ระบบตอมไรทอ ฮอรโมน (hormone)

ฮอรโมน (hormone)

ฮอรโมน (hormone) คอสารเคมทสรางจากเนอเยอหรอตอมไรทอ (endocrine gland)แลวถกล าเลยงไปตามระบบหมนเวยนของโลหต เพอท าหนาท ควบคมการเจรญ เตบโต ควบคมลกษณะทางเพศและควบคม การท างานของระบบตาง ๆ ในรางกาย

ชนดสารฮอรโมน - โปรตน - สเตอรอยด - กรดอะมโน - เพปไทด - กรดไขมน

สมบตทวไปของฮอรโมน

1.เปนสารทผลตจากตอมไรทอ

2.เปนสารทพบไดในเลอด

3.ฮอรโมนแตละตวจะมอวยวะทฮอรโมนแสดง

ผลเรยกวา อวยวะเปาหมาย (target organ)

สวนอวยวะอนๆจะไมมผลกระตน

การล าเลยงฮอรโมน

หนาทของฮอรโมน แบงออกไดเปน 3 กลมใหญ

1.ควบคมการเจรญเตบโต (growth)

2.ควบคมและรกษาสภาพแวดลอมภายในรางกายใหเปนปกต

3.ควบคมการท างานของรางกายอยางอตโนมต

การออกฤทธของฮอรโมน

ฮอรโมนจากตอมไรทอทส าคญของรางกาย ตอมไรทอมการเปลยนแปลงมาจากเนอเยอทง3ชน คอ

1. พวกทเปลยนแปลงมาจากmesoderm * สรางสารพวกสเตอรอยด -ตอมหมวกไตสวนนอก (adrenal cortex) -รงไข (ovary) -อณฑะ (testis)

2. พวกทเปลยนแปลงมาจาก ectoderm และendoderm

* สรางสารพวกเปปไทด โปรตน

- ตอมไทรอยด(thyroid gland)

- ตอมใตสมอง(hypophysis หรอ pituitary)

- ตอมหมวกไตสวนใน(adrenal medulla)

ความส าคญของตอมไรทอตอรางกาย

1.พวกทรางกายขาดไมได

(essential endocrine gland) - ตอมไทรอยด (thyroid gland)

- ตอมพาราไทรอยด(parathyriod gland)

- ตอมหมวกไตสวนนอก (adrenal cortex)

- ไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส( ตบออน )

2. พวกทรางกายขาดได

(non-essential endocrine gland)

- ตอมใตสมองสวนหนา (pituitary) - ตอมไพเนยล(pineal gland) - ตอมหมวกไตสวนใน (adrenal medulla) - รงไข (ovary) - อณฑะ(testis)

ระบบตอมไรทอในสตวมกระดกสนหลง(คน)

ในรางกายคนเรามตอมไรทอ ทงหมด 9 ตอม

Tropic hormones: ฮอรโมนทไปมบทบาท ควบคมการหลงฮอรโมน ของตอมไรทออน ๆ

Endocrine System

1 ตอมไพเนยล 2 ตอมใตสมอง 3 ตอมไทรอยด 4 ตอมพาราไทรอยด 5 ตบออน 6 ตอมหมวกไต 7 อวยวะเพศ 8 รก .9 ตอมไทมส 10 กระเพาะอาหารและล าไสเลก

การท างานรวมกนระหวางระบบประสาทและระบบตอมไรทอ (ไฮโปทาลามสและตอมใตสมอง)

-ไฮโปทาลามสท าหนาทเชอมโยง ระหวางระบบตอมไรทอและ ระบบประสาท -เซลลประสาท(neurosecretory cell)จากไฮโปทาลามสไปควบคมการ หลงฮอรโมนจากตอมใตสมองสวน หนา ทงแบบกระตน(releasing

homrone) และยบยง(inhibiting hormone)

ตอมใตสมองสวนหนา(anterior pituitary gland or adenohypophysis) -ควบคมการหลงฮอรโมนโดยไฮโปทาลามส โดยหลง releasing/inhibiting ผานทางเสนเลอด portal vessel

ฮอรโมนจากตอมใตสมองpituitary

ตอมใตสมองเปนตอมไรทออยตดตอกบสวนลางของสมองสวนไฮโพทาลามส แบงได เปน 3 สวน คอ

1. ตอมใตสมองสวนหนา(Anterior pituitary)

2. ตอมใตสมองสวนกลาง (intermidiate )

3.ตอมใตสมองสวนหลง (Posterior pituitary)

