1

CÁC KHÍA CẠNH LIÊN QUAN ĐẾN TỐI ƯU HÓA AN TOÀN BỨC XẠ TRONG X-

QUANG CHẨN ĐOÁN

2

Néi dung

I. Kh¸i niÖm vÒ tèi u hãa ATBX trong X-quang chÈn ®o¸n II. Ph ¬ng ph¸p tèi u hãa ATBX trong X-quang chÈn ®o¸n Bãng tia X: Lùa chän cao ¸p, mAs Phin läc vµ chÊt l îng chïm tia Bé khu tró chïm tia-Collimator. Sù phï hîp tr êng s¸ng-tr

êng x¹ HÊp thô, t¸n x¹ vµ l íi (ghi/grid) §é t ¬ng ph¶n §é ph©n gi¶i Phim/ b×a t¨ng quang vµ t¨ng s¸ng truyÒn h×nh Bé kiÓm so¸t liÒu x¹ tù ®éng

3

I. Khái niệm về tối ưu hóa An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán

Tối ưu hóa ATBX trong X-quang chẩn đoán là lựa chọn các thông số kỹ thuật của máy để có thể nhận được một phim có chất lượng tôt nhất giúp bác sỹ lâm sàng chẩn đoán đúng bệnh/vị trí tổn thương v.v... nhưng mức độ rủi ro gây bởi bức xạ ion hóa của tia X đối với bệnh nhân, bác sỹ và dân chúng xung quanh là thấp nhất.

4

Tia X được Wilhelm C. Roentgen (người Đức) phát hiện vào năm 1895.

e-/- (E >kV-MV)

r

W Z=74

Tia X

Emax

Cư

ờng

độ b

ức

xạ

Tia X-đặc trưng

Ph¸t hiÖn ra tia X vµ øng dông nã

5

CÊu t¹o bãng tia - X

6

MÉu anode quay cña bãng ph¸t tia X

7

èng ph¸t tia X- nguyªn lý ho¹t ®éng

8

9

Bé t¹o cao ¸p

Cung cÊp cao ¸p cho chïm ®iÖn tö ®ñ n¨ng l îng b¾n vµo anode ®Ó sinh ra tia X

Bé t¹o cao ¸p cã thÕ lµ- Mét pha n¾n nöa sãng- Mét pha n¾n c¶ sãng - Ba pha ( 6 xung, 12 xung)- Cao tÇn vµ trung tÇn

10

Chỉnh lưu một pha cả sóng

11

C¸c lo¹i sãng

Mét pha nöa sãng

Mét pha c¶ sãng

3 pha 6 xung

12

Tiªu ®iÓm

X¸c ®Þnh ®é ph©n gi¶i cña bãng

Lý t ëng lµ ®iÓm héi tô rÊt nhá

KÝch th íc tiªu ®iÓm bÞ giíi h¹n bëi kh¶ n¨ng chÞu nhiÖt cña anode

§iÓm héi tô th«ng th êng cã kÝch th íc vµo cì 2mm, vµ sÏ nhá h¬n cho c¸c bãng cã ®é ph©n gi¶i cao vµ cho bãng chôp ngùc

Mét m¸y X- quang th êng cã hai ®iÓm héi tô lín vµ nhá (tãc nhá vµ tãc lín). Tãc nhá dïng trong tr êng hîp cÇn ®é ph©n gi¶i cao, vÝ dô chôp phæi, chôp vó. Tãc lín dïng chôp c¸c m« dÇy)

13

Tiªu ®iÓm

• Điện tử được hội tụ bằng điện từ trường lên anode

• “Dòng của bóng” được chỉ thị trên đồng hồ là dòng điện tử giữa sợi đốt (filament) và anode,

• Chứ KHÔNG phải là dòng trên sợi đốt

14

Che ch¾n èng ph¸t tia X

•Tất cả các ống phát tia đều có 2-3 mm chì trong vỏ ống để hạn chế bức xạ “rò” gây nguy cơ làm tăng liều chiếu đối với cả bệnh nhân và nhân viên bức xạ.

