abTRcover.QXD

1/25/05

7:58 PM

Page 185

TRKYENN KIRILGAN BYOSFERN KORUMAK

T

A

1

KATKILARIYLA

9

S

I

C

A

K

N

Kre Dalar

O

K

BRL LE

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 1

9

S

I

C

A

K

N

O

K

T

A

TRKYENN KIRILGAN BYOSFERN KORUMAK

STLEEN (EUPHORBIA)

G

enetik, tr, habitat eitlilii, nadir ve nesli tehlike altndaki trlerin varl; ekosistemin yall ve olgunluu, d etkenlere duyarll gibi etkenler bir alann doa koruma asndan nemini ortaya koyuyor. Dnyada endemizm dzeyi yksek ve ayn zamanda hzla habitat kaybna urayan alanlar doa korumaclar tarafndan Scak Nokta olarak adlandrlyor. Avrupa ormanlarnn acil olarak korunmas gereken 100 scak noktasndan dokuzu Trkiyede yer alyor. National Geographic Trkiye, Doa Koruma ve Milli Parklar Genel Mdrl ve WWFTrkiyenin ibirliiyle, ubat 2005ten balayarak doa koruma almalarnda emsalsiz alanlar olan 9 scak noktay okurlarna sunuyor.

DOU GRUBU LETM YAYINCILIK VE TC. A..

Eski Bykdere Cad. USO Center No: 61 Maslak 34398 stanbul Tel: (212) 335 4856, Faks: (212) 335 4899

EDTR

OYA AYMANMETN

SEDAT KALEM (WWFTrkiye)FOTORAFLAR

AYKUT NCE (Doa Koruma ve Milli Parklar Genel Mdrl)TASARIM VE UYGULAMA

SELDA BDANIMANLAR

Prof.Dr. BRAHM BARAN, VEDAT BEKARDE, ZGN EMRE CAN, Prof.Dr. ATTLA NER, Prof.Dr. AL DEMRSOY, Yrd.Do.Dr. MURAT EKC, Prof.Dr. TUNA EKM, Do.Dr. BARBAROS GNENGL, AKIM ZDZBAYWWFTrkiye ile Doa Koruma ve Milli Parklar Genel Mdrlnn ibirlii ile hazrlanmtr.

www.wwf.org.tr www.milliparklar.gov.trBu ekin yayn haklar Dou Grubu letiim Yay. ve Tic. A..ye aittir. stanbul, ubat 2005

COPYRIGHT 2005 Dou Grubu letiim Yay. ve Tic. A.. Tm haklar sakldr. NATIONAL GEOGRAPHIC TRKYENN UBAT 2005 EKDR

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 2

noktannYksek dzlkler, dik eimli yamalar zerinde yer alan gr ormanlar, geni ormanii ayrlklar, olaanst uzun ve dik kanyonlar, ddenler, kayalk duvarlar, kiretandan oluan anakayay dikine keserek denize dklen akarsular, tarla ve bahelerden oluan krsal doku ve bununla btnleen krsal yerleim alanlar Trkiyenin maara ve kanyonlar asndan en zengin yerlerinden biri olarak kabul edilen Kre Dalar, batda Bartn ayndan balayarak Kzlrmaka kadar, yaklak 300 km. boyunca uzanyor. Dalarn kuzey snrlarn Karadeniz, gney snrlarn ise Gkrmak iziyor. sfendiyar Dalar adyla da bilinen bu sradalar, hareketli topografik yapsyla, nemli bir peyzaj eitlilii sunuyor. Anadolunun kuzeyini batan baa kat eden kysal da sisteminin bir paras olan blge, orman, akarsu, ky ve geleneksel tarm ekosistemleri gibi eitli ana ekosistem tiplerinin birarada bulunduu, zengin bir habitat eitliliini barndryor. Orta ykseklikte bir da sras olan Kre Dalarnn en yksek noktas, Devrekani ve Abana arasnda yer alan Yaralgz Da (2019 m.) zirvesi. Buras ayn zamanda sistemin subalpin zona sahip tek ykseklii. Dier nemli ykseklikler ise Ballda (1746 m.), Karakuz Da (1282 m.), Gynk Da (1804 m.) ve Dikmen Da (1657 m.) zerinde. Dalarn kyya paralel ola-

Bir scak

yks: Krerak uzanmas nedeniyle Kre Dalarnn Karadenize bakan kylar fazla girintili kntl deil. Akarsularn denize ulat vadilerde oluan kk koylar ve birden ykselen kylarn oluturduu falezler ky eridinin tipik grntsn oluturuyor. Amasra, Kurucaile, Cide, nebolu, Abana, atalzeytin, Trkeli ve Ayanck ky yolu dalarn kuzey eteini izlerken; Daday, Kastamonu, Takpr ve Boyabat gneyde yer alyor.

Neden Scak Nokta?Tehlike altndaki Karadeniz Nemli Karstik Orman ekosistemlerinin en iyi rneklerine sahip Kre Dalarnn doa koruma asndan nemini ortaya koyan bir dizi neden var:

2

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 3

ARMUTLUAYIRCiDE

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 4

ZMRT ORMANIAZDAVAY

Bitki kuaklar asndan AvrupaSibirya Floristik Blgesinin ksin kesiminde bulunan alann doa koruma asndan nemi; orman ekosistemleri, akarsu ekosistemleri, ky ekosistemleri ve geleneksel tarm ekosistemleri gibi eitli ana ekosistem tiplerinin birarada bulunmas ve bunlarn sahip olduu habitat eitliliinden kaynaklanyor. Bu habitat eitlilii, Karadeniz gknarkayn kark ormanlar, saf gknar ve saf kayn ormanlar, kark yaprakl ormanlar, yalanc makiler, deniz ve ky habitatlar, ormanii ayrlklar, kayalklar gibi ok sayda bileeni ieriyor.4

WWFTrkiye tarafndan, 40 ulusal uzmann katlm ile belirlenen Trkiyenin 122 nemli Bitki Alan arasnda da yer alan Kre Dalarnn sahip olduu doal yaam alanlarndan bazlar Bern Szlemesi (Avrupa Yaban Hayat ve Doal Yaam Ortamlarnn Korunmas Szlemesi) listesindeki Tehlike Altndaki Habitatlar listesinde yer alyor ki bu yaam alanlarn; Bat Karadeniz kayn ormanlar, Gneydou Avrupa meegrgen ormanlar, ksin akarsu yata ormanlar, Karadeniz mee ormanlar, Karadeniz imirUluda gknar ormanlar, Bat Karadeniz k-

sin kaynUluda gknar ormanlar, Bat Karadeniz ksin saram ormanlar ve Karadeniz karaam ormanlar oluturuyor.

FloraKayn ve gknar ormanlar ile yalanc maki formasyonu Trkiyede geni bir yaylm alanna sahip. Kre Dalarnn, karstik alan zerindeki nemli kark ormanlar ise bitki trleri ve bunlarn kompozisyonu asndan son derece nemli. Bu ekosistem eitlilii iinde, var olan bilgilere gre 675 bitki taksonunun yaad biliniyor, ancak uzmanlar gerek saynn bundan ok

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 5

daha fazla olduunu tahmin ediyor. Kre Dalar 100 kadar Trkiyeye endemik bitki, 50 civarnda da nadir takson barndryor. Trkiye Bitkileri Krmz Kitab esas alnarak yaplan deerlendirmeye gre, blgede 1i kritik olarak tehlikede olmak zere (Astralagus kastamonuensis), 20 civarnda nesli tehlike altnda bitki taksonu bulunuyor. Kresel dzeyde 2 (Acer cappadocicum var. stenocarpum bir akaaa alt tr ve Trifolium euxinum bir yonca tr) ve Avrupa dzeyinde 33 nesli tehlike altnda bitki taksonu da, alann uluslararas dzeydeki nemini ortaya koyan nedenler arasnda.

