49 เรื่องที่ 4 พุทธปรัชญาการศึกษา...

http://e-jodil.stou.ac.th

ปท 4 ฉบบท 2 กรกฎาคม – ธนวาคม 2557

49

เรองท 4

พทธปรชญาการศกษา

Buddhist Philosophy of Education

พระอครเดช ญาณเตโช (โลภะผล)

มหาวทยาลยจฬาลงกรณราชวทยาลย

[email protected]

บทคดยอ

การศกษาของไทยมรากฐานมาจากพระพทธศาสนา และไดพฒนาการเรยนการสอนใหเปนรปแบบมาตรฐานสากล

น าระบบการศกษาหลายรปแบบมาประยกตใชกบระบบการศกษาในประเทศไทย ท าใหระบบการศกษาของไทยม

หลากหลายรปแบบ แตดวยความทมพระพทธศาสนาเปนทนบถอของคนสวนมาก การศกษาของไทยจงมการสอดแทรกค า

สอนทางพระพทธศาสนาเรอง ศล สมาธ ปญญา เพอใหนกเรยนสามารถด ารงตนอยในสงคมอยางมความสขโดยอาศย

หลกค าสอนของพระพทธเจาทเรยกวา “ธรรมะ” มาปฏบตใชจรงในชวต การเรยนจะไมเรยนเฉพาะทฤษฎในหองเรยน แต

จะน าความรทไดเรยนจากหองเรยนมาใชในชวตจรง พระพทธศาสนานอกจากจะเปนทยดเหนยวจตใจแลวยงชวยยกระดบ

จตใจใหสงขน พทธปรชญาการศกษาจงเปนระบบการศกษาหนงทไดน าเอาค าสอนของพระพทธศาสนามาใชในระบบ

การศกษาไทย สงคมมการพฒนาอยางไมหยดแตตองควบคกบการพฒนาจตใจของมนษยดวย พทธปรชญาการศกษาซง

เปนสงส าคญทควรจะเรยนรเพอการพฒนาตนตามหลกพทธปรชญาเพอความหลดพนจากปจจยแวดลอมตางๆ ทบบคน

ขดขวาง และแสวงหาความเปนอสระเพอจะเสวยผลแหงความมชวตของตน อยางปลอดโปรงโลงเบา กระบวนการของชวต

และการด าเนนชวตแตละขณะกคอ การเผชญปญหาและพยายามแกปญหา หรอการเผชญทกข และหาทางออกจากทกข

นนเองดงนนหลกการศกษาทางพทธปรชญาควบคกบการปฏบตดวยเสมอ

ค าส าคญ: ปรชญา, ปรชญาการศกษา, พทธปรชญาการศกษา

*บทความในวารสารฉบบนมการเปลยนแปลงปทและฉบบทของวารสารจาก ปท 2 ฉบบท 2 ก.ค.-ธ.ค.2557 เปน ปท 4 ฉบบท 2 ก.ค.-ธ.ค.2557

เนองจากมความคลาดเคลอนในการเรยงลาดบวารสาร กรณการอางองบทความน ขอใหอางตามปและฉบบตามทแกไขใหมน

หากมขอสงสย กรณาสอบถามเพมเตมไดท สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช โทร.02 504 7588-9

50 http://e-jodil.stou.ac.th


Abstract

The Thai educational foundation came from Buddhism and develop its system to

international standard. Various educational plans in Thailand adopt and diversify from the

religion. As Buddhism is the main religion in Thailand, the principles of the religion is

imprinted in the Thai educational system; such as, moral, meditation and knowledge.

Therefore, students can use Dharma as a lifetime guide dance to live a happy life. The lessons

are not only conducted in classes, but also practiced for the real experiences. Buddhism is a

moral support and help lifting up the soul. Therefore, the Buddhist Philosophy of Education is

one of the educational systems adopted in the Thai education. Modern society has recently seen

a great leap in development. As a result, the human’s minds should also being focused on

enhancing the life quality. The Buddhist Philosophy of Education is an important lesson for

lives improvement and development in order to have liberation. The process and way of life

is to face and resolve the problems or confront with suffering and preserved. This, the principle

of Buddhist Philosophy is to learn the theory and leading to practice for the effective results.

