37

ค าชแจง

ชดกจกรรมทนกเรยนจะไดศกษาตอไปนคอชดกจกรรมวทยาศาสตรเพมเตม เรอง ยาเพอชวต : ชดท 5 เรอง ยาสมนไพร เปนชดกจกรรมทเนนใหนกเรยนไดลงมอปฏบตกจกรรมตามทก าหนดใหดวยตนเอง โดยใหนกเรยนไดส ารวจ สงเกต และรวบรวมขอมลมาสรปเปนองคความรในการเรยนรเพอใหเกดประโยชนสงสด นกเรยนควรปฏบตตามค าชแจง ตามล าดบดงน 1. ใหนกเรยนศกษาจดประสงคของกจกรรม 2. ใหนกเรยนท าแบบทดสอบกอนเรยนชดกจกรรมท 5 ยาสมนไพร จ านวน 10 ขอ 3. ใหนกเรยนปฏบตกจกรรมในชดกจกรรมวทยาศาสตรเพมเตม เรอง ยาเพอชวต: ชดท 5 เรอง ยาสมนไพร โดยใชกระบวนการเรยนรตามแนวทางการจดการเรยนร โดยเนนผเรยนเปนส าคญ ดงตอไปน 3.1 กจกรรมท 1 เรอง สมนไพร... ยาดทควรรจก 3.1.1 ศกษาใบความรท 1 เรอง สมนไพร... ยาดทควรรจก 3.1.2 ปฏบตใบกจกรรมท 1 เรอง รจกสมนไพรใกลตว 3.1.3 ท าแบบฝกหดทายกจกรรมท 1 เรอง สมนไพร... ยาดทควรรจก 3.2 กจกรรมท 2 เรอง กลมยาสมนไพร 3.2.1 ศกษาใบความรท 2 เรอง กลมยาสมนไพร 3.2.2 ปฏบตใบกจกรรมท 2 เรอง ความรเกยวกบยาสมนไพร 3.2.3 ท าแบบฝกหดทายกจกรรมท 2 เรอง กลมยาสมนไพร 3.3 กจกรรมท 3 เรอง การสกดสารเคมจากสมนไพร 3.3.1 ศกษาใบความรท 3 เรอง การสกดสารเคมจากสมนไพร 3.3.2 ปฏบตใบกจกรรมท 3 เรอง การสกดสารเคมจากพชสมนไพร 3.3.3 ปฏบตใบกจกรรมท 4 เรอง การสกดสารเคมจากพชดวยตวท าละลาย 3.3.4 ท าแบบฝกหดทายกจกรรมท 3 เรอง การสกดสารเคมจากสมนไพร 3.4 กจกรรมท 4 เรอง สมนไพรพนบาน 3.4.1 ศกษาใบความรท 4 สมนไพรพนบาน 3.4.2 ปฏบตใบกจกรรมท 5 เรอง แหลงเรยนรสมนไพรในทองถน 3.4.3 ท าแบบฝกหดทายกจกรรมท 4 เรอง สมนไพรพนบาน 3.4.4 สรปองคความรดวยผงมโนทศน เรอง ยาสมนไพร 4. ใหนกเรยนท าแบบทดสอบหลงเรยนชดกจกรรมท 5 ยาสมนไพร จ านวน 10 ขอ

37

ผลการเรยนรทคาดหวง

สบคน ทดลอง อภปราย และอธบายเกยวกบความหมายและประเภทของยาสมนไพร วธการ

สกดสารเคมจากพชสมนไพร และการน าสมนไพรไปใชท ายารกษาโรค หรอประโยชนดานอน

จดประสงคการเรยนร

1. อธบายความหมายของยาสมนไพรและยกตวอยางสมนไพรจากแหลงตาง ๆ รวมทงระบ สรรพคณ วธการใช และขอควรระวงในการใชยาสมนไพรได 2. อธบายวธการสกดสารเคมจากพชสมนไพรโดยการกลนดวยไอน าและดวยตวท าละลาย พรอมทงบอกขอดขอเสยของสมนไพรมาใชรกษาโรคได

37

แบบทดสอบกอนเรยนชดกจกรรมท 5 ยาสมนไพร

ค าชแจง จงเลอกค าตอบทถกทสดเพยงค าตอบเดยว 1. การสกดน ามนหอมระเหยจากใบยคาลปตสโดยการกลนดวยไอน า ขอสรปเกยวกบน ามนหอมระเหย ในขอใดผด 1. ละลายในน าได 2. มกลนเฉพาะตว 3. เปนสารจากธรรมชาต 4. เปนของเหลวระเหยได 2. อาหารเชามอหนงประกอบดวย ก. ผดกะเพราไก ข. แกงขเหลก ค. น าใบบวบก ง. น าตะไคร อาหารทใชสมนไพรซงใหสรรพคณเหมอนกนและอยในกลมเดยวกนคอขอใด 1. ก. และ ข. 2. ข. และ ค. 3. ค. และ ง. 4. ก. และ ง. 3. A B C และ D เปนสารอนทรยทมอยในใบโหระพา สารทง 4 มคณสมบตทางกายภาพดงน

สาร จดเดอด(ºC) ความสามารถละลายในน า ความสามารถละลายในเอทลแอลกอฮอล

A B C D

150 100 90 80

ด ด

ไมละลาย ด

ไมละลาย ด

ไมละลาย ไมละลาย

ตงใจท าแบบทดสอบดวยนะ

37

เมอน าใบโหระพามาปนจนละเอยดแชน ากลนไว 1 คน กรองสวนทเปนของเหลวมากลน โดยควบคมอณหภมขณะกลนไมเกน 100 องศาเซลเซยส น าเอาของเหลวทกลนไดมาเตมเอทลแอลกอฮอล ลงไปไดของเหลว 2 ชนแยกอย สารทท าใหของเหลวแยกออกมาเปน 2 ชนนนา จะเปนสารใด

1. A 2. B 3. C 4. D 4. ยาสมนไพรสวนใหญไดจากแหลงใด 1. พช 2. สตว 3. แรธาต 4. พชและสตว 5. สมนไพรชนดหนง เมอน ามาสกดหาปรมาณของสารออกฤทธตวหนงดวยตวท าละลายชนดตาง ๆ ไดผลดงตาราง

ตวท าละลาย น าหมกสมนไพรทใช(กรม) สารทสกดได(มลลกรม) จดเดอดของตวท าละลาย (ºC) A B C D

2 0.3 0.5 1.5

15 150 100 80

90 45 50 120

ตวท าละลายชนดใดใดเปนตวท าละลายทด 1. A B 2. B C 3. C D 4. D A ในการสกดสมนไพรตวหนงดวยตวท าละลาย ไดผลดงน

ตวท าละลาย น าหมกสมนไพรทใช

(กรม) สารทสกดได(มลลกรม) จดเดอดของตวท าละลาย (ºC)

น า เมทลแอลกอฮอล เอทลแอลกอฮอล

5 3 3

200 300 175

100 65 78

6. ถาตองการสกดใหไดสารปรมาณมากเพอใชเปนยารบประทานจะตองใชวธใด

37

1. ตมดวยน า 2. กลนดวยไอน า 3. ดองดวยเมทลแอลกอฮอล 4. ดองดวยเอทลแอลกอฮอล 7. สมนไพรชนดใดใชรกษาโรคชนดเดยวกน 1. ชมเหดเทศ ขมนชน 2. ขง ฟาทะลายโจร 3. ขง ทองพนชง 4. ชมเหดเทศ กระเทยม