Kre, Trkiyede yaayan 132 memeli trnn yaklak 30 kadarnn yaam alan.mu trleri iin de nemli. Kre Dalar, bu nedenle, Doa Dernei ve Birdlife tarafndan 2004te gncelletirilen Trkiyenin nemli Ku Alanlar listesinde yer alyor. Yarasalar iin de uygun habitatlara sahip olduu gzlenen alanda srn-

zengin bitki kompozisyonu, orman faunas ve hayvanlar iin uygun barnma, beslenme koullar ile salkl ve yabanl bir orman ekosistemi grnts iziyor. 3540 m. boyunda ve 8090 cm. apndaki hlamur (Tilia rubra), 2030 m. boyunda ve 4050 cm. apndaki fndk (Corylus colurna), dibudak (Fraxinus angustifolia), obanpskl (Ilex aquifolium), karaaa (Ulmus glabra), nar yaprakl akaaa (Acer platanoides), 5060 m. boyundaki gknar, 3540 m. boyundaki dev kayn aalar, ekosistemin olgunluk de-

FaunaKre Dalar, ok sayda hayvan tr iin sunduu yaam ortamlar ile de biyolojik adan ok nemli bir alan. Vaak (Lynx lynx), yaban kedisi (Felis sylvestris), susamuru (Lutra lutra), bozay (Ursus arctos) ve ulugeyik (Cervus elaphus) gibi memeli trleriyle birlikte, blgede Trkiyede yaayan 132 memeli trnn 30 kadarna rastlanyor. Milli Park Tasar Gelime Planna gre, alanda 129 ku tr yayor ve bunun 46s tehdit altnda. zellikle geni vadilere bakan yksek kayalklar, akbaba, ahin, kartal ve gece yrtclarnn barnmas iin uygun alanlar oluturuyor. Alan ayrca gerek deniz kysnda reyen ve klayan su kular, gerekse lman kuak orman biyo-

OLUCAK KYCDE

genler ve iftyaarlar gibi dier fauna trlerinin varl hakknda detayl bilgi bulunmuyor.

recesinin en nemli gstergeleri arasnda yer alyor.

Kanyon ve Maaralar CennetiKre Dalar, Trkiyenin kanyon ve maaralar asndan en zengin yerlerinden biri olarak kabul ediliyor. Bu durum, blgenin, Toroslardan sonra Trkiyenin ikinci nemli karstik alan zerinde yer almasndan kaynaklanyor. Genel olarak5

Ekosistemlerin Doall ve YallCideAzdavay arasndaki Kzlcasu blgesi, Pnarba yaknlarndaki Sorkun Yaylas, Art evresindeki Zoni blgesi gibi insan etkisinin az olduu yksek karstik platolar, yal ve kuru aalar,

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 6

JuraKretase (205,1 milyon 65,5 milyon yl ncesi) yal kalkerlerden olumu olan blgenin kuzey ve gneyinde ise st Kretase yal fliler (tortul kayalar) var. Da oluum hareketleri sonunda eritler halinde yksekte kalan kalker zerindeki grece geirimsiz rt tabakas, yzey sularnn yeraltna homojen olarak ilemesini engellemi. Buna karlk bitki rts ve yal iklim karstlamay hzlandrm ve yzey sular kalker atlaklarn belirli noktalarda youn olarak andrm. Sonuta kanyonlar, maaralar, dolinler gibi olaanst karstik yaplar ortaya km. Kanyonlar Suyun denize ulamak iin nndeki jeolojik yapy yarmas ve andrmas sonucu meydana gelen kanyonlarn dnyada en ok bilinenlerinden biri, ABDdeki Grand Canyon (Byk Kanyon). Kre Dalarnda grlen ok saydaki devasa kanyonun en by olan Valla, 10 km.ye yakn uzunluu, 1120 metreye ulaan derinlii ve arpc grn ile Grand Canyonu aratmyor. Kanyon, Pnarba ilesinin 26 km. kuzeyindeki Muratba kynde, Devrekani ay ile Kanlayn bulutuu noktadan balayarak, Cide nin Hamitli ky yaknlarna kadar uzanyor. Su genellikle dar ve uzun koridorlar iinden geiyor. Kanyon boyunca kimi zaman ykseklerden alayan haline gelip den su, kimi zaman glckler,6

kimi zaman da lm tuza olabilecek devkazanlar oluturuyor. enpazarCide yolu zerinden grlebilen Aydos Kanyonu, ehriban ay zerinde yer alyor. Kre Dalarnda yer alan dier nemli kanyonlar ise Azdavay yaknlarndaki atak

Kanyonlar ve sarp kayalklar almaz engeller yaratsa da, yaban hayatnn korunmasn salyor.Kanyonu ve Krenebolu yolu zerindeki Karacehennem Boaz. Geilebilmesi, profesyonel dzeyde bilgi, beceri ve teknik donanm gerektiren kanyonlar ve sarp kayalklar insan iin almaz engeller yaratyor olsa da, yaban hayatnn daha iyi korunmasn salyor. Kanyonun iki tarafndaki yksek kayalklar kartal, ahin, akbaba gibi yrtc kularn yaam alan. nsan ulamna izin vermeyen sarp yamalar endemik bitki trleri asndan da nem tayor. Maaralar zellikle

PnarbaCide arasndaki karstik plato zerindeki Sorkun Yaylas, maaralar asndan ok zengin. Boazii niversitesi Maara Aratrma Kulbnn (BMAK), 1982 1989 yllar arasnda blgede yapt almalar sonucunda 21 maara ve dden aratrlarak haritaland. Bu maaralardan en nemlisi yatay uzunluu 858 metre ve derinlii 250 metre olan Ilgarini. Maarann giriinde RomaBizans dnemine ait olduu sanlan kk bir yerleimin ykntlar ve su sarnc bulunuyor. Daha ileride ve derinde ise kurutatan rlm istinat duvarlar ile evrili rampalarla zikzaklar yaptktan sonra bir apel ile eitli lahit ve mezarlarn bulunduu blme ulalyor. Ilgarini ayn zamanda binlerce ylda ekillenmi sarkt ve dikitlere de sahip. Toprakini Maaras ve Sorkun Ddeni gibi dier karstik fenomenler de Ilgarinine yakn bir konumda yer alyor. elaleler Kre Dalarnn kokurdan arazi yaps ve youn ormanlarla kapl bitki rts yalnzca maara ve ddenleri deil, ayn zamanda grkemli elaleleri de saklyor. Bu elaleler, zellikle suyun kanyonDoanyurt

0 km 5

z n i Cide d e r a Irmakky K a Kalafat Kurucaile Hisarky Karaman Akaky Zeytinlik Akkonak Dngelce Tepesi Ilgarini Amasra enpazar L Maaras Karakuz Da L Aydnlar Yukar Dere Yamanlar Yeniky Smerler ahin L Bartn Kadky Sivrice Tepesi KRE DALARI MLL PARKI Milli Park snr Ulus Hocaky Elmack Pnarba KAYNAK: DOA KORUMA VE Tampon blge snr MLL PARKLAR GENEL MDRL Elde RLYEF: TOLGA GRM10Q Q

NATIONAL GEOGRAPHIC TRKYE

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 7

lara dalp getii sarp ve dar boazlarda bir srpriz olarak karnza kyor. Bu tr alanlar kolay ulalabilir olmad iin blgedeki btn elalelerin tam olarak tanmlanmas neredeyse olanaksz. Bunlarn en popler olan, Ilca ky yaknlarnda bulunan ve Milli Park snrlar iine giren Ilca elalesi. 3,5 km. uzunluundaki Horma kanyonunun bittii blgede yer alan elaleye kyden ksa bir yryle ulalabiliyor. Yaklak 15 metre ykseklikteki kayalktan dklen suyun oluturduu doal havuzun serin sular, scak yaz gnlerinde ziyaretileri cezbediyor. elaleye yakn bir konumda, kye adn veren tarihi bir hamam bulunuyor.

