คมอการกน

ทกวนน วทยาการดานการปองกนเอชไอวไดพฒนา

กาวหนาไปกวาเดมมาก เรามถงยางอนามย เรามวธตรวจเอชไอว

ทร ผลไดเรวขน เรามยาตานไวรสเพอการรกษา และปจจบน

ไดมการใชยาตานไวรสเพอการปองกนกอนการตดเชอหรอท

เรยกกนวา เพรพ (PrEP ยอมาจาก Pre-Exposure Prophylaxis)

ซงนบวามประสทธผลในการปองกนสง และน�าไปสการมทางเลอก

ในการปองกน

ค มอเพรพฉบบน เปนเอกสารประกอบการกนเพรพ

ส�าหรบผทสนใจการกนเพรพเพอปองกนเอชไอว โดยจะครอบคลม

เนอหาทส�าคญ เชน เรองการตดเชอเอชไอวระยะเฉยบพลน การ

กนเพรพ ประสทธผลของยา วธกน และขอควรระวงตางๆ ในการ

กนยา

หวงเปนอยางยงวาค มอนจะเปนประโยชนตอทานใน

การเตรยมพรอมเพอการกนเพรพ

ดวยความขอบคณ

คณะผจดท�า

1

2

3

4

5

6

7

8

9

ยอมาจาก Human Immunodeficiency Virus

เปนไวรสทท�าใหเกดโรคเอดส เมอเขามาในรางกายของเรา

จะท�าลายเมดเลอดขาว CD4 ซงเปนภมคมกนของเรา ท�าให

ระบบภมค มกนของเราเสอมลงเรอยๆ จนปองกนโรค

แทรกซอนไมได

10

Acute (แอคควท) หรอระยะเฉยบพลน

มอาการเหมอนไขหวด ปวดเมอยกลามเนอ ออนเพลย ตอม

น�าเหลองโต และมกจะหายเองไดใน 1-2 สปดาห

ยงไมมอาการ หลงชวงแอคควท ผมเชอมกม

สขภาพแขงแรงไปอก 5-8 ป จงคดวาไมเปนอะไร สวนใหญไมร

ตววารบเชอมาแลว

หากตดเชอเปนเวลานาน และมภมค มกน

ลดลง จะมอาการของโรคฉวยโอกาสในระยะน

11

อาการตดเชอเอชไอวระยะเฉยบพลนAcute HIV

อาการเหลานจะเกดขนใน

ชวง 10-14 วนแรกหลงจาก

รบเชอมา คนทวไปอาจไมรตว

วารบเชอมาแลว อาการเหลาน

จะมอย ประมาณ 2 สปดาห

หรอเรอรงเปนเดอน และจะ

หายไปเอง คณอาจคดวานเปน

อาการไขหวดทวไป จงไมได

ไปพบแพทย หรอไม ได ไป

ตรวจเอชไอว

12

การตดเชอระยะเฉยบพลนจะ

ท�าใหเราถายทอดเชอใหคของเรา

ไดงาย เพราะในรางกายมเชอไวรส

ระดบสงมาก ดงนน ถาเรารตวเรว

กจะสามารถปกปองคของเราไมให

ตดเชอได และทส�าคญกอนกนเพรพ

ตองมนใจวาไมไดอยในชวง Acute

“ถามอาการดงทกลาวมา กมาหาหมอไดเลยครบ บอกหมอดวย

นะวามอาการทสงสยวาจะเปนการตดเชอเอชไอวระยะเฉยบพลน

คณหมอจะไดใหเราตรวจเอชไอวดวยชดตรวจทเหมาะสม”

“ใหรบไปหาหมอเพอตรวจรางกายและตรวจเลอดเลยครบ ยงรเรวเทาไหรกจะยงดกบการรกษานะครบ”

