812989 export brazilie binnenwerk - abnamro.nlc3%ad%c3%ab.pdf · als het aan de nederlandse...

1

BoomingBrazilië

Praktijkverhalen over zaken doenPraktijkverhalen over zaken doen

33

Inhoudsopgave

3

Inhoudsopgave

Woord vooraf 2

Kennismaking 4

Louwrens Dijkstra, Hyva Group BV 46

Jerry Luyke, Paré BV 50

Joris van Wijk, CMP Information Brazil 54

Wim Fase, Bandridge Group 58

Gina Ioan, JTA Freight BV 62

Nuttige adressen en contactgegevens 66

Woord voorafWoord vooraf

“Braziliaans optimisme en Nederlandse nuchterheid, dat is een ijzersterke combinatie”

Op deze wijze verwelkomde minster president Balkenende president Lula da Silva

en zijn vrouw in Nederland in april 2008. De premier doelde met zijn uitspraak op

intensivering van de samenwerking tussen Nederland en Brazilië op het gebied van

wegen waterbouw, landbouw en biobrandstoffen. Aan het eind van het staatsbezoek

van president Lula werd de samenwerking bezegeld met een vijftal overeenkomsten.

Lula heeft vriend en vijand verrast met de wijze waarop hij Brazilië uit de misère

heeft weten te halen. Met zijn gematigde economisch beleid, het terugdringen van

de inflatie en het onder controle krijgen van de begroting - waardoor hij schulden

versneld kon aflossen - heeft hij het land internationaal in de kijker gespeeld.

Samen met Rusland, India en China wordt Brazilië gezien als de trekker van de

wereldeconomie (BRIC-landen)… de alom bekende Braziliaanse belofte maakt

schuld. Als het aan de Nederlandse overheid ligt, blijft het niet bij een belofte. Zij

beschouwt Brazilië als één van de belangrijkste markten voor Nederlandse exporteurs

en steunt in financieel opzicht heel veel projecten, waar Nederlandse ondernemers

op kunnen aanhaken.

Brazilië is weliswaar een land met enorme potenties, volgens deskundigen is het

beslist geen allemansvriend. Je doet Brazilië er als Nederlandse exporteur niet

‘even’ bij en moet er echt de tijd voor nemen om het land met zijn regels en grillig-

heden te leren kennen. Een beetje Braziliaans optimisme, naast onze vertrouwde

Hollandse nuchterheid kan dan geen kwaad. Ziet u dan kansen voor uw bedrijf

om in Brazilië voet aan de grond te krijgen, dan moet u er beslist heen gaan.

Ondanks de vele hobbels die u op u weg zult vinden is dit het beste moment om

een positie te verwerven in het land. De economische bedrijvigheid is vooral te

vinden in het zuiden, zuidoosten en de kustgebieden. Het Noorden heeft nog een

grote inhaalslag te maken. De Braziliaanse regering onder leiding van president

Lula wil deze ontwikkeling en de economische groei die is ingezet, flink versnel-

len met een ambitieus investeringsprogramma. Tot 2010 wordt er 200 miljard

euro geïnvesteerd in ondermeer de aanleg- en verbetering van de infrastruc-

tuur (wegens, havens, dammen) en de bestrijding van vervuiling van bodem en

water. Precies de terreinen waar wij als Nederlanders van oudsher goed in zijn.

Braziliaanse overheden zijn geïnteresseerd in goede en efficiënte oplossingen.

4

55

Als het goedkoper en beter kan, maakt u als Nederlandse ondernemer grote kans

van slagen in Brazilië.

Wij helpen u graag op weg! In dit boekje hebben wij veel praktische informatie

over het zakendoen in Brazilië voor u op een rij gezet. Naast een beknopte

opsomming van de feitelijke ins en outs van het zakendoen in Brazilië, laten

we een vijftal ondernemers aan het woord die u zijn voorgegaan in Brazilië.

Ervaringsdeskundigen met een eigen verhaal en vaak eigen creatieve oplossingen

om het woud aan regels en belastingen te doorgronden en de Braziliaanse bureau-

cratie het hoofd te bieden. Aan het einde van het boekje vindt u de gegevens van

een groot aantal instanties die u na het lezen van het boekje verder op weg kunnen

helpen.

Wij wensen u veel leesplezier en vooral goede zaken in Brazilië!

Loek Hermans Han de Ruiter

Voorzitter MKB-Nederland Directeur MKB ABN AMRO

Booming Brazilië maakt deel uit van een reeks boekjes over internationaal ondernemen in het mkb.

De boekjes worden uitgegeven door MKB-Nederland en ABN AMRO in samenwerking met de EVD,

agentschap van het Ministerie van Economische Zaken. Wilt u weten welke publicaties er in deze reeks

verschenen zijn en bent u geïnteresseerd in één van de andere publicaties, dan kunt u deze bestellen via

www.internationalehandel.mkb.nl of downloaden via de website van ABN AMRO,

www.abnamro.nl/internationaal.

Een kennismakingmet Brazilë

Een kennismaking met Brazilië

Basisgegevens Brazilië

Oppervlakte: 8.547.404 km2 (205 x Nederland)

Hoofdstad: Brasília (ca. 2,5 miljoen inw.)

Tijdverschil

met Nederland: 4 uur in wintertijd, 5 uur in zomertijd

Bevolkingsaantal: 189 miljoen inwoners (2007)

Bevolkingsgroei: 1,4 procent per jaar

Regeringsvorm: presidentiële republiek

Staatshoofd: President Luiz Inácio Lula da Silva

Taal: Portugees

Religie: rooms-katholiek (73,6 procent), protestant (15,4) en

Afro-Braziliaanse religies

Munteenheid: real (wisselkoers: www.oanda.com/convert/classic)

Regering

Brazilië is verdeeld in 26 deelstaten (verspreid over vijf geografische regio’s) en een

federaal district.

Zuidelijke deelstaten:

Paraná, Rio Grande do Sul, Santa Catarina

Zuidoostelijke deelstaten:

Espírito Santo, Minas Gerais, Rio de Janeiro, São Paulo

Middenwestelijke deelstaten:

Distrito Federal, Goiás, Mato Grosso, Mato Grosso do Sul

Noordoostelijke deelstaten:

Alagoas, Bahia, Ceará, Maranhão, Paraíba, Pernambuco, Piauí, Rio Grande do

Norte, Sergipe

Noordelijke deelstaten:

Acre, Amapá, Amazonas, Pará, Rondõnia, Roraima, Tocantins

De 26 afzonderlijke deelstaten van Brazilië hebben ieder een eigen regering en een

wetgevende- en rechterlijke macht. De regering van de deelstaten wordt geleid

door een rechtstreeks gekozen gouverneur. De gouverneurs worden gecontroleerd

door de Wetgevende Vergadering, die wetgevende macht heeft voor zover het

6

7

aangelegenheden op het niveau van de eigen deelstaat betreft. Gemeenten kennen

een soortgelijk systeem. De burgemeester en een gemeenteraad worden rechtsreeks

gekozen. De gemeenteraadsverkiezingen zijn in oktober 2008.

Uitvoerende macht

De federale bestuursvorm van Brazilië ligt verankerd in de grondwet van 1988, die

voorziet in een president als hoofd van de uitvoerende macht. De president wordt

rechtstreeks gekozen voor een periode van vier jaar met een eenmalige mogelijkheid

tot herverkiezing voor nogmaals vier jaar. De president benoemt de leden van

het kabinet. De huidige president is Luiz Inácio Lula da Silva (PT - Partido dos

Trabalhadores), is in november 2006 voor de tweede keer gekozen.

Wetgevende macht

Het Congres bestaat uit twee Kamers: de Senaat met 81 zetels en de Kamer van

Afgevaardigden met 513 zetels. De Kamer van Afgevaardigden bestaat uit een

gewogen vertegenwoordiging van de 26 deelstaten en het federale district.

De Senaat en de Kamer van Afgevaardigden worden gelijktijdig gekozen, senatoren

voor een periode van acht jaar en afgevaardigden voor vier jaar. De Senaat moet

toestemming geven voor federale, financiële operaties en toezicht houden op het

overheidsbudget en op het financiële en monetaire beleid.

Het is de president expliciet verboden per decreet te regeren. Wel kan hij voor-

lopige decreten (Medida Provisória - MP) uitvaardigen voor de duur van dertig

dagen, een termijn die steeds weer met dertig dagen kan worden verlengd. Deze

decreten worden wet als ze door het Congres met de helft van het aantal stemmen

plus één worden aangenomen. De laatste verkiezingen van het Congres vonden

plaats in november 2006, tegelijk met de presidentsverkiezingen.

Rechterlijke macht

De grondwet geeft de basis voor een onafhankelijke rechterlijke macht, die wordt

gevormd door het federale Hooggerechtshof, het federale Hof van Beroep en

verschillende ondergeschikte instanties. De geschreven onafhankelijkheid van de

rechterlijke macht is betrekkelijk, omdat onder de Nationale Veiligheidswet de

uitvoerende macht uitspraken van de rechterlijke macht kan beïnvloeden. Deze

wet is echter al enigszins afgezwakt. Het juridische systeem is bureaucratisch en

inefficiënt. Het aantal rechters is in verhouding tot het aantal inwoners laag.

7

8

Recente economische en politieke ontwikkelingen

Liberalisering van de economie

De Braziliaanse economie werd tot voor enkele jaren gekenmerkt door sterk

fluctuerende groeicijfers en hoge inflatiecijfers. De inflatie is dankzij het in 1994

geïntroduceerde Plano Real gedaald van meer dan 3.000 procent per jaar tot

minder dan 5 procent gedurende de afgelopen jaren. Het plan is vooral succesvol

door het strikt gevoerde monetaire beleid, de openstelling van de economie, de

relatief sterk gewaardeerde munt en het langzaam loslaten van de koppeling tussen

de lonen en prijzen. Zelfs na de Sambacrisis in 1999 en de forse devaluatie, is de

inflatie beperkt gebleven.

De openstelling van de Braziliaanse economie begin jaren negentig heeft aanvankelijk

geleid tot een snelle stijging van de import, mede dankzij de overwaarde van

de Braziliaanse real destijds. De Braziliaanse industrie kreeg te maken met een

grotere buitenlandse concurrentie op de binnenlandse markt, wat heeft geleid tot

een efficiëntere productie en distributie. Voor het handhaven en vergroten van de

productie en distributie maakt Brazilië graag gebruik van efficiëntere buitenlandse

machines en technologieën.

Politiek klimaat

Op het binnenlandse politieke toneel is het momenteel redelijk rustig. Braziliaanse

politici maken zich op voor de landelijke verkiezingen van de burgermeesters.

Grootste verkiezingsbelofte is dat de financiële en andere leefomstandigheden,

vooral gericht op de armste groeperingen, verbeterd worden. De rust wordt

regelmatig verstoord door nieuwe corruptie- of fraudeschandalen, die vooral de

gemoederen van de federale en deelstatelijke politici bezighouden. Ondanks het

feit dat de media uitgebreid over deze minder gewenste praktijken rapporteert,

lijkt de gewone burger op straat hier niet koud of warm van te worden. Zowel

President Lula als zijn regering scoren met resp. 68 en 57 procent (populariteit-

en vertrouwensscores) hoog in de publieke opiniepeilingen. Dat heeft vooral te

maken met het feit dat het met de economie merkbaar en zichtbaar goed gaat.

De economie groeit al drie jaar achter elkaar met circa 4 procent en het BNP steeg

in 2007 met 5.3 procent. Voor de komende jaren worden soortgelijke groeicijfers

verwacht. Het PAC (Programa de Aceleramento do Crescimento), een programma

ter versnelling van de groei, komt langzaam van de grond en voorziet voor de

eerstvolgende jaren in aanzienlijke investeringen (200 miljard euro tot 2010) in

vooral de infrastructuur. De buitenlandse handel is eveneens verder gegroeid, al is

1 De verkiezingen hebben plaatsgevonden (5 en 19 oktober 2008).

99

de invoer proportioneel sterker toegenomen. In 2007 zijn de directe investeringen

vanuit het buitenland in vergelijking met het jaar daarvoor, verdubbeld.

Economische indicatoren

Belangrijkste buitenlandse investeerders in Brazilië

Wereld Nederland

Belangrijkste buitenlandse Nederlandse investeringen

investeerders in Brazilië in Brazilië

1. Verenigde Staten

2. NEDERLAND

3. Spanje

4. Cayman-Eilanden

5. Frankrijk

6. Duitsland

7. Portugal

8. Japan

9. Maagden-Eilanden

10. Bermuda

11. Canada

12. Italië

(Bron: Centrale Bank van Brazilië)

De laatste cijfers op het gebied van

de Nederlandse directe investeringen

in Brazilië zijn de volgende:

Stand van directe investeringen van

Nederland in Brazilië eind 2000

(in US$ miljoen): 11.055

Investeringen in 2001: 1.892







In 2007 was Nederland de grootste

buitenlandse investeerder in Brazilië.

10

Buitenlandse handel

Braziliaanse uitvoer Bestemmingen Plaats Nederland

US$ 160,2 miljard 1. Verenigde Staten Nederland neemt met

waarvan: 2. Argentinië US$ 8.8 miljard de

Basisproducten: 30% 3. China vierde plaats in

Halffabricaten: 14% 4. NEDERLAND als afnemer van

Eindproducten: 54% 5. Duitsland Braziliaanse producten.

Van de EU neemt het

land de eerste plaats in.

Belangrijkste

producten: ertsen,

sojaproducten,

organische en

anorganische chemische

producten, koffie,

citrussappen en

machines.

Braziliaanse invoer Leveranciers Plaats Nederland

US$ 120,6 miljard 1. Verenigde Staten Nederland neemt met

waarvan: 2. China US$ 1.1 miljard de

Grondstoffen: 50% 3. Argentinië 26ste plaats in.

Kapitaalgoederen: 21% 4. Duitsland Belangrijkste

Brandstoffen 5. Nigeria producten: dieselolie,

en smeermiddelen: 16% kunstmeststoffen,

Verbruiksgoederen: 13% medische apparatuur,

drukpapier, dierlijke

en humane voedings

preparaten en machines

voor vleesverwerking.

1111

Marktkenmerken

De Braziliaanse markt kenmerkt zich door grote inkomensverschillen. Zo leeft

meer dan de helft van de bevolking op dit moment onder de armoedegrens, vooral

in het noorden en noordoosten. Slechts 2,5 procent van de bevolking behoort tot

het rijke bevolkingsdeel. Ongeveer 26 procent van de Brazilianen is jonger dan 15

jaar, 68 procent is tussen de 15 en 64 jaar en slechts 6 procent is ouder dan 65 jaar.

De dichtstbevolkte en welvarendste regio’s liggen in het zuidoosten en in de

kuststeden van het land. De meest koopkrachtige regio’s zijn de agglomeratie

‘groot São Paulo’, Brasília, Belo Horizonte, Porto Alegre, de agglomeratie ‘groot

Rio de Janeiro’, Curitiba, Fortaleza, Recife en Salvador. Bij het betreden van de

Braziliaanse markt moet, gezien de enorme afmetingen van het land, rekening

worden gehouden met regionale cultuur- en inkomensverschillen.

De Brazilianen uit het rijkere zuid(oosten) van het land zijn meer Europees

georiënteerd, terwijl die uit het noordoosten een meer Afro-Braziliaanse cultuur

hebben. Het wat armere noordoosten is een regionale markt in opkomst.

Naar verwachting zullen de consumentenuitgaven in Brazilië de komende jaren

toenemen. Nu de economie aantrekt, is de voorspelling dat de verkoop van pc’s,

luxegoederen zoals meubels en auto’s, cosmetica, toiletartikelen en huidverzorgings-

producten snel zal aantrekken. De verkoop van voedingsmiddelen, kleding en

schoenen zal in de nabije toekomst minder snel groeien.

Brazilianen zijn merkentrouw. Buitenlandse handelsmerken, vooral de Europese en

Amerikaanse zijn sterk vertegenwoordigd en zijn bovendien gewild bij de Brazilianen.

Braziliaans - Nederlandse betrekkingen

De allereerste betrekkingen met Brazilië dateren uit de zeventiende eeuw.

Tussen 1637 en 1643 oefende Graaf Johan Maurits van Nassau het bestuur uit over

een deel van het noordoosten van het land. Veel Brazilianen zijn hierover tot op de

dag van vandaag nog steeds te spreken en vinden het jammer dat de bezetting niet

iets langer heeft geduurd, waardoor het land – naar eigen zeggen – wat beter

gestructureerd zou zijn. Dit stukje geschiedenis krijgt op Braziliaanse basisscholen

nog altijd positieve aandacht.

12

Daarna duurde het tot het einde van de 19e eeuw totdat Nederland weer belangstelling

kreeg voor Brazilië. Nadat in 1808 de Braziliaanse havens voor het buitenland

werden opengesteld, ging Nederland als één van de eerste landen reguliere

handelsbetrekkingen aan met Brazilië.

Begin 20e eeuw vestigden de eerste Nederlandse banken en bedrijven zich op

Braziliaans grondgebied. Tegelijkertijd kwam een emigratiestroom op gang, die

in de jaren dertig en in de naoorlogse periode zijn hoogtepunten bereikte.

Tijdens de periode van de militaire dictatuur (1964-1985) stonden de politieke

betrekkingen tussen Nederland en Brazilië op een laag pitje. Maar sinds het herstel

van de democratie en de invoering van economische hervormingen worden de

banden opnieuw aangehaald. Nederland is voor Brazilië van grote betekenis als

toegangspoort tot Europa. De Nederlandse directe investeringen nemen sindsdien

sterk toe. Brazilië neemt sinds 1997 de eerste plaats in onder de landen met

opkomende markten die directe investeringen uit Nederland ontvingen. Volgens

De Nederlandse Bank hebben Nederlandse bedrijven in totaal voor meer dan

8,7 miljard euro in Brazilië geïnvesteerd, waarmede Nederland één van de grootste

buitenlandse investeerders in Brazilië is. Volgens de Centrale Bank van Brazilië zijn

deze bedragen nog aanzienlijk hoger.

