157

4- Soaïn giaû LEÂ HOAØI NỞ ( NAÊM NỞ )

NGÖOÂØI VIEÁT TUOÀNG CAÛI LÖƠNG TRAØO PHUÙNG DUY NHAÁT Âở VIEÄT NAM . Soaïn giaû Leâ Hoaøi Nôû ( Naêm Nôû ) maát ngaøy 25 - 05 - 2000, töùc 24 thaùng 4 aâm lòch Canh Thìn, taïi tö gia ôû bôø soâng Nhieâu Loäc (teân cuõ soâng Thò Ngheø, SaøiGoøn ), thöôïng höôûng

92 tuoåi Soaïn giaû Naêm Nôû laø moät soaïn giaû tieàn phong ngaønh caûi löông, ñoàng thôøi vôùi caùc soaïn giaû taøi danh Tö Chôi, Naêm Chaâu, Tö Trang, Baûy Nhieâu, Moäng Vaân, Duy Laân, Giaùo UÙt. . . Nhöõng ai meâ xem haùt caûi löông trong nhöõng thaäp nieân töø 1940 ñeán 1970, thích vai PHEÂ, nhaân vaät ñieân, traøo loäng cuûa quaùi kieät Ba Vaân trong vôû tuoàng “ Khi Ngöôøi Ñieân Bieát Yeâu “, haún coøn nhôù teân soaïn giaû kòch baûn ñoù laø “ Chaâu Trang Nôû “, Chaâu laø Chaâu Hoàng Ñaøo . moät sinh vieân y khoa Haø Noäi, queâ ôû mieàn Nam, meâ caûi löông, ñaõ coù nhieàu coâng lao xaây döïng ngheä thuaät Haùt Boäi vaø Caûi Löông trong nhöõng thaäp nieân 40. Chaâu Hoàng Ñaøo vaø Tö Trang,

Naêm Nôû cuøng hôïp soaïn vôû Khi Ngöôøi Ñieân Bieát Yeâu. (CHAÂU khoâng phaûi laø Naêm Chaâu, dieãn vieân kieâm soaïn giaû tieàn phong nhö tröôùc ñaây coù ngöôøi laàm töôûng ). Leâ Hoaøi Nôû sinh naêm 1909 taïi laøng Taân Höng, huyeän Lai Vung, tænh Sa Ñeùc. Thaân phuï anh laø oâng cai toång Hoaøi, ñòa chuû, coù ruoäng vaø traïi nuoâi vòt baày, vòt haõng, neân khi anh thi ñaäu baèng Tieåu Hoïc ( CEPCI ) ôû tænh Sa Ñeùc, anh ñöôïc gia ñình cho leân Saøi Goøn hoïc. Anh thi rôùt baèng Thaønh Chung, trôû veà laøm giaùo hoïc ôû queâ nhaø. ( 1930 ). Thuôû ñoù, anh thuoäc haïng coâng töû vöôøn, ngoaøi vieäc daïy hoïc, anh chôi ñaù banh, ñaù gaø, ñaù caù vaø tham gia ban coå nhaïc taøi töû “ Ca Ra Boä “. Anh töøng ñoùng vai Buøi Kieäm, ca baøi Töù Ñaïi Oaùn: Buøi Kieäm Nguyeät Nga ñeå töï dieãu mình: Töø khi Kieäm thi rôùt trôû veà, Buøi OÂng maéng nhieác nhuùn treà, Traùch quaù chaøng tham beà vui chôi, Kieäm thöa: Taøi baát thaéng “ Thôøi “. ( thôøi vaän )

Anh Naêm Nôû söû duïng thoâng thaïo ñaøn kìm, ñaøn coø. Tieáng ñaøn cuûa anh möôït maø, saâu laéng, laøm rung ñoäng bieát bao con tim caùc thoân nöõ ôû nhöõng nôi maø ban ca taøi töû cuûa anh ñeán dieãn. Cha anh nhieàu laàn thaát cöû hoäi ñoàng, buoàn naûn, sinh bònh roài maát. Luùc ñoù anh môùi bieát cha anh vay nôï Chaø, vung tieàn mua phieáu tranh cöû. Thaát cöû, töï aùi, vay nôï tieáp ñeå tranh cöû khoùa sau. Nôï Chaø naëng laõi, tieàn lôøi choàng thaønh tieàn nôï, cöù vaäy vaøi naêm sau, khoâng traû noåi. Chaø Chetty kieän ra toøa, tòch thu ruoäng ñaát vaø traïi vòt.

158

Naêm 1938, Leâ Hoaøi Nôû gia nhaäp ñoaøn caûi löông Nam Höng cuûa vua côø baïc Saùu Ngoï, töøng thuû moät vai trong tuoàng Quan Coâng Hieån Thaùnh. Ñaàu thaäp nieân 40, anh hôïp taùc vôùi anh Taùm Bang (chuû nhaø haøng Boàng Lai, Saøi Goøn ) vaø anh Naêm Chaâu laäp gaùnh haùt caûi löông Naêm Chaâu . Thôøi gian naøy anh hoïc saùng taùc vaø vieát caùc vôû: Nhöõng keû vöùt ñi, Thöû yeâu choàng, Hoäi yeâu choàng, Voù ngöïa truy phong, vaø hôïp soaïn vôùi anh Chaâu Hoàng Ñaøo, anh Traàn Höõu Trang ( Tö Trang ), vieát: Khi ngöôøi ñieân bieát yeâu kyù teân chung Chaâu Trang Nôû . Naêm 1948, anh cuøng caùc baïn ngheä só tieàn phong thaønh laäp Hoäi Ngheä Só AÙi Höõu Töông Teá, anh ñöôïc baàu vaøo Ban Chaáp Haønh. Cuõng trong naêm 1948, anh laäp ñoaøn haùt caûi löông Soáng Môùi, quy tuï caùc dieãn vieân Duy Laân, Duy Chöùc, Saùu Neát, Saùu Ngoïc Söông. Anh vieát 6 kòch baûn cho ñoaøn Soáng Môùi: Anh Chò AÊn Maøy, Noãi Loøng Chò Beáp. Haêm Ba Ñöa OÂng Taùo Veà Trôøi, OÂng Huyeän Haøm . . . Haøm, Thöû Laøm Vôï Beù, Sôû Chöõa Löûa Ñuïng Haõng Xaêng Daàu. Thôøi ñoù coøn chieán tranh Vieät Phaùp, ñoaøn haùt Soáng Môùi khi löu dieãn ôû tænh, bò nhaø chöùc traùch ñòa phöông cho laø tuoàng tích cuûa anh beâu rieáu hoï neân coù tuoàng bò caám dieãn ( OÂng Huyeän Haøm, . . . Haøm, Anh chò aên maøy ). Ñoaøn haùt bò gaây khoù deã, khoâng haùt ñöôïc, phaûi raõ gaùnh. Laäp gaùnh khaùc, vieát kòch baûn khaùc . . . “ Haèng Nga - Haäu Ngheä “, “ Dóa Bay “, “ Trôøi Ñoøi Cöôùi Vôï Beù AÊn Teát “. Taát caû caùc tuoàng caûi löông do anh saùng taùc ñeàu thuoäc loaïi traøo phuùng, ngaïo ñôøi, tröø vôû “ Haèng Nga - Haäu Ngheä “ möôïn coát truyeän cuûa Trung Hoa. Töø naêm 1954, anh khoâng theo gaùnh haùt, veà xoùm Baøn Côø, roài ñeán ñình Phuù Thaïnh, ñöôøng Leâ Vaên Ñuyeät, môû quaùn nhaäu vôùi baûng hieäu: «Naêm Nôû Nhaäu Chôi ». Naêm 1962, anh Naêm Nôû cuøng vôùi caùc anh Naêm Chaâu, Duy Laân, Hoaøng Troïng Mieân vaø caùc coâ Phuøng Haù, Ngoïc AÙnh, nhaïc só Hai Khueâ, Nguyeãn Höõu Ba, ñöôïc môøi laøm giaùo sö tröôøng Quoác Gia AÂm Nhaïc, phaân khoa kòch ngheä do oâng Nguyeãn Phuïng laøm giaùm ñoác. Trong soá caùc troø caùc khoùa ñaàu tieân coù Tuyeát Só ( hieän ôû Santa Ana ), Mai Thaønh ( dieãn vieân kieâm giaùo vieân kòch ngheä tröôøng Ñaïi Hoïc Saân Khaáu Ñieän AÛnh Saøi Goøn ) coâ Phöông AÙnh, Höông Xuaân, Ñoã Quyeân, ñaøo chaùnh caùc ñoaøn Thanh Minh Thanh Nga, Daï Lyù Höông, Thuû Ñoâ. Naêm 1967, con trai cuûa anh chò Leâ Hoaøi Nôû du hoïc ôû Phaùp, xin cho anh chò sang Phaùp trò bònh. Thaáy ôû Vieät Nam, chieán cuoäc ngaøy caøng lan roäng, anh chò Naêm Nôû keùo daøi thôøi gian trò bònh ôû Phaùp .Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà sinh soáng, anh Naêm Nôû môû nhaø haøng ôû khu Montmartre ( Restaurant Saøo Nam ) Saøo Nam laáy yù töø “ Chim Vieät Caønh Nam’’ ) . Naêm 1976, anh chò Naêm Nôû veà Vieät Nam thaêm nhaø roài ôû laïi luoân. Anh Leâ Hoaøi Nôû khoâng ngôø gaëp raéc roái vôùi chaùnh quyeàn Coäïng Saûn. Hoï baûo anh laø Vieät Kieàu, laø ngöôøi

159

daân cuûa nöôùc Phaùp neân khi quaù thôøi haïn löu truù ôû Vieät Nam thì hoï truïc xuaát veà Phaùp. Anh Naêm Nôû laøm ñôn khieáu naïi, noùi roõ luùc anh rôøi Vieät Nam vôùi lyù do ñi trò bònh, anh khoâng heà xin di daân, khoâng phaûi vöôït bieân, khoâng voâ quoác tòch Phaùp, chöa töø boû quoác tòch Vieät Nam vaø cuõng khoâng coù aùn tieát gì ñeå bò truaát quyeàn quoác tòch Vieät Nam. Anh ñöôïc ôû laïi Vieät Nam nhöng khoâng coù hoä khaåu. Töø naêm 1976 ñeán ngaøy anh maát, qua 24 naêm daøi ñaêng ñaúng, soaïn giaû taøi danh Leâ Hoaøi Nôû khoâng saùng taùc ñöôïc moät taùc phaåm naøo, khoâng thaáy xuaát hieän ôû nhöõng nôi nhö raïp haùt, Hoäi Saân Khaáu, Hoäi Ngheä Só AÙi Höõu Töông Teá. Chuùng toâi coù ñeán thaêm vôï choàng anh, hoûi qua veà ñôøi soáng vaø yù ñoà saùng taùc cuûa anh thì anh cöôøi: ‘’Khoâng hoä khaåu, lo chaïy mua gaïo, mua nhu yeáu phaåm, haàu haï, chaàu chöïc ôû caùc hôïp taùc xaõ, maát khoâng bieát bao nhieâu laø thôøi giôø, laïi coøn bò ñuoåi nhaø, nhaø bò giaûi toûa, ôû khoâng yeân, soáng chaät vaät, laøm sao maø coù taâm trí naøo ñeå saùng taùc tuoàng tích? Vaû laïi vieát gì ñaây? Daùm pheâ phaùn, daùm cöôøi côït ai? Vieát roài tuoàng cuõng khoâng kieåm duyeät ñöôïc, khoâng coù ñoaøn naøo daùm haùt, vaäy thì vieát sao ñöôïc maø vieát? Beû cong ngoøi buùt, toâi khoâng laøm ñöôïc. Vieát theo meänh leänh, toâi cuõng khoâng laøm ñöôïc. Coù moät chuyeän toâi laøm ñöôïc: Ñoù laø laøm thinh ! “ Anh quyeát taâm trôû laïi vôùi queâ höông sau khi chieán tranh chaám döùt, luùc môùi veà ôû thì mang nhieàu hoaøi baõo, nhöng caøng ôû laâu thì caøng thaém thía, ngaäm ñaéng nuoát cay, im hôi laëng tieáng cho tôùi ngaøy cheát. Ñoù laø caùi keát quaû maø anh phaûi nhaän laáy khi quyeát ñònh trôû veà Vieät Nam sau naêm 1975. Caùc ngheä só tieàn phong noåi danh trong caùc vai tuoàng ñeå ñôøi do anh Leâ Hoaøi Nôû saùng taùc coù theå keå: vai Ngöï Bình trong vôû Hoäi Yeâu Choàng ( caùc coâ Saùu Neát, Saùu Ngoïc Söông dieãn ), vai Baø Hai Thaûo trong vôû Voù Ngöïa Truy Phong ( Phuøng Haù, Saùu Ngoïc Söông, Ba Thanh Loan, Ngoïc Haûi, Ngoïc AÙnh thuû dieãn ), vai Beâ trong Khi Ngöôøi Ñieân Bieát Yeâu, ( Phuøng Haù, Kim Cuùc, Kim Lan dieãn ), vai Duõng ghieàn trong vôû Voù Ngöïa Truy Phong, ( Naêm Chaâu, Taùm Danh, Töø Anh dieãn ), vai OÂng Huyeän trong vôû OÂng Huyeän Haøm . . . Haøm ( Ba Vaân, Taùm Vaân, heà Tö Roïm dieãn ) . Caùc taùc phaåm “ Khi Ngöôøi Ñieân Bieát Yeâu “, “ OÂng Huyeän Haøm . . . Haøm “, “ Voù Ngöïa Truy Phong “ laø nhöõng taùc phaåm maãu maø thí sinh caùc khoùa kòch ngheä Saøi Goøn choïn laøm ñeà taøi thi ra tröôøng . Nhaéc tôùi anh Naêm Nôû, toâi ( Nguyeãn Phöông ) coù nhieàu kyû nieäm khoù queân. Toâi thöôøng ñeán ñình Phuù Thaïnh, nôi ñoù taäp trung nhieàu ngheä só nhö anh Nam Sôn ( bieät danh Naêm Thòt ), Chín Vieãn, heà Baûy Xeâ, Xuaân Phaùt, Thanh Löïu, Taùm Laém, heà Phuùc Lai vaø anh Naêm Nôû. Toâi môøi ngheä só tham gia chöông trình caûi löông treân Ban Phöông Nam Ñaøi Phaùt Thanh Saøi Goøn maø toâi laø tröôûng Ban. Laàn naøo ñeán ñình Phuù Thaïnh, toâi cuõng gheù quaùn “ Naêm Nôû Nhaäu Chôi “ ñeå nhaäu lai rai vaø noùi chuyeän chôi vôùi caùc baïn ngheä só vaø oâng chuû quaùn Naêm Nôû. Khi toâi coäng taùc vôùi Ban Vieät Kòch Naêm Chaâu, toâi ñaõ coù dòp soáng gaàn anh Naêm Nôû, coù laàn toâi ngo õyù xin baùi anh laøm sö phuï, anh töø choái vaø noùi laø anh coù hoïc tröôøng lôùp naøo ñaâu, laøm sao bieát caùch ñeå truyeàn ngheà. Toâi hoûi anh coù ñoïc

