ผลงานลำาดบท 3

การขยายผลองคความรสการปฏบต

โดย

นายมนส จตพนจธรรม

ขอประเมนเพอแตงตงใหดำารงตำาแหนง

นกพฒนาสงคม 9 ชช(ผเชยวชาญเฉพาะดานผสงอาย)

ตำาแหนงเลขท 365

สำานกสงเสรมและพทกษผสงอายสำานกงานสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผ

ดอยโอกาสคนพการ และผสงอาย

1

กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยสารบญ

หนา1. สภาพทวไปและความเปนมา 1.1 ชมชนกบการพฒนาเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย 1 1) แผนชมชนคออะไร

1 2) แนวคดพนฐานการดำาเนนงานแผนแมบทชมชนพงตนเอง

2 3) วตถประสงคของการจดทำาแผนชมชน

3 4) เปาหมายของการจดทำาแผนชมชน

3 5) ขนตอนการจดทำาแผนชมชน

4 1.2 สำานกงานสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย (สท.) 52. สภาพปญหาและแนวโนม

6 2.1 ปญหากลมเปาหมาย

6 2.2 แนวโนม

103. แนวความคดในการดำาเนนงาน

10 1) วตถประสงค

2

2) สงทตองการใหไปถง 3) สงทจะตองทำา 4) สงทตองสราง 5) สงททำาในตอนน 6) สงทนำาไปส4. กระบวนการและผลการปฏบตงาน

14 4.1 การดำาเนนงาน

15 4.2 ลกษณะทแสดงถงความยงยากของงาน

205. ขอเสนอแนะ 20

การขยายผลองคความรสการปฏบต

1. สภาพทวไปและความเปนมา

1.1 ชมชนกบการพฒนาเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย

ถายดตามแนวความคดของ รฐมนตรกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยในเรอง 3 บรบทของการพฒนา ไดแก พนท กลมเปาหมาย และประเดน ชมชนจะเปนพนททเลกทสดทสามารถ จะ

3

ดำาเนนงานพฒนากลมเปาหมายไดอยางด มความใกลชด โดยจะตองม 3 พลงทสำาคญ1 ไดแก พลงความรและการเรยนร พลงทางสงคม และพลงนโยบาย

1) พลงความร คอ ขอมลสารสนเทศ รวมถงการเรยนร เมอนำามาคดพจารณา ลงมอปฏบต มพลงมากถงขนทมคนบอกวา ความรคออำานาจ โดยความรรวมถงกระบวนการเรยนร การจดการความร

2) พลงทางสงคม หมายถง การเกาะเกยว เชอมโยง รวมคด รวมทำาของผคนเปนกลมองคกร เครอขาย เวลาทำาแผนชมชนจะเกดพลงทางสงคม เครอขายแผนชมชนฯ 4 ภาค กเปนพลงทางสงคม

3) พลงนโยบาย คอ การมนโยบายทด เหมาะสม ถกตอง ตรงประเดน นโยบายหมายรวมถงกฎหมาย ขอบงคบ มาตรการสำาคญ

การดำาเนนงานใหชมชนเขมแขง ผานการทำาแผนชมชน ถาชมชนม“ความสามารถในการจดการ เชน ทำาแผนชมชนเปนเครองมอ มความสามารถในการจดการ แปลวา เขมแขง ทำาความสำาเรจได เผชญปญหาได อยางนเรยกวาเขมแขง”2

การจดทำาแผนชมชน

1) แผนชมชนคออะไร แผนชวตชมชนหรอแผนชมชน คอ กระบวนการเรยนรของคนในชมชนทรวมกนคด รวมกน คนหา เรยนร เพอใหชมชนรและเขาใจตนเอง โดยใชการสำารวจขอมลปญหาและศกยภาพ เปนเครองมอทำาใหเกดการทบทวนตนเอง โดยการมสวนรวมของคนในชมชนทองถน เพอกำาหนดอนาคตและทศทางการพฒนาตนเอง ทชมชนคนเปนศนยกลาง มความสมพนธกบภาคพฒนาแบบ เปนหนสวน“ ” แผนชมชนจงเปนเครองมอทสำาคญ ททำาใหเกดการ

1 คำาบรรยาย ยทธศาสตรการพฒนาสงคม นายไพบลย วฒนศรธรรม การประชมเชงปฏบตการขบเคลอน“ ”ยทธศาสตรการพฒนาศกยภาพและพทกษสทธกลมเปาหมายดวยกระบวนการแผนชมชน2 เพงอาง

4

เรยนรและพฒนาขดความสามารถของคนในชมชน ในการแกปญหาและพฒนา สความรมเยนเปนสขอยางยงยน

2) แนวคดพนฐานการดำาเนนงานแผนแมบทชมชนพงตนเอง แผนแมบทชมชนพงตนเอง เปนเครองมอสำาคญในการกำาหนดแนวทางการพฒนาประเทศ ชมชนเปนแกนหลกในการพฒนาทเนนการกอใหเกดการเรยนร ทำาใหชมชนไดรจกตนเอง มความเขาใจตนเอง กำาหนดอนาคตแนวทางการพฒนาตนเองและชมชนได อยางมสวนรวมของชมชน รวมไปถงการประสานความรวมมอหนวยงานภาคพฒนาทเกยวของ ทำางานรวมกนอยางบรณาการ ดงคำากลาวทวา แผนชวตชมชน“ อนาคตชมชน โดยชมชน เพอชมชน” ยทธศาสตรของการเคลอนงานแผนแมบทชมชนพงตนเอง คอ การสรางความเขมแขงของขบวนองคกรชมชน และการสรางพนทสาธารณะทางสงคมของขบวนองคกรชมชน ใหไดรบการยอมรบทงในดานการปฏบตในพนทและระดบนโยบาย โดยกระบวนการแผนชวตชมชน

แผนแมบทชมชนพงตนเองเกดขนในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8 ประมาณป 2542 การกอเกดในชวงแรก จากการทกระทรวงเกษตรและสหกรณไดรบการสนบสนนจาก สำานกโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (The United Nations Development Programmed) ในการพฒนาเกษตรกร มเปาหมายทสำาคญคอ การกระตนใหเกษตรกรมการจดทำาแผนงานเพอแกไขปญหาและพฒนาตนเอง จงไดมการจดทำาโครงการความรวมมอกบมลนธหมบานและเครอขายภมปญญาไท สงเสรมใหเกษตรกรในเครอขายภมปญญาไท จดทำาแผนแมบทชมชนเพอการพฒนาชวตและพฒนาทองถน เพอใหเกดการคนพบตนเอง ทงดานทเปนศกยภาพและดานทเปนจดออน เพอวางแผนทศทางการพฒนาตนเองโดยสรางการมสวนรวมของทกฝาย ชมชนไมเรยง อำาเภอฉวาง จงหวดนครศรธรรมราช เปนชมชนหนงทมกระบวนการทำาแผนแมบทชมชน และมกจกรรมทเปนรปธรรมทงดานวสาหกจชมชน การพฒนาการเรยนรแผนแมบทชมชนพงตนเอง เรมมการขยายแนวคด

5

เปนรปธรรมในป 2545 โดยสำานกงานกองทนเพอการลงทนทางสงคม (The Social Investment fund) ไดคนพบชมชนไมเรยง ทมลนธหมบานไดรวมกนกบชมชนในการพฒนานวตกรรมการพฒนาทองถน โดยใชแผนแมบทชมชนพงตนเองเปนเครองมอ ในการกำาหนดทศทางการพฒนาชมชน รวมกนใชแผนชมชน ทำาใหทกคนในชมชนไดมองเหนตนเอง โดยผานการเกบขอมล มารวมกนวเคราะห ทำาใหสามารถเหนสภาพปญหา ความตองการ และศกยภาพของทองถนไดอยางชดเจน และรวมกนกำาหนดแนวทางในการสรางแผนชมชนและศกยภาพของทองถนไดอยางชดเจน

ในป 2546 สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ไดมแนวทางในการหนนเสรมและขยายผลแผนแมบทชมชนพงตนเองสชมชนทองถน จงไดมการหารอและรวมกนกำาหนดแนวทางการพฒนาทองถน โดยใชแผนแมบทชมชนเปนเครองมอในการเรยนร กบแกนนำาทมประสบการณการทำาแผนชมชนในตำาบลตาง ๆ ทวประเทศ โดยมเวทสงเคราะหบทเรยนการจดทำาแผนชมชนโดยภาคประชาชน ทไดรบการสนบสนนจากสำานกงานกองทนเพอการลงทนทางสงคม (The Social Investment fund) สำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ ตอมาไดมการนำาเสนอรปธรรมความสำาเรจของการจดทำาแผนชมชนพงตนเอง และมการสรปบทเรยนประสบการณการทำาแผนชมชน และการคนหาพนทตนแบบ ซงนำาไปสการกำาหนดทศทาง ยทธศาสตรการสนบสนนพนทตำาบลตาง ๆ ในการจดทำาแผนแมบทชมชนเพอแกไขปญหาความยากจน ซงมทศทางสำาคญในการดำาเนนการ คอ การเชอมโยงองคกรเครอขายแผนแมบทชมชนพงตนเองระดบจงหวด ระดบภาค ระดบชาต

