟนเดกไดชดเจน

• ถาลกไมอยนง ใหมอโอบคางเดกไวใหนงแบบสบายๆ

แปรงฟนดวยวธขยบถไปมาสนๆ ซาๆ ตามแนวนอนอยางเบามอ

• ระวงไมใหแปรงกระแทกเหงอกและกระพงแกม

• โอบกอด ชมเชย ใหรางวลเดกทนทเมอแปรงเสรจ

• ไมควรใหเดกดดนมแลวหลบคาเตานมแมหรอขวดนม

การนวดเหงอก

การดแลสขภาพชองปากโดยการแปรงฟนและแปรงลนดวย นอกจากนนสวนทเปนเหงอกกควรดแลเชนกน

• ทนตแพทยจะแนะนาใหนวดเหงอก เพอเปนการกระตนการไหลเวยนของเลอดบรเวณขอบเหงอกใหดขน

ลดการบวมของเหงอก เหงอกจะแขงแรงและหนาขน มความทนทานตอการเกดแผลชองปากไดดขน

• การนวดเหงอกทาไดหลายวธ เชนการแปรงฟนทขนแปรงสมผสกบขอบเหงอกอยางถกวธ การใชนวมอกด

นวด การใชเสนใยขดซอกฟนในรองเหงอก หรอการใชปมยางดานทายของดามแปรงสฟนนวดกได

เราจะเหนไดวาถาแปรงฟนอยางถกวธแลว นอกจากจะทาความสะอาดฟนแลวยงเปนการนวดเหงอก ไปในตวดวย


เดกวย 9- 12เดอน

เมออายครบ 1 ป ฝกใหลกแปรงฟนเอง

• ฝกใหเดกคนเคยกบการแปรงฟนเอง

• ผใหญดแลแปรงฟนซาใหลก

• ไมตองใสยาสฟน

เดกวย 1 - 3 ป

• ฝกใหเดกแปรงฟนอยางถกวธ

• ดแลใหเดกแปรงฟนอยางนอยวนละ 2 ครง

• ควรนาเดกไปตรวจสขภาพชองปากเมออายครบ 2 ป พบทนตแพทยเพอใหเกดความคนเคย(ทนตแพทย

สวนใหญจะแนะนาใหเดกรบการตรวจเมออายครบ 2 ป)

เดกวย 3 - 5 ป

พอแมผปกครองและหรอครพเลยงดแลใหเดกแปรงฟนอยางถกวธอยางนอยวนละ 2 ครง พาเดกไปพบ

ทนตแพทยเพอตรวจสขภาพชองปากทก 6 เดอน

เทคนคการแปรงฟนเดก ให เหมาะสม ดงน

การแปรงฟนเดก (อายตากวา 11 ป) เปนวธทคอนขางงาย ดงน

• ใหเดกวางแปรงใหตงฉากกบผวฟน วางแปรงใหชดขอบเหงอกแลวขยบเบาๆ บรเวณละ 10 ครง อยาลม

แปรงใหครบทงดานแกม รมฝปาก ดานใน และดานบดเคยวดวย

• ในเดกเลกไมคาดหวงใหเดกแปรงฟนใหสะอาดโดยลาพง พอแมผปกครอง ควรทาความสะอาดชองปากให

เดก เพอปองกนฟนผ

• ควรแปรงฟนอยางนอยวนละ 2 ครง และควรใชไหมขดฟนอยางนอยวนละ 1 ครงอยางสมาเสมอ หากแตละ

วนจะทาไดมากกวานถอวาเปนสงทด ทงนตองไมลมวาควรเลอกแปรงสฟนทเหมาะสมกบแตละคน แตละ

วยดวย


การสรางเสรมภมคมกนโรค

ความรเกยวกบภมคมกนโรคและวคซน

1. ภมคมกนโรคคออะไร

ภมคมกนโรค คอ การทรางกายสามารถปองกนหรอตอตานโรคใดโรคหนงโดยเฉพาะได โดยรางกายจะสราง

สารประเภทโปรตน ทเรยกวาแอนตบอดไวในเลอด เพอทาลายเชอโรคหรอสงแปลกปลอมทเขาสรางกาย แอนตบอด

อาจมเพยงชวคราวหรอตลอดไปกได สวนสงแปลกปลอมทเขาสรางกายเราเรยกวาแอนตเจน

2. ภมคมกนโรคมกประเภท

ภมคมกนโรคแบงออกเปน 2 ประเภทคอ

1. ภมคมกนโรคตามธรรมชาตเปนภมคมกนโรคทมอยเองในตวเดกทารก ซงไดรบการถายทอดมาจากแม

โดยผานทางสายรก ทารกทเกดมาจะมภมคมกนโรคบางชนดอยในตวเอง เชน ภมคมกนโรคคอตบ ภมคมกนโรค หด

เปนตน ภมคมกนโรคตามธรรมชาตจะอยในรางกายทารกไดประมาณ 3 เดอน แตถาเลยงทารกดวยนานม แมทารก

จะไดรบแอนตบอดจากแม ทาใหมภมคมกนโรคอยไดนาน 6 เดอน

2. ภมคมกนโรคทเกดขนภายหลง เปนภมคมกนโรคทเกดขน หลงจากททารกคลอดออกจากครรภมาแลว

แบงออกไดเปน 2 ประเภทคอ

(1) ภมคมกนโรคทเกดขนเอง เปนภมคมกนโรคทเกดขนหลงจากไดรบเชอโรคเขาไป หรอหลงจากหาย

ปวยดวยโรคตางๆ เชน หด อสกอใส ไขทรพษ คางทม เปนตน ภมคมกนโรคทเกดขนแลว อาจอยในรางกายระยะหนง

หรออาจอยไดนานจนตลอดชวตกได เชน โรคหด เมอเปนแลวรางกายจะสรางภมคมกนโรคออกมา ตอตานโรคหด

และเมอหายจากโรคหดแลว ภมคมกนโรคหดจะอยในรางกายตลอดไป จงไมเปนโรคหดอกเลย

(2) ภมคมกนโรคทมนษยสรางขนเปนภมคมกนโรคทถกทาใหเกดขน โดยการใชสารไปกระตนใหรางกาย

สรางแอนตบอดขน ม 2 ชนด คอ วคซนกบเซรม

3. วคซนคออะไร

วคซน คอ สารหรอผลตภณฑทใหกบรางกายของคน (หรอสตว) โดยวธใดกตาม เชน ฉด กน พนปลก ฯลฯ แลว

มนไปกระตนรางกายเกดภมตานทาน (สรางแอนตบอดขน) ตอโรคตดเชอชนดนนๆ วคซนอาจทามาจากเชอโรคทตาย

แลวหรอเชอโรคทออนฤทธลงแลว หรออาจจะทามาจากพษของเชอโรคททาใหออนฤทธลงแลว วคซนททาจากพษ

ของเชอโรคเราเรยกวาทอกซอยด

4. เซรมคออะไร

เซรม เปนภมคมกนโรค ทฉดเขารางกายแลว รางกายสามารถนาไปใชรกษาโรคไดทนท เพราะเซรมเปน

แอนตบอดทสตวสรางขน เซรมอาจทาไดโดยฉดเชอโรคทออนฤทธลงแลวเขาไปในมาหรอกระตาย เมอมาหรอกระตาย

สรางแอนตบอดขนในเลอด เราจงดดเลอดมาหรอกระตายทเปนนาใสๆ ซงมแอนตบอดอย นามาฉดใหกบผปวย


5. ทาไมตองฉดวคซน

เพอปกปองรกษาใหลกหลานของเราหางไกลจากโรคภยรายแรงเพราะการใหภมคมกนเปนโอกาสสาคญของ

เดกทกคนเนองจากวคซนชวยลดภยอนตรายความตายและความพการจากโรคตดเชอชนดตางๆไดเปนอยางมากควร

พาลกๆไปฉดวคซนตามเกณฑอายเพอสขรางกายแขงแรงเตบโตมาเปนอนาคตของชาตบานเมอง

6. วคซนไปทาอะไรกบรางกาย

วคซนเมอเขาสรางกายคนแลวจะไปกระตนรางกายของคนใหสรางภมตานทานขน พรอมทจะเผชญกบเชอโรค

จากธรรมชาต นนคอใครมภมตานทานจากการไดรบวคซนแลว เมอมโรคตดเชอจากธรรมชาต กไมทาใหเกดโรคชนด

นนๆ

7. วธนาวคซนเขาสรางกายทาไดอยางไรบางและจะนาวคซนเขาสรางกายพรอมกนหลายชนดไดหรอไม

การนาวคซนหรอเซรมเขาสรางกายทาไดหลายวธคอ

1) การฉด เชน วคซนปองกนโรคไทฟอยด วคซนปองกนวณโรค วคซนโรคคอตบ

2) การกน เชน วคซนปองกนโรคโปลโอ

3) การพน เชน วคซนปองกนไขหวดใหญชนดพนจมก

4) การปลกฝ เชน วคซนปองกนไขทรพษ ปจจบนนไมตองปลกฝปองกนไขทรพษแลวเพราะองคการอนามย

โลก (WHO) ไดประกาศทเมองไนโรบประเทศเคนยาเมอวนท 26 ตลาคมพ.ศ. 2522 วาไขทรพษไดสญพนธ

ไปจากโลกนแลว ไมมขอหามอะไรหากจะนาวคซนเขาสรางกายพรอมกนหลายชนด เชน ฉดวคซนปองกน

คอตบ ไอกรน บาดทะยก พรอมกบวคซนปองกนหดได หากมความจาเปน ไปหาหมอลาบาก เพอไมใหเสย

เวลาและไดภมตานทานปองกนโรคไดดวย

8. ควรไดวคซนเมอไหรและวคซนอะไรบาง

กระทรวงสาธารณสขไดกาหนดการสรางเสรมภมคมกนโรค ดงน


แรกเกด

1 เดอน

2 – 3 เดอน



9 – 12 เดอน

12 – 18 เดอน

1.5 – 2 ป

2 – 2.5 ป

4 = 7 ป

11 – 14 ป

ทก 10 ป

หญงมครรภ

1. ฉดวคซนปองกนวณโรค2. ฉดวคซนปองกนตบอกเสบบครงท 1

1. ฉดวคซนปองกนตบอกเสบบครงท 2 อาจเลอนมาเดอนท 2 ได

1. ฉดวคซนปองกนโรคคอตบไอกรนบาดทะยกครงท 12. กนวคซนปองกนโรคโปลโอครงท 1

1. ฉดวคซนปองกนโรคคอตบไอกรนบาดทะยกครงท 22. กนวคซนปองกนโรคโปลโอครงท2

1. ฉดวคซนโรคคอตบไอกรนบาดทะยกครงท 32. กนวคซนปองกนโรคโปลโอครงท 3

1. ฉดวคซนปองกนหดหดเยอรมนคางทมครงท 1

1. ฉดวคซนปองกนไขสมองอกเสบครงท 1 และ 2 (หางกน 1-4 สปดาห)

1. ฉดวคซนปองกนโรคคอตบไอกรนบาดทะยกครงท 42. กนวคซนปองกนโรคโปลโอกระตน

1. ฉดวคซนปองกนไขสมองอกเสบครงท 3 (หางจากเขมแรก 1 ป)

1. ฉดวคซนปองกนโรคคอตบไอกรนบาดทะยกครงท 5 หรอฉดวคซนปองกนโรคคอตบ บาดทะยกกระตน2. ฉดวคซนปองกนวณโรค(ซา)3. ฉดวคซนปองกนโรคไทฟอยด4. หยอดวคซนโปลโอครงท 5

5. ฉดวคซนปองกนหดหดเยอรมนคางทมครงท 2

1. ฉดวคซนปองกนโรคบาดทะยก (ตอไปฉดกระตนทก 10ป)2. ฉดวคซนปองกนโรคไทฟอยดทก 10 ป

3. ฉดวคซนกระตนปองกนคอตบบาดทะยก (ไมตองมไอกรนผสม)

1. ฉดวคซนกระตนปองกนคอตบบาดทะยก (ไมตองมไอกรนผสม)

1. ฉดวคซนปองกนโรคบาดทะยก 2 ครงหางกนอยางนอย 1 เดอน



9. จะไปฉดวคซนไดทไหน

สถานบรการสขภาพใกลบานใหบรการฉดวคซนไดแก

1) โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลหรอรพ. สต. หรอสถานอนามยในชมชนของทกจงหวดหรอ

ศนยบรการสาธารณสขของกรงเทพมหานครสาหรบประชาชนผอาศยอยในกรงเทพฯ

2) โรงพยาบาลชมชนหรอโรงพยาบาลทวไป

3) โรงพยาบาลศนยหรอโรงพยาบาลประจาจงหวด

4) โรงพยาบาลในสงกดหนวยงานอนๆ เชน โรงพยาบาลสงกดมหาวทยาลย โรงพยาบาลสงกดหนวยงาน

ตารวจทหาร และกรงเทพมหานคร เปนตน

5) โรงพยาบาลเอกชนและคลนกเอกชนใกลบาน

6) ฯลฯ

10. การดแลทารกหลงฉดวคซน

อาการของเดกทเปนอนตรายรนแรงหลงฉดวคซนจะไมคอยพบเหน อยางไรกตามคณพอคณแม ไมตองเปน

กงวลมาก เพราะในวคซนทมลกษณะเฉพาะอยาง เชน คางทม หดเยอรมน เมอฉดไปแลวจะมไข หลงจากนน 4 – 5

วน อาจจะมอาการปวดขอได เดกบางรายอาจจะมอาการผดปกต เชน ปากเจอ ผนขน บวมแดง หายใจไมออก หรอ

มอาการทางสมอง เชน ไมรสกตว ชก ตองรบพาไปพบแพทยอาการทวไปหากเดกมไขสงจากการฉดวคซนใหดแล ดงน

เมอลกตวรอนกใหพยายามเชดตวเพอลดอณหภม ใหลกกนยาลดไขหากมอาการปวด บวมแดงรอน บรเวณท

ฉดกใหใชนาอนประคบ 2 – 3 วน

11. ขอควรระวงการฉดวคซนในเดกเลก

1) ฉดวคซนในขณะสขภาพรางกายของลกแขงแรงด หากลกไมสบายควรเลอนการฉดวคซนไปกอน

2) การฉดวคซนสามารถเลอนไดประมาณ 2-4 สปดาหหากถงกาหนดการรบวคซนแลวแตยงไมไดพาเดก

ไป ใหไปรบทนทไมวาทงชวงนานเทาไรกตาม

3) วคซนแตละชนดจะใหผลขางเคยงไมตางกน เชน เจบปวดเฉพาะทไมสบายตวหากมอาการปวดบวม

บรเวณทฉดใหประคบเยน

4) เมอเดกฉดวคซนเสรจ ควรดอาการทโรงพยาบาลกอนสก 39 นาท คอยกลบบาน จากนนใหสงเกตอาการ

อยางตอเนอง

5) เกบบนทกสขภาพการฉดวคซนของลกไว


เทคนคการแนะนา ใหขอมล ชกชวน นดหมายประชาชนเปาหมายมารบวคซน

วคซนเปนสงสาคญและจาเปนในการปองกนโรคและรกษาโรคได หากประชาชนมความรความเขาใจใสใจใน

การนาบตรหลานและหรอตนเองมารบวคซนใหครบตรงตามอายและชวงเวลาทตองไดรบวคซนของแตละคนแตละ

เพศ แตละวย ดงนนการใหคาแนะนา การใหขอมล การชกชวน และนดหมายประชาชนเปาหมายมารบวคซนจงเปน

สงสาคญยงกวา อาสาสมครสาธารณสข กลมประชากรตางดาว สามารถดาเนนการใหคาแนะนาใหขอมล ชกชวน และ

นดหมายประชาชนเปาหมายมารบวคซนดวยเทคนค ดงตอไปน

1. สารวจขอมลประชากรตางดาวในเขตรบผดชอบของตนเองกอน เพอจะไดทราบวาใครไดรบวคซนอะไรมา

บาง ครบไมครบ หรอไมเคยไดรบวคซนอะไร จะไดเปนสารหรอเนอหาในการสอสารกบเจาตวกลมประชากรทเราจะ

ไปพดคยใหคาแนะนา

2. ศกษาขอมลเกยวกบการใหบรการรบวคซนของสถานบรการสขภาพ และประสานงานกบเจาหนาทเกยว

กบวน เวลา สถานทในการใหบรการรบวคซนใหชดเจนวาจะเปนทรพ.สต. หรอทไหน หากเจาหนาทจะจดหนวยบรการ

รบวคซนไปในชมชน อาสาสมครสาธารณสข กลมประชากรตางดาว ควรประสานงานกบผนาชมชน เจาของสถาน

ประกอบการ ในการจดหาสถานท ซงควรเปนทมอากาศถายเทด เปนบรเวณทรม มบรเวณกวางขวางเพยงพอทจะ

รองรบผมารบบรการและอาสาสมครทมาใหบรการ

ควรมการจดบรเวณสาหรบปฐมพยาบาลกรณมเหตฉกเฉน และบรเวณสงเกตอาการสาหรบผมารบบรการภาย

หลงรบวคซน การคมนาคมสะดวกตอผมารบบรการและสะดวกตอการสงตอผปวยในกรณฉกเฉน มอปกรณทจาเปน

พรอม ตามมาตรฐานการดาเนนงานสรางเสรมภมคมกนโรค

3. เมอไดขอมลตามขอ 1 เรยบรอยแลว อาสาสมครสาธารณสข กลมประชากรตางดาวจดทาปฏทนสาหรบ

นดหมายการใหบรการรบวคซน

4. อาสาสมครสาธารณสข กลมประชากรตางดาว เขาพบประชาชนกลมเปาหมาย

4.1 พดคยสอบถามเกยวกบสารทกข ความหวงและความฝนของเขาในการดารงชวต สขภาพอนามย (กรณ

มบตรในชวงวยทตองรบวคซน ใหถามเขาหวงหรอฝนอยากใหลกเขามสขภาพอนามยเปนอยางไร หรอเตบโตมามา

เปนแบบไหน)

4.2 ชวนประชากรกลมเปาหมายใหดภาพของเดกหรอคนปวยจากโรคทเกดจากวคซนกบผทไมปวย แลว

ใหเขาแสดงความคดเหนและเลอกภาพทเขาชอบและอยากใหเปน จากนนจงเรมบอกหนทางในการแกทกขหรอปองกน

ทกขปองกนโรคจากวคซน

4.3 ใหความรเกยวกบวคซน โรคทปองกนไดดวยวคซน ประโยชนหรอสงทเขาจะไดรบจากการไปรบวคซน

ตามกาหนดเวลาและครบทกชนดของวคซนทจะตองไดรบ คาใชจายและการใหบรการวคซน จดนดหมายและปฏทน

เวลาการบรการรบวคซน

4.4 สอบถามความเขาใจ ความสบายใจ ความสขใจ ความตองการความชวยเหลอจากอาสาสมคร

สาธารณสข กลมประชากรตางดาว ในการไปรบวคซน และใหลงชอนดหมายไปรบวคซน


5. อาสาสมครสาธารณสข กลมประชากรตางดาว นาขอมล รายชอ ประชากรกลมเปาหมายทลงชอนดหมาย

ไปรบวคซนแจงใหเจาหนาททราบ และเกบไวกบตนเองเพอใชในการสอสาร กระตนเตอน ในวนนดหมายไปรบวคซน

และตดตามผล

6. อาสาสมครสาธารณสข กลมประชากรตางดาวสอสาร กระตนเตอนกลมเปาหมายกอนวนนดหมาย 2 วน

และในนดหมายไปรบวคซน

7. อาสาสมครสาธารณสข กลมประชากรตางดาวตดตามเยยมกลมเปาหมายหลงไดรบวคซนทนท เพอใหคา

แนะนาในการปฏบตตวและใหการชวยเหลอเบองตน


ใบงานเรอง 3.2 อนามยเจรญพนธ

กจกรรม ใหแตละกลมอธบายการคมกาเนด การฝากครรภ และการเสรมสรางภมคมกน

คาสง ใหแบงกลมออกเปน 3 กลม ใหแตละกลมหยบฉลากหวขอ เรอง การคมกาเนด การฝากครรภ

และการเสรมสรางภมคมกนและอธบายถงวธการใหละเอยด

เวลา ใหเตรยมขอมล 10 นาท

ใหแตละกลมสงตวแทนอธบายกลมละ 10 นาท






หวขอวชา 3.3 อนามยสงแวดลอม วตถประสงค เพอใหผเขารบการอบรม

1. มความร ความเขาใจเรอง อนามยสงแวดลอม

2. สามารถนาความรเรองอนามยสงแวดลอม ไปประยกตใชในชวตประจาวนและแนะนากบผอนได

อยางถกตอง



- ความรพนฐานของอนามย สงแวดลอม

- สขาภบาลนาดม นาใช- นาเสย- สงปฏกล- การจดการขยะมลฝอย


- เอกสารประกอบการบรรยาย- ใบงาน



3.3 อนามยสงแวดลอม อนามยสงแวดลอม คอ ความสมพนธระหวางสขภาพอนามยของมนษยกบสงแวดลอมทอยรอบตวมนษยสขภาพ

อนามยของมนษยกบสงแวดลอมมความสมพนธกนอยางใกลชด ดงนน ถาคณภาพของสงแวดลอมเสอมโทรม ยอมสง

ผลกระทบตอสขภาพอนามยของมนษยทงทางตรงและทางออมปจจยสาคญททาใหสงแวดลอมเกดความเสอมโทรม

คอ การเพมประชากร การนาเทคโนโลยใหมๆมาใช และการกระทาของมนษยโดยตรงสภาพสงแวดลอมทเสอมโทรม

สงผลกระทบตอสงมชวตและกอใหเกดการเสยสมดลของธรรมชาตภาวะมลพษทางอนามยสงแวดลอม ไดแก สารพษ

ในสงแวดลอม ภยในอาหาร ขยะมลฝอยมลพษแหลงนา มลพษในอากาศ ความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาต

องคการอนามยโลกไดกาหนดขอบเขตของงานอนามยสงแวดลอม เมอป พ.ศ. 2513 ดงน

1. การจดหานาสะอาด นาประปา

2. การควบคมมลพษทางนา หมายถง การทตองปองกนควบคมรกษาแหลงนาตางๆ ไมวาจะเปนหวย หนอง

คลอง บง แมนาตางๆ ตลอดจนนาใตดน ไมใหคณภาพเสอมโทรมจนเกดปนมลพษ และเกดผลเสยตอสขภาพอนามย

ของมนษย


3. การจดการเกยวกบขยะมลฝอยและของเสยทมลกษณะเปนของแขง การจดการนรวมถงการเกบ การขน

ถาย และการกาจดทถกหลดสขาภบาล ของเสยในลกษณะดงกลาวขางตนเพราะเปนแหลงเพาะเชอโรคและพาหะนา

โรค

4. การควบคมสตวอารโทพอดและสตวแทะ สตวอารโทพอดและสตวแทะ ตางเปนพาหะนาโรครายแรงหลาย

อยางมาสคน และยงเปนตนเหตทาใหเกดความราคาญและทาลายทรพยสน โรคสาคญๆทเหนไดชด เชน อหวาหตก

โรค ไขมาลาเรย เปนตน

5. มลพษทางดน มกจะเกดขนจากการทงสงสกปรกตางๆ ลงสพนดน ไมวาจะเปนลกษณะของขยะมลฝอยสง

ปฏกล นาเนาเสย ของทงจากโรงงานอตสาหกรรม ทาใหเกดความสกปรกบนพนดน และเมอความสกปรกมมากขน

กกลายเปนมลพษของดนทาใหเกดผลเสยตอการดารงชวตของมนษย เกดโรคภยไขเจบ การควบคมการทงสงตางๆ

เหลาน

6. การสขาภบาลอาหาร เชอโรคตางๆและสารพษหลายๆอยางสามารถทจะเขาสรางกายไดโดยทางอาหาร

การสขาภบาลอาหารจงมความจาเปนในหลายๆสวน เชน สงทจะใชปรงอาหาร การปรงอาหาร การเกบรกษา ผสมผส

อาหารและอนๆและทสาคญอยางยงอกประการหนง คอ การใหความรตอผบรโภคอกดวย

7. การควบคมมลพษทางอากาศ เพอเปนการปองกนและควบคมไมใหมสงแปลกปลอมเขาสอากาศในปรมาณ

มากจนกอใหเกดเปนพษภยตอมนษย สตวพช

8. การปองกนอนตรายจากรงส ไดมการใชรงสอยางมากมาย เพอใชประโยชนในการพฒนาทกทาง เชน ทางการ

เกษตร ทางอตสาหกรรม ทางการแพทย เปนตน ซงรงสตางๆเหลานถาไมไดมการปองกนและควบคมอยางรดกมแลว

กจะทาใหเกดอนตรายตอสขภาพ อนามยของมนษย

9. อาชวอนามย เปนการจดการเกยวกบสงแวดลอมในการทางานใหดเหมาะสมตลอดจนการดแลปองกนรกษา

สขภาพอนามยของผประกอบอาชพและอนๆ มความจาเปยอยางยงและตองปฏบตอยางตอเนอง

10. การควบคมมลพษทางเสยง การควบคมไมใหเกดมเสยงดงมาก หรอเกดเสยงดงเปนเวลายาวนาน จนเกด

เปนของเสยตอสขภาพอนามย

11. ทอยอาศยและสงแวดลอม การจดใหทอยอาศยและจดสงแวดลอมตางๆใหถกสขลกษณะอนทาใหมสขภาพ

ทางกาย และสขภาพจตด

12. การวางผงเมอง การจดใหสวนตางๆของเมองใหถกตองเปนสดสวนเชน ยานธรกจ ยานอตสาหกรรม ยาน

ทพกอาศย ทงน เพอใหไดสขภาพทด

13. งานอนามยสงแวดลอมทเกยวของกบการคมนาคม

14. การปองกนอบตภยตางๆ


15. การสขาภบาลของสถานทพกผอนหยอนใจ สถานทพกผอนและสงทใชเพอการพกผอนหยอนใจ จะตอง

มคณลกษณะคณภาพทจะสงเสรมใหสขอนามยด ไมใชเปนการทาใหสขอนามยเสอมโทรม หรอเปนแหลงแพรกระจาย

โรค การดาเนนงานสขาภบาลเมอเกดโรคระบาด เหตฉกเฉน ภยพบต และการอพยพยายถนของประชากร

16. การดาเนนงานสขาภบาลเมอเกดโรคระบาด เหตฉกเฉน ภยพบต และการอพยพยายถนของประชากร

17. มาตรการปองกนเพอใหสงแวดลอมโดยทวไปปราศจากความเสยง หรออนตรายใดๆ

สาเหตททาใหเกดการเปลยนแปลงของสงแวดลอม

เมอจานวนประชากรมากขนความตองการใชสงของตางๆ กมากขนตามมา ซงมนษยกไดใชทรพยากรมากขน

และอยางรวดเรว การขดคนหาและนาทรพยากรมาใชมากขนน มนษยมกจะไดกระทาโดยไมไดระมดระวงถงผลเสย

ทจะตามมา และมกจะไดกระทาการอยางไมสนใจ ตอการหมดสนหรอเสอมสภาพของทรพยากร อนทาใหเกดเสย

สมดลธรรมชาตเกดมลพษทางสภาวะแวดลอม

1. การใชทดนและทรพยากรธรรมชาตเพอการอยอาศย เพอการเกษตร มการตดตนไมทาลายปาและยงทาลาย

สารอาหารบรเวณหนาดน

2. การอพยพยายถน มนษยมความสามารถอยางมากมาย ในการคนหาวธการ ทจะพฒนาใหมนษยเองได

ดารงชวตอยางสะดวกสบาย ในการพฒนาตางๆ เหลานมนษยกไดสรางสรรคทาสงตางๆ มาสนองความตองการของ

ตนอยางมหาศาล จากเพยงเพอชวยผอนแรง แลวกเปลยนเปนการคนหาความสะดวกสบาย และกลายเปนความฟงเฟอ

ฟมเฟอยแตมนษยกยงไมยอมหยดยง การพฒนายงคงตกตวงหาผลประโยชนจากธรรมชาตอยางจรงจง ดงนนการ

พฒนาบางอยางของมนษย ไมไดคดถงผลกระทบซงจะเกดขนกบธรรมชาต จงเกดเปนการทาลายขนมา

ไมวาจะเปนการพฒนาอตสาหกรรมหรอการพฒนาเกษตรกรรมกตาม ไดมการนาเอาทรพยากรธรรมชาตมา

ใชอยางมากมาย จนเกดเปนการทาลายธรรมชาต เชน การขดแร การสรางเขอน มสวนทาใหสภาพปาสลายไป ฯลฯ

ทาใหสมดลของธรรมชาตเสยและเกดมของเหลอทงความสกปรกมากขน จนทสดทธรรมชาตจะรบไวได ธรรมชาตก

เสยหายสภาพแวดลอมกเสอมโทรมไป การกระทาของมนษยหลายรปแบบเปนการกระทาโดยตรง ทใหสงแวดลอม

เสยหายจนเกดเปนมลพษขนการกระทาเหลานทสาคญๆ คอ

1. การทงของเสยดง เชน การปลอยนาโสโครกจากชมชน หรอจากโรงงานลงแมนา การทงขยะมลฝอยสงปฏกล

กองกระจดกระจายตามพนดน การปลอยใหไอเสยควนดาจากรถยนตจากโรงงานเขาสอากาศ

2. การทาลายสาธารณสมบต เชน สวนสาธารณะ สถานทพกผอนหยอนใจสาธารณะ หมตนไมทปลกตนไม เชน

สถานทพกผอนหยอนใจ ชายทะเลบางแหงทเคยมหาดทรายขาวสะอาด มบรเวณทสะอาดเจรญตา แตเมอผทใชสอย

ไมชวยกนระวงรกษา ซายงทาลายดวยการทงขยะมลฝอย สงปฏกลลงกลาดเกลอน จนทาใหชายหาดสกปรก สงผล

ใหเกดภาพไมนามอง


การสขาภบาลนาดมนาใช

นาเปนสวนประกอบทสาคญของผวโลกและมอยในสงมชวตทกชนดทงมนษยสตวพชและจลนทรยถอเปน

ทรพยากรทสาคญของมนษยนามความจาเปนตอสงมชวตทกชนด โดยเฉพาะมนษยซงจาเปนตองใชนาในการอปโภค