160

haøi kòch cuûa Molieøre khoâng vaø anh vieát tuoàng traøo phuùng nhö theá naøo? Taïi sao choïn traøo phuùng, chaâm bieám maø khoâng vieát tuoàng Taøu hay tuoàng xaõ hoäi nhö caùc baïn soaïn giaû ñoàng thôøi vôùi anh? Böõa nhaäu ñoù coù Kieân Giang . . . anh Naêm Nôû caàm ly röôïu ñeá, nhaáp moâi, traàm ngaâm. . . gaép toâm khoâ cuû kieäu . . . laïi uoáng röôïu, maét nhìn xa xoâi nhö hoài töôûng laïi chuyeän ngaøy xöa. Chuùng toâi cuõng uoáng röôïu, im laëng chôø ñôïi. Boãng anh Naêm buoâng thoõng maáy tieáng: “ Toâi vieát tuoàng dieãu . . . Taïi caùi hoät vòt ! . “

Toâi vaø Kieân Giang vöøa môùi hôùp röôïu, baät cöôøi tôùi teù saëc : “ Caùi gì ? Taïi caùi hoät vòt maø anh vieát tuoàng dieãu aø ? “ Toâi khoâng keàm ñöôïc taùnh toø moø, hoûi anh. Kieân Giang voùi tay laáy moät caùi hoät vòt baéc thaûo, moài nhaäu cuûa quaùn “ Naêm Nôû Nhaäu Chôi, ngaém nghía, laät qua laät laïi . . . Anh Naêm Nôû noùi: “ Maày loät caùi hoät vòt baéc thaûo ñoù roài ngaäm trong mieäng, tao gioïng moät caùi maïnh cho noù toït voâ hoïng. Khi naøo maày maéc coå, trôïn troøng trôïn traéng thì môùi bieát ñöôïc caùi lyù leõ ñeå vieát tuoàng dieãu “. Kieân Giang ñaäp voû, loät hoät vòt. . . caùi tröùng vòt baéc thaûo ñen xanh, meàm nhuûng. Kieân Giang laøm nhö muoán nuoát troïng. Anh Naêm voäi ngaên: “ Caùi thaèng oâng noäi, tao noùi chôi, maày töôûng thieät, nuoát cho maéc coå, tao ôû tuø sao? “ Kieân Giang cöôøi, noùi: ” Toâi nhìn caùi hoät vòt ñen xì, tính laøm vaøi caâu thô chôi, nhöng khoâng raën ra ñöôïc caâu naøo. Coøn anh, nhìn hoät vòt, laøm sao maø anh vieát dieãu ñöôïc? “.

Anh Naêm giaûi thích, nhaéc laïi luùc anh coøn nhoû, ba anh coù traïi vòt. Anh muoán aên cheø hoät vòt, ba anh baûo: Maày löïa hoät naøo coù troáng thì ñeå qua moät beân ñeå aáp, coøn hoät vòt thöôøng thì laáy maø naáu cheø . Anh xuoáng traïi vòt, ñöùng beân thuùng ñöïng tröùng vòt, nhìn hoaøi, khoâng bieát tröùng naøo coù troáng, tröùng naøo khoâng, beøn hoûi chò hai Maùnh, ngöôøi laøm coâng trong traïi. Chò hai Maùnh laõng tai, nghe hoûi hoät vòt coù troáng, chæ nghe ñöôïc maáy tieáng “ vòt troáng “, neân traû lôøi: ” Troáng thì noù keâu caïp caïp, coøn maùi thì noù keâu caùp caùp. “ Anh beøn caàm hoät vòt, keâ saùt loã tai, raùng nghe coi noù keâu caùp caùp hay caïp caïp . . . Hoät vòt chöa keâu caùp caùp hay caïp caïp maø anh ñaõ bò cuù voâ ñaàu nghe coác coác ñau ñieáng. Ñoå quaïu, töôûng chò Maùnh cuù, anh tính loi laïi traû ñuõa, khoâng ngôø ngöôøi cuù ñaàu laø ba anh. OÂng noùi: ” Sao maày ngu quaù côõ thôï moäc vaäy, hoät vòt naøo maø keâu cho maày nghe? Muoán kieám hoät vòt coù troáng thì ñoát ñeøn, nhìn ngöôïc aùnh saùng, thaáy troøng ñoû coù tim laø hoät vòt troáng . . . Khoâng ñoát ñeøn thì ñöùng trong toái, duøng baøn tay che quanh tröùng, nhìn ngöôïc ra aùnh saùng, thì bieát, thì thaáy “. . . Ñeâm ñoù aên cheø hoät vòt, ba anh noùi theâm: “Ở ñôøi nhìn beà ngoaøi thì thaáy khoâng heát ñaâu, muoán nhìn beà trong thì phaûi nhìn ngöôïc laïi caùi thoâng thöôøng cuûa noù, nhìn traùi saùng thì môùi thaáy ñöôïc caùi chaân töôùng “. Do thieân tö, anh Naêm Nôû nghieäm ra raèng:

161

” Nhìn Caùi Nghòch Lyù “, thì môùi tìm ra khía caïnh khaùc cuûa söï vieäc, gioáng nhö beà traùi cuûa chieác meà ñai, coù khi khoâng danh döï, khoâng thôm tho nhö chieác meà ñai nhaän thöôûng. Anh nghó caùi gì ñoái laäp nhau, deã tìm ra söï thaät, deã gaây aán töôïng vaø theo quan ñieåm cuûa ngöôøi nhìn, coù theå tìm ra ñöôïc söï ñaùng töùc cöôøi cuûa söï ñoái laäp ñoù nhö “ maäp “ vôùi “ oám “ ( Laurel vaø Hardy ), nhö chuyeän caûnh saùt röôït Charlot, caûnh saùt oai quyeàn, maïnh baïo vaäy maø röôït theo moät keû oám ñoùi nhö Charlot maø baét khoâng ñöôïc, laïi teù leân teù xuoáng, dôû khoùc dôû cöôøi . Nghòch lyù nhö doát hay noùi chöõ, ñieân maø bieát yeâu, thöû laøm vôï beù, oâng Huyeän haøm . . . haøm! Anh Naêm Nôû coù bieät taøi xöû duïng ngoân ngöõ haøi, choïc cöôøi khaùn giaû moät caùch tænh bô. Moät laàn khaùc, coâ Phöông AÙnh, Chí Hieáu vaø toâi, sau khi thu dóa ôû haõng Continental veà, trôøi suïp toái, chuùng toâi gheù quaùn “ Naêm Nôû Nhaäu Chôi “. Gaàn ñoù coù baùn chaùo traéng, hoät vòt muoái. Anh Naêm Nôû thaáy chuùng toâi, veû maët quaïu ñeo. Chò Ngoïc Trai, vôï anh, maët ngô ngaùc, toû veû khoâng hieåu taïi sao boãng nhieân anh Naêm noåi giaän. Toâi hoûi: Anh Naêm, hoâm tröôùc anh heïn noùi tieáp chuyeän vieát tuoàng dieãu, böõa nay anh coù höùng khoâng? Anh Naêm noùi xuïi lô: Höùng gì noåi, maát meï noù caùi caø raù hoät xoaøn 5 ly, môùi rôùt xuoáng ñaát ñoù, kieám hoaøi hoûng thaáy. Phöông AÙnh voäi hoûi: Rôùt ôû ñaâu? Sao thaày laøm rôùt vaäy Naêm Nôû: Thì laáy ra chuøi, ñaùnh boùng, tuùng quaù, tính ñi caàm . Phöông AÙnh soát saén: Ñeå tuïi con kieám duøm cho . Coâ ta lom khom, nhìn kyõ töøng vieân gaïch. . . Chí Hieáu chaïy qua nhaø Baûy Xeâ, möôïn ñeøn pile qua roïi, theá laø tieáng ñoàn tôùi Baûy Xeâ. Baûy Xeâ ñi ruû Chín Vieãn, Xuaân Phaùt, Naêm Thòt cuøng keùo tôùi. Keû roïi ñeøn, ngöôøi boø, moø theo keït vaùch. Anh Naêm Nôû boù goái, thôû daøi: Thoâi, keä meï noù ñi . . . Caùi soá mình aên maøy thì coù cuûa gì cuõng maát . . . Chín Vieãn raùng kieám, mieäng laàm baàm: Coù caø raù hoät xoaøn maø böõa hoãm, mình tuùng quaù, möôïn tieàn aûnh, aûnh noùi aûnh ngheøo kieát xaùc ’Chôït Xuaân Phaùt ñöùng leân, noùi lôùn: Keä ñi, anh Naêm maát chieác caø raù xoaøn naøy, coøn chieác khaùc, coøn giaây chuyeàn vaøng, coøn caåm thaïch. . . Naêm Nôû voäi la leân: Ñöøng noùi giôõn maày . . . Tao theà neáu tao coù nhieàu vaøng, hoät xoaøn vaäy cho . . . Chò Naêm voäi ngaên : Anh Naêm ñöøng coù theà . . . ñöøng coù theà ! Toâi ra veà, nöûa tin, nöûa ngôø. Saùng sôùm hoâm sau, toâi tôùi ñình Phuù Thaïnh, hoûi anh Nam Sôn: Sao ? anh Naêm Nôû coù kieám thaáy chieác caø raù xoaøn khoâng?’ Anh Nam Sôn caèn nhaèn:

162

Baùo haïi caû xoùm, ñeâm roài khoâng nguû ñöôïc, aên troäm rình nhaø Naêm Nôû roài quanh quaån suoát ñeâm. Tuïi tui cuõng sôï laây, ñi roûn, canh chöøng hoaøi. Caùi möûng naøy, aên troäm aên caép seõ khoâng boû qua ñaâu . . . Caùi thaèng Xuaân Phaùt aùc mieäng noùi anh Naêm Nôû coù nhieàu xuyeán vaøng, ngoïc thaïch, tuïi troäm khoâng chôùp ñöôïc caùi naøy, noù seõ quô thöù khaùc . Toâi böôùc voâ quaùn nhaäu cuûa anh Naêm Nôû, thaáy toâi, anh cöôøi heà heà: Sao ? Nguyeãn Phöông thaáy sao? Nguyeãn Phöông muoán vieát tuoàng dieãu thì caùi tình huoáng Naêm Nôû maát caø raù xoaøn , ñaõ laøm ñoäng caû xoùm, ñaùnh thöùc loøng tham cuûa maáy teân troäm vaø laøm khoå caû vôï choàng Naêm Nôû naøy vì Hoäi Ngheä Só vöøa ñònh giuùp vôï choàng toâi moät ngaøn ñoàng ñeå trò bònh, nay nghe toâi coù hoät xoaøn 5 ly vaø Xuaân Phaùt noùi toâi coøn nhieàu voøng vaøng neân Ban Chaáp Haønh ruùt lui yù ñònh trôï caáp cho toâi. Cöôøi ra nöôùc maét ñoù aø nghen ! Chöa heát ñaâu, chuû nôï nghe noùi anh coù hoät xoaøn, keùo nhau tôùi ñoøi nôï, vôï anh phaûi naên nó, heïn tôùi heïn lui, noùi raùo nöôùc mieáng maø chuû nôï cuõng khoâng tin; . . . moät chuoãi haønh ñoäng kòch, taïo cöôøi baèng chuyeän “ nghòch lyù “. ( ngheøo kieát xaùc maø coù hoät xoaøn, vaäy chuû nôï vaø boïm troäm ñaïo laïi tin, keùo nhau tôùi ñoøi nô, hoaëc rình moø ñaùnh caép. ) . Naêm Nôû cöôøi tröø, chò Naêm keâu trôøi nhö boïng.

