„СТУДИЈА ЗА ОПРАВДАНОСТ ОД ВОВЕДУВАЊЕ НА...

„СТУДИЈА ЗА ОПРАВДАНОСТ ОД ВОВЕДУВАЊЕ НА УСЛУГИТЕ ЗА СОБИРАЊЕ И ТРАНСПОРТИРАЊЕ НА КОМУНАЛЕН ОТПАД

ВО РУРАЛНИТЕ СРЕДИНИ НА ОПШТИНА ВЕЛЕС“

Април, 2011

Студијата за оправданост од воведување на услугите за собирање и транспортирање на комунален отпад во руралните средини на Општина Велес

2

Студијата за оправданост од воведување на услугите за собирање и

транспортирање на комунален отпад во руралните средини на Општина Велес, за потребите на Општина Велес, беше изработена од страна на експерсткиот тим на приватната компанија „Фармахем“ ДООЕЛ Скопје во состав:

- дипл.биолог Марјана Шушлевска, координатор на тимот и проектот - дипл.технолог Лилјана Пеева, клучен експерт за отпад - дипл.економист Ирена Радоешка, клучен експерт за финансиско-економска

анализа - дипл.еколог Катерина Талеска, стручен соработник - дипл.инг. за заштита на животна средина Цветан Николовски, стручен

соработник - дипл.инг.за заштита на животна средина Маријан Лакс, стручен соработник

„ФАРМАХЕМ“ - Скопје Марјана Шушлевска, раководител на Сектор за консалтинг

________________________


3

Содржина: Вовед...................................................................................................................................... 4 Извршно резиме .................................................................................................................... 5 1. Преглед на актуелното законодавство............................................................................. 6

1.1 Национално законодавство во областа на управување со отпадот како дејност од јавен интерес од локално значење............................................................................. 6

1.2 Законодавство на Општината Велес во областа управување со отпадот .............. 8 1.3 Управување со отпадот како дејност од јавен интерес од локално значење во националните плански документи ............................................................................. 9 1.4 Управување со отпадот како дејност од јавен интерес од локално значење во планските документи на Општина Велес .................................................................. 9

2. Анализа на постоечката состојба со управувањето до отпадот во руралните средини на општина велес........................................................................ 10

2.1 Методологија ............................................................................................................. 10 2.2 Анализа на податоци................................................................................................. 12 2.3 Анализа на резултати................................................................................................ 30

3 Техничка, финансиска и економска анализа на опции за воспоставување на систем за собирање и транспортирање на комунален отпад во населените места во општина велес кои не се опфатени со генералниот урбанистички план ........................................ 38

3.1 Опција 1 - “не прави ништо” ..................................................................................... 38 3.2 Опција 2 - воведување на операциите собирање и транспортирање со користење на постојните технички-основни сретства на Општината т.е. на ЈКП „Дервен“ ..... 38

3.2.1 Техничка анализа................................................................................................ 38 3.2.1.1 Проценка на количеството комунален отпад кој се создава во секое од руралните населени места.............................................................................. 39 3.2.1.2 Утврдување на шемите на собирање ............................................................. 41 3.2.2 Финансиска анализа ........................................................................................... 44 3.2.3 Економска анализа ............................................................................................. 50 3.2.4 Селективно собирање и превенција на отпад................................................... 50 3.2.5 Следење на воспоставениот систем ................................................................. 51

3.3 Опција 3 - спроведување на шемите на опција 2 со целосно нова инфраструктура (возило од 8 м3со компактирачка плоча или ротопреса, контејнери од 1.1 м3 , канти од 120 литри) ............................................................................................................. 51 3.4 Опција 4 - давање на услугата за собирање и транспортирање на комуналниот отпад во разгледуваното подрачје под концесија на надворешно приватно правно лице ............................................................................................................................ 52 3.5 Заклучоци................................................................................................................... 53


4

ВОВЕД

Општина Велес зазема површина од 464km2 и според статистичките податоци од пописот во 2002 година, брои вкупно 55.108 жители од кои 46.708 или 85% живеат во градот Велес, а останатите 8.400 или 15% живеат во руралните населби.

Собирањето, транспортирањето и отстранувањето на отпадот во градот Велес, во приградските населби Дурутовец и Превалец и во дел од руралните населби на општина Велес (Горно Оризари, Башино Село и Чолошево) се спроведува од страна на ЈКП „Дервен“, додека во останатиот дел од руралните средини оваа услуга во време на изработка на оваа студија сеуште не се спроведува.

Во анализата беа вклучени населените места од Општина Велес во кои не се спроведува услугата, а тоа се: Иванковци, Мамутчево, Сојаклари, Отовица, Кумарино, Долно Караслари, Црквино, Бузалково, Сливник, Клуковец и Раштани. Населените места кои немаат услови за спроведување на услугата заради лошата патна инфраструктура и/или малиот број на жители беа исклучени од анализата уште на почетокот на истражувањето. Тоа се следните населени места: Ораовец, Белештевица, Ветерско, Крушје, Лугунци, Новачани, ‘Рлевци, Рудник, С’лп, Сопот, Горно Караслари и Џидимирци. Единствено селото Сливник, кое се карактеризира со лоша патна инфраструктура, особено во зимскиот период кога е практично непристапно, е земено предвид во оваа студија, поради големиот број на жители и реалната потреба од нивно вклучување во системот на собирање и транспортирање на отпад.

Студијата за оправданост од воведување на услугата за собирање и транспортирање на отпад во руралните средини на Општина Велес има за цел да даде анализа на состојбата со управувањето со отпад во руралните средини, да обработи финансиско-економска анализа и да даде насоки и алтернативи за воведување на услугата.

Студијата е целосно усогласена со барањата поставени во Законот за животна средина (Сл.весник на РМ бр.53/05, 81/05, 24/07, 159/08, 83/09, 48/10 и 124/10), Законот за управување со отпад (пречистен текст Сл.весник на РМ бр.9/11), приоритетите на НЕАП2 (2006-2012), Стратегија за управување со отпад на Република Македонија (2008-2020) и Националниот план за управување со отпадот (2009-2015), како и со стратешките, планските и програмските документи на Општина Велес и регионот.

Студијата има цел да овозможи воведување на интегриран пристап во управувањето со отпадот на целата територија на Општината и е развиена врз начелата: хиерархија во управувањето со отпадот, одржлив развој, универзалност на услугата, загадувачот плаќа, близина, самоодржливост, претпазливост, одговорност на производителот, како и врз генезата на отпадот со максимална примена на превенција, повторна употреба и преработка.

Студијата е структурирана од следните елементи: 1. Законодавство 2. Анализа на постоечка состојба

• Анализа на расположливи податоци (Плански документи, законска регулатива и локални прописи)

• Анализа на податоци од истражување 3. Техничка, финансиска и економска анализа за воведување на услугата

• Анализа на варијанти

• Финансиска анализа

• Економска анализа (трошоци/корист)

• Препораки 4. Изработка на тендерска документација

Изработката на студијата се раководеше од принципот на непосредност кој овозможува директна комуникација со надлежните органи и стручните лица од општината, јавното комунално претпријатие и населението, при што потребите и можностите на сите заинтересирани страни беа максимално и навремено земени предвид.

Суштинските елементи на Студијата беа разработени на терен, а решенијата беа разработени со учество на надлежните органи, јавноста и сите заинтересирани страни.

За изработка на овој документ тимот на „Фармахем“ организираше низа состаноци со заинтересираните страни, интервјуа со претседателите на месните заедници, анкети кај локалното население и отворени разговори со локалното население.


5

ИЗВРШНО РЕЗИМЕ

EXECUTIVE SUMMARY


6

1. ЗАКОНОДАВСТВО

1.1 Национално законодавство во областа на управување со отпадот како дејност од јавен интерес од локално значење

Студијата за оправданост од воведување на услугите за собирање и транспортирање на комуналниот отпад во Општина Велес (во понатамошниот текст: Студија) е развивана врз одредбите на националното законодавство во областа на животната средина, а особено врз одредбите на Законот за управување со отпад (пречистен текст Сл.весник на РМ бр. 9/11), Правилникот за општите правила на постапување со комуналниот и другите видови неопасен отпад (Сл.весник на РМ бр.147/07), Правилникот за формата и содржината на барањето, формата и содржината на дозволата како и минималните технички услови за вршење на дејноста собирање и транспортирање на комунален и други видови на неопасен отпад (Сл.весник на РМ бр.08/06) и Правилникот за намалување на количеството биоразградлив отпад што смее да се депонира (Сл.весник на РМ бр.108/09).

Со оглед дека се работи за населени места каде досега воопшто не била спроведувана услугата за собирање и транспортирање на комунален отпад, одредбите на законите кои го регулираат управувањето со специјалните текови отпад (кои според сегашната пракса се компоненти на комуналниот отпад - отпад од пакување, отпадни батерии и акумулатори, отпадна електрична и електронска опрема), не се во целост применети во сугерираните решенија содржани во Студијата.

Освен ова законодавство со кое се поставени темелите на управувањето со комуналниот отпад, Студијата вклучува и елементи од Законот за концесии и друг вид јавно-приватно партнерство (Сл.весник на РМ бр.7/08 и 139/08).

Согласно Законот за управување со отпадот, комунален отпад е отпад што се создава од физички лица од домаќинствата (отпад од домаќинства) и комерцијалниот отпад. Отпадот од домаќинствата е отпадот кој секојдневно се собира од домаќинствата, како и посебно собраниот опасен отпад од домаќинствата, габаритен отпад, градинарски отпад и слично. Kомерцијалниот отпад е отпад кој според својата природа или според својот состав е сличен на отпадот од домаќинствата, а се создава од правни и физички лица при вршење на комерцијални, индустриски, занаетчиски, услужни, административни и слични дејности.

Управувањето со отпад е дефинирано како збир на активности, мерки и одлуки наменети за избегнување и намалување на количеството на создадениот отпад и неговото негативно влијание врз животната средина, животот и здравјето на луѓето, вклучувајќи го и постапувањето со отпадот; а самото постапување е собирање, селектирање, транспортирање, третман, преработка, складирање и отстранување на отпадот, надзорот над овие операции и мерките за заштита на животната средина, животот и здравјето на луѓето за време на работата на објектите и на инсталациите.

Услугата за собирање и транспортирање на комуналниот отпад, во поширок контекст како елемент на управувањето со отпадот, а во потесен како елемент на постапување со отпадот, е во надлежност на локалната самоуправа и согласно тоа, претставува дејност од јавен интерес од локално значење.

Студијата се темели врз следните начела: • начело на заштита на животната средина кое бара, при преземањето

на одредени дејности и активности во врска со управувањето со отпадот, правните и физичките лица да обезбедат висок степен на заштита на животната средина, животот и здравјето на луѓето;

• начело на универзалност на услугите кое бара услугата да обезбеди недискриминација, одржливост, квалитет и ефикасност, транспарентност, економски прифатлива цена и целосно покривање на областа на извршување на услугата;

• начело „загадувачот плаќа” кое бара создавачот на отпадот да ги сноси сите трошоци настанати при управувањето со отпадот;


7

• начело на блискост кое бара отпадот првенствено да биде преработен или отстранет во најблиските места определени за таа намена односно во регионот во кој е создаден.

Законот за управување со отпад (пречистен текст Сл.весник на РМ бр.9/11) бара правните и физичките лица кои создаваат комунален отпад, отпадот да го предадат на правни и физички лица кои поседуваат дозвола (со претходна регистрација за вршење на дејност) за собирање и/или транспортирање отпад (даватели на услугата), или да го остават на места за предавање, определени од страна на градоначалникот на општината. Давателите на услугите се должни на местата за предавање на отпадот да постават садови за собирање и селектирање на комуналниот отпад.

На предлог на градоначалникот на општината, советот на општината може да основа јавно претпријатие за собирање и транспортирање на комуналниот и на другите видови неопасен отпад или собирањето и транспортирање да го довери на правно или физичко лице, за што склучува договор за давање услуга за извршување на дејност од јавен интерес од локално значење во согласност со Законот за концесии или друг вид јавно-приватно партнерство. Јавното претпријатие како и правното/физичкото лице со кое се склучува договорот за извршување на дејност од јавен интерес од локално значење, мора да поседуваат дозвола издадена од органот на државната управа надлежен за работите од областа на животната средина (МЖСПП).

Законот стриктно забранува оставање, напуштање, спалување или неконтролирано отстранување на отпадот, а за прекршување на забраната се предвидени прекршочни санкции и тоа:

• за правни лица од 2000 евра,

• за одговорното лице во правното лице од 400 евра, а за

• физички лица, глоба од 50 евра или 100 евра, доколку забранетите дејствија се направени покрај водните тела (реки, езера, бари и сл.), сите во денарска противвредност

Прекршочните санкции ги изрекуваат на самото место со врачување на покана за наплата, државните инспектори за животна средина, овластените инспектори за животна средина, комуналните инспектори на општината, како и работник на органот на државната управа надлежен за работите од областа на внатрешните работи. Сторителот е должен глобата да ја плати во рок од 8 дена, а доколку тоа не го стори, службените лица се должни да поднесат барање за поведување на прекршочна постапка, при што висината на глобата може да се зголеми и до трикратна вредност на основната вредност на глобата за соодветниот прекршок.

Законот за управување со пакување и отпад од пакување (Сл весник на РМ бр.161/09 и 17/11) пропишува дека Градоначалникот на општината е одговорен за организирање на одделното собирање на подрачјето на општината, на отпадот од пакување кој е комунален отпад. Своите обврски градоначалникот ги остварува врз основа на склучен договор со правното лице за постапување со отпад од пакување или со самостоен постапувач со отпад од пакување. Со договорот особено се регулираат меѓусебните права и обврски на договорните страни, условите и начинот на воведување на одделното собирање и третман на отпадот од пакување, видот на отпадот од пакување, барања во однос на квалитетот на собраниот отпад од пакување, видот на системот за собирање и доколку е можно, понатамошно постапување со отпадот од пакување, начинот на финансирање и покривање на трошоците, начинот на информирање на јавноста и крајните корисници, како и други прашања од заеднички интерес.

Правно лице за постапување со отпад од пакување е правно лице кое има добиено дозвола за постапување со отпад од пакување и кое обезбедува постапување со отпадот од пакување во име и за сметка на производителите на отпад од пакување (тоа се правни лица кои произведуваат пакување и кои пуштаат на пазарот спакувани производи). Правното лице за постапување со отпад од пакување не може самостојно да извршува активности за постапување со отпадот од пакување, а е должно да ги довери на лица кои се регистрирани за вршење на тие работи и поседуваат соодветни дозволи согласно со Законот за управување со пакување и отпад од пакување и/или со


8

Законот за управување со отпадот. Производителот ги сноси сите трошоци за постапување со отпадот (собирање, транспортирање, третман, преработка, отстранување, информирање на јавноста, подигање на јавната свест, следење). Слични обврски за градоначалниците на општините се пропишуваат и со донесениот Закон за управување со батерии и акумулатори и отпад од батерии и акумулатори (Сл.весник на РМ бр.140/10) и со Нацрт Законот за управување со отпад од електрична и електронска опрема кој е во фаза на консултации со јавноста. Законот за концесии и други видови на јавно- приватно партнерство пропишува дека концесијата на јавни услуги има за предмет вршење на дејности кои со закон се определени како јавни услуги и се состои од правото да се врши јавната услуга без плаќање од страна на концедентот, правото да се врши јавната услуга целосно или делумно со плаќање од страна на концедентот и правото да се врши јавната услуга со плаќање на надоместок за концесијата што го плаќа концесионерот

Концесијата на јавни услуги може да вклучи и изведување на делумна реконструкција или ремонт на објектите на концесијата.