(1) การคนหาและการฝกอบรมวทยากรกระบวนการเพอการเผยแพร และสรางความเขาใจ การทำาแผนแมบทชมชนพงตนเอง

(2) การถอดองคความรสนบสนนใหเกดศนยเรยนรดานแผนแมบทชมชนพงตนเอง

6

(3) ตดตาม และ สรปบทเรยนการจดทำาแผนชมชนพงตนเอง

นอกจากนไดมการนำาเสนอตอภาครฐ ในการสนบสนนการดำาเนนงานขององคกรเครอขายแผนแมบทชมชนพงตนเอง 4 ภาค และขอใหมการเชอมโยงแผนระดบนโยบาย จงไดกอเกดเปนคณะทำางานแผนแมบทชมชนพงตนเอง 4 ภาค เปนผประสานงานทเปนตวแทนจาก 4 ภาค จำานวน 9 คน เปนตวแทนระดบภาคมารวมตวกน เปนกลไกในการดำาเนนงานตามยทธศาสตรทภาคประชาชนรวมกนเสนอ เพอการขยายผลและสรางรปธรรมในพนทแตละภาค

3) วตถประสงคของการจดทำาแผนชมชน (1) สรางความเขมแขงของขบวนการองคกรชมชน (2) สรางพนทสาธารณะทางสงคม เพอบอกทศทางการพฒนา

ของขบวนการองคกรชมชน (3) สรางกระบวนการแกไขปญหาทางสงคม และลดปญหา

ความยากจนของชมชนทองถนอยางยงยน (4) สรางกระบวนการการเชอมโยงภาคพฒนาทกระดบและแนว

นโยบายแหงรฐ

4) เปาหมายของการจดทำาแผนชมชน (1) การขยายพนทการจดทำาแผนชมชนพงตนเอง ทเชอมโยงกบยทธศาสตรการพฒนาจงหวด และสงผลตอการแกไขปญหาความยากจนในพนททวประเทศจำานวนไมนอยกวา 2,000 ตำาบล ในป พ.ศ.2548 และขยายเตมพนทตำาบลทวประเทศ ภายในป 2551 (2) เก ดการเช อมโยงบรณาการความรวมมอของหนวยงานในการสนบสนน ทงในการจดทำาแผนชมชนพงตนเองในพนทตำาบลเปาหมาย และขยายความรวมมอสการบรณาการยทธศาสตรการพฒนา เปาหมาย แผนงาน และทรพยากรในเรองอน ๆ ททำาใหการพฒนาเปนองครวมและเกดประโยชนสงสด

7

(3) มการจดการและยกระดบความรทเกดจากกระบวนการทำาแผนชมชน สกระบวนการแกไขปญหา และการพฒนาทหลากหลายเปนองครวมของชมชนทองถน เชน ดานการเกษตร องคกรการเงนชมชน สวสดการชมชน ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม วฒนธรรม การศกษา สขภาพอนามย วสาหกจชมชน ฯลฯ

5) ขนตอนการจดทำาแผนชมชน การจดทำาแผนชมชนมหลกการสำาคญ คอ ตองเกดจากความสมครใจของคนในชมชน มาเรยนรรวมกน เปดโอกาสการมสวนรวมใหกบทกคน และเนนการนำาจากทนทางสงคมของแตละพนท มขนตอนและรายละเอยดการทำาทแตกตางกนไป โดยมขนตอนในการจดทำาแผนชมชนจากชมชน ดงน

(1) คนหาแกนนำาและองคกรทองถน แกนนำาชมชน คอ กำานน ผใหญบาน ผนำาทองถน ตวแทนองคกรชมชน ประธานศนยถายทอดเทคโนโลย ประชาคม อาสาสมครสาธารณสขหมบาน ปราชญผร หนวยราชการในพนท ฯลฯ เพอตองการสรางทมงาน ทจะเรมทำาแผนชมชน สรางความเขาใจทชดเจนรวมกน (2) จดประกายความคดเปนขนตอน กระตนใหคนในชมชนหนมาใสใจชมชนของตนเอง โดยอาจจดเปนเวทพดคย เพอกระตนใหชมชนตระหนกถงปญหาวกฤตทเกดและเหนความหวงทจะอยรอดรวมกน (3) ศกษาประวตศาสตรชมชน เปนขนตอนทมคณคา เปนการศกษาสงทดงามของชมชน ทำาใหสมาชกเหนถงทมา ตวตนทแทจรงของตนเอง ของชมชน และเกดเปนความรกในทองถน โดยใหมคน 3 รน คอ เดก ผใหญ ผสงอาย อยรวมกน ซงจะเปนพลงสำาคญในการนำาพาชมชนใหรอดพนวกฤต

8

(4) สำารวจ รวบรวมขอมล กำาหนดประเดนทอยากร เพอเกบขอมล เชน รายรบ - รายจาย หนสน ปญหาและศกยภาพ วฒนธรรมภมปญญา ทงน การสำารวจขอมลบางเรองใชแบบสอบถาม บางเรองใชเวทหรอการพดคย ซงแตกตางไปตามสภาพพนท อยางไรกตามควรมการจดบนทกไว (5) วเคราะห สงเคราะหขอมล เปนการนำาขอมลทไดจากการจดเกบมาวเคราะห เพอจะไดรวาขอมลทไดมความสมบรณ ถกตองแมนยำา ตรงกบความตองการหรอไม และกำาหนดอนาคตของชมชนขนตอนนตองหาวธใหสมาชกในชมชนไดเหนขอมลทงหมดรวมกนและไดมสวนรวมในการวเคราะหสงเคราะห (6) ยกรางแผนชมชน จะตองประกอบดวย คณะกรรมการบรหาร / คณะทำางาน แกนนำาชมชน และผแทนกลมจะตองรวมกนยกรางแผน ภายใตขอมลทผานการวเคราะหมาแลว บางชมชนเสนอใหแบงแผนออกเปน 3 กลม เพองายตอการนำาไปใช คอ สงทชมชนทำาไดเอง สงทชมชนรวมกบภายนอกและเกนความสามารถของชมชนตองใหหนวยงานสนบสนน (7) ประชาพจารณแผนชมชน เปนการนำาแผนทผานการยกรางเรยบรอยแลว มาทำาประชาพจารณ เพอตองการใหทกคนในชมชนไดมสวนรบร รวมคด รวมกำาหนดกจกรรมภายใตแผนชมชน ใหเปนไปตามความตองการของชมชนอยางแทจรง และเมอทกคนรบร และเหนชอบกจกรรมภายใตแผน สามารถประกาศสสาธารณะได หลงจากนนนำาแผนมาบรณาการกบแผนขององคการบรหารสวนตำาบล (8) นำาแผนสการปฏบตเปน การนำากจกรรมตามแผนมาทำาใหเกดผล โดยใหผเกยวของแตละเรอง รวมคด ตดสนใจ และทำาเองมากทสด เปนกจกรรมทำาไดดวยทนทชมชนมอยกอน

9

(9) ทบทวนปรบปรง เมอทำางานจรงอาจไมตรงตามทคด สถานการณเปลยนแปลงเปนเร องปกต ตองมการทบทวนเปนระยะเพอปรบกจกรรมและวธการใหเหมาะสม (10) ประเมนผลสรปบทเรยน เปนขนตอนทจะตดตามดวา แผนชมชนททำามาไดผลเปนอยางไร เพอสรปเปนบทเรยน นำากลบมาใชปรบปรง หรอถอดเปนองคความรใหกบชมชนอนไดเรยนรตอไป

1.2 สำานกงานสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย (สท.)