Thì ra anh Naêm muoán daïy toâi caùch taïo ra tình huoáng kòch ñeå töø ñoù phaùt trieån thaønh maø ngöôøi ta cuõng tin. Töø chuyeän naøy coù theå vieát thaønh bi kòch, maø cuõng coù theå vieát thaønh haøi kòch . Baùo haïi hoâm ñoù chuùng toâi phaûi chia nhau ñeán töøng nhaø trong xoùm ñeå ñính chaùnh laø Naêm Nôû khoâng coù caø raù xoaøn ñeå caùc anh aên troäm ñöøng maát coâng rình moø nöõa . Nhöng caøng ñính chaùnh, ngöôøi ta caøng tin laø Naêm Nôû coù hoät xoaøn thieät . Coù baø nhieàu chuyeän, thöøa luùc anh Naêm ñi daïy ôû tröôøng Quoác Gia AÂm Nhaïc, tôùi nhoû to vôùi chò Naêm, hoång chöøng oång coù meøo, coâ naøo ñoù giaøu laém, meâ tuoàng cuûa oång neân taëng cho caø raù xoaøn, hoï ruû chò Naêm ñi baét ghen . Taát nhieân laø chò Naêm khoâng tin, thuaät laïi cho chuùng toâi nghe . . . laïi theâm moät soá söï kieän coù theå taïo cöôøi .

Treân ñaây laø moät trong voâ vaøn kyû nieäm thaân thöông maø anh Naêm Nôû töøng gieo vaøo loøng ñaøn em ngheä só . Ñieàu maø chuùng toâi hoïc ñöôïc ôû anh Naêm Nôû laø tröôùc baát cöù tình huoáng naøo, tröôùc baát cöù aùp löïc naøo, anh cuõng khoâng beû cong ngoøi buùt, vieát a dua, xieåm nònh . Thaáy traùi tai, gai maét laø vieát moùc loø, treâu côït ñeå moïi ngöôøi cuøng cöôøi caùi rôûm ñôøi, cöôøi caùi xaáu, cheâ caùi aùc .

24 naêm soáng khoâng hoä khaåu, khoâng theû chöùng minh nhaân daân ( theû caên cöôùc ), moät ngheä só taøi danh, moät ngöôøi Vieät Nam moät traêm phaàn traêm, vaäy maø phaûi soáng treân ñaát meï nhö moät ngöôøi tha höông, moät ngöôøi khoâng queâ höông ! Vaäy maø anh Naêm Nôû vaãn cöôøi ! Anh luùc naøo cuõng cöôøi, buoàn cuõng cöôøi, vui cuõng cöôøi, thaønh, baïi, vinh, nhuïc, ngheøo kieát xaùc anh cuõng cöôøi, cöôøi cho thaân phaän mình, cöôøi ñeå tìm ra caùch choïc cöôøi thieân haï, ñem nieàm vui cho ñôøi !

Anh Leâ Hoaøi Nôû ñaõ maát hai naêm roài . OÂÛ Canada, caùch Vieät Nam hôn hai möôi caây soá ngaøn, toâi khoâng ñeán ñöôïc chuøa ngheä só ñeå thaép moät neùn nhang tröôùc baøi vò cuûa anh, xin möôïn maáy vaàn thô töôûng nieäm anh, ngöôøi baïn, ngöôøi thaày ñaõ quaù coá :

163

Hôn chín phaàn möôøi, gaàn theá kyû Moät thôøi saân khaáu ñeïp nguoàn côn Cuøng Naêm Chaâu, Tö Trang, Phuøng Haù Röïc rôõ maøn nhung neùt phaán son .

Duø kheùp maøn nhung, ñeøn ñaõ taét “ANH CHÒ AÊN MAØY “ khoâng thôû than “ VOÙ NGÖÏA TRUY PHONG “ ai ñuoåi kòp Laáy con tim xoùa kieáp phong traàn .

Maùi ñình Phuù Thaïnh, nhöõng taâm hoàn lôùn Tìm gaëp nhau tieáng haùt tieáng ñôøn . Ngöôøi töù xöù boãng thaønh thaân thuoäc Ñöùng quaùn ngheøo anh Chín Vieãn, Nam Sôn .

Ñoåi môùi cuoäc ñôøi, tình ñoåi khaùc Boùng xeá hoaøng hoân naéng ñaõ tan Baïn beø chung dieãn ñeàu xa khuaát Chæ coøn trong kyù öùc xa xaêm .

Cöûa nhaø nhö caù naèm treân thôùt Nay ñuoåi mai dôøi luùc anh oám ñau Nöôùc ñoå laù moân . nhieàu thö khieáu naïi Ñôïi moûi moøn naøo khaùc chuyeän bieån daâu Anh naèm xuoáng loøng coøn traên trôû Lo gaàn xa hieàn phuï seõ long ñong Chöa ñoaïn keát vôû kòch buoàn Nhieâu Loäc Nöôùc ñuïc cöù roøng, ai laéng trong ?

Thuôû thanh xuaân taâm hoàn phoùng khoaùng Côûi môû vaãn loïc löøa, traéng khaùc ñen Ñaët ñuùng choã ngöôøi toát keû heøn Buùt traøo phuùng vöøa laø tô vöøa laø theùp Ngaøy xeá boùng soáng moøn trong ñaïm baïc Giöõ loøng ngay tröôùc taâm ñòa quanh co Khoâng luoàn cuùi khum löng vaø beû buùt Vaãn yeâu ñôøi duø nöôùc maét ñaõ khoâ .

Chaøo Sa Ñeùc, Taân Höng laøng queâ cuõ Chaøo maùi ñình Phuù Thaïnh thuôû haøn vi Ñöa hoàn tinh ñaåu leân mieàn sao Khueâ . Vónh bieät nöôùc ao tuø vuøng Nhieâu Loäc Ñaây ñaát buoàn, Leâ Hoaøi Nôû ra ñi !

Möôïn löûa hoûa thieâu soi ñöôøng sieâu thoaùt Chieáu saùng ngôøi saân khaáu khaùc cuoäc ñôøi

164

Löûa hoùa xe maây nheï naâng caùnh haïc Ñöa hoàn anh veà taän cung trôøi

Ñaønh thoâi . . . thoâi ñaõ heát roài Ngaäm nguøi nhìn löûa tieãn ngöôøi leân tieân Vöôït xa caùt buïi thò thieàn

Soaïn giaû Nguyeãn Phöông,

Caån buùt ñeå nhôù ôn vaø töôûng nieäm ngöôøi thaày quaù coá . Thaùng 5 naêm 2002 .

5 - Nghệ sĩ NGUYEÃN THAØNH CHAÂU NGÖOÂØI THAÀY CUÛA SAÂN KHAÁU CAÛI LÖÔNG MIEÀN NAM .

Trong lòch söû saân khaáu caûi löông mieàn Nam, khi ngöôøi ta nhaéc ñeán teân nhöõng ngheä só tieàn phong coù coâng khai saùng vaø vun boài cho neàn ca kòch caûi löông, thì teân tuoåi cuûa ngheä só Naêm Chaâu phaûi ñöôïc keå ôû haøng ñaàu, tröôùc nhöõng teân tuoåi laãy löøng cuûa caùc ngheä só taøi danh cuøng thôøi .

Coâng baèng maø noùi thì moãi ngheä só tieàn phong ñeàu coù bieät taøi rieâng, moãi ngöôøi coù moät sôû tröôøng rieâng. moãi ngöôøi ñeàu ñeå laïi moät daáu aán saâu saéc qua caùc vai tuoàng goïi laø ñeå ñôøi “ vì khoù coù ngöôøi dieãn vai ñoù hay hôn hoï. Ví duï: khi nhaéc vai Löõ Boá thì ngöôøi ta nhôù ngay ñeán coâ Phuøng Haù . Nhaéc vai An Loäc Sôn laø nhôù ñeán Naêm Chaâu trong tuoàng Tröôøng Haän . Noùi ñeán Naêm Phæ thì nhôù ñeán vai Baøng Quí Phi, vai Lyù Ngoïc Höông trong tuoàng Traø Hoa Nöõ . Nhaéc tôùi Taùm Danh laø nhôù vai Haø Coâng Yeân trong tuoàng Töù Ñoå Töôøng ; UÙt Traø OÂn vai thaèng guø trong tuoàng Hoaøng Töû Löng Guø, nhaéc vai Pheâ trong vôû “ Khi

Ngöôøi Ñieân Bieát Yeâu “ laø nhôù ñeán quaùi kieät Ba Vaân . . Veà phöông dieän saùng taùc, caùc soaïn giaû tieàn phong cuõng coù nhöõng bieät taøi laøm cho taùc phaåm cuûa mình mang nhöõng saéc thaùi rieâng bieät, goùp phaàn theâm phong phuù cho noäi dung vaø hình thöùc ca kòch caûi löông . Ví duï : khi noùi tôùi soaïn giaû Naêm Nôû laø ngöôøi ta nhôù ngay nhöõng vôû tuoàng caûi löông traøo phuùng . Noùi tôùi Moäng Vaân laø gôïi laïi hình aûnh nhöõng tuoàng kieám hieäp vôùi nhöõng baøi ca nhoû gaùc voïng coå, ñaõ moät thôøi ngöï trò treân raát nhieàu ñoaøn haùt lôùn, nhoû ôû mieàn Nam. Noùi ñeán Tö Chôi, ngoaøi caùc tuoàng caûi löông noåi tieáng nhö caùc vôû : huùc Oan Voâ Löôïng, Gaùnh Caûi Traïng Nguyeân, Lôõ Tay Troùt Ñaõ Nhuùng Chaøm, ngöôøi ta nhôù saùng kieán cuûa anh khi anh saùng taùc vaø cho trình dieãn nhöõng vôû hoaït keâ haøi höôùc ( opeùrette comique ) maø caùc baøi ca duøng trong loaïi hoaït keâ haøi höôùc

165

naày phaàn lôùn laø nhöõng baûn taân nhaïc do anh saùng taùc ñeå khai thaùc gioïng ca taân nhaïc ñaëc saéc cuûa coâ Naêm Kim Thoa .