ฮอรโมนจากตอมใตสมอง pituitary

ชนดฮอรโมนทสรางจากตอมใตสมอง

ภาพแสดงอวยวะทเปน taget organ

ตอมใตสมองสวนหนา ท าหนาทผลตฮอรโมน ดงน

o โกรทฮอรโมน (GH)

o โกนาโดโทรฟน (Gn) ประกอบดวย FSH และ LH

o โพรแลกทน

o อะดรโนคอรตโคโทรฟน (ACTH)

o ไทรอยดสตมวเลตงฮอรโมน (TSH)

o เอนดอรฟน

25

ฮอรโมนโกรท (Growth hormone,GH) • ชออกชอหนงวา โซมาโตโทรฟน หรอ STH

• ควบคมการเจรญเตบโตทวๆ ไปของรางกาย

• มมากเกนไปในเดกท าใหรางกายสงผดปกต (gigantism)

• ถารางกายขาดฮอรโมนน วยเดกจะมลกษณะเตยแคระ

• มฮอรโมนนสงภายหลงโตเตมวยแลวจะเกดอาการอะโครเมกาล (acromegaly)

- เปนสารพวกโปรตน ควบคมการเจรญเตบโต ของรางกาย

giantism • เนองจากในวยเดกมการสราง GH มาก

เกนไปจะมผลกระตนการเจรญเตบโตมากกวาปกต เรยกวา สภาวะยกษ(giantism)

dwarfism ในวยเดกมการขาดฮอรโมน GH นอยท าใหเกดอาการรางกายมขนาดเลก แคระแกรน เนองจากการเจรญเตบโตของกระดกถกยบยง ระบบสบพนธไมเจรญ

acromegaly เนองจากในวยผใหญมฮอรโมน GH มากเกนไปจะมผลตอการกระตนการเจรญของกระดกในดานกวาง เนองจากกระดกทางดานยาวบดไปแลว ยาวอกไมได และยบยงเนอเยอเกยวพนดวย ท าใหกระดกทคางขยายขนาดกวางขนฟนหางใบหนาเปนรปสเหลยมคางหม นวมอ นวเทามขนาดใหญขน ผวหนงหนาและหยาบ

simmon’s disease เนองจากในผใหญทมฮอรโมนโกรธนอยมกไมแสดงลกษณะอาการใหเหนแตพบวาน าตาลในเลอดต าจงทนตอความเครยดทางอารมณไดนอยกวาคนปกต และมกจะเปนลมหนามดงาย อาจเปนโรคผอมแหง

ฮอรโมนโกนาโดโทรฟน (gonadotrophin หรอgonadotrophichormone,Gn ) ประกอบดวย 1 .ฟอลลเคลสตมวเลตงฮอรโมน ( follicle stimulating hormone หรอเรยกยอๆ วา FSH

2. ลทไนซงฮอรโมน (luteinizing hormone)หรอเรยกยอวา LH

*ฮอรโมนFSH เปนฮอรโมนพวกโปรตนทรวมอยกบคารโบไฮเดรต(glycoprotein)

gonadotrophinในเพศชาย FSH กระตนการ

เจรญเตบโตของอณฑะและหลอดสรางอสจ

LH กระตนกลมเซลลอน

เตอรสตเชยลหรอเซลลเลยดก ทแทรกอยระหวางหลอดสรางอสจในอณฑะใหหลงฮอรโมน เพศชาย คอฮอรโมนเทสโทสเทอโรน

33

ฮอรโมน FSH ชวยกระตนการเจรญเตบโตของอณฑะ และการสรางอสจ

gonadotrophinในเพศหญง FSH กระตนการเจรญของฟอลลเคลในรงไข

ขณะฟอลลเคลเจรญจะสรางฮอรโมนอสโทรเจน

LH กระตนการตกไขและเกดคอรปสลเทยม

จะสรางฮอรโมนโพรเจสเทอโรน ท าหนาทรวมกบอสโทรเจน ท าใหมการเปลยนแปลงทรงไขและมดลกเพอรอรบการฝงตวของเซลลไขทถกผสม

35

ฮอรโมนโพรแลกตน (prolactin) หรอ (lactogenic hormone)

มหนาทกระตนตอมน านม ใหสรางน านม

• เปนฮอรโมนประเภทโปรตน กระตนการเจรญของทอของการผลตน านมกระตนการสรางและผลตน านม

• ในขณะตงครรภและตอนคลอดจะมโพรแลกตนสง

• โพรแลกตนในเพศชายไมทราบหนาทแนชด แตมผรายงานวาโพรแลกตนจะท าหนาทรวมกบฮอรโมนเพศชายในการกระตนอวยวะทเกยวของกบการสบพนธ เชน ตอมลกหมาก ทอน าอสจ และตอมสรางน าเลยงอสจ