สท. มภารกจเกยวกบการสงเสรมศกยภาพ การคมครอง พทกษสทธประชาชนในแตละกลมเปาหมาย โดยการกำาหนดแนวนโยบาย มาตรการ กลไก สงเสรม สนบสนนภาครฐและเอกชนในการดำาเนนการตามนโยบายและมาตรการททกำาหนด เพอใหเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการและผสงอาย มคณภาพชวตทดมความมนคงในการดำารงชวตในการดำาเนนการตามภารกจใหมอำานาจหนาทดงตอไปน

1) เสนอแนะแนวทางการสงเสรมศกยภาพ การคมครองและพทกษสทธดานเดก เยาวชน ผดอยโอกาส และผสงอาย

2) เสรมสรางมาตรการและกลไกในการสงเสรมศกยภาพ การคมครองและพทกษสทธเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย

3)สงเสรม สนบสนนทางวชาการและทรพยากรในการดำาเนนการของเครอขายเพอการพฒนาศกยภาพ การคมครองและพทกษสทธตามกฎหมาย

4)กำาหนดมาตรฐานการพฒนาและสงเสรมศกยภาพ การคมครองและพทกษเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย ใหสอดคลองกบกระแสการเปลยนแปลงของสงคมโลก พนธกรณ

10

หรอขอตกลงระหวางประเทศและกำากบดแลใหเปนไปตามมาตรฐานทกำาหนด

5)สงเสรมกจกรรมและบทบาททางสงคมของเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย

6)พฒนาองคความรเกยวกบการสงเสรมศกยภาพ การคมครองและพทกษเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย

7)ประสานและสนบสนนขอมลดานการสงเสรมศกยภาพ การคมครองและพทกษสทธเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย

8)ปฏบตการอนใดตามทกฎหมายกำาหนดใหเปนอำานาจหนาทของสำานกงานสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย หรอตามทรฐมนตร หรอคณะรฐมนตรมอบหมาย

สท. เปนหนวยงานทรบผดชอบโดยตรง ในภารกจและพนธกจเกยวกบนโยบายสาธารณะ เพอการสงเสรมสวสดภาพและพทกษกลมเปาหมาย เดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย ซงเปนองคประกอบหนงของทนทางสงคม คอทนมนษย และจากการปฏบตงานในระยะเวลาทผานมา สท. ไดมการดำาเนนงานในรปแบบของการสรางและพฒนาองคความรใหม ๆ ดานการพฒนากลมเปาหมายดงกลาว อยางหลากหลาย ซงสอดคลองตอสถานการณการเปลยนแปลงในมตตาง ๆ ของกลมเปาหมาย โดยเปนองคความรทผานกระบวนการสราง และทดสอบในเชงทฤษฎเปนเบองตนแลว แตองคความรเหลาน ซงเปนองคประกอบหนงของทนทางสงคม ยงมไดมการถายทอดขยายผลและเชอมโยงสการปฏบตอยางจรงจงในองคกรชมชน ซงเปนสถาบนทางสงคมในระดบพนฐาน ทมระบบความสมพนธโดยตรงและใกลชดกบกลมเปาหมายของ สท. ดงนน เพอใหมการถายทอด แลกเปลยน และนำาองคความรดงกลาวไปใช ใหเกดประโยชนสงสดตอการพฒนาคณภาพชวตของกลมเปาหมาย สท. จงกำาหนดให

11

มโครงการขยายผลองคความรสการปฏบตขน ดำาเนนการในลกษณะบรณาการทงดานองคความรและกระบวนการทำางาน

2. สภาพปญหาและแนวโนม

2.1 ปญหากลมเปาหมาย ประเทศไทยไดมาถงจดเปลยนทางประชากรทเปนสงคมผสงอาย

และจะดำาเนนตอไปในชวงระยะเวลาอนสนกวาประเทศอนๆ ทำาใหสงคมไทยมเวลานอยทจะเตรยมพรอมสำาหรบผลกระทบทางลบแกผสงอาย ทงดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมทจะเกดขน

การปรบตวเขาสบทบาทผสงอายเปนเรองยาก สงเหลานเกดขน เพราะงานทเปลยนเขาสกลมผสงอายนน ขาดกลมสนบสนน เดกไดรบการสอนใหเรยนรถงบทบาทวยรน และวยรนไดรบการฝกฝนวธทจะเปนผใหญ แตมผใหญไมกคนเทานน ทไดรบการฝกฝนทจะเปนผสงอาย

โครงสรางประชากรของไทยกำาลงเปลยนแปลงไปสสงคม ผสงอาย โดยกลม ผสงอาย ไดเพมขนอยางรวดเรวจนนาเปนหวง การศกษาของธนาคารพฒนาแหงเอเชย ชใหเหนวา ในอกประมาณ 20 ป ประเทศไทยอาจจะประสบปญหาวกฤต ผสงอาย โดยสดสวนประชากรทมอายมากกวา 60 ป จะเพมขนจากรอย 9.3 ในป 2543 เปนรอยละ 18 ในป 2563

นอกจากนสดสวนประชากรในวยทำางานตอจำานวน ผสงอาย จะลดลงจาก 6 คนตอคนชรา 1 คน เปน 3 คนตอ 1 คนในอกไมเกน 13 ป ( 2563 ) และอกประมาณ 33 ป ( 2583 ) สดสวนจะลดลงเปน 2 คน ตอ 1 คน ซงหมายความวาอกไมนานประชากรวยทำางานจะเรมมภาระในการเลยงดคนสงอายในสงคมมากขน

ปญหาของการกาวเขาสยค ผสงอาย ไมไดอยทสดสวนของ ผสงอาย ทเพมมากขนเทานน แตปญหาทสำาคญคอสดสวนเงนออมสำาหรบวย

12

เกษยณอายทมแนวโนมลดลง จนไมเพยงพอตอการดำารงชพในอนาคต ในทสดแลวจะเปนอนตรายตอประชากรในวนนหากยงไมมมาตรการรองรบ

ในการดำาเนนงานคมครอง ปองกน แกไข ฟ นฟ พฒนาผสงอาย มแนวทางทกำาหนดไว เชน ตามรฐธรรมนญ พ.ศ. 2550 พระราชบญญตผสงอาย และแผนพฒนาผสงอาย ทเนนในการพฒนาผสงอายทแบงไว 5 ดาน คอ

(1) พฒนาทางดานรางกาย ซงทำาไดโดยการออกกำาลงกายหรอเลนกฬาเปนประจำา ซงจะชวยใหรางกายมความเคลอนไหวทคลองตวขนและไมสภาพรางกายไมเสอมเรว (2) พฒนาทางดานอารมณ ผสงอายมกจะมอารมณทชอบนอยใจจนทำาใหเปนทเบอหนายของครอบครวได ผสงอายเองทจะปรบอารมณใหมความหนกแนน ใจเยน (3) พฒนาความคด ผสงอายควรมนใชความคดโดยการอานหนงสอหรอทำางาน เพอเปนการชวยกระตนสมอง ใหเกดการพฒนาอยเสมอ (4) พฒนาสงคม เพอไมใหตนเองเกดความวาเหว ผสงอายควรเขาสงคมอยเรอยๆ โดยการเขาหาเดกวยรน ดวยการพดคยเปนทปรกษาใหคำาแนะนำาทด เพอทจะชวยใหเดกเกดความเคารพไมทอดทง (5) พฒนาทางดานวญญาณ ผสงอายควรมความมงมนทำาในสงเปนประโยชนตอสงคม เพอเปนการสรางคณคาใหกบตนเอง

นอกจากนน ยงมการกำาหนดใหผสงอายมสทธไดรบการคมครอง สงเสรม และสนบสนนดานตางๆ 13 ประการ

(1) การบรการทางการแพทย และการสาธารณสข ทจดไวใหความสะดวกรวดเรวแกผสงอายเปนกรณพเศษ (2) การศกษา การศาสนาและขอมลขาวสารทเปนประโยชนตอการดำาเนนชวต (3) การประกอบอาชพและฝกอาชพทเหมาะสม

13

(4) การพฒนาตนเองและการมสวนรวมในกจกรรมทางสงคม การรวมกลมในลกษณะเครอขายหรอชมชน (5) การอำานวยความสะดวกและความปลอดภยโดยตรงแกผสงอายในอาคารสถานท ยานพาหนะ และการบรการสาธารณะอนๆ (6) การชวยเหลอดานคาโดยสาร ยานพาหนะตามความเหมาะสม (7) การยกเวนคาเขาสถานทของรฐ (8) การชวยเหลอผสงอาย ซงไดรบอนตรายจากการถกทารณกรรม หรอถกแสวงหาประโยชนโดยมชอบ ดวยกฎหมาย หรอถกทอดทง (9) การใหคำาแนะนำา ปรกษา ดำาเนนการอนทเกยวของในทางคด หรอในทางการแกไขปญหาครอบครว (10) การจดทพกอาศย อาหาร และเครองนงหมใหตามความจำาเปนอยางทวถง (11) การสงเคราะหเบยยงชพ ตามความจำาเปนอยางทวถงและเปนธรรม (12) การสงเคราะหในการจดการศพตามประเพณ (13) การอนตามท คณะกรรมการผสงอายแหงชาต กำาหนด