8. ตวท าละลายทใชสกดและสารทถกสกดออกมา มสมบตดงน

ตวละลายทใชสกด สารทถกสกด ความสามารถในการละลาย

ชนด จดเดอด(ºC) ชนด จดเดอด(ºC) ก ข ค ง

90 80 150 200

A B C D

80 90 140 150

A ละลายไดดใน ก ข B ละลายไดดใน ก ข C ละลายไดดใน ก ข D ละลายไดดใน ก ข

จงเลอกคตวท าละลายทใชสกด และสารทตองการสกด เพอใหการสกดเปนไปอยางมประสทธภาพ

และสะดวกสบายในการแยกตวท าละลายทใชสกดออกจากสารทตองการสกด 1. ก กบ A หรอ B 2. ข กบ B หรอ C 3. ค กบ C หรอ D 4. ง กบ D หรอ A 9. การใชเหลาขาวดองสมนไพร เพอจดประสงคอะไร 1. ชวยเรงปฏกรยาการท างานของสมนไพร 2. เหลาขาวชวยท าใหยามกลนหอม รสซา ไมขม 3. เอทลแอลกอฮอลในเหลาขาว สกดตวยาสมนไพรไดดกวาน า 4. การใชเหลาขาวดองสมนไพร ชวยเสรมฤทธยาใหมประสทธภาพดขน

37

10. ขอใดเปนการใชสมนไพรท ผด 1. ต าใบพลผสมเหลาขาว ดมแทนการรบประทานยาแกแพ 2. ดองเหงาขาดวยเหลาขาว ทาผวหนงบรเวณทเปนกลาก 3. ต าใบชมเหดเทศสดใหละเอยดผสมน าเลกนอย ทาบรเวณทเปนกลาก 4. ต าใบเสลดพงพอนตวเมยผสมเหลาขาว พอกทาบรเวณทโดนผงตอยและแกอาการบวม

เฉลยแบบทดสอบชดกจกรรมท 5 เรอง ยาสมนไพร

1. 1 2. 4

3. 1 4. 2

5. 2 6. 4

7. 1 8. 4

9. 3 10. 2

เรามาท าทดสอบกอนเรยนกน ตงใจท าดวยนะ

37

37

กจกรรมท 1 สมนไพร...ยาดทควรรจก

37

ใบความรท 1

รหสวชา ว40281 รายวชา วทยาศาสตรสขภาพ ชนมธยมศกษาปท 6 ชอหนวยการเรยนร ยาเพอชวต เรอง สมนไพร...ยาดทควรรจก จดประสงคการเรยนร อธบายความหมายประเภทของยาสมนไพรและตวอยางของยาสมนไพร

ความหมายของยาสมนไพร ยาสมนไพร หมายถง ยาทไดจากธรรมชาต ซงไดจากพช สตว หรอแรธาตทยงไมได ผสม ปรงแตง หรอแปรสภาพ ยาสมนไพรจ าแนกตามแหลงได 3 ประเภท คอ

1. ยาสมนไพรจากพช ไดแก ยาทใชสวนตาง ๆ ของพชมารกษาโรค พชสมนไพร ทใชรกษาโรค เชน กระเจยบแดง วานหางจระเข ขเหลก ดอกค าฝอย เสลดพงพอน เปนตน

2. ยาสมนไพรทไดจากสตวไดแก ยาทไดจากอวยวะของสตว เชน น ามนตบปลา อนซลนจากตบออนของหม เปนตน

3. ยาสมนไพรจากแรธาต ไดแก ยาทไดจากแรธาตทเกดขนเองตามธรรมชาต เชน แคลเซยมจากปนขาว เกลอไอโอดนทใชรกษาโรคคอหอยพอก ดนขาวทใชรกษาโรคกระเพาะและล าไส เปนตน

ในปจจบนแนวโนมการใชสมนไพร เปนยารกษาโรคลดลง เพราะ การใช ยาแผนปจจบนสะดวกกวา ปลอดภยกวา และใหผลทแนนอนกวา เนองจากทราบปรมาณของตวยา แตสมนไพรไทยก าลงเปนทไดรบความสนใจในตางประเทศ จงตองมการศกษาคนควาวจยเพอพฒนายาสมนไพรตอไป

37

ประเทศไทยมพนททอดมไปดวยพชพรรณนานาชนด และพชบางชนดสามารถน ามาท าประโยชนไดหลายอยาง โดยเฉพาะน ามาท าเปนสมนไพรในการรกษาโรค ยกตวอยางเชน

ชอสมนไพร ชอทางวทยาศาสตร สรรพคณ วธใช

ขา (เหงา)

กระชาย (ราก เหงา)

กระเทยม (กลบ)

ขมนชน (เหงา)

: Alpinia nigra (Gaertn.) Burtt

วงศ : Zingiberaceae

: Boesenbergia

rotunda (L.) Mansf.

วงศ : Zingiberaceae

: Allium sativum L.

วงศ : Alliaceae

:Curcuma longa L. วงศ : Zingiberaceae

1. ขบลม แกทองอด ทองเฟอ แนนจกเสยด 2. แกกลากเกลอน ขบลม แกทองอด ทองเฟอ แนน จกเสยด 1. ขบลมในล าไส แกทองอด ทองเฟอ แนน จก เสยด 2. แกกลากเกลอน 1. แกโรคผวหนง ผนคน แมลง สตว กดตอย 2. ขบลม แกอจจาระรวง

1. ใชเหงาออนตมเอาน าดม 2. ใชเหงาสดฝนกบเหลาโรงหรอต าแลวแชแอลกอฮอล น ามาทาบรเวณทเปน กลากเกลอน ใชเหงาและรากครงก ามอ ตมน าดมหรอปรงเปนอาหาร ใชกลบปอกเปลอกรบประทานดบ ๆ ครงละ 5 กลบ 1. ใชเหงาฝนกบน าตมสก รบประทานวนละ 3 ครงหรอใชผงขมนโรยบรเวณทเปนผนคน 2. หนเปนชนบาง ๆ ตากใหแหงบดผสมกบน าผงปนเปน

พชสมนไพร

37

ลกกลอนรบประทานครงละ 2-3 เมด

ชอสมนไพร ชอทางวทยาศาสตร สรรพคณ วธใช

กระเพรา

: Ocimum sanctum L.

วงศ : Labiatae

ยาขบลมแกปวดทอง ทองเสย และคลนไสอาเจยน

ใชยอดสด 1 ก ามอ ตมพอเดอด ดมเฉพาะน า 1. น าดอกแชเหลาใชส าลชบ

37

กานพล

ตะไคร

ดปล

กระวาน

: Eugenia caryophyllum Bullock & Harrison

วงศ : Myrtaceae : Cymbopogon citratus Stapf

วงศ : Gramineae

: Piper chaba Hunt วงศ : Piperaceae

: Amomum krervanh Pierre

วงศ : Zingiberaceae

1. แกปวดฟน 2. ใชเคยวแกทองเสย ขบลม แกทองอดเฟอ ขบลม แกทองอด ทองเฟอ แนน จกเสยด ฤทธขบลมและแกไอ ใชผลเปนยาขบลม รกษาโรคทองอด ทองเฟอ แนนจกเสยด

อดรฟน 2. ใชดอก 5-8 ดอก ชง น าเดอดดม ใชล าตนแกสด ประมาณ 1 ก ามอ (40-60กรม) ทบพอแหลก ตมน าเดอดหรอ ชงน า ดมวนละ 3 ครง กอนอาหาร โดยน าผลแหงครงผลฝนกบมะนาวผสมเกลอใชกวาดคอหรอจบบอย ๆ ใชผลขนาด 1-2 กรม ชงน าดมและใชเปนเครองเทศแตงกลนอาหาร

ชอสมนไพร ชอทางวทยาศาสตร สรรพคณ วธใช

ทบทม

: Punica granatum L.

ใชรกษาแผล

ใชใบสดน ามาต าใหละเอยดแลว

37

มงคด

ขเหลก

มะขาม

มะขามแขก

ชอสมนไพร

วงศ : Punicaceae

: Garcinia Mangostana L.

วงศ : Guttiferae

: Cassia siamea Britt.

วงศ : Leguminosae

: Tamarindus

indica L.

