วั�ยเจริ�ญพั�นธุ์� และพัฤติ�กริริมทางเพัศ

(Puberty & Sexual Behavior)

เน��อหา 1) ควัามหมาย 2 ) ปั จจ�ยท!"ม!อ�ทธุ์�พัล 3 ) พัฤติ�กริริมทางเพัศ

- เพัศผู้%& - เพัศเม!ย

Puberty

• ริะยะหริ�ออาย�ท!"สั�ติวั ม!พั�ฒนาการิด้&านติ*างๆ ทางสัริ!ริวั�ทยาโด้ยเฉพัาะอย*างย�"งในด้&านการิสัริ&างเซลล สั�บพั�นธุ์� และแสัด้งพัฤติ�กริริมด้&านการิสั�บพั�นธุ์� อย*างสัมบ%ริณ์

• ล2าด้�บของพั�ฒนาการิ Embryo Fetus Baby

animal Young animal

Mature animal

สั�"งท!"พั�จาริณ์าในการิเข&าสั%*วั�ยเจริ�ญพั�นธุ์� • ล�กษณ์ะภายนอก• การิเปัล!"ยนแปัลงทางกายภาพัและสัริ!ริวั�ทยา

ภายใน 1) เพัศผู้%& Testis, Penis, Accessory gland,

Endocrine gland

2) เพัศเม!ย Ovary, Mammary organ,

Endocrine gland, Estrus cycle

Secondary sex characteristics

ปั จจ�ยท!"ม!อ�ทธุ์�พัลติ*อการิเข&าสั%*วั�ยเจริ�ญพั�นธุ์�

1) Genetics 2) Environment

- Species

- Breed

- Sex

3) Management

- Nutrition

- Health status

- Housing

อาย�เม�"อเข&าสั%*วั�ยเจริ�ญพั�นธุ์� Male อาย� (เด้�อน ) Female อาย� (เด้�อ

น)

-1018Bull Heifer 8-18

Ram 8-12 Ewe 6-12

Boar 6-8 Gilt 5-8

Stallion 12-22 Filly 10-24

Dog 5-12 Bitch 7-15

Tomcat 6-10 Cat 7-15

Hormone &Puberty• ชน�ด้ของฮอริ โมน• กลไกการิท2างานของฮอริ โมน - Hypothalamic-

hypophysial axis

- Pituitary-ganad axis

(Adenohypophyseal-gonad axis)

Female Sexual Behavior

• วังริอบการิเปั9นสั�ด้ (Estrus cycle)

แบ*งได้&หลายริ%ปัแบบ ติามม�มมองหริ�อการิพั�จาริณ์า

1) แบ*งติามการิปัริากฏในริอบปั; 2) แบ*งติามพัฤติ�กริริมการิติกไข* 3) แบ*งติามช*วังติ*างๆ ในวังริอบการิเปั9น

สั�ด้

การิแบ*งวังริอบการิเปั9นสั�ด้ท!"ปัริากฏในริอบปั;

1) Seasonal monoestrus: กวัางroe สั�น�ขจ��งจอก 2) Seasonal polyestrus: ม&า แพัะ 3) Polyestrus: สั�กริ โค Primate

การิแบ*งติามพัฤติ�กริริมการิติกไข* 1) Induce ovulators

2) Spontaneous ovulators

การิแบ*งติามช*วังติ*างๆ ของวังริอบการิเปั9นสั�ด้

1) แบ*งติามสัภาวัะการิควับค�มโด้ยเน��อเย�"อท!"สัริ&างฮอริ โมน: Follicular phase และ Luteal phase

2) แบ*งติามล�กษณ์ะท!"ปัริากฏในวังริอบการิเปั9นสั�ด้ โค แพัะ แกะ สั�กริ 2.1) Proestrus 3-4 2-3

2-3 3-4 วั�น 2.2) Estrus 12-18 30-40

24-36 48-72 ชม.

2.3) Metestrus 3-4 2-3 2-3 2-3 วั�น

2.4) Diestrus 10-14 13-15 10-12 11-13 วั�น

2.5) Anestrus

พัฤติ�กริริมการิเปั9นสั�ด้(heat)• อย%*ภายใติ&อ�ทธุ์�พัลของฮอริ โมน ริะบบปัริะสัาท อาย�

และฤด้%กาล• ล�กษณ์ะการิแสัด้งออกของพัฤติ�กริริม

- ยอมริ�บการิข<�นท�บ - การิเสัาะหาติ�วัผู้%& - ก�นอาหาริน&อยลง - ม!เม�อกไหลจากช*องคลอด้ - บริ�เวัณ์สั*วันนอกของช*องคลอด้บวัมแด้ง - ติ�"นติกใจง*าย

Follicular wave

ล�กษณ์ะเฉพัาะของพัฤติ�กริริมการิเปั9นสั�ด้ของสั�ติวั แติ*ละชน�ด้ 1( )

• สั�กริ : Polyestrus, estrus cycle 21 วั�น

1) อวั�ยวัะเพัศบวัมแด้ง ( ช�ด้เจนใน Gilt)

2 ) ยอมริ�บการิข<�นท�บของติ�วัอ�"น 3) กด้หล�งจะย�นน�"ง 4) ม!เม�อกเล=กน&อย 5) สันใจสั�"งแวัด้ล&อมมากกวั*าปักติ� 6) สั*งเสั!ยงริ&อง

ล�กษณ์ะเฉพัาะของพัฤติ�กริริมการิเปั9นสั�ด้ของสั�ติวั แติ*ละชน�ด้(2)

• โค : Polyestrus, estrus cycle 21 วั�น

1) อวั�ยวัะเพัศบวัมแด้ง ?