บรโภค มนษยบรโภคนาเขาไปในรางกายและปลอยนาออกจากรางกาย มากกวาสารอนๆ นาเปนสวนสาคญของ

เนอเยอเกอบทกชนดและยงทาหนาทเปนตวกลางสาหรบลาเลยง ถายเทสารอาหารและของเสย นอกจากนยงชวย

รกษาอณหภมของรางกายใหคงท รางกายมนษยประกอบดวยนาประมาณ 70 เปอรเซนตของนาหนกตว นอกจากน

การใชประโยชนของนาสาหรบมนษยนน ยงมอกมากมายหลายอยาง ไดแก การใชเพอชาระลางรางกายและเครองนงหม

ใชในการประกอบอาหาร การเกษตร การลางทาความสะอาดถนน และสาธารณสถานอนๆ การพกผอนหยอนใจ

การอตสาหกรรม การขบเคลอนสงสกปรก การผลตกระแสไฟฟาพลงนา การคมนาคมและการปองกนอคคภย

จงนบวานาเปนทรพยากรทมประโยชนมากมายตอมนษยอยางแทจรง

การผลตนาสะอาดเพอการอปโภคบรโภค

ในการผลตนาใหสะอาดเพอความปลอดภยในการใชอปโภคบรโภคนน วตถประสงคหลกกเพอสขภาพอนามย

ของมนษย ในการทจะนานามาใชในดานตางๆ เชน ปรงอาหารชาระลางรางกาย หรอประโยชนในดานอนๆ การผลต

นาสะอาดเพอการอปโภคบรโภค จงหมายถง นาทผลตหรอจดทาขนมา เพอใชจะตองปราศจากตวการททาใหเกดโรค

อนไดแก เชอโรคและสารเคมทเปนพษ และเปนอนตรายตางๆ บางครงเรามกจะเรยกการเกดโรคทเกดจากนาเปน

ตวนาวา “โรคทเกดจากนาเปนสอ” หมายถงโรคทเกดโดยการนาของนาซงมซงอนๆ เจอปนอย สงเหลานนอาจจะ

เปนจลนทรยและสารเคมทเปนอนตราย ททาใหเกดโรคเขาไปในรางกายเกนกวามาตรฐานทกาหนดไว ทาใหเกด

โรคขนในหมมวลมนษย เพราะฉะนนกลาวแลวนามคณสมบตทดในการละลายสงตางๆ จงไมอาจทาใหนาคงรกษา

ความบรสทธได 100 %

สรป นาเปนสวนประกอบทสาคญตอสงมชวตและนายงเปนสวนประกอบทสาคญของโลกอกดวย โดยทแหลง

ของนาทใชในการอปโภคบรโภค มหลายชนด ไดแก นาฝน นาผวดน และนาใตดน ซงนาจากแหลงตางๆ จะมการ

หมนเวยนเปนวฎจกรไมจบสน แตในการทจะนานามาใชนน ตองคานงถงเรองความปลอดภย เชน ไมมเชอโรคหรอ

สงเจอปนในนา ซงอาจกอใหเกดอนตรายตอสขภาพของสงมชวต อนไดแก สารเคม โลหะหนก เปนตน จงจาเปน

อยางยงทจะตองมวธการจดการนาทสะอาด รวมถงการคานงถงเรองมาตรฐานคณภาพนาดวย

นาดม-นาใช เปนสงจาเปนอกประการหนง หลงนาลดจงตองมการตรวจสอบหรอจดเตรยมทงนาดมและนาใช

เพอความปลอดภย สะดวก สบายในการดารงชวตหากไมมนาดม นาใชทสะอาด อาจทาใหเกดโรค อนเนองมาจากนา

เปนสอไดควรจดการดงน


วธปฏบตตนดานการสขาภบาลนาบรโภคทถกตอง

1. นาดมบรรจขวด ตองสงเกตวาฝาปดสนท มพลาสตกหมทฝาขวด มฉลาก อย. กากบ และนาตองใส ไมม

ตะกอนหรอสงอนใดในขวด

2. นาประปา ควรตมใหเดอดนาน 1 นาท สามารถฆาเชอโรค และลดความกระดางชวคราวของนาไดนาทนา

มาตมควรเปนนาดมทใสสะอาด ผานการกรองหรอทาใหตกตะกอนแลว

3. หากใชเครองกรองนา ตองตรวจสอบคณภาพของเครองกรอง ทงเสนทอและไสกรอง วายงสามารถกรอง

นาไดสะอาดหรอไม


4. หากใชนาฝนหรอนาอนๆโดยใชโอง แทงค หรอภาชนะเกบกกนา ใหปดฝาโอง แทงค หรอภาชนะเกบกก

นาใหปดสนท ลางโอง แทงค หรอภาชนะเกบกกนา ใหสะอาด ทงภายในและภายนอกดวยผงซกฟอกผสมนา เพอกก

เกบนาไวใชในยามขาดแคลน

5.หากใชนาบอ เชน นาบอตน ตองหมนลางทาความสะอาดทงภายในและภายนอกบอ โดยเกบกวาดขยะออก

จากบอ แลวลางทาความสะอาดและควรตมใหเดอดนาน 1 นาท กอนดม สามารถชวยฆาเชอโรคได

นาเสย

นาเสยหมายถงของเหลวซงผานการใชแลวทงทมกากและไมมกาก หรอของเสยทอยในสภาพเปนของเหลว

รวมทงมลสารทปะปนหรอปนเปอนในของเหลวนน

ความจาเปนทจะตองมการบาบดนาเสย

ในปจจบนน ไดเกดปญหาการขาดแคลนแหลงนาธรรมชาต ทจะนามาใชเพอการอปโภคบรโภคและแหลงนา

ทมอยอยางจากด ในปจจบนนกเกดปญหามลภาวะมลพษตางๆ ไมสามารถนามาใชประโยชนไดเหมอนแตกอน

ซงจาเปนตองนามาบาบดกอนนามาใชเพอการบรโภคอปโภค โดยวตถประสงคของการบาบดนาเสยคอ

• เพอทาลายตวการททาใหเกดโรค

• เพอเปลยนสภาพนาเสยใหอยในสภาพทสามารถนากลบมาใชได

• เพอไมกอใหเกดความเดอดรอนราคาญซงความราคาญทเกดขนเชนกลนของนาเสยหรอสทเปนทนารงเกยจ

• และเพอปองกนไมใหเกดภาวะมลพษ


แหลงกาเนดนาเสย

โดยทวไปแลวแบงแหลงกาเนดของนาเสยได 3 แหลงคอนาเสยจากชมชนนาเสยจากโรงงานอตสาหกรรมและ

นาเสยจากการเกษตร

นาเสยจากชมชนเปนนาเสยทเกดขนจากกจกรรมตางๆ ในชวตประจาวน ของประชาชนในชมชน โดยมแหลง

กาเนดมาจาก อาคารบานเรอน รานคาพาณชยกรรม ตลาดสด รานอาหาร สถาบนการศกษา สถานทราชการ โรงแรม

โรงเรยน หางสรรพสนคา เปนตน ความสกปรกในชมชนสวนใหญ เปนอนทรยสารทยอยสลายได โดยกระบวนการ

ธรรมชาต

นาเสยจากอตสาหกรรม เปนนาเสยทเกดขนจากกระบวนการผลตทางอตสาหกรรม ซงสวนใหญจะเปนนาลาง

ในกระบวนการผลตตางๆ ซงมสมบตแตกตางกน ตามประเภทของอตสาหกรรม นาเสยอตสาหกรรมบางแหงอาจปน

เปอนโลหะหนกหรอสารประกอบทตองอาศยกระบวนการบาบดทซบซอนกวานาเสยชมชน

นาเสยจากการเกษตรเปนนาเสยทเกดจากกจกรรมทางการเกษตร เชน นาเสยจากการลางคอกสตวเลยง เชน

คอกหม คอกวว เลาไก นาเสยจากนาขาว จากฟารมเลยงกง เปนตน โดยนาเสยจากเกษตรกรรมสวนใหญ จะปนเปอน

สารเคมยาฆาแมลงหรอปย

ลกษณะและสมบตนาเสย

ลกษณะของนาเสยแบงออกได 3 ลกษณะคอลกษณะทางกายภาพลกษณะทางเคมและลกษณะทางชวภาพ

1. ลกษณะทางกายภาพ (Physicals Characteristics) ลกษณะทางกายภาพ ไดแก ส กลน อณหภม ของแขง

ตางๆความขนและความหนาแนนเปนตน

2. ลกษณะทางเคม (Chemicals Characteristics) ซงไดแกความเปนกรด - ดาง สารอนทรย ไขมน สารซกฟอก

ไนโตรเจน ฟอสฟอรส ซลเฟอร โลหะหนก เปนตน

3. ลกษณะทางชวภาพ (Biological Characteristics) จลนทรยมความสาคญตอการบาบดนาเสยเปนอยาง

มาก ทงนเพราะในนาเสย มจลนทรยทเปนอนตรายตอชวตและสขภาพของมนษย ในขณะเดยวกนในระบบบาบดนา

เสยกใชจลนทรยอกชนดหนงเปนตวยอยสลายสงสกปรกตางๆ ไดแก แบคทเรยซงเปนตวทชวยยอยสลายสงสกปรก

ในนาเสย 95 % นอกนนกจะเปนรา สาหรายและโปรโตซว

สงปฏกล

สงปฏกล หมายถง ของเสยทปลอยออกมาจากรางกาย โดยมนาหนกแหง 27 กรมตอคนตอวน นาหนกเปยก

100-200 กรมตอคนตอวน ม E. coli ประมาณ 400 พนลานตอคนตอวน มฟคลโคลฟอรม 2000 พนลานตอคนตอวน

มฟคลสเตรปโตคอกไคประมาณ 450 พนลานตอคนตอวน

อกความหมายหนงสงปฏกล หมายถง อจจาระหรอปสสาวะ และหมายรวมถงสงอนใด ซงเปนสงโสโครกหรอ

มกลนเหมน


ความจาเปนในการบาบดและกาจดสงปฏกล

เนองจากวาอจจาระมเชอโรค เชน E.coli ปนเปอนอยซงสามารถตดตอมายงมนษยไดไมวาจะเปนการผานทาง

อาหารหรอนา เปนสอเมอมนษยไดรบเขาไป อาจกอใหเกดโรคได จงมความจาเปนทจะตองมการบาบดและกาจดสง

ปฏกลใหดและถกตอง เพอความปลอดภยของมนษย

วตถประสงคในการบาบดและกาจดสงปฏกล

เพอทจะทาลายเชอโรคหรอปองกนการแพรกระจายของเชอโรค ทปนเปอนมากบสงปฏกล และเพอทาการยอย

สลายสารอนทรยในสงปฏกล ไมใหเกดมลพษตอสงแวดลอมตางๆ เชน มลพษทางนา มลพษทางดน เปนตน เชอโรค

ทปนเปอนมากบสงปฏกล มกทาใหเกดโรคทางระบบทางเดนหายใจเปนสวนใหญ จงตองทาการสกดกน การแพร

กระจายของเชอโรค จากสงปฏกลไมใหแพรกระจายไปได

ระบบบาบดและการกาจดสงปฏกล

หมายถง ระบบทนามาใชในการเปลยนสภาพของเสย ในสงปฏกลใหอยในสภาพทปลอดภย จากการเกดโรค

ไมกอใหเกดอนตราย แลวจงทาการกาจดทงไปหรอใชประโยชนอยางอน เชน ทาปยเชอเพลง ฯลฯ โดยระบบบาบด

และการกาจดสงปฏกลอนดบแรกเรามกเรยกวา “ สวม ” ซงมหลายลกษณะแลวแตจะเลอกใช ตามความเหมาะสม

ของแตละคนหรอแตละทองถน ซงแบงไดเปน 4 กลม ซงบางกลมอาจไมเหมาะสมทจะนามาใช เพราะอาจเกดปญหา

สงแวดลอมแตจะขอกลาว เพอเปนความรพนฐานของการบาบดและการกาจดสงปฏกลดงน

1. ระบบไมใชนา สงปฏกลถกนาไปบาบดและกาจดนอกอาคาร หรอนอกบรเวณทตงอาคาร (Dry system,

off-site treatment and disposal ) คอระบบบาบดและกาจดสงปฏกลมทไมใชนาราด หรอขบเคลอนสงปฏกลลง

ถงเกบ และสงปฏกลจะถกนาไปบาบดนอกอาคาร ซงไมใชวธทถกสขลกษณะนก เนองจากอาจมการปนเปอนใน

ระหวางการเดนทางไปกาจด โดยระบบดงกลาวมใชอย 3 ประเภทคอ

1.1 สวมถงเท (Bucket Latrine) ลกษณะของสวมคอมทเกบกกสงปฏกลเปนถง ตวเรอนสวมและมพนท

สวมทมรหรอชอง ใหมขนาดโตพอทสงปฏกลจะตกลงไปได โดยตองมทปดฝาถงทมดชด เพอปองกนแมลงลงไป

จากนนเมอเตมกนาไปบาบดตอไป

1.2 สวมเคม (Chemical Toilets) อาจจดไวในพวกสวมถงเท แตตางกนตรงทมการใชสารเคมยอยสลาย

สารอนทรยและทาลายเชอโรคในสงปฏกล

1.3 สวมหลมตน (Vault Privies) ลกษณะของสวมคอมหลมกกเกบสงปฏกล ซงสรางดวยวสดทปองกนไม

ใหนาซมเขาออกได เชน ทาดวยคอนกรตเหลกไรสนมไฟเบอรกลาส

2. ระบบไมใชนา สงปฏกลถกนาไปบาบดและกาจดภายในอาคารหรอภายในบรเวณทตงอาคาร ( Dry system,

on -site treatment and disposal ) สงปฏกลจะถกนาไปบาบดและกาจดภายในอาคารหรอบรเวณทตงอาคารจะ

ไมใชนาเปนตวขบเคลอนสงปฏกล และสงปฏกลจะถกบาบดและกาจดภายในทกกเกบจนกวาจะเกดการยอยสลายสง

ปฏกลอยางสมบรณและมความปลอดภยแลวจงนากากตะกอนหรอของเหลวทผานการบาบดแลวไปกาจดใหเหมาะ

สมตอไปเชนทาปยถมทลมปรบสภาพดนเปนตนซงการบาบดดวยวธนไดแก

2.1 สวมหลม (Pit Privies) ไมใชนาในการขบเคลอนสงปฏกลลกษณะทาเปนหลมดนใหหลมมขนาดเพยง

พอทจะยอยสลายอยางสมบรณและปลอดภยได


2.2 สวมหมก (Composting Latrines) ไมใชนาในการขบเคลอนสงปฏกลมวตถประสงคของการใชสวม

ชนดนคอจะใชหมกทาปย

2.3 สวมรองดน (Trench Latrines) ไมใชนาในการขบเคลอนสงปฏกลลกษณะเปนรองดนทขดเปนแนว

ตามยาวเมอใชงานเสรจกจะกลบมกใชกบกรณทอาศยอยชวคราวเชนคายทหารแคมปลกเสอเปนตน

2.4 สวมแขวน (Overhang Latrines) ลกษณะของสวมแขวนประกอบดวยตวเรอนสวมและพนทสวมท

สรางบนเสาไมเหนอนาตามรมฝงแมนาทะเลหรอมหาสมทร

3. ระบบใชนา สงปฏกลถกนาไปบาบดและกาจดนอกอาคาร หรอนอกบรเวณทตงอาคาร ( Wet system,

off-site treatment and disposal ) หมายถง ระบบทใชนาในการขบเคลอนสงปฏกล ลงสทกกเกบและสงปฏกล

ถกบาบดภายในถงกกเกบ แลวปลอยสวนทเปนของเหลว ทยงคงมสารอนทรยและเชอโรค ไปบาบดและกาจดตอโดย

ทอระบายนาเสยไปยงระบบบาบดนาเสยศนยกลางภายนอกอาคาร

4. ระบบใชนา สงปฏกลถกนาไปบาบดและกาจดในอาคารหรอบรเวณ ( Wet system, on-site treatment

and disposal ) หมายถงระบบทใชนาในการขบเคลอนสงปฏกลลงสทกกเกบและสงปฏกลถกบาบดภายในถงกกเกบ

อาจมการแบงชนดของสวม ตามลกษณะทใชนาและลกษณะของหลมทเกบกกสงปฏกล ไดหลายอยาง แตทนยม

ใชกนอยในปจจบนคอ

4.1 สวมราดนา (Pour-flush Toilet) เปนสวมทใหมนาขงอยใตพนสวมซงมการออกแบบทรองรบใหนาขง

อยถงเกรอะหรอบอเกรอะ (Septic Tanks) เปนสวมระบบทใชนาและใหมนาขงอยทโถสวมแบบราดนาหรอแบบ

ชกโครกผลกดนนาไหลไปยงทเกบกกสงปฏกล เพอการบาบดและกาจดสงปฏกลในถงเกรอะ ซงสรางไวหางจาก

พนสวมโดยมทอนาสงปฏกลลงสถง

ขอมลทควรนามาพจารณาเลอกใชระบบบาบดและกาจดสงปฏกล

โดยทวไปแลวขอมลทควรนามาพจารณาเลอกใชระบบบาบดและกาจดสงปฏกลมดงตอไปน

1. สภาพภมอากาศซง ไดแก อณหภมและปรมาณนาฝนทตกในทองถนนน เปนตน

2. สถานทตงของระบบ ไดแก สภาพภมประเทศลกษณะของดนอทกวทยา เปนตน

3. ประชากรเปนอยางไร ไดแก จานวนประชากรทงในปจจบนและอนาคต ลกษณะของบานทอยอาศย

4. สขภาพของคนในบาน ทกกลมเปนอยางไร ระดบรายได ความเชยวชาญในการสรางสวม ของคนในทองถน

สาธารณปโภคเปนตน

5. การอนามยสงแวดลอมในทองถนเปนอยางไร การปรบปรงคณภาพนาเปนอยางไร และการกาจดสงปฏกล

มหรอไม ถามเปนอยางไร เปนตน

6. องคประกอบทางสงคมและวฒนธรรมเปนอยางไร ความสนใจของประชาชนเปนอยางไร ระดบความรเรอง

สขวทยาของประชาชนเปนอยางไร เปนตน


การจดการสขาภบาลหองสวม

สวมเปนสถานทถายอจจาระและปสสาวะโดยเฉพาะ มกทาเปนหอง (พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.

2542) ซงเปนกจวตรทสาคญตอการดารงชวตของคน หากไมมการจดการสวมทถกหลกสขาภบาล รวมทงการปลกฝง

พฤตกรรมการใชสวมทถกวธ สวมกจะกลายเปนแหลงแพรกระจายเชอโรคทสาคญ

สวมสาธารณะหมายถง สถานททประชาชนสามารถเขาไปใชบรการถายอจจาระและปสสาวะไดตลอดเวลาท

เปดใหบรการ โดยอาจเสยคาบรการหรอไมเสยคาบรการกได

ชวตประจาวนของมนษยเราทกคนตองมสงปฏกลทใกลตวเราทสด เนองจากคนเราตองรบประทานอาหาร เพอ

นาไปหลอเลยงรางกายใหดารงชวตอยได โดยรางกายจะดดซมเอาเฉพาะสวนทเปนของเหลว ซงประกอบดวยธาต

อาหาร เกลอแร และวตามนตางๆ เขาไปตามกระแสเลอด สวนทเหลอ คอ กากอาหาร และสวนทรางกายไมตองการ

จะถกขบออกมาเปนอจจาระและปสสาวะ ซงเราจะตองเขาไปถายสงเหลานในสวม

วธปฏบตตนดานการจดการสขาภบาลหองสวมทถกตอง

1) นงบนโถสวม

เพอปองกนการเกดอบตเหต และรกษาความสะอาดลดการปนเปอนเชอจากอจจาระ เปนการรกษาอาย การ

ใชงานของสขภณฑ และบงบอกถงวฒนธรรมการใชสวมทด

2) ไมทงวสดอนนอกจากกระดาษชาระลงในโถสวม

เพราะวสดอาจไปอดตนทอ หรอมผลตอระบบเกบกกสงปฏกล ทาใหเตมเรว

3) ราดนาหรอกดชกโครกทกครง หลงการใชสวม

เพอสขอนามยทดเพราะอจจาระหรอปสสาวะของมนษย มเชอโรคปนเปอนจานวนมาก เปนแหลงอาหารและ

แพรกระจายของพาหะนาโรค เชน แมลงวน อกทงบงบอกถงสขวทยาสวนบคคลในการใชสวม

4) ลางมอทกครงหลงการใชสวม

โดยเฉพาะหลงการขบถาย เนองจากอาจเกดการปนเปอนจากอจจาระ ซงสามารถแพรกระจายเชอโรคได เชน

อจจาระรวง ดงนน สวมจะตองไดรบการดแลรกษาความสะอาดและพนหองสวมแหงอยเสมอ เพอปองกนการลน

หกลม ลดการเจรญเตบโตของเชอโรค ลดกลนเหมน ไมเปนแหลงแพรกระจายเชอโรค และมนาใชเพยงพอ เพอใช

ทาความสะอาดหลงการขบถาย มการดแลรกษาสขภณฑ ภาชนะเกบกกนาและอปกรณตางๆ ใหพรอมใชงานอยเสมอ

ไมทาลายวสด อปกรณหรอการขดเขยนทฝาผนง


การจดการขยะมลฝอย

มลฝอยหมายถงเศษกระดาษเศษผาเศษอาหาร เศษสนคา ถงพลาสตก ภาชนะใสอาหาร เถามลสตว หรอซาก

สตวรวมตลอดถงสงอนใดทเกบกวาดจากถนน ตลาด ทเลยงสตว หรอทอน

การจดการมลฝอย หมายถง หลกการในการดาเนนงานทเกยวของ กบการควบคมการทงขยะมลฝอย การเกบกก

การรวบรวมมลฝอย การขนถายและการขนสง การแปรรปเพอการใชประโยชนจากขยะมลฝอย และการกาจดมลฝอย

โดยจะคานงถงประโยชนสงสด ในทางสขอนามย ทศนยภาพ การอนรกษสงแวดลอม และการยอมรบทางสงคม

ความจาเปนในการกาจดขยะมลฝอย

ขยะมลฝอยนนเปนสงทไมตองการใชแลวจากบานเรอน สถานทประกอบการ รวมถงสถานทสาธารณะ มทงท

ไมเนาเปอยและเนาเปอยได ซงปรมาณของมลฝอยกเพมมากขนเรอยๆ ทงนเนองมาจากมนษยเปนผกอขนทงสน และ

ขยะนนกจะมากหรอนอย ขนอยกบลกษณะของชมชน ฤดกาล และความสะดวกในการเกบขนขยะมลฝอย ซงมลฝอย

เหลานทาใหเกดผลกระทบตางๆดงตอไปน

• เปนบอเกดของเชอโรคตางๆ

• เปนแหลงเพาะพนธของพาหะนาโรค เชน แมลงวน แมลงสาบ หน เปนตน

• เกดกลนเหมนและสภาพนารงเกยจ

• เกดเปนเหตราคาญแกบรเวณใกลเคยง

• เกดอบตเหตไดเชนกระดาษตดไฟไดงาย

จากผลกระทบดงกลาว จงมความจาเปนอยางยง ทจะตองมการกาจดมลฝอยใหหมดไป ถาไมมการดาเนนการ

จดการทถกตอง กจะกอใหเกดผลกระทบทกลาวมาขางตนอยางแนนอน

แหลงกาเนดประเภทหรอชนดและปรมาณมลฝอย

แหลงกาเนดของมลฝอย

1. ของเสยจากอตสาหกรรมซงสวนใหญแลวจะเปนนาทใชในกระบวนการผลต แลวปลอยลงสแหลงนา โดย

ไมมการบาบด

2. ของเสยจากโรงพยาบาลและสถานทวจยโดยสวนมากแลวจะเปนมลฝอยประเภทตดเชอสารเคม

กมมนตภาพรงสเปนตน

3. ของเสยจากเกษตรกรรม เชน ยาฆาแมลง ปย มลสตว นาทงจากการทาปศสตว เปนตน

4. ของเสยจากบานเรอนและชมชน เชน นาจากการลางภาชนะ การซกผา จากเศษอาหาร เปนตน

5. ของเสยจากสถานประกอบการในเมอง เชน จากภตตาคาร ตลาดสด วด เปนตน

ประเภทหรอชนดของมลฝอย

เมอจาแนกประเภทหลกๆตามความสามารถในการเผาไหมและความเปนพษแลวสามารถจาแนกประเภท

มลฝอยไดดงน


1. ขยะมลฝอยทเผาไหมได เชน เศษไม กระดาษ พลาสตก ผา เปนตน

2. ขยะมลฝอยทเผาไหมไมได เชน เศษแกว โลหะ เหลก กระเบอง เปนตน

3. ขยะมลฝอยทไมเปนพษหรอขยะมลฝอยทวไป ไดแก ขยะมลฝอยจากอาคารบานเรอน รานคา เชน กระดาษ

พลาสตก เศษอาหาร เปนตน

4. ขยะมลฝอยทเปนพษ เชน ซากถานไฟฉาย ซากแบตเตอร กากสารเคม เปนตน

แบงประเภทขยะตามลกษณะของสวนประกอบของขยะมลฝอยมประเภทตางๆ ดงตอไปน

1. กระดาษ ถงกระดาษ กลองลง

2. พลาสตกมความทนทานตอการทาลายสง วสดหรอผลตภณฑททาจากถงพลาสตก เชน ถง ภาชนะ

ของเดกเลนของใช

3. แกว วสดททาจากแกว

4. เศษอาหาร ผก ผลไม

5. ผาสงทอตางๆ ททาจากเสนใยธรรมชาตหรอจากการสงเคราะห

6. ยางและหนง

7. ไม เศษเฟอรนเจอร โตะ เกาอ

8. หน กระเบอง กระดก และเปลอกหอย

9. โลหะตางๆ เชน กระปอง ลวด สายไฟ ตะป

10. อนๆ ทไมอาจจดกลมได

ถาแบงประเภทขยะตามแหลงทมามประเภทตางๆ ดงตอไปน

1. ขยะมลฝอยจากถนน

2. ขยะมลฝอยทเหลอจากการเผาไหมทเรยกวาขเถา

3. ขยะมลฝอยจากการกอสราง

4. ขยะมลฝอยจากการรอถอนสงกอสราง

5. ซากสตว

6. ซากยานพาหนะ

7. ขยะมลฝอยจากโรงงานอตสาหกรรม

8. ขยะมลฝอยประเภทททาลายยากเชนพลาสตก

9. ขยะสด

10. ขยะแหง

11. ขยะพเศษ

12. ของใชชารด

13. ขยะจากการกสกรรม

14. กากตะกอนของนาโสโครก


ประเภทของขยะมลฝอยม 3 ประเภทใหญๆคอ

1. มลฝอยเปยก

หมายถงมลฝอยทประกอบดวยสารอนทรยและความชนคอนขางสง ไดแก เศษอาหาร เศษผก เศษเนอ

เศษผลไม อาหารเหลอทง มลฝอยประเภทน ทาใหเกดการยอยสลายไดอยางรวดเรว สวนมากมาจากบานเรอน

โรงอาหาร ภตตาคาร ตลาด ฯลฯ มลฝอยประเภทเปยก เปนตวการสาคญใหเกดกลนเหมน รบกวนแหลงอาหารของ

สตวนาโรคและแหลงแพรกระจายของเชอโรค

2. มลฝอยแหง

หมายถง เศษวสดตางๆ ทเหลอใชจากบานเรอน และแหลงธรกจและไมใชขยะสด หรอเถาถาน ไดแก เศษยาง

เศษรองเทา กระดาษ ภาชนะแตก ขยะนมความชนในตวตาและยอยสลายไดชา จงไมกอใหเกดกลนเหมน แตถามการ

สะสมมากและอยกระจดกระจายทวไป ทาใหเกะกะรกรงรง เปนทอยของสตวนาโรค เปนเชอเพลงและไปอดตนทอ

หรอรางระบายนาไดแบงได 2 ชนดคอ

- ชนดทสามารถไหมเปนเถาถานได ไดแก เศษไม เศษหญา กระดาษ

- ชนดทไมสามารถไหมเปนเถาถานไดดวยการเผาไหมธรรมดา ไดแก เศษโลหะ เศษแกว เศษกระปอง เสา

คอนกรต เปนตน

3. มลฝอยอนตราย

หมายถงมลฝอยทมลกษณะเปนพษกอใหเกดอนตรายเมอไมมการนาไปกาจดหรอกอใหเกดความยงยากในการ

เกบขนและกาจด เชน กระปองทนเนอร สารฆาแมลง ถายไฟฉาย แบตเตอรรถยนต ฯลฯ มลฝอยหรอของเสยอนตราย

เหลาน บางชนดตองระวงเปนพเศษ เพราะมลกษณะเปนมลฝอยตดเชอทมอนตรายสง

ปรมาณของขยะมลฝอยปรมาณมลฝอยนนยอมมการเปลยนแปลงไปตามปจจยตางๆ ดงตอไปน

1. ลกษณะของชมชนถาเปนชมชนยานการคากจะมปรมาณขยะมากกวาชมชนอน

2. ความหนาแนนของประชากรเปนทแนนอนอยแลววาถาจานวนประชากรมากกจะทาใหมปรมาณขยะมาก

ดวยเชนกน

3. ฤดกาลฤดกาลมผลตอปรมาณขยะมากเชนฤดผลไมปรมาณขยะกจะมมากโดยเฉพาะพวกเปลอกผลไมท

เหลอจากการบรโภคเปนตน

4. สภาวะทางเศรษฐกจเศรษฐกจดกจะสงผลใหมปรมาณขยะเพมขนดวย

5. อปนสยของประชาชนในชมชน

6. การจดบรการการเกบขนขยะมลฝอยและความสะดวกในการเกบขนขยะมลฝอย

การกาจดมลฝอย

หลกเกณฑในการจดการมลฝอย

1. การคดแยกมลฝอยทแหลงกาเนด เปนการจาแนกประเภทของมลฝอย ททงโดยผผลตมลฝอย ณ แหลง

กาเนด


2. การเกบรวบรวมมลฝอย คอ การเกบกกมลฝอยใสภาชนะ รวมถงการรวบรวมมลฝอยจากแหลงตางๆ แลว

นาไปใสยานพาหนะ เพอขนสงไปกาจดหรอนาไปทาประโยชนอนๆ ตอไป

3. การเกบขนและขนสงมลฝอย เปนการนามลฝอยทเกบรวบรวมจากชมชน ใสยานพาหนะไวแลวนนไปยง

สถานทกาจดหรอทาประโยชนอยางอน

4. การแปรสภาพมลฝอย เปนการเปลยนแปลงคณลกษณะ หรอองคประกอบทางกายภาพ เคมและชวภาพ

ของขยะมลฝอย เพอใหเกดความสะดวกและความปลอดภยในการขนสง การนากลบไปใชประโยชน การเกบรวบรวม