Nhöng nhaéc tôùi anh Naêm Chaâu thì gaàn nhö treân laõnh vöïc naøo cuûa söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa ngheä thuaät saân khaáu caûi löông, anh Naêm Chaâu cuõng ñöôïc ngöôøi trong giôùi ngheä só nhìn nhaän anh laø ngöôøi ñaàu ñaøn, ñaõ khai saùng hoaëc ñoùng goùp coâng lao nhieàu nhaát. Anh vöøa laø moät dieãn vieân kyø taøi, coù nhieàu vai tuoàng ñeå ñôøi, vöøa laø moät soaïn giaû coù nhieàu tuoàng hay, vöøa laø ñaïo dieãn saân khaáu ñaàu tieân aùp duïng kyõ thuaät taân tieán cuûa saân khaáu Taây Phöông vaøo ngheä thuaät saân khaáu Vieät Nam. Anh Naêm Chaâu töøng laø Baàu gaùnh nhieàu ñoaøn haùt lôùn, ñaõ ñaøo taïo nhieàu theá heä ngheä só keá thöøa, nhöõng haït ngoïc cuûa saân khaáu caûi löông, kòch noùi, phim aûnh trong caùc thaäp nieân 1950, 1960, 1970, 1980. Anh Naêm Chaâu cuõng laø giaùo sö kòch ngheä ñaàu tieân cuûa tröôøng Quoác Gia AÂm Nhaïc Saøi goøn, phaân khoa kòch ngheä töø khi oâng Nguyeãn Phuïng ñaûm nhieäm chöùc vò Giaùm Ñoác Tröôøng naøy (1962). Anh Naêm Chaâu cuõng laø ngöôøi tröôûng ñoaøn ñöa ngheä só caûi löông mieàn Nam ñi bieåu dieãn ôû Phaùp, Anh Quoác vaø caùc nöôùc Taây AÂu trong dòp coù hoäi nghò boán beân ôû Paris ( 1969 ). Vaø choùt heát khoâng theå khoâng nhaéc tôùi nhöõng thaønh coâng cuûa anh Naêm Chaâu treân laõnh vöïc phim aûnh, phim tuoàng caûi löông vaø trong vieäc chuyeån aâm, loàng tieáng cho caùc phim ngoaïi quoác khi ngheä thuaät naøy môùi phoâi thai trong nhöõng naêm 1950 - 1960.

Vieát veà tieåu söû vaø söï nghieäp ngheä thuaät cuûa moät baäc kyø taøi nhö anh Naêm Chaâu thì moät ngöôøi duø hieåu bieát saâu saéc ñeán ñaâu, coù trí nhôù tuyeät dieäu caùch naøo cuõng khoù coù theå vieát cho chu ñaùo, ñaày ñuû vaø maïch laïc, nhaát laø trong hoaøn caûnh ñang ôû xöù ngöôøi, thieáu taøi lieäu tham khaûo . Toâiâ coù caùi vinh döï ñöôïc sinh ra cuøng moät laøng, moät tænh Myõ Tho vôùi anh Naêm Chaâu, toâi coù coäng taùc vôùi ñoaøn Vieät Kòch Naêm Chaâu töø naêm 1952 ñeán naêm 1956, thôøi kyø cöïc thònh cuûa ñoaøn haùt vôùi vôû tuoàng Taây Thi Gaùi Nöôùc Vieät do Naêm Chaâu chuyeån theå caûi löông vaø ñaïo dieãn . Thôøi gian naøy toâi ñöôïc hoïc hoûi nôi anh Naêm Chaâu veà saùng taùc, veà ñaïo dieãn vaø ñöôïc nghe keå nhieàu kinh nghieäm, nhieàu chuyeän lyù thuù trong ñôøi ñi haùt cuûa anh Naêm Chaâu vaø cuûa nhöõng ngheä só tieàn phong khaùc. Sau ñoù toâi coù nhieàu dòp coäng taùc vôùi anh trong haõng phim Myõ Vaân, phim tröôøng Myõ Phöông, ôû ñoaøn Phöôùc Chung vaø ñoaøn Thanh Minh Thanh Nga. Treân ñaøi Truyeàn hình Saøi Goøn, ñaøi phaùt thanh Saøi Goøn, Ban Thoaïi Kòch Thaãm Thuùy Haèng, chò Kim Cuùc coù nhieàu laàn

ñoùng moät vai trong tuoàng, kòch cuûa toâi saùng taùc, do ñoù toâi coù nhieàu laàn laøm vieäc vôùi chò Kim Cuùc vaø gaëp gôõ chuyeän troø vôùi anh Naêm Chaâu taïi nhaø rieâng cuûa anh trong chung cö Phan Chaâu Trinh ôû Phuù Nhuaän. Toâi hy voïng nhöõng gì toâi vieát veà anh Naêm Chaâu seõ laø nhöõng taøi lieäu ñoùng goùp vôùi nhöõng nhaø söu khaûo, vieát veà lòch söû saân khaáu vaø cuoäc ñôøi caùc ngheä só taøi danh cuûa caûi löông.

166

Anh Naêm Chaâu, teân thaät Nguyeãn Thaønh Chaâu, sanh ngaøy 09 thaùng 01 naêm 1906, taïi toång Thuaän Trò, laøng Ñieàu Hoøa, tænh Myõ Tho. Theo lôøi anh Taùm Kieát, quaûn lyù ñoaøn Vieät Kòch Naêm Chaâu ( choàng cuûa coâ Taùm, em ruoät anh Naêm Chaâu ) cha cuûa anh Naêm Chaâu laø moät coâng chöùc Toøa Boá tænh MyõTho, vì laøm mích loøng Tænh tröôûng neân bò thuyeân chuyeån ra laøm vieäc ôû ñaûo Phuù Quoác, tænh Raïch Giaù. Anh Naêm Chaâu hoïc naêm thöù hai Ban Thaønh Chung tröôøng Trung Hoïc Myõ Tho, nhaân dòp nghæ heø, anh ra Phuù Quoác thaêm cha. Ñeán ngaøy töïu tröôøng, vì baõo toá, taøu beø khoâng trôû veà ñaát lieàn kòp ngaøy nhaäp hoïc, anh bò treã neân bò cuùp hoïc boång vaø bò ñuoåi. Gia ñình ñònh cho anh tieáp tuïc hoïc ôû tröôøng Taberd, nhöng anh quyeát ñònh töï laäp, theo nghieäp caàm ca, gia nhaäp gaùnh haùt Thaày Naêm Tuù naêm 1922 . Vieát veà anh Naêm Chaâu, toâi xin ñeà caäp tôùi cuoäc soáng tình caûm cuûa anh Naêm Chaâu vaø aûnh höôûng nhöõng cuoäc tình cuûa anh treân caùc taùc phaåm anh saùng taùc. Theo söï hieåu bieát cuûa toâi, anh Naêm Chaâu coù 3 ngöôøi vôï maø ngöôøi vôï naøo cuûa anh cuõng aûnh höôûng lôùn lao ñeán söï nghieäp saân khaáu cuûa anh. Ngöôøi vôï ñaàu tieân cuûa anh laø coâ Saùu Traâm, nöõ dieãn vieân taøi danh cuûa gaùnh haùt Taäp Ích Ban. Coâ Saùu Traâm laø ngöôøi Taøu lai Vieät (Trieàu Chaâu ) queâ ôû Thoát Noát, tænh Long Xuyeân. Naêm 1954, khi ñoaøn Vieät Kòch Naêm Chaâu haùt ôû raïp haùt Minh Chaâu Caàn Thô, anh Taùm Kieát quaûn lyù cuûa ñoaøn haùt, coù daãn toâi tôùi raïp haùt boùng Taây Ñoâ ñeå laáy maùy haùt boùng 16 ly veà cho anh Naêm Chaâu chieáu xem moät soá phim tai lieäu veà saân khaáu cuûa moät ngöôøi baïn ôû Phaùp gôûi cho. Anh Taùm Kieát giôùi thieäu cho toâi bieát, anh Nguyeãn Thaønh Vaên, chuû raïp haùt boùng Taây Ñoâ laø con trai lôùn cuûa anh Naêm Chaâu. Meï nuoâi cuûa anh Vaên laø coâ Saùu Traâm, moät dieãn vieân caûi löông tieàn phong, nay ñaõ nghæ haùt. Toâi coù nhieàu laàn ñeán raïp haùt boùng Taây Ñoâ, gaëp anh Vaên vaø ñoâi khi gaëp coâ Saùu Traâm vì anh Naêm Chaâu nhôø toâi, coù khi mang quaø cho coâ Saùu Traâm, coù khi möôïn phim, möôïn maùy chieáu phim. Qua nhöõng laàn tieáp xuùc ñoù, toâi ñöôïc bieát moät soá ñieàu veà moái tình ñaàu cuûa anh Naêm Chaâu. OÂng Vöông Coù ( con cuûa oâng Vöông Thieäu, moät keùp haùt Tieàu ñaõ giaûi ngheä ), chuû vöïa luùa vaø nhaø maùy xay luùa, coù ghe chaøi chôû luùa gaïo leân caùc chaønh ôû Saøi Goøn, Chôï lôùn. Naêm 1921, oâng Vöông Coù thaáy vieäc kinh doanh gaùnh haùt mang laïi nhieàu lôïi loäc; voán laø con cuûa moät keùp haùt Tieàu, oâng boû voán thaønh laäp gaùnh haùt, laáy teân laø gaùnh Taäp Ích Ban, taäp tuoàng vaø khai tröông ôû Thoát Noát, Long Xuyeân. Leà loái toå chöùc cuûa gaùnh haùt naày raäp khuoân theo gaùnh haùt Tieàu. Baàu gaùnh Vöông Coù môøi moät vò thaâm nho ôû ñòa phöông laøm soaïn giaû. Ñoù laø oâng Nguyeãn Troïng Quyeàn, buùt hieäu Moäc Quaùn Töû, ngöôøi trong giôùi caûi löông goïi oâng laø thaày tuoàng Moäc Quaùn Nguyeãn Troïng Quyeàn. OÂng vieát cho Taäp Ích Ban moät loaït tuoàng Taøu nhö Taây Söông Kyù, Thoá Nhaïn Oan Öông, Löu Hieáu Nöõ. Veà sau coù theâm caùc tuoàng Gioït maùu chung tình, Hoa Moäc Lan tuøng chinh, Phuïng Nghi Ñình.

167

Ñaøo keùp cuûa gaùnh haùt Taäp Ích Ban coù: Baûy Nhieâu, Tö Thôùi ( sau naày laø Baàu Tö Thôùi gaùnh haùt Thaùi Bình ), Naêm Chuoâng, Naêm Hæ, Saùu Tò, Saùu Traâm, Hai Hieån, Ba Vinh. OÂng Vöông Coù ñaët laïi teân cuûa ñaøo keùp keå treân vôùi nhöõng caùi teân nghe raëc Taøu nhö Laâm Sinh ( töùc Baûy Nhieâu ), Döông Hoøa ( Tö Thôùi ), Ñaïi Hoàng ( Naêm Chuoâng ), Song Hæ (Naêm Hæ ), Taàn Vaân ( Saùu Tò ), Ngoïc Xoa ( Saùu Traâm ), Kieàu Mî ( Hai Hieån ), Kieàu Loan (Ba Vinh ). Vì toå chöùc theo loái haùt Tieàu, neân gaùnh Taäp Ích Ban ñaët ra kyû luaät raát nghieâm : Nam ôû theo nam, nöõ ôû theo nöõ. Ngoaøi giôø taäp tuoàng vaø côm nöôùc. caám ngaët nam, nöõ gaàn guõi, chuyeän troø nhau. Coâ Saùu Traâm ( Ngoïc Xoa ) vaø coâ Taàn Vaân ( Saùu Tò ) thay nhau dieãn nhöõng vai chaùnh trong caùc tuoàng Gioït maùu chung tình, Phuïng Nghi Ñình. Naêm 1925 gaùnh Taäp Ích Ban raõ. Ñaøo keùp gia nhaäp gaùnh haùt Vaên Hí Ban cuûa oâng Baàu Huyønh Kim Vui ôû Chôï Lôùn hoaëc gia nhaäp gaùnh haùt Taùi Ñoàng Ban cuûa oâng Baàu Hai Cu ôû Myõ Tho. Baûy Nhieâu, Tö Thôùi, Saùu Traâm vaø Saùu Tò gia nhaäp gaùnh haùt Taùi Ñoàng Ban ( 1926 ). Ñaïi ña soá ñaøo keùp maø oâng Baàu Hai Cu qui tuï döôùi baûng hieäu Taùi Ñoàng Ban laø daân Myõ Tho, maø tröôùc ñoù laø ngöôøi ñaõ coäng taùc vôùi gaùnh Nam Ñoàng Ban, cuõng do oâng laøm Baàu. Con trai cuûa oâng Hai Cu laø keùp chaùnh Hai Gioûi cheát ( Hai Gioûi laø ngöôøi choàng ñaàu tieân cuûa ngheä só taøi danh Naêm Phæ ). OÂng Hai Cu cho raõ gaùnh Nam Ñoàng Ban. Naêm sau oâng laáy xaùc gaùnh Nam Ñoàng Ban, thaønh laäp ñoaøn Taùi Ñoàng Ban vôùi thaønh phaàn ñaøo keùp nhö : Phuøng Haù, Ba Nhaøn, Ba Lieân, Ba Ñieàu, Tö Nhoû, Saùu Traâm, Saùu Tò; vaø Naêm Chaâu, Taùm Meïo, Ba Du, Tö UÙt, Töø Anh, Hai Ngôûi, Hai Boâng, Baûy Nhieâu, Tö Thôùi. Anh Tö Chôi ( Huyønh Thuû Trung ) gia nhaäp Taùi Ñoàng Ban vôùi tö caùch laø nhaïc só ñaøn ñaûn. Gaùnh Taùi Ñoàng Ban môøi oâng Moäc Quaùn Nguyeãn Troïng Quyeàn laøm soaïn giaû, vì vaäy caùc vôû tuoàng cuõ cuûa oâng nhö Gioït Maùu Chung Tình, Phuïng Nghi Ñình, Hoa Moäc Lan ñeàu ñöôïc daøn döïng laïi vaø trình dieãn treân saân khaáu Taùi Ñoàng Ban. Saùu Traâm thuû vai Baïch Thu Haø vaø Naêm Chaâu, vai Voõ Ñoâng Sô tuoàng Gioït maùu Chung Tình, laø caëp ñaøo keùp aên khaùch nhaát luùc baáy giôø. Saùu Traâm ca, dieãn lai theo loái haùt Tieàu, aûnh höôûng cuõ cuûa gaùnh Taäp Ích Ban, nhieàu ñoäng taùc töôïng tröng “ taû yù “ nhö loái haùt boäi. Anh Naêm