การรวาตวเองอยในอาการตดเชอระยะเฉยบพลน (Acute) หรอไม ส�าคญอยางไร

ซงอาจจะตรวจไมพบเอชไอว ถาเรา

ก�าลงกนยาเพรพและเปนชวงท

ตดเชอระยะเฉยบพลน เราจะตอง

รบไปพบคณหมอและหยดยา คณ

หมอจะเปลยนตวยาเปนยาตาน

ไวรสเพอรกษาเอชไอวแทนการ

กนเพรพ

“ถาหนสงสยวาตดเชอระยะเฉยบพลนจะท�าไงดคะคณหมอขา”

“แลวหนจะตรวจเมอไหรดคะ”

13

“ตองแจงคณหมอวาเราก�าลงกนเพรพ และปรกษาคณหมอวาจะตองหยดกนเพรพมย หรอควรกนตอจนกวาจะทราบผลเลอด”

“หมอจะนดหนมาตรวจเอชไอวซ�าในชวงหลงระยะแฝง (window period) อกครงประมาณ 1 เดอน”

“ระหวางรอผลตรวจ หรอผลตรวจจะเปนอยางไร กอยาลมใชถงยางอนามยทกครงกบทกคนนะครบ”

“แลวหนตองตรวจยงไงบาง”

“แลวถาหนกนเพรพอยละ”

14

เพรพ (PrEP) คอการกนยาตานไวรสเพอการ

ปองกนการตดเชอเอชไอว โดยกนเปนประจ�าในกรณทม

ความเสยงในการรบเชอเอชไอว เชน เปนโรคตดตอทางเพศ

สมพนธบอยๆ มเพศสมพนธโดยไมไดใชถงยางอนามยทกครง

หรอ คทมผลเลอดตาง เปนตน

เพรพ (PrEP) ในปจจบนทกนเพอปองกนเอชไอว

ประกอบดวยตวยาสองตวคอ ยาทโนโฟเวยร (Tenofovir)

และยาเอมไซตาบน (Emtricitabine)

15

Æเพอประสทธผลสงงสดในการปองกน ใชเพรพรวมกบถงยางอนามยปองกนไดทงเอชไอว

และโรคตดตอทางเพศสมพนธ

เพรพ กนเพอป องกนก อน การตดเชอ ต องกนเปนประจ�า ทกวน หลกการคลายกนยาคม เพอปองกนไมใหทอง ซงถากน ไมสม�าเสมอหรอลมกนกมสทธทอง ไดอย เพรพกตองกนสม�าเสมอเปนประจ�าและตองกนกอนมพฤตกรรมเสยง 1 สปดาหจงจะมประสทธผล สงสด

Æเพรพตองกนสม�าเสมอ จะไดผลดตองกนทกวน(กนวนละเมด)

Æกนเพรพเมอผลเอชไอวเปนลบเทานน ถาผลเลอดบวกตองเปลยนไปกนยาตานไวรสเพอการรกษาแทน

PrEP

16

PrEP

17

เหมาะแกการ

ใครบาง ?

กนเพรพ

18

เพรพคอการกนยาตานไวรส เพอให

มปรมาณยาเพยงพอในร างกาย และ

เนอเยอตางๆ ทจะสามารถปองกนการ

ตดเชอเอชไอวก อนทจะไปสมผสเชอ

ซงตองกนเพรพอยางนอยเปนระยะเวลา

1 สปดาหขนไปเพอใหมนใจวามระดบยา

เพยงพอในรางกาย ลกษณะการกนคลาย

กบการกนยาคมเพอปองกนการตงครรภ

ซงตองกนตอเนองทกวนจงจะไดผลด

เพรพจะเขาไปสรางเกราะปองกนรอบๆ

T- cell ซงจะชวยยบยงไมใหเอชไอว ทเขา

มาสามารถแบงขยายพนธในเซลลได

เหมาะแกการ

ใครบาง ?