Nagenoeg alle grote Nederlandse ondernemingen zijn in Brazilië aanwezig (voor-

namelijk in São Paulo). Voorbeelden van Nederlandse bedrijven met een vestiging

in Brazilië zijn Akzo-Nobel, Arcadis, C&A, DSM, Océ, Philips, Shell, SHV (Makro)

en Unilever. Ook verschillende banken, zoals de ING Bank en de Rabobank zijn in

Brazilië gevestigd. Daarnaast zijn er tientallen bedrijven via een agentschap of

distributiebedrijf vertegenwoordigd.

Kansen voor Nederlandse ondernemers

Het land heeft met 189 miljoen inwoners een grote interne markt en kent hoog-

waardige sectoren in landbouw, industrie en diensten. Er moet enorm geïnvesteerd

worden in transport en infrastructuur (havens, binnenvaart). Buitenlandse tech-

nologie en knowhow zijn hard nodig om de Braziliaanse industrie op een hoger

plan te tillen. Er is grote behoefte aan nieuwe technologieën voor onder meer

scheepsbouw. Brazilië is hard op weg te voorzien in de eigen energievoorziening.

Het land is koploper op het gebied van biobrandstoffen (op basis van suikerriet)

en het enige land met exportcapaciteit voor bio-ethanol. De landbouw heeft in dit

opzicht nog enorm groeipotentieel, zowel door verbetering van de opbrengst per

hectare, als door uitbreiding naar nog niet gebruikte gronden. Kansen liggen er

1313

verder voor bedrijven om mee te helpen de gas- en olieproductie uit te bouwen.

Er is ook behoefte aan nieuwe technologieën en investeringen op het gebied van

afvalverwerking en waterzuivering, e.d., met veel mogelijkheden voor toepassing

van het Clean Development Mechanism.

Livia Folkerts: “Vooral voor bedrijven die met nieuwe technologieën komen, liggen

er volop kansen. Met de nieuwste technieken en producten kom je namelijk onder de

local contentvoorschriften uit, omdat er geen Braziliaanse equivalent is te vinden”.

Livia Folkerts vertegenwoordigt vanuit Ipanema een aantal Nederlandse bedrijven die

in de olie- en gassector als partners van Braziliaanse bedrijven opereren.

Kansrijke sectoren

• agro-industrie

• scheepsbouw

• waterzuivering/zuivering rioleringssystemen

• energie toerisme

Investeren praktisch bekeken

In Brazilië is het verplicht buitenlands inversteringskapitaal te registreren bij de

Banco Central do Brasil (BACEN). De Centrale Bank geeft vervolgens een certificaat

waarop het totaal geïnvesteerde bedrag wordt vermeld. Investeringen worden altijd

geregistreerd in de buitenlandse valuta. De registratie is verplicht wanneer de

commerciële wisselkoers wordt gebruikt voor het overmaken van de winst naar

het buitenland, voor het repatriëren van kapitaal en voor de registratie van de

herinvesteringen. Aanvraag tot registratie dient binnen dertig dagen na overmaking

te geschieden.

Alle investeringen komen in principe in aanmerking voor overheidssteun en

stimulering, onder andere in de vorm van subsidies, belastingverlaging of vrijstelling

van invoerrechten. Vaak moet de investering wel plaats vinden in één van de sec-

toren en-/of regio’s die door de overheid als prioriteiten van de economische ont-

wikkeling is aangemerkt. Zorg in ieder geval voor politiek commitment!

Verboden en beperkingen

In enkele sectoren zijn buitenlandse investeringen verboden, te weten: kernenergie,

gezondheidszorg, pers, radio en televisie. Hetzelfde geldt voor eigendom van grond

in rurale gebieden en eigendom van bedrijven die gevestigd zijn op of in de

• vervoer en logistiek

• infrastructuur

• industriële toelevering

14

nabijheid van internationale grenzen, binnenlandse luchtvaart, visserij, posterijen

en telegrafie, en lucht- en ruimtevaartindustrie.

Verder zijn er beperkingen op het investeren van buitenlands kapitaal in banken.

Deze beperkingen gelden niet wanneer het nationaal belang wordt gediend.

Economische zones

Brazilië kent een aantal vrijhandelszones, opgericht met het doel deze regio’s te

ontsluiten door stimulering van de industrie, de handel en de landbouw. Deze

zones zijn: de deelstaten Amazonas, Acre, Amapá, Rondônia en Roraima. Jaarlijks

worden ten behoeve van deze ‘Zonas Francas’ de invoerlimieten vastgesteld.

Public Private Partnerships

Binnen dit PPP-programma worden diverse projecten uitgevoerd. Er wordt vooral

geïnvesteerd in de aanleg, verbetering en verdubbeling van wegen, de bevaarbaarheid

van waterwegen bevorderen (inclusief de aanleg van sluizen), modernisering en

uitbreiding van zeehavens, herstel en uitbreiding van het (goederen)spoorwegnet-

werk en aanleg van metrolijnen in grote steden. De federale overheid is in veel

projecten slechts één van de investeerders. Vooral op het gebied van haven

ontwikkeling (aanleg terminals) bestaan private initiatieven, terwijl ook multilaterale

financieringsinstellingen leningen beschikbaar stellen. PPP-contracten kunnen

voor Nederlandse bedrijven ook interessant zijn.

Regionale verdeling

De economische bedrijvigheid in Brazilië is geconcentreerd in het zuiden, zuid-

oosten en in de kustgebieden. Landbouw en delfstoffen zijn belangrijk. Brazilië

staat in de top 3 van producenten van soja, citrusvruchten en tal van mineralen.

Maar Brazilië blinkt ook uit in hightech-sectoren, zoals diepzeeboringen en

vliegtuigbouw. grootwinkel bedrijven en dienstverlening.

São Paulo

Geografische ligging: zuidoosten van Brazilië

Oppervlakte: 248.808 km2

Hoofdstad: São Paulo

Bevolking: 40,9 miljoen (2006)

Aandeel bnp: 33,9 procent (2008) waarvan:

66 procent dienstverlening / 32 procent industrie /

2 procent landbouw (2008)

1515

Belangrijkste economische centra: Grande São Paulo, Campinas, São José, Preto

dos Campos, Sorocaba, Ribeirão, Santos

Belangrijkste uitvoerproducten: vliegtuigen, sinaasappelsap, personenauto’s,

mobiele telefoons, natuurlijke zoetstoffen,

rundvlees, vliegtuigbenodigdheden

(onder meer brandstof en catering),

ongeraffineerde rietsuiker, brandstoffen

(auto’s, overige), auto- onderdelen.

Belangrijkste invoerproducten: ruwe aardolie, reactoren en reactoronder-

delen, radaronderdelen, auto’s, steenkolen,

graan, helikopteronderdelen.

Klimaat: tropisch met regenachtige zomer en

droge winter

Infrastructuur

• De deelstaat São Paulo heeft een verhard wegennet met een lengte van 200.000

kilometer

• Het spoorwegnetwerk voor vrachttreinen omvat binnen de deelstaat São Paulo

in totaal 5.100 kilometer. Het spoorwegnet verbindt het platteland van São

Paulo met belangrijke knooppunten, als het achterland van Minas Gerais, São

Paulo stad en de havenplaats Santos.

• De deelstaat São Paulo biedt plaats aan 36 luchthavens. De belangrijkste

zijn São Paulo international Airport Guarulhos, São Paulo National Airport

Congonhas (stadsluchthaven) en Campinas International Airport Viracopos.

• De deelstaat São Paulo herbergt de belangrijkste zeehaven van Brazilië,

namelijk de haven van Santos en São Sebastião. Een belangrijke waterweg is de

Tiête-Paraná-rivier, die toegang geeft tot vijf deelstaten en in verbinding staat

met Argentinië en Paraguay.

Kansen voor Nederlandse ondernemingen

Energiesector

In de deelstaat São Paulo is een toenemende vraag naar energie. Onder andere te

verklaren uit het stijgend aantal huishoudens dat is aangesloten op het elektriciteits-

netwerk en een intensiever gebruik van elektriciteit per huishouden. De uitbreiding

van de productie van electriciteit is de laatste jaren achtergebleven bij de groeiende

vraag, wat vooral sinds het einde van de regentijd in 2001 heeft geleid tot kritieke

situaties. Meer dan 90 procent van de totale elektriciteitsproductie voor de deelstaat

São Paulo is afkomstig van hydrocentrales.

16

Luchthavenuitbreidingen

Het Braziliaanse luchtruim wordt in de toekomst steeds meer opengesteld voor

buitenlandse concurrentie. Buitenlandse maatschappijen krijgen meer ruimte om

binnen Brazilië hun activiteiten uit te breiden. De nationale luchthavens worden

de komende jaren verder gemoderniseerd. Ook in de deelstaat São Paulo worden

grote investeringen gedaan in uitbreidingsprojecten in onder andere de luchthavens

van Guarulhos (São Paulo International Airport), Congonhas (São Paulo stads

airport) en Viracopos (Campinas).

Bouwsector

Binnen de deelstaat São Paulo is een groot aantal infrastructuurprojecten opgezet

op het gebied van uitbreidingen van autowegen, havens, luchthavens en binnen-

vaartwegen.

Publiek-Privaat Partnerschap (PPP)

Het PPP-programma dat is opgezet, heeft tot doel de infrastructuur van de staat

te verbeteren en uit te breiden. Verwacht wordt dat er rond de 3 miljard euro aan

fondsen van de private sector wordt opgehaald. Volgens het PPP-model voeren

bedrijven projecten uit en worden zij binnen 35 jaar terugbetaald door de Staat.

Projecten vinden plaats op het gebied van snelwegen, gasdistributie, gezondheidszorg,

educatie en waterwerken.

Overige sectoren

Verder zijn er kansen voor de sectoren waarin Nederlandse bedrijven traditioneel

sterk zijn zoals baggerwerken, infrastructuur, milieu, onderwijs en training.

Wetgeving, subsidies en investeringsprogramma’s

De deelstaat São Paulo heeft een andere manier van aantrekken van investeerders

dan de meeste andere deelstaten. Zo wordt in deze deelstaat over het algemeen

geen belasting kwijt gescholden aan investeerders (uitzonderingen daargelaten).

Maar de deelstaat verstrekt aantrekkelijkere voorwaarden aan bedrijven om te

investeren binnen haar grondgebied.

Meer informatie:

• Investeren in de staat São Paulo: www.investimentos.sp.gov.br

• Het consulaat-generaal te São Paulo kan u assisteren bij handelsaangelegenheden

in de deelstaat, e-mail: [email protected].

1717

Rio de Janeiro

Geografische ligging: in het zuidoosten van Brazilië

Oppervlakte: 43.696 km²

Hoofdstad: Rio de Janeiro

Klimaat: tropisch

Bevolking: 15,42 miljoen – 8,47 procent van de

totale bevolking (2007)

Bevolkingsgroei per jaar: 0.7 procent (2004-2007)

Verstedelijking: meer dan 96 procent van de bevolking

woont in de steden.

Bruto Regionaal Product 2005: 284,9 miljard reais (113 miljard euro*)

*1 euro = 2,52 reais (koers 1 Juli 2008)

Aandeel nationaal BNP 2005: 11,5 procent (MDIC)

Belangrijkste uitvoerproducten: ruwe aardolie en geraffineerde aardolie

producten, plaatijzer, goud en edelstenen,

graniet en rubber

Belangrijke importpartners: VS, Saudi-Arabië, Argentinië, Frankrijk

en op de 18e plaats Nederland (MDIC 2008)

Infrastructuur

• De deelstaat Rio de Janeiro telt twee belangrijke vliegvelden te weten Antônio

Carlos Jobim International Airport of Rio de Janeiro en het nationale vliegveld

Santos Dumont.

Tevens beschikt de deelstaat over elf regionale (privé-) vliegvelden, waarvan

Campos dos Goytacazes, Macaé en Cabo Frio de meest belangrijke zijn.

• De deelstaat heeft zes zeehavens: Rio de Janeiro Stad, Sepetiba, Niteroi, Angra

dos Reis, Forno en Mangaratiba. De meest prominente is de haven van de stad

Rio de Janeiro. Van de belangrijkste scheepswerven in Brazilië bevinden zich

elf in de deelstaat Rio de Janeiro.

• De deelstaat beschikt over 5.483 km verhard (snel)wegdek.

• De deelstaat Rio de Janeiro staat via het spoorwegnet in verbinding met de

belangrijkste regio’s van Brazilië. Alle spoorwegen zijn geprivatiseerd en worden

door particulieren geleid. In totaal beschikt de deelstaat over 1.263 km spoorweg.

18

Belangrijke economische centra

Stadsnaam Inwonersaantal*

Rio de Janeiro stad 6.093.472

Nova Iguaçu 830.672

São Gonçalo 960.631

Duque de Caxias 842.686

Niterói 474.002

São João de Meriti 464.282

Campos de Goytacazes 426.154

Volta Redonda 255.653

Macaé 169.153

Bron:* IBGE (2007)


• aardolie en aardgas

• havenwerkzaamheden

• infrastructuurprojecten

• transport & logistiek

• scheepsbouw

Verder zijn er mogelijkheden in de volgende sectoren waarin Nederlandse bedrijven

traditioneel sterk zijn, zoals:

• toelevering aan auto-industrie

• consultancy met betrekking tot logistiek

• havens en luchthavens

• milieu (groeiend bewustzijn leidt tot investeringen in zowel kennis als techniek)

• beveiliging

• toerisme


Om nieuwe investeringen in de deelstaat aan te trekken heeft de overheid sinds de

jaren negentig op fiscaal en financieel gebied constructieve maatregelen genomen.

Deze maatregelen zijn erop gericht de deelstaat Rio de Janeiro de status van

aantrekkelijke vestigingsplaats te geven. De mate van ontheffing, kwijtschelding of

1919

verlaging is variabel. Om hiervoor in aanmerking te komen, moet een goedkeurings-

procedure bij de verantwoordelijke instantie worden gestart.

Tevens komt de deelstaat specifieke bedrijfssectoren tegemoet met aantrekkelijke

financieringsregelingen. Per decreet nummer 26.274 (05/04/2000) heeft de deelstaat

FUNDES gecreëerd, een Economisch Social Fonds voor de financiering van

werkkapitaal. Dit fonds is opgedeeld in Rio-invest en Rio-industry.

De volgende sectoren zijn door de deelstaat als prioritair aangeduid: auto-onder-

delenindustrie, scheepsbouw, farmaceutische en fijne chemische industrie, petroleum

en petrochemie, plastics, kleding en textiel, telecommunicatie en elektronica.

Binnen de deelstaat Rio de Janeiro is een aantal infrastructurele uitbreidings- en

onderhoudsprojecten gepland. Onder andere de aanleg van een nieuwe tweebaansweg

die de haven van Sepetiba verbindt met de belangrijke verkeersader BR101. Deze loopt

vanuit het zuiden via São Paulo en Rio de Janeiro naar het noordoosten van Brazilië.

Na uitgebreide privatiseringen is de deelstaat Rio de Janeiro koploper met betrekking

tot de voordelen die voortvloeien uit de omzetting van staats- naar particuliere

onderneming. Als gevolg van de decentralisatie van industriële activiteiten zijn het

noorden en zuiden van de deelstaat Rio de Janeiro zich sterk aan het ontwikkelen.

Zoals de stad Resende - met vestigingen van de Volkswagen- en Peugeot-fabrieken

- en in het noorden van de deelstaat de steden als Campos en Macaé - vanwege de

olie en offshore activiteiten daar.

Meer Informatie

Voor meer informatie over de mogelijkheden in de deelstaat Rio de Janeiro kunt

u contact opnemen met de economische afdeling van het Nederlandse consulaat-

generaal in Rio de Janeiro, [email protected].

En verder:

• Government of Brasil: www.brasil.gov.br

• Ministry of Development, Industry and External Trade (MDIC):

www.desenvolvimento.gov.br

• CIDE, Rio de Janeiro Information Center: www.cide.rj.gov.br

• SEDET, Rio de Janeiro State Department for Economic Development and

Tourism: www.sedet.rj.gov.br

• CODIN, Company of Industrial Development of Rio de Janeiro State:

www.codin.rj.gov.br

20

Minas Gerais

Geografische ligging: zuidoosten


Hoofdstad: Belo Horizonte

Klimaat: tropisch

Bevolking: 19,27 miljoen – 10,5 procent van de

totale bevolking (bron: IBGE 2007)

Verstedelijking: meer dan 84,3 procent van de bevolking

woont in de steden

Bruto Regionaal Product 2005: 192.6 miljard reais (76.4 miljard euro)

(bron: IBGE)

*1 euro = 2,52 reais (koers 1 Juli 2008)

Belangrijke uitvoerproducten: mechanische instrumenten, elektrische

apparaten, chemische producten, optische

instrumenten, motoren en textiel

Infrastructuur

• De deelstaat Minas Gerais heeft zowel een internationale luchthaven (Cofins)

welke ligt in de metropool Belo Horizonte, als regionale luchthavens

(Pampulha, Uberaba, Uberlândia en Juiz de fora).

• Minas Gerais beschikt over 265.000 km aan snelwegen. De drie belangrijkste

havens van het zuidoosten van Brazilië (Rio de Janeiro, Vitória en Santos) zijn

ook via de snelwegen van de deelstaat te bereiken

• De deelstaat beschikt over 5.518 km aan spoorwegen. De spoorwegen hebben

een verbinding met de havens van de deelstaat.

• De deelstaat beschikt over 1.300 km aan waterwegen.


Stadsnaam Inwonersaantal*

Belo Horizonte 2.412.937

Contagem 608.650

Juiz de Fora 513.348

Uberlândia 608.369

Montes Claros 352.384

Governador Valadares 260.396

Uberaba 287.760

Bron: *IBGE 2007

2121


• mijnbouw

• elektrische apparatuur

• transport en logistiek

• agro-industrie

• ICT


Voor meer informatie over de mogelijkheden in de deelstaat Minas Gerais kunt

u contact opnemen met de economische afdeling van het Nederlandse consulaat-

generaal in Rio de Janeiro, e-mail: [email protected].