วงศ : Leguminosae

: Cassia angustifolia Vahl วงศ : Leguminosae ชอทางวทยาศาสตร

ทมหนองเรอรงบนศรษะ แกโรคทองรวง ทองเสยเรอรงและโรคเกยวกบล าไส ลดความดนโลหต อาการทองผก ยาระบาย แกอาการทองผก ใชเปนยาระบาย สรรพคณ

น าไปพอกในบรเวณทเปนแผล เปลอกผลแหงซงม สารแทนนนเปนยาฝาดสมานโดยตมน าดม ใชใบขเหลก 4-5 ก ามอ ตมน า

ดมกอนอาหาร หรอเวลา มอาการ ใชมะขามเปยกรสเปรยว 10-20ฝก(70-150 กรม) จมเกลอรบประทาน แลวดมน าตามมาก ๆ หรอตมน าใสเกลอเลกนอยดม ใชใบแหง 1-2 ก ามอ (3-10 กรม) ตมน าดม วธใช

มะนาว

37

ขง (เหงา)

แมงลก

ไพล

ฟกทอง

: Citrus aurantifolia Swing. วงศ : Rutacear

: Zingiber officinale Roscoe วงศ : Zingiberacea

: Ocimum basilicum L.f. var. citratum Back. วงศ : Labiatae

: Zingiber purpureum Roscoe

วงศ : Zingiberaceae

: Cucurbita

moschata Decne.

วงศ : Cucurbitaceae

ขบเสมหะ แกไอ แกโรคเลอดออกตามไรฟน แกลมจกเสยด แกทองอด ทองเฟอ แนนจกเสยด ใชเปนยาระบาย แกเคลดขดยอก ฟกบวม เสนตง เมอยขบ เหนบชา สมานแผล ใชเปนยาถายพยาธ

ใชน ามะนาวผสมน าผงดมหรอจบบอย ๆ หรอใชปรงเปนอาหาร ใชเหงาขนาดเทาหวแมมอทบใหแตก ตมน าดม ใชเมดแมงลก 1-2 ชอนชา แชน า 1 แกว จนพองตวเตมท กนกอนนอน ใชเหงาประมาณ 1 เหงา ต าใหละเอยดผสมเกลอเลกนอยคลกเคลา แลวน ามาหอเปน ลกประคบองไอน าใหรอนประคบบรเวณทปวด ใชเมลดฟกทองประมาณ 60 กรม ทบใหแตก ผสมน าตาลกบน านมรบประทาน

37

เอกสารอางอง วฒ วฒธรรมเวช. 2540. สารานกรมสมนไพร รวมหลกเภสชกรรมไทย. 1,000 เลม. พมพครงท 1. กรงเทพฯ : ส านกพมพโอเดยนสโตร. www.rakdare.net/0verview.php www.svcfarm.com/catalog.php www.gotoknow.org/blog/sutthinum www.biogang.net/cotent_detail.php

www.horapa.com/content.php www.siambara.com/columnGirl www.bloggang.com/viewblog.php www.bankaset.com www.rakbankerd.com www.thaifitway.com/Education www.vcharkarn.com/varticle/141102 www.agkc.lib.ku www.thimuscle.net/modules www.techicchan.ac.th www.uto.kmutt.ac.th/food

37

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนระบชอสมนไพรใกลตว ค าชแจง ใหนกเรยนเขยนชอสมนไพรลงในชองวางของค าถามใตภาพ

ค าถาม หมายเลขท 1 คอ........................ใชรกษาโรค.......................................

ใบกจกรรมท 1 เรอง รจกสมนไพรใกลตว

ชอ - สกล.................................. กลม .............. ชน ......... เลขท......

สมนไพร

4 5 3

3

2

1

6

37

หมายเลขท 2 คอ........................ใชรกษาโรค....................................... หมายเลขท 3 คอ........................ใชรกษาโรค....................................... หมายเลขท 4 คอ........................ใชรกษาโรค....................................... หมายเลขท 5 คอ........................ใชรกษาโรค....................................... หมายเลขท 6 คอ........................ใชรกษาโรค....................................... จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนระบชอสมนไพรใกลตว ค าชแจง ใหนกเรยนเขยนชอสมนไพรลงในชองวางของค าถามใตภาพ เวลาทใช 5 นาท

สมนไพร

4

5 3 3

2

1

6

เฉลยใบกจกรรมท 1 เรอง รจกสมนไพรใกลตว

37

ค าถาม หมายเลขท 1 คอ ขมนชน ใชรกษาโรค แกโรคผวหนง ผนคน แมลงสตวกดตอย ขบลม หมายเลขท 2 คอ ใบยาสบ ใชรกษาโรค แผลพพอง หมายเลขท 3 คอ ชมเหดเทศ ใชรกษาโรค เปนยาระบาย แกกลาก หมายเลขท 4 คอ ทบทม ใชรกษาโรค รกษาแผลทเปนหนองเรอรงบนศรษะ หมายเลขท 5 คอ ใบแค ใชรกษาโรค แกไข หมายเลขท 6 คอ ใบขเหลก ใชรกษาโรค เปนยาระบาย แกโรคเบออาหาร

ค าชแจง จงจบคค าหรอขอความทมความสมพนธกนใหถกตอง

.........1. สมนไพรทมสรรพคณลดความดนโลหต A. มะนาว

.........2. สมนไพรทมสรรพคณแกปวดทอง ทองเสย คลนไส อาเจยน ชวยขบลม B. กระเพรา

.........3. สมนไพรทมสรรพคณเชนเดยวกบตะไคร C. ตะไคร

.........4. สมนไพรทมสรรพคณใชเปนยาถายพยาธ D. ฟกทอง

.........5. สมนไพรทมสรรพคณแกทองอด แนน จกเสยด E. กานพล

.........6. สมนไพรทมสรรพคณขบเสมหะ แกโรคเลอดออกตามไรฟน F. ขา(เหงา)

.........7. สมนไพรทมสรรพคณแกโรคผวหนง ผนคน ขบลม G. กระชาย(รากเหงา)

.........8. สมนไพรทมสรรพคณแกกลากเกลอน H. ขเหลก

.........9. สมนไพรทมสรรพคณใชรกษาแผลเนองจากมหนองเรอรงบนศรษะ I. ทบทม

........10. สมนไพรทมสรรพคณแกปวดฟน ขบลม แกทองเสย J. ขมนชน(เหงา)

แบบฝกหดทายกจกรรมท 1 เรอง สมนไพร..ยาดทควรรจก

ชอ - สกล.................................. กลม .............. ชน ......... เลขท......

37

ค าชแจง จงจบคค าหรอขอความทมความสมพนธกนใหถกตอง

H 1. สมนไพรทมสรรพคณลดความดนโลหต A. มะนาว

B 2. สมนไพรทมสรรพคณแกปวดทอง ทองเสย คลนไส อาเจยน ชวยขบลม B. กระเพรา

G 3. สมนไพรทมสรรพคณเชนเดยวกบตะไคร C. ตะไคร

D 4. สมนไพรทมสรรพคณใชเปนยาถายพยาธ D. ฟกทอง

C 5. สมนไพรทมสรรพคณแกทองอด แนน จกเสยด E. กานพล

A 6. สมนไพรทมสรรพคณขบเสมหะ แกโรคเลอดออกตามไรฟน F. ขา(เหงา)

J 7. สมนไพรทมสรรพคณแกโรคผวหนง ผนคน ขบลม G. กระชาย(รากเหงา)

F 8. สมนไพรทมสรรพคณแกกลากเกลอน H. ขเหลก

I 9. สมนไพรทมสรรพคณใชรกษาแผลเนองจากมหนองเรอรงบนศรษะ I. ทบทม

E 10. สมนไพรทมสรรพคณแกปวดฟน ขบลม แกทองเสย J. ขมนชน(เหงา)