KRE DALARINDA BR MLL PARK 37 bin hektarlk bir alan kaplayan Kre Dalar Milli Park ile Trkiyede ilk kez, korunmas amalanan biyoeitlilii gvence altna almak iin tampon blge kavram gndeme geldi.

TarihYrenin, Hititler ile 2. binylda balayan kaytl tarihi, 1. binylda Frigyallar, Lidyallar, Medler, Persler ve Hellenistik krallklar ile devam ediyor. 1. yzyldan itibaren, nce Romallar, daha sonra Bizansllar (S 395 sonras) blgede hkm sryor. S 1105 ylnda Danimendliler ile balayan Trk egemenlii Anadolu Seluklular, obanoullar ve Candaroullar ile devam ediyor. Blge, 1461de Osmanl topraklarna katlyor. Son yllarda bulunan ve ge Roma, erken Bizans dnemine ait olduu sanlan baz tarihi kalntlar, orman ierisinde gizli maaralarda yer alan apeller, mezarlar ve dier yaplar blgenin tarihine k tutuyor.

evre ve Orman Bakanl da 1998 ylnda Birlemi Milletler Kalknma Program (UNDP) ve Gda ve Tarm rgtnn (FAO) maddi destei ile Milli Parklar ve Korunan Alan Ynetimi: Biyolojik eitliliin Korunmas ve Krsal Kalknma adl bir proje balatt. Proje erevesinde bir yandan Trkiyedeki milli parklarn genel deerlendirmesi yaplrken, dier yandan da Kre Dalarnn bat kesiminde yeni bir milli park iin almalara baland. Bu proje ile, Trkiyede ilk kez, bir korunan alann oluturulmasnda paydalarn katlmna dayanan katlmc ve effaf bir sre izlendi. Konu enine boyuna, ilgili resmi kurum ve kurulular, sivil toplum rgtleri ve yerel halk temsilcileri arasnda tartlarak Kre Dalar Milli Park Tasar Gelime Plan hazrland. Uzmanlarn katlm ile yaplan alan almalar sonunda toplam 37 bin hektarlk bir alan kapsayan Milli Park snrlar belirlendi; koruma ve rekreasyonel faydalanma iin alanlar oluturuldu ve bu alanlara ilikin kullanm ve koruma ilkeleri ortak bir zeminde gelitirildi. Bu srele ayn zamanda, Trkiyede ilk kez milli park ierisinde mutlak surette korunmas hedeflenen biyolojik eitlilii gvence altna alabilmek iin, yakn evreden kaynaklanabilecek tehditlerin yumuatlmasn amalayan ve bir reform olarak nitelendirilebilecek milli park evresinde tampon blge kavram gndeme geldi. 80 bin hektarlk alan kapsayan tampon kuak ile birlikte, zerinde alma yaplan alann toplam bykl 117 bin hektara ulayor. Yerel halkn, koruma kararlarndan minimum dzeyde etkilenmesini salamak amacyla krsal yerleim birimleri Milli Park snrlar dnda (tampon blge) tutuldu. lgi gruplarnn katlm ile kollektif bir ekilde hayata geirilmesi planlanan onlarca faaliyeti ieren bu programlarla birlikte tampon blge ierisinde srdrlebilir kaynak kullanm ve krsal kalknmann salanmasna ynelik projelerin gelitirilmesi de tevik edildi.

Kre Dalar adn, orta kesiminde yer alan ve Kastamonunun bakrl pirit yataklaryla bilinen Kre ilesinden alyor. Bir dier ad olan sfendiyar Dalar ise, 12911461 arasnda blgede hkm sren sekizinci Candaroullar Beyi olan sfendiyar Beyden geliyor.

Kltr

Yrenin hzl gelimeden etkilenmemi olmas, sahip olduu zengin doal deerlerin yan sra, kltrel mirasn da grece iyi bir ekilde bugne ulaabilmesini salam. Bunlarn banda, zgn mimari dokusunu koruyan ky evleri, kadnlarn gnlk yaamlarnda hl kullandklar geleneksel7

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 8

ILGARN MAARASI

renkli giysiler ve el sanatlar geliyor. Baz bitki ve hayvan trleri halk kltrnn bir paras olarak tbbi, aromatik ve gastronomik amalarla kullanlyor. Yre halk tarafndan anlam atfedilen doa olaylar, efsaneler, define ykleri ve ziyaret edilen yatr, trbe ve ziyaretghlar, yerel kltrel mirasn unsurlar arasnda yer alyor. Hogr, dayanma ve saygya dayal geleneksel yaam tarz yerel halkn hem kendi arasnda hem de ziyaretilere dnk ilikilerini kolaylatrc bir etken. Yaz aylarnda art arda yaplan festivaller sosyokltrel yaamn renkliliini yanstyor.

k 10 bin kiiden oluan nfusun ounluu orta ya ve zeri kiilerden oluuyor. Bunun en nemli nedeni, blgeden byk ehirlere yaanan g. Bununla birlikte, insanlarn ou, kydeki evlerini koruyarak, eitim dnemi sonunda yaz aylarn geirmek, rn yetitirmek ya da emekliliklerini geir-

mek zere geri dnyor. Balca ekonomik faaliyetler, ormanclk, tarm, arclk, ahap el sanatlar, dokumaclk, kestanecilik ve turizm. Ormanclk Trkiyede orman kylleri, genel olarak yakacak ve kereste gereksinimini belirli bir ayrcalkla karlayabiliyor; ormanclk faaliyetlerinde istihdam edilebiliyor ve dier orman rnlerinden (mantar, meyve vb.) yararlanabiliyor. Orman kyleri krsal nfusun en yoksul kesimini oluturuyor. Milli Parkn evresindeki kylerde yaayan insanlar da son zamanlara kadar ormanclk faaliyetlerinde istihdam edildi. Ancak, ormanclkla geinen kylerin orman arazisinin milli park iinde kalmas ile orman ynetim planlarnda yaplan deiiklik sonucu retime son verilmesi, orman kyllerinin

TRKYENN DNYAYA ARMAANI Hkmetlerin scak noktalarn korunmasna ynelik taahhtleri Dnyaya Armaan olarak duyuruldu.