Chaâu phaûi chæ daãn, taäp luyeän laïi cho Saùu Traâm ñeå khi ca, dieãn chung, aên yù, raëp raøng vôùi nhau . Khi Naêm Chaâu vaø Saùu Traâm trôû thaønh caëp ñaøo keùp dieãn xuaát aên khaùch nhaát thì moái tình ñaàu naåy nôû, anh Naêm Chaâu vaø chò Saùu Traâm trôû thaønh moät ñoâi vôï choàng xöùng löùa vöøa ñoâi nhaát trong giôùi ngheä só caûi löông luùc baáy giôø. Anh Tö Chôi, nhaïc só, keàm caëp daïy cho coâ Phuøng Haù ca, luyeän gioïng vaø cuõng yeâu nhau. Keát quaû: Tröông Böûu Chaùnh ra ñôøi ( 1927 ). Coâ Böûu Chaùnh veà sau, coù veà queâ noäi beân Haïc San ( Taøu ) vaø ñöôïc dì ruoät cuûa Böûu Chaùnh laø baø Tröông Lieân Phuøng Haù - Böõu Traân

168

Haûo, ( coù ngöôøi choàng phuù gia hoï Lyù ) nhaän Böûu Chaùnh laøm döôõng nöõ vaø caûi hoï laïi laø Lyù Böûu Chaùnh. (Nhaân tieän ñaây toâi xin goùp yù ñính chaùnh, coù ngöôøi töôûng laø khi coâ Phuøng Haù gaù nghóa vôùi oâng baù hoä Xöôøng, duøng hoï Lyù cuûa oâng Baù Hoä laøm hoï cho Böûu Chaùnh ñeå mong höôûng gia taøi cuûa hoï Lyù. Ñoù laø moät söï laàm laãn ñaùng tieác. ) Coâ Phuøng Haù ca dieãn vaø saéc voùc ñeïp hôn coâ Saùu Traâm neân voâ tình ñaåy coâ Saùu Traâm xuoáng haøng “ ñaøo nhì “. Naêm Chaâu laïi toû ra quaù quyeán luyeán, lo chæ daïy cho coâ Phuøng Haù neân coâ Saùu Traâm ghen, buoàn duyeân tuûi phaän, aâm thaàm rôøi khoûi gaùnh haùt ñoät ngoät. Anh Naêm Chaâu vaø nhieàu baïn beø cuûa anh ñoå xoâ ñi tìm kieám khaép nôi, nhöng baët tin maát daïng coâ Saùu Traâm. Anh Taùm Kieát keå cho toâi nghe cuoäc tình ñaàu tan vôõ cuûa anh Naêm Chaâu. Khi coù dòp gaëp laïi coâ Saùu Traâm ( 24 naêm sau ) toâi toø moø hoûi chuyeän ngaøy xöa. Coâ Saùu Traâm keå : ” Luùc ñoù, toâi ghen quaù, boû trôû veà queâ nhaø ôû Long Xuyeân, cuõng coù yù ñôïi “ aûnh “ xuoáng röôùc trôû leân gaùnh haùt. Nhöng roài “ aûnh “ meâ saân khaáu hôn vôï nhaø. “ AÛnh “ theo gaùnh haùt mieát. Toâi cuõng khoâng theå töï mình trôû laïi gaùnh haùt, thaønh ra toâi ôû vôùi maù toâi. Maù toâi coù quaùn baùn côm trong chôï Long Xuyeân. OÂÛ ñoù, maáy naêm sau khi gaùnh haùt Taùi Ñoàng Ban raõ, toâi coù gaëp laïi Saùu Tî thì noùi anh Naêm Chaâu theo gaùnh Ñaïi Phöôùc Cöông ra Haø Noäi haùt. Luùc ñoù anh Naêm ñaõ yeâu vaø soáng chung vôùi coâ Tö Saïng, ñaøo nhì trong gaùnh Ñaïi Phöôùc Cöông vaø ñaõ coù vôùi nhau moät ñöùa con trai. Ñoù laø Nguyeãn Thaønh Vaên, noù hieän laø chuû raïp haùt boùng Taây Ñoâ ñoù. » Coâ Saùu Traâm thaáy toâi nhìn anh Taùm Kieát, coù veû khoâng hieåu, coâ chôït nhôù ra laø chöa giaûi thích roõ vì sao Nguyeãn Thaønh Vaên laïi nhaän coâ laøm meï nuoâi. Coâ noùi : « Khi bieát anh Naêm Chaâu soáng chung vôùi coâ Tö Saïng vaø coù vôùi nhau moät ñöùa con, toâi trôû laïi theo ngheà haùt, trong loøng nuoâi yù ñònh laø seõ haùt hay hôn chò Phuøng Haù hay coâ Tö Saïng, ñoù laø vì töï aùi ngheà nghieäp vaø cuõng laø caùi yù ganh tî cuûa moät ngöôøi ñaøn baø, muoán laøm sao cho mình ñeïp hôn, gioûi hôn ngöôøi tình ñòch cuûa mình. Toâi ñi theo gaùnh haùt Vaên Hí Ban, roài gia nhaäp laïi gaùnh Taäp Ích Ban 2, nhöng toâi caøng ngaøy caøng hieåu roõ raèng toâi khoâng theå haùt hay hôn chò Phuøng Haù vaø khoâng theå ca hay hôn coâ Tö Saïng. Toâi hieåu roõ laø moät khi ngöôøi ñaøn oâng ñaõ boû vôï, coù theâm moät ngöôøi vôï khaùc, ñeïp hôn, gioûi hôn ngöôøi vôï cuõ thì ngöôøi cuõ khoù beà giaønh laïi ñöôïc ngöôøi choàng. Nhöùt laø trong ngheà ca haùt, neáu khoâng coù ngöôøi thaày tuoàng naâng ñôõ, dìu daét, khoâng coù ngöôøi baïn ñoàng dieãn ñoàng saéc ñoàng taøi thì ngöôøi dieãn vieân khoù coù theå thaønh coâng lôùn. Vì nghó vaäy neân toâi giaûi ngheä, khoâng theo gaùnh haùt nöõa, toâi trôû veà Long Xuyeân, giuùp maù toâi trong vieäc buoân baùn. Khi chaùu Vaên hoïc ôû Phaùp veà, laøm chuû raïp haùt boùng Taây Ñoâ ôû Caàn Thô. Chaùu Vaên xuoáng Long Xuyeân ñònh môû theâm moät caùi raïp haùt boùng nöõa thì chaùu Vaên gaëp toâi ñang baùn côm ôû nhaø loàng chôï Long Xuyeân. Luùc ñoù coù anh Taùm Kieát ñi theo, anh Taùm keå chuyeän cuûa Ba chaùu vaø toâi neân chaùu Vaên khoâng muoán toâi mua baùn cöïc khoå. Chaùu nhaän toâi laø meï nuoâi vaø röôùc toâi veà ôû vôùi chaùu “

Nhöõng khi ñoaøn Vieät Kòch Naêm Chaâu haùt ôû Caàn Thô, anh Naêm Chaâu vaø coâ Saùu Traâm khoâng tröïc tieáp gaëp nhau maø chæ gôûi quaø taëng hoaëc nhöõng lôøi thaêm hoûi, chöùng toû laø giöõa hoï chæ coøn laïi moät chuùt tình tri ngoä ngaøy xöa.

169

Anh Nguyeãn Thaønh Vaên, con cuûa ngöôøi tình ñòch Tö Saïng, nay laïi laø ngöôøi thay maët cho meï, ïñöùng ra phuïng döôõng cho coâ Saùu Traâm, coù leõ laø ñeå buø ñaép laïi nhöõng thieät thoøi maø meï cuûa anh ñaõ gaây ra cho coâ Saùu Traâm. Daãu sao ñoù cuõng laø moät haønh ñoäng ñeïp giöõa nhöõng ngöôøi ngheä só ñoái vôùi nhau.

Ngöôøi vôï thöù hai cuûa Naêm Chaâu maø toâi ñaõ noùi sô qua ñoaïn treân laø ñeä nhaát nöõ danh ca tieàn phong Tö Saïng . Coâ Tö Saïng teân thaät laø Ñoaøn Thò Saïng, sanh quaùn taïi laøng Ñieàu Hoøa, tænh Myõ Tho. Naêm 1925, coâ gia nhaäp gaùnh haùt Traàn Ñaéc cuûa oâng Traàn Ñaéc Nghóa, cuøng vôùi nhöõng ngheä só taøi danh Naêm Chaâu, Tö Chôi, Tö UÙt, Töø Anh, Phuøng Haù, Naêm Kim Thoa, Ba Lieân ( vôï cuûa Töø Anh ). Treân saân khaáu, Coâ Tö Saïng chæ laø ñaøo nhì, ñöùng sau coâ Phuøng Haù, nhöng treân ñòa haït ñóa nhöïa thì coâ ñöôïc chuû gaùnh, haõng dóa, caùc giôùi moä ñieäu vaø khaùn giaû taëng danh hieäu ñeä nhaát nöõ danh ca. Coâ ñöôïc khaùn giaû luïc tænh vaø Saøi Goøn bieát ñeán vaø aùi moä trong caùc tuoàng Luïc Vaân Tieân, Kim Vaân Kieàu, Trang Töû Coå boàn ca, Haïnh Ngöôn coáng Hoà, Löu Yeán Ngoïc cöùu cha . . . treân saân khaáu cuõng nhö caùc dóa haùt cuûa thaày Naêm Tuù taïi Myõ Tho. Dóa haùt mang nhaõn hieäu Patheù ( 78 tours ) ñöôøng kính khoaûng moät gang röôõi, phaûi duøng kim coù gaén hoät saphir ôû ñaàu môùi haùt ñöôïc. Voâ ñaàu dóa haùt, bao giôø cuõng coù caâu quaûng caùo nhö sau: « Ñaây, ban haùt caûi löông thaày Naêm Tuù ôû taïi Myõ Tho, haùt cho haõng Patheù - phono nghe chôi, tuoàng. . . » Trong nhöõng thaäp nieân 1930, 1940, vì phöông tieän giao thoâng thieáu keùm, caùc ñoaøn haùt boäi vaø caûi löông ít ñeán ñöôïc caùc quaän, huyeän xa truïc loä giao thoâng ñeå haùt neân ôû caùc vuøng ñoù, khi coù tieäc vui, nhöõng dòp cöôùi gaû, ngöôøi ta duøng maùy haùt dóa, haùt nhöõng tuoàng boä vaø nhöõng baøi ca voïng coå ñeå mua vui. Do ñoù tuy chöa ñöôïc bieát maët nhöng hoï ñaõ bieát danh nhöõng gioïng ca vaøng vaø raát meán moä caùc ngheä só nhö : coâ Tö Saïng, coâ Tö Ñöôïc, coâ Hai Ñaù, ngheä só Hoàng Chaâu, Thanh Tao, Tö UÙt, Naêm Chaâu. . . Gioïng ca cuûa coâ Tö Saïng trong treûo, dòu daøng nhöng chöùa ñöïng moät tình caûm naõo nuøng ai oaùn, neân khi coâ ca nhöõng baøi ca taâm söï cuûa ngöôøi phuï nöõ saàu tình thì boä dóa naøo cuõng baùn raát ñaét ngöôøi mua. Ñeán nay ñaõ hôn 60 naêm qua, nhöõng ngöôøi ñaõ töøng meâ gioïng ca cuûa coâ Tö Saïng vaãn coøn nhaéc maõi caùc boä dóa cuûa coâ ca nhö :