Meer informatie

• Fiemg: International Business Center of Minas Gerais: www.cin-mg.com.br

• Fundação João Pinheiro - Institute of Statistics and Research of Minas Gerais:

www.fjp.mg.gov.br

Rio Grande do Sul

Geografische ligging: zuiden van Brazilië


Hoofdstad: Porto Alegre

Klimaat: subtropisch met hete zomer en

frisse droge winter

Bevolking (2007 ): 10,582,840 miljoen (5,7 procent

van de totale bevolking)

Verstedelijking: 74,54 procent

Aandeel BNP 2006: 6,85 procent

Bruto regionaal product 2007: US$ 105 miljard - 4e plaats

Belangrijkste uitvoerproducten: tabak, lederen schoeisel, soja,

sojaproducten, (restproducten

van) varkens en kippenvlees,

koeienhuiden en leder.

Belangrijkste invoerproducten: ruwe aardolie, petrochemische

brandstoffen, koeienhuiden en

leder, bloemen en auto’s

22

Infrastructuur

• Rio Grande do Sul beschikt over een verhard wegdek met een totale lengte van

153.960 kilometer.

• De deelstaat is aangesloten op het nationale spoorwegstelsel (vooral voor

goederenvervoer).

• De grootste luchthaven van de deelstaat Rio Grande do Sul is de (internationale)

luchthaven van de hoofdstad Porto Alegre. Daarnaast zijn er enkele kleine

vliegvelden die van regionaal belang zijn.

• De belangrijkste zeehaven is de haven van Rio Grande. Deze haven is verbonden

met de binnenhavens van respectievelijk Pelotas,voorallegre, Santa Clara en Estrela.


Porto Alegre is de hoofdstad van de deelstaat en vanuit economisch perspectief de

belangrijkste regio binnen de deelstaat. De streek rondom het 150 kilometer noorde-

lijker gelegen Caxias do Sul is een belangrijke industriële regio, vooral op het gebied

van de productie van transportmiddelen en meubels. De 10 grootste gemeentes zijn:

Gemeente Bevolking

Porto Alegre 1.420.667

Caxias do Sul 412.053

Pelotas 339.934

Canoas 333.332

Gravataí 261.150

Santa Maria 270.073

Viamão 261.971

Novo Hamburgo 253.067

Alvorada 214.953

São Leopoldo 212.498


• toelevering (intensieve) veeteelt (technologie, boerderijinrichting, veterinaire

benodigdheden)

• toelevering landbouw, akkerbouw en tuinbouw(technologie)

• toelevering auto-industrie

• baggerwerken

• automatisering

• consultancy met betrekking tot havens, logistiek en toelevering luchthavens

2323

• duurzame energie

• levensmiddelenindustrie (verpakkingsmachines en -materialen)

• grafische industrie (onder andere techniek en hoogwaardige eindproducten)

• gezondheidszorg (hightech, medische apparatuur)


De website van het Netherlands Business Support Office (NBSO) Porto Alegre,

www.nbso.com.br, bevat informatie over een aantal concrete mogelijkheden tot

zakendoen in deze deelstaat.


De deelstaat Rio Grande do Sul is voor investeerders een interessante vestigings-

plaats, onder andere door de centrale ligging binnen de Mercosul3. Voor meer

informatie over tegemoetkomingen van de deelstaat Rio Grande do Sul aan

bedrijven die zich in de deelstaat willen vestigen, kunt u contact opnemen met het

NBSO Porto Alegre, www.nbso.com.br, [email protected]

Handelsbalans in nummers

2006 2007

Bilaterale handel Import Export Saldo Import Export Saldo

(* mln. USD)

Brazilië 91.350 137.807 46.456 120.620 160.649 40.028

Rio Grande do Sul 6.692 10.454 3.762 8.417 12.524 4.107

Handelsbalans met

Nederland in nummers

2006 2007


met Nederland (uit NL) (naar NL) (uit NL) (naar NL)

(* mln. USD)

Brazilië 785 5.748 -4.962 1.115 8.840 -7.724

Rio Grande do Sul 37 302 -265 52 474 -422

3 Mercosul (in de Spaanstalige landen aangeduid als Mercosur) is een douane-unie in wording tussen Argentinië, Brazilië, Paraguay, Uruguay en (sinds 2006) Venezuela, in werking getreden op 1 januari 1995.

24

Santa Catarina

Geografische ligging: zuiden van Brazilië


Hoofdstad: Florianópolis

Klimaat: subtropisch met vochtige zomer en

gematigde winter

Bevolking (2007*): 5,866 miljoen (3,1 procent van de totale

bevolking)

Verstedelijking: 82 procent

Aandeel bruto nationaal product 2006**: 4 procent

Bruto regionaal product 2007**: R$ 106 miljard +/- US$ 54 miljard

(gemiddelde wisselkoers in 2007 van US$

1: R$ 1.97) - 7e plaats

Belangrijkste uitvoerproducten: vlees (kip, varken), tabak, hout, textiel,

meubels, plastic, keramiek

Belangrijkste invoerproducten: koperen kathodes, petrochemische

producten zoals polimeren (ethyleen en

polyethyleen), flessen, meel en granen,

metaalbewerkingmachines en auto’s.

Infrastructuur

• Santa Catarina beschikt over een verhard wegdek met een totale lengte van

62.000 kilometer.

• De deelstaat is aangesloten op het nationale spoorwegstelsel (vooral voor

goederenvervoer) en heeft een lengte van 1.361 kilometer.

• De grootste luchthaven van de deelstaat Santa Catarina is de luchthaven van de

hoofdstad Florianópolis. Daarnaast zijn er kleinere vliegvelden die van regionaal

belang zijn.

• Zeehavens zijn te vinden in São Francisco do Sul, Itajaí en Imbituba.


Florianópolis is de hoofdstad en als zodanig het administratief centrum van de

deelstaat. Belangrijke industriële regio’s zijn Joinville (metaal, plastics), Blumenau

(textiel), Criciúma (keramiek, steenkool, textiel en plastics), Chapeco (kippen-

slachterijen) en São Bento do Sul (meubels). In de regio’s rondom Friburgo en São

Joaquim vindt veel appelteelt plaats. Ten slotte beschikt de staat Santa Catarina

over een prachtige kust, die jaarlijks vele toeristen trekt.

2525

De 10 grootste gemeentes

Gemeente Bevolking

Joinville 487.003

Florianópolis 396.723

Blumenau 292.972

São José 196.887

Criciúma 185.506

Chapecó 164.803

Lages 161.583

Itajaí 163.218

Jaraguá do Sul 129.973

Palhoça 122.471


• toelevering (intensieve) veeteelt (technologie, boerderij-inrichting, veterinaire

benodigdheden)

• toelevering landbouw, akkerbouw en tuinbouw (technologie)

• baggerwerken

• automatisering


• duurzame energie



• gezondheidszorg (hightech, medische apparatuur)


• toerisme

• waterzuivering (huishoudens, intensieve veeteelt, organisatie op staatsniveau)


De deelstaat Santa Catarina is voor investeerders een interessante vestigingsplaats,

onder andere vanwege de centrale ligging binnen de Mercosul.

Meer informatie:

• Op de website van het Netherlands Business Support Office (NBSO) Porto

Alegre, www.nbso.com.br, vindt u onder andere informatie over een aantal

concrete mogelijkheden tot zakendoen. Voor specifieke vragen over de regio

26

bijvoorbeeld over tegemoetkomingen van de deelstaat Santa Catarina aan bedrijven

die zich in de deelstaat willen vestigen kunt u contact opnemen met het

Netherlands Business Support Office (NBSO) Porto Alegre: [email protected]

Handelsbalans in nummers

2006 2007

Bilaterale handel

(* mln. USD) Import Export Saldo Import Export Saldo

Brazilië 91.350 137.807 46.456 120.620 160.649 40.028

Rio Grande do Sul 3.468 5.982 2.513 5.000 7.381 2.381

Handelsbalans met

Nederland in nummers

2006 2007


met Nederland (uit NL) (naar NL) (uit NL) (naar NL)

(* mln. USD)

Brazilië 785 5.748 -4.962 1.115 8.840 -7.724

Rio Grande do Sul 31 260 -229 23 432 -409

2727

Noordoosten

Noordoost-Brazilië

Inwonertal: 52 miljoen

Oppervlakte (x 1000 km2): 1.561

Inwoners/km2: 30

BBP (miljard US dollar): 175 (2005)

BBP/capita (US dollar): 3.440 (2007)

Bron: MDIC, Alice Web and IBGE

Noordoostelijke deelstaten en hoofdsteden

Pernambuco (PE) Recife

Maranhão (MA) São Luis

Piauí (PI) Teresina

Ceará (CE) Fortaleza

Rio Grande do Norte (RN) Natal

Paraíba (PB) João Pessoa

Alagoas (AL) Maceio

Sergipe (SE) Aracajú

Bahia (BA) Salvador

Het noordoosten van Brazilië werd, vanwege het tropische klimaat, de natuurlijke

rijkdommen en de gunstige geografische ligging ten opzichte van Europa, als eerste

gebied in Zuid-Amerika gekoloniseerd. ‘Het noordoosten’ is een algemeen erkende

geografische aanduiding voor de negen hierboven genoemde deelstaten. De belang-

rijkste steden zijn Salvador, Recife en Fortaleza. De oppervlakte van de negen deel-

staten komt overeen met 18,3 procent van het Braziliaanse grondgebied. De regio telt

52 miljoen inwoners (29 procent van de Braziliaanse bevolking). De afgelopen jaren

wordt het noordoosten gekenmerkt door een groei die hoger is dan het landelijk

gemiddelde. De belangrijkste activiteiten in de regio zijn: (petro-)chemische industrie

(Camaçari, Bahia, Pernambuco), medische sector (Pernambuco), gips- en pleister-

industrie (Pernambuco), granietwinning (Pernambuco), tropisch fruit (Ceará,

Paraíba, Pernambuco, Bahia), tropische bloemen (Pernambuco, Alagoas, Bahia),

vis- en garnalenkweek (vooral Ceará, Paraíba, Pernambuco en Rio Grande do Norte),

textielindustrie (Ceará, Pernambuco en Paraiba), ICT en scheepsbouw (Pernambuco),

cacao-industrie (Bahia), en toerisme (gehele regio). De deelstaten Maranhão, Ceará,

Rio Grande do Norte, Paraiba, Pernambuco, Alagoas en Bahia zijn beroemd om hun

tropische stranden en het aangename klimaat gedurende het grootste deel van het jaar.

28

Nederlandse historie

De deelstaat Pernambuco staat bekend om de historische banden met Nederland uit

de tijd van Graaf Maurits van Nassau, die in 1636 benoemd tot gouverneur van de

Nederlandse kolonie, inmiddels bekend als ‘Pernambuco’. Recife was de eerste plan-

matig gebouwde stad van het westelijk halfrond. Het werd onder Nederlandse invloed

de eerste stad op het zuidelijk halfrond met een astronomische onderzoekslocatie en

de eerste stad met een synagoge. Ook het eerste parlement in Zuid-Amerika werd

gevormd gedurende de Nederlandse periode.

Schilders als Frans Post en Albert Eckhout maakten wereldberoemd geworden

schilderijen van de inheemse bevolking, de tropische vruchten en de landschappen.

Door Maurits van Nassau overgebrachte botanici en cartografen maakten de

eerste wetenschappelijke rapporten die later werden gebruikt voor de eerste

Europese encyclopedie. Al met al wordt de periode 1630-1654 in het hedendaagse

Pernambuco als de ‘Nederlandse periode’ bestempeld.

Infrastructuur

• De belangrijkste luchthavens in de regio zijn die van Salvador, Recife, Fortaleza

en Natal (de twee laatstgenoemde alsmede Porto Seguro, ontvangen rechtstreekse

chartervluchten uit Amsterdam. Deze vier steden hebben elk een nieuwe lucht

haven. De nieuwe luchthaven van Recife werd eind 2004 opgeleverd. Er zijn

vergaande plannen voor een nieuw vliegveld in Natal die als hub zou moeten

dienen voor de rest van Brazilië van zowel passagiers alsmede goederen (meer

informatie:www.infraero.gov.br).

• De belangrijkste havens in de regio zijn die van Suape (40 km ten zuiden

van Recife), Pecém (60 km ten westen van Fortaleza), Itaqui (nabij São Luís do

Maranhão) en Aratú (nabij Salvador). De haven van São Luís wordt vooral

gebruikt voor de export van aluminium en ijzererts en levert hiermee de grootste

individuele klant van de haven van Rotterdam (Companhia Vale do Rio Doce,

met het grootse bulkschip ter wereld, de ‘Berge Stahl’; lading 370.000 ton ijzererts).

De haven van Pecém vergt nog de nodige investeringen voordat container- en

bulkterminals operationeel zullen zijn. De haven van Suape heeft al een door

een buitenlandse investeerder gerunde containerterminal. Investeringen staan

gepland voor de aanleg van een brandstof- en een graanterminal. Ook hebben

verscheidene grote lokaal producerende automerken interesse getoond in de

ontwikkeling van een autoterminal in Suape, die zal dienen als distributie

centrum voor het noordoosten. Er zijn grootschalige investeringen gedaan in

ondermeer een scheepswerf (door bouwconcern Camargo Corrêa, 200 miljoen

US dollar), een polyesterfabriek (onder meer voor de productie van Petflessen;

2929

700 miljoen US dollar), de bouw van een olieraffinaderij, bestaande uit een

joint venture tussen Petrobrás en PDVSA (Venezolaanse staatsoliemaatschappij;

2 miljard US dollar) en een staalfabriek (6 miljard US dollar)

• De belangrijkste spoorwegnetwerken zijn de ‘Ferrovia do Nordeste’ en de

‘Ferrovia Norte-Sul’. Eerstgenoemd netwerk is grotendeels buiten gebruik

geraakt. Veel ondernemingen roepen om investeringen in deze goederenlijnen,

die een belangrijke rol kunnen vervullen in het transport van en naar de

havens van Suape en Pecém. De tweede lijn wordt momenteel gerestaureerd en

vormt een belangrijke aanvoerroute voor de haven van Itaqui. (Meer informatie:

www.ferrovianortesul.com.br).

Belangrijkste economische activiteiten

Agro-industrie

Brazilië is ‘s werelds grootste producent van diverse agrarische producten. Het

noordoosten kent vooral een grootschalige suiker- en sojaproductie en er worden

veel soorten tropisch fruit geteeld. Voor de export zijn mango, druiven, meloen en

bananen het belangrijkst. De regio kent een redelijk omvangrijke pluimveeproductie.

In de deelstaat Bahia is de rundvleessector belangrijk. De visproductie (vooral

garnalen) is sterk in opkomst en de teelt van (tropische) bloemen heeft een start

gemaakt. Ook wordt een niet te verwaarlozen deel van de totale Braziliaanse

productie van alcohol (uit suikerriet) in het Noordoosten geproduceerd.

IT en telecommunicatie

Een belangrijk project is het ‘Porto Digital-project’, dat door investeringen van de

overheid en in samenwerking met de federale universiteit een positief zaken-

klimaat probeert te scheppen voor ondernemingen in de IT- en telecommunicatie-

sector. Ondernemingen als Microsoft, Motoral en Oracle opereren al met verschillende

activiteiten binnen de ‘Porto Digital’ (meer informatie: www.portodigital.org).

Medische dienstverlening

Recife heeft zich tot een centrum van medische dienstverlening ontwikkeld. Na

São Paulo vindt men hier de tweede grootste concentratie van medische activiteiten

van Brazilië. Meer dan 111.000 mensen zijn werkzaam in ruim 300 ziekenhuizen.

De gezondheidszorg zorgt voor een bijdrage van ongeveer 13 procent aan de totale

economische activiteit van de deelstaat.

30

Chemische en petrochemische industrie

In 1978 werd begonnen met de ontwikkeling van een (petro-)chemisch complex

in Camaçari (nabij Salvador); het is nu het grootste complex in Latijns-Amerika.

Er is voor 10 miljard US dollar geïnvesteerd in het complex, dat zestig onderne-

mingen telt die actief zijn in de chemische en petrochemische industrie, maar ook

in de automobielindustrie en in de productie van cellulose, textiel en dranken.

Ford heeft zijn modernste autoproductielijn ter wereld in Camaçari staan. Het

complex heeft een capaciteit voor de jaarlijkse productie van 8 miljoen ton aan

(petro)chemische basisproducten, half- en eindfabricaten, goed voor een omzet

van 5 miljard US dollar (meer informatie: www.coficpolo.com.br).

Toerisme

Salvador trekt van de drie grote steden de meeste buitenlandse toeristen. Charters

vanuit Nederland vliegen twee keer per week op Fortaleza (www.qxxl.nl) en wekelijks

op Natal (www.brazilinternational.nl en www.sunrisetravel.nl), alsmede Recife en

Porto Seguro (www.neckermann.nl en www.tui.nl). Recife kent sterke historische

banden met Nederland. Een aantal overblijfselen uit de Nederlandse tijd geldt als

toeristische trekpleister; een voorbeeld is Fort Orange op het eiland Itamaracá

(60 km ten noorden van Recife).

Kansen voor Nederlandse ondernemingen in Noordoost Brazilië

In Noordoost Brazilië liggen kansen in een aantal sectoren waarin Nederlandse

ondernemers traditioneel sterk zijn:

• havenuitbreidingen: binnen de havens van Pernambuco zijn bijvoorbeeld de

uitbreiding in het complex van Suape en de bouw van haveninstallaties en

containerterminals gepland

• vloeibaar-aardgasterminals en aardgasverwerkingsinstallaties

• Biobrandstoffen

• graanterminal

• toelevering (intensieve) veeteelt (technologie, boerderij-inrichting, veterinaire

benodigdheden)

• toelevering landbouw, akkerbouw en tuinbouw (technologie)

• baggerwerken

• automatisering



• toelevering textielindustrie (van machines en techniek tot grondstoffen en

chemicaliën)

3131


gezondheidszorg (hoogwaardige technologische, medische apparatuur)

• toerisme

• toelevering scheepsbouwindustrie


De afzonderlijke noordoostelijke deelstaten bieden (buitenlandse) ondernemingen

verscheidene fiscale (vestigings)voordelen. Voor meer informatie over tegemoetko-

mingen van de noordoostelijke deelstaten aan bedrijven die zich in het noordoosten

willen vestigen, kunt u contact opnemen met het NBSO Recife, telefoon: +55 81

3224 3973, www.nbso.com.br, e-mail [email protected].