กนเพรพ

19

ในกลมชายทมเพศสมพนธกบชายทกนเพรพสม�าเสมออยางตอเนอง พบประสทธผลสงถง 92%

ในคชายหญงทมผลเลอดตาง (ฝายหนงมเชอแตอกฝายหนงไมม) ทกนยาสม�าเสมอ เพรพสามารถชวยลดความเสยงได 90%

20

l ถาคณไปรบเอชไอวมาระหวาง

กนเพรพ (อาจเกดจากการกนยา

ไมสม�าเสมอ หรอมปจจยเออ

อนๆ ทท�าใหตดเชอ) ตองรบ

ตรวจเลอดทนทวาเกดการตด

เชอขนหรอไม ดงนนคณตอง

ทราบอาการของการตดเชอ

ระยะเฉยบพลน (Acute) และ

วเคราะหตวเองเบองตนได หาก

มอาการเหล าน ให รบตดต อ

เจาหนาททนท

กอนเรมเพรพตองมการตรวจดงน

l ตรวจหาเชอเอชไอว และ

ประเมนอาการ ของการตดเชอ

เอชไอวระยะเฉยบพลน (Acute)

l ตรวจคาไต

l ตรวจไวรสตบอกเสบบ

Ü การประเมนความเสยงครง

สดทายจงเปนเรองส�าคญในการ

สงเกตอาการตดเชอระยะเฉยบ

พลน (Acute)

Ü ระหวางการกนเพรพจะตอง

มการตรวจเอชไอว และตรวจหาคา

ไต ทกๆ 3 เดอน

21

l กนวนละ 1 เมด ก�าหนดเลยวา

จะกนตอนไหน (เชน 8 โมงเชา

หรอ 2 ทม) แลวกนใหตรงเวลา

เดมทกวน

l ถาลมกนยา ใหกนเมดทลมทนท

ทนกได แตถาลมจนใกลเวลาท

จะกนเมดตอไปแลว กใหขาม

เมดทลมไปเลย แลวกนตาม

ตารางปกต เชน ปกตกน 6 โมง

เยน แตลมกน มารตวเอาตอน

4 ท ม ใหกนทนทในตอนนน

เพรพกนยงไง?

ความสม�าเสมอในการกนเพรพ มผลตอการปองกน

แลวกนครงตอไปในเวลาเดม

(6 โมงเยน) หรอ ปกตกน 6 โมง

เยน แตลมกน มารตวเอาตอน

บาย 2 ของวนถดไป ใหกนตอน

6 โมงเยน 1 เมด และวนรงขน

กกนตามตารางเวลาเดม (นแค

ตวอยาง ตงนาฬกาปลกเอาไว

เลยดกวาจะไดไมลม)

l ไมควรกนสองเมดในวนเดยว

l ไมมขอหามเรองอาหาร สามารถ

กนอาหารทกชนดไดตามปกต

22

มคนจ�านวนแค 10% ทไดรบ

ผลขางเคยงจากการกนเพรพ เชน

ปวดทอง ปวดหว อาเจยน เบออาหาร

และสวนใหญจะดขนหรอหายไปหลง

เดอนแรกของการกนเพรพ ถาอาการ

ยงคงอย หรอรนแรงอย ให แจ ง

คณหมอทดแลเราอยทนท

ขอควรระวงอนๆ

l อยาใหคนอนมากนยาเรานะ

l เกบยาใหด ปดซองสนท ใหพนมอเดก

l ถาสงสยวาเราตดเชอเอชไอวระยะเฉยบพลน

ใหรบมาพบแพทยเพอตรวจเอชไอวทนท

l แจงเจาหนาทดวยหากคณกนยาอนอยนอก

เหนอจากเพรพ เชน วตามน อาหารเสรม

ฮอรโมน ยาประจ�า หรอยาสมนไพร

ผลขางเคยงของเพรพ?