2 ) ยอมริ�บการิข<�นท�บของติ�วัอ�"น 3) กด้หล�งและสัะโพักจะย�นน�"ง 4) ม!เม�อกไหลในช*วังเวัลานาน 5) ติ�"นติกใจง*าย 6) สั*งเสั!ยงริ&อง

ฮอริ โมนท!"ควับค�มวังริอบการิเปั9นสั�ด้

•GnRH•Gonadotropins•Estrogen•Progesterone•PGF2 alpha ( ด้%ภาพัท!"2)

อิ�ทธิ�พลขอิงระบบประสาทต่�อิพฤต่�กรรมทางเพศ

1) Visual

2) Olfactory

3) Auditory

4) Tactile

อิ�ทธิ�พลขอิงอิายุ�ท��ม�ต่�อิพฤต่�กรรมทางเพศ• อาย�ท!"สั�ติวั ม!ควัามสัมบ%ริณ์ พั�นธุ์� สั%งสั�ด้ - สั�กริ - 34 ปั; - โค - 57 ปั; - แพัะ และแกะ - 46 ปั;ปัริากฏการิณ์ ท!"บ*งบอกการิเสั�"อมของควัาม

สัมบ%ริณ์ พั�นธุ์� - อ�ติริาการิติ��งท&องติ2"า - ม!การิติายของติ�วัอ*อนติลอด้ริะยะติ��งท&อง

สั%ง

อิ�ทธิ�พลขอิงฤดู�กาลท��ม�ต่�อิพฤต่�กรรมทางเพศ• ปั จจ�ยเน�"องจากฤด้%กาล - ช*วังแสัง Retina

Pineal gland Gonad Adenohypophysial

Hypothalamus

- ปัริ�มาณ์และค�ณ์ภาพัของอาหาริ - การิจ2าศ!ล

Male Sexual Behavior

1) การิคริอบคริองด้�นแด้น (Territorial and home range behavior)

2) ควัามก&าวัริ&าวั (Aggressive)

3) พัฤติ�กริริมการิผู้สัมพั�นธุ์� ( )

ป�จจ�ยุท��ม�ผลต่�อิการแสดูงพฤต่�กรรมทางเพศ

1) ริะบบปัริะสัาท - VVVVVV - VVVVVVVVV - V VVVVVVV - VVVVVVV

2) ริะบบฮอริ โมน

ล"าดู�บการแสดูงพฤต่�กรรมทางเพศ

1. การิหาค%*ผู้สัมพั�นธุ์� 2. การิติริวัจสัอบสัภาวัะของค%*ผู้สัม3. การิยอมริ�บการิผู้สัมของเพัศ

เม!ย4. การิผู้สัมพั�นธุ์�

ระยุะขอิงผสมพ�นธิ�$

- ริะยะเก!�ยวัพัาริาสั!และเติริ!ยมผู้สัมพั�นธุ์� (Pre-copulation)

ริ%ปัแบบ :

1) แสัด้งพัฤติ�กริริมก&าวัริ&าวั 2) ริ�มฝี;ปัากเผู้ยอ (Flehmen reaction)

3) สั*งเสั!ยงท!"ม!ควัามด้�ง และควัามถี่!"เฉพัาะ (ใน สั�กริ และแพัะ)

4) ม!การิย�ด้และแข=งติ�วัของ Penis

5) ข<�นท�บค%*ผู้สัม

- ริะยะผู้สัมพั�นธุ์� (Copulation)

ริ%ปัแบบ1) Penis ย�ด้และแข=งติ�วัเติ=มท!" จากขบวันการิ

blood accumulation 2) Courtship 3 ) Intromission โด้ยการิท2างานของกล&ามเน��อ

Rectus abdominis, Carvernosous muscle, Retractor penile และSigmoid flexure

- ริะยะเสัริ=จสั��นการิผู้สัมพั�นธุ์� (Post-copulation)ริ%ปัแบบ1) Ejaculation

V VVV VVVVVVV2

3 ) Refractoriness

พฤต่�กรรมท��ผ�ดูปกต่�ทางเพศ 1( )

• เพัศเม!ย V VV VVVV VVVV1 .

2. Split estrus

3. Silent heat

พฤต่�กรรมท��ผ�ดูปกต่�ทางเพศ (2)

• เพัศผู้%& 1 Copulation แติ*ไม*ม!

Ejaculation

2. Homosexual

3. Masturbation