Плаќањето од страна на концедентот или надоместокот за концесијата што го плаќа концесионерот, се определува во зависност од економската исплатливост на предметот на концесијата или од користењето на објектот на концесијата определена врз основа на времетраењето на концесијата и предвидените трошоци за вршење на јавната услуга, како и приходите од користењето на концесијата.

Пресметувањето и начинот на плаќање од страна на концесионерот поблиску се определуваат во договорот за концесија.

Надоместокот за концесија, концесионерот го уплатува на соодветни уплатни сметки во рамки на трезорската сметка и истиот е приход на Буџетот на Република Македонија, односно буџетот на Општината. Висината и начинот на плаќање на надоместокот за добиеното право на концесија кога е предвидена обврска за плаќање на надоместок од страна на концесионерот, се определува со договорот за концесија во зависност од економската корист која концесионерот ја остварува од доделената концесија, сразмерната распределба на приходот меѓу концедентот и концесионерот и постигнување на социјално прифатливи цени на јавните услуги кои се предмет на концесијата. 1.2 Законодавство на Општината Велес во областа управување со отпадот

Локалните прописи во областа на управувањето со отпадот практично се однесуваат на постапувањето со отпадот кое е регулирано со Одлуката за комунален ред и мерки за нејзино спроведување (април 2004), Одлука за одржување на јавна чистота на територијата на Општина Велес (неомври 2008) и Одлуката за изменување и дополнување на Одлуката за одржување на јавна чистота на територијата на Општина Велес (март 2011), Одлука за утврдување на висината на цената за собирање и транспортирање на комуналниот и индустрискиот неопасен отпад на територијата на Општина Велес (ноември 2010) и Одлука за определување на локација за депонија за земја, шут и друг отпаден градежен материјал во Општината Велес (февруари 2002) и Измена на оваа одлука (март 2011).

Одлуката од 2004 не базира врз новото законодавство за отпад (Законот за управување со отпад), па и покрај тоа што ги обезбедуваат генералните барања на новото законодавство, сепак треба целосно да се усогласи (како на пр. терминолошки, да се извршат корекции во делот на надлежностите за надзор, усогласување на шемите за собирање и др.). Одредбите на одлуките се однесуваат на подрачјето опфатено со генералниот урбанистички план, т.е.согласно дефиницијата за ген.урбанистички план, во градот Велес. За населените места кои не се дел од генералниот урбанистички план, а кои се предмет на оваа Студија, Одлуката пропишува дека одржувањето на јавната и индивидуалната чистота - начинот на давање на услугата и утврдување на цената на услугата ќе се регулира со посебен договор помеѓу ЈКП „ Дервен„ како давател на услугата и соодветната Месна самоуправа и физичкото и правното лице, како корисници на услугата. Оваа формулација остава слобода условите на овие договори да се прилагодат кон условите на досега неопфатените населени места во општината,


9

при што согласно Одлуката за утврдување на висината на цената за собирање и транспортирање на комунален отпад и индустриски неопасен отпад за територијата на општината Велес донесена во 2010-та година, висината на цената и за населените места вон генералниот урбанистички план се пресметува одделно за m2/покриен простор и m2/ дворна површина и се утврдува за:

1. физички лица: - покриен простор - 1,5 ден/ m2 - дворна површина - 0,2 ден/ m2

2. правни лица : - покриен простор - 3,5 ден/ m2 - дворна површина - 0,5 ден/ m2

Одлуката за комунален ред и мерки за нејзино спроведување пропишува дека

граѓаните се должни отпадот да го изнесат на определено место во време од 7:00 - 9:00 часот наутро, а ЈКП „Дервен“ е должен отпадот да го подигне и депонира најдоцна до 13:00 часот. Од аспект на Студијата, ограниченото време на подигање на отпадот од само четири часа би се одразило врз ефикасноста, а со тоа и на целокупните трошоци на системот за собирање и транспортирање на комуналниот отпад од населените места на општината на кои треба да им се овозможи оваа услуга. Иако оваа одредба директно не се однесува на населените места вон градот Велес, таа укажува на расположливото време (од само 4 часа) на вработените во ЈКП „Дервен“ кои се вклучени во давање на услугата. Одлуката за утврдување на висината на цената за собирање и транспортирање на комуналниот и индустрискиот неопасен отпад на територијата на Општина Велес (ноември 2010) пропишува дека собирањето и транспортирањето на комуналниот отпад ќе се врши од страна на ЈКП „Дервен“, два пати неделно.

1.3 Управување со отпадот како дејност од јавен интерес од локално

значење во националните плански документи

Со Стратегијата и Националниот план за управување со отпад во Република Македонија се констатира дека 70% од населението е опфатено со услугата за собирање и транспортирање на комунален отпад, а само 10% од нив, во руралните средини. Во Општината Велес, 85,5% од населението е опфатено со услугата за собирање и транспортирање на комунален отпад, а само 7.2 % од нив, се во руралните средини. Заклучокот е дека вкупната опфатеност на населението во Општината Велес е значајно над националното ниво, додека опфатеноста на населението во руралните области е под националното ниво на опфатеност.

Со Националниот план за управување со отпад, се констатира дека е прилично тешко да се дадат генерални проценки во врска со трошоците за собирање и транспорт на комуналниот цврст отпад, бидејќи постојат многу варијабили коишто влијаат на нив.

Тие вклучуваат:

• оддалеченоста и оддалеченоста при заобиколно патување до центарот за управување со комунален цврст отпад со депонија;

• годишно количество на собраниот комунален цврст отпад (навики на населението, животен стандард);

• густина на населеност, сооднос на домување во руралните области и достапност на возила за собирање на отпад за поединечните населби

Цените на дизел горивото се важен фактор кој може да врши значително влијание на транспортните трошоци; се проценува дека трошоците за гориво учествуваат со околу 50% во трошоците за собирање на комуналниот цврст отпад.

1.4 Управување со отпадот како дејност од јавен интерес од локално значење во планските документи на Општина Велес

Planot za управување со отпад во Општината Велес (2008-2012), предвидува опфаќање на населението во руралните делови на општината од страна на ЈКП „Дервен“, кое би се остварувало етапно, започнувајќи од населените места со поголем број на жители.


10

2. АНАЛИЗА НА ПОСТОЕЧКАТА СОСТОЈБА СО УПРАВУВАЊЕТО СО ОТПАДОТ ВО РУРАЛНИТЕ СРЕДИНИ НА ОПШТИНА ВЕЛЕС

Општите податоци за населените места кои се од интерес за оваа Студија се добиени од веќе објавени документи, додека специфични податоци кои се потребни за да се направи детална анализа на состојбата се добиени со директни истражувања на терен. Добиените податоци од истражувањето се први од ваков тип за руралните населени места во Општината.

2.1 Методологија

Истражувањето беше спроведено со цел да се идентификува постојната состојба со управувањето со отпадот во руралните средини на Општина Велес, како и да се добијат податоци за социо-економските карактеристики на локалните заедници, финансиската способност на населението, нивото на јавната свест и можноста и волјата за издвојување на средства за подобрување на состојбата со управување со отпадот.

Добиените податоци од истражувањето и направените анализи во оваа студија ќе помогнат при создавањето на моделите за собирање и транспортирање на отпадот од руралните средини на Општина Велес во насока на заштита на животната средина, почитување на законската регулатива и промоција на одржлив економски развој.

При изработката на студијата користени се соодветен пристап и методологиja за собирање и анализа на податоците. Примарните податоци се обезбедени преку метод на интервју и врз основа на одговорите на соодветен прашалник. Секундарните податоци се обезбедени со метод на анализа на текст т.е со анализа на постојна документација во врска со проблематиката.

Во анализата беа вклучени населените места од општина Велес во кои не се спроведува услугата за собирање и транспортирање на отпад, а тоа се: Иванковци, Мамутчево, Сојаклари, Отовица, Кумарино, Долно и Горни Караслари, Црквино, Бузалково, Сливник, Клуковец, Раштани, Ораовец, Белештевица, Ветерско, Крушје, Кумарино, Лугунци, Новачани, ‘Рлевци, Рудник, С’лп, Сопот и Џидимирци. Населените места кои немаат услови за спроведување на услугата заради лошата патна инфраструктура и/или малиот број на жители беа исклучени од анализата уште на почетокот на истражувањето. Тоа се следните населени места: Ораовец, Белештевица, Ветерско, Крушје, Лугунци, Новачани, ‘Рлевци, Рудник, С’лп, Сопот, Горно Караслари и Џидимирци. Единствено селото Сливник, кое се карактеризира со лоша патна инфратсруктура, особено во зимскиот период кога е практично непристапно, е земено предвид во оваа студија, поради големиот број на жители, реалната потреба и високиот процент на интерес на населението за нивно вклучување во системот

Пристапот за собирање на податоци опфати:

• Собирање и обработка на постоечки (објавени) податоци (секундарни податоци);

• Одредување на заинтересираните страни/чинители и организирање на состаноци со цел да се приберат податоци и информации;

• Изработка на прашалници;

• Одредување на големина на примерок;

• Теренски истражувања и спроведување на интервјуа и анкети;

• Анализа на податоците.

Изработка на прашалници За собирање на примарните податоци беа изработени два вида прашалници и

тоа: прашалник за претседателите на месните заедници и прашалник за населението во селата од интерес. Моделот на прашалниците е од структуиран и полуструктуиран тип.

Примерок од прашалниците за претседателите на мeсните заедници и населението е даден во Прилог 1 на Студијата.

Изборот на прашањата во прашалниците беше направен врз база на искуството на тимот и сознанијата кои беа добиени со разгледување на постоечките податоци и информации за руралните средини во Општината, како и врз база на теренските


11

интервјуа кои беа спроведени на почетокот на проектот. Прашалникот почнува со т.н. ice-braking прашања со кои се олеснува комуникацијата со испитаникот а потоа следат и клучните прашања. Некои прашања на прв поглед изгледаат нерелевантни за оценка на примарната цел на анкетите, но тие на индиректен/ скриен начин укажуваат на состојби од интерес за Студијата (користење на статичен телефон и број на мобилни телефони/домаќинство, потрошувачка на минерална-флаширана вода, сокови и пиво и сл.)

Прашањата се однесуваат на демографски, економски, инфраструктурни параметри и податоци и информации поврзани со заштита на животната средина, јавната свест и секако прашања поврзани со создавањето и управувањето со отпадот. Нивото на разбирливост на прашањата беше потврдено и корегирано со т.н. пред-тестирање кое беше спроведено кај испитаници одбрани по случаен избор.

Големина на примерок При изборот на големината на примерокот, тимот одговорен за спроведување на

истражувањата се раководеше од искуствата за спроведување на истражувања при изработка на ваков вид студии. За спроведувањето на анкетата по месните заедници беше одбран моделот на целосен примерок, односно овие прашалници беа доставени до претседателите на сите избрани месни заеници од интерес за истражувањето. Изборот на месните заедници беше направен после првичните посети и направените интервјуа на населените места во руралниот дел на Општина Велес.

Големината на примерокот на анкетираното население беше усвоен од страна на проектниот тим и беше планирано да се опфатат 10-15% од домаќинствата (воспоставен процент на Светска Банка за ваков тип на истражувања), а се спроведоа анкети кај 17% од куќите во целото истражувано подрачје. Само во селата Долно Караслари и Црквино имаше послаб интерес за анкетирање, па беа анкетирани помал процент на домаќинства. Во анализата се земени бројот на куќи бидејќи најголем број од куќите се населени со по едно семејство, а таму каде живеат повеќе семејства сметките за комуналните услуги (струја, телефон) се плаќаат заеднички.

Во следната табела е даден преглед на спроведените анкети по населени места.

Таб.1 Преглед на спроведените анкети по населени места

Село Домаќинства/куќи Спроведени анкети

%

Бузалково 287 74 26%

Долно Караслари

120 8 7%

Иванковци 260 40 15%

Клуковец 40 7 17,5%

Мамутчево 100 16 16%

Отовица 68 14 20,5%

Раштани 80 12 15%

Сливник 100 22 22%

Сoјаклари 50 8 16%

Црквино 130 10 8% ВКУПНО 1235 211 17%

Спроведување на интервјуа и анкетирање Спроведувањето на интервјуата се реализираше на почетокот на проектот во

ноември и декември 2010 година, а анкетата на населението се реализираше во јануари и февруари 2011 година. Посебно значаен беше директниот контакт со населението и претставниците на локалната самоуправа при собирањето на податоците за социо-економските прашања, бидејќи на овој непосреден начин се добиваше обострана корист, како за тимот кој го спроведуваше истражувањето, така и за другата страна која добиваше информации околу интересот на локалната власт за вклучување на руралните населени места во систем за собирање и транспортирање на отпадот.


12

Анкетирањето се спроведе со помош на претставници од Месните Заедници, што беше од особено значење за успешна реализација на истражувањето.

Особено голем интерес кај локалното население имаше при дискусија на прашања поврзани со инфраструктурата, особено во селата каде има нерешени инфраструктурни проблеми (пат, вода, канализација и сл.) на што секако треба да се посвети внимание при проектирање на идниот одржлив економски развој на Општината.

Прашалниците изработени за месните заедници беа пополнети од претседателите на месните заедници во соработка со проектниот тим кој ги спроведуваше анкетите и интервјуата.

2.2 Анализа на податоци Анализата на податоците е извршена според стандардните методи. Собраните

податоци од прашалниците и анкетите беа внесени во компјутерски програм Microsoft Excel при што се доби база на податоци со која се направи стандардна анализа на податоците на ниво потребно за ваков тип истражувања.

Резултатите добиени од направената анализа на податоци се презентирани во следните поглавја кои ги обработуваат одделните социо-економски аспекти.

Опис на населените места од интерес за Студијата

с.Бузалково Населеното место Бузалково се наоѓа во северозападниот дел на општина

Велес, под јужната падина на ридот Гроот, а во сливното подрачје на реката Тополка. Селото Бузалково е ридко населено место и се наоѓа на надморска височина од 500m.

Од градот Велес населеното место е оддалечено 14km. До селото води пристапен асфалтиран пат, додека патот во самото село и патиштата кои водат кон соседните села Р’левци и Сливник се земјени патишта.