23

ผลขางเคยงของไตและกระดก เปนผลขางเคยงของการใชยา Tenofovir ทอาจมผลตอคาไต แตเปนในระดบทไมรนแรง และสามารถกลบมาเปนปกตไดหลงหยดยา อาจมการลดลงของมวลกระดก 1% ในชวง 6-12 เดอนแรกหลงเรมยาและจะไมลดลงอก

บางคนอาจกงวลเกยวกบไต ซงกอนกนเพรพคณหมอจะใหคณตรวจเชคการท�างานของไตกอนอยแลว และตรวจเปนระยะระหวางกนเพรพดวย ถามคาไตผดปกตคณหมออาจยงไมจายเพรพใหคณ

เพรพเปนยาทใชรกษาโรคตบอกเสบบไดดวย ดงนนถาคณมโรคตบอกเสบบอย ระหวางทกนเพรพคณอาจจะไมเปนไร แตเมอหยดเพรพ อาการของคณอาจแยลง ดงนนกอนกนเพรพ คณตองตรวจดวามเชอไวรสตบอกเสบบหรอไม ถาพบวามเชอหมอจะใหขอมลเพมเตม และขอใหคณมาตดตามอาการ

24

l จดตารางกนยาใหสอดคลองกบกจวตรประจ�าวน เชน หลงแปรงฟน

หลงอาหารเชา

l ใชเครองชวยเตอน เชน ตงฟงกชนในนาฬกาปลกในมอถอของคณ

l ใชปฏทนและคดวธชวยเตอนตวเองไมใหลมกนยาในวนหยด

(ซงกจวตรประจ�าวนอาจตางไป เชน ตนสาย ไปตางจงหวด ฯลฯ)

l มใครบางมยทชวยเตอนใหเรากนยาได (แฟน?)

การกนยาสม�าเสมอเปนเรองส�าคญนะ!ควรวางแผนวาจะท�ายงไงใหกนยาไดวนละเมดโดยไมลม

ลองคดดซวา...

l ปกตมปญหาอะไรในการกนยารเปลา ลมบอยมย

l เคยท�าอะไรบางเพอไมใหลมกนยา

l มอะไรทชวยเตอนความจ�าคณไดมากทสด

ลองวธเหลานดมยจะ?

25

ถงจะกนเพรพแลวแตกไม

ควรเลกใชถงยางนะ เพรพไมได

ชวยปองกนโรคตดตอทางเพศ

สมพนธ เชน เรม ซฟลส หนองใน

เพราะถาเราตดเชอเอชไอวระยะ

เฉยบพลน แลวยงกนเพรพตอไป

อกเกนกวา 2 อาทตย อาจท�าให

เกดเชอเอชไอวทดอยาขนมาได

ทงน การตรวจเอชไอวโดยเรวจะ

ดงนน เพอปองกนใหดสดๆ

จากทงเอชไอว และโรคตดตอทาง

เพศสมพนธอนๆ คณตองกนเพรพ

ทกวนสม�าเสมอ และควรใชถงยาง

อนามยทกครงทมเพศสมพนธ

ชวยใหคณหมอสามารถดแลคณตอ

ไดทนท และชวยปองกนไมใหเชอ

ดอยาดวย ดงนน ถามอาการสงสย

วาเปนการตดเชอระยะเฉยบพลน

กใหรบมาพบหมอทนทนะ

26

l ตรวจหาเชอเอชไอว (ตองมผล

เลอดลบหรอไมมเชอจงจะกน

เพรพได)