การกาจดหรอการลดปรมาตร

5. การกาจดหรอทาลาย เปนวธการกาจดมลฝอยขนสดทาย เพอใหมลฝอยนนๆ ไมกอใหเกดปญหามลพษ

ตอสภาพแวดลอม อนอาจสงผลกระทบตอมนษยตอไป ซงวธการกาจดมลฝอย ไดแก การทาปย การเผาดวยเตา และ

การฝงกลบแบบสขาภบาล

วธการกาจดขยะมลฝอยการจดการมลฝอยนนสามารถกระทาไดหลายวธ ทงนขนอยกบองคประกอบท

เกยวของตางๆ หลายดาน การเลอกใชวธการแบบไหน กตองคานงถงความเหมาะสมดวย ซงโดยทวๆ ไปแลววธการ

จดการมลฝอยทสาคญๆ ม 5 วธดงน

1. การถม (Dumping)

หมายถงการทเรานาขยะมลฝอยไปถมหรอทงไวตามสถานทตางๆโดยปลอยใหเนาเปอยไปตามธรรมชาตวธน

อาจแบงได 2 วธคอ

1.1 ถมบนพนดน คอ การถมมลฝอยไวบนพนดน โดยถมในพนททตาหรอทลม เพอตองการใหทนนสงขน

เหมาะกบมลฝอยประเภทเกษตรกรรม อฐหก พวกใบไม กงไม เปนตน ขอดของการถมบนพนดน คอ เหมาะกบการ

กาจดมลฝอยในชนบท ไมทาลายทรพยากร ไมตองใชความรมากในการกาจด เปนตน สวนขอเสย คอ ไมสามารถใช

กาจดมลฝอยไดทกประเภท อาจเปนแหลงเพาะพนธของเชอโรคไดเปนตน

1.2 ทงทะเล คอ การนาเอาขยะไปทงทะเล ซงกมขอด คอ ไมตองเสยงบประมาณในการใชทดน ไมตอง

แยกประเภทของขยะมลฝอย ขอเสย คอ มลฝอยทลอยนาได อาจพดเขาหาฝงได ขยะมลฝอยเกดผลกระทบตอระบบ

นเวศใตนาเปนตน

2. การฝง (Burial)

2.1 การฝงโดยทวไป หมายถง การนาเอาขยะมลฝอยไปฝงในดน วธนเหมาะทจะใชในชนบท เพราะมพนท

มากและอาจนาเอามลฝอยไปใชประโยชนได เชน ทาปย เปนตน ซงการฝงแบบนมวธในการดาเนนงาน คอขดหลม

สเหลยมกวางดานละประมาณ 0.5-1 เมตรลกประมาณ 1 เมตร แลวนาดนทขดไดกองไวปากหลม เมอมขยะมลฝอย

กเทเกลยใหกระจายทวหลม จากนนนาดนทปากหลมเกลยลงทบขยะประมาณ 10 เซนตเมตร กระแทกดนใหแนนพอ

สมควร ชนตอไปกทาเชนเดยวกนจนเตมหลม ชนบนสดควรจะอดแนนและใหมความหนาประมาณ 1 ฟตหรอ 30

เซนตเมตรเพอปองกนสตวเขย

ขอดของการฝง คอ สามารถฝงขยะไดทกประเภท ถากาจดดๆ จะไมมกลนรบกวน

ขอเสย คอ ตองมพนทพอสมควรในการฝง มขอจากดในเรองนาทวมเปนตน


2.2 การฝงอยางถกหลกสขาภบาล การฝงแบบนคลายกบการฝงแบบธรรมดา แตตางกนตรงทตองมการ

บดอดขยะมลฝอย เพอใหยบตวแนนและมการเอาดนกลบชนบนซงมการบดอดอกครงหนง เหมาะกบชมชนเมอง

เพราะใชกบพนททตองมปรมาณขยะมากๆ โดยมวธทา 4 ขนตอนดงน

1. ขดดนทาเปนรอง ใหขดรองใหเพยงพอกบททงขยะในแตละวน และความลกจะไมมการกาหนดทแนนอน

จะขนอยกบวาปรมาณขยะนนมมากนอยเพยงใด

2. เทขยะมลฝอยลงรองทขดไว เมอเทขยะลงรองเรยบรอยแลว กกวาดขยะใหมความลาดเอยงประมาณ

45 องศา เพอความสะดวกแกรถอดทจะทางานชวงตอไป

3. บดอดขยะมลฝอยเมอกวาดใหลาดเอยงตามขอ 2 แลว รถบดอดกจะทาการบดอดขยะ

4. ปดขยะมลฝอยดวยดน เมอขยะมลฝอยถกบดอดแนนดแลว กเกลยดนกลบ แลวใชรถบดกดทบอก

เพอใหแนนความหนาของชนระหวางขยะมลฝอยทกนวนตอวน ความหนาควรไมนอยกวา 6 นว แตถา

เปนชนบนสดตองไมนอยกวา 2 ฟต

ขอด คอ เหมาะทจะใชกบชมชนทไมแออด สามารถกาจดมลฝอยไดเกอบทกประเภท ยกเวน ยางรถยนต

ประหยดคาใชจายในการแยกขยะมลฝอย

ขอเสย คอ เปนวธทใชอปกรณราคาแพง ไมสามารถปลกสงกอสรางทตองรบนาหนกมากๆ ได

3. การเผา (Burning)

• การเผากลางแจง หมายถง การนาเอาขยะมาเผาในทกลางแจง บนพนดนโดยไมตองมเตาเผา

ขอด คอ ใชไดดกบหมบานในชนบท ควนไฟใชประโยชนได เชน ไลแมลง นอกจากนกเปนวธทไมตองใชพนท

มากเปนตน

ขอเสย คอ อาจเกดไฟไหมได ขยะเมอเผาอาจสงกลนเหมนได และถาไมมการนาผงเถาเมอเผาไหมเสรจแลว

ไปทง กจะทาใหเกดการฟงกระจายได

• การเผาดวยเตาเผาขยะมลฝอย ในการเผาในเตาเผาจาเปนทจะตองมการแยกประเภทของขยะ ทไมไหม

ออกกอน เพราะถามมลฝอยทไมไหมไฟอยในเตาเผา กอาจจะเกดการอดตนได

ขอด คอ ใชเนอทในการกาจดนอย อาจนาความรอนทไดไปใชประโยชนได และเปนวธทเหมาะกบชมชน

เมองเพราะเปนวธกาจดทมดชดไมฟงกระจายเปนตน

ขอเสย คอ คากอสรางคอนขางสง เปลองคาใชจายในการแยกประเภทขยะมลฝอย และไมเหมาะในการเผา

ตอนฝนตกเปนตน

4. การหมกขยะมลฝอยทาปย (Composting)

หมายถงการนาเอาขยะมลฝอยพวกทยอยสลายได มาหมกทาปยในสภาวะทมออกซเจน ซงมวธการดงตอไปน

1. การแยกขยะมลฝอยซงจะแยกเอาแตมลฝอยทสามารถยอยสลายได

2. สบขยะมลฝอยใหเปนชนเลกๆขนาดไมควรเกน 2 นว

3. คลกเคลาขยะมลฝอยใหเขากน

4. การหมกเมอขยะมลฝอยคลกเคลากนไดดแลวกนาไปหมกโดยอาจกองบนพนหรอหลมตนๆและกองสงไม

นอยกวา 3 ฟตแตไมควรเกน 6 ฟต อณหภมทเหมะสมควรอยระหวาง 122-158 องศาฟาเรนไฮต


ระยะเวลาทหมกประมาณ 15-21 วนแตทกๆชวง 2-3 วนตองมการกลบขยะมลฝอยสกครงหนง เมอครบกาหนด

กจะไดปยหมกตามทตองการ

ขอด คอ สามารถลดปรมาณขยะลงได อกทงยงสามารถใชประโยชนจากมลฝอยไดอกดวย กระบวนการหมก

ไมตองใชอปกรณมากและไมมผลกระทบตอสงแวดลอมเปนตน

ขอเสย คอ ปยทไดอาจมคณภาพตากวาปยเคม

5. การนากลบมาใชใหม (recycling)

หมายถง การนาเอาขยะมลฝอยทยงสามารถนาไปใชประโยชนได กลบมาใชอกครง ซงมลฝอยทนามา Recycle

ไดแก

• กระดาษ เชน การนากระดาษเกากลบมาใช การทากระดาษสา เปนตน

• พลาสตก ไดแก การนามาขนรปใหม เชน ขนรปใหมเปนแจกน ถงขยะ เปนตน

• อลมเนยม เชน กระปองอลมเนยมทใชแลว สามารถทจะนาเขาสกระบวนการผลตแลวนากลบมาใชใหมได

• แกวกเปนอกผลตภณฑหนงทสามารถหลอมแลวนากลบมาใชใหมได

ขอด คอ สามารถลดขยะในสงแวดลอมได ลดตนทนในการผลตไดเปนตน

ขอเสย คอ วสดทนากลบมาใชใหม บางชนดอาจมการปนเปอนของสารพษอย ถาไมมการฆาเชอใหด เชน

พลาสตก เปนตน

หลกการทใชในการพจารณาเลอกวธการกาจดขยะมลฝอย

1. ลกษณะและปรมาณของขยะมลฝอย วธการกาจดมลฝอย แตละวธอาจใชไดกบลกษณะมลฝอยอกอยาง

หนงเชนขยะมลฝอยทเผาไดกเหมาะกบขยะทตองนามาเผา เปนตน

2. สถานทการเลอกวธทจะกาจดขยะมลฝอย ควรคานงถงสถานทดวย เชน ถาเลอกวธเผากลางแจง กควรคานง

ดวยวากลนหรอควนจากการเผาไหมมนจะรบกวนประชาชนหรอไม เปนตน

3. คาใชจายในการลงทน ในการกาจดขยะมลฝอย เราตองคานงถงราคาดวยวามนเหมาะสมหรอคมทนหรอไม

4. คาใชจายในกระบวนการกาจด เชน คาใชจายในการซอรถบดอด ในการฝงกลบ แบบสขาภบาล

5. การนาผลผลตจากการกาจดขยะมลฝอยไปใชประโยชน เชน ถาตองการพลงงานความรอน กควรเลอกวธ

เผาดวยเตาเผาขยะ

6. ผลกระทบของการกาจดขยะมลฝอยตอสงแวดลอมและสขภาพอนามย ซงถอเปนสงทสาคญมาก เพราะใน

การทจะกาจดขยะมลฝอย ตองคานงถงผลกระทบเปนอนดบแรก โดยเฉพาะอยางยงผลกระทบตอสง

แวดลอมและสขภาพอนามย

ขยะมลฝอย เปนแหลงเพาะพนธแมลงและพาหะนาโรค จงควรมการเกบรวบรวมอยางถกตองและเหมาะสม

โดยเกบรวบรวมและกองไวในทรองรบขยะ หรอถงขยะ กอนทจะนาไปกาจดอยางถกวธตอไป

1. ถงขยะทเหมาะสมในบานเรอน และชมชน

1) ทาดวยวสดแขงแรง ทนทาน ไมรวซม 2) มความจไมเกน 20 ลตร

3) มฝาปด 4) ควรใชถงพลาสตกรองดานในถงขยะ


2. วธปฏบตตนดานการสขาภบาลขยะมลฝอยทถกตอง

1) ใหคดแยกขยะประเภททยงใชประโยชนได เชน ขวดพลาสตก โลหะ กระปอง เพอนาไปจาหนายใหกบ

รานรบซอของเกา เปนการชวยลดปรมาณขยะทตองกาจด

2) คดแยกขยะอนตรายประเภทของมคม เชน แกวแตก กระจกแตก ตองมกระดาษหรอวสดอนใดหอหม

ใหมดชด เพอปองกนของมคมบาด พรอมมขอความระบ “แกวแตก” กอนการนาไปทง หรอสงใหหนวยงาน ทรบผดชอบ

ดาเนนการตอไป

3) ขยะสงปฏกลทยอยสลายได เชน เศษอาหาร ซากสตว ใหนาไปฝงในหลมลก 0.5 – 1.0 เมตร และ

คดแยกขยะ สงปฏกลรวบรวมใสหลม โรยดวยปนขาวและฝงกลบดวยดนไมใหสตวคยเขย หรอแมลงวนวางไขได

4) กาจดขยะดวยวธงายๆ ดงน

- การเผา - การฝง

- การหมกทาปย

สงทดทสดของการจดการขยะ คอ การทาไมใหมขยะเกดขน นนคอเราตองชวยกนสรางจตสานกประชาชนใน

การไมทาใหเกด


ความรทวไปเกยวกบแมลงและสตวขาขอทสาคญในงานสาธารณสข

แมลง เปนสตวชนดหนงทประสบความสาเรจในการดารงชวตบนโลก เมอเทยบกบสตวบกชนดอน แมลง ดารง

ชวตอยทกแหง ทงในอากาศ บนดน และในนา บางชนดอาศยภายนอกหรอเขาไปอยในรางกายของสตว แมลงหลาย

ชนดอาจเปนตวเบยน หรอตวหา ทบทบาทสาคญ ชวยทาใหเกดความสมดลทางธรรมชาต

ความสาคญของแมลงและสตวขาขอทางดานการสาธารณสข

แมลงและสตวขาขอ อาจจะเปนตวททาใหเกดการเจบปวยเปนโรคโดยตรงหรออาจจะเปนพาหะนาโรคเขามา

สคน ลกษณะการกอปญหาทางสขภาพ สรปได 3 ประการ ดงน

1. เกดจากแมลงและสตวขาขอโดยตรง ไดแก

1.1 การกดกนเลอดและรบกวน เชน เกดจากพวกทอาศยเลอดของคนและสตวเปนอาหาร โดยจะกนเลอด

เพอการเจรญเตบโตของไขในตวเมย เชน ยงหรอเรอด เปนตน แมบางครงไมไดกนเลอดกสรางความ

ราคาญและรบกวนตลอดเวลา เชน แมลงวนบา

1.2 โรคผวหนง เกดจากการอกเสบของผวหนง อนเนองมาจากพวก เหา เหบ หด โลน

1.3 อนตรายตออวยวะเกยวกบระบบประสาท เชน การเขาตาหรอเขาห

1.4 อนตรายจากพษ เชน พษทเกดจากผง ตอ แตน ตะขาบ แมงปอง เปนตน

1.5 อาการแพ เชน แพตวบงซงเปนระยะตวออนของผเสอ โดยทาใหเกดอาการเปนผนคนทผวหนง หรอ

พวกไรฝน (house dust mites) ทเปนสาเหตของโรคหด

1.6 โรคไมเอยซส (myiasis) เกดจากตวออนของพวกแมลงวนเขาไปเจรญในเนอเยอผวหนงหรออวยวะ

ภายในรางกายของคน

1.7 อาการหวาดกลวตอแมลง (entoMoPHobia) ผทมอาการนจะหวาดผวาและรสกขยะแขยงทนไมได

เมอพบแมลงชนดทตนเองกลว อาการอยางนเรยกวา delusory parasitosis

2. เกดจากแมลงและสตวขาขอทางออม โดยการนาโรค (transmission of diseases) จากคนหนงไปสอก

คนหนง คอเปนพาหะนาโรค (vector) แบงออกเปน 4 ลกษณะ ดงน

2.1 Mechanical transmission เปนการนาโรคโดยเชอโรคตดไปตามขาและขน ตามปกหรอตามปาก บาง

ครงเชอถกกนเขาไปในทางเดนอาหาร แตไมไดมการเปลยนแปลงใดๆ แลวถกถายออกมากบอจจาระ

ของมน เชน เชออหวาต เชอไวรส โปลโอ


2.2 Biological transmission เปนการนาโรคโดยเชอเขาไปในแมลงและสตวขาขอ แลวเชอโรคเกดการ

เจรญเตบโตและเปลยนรปราง หรอเพมจานวนกอนจะถกถายออกไปสโฮสตตวใหม

2.3 Transovarian transmission การนาโรคโดยเชอจากตวแมเขาสไขและจะอยในตวแมลงหรอสตวขา

ขอทเจรญจากไขตอไป ตวอยางเชน โรคสครบไทฟส (scrub typhus) เกดจากการนาของ chigger ใน

พวก Trombiculid mite เปนตน

2.4 Transstadial transmission การนาโรคโดยการถายทอดเชอในระยะระหวางการลอกคราบแตละระยะ

ได เชน พวกเหบ ( Dermacentor andersoni Stiles) สามารถถายทอด Colorado tick fevervirus

ระหวางระยะ larva และ nymph ได

3. เกดจากแมลงหรอสตวขาขอ เปนโฮสตกงกลาง (intermediate host) ของพยาธบางชนด เชน ไรนา (cy-

clop) เปนโฮสตกงกลางตวแรกของพยาธตวจดและพยาธตวตดปลา หรอกงและปบางชนด สามารถเปนโฮสตกงกลาง

ตวทสองของพยาธใบไมปอด เปนตน

ยง (Mosquitoes)

ยง มอยทวโลกประมาณ 100 กวาชนด มทงยงทนาโรคและกอใหเกดความราคาญ แตมยงเพยง 3-4 ชนด ท

เปนพานะนาโรค คอ Anopheles (ยงกนปลอง) Aedes (ยงลาย) Culex (ยงราคาญ) Mansonia (ยงเสอ)

การควบคมและกาจดยง

จดมงหมายของการปองกนและกาจดทาลายยง คอ เพอลดอตราการแพรกระจายของเชอโรคทนาโดยยง ม

มาตรการหลายวธ ขนอยกบชววทยาของยงชนดนนๆ แตบางวธการกสามารถใชไดทวไป ซงการปองกนอาจแยกได

เปนสองประเดน คอ

1. การปองกนการรบกวนและการกดของยงมวธการดงน

• ตดมงลวดตามประตและหนาตาง ตามชองลม

• นอนกางมง ในบรเวณทมยงชม หรอบรเวณทมยงลายชกชม เมอมเดกนอนกลางวนควรนอนในมงเพอ

ปองกนยงกดและอาจจะเปนไขเลอดออก

• สวมเสอแขนยาวและกางเกงขายาว เพอลดอตราการกดของยง

• ใชควนไฟไลยง ตามชนบทอาจสมหญา ใบไม หรอกาบมะพราวแหงตอนหวคา เพอไลยงทเรมออกหากน

ในเมองกใชยากนยงชนดขดหรอชนดแทงจดไลแตควรเขาใจดวยวา ควนของยากนยง ไมมจดประสงค

ทจะฆาหรอทาลายยง จงไมเหมาะทจะจดในหองทปดหรอหองทกรมงลวด เพราะยงไมสามารถหนออก

ไปขางนอกได

• ใชสารเคมทาตามรางกาย หรอเสอผา เพอปองกนการกดของยง สารทใชไดแก ไดเมทล โทลอะมด

(dimethyl - toluamide) , ไดเมทล – พะธาเลท (dimethyl - phthalate), อนดาโลน (indalone)

และนายาทากนยงทมขายในทองตลาด


2. การปองกนการเกดของยง

การปองกนการเกดของยง ตองอาศยความรทางชววทยาของยงแตละชนด มาประกอบการพจารณา สามารถ

ใชปองกนยงไดแทบทกชนด ยงทกชนดจะตองวางไขในแหลงนา แมมบางชนดจะวางไขทแหงหรอทแฉะกตองรอให

นาทวม จงจะฟกเปนตว ดงนนหลกการใหญ ๆ คอ

2.1 การกาจดแหลงเพาะพนธยงมวธการดงน

• การถมทลม ไมใหมนาขง

• การทาใหเกดการกระเพอม เพอขดขวางการวางไขของยง

• การสรางรองระบายนา

• กาจดแหลงเพาะพนธยงทมนษยทาขน เชน แจกน จานรองขาตกบขาว กระปอง ยางรถยนต

2.2 การกาจดยง

2.2.1 การกาจดตวออน (ลกนายง)

• ใชเครองดกลกนายง เหมาะสาหรบดกลกนายงลาย หรอยงทไขตามโอง ตามทเกบนาภายในบาน

เมอลกนาเขาไปในเครองดกแลว กนาออกมากาจด

• ใชนามนพนเปนฟลมแผคลมบรเวณผวนา ใชควบคมแหลงนาเสย หรอ แหลงนาตามทองทงทองนา

ทนานนไมไดนามาอปโภคและบรโภค

• โรยผงสารหนเขยว (paris green) ในแหลงนาทมลกนายงกนปลองอาศยอย ลกนาจะไดรบผงของ

สารหนเขยวเขาทางปาก เพราะอปนสยของยงชนดนจะนอนราบขนานกบผวนาจงมโอกาสมาก กวา

ยงชนดอนทจะไดรบสารพษ

• การใชทรายอะเบท ใสโองนาตามบานพกอาศย

• การใชลกนายงยกษ กาจดลกนายงทว ๆ ไป

• ปลอยปลาหางนกยง ไวตามแหลงนาตาง ๆ เพอกนลกนา

• กาจดวชพชนา เชน ผกตบชวา จอก ทเปนทอาศยของลกนายงเสอเปนตน

2.2.2 การกาจดตวแก

• ตบ เมอยงมากด แตเปนวธทไดผลนอยทสด

• การทาใหไขยงฝอ

• การใชสารฆาแมลงฉดพน

แมลงวน (Flies)

ความสาคญของแมลงวน แมลงวนบานเปนแมลงวนทอาศยอยใกลชดกบคน จงสรางปญหาตางๆ ดงน

1. รบกวนกอความราคาญ (Annoyance)

2. ทาใหเกดโรคและแพรกระจายโรคตาง ๆ (Transmission of diseases)


แมลงวนบานมนสยทสกปรกชอบไตตอมสงตาง ๆ ไมเลอก เพราะฉะนนจงเปนพาหะทนาเชอโรคตางๆ มาส

คน และกอใหเกดการระบาดของโรค

ลกษณะการแพรกระจายโรคของแมลงวนเปนแบบ mechanical transmission เชน แมลงวนบนไปตอม

อจจาระของคนในสวมทคนปวยเปนไขรากสาดไว จากนนกบนมาตอมอาหาร เชอโรค กปนเปอนลงไปในอาหารโรค

ตาง ๆ ทแพรกระจายโดยแมลงวนบานเปนตวพาหะนาโรค

1. โรคทเกดจากเชอแบคทเรย (Bacterial diseases)

2. โรคทเกดจากเชอไวรส (Viral diseases)เชน รดสดวงตา (trachoma) และโปลโอ (poliomyelitis)

แมลงสาบ (Cockroaches)

แมลงสาบกอใหเกดปญหาตาง ๆ กบมนษย รวมทงปญหาทางดานสาธารณสข สรปไดดงน

1. แมลงสาบกอใหเกดปญหาความราคาญ แหลงทมนอาศยอยจะมกลนเหมน เนองจากมนขบสารออกมาจาก

ตอมกลน (scent gland)

2. แมลงสาบมปากเปนแบบกดเคยว (chewing) มนมนสยชอบกดทาลายสงข

3. เปนพาหะนาโรค (Vector of diseases) เชน Protozoa Bacteria และ Virus เชอรามพษ (Pathogenic

fungus) และไขหนอนพยาธบางชนด

4. เปนตวนากงกลางหนอนพยาธบางชนด (Intermediate host) เชน พยาธตวตดบางชนด เชน ตดหน

(Hymenolepis diminuta)

5. ทาใหเกดอาการแพ (Allergic reaction) พวกเศษของปกหรอชนสวนตาง ๆ ของแมลงสาบ ถาหายใจเขาไป

อาจทาใหเกดอาการแพได

การควบคมและกาจดแมลงสาบ

1. การจดการดานการสขาภบาล วธนเปนการควบคมและกาจดแมลงสาบทดและประหยดหยดทสด คอจดการ

รกษาความสะอาดบานเรอนทพกอาศยอยางสมาเสมอ กาจดแหลงเพาะพนธของแมลงสาบ เศษอาหาร

ขยะมลฝอย และสงปฏกล

2. กาจดแคปซลของแมลงสาบ เนองจากแมลงสาบออกไขตดกนหลาย ๆ ฟอง มลกษณะเปนแคปซลสนาตาล

โดยจะวางไขตดอยกบเสอผา ฝาผนงบาน หรอพนผววตถตาง ๆ ทมนอาศยอย

3. การใชกบดกและ

4. การใชสารเคม


หน

หนเปนพาหะนาโรคทสาคญๆ มาสมนษยหลายชนด ไดแก

1. ไขรากสาดหน ( Murine typhus fever) เกดจากเชอรคเคทเซย ( Rickettsia mooseri ) ทถายออกมากบ

มลของหมดหน ( Xenopsylla cheopis )

2. กาฬโรค (Plague) เกดจากเชอแบคทเรย ( Yersinia pestis ) ถายทอดมาสคนโดยถกหมดหนกด

3. โรคเลบโตสไปโรซส ( Leptospirosis,Weil’s disease) เกดจากเชอแบคทเรย spirochete ชนด Lepto-

spira icterohemorrhagiare ซงออกมากบปสสาวะหนลงในนาหรอแหลงนาตางๆ

4. ไขหนกด ( Rat-bite fever) เกดจากเชอแบคทเรยชนด Spirillumminus และ Streptobacillus moni-

formis ซงพบอยทฟนคหนาและเหงอกของหน ถายทอดมาสคนโดยถกหนกด

5. Salmonellosis เกดจากเชอแบคทเรยชนด Salmonella typhimurium และ S. enteritidis ออกมากบ

อจจาระของหนแลวปนเปอนอาหาร

6. Rickettsia akari ถายทอดทาใหเกดโรคในคนโดยไร (Allodermanyssus sanguieus) ทมเชอซงอาศยอย

บนหนหรงบาน (house mose) กด

7. Lymphocytic choriomeningitis โรคนเกดจากเชอไวรส โดยมหนหรงเปนแหลงพกโรคถายทอด โดยการ

กนอาหารทปนเปอนปสสาวะหรอมลหนทมเชอไวรสน

8. โรคพยาธตางๆ ( Parasitic diseases) เชน เกดโรคพยาธตวตด (tap worm) 2 ชนดคอ Hymenolepis-

diminuta และ H . nana คนเปนโรคพยาธ 2 ชนดนโดยกนอาหารทปนเปอนมลหนซงมไขพยาธนเขาไป

นอกจากนพยาธตวกลม ( round worm) ชนด Angiostrongylus cantonensis ซงเปนโรคพยาธปอด

หนนนกถายทอดมายงคนไดโดยคนไปกนหอยโขง (Pila spp.) ดบทมพยาธอย เนองมาจากหอยโขงไปกนมล

ของหนทมไขพยาธเขาไป

นอกจากโรคทงหลายทกลาวมาขางตน หนยงเปนพาหะนาโรคอนๆมาสคนไดอก อาท Tularemia, Rocky

Mountain Spotted Fever ,Q-fever หรอ Trichinosis เปนตน

การควบคมและกาจดหน

หนเปนสตวทคอนขางฉลาดและสามารถปรบตวใหเขากบสงแวดลอมไดเปนอยางด วธปองกนและกาจดใหได

ผลด ตองอาศยหลกวชาการและปราบอยางตอเนอง โดยมหลกการ คอ

1.1 ควรทาการปองกน โดยการปรบปรงสภาพสขาภบาลในบานเรอน เพอเปนการทาลายแหลงทอยอาศยและ

แหลงอาหารของหน

1.2 จะตองทาอยางสมาเสมอ เพราะหนเพมจานวนประชากรอยางรวดเรว

1.3 การปราบหนตองอาศยความรวมมอกนทกดาน เชน ภายในชมชนนน ทกบานจะตองปราบหนรวมกน

1.4 พนทในการปราบจะตองกวางขวาง เนองจากหนเคลอนยายไดเรวมากและหากนไดไกล

1.5 ควรรกษาบานเรอน ชมชนใหสะอาดอยเสมอ


หลกการควบคมและกาจดหน แบงเปน 2 วธคอ

1. การปรบปรงดานสขาภบาลสงแวดลอมเปนการปองกนหรอกาจดทพกอาศยของหน ซงวธนเปนวธการ

ทดทสดในการควบคมหนแบบถาวร ตวอยางเชน

1.1 การปองกนมใหหนเขาสอาคารทพกอาศย อาคารทสามารถปองกนมใหหนเขาไดนน จะตองไมม

ชองหรอทางเปดอนใด พอทหนจะเขาไปได

1.2 ปดหรออดทางหนเขาออก เมอสารวจพบวามชองทางเดนของหน ควรใชลวดตาขาย แผนโลหะ คอนกรต

ปดชองทางเดนนนเสย เพอไมใหหนมชองทางเขาสอาคารได

1.3 การรวบรวมและกาจดมลฝอย เปนวธหนงทสามารถทาลายแหลงอาหารและทพกอาศยของหน

นบวามความสาคญทางดานสขาภบาล

1.4 การเกบพวกอาหารแหงตางๆ ใหถกตองและเหมาะสมใหปลอดภยจากหน

2. การทาลายหนโดยตรงมอยหลายวธ

2.1 การใชกบดก ทนยมใชไดแก กบดกแบบตใหตายและกบดกแบบกรง การวางกบดกหนควรวางไวทท

หนมาหาอาหาร ทางเดนของหน โดยวางชดกบฝาผนงหรอวางซอนตามกองอาหาร สาหรบอาหารท

ใชเปนเหยอลอควรเปลยนอยเรอยๆ

2.2 การใชสารเคม มอย 2 วธ

การรมควนสวนใหญมกจะใชทาลายหนในรงหรอภายในบาน ยาเหลานมพษรายแรงตอคนมาก การ

ใชตองระมดระวงเปนพเศษ

การวางยาเบอกอนทจะทาการเบอยา จะตองคานงถง

- ตองเลอกเวลาและการควบคมใหเหมาะสม เชน ควรใชในฤดแลงหรอขณะทเตรยมการ เพาะปลก

เพราะวาหนกาลงขาดอาหาร

- กอนทจะทาการวางเหยอลอ ตองมการสารวจสถานทนนๆเสยกอน

- อาหารในบรเวณบานจะตองเกบใหมดชด

- เมอกาจดหนโดยใชยาเบอแลว จะตองมการปรบปรงสขาภบาลสงแวดลอมควบคกนไปดวย เพอ

เปนการกาจดหนทถาวร

3. การใชสงมชวตชวยควบคมสงมชวตตามธรรมชาตทเปนศตรกบหน เชน สนข แมว ง นกเคาแมว เหยยว

และพงพอน เปนตน เพราะในธรรมชาตจะมการควบคมกนเองอย แตจะใหผลดหรอไมนนตองมมนษยควบคมอกท

หนง


ใบงานเรอง 3.3 อนามยสงแวดลอม

กจกรรม ใหนาคาทกาหนดใหไปวางในเรองตางๆทเกยวของใหถกตอง

คาสง ใหแบงกลมออกเปน 4 กลม ใหแตละกลม

เลอกคาทกาหนดใหไปวางในชองตางๆ ทเกยวของใหถกตอง

คาทจะตองนาไปใส

เศษกระดาษ อจจาระ ปสสาวะ มลสตว เสมหะ เศษผา เศษแกว เศษพลาสตก นาจากทอ

นาบอนาบาดาล นาลางจาน นาจากโรงงานตางๆ นาลางตลาดสด ผลไม ขวดพลาสตก

เผา ฝง กรบ บาบด สวมหลม สวมถงเท

เวลา ใหเลอกคาใสใหตรงหวขอทกาหนดใหใหถกตอง ใชเวลา 20 นาท

ใหแตละอธบายเนอหาใชเวลากลมละ 10 นาท




- ขยะ 20 คะแนน

- สงปฏกล 20 คะแนน

- นาเสย 20 คะแนน


เรอง วธกาจดตวอยาง

ขยะ

สงปฏกล

นาเสย


หวขอวชา 3.4 สขภาพจต จตเวชและสารเสพตดวตถประสงค เพอใหผเขารบการอบรม

1. มความร ความเขาใจ สามารถบอกอาการและอาการแสดง รวมทงการชวยเหลอเบองตนของโรค

ทางจตทสาคญได

2. มความร ความเขาใจ สามารถบอกอาการและอนตรายของยาเสพตดแตละประเภทได

3. ใหคาแนะนาดานการรกษา สงตอ การปองกนการฆาตวตายและใหคาแนะนาชวยเหลอในการ

ลดละเลกสงเสพตดได



- อาการและอาการแสดงของโรคทางจตทสาคญ

- การชวยเหลอเบองตนสาหรบ ผปวยทแสดงอาการ โรคทางจตทสาคญ

- บอกอาการและอนตรายของ ยาเสพตดแตละประเภท เชน บหร ยาบาและสราได


- ภาพประกอบ- เอกสารประกอบการบรรยาย- ใบงาน



3.4 สขภาพจต จตเวชและสารเสพตด สขภาพจตหมายถง หมายถง สภาพความสมบรณของจตใจซงดไดจากความสามารถในเรองการกระชบมตร