Deien Nfus ve Geim KaynaklarMilli park olarak ayrlan alan ierisinde herhangi bir krsal yerleim alan bulunmuyor. Parkn etrafndaki tampon blgede ise sekiz ileye bal yaklak 50 krsal yerleim birimi var. Mevsimlere gre deien yakla8

Dnya Doay Koruma Vakfnn (WWF) doa koruma asndan ncelikli 200 Kresel Ekolojik Blgesinden biri olan Kuzey Anadolu ve Kafkasya Ilman Kuak Ormanlar zerinde yer alan Kre Dalar, Milenyuma giriin bir iareti olarak, 2000 ylna bin gn kala, WWFnin balatt (Nisan 1997) Yaam iin Ormanlar kampanyas iin seilen Avrupann 100 Scak Noktas iinde Trkiyeye ait 9 alandan biri oldu. WWF, kampanya erevesinde hkmetleri, bu alanlar koruma altna almaya davet ederek, onlarn bu yndeki taahhtlerini Dnyaya Armaan olarak duyurdu. 11 Austos 1999 tarihinde yaplan bir uluslararas basn gezisi ile Kre Dalarnn Milli Park statsn duyuran ve geri kalan scak noktalarn 2005 ylna kadar koruma altna alnmasn taahht eden evre ve Orman Bakanlnn bu karar, WWF tarafndan 2000 ylnda ngilterede yaplan uluslararas bir trenle Trkiyenin Dnyaya Armaan ilan edildi.

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 9

gelir kaybna uramasna yol at. Bu durumun yerel halkn milli parka ve doa korumaya bakn olumsuz ynde etkilemesi nedeniyle alternatif zmler iin almalar yaplmas gerekiyor. Tarm ve hayvanclk Olduka engebeli ve byk oranda ormanlarla kapl olan blgede ok paral tarm topraklar bulunuyor. Kk parseller zerinde tahl, meyve ve sebze retimi yaplyor. En ok retimi yaplan tahl, buday. Snrl miktarda retilen tarm rnleri genel olarak i tketimde ve hayvan yemi olarak kullanlyor. Gemite koyun ve kei besleyen yre insan artk sadece az sayda bykba hayvan yetitiricilii yapyor. Arclk Hemen hemen btn kylerde yaplmakta olan arclkta modern teknikler ok az kullanlyor. Szme ya da petekli bal halindeki rn ounlukla kentte oturan akrabalara gnderiliyor veya tandklara satlyor. Ahap oymaclk Parkn evresindeki baz kylerde ahap kak oymacl, krsal koullar iinde nemli bir ek gelir kayna olarak kabul ediliyor. Genel olarak evlerde, kaytsz bir ekonomik faaliyet olarak yaplan kak oymaclnda en nemli sorun, hammaddenin, yakn evredeki ormanlardan dzensiz ve izinsiz olarak salanmas. zellikle ender rastlanan ve gelimesi yllar alan byk imir aalar zerinde younlaan bu kullanm belli bir tr ve onun ol-

gun bireyleri zerinde bask yaratyor. Dokumaclk Blgenin zengin dokumaclk gelenei son yllarda yerel ynetimlerce yeniden canlandrlmaya allyor ve bylelikle yre ekonomisine katknn arttrlmas amalanyor. Kastamonu Valiliince kurulan dokuma atlyesinde retilen ve genellikle ev dekorasyonu ve giyim iin kullanlabilen

rnlerin nemli bir blm yreye ait. Ulus Kaymakaml kuma zerinde geleneksel gm ilemeciliinin yeniden canlandrlmas iin proje yrtyor. Kestanecilik Doal kestane ormanlarnn youn olarak bulunduu Kurucaile, Cide ve kydaki dier yerleim birimlerinde, kyller sahiplendikleri aalardan topladklar kestaneleri k-

VALLA KANYONU

9

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 10

TLK (VULPES VULPES)

ye gelen tccarlarla klk erzak (un, pirin, ya, eker, ay vb.) karl takas ediyor. Hane bana ylda ortalama 500 kilogram kestane meyvesi toplanyor ve yllk 400500 YTL ek gelir elde ediliyor. Kestaneler, yerel tccarlar araclyla kylerden toplanarak, Ankara ve stanbuldaki tccarlara satlyor. Ayrca, Ulus Kaymakaml, krsal kalknmaya katkda bulunmak zere, kestane ekeri retimi ve pazarlamas konusunda bir proje yrtyor. Turizm 1990l yllardan10

itibaren Trkiyede doa gezilerine ilginin artmas ve Kre Dalarnn tannmaya balamas, zellikle stanbul, Ankara gibi byk kentlerden, hatta yurtdndan blgeye gelen ziyaretilerin saysn da arttryor. Konaklama, rehberlik gibi ziyareti hizmetleri, yre halkndan konuya ilgi duyanlar tarafndan belirli bir plan, dzen ve altyapya dayanmakszn gerekletiriliyor. Ancak ileride bu eilimin artmas bekleniyor ve bu nedenle doaya dayal turizmin belli bir sisteme ka-

vuturulmasna gereksinim duyuluyor.

Balca Sorunlar ve TehditlerEkonomik adan grece az gelimi bir dzeyde olan blgenin doal ve kltrel miras bugne kadar belli lde korunabilmi durumda. Ancak bir dizi etken, sra d peyzajlarn, zengin ancak nadir ve nesli tehlike altndaki unsurlar ieren biyolojik eitliliin ve krlgan doal yaam alanlarnn varl ve gelecei iin potansiyel tehdit oluturuyor.

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 11

Teknolojik gelimenin ba dndrc bir hza ulat gnmzde, yollar, barajlar, enerji hatlar gibi altyap projeleri ile insann ulamad doal alan neredeyse kalmad. zellikle, poplist ve ksa vadeli yaklamlardan destek alarak, yerel kalknmaya katkda bulunma iddiasyla gndeme getirilen baz altyap projeleri, korunan alanlarda ekosistemin btnln bozmak, trlerin serbest hareketini kstlamak ve

si, evre faktrnn dikkate alnmas asndan en tutarl yol. rnein, Milli Park ve evresi iin hazrlanan jeoloji raporuna gre, yeralt suyunu depo eden ok sayda atlak ve kovuklara sahip kiretandan oluan anakaya zerinde yaplacak inaat veya kazlar iin patlayclarn kullanlmas, zincirleme reaksiyonlara yol aarak sistemde bozulmaya neden olabilir ve binlerce ylda dengesini kurmu olan jeolo-