ตงใจท าแบบฝกหดดวยนะ

เฉลย แบบฝกหดทายกจกรรมท 1 เรอง สมนไพร..ยาดทควรรจก

37

กจกรรมท 2 กลมยาสมนไพร

ตงใจท าแบบฝกหดดวยนะ

37

ใบความรท 2 รหสวชา ว40281 รายวชา วทยาศาสตรสขภาพ ชนมธยมศกษาปท 6 ชอหนวยการเรยนร ยาเพอชวต เรอง กลมยาสมนไพร

จดประสงคการเรยนร สามารถระบขอคนพบเกยวยาสมนไพรแตละกลมได กลมยาสมนไพร แบงออกเปน 3 ประเภทใหญ ๆ คอ ยาสมนไพร 1. กลมยาทใชรบประทานในรปแบบยาเมด ยาลกกลอน ยาผง หรอ ยาน า 2. กลมยาทใชภายนอก เชน น าสมนไพร มาตมน าอาบ แช ใสแผล 3. กลมยาทใชไดเฉพาะ เชน การท าลกประคบ โดยการน าสมนไพรมาหอดวยผา องกบไอน า แลวน ามาประคบบรเวณ ทตองการรกษาอาการปวดเมอย เคลด เปนตน 1. สารทมฤทธทางยา พบในพช 1.1 แอลกาลอยด (Alkaloid) เปนสารมรสขม มไนโตรเจนเปนสวนประกอบมสมบตเปนเบส เมออยในรปของเกลอจะละลายน าได ถาอยในรปเบสจะละลายในตวท าละลาย ซงละลายไขมนได เชน แอลกาลอยด อะโทรปนจากตนล าโพง มฤทธลดการบบตวของล าไส ใชผสมในยาแกปวดทอง 1.2 น ามนหอมระเหย (Essential Oil) โดยทวไปมกลนหอม เปนสวนผสมของสารเคมหลายชนด ประเภทเทอรปน (Terpene) มกจะมฤทธขบลม หลายชนดใชปรงแตงกลนยา ใชเปนน าหอม ใชแตงกลนอาหารบางชนดมคณสมบตฆาเชอแบคทเรย 1.3 แทนนน (Tannin) เปนสารประกอบทพบในพชทวไป มรสฝาด มฤทธเปนกรดออน ใชบรรเทาอาการทองรวง และมฤทธฆาเชอแบคทเรยดวย 1.4 กม (Gum) เปนของเหนยวทพบในพช เมอเรากรดหรอท าใหพชนนเปนแผล บางชนดน ามาใชเปนยา

เรมสนกแลวใชไหม พลกหนาตอไปส มเรองสนก ๆ อกเยอะเลยนะ

ขอคนพบ เกยวกบยาสมนไพร

37

1.5 ไกลโคไซด ( Glycoside ) เปนสารประกอบซงม 2 สวน คอ สวนทเปนน าตาลและสวนทไมใชน าตาล สวนทไมใชน าตาลเปนสารพวกอนทรยเคม มสตรโครงสรางและฤทธทางเภสชวทยาแตกตางกนออกไป เชน ถาเปนแอนทราควโนน ( Anthraquinone ) จะมฤทธเปนยาถาย ถาเปนสเตยรอยด ( Steroid ) หรอไตรเทอรปนจะมฤทธลดการอกเสบหรอขยายหลอดลม เปนตน 1.6 สเตยรอยด ( Steroid ) เปนสารประกอบในพชทละลายไดดในไขมน หรอเปนตวท าละลาย ทละลายไขมนได สารกลมนบางตวใชเปนสารตงตนในการสงเคราะหยาตานการอกเสบและฮอรโมน

2. วธการสกดสารจากสมนไพร 2.1 การชงกบน ารอน พชทน ามาใชในรปยาชงตองไมมสารทออกฤทธรนแรงตอรางกาย และไมจ ากดขนาดทใช การชงมกใชพชแหงบด 1 สวน ชงกบน าเดอด 10 สวน ถาเปนพชสดทบใหช ากอน ถาเปนเมลดทบใหแตก ภาชนะทใชควรเปนกระเบองเคลอบ ไมควรใชภาชนะโลหะ เพราะแทนนนในพชจะท าปฏกรยากบเกลอโลหะ ใหสารทมอนตราย ควรดมขณะรอน ไมควรแชไวนานเกนไปจะท าใหสารอนละลายออกหมด 2.2 การตม ใชกบสมนไพรทราก เปลอก กงและเมลดมลกษณะแขง ควรตมในหมอดนหรอ หมอเคลอบ ใสน าใหทวม ตมใหเดอดอยางนอย 15 นาท ระวงไมใหน างวดจนไหม 2.3 การดองเหลา เปนวธทใชสกดตวยาทละลายน าไดยาก โดยใชเหลาชนดใดกได น าแชสมนไพรทบดหรอหนแลวในขวดแกวปากกวางทมฝาปด แชทงไวประมาณ 2 สปดาห วธนเปนการสกดตวยาจากสมนไพรโดยใชตวท าละลาย คอ เอทลแอลกอฮอล

เอกสารอางอง

จบเรองขอคนพบเกยวกบยาสมนไพร แลวนะครบ ใครยงไมเขาใจทบทวนใหมนะ

37

สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. 2541. คมอคร วชาวทยาศาสตรกายภาพชวภาพ ยากบชวต. พมพครงท 1. กรงเทพฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว.

37

ใบกจกรรมท 2 เรอง ความรเกยวกบยาสมนไพร

ชอ - สกล.................................. กลม .............. ชน ......... เลขท......

จดประสงคการเรยนร นกเรยนสามารถน าความรเรองสมนไพร มาบรณาการกบรายวชาอน ๆ เพอสรางชนงานตามความสนใจ ค าชแจง ใหนกเรยนเลอกหวขอทนกเรยนสนใจ และเลอกท าอยางนอยคนละ 2 หวขอ 1. ถายภาพสมนไพรและน ามาจดปายนเทศ 2. น าพชสมนไพรมาแปรรปผลตภณฑตางๆ 3. บอกสรรพคณของลกประคบ และวธการท า 4. แตงโคลงหรอกลอนเกยวกบประโยชนของสมนไพร 5. วาดภาพสมนไพรทนกเรยนปลกหรอพบเหนบรเวณบาน หรอชมชนใกลเคยง พรอมกบระบรายละเอยด

วลลอยาเพงหลบซ มาชวยกนดวา ในสวนบานเรามสมนไพรอะไรบาง

37

จดประสงคการเรยนร นกเรยนสามารถน าความรเรองสมนไพร มาบรณาการกบรายวชาอน ๆ เพอสรางชนงานตามความสนใจ ค าชแจง ใหนกเรยนเลอกหวขอทนกเรยนสนใจ และเลอกท าอยางนอยคนละ 2 หวขอ แนวทางการด าเนนการ นกเรยนเลอกท าตามหวขอทตนเองสนใจ มความถนด และใหปฏบตกจกรรม อยางมความสข

แนวค าตอบใบกจกรรมท 2 เรอง ความรเกยวกบสมนไพร

37

ค าชแจง จงจบคค าหรอขอความทมความสมพนธกนใหถกตอง .........1. เปนสารทมรสขม และมไนโตรเจนเปนสวนประกอบ A. น ามนหอมระเหย

.........2. เปนสารประกอบทพบในพชมรสฝาด มฤทธเปนกรดออน B. กม

.........3. เปนของเหนยวทพบในพช สามารถน ามาท าเปนยา C. ไกลโคไซด

.........4. เปนสารประกอบในพชทละลายในไขมนหรอตวท าละลาย D. การท าลกประคบ

.........5. มกลนหอมเปนสวนผสมของสารเคม ใชแตงกลนยาได E. ยาเมด ยาลกกลอน

.........6. การท าลกประคบเปนกลมยาทใชไดเฉพาะ F. แอลกาลอยด

.........7. กลมยาสมนไพรทอยกลมเดยวกบยาผงหรอยาน า G. แอนทราควโนน

.........8. ไกลโคไซดประเภททมฤทธเปนยา H. สเตยรอยด

.........9. ไกลโคไซดประเภททมฤทธลดการอกเสบหรอขยายหลอดลม I. ไตรเทอรปน

........10. สารประกอบซงม 2 สวน คอสวนทเปนน าตาลและไมใชน าตาล J. แทนนน

แบบฝกหดทายกจกรรมท 2 เรอง กลมยาสมนไพร

ชอ - สกล.................................. กลม .............. ชน ......... เลขท......