พชตอปสรรคและรจกพอใจ ผมสขภาพจตดจะตองรจกปรบตวใหเขากบสงแวดลอม และการเปลยนแปลงไดอยาง

เหมาะสม ผมสขภาพจตดจงเปนผทปรบตวไดด เปนผรจกและเขาใจผอนไดดและสามารถเผชญกบปญหา และความ

จรงแหงชวตไดดสวนผทมสขภาพจตไมดกคอ ผทปรบตวไดไมด จะเปนบคคลทมลกษณะตรงกนขามกบผทปรบตวได

ด นนเองไมรจกและไมเขาใจตนเอง ไมรจกและไมเขาใจผอน ตลอดจนไมสามารถเผชญปญหาและความจรงแหงชวต

ได ทาใหไมสามารถดารงชวตอยในสงคมไดอยางปกตสข

คนปกตเมอตกอยในภาวะหรอเหตการณทกระทบกระเทอนจตใจอยางรนแรง จะทาใหเกดความตงเครยดเปน

เวลานานพฤตกรรมอาจเปลยนแปลงไปจากเดม เชน มอารมณแปรปรวนมความคดสบสนการรบรผดไปจากปกตจน

ทาใหไมสามารถประกอบกจกรรม เพอดารงชวตทปกตได การเปลยนแปลงดงกลาวทาใหเกดปญหาสขภาพจต ปญหา

จะมความรนแรงมากนอยขนอยกบสาเหตของปญหา และ ระยะเวลาทไดรบควากระทบกระเทอนจตใจ


มปจจยมากมายทกอใหเกดปญหาสขภาพจต เพราะจตใจของมนษยเปนสงทละเอยดออน เกดความรสกนกคด

อยตลอดเวลาแลวแสดงออกมาเปนพฤตกรรม พฤตกรรมทแสดงออกนนจะแปรเปลยนไปตามสงเราทมากระทบ สง

ผลใหมสขภาพจตในรปแบบตาง ๆ กน คอ อาจมสขภาพจตด สขภาพจตไมดหรอเจบปวยเปนโรคประสาท โรคจต

หรอมปญหาสขภาพ

ผทมปญหาความเครยด

ความเครยดสามารถเกดขนไดกบคนทกคน แตถาเครยดมากๆ และเครยดเรอรงเปนเวลานานๆ จาเปนตองได

รบความชวยเหลอ

สาเหตความเครยดอาจเกดจาก

- สาเหตทางกาย เชน มปญหาสขภาพ มความเจบปวยททาใหกลมใจ วตกกงวล

- สาเหตภายนอกทมผลกระทบกระเทอนตออารมณและความรสกหรอกอใหเกดความกดดนภายในจตใจ เชน

ประสบกบปญหาวกฤตตางๆ ในชวต ประสบกบความผดหวง มปญหาความสมพนธกบคนใกลชด เผชญกบ

ภยพบต ตองปรบตวกบความเปลยนแปลงทงหลาย

- เกดจากบคลกภาพของแตละบคคล เชน มอารมณออนไหว และหวนไหวงาย มองโลกในแงด มความระแวง

แคลงใจ

ผลกระทบตอความเครยด

1. ความเครยดในระดบตาๆ และปานกลางจะเพมความสามารถในการทางานใหสงขนและมการเตรยมความ

พรอมทด ยกตวอยาง นกเรยนทกลววาจะเรยนไมทนเพอนกจะขยนศกษาคนควา ความเครยดจะชวยผลกดนใหคน

ไมผลดวนประกนพรง มความกระตอรอรน

2. ความเครยดในระดบสง อาจนาไปสพฤตกรรมบางอยาง เชน หลงลม ขาดสมาธ กนมากกวาปกต นอนไม

หลบ ตดเหลาตดยา และถาเครยดสงเปนเวลานานๆ จนกลายเปนความเครยดในระดยรนแรง จะเกดอาการทางกาย

เชน โรคกระเพาะ โรคหวใจ โรคความดนโลหต เกดความรสกทอแทหมดแรง ควบคมตวเองไมได

การชวยเหลอเบองตน

1. ชวนพดคย ใหระบายความทกขใจ โดยรบฟงอยางตงใจ พดปลอบใจหรอใหกาลงใจทสาคญควรชมมมอง

ทางบวกใหเหน เชน

“ปญหาทเกดขนกชวยใหคนในบานหนหนามาปรกษา ใกลชดกนมากขน”

“ปญหาอปสรรคกทาใหเราไดรวาใครคอมตรแท เปนโอกาสดทจะไดเรยนรคน”


2. ชกชวนใหทากจกรรมทมการออกแรง เชน ทาสวน เลนกฬาเปนตน

3. ชกชวนใหมการเปลยนสงแวดลอม หรอเปลยนกจวตรประจาวน เชน ชวนออกไปทองเทยว รวมทากจกรรม

ในชมชน พาไปพบคนทดอยโอกาสและมความทกขมากกวาพาไปวด

4. แนะนาใหทากจกรรมบนเทงหรอชกชวนทากจกรรมทกอใหเกดความเพลดเพลน เชน ฟงเพลง เลนดนตร

ปลกตนไม

5. แนะนาใหไปรบบรการทคลนคคลายเครยด หรอใชบรการปรกษาทางโทรศพท

ผปวยโรคประสาท

โรคประสาทเปนความผดปกตชนดหนงของจตใจ ทมอาการทงทางจตใจและรางกาย จตใจแปรปรวนออนไหว

งาย มกมความรสกไมสบายใจ วตกกงวลอยเสมอ ไมสามารถควบคมความรสก อารมณหรอพฤตกรรมใหเปนปกตได

อาจมการแสดงออกทางรางกายไดหลายอยาง เชน ปวดเมอยตามตว หายใจไมอม เปนตน

โรคประสาทมหลายชนด อาการแตกตางกน แตทกชนดจะเหนไดชดวามอาการวตกกงวลรวมดวย ลกษณะ

โรคประสาททพบ ไดแก

1. วตกกงวลอยางมากจนทาอะไรไมได บางรายถงกบออกอาการตนตระหนก

2. มอาการซมเศราเบอหนายทกอยาง ถามอาการมากตองระวงการทารายรางกายตนเองหรอแมกระทงการ

ฆาตวตาย

3. บางชนดหมกมนตนเองเจบปวย พดแตเรองความไมปกตของตนเอง เปลยนแพทยไปเรอยๆ เพราะตรวจไม

พบอาการผดปกตใดๆ

4. บางชนดมอาการคลายระบบประสาท เชน แขนขาเคลอนไหวไมได บางรายอาจมอาการชกหมดสต ตรวจ

ไมพบความผดปกต อละการเปนๆหายๆ ตามภาวะการกดดน


ควรแนะนาใหรบการรกษาจะทาใหทเลาหรอหายเรวขน สาหรบขอแนะนาเกยวกลการดาเนนชวตประจาวน คอ

- อยาเครงเครยดกบงานมากเกนไป

- ควรมเวลาพกผอนนอนหลบเพยงพอ

- กนอาหารทมคณคา และควรละเวนเครองดมทมแอลกฮอลทกชนด

- ออกกาลงกายอยางสมาเสมอ การออกกาลงกายชวยใหรางกายแขงแรง จตใจหายเครยดได

- เปลยนสงแวดลอม เชน ทองเทยว นงรถชมธรรมชาต หาความรนเรงบนเทงบาง

- พบปะเพอนฝง หรอญาตสนท เพอชวยใหคลายเหงาเปนการผอนคลายอารมณ

- การพงศาสนา เชน สวดมนต เขาวดฟงธรรม ฟงเทปธรรมะ ฝกสมาธ เพอทาใหจตใจสงบ ไมคดฟงซาน ฝก

โยคะ ฝกชกง เปนตน


นอกจากนน ควรแนะนาใหเวลาแกผปวยโรคประสาทบาง ใหความสนใจพดคยรบฟงเรองราวตางๆ ชกชวนให

ออกกาลงกายหรอไปเทยวดวยกน พยายามหลกเลยงการแสดงออกถงความไมพอใจ โกรธ หรอราคาญ

โรคซมเศราและการฆาตวตาย

โรคซมเศราจดเปนอาการปวยอนเนองมาจากสารเคมในสมองเสยสมดล ซงผลใหเกดอาการทางจต ทสาคญ

คอเปนสาเหตทนาไปสการฆาตวตายได

อาการสาคญ

1. รสกซมเศราตลอดทงวน หรอเกอบทงวน

2. ไมคอยสนกสนานเหมอนเคย ไมสนใจทากจกรรมทเคยชอบ

3. นาหนกลดอยางรวดเรวทงๆทไมไดลดนาหนก

4. นอนไมหลบหรอนอนมากเกอบทงวน

5. รสกกระสบกระสาย กงวลใจตลอดวน

6. เหนอยงาย เพลยตลอดวน

7. รสกไมมคา รสกผดตลอดวนโดยไมมสาเหต

8. ไมคอยมสมาธ ตดสนใจชา

9. คดแตเรองตาย วางแผนจะฆาตวตาย

ผปวยโรคนจะมความวตกกงวล ตนตระหนกและหวาดผวาอยตลอดเวลา รสกทอแทหมดหวง ชวยตวเองไมได

ไรทพง อาจมอาการอนรวมดวย เชน ปวดเสยด คลนไส เจบหนาอก หายใจเรว ตวเยนซด ชาตามตว ปวดศรษะ รสก

มนงงตลอดเวลา ปวดตามขอตามห และศรษะ อาการจะเกดขนยาวนาน 2 สปดาหขนไป


อาการซมเศราเปนอาการทแตกตางจากความรสกหดหทสามารถตรวจสอบได ดงน

ลกษณะของโรคซมเศรา ลกษณะของอารมณหดห

1. รสกเจบปวด สนหวง ชวยตวเองไมได ถาเปนหนก จะไมรบรสงใดๆทงสน

2. ความทรงจาในเรองทผานมาเลอนลางเตมท

3. รสกจมดงอยในโลกแหงความเศรา

4. อาการกนเวลาเปนเดอนๆ

5. ความซมเศราครอบงาจนความคดเฉอยชาคดอะไรไมออก

6. โรคซมเศรากลายเปนสวนหนงของชวต

7. คดฆาตวตายและวางแผนฆาตวตาย

8. รสกไรคา ดถกตวเอง ตาหนและลงโทษตวเองตลอดเวลา

9. มอาการเบออาหาร นาหนกลด บางครงกนาหนกเพมมากผดปกต ไมสนใจตวเองแมอวนเทอะทะ เพราะไมรสกชนชมในตวเองอกแลว

10. เฉอยชา แมนอนมากกยงรสกเพลย เหนอยลา ไมสามารถพกผอนไดจรงๆ เนองจากใจยงกงวล กระสบกระสายอยตลอดเวลา

11. นอนหลบไมสนท มกตกใจตนกลางดกโดยจะตนต 4 เกอบทกวนแลวจะนอนไมหลบอกเลย

12. ไมสนใจสงรอบตวเลย แมแตกจกรรมปกตทเคยทา สญเสยประสาทรบรความรสกตางๆ

13. คดชา ทาชา คดแตเรองเลวราย กงวลตลอดเวลา คดแต

วาตนเองไรคา และไรอนาคต

1. ไมรบรสงรอบขางเปนระยะๆรสกเบอหนายกบความจาเจ ขาดความสนใจและกระตอรอรน

2. ยงหวเราะไดหดหหงอยเหงาเปนบางครงยงคงจาวนชนคนสขทผานมาได

3. รสกมความสขแตไมเตมทมากนก มอะไรบางอยางทาใหแสดงความรสกไดไมเตมท

4. รสกหดหแค 1 อาทตยหรอ 2-3 วนแลวกหายไป

5. สมาธในการคดไมถกรบกวนเสยทงหมดแตไมดเหมอนกอน

6. ยงคงสามารถทาสงทชอบได

7. ไมไดคดเรองตาย เพยงแตคดอยากหนหนาไปจากโลกน สกพก

8. ไมคอยมความมนใจและสบสน

9. นาหนกเพมเพราะทานของจกจก เพอหาความสขจากการกนแตมความรสกหงดหงดกงวลเมอเสอผาเรมคบ เพราะยงใหความสนใจกบรปรางหนาตา

10. เหนอยและเครยดแตรวาสาเหตมาจากอะไร เชน เครยด จากการทางาน

11. อาจถกรบกวนบางขณะนอนหลบ เพราะคดมาก เครยด แตไมมอาการตนตระหนกตกใจ

12. เบอ ขาดแรงจงใจ ไมกระตอรอรน โดยมกจะอางวา ไมม

อารมณ หรอเบอไมอยากทาอะไร

13. ทากจกรรมไดเหมอนเดม แตรสกไมคลองตวเหมอนแตกอน บางทกมองโลกในแงราย


1. ควรแนะนาไปพบแพทย

ขอสาคญทสดคอ อยามองคนทมอาการซมเศราเปนคนออนแอ หรอไมส บางคนไมเขาใจวาทาไมตองเสยใจ

มากกบเรองเพยงแคน ทคนอนเจอปญหาหนกกวานยงไมเหนเขาทกขขนาดนเลย ความคด ทาท และคาพดทานอง

ดงกลาว จะทาใหผมอาการซมเศรารสกวาตนเองแยลงไปอก ยงทาใหจตใจทกขและหดหหนกขน ขอมลเหลานควร

บอกใหครอบครวหรอคนใกลชดผมอาการซมเศราไดทราบและเขาใจ


2. ชกจงใหออกกาลงกาย หรอทากจกรรมอนๆ ททาแลวสบายใจ เชน ดหนง เดนเลน ไปเทยว ดนดของตาม

ตลาดนด ปลกตนไม เปนตน

การดแลเฝาระวงโรคซมเศรา

1. การคนหาผปวยดวยการคดกรองโรคซมเศรา ดวยแบบคดกรอง

2. แจงผลการคดกรองโรคซมเศรา

3. ใหสขภาพจตศกษาเรองโรคซมเศรา

4. สงตอผทคดกรองแลวผลมแนวโนมปวยเปนโรคซมเศราใหไปประเมนโรคซมเศราใหกบ PCU/สถานอนามย

5. ตดตามดแลผทผลมแนวโนมปวยเปนโรคซมเศรา แตปฏเสธไมไปรบการประเมนท PCU/สถานอนามย

ขนตอนในการใชเครองมอคดกรองในระบบดแลเฝาระวงโรคซมเศรา

1. ชแจงการคดกรองโรคซมเศราใหกบประชาชนกลมเปาหมายเพอขอความรวมมอและสรางความเขาใจ ความ

สาคญของการคดกรอง ดงตวอยางการชแจง

“สานกงานสาธารณสขจงหวดของเรา ไดเหนความสาคญของการเจบปวยทางสขภาพจต โดยเฉพาะโรคซม

เศราและการฆาตวตาย ซงเปนโรคทสามารถปองกน และรกษาใหหายได ถาหากมการปองกน และดแลรกษาอยาง

ถกตองแตเนนๆ

ดงนนวนนเพอเปนการคนหาผทมโอกาสปวยเปนโรคซมเศรา หรอเสยงตอการปวยเปนโรคซมเศราและการฆา

ตวตาย ..... จงขออนญาต ทาการสมภาษณทาน แตถาหากไมอนญาตกจะไมมผลกระทบใดๆตอการใหบรการของเรา

ในการดแลรกษาสขภาพของทาน และถาหากอนญาต เราจะทาการสมภาษณตอไป”

2. กรณทผปวยอนญาต ใหใชแบบคดกรองโรคซมเศรา จะใชแบบ 2 คาถาม เนนการถามถงอาการทเกดขนใน

ชวง 2 สปดาหทผานมาจนถงวนนทสอบถาม

3. ใหถามทละขอคาถาม โดยเวนจงหวะ ในแตละอาการ เชน

“ในสองสปดาหทผานมา รวมวนนทานรสกหดห.....(เวนจงหวะ)... เศรา….(เวนจงหวะ)... หรอทอแท สนหวง

หรอไม”

4. ในขณะทถาม หากผถกถามไมเขาใจ ใหถามซา ไมควรอธบายหรอขยายความเพม ควรถามซาจนกวาผถก

ถามไดตอบตามความเขาใจของเขาเอง

5. เมอไดคาตอบใหแปรผลดงน

1) ถาคาตอบ “ไมม” ทง 2 คาถามถอวา ปกต ไมมแนวโนมเปนโรคซมเศรา

2) ถาคาตอบ “ม” ขอใดขอหนงหรอทง 2 ขอ (มอาการใดๆ ในคาถามท 1 และ 2)

หมายถง เปนผมแนวโนมทจะเปนโรคซมเศรา

6. การดาเนนการภายหลงจากคดกรองแลว ใหแจงผลและใหสขภาพจตศกษาเรองโรคซมเศราเบองตนดงน


6.1 กรณผรบการประเมนไมมอาการใดๆ ใน 2 คาถาม ใหแจงวา ผลปกต ไมมแนวโนมเปนโรคซมเศราหาก

ผรบการประเมนตองการทราบขอมลเรองโรคซมเศรา ใหใหขอมลเบองตนเพอเปนแนวทางในการปองกน

6.2 กรณผรบการคดกรองมอาการขอใดขอหนงใน 2 คาถาม ใหแจงผลและใหสขภาพจตศกษาตามแนวทาง

ทกาหนด ตอไปน

ขนตอนการแจงผลและใหสขภาพจตศกษาเรองโรคซมเศราภายหลงการคดกรองดวย 2 คาถาม

1. แจงผลการคดกรองอยางตรงไปตรงมา ดวยภาษาทเขาใจงาย เชน

“จากผลการคดกรองพบวาคณ......มแนวโนมหรอมความเสยงทจะปวยเปนโรคทเรยกวาโรคซมเศรา แต

ยงไมสามารถ บอกไดวาเปนโรคซมเศราจรงหรอไมและมอาการรนแรงแคไหน ตองใหหมออนามย หรอพยาบาลทโรง

พยาบาลเปนคนประเมนโรคซมเศราตอ จงจะรชดเจน ซงอาจจะไมเปนโรคนกได”

2. ประเมนความรเดมของผไดรบการคดกรองวามความร ความเขาใจเกยวกบโรคซมเศรามาก นอย เพยง

ใด โดยการถามและรบฟง เชน

“ไมทราบวาคณ........เคยไดยนชอโรคซมเศรานมยคะ / ครบ”

3. ถาผไดรบการคดกรองตอบวา “ เคยไดยน ” ใหถามตอวา

“ไดยนจากไหนคะ / ครบ ....” ใหผรบการคดกรองตอบแหลงทมาทเคยไดยน จากนน ถามตอวา

“ ทเคยไดยนมา พอจะจาไดมยวา โรคนมนเปนอยางไร”

จากนนใหขอมลเพมเตมทจาเปนในสวนทผรบการคดกรองขาด หรอทผรบการคดกรองเขาใจคลาด

เคลอน

4. ถาผไดรบการคดกรองตอบวา “ ไมเคยไดยน” ใหขอมลทจาเปนแกผรบการคดกรอง เชน

“โรคนเกดจากความผดปกตของสารในสมองทควบคมดานอารมณของคน ทาใหผทเปนมอาการซมเศรา

เบอหนาย ทอแท บางคนคดอยากตายและฆาตวตายได”

“โรคซมเศรา ไมใชโรคจต รกษาใหหายได โดยการกนยาตอเนองอยางนอย 6 เดอน ควบคกบการออก

กาลงกายสมาเสมอ”

“การออกกาลงกายอยางตอเนองสปดาหละ 3 ครงครงละ 30-45 นาทจะชวยลดอาการ ซมเศราได”

5. ตรวจสอบความเขาใจ และแสดงความใสใจใน ความรสกของผรบการคดกรองเชน

“ เปนยงไงบางคะ/ครบ หลงจากรบทราบวาตวเองมแนวโนมทจะปวยเปนโรคซมเศราแลวรสกยงไง

บาง”


6. เนนวาการคดกรองน บอกไดแความแนวโนมหรอมความเสยงทจะเปนโรคซมเศราไมไดหมาย ความวาจะ

เปนโรคซมเศราจรงๆ อาจจะเปนหรอไมเปนกได ตองไปรบการประเมนจากเจาหนาทสาธารณสข จงจะทราบวาเปน

โรคซมเศราจรงๆ และมความรนแรงระดบใด

7. แนะนาใหไปรบการประเมนดวยโรคซมเศรากบพยาบาลหรอเจาหนาทสาธารณสขทสถานอนามย หรอศนย

สขภาพชมชน หรอโรงพยาบาลใกลบาน โดยเนนใหเหนถงความสาคญของการไปรบการประเมนโรคซมเศรา เพอท

บคลากรสาธารณสขจะไดใหการชวยเหลอตอไป รวมทงบนทกและสงรายชอผทไดรบผลการคดกรอง ใหพยาบาล หรอ

เจาหนาทสาธารณสขทสถานอนามย หรอศนยสขภาพชมชน หรอโรงพยาบาลใกลบานเพอทาการประเมนซาหรอ

ประเมนโรคซมเศรา 9 คาถามตอไป “และควรไดรบการประเมนโรคซมเศราดวย 9 คาถามภายใน 2 สปดาห” หลง

จากรบการคดกรองแลว

“เราไปรบการตรวจประเมนจากคณหมอ เพอทจะทราบวาเราเปนโรคซมเศราหรอไม เพอประโยชนในการดแล

ตวเองและสามารถรกษาไดทนทวงท กอนทโรคจะเปนมากขน หรอถาไมเปนกจะไดสบายใจทเราไมไดเปนโรคซมเศรา”

8. บนทกชอ นามสกลของผทไดรบการคดกรองวาไดผลบวก เพอสงตอขอมลใหแกเจาหนาทสาธารณสข เพอ

ใหการดแลชวยเหลอและตดตามประเมนโรคซมเศราหากผรบการคดกรองไมไปรบการประเมนตอไป

9. ถาประเมนไดวา ผทมแนวโนมเปนโรคซมเศราอาจจะไมไปรบการประเมนโรคซมเศราดวย 9 คาถาม ตาม

ทแนะนาใหแจงกบบคลากรสาธารณสข โดยตรงเพอตดตามใหไดรบการประเมนตอไป

แบบคดกรองโรคซมเศรา

แบบคดกรองโรคซมเศรา สามารถชวยคดกรอง ผทมแนวโนมจะปวยเปนโรคซมเศราออกจากบคคลกลมปกต

ไดแก เครองมอทเรยกวา “แบบคดกรอง 2 คาถาม” หรอ “แบบคดกรอง 2Q” (อานวา 2 คว) ซงผทสามารถใชเครอง

มอนได คอ อาสาสมครสาธารณสข หรอเจาหนาทสาธารณสข หรอพยาบาลใน สถานอนามย ศนยสขภาพชมชน หรอ

โรงพยาบาล

แบบคดกรองโรคซมเศราดวย 2 คาถาม (2Q)

เพอใชคนหา / คดกรอง ผทมแนวโนมหรอเสยงตอการปวยเปนโรคซมเศรา ในประชาชนทวไปและกลมเสยง

ในสถานบรการสาธารณสข


ขอแนะนา ถามดวยภาษาทสอดคลองกบทองถนหรอเหมาะสมกบผถกสมภาษณควรถามใหไดคาตอบทละขอ

ถาไมเขาใจถามซา ไมควรอธบายเพมเตม

คาถาม ม บม(ไมม)

ภาษาอสาน ภาษากลาง

1

2

ในสองสปดาหทผานมารวมมอนเจามอาการมนบ: อกองหงอย เซง หนหวย บเปนตาอย มแตอยากไฮ

ในสองสปดาหทผานมารวมมอนเจามอาการมนบ: บสนใจหยง บอยากเฮดหยง บมวนบซน

ใน สองสปดาหทผานมา รวมวนน ทานรสกหดห เศรา หรอทอแทสนหวง หรอไม

ในสองสปดาหทผานมา รวมวนน ทานรสก เบอ ทาอะไรกไมเพลดเพลน หรอไม

การแปรผล

1. ถาคาตอบ “ไมม” ทง 2 คาถาม ถอวา ปกต ไมเปนโรคซมเศรา

2. ถาคาตอบ “ม” ขอใดขอหนงหรอทง 2 ขอ (มอาการใดๆ ในคาถามท 1 และ 2) หมายถง เปนผมความ

เสยง หรอมแนวโนมทจะเปนโรคซมเศ

การฆาตวตาย

สญญาณเตอนภยทสาคญ

1. บนอยากตายอยากไปใหพนจากโลกนไมอยากอย

2. แยกตว เกบตว ไมอยากพบหนาใคร

3. ดมเหลามากขน หรอสบบหรมากขน

4. พฤตกรรมการกนการนอนผดไปจากปกต

5. ซมเศราตลอดเวลา อารมณเฉยชา

6. จดการกบสงของ ทรพยสนสวนตว เชน แจกของรก ทาพนยกรรม สงเสยคนใกลชด

ขอสาคญทควรทราบคอ คนทคดฆาตวตาย และมอาการซมเศรา หมนหมองมาระยะหนงถาเกดการตดสน

ใจเดดขาดวาจะฆาตวตาย ทาใหอารมณและทาทกลบคนปกต นบเปนชวงทอนตรายอยางมาก ตองระวงใหด


1. สรางความรสกทดใหเกดขน เชน แสดงความหวงใย ความเอออาทร ใหเขารสกวายงมคนหวงใยและใสใจ

2. พดคยเพอถามความรสก ถามความคดของเขาวา เขารสกอยากทารายตวเองหรอเปลา กระตนใหไดพดถง

อารมณความรสกออกมา

3. ถาคดไมตกวาจะพดเพอชวยเหลออยางไร ควรขอคาปรกษาจากเจาหนาทสาธารณสขหรอชกชวนคนทคด

ฆาตวตายไปพดคยกบเจาหนาทสาธารณสข


ผปวยปญญาออน

ภาวะปญญาออนเปนภาวะทเกดจากความผดปกตทางสตปญญา ซงอาจเกดจากกรรมพนธ แมเกดภาวะ

แทรกซอนขณะตงครรภหรอขณะคลอด เชน

- ในระยะตงครรภ แมตดเชอหดเยอรมน ซฟลส แมไดรบสารพษจากสารเสพตดเหลา บหร ปรอท ตะกว แม

ขาดสารไอโอดน ขาดสารอาหาร ไดรบการกระทบกระเทอนจากอบตเหต หรอซอยากนเอง เปนตน

- ในขณะคลอด เชน สขภาพของแมไมด มอาการชก ครรภเปนพษ สมองของลกขาดออกซเจนขณะคลอด

หรอหลงคลอด เดกสขภาพไมด ชกบอย มภาวะตวเหลองอยางรนแรง เปนไขสมองอกเสบ ไขสนหลงอกเสบ ขาดสาร

ไอโอดน สมองไดรบการกระทบกระเทอน ฯลฯ

ลกษณะสาคญ

1. พฒนาการชากวาเดกวยเดยวกน เชน อาย 4 เดอน ยงไมสงเสยงออแอ หรอมองหนาแม อาย 6 เดอนยงนง

ทรงตวไมได

2. มความสามารถในการชวยเหลอตวเองไดนอย เมอเปรยบเทยบกบเดกในวยเดยวกน

3. มการแสดงออกทไมเหมาะสมกบวย เชน อาย 7 เดอน ยงปสสาวะไมเลอกท

4. เรยนหนงสอตก ซาชนบอยๆ โดยทไมไดมปญหาดานจตใจ เชน วตกกงวล เครยด เรยนหลายปแลวยงอาน-