Сл.1 с.Бузалково

Вкупниот број на жители во селото, кои се од албанска и турска националност, изнесува 1500, од кои 560 се на возраст до 18 години, 740 помеѓу 18 и 64 и 200 се над 64 години. Во населеното место има вкупно 287 куќи во кои живее претежно по едно семејство, но постојат и куќи, во мал процент, каде живеат и по 2 или 3 семејства во една куќа, што може да се види од графикот што следи.


13

s.Buzalkovo

broj na semejstva koi `iveat vo edna ku}a

88%

11% 1%

1semejstvo 2 semejstva 3 semejstva

Во однос на степенот на образование, според спроведената анкета, најголем процент од населението е со основно образование, помал со средно, додека со високо и без образование е мал процент на жители.

s.Buzalkovo

stepen na obrazovanie

81%

13%3% 3%

osnovno sredno visoko bez obrazovanie

Населението претежно се занимава со земјоделство. Основни земјоделски култури кои се одгледуваат се житото и тутунот. Од добиток се одгледуваат крави, овци, кози, коњи, магариња и живина. Добитокот најчесто се напасува во атарот на селото. Атарот на селото зафаќа површина од 10,4km2. Од нив 435,8 ha заземаат пасиштата, 323,3ha отпаѓа на земјоделско-обработливото земјиште, додека останатите 248ha се под шуми.

Мал е процентот, (околу 4% од работоспособното население), на лица кои се вработени во државните институции или во приватни фирми во и надвор од селото.

Вкупниот број на регистрирани претпријатија во населеното место, вклучувајќи ги и регистрираните земјоделци, изнесува 14.

Во однос на комуналните услуги, населението има целосна достапност до услугите струја и телефон, додека со вода се снабдува од бунари, а канализационата мрежа е во изградба, со што поголем дел од селото (околу 80%) е приклучен, а останатиот дел ќе се приклучи по нејзино целосно завршување. Само 5% од населението користи статичен телефон. Степенот на користење на комуналните услуги е прикажан на следниот график.


14

0%

20%

40%

60%

80%

100%

struja voda od bunar kanalizacija stati~en

telefon

s.Buzalkovo

iskoristenost na dostapnite komunaln uslugi

komunalni uslugi

Од здраствени институции во селото има една амбуланта, додека од образовни едно основно училиште до 8 одделение, каде се школуваат и децата од соседните села.

Од услужни објекти во селото има 7 продавници. Во селото нема угостителски објекти, капацитети кои би можеле да се искористат за развој на екотуризмот, ниту пошта.

Позначаен културно-историски споменик во селото е џамијата. Населението отпадот го собира во буриња и го пали или го фрла на диви

депонии. Во околината на населеното место има две депонии. Едната депонија се наоѓа на влезот во селото, додека другата е на излезот од селото на патот кон соседно село Сливник.

Сл.2 Дива депониjа во с.Бузалково

с.Долно Караслари Селата Долно и Горно Караслари се наоѓаат во источниот дел на Општина

Велес, непосредно до новата траса на автопатот, на оддалеченост од околу 10km од градот Велес. Долно Караслари е рамничарско село и се наоѓа на надморска височина од 210-230m. До селото Д.Караслари води асфалтиран пат кој се протега се до средсело, а понатака продолжува како земјен пат се до соседното село Горно Караслари.

Вкупниот број на жители во двете села, кои се од македонска и албанска националност, изнесува 446, од кои 96 се на возраст до 18 години, 290 помеѓу 18 и 64 и 60 над 64 години.

Сл.3 с.Долно Караслари


15

Во населените места има вкупно 270 куќи, од кои само во 130 се живее постојано. Останатите 140 се напуштени, исселени или пак се привремено посетени во текот на празници, викенди или за време на летниот период. Во куќите кои се постојано населени, во најголем процент, 75%, живее по едно семејство, додека во останите 15% од куќите живеат по две семејства.

s.D.Karaslari


75%

25%0%


Во атарот на селото, на оддалеченост од околу 2,5km се наоѓа и населбата

Велешки лозја, каде има околу 70-80 викендици, кои преставуваат повремени или постојани (околу 30%) живеалишта на луѓето кои одгледуваат винова лоза во тој регион.

Во однос на степенот на образование, според спроведената анкета, најголем процент од населението се со основно образование, додека останатиот процент е население со средно образование.

s. D.Karaslari


65%

35%

0%0%


Населението претежно се занимава со земјоделство. Основни земјоделски култури кои се одгледуваат се: житото, тутунот, бостанот и виновата лоза во мали количини. Од добиток се одгледуваат крави, овци, кози, свињи, коњи, магариња и живина. Во селото постојат 4 семејства кои одгледуваат стада овци со бројност поголема од 100 секое стадо. Добитокот најчесто се напасува во атарот на селото. Атарот на селото зафаќа површина од 19,8km2. Од нив 882,1ha заземаат пасиштата, 987,7ha отпаѓа на земјоделско-обработливото земјиште, додека останатите 13,3ha се под шуми.

Околу 28% од работоспособното население, се лица кои се вработени во државните институции или во приватни фирми во и надвор од селото.


Населението има целосна достапност до услугите струја, вода од селски водовод, канализациона мрежа и телефон. Од графикот подолу може да се види дека дел од населението (околу13%) покрај вода од селскиот водовод користи и вода од бунари. Само мал процент од населениет, 15%, не ја користи услугата статичен телефон.


16

0%

20%

40%

60%

80%

100%

struja voda od

vodovod

voda od

bunar

kanalizacija stati~en

telefon

s.D.Karaslari

iskoristenost na dostapnite komunalni uslugi

komunalni uslugi

Од здраствени институции во селото има една амбуланта, која се наоѓа во многу лоша состојба поради срушениот кров и истата не е во употреба.

Од образовни институции во селото има едно основно училиште до 5 одделение. По завршување на 5-то одделение децата одат на училиште во Велес.

Во селото има и пошта, која ја користат и соседните села Горно Караслари, Црквино и Кочилари, како и населбата Велешки лозја.

Од услужни објекти во селото има 4 продавници, од кои функционални се само две и се наоѓаат на средсело. Угостителски објекти во селото нема, но мотелот кој се наоѓа на автопатот Скопје-Гевгелија припаѓа на атарот на селото.

Од аспект на културно наследство во селото има една џамија и француски гробишта на загинати борци од Прва Светска Војна, додека во непосредна близина на селото една црква-спомен Костурница на загинати српски војници. Секоја година, во текот на летниот период селото го посетуваат голем број на туристи од Србија и Турција.

Населението е заинтересирано за воведување на услугата за собирање, транспортирање и отстранување на отпад. Поднесено е и барање до општината и до ЈКП Дервен за воведување на оваа услига и за превземање на управувањето со водоводот. Управувањето со водоводот за време на изработка на Студијата го спроведува МЗ Долно Караслари, а има голем интерес да биде дадено на ЈКП Дервен.

Населението отпадот го собира во буриња и го пали или го фрла на дива депонија, која се наоѓа на оддалеченост од околу 400m југоисточно од селото. Депонијата е со димензии приближно 50x50m.

с.Иванковци Населеното место Иванковци се наоѓа во крајниот северен дел на Општина

Велес. Aтарот на селото се граничи со соседната општина Свети Николе. Селото е ридско, на надморска височина од 480m. Од градот Велес, населеното место е оддалечено 18km. До селото Иванковци води пристапен асфалтиран пат, а локалните улици во селото не се асфалтирани.

Вкупниот број на жители, кои се од македонска и српска националност, изнесува 857. Во населеното место има вкупно 290 куќи, од кои само во 30 не се живее во текот на целата година. Во куќите кои се постојано населени најчесто живее по едно семејство. Само во 18% од куќите живеат по две семејства, што може да се види и од следниот график.


17

s.Ivankovci


82%

18% 0%


Во однос на степенот на образование, според спроведената анкета, најголем процент од населението е со основно образование, доста висок процент е население со средно образование, а сосем мали се процентите на лица со високо и без образование.

s.Ivankovci


54%43%

2% 1%


Населението претежно се занимава со земјоделство. Основни земјоделски култури кои се одгледуваат се: жито, тутун, бостан, компир и анасон. Од добиток се одгледуваат крави, овци, кози, свињи, коњи, магариња и живина. Добитокот најчесто се напасува во атарот на селото. Атарот на селото зафаќа површина од 30km2. Од нив 537ha заземаат пасиштата, 1.615ha отпаѓа на земјоделско-обработливото земјиште, додека останатите 740ha се под шуми.

Околу 20% од работоспособното население се лица кои се вработени во државните институци и/или во приватни фирми во и надвор од селото.


Населението има целосна достапност до услугите струја, вода од селски водовод, канализациона мрежа и телефон.

Од графикот подолу може да се забележи дека 32% од населението користи покрај вода од водовод и вода од бунари, 5% од населението сеуште не е приклучено на канализациона мрежа, додека 75% од населението користи статичен телефон.


18

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

struja voda od

vodovod

voda od

bunar


telefon

s.Ivankovci


Komunalni uslugi

Од здраствени институции во селото има една амбуланта, од образовни институции основно училиште до 8 одделение, каде учат и ученици од соседното село Мамутчево.

Од услужни објекти во селото има пошта, 5 продавници и една кафетерија. Позначајни културно-историски споменици нема. Населението отпадот го собира во буриња и го пали или го отстранува на дива

депонија, која е оддалечена 1-2km од селото.

с.Клуковец Населеното место Клуковец се наоѓа во западниот дел на Општина Велес, во

средното сливно подрачје на реката Тополка, од нејзината лева страна. Селото е ридско и лежи на надморска височина од 350m. Од градот Велес селото е одалечено 14km. До селото води пристапен асфлатиран пат.

Сл.4 с.Клуковец

Вкупниот број на жители, кои се од албанска националност, изнесува 230 од кои 100 се на возраст до 18 години, 80 помеѓу 18 и 64 и 50 над 64 години. Во населеното места има вкупно 40 куќи во кои се живее постојано. Во куќите најчесто живее по едно семејство, но има и куќи каде живеат и по 3 семејства.

s.Klukovec


71%

0%

29%



19

0%

20%

40%

60%

80%

100%

struja voda od bunar stati~en telefon

s.Klukovec

iskoristenost na dostapni komunalni uslugi

Komunalni uslugi

Во однос на степенот на образование, според спроведената анкета, најголем е процентот на население со основно образование, додека процентите на население со средно, виско и без образование се блиски меѓу себе.

s.Klukovec


74%

10%

10%6%


Населението претежно се занимава со земјоделство. Основни земјоделски култури кои се одгледуваат се: жито, тутун, овошки и градинарски култури за сопствени потреби. Во селото има тројца земјоделци кои практикуваат органско земјоделие. Од нив двајца одгледуваат стада овци, а еден одгледува органска луцерка. Од добиток се одгледуваат крави, овци, кози и живина. Добитокот најчесто се напасува во атарот на селото.

Околу 25% од работоспособното население, се лица кои се вработени во државните институции или во приватни фирми надвор од селото.


Населението има целосна достапност до услугите струја и телефон. Со вода се снабдува од бунари, додека инфратсруктура за канализација сеуште не е изградена. Само 28% од населението ја користи статичен телефон.

Од образовни институции во селото има едно основно училиште до 5 одделение.

По завршување на 5-то одделение децата одат на училиште во соседните села. Пошта и амбуланта во селото нема. Од аспект на културно наследство во селото има една џамија. Населението е заинтересирано за воведување на услугата за собирање,

траснпортирање и отстранување на отпад. Поднесено е барање до општината и до ЈКП Дервен, но сеуште нема никаков одговор.

Населението отпадот го собира во буриња и го пали или го отстранува на диви депонии кои се наоѓаат во непосредна близина на селото.

с.Мамутчево Населеното место Мамутчево се наоѓа во североисточниот дел на Општина

Велес, во сливното подрачје на реката Отовица, а неговиот атар се граничи со областа


20

Овче Поле. Селото е рамничарско, на надморска височина од 400m. Од градот Велес селото е оддалечено 11km. До селото води пристапен асфалтиран пат.

Вкупниот број на жители кои се од македонска националност, изнесува 400. Во населеното место има вкупно 110 куќи, од кои единствено во 10 не се живее

во текот на целата година. Во куќите кои се постојано населени, најчесто живее по едно семејство, додека кај 6% од куќите живеат по две семејства.

s.Mamut~evo


94%

6% 0%


Во однос на степенот на образование, според спроведената анкета, најголем процент од населението е со средно образование, помал е процентот на лица со основно, додека најмал е процентот на лица со високо образование.

s.Mamut~evo


35%

61%

4% 0%


Населението претежно се занимава со земјоделство. Основни земјоделски култури кои се одгледуваат се: жито, тутун и винова лоза. Од добиток се одгледуваат крави, кози, свињи, магариња и живина. Добитокот најчесто се напасува во атарот на селото. Атарот на селото зафаќа површина од 10km2. Од нив 526ha заземаат пасиштата, додека 401ha отпаѓаат на земјоделско-обработливото земјиште.



Населението има целосна достапност до услугите струја, вода од селски водовод и телефон. Во тек е изградба на канализациона мрежа, така што поголем дел од селото, или 75%, е приклучено, а останатиот ќе се приклучи по целосна нејзина изградба.

Од графикот подолу може да се забележи дека населенито кое не е приклучено на селскиот водовод користи вода од бунари, но има и случаи каде вода се користи и од водовод и од бунари. Статичниот телефон користи 80% од населението.


21

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

struja voda od

vodovod

voda od

bunar


telefon

s.Mamut~evo


komunalni uslugi

Од образовни институции во селото има едно основно училиште до 5 одделение. По завршување на 5-то одделение децата одат на училиште во соседното село Иванковци.

Пошта и амбуланта во селото нема. Од услужни објекти во селото има само една продавница. Позначајни културно-историски споменици во селото нема. Населението отпадот го собира во буриња и го пали или го отстранува на диви

депонии. Диви депонии има три: една во долот во близина на селото, една покрај старите гробишта и една во селото кај чешмата.

с.Отовица Населеното место Отовица се наоѓа во северниот дел на Општина Велес, во

непосредна близина на вештачкото езеро Младост. Селото е рамничарско, на надморска височина од 255m. Од градот Велес, селото е оддалечено 7km. До селото води пристапен асфалтиран пат.

Сл.5 с.Отовица

Вкупниот број на жители, кои се од македонска националност изнесува 274. Во селото има 65-70 куќи во кои најчесто живее по едно семејство, додека постојат и куќи, околу 14% од вкупниот број каде живеат и по две семејства.


22

s.Otovica


86%

14% 0%


Во селото по последните неколку години, интезивно се градат викенд-куќи поради неговата блискост до градот и езерото Младост, па така ова село полека станува една елитна викенд-населба. Бројот на викедиците е во постојан пораст.

По однос на степенот на образование, според спроведената анкета, најголем е процентот на население со средно образование, потоа следи население со основно образование, додека процентите на население со високо и без образование се идентични.

s.Otovica


36%

50%

7%7%


Населението претежно се занимава со земјоделство. Основни земјоделски

култури кои се одгледуваат се: жито и винова лоза. Поради близината на градот голем дел од работоспособното население е вработено во државни институции и приватни компании во градот. Мал е бројот на населението кое одгледува добиток и тоа најчесто крави, свињи и живина. Добитокот се напасува во атарот на селото. Атарот на селото зафаќа површина од 6,3km2. Од нив 142ha заземаат пасиштата, додека 407ha отпаѓаат на земјоделско-обработливото земјиште.