KIZIL AHN (BUTEO RUFINUS)

alann tahribini kolaylatrmak suretiyle, kalan doa paralarnn geri gelmez bir ekilde yitirilmesine neden olabiliyor. Milli park benzeri korunan alanlarn hukuksal gvencesine karn, ou kez kar durulamayan bu durum, korunan alan kavramn da anlamszlatryor. Bu tr projelerin, evresel maliyetlerinin hesaba katlarak planlanmas ve hayata geirilmesi; gerekiyorsa yaamn srdrlebilirlii iin belirli yerlerde zellikle mutlak koruma amacyla ayrlm alanlarda vazgeilme-

jihidrolojitoprak, bitki rtshayvan varl ilikisini olumsuz etkileyebilir. Milli Parkn yakn evresinde birka kk ile ve belediye var ve buralarda pn geirgen karstik alanlar zerinde alan geni ukurlara dklmesi, hem yzey hem de yeralt sularn kirleterek gerek canllarn, gerekse ekosistemlerin sal iin tehdit oluturuyor. Oysa Kre Dalarnn sahip olduu doal mirasn korunmas ve srdrlebilir krsal kalknma iin ekoturizmin gelitirilmesi su kalite ve miktar-

nn belirli bir dzeyde tutulmasna bal. Blge genel olarak iyi bir orman rts ile kapl. Buna karn, belli kesimler ve belli zamanlarda akarsularn ok miktarda kel tad grlyor. zellikle yalar ve karlarn erimesi ile yzey sularnn ykselmesi erozyon, sel ve heyelan riskini artryor. st havzalarda youn aa kesimi, uygun olmayan toprak ileme metodlar, tarla ama, toprak kaymas, ve benzeri nedenlere bal olduu dnlen ar sediment yknn akmaya devam etmesi ayn zamanda kylarda balklarn yaam alanlarnn bozulmas ve bu alanlarn rekreasyonel kullanm potansiyelinin dmesi anlamna geliyor. zellikle 90l yllardan bu yana doa turizmi iin blgeye ynelik ilginin artmasyla birlikte yerel halkn bundan gelir elde etme eilimi de art gsteriyor. Ancak planl olmayan turistik ve rekreasyonel etkinliklerin, yarar yerine zarar da getirebildiini gzden uzak tutmamak gerek. Bugne kadar kontrolsz bir ekilde devam eden faaliyetler, maaralarda imdiden baz bozulmalara neden olmu durumda. rnein, Ilca elalesinde etkileri giderek artan bir p sorunu yaand gzleniyor. Yasad ve ar avlanma Zengin yaban hayat, teden beri blge iinden veya dndan avclarn ilgisini ekiyor. te yandan, yaban hayat, yerel halk genel ola11

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 12

RMCEK (ARENEA)

rak ekolojik nemi ile deil, ekonomik yaamlarna etkisi asndan ilgilendiriyor. zellikle yaban domuzu, bozay, karaca gibi baz hayvanlar, yetitirilen rnlere zarar verdii gerekesi ile avlanyor. Yaban hayvanlarnn, kyllerin ekonomik yaamlar zerindeki etkisini tazmin edecek programlarn olmay, yaban hayatnn yararlar konusunda bilin dzeyinin dkl ve idari altyap yetersizlii geyik, karaca, bozay, yaban domuzu gibi hayvanlarn ve kularn kontrolsz ava kar korunmasndaki balca darboazlar olarak karmza kyor. Milli park olarak ayrlan alanda bundan sonra, ilet12

me ormanlarnda olduu gibi odun hammaddesi retimi iin aa kesimi sz konusu deil. Milli Parkn yakn evresinde (tampon blge) gerekletirilecek retim ve doal kaynak kullanmnn da srdrlebilir bir dzene oturtulmas bekleniyor. Ancak, Kre Dalarnn yal ve kaliteli aalar, kaak kesim peinde olanlar cezbetmeye devam ediyor. zellikle, yeni alacak yollarla bugne kadar ulalamad iin iyi korunmu orman kelerine ulamn kolaylatrlmas, kaak kesim riskini arttrabilecek bir etken. Trkiyede baz trlerin youn bir ekilde toplanmas, doadaki yaygnlklarn azaltyor. Kastamonu yre-

si, orkide trlerinin en ok topland be blgeden biri olarak biliniyor. zellikle i pazarda geleneksel olarak baz trlere (salep retilen orkide gibi) youn talep var. Nesli tehlike altndaki bitki trlerinin ticareti ile ilgili szlemeyi (CITES) imzalayan Trkiye gerekli yasal dzenlemeleri de yapm olmasna karn uygulamada baz sorunlar yaanyor. Bu trlerin kltre alnarak oaltlmas hem yok olmalarn engelleyebilir hem de yerel halk iin alternatif gelir kayna yaratabilir. Ormanlk alanlar ve akarsu yataklarnda, ekolojik ve estetik etkileri dikkate alnmadan alan ta, kum ve maden ocaklar da, Kre

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 13

YEREL HALKIN ETM VE YEN GEM KAYNAKLARI

Bu konudaki ilk adm, WWF Akdeniz Programnn, 2000 ylnda, Kastamonu Kalknma Salk evre Eitim ve Turizm Vakf (KASETVAK) iin salad Across the Waters destei ile atld. Proje erevesinde dzenlenen eitim almalar ile yaban hayatnn korunmas konusunda yerel halk ve yetkililere ynelik seminerler dzenlendi. Bu, tamamlanan ilk hamleydi. Yerel sivil toplum rgtlerinin almalar konusundaki ikinci ve en byk hamle 2004 ylnda gerekleti. yerel kurulu, WWFTrkiyenin rehberliinde gelitirdikleri projelere Birlemi Milletlerin GEF Kk Destek Programndan aldklar fonla yrede Zmrt Ky Ekoturizm Uygulama Projesi (Kre Dalar Ekoturizm Dernei), Harmangeri Ky Srdrlebilir Ahap El Sanatlar Projesi (Kastamonu Ky Kooperatifleri Birlii), Kre Dalar Milli Parknn Ulus Blgesinde Alternatif Geim Kaynaklar ve Eitim Projesini (UlusAa eri Ky Gzelletirme Dernei) yrtyor. Her biri farkl konu zerinde younlaan bu projelerin, Kre Dalar iin benimsenen genel vizyonun birer bileeni olduunu belirten WWFTrkiye evre Koruma Direktr Atila Uras, yerel paydalar ile grev ve sorumluluklar paylaarak onlara balk tutmay retmeyi amaladklarn belirtiyor. Uras ayrca, yrede giderek gelien doa turizmi talebine kar hazrlksz yakalanmamak iin dikkatli olunmas gerektiine iaret ediyor. Pnarba Ekoturizm Merkezi: Bu konuda baz deneyimlerin elde edilmesi asndan nemli bir frsat oldu. Geleneksel mimariye sahip ancak byk ounluu kullanlmad iin yklmaya yz tutmu ve gnden gne yerini beton yaplara brakan konaklardan biri olan Paakona, 2001 ylnda WWF TrkiyePnarba Kaymakaml ibirliiyle onarld. Zmrt Ky Ekoturizm Uygulama Projesi: Milli Parkn gneydousunda yer alan Zmrt Ky (Azdavay), korunan alan statsnden ekonomik olarak en ok etkilenen krsal yerleim birimlerinden biri. Birlemi Milletler Kalknma Programnn destei ile Kre Dalar Ekoturizm Dernei tarafndan yrtlmekte olan Ekoturizm Uygulama Projesi iin pilot ky olarak seilen Zmrtte alternatif geim kayna olarak ekoturizmin gelitirilmesiyle, yerel halkn doa korumaya olan desteinin salanmas amalanyor. Harmangeri Ky Srdrlebilir Ahap El Sanatlar Projesi: Milli Parkn kuzeydousunda yer alan Harmangeri Ky (enpazar), geleneksel ahap el sanatlar konusunda nemli bir bilgi ve deneyime sahip. Kastamonu Ky Kooperatifleri Birliince yrtlen projenin amac, yok olma durumuna gelen bir tr zerine younlaan bir faaliyetin, yrenin doal ve kltrel zenginliklerini yanstan yeni tasarmlarla ve alternatif aa trleri kullanlarak srdrlebilir bir ekle dntrlmesi. Kre Dalar Milli Parknn Ulus Blgesinde Alternatif Geim Kaynaklar ve Eitim Projesi: BartnUlusa bal Aa eri Ky Gzelletirme Dernei tarafndan yrtlen proje, yerel dzeyde doa koruma bilincini artrmak amacyla, yerel karar vericilerin ve yre halknn eitilmesi iin seminerler dzenlenmesi, yerel rgtlenme kapasitesinin gelitirilmesi gibi etkinlikleri kapsyor. Proje, yrenin etnobotanik, kltrel ve GKNAR ORMANICDE folklorik deerlerinin aratrlmas ve bundan alternatif/srdrlebilir geim kaynaklarnn gelitirilmesinde yararlanlmasn ngryor. Proje konusunu, kendileri asndan en ncelikli sorun olarak grdkleri alternatif geim kaynaklar ve eitim olarak seen UlusAa eri Ky Gzelletirme Dernei Bakan Galip Arslan, proje sayesinde yrtlecek etnobotanik ve folklorik aratrmalar ile yerel halkn, sahip olduu doal ve kltrel mirasa daha iyi sahip kacana inanyor. Yerel Doa Klavuzu Eitimi: Pnarba Ekoturizm Merkezinin kurulmasndan sonra, doa rehberlii hizmeti sunacak yerel klavuzlarn yetitirilmesi ynnde eitimler verildi. Kre Dalar Milli Park Mdrl ve WWFTrkiye ibirliinde dzenlenen eitim programna evredeki yerleim merkezlerinden katlan 20 kii, eitimin sonunda Milli Park Mdrl tarafndan tannan sertifikalarn aldlar.