15

Phin läc & ý nghÜa thùc tiÔn

• Phổ năng lượng tia X trải dài từ điểm gần 0 keV tới giá trị năng lượng bằng giá trị cực đại của điện áp (ví dụ, 70 kVp = 70 keV)

• Nhôm dạng tấm được dùng là vật liệu lọc bỏ những tia X năng lượng thấp không mong muốn, nó làm tăng liều BN cũng như NVBX.

r

W e- ExrTấm lọc Al loại bỏ tia có năng lượng thấp

16

Phin läc (TiÕp)

• Bóng phát tia X bắt buộc phải có phin lọc

• Chất lượng chùm tia được kiểm ta bằng phương pháp xác định chiều dày suy giảm một nửa ( HVL) của nó

• HVL là chiều dày cần thiết của vật liệu để giảm cường độ chùm tia X xuống còn 50%.

17

Bé khu tró chïm tia(Collimator)

Kích thước lối ra của chùm tia được giới hạn bởi bộ khu trú chùm tia chế tạo bằng các lá chì để được kích thước trường xạ hình chữ nhật,

• Trong chụp ảnh, kích thước trường xạ trên BN được xác định bằng mở/đóng collimator. Trường ánh sáng được sử dụng để xác định trường xạ.

• Cần phải kiểm tra độ trùng khớp giữa trường sáng trường xạ , đây là một trong các mục của công tác đảm bảo (QA) và kiểm soát (QC) chất lượng máy phát tia X (ĐLVN).

18

Bé khu tró chïm tia

19

T¸n x¹ vµ sù suy gi¶m chïm tia X

Sù suy gi¶m= HÊp thô + t¸n x¹

§èi víi bÖnh nh©n, kho¶ng 80% chïm tia bÞ hÊp thô, kho¶ng 10-15% chïm tia bÞ t¸n x¹, phÇn nhá cßn l¹i (<5%) cã thÓ tíi ® îc hép ®ùng phim

T¸n x¹ phô thuéc vµo tr êng x¹: Tr êng x¹ cµng réng th× møc t¸n x¹ còng cµng lín

T¸n x¹ lín nhÊt ë n¬i chïm tia gÆp bÖnh nh©n.

20

Tia t¸n x¹

21

Tia t¸n x¹

ChØ cã nh÷ng tia xuyªn qua bia tíi phim lµ nh÷ng tia cã Ých, gióp t¹o h×nh ¶nh,

Tia t¸n x¹ lµ nh÷ng photon ®æi h íng,

Tia t¸n x¹ lµm gi¶m ®é t ¬ng ph¶n,

CÇn ph¶i lo¹i trõ tia t¸n x¹ tr íc khi chóng ®Õn ® îc phim,

Ngoµi ra tia t¸n x¹ cßn t¹o thªm liÒu bøc x¹ ®èi víi nh©n viªn trî gióp vµ nh©n viªn ®iÖn quang.

22

LƯỚI CHỐNG TÁN XẠ

• Bức xạ tán xạ được loại bỏ bằng lưới chì (ghi),

• Lưới chì hấp thụ bức xạ tán xạ chỉ cho những tia đi thẳng từ nguồn đến được phim và do vậy nó giúp cải thiện rất nhiều độ tương phản của ảnh,

• Ghi bao gồm tập hợp của những sợi chì đặt cùng những sợi kim loại không hấp thụ tia X (Al). Sợi Pb và sợi Al được đặt xen kẽ nhau theo trình tự (Pb-Al-Pb-Al ...)

23

LƯỚI CHỐNG TÁN XẠ

24

Trong X-quang chÈn ®o¸n h×nh ¶nh khi nµo kh«ng dïng ghi?

25

§Çu dß: phim-b×a t¨ng quang

( bé phËn ghi ¶nh)• Ngày nay phim X-quang không còn được sử dụng để ghi trực

tiếp bức xạ mà phải dùng kèm với bìa tăng quang• Bìa tăng quang chuyển đổi tia X thành ánh sáng nhìn thấy.

Ánh sáng này phù hợp với phim (nhũ tương của AgBr) trong ghi nhận hình ảnh.

• Đây là một quá trình chuyển đổi cần thiết.

26

Phim -b×a t¨ng quang