Населението има целосна достапност до услугите струја, вода и телефон, додека канализационата мрежа е сеуште во изградба и само еден дел од наслението, околу 57%, е приклучено. Остатокот ќе се приклучи по нејзино целосно завршување.

И покрај достапност на овие услуги, не сите се целосно искористени. Од графикот подолу може да се забележи дека околу 85% од населението со вода се снабдува од селскиот водовод, останатите 15% не се приклучени и тие сеуште користат вода од бунари. Исто така, дел од населението, покрај вода од бунар користи и вода и од селскиот водовод. Статичен телефон користат сите домаќинства.


23

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

struja voda od

vodovod

voda od

bunar


telefon

s.Otovica


komunalni uslugi

Од образовни институции во селото има едно основно училиште до 5 одделение. По завршување на 5-то одделение децата одат на училиште во Велес. Пошта и амбуланта во селото нема.

Од услужни објекти во селото има само една продавница. Од аспект на културно наследство во селото има една црква. Населението е заинтересирано за воведување на услугата за собирање,


Населението отпадот го собира во буриња и го пали, го отстранува на дива депонија која се наоѓа во непосредна близина на селото или пак го собира и го фрла во контејнери во градот Велес.

с.Раштани Населеното место Раштани се наоѓа во северозападниот дел на Општина Велес,

во долното сливно подрачје на реката Тополка, а на северозападната падина на ридот Гроот.Селото е рамничарско, на надморска височина од 380m. Од градот Велес населеното место е оддалечено 10km. До селото води пристапен асфалтиран пат.

Сл.6 с.Раштани

Вкупниот број на жители, кои се од македонска националност, изнесува 280 од кои 50 се на возраст до 18 години, 220 помеѓу 18 и 64 и 10 над 64 години.

Во населеното место има вкупно 90 куќи, од кои во 80 се живее постојано и тоа исклклучиво по едно семејство, додека останатите 10 се викенд-куќи во кои се престојува за време на викенди, празници и во текот на летото.


24

s.Ra{tani


100%

0%0%


Во однос на степенот на образование, најголем е процентот на население со средно образование, нешто помал е процентот на население со основно образование, додека најмал е процентот на население со високо образование.

s.Ra{tani


40%

51%

9% 0%


Населението претежно се занимава со земјоделство. Основни земјоделски култури кои се одгледуваат се: жито, тутун и винова лоза. Од добиток се одгледуваат крави, овци, кози, свињи, коњи, магариња и живина. Во селото постои и шталско одгледување на крупен добиток, крави, чиј број изнесува 50. Добитокот најчесто се напасува во атарот на селото. Атарот на селото зафаќа површина од 12,1km2. Од нив 660 ha заземаат пасиштата, додека 487ha отпаѓаат на земјоделско-обработливото земјиште.

Околу 28% од работоспособното население се лица кои се вработени во државните институции или во приватни фирми во и надвор од селото.


Населението има целосна достапност до услугите струја, вода од селски водовод, канализациона мрежа и телефон.

Околу 25% од населението користи покрај вода од водовод и вода од бунари, додека 83% од населението користи статичен телефон


25

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

struja voda od

vodovod

voda od

bunar


telefon

s.Ra{tani


Komunalni uslugi


Пошта и амбуланта во селото нема. Од услужни објекти во селото има само една продавница. Од аспект на културно наследство во селото има две цркви и еден споменик на

НОБ. Населението е заинтересирано за воведување на услугата за собирање,


Населението отпадот го собира во буриња и го пали или го фрла на диви депонии. Диви депонии има три, од кои две се наоѓаат околу селото, а една под новите гробиштата Раштани, на патот кон Велес.

с.Сливник Населеното место Сливник се наоѓа на западната страна на Општина Велес, во

средното сливно подрачје на реката Тополка. Селото е ридско на надморска височина од 440m. Од градот Велес, преку селата Бузалково и Раштани селото е оддалечено 17km, додека преку Горно Оризари, Клуковец и Бањица скоро 19km. Патот кој води кон Сливник, доколку се оди од кај селото Раштани е асфалтиран единствено до селото Бузалково, од каде продолжува земјен пат во должина од 3km, кој во текот на зимскиот период е непрооден и ова наслено место е практично исклучено од секаква комункација со соседните села и градот. Ако пак се оди преку Горно Оризари, Клуковец и Бањица патот е асфалтиран до Бањица, а потоа е земјен и е во многу лоша состојба, прооден само за теренско возило или трактор.

Сл.7 с.Сливник

Вкупниот број на жители кои се од албанска националност, изнесува 550, од кои 300 се на возраст до 18 години, 200 помеѓу 18 и 64 и 50 над 64 години.

Во населеното место има вкупно 110 куќи, од кои 100 се постојано населени и во нив живее исклучиво по едно семејство, додека останатите 10 се целосно исселени, или во нив се престојува само во текот на летниот период.


26

s.Slivnik


100%

0%0%


Во однос на степенот на образование, според спроведената анкета најголем процент од населението се со основно образование, блиски се процентите на население со средно и без образование, додека најмал е процентот на население со високо образование.

s.Slivnik


84%

6%2% 8%


Населението претежно се занимава со земјоделство. Основни земјоделски култури кои се одгледуваат се: жито, тутун и бостан. Од добиток се одгледуваат крави, овци, коњи, магариња и живина. Во селото постои и шталско одгледување на крупен добиток, крави, чиј број изнесува 30. Добитокот најчесто се напасува во атарот на селото. Атарот на селото зафаќа површина од 2,6km2. Од нив 130ha отпаѓа на земјоделско-обработливото земјиште, па затоа селото има пред се поледелски активности.

Околу 4% од работоспособното население, се лица кои се вработени во државните институции и/или во приватни фирми во и надвор од селото.

Населението има целосна достапност до услугите струја и телефон. Инфраструктура за вода и канализација нема. Со вода населението се снабдува од бунари.

Само 5% од населението користи статичен телефон.


27

0%

20%

40%

60%

80%

100%

struja voda od bunar stati~en telefon

s.Slivnik


Komunalni uslugi

Од образовни институции во селото има едно основно училиште до 5 одделение. По завршување на 5-то одделение децата одат на училиште во соседното село Бузалково.

Пошта и амбуланта во селото нема. Од услужни објекти во селото има две продавници. Позначајни културно историски споменици нема. Населението е заинтересирано за воведување на услугата за собирање,

траснпортирање и отстранување на отпад. Населението отпадот го собира во буриња и го пали или го отстранува на диви

депонии кои ги има околу селото, но и во самото село.

с.Сојаклари Населеното место Сојаклари се наоѓа во североисточниот дел на Општина

Велес, недалеку од железничката линија Велес-Штип-Кочани. Селото е рамничарско, на надморска височина од 320m. Од градот Велес, селото е оддалечено 10km доколку се оди по автопатот Скопје-Велес и селото Отовица и 13km доколку се оди преку регионалниот пат Велес-Штип и селото Кумарино.

До населеното место Сојаклари, води асфалтиран пристапен пат. Вкупниот број на жители кои се претежно од македонска националност, а мал

дел од турска, изнесува 153, од кои 20 се на возраст до 18 години, 118 помеѓу 18 и 64 и 15 над 64 години.

Во населеното место има околу 60 куќи, од кои само во 10 не се живее во текот на целата година, туку се посетуваат за време на викенди, празници или во текот на летниот период. Во секоја куќа живее претежно по едно семјетсво.

s.Sojaklari


87%

13% 0%


Во однос на степенот на образование, според спроведената анкета, најголем процент од населението се со средно образование, додека останатиот процент е население со основно образование.


28

s.Sojaklari


43%

57%

0%0%


Населението претежно се занимава со земјоделство. Основни земјоделски култури кои се одгледуваат се: жито, тутун и винова лоза. Во селото има 2-3 фамилии кои практикуваат органско земјоделие. Од добиток се одгледуваат крави, овци, кози, свињи, магариња и живина. Добитокот најчесто се напасува во атарот на селото. Атарот на селото зафаќа површина од 14,9km2. Од нив 320ha заземаат пасиштата, 924ha отпаѓа на земјоделско-обработливото земјиште, додека останатите 152ha се под шуми.



Населението има целосна достапност до услугите струја, вода од селски водовод, канализациона мрежа и телефон. Дел од населението, околу 38% покрај вода од селскиот водовод користи и вода од бунари.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

struja voda od

vodovod

voda od

bunar


telefon

s.Sojaklari

dostapnost na komunalni uslugi

Komunalni uslugi

Од образовни институции во селото има едно основно училиште до 8 одделение. Пошта и амбуланта во селото нема. Од услужни објекти во селото има само 1 продавница. Во населеното место нема позначајни културно-историски споменици. Населението е заинтересирано за воведување на услугата за собирање,

транспортирање и отстранување на отпад. Населението отпадот го собира во буриња и го пали или го отстранува на диви

депонии кои ги има вкупно 4, една во долот пред селото, една позади школото на место викано Тузла, во т.н. коњски дол на патот кон Рудник и во блиската корија.

с.Црквино Населеното место Црвквино се наоѓа во југозападниот дел на Општина Велес, од

десната страна на реката Бабуна. Селото е ридско, на надморска височина од 340m. Од градот Велес селото е оддалечено 10km. До селото води пристапен асфалтиран пат, додека во самото село патот е земјен.


29

Сл.7 с.Црквино

Вупниот број на жители кои се од мешан етнички состав, изнесува 450, од кои 100 се на возраст до 18 години, 330 помеѓу 18 и 64 и 20 над 64 години.

Во населеното место има вкупно 180 куќи, од кои во 50 не се живее во текот на целата година. Во секоја куќа живее само по едно семејство.

s.Crkvino


100%

0%0%


Во однос на степенот на образование, според спроведената анкета, најголем процент од населението е со основно образование, додека останатиот процент е население со средно и без образование.

s.Crkvino


67%

29%

0% 4%


Населението претежно се занимава со земјоделство. Од земјоделските култури

најмногу се одгледува тутун. Од добиток се одгледуваат крави, овци, коњи, магариња и живина. Во селото има двајца земјоделци кои практикуваат органско земјоделие и


30

одгледуваат стадо овци. Добитокот најчесто се напасува во атарот на селото. Атарот на селото зафаќа површина од 19,6km2. Од нив 1232 ha заземаат пасиштата, 371ha отпаѓаат на земјоделско-обработливото земјиште, додека останатите 121ha се под шуми. Селото има поледелско-сточарска функција.



Населението има целосна достапност до услугите струја, канализација и телефон (80% од населението ја користи оваа услуга). Со вода населението моментално се снабдува од бунари, но во изградба е нов водовод.

0%

20%

40%

60%

80%

100%

struja voda od bunar kanalizacija stati~en

telefon

s.Crkvino


Komunalni uslugi


Пошта и амбуланта во селото нема. Од услужни објекти во селото има 2 продавници. Од аспект на културно наследство во селото има една црква и една џамија. Населението е заинтересирано за воведување на услугата за собирање,

траснпортирање и отстранување на отпад. Исто така населението е расположено ЈКП Дервен, покрај отпадот, да го превземе и управувањето со водоводот.

Населението отпадот го собира во буриња и го пали или го отстранува на диви депонии. Едната дива депониајa е лоцирана пред селото во дол, додека другата е на патот кон соседното село Грнчиште.

Сл.8 Дива депонија пред с.Црквино

2.3 Анализа на резултати Создавање на отпад Податоците од спроведената анкета покажуваат дека во истражуваните

населени места се создава значајно количество отпад од ПЕТ пакување од сокови, минерална вода и пиво, додека весниците кои се купуваат од населението се во мал број и не завршуваат како отпад, туку се реупотребуваат за сопствени потреби. На


31

следната табела се прикажани проценети податоци за количините отпад од ПЕТ пакувања кои се создаваат во одделните населени места на месечно ниво, врз основа на добиените податоци од анкетата.

Таб.2 Проценети податоци за количини отпад од ПЕТ пакување

село

Иванковци

Мамутчево

Сојаклари

Отовица

Долно

Караслари

Бузалково

Сливник

Клуковец

Раштани

Црквино

сок 4636 1688 881 1537 1358 6699 3417 999 1754 1738

кисела вода 2435 488 325 712 1200 1979 846 457 567 1550

пиво 1334 294 150 146 214 0 0 0 460 0

вкупно парчиња 8404 2469 1356 2396 2772 8678 4263 1456 2781 3288 вкупна маса (kg)/месец 160 47 26 46 53 165 81 28 53 62

Заинтересираност на насалението за вклучување на услугата Од анализата на направената анкета, може да се заклучи дека 90% од

населението во истражуваните населени места се заинтересирани да користат услуга за собирање на отпадот, а само 7% не се заинтересирани. Овие податоци варираат од едно населено место до друго, но кај сите процентот надминува 60. Во селата Отовица, Клуковец, Раштани и Црквино интересот за воведување на услугата е кај 100% од испитуваните домаќинства. Подолу се дадени графички прикази од спроведената анкета.

с.Иванковци

67%

20%

13%

Da Ne Ne znam

s. Mamut~evo

88%

6% 6%

Da Ne Ne znam

s. Sojaklari

87%

13% 0%

Da Ne Ne znam

s. D.Karaslari

87%

13% 0%

Da Ne Ne znam


32

s.Buzalkovo

96%

3% 1%

Da Ne Ne znam

S.Slivnik

95%

5% 0%

Da Ne Ne znam

zainteresiranost za sobirawe otpad na

celoto istra`uvano podra~je

90%

7% 3%

Da Ne Ne znam

Што се однесува до начинот на собирање на отпадот, анализата покажува дека населението во истражуваните заедници смета дека поприфатливо решение е да се постават заеднички контејнери, со исклучок на жителите на Клуковец кои сметаат дека сопствените канти се подобро решение. Подолу следуваат графичките прикази на резултатите од ова прашање од целото истражувано подрачје и секоја месна заедница одделно.

Rezultati od site analizirani sela

69%

25%

6%

zaedni~ki kontejneri sopstveni kanti ne se izjasnile

s.Ivankovci

56%27%

17%


s. Mamut~evo

74%

13%

13%



33

s. Sojaklari

74%

13%

13%


s.Otovica

64%

36%

0%


s. D.Karaslari

62%

25%

13%


s.Buzalkovo

71%

28%

1%


s.Slivnik

91%

9% 0%


s.Klukovec

57%

0%

43%


s.Ra{tani

58%

42%

0%


s.Crkvino

90%

10% 0%


Јавна свест Еден дел од спроведената анкета обработи прашања кои се однесуваат на јавната свест кај населението во врска со управувањето со отпад. Што се однесува до отстранувањето на отпадот, во целото истражувано подрачје, комуналниот отпад се отстранува на диви депонии. Генерално гледано од резултатите на анкетата, населението е запознато (98%) дека отстранувањето на отпадот на диви депонии е опасно по здравјето на луѓето и животната средина. Но, фактот што околу половина од анкетираното население создадениот комунален отпад го гори, зборува дека свеста на населението за опасноста од горење на отпадот е на многу ниско ниво.