13

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 14

GZEL NC (ARGYNNIS AGLAIA)

CYTISOPSIS DORYCNIIFOLIA

LEK (FRAGARIA VESCA)

ORKDEGLLER FAMLYASINDAN BR TR (OPHYRIS)

14

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 15

AACININ MEYVELER (EUONYMUS)

Dalarnn esiz peyzajna ve doal ekosistemlerine en ok zarar veren etkenler arasnda. Kurucaile civarnda doal yaam alanlarn tahrip eden ve toprak kaymalarna neden olan kuvars maden ocann Kapsuyunu da kirletmesi bunun en belirgin rneklerinden biri. Biyolojik bir varlk olan ormanlarn sal, bcek ve mantar gibi biyotik zararllarn devaml tehdidi altnda kalabiliyor. Normal koullarda ekosistemin bir paras olarak kabul edilen ve olaan koullarda sistem tarafndan tolere edilebilen bu unsurlar, herhangi bir nedenle ar miktarlara ulatnda ciddi etkilere neden olabiliyor. Ormanlarn, zararl bcek ve mantarlara kar korunma-

snda biyolojik mcadele gibi doa dostu yntemlere ncelik verilmesi gerekiyor. ster milli park ve benzeri korunan alanlarda, isterse doal kaynak kullanmnn srdrlebilirlik esasna uygun olarak gerekletirildii korunan alan dndaki yerlerde olsun, gnmzn ekolojik yaam anlay, yabanc ve istilac trlerden uzak durmak; yerli trlerin ve onlarn yaam alanlarn korumak ve gelitirmek ynnde. Kre Dalarnda bu konuda henz ciddi bir sorun gzlenmiyor. Ancak akarsularmzda giderek yaygnlaan gkkua alabal, okaliptus veya sahil am aalandrmas gibi yabanc ve istilac trlerin kullan-

mndan kanlmas ve onlarn yerine doal trlerin kullanlmasnn ekolojik adan daha uygun bir yol olduu belirtiliyor.

Kre Dalarnn UmuduBakanlar Kurulunun 7 Temmuz 2000 tarihli karar, Kre Dalarnn Milli Park a dnmesinde en nemli adm oldu. Ancak, doa koruma asndan nemli bir alann gerek anlamda ve etkin bir ekilde korunmas iin uygulamaya dnk yeni somut admlarn atlmas gerekiyordu. Her eyden nce Milli Parkn idari ve fiziki altyapsnn kurulmas artt. Milli Parkn oluum srecinde, yerel halkta oluan beklentilerin boa kmamas iin al15

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 16

PINARBAI

ternatif geim kaynaklarnn gelitirilmesi, onlarn desteinin srdrlmesi asndan nemliydi. lkemizde, milli parklarn korunmas ve ynetiminden sorumlu evre ve Orman Bakanl ile Kre Dalarn ncelikli faaliyet alanlarndan biri olarak benimseyen WWFTrkiyenin bugn paylat ortak dnce, bu Milli Parkn sahip olduu biyolojik eitliliin etkin bir ekilde korunmasn ve yakn evresindeki doal kaynaklarn srdrlebilir kullanmn salayacak etkin,PANPARKS NEDR?

btncl ve katlmcla dayal bir ibirlii modelini hayata geirmek. Milli Parkn ilanndan bu yana gerekletirilen ve bundan sonraki srete gerekletirilmesi hedeflenen btn almalar bu ortak dncenin yaama geirilmesine katkda bulunmay amalyor.

Yaplanlar YaplamayanlarYrrlkte olan dzenlemeye gre 37 bin hektarlk milli parkn ynetiminden, Doa Koruma ve Milli Parklar Genel Mdrlnn

Doa koruma ve turizm sektr tarafndan desteklenen bir korunan alan sertifikalandrma sistemi olan PANParks, adn, Korunan Alanlar A (Protected Area Network) ksaltmasndan alyor.

Kr amac gtmeyen, bamsz bir kurulu olan PANParks n amac, Avrupada doa koruma ile turizm arasnda karlkl denge ve uyuma dayal bir korunan alanlar a oluturmak ve korunan alanlarn ynetiminde kalitenin artrlmas tevik etmek. Avrupada sve (Fulufjallet), Finlandiya (Oulanka), Polonya (Bieszczady), Bulgaristan (Central Balkan) ve Romanyada (Retezat) PANParks bulunuyor.

(DKMPGM) Kastamonu ve Bartndaki Milli Park ube Mdrlkleri, illerin idari snrlar dahilinde sorumlu. Parkn etrafnda tampon blge olarak ayrlan 80 bin hektarlk alann henz bu adla anlan resmi bir stats yok. Halen eitli Orman letme Mdrlkleri arasnda paylalan tampon blgedeki ormanlarn idaresinden sorumlu st kurum ise Orman Genel Mdrl. inde kylerin bulunduu bu alanlarda doal olarak Tarm ve Kyileri le Mdrlkleri gibi kurumlarn da ilevi var. Tampon blge ile ilgili yasal altyap henz yok. Oysa bu, yerel toplumun kullanma ve doa korumaclarn koruma odakl hedefleri arasnda bir dengenin salanmasnda etkili olabilecek bir ara yaklam. Dolaysyla, kat zerinde benimsenen bu kavram hayata geirmek iin, ilgili resmi ve sivil taraflarla birlikte tampon blgede, bata orman, su ve toprak olmak zere srdrlebilir kaynak kullanmna paralel krsal kalknmann yaama geirilmesi ile ilgili esaslarn gelitirilerek, yasal temele oturtulmasna ve taraflarn rollerinin tanmlanmasna ihtiya duyuluyor. Milli Park Mdrl, 2000 ylndan bu yana bir yandan yerel halkla ve gnll kurulularla bire bir diyaloa girerken te yandan olanaklar lsnde yeni yatrmlar yapt. Ancak, alan ok byk ve eksiklikler h-

16

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 17

l ok fazla. Alan, milli park olmaya gtren srete hazrlanan Tasar Gelime Plan dnda, Milli Parkn ynetilmesi iin gerekli ve resmen kabul edilmi bir ynetim plan yok. Bu durum, Milli Parkta yaplabilecek almalar da kstlyor. te yandan, alann bykl ve ihtiyalarn okluu karsnda, idari kapasitenin yetersizlii ve olanaklarn kstl olmas, Milli Park Mdrlnn tek bana bu iin stesinden gelmesini olanakszlatryor. birliine dayal korunan alan ynetimi kavram da bu ihtiyatan douyor.