เขยนไมได

5. มปญหาในการดาเนนชวต มกถกเอาเปรยบและถกชกจงงาย

การรบรปญหาแตเนนๆ และชวยเหลอดวยการกระตนพฒนาการเดก จะชวยสงเสรมใหเดกมพฒนา การดขน

ได และควรฝกใหเดกสามารถทากจวตรประจาวนไดดวยตวเอง เชน แปรงฟน อาบนา ทานขาวเอง

การกระตนพฒนาการจะไดผลด ระหวางอายแรกเกดถง 25 ป หลงจากนนพอฝกทกษะเฉพาะเปนอยางๆใน

การดาเนนชวตได


โรคลมชก (ลมบาหม)

โรคลมชกหรอทชาวบานมกเรยกวา ลมบาหม เปนโรคทเกดจากความผดปกตของสมอง ทมสาเหตตางๆ ไดแก

1. สมองไดรบการกระทบกระเทอนระหวางคลอด เชน ขาดออกซเจน เนองจากคลอดยาก แมคลอดผดปกต

2. ประสบอบตเหตจนสมองไดรบการกระทบกระเทอน

โรคลมชกจงไมใชอาการของผเขาหรอถกคณไสย

ผปวยโรคลมชกทไมเคยรบการตรวจรกษาจากแพทย มกควบคมอาการชกไมได ดงนนผปวยทชกบอยๆ จะเปน

อนตราย ทาใหสมองและเชาวนปญญาเสอมลง อารมณและบคลกภาพเปลยนแปลงไปจนอาจเปนสาเหตของโรคจตได

อาการของผปวยโรคลมชก

1. ไมรสกตวและลมลงทนท อาจเกดอาการขนขณะอยคนเดยวหรอตอหนาคนอน

2. ตวแขงเกรง ตอมามอาการกระตกของแขนขา และมกมนาลายฟมปาก

3. สลบไปชวระยะเวลาสนๆ สวนมากมกไมเกน 5 นาท จากนนผปวยจะตน บางรายอาจมอาการสบสน มนงง

บางรายอาจหลบ

4. ขณะทเกดอาการ ผปวยอาจจะปสสาวะราดหรอกดลนตนเองโดยไมรสกตว

5. บางรายหลงจากชก อาจจะมอาการทางจต คลมคลง เอะอะอาละวาดโดยทผปวยไมรสกตว

การชวยเหลอเบองตนแกผปวยขณะเกดอาการชก

- คลายเสอผา ปลดเขมขดทรดจนแนน

- ประคองใหนอนบนพนราบจบใบหนาใหตะแคงไปดานขาง เพอปองกนเสมหะเขาไปอดหลอดลม

- ปองกนผปวยกดลนตวเอง โดยใชผาพนเปนรปแทงขนาดเทาชอน แลวสอดผาไวระหวางฟนบนและฟนลาง

(ไมตองพนผากบดามชอนหรอแทงของแขง)ผชวยเหลอหามใชนวมอสอดในปากผปวยขณะชก เพราะอาจ

ไดรบอนตรายจนนวขาดได

- กรณทผปวยมอาการเกรง กดลนและฟนอยแลว ใหคอยๆบบขากรรไกรใหปากอาขน โดยไมตองงดปาก

- หลงชก ควรสงผปวยไปรบการบาบดรกษาทโรงพยาบาลหรอหนวยบรการจตเวช

ขอควรคานง

- ผปวยโรคลมชก ตองไดรบการรกษาและกนยาตามแพทยสงอยางตอเนองผปวยและญาตอยาคดวาเมอไมม

อาการกหยดยาเอง เพราะจะทาใหอาการกาเรบขนได

- อยาใหผปวยอยใกลนา ทสง หรอของมคม

- อยาใหผปวยอยในสภาพแวดลอมทกระตนอาการ เชน แสงจา เสยงดง

- อยาใหผปวยขบรถยนต


ผปวยโรคจต

ผปวยโรคจต หรอทชาวบานเรยกวา คนบา คอ ผทมความรสกนกคดหรอการกระทามทาทางการแสดงออกท

แปลกไปจากคนปกต การตดสนใจอาจเสยไปจนไมสามารถดาเนนชวต เชน คนทวไปไดความผดปกตทเกดขนเปนไป

โดยทผปวยไมสามารถควบคมได และผปวยสวนใหญมกจะไมยอมรบวาตนเองปวย

สาเหตของการเกดโรคจต แบงเปน 2 สาเหต คอ

1. ความผดปกตดานจตใจ เชน ไดรบความกดดน บบคนทางจตใจและสงคมเครยดเปนเวลานาน

2. ความผดปกตทสมอง เชน สมองไดรบความกระทบกระเทอนจากอบตเหตไดรบพษจากสารเสพตด เชน

เหลา กญชา ยาบา เปนตน

3. มาทราบสาเหต คอยๆมอาการมากขน และเหนไดชดเจนเมอเปนผใหญ

อาการผดปกตทมกพบบอย

ผปวยอาจมอาการผดปกตดงตอไปนเพยงขอใดขอหนงหรอหลายขอ และอาจมอาการเปนชวงสนๆหรอมอาการ

เปนระยะเวลานานกได

1. การกระทาหรอทาทางของผปวย อาจเปลยนลกษณะแปลกไปจากเดมซงอาจเปลยนไปในทนท ทนใด หรอ

อาจจะคอยเปลยนไป

2. ผปวยจะสนใจตอสงตางๆรอบตวนอยกวาทเคยเปนชอบอยคนเดยวไมสงสงกบใคร แตมบางรายทเดมเปน

คนเงยบๆ กลบเปลยนเปนคนกระตอรอตนชอบเขาสงคม ชางคยมากขนจนผดปกต

3. อยากทากจกรรมตางๆ นอยลงจนหมดความสนใจในตวเองและผอน ไมสนใจชวตความเปนอย เชน ไมอยาก

กน ไมนอน ไมมระเบยบ บางรายสะสมของไรสาระสกปรก แยกตว ไมแสดงอารมณไมวาจะดใจหรอเสยใจ

4. คาพดหรอวธพดเปลยนไปจนผอนไมสามารถเขาใจความหมายของเขาได

5. มความเชอในสงตางๆซงเปนไปไมได เชน คดวาเปนคนสาคญ

6. มความคดหวาดระแวงคนอนๆทอยใกลเคยง เชน คดวาจะมคนปองราย ภรรยามช เปนตน

7. มหแววไดยนเสยงคนพดคยดวยหรออาจเหนคนหรอสงของตางๆ ซงในความเปนจรงไมม ทาใหดคลายวา

เขาพดคยโตตอบกบตวเอง

การชวยเหลอและการดแลเบองตน

1. ลดความวตกกงวลของญาตผปวย ทาความเขาใจกบครอบครวของผปวยวาการกระทาหรอทาทางผดปกต

ของผปวยเปนเรองของการเจบปวย จาเปนทตองพาผปวยไปรบการตรวจรกษาจากแพทย ไมใชเปนอาการ

ของการถกผเขาหรอเจาเขาทรง

2. แนะนาญาตใหรบไปพบแพทย ขอคาแนะนา และใหรบประทานยาตามแพทยสงอยางสมาเสมอ ไมควรหยด

ยาเอง แมวาทาทางหรอการกระทาจะดคลายเปนปกตแลวกตาม เพอปองกนไมใหอาการผดปกตกลบมาอก


3. ใหการยอมรบ การเหนอกเหนใจและเอาใจใสโดยเฉพาะอยางยงทาใหผปวยรสกวาเปนสวนหนงของ

ครอบครวและชมชน

4. เมอมอาการดขน ครอบครวควรจดใหผปวยมสวนรวมในการทากจกรรมหรองานบางอยางทสามารถทาได

โดยในระยะแระอาจจะดแลอยางใกลชด เมออาการดขนมากแลวกอาจใหทาไดเอง แตควรหลกเลยงงานท

จะทาใหเกดอนตรายขนได

5. ในการดแลผปวยหรอฝกผปวยใหชวยเหลอตวเอง ไมควรใชกาลงบงคบ ควรใชวธชกจงอยางนมนวล

6. การดแลผปวยทแสดงทาทางหรอการกระทาทผดปกต ไมควรโตแยงกบผปวย เชนหากเขายนยนวาตวเขา

เปนผวเศษ กไมควรพดวา ‘ไมใช’ แตพยายามหากจกรรมอยางใดอยางหนงมาทารวมกบเขา เชน พาไป

เดนเลน ออกกาลงกาย หดกฬางายๆ พบปะผคนบาง เพอเสรมความคดหลงผดของผปวย

7. ในการดแลผปวยไมควรลงโทษหรอแสดงกรยาทาทางดานลบ เชน เฉยเมย แสดงอาการราคาญเบอหนาย

และเมอเขาทาอะไรทถกตองและทาไดด ควรแสดงความชนชมเพอใหเขารสกวามคณคา

8. ถาผปวยมอาการมากขน เชน เงยบมาก ไมยอมพดจา เกบตว หรอกลายเปนคนวนวาย พดไมหยด หรอม

ความหวาดกลว ตนเตน ผดปกต กควรพาไปพบแพทยทนทเพอรบการรกษา ขณะเดยวกนควรระวงอยา

ใหผปวยทารายตนเองหรอผอน

9. ญาตกเครยดเหมอนกน พสต.ควรแสดงความเหนใจ เขาใจ และแนะนาการผอนคลายความเครยดจะชวย

ไดมาก

การชวยเหลอเมอผปวยมอาการขางเคยงจากการใชยาจตเวช

อาการขางเคยงจากยา การชวยเหลอ

1. ปากแหง คอแหง

2. ตาพรามว

3. ทองผก

4. หนามดขณะเปลยนอรยาบถ

- กระตนใหจบนาหรอเครองดมบอย ๆ / ใหอมลกอมหรอเคยว หมากฝรง / ใหบวนปากบอย ๆ ดวยนายาบวนปาก

- แนะนาใหระมดระวงเรองการขบรถหรอทางานทตองใชสายตา- ตรวจชพจร ความดนโลหตสมาเสมอ

- ใหดมนาอยางนอย 2500-3000 มลลลตรตอวน- กระตนใหออกกาลงกายอยางเหมาะสม- เพมการรบประทานอาหารประเภทผกและผลไม

- ระมดระวงอบตเหตทอาจเกดขนได- แนะนาใหเปลยนทาอยางชาๆโดยเฉพาะตอนลกขนจากเตยงนอน- หลกเลยงการอาบนาอนจดๆเพราะอาจทาใหเสนเลอดสวนปลาย ขยายตว และอาการกาเรบมากขน

- ตรวจสอบความดนโลหตและชพจรอยางสมาเสมอ


อาการขางเคยงจากยา การชวยเหลอ

5. ภาวะหวใจเตนเรว

6. ผวหนงไวตอแสง (ผวแดงเมอถกแสง)

7. ตวแขง ลนแขงตาเหลอก มอสนแขนขาไมมแรง

8. งวงนอนมาก

9. นาหนกเพม

- นอนพกผอน- ตรวจสอบความดนโลหตหรอชพจรอยางสมาเสมอ- หลกเลยงการดมเครองดมทมสวนผสมของคาเฟอน

- แนะนาหลกเลยงการสมผสกบแสงแดดเปนระยะเวลานานกวา 60 นาท- ใหปกปองผวหนงจากแสงแดดใชครมกนแดดหรอสวมเสอแขนยาว

- รบประทานยาแกแพซงสวนใหญแพทยจะใหคกบยาทางจตอยแลว- หากอาการไมดขน แจงใหแพทยทราบ

- หลกเลยงการขบรถ และทางานเกยวกบเครองจกร - ถายงงวงมากควรปรกษาแพทยเพอลดหรอเปลยนยา

- ควบคมอาหาร / ออกกาลงกายอยางสมาเสมอ - ชงนาหนกทกวน

การชวยเหลอเมอผปวยมอาการขางเคยงจากการใชยาจตเวช (ตอ)

สารเสพตด

สารเสพตด หรอ ยาเสพตด หมายถง สารใดกตามทเกดขนตามธรรมชาต หรอสารทสงเคราะหขน เมอนาเขา

สรางกาย ไมวาจะโดยวธรบประทาน ดม สบ ฉด หรอดวยวธการใด ๆ แลว ทาใหเกดผลตอรางกายและจตใจนอกจาก

นยงจะทาใหเกดการเสพตดได หากใชสารนนเปนประจาทกวน หรอวนละหลาย ๆ ครง

วงจรการตดสารเสพตดเสพตด

ระยะเวลาทเรมเสพยาเสพตดจนถงชวงตดยา มความแตกตางกนขนอยกบประเภทของยาเสพตดปรมาณและ

ความถของการเสพยาเสพตด แตอยางไรกตามวงจรของการตดยาเสพตดจะแบงออกเปน 4 ระยะ

1. ระยะเรมตนเสพยา มกจะเสพเปนครงคราว โดยเฉพาะชวงทเขาสงคมหรอเขากลมทเสพยาดวยกน ระยะ

นผเสพยงมความรสกผดทเสพยาเสพตด

2. ระยะเสพยาตอเนอง ผเสพจะเรมพอใจในฤทธของยาเสพตดและเสพตอเนอง ในระยะนจะเรมเสยการเรยน

และการงาน และจะเรมมอาการขาดยาเมอไมไดเสพยาเสพตด

3. ระยะเสพยาหมกมน (เรมตดยา) เปนระยะทเสพยาเสพตดปรมาณเพมขนและถขนไมคอยสนใจ เรองอนๆ

ความคดและการตดสนใจจะแยลง

4. ระยะเสพยาวกฤต (ตดยารนแรง) ผเสพจะเสพยาเสพตดตอเนองตลอดวนลมละลายในชวตสวนตว ครอบครว

และไมสามารถเขาสงคมได


ประเภทของยาเสพตด แบงไดหลายรปแบบ ตามลกษณะตางๆ ดงน

1. แบงตามแหลงทเกด ซงจะแบงออกเปน 2 ประเภท คอ

1.1 ยาเสพตดธรรมชาต คอยาเสพตดทผลตมาจากพช เชน ฝน กระทอม กญชา เปนตน

1.2 ยาเสพตดสงเคราะห คอยาเสพตดทผลตขนดวยกรรมวธทางเคม เชน เฮโรอน แอมเฟตามน เปนตน

2. แบงตามพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ ปพทธศกราช 2522

2.1 ยาเสพตดใหโทษประเภทท 1 : เฮโรอน แอลเอสด แอมเฟตามนฯ

2.2 ยาเสพตดใหโทษประเภทท 2 : ฝน มอรฟน โคเคน โคเดอน

2.3 ยาเสพตดใหโทษประเภทท 3 : ยาสาเรจรป ยาแกไอ ยาแกทองเสย

2.4 ยาเสพตดใหโทษประเภทท 4 : สารทนามาใชในการผลตยาเสพตดใหโทษประเภทท 1-2

2.5 ยาเสพตดใหโทษประเภทท 5 :ทกสวนของพชกญชา พชฝน พชกระทอม เหดขควาย เหดเมา

3. แบงตามการออกฤทธตอระบบประสาทสวนกลาง ไดเปน 4 กลม ดงน

3.1 กลมทออกฤทธกดประสาท เปนยาทออกฤทธกดการทางานของระบบประสาทสวนกลาง ทาใหเกด

อาการสงบ กลามเนอผอนคลาย และเซองซม ไดแก โอปออยด สรา ยานอนหลบ สารระเหย

3.2 กลมทออกฤทธกระตนประสาท เปนยาทออกฤทธกระตนการทางานของระบบประสาทสวนกลาง

ทาใหตนตว กระฉบกระเฉง วตกกงวลอยไมสข และโดยทวไปจะเบกบานมากกวาปกต ไดแก

แอมเฟตามน โคเคน

3.3 กลมทออกฤทธหลอนประสาท เปนยาทออกฤทธทาใหเกดการเปลยนแปลงในดานความคด การรบร

และ/หรออารมณ มการแปลประสาทสมผสผดไป เชน เหนภาพลวงตา หลงผด ประสาทหลอน การ

ตดสนใจและการมเหตผลบกพรองไป ไดแก แอลเอสด เหดเมา ลาโพง ยาเค ยาอ

3.4 กลมทออกฤทธหลายอยาง เปนยาทไมสามารถจดใหอยในกลมเดยวออกฤทธหลายอยาง เชน กด

ประสาท กระตนประสาท และ/ หรอหลอนประสาท ไดแก กญชา

พษภยของยาเสพตด

ดานครอบครว

1. ความรบผดชอบตอครอบครว และญาตพนองจะหมดสนไป ไมสนใจทจะดแลครอบครว

2. ทาใหสญเสยทรพยสน เงนทอง ทจะตองหามาซอสารเสพตด จนจะไมมใชจายอยางอน และตองเสยเงน

รกษาตวเอง

3. ทางานไมไดขาดหลกประกนของครอบครว และเจานายหมดความไววางใจ

4. สญเสยสมรรถภาพในการหาเลยงครอบครว นาความหายนะมาสครอบครวและญาตพนอง


ดานสงคม

เกดปญหาอาชญกรรมทเกยวกบทรพย นอกจากนนยงเปนสาเหตของปญหาสงคมอนๆ อกมากมาย เชน ปญหา

วยรน ปญหาการพนน ปญหาครอบครว ปญหาการแพรระบาดของโรคเอดส

ดานความมนคงของชาต

ความรายแรงของสารเสพตดมผลโดยตรงตอความมนคงของประเทศชาตเปนอยางมาก เพราะถาประเทศใดม

ประชากรตดสารเสพตดจานวนมาก ประเทศนนกจะออนแอ เศรษฐกจเสยหาย มปญหาสงคมตางๆเหลานยอมไมเปน

ผลดตอความมนคงของประเทศ

ยาบา

ยาบาทซอขายกนทวไปมลกษณะเปนยาเมด มสสนและสญลกษณตางๆมากมายสารหลกทออกฤทธในยาบา

ไดแก เมทแอมเฟตามน ซงมอยประมาณรอยละ 20 – 30 ของทงเมด สารประกอบอน ไดแก คาเฟอน อเฟดน แปง

นาตาล หรอสารปรงกลนและรสอนๆ

เมทแอมเฟตามนในยาบานเองทออกฤทธกระตนสมองสวนกลางทาใหรางกายตนตวกระชมกระชวย ไมงวง

นอน มพลงทจะทางานตอเนองไดนาน และทาใหเกดความสขรวมทงทาใหผเสพมความรสก ไมอยากอาหารจงทาให

มผนายาบามาใชในทางทผด โดยใชเพอความสนกสนานหรอในกลมวยรน เพอดหนงสอนานขน ใชเพอทางานมากขน

ในกลมผประกอบอาชพใชแรงงานหรอขบขรถบรรทก และใชลดนาหนกในกลมสตรสารตงตนในการผลตเมทแอมเฟ

ตามน ไดแก อเฟดน เมอผลตไดเมทแอมเฟตามนแลว กนามาผสมกบสารประกอบอนๆ เพออดเปนเมด ยาบา 1 เมด

เรยกวา 1 ตวซงจะแบงออกเปน 4 สวน เรยกวา 4 ขา เมอนายาบามาบรรจใสซอง 200 เมด เรยกวา 1 คอก

อนตรายของยาบา

การตรวจปสสาวะไมสามารถบอกไดวาใครตดยาบาหรอยาเสพตดอนๆ ตองพจารณาทอาการและพฤตกรรม

ของผเสพยาเสพตดดงน

1. ไมสามารถควบคมตนเองไดเมอเกดอาการขาดยาและอาการเสยนยาตองเสพยาบาเปนประจา วนทงวนคด

และหมกมนอยกบยาบาวาจะหามาจากไหนไปเสพทไหนกบใคร เปนตน อนตรายของยาบาตอรางกายมกจะมตอสมอง

ทาใหเกดอาการซมเศรา การาวและประสาทหลอน เปนตน

2. เกดการดอยา ผเสพจะเพมปรมาณยาบาทเสพและเพมความถการเสพโดยเฉพาะผทเสพ โดยวธสบไอจะ

เกดการดอยาอยางรวดเรวบางคนตองเสพวนละสบกวาเมยาบาจงจะออกฤทธตามทตองการ

3. เสยการเรยน การงาน และความสมพนธกบคนรอบขาง ผตดยาบาจะมผลการเรยนทแยลงเรอยๆ ไมสนใจ

ภารกจทไดรบมอบหมายแยกตวอยคนเดยวหรออยกบเพอนทเสพยาดวยกน ความสมพนธกบเพอนและสมาชกใน

ครอบครวจะเสยไป และมพฤตกรรมลกเลกขโมยนอย เพอหาเงนมาซอยาบา


โรคจตจากยาบา

เมอเสพยาบานานขนและปรมาณเพมขนทาใหการทาลายเซลลสมองเพมมาก ขนถงระยะหนงผตดยาบาจะเรม

มอาการหลงผดในเรองตางๆ อาการประสาทหลอนทงหแววหรอภาพหลอน และอาการหวาดระแวง โดยคดวาจะมผ

อนมาทารายซงอาการเหลานเปนอาการเรมตนของโรคจตทเกดจากยาบา ลกษณะของผทเปนโรคจตจากยาบาจะม

อาการคลายกบโรคจตเภทจะพดคยไมรเรอง ดงเชนคนบา ทเราพบเหนกนทวไป แตบางคนอาจมการหวาดระแวงรวม

ดวยคดวามคนกาลงตดตามเพอจะทารายตนเอง หรอมหแววตลอดเวลาเปนสาเหตของการจบเดกหรอผหญงเปนตว

ประกน อยางทเปนขาวอยเปนประจา การรกษาผปวยโรคจตจากยาบามกไดผลดอาการตางๆจะทเลาเมอหยดเสพ

ยาบาและรกษาอยในโรงพยาบาล 1-2 สปดาห แตหากหลงจากผปวยออกจากโรงพยาบาลแลว หวนกลบไปเสพยาบา

อกกจะเกดอาการของโรคจตขนอกและจะเปนบอยมากขน

การรกษาผตดยาบา

ผตดยาบาจาเปนตองเขารบการรกษาในสถานพยาบาลทใหบาบดผตดยาทมอยทวไปทงภาครฐและเอกชน การ

บาบดรกษาตองใชระยะเวลารกษาหลายเดอนเพอใหสมองผตดยากลบคนสปกตและกระบวนการบาบดจะชวยใหผ

ตดยาไดเขาใจวธปฏบตตนใหสามารถเลกยาไดเดดขาดโดยพยายามหลกเลยงตวกระตนตางๆทจะทาใหเกดอาการ

เสยนยารจกควบคมอารมณและสรางวนยขนในตนเอง มเปาหมายชวตรวมทงการทจะตองใหสมาชกของครอบครว

เขามามสวนรวมในกระบวนการบาบดยา สาหรบผทเรมเสพยาแตยงไมถงกบตดยาอาจไมจาเปนตองเขารบการบาบด

ในสถานพยาบาล การฝกทกษะชวตหรอการชวยเหลอของครและพอแมจะมสวนอยางมากทจะทาใหผเสพสามารถ

เลกเสพยา ทสาคญทสดผใหความชวยเหลอตองเขาใจและยอมรบพฤตกรรมบางอยางของผเสพยามากกวาบงคบหรอ

ปฏเสธเขาแตแรก

บหร

คนทสบบหร พบวาปวยดวยโรคตดเชอของทางเดนหายใจแบบเฉยบพลนไดมากกวาคนปกต และใชระยะเวลา

ในการดแลใหหายจากโรคทนานกวาคนปกตมคนจานานมากทไมเหนวาบหรเปนอนตรายตอสขภาพ ซการและบหร

สวนใหญทาจากใบยาสบ ซงในใบยาสบมสารทเปนอนตรายและเปนสาเหตสาคญททาใหเกดปญหาดานสขภาพ รวม

ทงมสารเคมมากกวา 100 ชนดในซการและบหรทเปนอนตรายตอสขภาพ

คนทสบบหร พบมปญหาสขภาพมากกวาคนทไมสบ ไดแก

- ไอมากและเปนหวดบอยครงกวา

- หายใจตนมากกวา

- มปญหาเกยวกบกระเพาะอาหารมากกวา

- การรบรสและรบกลนถกทาลายเสยไป

- มฟนเหลอง


- ลมหายในมกลนควนและเถาถาน

- พบเปนโรคหวใจและมะเรงไดมากกวาคนปกต (เชน มะเรงปอด และมะเรงทปาก)

การสบบหรเปนอนตรายมาก โดยเฉพาะอยางยงในเดก เมอสดควนจากซการและบหร เดกจะเกดโรคของระบบ

ทางเดนหายใจไดมากกวาคนทสบบหรมาเปนระยะเวลานานหลายป ไมวาจะเปนชายหรอหญง จะทาใหชวตของเขา

สนลง 10 – 15 ป ซงหมายความวาในคนปกตทไมสบบหรอาจมชวตยนยาวไดถง 70 ป แตในคนทสบบหรเปนเวลา

หลายๆป จะมชวตอยไดแคเพยง 55 ป

สรา

“สรา หรอ เครองดมแอลกอฮอล” หมายถงเครองดมทมเอทลแอลกอฮอลผสมอย ไดแก เบยร บรนด วสก

ไวน เปนตน แอลกอฮอลจะมฤทธกดระบบประสาทสวนกลาง เนองจากแอลกอฮอลไปกดจตใตสานก ทคอยควบคม

ตนเองอย แตเมอดมมากฤทธของแอลกอฮอลจะกดสมองและระบบประสาทสวนกลาง ทาใหพดจาไมชด เสยการ

ทรงตว สายตาพรามว ขาดสต ตบแขง และอาจเกดอนตรายนานปการตอผดมและคนรอบขาง

การดมเครองดมแอลกอฮอล นอกจากจะสงผลกระทบตอจตใจแลว ยงเกดผลเสยตอรางกายทาใหหลอดเลอด

ขยายตว เกดการสญเสยความรอนจากรางกาย ทาลายเยอบกระเพาะอาหาร ทาใหเกดอาการอกเสบและเปนแผลใน

กระเพาะอาหาร เลอดออกในทางเดนอาหาร ทาใหเกดโรคตบแขง มะเรง ความดนโลหตสง อบตเหตและยงทาใหผ

ดมมแนวโนมทจะทารายตวเองและผอน สตรตงครรภทดมจะสงผลเสยตอแมและการพฒนาของทารกในครรภ เดก

ทดมสราจะทาใหการพฒนาของสมองผดปกต ดงนนจงไมควรดมอยางเดดขาด

ขอแนะนาในการเลกสรา

• วธเลกแบบหกดบ

การเลกสราแบบหกดบโดยทนท เปนวธทเหมาะสาหรบผดมทไมมอาการถอนพษสรา ในชวงเชาหลงตนนอน

เชน คลนไสอาเจยน มอสน ใจสน เหงอแตก เปนตน และไมเคยมอาการถอนพษสราทรนแรงหลงหยดดมสรา เชน

อาการชก กระสบกระสายอยางรนแรง สมองสบสน หแวว ประสาทหลอน เปนตน เนองจากความเสยงตอการถอนพษ

สราอยางรนแรงมไมมาก

• ลดปรมาณการดม

การลดปรมาณการดมสราจะชวยลดความเสยงตอการเกดโรคตางๆ ลงได และชวยใหสขภาพดขนหรอควบคม

โรคทเปนอยไมใหรนแรงและเปนหนทางหนงทชวยใหสามารถหยดสราไดอยางเดดขาด แตอยาลมวาไมมปรมาณการ

ดมใดทปลอดภยผทตดสราแลว มกจะไมประสบความสาเรจในการลดปรมาณการดมลง หนทางทดทสดคอการหยด

ดม การดมสรามกทาใหชวตของผดมตกตา เพราะเคยชนกบการใชสราเปนทางออก เปรยบเสมอนสราเปนสวนหนง

ของชวต การเลกสราอยางยงยนไมใชเพยงแคหยดดมเทานน การปรบปรงเปลยนแปลงวถชวตโดยการออกกาลง อาน

หนงสอ ทางานอดเรกทชอบ ทาใหไมคดถงการดมสราจงเปนวธทไดผลดทสด


แนวทางการคดกรองบาบดรกษาผมปญหาการดมสรา

1. การคดกรองและการใหคาแนะนาปรกษาเบองตน : เพอแบงกลมผดมตามระดบความเสยงและบาบดรกษา

โดยใหคาแนะนาปรกษาเบองตนตามระดบความเสยง

2. การบาบดรกษาภาวะถอนพษสราและโรครวมทางกาย : การประเมนความเสยงการตดสราและการบาบด

รกษาภาวะแทรกซอนทางรางกาย

3. การบาบดรกษาและฟนฟสภาพ : การบาบดรกษาในขนตอนนดาเนนการหลงผปวยพนระยะขาดสรารป

แบบการรกษามความหลากหลาย เชนการบาบดรกษาทางจตสงคมและการรกษาดวยยา

4. การดแลระยะยาวหลงการรกษา : เพอใหผทเคยประสบปญหาจากการดมและหยดดมไดสามารถดาเนน

ชวตอยในสงคมโดยไมกลบมาดมอก

สถานบรการใหบรการใหคาปรกษาและบาบดรกษาผตดสรา

การบาบดรกษาผตดสรา เปนสวนหนงของบรการทางดานจตเวช หรอบรการทางดานการบาบดรกษายาเสพตด

ผทตองการเลกดมสรา สามารถรบบรการการบาบดรกษาสราได จากสถานพยาบาลทมคลนกจตเวชหรอคลนก

ยาเสพตด ของสถานพยาบาลนนๆ ซงมอยตามโรงพยาบาลประจาจงหวด โรงพยาบาลอาเภอ สงกดกระทรวง

สาธารณสขทวประเทศ สถานพยาบาลทมการใหบรการทางดานจตเวช หรอการบาบดรกษายาเสพตด


ใบงานเรอง 3.4 สขภาพจต จตเวชและสารเสพตด

กจกรรม ใหแตละกลมอธบายตามหวขอทกาหนดให

คาสง ใหแบงกลมออกเปน 4 กลม ใหแตละกลมหยบฉลากเพอเลอกหวขอทกาหนดให

เพออธบายอาการ ดงน โรคประสาท โรคซมเศรา บหร ยาบา สรา

เวลา ใหเตรยมขอมล 10 นาท

ใหแตละกลมสงตวแทนอธบายกลมละ 10 นาท






หวขอวชา 4.1 การเยยมบานวตถประสงค เพอใหผเขารบการอบรม

1. มความร ความเขาใจ และสามารถบอกความหมาย ความสาคญ วตถประสงคของการเยยมบาน

ได

2. มความร ความเขาใจ และสามารถใหการชวยเหลอเจาหนาทสาธารณสขของไทยเตรยมพรอมใน

การเยยมบานประชากรตางดาวได


หมวดท 4 การชวยเหลอเจาหนาทสาธารณสขของไทยในการใหบรการอน ๆ


- ความหมายความสาคญ- วตถประสงคของการเยยมบาน- การเตรยมขอมลในการเยยมบานผปวย การเตรยมชมชนทจะเยยมการเตรยมเครองมออปกรณทใชเยยมบาน