Financiële zaken

De nationale munt van Brazilië is de real (BRL). Eén real bestaat uit 100 centavos.

Informatie over de actuele wisselkoers vindt u op: www.oanda.com/convert/classic.

Mede door de hoge rente (geld lenen is erg duur) en fluctuaties op de valutamarkt

heerst in Brazilië een volledig andere betalingsmoraal. Brazilianen betalen

vrijwel alles in termijnen. Zelfs kleren en cd’s worden in termijnen betaald.

Betalingstermijnen tussen de 60 en 120 dagen zijn gangbaar.

In 1998 beschikte elke grote stad over één pin automaat waar mensen met een

pinpas van een Nederlandse bank geld konden halen. De situatie is sindsdien aan-

zienlijk verbeterd, maar er kan alleen gepind worden bij automaten waar het Visa/

Mastercard/Cirrus logo vermeld staat. Credit Cards, waarvan Visa en American

Express het meest populair zijn, worden bijna overal geaccepteerd.

Betalingsvormen

Voor leveringen aan Brazilië is de veiligste en aanbevolen betalingsconditie een

onherroepelijk geconfirmeerd accreditief (letter of credit). Ook wordt veel gewerkt

met vooruitbetaling.

Hebt u een goede langdurige relatie met uw Braziliaanse zakenpartner en vertrouwt

u uw zakenpartner, dan kunt u gebruik maken van een open account. Let erop

dat uw zakenrelatie voldoende kredietwaardig is. Bij een open account levert u als

leverancier en betaalt uw relatie als afnemer op de overeengekomen betaaldatum,

zonder dat hier zekerheidsstellingen en/of documenten aan te pas komen.

32

Kredietverzekering: herverzekering door de Nederlandse Staat

Atradius Dutch State Business NV is de enige kredietverzekeringsmaatschappij die

risico’s verzekert die voortvloeien uit kapitaalgoederentransacties met vaak niet-

westerse landen en deze herverzekert bij de Nederlandse overheid. Het gaat om

zowel politieke als commerciële risico’s. Bij deze herverzekering gaat het uitsluitend

om exporttransacties. Transacties met afnemers in Nederland en de Europese

Unie komen voor rekening van particuliere verzekeraars. Middellange transacties

die door de overheid worden herverzekerd, moeten voldoende Nederlands belang

hebben. De verzekerde draagt altijd een eigen risico. Het landenbeleid onder

staatsgarantie wordt regelmatig geëvalueerd en zo nodig bijgesteld door de minister

van financiën.

Meer informatie over exportkredietbeleid

Atradius Dutch State Business NV

David Ricardostraat 1, 1066 JS Amsterdam

Telefoon: (020) 553 24 21

E-mail: [email protected]

Internet:

www.atradius.com/nl/dutchstatebusiness/overheid/overheidsfaciliteiten/

Belastingheffing in Brazilië

Het Braziliaanse belastingsysteem is erg complex. Zowel de federale regering en

de deelstaten als de gemeenten kunnen belasting heffen en innen. Het is raadzaam

om in dit opzicht gebruik te maken van de diensten van een fiscalist. Hieronder

een overzicht van de belangrijkste belastingen:

Vennootschapsbelasting

Alle inkomsten uit een onderneming in Brazilië zijn onderworpen aan een ven-

nootschapsbelastingtarief (IRPJ) van 25 procent (15 procent op een inkomen tot

R$240.000) en aan een sociale bijdrage op de nettowinst (CSLL) tegen een tarief

van 9 procent. Beiden moeten worden berekend en afgedragen per maand of per

kwartaal. De totale vennootschapsbelastingdruk is 34 procent.

De belasting wordt geheven over het wereldinkomen van de Braziliaanse vennoot-

schap. Netto inkomsten behaald door een buitenlandse dochtervennootschap

zijn, op het niveau van de Braziliaanse moedervennootschap, onderworpen aan

Braziliaanse vennootschapsbelasting op het moment van uitdeling of van

3333

beschikbaar komen van deze inkomsten. Er wordt vanuit gegaan dat deze

inkomsten beschikbaar komen voor de Braziliaanse moedervennootschap op

het moment dat de buitenlandse dochtervennootschap haar boekjaar afsluit. In

het buitenland betaalde belasting over dit inkomen kan, met inachtneming van

bepaalde regels, verrekend worden in Brazilië.

In de verhouding vennootschap / aandeelhouders, hanteert Brazilië een systeem

waarin de inkomsten worden belast op het niveau van de vennootschap en waarbij

winstuitdelingen aan de aandeelhouders niet belast zijn met een bronbelasting

(zoals dividendbelasting).

Transfer pricing

Het Braziliaanse systeem voor te hanteren prijzen/beprijzing van intra-groeps-

transacties (de zogenaamde transfer pricing regels) is niet conform OESO-regels

en is gebaseerd op vaste (veronderstelde) winstmarges. Dit, in tegenstelling tot een

systeem met een economische benadering. De Braziliaanse belastingbetaler moet

aantonen dat de gehanteerde prijzen binnen bepaalde, bij wet vastgestelde, marges

vallen.

Inkomstenbelasting

Particulieren woonachtig in Brazilië zijn inkomstenbelasting verschuldigd over

hun wereldinkomen. Dit wordt onder meer gevormd door salarissen en bonussen.

Bepaalde specifiek bij wet genoemde inkomsten zijn uitgezonderd. Het tarief is

progressief en loopt in drie schijven op van 0, via 15 naar 27.5 procent. Voor expa-

triates gelden andere regels, afhankelijk van de duur van hun verblijf.

Bronbelasting op dividenden, royalty’s en rente

Op dividenden uitgekeerd door Braziliaanse vennootschappen wordt geen bron-

belasting in Brazilië ingehouden.

Op rente en royalty betalingen door een Braziliaanse vennootschap wordt in

beginsel 15 procent bronbelasting ingehouden in Brazilië. Dit percentage bedraagt

25 procent wanneer de begunstigde van de betalingen zich in een tax haven

bevindt, zoals opgenomen in de Braziliaanse wetgeving. Op basis van belasting-

verdragen kan de bronbelasting op rente en royalty betalingen - onder bepaalde

voorwaarden - verder worden verlaagd.

34

Op betalingen van zogenaamde service fees wordt, over het bruto bedrag van de

betaling, in beginsel ook 15 procent bronbelasting ingehouden in Brazilië (even-

eens verhoogd tot 25 procent wanneer begunstigde zich in een tax haven bevindt).

Op royalty en service fee betalingen wordt normaliter ook nog (een aantal) andere

bronbelastingen ingehouden, welke verschuldigd zijn door de Braziliaanse

vennootschap.

BTW

Ook Brazilië kent BTW. Deze belasting kan verschuldigd zijn op de import,

productie en distributie van goederen en op een zeer beperkt aantal diensten.

Het standaard tarief is 18 procent, maar er kunnen geringe verschillen optreden

per staat. Hogere tarieven kunnen van toepassing zijn op telecommunicatie- en

transportdiensten.

Import en exportheffingen

Bij de import van grondstoffen, bedrijfsmiddelen en andere goederen in Brazilië

is men importheffingen en BTW verschuldigd. De tarieven variëren aanzienlijk,

afhankelijk van het soort goed dat wordt geïmporteerd.

Douanezaken

Invoerregime

De Braziliaanse douane is erg precies in het controleren van de invoerdocumenten.

Het kan bovendien voorkomen dat bepaalde procedures en voorschriften zonder

melding vooraf worden gewijzigd.

Alle in- en uitvoer in Brazilië vindt plaats via SISCOMEX. Dit online registratie-

systeem is toegankelijk voor importeurs, die gemachtigd worden als zij staan inge-

schreven in het Register van Exporteurs en Importeurs (REI) van het Secretariaat

van Buitenlandse Handel (SECEX). SISCOMEX is de enige bron met uitgebreide

informatie over invoerreglementering in Brazilië. De toegang tot dit systeem is

beperkt. Het is belangrijk zaken te doen met een goede en betrouwbare importeur,

aangezien deze via SISCOMEX op de hoogte is van recente ontwikkelingen en wij-

zigingen van documenten en tarieven.

Invoervergunningen

Na inschrijving bij SECEX kan een aanvraag worden ingediend voor een import-

vergunning via het registratiesysteem SISCOMEX. Voor de meeste producten

3535

wordt automatisch een vergunning verleend. De volledige administratieve afhan-

deling vindt in dit geval plaats op het moment van inklaring. In alle overige gevallen

(ongeveer 40 procent) moet in de regel een vergunning worden aangevraagd

voorafgaande aan de verscheping uit het buitenland of moet bij de inklaring aan

speciale eisen worden voldaan. Het gaat daarbij onder meer om de volgende

transacties:

• invoer in het kader van drawback

• invoer onderhevig aan hoeveelheidbeperkende quota en tariefquota

• invoer bestemd voor wetenschappelijk en technologisch onderzoek

• invoer onderhevig aan het zogenoemde similariteitsonderzoek4 (producten

waarvoor fiscale voordelen gelden)

• invoer van gebruikte goederen

• invoer in de vorm van leasing of huur

• invoer van producten waarvoor speciale overheidstoestemming is vereist en

goederen die onderhevig zijn aan een nadere analyse door SECEX. Het gaat

hierbij vooral om levende dieren, vlees, vis, melk en melkproducten, huiden,

planten, diverse levensmiddelen, dranken, asbest, bepaalde ertsen, minerale

brandstoffen, organische en anorganische chemische producten, farmaceu

tische producten, cosmetische producten, herbiciden, pesticiden, rubber,

textielproducten, schoeisel, bepaalde motoren, informaticagoederen, transport

materieel, wapens, munitie en speelgoed

Invoervergunningen hebben over het algemeen een geldigheidsduur van maximaal

zestig dagen. De vergunning kan op verzoek worden gewijzigd dan wel verlengd.

Aanvragen voor een invoervergunning dienen vergezeld te gaan met catalogi of

prijslijsten van de fabrikant, voor zover deze niet al in het bezit zijn van SECEX.

Om afwikkeling van prijscontroles te bespoedigen, verdient het aanbeveling deze

documenten regelmatig door agenten of vertegenwoordigers aan het SECEX toe te

sturen.

Invoerverboden

De Braziliaanse overheid heeft een aantal invoerbeperkende maatregelen afgekondigd.

Daarnaast zijn er antidumpingmaatregelen op importen van kracht.

4 SimilariteitsonderzoekHet similariteitsonderzoek houdt in dat de invoerrechten in Brazilië kunnen worden verlaagd als kan worden aangetoond dat er onvoldoende aanbod is van een bepaald product op de lokale markt.

36

Meestal is het verboden om tweedehandsverbruiksgoederen (bens de consumo de

segunda mão), zoals tweedehandsauto’s, -autobanden of -kleding, in te voeren. Het

Departamento de Comércio Exterior (Decex) bepaalt of gebruikte kapitaalgoederen,

zoals machines, uitrusting (bijvoorbeeld gereedschap), apparaten, instrumenten,

gietvormen en containers, het land mogen worden ingevoerd. Invoer is toegestaan

als de gebruikte kapitaalgoederen niet in het land worden gemaakt of door andere

machines kunnen worden vervangen; én in goede staat verkeren en qua leeftijd

zich bevinden binnen de limiet van de levensduur. Bij invoer van gebruikte kapitaal-

goederen moet een rapport worden opgemaakt door een op het desbetreffende

gebied gespecialiseerde internationale organisatie. Meer informatie:

www.desenvolvimento.gov.br/sitio/interna/index.php?area=5

Invoerrechten

Bij de invoer van goederen in Brazilië zijn invoerrechten verschuldigd, die berekend

worden aan de hand van de Braziliaanse goederennomenclatuur. Deze is ingedeeld

volgens het Geharmoniseerde Systeem. De invoerrechten worden berekend over

de CIF-waarde van de goederen (prijs, inclusief verzekering en vrachtkosten).

Het gemiddelde tarief ligt rond 10 procent. Voor machines die nog niet in Brazilië

gemaakt worden, kan het tarief zelfs worden teruggebracht tot 2 procent. Brazilië

hanteert het ‘Tarifa Externa Comun - TEC’, het gemeenschappelijke douanetarief

van de Mercosur ten opzichte van derde landen, met uitzondering van de landen

die zijn aangesloten bij de Latijns-Amerikaanse Vrijhandelsassociatie ALADI

(Argentinië, Bolivia, Brazilië, Chili, Colombia, Cuba, Ecuador, Mexico, Paraguay,

Peru, Uruguay en Venezuela). Naast de TEC hanteert Brazilië verschillende bijkomende

heffingen, zoals die over industrieproducten en de deelstatelijke BTW. Deze heffingen

gelden ook voor de eigen lokale industrie.

Vrijstellingen en verlagingen

In een aantal gevallen wordt vrijstelling dan wel verlaging van invoerrechten

verleend, zoals voor: kapitaalgoederen, telecommunicatiemiddelen en machines als

deze niet lokaal vervaardigd kunnen worden, grondstoffen die niet voorradig zijn,

goederen bestemd voor het vrijhandelsgebied Manaus, goederen voor de verwerking

van exportproducten (‘drawback’-systeem), goederen bestemd voor openbare

instellingen, het uitrusten van de Braziliaanse industrie en de ontwikkeling van

projecten. Ook goederen bestemd voor internationale jaarbeurzen en tentoon-

stellingen kunnen vrij van invoerrechten ingevoerd worden.

3737

Documenten

• Handelsfactuur (Fatura Comercial)

De handelsfactuur moet minimaal in tweevoud worden opgemaakt in de

Portugese, Spaanse of Engelse taal. De eerstverstuurde handelsfactuur moet

het origineel zijn. Als deze elektronisch wordt verstuurd, moet er uitdrukkelijk

op worden vermeld dat het een originele factuur betreft. De volgende gegevens

moeten ten minste in de handelsfactuur worden opgenomen:

- complete naam en adres van de importeur (ontvanger);

- complete naam en adres van de exporteur;

- nauwkeurige goederenomschrijving;

- merken, nummers, hoeveelheid en eenheid van het volume;

- vermelding van het Braziliaanse tariefpostnummer;

- land van oorsprong, herkomst en aankoop;

- netto- en brutogewicht;

- naam en nationaliteit van schip of luchtvaartmaatschappij;

- naam en adres van producent;

- verklaring dat de prijzen corresponderen met prijzen op de wereldmarkt;

- betalingsvoorwaarden (inclusief vermelding van de munteenheid waarin

betaald moet worden);

- prijs per stuk en totale prijs.

Legalisatie van de handelsfactuur door het Braziliaanse consulaat of de Kamer

van Koophandel is niet vereist. Voor een luchtvrachtbrief gelden dezelfde eisen

als de handelsfactuur.

• Connossement (Conhecimento de embarque)

Connossementen moeten worden opgemaakt in de Portugese, Engelse

of Spaanse taal. Connossementen hoeven niet te worden gelegaliseerd.

Connossementen ‘aan order’ zijn toegestaan mits een notify-adres wordt vermeld.

• Certificaat van oorsprong (Certificado de origem)

Een certificaat van oorsprong is voor het invoeren van goederen uit Nederland

niet vereist. Een Mercosurcertificaat van oorsprong is vereist voor het invoeren

van goederen uit Argentinië, Paraguay en Uruguay. De Kamers van koophandel

in Nederland geven certificaten van oorsprong en Eur1-documenten af. Voor

meer informatie: www.kvk.nl (kies vervolgens import/export en formulieren/

documenten).

• Paklijst (Lista de embalagem)

De paklijst moet een volledige omschrijving van de goederen, de aantallen en

het netto- en brutogewicht van de goederen geven.

• Pro-formafactuur (Fatura pro forma)

38

De pro-formafactuur is nodig voor de aanvraag van een (niet)-automatische

invoervergunning. Naam en adres van de producent of exporteur worden

vermeld en eventueel naam en adres van de agent, distributeur of vertegen-

woordiger. De pro-formafactuur moet een verklaring bevatten van de exporteur

dat de vermelde prijzen overeenkomen met de gangbare prijzen op de wereld

markt. Het is aan te bevelen om een prijslijst of catalogus mee te sturen.

• Gezondheidscertificaat

Het veterinair certificaat moet bij dieren en dierlijke producten worden toege-

voegd; het fytosanitair certificaat bij planten en plantendelen.

Meer informatie

Market Access Database - Exporters Guide to Import Formalities

Informatie over benodigde documenten voor export van goederen naar Brazilië

door middel van het invoeren van een HS-code (Harmonized System Code,

statistieknummer). Verdere voorbeelden van documenten zoals het connossement

en de proformafactuur op http://mkaccdb.eu.int (klikken op exporter’s guide to

import formalities).

Bedrijfsvestiging

Ondernemingsvormen

De twee belangrijkste en meest voorkomende ondernemingsvormen zijn de

Naamloze Vennootschap - Sociedade Anônima - S.A. en de Besloten Vennootschap

- Sociedade por Quotas de Responsabilidade Limitada - Ltda.

Het opzetten van een filiaal in Brazilië is onderworpen aan decreet 2.627 van

26 september 1940 (artikelen 64 tot 73) en de normatieve regeling DNRC 81 van

5 januari 1999.

Het verzoek voor het opzetten van een buitenlands filiaal wordt na indiening bij

de Braziliaanse overheid via federaal decreet goedgekeurd. Na publicatie van de

oprichtingsakte in de Staatscourant (Diário Oficial da União) en de inschrijving

in het handelsregister mag een bedrijf met zijn activiteiten beginnen. Buitenlandse

bedrijven moeten een vertegenwoordiger aanstellen in Brazilië. De vertegenwoordiger

hoeft de Braziliaanse nationaliteit niet te bezitten, maar moet wel in Brazilië

woonachtig zijn.

Als u een vestiging wilt openen in Brazilië, is het verstandig een deskundig advies-

bureau in de arm te nemen dat een op maat gesneden juridisch advies kan geven.

3939

Uitgebreide informatie over bedrijfsvestiging en handige tips voor het openen van

een eigen bedrijf kunt u vinden in Kompas, een publicatie over investeren in de

Braziliaanse markt van de Nederlands-Braziliaanse Kamer van Koophandel. Meer

informatie: www.dutcham.com.br/Kompas%202007-lr.pdf.