34

Opasnost od divi deponii kaj celoto

anketirano naselenie

98%

2%

znam neznam

na~in na otstranuvawe na otpadot

49%

51%

go gorat na diva deponija

Во групата на прашања кои се однесуваат на јавната свест во однос на управувањето со биоразградлив отпад се оние кои се однесуваат на компостирањето и органското земјоделие. Направената анализа покажува дека 78% од испитаниците знаат што е компостирање и 75% од сите анкетирани се заинтересирани да компостираат доколку за тоа добијат одредена обука.

[to e kompostirawe?

78%

21%1%

da ne bez odgovor

Dali bi kompostirale?

75%

24%

1%

da ne bez odgovor

Половина од анкетираното население знае што е органско земјоделие, но само 18% од анкетираните практикуваат органско земјоделие, пред се за сопствени потреби.

[to e organsko zemjodelie?

52%

47%

1%

znam neznam ne odgovoril

Dali praktikuvate organsko zemjodelie?

18%

66%

16%

da ne ne, no e zainteresiran

Податоци од интерес за финансиската анализа на Студијата Една од целите на спроведената анкета беше добивање податоци за големината

на стамбената и дворната површина на домаќинствата. Овие податоци можат да се искористат за проценка на приходите кои ќе ги добие операторот од воведување на услугата за собирање и транспортирање на отпадот. Резултатите од анкетата покажуваат дека 62% од анкетираните домаќинства имаат стамбена површина од 50-100m2 и 60% од куќите имаат дворови помали од 500 m2. Тоа значи дека, според Одлуката за утврдување на висината на цената за собирање и транспортирање на комуналниот и индустрискиот неопасен отпад на територијата на Општина Велес (ноември 2010), повеќе од 70% од населението ќе плаќаат 100-250 денари месечно, а 30% од населението ќе плаќаат повеќе од 300 денари месечен надоместок.


35

Analizirani sela

stanbena povr{ina

7%

62%

30%

1%

<50m2 50-100m2 >100m2 bez odgovor

Analizirani sela

dvorna povr{ina

60%

30%

8% 2%

<500m2 500-1000m2 >1000m2 bez odgovor

Анкетираните домаќинства во истражуваното подрачје беа прашани за нивната волја за плаќање на услугата за собирање и транспортирање на отпадот. Резултатите покажуваат дека 77% од домаќинствата сметаат дека месечен надоместок од 100-200 денари не би претставувал проблем за нивниот семеен буџет. На следните графички прикази се дадени резултатите од анкетата по однос на ова прашање за целото истражувано подрачје и одделно за секое населено место.

Analizirani sela

6%

77%

8%3% 6%

<100 den. 100-200 den. >200 den. ne bi platile ne se izjasnile

s.Ivankovci

10%

62%

8%

10%

10%

<100 den. 100-200 den. >200 den.

ne bi platile ne se izjasnile

s.Mamut~evo

0%

68%

13%

0%

19%


s.Sojaklari

0% 13%

74%

0%0%13%

<100 den. 100 den. 100-200 den.

>200 den. ne bi platile ne se izjasnile

s.Otovica

7%

86%

0% 7% 0%



36

s.D.Karaslari

12%

62%

0%

13%

13%


s.Buzalkovo

4%

91%

4% 0%1%


s.Slivnik

5%

54%

36%

0% 5%


s.Klukovec

14%

86%

0%0%0%


s.Ra{tani

17%

83%

0%0%0%


s.Crkvino

0%

80%

0%

10%

10%


Со анкетата беа обработени и прашања во однос на платежната способност на домаќинствата односно беа анализирани месечните трошоци за комунални услуги (струја,телефон), и трошоци за храна и облека, како и месечните приходи од плати, пензии, земјоделски активности и сл. Трошоците за комунални услуги се пониски од 5.000 денари кај 83% од анкетираните, додека повеќе од половината анкетирани трошат 5.000-10.000 денари месечно за храна и облека.

Analizirani sela

mese~ni tro{oci za komunalni uslugi

83%

16%0%1%

<5.000 den. 5.000-10.000 den. >10.000 den. ne odgovorile

Analizirani sela

mese~ni tro{oci za hrana i obleka

9%

53%

31%

7%

<5.000 den. 5.000-10.000 den. >10.000 den. ne odgovorile

Што се однесува до месечните приходи по семејство, резултатите од анкетата покажуваат дека 60% од семејствата имаат повеќе од 20.000 денари месечен приход, а само 2% од анкетираните семејства се со месечни примања помали од 5.000 денари.


37

Analizirani sela

vkupni mese~ni prihodi2% 11%

27%

60%

<5.000 den. 5.000-10.000 den. 10.000-20.000 den. >20.000 den.

Еден од индикаторите за платежната способност на семејствата е и поседувањето на статични и мобилни телефони, па така во населените места кои во анкетните прашања за спремноста за плаќање на услугата за собирање и транспортирање на отпад, значаен процент од анкетираните, се изјасниле дека би можеле да платат до 100 денари, но истовремено се изјасниле дека поседуваат по неколку мобилни телефони во семејството. Тоа се селата Раштани, Бузалково, Иванковци и Клуковец. Во селата Иванковци и Раштани, дополнително, околу 80% од семејствата поседуваат и статичен телефон, додека селата Бузалково и Клуковец имаат мал процент на статични телефони. На следните графички прикази се дадени податоците за бројот на мобилни телефони по семејство во овие населени места.

s.Ra{tani

broj na mobilni telefoni po semejstvo

8% 0%

50%

42%

0%

1 2 3 4 >4

s.Buzalkovo


26%

45%

22%

7% 0%

1 2 3 4 >4

s.Ivankovci


18%

39%13%

27%

3%

1 2 3 4 >4

s.Klukovec


71%

29%

0%0%0%

1 2 3 4 >4


38

3 ТЕХНИЧКА, ФИНАНСИСКА И ЕКОНОМСКА АНАЛИЗА НА ОПЦИИ ЗА ВОСПОСТАВУВАЊЕ НА СИСТЕМ ЗА СОБИРАЊЕ И ТРАНСПОРТИРАЊЕ НА КОМУНАЛЕН ОТПАД ВО НАСЕЛЕНИТЕ МЕСТА ВО ОПШТИНА ВЕЛЕС КОИ НЕ СЕ ОПФАТЕНИ СО ГЕНЕРАЛНИОТ УРБАНИСТИЧКИ ПЛАН

Во оваа Студија, се конципираат и разработуваат четири опции на операцијата собирање и транспортирање на мешан комунален отпад во населените места во Општина Велес кои не се опфатени со генералниот урбанистички план (во понатамошниот текст: рурални населени места).

3.1 Опција 1 - “не прави ништо” Оваа опција се користи како параметар за спoредба на трошоците и користите од

останатите опции (baseline). Оваа опција не создава ниту финансиски трошоци, ниту финансиска корист,

меѓутоа таа создава економски трошоци, кои не можат да се квантифицираат, а кои очигледно произлегуваат од ризиците по здравјето на луѓето и загадувањето на животната средина.

Имено, анализата на теренот покажува дека населението во руралните населени места практикува:

• диво депонирање во близина на населените места, а честопати и во близина на водотеците, што има негативно влијание врз почвата, воздухот, водите и биодиверзитеот и создава можност за развој на патогени микроорганизми, инсекти, глодари и други потенцијални преносители на заразни болести.

• горење на отпадот во своите дворови и во околината на населеното место кое е многу опасно по човековото здравје и во уште поголема мера го зголемува ризикот од заболувања како последица на создадените опасни супстанции кои го загадуваат првенствено амбиентниот воздух, но исто така и водите и почвата во резултат на диво депонирање на остатоците од горењето на отпадот. Горењето на отпадот воглавно ја создава перцепцијата, доста раширена кај населението, дека тие всушност и не создаваат отпад оти отпадот со горењето остава релативно мал остаток. Секако дека овие илегални практики негативно се одразуваат и врз флората и фауната во пределот.

Како последица на ова илегално постапување со отпадот се нарушува изгледот на населеното место, се намалува можноста за развој на туризмот (иако некои населени места располагаат со историско наследство, природни ресурси и убавини) и други економски активности кои ќе ја подобрат економската состојба и ќе придонесат кон намалување на невработеноста и сиромаштијата.

Практиките на диво депонирање и неконтролирано горење придонесуваат и за емисии на стакленички гасови а со тоа и кон глобалното затоплување, а секако и кон осиромашување на природните ресурси бидејќи секоја можност преку рециклирање, компостирање или друг начин на користење на материјата и енергијата на отпадот се оневозможени.

3.2 Опција 2 - воведување на операциите собирање и транспортирање со

користење на постојните технички-основни средства на Општината т.е. на ЈКП „Дервен“

Под- опција 2А која подразбира:

• користење на возила од постојниот возен парк на ЈКП „Дервен“ - двата слободни автоподигачи за отпад и делумно користење на едно-две возила - автосмеќари кои се веќе вклучени во постојните шеми за собирање кои тековно ги реализира ЈКП „Дервен„


39

• користење на контејнерите од 5m3 кои се ослободени со вклучувањето на 143-те контејнери од 1,1m3 во тековните шеми или со мала инвестиција за набавка на неколку нови вакви контејнери,

• користење на постојните човечки ресурси со мало надополнување (дополнително вработување на еден возач и еден опслужувач за двете возила - автоподигачи ),

• користење на работното време од најмалку 7 саати за собирање и транспортирање (не 4 часа како е тоа предвидено со Одлуката од април, 2004-та година),

• собирање во тек на три (3) или алтернативно шест (6) дена во неделата,

• комбинирање на новите шеми со веќе постојните шеми, Под- опција 2Б која подразбира:

• користење на едно возило - автосмеќар од постојниот возен парк кое е веќе вклучено во постојните шеми за собирање што ги реализира ЈКП „Дервен“ во две смени - дневна смена за руралните населени места и ноќна смена за дел од градското подрачје на Општина Велес;

• измена на Одлуката за комунален ред и мерки за нејзино спроведување според потребите на оваа под-опција,

• собирање во тек на шест (6) дена во неделата,

• надополнување на човечките ресурси на ЈКП„Дервен„ со дополнително вработување на еден возач и два опслужувачи,

За двете под-опции е неопходно и:

• следење на нововоспоставените шеми заради континуирано подобрување - уочување на проблемите и нивно отстранување (подигање на празни контејнери, недоволен број на контејнери, снимање на целиот тек на шемите заради рационализација на времето, потрошувачката на гориво и користењето на човечките ресурси),

• кампања за подигање на јавната свест за опасностите од дивото депонирање и горење на комуналниот отпад и запозанавање на идните корисници на услугата со казнените одредби на законодавството за ваквите дејствија.

Под- опција 2В која подразбира:

• Оложување на услугата за собирање и транспортирање на отпад заради непостоење на инфраструктурни услови. Одложувањето ќе трае до воспоставување на патна инфраструктура што е предуслов за оперирање на возилата на ЈКП „Дервен„.

Под-опциите 2А, 2Б и 2В се анализирани по следните компоненти:

3.2.1 Техничка анализа

3.2.1.1 Проценка на количеството комунален отпад кој се создава во секое од руралните населени места

Проценката е направена по две методологии: a. според параметрите кои се утврдени во Националниот план за

управување со отпадот (НПУО)

Националниот план утврдува дека во руралните населени места на Република Македонија секој жител создава комунален отпад во количество од 253 кг/година кој е со специфична насипна тежина од 112 кг/м3, па проценетите количества за населените места на годишна, месечна и неделна основа се како следи:


40

Таб.3. Количество создаден комунален отпад врз основа на параметрите утврдени во НПУО

Населено место

Број на жители според

пописот од 2002-година

Количество создаден

отпад /година (м

3)


отпад /месец (м

3)


отпад /недела (м

3)

Иванковци 857 1936 161 37

Мамутчево 331 748 62 14

Кумарино 74 15 12,8 3,2

Сојаклари 156 352 29 6,7

Отовица 274 619 51,5 12 Долно Караслари

446 1007 84 19,4

Црквино 363 820 68 15,7

Раштани 286 646 54 12,4

Бузалково 1456 3289 274 63,2

Сливник 444 1003 83,5 19,3

Клуковец 193 436 36,3 8,4

b. според податоците кои произлегуваат од веќе воспоставениот систем за

собирање на комуналниот отпад во руралните населени места во Општината Велес (Башино село, Горно Оризари) и приградските населби Дурутовец и Чолошево.

Анализата на количеството собран отпад од руралните населени места кои веќе ја користат услугата на ЈКП „Дервен„ укажува на следните количества отпад кои би се очекувале да се создадат во населените места кои би се опфатиле со проширувањето на услугата:

Таб.4 Количество создаден комунален отпад врз основа на параметрите утврдени според податоците од постојната пракса на ЈКП„Дервен“


Број на жители според пописот од 2002-година

Количество создаден отпад

/година (м3)


/месец (м3)


/недела (м3)

Иванковци 857 612 54 12

Мамутчево 331 236 20 4,5

Кумарино 74 53 4,4 1,02

Сојаклари 156 111 9,3 2,1

Отовица 274 196 16 3,8


446 319 26,5 6,1

Црквино 363 260 22 5

Раштани 286 204 17 4

Бузалково 1456 1040 87 20

Сливник 444 317 26,4 6,1

Клуковец 193 138 11,5 2,6

Евидентна е голема разлика во проценетите количества создаден отпад/населено место според параметрите на НПУО и оние од тековната пракса во Општина Велес. Со оглед дека постои можност ситуацијата во руралните населени места кои биле опфатени со пилот примерокот кој е анализиран во НПУО да е различна од онаа во Општината Велес од една страна, и можноста во опфатените рурални населени места на Општина Велес населението сеуште да не го предава целосно отпадот за собирање од друга страна, понатамошните пресметки се правени на количества создаден отпад кои се за 50% помали од оние кои произлегуваат врз основа на НПУО, а кои се повисоки за околу 50% од оние кои произлегуваат врз основа на постојната пракса, па создадените количества по населени места се утврдени како следни:


41

Таб.5 Проценето количество создаден комунален отпад кое е основа за понатамошната анализа


Број на жители според пописот од 2002-година


/година (м3)


/месец (м3)


/недела (м3)

Иванковци 857 956 79,6 18,4

Мамутчево 331 369 30,7 7,1

Кумарино 74 82,5 6,8 1,6

Сојаклари 156 174 14,5 3,3

Отовица 274 306 25,5 6


446 498 41,5 9,6

Црквино 363 405 33,7 7,8

Раштани 286 319 26,5 6,1

Бузалково 1456 1625 135,4 31,3

Сливник 444 496 41,3 9,5

Клуковец 193 215 18 4,1

3.2.1.2 Утврдување на шемите на собирање

3.2.1.2.1 Шема за под-опција 2А - за населени места каде отпадот ќе се собира комбинирано, во контејнери од 5m

3 со автоподигач и по системот „од врата до врата“ со возило автосмеќар Ивеко од 8m3 и возило автосмеќар ФАП од 16 m3

2А.1 Собирање на отпад во контејнери од 5m3 со автоподигач 2А.1.1 Собирање на отпадот во населените места Иванковци и Долно Караслари Оваа шема ќе се изведува со автоподигач кој ќе биде постојано лоциран на

општинската комунална депонија за да се избегне движење на празно возило од депото на ЈКП „Дервен“ до депонијата и назад т.е. да се скрати должината на трасата на празно возило за околу 9-10km и да се намали оптеретувањето на сообраќајот низ градот Велес. Автоподигачот ќе оди еднаш/недела (алтернативно два пати/недела) на релација „депонија - Иванковци – депонија“ и еднаш/недела (алтернативно два пати/недела) на релација „депонија- Долно Караслари – депонија“.