Keywords: Philosophy, Philosophy of Education, Buddhist Philosophy of Educations

ความเปนมาและความส าคญของปญหา

พทธปรชญา หมายถง ความรแจงของผ ร ความรแจงในทนคอ ความรแจงในความจรงของสงทงหลาย

ทงทเปนรปธรรมและนามธรรม ความรแจงดงกลาวนเกดจากการเลาเรยนฝกฝนจ าแนกแยกแยะและคดคน

ดวยเหตผลตามทเปนจรงจนกระทงไดพบกบความเปนจรงหรอศลธรรมในทสด เปนเวลาหลายรอยป

มาแลวทประเทศไทยไดยดถอเอาพทธธรรมเปนแนวทางในการจดการศกษา โดยมวดและพระสงฆเปนผ ม

บทบาทในการจดการศกษาอยางมาก ตอมาประเทศไทยไดจดการศกษาตามแบบอยางของประเทศ

ตะวนตกมาจนถงทกวนน ท าใหการจดการศกษาเกดปญหาขนหลายประการ เชน อะไรเปนจดหมายของ

ชวต หรอถามอกอยางหนงวา ชวตเกดมาเพออะไร ปญหานถาเชอในพระผสราง กตอบไมยาก คอปดไปให

พระผสรางเสย เพราะชวตจะเกดมาเพออะไร กแลวแตพระผสรางนน เราไมมทางรได เพราะเหตนการจด

การศกษาดงกลาว”พบวามความขดเขนไปกนไมไดสนทนกกบคานยมและนสยอยางไทย ๆ ผลทสดปรชญา

ตางประเทศทสงเขามานนดเลอนลอยไรความหมายและไมยงประโยชนแกการศกษาของไทยกวาทควร

ดงนนจงมนกการศกษาของไทยหลายทานไดพยายามน าหลกพทธธรรมมาเปนปรชญาแมบทในการจด

การศกษาไทย และงานชนแรกทพยายามจะเสนอปรชญาการศกษาไทยอยางมระบบคอ ผลงานของ



51

ศาสตราจารย ดร.สาโรช บวศร ไดเขยน “พทธศาสนากบการศกษาแผนใหม” โดยเสนอระบบปรชญา

การศกษาทยดหลกพทธธรรมในพระพทธศาสนาเปนปรชญาแมบท เปนผลงานทไดรบความสนใจและมผ

วจารณความถกตองของปรชญาการศกษานกนมาก แตกนบวาเปนกาวแรกทมผสนใจปรชญาการศกษา

ไทยกนอยางจรงจง หลงจากนนไดมนกการศกษา และนกปรชญาผ รอกหลายทาน พยายามเสนอแนวคด

ในการน าพทธปรชญามาเปนปรชญาการศกษาใหไดเนอหาสาระทชดเจนยงขน

วตถประสงค

1. เพอศกษาแนวคดพทธปรชญาในพทธศาสนา

2. เพอศกษาแนวคดพทธปรชญาการศกษา

ความหมาย

พระราชวรมน ไดใหความหมายของการศกษาไววา การศกษาคอความพยายามแสวงหาจดมงหมาย

ใหแกชวต คอความเปนอยอยางดทสด หรอการมอสรภาพ ทงอสระภายนอก หมายถงการหลดพนจาก

อ านาจครอบง าของสงแวดลอม และอสระภายใน คอความหลดพนจากอ านาจของกเลสตณหา

วทย วศทเวทย ไดใหความหมายของการศกษาไว 2 แง คอ ในแงกวางและแงแคบ สรปไดวา ในแง

กวางการศกษาหมายถงอทธพลทกอยางทมตอชวต บคลกภาพและความรสกนกคดของมนษย การศกษา

ในแงนไมมวนสนสด ตงแตเกดจนตาย คอการศกษาจากประสบการณทงหมดของชวต สวนในแงแคบ

การศกษาคอ กระบวนการทสงคมถายทอดวฒนธรรม ความร ความช านาญ คานยมจากรนหนงไปสคนอก

รนหนง โดยผานโรงเรยนหรอสถาบนสงคมอน มการก าหนดแนวทางอยางเปนระบบ เปนกจจะลกษณะ

เพอทจะปนใหเดกเปนไปตามมโนภาพของสงคม

สลกษณ ศวรกษ ไดใหถงความหมายของการศกษาวาการศกษาหมายถง

(1) วธการตาง ๆ ทถายทอดความร ทกษะและทศนคต

(2) ทฤษฏตาง ๆ ทพยายามอธบายหรอใหเหตผลในการถายทอดนน ๆ

(3) คณคาหรออดมคตตาง ๆ ทมนษยพยายามจะเขาใหถงโดยอาศยความร ทกษะ ทศนคต เพราะวา