ไมยากใชไหมครบ..........!! อานโจทยด ๆ แลวคอยตอบนะครบ

37

ค าชแจง จงจบคค าหรอขอความทมความสมพนธกนใหถกตอง F 1. เปนสารทมรสขม และมไนโตรเจนเปนสวนประกอบ A. น ามนหอมระเหย.

J 2. เปนสารประกอบทพบในพชมรสฝาด มฤทธเปนกรดออน B. กม

B 3. เปนของเหนยวทพบในพช สามารถน ามาท าเปนยา C. ไกลโคไซด

H 4. เปนสารประกอบในพชทละลายในไขมนหรอตวท าละลาย D. การท าลกประคบ

A 5. มกลนหอมเปนสวนผสมของสารเคม ใชแตงกลนยาได E. ยาเมด ยาลกกลอน

D 6. การท าลกประคบเปนกลมยาทใชไดเฉพาะ F. แอลกาลอยด

E 7. กลมยาสมนไพรทอยกลมเดยวกบยาผงหรอยาน า G. แอนทราควโนน

H 8. ไกลโคไซดประเภททมฤทธเปนยา H. สเตยรอยด

I 9. ไกลโคไซดประเภททมฤทธลดการอกเสบหรอขยายหลอดลม I. ไตรเทอรปน C

10. สารประกอบซงม 2 สวน คอสวนทเปนน าตาลและไมใชน าตาล J. แทนนน

ไมยากใชไหมครบ..........!! อานโจทยด ๆ แลวคอยตอบนะครบ

เฉลย แบบฝกหดทายกจกรรมท 2 เรอง กลมยาสมนไพร

37

กจกรรมท 3 การสกดสารเคมจากสมนไพร

37

ใบความรท 3 รหสวชา ว40281 รายวชา วทยาศาสตรสขภาพ ชนมธยมศกษาปท 6 ชอหนวยการเรยนร ยาเพอชวต เรอง การสกดสารเคมจากสมนไพร

จดประสงคการเรยนร อธบายวธการสกดสารเคมจากสมนไพรได การสกดสารเคมตาง ๆ ในสมนไพรมหลายวธ และสามารถสกดสารทเปนตวยาออกมาได เพอน าไปท าเปนยาผงหรอยาเมด วธการสกด เราสามารถสกดน ามนหอมระเหยทมอยในพชไดโดยใชไอน าเปนตวสกด การสกดสารเคมทเปนตวยาออกจากสมนไพร นอกจากใชไอน าแลวยงสามารถสกดไดโดยใชตวท าละลายอนทรยทเหมาะสม คอตวท าละลายอนทรยทสามารถละลายสารทเปนตวยาได ประโยชนของน ามนหอมระเหยทสกดได คอ ใชผสมผลตภณฑตาง ๆ ใหไดกลนหรอรสตาม ทตองการ นอกจากนนน ามนหอมระเหยบางชนดยงสามารถใชรกษาโรคบางอยางได สมบตของน ามนหอมระเหย คอ เปนของเหลวระเหยไดมกลนเฉพาะตว ชวนดม ละลายได ในไขมนและตวท าละลายของไขมนไมละลายในน า ตวอยางน ามนหอมระเหยพรอมทงประโยชน คอ น ามนยคาลปตสใชทาแกไอ เปนยาขบ เสมหะ สดดมแกหวด น ามนกานพลแกปวดฟน น ามนตะไครหอมทาผวหนงปองกนยง เปนตน ตวท าละลายทใชในการสกดสารจากสมนไพรควรมสมบตดงนคอ เปนตวท าละลายทด และสามารถแยกออกจากสารทสกด (ตวถกละลาย) ไดโดยงาย การตมยาหรอการดองยา จดเปนวธการสกด เพราะตวยาจะละลายในน าหรอเหลาทตมหรอดอง ตวอยางตวท าละลายอนทรยทใชสกดสารจากสมนไพร เชน เอทลแอลกอฮอล เมทลแอลกอฮอล อเทอร เบนซน คลอโรฟอรม ปโตรเลยมอเทอร อะซโตน เปนตน การสกดสารจากสมนไพรอยางงาย ๆ คอ การละลาย ดงนนตวท าละลายทใชในการสกดสารจากสมนไพร จะตองมคณสมบตเปนตวท าละลายทด สามารถแยกออกจากตวถกละลายหรอสงทถกสกดออกมาไดงาย

37

ใบกจกรรมท 3 เรอง การสกดสารเคมจากพชสมนไพร

ชอ - สกล.................................. กลม .............. ชน ......... เลขท......

เอกสารอางอง บญชา แสนทว. 2540. วทยาศาสตรกายภาพชวภาพ ยากบชวต ระดบชนมธยมศกษาตอนปลาย. กรงเทพฯ : ส านกพมพวฒนาพานช.

จดประสงคการเรยนร สามารถทดลองสกดสารเคมจากพชได การทดลอง เรอง การสกดสารเคมจากพชสมนไพร หลกการ การสกดน ามนหอมระเหยออกมาจากพชสามารถกระท าไดโดยการใชความรอนจากไอน าเปนตวสกด จดประสงคการทดลอง ................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................ วสดอปกรณ (ตอ 1 กลม ) ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ วธการด าเนนการทดลอง ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

37

แนวค าจอบใบกจกรรมท 3 เรอง การสกดสารเคมจากพชสมนไพร

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

.... สรปผลการทดลอง................................................................................................................................ ................................................................................................................................

จดประสงคการเรยนร สามารถทดลองสกดสารเคมจากพชได การทดลอง เรอง การสกดสารเคมจากพชสมนไพร หลกการ การสกดน ามนหอมระเหยออกมาจากพชสามารถกระท าไดโดยการใชความรอนจากไอน าเปนตวสกด วสดอปกรณ (ตอ 1 กลม ) 1. ผวมะกรดสด หนละเอยด 1 กรม 2. น ากลน 50 ซม.3 3. ผาขาวบางขนาด 15 x 15 ซม. 1 ผน 4. เชอกดายหลอด ยาว 10 ซม. 5. หลอดทดลองขนาดใหญ 1 หลอด 6. หลอดทดลองขนาดเลก 1 หลอด 7. หลอดน ากาช 1 อน 8. บกเกอรขนาด 250 ซม.3 1 ใบ 9. จกยางเบอร 10 เจาะ 1 ร 1 อน 10. ชดตะเกยงแอลกอฮอล 1 ชด 11. ขาตงพรอมทจบ 1 ชด 12. ไมขดไฟ 1 กลก 13. เศษผาขนาดประมาณ 3 x 15 ซม. 1 ชน วธการด าเนนการทดลอง 1. หอผวมะกรดสดทหนละเอยดประมาณ 2 กรม ดวยผาขาวบางขนาด15 ซม.X15ซม.โดยหอไวหลวมๆ2. ใสน ากลน 15 ซม.3 ลงในหลอดทดลองขนาดใหญ แลวหยอนหอผวสมหรอผวมะกรดลงไปในหลอด โดยใหอยเหนอระดบน าประมาณ 5-7 ซม. ใหปลายผาขาวบางทบไปบนปากหลอด แลวรดดวยเชอกดายทหลอดใหแนน จากนนปดปากหลอดทดลองดวยจกยางทมหลอดน ากาชเสยบตดอย 3. จบหลอดทดลองดวยทจบ โดยใหหลอดเอยงประมาณ 45 องศา แลวตอหลอดน ากาชไปยงหลอดทดลองขนาดเลก ซงตงอยในบกเกอรทมน าบรรจอยประมาณครงบกเกอร 4. ใชเศษผาขนาด 3 ซม.X 30 ซม. ชบน าพนรอบ ๆ หลอดน ากาซ เพอชวยใหไอน ากลนตวเรวขน