Во однос на распоредот и бројот на контејнери од 5m3 во населените места, тој изгледа вака:

- Во Иванковци ќе бидат поставени вкупно 3 контејнери од 5m3 - еден контејнер во Горно Маало, еден сред село и еден во Долно Маало

- Во Долно Караслари ќе бидат поставени два контејнери од 5m3 - еден контејнер во Горно Маало и еден во Долно Маало

Шемата за собирање и транспортирање на отпад во Иванковци и Долно Караслари подразбира вкупно 5 тури/недела (3 за Иванковци и 2 за Долно Караслари) или алтернативно 10 тури/недела (6 за Иванковци и 4 за Долно Караслари).

Оваа шема може да се спроведе во еден ден (алтернативно два дена), т.е. за секоја тура да се резервира по 1-1,5 часа.

За да се реализира оваа шема на депонијата треба да се обезбеди 1-2 празни контејнера. Автоподигачот ќе биде опслужуван од дополнително ангажираните работници и тоа еден возач и еден помошник.

2А.1.2 Собирање на отпад во населените места Раштани, Клуковец и Црквино Оваа шема ќе се изведува со автоподигач кој ќе биде постојано лоциран на

депото на ЈКП „Дервен“. Автоподигачот ќе оди еднаш/недела (алтернативно два пати/недела) на релација „депо - Раштани – депонија“, а потоа продолжува за “Црквино- депонија –депо“ и еднаш/недела (алтернативно два пати/недела) на релација „депо - Клуковец – депонија“, а потоа продолжува за “Црквино- депонија –депо“. На овој начин трите населени места ќе бидат опслужени со еден автоподигач за подигање на контејнери од 5m3 кој ќе биде ангажиран 5-6 часа/ден (алтернативно 8-10часа/ недела).


42

Во трите села ќе има поставено по еден контејнер од 5m3. Возилото кога ќе тргне од депото со себе ќе носи празен контејнер кој ќе го замени со полниот од Раштани. Полниот контејнер се носи на депонија, се празни и празниот се носи во Црквино кој се заменува со полниот кој се носи на депонија и се празни, а празниот стои во депо за следната тура. Во следната тура возилото кога ќе тргне од депото со себе ќе носи празен контејнер кој ќе го замени со полниот од Клуковец. Полниот контејнер се носи на депонија, се празни и празниот се носи во Црквино кој се заменува со полниот кој се носи на депонија и се празни, а празниот стои во депо за следната тура. Автоподигачот ќе биде опслужуван од истиот возач и помошник, кои го опслужуваат и автоподигачот за селата Иванковци и Долно Караслари.

Согласно горенаведеното, бројот на тури во тек на една недела т.е. еден месец за шемите со двата автоподигачи (еден континуирано лоциран на депонија, а другиот на депо на ЈКП „Дервен“) и опслужувани со истите вработени (во пресметките за трошоци сметани како нови вработувања) е следно :

Таб.6. Преглед на шемите спроведувани со два автоподигачи и контејнери од 5 м

3 за еднаш/недела и два

пати/недела Населено место

Создаден отпад/недела

Создаден отпад/месец

Број на тури/ ден (недела)

Број на

тури/месец

Потребно време за сите тури/ ден (недела)

Локација на контејнери во населеното место

Иванковци 18,4 79,6 3

(6)

12 (24)

4,5 часа (9 часа)

Горно Маало, сред село и Долно Маало

Д.Караслари 10,4 45 2

(4) 8

(16) 3 часа

(6 часа) Горно Маало, Долно Маало

Раштани 6,1 26,5 1

(2) 4

(8) 1,5 часа (3часа)

сред село

Клуковец 4,1 18 1

(2) 4

(8) 1,5 часа (3 часа)

сред село

Црквино 7,8 33,7 2

(4) 8

(16) 3 часа

(6 часа) сред село

2А.2 Собирање на отпад по системот „од врата до врата“ со автомсеќар од 8m3

За оваа шема беше анализирана варијантата собирањето да се изведува со контејнери од 1.1m3 или по моделот „од врата до врата“ - собирање во пластични кеси, т.е. така како сега се практикува во руралните населени места кои се веќе опфатени со услугата на ЈКП „Дервен“. Се цени дека втората варијанта е попогодна (иако мнозинство население преку анкетата се изјаснува дека повеќе би сакале со контејнери), од причина што на местата каде контејнерите би се поставиле ќе биде потребно да се направат асфалтирани подлоги за да можат контејнерите да се движат при празнењето, а и самите контејнери се повеќе подложни на расипување заради подвижните делови (тркалцата). Оваа шема подразбира дека возилото (IVECO од 8m3

- автосмеќар) кое веќе се користи за собирање на отпадот во населеното место Горно Оризари, после празнењето на отпадот на депонијата, веднаш ќе продолжи со собирање на отпадот од Мамутчево, Кумарино, Сојаклари и Отовица (каде количеството на создаден отпад/недела изнесува приближно 16m3

/недела), ќе се врати на депонија, ќе го истовари отпадот, и потоа ќе продолжи со својата основна шема.

Собирањето на отпадот во овие населени места ќе се спроведува 2 пати во текот на неделата. Праксата ќе покаже дали во иднина динамиката на собирање ќе остане иста или ќе се промени.

2А.3 Собирање на отпад по системот „од врата до врата“ со автосмеќар ФАП од 16m3 За населеното место Бузалково беше анализирана варијантата собирањето да

се изведува со контејнери од 5m3 или по моделот „ од врата до врата„ - собирање во

пластични кеси, т.е. така како сега се практикува во руралните населени места кои се


43

веќе опфатени со услугата на ЈКП „Дервен„. Се цени дека втората варијанта е попогодна (иако мнозинство население преку анкетата се изјаснува дека повеќе би сакале со контејнери), заради географската местоположба на населеното место, разместеността на куќите во селото и состјбата со патната мрежа до селото и во самото село ( патот е асфалтиран само до половина населено место - до сред село). Возилото автосмеќар ФАП од 16m3 на ЈКП „Дервен“ (посочено од ЈКП „Дервен“ дека сега се користи 3-6 дена/недела) ќе се движи по главните улици на селото и 2 помагачи на возачот ќе го собираат отпадот оставен во вреќи пред куќите на главните и споредните улици и директно ќе го ставаат во автосмеќарот. Отпадот од Бузалково ќе се собира два пати во неделата, а ќе се прават по една тура од 16m3 или вкупно 2 тури неделно (секоја тура од 16m3 - колку што е запремината на возилото).

3.2.1.2.2 Шема за под-опција 2Б - за населените места каде отпадот ќе се собира само по системот „од врата до врата“ со возило автосмеќар Ивеко од 8m3

Шемата на собирањето на отпад со автосмеќар би изгледала вака: 1 ден: Автосмеќарот би тргнувал од депото кон селото Бузалково. Возилото на

ЈКП „Дервен“ ќе се движи по главните улици на селото и 2 помагачи на возачот ќе го собираат отпадот оставен во вреќи пред куќите на главните и споредните улици и директно ќе го ставаат во автосмеќарот. На патот кон депонијата, бидејќи се минува низ селото Раштани, со истиот автосмеќар ќе се собере и отпадот од ова село. Вака полниот автосмеќар ќе оди на депонија, од каде по отстранувањето на отпадот ќе направи уште една ваква тура во овие две села и ќе се врати во депото.

2 ден: Автосмеќарот би тргнувал од депото кон селото Иванковци. Откако ќе се собере отпадот, тој ќе се однесе на депонија и по неговото истурање, автосмеќарот ќе се упати кон селата Мамутчево, Кумарино, Сојаклари и Отовица, кои ќе ги опслужи со едно одење. Автосмеќарот потоа ќе го истури отпадот на депонија и ќе се врати во депото. Возилото на ЈКП „Дервен“ ќе се движи по главните улици на селата и 2 помагачи на возачот ќе го собираат отпадот оставен во вреќи пред куќите на главните и споредните улици и директно ќе го ставаат во автосмеќарот.

3 ден: Автосмеќарот би тргнувал од депото кон селото Црквино. Откако ќе се собере отпадот од ова село, автосмеќарот ќе се упати кон селото Долно Карасалари, а потоа собраниот отпад ќе го истури на депонија. Од депонијата автосмеќарот ќе се упати кон депото. Исто како и во претходните села, возилото ќе се движи по главните улици на селото и 2 помагачи на возачот ќе го собираат отпадот оставен во вреќи пред куќите на главните и споредните улици и директно ќе го ставаат во автосмеќарот.

Во останатите 3 дена турите се повторуваат. Од ова произлегува дека во текот на една недела ќе се спроведат вкупно 12 тури

и тоа: 4 тури заедно за Бузалково и Раштани, 2 тури за Иванковци, 2 тури за Мамутчево, Кумарино, Сојаклари и Отовица, 2 тури за Црквино и 2 тури за Долно Караслари.

Што се однесува до селото Клуковец, се предлага истото да биде опслужено со автосмеќар Ивеко од 8m3, кој веќе се користи за собирање на отпадот во населенто место Горно Оризари. Односно, по собирање на отпадот од ова населено место, возилото да продолжи до селото Клуковец кое е во непосредна близина на Горно Оризари. Отпадот би се собирал 2 пати во текот на неделата, по една тура/ден.

3.2.1.2.2 Шема за под-опција 2В - за населени места каде собирањето на отпадот ќе се одложи заради непостоење на инфраструктурни услови за спроведување на услугата

2В.1 Собирање на отпад во населеното место Сливник Поради лошата патна инфраструктура до селото Сливник, воведувањето на

услугата за собирање и транспортирање на отпад се предлага да се одложи до моментот на обезбедување на патната инфраструктура, што е предуслов за оперирање на возилата на ЈКП „Дервен„. Со оглед на бројот на жители во селото (444 жители), воведувањето на услугата е многу значајна, па поради тоа, воспоставувањето


44

предуслови (изградба на патна инфраструктура) треба да биде еден од приоритетите на Локалната Самоуправа. По воспоставувањето на условите, селото Сливник ќе може лесно и веднаш да се приклучи во шемата на собирање и транспортирање во Раштани и Бузалково заради патната поврзаност на овие три села.

3.2.2 Финансиска анализа

Финансиската анализа базира врз:

a. пресметка на вкупните приходи со воведување на погоре опишаните шеми

Според Одлуката на општина Велес, вкупните приходи се резултат на збир од наплатени надоместоци од корисниците, при што надоместоците се пресметуваат по основа на покриен простор и дворно место, со единична цена од 1.5 МКД/m2 и 0,2 МКД/m2, соодветно. Бидејќи при изработката на Студијата не се располагаше со точни податоци за големините на покриената површина и дворното место што ги поседува секој потенцијален корисник на услугата поединечно, за одредување на прагот на рентабилност на системот (break-even point) приходите се утврдуваа за неколку висини на просечен надоместок/ корисник и тоа за 150 МКД/корисник, 200 МКД/корисник, 250 МКД/корисник, 300 МКД/корисник и 350 МКД/корисник (вредности кои при анкетирање на населението беа назначени како прифатлив надоместок за услугата/ корисник, при што како што е прикажано при обработката на анкетните резултати, најголемиот број се изјасниле за надоместок од 100-200 МКД/корисник, како прифатлив надоместок). Дополнително, приходите се пресметувани при степен на наплата на надоместоците од 100%, 70% (најверојатен ниво на наплата) и 50%. Како број на корисници се земени бројот на куќи во секое населено место, бидејќи анкетата покажа дека и кога во една куќа живеат и повеќе од едно семејство, комуналните услуги (струја,вода,телефон) се плаќаат заедно (а доколку се сметаше на вкупен број семејства, наместо вкупен број на куќи, резултатот не би се променил бидејќи нема да има промена на вкупната површина на покриен простор и дворно место за двете семејства).

b. пресметка на вкупните расходи генерирани од воведувањето на погоре опишаните шеми

При утврдување на расходите се пресметуваше вкупната должина на патот што ќе го минуваат возилата за целата област од интерес. Врз основа на податоците за потрошувачка на гориво/100km за возилата на ЈКП„Дервен„, пресметано е вкупното количество гориво за сите шеми/месец, при што како потрошувачка на гориво/возило е сметана потрошувачката што возилата ја имаат со застанување (која е повисока од потрошувачката на отворен пат). Вкупниот трошок за гориво е пресметуван по цена на дизел горивото од 70 МКД/l (за потребите на анализата на осетливост направени се и пресметки за цена на горивото од 80 МКД/ l т.е. со резерва за покачување на цената од 10 МКД/l).

Во билансот на трошоци се вкалкулирани индиректните (администрација, амортизација, одржување и сл.) трошоци во однос на трошоците за гориво од 50:50, 60:40, 70:30 и 80:20 (трите последни варијанти се со повисоко учеството на индирекни трошоци во вкупните трошоци за собирање и транспортирање на комунален отпад; фактичката состојба во РЕ Индивидуална хигиена на ЈКП „Дервен“ е утврдена како 70:30). Во билансот на трошоци за под-опцијата 2А (комбинација на автоподигач, автосмеќар - ИВЕКО од 4(8) м3 и автосмеќар ФАП-16 м3) се вкалкулирани бруто платите/месец за нововработените возач и помошник за автоподигачот (автосмеќарите ќе бидат опслужувани од постоечките човечки ресусри) во висина од 47.000МКД, додека за под-опцијата 2Б, каде секаде се предлага собирање на отпадот со автосмеќар од 8m3, се вкалкулирани бруто платите/месец за нововработените еден возач и двајца помошници со висина од 63.000 МКД.