Ñeâm khuya troâng choàng, Meï daïy con, Xöû toäi Baøng Quí Phi. Thôøi gian naøy, soaïn giaû Nguyeãn Thaønh Chaâu saùng taùc vôû caûi löông “ Giaù Trò vaø Danh Döï “, vaø soaïn giaû Huyønh Thuû Trung ( Tö Chôi ) saùng taùc vôû “ Khuùc Oan Voâ Löôïng “, “ Lôõ tay troùt ñaõ nhuùng chaøm “ ( Naêm Chaâu, Tö Saïng vaø coâ Naêm Kim Thoa thuû caùc vai chaùnh ), öùng duïng baûn Daï Coå Hoaøi Lang nhòp tö vaøo trong tuoàng, khieán cho khaùn giaû yeâu thích caûi löông caøng say meâ theâm tröôùc loái dieãn cuõng nhö gioïng ca cuûa coâ Tö Saïng, coâ Phuøng Haù, coâ Naêm Kim Thoa . . . Nhaéc ñeán tuoàng “ Xöû toäi Baøng Quí Phi “, ngöôøi aùi

170

moä ñieäu haùt caûi löông thöôøng nhaéc nhôû coâ Naêm Phæ trong vai Baøng Quí Phi vaø anh Baûy Nhieâu trong vai Toáng Nhôn Toân, vì quaû tình laø coâ Naêm Phæ thuû vai Baøng Quí Phi xuaát saéc, khoù coù ai thay theá ñöôïc. Khi ñi haùt ñaáu xaûo ôû Paris naêm 1931, coâ Naêm Phæ vaø anh Baûy Nhieâu ñaõ laøm cho caû kinh ñoâ Paris, baùo chí nhaéc ñeán taøi ngheä ca, dieãn cuûa hai danh taøi naøy qua caùc vai Baøng Quí Phi vaø Toáng Nhôn Toân. Khaùn giaû xem haùt trong cuoäc ñaáu xaûo Paris tuy khoâng hieåu tieáng Vieät, nhöng lôøi ca, ñieäu haùt cuõng laøm cho hoï phaûi rôi leä vaø thöông caûm nhaân vaät trong tuoàng. Sau ñoù khi veà nöôùc, baùo chí ôû Saøi Goøn khoâng ngôùt nhaéc ñi nhaéc laïi söï thaønh coâng cuûa coâ Naêm Phæ trong chuyeán Taây Du. Tuy nhieân coâ Naêm Phæ phaûi thoâng qua ca, dieãn xuaát, y trang, tranh caûnh vaø coù ngöôøi ñoàng dieãn trong vai Toáng Nhôn Toân môùi laáy ñöôïc nöôùc maét cuûa khaùn giaû. Coøn coâ Tö Saïng, thoâng qua gioïng ca thaûm naõo, bi thieát, vôùi kyõ thuaät luyeán laùy, nöùc nôû trong gioïng ca æ oâi naên næ xin toäi cho cha ñaõ laøm cho ngöôøi nghe töø Nam chí Baéc phaûi khoùc theo, ñoù laø moät ñieàu khoâng phaûi danh ca naøo cuõng laøm ñöôïc. Boä dóa 20 caâu voïng coå Xöû toäi Baøng Quí Phi do coâ Tö Saïng ca naêm 1936 môû ñaàu cho nhöõng thaéng lôïi vang löøng cuûa haõng dóa ASIA, tieáp theo ñoù laø söï thaønh coâng cuûa nhöõng boä dóa Toâ AÙnh Nguyeät, Hoa Rôi cöûa Phaät. . . cuõng do nöõ danh ca Tö Saïng ca chaùnh. Anh Naêm Chaâu laø moät dieãn vieân coù taøi, saéc voùc ñeïp trai, cao lôùn nhö Taây, laïi laø moät soaïn giaû coù nhieàu vôû tuoàng hay, ñích thaân chæ daïy cho caùc ñaøo keùp khaùc ca, dieãn, neân anh Naêm Chaâu ñöôïc caùc coâ ñaøo haùt vaø nöõ khaùn giaû si meâ, theo ñuoåi. . . Coù leõ anh laø ngöôøi quaù say meâ ngheä thuaät saân khaáu neân chæ coù ngöôøi phuï nöõ taøi danh, “ thinh saéc löôõng toaøn “ môùi loït ñöôïc vaøo caëp maét xanh cuûa anh. Anh Naêm Chaâu vaø coâ Tö Saïng thaønh duyeân vôùi nhau khi haùt chung treân saân khaáu Traàn Ñaéc vaø ñaõ coù 5 con: Nguyeãn Thaønh Vaên, chuû raïp haùt boùng Taây Ñoâ tröôùc naêm 1975 . Nguyeãn Ngoïc Beâ ñaõ ñi tu . Nguyeãn Truùc Thanh theo khaùng chieán, taäp keát mieàn Baéc, nay ñaõ veà höu . Nguyeãn Thanh Höông töùc ngheä só Thanh Höông, vôï cuûa danh haøi Vaên Chung. Nguyeãn Thanh Truùc ( töùc Antoinne ) Naêm 1935, oâng Ngoâ vaên Maïnh ( töï Naêm Maïnh ) thaønh laäp haõng dóa ASIA. Sau khi mua laïi duïng cuï thu thanh cuûa haõng dóa BeùKa, oâng Naêm Maïnh ñaõ nghieân cöùu duøng cao su cheá ra chaát eùbonite ñeå laøm thaønh dóa haùt vaø thaønh coâng vang doäi vôùi loaït dóa haùt phaùt haønh ñôït ñaàu laø Naëng gaùnh nôï ñôøi ( do Naêm Nghóa ca ), Thöùc troùt canh gaø ( coâ Ba Ñöôïc ca ), Coäp, coäp, bonjour, thaày Ba ( do Hoàng Chaâu ca )

OÂng Naêm Maïnh kyù giao keøo ñoäc quyeàn vôùi coâ Tö Saïng vaø ñaõ tung ra thò tröôøng boä dóa troøng kim nhuõ chöõ ñen vôùi nhan ñeà laø Traûm Trònh AÂn, Ñaøo Tam Xuaân baùo phu cöøu do caùc danh ca Tö Xe vaø Tö Saïng ca.

Trong boä dóa 20 caâu voïng coå Xöû toäi Baøng Quí Phi, coâ Tö Saïng ñaõ laøm rôi leä bieát bao thính giaû khaép mieàn soâng nöôùc Cöûu Long vôùi moät gioïng ca aâu saàu tha thieát, Baøng Quí Phi - Tö Saïng van xin choàng laø vua Toáng Nhôn Toân tha cho khoûi cheát theo lònh Tam Ban Traøo Ñieån, ñaõ gôïi cho ngöôøi nghe moät moái thöông taâm ai oaùn naõo nuøng.

171

Nhöõng naêm thaùng teân tuoåi cuûa nam ñeä nhöùt danh ca UÙt Traø OÂn noåi tieáng qua boä dóa Toân Taãn giaû ñieân ( troøng traéng, chöõ ñen ) nhòp 16 ñôït ñaàu thì nöõ ñeä nhöùt danh ca Tö Saïng cuõng noåi danh qua dóa Ñeâm khuya troâng choàng vaø nhöùt laø boä dóa maø nhaïc só Baûy Haøm ñôøn guitare ñoäc chieác, daây Raïch Giaù cho coâ Tö Saïng haùt 20 caâu voïng coå Tình Maãu Töû, vôùi nhöõng lôøi leõ voâ cuøng xuùc ñoäng khi meï daïy con. Xin trích laïi 6 caâu voïng coå Tình Maãu Töû maø moät thôøi laø khuoân vaøng thöôùc ngoïc ñeå daïy caùc coâ gaùi tröôùc khi veà nhaø choàng. :

1- Con oâi ! Thaùng Chaïp ñeán ñaây laø ngaøy teân con phaûi ghi vaøo cuoán soå nhaân duyeân, giöông cung ñôøn baám phím tô loan, ñôøn baûn caàm saéc cho nhôn duyeân traêm naêm ñöôïc beàn chaéc. 2- Ñaõ möôøi naêm qua, ngaøy thaùng laïnh luøng, meï giaø con coâi cam soáng leû loi hiu quaïnh giöõa tuoåi coøn xuaân, chòu traûi tuyeát daàm söông vôùi cuoäc ñôøi, ñi thaõm veà thöông. 3- Coát mong daïy doå cho con cho ñeán luùc tröôûng thaønh, neân danh vôùi thieân haï. Vaäy tuoåi caëp keâ vöøa phaûi luùc, con neân chöøa nhöõng neát xaáu xa laø reøn laáy coâng, dung, ngoân, haïnh, ñeán khi xuaát giaù tuøng phu, môùi coù theå goïi laø moät ñaáng daâu hieàn veïn ñöôïc caâu töù ñöùc tam tuøng. 4- Con coù hieåu gì ñaâu, hoài con môùi leân 8 caùi xuaân thì cha con lìa boû coõi traàn, chæ coù meï con chiu chít ñeán nay con ñöôïc khoân lôùn phaûi böôùc vaøo voøng choàng vôï. Vaäy con neân nhôù, saùch coù caâu “ Nöõ sanh ngoaïi toäc “ ai ai cöôùi daâu coát ñeå noái doøng thì thaân gaùi bao giôø cuõng phaûi thôø phuïng cho nhaø choàng. 5- Vì con neân nhôù ñoái vôùi beân nhaø choàng, ñeå laøm troøn phaän söï daâu con, ñöøng coù nghòch traùi vôùi beân choàng, maø coù nhöõng lôøi mæa mai beân tai meï, laøm meï cam chòu laïnh luøng vôùi chanh kheá, böôûi boøng. 6- Moät khi con coù veà nhaø choàng, thì con phaûi deø daët, chôù khaù maïnh tay rôi vôõ. Coøn yù chò em gaùi beân choàng thì con chôù chaïm ñeán loøng töï aùi cuûa ngöôøi . Vì nhöõng ñaøn em daïi noù hay ñeå yù nhöõng chuyeän vaët vuïn, vaäy con coá giöõ, ñöøng ñeå tieáng cay ñaéng ñeán meï, maø meï chòu thieät thoøi. . .

(ghi laïi theo boä dóa Tình Maãu Töû troøng traéng chöõ ñen, ASIA phaùt haønh, coâ Tö Saïng ca, Baûy Haøm ñôøn guitare ñoäc chieác, ñôït dóa 1942 - 1947 )

Vôùi treân 100 boä dóa trong nhöõng thaùng naêm daøi coäng taùc vôùi caùc haõng dóa, coâ Tö Saïng thaät xöùng ñaùng vôùi danh hieäu nöõ ñeä nhöùt Danh Ca thôøi tieán chieán. Coâ xa rôøi saân khaáu trình dieãn ñeå coù thôøi gian thu thanh cho haõng dóa vaø coâ Tö Saïng ñaõ tan vôõ haïnh phuùc vôùi anh Naêm Chaâu duø hai ngöôøi ñaõ coù chung vôùi nhau naêm ñöùa con. Sau ñoù, coâ Tö Saïng trôû thaønh vôï thöù cuûa oâng Naêm Maïnh. Baø vôï chaùnh thaát cuûa oâng Ngoâ vaên Maïnh teân laø baø Phan thò Lieân, coù vôùi oâng Maïnh taùm ngöôøi con: Ngoâ Vaên Minh, ( du hoïc ôû nöôùc Anh ), Ngoâ Vaên Ñöùc, Ngoâ Vaên Ngoïc, Ngoâ Vaên Chaâu hoïc ôû Phaùp. Boán coâ caäu coøn laïi laø Ngoâ Vaên An, Ngoâ Vaên Phöôùc, Ngoâ Thò Hueä, Ngoâ Thò Haïnh.

172

Naêm 1995, khi anh Naêm Huøng coøn sinh tieàn, toâi coù cuøng caùc anh Naêm Huøng, Coø Loâi, Cam Vaên Coâng chôi ñaøn ca taøi töû, chuùng toâi coù gaëp chaùu Ngoâ Vaên Phöôùc, hieän nay cuøng meï vaø caùc anh, em ñònh cö ôû Montreùal.