- การเยยมบาน

- บรรยาย- สาธต- ทากจกรรมกลม- ฝกปฏบต


- สงเกตและ ประเมนจาก การซกถาม

- ประเมนจาก ใบงาน

- เอกสารประกอบการบรรยาย- อปกรณทใชในการเยยมบาน- ใบงาน


4.1 การเยยมบาน การเยยมบานเปนกจกรรมทมงการดแล สงเสรม สนบสนนใหบคคล และครอบครวกลมประชากรตางดาวม

ความสามารถดแลสขภาพตนเอง ใหความชวยเหลอดานสขภาพทงการสงเสรมสขภาพ ปองกนโรค ฟนฟสภาพ และ

ชวยดแลสขภาพของผปวยทบานตามแนวทางของบคลากรสขภาพเพอการดแลตอเนอง การเยยมบานเปนบรการท

ชวยในการเขาถงบรการดานสขภาพแกประชากรตางดาว พฒนาศกยภาพของประชากรตางดาวใหมความร ความ

สามารถดแลสขภาพตนเอง


ความหมายของการเยยมบาน

การเยยมบาน เปนกจกรรมทพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ดแลและชวยเหลอดานสขภาพแกบคคล

และครอบครวกลมประชากรตางดาวทบานหรอทพกอาศย

ความสาคญของการเยยมบานประชากรตางดาว

1. เพอสรางสมพนธภาพระหวางพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) กบบคคล และครอบครวกลมประชากร

ขามชาต

2. เพอชวยเหลอ สงเสรม สนบสนนใหกลมประชากรตางดาวมความร ความสามารถในการดแลสขภาพตนเอง

มสขภาวะทด

วตถประสงคของการเยยมบาน

1. เพอเยยมเยยน ตดตามความเปนอย สรางความมนใจ ใหกาลงใจ ประชากรตางดาวทบานหรอทพกอาศย

ในการดแลสขภาพตนเองและครอบครว

2. เพอใหขอมล ความรดานสขภาพใหบคคล และครอบครวกลมประชากรตางดาวเพอใหมความร ความ

สามารถดแลสขภาพตนเองได

3. เพอใหการคดกรอง และการชวยเหลอเบองตนบคคล และครอบครวกลมประชากรตางดาวทบานหรอทพก

อาศย

4. เพอตดตามผลการรกษาพยาบาลและการฟนฟสภาพอยางตอเนอง ใหเปนไปตามแผนการเยยมบานของ

บคลากรสขภาพ

อปกรณทใชเยยมบาน

1. อปกรณพนฐาน เชน เครองวดความดนแบบพกพาหฟงปรอทวดไขไฟฉายไมกดลนพลาสเตอรและเวชภณฑ

ยาสามญประจาบานเชนยาแกไขยาแกทองเสยยาแกแพยาแกเวยนศรษะยาแกปวดทองผงเกลอแรยานา

แอมโมเนยเปนตน

2. อปกรณเฉพาะ เชน สอการสอน / แผนพบประกอบการสอนสขศกษา ชดทาแผลเปด เปนตน

กจกรรมการเยยมบาน

1. ตองทราบขอมลพนฐานของบานทเยยม เชน เปนบานทมผปวย กลมเสยง หรอกลมสขภาพด เพอกาหนด

เปาหมายของการเยยมบาน

2. กาหนดเปาหมายของการเยยมบาน เชนกรณเยยมผปวย ตองเยยมในประเดนใดบาง และตองเปนไปตาม

แผนการเยยมบานของบคลากรสขภาพกรณเยยมกลมเสยงตองใหความร คาแนะนา ดานสขภาพในประเดน

ใดกรณเยยมกลมปกตจะมการสงเสรมสขภาพอยางไร ดอนามยสวนบคคลและครอบครว

3. ใหการชวยเหลอ สนบสนนบคคล ครอบครวกลมปกตตามเปาหมายทกาหนดเชน ทาความสะอาดรางกาย

จดหาอาหาร ปอนอาหาร ปอนยา พดคยใหกาลงใจ เปนตน

4. ชวยเหลอผปวยทบานตามคาแนะนาของบคลากรสขภาพ


5. สนบสนนใหบคคล ครอบครวมสวนรวมในการดแลสขภาพอนามยของคนในครอบครว และสขอนามยสง

แวดลอมของครวเรอน

6. ประเมนผลการเยยมบานวาเปนไปตามวตถประสงคทกาหนดหรอไม

7. วางแผนการเยยมบานครงตอไปในบานทเปนกลมปกต

8. เปนผชวยเหลอบคลากรสขภาพในการเยยมบานผปวย และกลมเสยงของประชากรขามชาต

9. บนทกกจกรรมการเยยมบานกรณกลมสขภาพด เพอใหการเยยมบานอยางตอเนอง

ขนตอนการเยยมบาน

1. กอนการเยยม ตองมการเตรยมตวในดานตาง ๆ เชน

- เปนระยะของการวางแผนและกาหนดวตถประสงคในการเยยม

- การทาความเขาใจชมชน โดยการศกษาขอมลพนฐานทงดานเศรษฐกจ สงคม โครงสรางชมชน

- หาขอมลผรบบรการ จากแฟมประวตการสงตอ จากประวตครอบครว (Family Folder) จากการซก

ถาม การสงเกต

- การเตรยมตวของพยาบาล เชนเตรยมความพรอม เตรยมความร เตรยมเวชภณฑ อปกรณทจาเปน และ

กระเปาเยยม

2. ขณะเยยมบาน การเขาเยยม เรมตนดวยธรรมเนยมปฏบตทด มทาททอดทน การใชทกษะทเหมาะสม ใช

ภาษาเขาใจงาย ควรคานงถงธรรมเนยมทควรปฏบต เชน การขออนญาต การใหความเคารพ เกรงใจ ชางสงเกต การ

ตงคาถามใหเหมาะสม ขณะเดยวกนการใหบรการ ควรใหสอดคลองกบความตองการ มความร มหลกการและเหตผล

รวมถงการใชกระเปาเยยม ยดหลกสะอาด ปลอดเชอ ปองกนการตดเชอ มความมนใจ

การเยยมบาน (Home Visit) หมายถง รปแบบการบรการทเปนสวนหนงของการบรการดแลสขภาพทบาน

โดยแพทยจะออกไปเยยมผปวยและครอบครวทบาน อาจไปเยยมครงแรกเพอประเมนสภาพความเจบปวยของผปวย

และครอบครว หลงจากนนอาจจะกลบไปเปนระยะ ๆ เมอผปวยหรอทมตองการ ถาจะใหสมบรณแบบ แพทยอาจจะ

นาทมออกเยยมบานทกครงกได

ประเภทของการเยยมบาน

1. เยยมบานคนปวย แบงเปน 3 ประเภท คอ โรคฉกเฉน โรคเฉยบพลน หรอโรคเรอรง

2. เยยมบานคนใกลตาย เพอดแลความเจบปวยระยะสดทาย อยเปนเพอนขณะทตาย ดแลญาตจนถงการตาย

3. เยยมบานเพอประเมนสภาวะสขภาพ ในรายทตองใชยาหรอการรกษาทซบซอน ในรายทมาใชบรการการ

รกษาเกนจาเปน ในรายทมารบบรการลาบาก เชน พการ ถกสงคมรงเกยจ ถกทอดทง ตดยา ชวยเหลอ

ตนเองไมได เปนตน

4. เยยมบานเพอตดตามผปวยหลงออกจากโรงพยาบาล เชน ในรายทเพมคลอดบตร ในรายทหลงการผาตด

หรออบตเหต เปนตน


หลกของการสงเกตขณะเยยมบาน อาจสรปไดดงน

“ OBSERVES” O = Outside community ชมชนทอยนนเปนอยางไร

B = Building ลกษณะบานทอยอาศยเปนอยางไร

S = Safety ความปลอดภยของทอยอาศย

E = Environment with in สงแวดลอมภายในบานถกสขลกษณะหรอไม อยางไร

R = Relationship in the household ความสมพนธของสมาชกภายในครอบครวเปนอยางไร

V = Variation of culture and social practices ขนบธรรมเนยม ประเพณ ความเชอ

E = Eating and nutrition โภชนาการของครอบครวเปนอยางไร

S = Sickness ความเจบปวย และสภาวะสขภาพของสมาชกในครอบครวเปนอยางไร

เกณฑในการคดเลอกครอบครว

1. มสมาชกในครอบครวทตองการการดแลอยางตอเนอง เชน มแผลเรอรง ตองใหอาหารทางสายยาง ใสสาย

สวนปสสาวะคาไว รวมทงผพการทตองการทตองการกายภาพบาบดเพอฟนฟสภาพ

2. มสมาชกในครอบครวทปวยดวยโรคเรอรง และมปญหาในการเดนทางมาตรวจทโรงพยาบาล ไมวาปญหา

ทางกาย หรอปญหาทางเศรษฐกจ

3. มสมาชกในครอบครวทปวยดวยโรคเรอรงในระยะสดทาย หรอภาวะวกฤตตางๆ ทไมตองการการรกษาเพม

เตมในโรงพยาบาล

4. ครอบครวทมปญหาทางรางกาย จตใจ สงคมหรอเศรษฐกจทมผลกระทบตอสภาวะสขภาพ

5. ผปวยหรอสมาชกในครอบครวขอใหตดตามเยยมทบาน


ใบงานเรอง 4.1 การเยยมบาน

กจกรรม ใหแตละกลมบอกถงวธการการเยยมบานใหถกตอง

คาสง ใหแบงกลมเปน 4 กลม ใหแตละกลมบอกถงวธการเยยมบานทถกตอง

ตงแตขนเตรยมการ จนถงขนประเมนผล

เวลา ใหเวลาในการคด 20 นาท

ในการนาเสนอกลมละ 15 นาท






หวขอวชา 4.2 การฟนฟสมรรถภาพเบองตนวตถประสงค เพอใหผเขารบการอบรม

1. มความร ความเขาใจเรองการฟนฟสมรรถภาพเบองตน

2. สามารถประยกตใชในชวตประจาวนและแนะนาผอนได



- ความสาคญของการฟนฟสมรรถภาพเบองตน

- การบรหารรางกายในการฟนฟสมรรถภาพ

- บรรยาย- สาธต- ทากจกรรมกลม/ฝกปฎบต



- ประเมนจาก ใบงาน

- เอกสารประกอบการบรรยาย- บตรภาพ- ใบงาน


4.2 การฟนฟสมรรถภาพเบองตน การชวยบรหารรางกายหรอการฟนฟสภาพ และกายภาพบาบด เปนวธการใหผปวยอมพาตรายหนงสามารถ

กลบไปใชชวตในสงคมไดอยางอสระสามารถชวยเหลอตนเองได และเปนภาระแกผอนนอยทสด จาเปนตองใชเวลา

คอนขางนานเมอเปรยบ เทยบกบผปวยประเภทอน

นอกจากนนการฟนฟน ยงควรกระทาอยางตอเนอง ดงนน เมอผปวยเสรจสนการรกษาจากโรงพยาบาลและ

ตองกลบไปอยทบานแลว ผปวยควรนาโปรแกรมการออกกาลงกาย และวธการฟนฟตาง ๆทางกายภาพบาบดไปฝก

ทาตอทบาน โดยมความชวยเหลอจากญาต หรอผดแลบานในบางกรณทผปวยไมสามารถทาดวยตนเองไดอยางสมบรณ

เอกสารชดนจงมวตถประสงคเพอรวบรวมความรเกยวกบวธการฟนฟผปวยภาวะออนแรง/อมพาตทบาน ทผปวยและ

ผดแลผปวยควรทราบและสามารถนาไปฝกตอเนองทบานเองได โดยไดนาเนอหาทเปนการออกกาลงกายเพอปองกน

ภาวะแทรกซอน และชวยฟนฟสภาพผปวยทใชปฏบตเปนสวนมากมาแนะนา

ชนดของผปวยอมพาต

“อมพาต” ไมใชโรค แตเปนอาการออนแรงของใบหนา แขนขาหรอลาตวสาเหตจากการมพยาธสภาพทระบบ

ประสาท และกลามเนอ ซงไดแก สมองไขสนหลงเสนประสาท และกลามเนอ อาการออนแรงน จะเกดทสวนใดของ

รางกาย ขนกบตาแหนงของระบบประสาททเกดพยาธสภาพโดยทวไปอาการอมพาต สามารถแบงออกเปน 3 ประเภท

ใหญๆ ตามสวนของรางกายทมอาการออนแรง ไดแก


1. อมพาตครงซก หมายถง ผปวยทมอาการออนแรงของใบหนา แขนและขาซกใดซกหนงของรางกาย

2. อมพาตครงทอน หมายถง ผปวยมอาการออนแรงของลาตวและขาทง 2 ขาง โดยการ ออนแรงของลาตว

จะเกดขนมากหรอนอยเพยงใด ขนกบระดบของไขสนหลงทเกดพยาธสภาพ

3. อมพาตทงตว หมายถง ผปวยมอาการออนแรงของลาตว และแขนขา ทง 4 ขาง

ผปวยทผลการฟนฟไดผลดจะตองมลกษณะดงนคอ

1. ไดรบการสนบสนนจากครอบครวและสงคมทอยใกลชดกบผปวย

2. มการฟนตวของความสามารถในการควบคมการขบถายปสสาวะไดเรวภายใน 1-2 สปดาห

3. มการฟนตวของกลามเนอลาตวสะโพกหวไหลโดยเรวโดยเฉพาะกลามเนอสวนตนไดภายใน 2-4 สปดาห

4. มการฟนตวของกลามเนอแตละมดโดยเรวสามารถควบคมกลามเนอแตละมดไดภายใน 4-6 สปดาห

5. มอารมณดไมมอาการซมเศรา

6. มการรบรทด

ผปวยทผลการฟนฟไดผลไมด

1. ผปวยอยในระยะ coma นานไป

2. อยในระยะปวกเปยกนานเกน 2 เดอน

3. มอาการเกรงหรอออนแรงกลามเนอตนขา

4. ผปวยไมสามารถควบคมการขบถาย

5. ผปวยทมความบกพรองทางสตปญญา

6. ผปวยทมความบกพรองทางสายตา

7. ผปวยทมโรคหลอดเลอดสมองมากอน

8. ผปวยทมอาการซมเศรา

9. ผปวยทมโรคอนรวมดวยเชน โรคหวใจ เปนตน

การจดทานอนของผปวยอมพาตครงซก

ผปวยอมพาตครงซกทไมไดมการจดทานอนมกจะนอนในสภาพเขาแขนและสะโพ เมอผปวยดขนจะ

ไมสามารถใชแขนและขาขางนนไดอยางเตมทเนองจากขอตด


การจดทานอนหงาย

• ศรษะหนนหมอนใบเลกๆ ไมใหศรษะยกสงไป

• จดใหศรษะหมนไปดานทอมพาต

• จดตวใหตรงอยาใหเอยงไปดานทเปนอมพาต

• ขอสะโพกใชหมอนบางๆหนนหรอวางใตสะโพกขางทอมพาตเพอกนไมใหเชงกรานแบะออกไปดานหลง

• ขอเขาอยในทาเหยยดตรงหรองอเลกนอย

• ขอเทาใช foot board เพอปองกนไมใหปลายเทาตก

• ลกษณะของแขนสามารถจดวางได 3 แบบ

• มอและขอมอควรจดดงรป

ภาพท 70 การจดทานอนหงาย

ภาพท 71 การจดมอและขอมอ ภาพท 72 การจดวางแขน


การจดทานอนตะแคงขางด

• นอนตะแคงเตมตว

• ศรษะโนมไปขางหนาเลกนอย

• ลาตวตรง

• แขนขางอมพาตจดใหไหลงมไปทางดานหนาใชหมอนรองแขนมอวางบนหมอน

การจดทานอนตะแคงทบขางทเปนอมพาต

• จดศรษะโนมไปดานหนา

• ลาตวตรง

• แขนไหลขางทเปนอมพาตหอมาทางดานหนาชวงปลายแขนอยในทาหงายมอ

• ขาดานหลงขางอมพาตจบเหยยดขอสะโพกตรงเขางอเลกนอย

• ขาขางดอยบนงอไปดานหนาใชหมอนรองรบไว

ภาพท 73 การจดทานอนตะแคงขางด

ภาพท 74 การจดทานอนตะแคงทบขางทเปนอนตราย


การจดทานอนควา

ภาพท 75 การจดทานอนควา

• ถาไมมปญหาเรองหายใจและสามารถนอนควาไดควรจดใหนอนควาวนละ 2-3 ครงครงละ 30 นาทใชหมอน

รองเขาเทาไว

การปองกนขอตด

ภาพท 76 แสดงการทา passive range of motion เพอปองกนขอไหลแขนตด


ภาพท 77 แสดงการบรหารบรเวณนวมอ

การบรหารขา

ภาพท 78 แสดงการบรหารขา


การเคลอนไหวบนเตยง

เมอผปวยเรมรสกตวควรสอนใหผปวยชวยตวเองในการเปลยนทานอนเชนจากทานอนไปเปนทาตะแคง

การตะแคงไปขางทด

• สอนใหจบแขนขางอมพาตวางไวบนทรวงอกหรอหนาทอง

• สอดปลายขาทดใตเขาทเปนอมพาตเลอนเทาทดลงไปถงขอเทาทเปนอมพาต

• ใชขาทดคอยๆยกขาขางอมพาตขนแลวคอยๆตะแคงไปดานทด

• ยกศรษะไหลและตะแคงตวไปดานดโดยใชแขนขางทดยนลงบนทนอนมอจบขอบทนอนไว

การตะแคงตวไปขางทเปนอมพาต

• ใชมอขางดออมมาจบราวขอบเตยงหรอขอบทนอนดานตรงขาม

• ใชแขนทดดงตวใหตะแคงไปดานทเปนอมพาต

ภาพท 79 แสดงการเคลอนไหวบนเตยง


ใบงานเรอง 4.2 การฟนฟสมรรถภาพเบองตน

กจกรรม ฝกปฏบตเกยวกบการฟนฟสมรรถภาพคนพการเบองตน

คาสง ใหจบคกนฝกการบรหารขอไหลและแขน บรหารขา และบรหารบรเวณนวมอโดยผลดกนฝกทกคน

เวลา ใหฝกการบรหารขอไหลและแขน บรหารขา และบรหารบรเวณนวมอ 20 นาท

คะแนนทให เปนรายบคคล ดงน

1. ความสนใจ 30 คะแนน



- การบรหารขอไหลและแขน 10 คะแนน

- การบรหารขา 10 คะแนน

- การบรหารบรเวณนวมอ 10 คะแนน



หวขอวชา 4.3 การแจงขอมลการเจบปวยการเกด การตายวตถประสงค เพอใหผเขารบการอบรม

1. มความรความเขาใจในเรอง การแจงขอมลการเจบปวยการเกด การตาย

2. สามารถประยกตใชในชวตประจาวนและแนะนาผอนได



- ความสาคญของการแจงขอมลการเจบปวย การเกด การตาย

- วธการแจงขอมลการเจบปวยการเกด การตาย

- บรรยาย- อภปราย แลกเปลยน ประสบการณและซกถาม



- เอกสารประกอบการบรรยาย- บตรภาพ- ใบงาน


4.3 การแจงขอมลการเจบปวยการเกด การตาย

4.3.1 การแจงขอมลการเจบปวย ถาจะแจงขาวเหตการณ มเกณฑและวธการอยางไร

เกณฑแจงขาว มทงเหตการณและปจจยเสยง ไดแก

1. โรคหรอกลมอาการทวไปทพบบอย

1) มผปวยเปนกลมพรอมกนหลายคนดวยอาการแบบเดยวกน

2) มผปวยเปนโรคทสาคญ รวมถงสงสยวาจะปวย

3) มผปวยทเปนโรครนแรงกวาปกต

2. โรคใหมหรอกลมอาการทไมเคยพบในพนท

1) มผปวยเปนโรคทไมรจกหรอไมเคยพบในพนทมากอน

2) มผเสยชวตอยางรวดเรวโดยไมทราบสาเหต

3. เหตการณทเปนปจจยเสยงตอการเกดโรคในคน

1) มสตวปวยและตายจานวนมาก

2) พบอาหารและนาทไมปลอดภยเปนจานวนมาก

3) อนตรายจากสงแวดลอม




ผปวยเปนกลม

โรคทสาคญ

โรคทรนแรงกวาปกต

โรคทไมเคยพบใหพนท มากอน

เสยชวตอยางรวดเรวโดยไมทราบสาเหต

สตวปวย และตาย จานวนมาก

อาหารและนาทไมปลอดภย

อนตรายจากสงแวดลอม

เชน โรคอาหารเปนพษ โรคอจจาระรวง ตาแดง ไขออกผนทกชนด โรคอปาทานหม โรคสาคญหรอโรคไมทราบชอทปวยเปนกลม

เชน อหวาตกโรค มอเทาปาก ไขเลอดออก ไขปวดขอยงลาย ไขหวดนก ไขหวดใหญ 2009 ปอดบวม พษสนขบา ไขฉหน ไขกาฬหลงแอน ฯ

เชน ถายเปนนาจนชอค หรอเสยชวต เปนโรคหวดทมอาการหนก หรอเสยชวต ฯลฯ

เชน มาลาเรยในพนทปลอดโรค โรคสาคญทไมเคยพบในพนท โรคทไมเคยรจกในพนทนน ฯลฯ

โรคทยงไมทราบชอ อาจเปนโรคระบาดชนดใหม หรอเกดจากเชอโรคสายพนธใหมทรนแรง

พบบอยๆ เชน เปด ไก วว ควาย ปลาตายในนา ฯลฯ

เชน นมโรงเรยนมกลนบด พบการขายเนอปลาปกเปา ขายเนอสตวทเปนโรคตายฯลฯ

เชน กองขยะพษ กลนหรอควนพษจากโรงงาน ตลาดทมหนหรอแมลงวนชกชม ฯลฯ

วธการแจงขาวไปยงศนยรบแจงขาวระดบตาบล

• จงมนใจกอนวาเปนเหตการณผดปกตจรง ตามเกณฑแจงขาวไมควรแจงขาวลอ หรอขาวทบอกตอกนมา

โดยไมมหลกฐาน

• ชองทางการแจงขาว ทาไดหลายชองทาง

- บอกขาวดวยตนเองทโรงพยาบาล หรอสถานอนามย

- แจงทางโทรศพทไปทเจาหนาทสาธารณสขใกลบาน

- แจงขาวผานอาสาสมครสาธารณสข (อสม.)

- แจงเหตการณเสยงตอโรคหรอเหตราคาญทเทศบาล หรออบต.

• รายละเอยดการแจงขาว

- ชอผแจงพรอมเบอรโทรศพท

- ชอโรคททราบ รายละเอยดของอาการหรอเหตการณทสงสย

- จานวนผปวยและผเสยชวต (ถาม)

- วน เดอน ป และสถานทเกดเหต

• แลวเอาขาวทแจงไปทาอะไร


ขาวทงหมดทไดรบ จะนาไปบนทกเปนหลกฐานใน

ทะเบยนรบแจงขาว๑. รบขาว

๕. เตอนภย

๒. ตรวจสอบความนาเชอถอ

๓. ตรวจสอบขอเทจจรง

๔. ตรวจสอบความผดปกต

พจารณาวาไดขาวจากใครบางใหขอมล ตรงกนไหม มหลก

ฐานยนยนหรอไม

ตรวจสอบขอเทจจรงของเหตการณ และหาขอมลเพมเตม

จากทเกดเหต

วเคราะหวาโรคนนผดปกตจรงหรอไมจะแพรระบาดหรอ

สญเสยเพมขนหรอไม

รบรายงาน หรอสงขาวตอถงผทเกยวของ รวมทงแจงเตอน

ภยใหประชาชนทราบ

ทกขาวทไดรบแจงจะมการนาไปตรวจสอบ และวเคราะหวามการระบาดของโรคหรอไมตามขนตอนดงน

4.3.2 การแจงเกด ถงแมบดามารดามไดจดทะเบยนสมรสกน มารดา กมสทธและหนาทในการแจงเกดบตร

1. เอกสารของบดาและมารดาสญชาตไทย

1. คารองขอจดทะเบยนคนเกด

2. บนทกคาใหการของมารดา

3. หนงสอเดนทางฉบบจรง พรอมสาเนา 1 ชด

4. บตรประจาตวประชาชนตวจรง หรอบตรเหลองตดรปถาย หรอหนงสอรบรองบคคลตดรปถาย หรอใบ

ตนขวคารองขอมบตรประชาชน มตรารบรองจากทวาการอาเภอ หรอเอกสารรบรองบคคลออกโดยกรม

การปกครอง พรอมสาเนาดานหนาและดานหลง 1 ชด

5. ทะเบยนบานไทยตวจรง หรอฉบบทมตรารบรองจากทวาการอาเภอ หรอแบบรบรองรายการทะเบยน

ราษฎรฉบบจรง พรอมสาเนา 1 ชด

6. รปถายส 1 รป (ถายรวมกน 3 คน บดา มารดา และบตร หรอรปถาย 2 คนคอมารดากบบตรในกรณท

ไมมบดา) ไมจากดขนาดแตควรเหนหนาชดเจน


7. ทะเบยนสมรสไทย พรอมสาเนา 1 ชด หากบดามารดาจดทะเบยนสมรสกน

8. ใบรบรองบตร กรณบดารบรองบตร พรอมสาเนา 1 ชด

2. เอกสารประจาตวบตรตนฉบบใบรบรองเกดออกโดยโรงพยาบาลทองถน และเอกสารจากทางจงหวด

หรออาเภอรบรองการเกดของบคคลดงกลาว พรอมสาเนา 1 ชด โดยนาเอกสารดงกลาวตองไดรบการแปลเปนภาษา

องกฤษ หรอภาษาไทยและไดรบการรบรองลายมอชอของเจาหนาททออกเอกสารจาก กรมการกงสล กระทรวงการ

ตางประเทศเวยดนามกอน

3. เอกสารของบดาหรอมารดาซงเปนคนพมา ลาว กมพชาหรอชาตอนๆ หนงสอเดนทาง หรอใบขบข

รถยนต พรอมสาเนา 1 ชด

หมายเหต

- กรณบดามารดาจดทะเบยนสมรส

1. บตรมสทธใชนามสกลบดา หากประสงคใหบตรใชนามสกลมารดา ทงบดาและมารดาตองทาหนงสอให

ถอยคายนยน

2. สถานเอกอครราชทตฯ ไมสามารถดาเนนการในกรณทบดามารดาประสงคใหบตรใชนามสกลของบคคล

อนทมใชนามสกลของบดามารดา

- กรณบดามารดาไมไดจดทะเบยนสมรส

1. เดกเปนบตรทชอบดวยกฎหมายของมารดาและมสทธใชนามสกลของมารดา

2. หากประสงคใหเดกใชนามสกลบดา บดาและมารดาตองทาหนงสอใหถอยคาใหบตรนอกสมรสใชนามสกล

บดา

สญชาต

- แนวทางการพจารณาไดสญชาตไทยกรณบคคลเกดนอกราชอาณาจกร

สญชาต สญชาตสถานภาพสญชาต

บดามารดา การสมรส บตร

ไทย ไทย จด ไทย

ไทย ไทย ไมจด ไทย

ไทย อนๆ จด ไทย

ไทย อนๆ ไมจด ไทย (ม.7 (1) หากพสจนไดตาม ม. 7 วรรคสอง)

อนๆ ไทย จด ไทย

อนๆ ไทย ไมจด ไทย


- เดกสามารถถอสองสญชาตไดจนถงอาย 20 ป หลงจาก จะเปนหนาทของเดกทจะตองเลอกถอสญชาตใด

สญชาตหนง ในกรณทสละสญชาตไทย จะตองยนคารองขอสละสญชาตไทยดวย หากอายยงไมถง 20 ป ยงไมสามารถ

ยนคารองขอสละสญชาตได ทงน บดาหรอมารดาไมสามารถยนขอสละสญชาตแทนบตรได เนองจากการสละสญชาต

เปนเรองเฉพาะตว ผอนจงไมอาจยนคารองขอสละสญชาตแทนได อยางไรกตาม ตามกฎหมายจนไมอนญาตใหมการ

ถอสองสญชาต ควรหารอกบหนวยงานในทองถนเกยวกบเรองดงกลาว

การแจงเกด คนเกดในบาน ใหเจาบานหรอมารดา (หรอผไดรบมอบหมาย) แจงตอนาย ทะเบยนผรบแจงแหง

ทองททมคนเกดในบาน แจงการเกดภายใน 15 วนนบแตวนเกด ไมแจงภายในกาหนดปรบไม เกน 1,000 บาท โดย

ใชหลกฐาน

- บตรประจาตวของเจาบาน หรอบดา หรอมารดา หรอผไดรบมอบ หมาย

- สาเนาทะเบยนบานฉบบเจาบาน

- บตรประจาตวของเจาบาน หรอบดา หรอมารดา หรอหนงสอมอบ หมายกรณไดรบมอบหมาย

คนเกดนอกบาน ใหบดา หรอมารดา (หรอผไดรบมอบหมาย) แจงตอนาย ทะเบยนผรบแจงแหงทองททมคน

เกดนอกบาน หรอแหงทองททจะพงแจงได แจงการเกดภายใน 15 วนนบแตวนเกด ในกรณจาเปนไมอาจแจงได ตาม

กาหนดใหแจงภายหลงได แตตองไมเกน 30 วนนบแตวนเกด ไมแจงภายในกาหนดปรบไมเกน 1,000 บาท

การแจงคนเกดโรงพยาบาล เปนหนาทของเจาบานโรงพยาบาลซงไดแก ผอานวยการโรงพยาบาล หรอผใด

กตามทมชอเปนเจาบานโรงพยาบาลนน เปนผแจงการเกดของเดกในโรงพยาบาล ในกรณไมอาจแจงการเกดดวยตนเอง