วธการฝกหรอการถายทอดขนอยกบคณคาหรออดมคตทตองประสงคนนเปนผลบนปลาย

ประโยชนทไดรบจากการวจย



1.ทราบถงแนวคดพทธปรชญา

2.ทราบถงแนวคดพทธปรชญาการศกษา

วธการวจย

ในการวจยครงนเปนการวจยเชงเอกสาร (Documentary Research) และการรายงานผลการวจยโดย

ใชวธน าเสนอแบบพรรณนาโวหาร (Descriptive Method) ซงมขนตอนดงน

1. ศกษาคนควาและรวบรวมขอมลจากหนงสอ เอกสารปฐมภมและทตยภมทน ามาใชในการวจย คอ

1.1 ปรชญาการศกษา EF 703 (EF 603) (2541), พมพครงท 1, ส านกพมพมหาวทยาลยรามค าแหง

1.2 ปรชญาการศกษาเบองตน EF 234, (2542) , พมพครงท 1, ส านกพมพมหาวทยาลยรามค าแหง

1.3 ปรชญาการศกษาเบองตน EF 234, (2542) , พมพครงท 1, ส านกพมพมหาวทยาลยรามค าแหง

1.4 วรวทย วศนสรากร (2554), ความรเบองตนเกยวกบปรชญาการศกษา.—กรงเทพฯ : พฒนาศกษา

วทย

1.5 สวรรณ เพชรนล, (2539), PY 213 พทธปรชญาเบองตน ,ส านกพมพมหาวทยาลยรามค าแหง

2. ศกษาวเคราะหขอมลทไดจากการรวบรวม

3. สรปและน าเสนอขอมลทไดจากการศกษาวเคราะหในครงน

ผลการวจยและอภปรายผล

พทธปรชญามความเชอวาธรรมชาตทแทจรงของมนษยคอทกข จดมงหมายของการศกษาในทศนะ

ของพระพทธศาสนาคอการหลดพนจากทกข เพราะฉะนนการศกษาจงเปนเครองมอเพอบรรลจดมงหมาย

นทงทางโลกและทางพระพทธศาสนา ธรรมชาตของมนษย อาจน ามาอธบายในความหมายของการศกษา

เพมเตมได เชน ในเรองของกรรม หมายถง ความกาวหนาหรอความเสอมทางการศกษาขนอยกบตนเอง ใน

แงของปฎจจสมปบาท หมายถง ธรรมชาตสมพนธของมนษยตองพจารณาสมพนธกบสงแวดลอม

ความหมายของไตรลกษณ หมายถงธรรมชาตทมลกษณเปลยนแปลงไดดวยวธการศกษา

หลกการส าคญ



53

พทธปรชญา มหลกการส าคญ โดยไดกลาวถงหลกไตรสกขา หรอหลกการศกษา 3 ประการ พอสรป

ไดดงน

1. การฝกฝนอบรมในดานความประพฤตระเบยบวนย ความสจรตทางกาย วาจาและอาชวะ เรยกวา

อธศลสกขา

2. การฝกฝนอบรมทางจตใจ การปลกฝงคณธรรม สรางเสรมคณภาพ และสมรรถภาพของจต เรยกวา

อธจตสกขา

3. การฝกฝนอบรมทางปญญาใหเกดความร เขาใจสงทงหลายตามความเปนจรง รเทาทนโลก จน

สามารถท าจตใจใหบรสทธหลดพนจากความยดตด ถอมนในสงตาง ๆ ดบกเลส ดบทกขได เปนอยดวย

จตใจอสระ ผองใสและเบกบาน เรยกวา อธปญญาสกขา

หลกการศกษา 3 ประการนจดวางขนโดยอาศยหลกปฏบตทเรยกวา วธแกปญหาของอารยะชน หรอ

อรยมรรค แปลวา หนทางด าเนนสความดบทกขทท าใหเปนอรยะชน ไดแก มรรคองค 8 คอ สมมาทฏฐ

(เหนชอบ) สมมาสงกปปะ (ด ารชอบ) สมมาวาจา (วาจาชอบ) สมมากมมนตะ (กระท าชอบ) สมมาอาชวะ

(อาชพชอบ) สมมาวายามะ (พยายามชอบ) สมมาสต (ระลกชอบ) และสมมาสมาธ (จตมนชอบ)

พทธศาสนกชนยอมรแจง เชน ไตรลกษณ ปฏจจสมปบาท อรยสจ 4 มรรค 8 อกศลมล และหวขอธรรม

อนๆ อกลาวโดยสรปพอเปนแนวทางทจะน าเอาพทธปรชญามาเปนปรชญาการศกษาตอไปได

การน าพทธปรชญา มาเปนปรชญาการศกษานน มทานผ รไดเสนอแนวทางไวบางแลว เชน

ก.ในแงความหมายของค าวา “การศกษา”