ฮอรโมนอะดรโนคอรตโคโทรฟน

(adrenocorticotrophin hormone) หรอ ACTH ท าหนาทกระตนอะดรนลคอรเทก ของตอมหมวกไตใหสราง

ฮอรโมนตามปกต

ACTH • กระตนการเตบโตและการสรางฮอรโมนของตอม

หมวกไตสวนนอก

• กระตนการปลดปลอยกรดไขมนออกจากเนอเยอ

• กระตนการหลงอนซลนจากตบออน

• กระตนการหลง GH จากตอมใตสมองสวนหนา

• ACTH ยงมลกษณะบางอยางเหมอนฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนกลาง(MSH)จงกระตนเมลานนภายในสตวเลอดเยน เชน กบ ท าใหมสเขมขน

ฮอรโมนกระตนไทรอยด

(thyroid stimulating hormone) หรอ TSH ท าหนาทกระตนตอมไทรอยดใหหลงฮอรโมนตาม ปกต ฮอรโมน

จาก ตอมใตสมองสวนหนาจะควบคมโดยฮอรโมน ประสาทท สรางมาจากไฮโพทามส

ลามส

• ออกฤทธคลายมอรฟน

• สรางจากตอมใตสมองสวนหนา หรอเนอเยออนๆ

• ท าหนาทระงบความเจบปวด

• ชวยใหคดในทางสรางสรรค

• ชวยเพมความตนตว มชวตชวาและความสข

• จะหลงออกมาเมอเรามอารมณแจมใส

42

ไฮโพทาลามสกบการสรางและหลงฮอรโมนของตอมใตสมองสวนหนา

• ฮอรโมนกระตนการหลง GH (GH releasing hormone,GHRH)

• ฮอรโมนยบยงการหลง GH (GH inhibiting hormone,GHIH)

• ฮอรโมนกระตนการหลงโพรแลกตน(prolactin releasing hormone,PRH)

• ฮอรโมนกระตนการหลงของตอมไทรอยด (thyroid releasing hormone,TRH)กระตนการหลง TSH

• ฮอรโมนกระตนการหลง Gn ( gonadotrophin releasing

hormone,GnRH)กระตนการหลง FSHและ LH

ตอมใตสมองสวนกลาง ผลตฮอรโมนเมลาโนไซต(Melanocyte stimulating hormone

หรอMSH ) ท าหนาทกระตนการสงเคราะหรงควตถสน าตาล

( melanin )และกระตนให melanin กระจายไปทวเซลลท าให

เกดการเปลยนสตวของสตวเลอดเยนใหมสเขมขน

• ตอมใตสมองสวนหลงหรอนวโรไฮโพไฟซส ไมไดสรางฮอรโมนเอง แตฮอรโมนถกสรางมาจาก นวโรซครทอรเซลลของไฮโพทาลามสโดยกลมเซลลเหลานจะมแอกซอนมาสนสดอยภายในตอมใตสมองสวนหลง และเขาสกระแสเลอด

ตอมใตสมองสวนหลง (Posterior lobe) เซลนวโรซครทอร ( neurosecretory cell )

ฮอรโมนวาโซเพรสซน ( Vasopressin ) หรอ ฮอรโมนแอนตไดยเรตก ADH ( antidiuretic hormone )

มหนาทดดน ากลบของหลอดไต และกระตนใหหลอด เลอดบบตว ถาขาดฮอรโมนนจะเกดการเบาจดท าใหปสสาวะ บอย

ADH • มผลใหมการดดน ากลบททอหนวยไต

• ฮอรโมนนจะมการหลงออกมาเมอ กระหายน า และขาดน า ความเครยดสง ความดนเลอดสง

• ยาทมผลตอการกระตนประสาทสวนกลาง ฝน เฮโรอนจะมผลในการกระตนการหลงฮอรโมนดวย

• ถาม ADH นอยมากๆจะท าใหเกดโรคเบาจด(diabetes insipidus) มปสสาวะออกมามากถง วนละ 20 ลตรตอวน

ออกซโทซน (Oxytocin) ท าหนาทกระตนกลามเนอ

เรยบและ อวยวะภายใน กระตนกลามเนอรอบ ๆ ตอมน านมใหขบน านม ฮอรโมนนจะหลงออกมามากตอนคลอด เพอชวยใหกลามเนอ มดลกบบตวขณะคลอด

ไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส Islets of langerhans

ไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส ท าหนาทสราง

ฮอรโมน ไดแก

- อนซลน สรางจากเซลเบตา มหนาทรกษาระดบ

น าตาลในเลอดใหปกต

- กลคากอน (glucagon) สรางมาจากแอลฟาเซล

มหนาทกระตนการสลายตวของไกลโคเจนจากตบให เปนน าตาล กลโคสมากขน

กลไกการท างานของอนซลนกบกลคากอน

ฮอรโมนจากตอมหมวกไต ตอมหมวกไต (adrenal gland) ประกอบดวยเนอเยอ

2ชนดคอ

1. อะดรนลคอรเทกซ (adrenal cortex) เปนเนอเยอชนนอก

2. อะดรนลเมดลลา (adrenal medulla) เปนเนอเยอชนใน

อะดรนลคอรเทกซ ผลตฮอรโมนไดมาก สามารถแบงออก

เปน 2 กลมใหญ คอ

1. ฮอรโมนกลโคคอรตคอยด (Glucocorticoid hormone)

ท าหนาทควบคมเมตาโบลซมของคารโบไฮเดรต กระตนการ

เปลยนคารโบไฮเดรตและไกลโคเจนเปนกลโคส และยงควบ

คมสมดลของเกลอแร

2. ฮอรโมนมเนราโลคอทคอยด (mineralocorticoid)

ท าหนาท ควบคมสมดลของน าและเกลอแรในรางกาย เชน

อลโดสเตอโรน (aldosterone) ท าหนาทดดโซเดยมกลบทอหนวยไต

อะดรนลคอรเทกซ (adrenal cortex)

อะดรนลเมดลลา (adrenal medulla)

อะดรนลเมดลลา ผลตฮอรโมนดงน

- อะดรนาลน (adrenalin) ท าใหน าตาลในเลอด

เพมขน และ กระตนการเตนของหวใจ

- นอรอะดรนาลน (noradrenalin) หลงจาก

เสนประสาทซมพา เทตก ท าใหความดนเลอดสง

ฮอรโมนจากตอมไทรอยด ฮอรโมนจากตอมไทรอยด

- ไทรอกซน (thyroxin) คอสารทสกดจากตอไทรอยด

ท าหนาทควบคมอตราการเผาผลาญอาหารตาง ๆ ในรางกาย

และกระตนเมตามอรโฟซสของสตวครงบกครงน าใหเปลยนเปน

ตวเตมวย ถาตอมไทรอยดไมสามารถสรางไทรอกซนจะท าให

เกดโรคคอพอก , มกซดมา แตถาตอมไทรอยดถกกระตนให

สราง ฮอรโมนมากเกนไป ท าใหเกดโรคคอพอกเปนพษ

- แคลซโทนนน (Calcitonin) ท าหนาทลดระดบแคลเซยมในเลอด

ฮอรโมนจากตอมพาราไทรอยด

ฮอรโมนจากตอมพาราไทรอยด

- พาราทอรโมน (parathormone,PTH) ท าหนาทรกษาสมดลและ ฟอสฟอรสในรางกายใหคงท

- มผลกระตนใหมการเพมแคลเซยมและฟอสฟอรส

- ถามระดบแคลเซยมต าในเลอดจะกระตนใหมการหลงฮอรโมนมากขน

- ถาหลงฮอรโมนมากเกนไปจะท าใหมการสะสมแคลเซยมทไตทเสนเลอด กระดกเสยแคลเซยมมากเกนไป หกงายเปนโรคกระดกพรน

ฮอรโมนจากอวยวะเพศ เพศชาย ฮอรโมนแอนโดรเจน (androgens) ประกอบไปดวย

เทสโทสเตอโรน (testosteron) มหนาทควบคมลกษณะเกยวกบ

การเปลยนแปลงของเพศชายในชวงวยรน

เพศหญง - เอสโทรเจน (estrogens) สรางจากเซลลฟอลลเคลในรงไข ฮอรโมนนจะ

ต าในขณะมประจ าเดอน - ฮอรโมนโปรเจสเทอโรน (progesterone) สรางจาก คอรปสลเทยม

ควบคมลกษณะเกยวกบการเปลยนแปลงของราง กายในชวงวยรน

ฮอรโมนจากตอมไพเนยล ตอมไพเนยลอยบรเวณกงกลางของสมองสวนเซรบรม

พซายและพขวา ตอมนไมไดท าหนาทสรางฮอรโมน ตอมนจะ

สรางเมลาโทนน (melatonin) ในคนและสตวชนสงในชวง

วยรนและยบยงการเจรญเตบของอวยวะสบพนธ ถาขาดจะท าใหเดกเปนหนมสาวเรวกวาปกต

ตอมไรทอทเกยวกบการปรบตวของสตว 1. ตอมใตสมองสวนกลาง MSH

2. ตอมไพเนยล melatonin

ตอมไรทอทเกยวของกบภมคมกน 1. Thymus gland

ตอมไรทอทท าหนาทควบคมพฤตกรรม Biological clock

1. ตอมไพเนยล