ได จะมอบหมายใหผหนงผใดไปดาเนนการแจงการเกดแทนกได เมอนายทะเบยนรบแจงการ เกดและเพมชอเดกท

เกดในทะเบยนบานของโรงพยาบาลแลว เจาบานโรงพยาบาล หรอผไดรบมอบหมายจะแจงการยายทอยของเดกท

เกดออกจากโรงพยาบาลแลวมอบสตบตร และใบแจงการยายทอยใหแก บดา-มารดาเดก เพอนาไปแจงยายเขาทะเบยน

บานทประสงคจะยายเขาตอไป

การแจงเกดเกนกาหนด

- เปรยบเทยบคดความผด ปรบไมเกน 1,000 บาท โดยใชหลกฐานดงน


- บตรประจาตวฯ บดา-มารดา (ถาม)

- หนงสอรบรองการเกด (ถาม)

- สอบสวนผแจง บดา มารดา

- พยานแวดลอมกรณ

- ฯลฯ


เดกในสภาพแรกเกดหรอเดกออนซงถกทอดทง ผใดพบเดกในสภาพแรกเกดหรอเดกออนซงถกทอดทงใหนา

เดกนนไปสง และแจงตอพนกงานฝายปกครอง หรอตารวจหรอเจาหนาทประชาสงเคราะหแหงทองททตนพบเดกนน

โดยเรว เจาหนาทประชาสงเคราะหไดรบตวเดกไว แลวแจงการมคนเกดตอ นายทะเบยนผรบแจง โดยใชหลกฐานดงน

- บตรประจาตวผแจง

- สาเนาทะเบยนบานฉบบเจาบานของสถานสงเคราะหและบนทกการ รบตวเดก

- สอบสวนผแจง และผปกครองสถานสงเคราะห

การแกไขรายการในสตบตร

ใหยนคารองขอแกไขตอนายทะเบยน ทผเกดมชออยในทะเบยนบาน

4.3.3 การแจงตาย การแจงตาย คนตายในบาน

ใหเจาบานหรอผไดรบมอบหมายจากเจาบานแจงตอนายทะเบยนทองททมคนตาย ภายใน 24 ชวโมง ถาไมม

เจาบานใหผพบศพแจง

กรณตายดวยโรคหรอชราภาพ ใชหลกฐาน

- หนงสอรบรองการตายจากแพทย ใบประกอบโรคศลปและบตรประจาตวของแพทย (กรณมแพทยรกษา

กอนตาย)

- บตรประจาตวผแจง (เจาบานและผไดรบมอบหมาย)

กรณตายโดยผดธรรมชาต เชน ถกยง ใชหลกฐาน

- ใหผแจงแจงตอสถานตารวจ ทองททมคนตายภายใน 24 ชวโมง

- สถานตารวจจะสงศพไปยงสถาบนนตเวชวทยา เพอหาสาเหตการตาย และออกใบแจงการตายจากสถาบนฯ

- บตรประจาตวผแจง (เจาบานและผไดรบมอบหมาย)

- ไมแจงตายภายในกาหนด ปรบไมเกน 1,000 บาท


กรณตายในโรงพยาบาลใชหลกฐาน

- บตรประจาตวของผแจง และหนงสอมอบหมาย

- หนงสอรบรองการตาย

- สาเนาทะเบยนบานทมคนตายมชอ (คนในพนทตายในโรงพยาบาล)

- นาหลกฐานไปแจงการตายตอนายทะเบยนแหงทองททโรงพยาบาลนนตงอย

คนตายนอกบาน

- ใหบคคลทไปกบผตาย หรอผพบศพแจงตอนายทะเบยนผรบแจงแหงทองททมการตาย หรอพบศพแลวแต

กรณหรอแหงทองททจะพงแจงได ภายใน 24 ชวโมงนบแตเวลาตาย หรอเวลาพบศพ ในกรณเชนนจะแจง

ตอพนกงานฝายปกครอง หรอตารวจกได

- บคคลทไปกบผตาย หรอผทไดรบมอบหมายแจงตอนายทะเบยน หรอพนกงานฝายปกครอง หรอตารวจ

แหงทองททตายหรอพบศพ หรอแหงทองททจะพงแจงไดในโอกาสแรก

- แจงภายใน 24 ชวโมงนบแตเวลาตายหรอพบศพ

- ไมแจงภายในกาหนด ปรบไมเกน 1,000 บาท

การแจงตายเกนกาหนดเวลา

หมายถงการทไมไดแจงตายภายใน 24 ชวโมง นบแตเวลาตายหรอเวลาพบศพ ใหผมหนาทแจงตายนาหลกฐาน

ตาง ๆ เกยวกบการตายไปแจงตอนายทะเบยนทองททตาย

- นายทะเบยนจะดาเนนคดเปรยบเทยบปรบไมเกน 1,000 บาท

- นายทะเบยนจะสอบสวนพยานบคคล เพอประกอบการพจารณา รบแจงตายเกนกาหนด

การแจงตายในการประสบอบตเหต

- ใหผทไปกบผตาย หรอผพลศพ หรอผทไดรบมอบหมายไปแจงการตายตอนายทะเบยน หรอพนกงานฝาย

ปกครอง หรอตารวจแหงทองททตาย หรอพบศพกอนหรอทองททจะพงแจงไดในโอกาสแรกภายใน 24

ชวโมงนบแตเวลาตาย หรอพบศพ เพอออกใบรบแจงไวเปนหลกฐาน

- นาศพสงสถาบนนตเวชวทยา โรงพยาบาลตารวจเพอใหแพทยทาการตรวจพสจนศพถงสาเหตการตาย และ

ออกใบแจงการตาย

- นาหลกฐานใบแจงการตาย และใบแจงการตายของสถาบนนตเวชวทยาโรงพยาบาลตารวจไปแจงตอนาย

ทะเบยนแหงทองททพบศพ เพอประกอบหลกฐานออกใบมรณบตร ตอไป

- ใหยนคารองขอแกไขตอนายทะเบยนทผรองมชออยในทะเบยนบาน


การยายทอย ใหเจาบานแจงการยายทอยตอนายทะเบยนผรบแจง (พจารณาจากทะเบยนบานวาไดมการระบ

ใหผใดเปนเจาบาน) ผอยในบานยายทอยออกจากบาน ใหแจงการยายออกภายใน 15 วน นบแตวนทผอยในบานยาย

ออก หากไมแจงภายในกาหนดมโทษปรบไมเกน 1,000 บาท

4.3.4 การยายออก กรณเจาบานมาดาเนนการดวยตนเอง

- บตรประจาตวประชาชนของเจาบาน (หรอบตรประจาตวขาราชการฯ หนกงานองคการของรฐ)


กรณไดรบมอบหมายจากเจาบาน

- ผไดรบมอบหมายมชอในทะเบยนบาน

- บตรประจาตว หรอสาเนาภาพถายบตรประจาตวของเจาบานในฐานะผมอบหมายและใหเจาบานลงลายมอ

ชอรบรองสาเนาถกตอง ในสาเนาภาพถายบตรประจาตวฯ

- บตรประจาตวผแจงในฐานะผทไดรบมอบหมาย


ผทไดรบมอบหมายไมมชอในทะเบยนบาน

- นอกจากหลกฐานตามขอ 1. แลวจะตองมหนงสอมอบหมายจากเจาบาน (ไมมแบบพมพ) ปรากฎขอความ

ชดเจนวาไดมอบหมายใหมาแจงยายทอยแทน

การแจงยายออกโดยไมทราบทอย (ยายเขาทะเบยนบานกลางของเขต)

เจาบานไมทราบวาผมชออยในทะเบยนบานเปนใครหรอไปอยทใด ใหแจงการยายออกภายใน 30 วน นบแต

วนครบ 180 วนโดยไมทราบทอย โดยใชหลกฐาน

- บตรประจาตวของเจาบาน


- บตรประจาตวหรอสาเนาภาพถายบตรประจาตวของเจาบาน

- ในฐานะผมอบหมายและใหเจาบานลงลายมอชอรบรองสาเนาถกตอง ในสาเนาภาพถายบตรประจาตวและ

บตรประจาตวผแจง กรณไดรบมอบหมายจากเจาบานใหมาดาเนนการแทน


การยายออกจากทะเบยนบานกลาง

ผมชออยในทะเบยนบานถกยายโดยไมทราบทอย (ถกยายเขาทะเบยนบานกลาง) ประสงคทจะยายออก

(ทะเบยนบานกลางมใชทะเบยนบานแตเปนทะเบยน ทใชสาหรบลงรายการบคคลทไมอาจมชอในทะเบยน บานได

บคคลทมรายการในทะเบยนบานกลางไมมสทธยนคารองขอคดและใหนายทะเบยนรบรองสาเนารายการ เพอนาไป

อางองหรอใชสทธตาง ๆ เหมอนทะเบยนบานได)

กรณผรอง (เจาตว) มาดาเนนการเอง

- บตรประจาตวประชาชน หรอบตรประจาตวขาราชการฯ หรอ พนกงานองคการของรฐ

- ถาบตรประจาตวประชาชนหาย ตองมใบแจงความและคดสาเนาแจงความพรอมทงหลกฐานอนทมรปถาย

มาแสดงดวยอยางใดอยาง หนง เชน

- ใบสทธ หรอใบ ร.บ. หรอปรญญาบตร

- ใบอนญาตขบขฯ

- บตรประจาตวนกเรยน นสต นกศกษา

- ส.ด.8, ส.ด.43

- หนงสอเดนทาง

กรณมอบหมายใหผอนมาดาเนนการยาย

- หนงสอมอบหมายของผประสงคจะขอยายออก

- บตรประจาตวประชาชนของผประสงคจะขอยายออก

- บตรประจาตวประชาชนของผไดรบมอบหมายใหมาดาเนนการยายออก

กรณยายบคคลทไมบรรลนตภาวะ

- สตบตร

- บดา หรอมารดาจะตองเปนผดาเนนการขอยายเองพรอมทงตองมบตรประจาตวประชาชนมาแสดงดวย

- กรณไมปรากฏตามทกลาว ตองดาเนนการสอบปากคาผมาแจงยายดวย

- กรณบคคลตางดาวขอยายออกจะตองมใบสาคญประจาตวคนตางดาวมาแสดง


การยายออกของบคคลทเดนทางไปตางประเทศ

- เชนเดยวกบการยายออก กรณทบคคลเดนทางกลบจากตางประเทศ

- ผยายทอยไปตางประเทศตามระเบยบเดมไดนาใบแจงการยายท อยมาขอยายเขา นายทะเบยนจะดาเนนการ

เพมชอเขาในทะเบยนบานทประสงคจะยายเขา หากเปนใบแจงยายมรหสประจาตว ประชาชนแลว นาใบ

แจงยายไปแจงยายเขาในทะเบยนบานทประสงคจะยายเขาทสานกทะเบยนใดกได และหากเปนใบแจงยาย

แบบเดมทไมมเลขประจาตวประชาชน จะดาเนนการเพมชอกรณการใชหลกฐานใบแจงยายทอยแบบเดม

- บตรประจาตว (ถาม)

- หนงสอเดนทางทมตราประทบลงตราวซาเขามาในประเทศไทย


- ใบแจงการยายทอย (ยายไปตางประเทศตามระเบยบเดม) หากสญหายจะตองแจงความและคดสาเนาแจง

ความเพอขอออกใบแทนใบ แจงยายและเพมชอให กรณเชนนจะตองมการสอบปากคาเจาบานและผรอง

3.3.4 การยายเขา - ผยายทอยเขาอยในบาน ใหเจาบานแจงการยายเขาภายใน 15 วนนบแตวนทยายเขาอยในบาน หากไมแจง

ภายในกาหนดมโทษปรบไมเกน 1,000 บาท

กรณเจาบานมาดาเนนการดวยตนเอง



- ใบแจงการยายทอย ตอนท 1 และ 2

กรณไดรบมอบหมายจากเจาบาน

- ผไดรบมอบหมายมชอในทะเบยนบาน

- บตรประจาตว หรอสาเนาภาพถายบตรประจาตวของเจาบานในฐานะผมอบหมายและใหเจาบานลงลายมอ

ชอรบรองสาเนาถกตอง ในสาเนาภาพถายบตรประจาตว

- บตรประจาตวผแจงในฐานะผไดรบมอบหมาย


- ใบแจงการยายทอย ตอนท 1 และ 2

- ใหเจาบานลงลายมอชอในใบแจงการยายทอย ตอน 1 และ 2 ตรงชองเจาบานผยนยอมใหยายเขา ผไดรบ

มอบหมายไมมชอในทะเบยนบาน

- นอกจากหลกฐานตามขอ 1 แลว จะตองมหนงสอมอบหมายจากเจาบาน (ไมมแบบพมพ) ใหปรากฏขอความ

ชดเจนวาไดมอบหมายใหมาแจงยายทอยแทน


การแจงยายทอยปลายทาง

กฎหมายกาหนดใหผยายทอยเปนผแจงตอนายทะเบยนเปนสทธเฉพาะตวของผยายทอย หากมอบหมายแจง

ยายปลายทางจะตองม หนงสอมอบหมาย ปรากฎขอความชดเจนวาบคคลใดไดมอบหมายใหมาแจงการยายทอยปลาย

ทางแทน และมอบหมายใหยายทอยบคคลใดบาง ยายเขาบานเลขทใด

หลกฐานทตองนามาแสดง

- บตรประจาตวของผประสงคจะยายปลายทาง



- คายนยอมของเจาบานเปนหนงสอ

- เสยคาธรรมเนยม 5 บาท

ใบแจงการยายทอยสญหายหรอชารดในสาระสาคญ

กรณสญหาย ใหผแจงดาเนนการแจงความและคดสาเนาแจงความ กรณชารด ผแจงจะตองนาใบแจงการยาย

ทชารดมาคนดวย หลกฐานประกอบการแจง ไดแก บตรประจาตวของผแจง และสาเนาทะเบยนบานฉบบเจาบาน

หมายเหต

การตดตอฝายทะเบยนทกครง อยาลม "สาเนาทะเบยนบานและบตรประจาตวประชาชน"


หวขอวชา 5.1 การฝกทกษะภาคปฏบตในชมชน


1. มความเขาใจ สามารถฝกทกษะภาคปฏบตการชวยเหลอเจาหนาทสาธารณสขของไทยในการ

ประเมนภาวะสขภาพในชมชนการเยยมบานและฝกสารวจลกนายงลายการคดคาดชนลกนายง

ลายในบาน (House Index)คาดชนลกนายงลายในภาชนะ(Container Index) และใหสขศกษา

ในชมชนได

2. สามารถประยกตใชในชวตประจาวน



- การชวยเหลอเจาหนาทสาธารณสขของไทยในการประเมนภาวะสขภาพในชมชน

- เยยมบานและฝกสารวจลกนายงลายคดคาดชนลกนายงลายในบาน (House Index) คาดชนลกนายงลายในภาชนะ(Container Index)

- การใหสขศกษาในชมชน

- ฝกทกษะการประเมนภาวะสขภาพในชมชน

- ฝกทกษะการชวยเหลอเจาหนาทสาธารณสขของไทยในการเยยมบานผปวยเรอรง 1 ราย

- ฝกทกษะการชวยเหลอเจาหนาทสาธารณสขของ ไทยในการเยยมบานเยยมบานหญงหลงคลอด 1 ราย

- ฝกสารวจลกนายงลาย 5 หลงคาเรอน

- ฝกทกษะการใหคาแนะนา ความร สขศกษาในชมชน/หมบาน 5 กลม


- สงเกตและ ประเมนจากการ ซกถาม- ประเมนผลจากใบงานและแบบเยยมบาน แบบสารวจ และแบบใหสขศกษา

- ใบงาน- แบบประเมน- แบบเยยมบาน- แบบสารวจลกนายงลาย- แบบใหสขศกษา

หมวดท 5 การฝกปฏบตงาน


หวขอวชา 5.2 การฝกทกษะภาคปฏบตในหนวยงาน


1. มความเขาใจ สามารถฝกทกษะภาคปฏบตในหนวยงานได

2. สามารถประยกตใชในชวตประจาวน



- การใหคาแนะนา ความร สขศกษาในหนวยงาน

- การสงเกตสญญาณชพทผดปกตเบองตน

- การปฐมพยาบาลเบองตน- การชวยฟนคนชพ- การใชยาหยอดห หยอดตา- การตวงยา- การลางมอ- การสวมหนากากอนามย- การสวมถงมอ- การลงสมดประจาตวแมและเดก

- ฝกทกษะการใหคาแนะนา ความร สขศกษา รายบคคล 5 ราย

- ฝกฝกทกษะการให คาแนะนา ความร สขศกษารายกลม 5 ครง

- ฝกสงเกตสญญาณชพทผดปกตเบองตน 10 ราย

- ฝกการปฐมพยาบาลเบองตน 10 ราย

- ฝกการชวยฟนคนชพ 2 ราย- ฝกการหยอดห หยอดตา 3 ราย- ฝกการตวงยา 3 ครง- ฝกการลางมอ 10 ครง - ฝกการสวมหนากากอนามย 5 ครง

- ฝกการสวมถงมอ 10ครง- ฝกการลงสมดประจาตวแมและเดก 10 ครง


- สงเกตและ ประเมนจากการ ซกถาม- ประเมนผลจากแบบ Check List

- แบบ Check List- วสดและอปกรณทางการแพทยตางๆ ทใชในการฝกภาคปฏบต


กจกรรมหลงจบการอบรม

กจกรรม กจกรรมการอาลา วตถประสงค เพอใหผเขารบการอบรมมทศนคตทดและไดรบความภาคภมใจในการเขารบการอบรมและเปนการ

เสรมแรงในการปฏบตงาน


ขอบเขตกจกรรม สอการทากจกรรม วธประเมนผลกจกรรมหลงเขารบการอบรม

การอาลา - Post –Test- พธมอบประกาศนยบตร- กจกรรมอาลา

- ผลการ Post – Test

- แบบ Post – test- ใบประกาศนยบตร


วธการวดและประเมนผล เกณฑเครองมอ

จากการทาใบงาน

จากการทาแฟมสะสมงาน

จากการนาเสนอผลงาน

จากการสงเกตพฤตกรรมการทางาน/การ

เรยนร

จากการทาแบบทดสอบกอนและหลงเรยน

ใบงานในแตละหวขอวชา

แฟมสะสมงาน

แบบประเมนการนาเสนอผลงาน

แบบสงเกตพฤตกรรม

แบบทดสอบกอนและหลงเรยน

รอยละ 80 ผานเกณฑความถกตองในการตอบหรอทาใบงาน

มการจดทาแฟมสะสมงานดวยความเขาใจ

ระดบคณภาพ 3 ผานเกณฑ

ระดบคณภาพ 3 ผานเกณฑ

คะแนนความถกตองในแบบทดสอบหลงเรยน ควรไดมากกวากอนเรยนอยางนอย 20%

การวดและประเมนผลความสาเรจของผเขารบการอบรม

ประเมนผล จาก 2 สวน คอ ระยะเวลาในการเขารบการอบรม และ การทากจกรรม ดงน

1. ระยะเวลาการเขารบการอบรม

- พนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.) ตองเขารบการอบรมครบเตมเวลาตามหลกสตรทกาหนดไมนอยกวา

รอยละ 80 และมผลการทดสอบผานเกณฑไมนอยกวารอยละ 60

2. การทากจกรรม

- โดยใชเครองมอตางๆ ดงน

สวนท 3 การวดและประเมนผล

บรรณนานกรม

กรมควบคมโรค. (2556). หนงสอชดความร เรองโรคและภยสขภาพ กรมควบคมโรค. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: โรง

พมพสานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.

กรมวชาการ. (2546). การจดสาระการเรยนสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรมกลมสาระการเรยนร สงคม ศกษา ศาสนา

และวฒนธรรม.กรงเทพฯ:องคการรบสงสนคาและพสดภณฑ (ร.ส.พ.).

กองสขาภบาลอาหาร กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข(2540). วชาการสขาภบาลอาหาร สาหรบเจาหนาท. กรงเทพฯ

: โรงพมพองคการทหารผานศก.

เกรดวชาทางการแพทยนาร(ไมปรากฏปพมพ). สญญาณชพ (Vital sign). คนเมอ 23 ธค. 2556, เวปไซด: Archive.

wunjun.com/gmmedlive/19/86.html.

นนทา เลกสวสด. (2545). การปฏบตการชวยชวตขนสง: ความทนสมยในปจจบน (Advanced Cardiac life support

: An Update) เชยงใหม : ภาควชาการพยาบาลศลยศาสตร คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

นงนช ตนตธรรม. (บรรณาธการ) (2542) . คมอการปฐมพยาบาลเบองตน. พมพครงท 1 กรงเทพฯ : สถาบนการแพทย

ดานอบตเหตและสาธารณภย กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข.

บรษท ซอฟทบสพลส จากด(มปป). หลกการสขาภบาลทอยอาศย : การสขาภบาล ทอยอาศย.คนเมอ 22 เมษายน

2558. จากเวปไซดhttp://cyberclass.msu.ac.th/cyberclass/cyberclass-uploads/libs/html/31823/

unit6.html อางถงเวปไซด http://www.softbizplus.com/knowledge-management/852-sanitary-hous-

ing.

ประไพ ปชะพนธ . การฝกปฏบตการชวยฟนคนชพ ในจงจนต คณากล, ปรดาภรณ สปากด และ ประชดศราพนธ

(บรรณาธการ). (2543). ภาวะวกฤตในหออภบาลการบาบดรกษาพยาบาล.เลม 2 กรงเทพฯ : บรษทศรยอดการ

พมพ (ประเทศไทย) จากด.

เพลนพศ วยะทศน.2542.การดแลสขภาพทบาน.มหาวทยาลยขอนแกน.

พสมย(ปย) พานโฮม(2552). การใชยาอยางถกตองและปลอดภย : แลกเปลยนเรยนรกบครปย.คนเมอ 23 ธค. 2257,จาก

เวปไซด:https://www.gotoknow.org/posts/222263.

พวงทอง ไกรพบลย(ไมปรากฏปพมพ). เกรดสขภาพ : สญญาณชพ (Vital signs).คนเมอ 23 ธค.2557, เวปไซด: haam-

or.com/th/สญญาณชพ.

มลนธหมอชาวบาน (2528). บทความสขภาพนาร : ความรเรองยา: หลกการใชยา. คนเมอ 23 ธค. 2557,จากมลนธ

หมอชาวบานเวปไซด:http://www.doctor.or.th/article/detail/5992.

รชน แผนมณ บรรณาธการ(2554). คมอยาประชาชน(พมพครงท 2). กรงเทพฯ : โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย

เรณวรรรณ หาญวาฤทธ.2540.อนามยชมชนเลม 1.กรงเทพฯ:บรษทยทธรนทรการพมพ.

โรงเรยนเสนารกษ กรมแพทยทหารบก (2555). เอกสารประกอบการสอนการดแลรกษาผปวยเจบฉกเฉน : หลกสตร

นนส.ทบ. 1 ป. ม.ป.ท.

วฒนาพร ระงบทกข. (2542). แผนการสอนทเนนผเรยนเปนศนยกลาง (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: ม.ป.ท.

วจตรา กสมภ. (2543). การกชวต 2000. กรงเทพฯ : .บพธการพมพ.

วภาพรวรหาญ. (2552). การปฐมพยาบาลและการพยาบาลฉกเฉน. ขอนแกน : มหาวทยาลยขอนแกน.

คณะพยาบาลศาสตร ม.นเรศวร (ไมปรากฏปพมพ). การปฐมพยาบาล : สอการเรยนการสอน เรอง First Aid &

Cardiopulmonary resuscitation. คนเมอ 23 ธค. 2557. จากคณะพยาบาลศาสตร ม.นเรศวร เวปไซด:

http://www.nurse.nu.ac.th/web11/cai/firstaid02118.html.

วรตน ศรนพคณ และศร ศรนพคณ. (2541). การปฐมพยาบาล. กรงเทพฯ : สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศภกจ ศรลกษณ. (2548) . คมอการอบรมพนกงานสาธารณสขตางดาวตาก. (พมพครงท 1). ตาก:สานกงานสาธารณสข

จงหวดตาก.

สถาบนการแพทยฉกเฉนแหงชาต คมอปฏบตการแพทยฉกเฉน สาหรบชดปฏบตการฉกเฉนเบองตน พ.ศ. 2554.

สถาบนชมชนทองถนพฒนา. คมอประชาชนเตรยมรบมอภยพบต. 2556

สภากาชาดไทย คมอปฐมพยาบาล (First Aids Manual) 2553

สมร ธรรมบตร(2553).คมอผสมผสอาหาร. กรงเทพฯ : โรงพมพองคการทหารผานศก.

สถานดบเพลงบางเขน(2009). การปฐมพยาบาลเบองตน (First Aid) . คนเมอ 23 ธค. 2557, จากสถานตารวจบางเขน

เวปไซด: http://www.fire2fight.com/articles.php?cat_id=7&rowstart=15

สายสมร พลดงนอก และ.เพลนจนทร เชษฐโชตศกด. การปองกนและควบคมการแพรกระจายเชอในโรงพยาบาลhttp://

beid.ddc.MoPH.go.th/beid_2014/files/ic6_b_10.pdf 28 พค. 2558

สายสมรพลดงนอกและโฉมพลาศจงสมชย. การลางมอhttp://home.kku.ac.th/infectioncontrol/images/stories/

download/manual_practice/ic6_b_17.pdf 28 พค. 2558

สานกพฒนาระบบบรการสขภาพ กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข.(2548). คมอการอบรมอาสา

สมครสาธารณสขตางดาว (ครงท1).กรงเทพมหานคร : บรษท นวธรรมดาการพมพ (ประเทศไทย) จากด.

สานกโรคตดตอทวไป กรมควบคมโรค. คมอโรคตดตอทวไป เลม 1. พมพครงท 1. กรงเทพมหานคร:ชมนม สหกรณ

การเกษตรแหงประเทศไทย, 2551

สรางค จนทรเอม. (2529). จตวทยาสงคม. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.


ศภกจ ศรลกษณ. (2548) . คมอการอบรมพนกงานสาธารณสขตางดาวตาก. (พมพครงท 1). ตาก:สานกงานสาธารณสข

จงหวดตาก.

หองอานตารา(มปป.). รายวชา HE105 อนามยสวนบคคลและชมนมชน (Personal and community Hygiene).

คนเมอ 22 เมษายน 2558 จากเวปไซด : http://e-book.ram.edu/e -book/inside/html/dlbook.as-

p?code=HE105

อจฉรา วจนาภญโญ. (2535). คมอการปฐมพยาบาล. กรงเทพฯ: บรษทเจเนอรลบคเซนเตอร.

อภฤด เหมะจฑา(ไมปรากฏปพมพ). ความรเกยวกบการใชยา: Chulapedia. คนเมอ 23 ธค. 2557, จากศนยสอสาร

องคกร จฬาลงกรณมหาวทยาลย เวปไซด: http://www.chulapedia.chula.ac.th/index.php/ความรเกยว

กบการใชยา.

อาภรณ ใจเทยง.(2546). หลกการสอน.กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

เอกรนทร สมหาศาล. (2545). กระบวนการจดทาหลกสตรสถานศกษา แนวคดสปฏบต.กรงเทพฯ: บคพอยท.


ภาคผนวก

แบบประเมนตางๆ

ลาดบ ลายเซน/วนท

ลายเซน/วนท




หมายเหตทกษะการปฏบต

1 การประเมนและคดกรองเบองตน • การวดไขทางรกแร

• การวดความดนโลหต

• การวดชพจร

แบบประเมนทกษะในการฝกภาคปฏบตสาหรบพนกงานสาธารณสขตางดาว

ระยะเวลาในการฝกปฏบต.........................................................................................................................................

สถานทฝกปฏบต...........................................................................................................................................................

ชอ – สกลผฝก..............................................................................................................................................................

หวขอวชา การดแลสขภาพเบองตนเบองตน








2

3

4

การปฐมพยาบาล 1. การปฐมพยาบาลผทม

บาดแผล

2. การปฐมพยาบาลผปวยกระดกหก หรอไดรบบาดเจบกลามเนอและขอ

3. การปฐมพยาบาลผปวยแผลไหม

4. การปฐมพยาบาลผปวยมไข

5. การปฐมพยาบาลผปวยแมลง สตวกดตอย

6. การเคลอนยายผปวย

การ.ใชยาเบองตน • การใหทางปาก

• การใชยาหยอดตา หยอดห

• การใชยานวด

การชวยฟนคนชพ(CPR)

แบบประเมนทกษะในการฝกภาคปฏบตสาหรบพนกงานสาธารณสขตางดาว


สถานทฝกปฏบต...........................................................................................................................................................

ชอ – สกลผฝก..............................................................................................................................................................

หวขอวชา การดแลสขภาพเบองตนเบองตน


ลาดบ หมายเหตไมถกตองถกตองทกษะการปฏบต

1

2

การประเมนและคดกรองเบองตน

• วดไขทางรกแร

• บอกคาอณหภมรางกายและบนทก

• บอกภาวะอณหภมผดปกต

• วดความดนโลหต

• บอกคาความดนและบนทก

• บอกภาวะความดนผดปกต

• จบชพจร

• บอกคาชพจรและบนทก

• บอกภาวะชพจรผดปกต


1. บอกวตถประสงคการปฐมพยาบาล

2. แยกประเภทบาดแผล

3. หามเลอด

4. บอกอาการของการเสยเลอด ชอกและชวยเหลอ

5. ปฐมพยาบาลกระดกหก

6. การปฐมพยาบาลผปวยแผลไหม

7. การปฐมพยาบาลผปวยมไข

8. การปฐมพยาบาลผปวยแมลง สตวกดตอย

9. การเคลอนยายผปวย ผชวย 1 คน

10. การเคลอนยายผปวย ผชวย 2 คน

11. การเคลอนยายผปวย ผชวย 3-4 คน

บนทกถกตอง

สมมตสถานการณ

แบบประเมนการฝกทกษะในคลนกหลกสตรพนกงานสาธารณสขตางดาว (พสต.)


สถานทฝกปฏบต...........................................................................................................................................................

ชอ – สกลผฝก..............................................................................................................................................................