37

5. ตนน าในหลอดทดลองจนเกอบแหง สงเกตและดมกลนของเหลวทไดในหลอดทดลองขนาดเลก แลวบนทกผล สรปผลการทดลอง

จากการทดลองสรปไดวา น ามนระเหยทมอยในพชสามารถสกดออกมาไดโดยใชไอน าโดยความรอนจากไอน าจะท าหนาทเปนตวสกดน ามนหอมระเหยใหกลายเปนไอแยกตวออกมาพรอมกบไอน าซงวธการนเรยกกวา การกลนดวยไอน า เมอไอของของเหลวผานเขามาในหลอดทดลองทแชอยในบกเกอรบรรจน าส าหรบแชหลอดทดลองกจะท าหนาทคลายเปนเครองควบแนนชวยท าใหไอของของเหลวเปลยนสถานะเปนของเหลว ของเหลวทกลนออกมาจะแยกออกเปน 2 ชน คอชนบนจะมลกษณะเปนน ามนสเหลองออน เรยกวา น ามนหอมระเหย ซงไมละลายน า มกลนเหมอนพชทใชในการทดลองคอมะกรด

จดประสงคการเรยนร สามารถทดลองสกดสารเคมจากพชดวยตวท าละลายได

การทดลอง เรอง การสกดสารเคมจากพชดวยตวท าละลาย หลกการ การสกดสารเคมจากพชโดยใชตวท าละลายจะตองอาศยความรเกยวกบสมบต ในการละลายของสารกบตวท าละลายทเหมาะสม จดประสงคการทดลอง .................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................ วสดอปกรณ (ตอ 1 กลม ) ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ วธการด าเนนการทดลอง

ใบกจกรรมท 4 เรอง การสกดสารเคมจากพชดวยตวท าละลาย

ชอ - สกล.................................. กลม .............. ชน ......... เลขท......

37

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

.... สรปผลการทดลอง................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................................................

จดประสงคการเรยนร สามารถทดลองสกดสารเคมจากพชดวยตวท าละลายได การทดลอง เรอง การสกดสารเคมจากพชดวยตวท าละลาย หลกการ การสกดสารเคมจากพชโดยใชตวท าละลายจะตองอาศยความรเกยวกบสมบตในการละลาย ของสารกบตวท าละลายทเหมาะสม จดประสงคการทดลอง 1. บอกหลกการสกดสารเคมจากพชดวยตวท าละลาย และทดลองสกดสารเคมจากขงดวยเอทลแอลกอฮอลได 2. บอกประโยชนของการสกดสารเคมดวยตวท าละลายในชวตปะจ าวนได วสดอปกรณ (ตอ 1 กลม ) 1. ขงแก/กระชายหนละเอยด 35 กรม 2. เอทลแอลกอฮอล 10 ซม.3 3. น ากลน 10 กรม 4. หลอดทดลองขนาดใหญ 2 หลอด 5. หลอดทดลองขนาดกลาง 2 หลอด 6. ทวางหลอดทดลอง 1 อน 7. กระบอกตวงขนาด 10ซม.3 10 อน 8. จกยางเบอร 10 2 อน วธการด าเนนการทดลอง

ไมยากอยางทคดเลยนะ และไดความรดวย

แนวค าตอบใบกจกรรมท 4 เรอง การสกดสารเคมจากพชดวยตวท าละลาย

37

1. น าขงแกทหนละเอยด จ านวน 15 กรม ใสลงในหลอดทดลองขนาดใหญ แลวเตมเอทลแอลกอฮอลจ านวน 10 ซม.3 ลงไป ปดหลอดดวยจกยางใหแนน และเขยาประมาณ 1 นาท 2. รนสารทไดใสลงในหลอดทดลองขนาดกลาง สงเกตการเปลยนแปลงและบนทกผล 3. ท าการทดลองซ าตามขอ 1 แตใชน าแทนเอทลแอลกอฮอล สงเกตสารละลายทไดเปรยบเทยบกบสารละลายในขอ 2 และบนทกผล ค าแนะน า เมอเตมเอทลแอลกอฮอลลงในหลอดทดลองขนาดใหญทมขงอยแลว จะตองปดหลอดทดลองดวยจกยางใหแนนเพราะเอทลแอลกอฮอลเปนสารระเหยงาย สรปผลการทดลอง ของเหลวทไดจากการทดลองมลกษณะดงนคอ ของเหลวในหลอดทไดจากการแชขงดวยเอทลแอลกอฮอลจะมสเหลองออน และมกลนขงปนกบกลนแอลกอฮอล สวนของเหลวในหลอดทไดจากการแชขงดวยน าจะไมมส แตมกลนขง จากการทดลองแสดงใหเหนวา เอทลแอลกอฮอลและน าตางกใชสกดกลนขงได แตถาใชเอทลแอลกอฮอล (เอทานอล) จะมกลนของเอทลแอลกอฮอลปนอยดวย และสารละลายทไดมสเหลองแสดงวา เอทลแอลกอฮอลสามารถสกดสารทมสออกจากขงไดดกวาน า และกเปนตวท าละลายสารทมกลนขงไดกวาน าดวย

ค าสง จงจบคค าหรอขอความทมความสมพนธกนใหถกตอง

.........1. วธการกลนทไดทงน ามนหอมระเหยและน าออกมา A. การกลนดวยไอน า

.........2. พชจ าพวก มะกรด สม ขง เปนสารประกอบในธรรมชาต B. การสกดสารเคม

.........3. พชสมนไพรทใชท ายาแกไอ สดดมแกหวด C. น ามนหอมระเหย

.........4. น ามนหอมระเหยจากพชมฤทธตอตานแบคทเรย D. น ามนยคาลปตส

.........5. วธทเอทลแอลกอฮอลสามารถสกดสารทมสออกจากน าได E. น ามนตะไครหอม

.........6. ประโยชนของน ามนหอมระเหยทบรรเทาอาการปวด F. สดดม แกหวด

แบบฝกหดทายกจกรรมท 3 เรอง การสกดสารเคมจากสมนไพร

ชอ - สกล.................................. กลม .............. ชน ......... เลขท......

37

.........7. การสกดน ามนหอมระเหยจากพชทมกลนหอม G. น ามนกานพล

.........8. ประโยชนของน ามนหอมระเหยในการคลายเครยด H. เครองควบแนน

.........9. ใชทาผวหนงปองกนยง มกลนหอม I. ผวมะกรดหน

.......10. บกเกอรส าหรบบรรจน าในการสกดน ามนหอมระเหย J. การนวดสปา

ค าสง จงจบคค าหรอขอความทมความสมพนธกนใหถกตอง

A 1. วธการกลนทไดทงน ามนหอมระเหยและน าออกมา A. การกลนดวยไอน าC

2. พชจ าพวก มะกรด สม ขง เปนสารประกอบในธรรมชาต B. การสกดสารเคม

D 3. พชสมนไพรทใชท ายาแกไอ สดดมแกหวด C. น ามนหอมระเหย

G 4. น ามนหอมระเหยจากพชมฤทธตอตานแบคทเรย D. น ามนยคาลปตส

B 5. วธทเอทลแอลกอฮอลสามารถสกดสารทมสออกจากน าได E. น ามนตะไครหอม

F 6. ประโยชนของน ามนหอมระเหยทบรรเทาอาการปวด F. สดดม แกหวด

ไมยากใชไหมครบ ....!! อานโจทยด ๆ แลวคอยตอบนะครบ

เฉลย แบบฝกหดทายกจกรรมท 3 เรอง การสกดสารเคมจากสมนไพร

37

I 7. การสกดน ามนหอมระเหยจากพชทมกลนหอม G. น ามนกานพล

J 8. ประโยชนของน ามนหอมระเหยในการคลายเครยด H. เครองควบแนน

E 9. ใชทาผวหนงปองกนยง มกลนหอม I. ผวมะกรดหน

H 10. บกเกอรส าหรบบรรจน าในการสกดน ามนหอมระเหย J. การนวดสปา

กจกรรมท 4 สมนไพรพนบาน

ไมยากใชไหมครบ ....!! อานโจทยด ๆ แลวคอยตอบนะครบ

37

ใบความรท 4 รหสวชา ว40281 รายวชา วทยาศาสตรสขภาพ ชนมธยมศกษาปท 6 ชอหนวยการเรยนร ยาเพอชวต เรอง สมนไพรพนบาน