การศกษาคอ การพฒนาขนธ 5 เมอพฒนาขนธ 5 แลว จะไดลดอกศลมลลง หรอท าใหเบาบางลงไดบาง

ขนธ 5 ไดแก 1. รป – รางกาย

2. เวทนา – ความรสก, อารมณ

3. สญญา – ความจ า

4. สงขาร – ทศนคต, เจตนา

5. วญญาณ – ความร, ความคด

อกศลมล ไดแก

1. โลภะ – ความอยากไดทผดครรลองคลองธรรม



2. โทสะ – ความคดประทษราย โกรธเคอง

3. โมหะ – การขาดสตยบยง

ข.ในความมงหมายของการศกษา ดงน

1.เพอใหรจกตนเอง คอ รขนธ 5 และรจกทกขคอปญหาของตนเองอนสบเนองจากอกศลมล และ

เพอใหหลดพนจากความทกขหรอปญหานน เมอพจารณาในแงนแลว ความหลดพนกคอเสรภาพนนเอง

2.เพอใหเกดความรและความสามารถทจะคดเปน ซงเปนเครองมอในการบ าบดทกขหรอการ

แกปญหา

3.เพอใหเกดคณธรรมและศลธรรมขนในใจ ส าหรบชวยสรางสมพนธภาพอนดในหมมนษย กอใหเกด

สนตสขในสงคม

ค.ในแนวทางหรอหลกการในการจดการศกษา ใชหลกธรรม 3 ประการซงถอไดวาเปนอดมการณของ

ประชาธปไตยคอ

1.ใชคารวะธรรม ใหเกยรตแกคนทงปวง แมบคคลจะแตกตางกนมากกยอมจะไดรบเกยรต ไดรบ

โอกาสในการทจะศกษาเลาเรยนเทาเทยมกนตามฐานานรป

2.ใชสามคคธรรม ใหมการรวมมอรวมแรงใจกน ชวยกนด าเนนการศกษาอยางเตมท ทงรฐ และราษฎร

3.ใชปญญาธรรม สงเสรมใหมการทดลอง มการคดคน เพอแกปญหาการศกษา เพอพฒนาการศกษา

ใหเกดประโยชนทงแกบคคล และสงคม

ง.ในวธการในการด าเนนการศกษา อาจใชหลกของอรยสจ 4 และมรรค 8 เปนแนวทางไดเปนอยางด

ศาสตราจารย ดร.สาโร บวศร ไดเปรยบเทยบขนตางๆ ของอรยสจ 4 วา เปนอยางเดยวกนกบขน

ของวธการแหงปญญา หรอวทยาศาสตร ดงน

อรยสจ 4 วธวทยาศาสตร

1.ทกข..... 1.ปญหา

2.สมทย..... 2.สมมตฐาน

3.นโรธ..... 3.ทดลอง หรอเกบขอมล

4.มรรค..... 4.วเคราะหขอมล



55

5.สรปผล

อกแนวคดหนง มผ เสนอไววา การน าพทธปรชญามาเปนปรชญาการศกษานน อาจพจารณาได 4

สวนดวยกน คอ

ประเดนท 1 ทวาดวยความหมายของการศกษา อาจใหความหมายของค าวา “การศกษาตามทพระรา

ชวรมน ใหไวในหนงสอ ปรชญาการศกษาไทยวา “การศกษา คอ การเลาเรยน ฝกฝน ธรรมเพอสตปญญาท

มอยมาใชใหเกดประโยชน และท าใหเขมแขงยงขน” กระบวนการทจะท าใหเกด “การศกษา”ดงกลาวนนได

คอ ไตรสกขาอนไดแก ศล สมาธ ปญญา

การศกษาตามแนวคดทางพทธปรชญาม 3 ขน ไดแก

ก.ขนปรยต คอ มความร ความเขาใจ จากการเลาเรยน จดจ าได หรออาจจะเรยกวาเกดสญญา กได (รจ า)

ข.ขนปฏบต คอ มความร ความเขาใจ จากการปฏบตจรง ตามหลกไตรสกขา ขนนอาจเทยบไดกบแนวคด

ตะวนตกเรอง learning by doing (รจรง)

ค.ขนปฏเวธ คอ เกดความรจรงในสงทศกษา ทเรยกกนวารแจงแทงตลอดในความเปนจรงของสงทงหลาย

จนสามารถขจดความยดมนในสงตางๆ ได นนคอ เกดปญญานนเอง เมอถงขนนมนษยเรากจะพบกบ

อสรภาพทสมบรณ (รแจง)

อนงการศกษาทพงประสงคส าหรบสงคมไทย นาจะตองมคณคามากกวาจะเปนเพยงกระบวนการ

สรางสมความรความสามารถเพอประกอบอาชพเทานน แตตองเปนการศกษาทท าใหคนไทยเปนมนษยท

สมบรณทงรางกายและจตใจ

ประเดนท 2 ทวาดวยเปาหมายการศกษา เปาหมายการศกษากคอเปาหมายของชวต ดงนนเปาหมาย

การศกษากคอมง ทจ าท าใหมชวตทปราศจากทกข อนชวตทปราศจากทกขกคอชวตทมอสรภาพ

ทกคนตองการอสรภาพ ทงอสรภาพภายนอก คอเปนอสระจากการครอบง าของสงแวดลอมทางธรรมชาต

และสงคม และอสรภาพภายใน คอเปนอสระจากการครอบง าของกเลสตณหาทงมวล

ประเดนท 3 ทวาดวยเนอหาของการศกษา เนอหาของสงทจะศกษา อาจจะแบงไดเปน 2 สวนคอ

ก.สวนทศกษาไปเพอใชเปนประโยชนในการประกอบอาชพ นนคอเนอหาสวนนตองมไวเพอสรางความร

ความสามารถใหไปท ามาหากนได(man power)