(Ursus arctos), vaak (Lynx lynx), karaca (Capreolus capreolus), kzlgeyik (Cervus elaphus) ve yaban domuzunun (Sus scrofa) dalm gsterdiini ortaya koydu. Bunlardan, blgede poplasyonu en youn olan trlerin, yaban domuzu ve karaca, poplasyonu en dk olan trlerin ise vaak ve kurt olduu belirlendi. Daha sonra, merkezi ABDde bulunan Yaban Hayat Koruma Der-

mas asndan nemliydi. Yre halk arasnda belirli bir kesimin, bozaydan elde edilen yan, arl hastalklara iyi geldiine ynelik inanc, korunan bir tr olmasna ramen zaman zaman bozaylarn kaak olarak avlanma nedenlerinden biri. WWFTrkiye ayrca, bozaynn Trkiye leinde korunmas ve trn ynetimi iin ncelikleri ortaya koyma abasnda. Bu er-

Yaban Hayatnn KorunmasKre Dalar Milli Park, tampon blge de dikkate alndnda Trkiyenin en byk, korunan alanlarndan biri. Park ve evresinde hangi byk memelilerin olduunu bilmek ve bunlarn mevcut durumunu ortaya koymak, milli parkn doa koruma amalarnn belirlenmesinde nemli bir adm oldu. Esas itibariyle 2000 ylndan bu yana Milli Park Mdrl ile ibirlii iinde yrtlen srete, WWFTrkiye Yaban Hayat Uzman zgn Emre Can tarafndan blgede gerekletirilen almalarn ilk etabnda, fotokapanlar kullanlarak blgede dalm gsteren byk memeli trleri ve sonra blgedeki greceli poplasyon byklkleri alld. Sz konusu alma, Kre Dalar ve yakn evresinde bozay

CDE

nei (WCS) yaban hayat biyologlarndan Dr. John Beecham ile birlikte blgedeki bozay habitatlar allarak, habitatlarn ne byklkte bir poplasyonu barndrd aratrld. almalarn ikinci blmnde Pnarbanda gerekletirilen geni katlml bir yaban hayat altay ile yre insannn yaban hayat ile olan ilikisi irdelendi. Bu alma, zellikle bozayinsan ilikisinin ortaya konul-

evede, Doa Koruma ve Milli Parklar Genel Mdrl ve yerel yetkililerle ibirlii iinde, Kastamonuda bozay ve kurt gibi byk etobur trler zerine eitim, aratrma ve rehabilitasyon almalarnn yaplaca bir merkezin kurulmasna ynelik almalar balatld.

Gelecee BakMilli Park oluum srecinin lokomotif taraflarndan evre ve Orman Bakanl17

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 18

ile WWFTrkiye, dier ilgi gruplar ile ibirlii iinde bir yandan yukardaki almalar yrtrken, dier yandan Kre Dalar Milli Park iin benimsedikleri dnce ortakl erevesinde, bata Milli Park ynetim plannn tamamlanmas olmak zere, alanda yaama geirilmesi ngrlen uygulama programlarnn btncl bir ekilde gerekletirilmesini salayacak bir emsiye projenin hazrlna giriti. Projenin ana amac, Kre Dalar Milli Park ve yakn evresinde biyolojik eitliliin korunmasn ve doal kaynaklarn srdrlebilir kullanmn salayacak etkin, btncl ve katlmcla dayal bir ynetim modeli oluturulmas ve bu modelin sonularnn, benzer alanlarda da yaygnlatrlmasnn salanmas. Proje, yukardaki faaliyet alanlar altnda gerekletirilmesi ge-

KURUCALEBARTIN

reken onlarca etkinliin, ilgi gruplarnn katlm ile gerekletirilmesini ve bunun srdrlebilir bir mekanizmaya kavuturulmasn ngryor. Proje, ayn zamanda, Trkiyede ilk kez tampon blge kavramn ele alarak bu pilot almadan kacak sonulara gre tampon blgeye ilikin yasal dzenlemelerin,

WWFTRKYENN ROL Vakf, evre ve Orman Bakanl ile ortak bir projeyi gelitirirken, yerel ynetimlerle birlikte bir dizi etkinlii hayata geiriyor.

Kre Dalar Milli Park srecinin taraflarndan biri olan WWFTrkiye, kendi ncelik listesindeki bu alann resmi koruma stats kazanmasn izleyen dnemde de aktif rol alarak, merkezi dzeyde evre ve Orman Bakanl ile alanda yaplmas gereken balca almalar ieren bir btncl ortak projeyi gelitirirken, alan dzeyinde Milli Park Mdrl ve dier ilgili yerel ynetimlerle yakn diyalog ierisinde bir dizi etkinlii hayata geiriyor. WWFTrkiye, Milli Parkn ilan edilmesinden bu yana geen srede, Tasar Gelime Plannda ngrlen ncelikli konulardan, alternatif geim kayna olarak ekoturizm, yerel kapasite gelitirme, eitimbilinlendirme ve tantm gibi konulara ncelik vererek, bata Milli Park idaresi olmak zere, yerel yneticilerle ibirlii ierisinde tampon blgede pilot almalar gerekletiriyor.

planlama ve ynetim ilkelerinin gelitirilerek kurumsallamasn da ngryor. Katlmc bir anlayla, biyolojik eitlilik ve yaban hayatn en iyi ekilde korurken, ziyareti beklentilerini de en iyi ekilde karlayarak, doa koruma ile turizm arasnda salam bir denge kurmak suretiyle, PANPark ana girebilmek, Avrupada ok sayda korunan alann olduu gibi Kre Dalar Milli Parknn ve dier korunan alanlarmzn nndeki en byk hedef. nk PANParks logosu artk Avrupada baarl bir milli parkn uluslararas dzeyde saygnlk gstergesi olarak kabul ediliyor. Doa Koruma ve Milli Parklar Genel Mdr Prof. Dr. Mustafa Kemal Yalnkl, Kre Dalar Milli Parkna PANParks stats kazandracaz diyor. Yalnkl, zellikle yre halk ve sivil toplum rgtlerinin iinde bulunduu katlmc bir anlayla ve profesyonelce bir planlama ve ynetimle yol alnabileceini sylyor. Milli Parklar Dairesi Bakanl altnda kurulan Trkiye Ormanlarnn Scak Noktalar alma grubu bu alanlarn etd ve envanter almalarn srdryor. Bu almalarn sonularna gre 2873 sayl Milli Parklar Yasas erevesinde korunmas gereken alanlara yasal koruma stats verilecek. Yalnkl, halen belli statlerle Genel Mdrlk ile evre ve Orman Bakan-