De Braziliaanse overheid staat fusies en overnames toe. Voor buitenlandse

investeerders is op dit gebied geen aparte regelgeving van toepassing. Voor fusies

en overnames op financieel gebied is de Centrale Bank de bevoegde instantie om

goedkeuring te verlenen.

Intellectueel eigendom

Brazilië is lid van de World Intellectual Property Organization (WIPO), de

Conventie van Bern, de Internationale Conventie voor de Bescherming van

Industrieel Eigendom en het TRIPS-akkoord van de WTO. De meeste intellectuee-

leigendomsrechten komen overeen met westerse standaarden. Een aantal zaken dat

niet met westerse standaarden correspondeerde is in 1997 opgelost door de invoe-

ring van de Industriële Eigendomswet.

Handelsmerken

Het systeem voor de bescherming van handelsmerken is in Brazilië gebaseerd

op eigendomsrecht. In Brazilië moet een bedrijf zich registreren bij het INPI om

de rechten op het handelsmerk te verkrijgen. Bedrijven kunnen in Brazilië hun

handelsmerk als een buitenlands handelsmerk of als een Braziliaans handelsmerk

laten registreren.

Octrooien

In Brazilië wordt het verlenen van octrooien geregeld door wet nr. 9279 (Lei da

Propriedade Industrial) van 14 mei 1996. Volgens artikel 8 van deze wet is voor

toekenning van een octrooi vereist dat het product of de uitvinding innovatief en

vindingrijk is en een industrieel karakter heeft.

Aanvragen voor octrooien moeten worden ingediend bij het INPI. De beschermings-

duur is vijftien jaar, te rekenen vanaf de datum van aanvraag. Octrooien op

uitvindingen genieten een beschermingsduur van twintig jaar. De aanvraagprocedure

voor het verkrijgen van een octrooi kan veel tijd in beslag nemen. De aanvraag

moet onder andere de volgende elementen bevatten:

• de octrooiconclusie van de uitvinder;

• een uitgebreide omschrijving van de uitvinding en eventueel een tekening ervan; en

• bewijs van voldoen aan de wettelijke voorschriften.

40

Als de aanvraag is ingediend, vindt er een vooronderzoek plaats en wordt er een

registratiebewijs uitgegeven. De aanvraag wordt voor een periode van 18 maanden

geheim gehouden en wordt daarna officieel gepubliceerd. De uitvinder heeft

vervolgens 36 maanden de tijd om een formeel onderzoek aan te vragen. Als dit

onderzoek in bovengenoemd tijdsbestek niet wordt aangevraagd, wordt de

aanvraag als ingetrokken beschouwd.

Meer informatie: Instituto Nacional da Propriedade Industrial - INPI (Braziliaans

octrooibureau): www.inpi.gov.br

Cultuur van het zakendoen

Om in Brazilië succesvol zaken te doen is het belangrijk om je te verdiepen in de

Braziliaanse ‘way of business’. Het bekende vooroordeel als zouden Brazilianen

de hele dag op het strand hangen kunt u gerust laten varen. Brazilianen zijn

vriendelijke, extraverte en hardwerkende mensen. Ze houden ervan om over hun

persoonlijke leven te vertellen en luisteren ook graag naar persoonlijke details van

hun zakenrelaties. Zij vinden het belangrijk dat hun zakenpartner betrouwbaar is

en willen hem/haar daarom eerst goed leren kennen alvorens tot zaken te komen.

Brazilianen zijn informeel, na een soms ietwat formeel begin, en uiterst vriendelijk

in de omgang, ongeacht rang of stand.

Braziliaanse zakenmensen zijn meestal goed opgeleid. Velen van hen hebben een

opleiding in de Verenigde Staten gevolgd. Brazilianen beschouwen zichzelf als

‘Amerikanen’. Vermijd daarom het woord ‘Amerika’ in een gesprek, wanneer u

daarmee de Verenigde Staten bedoelt. Onderstaande tips en wetenswaardigheden

kunnen u op weg helpen in het opbouwen van uw zakelijke relatie.

• Noord-Europese- en vooral ook Nederlandse producten staan voor wat

betreft het bedrijfsleven hoog aangeschreven in Brazilië. Nederland heeft

dan ook een goede naam in Brazilië. Mede dankzij de talrijke scholingsprojecten

van Nederlandse missionarissen en de agrarische bedrijven van emigranten

uit Nederland. Benadruk tijdens uw afspraken met de Braziliaanse bedrijven

het succes en de goede referenties van uw bedrijf.

• Het eerste wat een Braziliaan doet is zijn visitekaartje geven. Zorg dus ook

altijd voor voldoende kaartjes.

• Vergeleken met Europa ligt het tempo van onderhandelen een stuk lager.

4141

De nadruk ligt veel sterker op het persoonlijke contact. Het gebeurt zelden dat

een belangrijke zakelijke overeenkomst wordt afgesloten over de telefoon of

per brief. Braziliaanse managers reageren veelal negatief op onregelmatige en

snelle bezoeken van zakenrelaties. Zij geven de voorkeur aan een meer continue

werkrelatie. After-sale service wordt zeer op prijs gesteld.

• Het feit dat het tempo van onderhandelen lager ligt wil niet zeggen dat de

Brazilianen minder kennis hebben van industriële technologie en van moderne

handel. U moet in feite technisch gezien net zo goed voorbereid zijn bij het

bellen naar een bedrijf in São Paulo als bij het bellen naar een bedrijf in Londen.

• Hou er rekening mee dat Braziliaanse bedrijven over het algemeen minder

stabiel (en solvabel) zijn dan Nederlandse bedrijven. Ook het Braziliaanse

bedrijf zal bereid moeten zijn tijd en geld te investeren. Verder is het belangrijk

dat u aangeeft dat u een lange termijn relatie met uw Braziliaanse partner

nastreeft, waarbij beide partijen tijd en geld dienen te investeren.

• Vooral in het begin van de relatie dient u steeds zelf het initiatief te nemen

richting uw Braziliaanse klanten. Braziliaanse bedrijven hebben vaak een

passievere instelling dan Nederlandse bedrijven. Dit wil niet zeggen dat er

geen belangstelling is, maar als er vanuit Nederland geen initiatief meer wordt

genomen, neemt de interesse af. U moet er dus bovenop blijven zitten. Een

goede follow-up van uw bezoeken is daarom van doorslaggevend belang.

• Ondanks het feit dat de Brazilianen zelf erg veel kritiek leveren op het

Braziliaanse systeem, zijn ze boven alles erg trots op hun land. Vele Brazilianen

worden geboren met het idee dat de zon alleen in hun land opkomt. Verder

hebben de vooruitgang van de afgelopen jaren, de enorme omvang van het

land, en het economische belang binnen de Zuid-Amerikaanse regio het

zelfvertrouwen vergroot.

• Voetbal is niet alleen een goede ijsbreker, maar neemt bijna de vorm aan

van een religie. De uitspraak ‘God is rond’ is hier zeker toepasselijk. De meest

toonaangevende clubs komen uit São Paulo (Corinthians-volksclub, Palmeiras-

Italianen, São Paulo-elite en Santos-Pelé) en Rio de Janeiro (Flamenco-volks

club, Fluminense, Vasco da Gama en Botafogo). Volleybal is de tweede volks

sport sinds het Braziliaanse team op de Olympische Spelen van Barcelona de

gouden medaille heeft behaald. Om vergelijkbare redenen is na de

42

overwinningen op Roland Garros eind jaren ‘90 door Gustavo ‘Guga’ Kuerten

tennis sterk in opkomst. Daarnaast neemt de autosport (Formule 1 en Indycar)

van oudsher een belangrijke plaats in, hoofdzakelijk dankzij Rubens Barichello

en voormalige coryfeeën als Emerson Fittipaldi, Nelson Piquet en wijlen

Ayrton Senna.

• In tegenstelling tot het gebruik in Spaanstalige landen is in landen waar

Portugees gesproken wordt de laatste achternaam de hoofdachternaam. Zo

wordt Sergio Vargas Medrano, Sr. Medrano. Uit beleefdheid wordt de titel Dr.

vaak gebruikt, wat niet meteen betekent dat de persoon ook zodanig academisch

gekwalificeerd is. Brazilianen zijn joviaal in omgang en gaan snel over op het

elkaar noemen bij de voornaam. Fysiek contact is heel normaal en er wordt

langdurig en veelvuldig handen geschud. Het is ook niet ongewoon om elkaar

na een aangenaam gesprek een ‘abraço’ (omhelzing) te geven.

• De handelstaal is Portugees. Hoewel Spaans door velen begrepen wordt,

kunt u beter Engels als tweede taal gebruiken voor de zakelijke gesprekken

en correspondentie. Mocht er onverhoopt toch overgegaan moeten worden

op Spaans, biedt dan eerst uw verontschuldigingen aan. Verder wil het niets

zeggen over het functioneren van een persoon op de Braziliaanse markt indien

zijn kennis van buitenlandse talen niet bijster is.

• Brazilianen zijn meesters in het improviseren, afspraken maken op ad hoc

basis gaat dus heel goed. Brazilianen werken veelal zonder een uitgebreide

agenda. Check wel van te voren of afspraken die ruim van te voren gepland

zijn nog doorgaan.

• Bij het ontvangen van relatiegeschenken wordt het op prijs gesteld als u uw

partner hiervoor uitvoerig bedankt. Omgekeerd worden uw Nederlandse

geschenken (b.v. Delfts Blauw, kaas) zeer gewaardeerd. De opbouw van een

persoonlijke relatie wordt hiermee versterkt. Voor postverzendingen binnen

of naar het land dient altijd de postcode vermeld te worden. Beter is het om

het zekere voor het onzekere te nemen en belangrijke documenten per koerier

of fax te versturen. Kleine pakketten kunt u het beste aangetekend onder

vermelding van ‘geschenk’ verzenden.

• Om interlokaal te kunnen bellen, zult u gebruik moeten maken van een

zogenaamde carrier (015/ 021/ 023/ 041). U bent bijvoorbeeld in São Paulo en

wilt bellen naar Belo Horizonte, u toetst dan: 015-31-3227 5200.

4343

• U moet zich in Brazilië te allen tijde kunnen legitimeren. Het is daarom raad-

zaam om altijd een kopie van uw paspoort of identiteitskaart op zak te hebben.

• In tegenstelling tot berichtgeving in velerlei Nederlandse media is het risico

om overvallen te worden in Brazilië lang niet zo groot als vaak geschetst wordt.

Toch is het raadzaam om bijvoorbeeld ’s avonds slechts met wat wisselgeld, een

goedkoop horloge, eenvoudige sieraden en niet al te belangrijke documenten

rond te lopen.

• Verkijk u niet op de afstanden binnen Brazilië. Nederland past ruim 200 keer

in het land. Op de kaart is de afstand Rio de Janeiro-São Paulo te vergelijken

met de afstand Amsterdam-Parijs. Over de weg is dit overigens een utopie. De

stad São Paulo met buitensteden is een stuk groter dan de provincie Utrecht.

Deze omvang in combinatie met de overbelaste infrastructuur beperkt het

aantal zakelijk bezoeken dat op één dag afgelegd kan worden drastisch.

• Het gebruik van e-mail is de afgelopen jaren enorm toegenomen in Brazilië,

al loopt men nog wel achter ten opzichte van Nederland. U kunt het internet-

gebruik van de gemiddelde Braziliaan vergelijken met dat van in Nederland

van een paar jaar geleden.

Do’s en Don’ts in Brazilië

Bureaucratie

- de bureaucratie in Brazilië is vreselijk, maar Brazilianen zijn eraan gewend dat

dit een dagelijks onderdeel van hun leven uitmaakt. Gezien de bureaucratie is

het dan ook aan te bevelen met een Braziliaanse counterpart samen te werken.

- verwacht wachttijden op officiële aanvragen (bijvoorbeeld 152 dagen voor een

importlicentie)

- huur goede lokale expertise in: accountants, juridisch adviseur, consultants

voor import, belastingadviseurs, etc.

- vergeet deadlines; houdt rekening met langere trajecten

- voldoe aan de regels: geen ‘shortcuts’ mogelijk zonder (toekomstige) problemen

- Doe geen zaken in Brazilië alvorens met fiscale en/of juridische instanties te

hebben gesproken. Braziliaanse regelgeving is complex en vereist de nodige

kennis. Voordat men zaken doet cq. een contract tekent is het raadzaam aan

alle kanten ‘ingedekt’ te zijn.

44

Beschermde markt

- stem uw verkoopstrategie af op de hoge importtarieven en belastingen

- verdiep u, voordat u de Braziliaanse markt betreedt in de importregulering

- houdt rekening met veel lokale producenten/ goedkope producten

- vraag octrooien aan (goed beschermd 15-20 jaar). Dit kost tijd!

- Arrangeer import heffingskorting: Ex tarifarium

- Houdt rekening met de voorkeur voor vergelijkbare lokale producten

Politiek

- verkoopargumenten die met de langere termijn te maken hebben scoren niet

- Brazilianen zijn minder loyaal: ga niet uit van ‘gunnen’

Trots

- Brazilianen zijn erg trots op hun land en cultuur. Begin niet in het Spaans

- Om succesvol te worden op de Braziliaanse markt is een lange adem nodig

Entree op de markt

Brazilië is een groot land met behoorlijke culturele verschillen tussen de regio’s.

Het land kent daarom geen algemene zakelijke marktbenadering. In het zuiden

heerst bijvoorbeeld een meer Europese manier van zakendoen dan in het noorden.

Van belang is dat u op de hoogte bent van deze verschillen (zie hoofdstuk regionale

verdeling in dit boekje).

Wilt u zaken gaan doen in Brazilië, dan moet u er vooral zelf naartoe gaan om zo

een eigen indruk te krijgen van het land. Gezien de grootte van het land is het al

heel bijzonder als een distributeur uw producten in heel Brazilië kan afzetten. Lees

voor tips voor uw marktentree vooral de praktijkverhalen in dit boekje.

Vakbeurzen

Deelname aan beurzen is een goede optie om uw producten te promoten.

Daarnaast kan het bezoeken van en deelnemen aan Braziliaanse vakbeurzen waar-

devolle zakelijke contacten opleveren (waaronder potentiële agenten, distributeurs

en klanten), die u anders niet zo gauw legt. Het is ook een prima manier om een

goede indruk van uw sector te krijgen (wie zijn de concurrenten, welke bedrijven

kunnen een potentiële partner worden).

De meeste Braziliaanse vakbeurzen vinden in São Paulo plaats. In deze stad

worden per jaar ongeveer driehonderd vakbeurzen georganiseerd. Deze trekken

4545

vaak nationale en internationale bezoekers. De industriële concentratie, de goede

infrastructuur en de centrale ligging in Zuid-Amerika hebben São Paulo tot het

vakbeurscentrum van dit continent gemaakt. Vrijwel alle Braziliaanse vakbeurs-

organisaties verwelkomen buitenlandse exposanten. Brazilië is binnen Latijns-

Amerika het land met de meeste internationale vakbeurzen en congressen. De

Nederlandse consulaten-generaal in São Paulo en Rio de Janeiro en de Netherlands

Business Support Offices in Porto Alegre en Recife kunnen u behulpzaam zijn bij

een beursdeelname. Een overzicht van recente vakbeurzen in Brazilië vindt u op:

www.mfa.nl/bra/economie_en_handel/beurzen_en_0.

De EVD ondersteunt deelname van Nederlandse bedrijven aan belangrijke vak-

beurzen. Bedrijven kunnen in een nationale collectieve inzending participeren op

Braziliaanse vakbeurzen die zijn opgenomen in het EVD-activiteitenprogramma.

Een collectieve inzending bestaat uit een gezamenlijke stand met een Nederlandse

uitstraling waar deelnemers hun buitenlandse relaties kunnen ontvangen.

Meer informatie:www.evd.nl/brazilie (EVD-activiteiten)

Samenwerken met een lokale partner

Loop ook niet per definitie om de lokale concurrentie heen. Door de afstand, de

bureaucratie en de importheffingen kan het soms winstgevender en efficiënter zijn

om, afhankelijk van het type product, samen te werken met een lokale partner.

Niet alleen op het gebied van marketing, maar bijvoorbeeld ook op het gebied

van productie. Het openstellen van de Braziliaanse economie gaat - na een lange

periode van protectionisme - niet zonder pijn. Veel verouderde industrieën moeten

hun deuren sluiten of overgaan tot het importeren van moderne producten. Bekijk

of de lokale concurrent uw handelspartner kan worden. Uw voordeel is dat hij al

de nodige zakelijke contacten heeft, de markt kent en de service voor uw product

kan verzorgen.

Despachante

Voor het afhandelen van tijdrovende zaken kan het in Brazilië gebruikelijk zijn

om een ‘despachante’ in te schakelen. Een ‘despachante’ is een Braziliaans begrip

dat in het Nederlands kan worden vertaald met ‘afhandelaar’. ‘Despachantes’ zijn

personen die tegen betaling allerlei uiteenlopende diensten verrichten, die veel tijd

kosten en waarvoor het handig is dat men de Braziliaanse wet kent en weet hoe de

wet in de desbetreffende deelstaat wordt geïnterpreteerd. Verder kennen ‘despachantes’

de juiste personen in diverse organisaties zodat zij vaak bureaucratische processen

kunnen versnellen.

46

Ondersteuning bij uw entree op de markt

Ziet u kansen voor uw bedrijf in Brazilië en wijst analyse uit dat er kansen voor

uw product of dienst zijn? Bij de oriëntatie op de Braziliaanse markt en het zoeken

naar lokale zakenpartners (agenten, distributeurs of eindgebruikers) kunnen vele

organisaties u behulpzaam zijn bij uw eerste stappen in Brazilië. Achter in dit

boekje staan de gegevens van relevante partijen. Naast praktische steun bij het

vinden van zakenpartners of beursbezoek, kunt u ook gebruik maken van subsidies,

zoals de PSB (Programma Buitenlandse Markten). Voor meer informatie over deze

subsidie kunt u terecht bij de EVD, uw brancheorganisatie, Syntens of de Kamer

van Koophandel in uw regio. Ook kunt u studenten inzetten voor het uitwerken

van uw exportplan of het in kaart brengen van mogelijke afnemers. Neem voor

informatie hierover contact op met een hogeschool of universiteit in uw regio of

kijk op www.internationalehandel.mkb.nl/werken_met_studenten.