ข.สวนทศกษาไปเพอใชในการพฒนาจตใจ เนอหาสวนนมไวเพอเตรยมใหเปนมนษยทสมบรณ สรางความ

เปนมนษย (man hood) ใหเกดขน



ประเดนท 4 ทวาดวยวธการใหการศกษา สวนนเปนสวนทวาดวยคร นกเรยน ความสมพนธระหวางคร

กบนกเรยน ระเบยบวธสอน และอนๆ ซงมรายละเอยดปลกยอยมากมาย ครทด นกเรยนทด วธสอนทด

เปนอยางไร ขอใหศกษาในเรองนนๆ โดยตรงตอไป

ในการสงสอน ประกาศธรรม ใหบคคลเขาถงธรรมนน พระพทธองคไดค านงถงเรองของความแตกตาง

ระหวางบคคลเปนอยางมาก จงประสบผลส าเรจในการประกาศพระพทธศาสนาของพระองคในเวลา

อนรวดเรว และในการสอนพระองคไดวางหลกการสอนไว 4 ประการ ซงอาจจะเรยกไดวา หลกการสอนของ

พระพทธองค

1.สนทสสนา การอธบายใหเขาใจ แจมแจง ชดเจน

2.สมาทปนา การเรงเราความรสก ยวยจตใหปรารถนาจะน าไปปฏบต

3.สมตเตธนา การเรงเราจตใหมความมงมน อาจหาญไมยอทอ ในอนทจะปฏบตตามค าสอนนน

4.สมปหงสนา การท าใหเกดความรสกราเรง เพลดเพลนในการฟงไมเบอ

จดมงหมายการศกษา

จดมงหมายการศกษาของพทธปรชญาการศกษานนไดมผกลาวไวหลายทานคอ ทานพทธทาสภกข

ไดกลาววา “การศกษานเพอมนษยจะมโอกาสไดสงทดทสดทมนษยควรจะไดโดยการท าลายเสยซงสญชาต

ญาณอยางสตว และมการประพฤตกระท าอยางมนษยทมใจสงโดยสมบรณ” ทงนเพราะสญชาตญาณทม

ความเหนแกตวอยางมากคอ สญชาตญาณอยางสตวนนเอง สาโรช บวศร ไดกลาววา ความมงหมายของ

หลกการศกษาคอ

1. เพอใหรจกตนเอง (รจกขนธ 5) และรจกทกขหรอปญหาของตนเอง อนยอมสบเนองมาจากอกศล

มล และเพอจะไดน าตนใหหลดพนไปจากทกข หรอปญหานน ๆ

2. เพอใหเกดความรและความสามารถทจะคดเปน (รวมเรยกปญญาธรรม) ตลอดจนทงความ

รบผดชอบและสมรรถภาพทงปวง อนจะเปนเครองมอในการดบทกขหรอแกปญหาและปรบปรงสภาพของ

สงคมและของตวมนษยเอง

3. เพอใหเกดคณธรรมและศลธรรมขนในใจ ส าหรบชวยสรางสมพนธภาพอนดในหมมนษยกอใหเกด

สนตสขในสงคม



57

จดมงหมายการศกษาตามหลกพทธปรชญาการศกษามงใหเดกเปนผ มคณธรรมปราศจากการเหนแก

ตว เปนผ รจกตวเอง รจกแกปญหาในชวต และอยในสงคมไดอยางมความสข

องคประกอบของการศกษา

หลกสตร

หลกสตรของพทธปรชญาการศกษาเปนหลกสตรทเนนการฝกฝนอบรมทางดานจตใจและคณธรรม

ของเดกเปนส าคญ สวนวชาชพอน ๆ นนใหเลอกเรยนไดตามความเหมาะสมเพอประโยชนในชวตประจ าวน

พทธทาสภกข ไดกลาวถงหลกสตรทประกอบดวยแผนการศกษา 4 อยาง คอ

1. พทธศกษา นอกจากใหรหนงสอแลวจะตองมความรในเรองทส าคญทสดในชวตคอ รวา เกดมา

ท าไม ค าตอบคอ เกดมาเพอใหไดสงทดทสดทมนษยควรจะได

2. จรยศกษา ตองอบรมใหรจกท าลายความเหนแกตว หรอความเหนแกพวกของตว ตองเตมไปดวย

ความสามารถ ความมธยสถมากขนทกท ๆ

3. พลศกษา คอ การศกษาเพอใหมก าลง ตองประกอบดวยก าลงสองประเภท คอ ก าลงทางวตถและ

ก าลงทางวญญาณหรอก าลงทางจต เพราะจะตองฝกใหจตมสมาธ จงจะสามารถควบคมบงคบก าลงกาย

ใหเดนไปถกทางได

4. หตถศกษา คอ วชาชพทกแขนงทงภาคปฏบตและภาควชาการ เพอใหผ เรยนไดมความร และ

วชาชพเปนอปกรณในการเลยงชพ เปนหนทางใหมนษยเสาะแสวงหาสงทดทสดทมนษยควรจะไดรบ

หลกสตรของพทธปรชญาการศกษานนเนอหาของหลกสตรจะตองประกอบดวย 2 สวนใหญ ๆ คอ เนอหาท

จ าเปนตอการประกอบอาชพสวนหนงและเนอหาทจ าเปนตอการพฒนาในดานจตใจอกสวนหนง เพราะ

การพฒนาความเปนมนษย (Manhood) จะตองพฒนาทงทางดานวตถและทางดานจตใจไปพรอม ๆ กน

โรงเรยน

พทธปรชญาการศกษามความเชอวาการจดโรงเรยนนนจะตองค านงถงปจจยทจะเหนยวโนม สงเสรม

จงใจ และปลกเราใหเกดความศรทธาทจะเรยนร ซงจะตองประกอบดวยปจจยตาง ๆ พอสรปไดดงน

1 .ความเงยบสงบ การสรางบรรยากาศทเงยบสงบมใชการขมขบงคบ หามนกเรยนพด แตเนนทการ

ส ารวม คอ ส ารวม กาย วาจา ใจ การฝกหดแผเมตตา การฝกสมาธอยางงาย ๆ เปนการฝกหดใหเดกรตว