Coâ Tö Saïng maát naêm 1955, oâng Ngoâ Vaên Maïnh maát naøy 4 thaùng 1 naêm 1957. Hai ngöôøi an giaác ngaøn thu beân caïnh nhau trong khu nghóa trang rieâng cuûa gia toäc ôû Phuù Laâm - Chôï Lôùn. Anh Naêm Chaâu raát ñau buoàn tröôùc söï gaõy ñoå haïnh phuùc gia ñình, noãi ñau ñôùn, haän tình ñöôïc boäc loä ngay trong saùng taùc phaåm cuûa anh. Theo doõi quaù trình saùng taùc cuûa anh Naêm Chaâu, toâi thaáy nhö sau: naêm 1923, tuoàng Nghóa Boäc Thuû Phaàn, Tieân Bieät Phu 1924 : Taùi Sanh Duyeân, Moå Tim Tyû Can, Thoâi Töû Thí Teà Quaân, Voõ Toøng Saùt Taåu, Anh Huøng naùo Tam Moân Giai. 1926 :Moäc Queá Anh döng caây. 1927 :Toäi cuûa ai, Ngoïn Côø Hieäp Só. 1928 :Tieáng Noùi Traùi Tim. 1929 :Baèng Höõu Binh Nhung ( phoùng taùc theo Les Trois Mousquetaires ) 1930 :Hoàn Chinh Phuï ( vieát chung vôùi Tö Trang ) 1934 :Moäng Hoaøn Coâng Chuùa ( vieát chung vôùi Tö Trang, Huyeàn Chaâu Nöõ. 1936 :Tuùy Hoa Vöông Nöõ ( phoùng taùc theo Marie Tudor cuûa Victor Hugo ). Toá Hoa Nöông ( thoaïi kòch ), Ñeâm Khoâng Ngaøy ( thoaïi kòch, chuyeån thaønh tuoàng caûi löông ). Xin coù ñieåm löu yù laø töø naêm 1923 ñeán naêm 1936, nhöõng tuoàng caûi löông hoaëc thoaïi kòch cuûa anh Naêm Chaâu saùng taùc ñeàu hoaëc möôïn coát chuyeän trong truyeän Taøu hoaëc phoùng taùc theo kòch cuûa Phaùp, cuûa Anh. Tuoàng vieát chung vôùi anh Tö Trang laø tuoàng daõ söû, hoaëc chuyeän tình ôû noâng thoân giöõa keû phuù haøo vaø ngöôøi caøy thueâ caáy möôùn. Sau khi bò coâ Tö Saïng phuï tình, ñeán naêm 1937, anh Naêm Chaâu saùng taùc vôû kòch “ Phuõ Phaøng “ sau thaønh tuoàng caûi löông “ Men Röôïu Höông Tình “ noäi dung noùi veà Coâ ñaøo haùt tham tieàn, phuï raûy ngöôøi choàng laø ngheä só ngheøo, ñeå chaïy theo keû khaùc giaøu sang. Anh choàng keùp haùt vaãn ñeo ñuoåi theo nghieäp caàm ca, giaûi buoàn baèng men röôïu, vaø guïc cheát treân saân khaáu sau ñeâm dieãn tuoàng. Nhöõng lôøi than thaân, oaùn traùch ngöôøi tình ñöôïc vieát raát coâng phu, noùi leân noãi loøng ray röt giöõa söï choïn löïa: ñeo ñuoåi theo nghieäp caàm ca hay boû caùi ngheà ca haùt ñeå theo ñuoåi ngöôøi tình? Roõ raøng ñaây chính laø noãi loøng cuûa taùc giaû.

Tröôùc 75, baùo chí kòch tröôøng Saøi Goøn coù ñöa ra lyù giaûi khaùc laø Anh Naêm Chaâu duøng tuoàng ñoù ñeå noùi leân tình caûm cuûa anh vôùi coâ Phuøng Haù. Hai ngöôøi laø hai baïn dieãn aên yù vôùi nhau nhaát, nhieàu tình caûm gaén boù nhau, coù theå ngaàm hieåu laø ñaõ yeâu nhau. Nhöng naêm 1926 thì anh Tö Chôi ñaõ thaønh duyeân vôùi coâ Phuøng Haù vaø sanh ñöôïc ñöùa con gaùi ñaàu loøng laø Tröông Böûu Traân, nhö ñaõ noùi ôû ñoaïn tröôùc.

Ñeán naêm 1937, khi anh Tö Chôi vaø coâ Phuøng Haù xa nhau thì cuõng laø luùc coâ Tö Saïng boû Naêm Chaâu veà vôùi oâng Naêm Maïnh. Naêm Chaâu ñang chôùi vôùi, haän tình thì moät laàn nöõa, coâ Phuøng Haù, ngöôøi baïn dieãn maø cuõng laø ngöôøi baïn tình, böôùc theâm böôùc nöõa vôùi Baïch

173

Coâng Töû. Vaäy neân tuoàng Phuõ Phaøng hay Men Röôïu Höông Tình coù theå noùi laø noãi loøng cuûa Naêm Chaâu sau khi thaát tình. (Vôùi Tö Saïng hay vôùi Phuøng Haù cuõng ñeàu ñuùng caû ).

5.1 - Nöõ ngheä só THANH - HƯÔNG

Thanh Höông thöøa höôûng göông maët ñeïp cuûa cha, gioïng ca vaøng cuûa meï . Vaøo thaäp nieân 50, sau UÙt Baïch Lan vaøi naêm, khi haõng dóa Hoàng Hoa ( haõng dóa ASIA ñoåi teân ) tung ra dóa voïng coå Coâ baùn ñeøn hoa giaáy ( taùc giaû Quy Saéc ), ngheä só Thanh Höông noåi leân nhö moät hieän töôïng: caùc raïp haùt khi haùt quaûng caùo baèng loa phoùng thanh tröôùc cöûa raïp ñeàu coù haùt baûn voïng coå Coâ baùn ñeøn hoa giaáy cuûa Thanh Höông ca Ñaøi Phaùp AÙ, Ñaøi Saøi Goøn trong caùc chöông trình ca coå nhaïc ñeàu khoâng queân giôùi thieäu gioïng ca cuûa Thanh Höông. Luùc ñoù, Thanh Höông vaø UÙt Baïch Lan laø hai gioïng ca aên khaùch nhaát cuûa saân khaáu cuõng nhö cuûa haõng dóa. Söùc haáp daãn cuûa gioïng ca Thanh Höông laø aâm vöïc cao, tieáng raát trong treûo, vang loäng, ngoït ngaøo, maø khi laâm ly thì raát laø muøi, nghe thaät eâm tai. Lôøi vaên baøi ca Coâ Baùn Ñeøn Hoa Giaáy, keå chuyeän tình laõng maïn cuûa moät coâ gaùi môùi daäy thì vôùi moät chaøng ñeïp trai chöa heà quen bieát, cuõng laø moät yeáu toá giuùp cho Thanh Höông thaønh coâng trong baøi ca voïng coå naøy. Toâi xin ghi cheùp laïi baøi ca naøy ñeå quí vò khi cao höùng, ca ngaâm ñeå nhôù laïi moät gioïng ca vaøng ñaõ khuaát. Haùt Troáng quaân : Ñeøn toâi ( naøy ) phaát giaáy hoa hoàng, Ñeâm xuaân ( naøy ) treo choán thô phoøng theâm vui, Ai mua ( naøy ) ñeøn giaáy cuûa toâi, Quanh naêm ( naøy ) suoát thaùng raïng töôi nhö ñeøn loàng . Voïng coå : 1- Naêm aáy em vöøa troøn möôøi boán, quaû tim non chöa bieát roän raøng. Cöù moãi ñoä mai vaøng nôû nhuïy ñoùn xuaân sang laø moãi ñoä em mang ñeøn ra chôï baùn, khaùch chôi xuaân taáp naäp ôû ven . . . ñöôøng, Em töïa thaân caây döøa ven soâng ñöùng laëng leõ ñeå rao haøng, Maùi toùc chaám ngang vai em chöa bieát caøi suoân seû. Em chöa bieát nieàm saàu moäng ñau thöông. Chæ say meâ nhìn tua tuïi chieác ñeøn loàng phaát phô tröôùc gioù. . . 2- Boãng töø xa böôùc laïi, moät thö sinh veát möïc naâu coøn ñieåm treân chieác aùo hoïc tro, ø Ngöôøi vöøa xem ñeøn hoa röïc rôõ vöøa ñöa löôïc chaûi maùi ñaàu. Em say söa nhìn löôïc queân caû lôøi vôùi khaùch mua. Khaùch vuoát maù em cho chieác löôïc vaø kheõ hoûi: ” Hôõi coâ baùn ñeøn giaáy hoàng, ñeøn hoàng coâ baùn, maù hoàng baùn khoâng?

174

“ Em theïn thuøng ñaùp laïi : ” Maù hoàng haõy hoûi song thaân, em ñaây chæ baùn ñeøn hoàng cho anh. . “ Ñeán naêm em möôøi saùu . . . ca Sôn Ñoâng Höôùng Maõ : Khoùi chinh chieán bay vuøng leân, maùu ñoå ñaàu rôi, Em lìa queâ tìm nôi bình an Cuøng cha meï ra ngoaøi thaønh thò Neân maáy naêm lieàn em khoâng coøn baùn ñeøn . Voïng Coå : 4- Luùc thanh bình trôû laïi em voäi mang ñeøn ra caây döøa thuôû tröôùc moãi khi hoa xuaân laû löôùt treân. . . caønh. Em mong gioù boán phöông ñöa laïi moät ngöôøi. Nhöng naøo thaáy boùng ai ñaâu, chæ thaáy boùng em vaø ñeøn lung linh beán nöôùc. Naêm hai möôi xuaân chaün, em vaâng lôøi cha meï caát böôùc sang ngang. Xe hoa cuoán theo laøn buïi moûng, che môø bao kyû nieäm eâm ñeàm. 5- Naêm sau caây döøa ven soâng nôû boâng ñôm traùi, thì em cuõng nôû nhuïy khai maøu. Coù hoâm em daãn con ñi baùn ñeøn hoa giaáy boãng gaëp laïi ngöôøi cuûa naêm naøo. Em voäi tìm thanh löôïc cuõ nhöng ñaõ maát roài trong luùc sang ngang. Khaùch nhìn em kheõ hoûi: ” Hôõi coâ baùn ñeøn giaáy hoàng, naêm nay coâ ñaõ coù choàng hay chöa? “ Em ngheïn ngaøo ñaùp laïi: ” Ñeøn hoàng ñaõ coù ngöôøi mua, maù hoàng ñaõ bò naéng möa phai roài “. 6- Khaùch ñau ñôùn cuoái ñaàu quay böôùc, em nhìn theo raøo raït chua cay. Khaùch ngoaûnh laïi nhìn em môø leä, em laéc ñaàu buoâng tieáng thôû daøi. Kyû nieäm naêm xöa vuøng soáng daäy, em muoán chaïy theo ngöôøi ñeå toû taác loøng em. Nhöng con em caát tieáng keâu “ Meï “, em döøng chaân nhìn noù maø leä tuoân traøo. Con em laø chieán tuyeán cuûa loøng Ngaên khoâng cho em theo ngöôøi tình cuõ . Boùng ngöôøi xöa vöøa khuaát xa xaêm Nhöng vaãn soáng maõi ñôøi ñôøi trong em. Gioïng ca ngoït ngaøo cuûa Thanh Höông ñaõ ñeå laïi moät daáu aán saâu ñaäm trong loøng thính giaû qua baûn voïng coå Coâ baùn ñeøn hoa giaáy, cuõng nhö maáy möôi naêm tröôùc, meï coâ, nöõ

danh ca Tö Saïng ñöôïc nhaéc nhôû maõi vôùi gioïng ca ngoït ngaøo thieân phuù qua baûn voïng coå Tình Maãu Töû . Danh heà Vaên Chung, teân thaät Quaùch Vaên Chung, sanh naêm 1928 laø ca só noåi danh cuûa Ñaøi Phaùp AÙ, ñaøi phaùt thanh Quoác Gia ôû Saøi Goøn trong nhöõng naêm 1947 - 1950. Trong nhöõng dòp thu thanh ôû Ñaøi Phaùt Thanh hoaëc trong caùc haõng dóa maø ñoâi danh ca Thanh Höông - Vaên Chung gaëp gôõ nhau, yeâu nhau, ñöa ñeán vieäc thaønh choàng vôï. Naêm 1952, Thanh Höông - Vaên Chung gia nhaäp gaùnh haùt Thanh Minh cuûa Baàu Naêm Nghóa khi gaùnh naøy haùt ôû Vuõng Taøu. Vaên Chung laø keùp muøi chaùnh. Thanh Höông vaø UÙt Baïch