บรการสำาหรบผสงอายตองครอบคลมในเรอง ศนยเอนกประสงคสำาหรบผสงอาย ศนยดแลกลางวน บรการเยยมบาน บรการสขภาพทบาน จดตงระบบเฝาระวง เกอกล และดแลผสงอายโดยชมชน สงเสรมสนบสนนการเรยนร เพมศกยภาพการดแล /ผสงอาย /อาสาสมคร และการพฒนาผสงอายตองคำานงถง

การมเสรภาพ - ผสงอาย ควรไดรบโอกาสในการทำางานหรอสามารถไดรบรายไดอนๆ - ผสงอาย ควรมสวนในการตดสนใจวาเมอใดจะตองพนจากการทำางาน

14

- ผสงอาย ควรไดรบการฝกอบรม และการศกษาตามความเหมาะสม - ผสงอาย ทจะไดอยในสภาพแวดลอมทสงบ ปลอดภย ดวยความพงพอใจตามกำาลงความสามารถ - ผสงอาย ควรทจะไดอาศยอยในบานของตนเอง ตลอดระยะเวลายาวนานเทาทเปนไปได

การมสวนรวม -ผสงอาย ควรไดมสวนรวมในการกำาหนดและดำาเนนงานตามนโยบายตางๆ ทจะสงผลโดยตรงตอความเปนอยทดของตน สามารถถายทอดความรและทกษะใหกบชนรนหลงได - ผสงอาย ควรทจะไดรบการพฒนาโอกาสตางๆ เพอใหบรการแกชมชน และเปนอาสาสมครในตำาแหนงตางๆ ทเหมาะสม ตามความสนใจและกำาลงความสามารถของตน - ผสงอาย ควรมบทบาททจะจดตงกลมหรอสมาคมของ ผสงอาย ได

การไดรบการดแล - ผสงอาย ควรไดรบการดแลจากครอบครว และชมชนและไดรบ

การคมครอง - ผสงอาย ควรไดรบการดดานสขภาพอนามย เพอใหไดรบการฟ นฟทางรางกาย จตใจ และอารมณใหดขน เปนการปองกนหรอชะลอการเจบปวยในระยะเรมตน - ผสงอาย ควรไดรบโอกาสในการเขาถงบรการทางสงคม และกฎหมายเพอเปนการสงเสรม สนบสนนการเปนอสระ การคมครองและการไดรบการดแล

15

- ผสงอาย ควรไดรบการดแล คมครอง ฟ นฟและสงเสรมทางดานสงคมและจตใจอยางเหมาะสมจากสถานสงเคราะห ผสงอาย ทมสภาพแวดลอมทมนคง - ผสงอาย ควรไดรบโอกาสพฒนาศกยภาพของตนเองอยางเตมความสามารถ - ผสงอาย ควรไดรบโอกาสในการศกษา วฒนธรรม จตใจ และกจกรรมนนทนาการของสงคม ความมศกดศร - ผสงอาย ทจะดำารงชวตอยในศกดศรและความปลอดภย โดยปราศจากการถกแสวงหาประโยชนและถกทำารายทางรางกายและจตใจ

ปญหาเกยวกบการจดบรการของหนวยงานทเกยวของ โดยเฉพาะการจดสวสดการดานตางๆ ยงไมเปนไปตามทกฎหมายกำาหนดไว ทงในดานของบรการทจดใหไมครอบคลมปญหาความตองการ และการขาดการประชาสมพนธใหผสงอายรและเขาใจถงสทธ ทำาใหผสงอายไมทราบแหลงหรอหนวยงานทใหการสนบสนนงบประมาณ และหนวยงานทจดบรการแกผสงอายมหลายหนวยงานทำาใหผสงอายมความยากลำาบากในการตดตอขอใชบรการ

กลาวโดยสรป การดำาเนนงานเกยวกบผสงอาย ยงไมสามารถดำาเนนการไดครอบคลมทกเรองทกำาหนดขน และไมสามารถดำาเนนการไดทวถงในทกพนท จงมเรองทจะตองดำาเนนการอกมาก ในขณะทมกลมเปาหมายอนทตองดแล ไดแก เดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ ซงมสภาพดำาเนนการไมตางกนนก และมเรองตองทำาอกมาก สงทตองคำานงคอ บรการทใหกบกลมใดกลมหนง สามารถใหบรการไดกบทกกลม และการคำานงถงการนำาศกยภาพของอกกลมมาใชในการพฒนากลมตนเองและกลมอน

การดำาเนนงานพฒนากลมเปาหมายของ สท. ยงมปญหาทตองพฒนาอกมาก ทงปญหาภายในองคกร ปญหาการดำาเนนงานเกยวกบกลมเปาหมายทมมากมาย ปญหาความซำาซอน และการดำาเนนงานทอาจไมตรงตอความตองการของพนท และปญหาการบรณาการการทำางานของแตละกองและสำานก

16

ทจะเอออำานวยตอกนใหการดำาเนนงานเปนไปอยางมประสทธภาพ ถาพจารณาโดยการใช พนทเปนตวตง ใหคนเปนศนยกลาง และใชการมสวนรวมเปนหวใจ จะสามารถบรณาการการทำางาน ยกตวอยางเชน การดำาเนนงานในพนท สำานกสงเสรมและพทกษเดก มโครงการคาราวานเสรมสรางเดก สำานกสงเสรมและพทกษเยาวชน มโครงการพนทสรางสรรคสำาหรบเยาวชน สภาเดกและเยาวชน และเยาวชนคนดศรแผนดน สำานกสงเสรมและพทกษคนพการ (สทก.) มโครงการฟ นฟสมรรถภาพคนพการโดยชมชน สำานกสงเสรมและพทกษผสงอาย (สทส.) มโครงการดแลผสงอายโดยชมชน และศนยเอนกประสงคสำาหรบผสงอาย ซงงานททำาไมเพยงแตบรการใหกบกลมใดกลมหนง ยงสามารถใหบรการไดกบทกกลม และถาคำานงถงการนำาศกยภาพของกลมเปาหมายมาใชในการพฒนากลมตนเองและกลมอน กสามารถสงผลใหการทำางานมประสทธภาพมากขน

2.2 แนวโนม

1) การท สท. มภารกจในการพฒนากลมเปาหมายทงหมด กเพอใหเกดการบรณาการในการทำางานในระดบกรม และตองคำานงถงการดำาเนนงานจะตองปลอยวางความตองการทตองเขาไปควบคม แกไขสถานการณตาง ๆ ดวยตนเอง ดวยองคกรเองทงหมดตามลำาพง และเปดโอกาสใหภาครวมพฒนาอนๆ เขามามบทบาทมากขน การขยายองคความรทมไปสชมชน เพอใหเกดการพฒนากลมเปาหมาย จงนบไดวาเปนวธทมประสทธภาพ

2) การปรบเปลยนโครงสรางของ พม. โดยการยบกองสงเสรมและพฒนาเครอขายของทกกรมไปรวมศนยทสำานกงานปลด

3) การกระจายอำานาจทใหจงหวดและองคกรปกครองสวนทองถนตงงบประมาณในการพฒนาได และกระบวนการจดทำาแผนชวตชมชน เรมเขามามบทบาทในการเสนอโครงการ จำาเปนท สท. จะตองมงนำาองคความรทม (ยทธศาสตรการพฒนากลมเปาหมาย ความรในการพฒนากลมเปาหมายท

17

ถกตองตามหลกวชาการ สาระสำาคญและวธการดำาเนนงานโครงการทสำาคญ ๆ รปแบบการบรณาการพฒนากลมเปาหมายในองครวม รปแบบทไดจากการทำาโครงการนำารอง) ไปสรางความร ความเขาใจ ใหเกดความตระหนกในการพฒนากลมเปาหมาย โดยมแนวทางทถกตองเปนสวนสนบสนน

3. แนวความคดในการดำาเนนงาน

ในชวงทดำารงตำาแหนงหวหนาฝายแผนงานและประเมนผล ไดดำาเนนการจดทำายทธศาสตร สท. เกดกระแสการบรณาการสง จงเสนอโครงการน เขาสยทธศาสตรของ สท. เนองจากในระยะนน มการจดประชมโดย 2 สำานก ในจงหวดเดยวกน พรอมกน สถานทอยคนละฝงถนน กลมเปาหมายการประชมเหมอนกน โดยมความคดเบองตนแคควรมการบรณาการองคความรของ สท. ลงไปทกลมเปาหมายในการจดครงเดยว

ในการเสนอตงงบประมาณป 2548 ซงอยในความรบผดชอบ ไดเสนอของบประมาณโครงการน และในการประชมผบรหาร ไดมอบใหสำานกสงเสรมและพทกษเดก (สทด.) ซงคดวามความพรอมทสด เปนผรบผดชอบในการดำาเนนโครงการ