U kunt ook kiezen uw entree op de Braziliaanse markt te verspoedigen middels de

begeleiding van een professioneel consultancybureau, zoals bijvoorbeeld Transfer

latin Business Consultancy. Zie www.transfer-lbc.com

Voor een drietal activiteiten vragen wij extra uw aandacht:

Faciliteit Individuele Marktbewerking

Op vragen over marktentree en in welke regio’s specifieke kansen liggen voor

bepaalde sectoren is niet altijd een eenduidig antwoord geven. Dit is erg afhan-

kelijk van het product, soort bedrijf en uw ambitieniveau. U kunt in dit verband

gebruik maken van de faciliteit Individuele Marktbewerking van de EVD. De EVD

voert een marktscan uit voor uw bedrijf (niet te verwarren met een marktonder-

zoek). U hoeft hier niet voor te betalen, maar als u voor een scan in aanmerking

wilt komen, moet u wel aan bepaalde voorwaarden voldoen en bereid zijn zelf

ook tijd in de voorbereiding te steken. U moet in ieder geval kunnen aantonen dat

u serieuze plannen heeft en zelf al een eerste marktverkenning heeft uitgevoerd.

Verder moet u een exportplan hebben en bereid zijn na afloop terug te koppelen

welke resultaten u hebt geboekt. Zo houdt de EVD de vinger aan de pols.

Als basis voor de marktscan start de EVD met een persoonlijk gesprek om uw

plannen en informatiebehoefte in kaart te brengen. Vervolgens gaat het netwerk in

Brazilië, waaronder de Nederlandse ambassade in Brasília, de consulaten-generaal

in São Paulo en Rio de Janeiro en de Netherlands Business Support Offices

4747

(NBSO’s) in Recife en Porte Alegre met uw vragen aan de slag. Zij kennen de

markt, hebben toegang tot lokale autoriteiten en overbruggen taal- en cultuurbarrières.

De inzet van dit netwerk resulteert in een marktscan: een aantal gewogen contact-

adressen, aangevuld met relevante marktinformatie. Indien u naar aanleiding van

de marktscan besluit de Braziliaanse markt op te gaan, kan de EVD u in contact

brengen met de lokale organisaties als overheidsinstanties, bedrijven en banken.

Voor het daadwerkelijk uitvoeren van uw strategie verwijzen we u uiteindelijk

door naar experts en deskundigen die op commerciële basis werken.

op: www.evd.nl/marktscan.

EVD Business Promotion: Persoonlijke begeleiding

EVD Business Promotion legt contacten met interessante zakenpartners en relevante

publieke organisaties in de markt of sector die u als ondernemer wilt betreden.

Aan ondernemers die praktische hulp kunnen gebruiken biedt EVD Business

Promotion persoonlijke begeleiding. Zo worden er, vaak in samenwerking met

MKB-Nederland en ABN AMRO, handelsmissies naar buitenlandse markten

georganiseerd en worden ondernemers bij hun eerste stappen op de buitenlandse

markt ondersteund via vakbeurzen of bijvoorbeeld seminars.

Deelname aan een handelsmissie

MKB-Nederland en ABN AMRO organiseren jaarlijks enkele handelsmissies voor

het mkb in opdracht van de EVD. Daarnaast worden handelsmissies georganiseerd

door een groot aantal brancheorganisaties, door de overheid en door private partijen.

Bij een handelsmissie wordt gebruik gemaakt van matchmaking. Dit houdt in dat

voor uw bedrijf potentiële zakenpartners in het land op maat geselecteerd worden.

Dit kunnen mogelijke afnemers zijn van uw producten en/ of diensten, maar ook

agenten, distributeurs of andere mogelijke samenwerkingspartners. Een overzicht

van handelsmissies is te vinden op www.evd.nl.

Wilt u meer weten over deelname aan een handelsmissie, neem dan contact op

met MKB-Nederland, mw. I. J. Olivier (015-219 14 08), of lees het boekje over

handelsmissies van MKB-Nederland en ABN AMRO; te bestellen via

http://www.internationalehandel.mkb.nl/Publicaties.

Naast MKB-Nederland en de EVD, de Kamer van Koophandel in Nederland en

eventueel uw brancheorganisatie, treedt ook de Nederlands-Braziliaanse Kamer

van Koophandel op als matchmaker tussen het Nederlandse en Braziliaanse

bedrijfsleven (www.dutcham.com.br).

48

“De douane in de Braziliaanse havens hanteert een rode, een oranje en een

groene wachtrij. Je reputatie als bedrijf is bepalend voor de rij waarin je terecht

komt. Rood staat voor zware douanecontrole en dus wachten, soms wel drie tot

vier weken. In de Oranje rij gaat het wat sneller, maar reken toch nog op zo’n twee

weken. De groene rij betekent snel groen licht bij invoer van je containers. Zorg

er dus voor dat je altijd zo betrouwbaar bent, dat je deze rij kunt gebruiken.”

Het grootste obstakel om zaken te doen met Brazilië is nog steeds de enorme

bureaucratie en het woud aan regels. Louwrens Dijkstra is als CEO bij de Hyva

Group al zo’n 40 keer in Brazilië geweest: “Het land is zeker niet corrupt, zoals

velen denken. Maar het is soms enorm lastig om een container het land in te

krijgen of goederen het land uit. Om te importeren moet je letterlijk in de bureaucratie

duiken, de regels kennen en je hierin ook enorm goed laten voorlichten door

lokale advocaten of administrateurs. Anders kom je in de problemen. Wij laten ons

hierin ondersteunen door een lokaal administratiekantoor. Dat gaat erg goed.

We kunnen het na zoveel jaar ervaring nu ook wel zelf, maar wat extra steun helpt

nog steeds.”

Louwrens Dijkstra, Hyva Group BV – Geduld loont

49

Geduld loont Dicht bij markt en klant

Multinational Hyva is fabrikant/leverancier van onder andere hydraulische cilinders,

liftsystemen voor kieptrailers en – trucks, kranen en aanverwante artikelen ter

verhoging van de transportefficiency. Veelal zijn dit producten met een laad- en

losfunctie. Het bedrijf heeft in haar bijna 30-jarige bestaan een wereldwijde scope

ontwikkeld, zowel in omzet (verkoop) als in productie.

Louwrens: “Onze bedrijfsfilosofie is zo dicht mogelijk bij onze klant en onze markt

te zitten, in welk land dan ook. Dat is ook de reden dat we in 1995 onze eerste

fabriek in Brazilië zijn gestart, in Caxias do Sul, in de zuidelijke staat Rio Grande

do Sul. De keuze voor het land was snel gemaakt. Brazilië heeft in economisch

opzicht een koppositie in Zuid Amerika en heeft een grote potentiële thuismarkt.

Brazilië staat, samen met het hele Zuid Amerikaanse continent, aan het begin van

een megaontwikkeling, in potentie vergelijkbaar met Noord Amerika. Uit eigen

marktonderzoek bleek verder dat het door de hoge invoerrechten voor ons

ondoenlijk is om producten rendabel in te voeren en te verkopen. Vandaar de

keuze voor een eigen fabriek in Brazilië. Caxias do Sul is voor ons een perfecte

locatie. Rio Grande do Sul is een geïndustrialiseerde regio en er heerst een goede

arbeidsethos. Bovendien zitten in deze regio veel van onze potentiële klanten.

Ook de toeleveringsindustrie is er goed ontwikkeld.”

De concurrentie de baas

Hyva’s uitbreiding naar Brazilië blijkt een goede zet. In 2005 vierde het bedrijf er

haar 10 jarig bestaan. Vanuit Brazilië worden sinds drie jaar ook landen als Mexico,

USA en Canada bediend. Louwrens: “Brazilië investeert enorm in haar infrastructuur

(wegen en havens). Bovendien zijn de lokale spelers in ons segment, door de hoge

invoerrechten en gebrek aan concurrenten, verwend geraakt en daardoor vrij lui

geworden. Productontwikkeling

stond in Brazilië dan ook al jaren

op een laag pitje. Voor ons een

buitenkans. Onze producten

blijken sterker, duurzamer en van

veel hogere kwaliteit dan die van

onze Braziliaanse concurrenten.”

50

Vertrouwen moet groeien

Hyva heeft in Brazilië inmiddels een marktaandeel van 70 procent, maar het succes

kwam Hyva niet aanwaaien. Louwrens: “Ik ben heel positief over Brazilië en we

doen het er ook goed, maar dat wil niet zeggen dat zakendoen in Brazilië altijd

even makkelijk is. Je moet echt geduld hebben. Het heeft lang geduurd voordat

onze Braziliaanse klanten onze hydraulische producten zijn gaan gebruiken. Zelfs

toen sommigen onze systemen in het prille begin gratis mochten uitproberen

wilden ze de overstap nog niet direct maken. Brazilianen zijn heel loyaal.

Dat werkte in het begin in ons nadeel. Het heeft ons echt veel tijd gekost om

klanten te winnen en een goede relatie met hen op te bouwen. Nu werkt die loyaliteit

van onze klanten en ook van onze medewerkers juist in ons voordeel. Onze mede-

werkers in onze Braziliaanse fabriek zijn heel trouw. Het verloop is minimaal,

evenals het ziekteverzuim. Verder is vooral de jongere generatie Brazilianen heel

leergierig en enorm gemotiveerd om door te leren. Ik heb in dit opzicht nooit spijt

gehad van onze gang naar Brazilië. We hebben er nu onze beste fabriek, stabiel en

met goed personeel.

“Wil je een wereldspeler zijn, dan kun je niet om Zuid Amerika en zeker niet om

Brazilië heen. Als dit land je past, moet je er gewoon naar toe gaan. Maar heb heel

veel geduld en pas je aan.”

Beurzen zijn een feest

Hyva heeft heel wat stappen doorlopen voor de eerste fabriek in Brazilië een feit

was. Van het meegaan met handelsmissies, praten met potentiële klanten, het in

kaart brengen van de markt en de concurrentie tot en met vestigingsplaatsonderzoek

en vestigingsperikelen voor de start van de fabriek aan toe. Louwrens: “In de start-

periode in Brazilië ben ik - tijdens één van mijn bezoeken - bij de ABN AMRO

in Porto Allegre binnen gestapt voor advies. We waren toen al zover dat we een

fabriek in Brazilië wilden bouwen. Ik kreeg een naam van een goede advocaat en

ook wat namen van lokale headhunters. Ik vertelde hen wat we zochten en dat

werkte perfect. Zo ben ik aan een goede lokale directeur gekomen.”

“ Een Braziliaanse directeur verdient met gemak 30 tot 50 keer zoveel dan zijn

medewerkers. Een goede Braziliaanse manager en directeur geven je toegang tot de

Braziliaanse markt. Bezuinig dus niet op deze mensen.”

51

Vanaf de start in Brazilië heeft Hyva zich ook continu gepresenteerd op beurzen.

Louwrens: “De eerste paar jaar was ik daar zelf altijd bij en nu nog vaak. Brazilianen

zijn in het zakendoen heel mensen klantgericht. Netwerken is dan ook super

belangrijk en op beurzen kan dat prima. Beurzen in Brazilië zijn vaak heel gevarieerd

en ongelofelijk leuk en sfeervol. Brazilianen maken er echt een feest van, met muziek

en dans en noem maar op. Soms mondt dit uit in een groot spektakel. Mijn advies

voor wie naar Brazilië gaat: bezoek beurzen, dat is echt een must!”

Erkenning op hoog niveau

Het succes van Hyva bleef niet onop-

gemerkt. Hyva wordt zelfs in hoge

kringen gezien als boegbeeld voor veel

bedrijven die een soortgelijke stap in

Brazilië willen zetten. Dit resulteerde

voor de Louwrens in een uitnodiging

van koningin Beatrix voor het staats-

banket ter ere van het bezoek van de

Braziliaanse president Lula en zijn

vrouw aan Nederland in april 2008.

Louwrens: “Het is sowieso een hele eer dat je voor zoiets wordt uitgenodigd.

Ik heb met veel mensen kunnen spreken over Brazilië en over ons bedrijf en onze

aanpak daar, ook met de ambassadeur van Brazilië in Nederland. Hij was echt

onder de indruk van onze activiteiten in zijn land. Zoiets doet je toch wel wat.”

De volgende dag volgden nog een interview door Business News Radio en een

businesslunch met minister-president Balkenende en staatssecretaris Heemskerk

(EZ). Erkenning alom voor het succes van Hyva in Brazilië, na jarenlange inzet en

veel geduld.

De Hyva Group BV (www.hyva.com), producent van o.a. hydraulische componenten,

liftsystemen en kranen ter verhoging van de transportefficiency, is met 35 bedrijven

in 28 landen wereldwijd een mondiale speler van formaat. Hyva bestaat dit jaar

29 jaar. Richtte het bedrijf zich aan het begin vooral op de Nederlandse markt, al

snel volgde uitbreiding richting Europa, gevolgd door wereldwijde expansie. Hyva

is marktleider op haar terrein, met een wereldwijd aandeel van 40 procent. Het

hoofdkantoor is gevestigd in Alphen aan de Rijn. Productie vindt vooral plaats

vanuit eigen fabrieken in Brazilië, China, Duitsland, India, Italië en ook Nederland.

52

“Als het om internationaal zaken doen gaat is mijn motto: als je iets wilt in een land,

moet je het zelf uitvinden. Je kunt je wel laten helpen, maar je moet er eerst zelf

op afstappen… durven ondernemen, vertellen wie je bent en wat je wilt en kunt.

Dit ook visualiseren met een filmpje of iets dergelijks. Dit doen we in elk land

waar we zakendoen. Met een koffertje vol met samples op pad. En dat werkt goed.”

Jerry Luyke is commercieel directeur bij Europa’s grootste tassen im- en exporteur

Paré BV. Paré BV is onderdeel van de DARA Holding, bestaande uit drie bedrijven,

Paré BV, Dutchbag BV en Eurobag Ltd.. Jerry reisde in zijn jaren als vertegen-

woordiger voor Paré de hele wereld over. Jerry: “Het is goed om zelf in een land

te gaan kijken, er een weekje rond te lopen, te praten met mensen. Je hoort wat

er in zo’n land speelt. Je komt branchespecifieke dingen tegen, van belang voor

je eigen business. Ik zie me nog staan in New York, samen met een collega. Twee

Hollandse mannen met hun tasjes in het grote Amerika. ‘America… here we come!’

Amerikanen waarderen dat enorm. We werden de cowboys uit Holland genoemd.

Mijn collega was ook één van de eerste die handel ging drijven in Oost Europa.

Stond hij daar bij Checkpoint Charlie1 met 50 tassen. Zo zijn we groot geworden en

Jerry Luyke, Paré BV – Piano Piano

53

zo doen we het nog steeds.”

Jerry werkt al 20 jaar voor Paré en heeft

het bedrijf enorm zien groeien. Jerry:

“De oertas van Paré is de bekende

canvas boodschappentas met de leren

handvatten. Inmiddels een klassieker

die, als een tot kunst verheven model,

in het pand van het moederbedrijf

in Tynaarlo (Drenthe) hangt. Met

deze tas is het ook begonnen. Nu

leveren we vanuit onze fabrieken in

Hongkong via onze verkooppunten

aan zo’n 45 landen over de wereld.”

Brazilië… here we come!

Ook de Braziliaanse markt is op Paré’s bekende wijze verkend. Jerry: “C&A is één

van de grootste klanten van ons bedrijf Eurobag. Op een dag liep een vertegen-

woordiger van C&A Brazilië - met zo’n 100 winkels in Brazilië daar beslist geen

kleintje - bij ons binnen. Na een eerste contact ben ik zelf gaan kijken of Brazilië

wat voor ons is. Het is geen gemakkelijke markt. De economie is nog steeds vrij

instabiel. Door de brei aan regels, vergunningen en belastingen is niet heen te

komen. Dat moet je ook niet willen.”

Jerry is uiteindelijk via via in contact gekomen met een goede betrouwbare verte-

genwoordigster. Vervolgens wordt er een klein kantoortje met showroom in Sao

Paulo gestart. Het kantoor is vooral opgezet om dicht bij Braziliaanse klanten

te staan en ook voor uitbreiding van de verkoop. Jerry: “Het is allemaal nog vrij

prematuur in vergelijking met onze markt in andere landen. In Brazilië halen we

zo’n 7 à 8 procent van onze omzet van Eurobag, maar ik voorzie wel groei, ook in

de omringende landen. En Sao Paulo is dan echt de plek voor ons en ik denk voor

veel buitenlandse ondernemers. Daar zitten alle hoofdkantoren. Het is het hart van

het Braziliaanse zakenleven.”

“Laat Braziliaanse afnemers van goederen zoveel mogelijk zelf regelen. Denk aan

transport en import.”

1 Checkpoint Charlie was tijdens de verdeling van Berlijn een controlepost op de grens van de Amerikaanse

en Russische sector, bij een doorgang in de Berlijnse Muur in de Friedrichstraße.

54

Vertegenwoordigers door de ballotage

De vertegenwoordigers van Paré worden aangenomen op enthousiasme. Jerry:

“Het moeten een beetje entertainers zijn. Klanten moeten het leuk vinden als

onze vertegenwoordigers weer langs komen, moeten er naar uit kijken. Dit goede

contact is zo belangrijk voor je verkoop. Maak je een klein foutje, dan is dat snel

recht te breien. In Brazilië vind ik het erg lastig om aan goede vertegenwoordigers

te komen. Ze moeten wat van de markt weten en de Portugese taal spreken. Onze

huidige vertegenwoordigster heb ik ontmoet via de buurman van ons bedrijf in

Hong Kong. De buurman verkocht sportkleding en was erg actief in Brazilië. Hij

stelde voor zijn dochter voor ons te laten werken. Dat gaat nu prima. Zij heeft aan

haar vader een goede leermeester en krijgt van hem veel actuele informatie over de

Braziliaanse markt. Ze staat nu gewoon bij ons op de loonlijst.”

Marktverkenning

Jerry is goed te spreken over handelsmissies als middel om een land te verkennen.