45

c. одредување на прагот на рентабилност (break-even point) на шемите од под -опциите 2А и 2Б

Под-опција 2А за еднаш/недела: Според направената финансиска анализа за шемата каде се предлага отпадот да се собира комбинирано т.е. со автоподигач, со автосмеќар од 8m3 и во селото Бузалково, како најголемо, со автосмеќар ФАП од 16m3, еднаш во текот на неделата, може да се заклучи дека шемата е финансиски оправдана т.е. не генерира загуба доколку:

� просечниот надоместок/корисник/месец би бил помеѓу 250 и 300МКД, при наплата 70% и индекс на индиректните трошоци и горивото 70:30,

� просечниот надоместок/корисник/месец би бил помеѓу 200 и 250МКД, при наплата 70% и индекс на индиректните трошоци и горивото 60:40,

� просечниот надоместок/корисник/месец би бил нешто под 200МКД, при наплата 70% и индекс на индиректните трошоци и горивото 50:50,

� просечниот надоместок/корисник/месец би бил нешто под 300МКД, при наплата 50% и индекс на индиректните трошоци и горивото 50:50,

� просечниот надоместок/корисник/месец би бил нешто над 300МКД, при наплата 50% и индекс на индиректните трошоци и горивото 60:40,

Собирање на отпадот еднаш во текот на неделата, особено во летниот период, се цени за ризично од аспект на развивање на микроорганизми, анаеробна разградба која создава непријатна миризба и можност за самозапалување на отпадот. Затоа финансиски е анализирана и опцијата отпадот да се собира два пати во текот на неделата (во селата каде отпадот би се собирал со автоподигачи).

Под-опција 2А за два пати/недела: Финансиската анализа за собирање и транспортирање на отпадот два пати во текот на неделата, покажува дека операцијата не би генерирала загуба единствено при просечен надоместок помеѓу 250 и 300 МКД/месец/ корисник, наплата од 70% и индекс на индиректните трошоци и гориво од 50:50. Шансата овој модел да биде рентабилен при пониски просечни надоместоци/корисник/месец е во намалување на индиректните трошоци (со преземање на мерки за намалување на односот на индирекни/дирекни извршители, мерки на штедење и сл.). Подоцнежна анализа на индирекните трошоци на предложените шеми може да покаже дека дел од пресметаните индирекни трошоци на овие шеми се веќе вкалкулирани како индирекни трошоци на постојните шеми (на пр. заедничка администрација и сл.) Меѓу другото, како индикатор и цел може да се земе индексот од 50:50 кој е наведен во НПУО. Во оваа анализа е сметано на и на индекс со +/- 10 во прилог на индирекните трошоци, имајќи во предвид дека постојниот индекс на ЈКП„Дервен„ е 70:30.

Под-опција 2Б: Според направената финансиска анализа за оваа шема каде се предлага отпадот да се собира во сите рурални населени места со автосмеќар од 8m3, два пати во текот на неделата, може да се заклучи дека шемата е финансиски оправдана т.е. не генерира загуба во случаите кога:

• наплатата е еднаква на 70%, просечниот месечен надоместок/корисник би изнесувал нешто под 200МКД, при индекс на индиректни трошоци и гориво од 50:50,

• наплата од 70%, просечниот месечен надоместок/корисник би изнесувал нешто повеќе од 200МКД, при индекс на индиректни трошоци и гориво од 60:40,

• наплата од 70%, просечниот месечен надоместок/корисник би изнесувал нешто повеќе од 250МКД, при индекс на индиректни трошоци и гориво од 70:30,

• наплата од 70%, просечниот месечен надоместок/корисник би изнесувал 350МКД, при индекс на индиректни трошоци и гориво од 80:20,

• наплатата е еднаква на 50%, просечниот месечен надоместок/корисник би изнесувал нешто повеќе од 250МКД, при индекс на индиректни трошоци и гориво од 50:50,


46

• наплатата е еднаква на 50%, просечниот месечен надоместок/корисник би изнесувал 300МКД, при индекс на индиректни трошоци и гориво од 60:40,

Под-опцијата 2Б, при индекс на индирекни трошоци и гориво ( 70:30 ) и ниво на наплата од 70%, дозволува понизок просечниот месечен надоместок/корисник (малку над 250 МКД) во споредба со под-опцијата 2А ( еднаш/недела) за која надоместокот би бил скоро 300 МКД. За под-опцијата 2А ( двапати/недела) при горните услови, просечниот месечен надоместок/корисник ја надминува значајно вредноста од 350 МКД. Согласно горното, од финансиски аспект, 2Б е под - опција која се препорачува.

Во Прилог 2 на Студијата дадени се табели за финансиската анализа на под-опциите 2А еднаш/недела, 2А два пати/недела и 2Б.

При анализа на податоците од друг аспект, т.е. без фиксирање на индексот на индиректни трошоци и гориво, Студијата ја прикажува и висината на средствата во апсолутна вредност кои се на располагање на ЈКП „Дервен„ за покривање на индиректните трошоци на новите шеми, како следи:

• Под-опција 2А за собирање на отпад еднаш/недела, при наплата од 70% обезбедува средства во опсег од 22.510 МКД/месец (при надоместок/корисник/месец од 150 МКД) до 143.260 МКД/месец (при надоместок/корисник/месец од 300 МКД),

150 ден. 200 ден. 250 ден. 300 ден. 350 ден.

Вкупно приходи од 70% наплата 120750 161000 201250 241500 281750

Гориво 51240 51240 51240 51240 51240

Плата 47000 47000 47000 47000 47000 Остаток за индиректни трошоци 22510 62760 103010 143260 183510

• Под-опција 2А за собирање на отпад еднаш/недела, при наплата од 50% обезбедува средства во опсег од 16.760 МКД/месец (при надоместок/корисник/месец од 200 МКД) до 74.260 МКД/месец (при надоместок/корисник/месец од 300 МКД),

150 ден. 200 ден. 250 ден. 300 ден. 350 ден.


Гориво 51240 51240 51240 51240 51240

Плата 47000 47000 47000 47000 47000 Остаток за индиректни трошоци -11990 16760 45510 74260 103010

• Под-опција 2А за собирање на отпад од два пати/недела, при наплата од 70% обезбедува средства во опсег од 32.520 МКД/месец (при надоместок/корисник/месец од 200 МКД) до 113020 МКД/месец (при надоместок/корисник/месец од 300 МКД),

150 ден. 200 ден. 250ден. 300ден. 350ден.


Гориво 81480 81480 81480 81480 81480

Плата 47000 47000 47000 47000 47000

Остаток за индиректни трошоци -7730 32520 72770 113020 153270

• Под-опција 2А за собирање на отпад два пати/неделно, при наплата од 50% обезбедува средства во опсег од 15.270 МКД/месец (при надоместок/корисник/месец од 250 МКД) до 44.020 МКД/месец (при надоместок/корисник/месец од 300 МКД),


47



Гориво 81480 81480 81480 81480 81480

Плата 47000 47000 47000 47000 47000 Остаток за индиректни трошоци -42230 -13480 15270 44020 72770

• Под-опција 2Б за собирање на отпад два пати/недела, при наплата од 70% обезбедува средства во опсег од 13.050 МКД/месец (при надоместок/корисник/месец од 150 МКД) до 133.800 МКД/месец (при надоместок/корисник/месец од 300 МКД),



Гориво 42700 42700 42700 42700 42700

Плата 65000 65000 65000 65000 65000 Остаток за индиректни трошоци 13050 53300 93550 133800 174050

• Под-опција 2Б за собирање на отпад два пати/недела, при наплата од 50% обезбедува средства во опсег од 7.300 МКД/месец (при надоместок/корисник/месец од 200 МКД) до 64.800 МКД/месец (при надоместок/корисник/месец од 300 МКД)



Гориво 42700 42700 42700 42700 42700

Плата 65000 65000 65000 65000 65000 Остаток за индиректни трошоци -21450 7300 36050 64800 93550

d. одредување на просечен надоместок/корисник /месец

Одредувањето на просечниот надоместок/корисник/месец ќе го направи ЈКП „Дервен„ со одредување на точните големини на површините на покриен простор и на дворно место за секој корисник по следната формула:

n

N = ∑ �(cpi x 1.25) + (cd.m. i x 0.2)) / n I=1

каде:

- N е просечен надоместок /корисник/месец,

- n е бројот на корисници на услугата во целиот систем,

- cpi е големината на површината на покриениот простор во m2 за

корисникот i,

- cd.m.i е големината на површината на дворното место во m2 за

корисникот i.

Во зависност од висината на просечниот надоместок/корисник/месец, ЈКП „Дервен“ ќе може да одреди максимална површина на дворно место над која не би се плаќал надоместок за вишок површина на дворно место. Ова ќе подразбере и промена во локалните прописи.

За да се постигнат поблиску горепресметаните параметри, пожелно е сите шеми на системот да се активираат во ист временски период, за што е потребно добро да се извршат сите подготвителни работи (договори со месните заедници и корисниците, јавна кампања за штетноста од диво депонирање и горење на отпад, казните кои ги пропишува законот и сл.)


48

Одредувањето на просечниот надоместок/корисник/месец нема практична примена во тековното билансирање на трошоците/користа (бидејќи единечната цена на услугата е фиксирана со Одлуката од ноември, 2011 и не дозволува надоместок како паушал), а е само помошна алатка за ориентационо одредување на резултатите од билансот, и согласно тоа и за градење на политиката на воведување на стимулативни мерки за зголемување на степенот на наплата на надоместоците или за стимулирање на превенцијата, преработката (рециклирањето) на отпадот.

e. готовински тек Без оглед на добивката која системот ја дава при пресметан просечен

надоместок/корисник/месец, потребно е да се одреди кога системот ќе почне да генерира сопствена готовина т.е. кога нема да има потреба да биде финансиран од надворешни средства, на пример од другите приходи на ЈКП „Дервен“.

Во претходното поглавје се изведе заклучок дека под-опцијата Б, каде отпадот во сите населени места ќе се собира со автосмеќар од 8m3, покажува најдобри финансиски резултати и таа се предлага да биде искористена како модел за собирање и транспортирање на комуналниот отпд во руралните средини на Општина Велес. За овој модел, но и за моделите 2А – еднаш/недела и 2А-два пати/недела ( при услови кога моделите покажуваат добивка) се направи и тек на готовина за да се утврди за колку време од воведување на услугата системот ќе може да генерира сопствена готовина.

Анализите се правени за два интензитета на наплата на надоместоците и тоа: 1. прибирање на првите средства од наплатата два месеца после

воведувањето на услугата, а потоа со интензитет: 40% за третиот месец, 50% за четвртиот и петтиот месец и постигнување на ниво на наплата од 70% од шестиот месец и понатаму, и

2. прибирање на првите средства од наплатата еден месец после воведување на услугата, 40% за вториот, 50% за третиот месец а почнувајќи од четвртиот понатаму со наплата од 70%.

Од анализираните комбинации (од финансиската анализа) кои покажуваат добивка, при интензитетот на наплата опишан под 1., може да се заклучи дека:

• при наплата од 70%, месечен надоместок/корисник од 200 МКД и индекс на индирекни трошоци и гориво од 50:50, со новите шеми ЈКП „Дервен“ ќе започне да генерира сопствена готовина по 3 години и 10 месеци од воведувањето на услугата

• при наплата од 70%, месечен надоместок/корисник од 250 МКД и индекс на индирекни трошоци и гориво од 60:40, со новите шеми ЈКП „Дервен“ ќе започне да генерира сопствена готовина по 1 година и 8 месеци од воведувањето на услугата

• при наплата од 70%, месечен надоместок/корисник од 300 МКД и индекс на индирекни трошоци и гориво од 70:30, со новите шеми ЈКП „Дервен“ ќе започне да генерира сопствена готовина по 1 година и 10 месеци од воведувањето на услугата

додека при интензитетот на наплата опишан под 2., може да се заклучи дека:

• при наплата од 70%, месечен надоместок/корисник од 200 МКД и индекс на индирекни трошоци и гориво од 50:50, со новите шеми ЈКП „Дервен“ ќе започне да генерира сопствена готовина по 2 години и 2 месеци од воведувањето на услугата

• при наплата од 70%, месечен надоместок/корисник од 250 МКД и индекс на индирекни трошоци и гориво од 60:40, со новите шеми ЈКП „Дервен“ ќе започне да генерира сопствена готовина во 12-от месец од воведувањето на услугата

• при наплата од 70%, месечен надоместок/корисник од 300 МКД и индекс на индирекни трошоци и гориво од 70:30, со новите шеми ЈКП „Дервен“ ќе започне да генерира сопствена готовина во 13-от месец од воведувањето на услугата

Готовинскиот тек за сите шеми е даден во Прилог 3 од Студијата.


49

f. Анализа на осетливоста на разработените опции

Анализата на осетливост се користи за да се идентифицираат факторите кои создаваат ризик за резултатите на финансиската анализа која е изработувана при услови за кои постои најголема веројатност да се обезбедат. Анализата на осетливост се спроведува со варирање на големините (вредностите) на различните фактори кои се користат при изработка на финансиската анализа, со цел да се оцени нивното влијание на неизвесноста на финансиските резултати т.е. можноста тие да се изменат во негативна насока. Во оваа Студија, како фактори кои се подложни на промени како резултат на надворешни и внатрешни влијанија се цената на горивото, индексот на индирекни трошоци и гориво и интензитет и висината на наплата на надоместоците за услугата (факторите како што е цената на услугата, големините на површините на покриен простор и дворното место на корисниците на услугата и платите на директните извршители се фактори за кои постои мала веројатност да бидат изменети во еден подолг временски период).

Имено во оваа Студија направени се пресметки за сите елементи на финансиската анализа при:

o покачување на цената на горивото од 10 МКД/l т.е. за покачување на цената на горивото од 70 на 80 МКД/l,

o зголемување на индексот на индирекни трошоци и гориво од 70:30 на 80:20 (70:30 е основен индекс кој го остварил ЈКП „Дервен„ во 2010 –та година); студијата ја спроведува финансиската анализа и за индекси од 60:40 и 50:50 со кои всушност се намалуваат ризиците за сите финансиски резултати на новите шеми за собирање и транспортирање, т.е. тие внесуваат позитивнa резерва во работењето, но чие остварување зависи од тоа колкав дел од индиректните трошоци пресметани за новите шеми можат да се покријат со индиректните трошоци на постојните шеми на ЈКП „Дервен„

o ниво на наплата пониско од очекуваните 70%, т.е. за ниво на наплата од 50%.

При цена на горивото од 70 МКД/l, индекс на индиректни трошоци и гориво од 70:30 и наплата од 70%, анализата на осетливост за под - опцијата 2А (собирање еднаш / недела) покажува дека системот ќе генерира добивка од 23.700 МКД/месец при просечен надоместок од 300 МКД/месец, додека за цена од 80 МКД/l, при истиот просечен надоместок, системот ќе генерира загуба од 700 МКД/месец;

При цена на горивото од 70 МКД/l, индекс на индиректни трошоци и гориво од 70:30 и наплата од 70%, анализата на осетливост за под - опцијата 2Б покажува дека при просечен надоместок од 300 МКД/месец системот ќе генерира 34.167 МКД/месец, додека за цена од 80 МКД/l, ќе генерира 13.833 МКД/месец.

Заклучок е дека цената на горивото е фактор кој значајно влијае врз финансиските резултати на системот, но кој не може интерно (од страна на ЈКП „Дервен„ ) да биде корегиран.