เมอไดไปรบความรเรองชมชนเขมแขง ซงวทยากรบอกวา สท. ไมจำาเปนตองไปสรางความเขมแขงของชมชน เนองจากมหลายหนวยงานทำาอยแลว สงท สท. ควรทำา คอ นำาองคความรของ สท. เขาไปในชมชนทเขมแขง เพอใหมการแลกเปลยนเรยนร เกดความเขาใจ เกดความตระหนก ชมชนจะดำาเนนการไดเอง จงไดเรยนเชญวทยากรมาใหความรในการประชมของ สท. และในการอบรมตาง ๆ

การดำาเนนงานปงบประมาณ 2548 สทด. และคณะทำางานขยายผลองคความร (ผเขยนเปนสวนหนงของคณะทำางาน) ไดวเคราะหสงเคราะหองคความรทจำาเปนและสำาคญ เพอเผยแพรสชมชนโดยประสานสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) คดเลอกชมชนเขมแขงจำานวน 222 ชมชน จากเครอ

18

ขายแผนแมบทชมชนพงตนเอง 4 ภาค เปนกลมเปาหมายของโครงการฯ ดำาเนนการกจกรรมตาง ๆ

1) การประชมระดบชาต เรองการสรางหลกประกนทางสงคม : เสยงสะทอนจากประชาชน ณ กรงเทพฯ ผเขาประชมประกอบดวยผแทนหนวยงานภาครฐ องคกรเอกชนทเกยวของกบกลมเปาหมาย และผแทนคณะกรรมการประสานงานองคกรเครอขายแผนชมชนพงตนเองระดบชาต จาก 4 ภาค ชมชนละ 1 คน จำานวน 222 คน และ พมจ. อบจ. ซงปรากฏผลการประชมกลมระดมความคดเหน ซงจำาแนกเปน 4 กลม คอ กลมเดกและเยาวชน กลมสตร กลมคนพการและผสงอาย ไดขอสรปถงความตองการในการสรางหลกประกนทางสงคมทสำาคญ คอ การสรางความตระหนกรใหกบทกภาคสวนในเรองสทธขนพนฐานของกลมเปาหมาย การบรการทางสงคมทมคณภาพ และแนวทางปฏบตเพอสรางโอกาสในการเขาถงหลกประกนและการบรการทางสงคม

2) การประชมระดบภาค 4 ภาค ดงน (1) ภาคเหนอ ณ จงหวดเชยงใหม ผเขารวมประชมเปนผแทนจากองคกรเครอขายแผนชมชน จำานวน 73 ชมชน พมจ. และ อบจ. ผลการดำาเนนงาน คอ องคกรเครอขายแผนชมชนพงตนเอง ไดกำาหนดแนวทางการนำาองคความรเพอสงเสรมสวสดภาพและพทกษกลมเปาหมายของ สท. ลงสชมชน โดยจะจดเวทชมชนเพอวเคราะหขอมลความตองการของชมชน ในองคความรดงกลาว และนำาผลการวเคราะหไปจดทำาแผนปฏบตการของชมชน

(2) ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ณ จงหวดขอนแกน ผเขารวมประชมเปนผแทนจากองคกรเครอขายแผนชมชน จำานวน 53 ชมชน พมจ. และ อบจ. ผลการดำาเนนงานคอ องคกรเครอขายแผนชมชนพงตนเอง ไดมการพจารณากำาหนดแผนงาน/กจกรรม เพอนำาองคความรของ สท. ไปสงเสรมสวสดภาพและพทกษกลมเปาหมายในชมชนทง 5 กลม โดยแตละกลมมการกำาหนดรายละเอยดกจกรรม/ขนตอน/วธดำาเนนการ ผลลพธ ตวชวด และผรบ

19

ผดชอบ โดยชมชนเปนเจาภาพหลก ประสานรบการสนบสนนจาก อบต. อบจ. พมจ. และ สท. ทงน ชมชนเนนการพงตนเองเปนหลกการสำาคญ

(3) ภาคกลาง ณ กรงเทพฯ ผเขารวมประชมเปนผแทนจากองคกรเครอขายแผนชมชน จำานวน 28 ชมชน พมจ. และ อบจ. ปรากฏผลสรปของการประชมในแตละกลมเปาหมายดงน

- กลมเดก ชมชนไดพจารณาสถานการณดานเดกในชมชน และแนวทางการแกไขปญหาและเหนสมควรดำาเนนการสรางอาสาสมครพทกษสทธเดกในชมชนโดยเสนอแนวทางการดำาเนนงาน 2 ประการคอ 1. สท. จดอบรมหลกสตรเกยวกบอาสาสมครพทกษสทธเดกใหแกนนำาเครอขายแผนชมชนพงตนเอง 2. ชมชนประสาน สท.ในการจดอบรมเพอสรางอาสาสมครพทกษสทธเดกในชมชน - กลมเยาวชน ไดมการพจารณาสถานการณเยาวชนในชมชนและโดยภาพรวมของประเทศ และได พจารณาองคความรในการจดการกบปญหาตางๆ ดานเยาวชน โดยสรปสดทายเหนวา การจดตงสภาเยาวชนเปนกระบวนการจดการปญหาเพออนาคต - กลมผดอยโอกาส ไดเสนอแนวทางการดำาเนนงาน เพอคมครองและพฒนาผดอยโอกาสในชมชน โดยยดหลกการชมชนเปนเจาภาพหลกในทกเรอง ในการจดกจกรรมเพอแกไขปญหา และปองกนปญหาทอาจเกดขน การประสานกบหนวยงานทเกยวของเพอการสนบสนนดานวชาการ งบประมาณ และอน ๆ - กลมคนพการไดมการเสนอแนวทางในการจดสวสดการฟนฟและพฒนาศกยภาพคนพการ ทเนนบทบาทของชมชนและครอบครวเปนสำาคญ โดยใหมการจดทำาแผนกจกรรมบรรจในแผนทองถน และมการกำาหนดตวชวดรวมถงการมสวนรวมของคนพการ และระบถงรายละเอยดกจกรรมสวสดการทควรจดใหกบคนพการ เชน ศนยเรยนร และสงอำานวยความสะดวกตาง ๆ

20

- กลมผสงอาย ไดกำาหนดแนวทางการจดสวสดการสำาหรบผสงอาย คอ สวสดการรกษาพยาบาล สวสดการฌาปนกจ การจดรถรบ-สงผสงอายทปวย และการรณรงคใหครอบครวตระหนกในคณคาของผสงอาย (Home Care) สการปฏบตในชมชน ประกอบดวย การสรางความเขาใจกบแกนนำาชน จด ตงคณะทำางาน สำารวจศกษาขอมลผสงอายในชมชน จดทำาแผนชมชน ประสาน พมจ. จดหาอาสาสมคร จดอบรมอาสาสมคร และตดตาม ทบทวนผลการดำาเนนงานของอาสาสมครโดยการขอสนบสนนงบประมาณจาก พม. และ อบจ. และไดระบความรวมมอระหวางชมชนกบ สท. ในการนำาองคความรสการปฏบต โดยการทำาบนทกความรวมมอระหวางภาคกบชมชน ประสานแผนงาน งบประมาณ และการตดตามประเมนผล

(4) ภาคใต ณ ศนยประสานงานองคกรเครอขายแผนชมชนพงตนเอง ภาคใต อำาเภอชะอวด จงหวดนครศรธรรมราช จำานวน 68 ชมชน ผลการดำาเนนงาน คอ - กำาหนดยทธศาสตรคมครองและพฒนาแตละกลมเปาหมายในแตละชมชน โดยมเปาประสงคเพอการสงเสรมพฒนาศกยภาพ และการสงเคราะหกลมเปาหมายตามสภาวะของกลม เปาหมาย นน ๆ - กำาหนดยทธศาสตรรองรบ โดยจำาแนกเปนเร องทชมชนสามารถดำาเนนการไดเอง เรองทตองดำาเนนการรวมกนระหวางชมชน และเรองทตองดำาเนนการรวมกน หรอขอรบการหนนเสรมจาก สท. หรอหนวยราชการอน ทเกยวของโดยปรากฏวามกลยทธทเหมอนกนในทกกลมเปาหมาย คอ การจดทำาระบบและสำารวจขอมลกลมเปาหมายในชมชน - กำาหนดแผนงาน/กจกรรมในแตละกลยทธ - กำาหนดใหยทธศาสตรการคมครองและพฒนากลมเปาหมายทง 5 กลมเปนยทธศาสตรท 5 ในการพฒนาเครอขายแผนชมชนพงตนเอง โดยจะนำาเสนอตอคณะกรรมการ เครอขายแผนชมชนพงตนเองระดบชาต