จดประสงคการเรยนร อธบายคณคาของยาสมนไพรพนบานได คนในทองถนมการศกษาและพฒนาความรเกยวกบการใชพชผกพนบานมาเปนยารกษาโรค ตวอยางเชน

ยอดผกหวานใชกนแกไข มะเขอลน (กระเจยบมอญ) ชวยเคลอบแผลในกระเพาะอาหาร

การใชกระเทยมและขารกษากลากเกลอน

ใชบอระเพด ฟาทะลายโจร รกษาอาการไข

ใชฟกทองแกพยาธล าไส

ใชขมนรกษาโรคกระเพาะอาหาร

ใชวานหางจระเขและบวบกรกษาแผลไฟไหม น ารอนลวก

ใชผกไซ (มะระขนก) ยอดสะเดา ลดน าตาลในเลอด

ใชใบยอ ผกแพว ผกชลาว ขเหลก ผกหวาน ผกเชยงดา รกษาโรคหวใจ

ใชใบบวบก ต าลง มะเขอพวง กระชาย ยอดกระเจยบ ตะไคร ลดความดนเลอด

ผกพนบานทมฤทธตานมะเรงไดแก ขมนชน มะระขนก ขง พรก ขา ตะไคร ใบมะกรด กระเทยม สะเดา

ความหมาย ปาชายเลน (mangrove forest) เปนปาทพบตามบรเวณแนวชายฝงทะเลทมพนเปนดนเลน โดยเฉพาะอยางยงบรเวณปากแมน าทน าจดไหลลงสทะเล มตนไมทส าคญไดแก ไมโกงกาง โพธทะเล แสม เปนตน ปาชายเลนส าคญตอระบบนเวศเปนอยางยง เนองจากปาชายเลนเปน

สมนไพรพนบาน

สมนไพรปาชายเลน

37

แหลงอนบาลสตวน า และยงเปนแนวปองกนการกดเซาะของพนทรมทะเลอกดวย ชายเลนสามารถพบไดมากตามชายฝงทะเลของประเทศไทย โดยเฉพาะอยางยงชายฝงทะเลดานอาวไทย

ปาชายเลนเปนแหลงพชสมนไพร

ตนโกงกางใบใหญ (Rhizophora sp) ไมไมผลดใบ ตนใหญ ใบเปนใบเดยวเรยงค ปลายแหลม รกษา ทองรวง บดเรอรง หามเลอด

ล าพ (Sonneratin cuseolaris) ไมยนตนขนาดกลาง - ใหญ ใบเดยว สเขยวเขม ใบเรยบ รกษา แกอกเสบ ปวดทอง ทองรวง ตาตมทะเล (Excoecaria agallocha L.) ไมยนตนผลดใบ ใบเดยวเรยงสลบ ใบมน สเขยวเขม รกษา ขบลม ฟอกเลอด ขบเสมหะ

เหงอกปลาหมอดอกมวง (Acanthus ebracteatus)

37

ไมพมขนาดเลกกงเลอยใบเดยว ขอบใบหยก สเขยว รกษา ผวหนง ผนคน ไขหวด

เอกสารอางอง มนธดา สตะธน และ ปรฉตร พวงมณ. (ม.ป.ป.) หนงสอสงเสรมการเรยนร ชายฝงทะเล.

พมพครงท 1. กรงเทพฯ : ส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต.

37

จดประสงคการเรยนร นกเรยนสามารถบอกสรรพคณสมนไพรพนบานจากแหลงเรยนร ภมปญญา ชาวบานในทองถนของตนได ค าชแจง ส ารวจแหลงเรยนรทนกเรยนรจก และสามารถใชในการศกษาสมนไพรได ตารางบนทกการส ารวจ

ชอสถานทแหลงเรยนร

สมนไพรทพบเหน สรรพคณ

ใบกจกรรมท 5 เรอง แหลงเรยนรสมนไพรพนบานในทองถน

ชอ - สกล.................................. กลม .............. ชน ......... เลขท......

37

แนวค าตอบใบกจกรรมท 5 เรอง แหลงเรยนรสมนไพรพนบานในทองถน

จดประสงคการเรยนร นกเรยนสามารถบอกสรรพคณสมนไพรพนบานจากแหลงเรยนร ภมปญญาชาวบานในทองถนของตนได ค าชแจง ส ารวจแหลงเรยนรทนกเรยนรจก และสามารถใชในการศกษาสมนไพรไทยได

ตวอยางตารางบนทกการส ารวจ

ชอสถานทแหลงเรยนร สมนไพรทพบเหน

สรรพคณ

(ตวอยาง) สวนหนาบาน ตะไคร ขบลม แกทองอดเฟอแนนจก เสยด

ปาชายเลน ตนโกงกาง รกษาโรคทองรวง บดเรอรง หามเลอด ตนแสม ใชขบเลอดเสยของสตร ตนล าพ แกอกเสบ ปวดทอง ทองรวง

รานลงสอน มะตมแหง ยาระบาย ขบลม ขบเสมหะ แกรอนใน ขมนชน แกโรคผวหนง ผนคน แมลง สตวกดตอย

โอโห ! เพงรนะนวาแหลงเรยนรม

มากมาย

37

ค าชแจง จงตอบค าถามตอไปน 1. เหงอกปลาหมอ มสรรพคณและวธการใชอยางไร และในการใชยาสมนไพรมขอควรระวงอยางไร .............................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................ 2. จงยกตวอยางสวนตาง ๆ ของพช ทท าเปนสมนไพรได ............................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................ 3. จงอธบายลกษณะพชปาชายเลนในจงหวดสมทรปราการ ............................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................

แบบฝกหดทายกจกรรมท 4 เรอง สมนไพรพนบาน

37

4. พชสมนไพรจากปาชายเลนมคณคาทางยาสมนไพรอยางไร จงตอบมาอยางนอย 5 ขอ .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 5. ผกพนบานทมฤทธตานมะเรงไดแก (เขยนชอวทยาศาสตรก ากบดวย) ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ค าชแจง จงตอบค าถามตอไปน 1. เหงอกปลาหมอ มสรรพคณและวธการใชอยางไร และในการใชยาสมนไพรมขอควรระวงอยางไร เปนไมพมขนาดเลกกงเลอยใบเดยว ขอบใบหยก สเขยว รกษา ผวหนง ผนคน ไขหวด ขอควรระวง ตองท าความสะอาด และอยาใหตดกนนานๆ จะมผลตอไต 2. จงยกตวอยางสวนตาง ๆ ของพช ทท าเปนสมนไพรได - ใบ - กง,กาน - ราก