อยเสมอวาก าลงท าอะไรอย



2. ความใกลชดกบธรรมชาต การจดชนเรยนมไดจ ากดอยภายในหองสเหลยมเทานน แตใหน า

ธรรมชาตเขามาสหองเรยน และน าเดกออกไปสสงแวดลอมทเปนธรรมชาต และเปนแหลงวทยากรในชมชน

ท าใหเดกไดรบประสบการณตรงดวยวธการทประหยดและสอดคลองกบสภาพทองถน

3. ความแปลกใหมและเปลยนแปลงไมจ าเจ คอ จดหองเรยนใหนาสนใจอยเสมอ เชน การจดหองเรยน

พเศษตามลกษณะวชาทเรยน มการตกแตงหองเรยน สอตาง ๆ ในโอกาสทส าคญ มการเปลยนกลมเดก

นกเรยน เปลยนรปแบบการจดทนงเรยน ชวยใหผ เรยนเกดความสนใจไมรสกจ าเจเบอหนาย

4. ความสะอาด มระเบยบและเรยบงาย เปนการจดสภาพแวดลอมเพอฝกลกษณะนสยและฝกหด

อบรมการประพฤตปฏบต ซงตองกระท าอยางสม าเสมอ สภาพของหองเรยนและวสดอปกรณทใชไม

จ าเปนตองมราคาแพงหรหรา แตจะตองกวดขนใหมความสะอาด เปนระเบยบเรยบรอยอยเสมอ

ผสอน

พทธปรชญาการศกษาเชอวาครผสอนจะตองเปนผ ทมคณธรรมมความเปนกลยาณมตรตอเดก ตงใจ

สอนดวยความมงหวงทจะใหศษยเปนคนทมคณธรรมของสงคม ครผสอนจะตองเปนผ ทมความรด ปฏบต

ไดจรง และมวธสอนหลาย ๆ แบบทสามารถเราใจใหเดกสนใจไดเปนอยางด แสง จนทรงาม กลาวถง

ลกษณะครผสอนทดตามหลกพทธปรชญาการศกษาวาควรม คณสมบตดงตอไปน

1. มความกรณาเปนพนฐานของจตใจ การสอนนนมงใหผ เรยนพนจากความทกขไมหวงสงตอบแทน

2. ไมถอตว ไมหยงยโส ไมถอยศถอศกด

3. มความอดทน ใจเยน

4. มความยตธรรม ไมเหนแกหนา ไมเขาขางผ เรยนบางคน หรอชอบผ เรยนบางคน

5. มความรอบคอบ พจารณาถถวน ไมตดสนใจอยางหนหนพลนแลน

6. มความประพฤตนาเคารพบชา เปนแบบอยางทดทางความประพฤต ครจะตองเปนผแนะน า และผ น า

จะตองปฏบตในสงทตนสอน

7. รจกระดบสตปญญาของผ เรยน และปรบปรงวธการสอนของตนใหเหมาะสมกบผ เรยนแตละคนหรอแต

ละกลม



59

ผเรยน

พทธทาสภกข ไดกลาวถงลกษณะของผ เรยนตามพทธปรชญา สรปไดวา ชวตนกศกษาทแทจรงจะตอง

เปนไปในลกษณะทใกลชดบรมธรรมยงขนไปทกท กลาวคอ ตองเปนตวของตวโดยธรรม ไมใชเปนตวของ

ตวโดยกเลส ชวตประจ าวนของนกศกษาจะตองใหเตมอยดวยการศกษาทถกตองคออยในระบบทเรยกวา

Plain Living – High Thinking กลาวคอ Plain Living คอกนอยอยางต า High Thinking คอกระท า