หวขอวชา การประเมนและคดกรองเบองตน



3

4

การ.ใชยาเบองตน

• บอกหลกการใหทางปาก

• การใชยาหยอดตา หยอดห

• การใชยานวด



• บอกสาเหตของการหยดหายใจ

• บอกลาดบขนของปฏบตการ CPR

• เปดทางเดนหายใจใหโลง (A)

• ชวยหายใจ (B)

• นวดหวใจภายนอก (C)

• ประเมนการหายใจ look listen and feel

• การจดทาผปวยหลงปฏบตการชวยฟนคนชพ



สถานทฝกปฏบต...........................................................................................................................................................

ชอ – สกลผฝก..............................................................................................................................................................

หวขอวชา การประเมนและคดกรองเบองตน

ขอเสนอแนะ.................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

ลงชอ.............................................ผประเมน

( )

ลงชอ..............................................ผรบการประเมน

( )

วนทประเมน.............................................








1

2

3

4

การทกทาย การรบโทรศพทภายใน-ภายนอกสถานบรการ

การปฏสมพนธกบผรวมงานและผรบบรการ

การสอนสขศกษารายบคคล

การสอนสขศกษารายกลม

แบบประเมนทกษะในการฝกภาคปฏบตสาหรบพนกงานสาธารณสขตางดาวระยะเวลาในการฝกปฏบต.........................................................................................................................................

สถานทฝกปฏบต...........................................................................................................................................................

ชอ – สกลผฝก..............................................................................................................................................................

หวขอวชาพฤตกรรมบรการ สขศกษาและประชาสมพนธ



3

4

การประเมนสอนสขศกษารายบคคล

• เนอหาตรงตามวตถประสงค

• บคลก ทาทาง

• นาเสยง

• สอการสอน

• ความสนใจของผฟง

• เรองทสอน ตรงกบความตองการของผฟง

• ผลการทดสอบความรกอน-หลง

การประเมนการสอนสขศกษาแบบกลม

• เนอหาตรงตามวตถประสงค

• บคลก ทาทาง

• นาเสยง

• สอการสอน

• ความสนใจของผฟง

• เรองทสอน ตรงกบความตองการของผฟง

1. ผลการทดสอบความรกอน-หลง



สถานทฝกปฏบต...........................................................................................................................................................

ชอ – สกลผฝก..............................................................................................................................................................

หวขอวชา พฤตกรรมบรการ สขศกษาและประชาสมพนธ

ขอเสนอแนะ.................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

ลงชอ.............................................ผประเมน

( )

ลงชอ..............................................ผรบการประเมน

( )

วนทประเมน.............................................


แบบทดสอบความร

แบบทดสอบความรการดแลสขภาพเบองตน

1. ขอใดถอเปนภาวะฉกเฉนมาก

ก. ผปวยไข ไอ เจบคอ

ข. ผปวยทองเสย อาเจยนบอย ออนเพลย เรมคยไมรเรอง

ค. ผปวยมผนคนทขา

ง. ผปวยปวดเขา เดนไมคอยไหว

2. สญญาณชพ (Vital sign) ประกอบดวยขอใด

ก. ความดนโลหต

ข. ชพจร

ค. อณหภมรางกาย

ง. ถกทกขอ

3. ขอใดแสดงวารางกายมไขสง จากการวดอณหภมทางรกแร

ก. วดอณหภมรางกายไดมากกวา 37.5 องศา

ข. วดอณหภมรางกายไดมากกวา 38.5 องศา

ค. วดอณหภมรางกายไดมากกวา 39.5 องศา

ง. วดอณหภมรางกายไดมากกวา 40.5 องศา

4. ชพจรปกต ของคนทวไปควรมคาอยในชวงใด

ก. 40 – 60 ครง/นาท

ข. 60 – 90 ครง/นาท

ค. 90 – 120 ครง/นาท

ง. 120 – 140 ครง/นาท

5. กรณผปวยชพจรไมสมาเสมอควรจบชพจรนานเทาไร

ก. 15 วนาท

ข. 30 วนาท

ค. 1 นาท

ง. 2 นาท


6. ตาแหนงทนยมประเมนชพจรมากทสด คอ ตาแหนงใด

ก. Carotid artery

ข. Temperal artery

ค. Radial artery

ง. Posterior tibial artery

7. อตราการหายขอใดถอวาผดปกตในผใหญ

ก. 16 ครง/นาท

ข. 20 ครง/นาท

ค. 10 ครง/นาท

ง. 18 ครง/นาท

8. ขอใดไมใชวตถประสงคของการปฐมพยาบาล

ก. เพอใหถงโรงพยาบาลเรวทสด

ข. เพอเปนการลดความรนแรงของการบาดเจบหรอการเจบปวย

ค. เพอทาใหบรรเทาความเจบปวดทรมาน และชวยใหกลบสสภาพเดมโดยเรว

ง. เพอปองกนความพการทจะเกดขนตามมาภายหลงการปฐมพยาบาลแบบตาง ๆ

9. การปฐมพยาบาลผไดรบบาดแผลมวตถประสงคใด

ก. เพอลดอาการเจบปวด

ข. หามเลอด

ค. ปองกนไมใหแผลตดเชอ


10. ขอใดไมใชอาการของการเสยเลอด

ก. หนามด เวยนศรษะ หออ ตาลาย

ข. หวใจเตนเรว ชพจรเตนเบา และเรว อาจมอาการชอค

ค. หนาซด รมฝปาก เลบ ลน เปลอกตาดานใน ผวหนง และฝามอมสซด

ง. หนาแดง ตวแดง เลบมอ เลบเทาเขยว

11. กรณตกจากทสงมากกวา 2 เมตร ในทากนกระแทก สวนใหญตองระวงการหกของกระดกสวนใดมากทสด

ก. กระดกไหปลารา

ข. กระดกสนหลง

ค. กระดกแขน

ง. กระดกเขา


12. กรณผปวยรสกตวดกอนการเคลอนยายผปวยทมบาดแผล หรอกระดกหก ตองทาอะไรกอน

ก. ใหออกซเจน

ข. ปฐมพยาบาลบาดแผลและหามเลอด

ค. หาวสดอปกรณการเคลอนยาย

ง. ทาการฟนคนชพ

13. การชวยเหลอผเปนลมแดดอนดบแรกคอขอใด

ก. ใหดมนามากๆ

ข. ยายเขาสทรม

ค. จบนอนราบกบพน

ง. ชวยฟนคนชพ

14. การทานยากอนอาหารทถกตอง ควรทานกอนอาหารกนาท

ก. กอนอาหารทนท

ข. กอนอาหาร 2 ชวโมงขนไป

ค. กอนอาหาร 1.5 - 2 ชวโมง

ง. กอนอาหาร 30 นาท ถง 1 ชม.

15. หลกการใชยากอนนอนทถกตอง คอขอใด

ก. ทานทกครงทจะนอนหลบ

ข. ทานยาแลวควรพกผอนไมควรขบรถหรอทากจกรรมอน ๆ

ค. ควรทานกอนนอนตอนเยนวนละ 1 ครงเทานน

ง. ขอ ข และ ค ถก

16. หลกการทานยาปฏชวนะทถกตอง คอขอใด

ก. กนยาเมอมอาการเทานน

ข. ตองกนยาตรงตามระยะเวลาทกาหนดอยางตอเนอง และครบตามจานวน

ค. ทานยาบอยครงไดตามตองการ

ง. ทานไดทกเวลาทตองการ

17. วนหมดอายของยาเมดสวนใหญ หมดอายเมอไร

ก. วนผลต + 3 ป

ข. วนผลต + 4 ป

ค. วนผลต + 5 ป

ง. วนผลต + 6 ป


18. ยาทสามารถซอขายไดในรานทวไป ทไมใชรานยา คอยาอะไร

ก. ยาสามญประจาบาน

ข. ยาปฏชวนะ

ค. ยาคลายเครยด

ง. ยาสเตยรอยด

19. ขอใดไมใชยาสามญประจาบาน

ก. ยาลดไข แกปวด

ข. ผงเกลอแร

ค. ยาทาถนวด

ง. ยาปฏชวนะ

20. การชวยฟนคนชพจาเปนตองปฏบตภายในกนาทหลงหยดหายใจ เพอปองกนความพการ

ก. 10 นาท

ข. 8 นาท

ค. 5 นาท

ง. 4 นาท


แบบทดสอบกอนและหลงการอบรม

สขภาพจต จตเวช สารเสพตด

1.ขอใดเปนตวอยางของผปวยโรคประสาท

ก.โรคประสาทออนเพลย ข. โรคประสาทซมเศรา

ค. โรคประสาทประเภทชอบคดหมกหมนวาตนเองปวย ง. ถกทกขอ

ตอบ ขอ ง

2. การชวยเหลอเมอผปวยมอาการขางเคยงจากการใชยาจตเวชเชน ทองผก ควรทาอยางไร

ก.ตรวจสอบความดนโลหตหรอชพจรอยางสมาเสมอ ข. รบประทานยาแกแพ

ค. ใหดมนาอยางนอย 2500-3000 มลลลตรตอวน ง.ใหอมลกอมหรอเคยว/หมากฝรง

ตอบ ขอ ค

3. แบบคดกรอง 2Q คอแบบคดกรองโรคอะไร

ก.โรคเครยด ข. โรคซมเศรา

ค. โรคประสาท ง.ไมมขอใดถก

ตอบ ขอ ข

4. วงจรของการตดยาเสพตดจะแบงออกเปนกระยะ

ก. 2 ระยะ ข. 3 ระยะ

ค. 4 ระยะ ง. 5 ระยะ

ตอบ ขอ ค


ขอสอบเรอง การเยยมบาน

1. การเยยมบาน หมายถง

ก. การทพนกงานสาธารณสขตางดาวเขาไปบานเพอศกษาความเปนอยของประชาชนไทย

ข. การทพนกงานสาธารณสขตางดาวเขาไปบานของประชาชนไทยเพอใหการดแลชวยเหลอดานสขภาพ

ค. การทพนกงานสาธารณสขตางดาวเขาไปบานหรอทพกอาศยของประชากรขามชาตเพอใหการดแล

ชวยเหลอดานสขภาพ

ง. การทพนกงานสาธารณสขตางดาวเขาไปเยยมบานของประชากรขามชาตเพอตดตามผลการทางาน

ดานสขภาพ

2. กจกรรมทสาคญของการเยยมบาน คอ

ก. ปอนยาแกผปวยทเปนประชากรขามชาตทบานเพอการดแลตอเนอง

ข. ใหการดแลชวยเหลอดานสขภาพแกประชากรขามชาตทบาน ใหสามารถดแลตนเองได

ค. ทาความสะอาดรางกายผดแลผปวยใหมสขอนามยทด

ง. พดคย ทาความเขาใจกบประชากรขามชาตทบานเพอลดความเครยด

3. ขอใดไมใชบทบาทของพนกงานสาธารณสขตางดาวในการเยยมบาน

ก. ดแลสขอนามยสวนบคคลของของคนในครอบครวของประชากรขามชาต

ข. ดสขอนามยสงแวดลอมของครวเรอน

ค. เยยม และใหอาหารทางสายยาง แกผปวยประชากรขามชาตทบาน

ง. ใหกาลงใจ สนบสนนใหคนในครอบครวของประชากรขามชาต


แบบทดสอบกอน - หลงหมวดท 2ความรเรองโรคและการดแลสขภาพเบองตน

หมวดวชา ความรเรองโรค

1. ขอใดคอพาหะนาโรคไขเลอกออก

ก. ยงดา

ข. ยงลาย

ค. ยงเทาชาง

ง. ยงกนปลอง

2. ขอใดไมใชวธการกาจดพาหะของโรคไขเลอกออก

ก. ใสนาตาลทจานรองขาต

ข. ใสทรายอะเบทในนาขง

ค. การพนสารเคมในบรเวณมมอบภาย

ง. ใสนาสมสายชจานรองกระถางตนไม

3. ขอใดไมเปนการปองกนไมใหเปนไขเลอกออก

ก. ควรนอนในมงหรอในหองตดมงลวดทปลอดยงลาย

ข. ควรเลนในทมแหลงเพาะพนธยง

ค. ควรมแสงสวางสองไดทวถง มลมพดผานไดสะดวก

ง. ไมควรเลนในมมมดหรอบรเวณทไมมลมพดผาน

4. ขอใดถกตองเกยวกบโรคมาลาเรย

ก. อาการของโรคมาลาเรย ประกอบดวยระยะหนาวสน ระยะรอน และระยะเหงอออก

ข. โรคมาลาเรยมยงลายเปนพาหะนาโรค

ค. ระยะฟกตวเมอคนไดรบเชออยท 1-2 วน

ง. โรคนมกพบในพนทแหงแลง

5. โรคมาลาเรยสามารถตดตอไดทางใดบาง

ก. ยงทมเชอพลาสโมเดยมกด

ข. มารดาทตงครรภไดรบเชอและถายทอดเชอสทารกในครรภ

ค. ตดตอไดโดยวธการถายเลอด

ง. ถกตองทกขอ


6. โรคใดเกดจากพยาธตวกลม

ก. โรคพยาธใบไมตบ

ข. โรคตบอกเสบ

ค. โรคเทาชาง

ง. โรคเรอน

7. ขอใดเปนสาเหตของการเกดอหวาตกโรค

ก. การรบประทานอาหารรสจด

ข. การรบประทานอาหารรสหวานจด

ค. การรบประทานอาหารไมสะอาด

ง. การรบประทานผกผลไมมาก

8. ขอใดเปนแหลงเพาะพนธพาหะของอหวาตกโรค

ก. ลาคลอง

ข. นานง

ค. กองขยะมลฝอย

ง. ปาไม

9. อหวาตกโรคเกดจากเชอชนดใด

ก. ไวรส

ข. แบคทเรย

ค. รา

ง. ยสต

10. อหวาตกโรคมอาการแตกตางจากโรคอจจาระรวงอยางไร

ก. ถายเหลวเหมอนนาซาวขาว

ข. อจจาระมมกเลอกปน

ค. ปวดทอง

ง. คลนไส อาเจยน


11. วธทาสารละลายนาตาลเกลอแร โออารเอส ขอใดถกตอง

ก. เกลอ 1 ชอนชา (เรยบ) และนาตาลทราย 1 ชอนโตะ (พน) ละลายในนาสะอาด 750 มลลลตร

(1 ขวดเหลากลมหรอขวดนาปลา)

ข. เกลอ 2 ชอนชา (เรยบ) และนาตาลทราย 1 ชอนโตะ (พน) ละลายในนาสะอาด 750 มลลลตร


ค. เกลอ 1 ชอนชา (เรยบ) และนาตาลทราย 2 ชอนโตะ (พน) ละลายในนาสะอาด 750 มลลลตร


ง. เกลอ ครง ชอนชา และนาตาลทราย 3 ชอนโตะ (พน) ละลายในนาสะอาด 750 มลลลตร


12. อาการแทรกซอนจากการตดเชอLeptospirainterrogans

ก. กลามเนอหวใจอกเสบ ข. ภาวะเลอดออก

ค. ไตวาย ง. ถกตองทกขอ

13. ขอใดไมใชแหลงรงโรคของโรคเลปโตสไปโรซส

ก. วว ควาย ข. ปลา หอย

ค. หม แกะ ง. สนข หน

14. บคคลใดมความเสยงตอการเปนโรคเลปโตสไปโรซส

ก. คนเลยงสตว ข. ชาวนา

ค. คร ง. ถกตองทงขอ ก. และ ข.

15. ขอใดไมใชคณสมบตของเชอ Mycrobacterium Tuberculosis

ก. ทนตอความเยน/ความรอน

ข. ชอบแสงแดด

ค. ทนตออากาศแหง

ง. ทนตอสารเคม

16. ผปวยทเปนวณโรคควรปฏบตตนตามขอใด

ก. รบประทานยาสมาเสมอตามคาแนะนาของแพทย

ข. ทอยอาศยมอากาศถายเท แสงแดดสองถง

ค. สวมหนากากอนามยเพอปองกนการแพรเชอ



17. หากทานถกสนขกดหรอขวน ทานควรปฏบตตนอยางไร

ก. ซอยามารบประทานเอง

ข. ทาแผลดวยตนเอง

ค. รบลางแผลใสยาแลวไปพบแพทย

ง. ไมตองทาอะไร

18. โรคคอตบสงผลตอระบบใดของรางกาย

ก. ระบบทางเดนอาหาร

ข. ระบบประสาท

ค. ระบบทางเดนหายใจ

ง. ระบบหวใจและหลอดเลอด

19. การปองกนโรคโปลโอทาไดอยางไรบาง

ก. ดแลความสะอาดของทอยอาศย

ข. เดกควรรบวคซนปองกนโรคโปลโอ (OPV)

ค. รบประทานอาหารและนาสะอาด

ง. ถกตองทงขอ ข. และ ค.

20. ขอใดคอโอกาสการไดรบเชอHIV

ก. การมเพศสมพนธโดยไมปองกน

ข. การใชเขมฉดยารวมกน

ค. การถายทอดเชอจากแมสลก


21. ถงยางอนามยสามารถปองกนโรคใดได

ก. โรคไขเลอดออก

ข. โรคคอตบ

ค. โรคเบาหวาน

ง. เอดส

22. เชอ Treponemapallidum ทกอใหเกดโรคซฟลส สามารถตดตอไดอยางไรบาง

ก. การมเพศสมพนธโดยไมสวมถงยางอนามย

ข. ตดตอผานผวหนง หรอเนอเยอทมเชออย

ค. การถายทอดเชอจากแมสลก



23.ขอใดไมใชวธการรกษาผปวยทเปนโรคไขหวดใหญ

ก. ใชยาแอสไพรน

ข. หยดพกงาน

ค. พกผอนมากๆ

ง. ไมใชของรวมกบผปวย

24. ขอใดไมถกตองเกยวกบการปองกนโรคไขหวดใหญ

ก. ลางมอดวยนาและสบบอยๆ

ข. ไอ จาม โดยไมปดปากและจมก

ค. ไมใชของสวนตวรวมกบผอน

ง. หลกเลยงการสมผสใกลชดกบผปวย

25. ผปวยทเปนโรคไขหวดใหญอาการไขเมอใด

ก. 5-7 วน ข. 8-10 วน ค. 2-4 วน ง. 11-15 วน

26. เชอไวรส H1N1 กอใหเกดโรคใด

ก. โรคหด

ข. โรคไขหวดใหญ

ค. โรคไขหวดนก

ง. โรคไขหวดหม

27. ขอใดอาจทาใหเกดโรคไขหวดนกได

ก. สมผสไกทเปนโรค

ข. กนไกทอดสกแลว

ค. ดภาพไก

ง. กนไขตมสก

28. ผปวยเขารบการรกษาดวยอาการ มตมนนแดงขนตามผวหนงทวรางกายเปนจานวนมาก และมอาการชา

แตไมมอาการคน จากอาการดงกลาว ทานสนนฐานวาผปวยปวยเปนโรคใด

ก. ผนคน

ข. ผวหนงอกเสบ

ค. โรคเรอน

ง. มะเรงผวหนง


29. เมอพบวาตนเองเปนโรคเบาหวาน ควรปฏบตตนอยางไร

ก. รบประทานอาหารหวานในปรมาณมาก

ข. ออกกาลงกายสมาเสมอ

ค. หมนตรวจเชคระดบนาตาลในเลอด

ง. ถกตองทงขอ ข. และ ค.

30. ขอใดไมใชสาเหตหรอปจจยเสยงททาใหเกดโรคความดนโลหตสง

ก. กรรมพนธ ข. การตดเชอไวรส

ค. สบบหร ง. ความเครยด

31. ผปวยความดนโลหตสงไมควรปฏบตตวตามขอใด

ก. สบบหร

ข. ออกกาลงกายสมาเสมอ

ค. ลดปรมาณไขมนในมออาหาร

ง. ลดการรบประทานอาหารเคมจด

32. โรคความดนโลหตสงจะเปนสาเหตใหเกดโรคในขอใดตามมา

ก. โรคหลอดเลอดหวใจ

ข. โรคหวใจโต

ค. โรคหลอดเลอดสมอง


33. บคคลใดขอใดคอกลมเปาหมายในการตรวจคดกรองเบาหวาน ความดนโลหต

ก. ประชาชนทกคนในเขต

ข. ประชาชนทกคนในเขตอายตงแต 35 ปขนไป

ค. ประชาชนทกคนในเขตอายตงแต 15 ปขนไป


34. ขอใดถกตองเกยวกบโรคตาแดง

ก. มอาการเคองตา แดง และนาตาไหล มขตามากผดปกต

ข. โรคนพบในผใหญมากกวาในเดก

ค. โรคตาแดงพบผปวยมากในฤดหนาว

ง. ของใชสวนตวผปวยสามารถใชรวมกบผอนได


35. โรคอสกอใสมกมากในวยใดมากทสด

ก. วยชรา ข. วยรน ค. วยเดก ง. วยแรกเกด

36. สาเหตททาใหเกดโรคอสกอใสเกดจากเหตใด

ก. เกดจากการเกา เนองจากคน

ข. เกดจากเชอไวรสชนดเดยวกบงสวดตดตอกนไดดวยการไอ จาม

ค. เกดจากการไอหรอหายใจรดกนหรอโดยการสมผส

ง. เกดจากการแพอาหาร

37. ลกษณะของอาการทพบของโรคอสกอใสเปนอยางไร

ก. เกดเปนตมนนมนาใสๆอยขางใน

ข. มอาการคน

ค. เกดเปนผนแดง


38. โรคอสกอใสมลกษณะคลายกบโรคใด

ก. โรคไขสมองอกเสบ ข. โรคไขหวด

ค. โรคงสวด ง. โรคแพอาหร

39. มะเรงมสาเหตตามขอใด

ก. การไดรบอบตเหต

ข. ความผดปกตของเซลลในรางกาย

ค. การไมรกษาสขลกษณะของตนเอง

ง. ไมมขอใดถกตอง

40. ขอใดเปนสญญาณอนตรายของโรคมะเรง

ก. นอนไมหลบ

ข. กนอาหารไดมากขน

ค. นาหนกลดอยางรวดเรว

ง. หแวว


41. เหตการณในลกษณะใดทควรมการแจงขาวใหแกเจาหนาทสาธารณสขทราบ

ก. ชมชน A มคนปวยดวยอาการทองเสยเปนจานวนมาก

ข. นาย B มอาการปวยดวยโรคประหลาด และเสยชวตในเวลาตอมา

ค. โรงงาน C ปลอยนาเสยงลงในลาคลอง ตอมาลาคลองนนมปลาตายเปนจานวนมาก


42. หากทานตองการแจงขาวเหตการณผดปกตทเกดขนในชมชนของทาน ขอมลใดบางททานตองแจงใหเจา

หนาทสาธารณสขทราบ

ก. ชอโรค (หากทราบ) หรอรายละเอยดอาการทตองสงสย วน เดอน ป และสถานทเกดเหต

ข. ชอของผแจง และหมายเลขโทรศพทตดตอกลบเพอสอบถามขอมลเพมเตม

ค. จานวนผปวยและผเสยชวต (ถาม)


43. ลกษณะเหตการณใดบาง ทไมควรแจงขาวใหแกหนวยงานสาธารณสขทราบ

ก. นาย A เขาไปเกบผกในรวบานของนาย B

ข. ในหมบานมคนปวยดวยอาการคนทผวหนง มตมแดง ขนตามรางกาย หลงลงเลนนาในบงของหมบาน

ค. นมทนกเรยนดมในโรงเรยนบดเปนจานวนมาก

ง. พบหนและแมลงวน ในตลาด C เปนจานวนมาก

44. ขอควรระวงในการแจงขาวเหตการณคอขอใด

ก. เมอทราบขาวเหตการณใดทเกดขน สามารถแจงไดทนท

ข. เหตการณทเกดขนแลว และไมทราบแหลงทมา สามารถแจงขาวได

ค. การแจงขาวทมความซาซอน คลาดเคลอน


45. บทบาทหนาทของอาสาสมครสาธารณสขตางดาว ในการเฝาระวงควบคมโรคระบาดคอขอใด

ก. จดเตรยมอปกรณ เพอใชหาสาเหตในหองปฏบตการ

ข. เฝาสงเกตเหตการณทเกดขน แลวทาการแจงขาวโดยเรว

ค. สอบสวนทมาของความผดปกตนนๆ



แบบทดสอบความร พฤตกรรมบรการ สขศกษาและประชาสมพนธ

1. คาพดแรก เมอเราเปนผรบโทรศพท ภายในหนวยงาน คอ

ก. ฮลโหล มอะไรครบ

ข. สวสดครบ หนวยงาน....ครบ ผมนายสมหวงรบสายครบ

ค. สวสดครบ มอะไรครบ

ง. สวสดครบจะพดกบใครครบ

2. ผปวย ถามวา ไมมเงนจายคารกษาทาอยางไรด

ก. คราวหลงไมมเงน กอยามาเลย

ข. ถาไมมเงนกไปซอยา ทคลนกกนกอนแลวกน

ค. ผม ตดตอเจาหนาทให เผอเขาจะมทางชวยเหลอได


3. ขอด ของการสอนสขศกษารายบคคล

ก. สอนไดหลายคนด

ข. ผฟง ซกถามขอของใจจากผสอนได

ค. ไมตองใชสอ พดอยางเดยวไดผลกวา

ง. เหมาะสมกบการสอนกบคนทรจกกนเทานน

4. ขอดของการสอนสขศกษา รายกลม

ก. สอนไดครงละหลายคน

ข. ผฟงสนกในการเรยนร เพราะมเพอนเรยนหลายคน

ค. ใชเวลาในการสอน


5. พฤตกรรมท ผรบบรการคาดหวงจะไดรบจากผใหบรการ

ก. ยมแยม แจมใส

ข. กรยาวาจา สภาพเรยบรอย

ค. มความรในงานททา



6. คาพดทด ทควรพดกบผรบบรการ

ก. ขอบคณคะ

ข. มอะไร ใหผมชวยไหมครบ

ค. ขอโทษคะ


7. สอการสอนทไมควรนามาใชในการสอน คอ

ก. มสสนสวยงาม

ข. มภาษา ตรงกบผเรยน

ค. มภาษา และตวอกษรมากมาย ไมมภาพประกอบ

ง. มขนาดใหญ นาสนใจ

8. ขอใดไมใชวตถประสงคของการมพฤตกรรมบรการทด

ก. ผรบบรการจะชนชม หนวยงานและผใหบรการ

ข. ผรบบรการอยากมารบบรการอกครง

ค. ผรบบรการบอกตอใหคนรจกคนใกลชดมารบบรการ

ง. ผรบบรการรงเกยจตวผใหบรการ

9. ผใหบรการทมพฤตกรรมบรการ แบบความกระตอรอรน คอ

ก. หนาตา ยมแยมแจมใส

ข. ซกถาม เมอเหนผรบบรการมความลงเลสงสย

ค. ใหการตอนรบทนท ทเหนผรบบรการเดนเขามา


10. ผสอนใชอะไรไมใชเปนตวตดสนวาจะสอนสขศกษาแบบรายบคคล หรอรายกลม

ก. จานวนผรบฟง

ข. เนอหาทสอน

ค. สถานท และอปกรณการสอน

ง. ความมนใจของผสอน


329 -332

1 2 3 4 5

6 7 8 9 10

11 12 13 14 15

16 17 18 19 20

334

1 2 3

2 335 - 342 1 2 3 4 5

6 7 8 9 10

11 12 13 14 15

16 17 18 19 20

21 22 23 24 25

26 27 28 29 30

31 32 33 34 35

36 37 38 39 40

41 42 43 44 45

343 - 344 1 2 3 4 5

6 7 8 9 10


รายชอผจดทา

รายนามผทรงคณวฒ 1. นายแพทยวชระ เพงจนทร รองปลดกระทรวงสาธารณสข

2. นายแพทยศภกจ ศรลกษณ ผตรวจราชการกระทรวง กระทรวงสาธารณสข

3. ดร.กาญจนา จนทรไทย ผอานวยการสานกการพยาบาล

สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

4. นายแพทยชยรตน เวชพานช นายแพทยสาธารณสขจงหวดสมทรสาคร

5. นายแพทยพเชษฐ บญญต นายแพทยสาธารณสขจงหวดเพชรบรณ

รายนามคณะทางานจดทาหลกสตรและเอกสารประกอบการสอน 1. นางธรดา สธรวฒ สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

2. นางสาวชตกาญจน หฤทย สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

3. ดร.ธรพร สถรองกร สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

4. นางนวลขนษฐ ลขตลอชา สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

5. นางสาวสมจตต วงศสวรรณสร สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

6. นางอมราภสร อรรถชยวจน สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

7. นางสาวพชร เนยมศร สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

8. นางสมาล เชาวลต สานกการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

9. นางพชรา เสถยรพกตร สานกบรหารการสาธารณสข


10. นางสาวองคณา สมคด สานกบรหารการสาธารณสข


11. นางวรรณ กญชร สานกนโยบายและยทธศาสตร


12. นางเบญญาภา ศรสวรรณ สานกอนามยการเจรญพนธ กรมอนามย

13. นางเกษณ ศรรกษา สานกงานความรวมมอระหวางประเทศ กรมควบคมโรค

14. นางสาวผกามาศ แตงคหา สานกงานความรวมมอระหวางประเทศ กรมควบคมโรค

15. นางสาวอภญญา ปญจงามพฒนา สานกงานความรวมมอระหวางประเทศ กรมควบคมโรค

16. นายสรสกย ธไนศวรรยางกร สานกโรคเอดส วณโรคฯ กรมควบคมโรค

17. นางวรณศร อารยวงศ กองสนบสนนภาคประชาชน กรมสนบสนนปรการสขภาพ


18. นางสาวเจนจรา ดวงตา สานกงานสาธารณสขจงหวดระนอง

19. นางกรตา คงเมอง สานกงานสาธารณสขจงหวดตาก

20. นางสาวกรจตต ปนะถา สานกงานสาธารณสขจงหวดสมทรสาคร

21. นางชตกาญจน บรรเลงจตร โรงพยาบาลสมทรสาคร

22. นายชวงศ แสงคง มลนธศภนมตแหงประเทศไทย

23. นายสามารถ อยคง มลนธรกษไทย

24. นางสาวพสละ มะณวงศ มลนธรกษไทย

25. นายปลนธ มณวรรณ International Rescue Committee

26. นางสาวอารรตน มวงสขเจรญ องคการอนามยโลก




ค�มอ

คู...

Documents