Hij nam deel aan een missie naar Brazilië, georganiseerd door de Kamer van

Koophandel (Meppel) en Transfer (http://transfer-lbc.com). Jerry: “Zo’n missie is

prima om een land te verkennen. Met een leuke subsidie konden we derden voor

ons aan het werk zetten. Met een goed profiel van ons bedrijf en onze wensen wat

betreft klanten, zijn de Kamer en Transfer voor ons aan de slag gegaan, op zoek

naar een goede match. Dan krijg je groen licht en stap je op het vliegtuig om de

geplande gesprekken met potentiële klanten en tussenhandelaren te voeren…

wederom met onze tas vol spulletjes. Het liep allemaal zo goed, dat ik direct het

ambitieuze plan kreeg om een eigen bedrijf in Brazilië te starten, maar daar heb ik

nog even mee gewacht.”

“Wie in vestiging wil in Brazilië moet zich enorm goed laten voorlichten over

belastingtechnische zaken. De belastingwetgeving is verre van transparant en in

elke provincie weer anders.”

“We hebben daarna eerst een aantal bedrijfskundestudenten - op zoek naar een

leuk onderzoek - op pad gestuurd om wat extra onderzoek voor ons te doen.

Ik wilde antwoord op twee vragen: we willen klanten in Brazilië… hoe en waar

vinden we die? En we willen misschien een eigen bedrijf starten in Brazilië… Is dat

te doen? Dat antwoord kreeg ik keurig op papier in een rapport van 60 pagina’s,

waar ik overigens echt wat aan had. Ik kreeg keurig allerlei toetredingsscenario’s

voor Paré op een rij. Hun belangrijkste conclusie: begin geen eigen bedrijf in

55

Brazilië! Daar kleven zoveel nadelen aan en er liggen zoveel valkuilen op de loer.

Denk aan alle vergunningen rond im- en export, allerlei belastingen, die ook weer

verschillen per regio. Echt een wir war aan regels… daar kom je als Nederlander

niet uit, mits je je echt heel goed laat adviseren door deskundigen. Wij kozen hier

niet voor en verkopen onze handel aan Brazilië, zoals aan zoveel landen, nu via

ons kantoor in Hongkong. Wij bepalen de prijs van de goederen, zoals ze op de

container in China staan. De rest - denk aan transport, importheffingen, enzo-

voorts - is aan de klant. Die zijn daar ook veel beter in, kennen hun weg in Brazilië

en zijn bij machte - mochten ze dit al willen - de regels te omzeilen om de goederen

zo goedkoop mogelijk het land in te krijgen. Dat maakt containers invoeren ook

best risicovol. Daar kun je niet tegenop concurreren en zo wil ik het ook niet. Voor

ons werkt het prima zo, via Hong Kong en

via onze vertegenwoordigster. Wel willen we

ons salesteam in Brazilië gaan uitbreiden.”

Brazilianen hebben alle tijd

Jerry: “De landen waar wij veel zaken doen,

zoals Nederland en Duitsland, staan bekend

om hun snelle zakencultuur. Alles gaat op tijd.

In Brazilië niet. Van de vijf afspraken worden er met gemak twee afgezegd, of de

mensen zijn er niet of komen veel te laat. Zo gaat het met alles. Brazilianen hebben

alle tijd. Hier moet je je niet aan ergeren, want dat frustreert alleen maar. Het

komt uiteindelijk wel goed, maar er komt vaak wat tussen. Piano Piano luidt het

devies. Als je eenmaal bij ze aan tafel zit is het goed. Brazilianen vinden altijd tijd

om ’s avonds wat te eten. De baas erbij, assistent erbij, iedereen praat mee. Een

echte relatie opbouwen doe je dan ook buiten de kantooruren.”

Paré BV (www.pare.nl) is Europa’s grootste importeur en exporteur van tassen. Naast

het label Daniël Ray hebben we ook de tassen labels van Brunotti, Bag Sac, Quick

en Axel David. Paré BV is onderdeel van de DARA Holding, bestaande uit Paré BV,

Dutchbag BV en Eurobag Ltd. Paré BV is uitsluitend actief in de Business-to-Business

markt en levert wereldwijd aan vakhandel, groothandels, importeurs en het groot-

winkelbedrijf. Paré BV is gevestigd in Tynaarlo en heeft haar eigen styling afdeling

waar de ontwerpen voor de collecties worden ontwikkeld. Productie van de tassen

vindt plaats in het Verre Oosten door gecontracteerde lokale fabrieken, die voldoen aan

de Europese normen, o.a. als het gaat om arbeidsomstandigheden. Maatschappelijk

verantwoord ondernemen staat bij Paré hoog op de agenda.

56

“Met de Braziliaans-Nederlandse Kamer van Koophandel in Sao Paulo had ik

goede contacten. Zo kreeg ik de beschikking over een ruimte voor mijn kantoortje,

kon gebruik maken van back office services en kreeg advies over het opzetten van

een bedrijf. Wie een bedrijf in Brazilië wil starten, moet beslist gebruik maken

van de diensten van de Kamer van Koophandel.”

Joris van Wijk is managing director bij CMP Information Brazil, een grote beurs-

organisator. Joris werkt en woont in Brazilië. Hij heeft samen met zijn Braziliaanse

vrouw drie kinderen (een drieling). Joris: “Ik ben een beetje bevooroordeeld denk

ik, want ik woon tenslotte al sinds ’95 in Brazilië, midden tussen de Brazilianen.

En ik ben getrouwd met een Braziliaanse. Ik heb met mijn gezin zelfs nog gepo-

seerd voor een campagne over internationaal zakendoen van de ABN AMRO. Ik

vind Brazilië echt een fantastisch land met leuke mensen.” Brazilianen hebben

een positieve kijk op het leven, vindt Joris, zijn vrolijk en levenslustig. “Ze staan

ook positief tegenover buitenlanders, komen betrouwbaar over en staan open

voor contact, ook op persoonlijk vlak. Al zijn de contacten soms wat Amerikaans;

amicaal, snel en oppervlakkig. Ik was destijds bij aankomst in Sao Paulo aangenaam

Joris van Wijk, CMP Information Brazil – Braziliaans optimisme

57

Braziliaans optimisme

verrast en heb mijn mening over Brazilië behoorlijk moeten bijstellen.’ In zijn

marktsegment wordt heel professioneel gewerkt, is Joris’ervaring: efficiënt en met

goede kennis van zaken. “Grote multinationals hebben al sinds jaar en dag een

vestiging in Brazilië. Hun kantoren worden bemand door locals en ook beslissingen

worden op lokaal niveau genomen. Zo ook de beslissing om iets aan marketing te

gaan doen. Voor ons is dit natuurlijk heel gunstig, zulke korte lijnen.”

Pionieren

Joris kwam via allerlei omwegen bij CMP Information Brazil terecht. Joris: “Vanaf

mijn komst in Brazilië in ’95, heb ik voor lange tijd voor het Engelse Miller

Freeman gewerkt, een organisatie die o.a. conferenties en beurzen over de hele

wereld organiseert. Ik werkte in eerste instantie vanuit ons kantoor in Maarssen

en reisde maandelijks af naar Brazilië. Toen kreeg ik de kans om voor dit bedrijf

een kantoor inpandig bij de Kamer van Koophandel in Sao Paulo te starten. Voor

mij een unieke kans, want het voelde alsof ik een eigen bedrijf ging opzetten in

Brazilië, maar dan met de wetenschap dat er een grote organisatie achter je staat.

Ik heb lekker kunnen pionieren en alles zelf uitgezocht: van relevante regelgeving,

belastingen, financiële zaken tot het vinden van klanten. De eerste zakelijke

contacten had ik vooral met lokale vertegenwoordigers van internationale voedsel-

producenten, die al langer zaken deden met Miller Freeman.”

De zaken gaan goed en binnen zes jaar groeit Miller Freeman uit tot één van de

grootste vakbeurzenorganisatoren in Brazilië. Het bedrijf wordt in 2006 overgenomen

door de Amerikaanse tak van de Nederlandse VNU. Zo werkt Joris weer even

voor een Nederlands bedrijf. Even later trekt dit bedrijf zich terug van de beurs

en wordt het onderdeel van een investmentcompany. Joris krijgt het aanbod om

voor CMP (voorheen Miller Freeman) de beurzen- en conferentiemarkt in Brazilië

verder open te breken. Zo gaat het balletje rollen.

Marktonderzoek

Joris: “In ’94 en ’95 deed ik voor Miller Freeman al wat verkennend onderzoek in

Brazilië. Het land bezoeken, praten met potentiële klanten en statistieken bestu-

deren. Vooral dat laatste viel nog niet mee. In ons marktsegment is het echt heel

lastig om relevant cijfermateriaal boven tafel te krijgen. Wij organiseren onder

andere beurzen voor de foodsector en daaronder vallen veel restaurants. Alleen al

in Sao Paulo zijn zo’n 8000 restaurants, waarvan er 1000 netjes belasting betalen.

58

De overige 7000 doen dit niet of niet nauwkeurig en staan dus niet geregistreerd.

Bij grotere producerende bedrijven is dit beter geregeld, maar die betalen direct

hoge belastinggelden. Ook brancheorganisaties geven - om wat voor redenen dan

ook - niet zomaar de juiste marktinformatie vrij. Na enig speurwerk kreeg ik toch

een goed beeld. De Braziliaanse economie stabiliseerde en dat bood goede

perspectieven voor een beursorganisatie als de onze. De kennis die ik in al die

jaren had opgedaan kon ik ook goed gebruiken voor CMP. Nu is Brazilië ook voor

CMP zo’n beetje de grootste markt in Zuid-Amerika.”

Reden voor optimisme

Brazilië heeft er volgens Joris nog nooit zo goed voorgestaan. De economie draait

op volle toeren en dat gaat de komende zes jaar nog door. Ook de Brazilianen

zijn zelf erg optimistisch over het wel en wee van hun land. Joris: “Tot ’94 was de

Braziliaanse economie moeilijk te begrijpen. De economie werd gekenmerkt door

hoge inflatiecijfers en veel overheidsbemoeienis. Veel problemen zijn de afgelopen

14 jaar aangepakt. De Braziliaanse consument heeft nu veel meer vertrouwen in

de economie. Er kunnen nu ook langlopende leningen afgesloten worden voor

bijvoorbeeld het kopen van een huis. Je ziet ook dat de bouwmarkt een enorme

groei doormaakt. De rentes zijn nog steeds torenhoog, ongeveer 12 procent per

jaar met daarboven nog een soort inflatiecorrectie, wat neer komt op 17 procent

hypotheekrente. Belastingaftrek kennen ze hier niet, dus een huis kopen is echt heel

duur. Maar de mensen doen het toch! Ook de stijgende Braziliaanse export draagt bij

tot optimisme en houdt de economie stabiel. Brazilië is ’s werelds grootste exporteur

van vlees en soja. Verder zijn suikerriet (voor ethanol) en olie enorme groeimarkten.

Er zijn onlangs weer twee grote olievelden Carioca en Tupi ontdekt.”

“Maak gebruik van je netwerk, van het contact van een contact van een collega. Dat

werkt, want Brazilië is een groot land, maar kent per branche ook een klein wereldje.”

Geïnteresseerde zakenpartners

Reden voor optimisme is er ook voor buitenlandse investeerders. Joris: “Er liggen

volop kansen voor Nederlandse ondernemers. Er wordt veel gebouwd, dus ik zie

die kansen vooral in de off shore industrie en bouw, infrastructuur, de agrarische

en voedselverwerkende industrie (power house en agri business) en logistiek.

Alleen de hoge importheffingen werken nog behoorlijk remmend voor buitenlandse

ondernemers. Daar zou iets aan gedaan moeten worden en ik geloof dat voor

59

sommige1 sectoren ook al is gebeurd. Verder hebben we ons imago mee.

Brazilianen vinden Nederlanders leuk. We zitten op dezelfde golflengte qua humor.

Zeker wat betreft de ergernis over de vele regeltjes. Maar je moet wel rekening

houden met het feit dat Brazilianen niet altijd doen wat ze zeggen. Ze doen zich

soms beter voor dan ze zijn en geven overal een positieve draai aan. Daar moet je

doorheen kijken. Brazilianen (vooral in Sao Paulo en Rio de Janeiro) zijn snelle

zakenmensen en werken hard. Ze gaan voor snel resultaat en verliezen daarbij de

voordelen op de lange termijn wel eens uit het oog. Ook varen ze snel een andere

koers om zo over te stappen op je concurrent. Een goede relatie opbouwen kost

veel tijd. Je moet er echt bovenop zitten, anders ben je ze kwijt.”

“Wil je serieus zaken doen in Brazilië en heb je een goed product, dan moet je

ervoor gaan. Liefst met een eigen vestiging in Brazilië. Lukt dit niet, of wil je af en

toe wat afzetten in het land, dan kun je werken via lokale agenten of een distributeur.

Het is wel veel moeilijker om met slechts één lokaal contact, bijvoorbeeld een

distributeur, de markt te bewerken. Om goed zaken te kunnen doen heb je een

lokale basis in Brazilië nodig. Dan pas kun je naar mijn idee echt succes hebben.”

CMP Information Brazil (www.cmpinformation.com) is onderdeel van het

Engelse CMP International en één van de grootste beursorganisaties ter wereld.

CMP Information Brazil verzorgt totaalconcepten, van de huur van een beurshal,

de verkoop van standruimte, (bezoekers)marketing, media-aandacht tot aan

de organisatie van congressen en seminars. Sao Paulo is met 70 procent van de

klanten het grootste marktgebied. Verder doet het bedrijf in Brazilië goede zaken

in Rio de Janeiro en in de Zuidelijke staten van Brazilië. Het Engelse moeder-

bedrijf heeft meerdere vestigingen in het Verenigd Koninkrijk, in de Verenigde

Staten, Nederland, Azië en Zuid Amerika, waaronder Brazilië.

1 Het Braziliaanse ministerie van Ontwikkeling, Industrie en Buitenlandse Handel heeft onlangs de invoer-tarieven voor 174 goederen verlaagd. Het gaat vooral om technische en technologische producten die niet in Brazilië geproduceerd worden.

60

“Brazilië er even bij doen lukt niet. Wapen je en stel grenzen aan de risico’s die je

als bedrijf wilt nemen. Geef niet te snel op als een order, geen order blijkt te zijn

en ga vooral niet uit van je eigen perceptie van de werkelijkheid, maar leef je in.”

Wim Fase, directeur van de Bandridge Group, producent van connecties, zoals

kabeltjes voor de consumentenelektronica, is heel enthousiast over internationaal

zakendoen. In welk land dan ook. Hij is respectvol naar het land en naar de

mensen, waar hij op dat moment zaken mee doet. En dat werkt, is zijn ervaring.

Wim: “Goed beschouwd zijn wij als Nederlanders in de internationale zaken-

markt veel meer uitzondering dan regel. In veel landen is het persoonlijk welzijn

belangrijker dan welvaart. Dat zie je terug in de zakelijke cultuur. Doe je zaken in

Brazilië, dan moet je accepteren dat dingen gaan zoals ze gaan. Onze eigen man in

Brazilië zegt vaak… Wim, het is nu eenmaal niet anders. De Braziliaanse cultuur

is zo anders, zeker als het gaat om het maken van afspraken. Brazilianen zijn een

volk van praten en van evenementen. Tijdens een belangrijke voetbalcompetitie

wordt het leven soms gewoon lam gelegd. Dat frustreert enorm, maar ik kan er nu

ook van genieten. Resultaat boeken in Brazilië betekent een stapje verder zetten in

Wim Fase, Bandridge Group – Vooral genieten

61

Vooral genietenhet opbouwen van je relatie. En niet, zoals wij dit gewend zijn, een harde afspraak

of een contract. Hier moet je mee om kunnen gaan. Snel winst boeken lukt niet.

Brazilianen zijn geen mensen van de vluchtige contacten. Je moet begrip hebben

voor wat daar speelt en zelf ook een prettige persoon voor hen zijn. En absoluut

Portugees spreken. Dat geeft een enorme voorsprong. Brazilianen zijn erg leuke en

loyale mensen. En ze hebben veel respect voor Nederlandse ondernemers. Wij zijn

graag geziene partners, die onze afspraken nakomen.”

“Wil je er zaken doen, dan moet je echt in Brazilië investeren… op alle fronten!”

Vooral zelf doen

Wim: “In 2005 ben ik zelf op handelsmissie naar Brazilië geweest. Ik werd tijdens

mijn bezoek bestormd door bedrijfjes die me wilden helpen. Maar wat ik heb

geleerd is dat je het zelf moet doen, en ook echt vanuit Brazilië. Je moet vertrouwen

hebben in de mensen die in het land voor je aan het werk zijn, maar je moet er

wel bovenop zitten, alles strikt controleren. Als het kan moet je een medewerker

in het land plaatsen. Dat is voor ons een absolute pré geweest. Beschouw Brazilië

niet als het zoveelste exportland, zeker als je bedrijf geen formaat heeft. Om succes

te hebben moet je er veel zijn en dat moet je wel kunnen waarmaken. Dat is vaak

lastiger voor een klein bedrijf of eenmanszaak.”

“Spreek met jezelf af welke risico’s je wilt nemen in een land en hou je aan die afspraak.”