Анализата на влијанието на индексот на индирекните трошоци/гориво, при цена на горивото од 70 МКД/l и степен на наплата од 70%, покажува дека:

o под-опцијата 2А (еднаш/недела) со цена на гориво од 70 МКД/l, просечен надоместок од 200 МКД/корисник/месец и при индекс од 50:50 покажува добивка од 11.520 МКД/месец, додека при истите услови за индекс од 80:20, покажува загуба од 142.200 МКД/месец,

o под-опцијата 2А (два пати/недела) со цена на гориво од 70 МКД/l, просечен надоместок од 300 МКД/корисник/месец и при индекс од 50:50 покажува добивка од 31.540 МКД/месец, додека при истите услови за индекс од 80:20, покажува загуба од 212.900 МКД/месец,

o под-опцијата 2Б, со цена на гориво од 70 МКД/l, просечен надоместок од 200 МКД/корисник/месец и при индекс од 50:50 покажува добивка од 10.600 МКД/месец, додека при истите услови за индекс од 80:20, покажува загуба од 117.500 МКД/месец,


50

Заклучок е дека индексот на индиректни трошоци и гориво е фактор кој особено значајно влијае врз финансиските резултати на системот, и кој може интерно ( од страна на ЈКП „Дервен„ ) да биде корегиран.

Анализата на висината на наплатата (70 и 50%) покажува дека при 50% наплата, постигнувањето на прагот на рентабилноста се движи значајно кон повисоките вредности на месечниот надоместок/корисник. Нивото на наплата е фактор кој може да се зголемува како резултат на задоволството на корисниците од услугата на ЈКП „Дервен (интерна регулација која базира на подигање на јавната свест и сл.), но и врз реалната можност на корисниците да ја платат услугата (екстерен фактор на кој ЈКП „Дервен„ не може да има битно влијание).

3.2.3 Економска анализа

Оваа опција не создава економски трошоци, но токму сé што е трошок во опцијата 1, во оваа опција е корист, која произлегува од елиминација на ризиците по здравјето на луѓето и оштетување на животната средина.

Имено, оваа варијанта гледано на подолг рок ќе ја елиминира постојната пракса на населението за:

• диво депонирање во близина на населените места, а честопати и во близина на водотеците т.е. ќе го превенира негативно влијание врз почвата, воздухот и водите, и можността за развој на патогени микроорганизми, инсекти, глодари и други потенцијални преносители на заразни болести.

• горење на отпадот во дворовите на корисниците на услугата и во околината на населеното место а со тоа и ризикот од заболувања како последица на создадените опасни супстанции кои го загадуваат првенствено амбиентниот воздух, но истотака и водите и почвата во резултатна диво депонирање на остатоците од горењето на отпадот. Со елиминацијата на овие незаконски практики ќе се избегне и нивното негативно влијание врз флората и фауната во пределот.

Како резултат на елиминирањето на сегашното илегално постапување со отпадот нема веќе да се нарушува изгледот на населеното место, да се намалува можноста за развој на туризмот т.е. ќе се создадат некои од потребните предуслови населените места да го искористат капацитетот на своето историско наследство, природни ресурси и убавини, а и да развијат други економски активности кои ќе ја подобрат економската состојба и ќе придонесат кон намалување на невработеноста и сиромаштијата.

Ново воведената услуга, како контратежа на практиките на диво депонирање и неконтролирано горење ќе придонесе кон редукција на емисиите на стакленички гасови а со тоа и кон намалување на глобалното затоплување. Осиромашувањето на природните ресурси ќе биде редуцирано, а ќе се обезбедат и основните предуслови за нивно искористување преку рециклирање, компостирање или друг начин на користење на материјата и енергијата на отпадот.

Погоре опишаната корист иако очигледна, сега тешко може да се квантифицира, но трите нови вработувања се квантитативен параметар за намалување на горливото прашање на Општината - невработеноста.

3.2.4 Селективно собирање и превенција на отпад

Бидејќи со оваа Студија се предлага воведување на сосема нова практика во управувањето со отпадот во руралните населени места на Општина Велес, инсистирање на паралелно воведување на селекција на комуналниот отпад се чини дека во сегашната ситуација би било многу тешко како од технички аспект, така и од аспект на јавната свест на населението. Но, во тек на спроведувањето на интервјуата и анкетите, се констатира една многу позитивна иницијатива и практика за селекција на ПЕТ пакувањето (шишиња од минерална вода, од газирани и негазирани сокови) во населеното место Црквино.


51

Имено, во основното училиште се собираат ПЕТ шишињата (учениците секојдневно од дома и од секаде од населеното место ги носат шишињата во училиштето). Бидејќи учениците од повисоките одделенија наставата ја посетуваат во Велес, тие секојдневно се превезуваат до градот. Секогаш кога има собрано поголемо количество ПЕТ шишиња, тие се носат во Велес, каде возачот ги продава на локална фирма која ги балира и извезува (во Општината има 2 правни субјекта кои се занимаваат со откуп, балирање и извоз на ПЕТ шишиња). Парите од продажбата возачот ги предава на училиштето кое ги користи за унапредување на наставата, поправки и слични потреби.

Оваа успешна приказна, Општината Велес треба да ја истакне, награди и промовира во сите рурални населени места каде има основно училиште, а учениците од повисоките одделенија ја следат наставата во градот Велес. Во тек на истражувањата спроведени во руралните населени места на Општината Велес, констатирано е дека постојат услови оваа особено добра сопствена (локална) иницијатива и одржлива воспоставена пракса да се реплицира во населените места: Долно Караслари, Отовица и Раштани. Превенција на отпадот во руралните населени места на Општина Велес може успешно да се спроведе со воведување на домашното и/или централизирано компостирање. Оваа практика масовно се користи во светот, а особено во земјите на ЕУ и САД, бидејќи овозможува да се растерети системот за постапување со отпадот за најмалку 30%. Тоа ќе резултира со намалување на бројот на турите/шема т.е. на намалување на трошоците за собирање и транспорт (пред се намалување на трошоците за гориво), а економската корист значајно се зголемува. За успешно спроведување на домашното/централизираното компостирање од мал обем голема поволност е тоа што со Одлуката на Општина Велес од ноември 2010 е утврдена поодделна цена на услугата за дворно место, т.е. овој елемент овозможува да се комбинира вкупниот приход на системот со евентуално ослободување од плаќање на надоместок над одредена површина на дворно место за оние домаќинства кои компостираат, што би било во согласност и со одредбите на ЗУО (~len 121, stav 6) и Правилникот за намалување на количеството биоразградлив отпад што смее да се депонира (Сл.Весник на Р.М. бр. 108/2009).

3.2.5 Следење на воспоставениот систем

Иако теоретски шемите се детално испланирани, за да се потврди нивното функционирање во пракса, потребно е, веќе на самиот почеток, да се спроведе интензивно и континуирано следење. Од овие причини, се предлага во текот на првите три месеци од пуштање на системот во функција, возачот и помошникот да бидат дополнително придружени со лице од ЈКП „Дервен„ кое ќе води евиденција за времетраењето на секоја шема, за потрошувачката на гориво/шема, за состојбата со контејнерите (нивна исполнетост/преполнетост) и во краен случај и за реакциите на новите корисници на услугата. Овие податоци ќе овозможат проверка на параметрите наведени во Студијата и брзи интервенции доколку се јави некој неочекуван проблем (што секогаш е можно кога се работи за нова практика).

3.3 Опција 3 - спроведување на шемите на опција 2 со целосно нова

инфраструктура (возило од 8 м3со компактирачка плоча или ротопреса, контејнери од 1.1 м3 , канти од 120 литри)

Со набавка на ново/половно возило ќе се овозможи подолг век на траење на постоечките автосмеќари и ќе се избегне воведување на втора смена. Вработување на еден возач и двајца помошници останува како потреба и при прифаќање на оваа опција.

Дополнително во оваа опција се предлага набавка на контејнери од 1,1 m3 и/или канти од 120 l. Бројот на потребни канти е ист со бројот на куќи (корисници), додека бројот на контејнери потребен за опслужување на сите населени места е околу 50. Секако дека може да се усвои и комбиниран модел канти и контејнери во зависност од условите и желбата на корисниците.


52

Се препорачува оваа опција да се реализира во рамките на регионалното управување со отпадот во Вардарскиот регион, приоритетно како ИПА проект за кој, според пропозициите на овој ЕУ финансиски инструмент висината на грантот може да достигне и 75% од вкупната вредност на инвестицијата.

Економските трошоци и придобивки би биле идентични со оние на опција 2.

3.4 Опција 4 - давање на услугата за собирање и транспортирање на комуналниот отпад во разгледуваното подрачје под концесија на надворешно приватно правно лице

Според оваа опција, техничката инфраструктура би ја обезбедил концесионерот, и според видот на опремата, концесионерот би ги утврдил шемите на собирање на отпадот.

Од финансиски аспект, концесионерот како приватна компанија, мора да обезбеди профит кој што како и надоместокот за услугата, мора да биде покриен од корисниците.

Општината може да обезбеди финансиска корист преку концесискиот надоместок што концесионерот би го плаќал на општината.

Економските трошоци/корист од оваа опција се слични со оние на опциите 2 и 3 (сретствата од концесискиот надоместок Општината може да ги насочи во правец на свој економски развој, но секако дека тие би биле пониски од профитот што би се остварил со опциите 2 и 3).

Предноста на оваа опција е во можноста за нејзино брзо спроведување, но како што покажува искуството, обично оптоварувањето за наплатата останува обврска на Општината.

Концесионерот обично бара, разликата меѓу договорениот степен на наплата при утврдена висина на надоместокот и остварената наплата (доколку е пониска од договорениот ниво на наплата) да ја покрие Општината, но сепак оваа клаузула може да биде предмет на договор меѓу концидентот (Општина Велес) и концесионерот (правното лице на кое му се доделува концесијата)

Мора да се спомене дека веќе реализираните ЈПП /концесии можат да влијаат врз висината на грантот кој се доделува во рамките на ИПА проектите, т.е. во случајот, на висината на грантот на ИПА проектот за Регионално управување со отпадот во Вардарскиот регион.

Насоките за спроведување на тендерска постапка за доделување на концесија се дадени во Прилог 4.


53

4 ЗАКЛУЧОЦИ Од направената техничка, финансиска и економска анализа на опциите кои се

предложени во Студијата од една страна, како и од сознанијата до кои беше дојдено при теренските истражувања во руралните населби од Општина Велес, од друга страна може да се заклучи дека:

• Воведувањето на услугата за собирање и транспортирање на отпадот од руралните населени места во општината, како контратежа на практиките на диво депонирање и неконтролирано горење ќе придонесе кон елиминирање на ризиците по човековото здравје, редукција на емисиите на стакленички гасови, поправање на грдата слика од дивите депонии, почитување на законската регулатива а со тоа и овозможување на локалното население да го оствари уставното право на здрава и чиста животна средина.

• Најприфатлива опција за воведување на услугата за собирање и транспортирање од технички, финансиски и економски аспект е опцијата 2Б која предвидува услугата да се врши два пати неделно со автосмеќар од 8м3 во сите населени места по утврдената шема;

• Цената на горивото е фактор кој значајно влијае врз финансиските резултати на системот, но кој не може интерно (од страна на ЈКП „Дервен„) да биде корегиран;

• Индексот на индиректни трошоци и гориво е фактор кој особено значајно влијае врз финансиските резултати на системот и кој може интерно (од страна на ЈКП „Дервен„ ) да биде корегиран;

• Заради успешно спроведување на услугата, Локалната Самоуправа ќе треба да измени некои од постоечките локални прописи, да спроведе кампања за подигање на јавната свест и да ги промовира позитивните практики и иницијативи кои се спроведуваат во некои населени места

При реализација на било која од опциите 2,3 или 4, треба да се има во предвид

цврстиот став (кој беше јасно формулиран во тек на спроведувањето на интервјуата и анкетата со МЗ) на населените места Иванковци, Караслари и Црквино и тоа:

- МЗ Иванковци не прифаќа собирањето и транспортирањето на комуналниот отпад да биде спроведувано доколку како услов се постави управувањето со локалниот водоснабдувачки систем (кој е изграден со самопридонес) да биде предадено на ЈКП „Дервен„,

- МЗ Караслари прифаќа собирањето и транспортирањето на комуналниот отпад да биде спроведувано од ЈКП „Дервен„ и има интерес да го даде водоводниот систем (кој е изграден со самопридонес).

- МЗ Црквино прифаќа собирањето и транспортирањето на комуналниот отпад да биде спроведувано од ЈКП „Дервен„ и има интерес да го даде водоводниот систем кој е започнат со изградба (изградени се резервоари, а секундарната водоводна мрежа сеуште не е довршена) во управување на ЈКП.


54

ПРИЛОЗИ


55

Прилог 1. 1.1 Анкетен лист за претседателите на месните заедници


56


57

1.2 Анкетен лист за населението во руралните населени места


58


59

Прилог 2 2.1 Финансиска анализа за шема 2А за собирање и транспортирање на комунален отпад за еднаш во текот на неделата


60


61


62

2.2 Финансиска анализа за шема 2А за собирање и транспортирање на комунален отпад за два пати во текот на неделата


63


64


65

2.3 Финансиска анализа за шема 2Б за собирање и транспортирање на комунален отпад за два пати во текот на неделата


66


67


68

Прилог 3. 3.1 Готовински тек за шема 2Б за собирање и транспортирање на комунален отпад два пати во текот на неделата според опција 1


69

3.2 Готовински тек за шема 2Б за собирање и транспортирање на комунален отпад два пати во текот на неделата според опција 2


70

3.3 Готовински тек за шема 2А за собирање и транспортирање на комунален отпад еднаш во текот на неделата според опција 1


71

3.4 Готовински тек за шема 2А за собирање и транспортирање на комунален отпад еднаш во текот на неделата според опција 2


72

3.5 Готовински тек за шема 2А за собирање и транспортирање на комунален отпад два пати во текот на неделата според опција 1


73

3.6 Готовински тек за шема 2А за собирање и транспортирање на комунален отпад два пати во текот на неделата според опција 2

Прилог 4. Насоките за спроведување на тендерска постапка за доделување на концесија

Студија за оправданост од воведување на услугите за собирање и транспортирање на комунален отпад во руралните средини на Општина Велес

75

Студија за оправданост од воведување на услугите за собирање и транспортирање на комунален отпад во руралните средини на Општина Велес

76

Користена литература: 1. Стратегија за управување со отпад на Република Македонија (2008-2020) 2. Национален план з ауправување со отпад (2009-2015) 3. Закон за животна средина (Сл.весник на РМ бр.53/05, 81/05, 24/07, 159/08, 83/09, 48/10 и 124/10) 4. Закон за управување со отпад (пречистен текст Сл.весник на РМ бр.9/11) 5. План за управување со отпад на Општина Велес (2008-2012)

„СТУДИЈА ЗА ОПРАВДАНОСТ ОД ВОВЕДУВАЊЕ НА...

Documents