l ตรวจแลบอนๆ เชน ไวรสตบ

อกเสบบ และการท�างานของไต

เพอดวารางกายของเราพรอมท

จะเรมเพรพมย

lศกษาขอมลเกยวกบเพรพ เชน

การกนยา / ผลขางเคยง

lรบค�าปรกษาเกยวกบวธกนเพรพ

อยางถกวธ พรอมรบค�าปรกษาใน

การใชถงยาง และวธการปองกน

เอชไอวอนๆ ทตองท�าควบคไป

กบการกนเพรพ

27

28

µŒÍ§¡Ô¹Í‹ҧÊÁèÓàÊÁÍ㪋äËÁ¤ÃѺ

¶Ù¡µŒÍ§áŌǤÃѺ

จะดอยาหรอไม ตองอย กบ

พฤตกรรมการกนยา คนทมโอกาส

ดอยา คอคนทมเชออยในตว การตรวจ

และมนใจวาผลเลอดลบกอนกนเพรพ

จงเปนเรองส�าคญเพอการปองกน

ถาหยดหรอลมกนบอยๆ และ

ไปรบเชอมาแตยงไมรตว อาจม

โอกาสดอยาได

29

หากประเมนตนเองวาไมม

พฤตกรรมเสยงแลว ทงจากเพศ

สมพนธและการใชสารเสพตด

ชนดฉด สามารถปรกษาแพทย

เพอหยดการใชเพรพได แตควร

หยดเพรพหลงจากมความเสยง

ครงสดทายไปแลว 4 สปดาห

สามารถกลบมารบค�าปรกษา

เพอใชเพรพใหมไดอก (การประเมน

ความเสยงและความพรอมมผลตอ

การเรมและหยดเพรพ)

30

31

32

แลวเปปมนตางกบเพรพยงไงเหรอ?

เพรพ (PrEP) คอยาทกน

กอนการรบเชอเอชไอว

สวนเปป (PEP) คอยาทกน

หลงการรบเชอเอชไอว

เปป (PEP) ยอมาจาก Post –

Exposure Prophylaxis คอ ยาตาน

ไวรส กนหลงจากสมผสเชอเอชไอว

มา เชน ถงยางแตก โดนลวงละเมด

มเพศสมพนธโดยไมไดปองกน และ

พบวาตนเองเสยงตอการตดเชอ

เอชไอว

33

28

ชวงเวลาในการรบเชอเอชไอวอาจแบงไดเปน 3 ชวงตามภาพดานลางน แตละชวงกจะมยาทใชตางกนไป

ซงเมอเทยบประสทธผลกนแลว

เพรพซงกนทกวนเพอปองกนกอนก

ยอมไดผลดกวา เปปซงเปนยาทชวย

ปองกนหลงมความเสยงมาแลว แต

อยางนอยเปปกยงเปนทางออกใน

กรณฉกเฉน แมประสทธผลจะดไม

เทาเพรพ แตกยงดกวาไมปองกน

เสยเลย

“ถาเปรยบเพรพเสมอนยาคม

ก�าเนด ทตองกนทกวนกอนมเซกซ

ยาเปปกเหมอนยาคมฉกเฉนทกน

ทนทหลงมเซกซ แตตองกนตอเนอง

จนครบ 28 วน ”

34

ประสทธผลของเปปขนอยกบ

ชวงเวลาในการกนยาหลงสมผส

เชอและระดบของเชอไวรส ซงการ

ใหขอมลเกยวกบพฤตกรรมเสยง

และระยะเวลามผลตอการเขาไป

ปองกนเชอ (ยงกนยาใหไวทสด

เทาไหรยงด)

กนใหเรวทสดหลงมพฤตกรรมเสยงเพอใหยา

เขาไปตอสกบเชอไวรสไดเรวทสด และใหคนไขสราง

ระบบภมคมกนทสามารถปองกนเอชไอวกอนทจะ

แพรเชอในรางกาย ดงนน การกนเปปจงจ�าเปนตอง

กนใหเรวทสดภายใน 72 ชวโมง หลงจากสมผสเชอ

และตองกนตอเนองจนครบ 28 วน

หลงจากกนเปปแลว ผลตรวจ

ออกมาอาจไมพบเชอเอชไอว เพราะ

เปปสามารถเขาไปลดความไวในการ

สรางภมคมกน ทงนคณหมอจะให

คนไขมาตรวจเอชไอวอกครงเมอ

กนเปปครบสตร และมาตรวจอกใน

3 เดอนตอมา เพอใหแนใจวาปองกน

การตดเชอไดจรงๆ

กนเปปเมอไหรด?