Marktonderzoek

Wim heeft voor Bandridge

gedegen marktonderzoek laten

uitvoeren in Brazilië. Wim: “Ik

heb tijdens de handelsmissie veel

gesprekken gevoerd met bedrijven

en distributeurs. Een medewerker

van ons heeft verder onderzoek

gedaan. Brazilië staat bekend

als één van de snelst groeiende

markten voor startende onderne-

mers. We hebben de Braziliaanse

markt in stappen in kaart

62

gebracht. Via internet is allerlei informatie vergaard over hoe de retail in elkaar zit,

welke winkels er zijn, wie de concurrenten zijn tot en met het opleidingsniveau

van potentiële medewerkers, relevante wet-en regelgeving en producteisen. Heel

veel is op internet te vinden. Belemmeringen leken er in eerste instantie voor ons

niet te zijn. Toen zijn we het land gaan bezoeken, winkels gaan bekijken en gaan

praten met allerlei instanties. Om na te gaan wat onze positie in zo’n land kan zijn,

welke distributeurs er zijn, welk prijsniveau wordt gehanteerd, wie onze echte

concurrenten zijn, noem maar op. We waren steeds positief. Daarna zijn we de

bezoekfrequentie gaan opvoeren om het land en de mogelijkheden echt te leren

kennen. We hebben een lijst gemaakt met mogelijke distributeurs (wie zijn goed

voor ons) en zijn uiteindelijk op basis van een shortlist gaan selecteren. Het bleek

lastig om een goede betrouwbare distributeur te vinden. Het kost tijd om

vertrouwen te winnen. Meestal gaan we na de selectie nog een aantal keren terug

om alles af te ronden en uiteindelijk hebben we ook een eigen medewerker

in Brazilië gestationeerd. Samen met onze distributeur zijn we de markt gaan

bewerken en bedrijven gaan bezoeken. Zo hebben we een positie bij winkelketens

verworven. Een distributeur moet weten hoe hij de markt moet bewerken. Dat

kan per land verschillen. In Brazilië zijn merknamen in onze sector bijvoorbeeld

belangrijk. Adverteren voor ‘kabeltjes’ heeft hier dus echt zin. Dit in tegenstelling tot

Nederland, waar ‘branding van kabels’

door middel van adverteren de consument

nauwelijks beïnvloedt. Hoe verder een

land van ons af staat, hoe fijnmaziger we

ons marktonderzoek uitvoeren.”

Belofte maakt schuld

Brazilië heeft een enorme potentie en

zou een enorm succesvol land kunnen

of moeten zijn. Er zijn voldoende

grondstoffen en het land beschikt over

een groot aantal hoog opgeleide mensen. Kortom: het land van beloftes. Maar de

structuur van het land, met de enorme bureaucratie en het woud aan regels, maakt

het moeilijk om Brazilië naar een hoger plan te tillen. Wim: “Het blijft nu een

beetje bij beloftes. Het is nog wachten op de echte doorbraak. Daar zijn buiten-

landse investeringen voor nodig, maar banken zijn op dit moment vrij kritisch in

het honoreren van de financiële behoeften van buitenlandse ondernemers. Terwijl

ik zoiets heb van: zet die kraan nu eens goed open! Er moet zoveel worden

63

voorgefinancierd aan belastingen

en heffingen, voordat goederen

het land in kunnen. Zoals velen

leveren ook wij onze goederen

tot aan de grens. De kosten voor

import, transport en noem maar

op zijn voor de distributeur. Die

kosten overtreffen vaak de koop-

prijs van de producten waardoor

de totale kosten verdubbelen. Distributeurs kunnen dit niet voorfinancieren. Hier

zouden banken veel meer een rol in kunnen spelen door met een stukje financiële

overbrugging te komen en de eisen daarvoor wat te versoepelen. Voordat banken

nu helpen moet alles tot in de details overlegd worden en moeten alle risico’s afge-

dekt worden. Zelfs waterdichte contracten worden niet altijd door banken geac-

cepteerd. Je moet in Brazilië dus echt wat extra’s doen. Zoeken naar andere wegen,

creatief zijn om resultaat te boeken. Zoals leveringen in kleine hoeveelheden

het land invoeren of de kredietlimieten van de distributeur wat opschroeven.

Dat gaat in goed vertrouwen.

Soms wordt je wel eens moedeloos van alle hobbels die je tegenkomt. Je hebt je

investeringen niet zo snel terugverdiend.”

“De belastingdruk in Brazilië is enorm. Er wordt veel betaald, maar Brazilianen

hebben niet altijd de indruk dat dit het land ten goede komt.”

De Bandridge Group (www.bandridge.nl) ontwikkelt, produceert en vermarkt

alle mogelijke connecties voor consumentenelektronica. Denk aan het koppelen

van een camera op je TV of MP3 speler op je computer. Voor alle mogelijke

koppelingen is wel een kabel voorhanden. De producten van Bandridge onder-

scheiden zich door kwaliteit en de uitvoering van de verpakking. Bandridge is

sinds 1997 internationaal actief en op dit moment één van de snelste groeiers in

Europa in deze branche. Het bedrijf is inmiddels actief in 60 landen over de hele

wereld. De Bandridge Group voert drie merken: Bandridge, Profigold en Valueline.

Het bedrijf organiseert de verkoop via verkoopkantoren in Nederland, Brazilië,

Egypte, India en China.

64

“Soms ligt alles even stil. Laatst nog, toen een container werd geopend voor

controle. Dat kost veel tijd. Toen ook het haven- en douanepersoneel nog ging

staken hebben we een paar maanden niets kunnen doen.”

Het Rotterdamse expeditiebedrijf JTA Freight BV exporteert gebruikte banden

naar Brazilië. Brazilië is één van de weinige landen in de wereld waar banden

hergebruikt mogen worden. Dat maakt de handel in gebruikte banden uniek,

maar vaak ook lastig. Gina Ioan : “Handel in gebruikte banden is vooral vrij lastig

vanwege de strenge milieueisen, waaraan onze opdrachtgevers moeten voldoen.

De handel in gebruikte goederen, en vooral die van banden, is aan strenge import-

regels gebonden en vaak wordt de handel nog onderworpen aan nadere analyses.

Zodra een opdrachtgever niet aan de juiste importvereisten voldoet, voelen wij

dat ook. Containers blijven dan langer aan de grens staan. Die regels worden niet

alleen opgelegd door de Braziliaanse overheid, maar ook de Verenigde Naties.”

Gina Ioan - JTA Freight BV

65

JTA Freight BV Specialist in vervoer van banden

JTA Freight BV heeft een vrij sterke positie in de markt, vanwege het feit dat ze

zich hebben gespecialiseerd in de export van gebruikte banden. Het bedrijf zelf

beschikt niet over de voor import benodigde licenties. JTA treedt slechts op als

expediteur / transporteur van de gebruikte banden voor opdrachtgevers, die hier-

voor wel over de juiste vergunningen moeten beschikken. De Braziliaanse overheid

verstrekt deze licenties overigens alleen aan Brazilianen. Gina: “Wij fungeren puur

als dienstverlenend transporteur en regelen vanuit onze expertise het transport

van de gebruikte banden van haven tot haven, ofwel ‘port of discharge’. We kopen

de banden dus niet zelf. De banden laden we overal in Europa en ook in het verre

Oosten. Vervolgens exporteren we deze naar Brazilië. Onze opdrachtgevers doen

daarna de rest. In Nederland hebben wij niet zo’n grote naam in ons vakgebied,

maar in Brazilië zijn we heel bekend. We hoeven daar ook niet aan marketing te

doen, de mensen kennen ons vooral via mond op mondreclame. Wij staan bekend

vanwege onze goede service. We zijn zelf ook vrij kritisch… doen niet met

iedereen zaken. Klanten moeten wel betrouwbaar zijn.”

Het bedrijf laat nieuwe klanten eerst betalen, voordat de goederen worden vrij-

gegeven. Er wordt wisselend gefactureerd in euro’s of dollars. Gina: “Wat het lastig

maakt is het feit dat Brazilianen geen geld mogen overmaken naar het buitenland

(en ook niet in andere valuta). Brazilianen zijn inventief genoeg, dus uiteindelijk

krijgen we ons geld wel, maar soms duurt het weken voordat ik weet van wie ik

geld heb binnen gekregen. Dat komt ook, omdat veel opdrachtgevers voor betalingen

met een tussenpersoon

werken. Zelfs onze bank kon

ons niet helpen met dit

probleem. In dat opzicht

maakt de Braziliaanse overheid

het ons vrij lastig. Het zou

voor ons eenvoudiger zijn

als we een vestiging in

Brazilië hebben. Maar goed,

dat willen wij niet, dus nu

moeten we roeien met de

riemen die we hebben.”

“Brazilianen zijn heel serieus en weten wat ze doen. Ze zijn ook flexibel en laten

zich niet pushen. Het tempo ligt ook wat lager dan wij gewend zijn.”

66

Zelf aan het roer

Gina: “De eerste jaren richtten we ons op het vervoer van nieuwe banden. Op

een bepaald moment ontdekten we dat er in het vervoer van gebruikte banden

kansen lagen. We hebben onze eerste contacten in Brazilië opgedaan op een beurs.

Dat ging goed. We konden ons verhaal kwijt en onze kennis en kunde aantonen.

Daarna is het balletje gaan rollen. De eerste jaren werkten we met een agent. Dat

was voor ons niet optimaal, omdat we niet alle touwtjes in handen hadden. Wij

hebben de pech gehad dat dit ons – door omstandigheden – heel veel geld heeft

gekost. Sindsdien regelen we alles zelf vanuit Rotterdam.”

De contacten met Brazilië verlopen voor JTA Freight vooral via de telefoon en

per e-mail. Gina vertelt dat ze al heel lang niet meer in Brazilië is geweest. Toch

werkt deze wijze van contact voor JTA Freight prima. Gina: “We hebben met onze

vaste klanten een hele goede, vriendschappelijke relatie opgebouwd. Dan gaat het

onderhouden van contacten via de mail of telefoon prima. Onze klanten komen

wel bij ons op bezoek, als ze in Europa zijn voor beursbezoek of wat dan ook. Dat

versterkt de band weer. Het grote tijdverschil maakt het dagelijks contact en de

dagelijkse handel wel wat lastiger. Is het hier in Nederland 14.00 uur, dan begint de

dag in Brazilië net. Dan hebben we dus nog maar een paar uurtjes de tijd om echt

wat voor onze Braziliaanse klanten te doen. Klanten hebben ook niet altijd erg in

het tijdverschil. Dan word ik laat op de avond of ’s nachts gebeld of ik dit of dat

voor ze wil regelen. Dat lukt dus niet midden in de nacht. Maar als ik het uitleg,

hebben ze hier gelukkig

wel begrip voor.”

67

JTA Freight BV uit Rotterdam (voor informatie: [email protected]) is expediteur. Het

bedrijf exporteert o.a. gebruikte autobanden naar Brazilië. De banden komen

o.a. uit Europa en het verre Oosten. Het bedrijf transporteert volgens het ‘port of

discharge’ – principe. JTA Freight regelt het transport (laden, verschepen, etc.), de

klant regelt de rest. Inclusief de benodigde licenties voor import. JTA Freight heeft

in de loop der jaren expertise opgebouwd in de handel in gebruikte banden en is

één van de bekendere spelers op dit vlak in Brazilië.

Nuttige adressen Nuttige adressen en contactgegevens

De makers van dit boekjeABN AMRO

www.abnamro.nl/internationaal

Op deze website vindt u alle informatie over producten en diensten van de bank

op dit gebied, inclusief een exportvaardigheidtest. Meer informatie over

internationaal zakendoen?

ABN AMRO International Desk Netherlands, telefoon: 020 -629 55 92.

E-mail: [email protected]

Amstellease International, telefoon: 030- 290 64 29. www.amstellease.nl

MKB-Nederland

www.internationalehandel.mkb.nl

Het Bureau Internationale Handel van MKB-Nederland behartigt de belangen

van het internationaal actieve midden- en kleinbedrijf. Op de website vindt u

informatie over internationaal zakendoen en kunt u naast dit boekje ook de eerder

verschenen boekjes in de reeks bestellen. Ook vindt u op de site een kalender met

geplande handelsreizen, een prikbord voor het vinden van stagiaires en een meldpunt

knelpunten waar u ons kunt informeren over knelpunten met betrekking tot

internationaal ondernemen. U kunt het Bureau Internationale Handel telefonisch

bereiken op telefoonnummer: 015-219 14 08.

Vertegenwoordigingen van de Nederlandse overheid in BraziliëNederlandse ambassade te Brasilia: • www.embaixada-holanda.org.br

• [email protected]

Nederlands postennetwerk in Brazilië: • www.embaixada-holanda.org.br

Nederlands consulaat-generaal te Rio de Janeiro • www.mfa.nl/rio


Nederlands consulaat-generaal te São Paulo • [email protected]

• www.mfa.nl/sao

Netherlands Business Support Office - Porto Alegre • www.mfa.nl/poa


Netherlands Business Support Office - Recife: • www.mfa.nl/rec


68

69

Vertegenwoordiging Braziliaanse overheid in Nederlandhttp://www.brazilianembassy.nl/nederlands

Braziliaanse Ambassade in Den Haag

Ondersteuning van de Nederlandse overheidwww.evd.nl en http://www.evd.nl/info/landen/ ( -> Brazilië)

Agentschap van het Ministerie van Economische Zaken met landen experts in dienst.

Voor informatie over Brazilië kunt u ook contact opnemen met de landenmede-

werker Brazilië; 070 – 778 87 33 of de accountmanager marktbewerking Brazilië:

telefoon: (070) 778 87 28, e-mail: [email protected]

www.internationaalondernemen.nl

Website van het Ministerie van Economische Zaken, met uitgebreide informatie

over internationaal ondernemen en links naar andere organisaties die u van dienst

kunnen zijn op het terrein van internationaal ondernemen.

www.senternovem.nl

Agentschap voor duurzaamheid en innovatie, van het ministerie van Economische

Zaken. Met o.a. informatie over financiële ondersteuning bij internationaal

ondernemen zoals subsidies.

Overheid Brazilië www.brasil.gov.br -> Braziliaanse regering

www.mdic.gov.br -> Ministerie van Ontwikkeling, Industrie en Buitenlandse handel

www.fazenda.gov.br -> Ministerie van Financiën

www.mre.gov.br -> Ministerie van Buitenlandse Betrekkingen

www.bndes.gov.br -> BNDES, Nationale Ontwikkelingsbank

www.bcb.gov.br -> Centrale Bank

www.ibge.gov.br -> Nationaal Bureau voor de Statistiek

69

(Nuttige organisaties in Nederland met informatie over Braziliëwww.fenedex.nl of www.export.nl

Bij de Fenedex kunt u informatie krijgen over exporttrainingen.

www.pwc.com

PricewaterhouseCoopers. Contactpersonen Brazil Desk:

George de Soeten: +31 10 407 5647 ([email protected])

Chris Winkelman: +31 10 407 5618 ([email protected])

Gustavo Carmona: +31 10 407 6923 ([email protected])

www.transfer-lbc.com

Transfer biedt exportondersteuning aan Nederlandse ondernemingen die gebruik

willen maken van de vele marktkansen in Brazilië.

www.export.nl

Een schat aan exportinformatie

www.fenex.nl

Bij Fenex kunt u terecht voor ondersteuning bij expeditiezaken.

www.handelsbevordering.nl

Site van het Nederlands Centrum voor Handelsbevordering, hier kunt u o.a

terecht voor beursdeelnames en handelsreizen.

www.kvk.nl

De Kamer van Koophandel in uw regio kan u adviseren over exportdocumenten,

heffingen en subsidiemogelijkheden.

www.dutchcham.com.br

Nederlands-Braziliaanse Kamer van Koophandel in Brazilië

www.nec.nl

De Nederlandse Export Combinatie kan u behulpzaam zijn bij het vinden van

zakenpartners in het buitenland.

70

71

Nuttige Braziliaanse organisatieswww.anp.gov.br -> Nationaal Petroleum Agentschap

www.planejamento.gov.br -> Brazilië in actie

www.fiesp.org.br -> Federatie van Industrie Sao Paulo

www.firjan.org.br -> Federatie van Industrie Rio de Janeiro

www.cni.org.br -> Nationale Confederatie van Industrie

www.braziltradenet.gov.br -> Handels Netwerk Brazilië

www.ipp.org.br -> Braziliaans Instituut voor Olie en Gas

www.onip.com.br -> De Nationale Organisatie voor de olie-industrie

http://sistemasweb.desenvolvimento.gov.br/INVESTIMENTO_WEB/renai_en/home.asp

-> Nationaal informatienetwerk inzake investeringen > RENAI

Overige nuttige adressenwww.douane.nl

Website van de douane. Hier kunt u informatie vinden over alle regelgeving en

documenten m.b.t. internationaal ondernemen.

www.belastingdienst.nl

Website van de belastingdienst

Telefoon: 0800-0543 -> Belastingtelefoon voor ondernemers

www.minlnv.nl

Site van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, voor informatie

over de voorschriften op het gebied van kwaliteit, etikettering en verpakking van

levensmiddelen en dranken.

www.tuv.nl

Certificatie-instelling Nederland

Geraadpleegde bronnen • EVD (Economische Voorlichtingsdienst)

• Ambassade van het Koninkrijk der Nederlanden in Brazilië

• De Nederlands-Braziliaanse Kamer van Koophandel

• Bepalingen van de Europese Commissie

Wij danken de medewerkers van de Nederlandse Ambassade in Brazilië, de medewerkers

van het Nederlandse Postennetwerk in Brazilië, de medewerkers van het landenteam

van Brazilië van de EVD, PricewaterhouseCoopers, Transfer latin Business Consultancy

en de betrokken ondernemers voor hun actuele informatie en actieve bijdrage aan dit

boekje.

72

Colofon

Ontwerp & Druk

TDS printmaildata Schiedam

Fokkerstraat 505

3125 BD Schiedam

T. +31 (0) 10 238 04 00

F: +31 (0) 10 238 04 44

www.tds.nu

Fotografie:

Raymond de Haan

Haanfotografie

Postbus 200

3830 AE Leusden

T: +31 (0) 33 448 00 03

F: +31 (0) 33 448 00 04

M: +31 (0) 621 55 66 78

[email protected]

Tekstbewerking en interviews:

Mariska van der Starre

Van der Starre, beleidsadvies, projectmanagement en - communicatie

Franckstraat 82

2901 RD Capelle aan den IJssel

T: +31 (0) 10 20 26 929 / + 31 6 24215631

F: +31 (0) 10 20 26 986

[email protected]

Eindredactie:

Iris Olivier, projectleider internationale handel, MKB-Nederland

Louis Cornelisse, LC journalistieke producties

Productiedatum, oktober 2008

2

Koninklijke Vereniging MKB-NederlandBureau Internationale Handel

Postbus 5096, 2600 GB DelftInternet: www.mkb.nl

ABN AMRO Bank N.V.MKB-relaties

Foppingadreef 22, Postbus 283 (AA3311), 1000 EA Amsterdam-ZuidoostInternet: www.abnamro.nl

AA

6567 A ©

09-08

812989 export brazilie binnenwerk - abnamro.nlc3%ad%c3%ab.pdf · als het aan de nederlandse...

Documents