18

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 19

KRE FLORASIENDEMKLER Abies nordmanniana subsp. bornmulleriana (Uluda Gknar) Acanthus dioscoridis var. brevicaulis (Ay Penesi) Acer cappadocicum var. stenocaryum (Akaaa) Arum euxinum (Ylan Yast); Alyssum paphlagonicum (Kevke) Alyssum peltarioides subsp. virgatiforme (Kevke) Anthemis melanoloma subsp. melanoloma (Papatya) Arabis abietina Allium ilgazense (Yabani sarmsak) Allium kastambulense (Yabani sarmsak) Astralagus amasiensis (Geven) Astralagus kastamonuensis (Geven) Astralagus nabelekii (Geven) Astralagus panduratus (Geven) Astralagus syringus (Geven) Asyneuma ilgazensis Bupleurum setaceum Campanula latiloba subsp. latiloba (an iei, ngrak Otu) Centaurea paphlagonica (Peygamber iei) Centaurea reuterana var. phrygia (Peygamber iei) Centaurea tossiensis (Peygamber iei) Cephalaria paphlagonica (Pelemir) Cerastium gnaphalodes Cirsium pseudopersonata subsp. pseudopersonata (Kygren) Cirsium pubigerum var. paphlagonicum (Kygren) Cirsium sintenisii (Kygren) Colchicum bornmuelleri (Ac idem) Convolvulus cataonicus (oban Dei, Mahmude Otu) Consolida hellespontica (Hazeran) Crataegus dikmensis (Al) Crataegus orientalis var. obtusata (Al) Crataegus tanacetifolia (Al) Crocus speciosus subsp. ilgazensis (Ilgaz idemi) Dactylorhiza ilgazica (Salep) Dactylorhiza nieschalkiorum (Salep) Delphinium bithynicum (Salep) Delphinium ilgazense (Hazeran) Dianthus balansae (Karanfil) Dianthus kastamboluensis (Karanfil) Draba bruniifolia subsp. bruniifolia Epipactis pontica Erodium birandianum (nelik) Euonymus latifolius subsp. cauconis ( Aac) Fumana paphlagonica Ferulago platycarpa (Kuzu Kinii) Festuca ilgazensis (Yumak Otu) Festuca longipanicula (Yumak Otu) Festuca paphlagonica subsp. paphlagonica (Yumak Otu) Galium fissurense Geranium asphodeloides subsp. sintenisii (nelik) Helianthemum nummularia subsp. lycaonicum Helichrysum paphlagonicum (lmez iek) Heracleum paphlagonicum (Tavancl Otu) Heracleum platytaenium Boiss. (Tavancl Otu) Hieracium bornmuelleri Hieracium karakolense Hieracium macrogonum Hieracium paphlagonicum Hieracium praelongipes Hieracium subsilvularum Hieracium tossianum Hieracium tuberculatum Juncus anatolicus Linum olympicum (Keten) Lamium leucolophum (Ball baba) Linaria corifolia (Nevruz iei) Lonicera caucasica subsp. orientalis (Hanmeli) Minuartia gracilis Minuartia mesogitana subsp. flaccida Onosma bozakmanii (Emzik Otu) Onosma linearilobum (Emzik Otu) Onosma mutabile (Emzik Otu) Onosma paphlagonicum (Emzik Otu) Ornithogalum kuereanum (Akyldz) Papaver apokrinomenon (Turuncu Gelincik) Paracaryum paphlagonicum Paronychia paphlagonica subsp. caespitosa Paronychia paphlagonica subsp. paphlagonica Phlomis russeliana (Ay kula) Prangos denticulata (aur Otu) Rhamnus thymifolius (Cehri) Quercus macranthera subsp. syspirensis (Mee) Rumex gracilescens (Kuzu Kula) Sempervivum gillianii (Gelin Parma) Scilla bithynica subsp. paphlagonica Scutellaria salviifolia Sideritis germanicopolitana subsp. viridis (Da ay) Silene olympica (Salkm iei) Silene paphlagonica (Salkm iei) Scorzonera pygmaea subsp. pygmaea (Da veni) Stachys iberica subsp. iberica var. densipilosa Seseli resinosum Freyn & Sint. (Kelem Keir) Scabiosa columbaria subsp. paphlagonica Bornm. (Uyuz Otu) Scrophularia paphlagonica Thlaspi jaubertii Trifolium euxinum (gl) Trifolium pannocium subsp. elongatum (gl) Tripleurospermum rosellum var. album Verbascum bracteosum (Sr Kuyruu) Verbascum eriocarpum (Sr Kuyruu) Verbascum insulare (Sr Kuyruu) Verbascum kastamonicum Verbascum myrianthum Verbascum ponticum Verbascum pseudovarians Verbascum spectabile var. isandrum Verbascum tossiense Vicia freyniana (Fiy)

SSEN (IRIS)

KRTK TR Astralagus kastamonuensis (Geven) NESL TEHLKE ALTINDAK TRLER Acanthus dioscoridis var. brevicaulis (Ay Penesi) Astralagus nabelekii (Geven) Astralagus panduratus (Geven) Astralagus syringus (Geven) Asyneuma ilgazensis Cirsium pubigerum var. paphlagonicum (Kygren) Delphinium ilgazense (Hazeran) Erodium birandianum (nelik) Festuca ilgazensis (Yumak Otu) Hieracium macrogonum Minuartia mesogitana subsp. flaccida Onosma bozakmanii (Emzik Otu) Ornithogalum kuereanum (Akyldz) Paronychia paphlagonica subsp. caespitosa Paronychia paphlagonica subsp. paphlagonica Trifolium euxinum (gl) Verbascum myrianthum (Sr Kuyruu) Verbascum spectabile var. isandrum (Sr Kuyruu)

19

kure28.QXD

1/31/08

2:52 PM

Page 20

l bnyesinde koruma altnda olan alanlarda ise, mevcut statlerin yeniden gzden geirileceini belirtiyor ve Bu alanlarda Kre Dalar Milli Parknda olduu gibi PANParks ilkeleri de dikkate alnarak, kat-

lkl corafi konumundan ileri geliyor. Ancak, Trkiyede biyolojik eitliliin korunmasn amalayan milli park, doa rezervi gibi korunan alanlarn bykl ve ynetsel etkinliinin tatmin edici d-

talar, Trkiyenin AB srecinde oluturmas gereken Natura 2000 koruma a iin de potansiyel alanlar olarak dikkate alnabilir diyor. WWFnin doa korumann, yrede yaayan insanlara ramen deil, onlar-

GDEROS KOYUCDE

lmc bir yaklamla gerekli planlar hazrlanarak ve zonlamalar yaplarak bu alanlarn etkin kontrol ve denetimi salanacak diyor. Avrupann 100 orman alan dikkate alndnda, Trkiyenin Rusyadan sonra ikinci srada olmas, Trkiyenin yalnz alansal byklnden deil, ayrca20

zeyde olmadn syleyen WWFInternational Avrupa Orman Program Bakan Yardmcs Gerald Steindlegger, Ancak Trkiye, Avrupa Birliine girdiinde yalnz sosyal, kltrel ve ekonomik ynleri ile deil, ekolojik deerleri ile de Avrupaya nemli deerler katacak. Bu nedenle scak nok-

la birlikte daha srdrlebilir olaca anlayn benimsediini belirten Steindlegger, Milli Parkn, yerel halk iin kstlayc deil, doa dostu kalknmay tevik edici ve yeni frsatlar yaratc bir rol olmas gerektiini sylyor.