เรามาทบทวนความรกนนะครบ

แบบฝกหดทายกจกรรมท 4 เรอง สมนไพรพนบาน

37

3. จงอธบายลกษณะพชปาชายเลนในจงหวดสมทรปราการ ปาชายเลนยงมความอดมสมบรณและเปนปาโปรงสวนใหญ พชทในปาชายเลนสวนใหญจะเปนตนโกงกางซงเปนไมไมผลดใบ ตนใหญ ใบเปนใบเดยวเรยงค ปลายแหลมใชรกษาโรคทองรวง บดเรอรง หามเลอด 4. พชสมนไพรจากปาชายเลนมคณคาทางยาสมนไพรอยางไร จงตอบมาอยางนอย 5 ขอ - ทองรวง - ฟอกเลอด - ขบเสมหะ - ผนคน - ไขหวด 5. ผกพนบานทมฤทธตานมะเรงไดแก (เขยนชอวทยาศาสตรก ากบดวย) ผกหวาน (Melientha suavis) บอระเพด (Tinospora crispa)

สรปชดกจกรรมการเรยนร ยาสมนไพร

เรามาทบทวนความรกนนะครบ

37

สรปชดกจกรรมการเรยนร

37

ผงมโนทศนสรปองคความร เรอง ยาสมนไพร

ชอ - สกล ........................................ กลม.................. ชน............ เลขท....... จดประสงคการเรยนร นกเรยนสามารถเขยนผงมโนทศนสรปองคความรเกยวกบยาสมนไพรได

ค าชแจง ใหนกเรยนเขยนผงมโนทศนสรปองคความรจากการศกษาชดกจกรรม เรอง ยาสมนไพร

พรอมตกแตงสสนใหสวยงาม

37

ยาสมนไพร จากแรธาต

ยาทไดจากสงมชวตในธรรมชาต

ตวอยางการเขยนผงมโนทศนสรปองคความร เรอง ยาสมนไพร

เพอน ๆ เรามาชวยกนสรปความรจากการเรยน เรอง ยาสมนไพร

ยาสมนไพรจากสตว

ยาสมนไพรจากพช

ตวอยางเชน เกลอไอโอดน ดนสอพอง ดเกลอ

ตวอยางเชน น ามนตบปลา เขากวาง

ตวอยางเชน ขมนชน เทยนบาน

แหลงยาสมนไพรภมปญญาทองถน ยาสมนไพร

การสกดสารเคมตาง ๆ ในสมนไพร

สกดน ามนหอม ระเหยจากพชโดยการกลนดวยไอน า

สารทมฤทธทางยา - แอลกอฮอลอะโทรฟนจากตนล าโพง - สเตยรอยด เปนสารประกอบในพช บรรเทาอาการทองรวง ฆาเชอแบคทเรย - แทนนน พบในพชทวไป

กลมยาสมนไพร

ปาชายเลน

รานขายยาแผนโบราณ

37

สกดสารเคมจากพช

ดวยตวท าละลาย

กลมยาทใชภายนอก

กลมยาทใชเฉพาะ

กลมยาทใชรบประทาน

37

แบบทดสอบกอนเรยนชดกจกรรมท 5 ยาสมนไพร

ค าชแจง จงเลอกค าตอบทถกทสดเพยงค าตอบเดยว

1. ขอใดเปนการใชสมนไพรท ผด 1. ต าใบพลผสมเหลาขาว ดมแทนการรบประทานยาแกแพ

2. ดองเหงาขาดวยเหลาขาว ทาผวหนงบรเวณทเปนกลาก 3. ต าใบชมเหดเทศสดใหละเอยดผสมน าเลกนอย ทาบรเวณทเปนกลาก 4. ต าใบเสลดพงพอนตวเมยผสมเหลาขาว พอกทาบรเวณทโดนผงตอยและแกอาการบวม 2. A B C และ D เปนสารอนทรยทมอยในใบโหระพา สารทง 4 มคณสมบตทางกายภาพดงน

สาร จดเดอด(ºC) ความสามารถละลายในน า ความสามารถละลายในเอทลแอลกอฮอล

A B C D

150 100 90 80

ด ด

ไมละลาย ด

ไมละลาย ด

ไมละลาย ไมละลาย

เมอน าใบโหระพามาปนจนละเอยดแชน ากลนไว 1 คน กรองสวนทเปนของเหลวมากลน โดยควบคมอณหภมขณะกลนไมเกน 100 องศาเซลเซยส น าเอาของเหลวทกลนไดมาเตมเอทลแอลกอฮอล ลงไปไดของเหลว 2 ชนแยกอย สารทท าใหของเหลวแยกออกมาเปน 2 ชนนนา จะเปนสารใด

1. A 2. B 3. C 4. D 3. ยาสมนไพรสวนใหญไดจากแหลงใด 1. พช 2. สตว 3. แรธาต 4. พชและสตว

37

4. สมนไพรชนดหนง เมอน ามาสกดหาปรมาณของสารออกฤทธตวหนงดวยตวท าละลายชนดตาง ๆ ไดผลดงตาราง

ตวท าละลาย น าหมกสมนไพรทใช(กรม) สารทสกดได(มลลกรม) จดเดอดของตวท าละลาย (ºC) A B C D

2 0.3 0.5 1.5

15 150 100 80

90 45 50 120

ตวท าละลายชนดใดใดเปนตวท าละลายทด 1. A B 2. B C 3. C D 4. D A ในการสกดสมนไพรตวหนงดวยตวท าละลาย ไดผลดงน

ตวท าละลาย น าหมกสมนไพรทใช

(กรม) สารทสกดได(มลลกรม) จดเดอดของตวท าละลาย (ºC)

น า เมทลแอลกอฮอล เอทลแอลกอฮอล

5 3 3

200 300 175

100 65 78

5. ถาตองการสกดใหไดสารปรมาณมากเพอใชเปนยารบประทานจะตองใชวธใด 1. ตมดวยน า 2. กลนดวยไอน า 3. ดองดวยเมทลแอลกอฮอล 4. ดองดวยเอทลแอลกอฮอล 6. สมนไพรชนดใดใชรกษาโรคชนดเดยวกน

1. ชมเหดเทศ ขมนชน 2. ขง ฟาทะลายโจร 3. ขง ทองพนชง 4. ชมเหดเทศ กระเทยม

37

7. การใชเหลาขาวดองสมนไพร เพอจดประสงคอะไร 1. ชวยเรงปฏกรยาการท างานของสมนไพร 2. เหลาขาวชวยท าใหยามกลนหอม รสซา ไมขม 3. เอทลแอลกอฮอลในเหลาขาว สกดตวยาสมนไพรไดดกวาน า 4. การใชเหลาขาวดองสมนไพร ชวยเสรมฤทธยาใหมประสทธภาพดขน

8. อาหารเชามอหนงประกอบดวย

ก. ผดกะเพราไก ข. แกงขเหลก ค. น าใบบวบก ง. น าตะไคร

9. ตวท าละลายทใชสกดและสารทถกสกดออกมา มสมบตดงน

ตวละลายทใชสกด สารทถกสกด ความสามารถในการละลาย

ชนด จดเดอด(ºC) ชนด จดเดอด(ºC) ก ข ค ง

90 80 150 200

A B C D

80 90 140 150

A ละลายไดดใน ก ข B ละลายไดดใน ก ข C ละลายไดดใน ก ข D ละลายไดดใน ก ข

จงเลอกคตวท าละลายทใชสกด และสารทตองการสกด เพอใหการสกดเปนไปอยางมประสทธภาพ

และสะดวกสบายในการแยกตวท าละลายทใชสกดออกจากสารทตองการสกด 1. ก กบ A หรอ B 2. ข กบ B หรอ C 3. ค กบ C หรอ D 4. ง กบ D หรอ A

10. การสกดน ามนหอมระเหยจากใบยคาลปตสโดยการกลนดวยไอน า ขอสรปเกยวกบน ามนหอมระเหย ในขอใดผด 1. ละลายในน าได 2. มกลนเฉพาะตว 3. เปนสารจากธรรมชาต 4. เปนของเหลวระเหยได

37

เฉลยแบบทดสอบชด กจกรรมท 5

เรอง ยาสมนไพร

1. 2 2. 1

3. 2 4. 2

5. 4 6. 1

7. 3 8. 4

9. 4 10. 1

ไดคะแนนมากขนใชไหมครบ

37