21

แตนาเสยดาย ในปงบประมาณ 2549 เกดปญหาทางเทคนค ทำาใหมการขอตงงบประมาณโครงการขยายผลองคความรสการปฏบต ทำาใหไมมการดำาเนนงานตอเนองจากป 2548 เมอมาดำารงตำาแหนงผอำานวยการกองสงเสรมและพฒนาเครอขาย (กพข.) ในเดอนพฤศจกายน 2549 ไดมการปรบเปลยนการดำาเนนงานของกอง ในการสงเสรมศกยภาพองคกรเครอขายเพอการพฒนากลมเปาหมาย ไว 3 ระดบ

1) ระดบสวนภมภาค ไดดำาเนนงานจดทำายทธศาสตรการพฒนาคนและสงคมของจงหวด

2) ระดบสวนทองถน ไดดำาเนนงานจดทำายทธศาสตรการพฒนาคนและสงคมขององคกรปกครองสวนทองถน

3) ระดบชมชน

จงไดรบโครงการขยายผลองคความรสการปฏบต มาอยในความรบผดชอบของกอง โดยเจยดจายงบประมาณทมอยอยางจำากดของกองมาดำาเนนงาน

จากเหตผลดงกลาวขางตน จงไดดำาเนนโครงการนตอเนอง โดยมแนวความคดในการดำาเนนงานดงน

1) วตถประสงค (1) เพอพฒนาศกยภาพองคกรเครอขายชมชนในการพฒนา

กลมเปาหมาย (2) เพอสงเสรมความเปนหนสวนการพฒนากลมเปาหมายกบ

ภาคทกภาค สวน (3) เพอใหประชาชนกลมเปาหมายไดรบการพฒนาศกยภาพ จาก

การขบเคลอนของเครอขายชมชน2) สงทตองการใหไปถง

22

ชมชนเปนเจาของการพฒนาเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย

3) สงทจะตองทำา (1) คดคน เครองมอ นวตกรรม เพอถายทอดองคความร

ความเขาใจ แกแกนนำาเครอขายแผนชมชน 75 จงหวด ทงวธคด วธทำา และเกดความตระหนกในการดำาเนนงานพฒนากลมเปาหมาย พรอมทงสงเสรมใหมการดำาเนนงานในชมชน

(2) สรางเครอขายหรอแนวรวมในการพฒนากลมเปาหมายในทกระดบ

(3) สนบสนนใหเกดแหลงเรยนรการพฒนาเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย ในชมชน เพอเปนเครองมอในการขยายไปยงชมชนตาง ๆ ตามกระบวนการจดทำาแผนชมชน (4) สนบสนนการดำาเนนงานทเกยวของกบการพฒนากลมเปาหมาย

4) สงทตองสราง (1) การบรณาการการดำาเนนงานใน พม. เพอใหเกดการขบ

เคลอนในระดบกระทรวง (2) การเกาะเกยว เชอมโยง ระหวางหนวยงาน พม. ในจงหวด

อาสาสมครตาง ๆ ของกระทรวง อปท. กบแกนนำาเครอขายแผนชมชน เพอรวมกนดำาเนนงานใน 75 จงหวด

5) สงททำาในตอนน (1) การบรณาการใน สท. เพอใหเกดคณะทำางาน ทจะรวมรบ

ผดชอบในการดำาเนนงานอยางจรงจง (2) จดทำาองคความรในการพฒนาเดก เยาวชน ผดอยโอกาส

คนพการ และผสงอาย (3) การเชอมโยงการทำางานกบกรมตาง ๆ ใน พม. และหนวย

งาน พม. ในจงหวด อปท. และภาคเครอขายตาง ๆ

23

(4) การใหความรเกยวกบการพฒนาเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย แกแกนนำาเครอขายแผนชมชน และหนวยงานทเกยวของ ใน 75 จงหวด (5) การสงเสรมและสนบสนนใหมการดำาเนนงานพฒนาเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย ในชมชน

6) สงทนำาไปส (1) แนวทางการขบเคลอนการพฒนาเดก เยาวชน ผดอย

โอกาส คนพการ และผสงอาย ดวยกระบวนการแผนชมชน และการหนนเสรมของ พม.

(2) เกดแหลงเรยนรการพฒนาเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย ในชมชน

4. กระบวนการและผลการปฏบตงาน

การดำาเนนงานเปนการทำาตอเนองจากป 2548 จากความรบผดชอบของ สทด. มาเปนของ กพข. มรายละเอยด ดงน

4.1 การดำาเนนงาน

ปงบประมาณ 2549 1) ศกษาหาขอมลสรปผลการดำาเนนงานโครงการขยายผล

องคความรสการปฏบต ป 2548 2) เขยนโครงการเพอขออนมตดำาเนนการ โดยใชงบ

ประมาณป 2549 ของ กพข. กจกรรมเปนการตดตามและประเมนผลการดำาเนนงานของป 2548

3) ปรบคำาสงแตงตงคณะทำางานโครงการขยายผลองคความรสการปฏบตในสวนของประธาน เลขา และผชวยเลขาคณะทำางานฯ

4) เชญประชมคณะทำางานโครงการขยายผลองคความรสการปฏบต เพอหารอถงแนวทางในการดำาเนนงานป 2549 พรอมพจารณา

24

แบบสอบถามในการเกบขอมล และเกณฑการประเมนผลการดำาเนนงานแผนชมชน 5) การประชมเชงปฏบตการโครงการขยายผลองคความรสการปฏบต ป 2549 ระหวาง คณะทำางานขยายผลฯ ของ สท. และแกนนำาเครอขายแผนชมชนระดบชาตและระดบภาค เพอทบทวนการดำาเนนงานป 2548 และกำาหนดแนวทางการดำาเนนงานรวมกนระหวางเครอขายแผนชมชน และ สท. ภายใตโครงการขยายผลองคความรสการปฏบต ป 2549 และ 2550 6) การจดเกบขอมล 2 ระดบ (1) เชงปรมาณ (แบบสอบถามเกบขอมล)โดยจดสงแบบสอบถามแกเครอขายแผนชมชนทเขารบการฝกอบรมเชงปฏบตการในป 2548 จำานวน 250 ชด

(2) เชงคณภาพ โดยสมตวอยางพนท/จงหวด เพอเกบขอมลเชงลก 7 จงหวด ไดแก จงหวดราชบร ฉะเชงเทรา จนทบร อำานาจเจรญ บรรมย พทลง และอตรดตถ ซงคดเลอกโดยแกนนำาองคกรเครอขายแผนชมชน

และประสานการดำาเนนงานเพอใหไดขอมลเพมเตมจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน และ กองเลขาเครอขายแผนชมชน

การเกบขอมลภาคสนามในพนท 4 ภาค 7 จงหวด ไดแก จงหวดราชบร ฉะเชงเทรา จนทบร อำานาจเจรญ บรรมย พทลง และอตรดตถ โดยมแกนนำาแผนชมชน เจาหนาทพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจงหวด รวมลงพนทในหมบาน โดยไดพบปะ พดคย สอบถามกบสมาชกเครอขายแผนชมชน และนายกองคการบรหารสวนตำาบล และกลมเปาหมาย ไดแก กลมเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย เพอสมเกบขอมลการจดทำาแผนชมชน รวมถงกระบวนการ 4 ขนตอน คอ ชมชนมแผนชมชน แผนชมชนมกจกรรมเกยวกบกลมผขาดโอกาส (เดก เยาวชน และ คนพการ) กจกรรมมการดำาเนนงาน และมการตดตามประเมนผลในภาพรวมพบวา

25

(1) ทกตำาบลมการจดทำาแผนชมชน (2) ในแผนชมชนมโครงการ/กจกรรมครอบคลมทง 5 กลมเปาหมายไดแก เดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย เชน กจกรรมการสำารวจขอมลของกลมเปาหมายทง 5 กลม โครงการทนการศกษาแกเดกนกเรยน โครงการการจดหาอาหารเสรม (นม) และอาหารกลางวนแกเดกในศนยพฒนาเดกเลก กจกรรมการแขงขนกฬาสำาหรบเดกนกเรยนและเยาวชน การสรางสนามกฬาสำาหรบเยาวชน กฬาสำาหรบเยาวชนตอตานยาเสพตด การสงเสรมอาชพแกคนยากจน (ดอยโอกาส) เชน ขดบอ เลยงปลา โรงเพาะเหด การทำาอฐบลอก ฯลฯ สวนกจกรรมของผสงอาย จะเปนการสงเสรมการจดตงชมรมผสงอาย สงเสรมผสงอายออกกำาลงกาย เบยยงชพแกผพการ และผสงอาย เปนตน (3) กจกรรมการพฒนากลมเปาหมาย 5 กลม นนมการดำาเนนงาน ทงสน ซงไดรบการสนบสนนงบประมาณจากหนวยงานตาง ๆ เชน สำานกงานพฒนาชมชน สำานกงานเกษตร โรงเรยนในพนท สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) และจากองคการบรหารสวนตำาบล