ประสทธผลดเยยมเลยรเปลา?

35

การกนเปปตองกนเขาไปใหเรวทสดหลงการสมผสเชอ และตองกนยาตอเนองใหครบ 28 วน โดยเปนการกนยาทใชสตรเดยวกบยาตานไวรส 3 ชนด ซงระหวางกนยาควรประเมนอาการขางเคยงและควรปองกนการถายทอดเชอไปส ผอนจนกวาจะแนใจวาไมตดเชอ

36

คณสามารถรบค�าปรกษาเพอรบ

เปปไดทโรงพยาบาลรฐตามปกต

แลวจะไดรบในกรณถกลวงละเมด

ทางเพศ โดยหมอจะพจารณาความ

เหมาะสม และเบกจากสทธหลก

ประกนสขภาพหรอสทธประกน

สงคม ส�าหรบกรณอนๆ ทไมใชการ

ลวงละเมด คณสามารถปรกษาหมอ

เพอซอเปป ณ โรงพยาบาลรฐ หรอ

ตดตอคลนกนรนาม สภากาชาดไทย

เพอปรกษาและรบยา

การกนยาเปปจะมผลขางเคยง

เชน ทองเสย ปวดหว อดโรย คลนไส

และอาเจยน ดงนน คนไขจงควร

ท�าความเขาใจ และกนยาใหครบ

เวลาทก�าหนด อยางไรกด ยงไมม

การสรปแนนอนวาการกนเปปจะให

ผลได 100 % หากไวรสเข าส

รางกายแลว ดงนนการปองกนดวย

ถงยางอนามยและเจลหลอลนก

ยงเปนวธทไดผลดทสดอยนะ

37

ค�าวาฉกเฉนแปลวาตองสด

วสยจรงๆ ไมร ลวงหนามากอน

ดงนนเปปควรใชในกรณคบขนท

ท� า ให เราเส ยงต อการรบเช อ

เอชไอวเทานน ถาเรามความเสยง

อยบอยๆ เชน ไมคอยจะใชถงยาง

หรอ มคทมผลเลอดบวก การกน

เปปทกครงไปยอมไมใชทางเลอก

ทด เพราะปรมาณยาทใช กจะ

สงมาก แถมประสทธผลกลดลง

อกดวย ในกรณแบบน ขอแนะน�า

ใหกน “เพรพ” ซงเปนการปองกน

กอนมความเสยง จะดกวานะครบ

38

39

คมอการกนยาเพรพน เรยบเรยงและแปลมาจากแหลงความรเหลาน

The New York State Department of Health AIDS Insti tute. (2014). GUIDANCE FOR THE USE OF PRE- EXPOSURE PROPHYLAXIS (PREP) TO PREVENT HIV TRANSMISSION. คนเมอ 24 พฤษภาคม 2557 จาก http://www.hivguidelines.org/clinical-guidelines/pre-exposure- prophylaxis/

U.S. Center for Disease Control and Prevention (2014). PREEXPOSURE PROPHYLAXIS FOR THE PREVEN- TION OF HIV INFECTION IN THE UNITED STATES - 2014 Clinical Provider’s Supplement. คนเมอ 27 พฤษภาคม 2557 จาก http://www.cdc.gov/hiv/pdf/ PrEPguidelines2014.pdf

ศนยวจยโรคเอดส สภากาชาดไทย (ไมปรากฎปทพมพ). ยาเปบ. คนเมอ 10 ตลาคม 2557 จาก http://www.adamslove.org/d.php?id=72

(ราง) แนวทางการตรวจรกษาและปองกนการตดเชอเอชไอวประเทศไทยป 2559

สภากาชาดไทย. คมอการอบรม การใหค�าปรกษา ในยคเรมยาตานไวรส ททกระดบ CD4. ม.ป.ท.: 2558.

บรรณานกรม

40

คมอการกน