อยางสง หมายถงมความเปนอยอยางงาย ๆ เพอไมใหโอกาสแกกเลส แตมงกระท าใหสงทสดในดานทาง

จต ทางวญญาณไดแกบรมธรรม

พระราชวรมน ไดกลาวถงหนาทและบทบาทของผ เรยน สรปไดวาผ เรยนมหนาทโดยตรงคอการสราง

การศกษาใหเกดขนแกตนหรอการท าตนใหเปนผ มการศกษาโดยการรจกใบประโยชนจากกลยาณมตรและ

การรจกคดทเรยกวาโยนโสมนสการเทาทยงผลใหเกดปญญาทแทซงพวงมาดวยอสรภาพและความกรณา

ผ เรยนทไดรบผลส าเรจจากการศกษาและจะเจรญงอกงามขนในแนวทางของอตถะ 2 อยาง คอ

1. อตตะอตถะ ประโยชนตน คอ ความเจรญงอกงามทเปนประโยชนแกชวตของเขา ไดแกความงอก

งามแหงสตปญญาและคณธรรม

2. ปรตถะ ประโยชนเพอผ อน เชน รจกหนาท รจกรบผดชอบตอสงคมตอสวนรวม รจกรกษาระเบยบ

วนยของสงคม คอ ชวตของเขาไดเกอกลแกผ อนเพอประโยชนชวตทรวมกนของคนทงหลายดวย

วจตร เกดวสษฐ กลาววาบทบาทของผ เรยนในทศนะของพทธปรชญานนเนนเรองวนยหรอการปฏบต

ตนตามแบบแผน แตมไดหมายความวาไมไดมการสงเสรมใหรจกก าหนดแบบอยางหรอแบบแผนของ

ตนเอง พทธปรชญาสนบสนนใหมเสรภาพทางการคด และเลอกแบบแผนทดอยแลว (ธมมวจย) แตตอง

เปนไปตามเหตผลและขอตดสนใจอนเหมาะสมทางจรยะในหลาย ๆ แง

กระบวนการเรยนการสอน

การเรยนการสอนตามแนวพทธปรชญาการศกษานนเปนการจดโดยค านงถงสภาพแวดลอม แรงจงใจ

และวธการสอนใหศษยเกดศรทธาทจะเรยนรและไดฝกฝนวธการคดโดยแยบคาย น าไปสการปฏบตจน

ประจกษจรง เรยกวา การสอนโดยสรางศรทธาและโยนโสมนสการ (แปลวา การท าใจโดยแยบคาย หรอคด

ถกวธ หมายถง การคดอยางมระเบยบหรอคดตามแนวทางของปญญา) โดยมงเนนใหครเปนกลยาณมตร

ของศษย ครผสอนและศษยมความสมพนธอนดตอกน และศษยไดมโอกาสคดแสดงออกปฏบตอยางถกวธ

จนสามารถใชแกปญหาไดอยางเหมาะสม



เสถยร ชาวไทย ยงไดอธบายเกยวกบกระบวนการเรยนการสอนตามพทธปรชญาไววา การศกษาตาม

หลกพทธศาสนาม 3 ขน ไดแก

1. เปนขนควบคม ฝกหดพฤตกรรมทางกาย และทางค าพดโดยมงใหแสดงเฉพาะพฤตกรรมทดอนไม

เปนโทษแกตนเองและคนอน

2. เปนขนควบคมฝกหดจตโดยตรง มงใหบคคลไดรจกบงคบจตใจตนเองรจกคด และแสดงความ

คดเหนออกมาเฉพาะสงทเปนความด กอใหเกดความสรางสรรคตลอดจนรจกท าจตใจใหสงบได เรยกวา

สมาธ

3. เปนขนสงสดแหงการศกษา มงใหผ เรยนมความร ความเขาใจในวชาการตาง ๆ และมความรความ

เขาใจในสภาพความเปนจรงของชวต ซงมทงความสมหวงและความไมสมหวงเรยกวา ปญญา

นอกจากกระบวนการเรยนการสอนทไดกลาวไปแลวน รนตร ชยศร ยงไดกลาวในเรองเดยวกนนวา

กระบวนการเรยนการสอนขนแรก เรยกวา ศลสกขา ไดแกการศกษา เรองระเบยบวนย เพอแกไขปญหา

พนฐาน คอ ทางกายและทางวาจา ขนทสอง คอ สมาธสกขา การศกษาทควบคมจตใจ พฤตกรรมใดโดยจง

ใจไมวาจะเปนทางกาย หรอทางวาจายอมมสาเหตมาจากใจนนเอง ขนสาม ไดแก ปญญาสกขา เปน

การศกษาขนสงสด เปนความรทเขาใจในสภาพความเปนจรงดวยตนเอง

การเรยนการสอนตามแนวพทธปรชญาเปนการศกษาตามล าดบขนของไตรสกขาอนประกอบดวย ศล

สมาธและปญญา การเรยนการสอนอาจมไดหลาย ๆ วธดวยกน ทงนแลวแตความเหมาะสมแตตองเปนวธ

ทเดกเกดความรความเขาใจตองควบคกนไปกบการฝกฝนทางดานคณธรรมดวย

บทสรป

พระพทธศาสนาเปนศาสนาทมคนไทยนบถอรอยละ 94 ของประเทศ มวถชวตเกยวกบพทธปรชญาซง

เปนปรชญาแมบทของสงคม ดงนนการประยกตเอาพทธปรชญาเปนปรชญาการศกษา ควรใชบรบททาง