ในกระบวนการ 4 ขนตอน สวนมากองคกรเครอขายแผนชมชน ปฏบตเหมอนกน แตวธการนนแตกตางกนออกไป ทงนขนอยสถานการณ และบรบทของแตละพนท

ไดพบวามปจจยหลายประการทเปนอปสรรคในการนำาองคความรไปสการปฏบต เชน การเชอมโยงการทำางานในลกษณะเครอขายในชมชนยงคงตางคนตางทำา บางแหงเครอขายแผนชมชนยงไมไดมการเชอมประสานแผนการทำางานรวมกบ อบต. งบประมาณนอย และทสำาคญชมชนยงคดกจกรรมในการพฒนาคนและสงคมในลกษณะของการพฒนาไดคอนขางนอย สวนมากมทกษะมงเนนกจกรรมการแกไขปญหาความยากจน และการสงเคราะหเปนหลก แตสงทเปนมตใหมทคนพบและเปนกลยทธในการสงเสรม

26

และสนบสนน การทำางานการพฒนาคนและสงคมเชงรกไดคอ ความตนตวขององคกรเครอขายชมชน รวมถงประชาชนกลมเปาหมาย ซงเรมเหนถงความสำาคญในการพฒนา โดยแสดงความตองการคนหาหนวยงานทจะชวยสงเสรมและสนบสนนการดำาเนนกจกรรมดงกลาวอยางใกลชด ตอเนอง และจรงจง จะเปนการพฒนาขดความสามารถ (Capacity Building) และการเสรมสรางความเขมแขง (Empowerment) แกองคกรเครอขายชมชนในมตของการพฒนาคนและสงคมแบบองครวมไดเปนอยางด

ปงบประมาณ 2550 กพข. ในฐานะฝายเลขานการคณะทำางานไดทบทวนการดำาเนนงานทผานมา ตงแตป 2548 และการตดตามประเมนผล ป 2549 โดยจากการท กพข. ไปสรางความสมพนธในแนวราบกบเครอขายแผนแมบทชมชน มใชแนวดงในลกษณะหนวยงานภาครฐ ทำาใหเกดแนวคดในการทำางานเชงหนสวนทมความเทาเทยมกน รวมคด รวมทำา รวมแบงปนทรพยากร และรวมรบผลประโยชน โดยเหนวา สท. จะตองปรบเปลยนวธการทำางานโดยสงเสรมการมสวนรวมของเครอขายแผนแมบทชมชนฯ ในการดำาเนนงานโครงการขยายผลองคความรสการปฏบต ในลกษณะภาคหนสวน

1) ประชมคณะทำางานขยายผลองคความรส การปฏบต และเครอขายแผนแมบทชมชนพงตนเอง 4 ภาค โดยแลกเปลยนเรยนร เปาหมาย วตถประสงค กระบวนการทำางานขององคกร เพอหาจดรวมในความรวมมอกนพฒนากลมเปาหมาย ซงมพนทเปนตวตง โดยรวมกนพจารณากจกรรมหลกในการขบเคลอนการพฒนากลมเปาหมายระดบพนท ดวยกระบวนการแผนชมชน และการหนนเสรมองคกรชมชน เพอนำาองคความรไปสการปฏบตแกกลมเปาหมายตาง ๆ ของ สท. ในชมชน

ทงนการประชมคณะทำางานฯ และเครอขายแผนชมชนดงกลาว นำาไปสการวางแผนการปฏบตการในระดบพนทชมชน ซงเปนการรวมคด รวมทำา รวมแบงปนทรพยากร และรวมรบผลประโยชนในการ

27

ดำาเนนกจกรรมหลก 2 กจกรรม ไดแก การจดประชมเชงปฏบตการขบเคลอนยทธศาสตรการพฒนากลมเปาหมายดวยกระบวนการแผนชมชน และการทำาวจยชมชนเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research: PAR) 2) จดการประชมเชงปฏบตการขบเคลอนยทธศาสตรการพฒนาศกยภาพและพทกษกลมเปาหมายดวยกระบวนการแผนชมชน มวตถประสงค ดงน (1) เพอใหมแนวทางความรวมมอของ สท. และเครอขายแผนแมบทชมชนพงตนเอง 4 ภาค ในการขบเคลอนยทธศาสตรการพฒนาศกยภาพและคมครองสทธกลมเปาหมาย และการหนนเสรมซงกนและกนอยางบรณาการ (2) เพอใหชมชนเปนแกนหลกเกดการขยายผลองคความรในการพฒนาศกยภาพและคมครองสทธกลมเปาหมาย ดวยกระบวนการเครอขายแผนแมบทชมชนภายใตแผนชมชน/แผนพฒนาตำาบล

การจดประชมดงกลาวเปนความรวมมอระหวาง สท. และเครอขายแผนชมชนในการดำาเนนงานรวมคด รวมทำา และแบงปนทรพยากร การประชมแบงเปน 2 สวน คอ

สวนท 1 การเพมพนความรในดานนโยบาย แนวทาง ทศทางการขบเคลอนยทธศาสตรการพฒนาคณภาพคนและสงคมไทยสการปฏบตตามหลกปรชญาเศรษฐกจแบบพอเพยง ดานยทธศาสตรการพฒนาสงคม ในเรองสงคมไมทอดทง สงคมเขมแขง และสงคมคณธรรม การพฒนาแบบองครวม รวมทงการพฒนาศกยภาพและพทกษสทธ ตลอดจนบทเรยนของชมชนทไดมาแลกเปลยนเรยนรซงกนและกน สวนท 2 การสงเสรมการมสวนรวมของแกนนำาเครอขายแผนชมชนระดบจงหวดทวประเทศ (75 จงหวดและกทม.) ในการระดมความคดเหนเสนอแนวทางการขบเคลอนการพฒนากลมเปาหมายดวย

28

กระบวนการแผนชมชนระดบจงหวด และระดบตำาบล และความตองการการหนนเสรมจาก สท. และ พม. ซงมดงน (1) การขบเคลอนดวยกระบวนการแผนชมชน โดยมพนทเปนตวตง

-ระดบตำาบล โดยการสงเสรมสนบสนนพนท จดทำาแผนชมชน ใหมกจกรรมดานกลมเปาหมาย และประสานเชอมโยงขยายผลองคความรแกประชาชน องคกรชมชน และ อปท. เพอสนบสนนการดำาเนนงานใหชมชนสามารถจดการตนเอง มความเขมแขงสการพงตนเองอยางตอเนอง

- ระดบจงหวด โดยมการสงเสรม สนบสนนการประสานงานบรณาการ และเชอมโยงหนวยงานภาคทเกยวของ ใหมการดำาเนนงานทเปนระบบ ตามทศทางการดำาเนนงานทสอดคลองกนระหวางหนวยงาน และภาคประชาชน โดยมกระบวนการแผนชมชนเปนเครองมอ เพอลดความซำาซอนของการดำาเนนงานโครงการในพนท และเกดประโยชนสงสดตอกลมเปาหมาย

(2) ความตองการหนนเสรมจาก สท. - สงเสรมบทบาทของเครอขายแผนแมบทชมชนพงตนเอง

4 ภาค และหนวยงานในสงกด พม. ในการทำางานรวมกนทงในระดบนโยบาย และระดบพนท

- สนบสนนกระบวนการจดทำาแผนชมชนในพนทเปาหมาย ใหครอบคลมมตกลมเปาหมาย โดยทำางานแบบหนสวนและใชพนทเปนตวตง

- สงเสรมและพฒนาศกยภาพแกนนำาเครอขายแผนแมบทชมชนพงตนเอง 4 ภาค ใหสามารถขบเคลอนการทำางานในมตกลมเปาหมายไดอยางมประสทธภาพ และยกยองเชดชเกยรต สรางขวญ และกำาลงใจ

- สงเสรมและสนบสนนกระบวนการเรยนรของชมชน ดวยโครงการ/กจกรรมตามแผนชมชน เพอเสรมและพฒนาเปนชมชนแหงการเรยนรในการพฒนาคนและสงคม

29

ในชวงทายการประชมฯ ไดมการประกาศเจตนารมณรวมกนระหวางเครอขายแผนแมบทชมชนพงตนเอง 4 ภาค และ สท. โดยมหลกการสำาคญ 4 ประการ คอ (1) การทำางานแบบหนสวนเชงกลยทธ เพอการพฒนาคนและสงคมในระดบพนท (2) การกำาหนดนโยบาย ยทธศาสตรระดบทองถนสระดบประเทศ (3) การดำารงรกษาคณคา และศกดศรความเปนมนษยของกลมเปาหมาย (4) การทำางานเพอประโยชนของประเทศชาต และถวายแดพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ทงน สท. ไดนำาเรยนผลการประชมฯ และการประกาศเจตนารมณดงกลาวตอทประชมผบรหาร พม. ซงม รมว.พม. เปนประธานการประชม ซงอธบดกรมพฒนาสงคมและสวสดการ จะบรณาการการศกษารปแบบการจดสวสดการชมชนของ สท. กบการดำาเนนงานของ ศพส. โดยมพนทเปาหมาย 4 จงหวด และ กระทรวง พม. ไดแจงผลการประชมเชงปฏบตการฯ ใหจงหวดทราบเพอมอบหมายใหสำานกงาน พมจ. ประสานการดำาเนนงานกบเครอขายแผนแมบทชมชนพงตนเอง 4 ภาคในระดบพนทตอไป

3) การศกษาหารปแบบการจดสวสดการชมชนในการพฒนากลมเปาหมายดวยกระบวนการการวจยแบบมสวนรวม (Participatory Action Research : PAR)

เพอสงเสรมกระบวนการเรยนรรวมกนในการพฒนากลมเปาหมายโดยชมชน และการทำางานในเชงหนสวน สท. และเครอขายแผนแมบทชมชนพงตนเอง 4 ภาค ไดรวมกนจดทำาวจยชมชนแบบมสวนรวมเพอพฒนาศกยภาพองคกรชมชน และกลมเปาหมายทเขารวมกจกรรม โดยใชกระบวนการ

30

วจยเปนเครองมอ และไดรปแบบการจดสวสดการชมชนในการพฒนากลมเปาหมายทสอดคลองกบสภาพความเปนจรงและความตองการของชมชน

สท. โดย กพข. ไดลงพนทปฏบตงานรวมกบเครอขายแผนแมบทชมชนฯ ขบเคลอนรวมกบองคกรชมชนเพอพฒนากลมเปาหมาย โดยประสานงานและบรณาการการวจยชมชนกบหนวยงาน พม. ในพนทไดแก พมจ. สสว. และ ศพส. ใน 4 ภาค และกทม. ดงน

- ภาคเหนอ ท จ.นาน อ.นานอย ต.ศรสะเกษ โดยกลมออมทรพยสจจะวนละบาท

- ภาคอสาน ท จ.ศรสะเกษ อ.อทมพรพสย ต.อหลำา โดยชมรมผสงอาย

- ภาคใต ท จ.พทลง อ.ควนขนน ต.ทะเลนอย โดยกองทนสวสดการชมชนวนละบาท

- ภาคกลางท จ.อางทอง อ.โพธทอง ต.บางเจาฉา โดยศนยพฒนาครอบครว

- กรงเทพฯ ท เขตลาดกระบง ชมชนจตรา โดยกองทนสวสดการชมชน

โดยมขนตอนการดำาเนนงาน 5 ขนตอน ดงน 1) การประสานงานกบหนวยงานในพนท และประชมชแจง

ทำาความเขาใจแกผเกยวของ และองคกรชมชนในการศกษาครงน 2) ชมชนและภาคพฒนารวมกนวเคราะหสถานการณชมชน และวางแผน/โครงการ/กจกรรมพฒนากลมเปาหมาย 3) ดำาเนนการจดกจกรรมพฒนากลมเปาหมายโดยองคกรชมชนซง สท. สนบสนนงบประมาณตามแผนทกำาหนดไว 4) ชมชนถอดบทเรยนการจดกจกรรมดงกลาว ปรบรปแบบการจดสวสดการ หรอ การพฒนาตอยอดรปแบบจากการหนนเสรมของภาคพฒนาในปตอไป

31

5) สรปผลและวพากษผลการศกษารปแบบใหชมชนเหนพองตองกน(กำาลงสรปผลการวจย เพอเสนอในการประชมกบเครอขายทวประเทศ) 4.2 ลกษณะทแสดงถงความยงยากของงาน

1) สท. ในฐานะหนวยงานระดบชาตทดแลกลมเปาหมายเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอาย ตองดำาเนนการคมครอง ปองกน แกไข ฟ นฟ พฒนา ทง 5 กลม โดยจะตองสงเสรมและสนบสนนใหมกจกรรมพฒนากลมเปาหมายตามแนวทางทถกตอง ซงสำานกใน สท. ทดแลกลมเปาหมายเฉพาะของตน กจะตองดำาเนนการตามทกลาว สำาหรบ กพข. ตองคดคนวธการเพอใหมการพฒนากลมเปาหมายทกกลม บนพนฐานขอมลและความตองการของชมชน 2) การทำางานเครอขายภาคประชาชน มความสมพนธแนวราบ ทกคนเทาเทยมกน แตการทำางานของภาครฐเปนลกษณะแนวดง มสายบงคบบญชา ปฏบตงานภายใตกฎ ระเบยบ ขอบงคบจำานวนมาก สงผลใหการทำางานรวมกนไมราบรนเทาทควร โดยเฉพาะเกยวกบระเบยบดานงบประมาณ และการตดสนใจ เจาหนาทรวมปฏบตงาน ไมสามารถตดสนใจได ตองรอผบรหารเทานน 3) โครงการขยายผลองคความรสการปฏบต เปนโครงการทมลกษณะบรณาการของหนวยงาน มองผลลพธคอคณภาพชวตของกลมเปาหมายทงประเทศ ควรจะเปนความรบผดชอบในระดบกระทรวงฯ หรอควรจะเปนเจาภาพ มากกวา ระดบกองสงเสรมและพฒนาเครอขาย สท. เครอขายมองวา กพข. คอ พม. ทำาใหบอยครงตองมประเดนหรอสถานการณทตองใหคำาตอบในนามของ พม. ทเปนรปธรรม กพข. สท.ทำามไดเชนกน สงผลใหการทำางานไมเตมท เกดความอดอด ตองใหคำาตอบในลกษณะในภาพรวมทไมคอยชดเจน อยตลอดเวลา

5. ขอเสนอแนะ

32

1) การปรบเปลยนโครงสรางทจะยบกองสงเสรมและพฒนาเครอขายไปไวทกระทรวงควรทจะเปนเจาภาพในการดำาเนนการโครงการน

2) ประเดนการขบเคลอนแผนชมชน ใหความสำาคญกบการแกไขปญหาความยากจน โดยแบงกจกรรมออกเปน 3 ระดบ คอ ระดบชมชนจดทำาเอง ระดบความรวมมอเครอขายชมชน และระดบความรวม มอกบ อบต./ภาคพฒนา และสรางแกนนำาแผนชมชนเปนวทยากรกระบวนการขบเคลอนระดบทองถน สท.ควรไดเพมศกยภาพแกนนำาดงกลาว โดยกระตนและสงเสรมองคความร ตอยอดการพฒนาและคมครองกลม เปาหมายตาง ๆ อยางจรงจงและตอเนอง เพอใหแกนนำาสามารถกระตนในเวทประชาคม ใหชมชนเหนความ สำาคญและความจำาเปนในการพฒนาคน รวมทงวเคราะห สงเคราะหขอมลกลมเปาหมายในพนทของตนเองได จะทำาใหเกดแนวทาง/โครงการ/กจกรรม ในการแกปญหาและคมครองสทธกลมเปาหมายดานตาง ๆ ไดอยางมคณภาพมากขน กวาการชวยเหลอสงเคราะหเทานน

3) สท. ควรสงเสรมและสนบสนนการทำางานขององคกรเครอขายแผนชมชน ใหมการเชอมโยงกบหนวยงานทเปนกลไกของ พม. ในภมภาค เชน สำานกงานพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจงหวด (พมจ.) สำานกงานสงเสรมและสนบสนนวชาการ (สสว.) และศนยพฒนาสงคม (ศพส.) รวมถง อาสาสมครตาง ๆ ในชมชน ไดแก อาสาสมครพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย เครอขายอาสาสมครกลมเปาหมายของ สท. รวมถงสภาเดกและเยาวชน ซงจะมสวนชวยผลกดนใหโครงการ/กจกรรมในชมชนไดรบการตอบสนองจากทกภาคสวนตามสภาพความเปนจรง

4) สท. ควรสนบสนนงบประมาณในการดำาเนนกจกรรมทเปนความตองการของประชาชน และสอดคลองกบการพฒนาศกยภาพและการคมครองพทกษสทธกลมเปาหมายตาง ๆ โดยใหภาคประชาชนดำาเนนการเอง และ สท. หนนเสรมในการเอออำานวยความสะดวกตอการปฏบตงานขององคกรเครอขายแผนชมชน

33

--------------------------------------- 34