สงคมเปนแนวทางในการประยกตปรชญาใหเขากบสงคมไทย สอดคลองกบสาโรช บวศรเขยนไวในเรอง

“ขอคดเกยวกบปรชญาการศกษาของไทย” มสาระส าคญทนาสนใจตอนหนงวา

“.....พทธปรชญาหรอพทธศาสนาเปนศาสนาทางราชการในประเทศไทย มรากแผซานลกซงลงไป

เกอบทกแงทกมมของชวตคนไทยอยแลว หากจะพดเรองประชาธปไตย ผลของประชาธปไตยแตตนมา

ลกษณะภมศาสตรเมองรอน ประวตการตอส เพอด ารงต าแหนงความเปนชาตไทย ฯลฯ กยอมจะเกยวพน



61

กบพทธปรชญาอนเปนแมบทอยางแนนอน และกเหนชดวาเปนปรชญาทอยลกในใจของคนไทยสวนใหญ

ดงนน ถาจะสรางปรชญาการศกษาขนจากพทธปรชญากไมนาจะเปนทขดของ หรอบกพรองอะไรมากนก

....เมอพทธศาสนาเปนศาสนาทางราชการของการศกษาไทยไดดวย....”ดร.รตนา ตนบญเตก กลาววา “เมอ

พทธศาสนามอทธพลตอชวตและความเปนอยตลอดจนขนบประเพณและคตนยมตางๆ ของคนไทยทง

สวนตวและสวนรวมมากและเปนเวลานานหลายรอยปมาแลวจนไมอาจทจะแยกออกจากวถทางด าเนน

ชวตประจ าวนของคนไทยโดยทวไปได การทจะน าความจรงทางพทธศาสนาหรอความรทางพทธปรชญามา

พจารณาเพอแสวงหาแนวทางของปรชญาการศกษาไทยดวย กดจะสมควรอย”

ขอเสนอแนะ

เมอพจารณาโดยถองแทแลวพทธปรชญาเกดขนกอนปรชญาของตะวนตกเสยอก หลกการบางอยาง

ของปรชญาตะวนตกกเปนหลกการทพทธปรชญากลาวไวแลวแตนกคดนกคนควาทจะน าเอาพทธปรชญา

มาประยกตใชกบการศกษาได คนไทยคงจะไมมวหลงปรชญาตะวนตกวาดกวาปรชญาทางพทธศาสนา

และหวงวานกการศกษา ครอาจารยทางปรชญาจะไดน าเอาพทธปรชญามาประยกตสอดแทรกในบทเรยน

ใหมาก เพอปลกฝงคณคาทางวฒนธรรมพทธปรชญา และคานยมทางปรญาการศกษาไทยดวย

ถาประเทศไทยไดวางปรชญาการศกษาไวเปนทแนนอนโดยใชพทธปรชญาการศกษาแลวจะม

หลกประกนอนใดทวาการจดด าเนนการศกษาของไทยจะประสบผล หากวาเราไมรจกประยกตพทธปรชญา

การศกษาใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมและธรรมชาตของคนไทยประการหนง และอกประการหนงเรา

มกจะมแตหลกการเทานน ขาดการปฏบตอยางจรงจง ถาเราสามารถลงมอปฏบตจรงใหมากขน ปรชญา

ทตงไวจงไมเปนเพยงปรชญาในเศษกระดาษ หากเรามปรชญาการศกษาเปนของตนเองนบวาเปนสงด

แนนอน แตปรชญาการศกษานนจะหาประโยชนอนใดมไดถาเราไมค านงถงหลกการสองประการดงกลาว

ขางตน



บรรณานกรม

ปรชญาการศกษา EF 703 (EF 603) . (2541). พมพครงท 1. ส านกพมพมหาวทยาลยรามค าแหง.

ปรชญาการศกษาเบองตน EF 234 (2542). พมพครงท 1. ส านกพมพมหาวทยาลยรามค าแหง.

พทธทาสภกข. (2516). การศกษาคออะไร. ส านกหนงสอธรรมบชา.

พทธทาสภกข. (2518). การศกษาเพอสนตสข. ส านกหนงสอธรรมบชา.

พรหมคณาภรณ.พระ. (2518). ปรชญาการศกษาของไทย ภาค พทธธรรม: แกนน าการศกษา. อดส าเนา.

รตนา ตนบญเตก. (2523). ปรชญาคออะไร. อมรนทรการพมพ.

ราชวรมน.พระ. (2525). ปรชญาการศกษาไทย .มลนธโกมล คมทอง.

วรวทย วศนสรากร .(2554). ความรเบองตนเกยวกบปรชญาการศกษา.กรงเทพฯ : พฒนาศกษาวทย.

วศทเวทย .ปรชญา (แปลจาก Philosophy ของ C.E.M. Joad). (2518). ไทยวฒนพานช.

สวรรณ เพชรนล. (2539). PY 213 พทธปรชญาเบองตน. ส านกพมพมหาวทยาลยรามค าแหง. กรงเทพฯ.

ส. ศวรกษ. (2516). ปรชญาการศกษา. ส านกพมพเคลดไทย.

สาโรช บวศร. (2516). ขอคดเกยวกบปรชญาการศกษาของไทย. อดส าเนา.

49 เรื่องที่ 4 พุทธปรัชญาการศึกษา...

Documents