danh haøi Vaên Chung

175

Lan laø hai ñaøo muøi ñang aên khaùch nhaát cuûa ñoaøn. Cuøng ñöùng treân saân khaáu Thanh Minh coøn coù caùc keùp ca nhö Naêm Nghóa, Minh Taán, Quang Phuïc, UÙt Nhò vaø caùc heà noåi tieáng Chaâu Hí, Heà Vaên Nuùi, Heà Kim Quang, keùp ñoäc Hoaøng Giang, Vinh Sang . Naêm 1954, Thanh Höông vaø Vaên Chung veà haùt cho ñoaøn Vieät Kòch Naêm Chaâu . Thanh Höông töøng thuû nhöõng vai ñaøo chaùnh trong tuoàng Mieáng Thòt Ngöôøi, theá vai Taây Thi cuûa Kim Lan khi coâ naøy ñau hay khoâng ñi haùt caùc vuøng xa ñöôïc. Vaên Chung coù laàn thuû vai Gia Löõ Sanh trong tuoàng Gioù Ngöôïc Chieàu. Naêm 1958, coâ Thanh Höông mang thai, neân nghæ haùt. Coâ sanh con gaùi ñaàu loøng ôû Saøi Goøn vaø ñaët teân laø Thuûy. Luùc naøy Thanh Höông - Vaên Chung laø baàu gaùnh haùt teân Thanh Höông - Vaên Chung, Thuûy ñöôïc cha meï ñem theo ñoaøn haùt, Naêm Thuûy ñöôïc 3 tuoåi thì cha meï coâ ly dò nhau. Vaên Chung boû veà Saøi Goøn, Thanh Höông moät mình leøo laùi gaùnh haùt, ñaønh phaûi ñem con veà gôûi cho baø Nguyeãn Thò Giaøn laø ngöôøi chò thöù ba cuûa anh Naêm Chaâu, taïi traïi Phöôùc Chung ôû phía beân kia Caàu Boâng. Thanh Höông böôùc theâm böôùc nöõa vôùi keùp chaùnh Huøng Minh. Naêm 1974, trong moät “ ca “ sanh khoù, Thanh Höông töø traàn. Sau khi Thanh Höông maát, coâ Baûy Kim Chöôûng nhaän Thuûy veà haùt trong ñoaøn haùt cuûa coâ vaø ñaët cho ngheä danh laø Höông Chung Thuûy. ( Höông laø teân meï, Chung laø teân cha, nhaéc cho chaùu Thuûy bieát laø oâng, baø, cha, meï ñeàu laø nhöõng ngheä só taøi danh, Thuûy phaûi coá gaéng thaønh ñaït treân saân khaáu ñeå noái nghieäp oâng cha ) Hieän nay coâ Höông Chung Thuûy haùt cho ñoaøn Long Giang tænh An Giang, haùt caùc vai tuoàng chaùnh, theá vai cho Haø Myõ Xuaân. Coâ ñöôïc Huøng Minh (döôõng phuï ) vaø baø baûy Kim Chöôûng tröïc tieáp daïy ngheà haùt neân coâ Höông Chung Thuûy ñang laø moät dieãn vieân saùng choùi nhöùt cuûa caûi löông mieàn Taây.

176

Gia ñình ngheä só Naêm Chaâu – Kim Cuùc

5.2 - Nöõ ngheä só taøi danh KIM CUÙC : ngöôøi vôï thöù ba cuûa Naêm Chaâu.

Nöõ ngheä só KIM CUÙC, con gaùi lôùn cuûa ngheä só tieàn phong Baûy Nhieâu laø ngöôøi vôï cuoái cuûa anh Naêm Chaâu töø naêm 1948 cho ñeán ngaøy anh maõn phaàn, thaùng 5 naêm 1977. Chò Kim Cuùc sanh naêm 1922, choàng cuûa chò, anh Naêm Chaâu sanh naêm 1906, lôùn hôn chò 16 tuoåi. Ngöôøi Vieät mình coù lôøi noùi ví von:

Choàng giaø vôï treû laø tieân. Vôï giaø choàng treû laø duyeân ba ñôøi. Neáu choàng giaø vôï treû laø tieân thì noùi theo truyeän Taøu, anh Naêm Chaâu vaø chò Kim Cuùc ñuùng laø Tieân Ñoàng vaø Ngoïc Nöõ taùi sanh, gaëp laïi nhau nôi traàn theá, ñeå taùi hôïp thaønh vôï choàng haïnh phuùc, thuûy chung. Neáu bieát gia theá cuûa chò KIM CUÙC, bieát caû moät quaù trình daøi laâu cuûa chò khi môùi chaäp chöõng theo ñoaøn haùt caûi löông ñeán khi thaønh danh thì ñoái vôùi

moät ngöôøi lôùn tuoåi hôn mình raát nhieàu, ñoái vôùi moät ngöôøi töøng laø baïn

thaân thieát cuûa cha mình maø chò chaáp nhaän keát hoân, phaûi thaáy ñoù laø do söï thaùn phuïc, loøng say meâ ngheä thuaät ñöa ñeán tình yeâu thöông chaân chính. Anh Naêm Chaâu vaø chò Kim Cuùc ñeàu coù chung moät nieàm say meâ, moät öôùc voïng chung laø xaây döïng moät neàn ngheä thuaät caûi löông “ Ñeïp “ vaø “ Thaät “, bieán saân khaáu thaønh Moät Thaùnh Ñöôøng Thieâng Lieâng. Caû hai yeâu nhau vaø thaáy caàn saùt caùnh beân nhau ñeå thöïc hieän lyù töôûng chung neân vieäc hai ngöôøi chung soáng thaønh choàng vôï laø ñieàu taát nhieân. Thaân phuï cuûa chò Kim Cuùc, oâng Huyønh Naêng Nhieâu, ngheä danh Baûy Nhieâu, sanh naêm 1903, taïi Thoát Noát, tænh Long Xuyeân. Trong nhöõng naêm 1917 - 1918, ôû caùc tænh mieàn Taây ( Baïc Lieâu, Chaâu Ñoác, Long Xuyeân ), phong traøo ñôøn ca taøi töû coå nhaïc raát laø raàm roä, oâng Nhieâu cuõng theo caùc baïn ñi hoïc ñaøn tranh, ñaøn kìm. Nhaân dòp gaùnh haùt Nam Ñoàng Ban cuûa oâng Baàu Hai Cu veà tænh haùt, oâng ñi coi haùt haøng ñeâm, thích gioïng ca cuûa Hai Gioûi, keùp chaùnh vaø meâ coâ Naêm Phæ, duyeân daùng trong vai Coâ Ba Löu Laïc. Naêm 1919, khi gaùnh haùt Nam Ñoàng Ban trôû laïi haùt ôû tænh Long Xuyeân, oâng Nhieâu troán gia ñình, ñi theo gaùnh haùt vôùi hy voïng ñöôïc ñoùng tuoàng chung vôùi coâ Naêm Phæ, ngöôøi ngheä só taøi danh, thinh saéc löôõng toaøn maø oâng haèng meán moä. Moät naêm sau, cha meï oâng kieám baét oâng veà, buoäc phaûi cöôùi vôï ñeå coù con noái doõi vaø giuùp gia ñình troâng nom vieäc ruoäng vöôøn. Naêm 1922, ñöùa con gaùi ñaàu loøng chaøo ñôøi laø Kim Cuùc, oâng vaãn khoâng queân öôùc

177

moäng ñöôïc ñöùng treân saân khaáu laøm baïn ñoàng dieãn vôùi coâ Naêm Phæ. Naêm 1923, nhaân dòp oâng Vöông Coù laäp gaùnh haùt Taäp Ích Ban, oâng giao vôï con laïi cho cha meï oâng troâng nom, oâng gia nhaäp gaùnh Taäp Ích Ban, ñöôïc thuû vai keùp chaùnh vaø ñöôïc oâng Baàu Vöông Coù ñoåi teân Baûy Nhieâu thaønh ngheä danh Laâm Sinh. Naêm 1936, oâng gia nhaäp gaùnh Ñaïi Phöôùc Cöông, treân saân khaáu naøy oâng noåi danh trong vai Toáng Nhôn Toân, ñoùng caëp chung vôùi Naêm Phæ trong vai Baøng Quí Phi. Baûy Nhieâu vaø Naêm Phæ ñöôïc xuaát ngoaïi qua Paris haùt vôû tuoàng Xöû AÙn Baøng Quí Phi, ñöôïc baùo chí vaø khaùn giaû Paris nhieät lieät ngôïi khen taøi ca, dieãn cuûa ngheä só ôû moät xöù xa xoâi. Treân saân khaáu naøy, oâng Baûy Nhieâu haùt chung vôùi caùc anh Naêm Chaâu, Tö Chôi, Ba Du, Taùm Meïo, Töø Anh vaø caùc coâ Ba Ñieàu, Ba Lieân . Naêm 1938, oâng gia nhaäp gaùnh haùt Taân Taân cuûa oâng Kyù Ñaûnh vaø baø giaùo Chuaån ( chò ruoät cuûa nhaø caùch maïng Taï Thu Thaâu ), dòp naøy oâng mang theo Kim Cuùc ( 16 tuoåi ) vaø Kim Lan ( 11 tuoåi ) ñeå tröïc tieáp daïy ngheà haùt cho hai con. Treân saân khaáu Taân Taân, hai

coâ Kim Cuùc vaø Kim Lan phuï dieãn nhöõng maøn vuõ ñaëc saéc, ñoàng thôøi hai coâ ñöôïc cha daïy ca nhöõng baøi baûn coå nhaïc. Haèng ñeâm, hai coâ ngoài beân caùnh gaø xem haùt, hoïc loái ca, loái dieãn cuûa caùc nam, nöõ ngheä só ñaøn anh ñaøn chò. . . Naêm 1940, Kim Cuùc ñöôïc 18 tuoåi, noåi danh qua vai Quan Bình trong tuoàng Quan Coâng ñaép ñaäp baét Baøng Ñöùc treân saân khaáu Phöôùc Cöông vaø cuõng ñaõ laøm say loøng khaùch moä

ñieäu töø Nam ra Baéc khi ñoaøn haùt naøy löu dieãn Haø Noäi, Haûi Phoøng vaø caùc tænh mieàn Trung . Naêm 1941, ngheä só Baûy Nhieâu vaø hai con gaùi Kim Cuùc - Kim Lan laäp gaùnh haùt Nam Phöông ( Thanh Loan laø ñaøo chaùnh ). Kim Cuùc noåi danh qua vai Nöõ quí toäc xöù Ba Tö trong vôû tuoàng Maøu saéc höông xa, Thuyeàn ra cöûa bieån. OÂng Baûy Nhieâu aên ôû vôùi coâ Ba Thanh Loan, coù ñöôïc moät ñöùa con gaùi. Thanh Loan trao con cho vôï lôùn cuûa oâng Baûy Nhieâu nuoâi, ñi ñaàu quaân gaùnh haùt khaùc. Gaùnh haùt Nam Phöông raõ.

N.S Kim Cuùc - Baûy Nhieâu - Kim Lan

178

Thaùng 3 naêm 1946, nhoùm ngheä só chuyeân nghieäp nhö Naêm Chaâu, Phuøng Haù, Ba Vaân, Duy Laân, Tö UÙt, Töø Anh, Hai Tieàn, Ba Thaâu, Saùu Ngoïc Söông laáy xaùc gaùnh Nam Phöông ñeå thaønh laäp « Nhoùm Con Taèm » . “ Nhoùm Con Taèm “ thu huùt theâm nhieàu ngheä só taøi danh nhö Baûy Nhieâu, Naêm Nôû, Tö Chôi, Naêm Phæ, Baûy Nam, Kim Thoa, Kim Cuùc, Kim Lan. . . Ñaây laø thôøi kyø phaùt trieån cuûa saân khaáu caûi löông theo chieàu höôùng tuoàng xaõ hoäi, döïa theo nhöõng tieåu thuyeát xaõ hoäi ñang ñöôïc ñoäïc giaû mieàn Nam öa thích nhö : Hoàn Böôùm Mô Tieân, Moät Toái Taân Hoân, Noãi

Loøng Chò Beáp, Gieo Gioù Gaët Baõo, Ñôøi Coâ Löïu, Toâ AÙnh Nguyeät. . . Nhoùm Con Taèm do anh Naêm Chaâu ñöùng ñaàu, chuû tröông xaây döïng moät saân khaáu Ñeïp vaø Thaät, anh tröïc tieáp ñaïo dieãn, taäp cho caùc ngheä só ca, dieãn theo quan ñieåm ngheä thuaät cuûa anh. Anh ñöôïc ba soaïn giaû ñoàng thôøi vôùi anh laø Tö Trang, Tö Chôi, Naêm Nôû taùn thaønh vaø uûng hoä. Thaønh coâng cuûa caùc tuoàng tích treân saân khaáu “ Nhoùm Con Taèm “ ñaõ laøm cho teân tuoåi cuûa nhieàu dieãn vieân taøi danh cuûa saân khaáu caûi löông ñöôïc giôùi baùo chí meänh danh laø nhöõng ngoâi sao kòch ngheä maø saùng choùi hôn heát, noåi baät hôn heát nhö moät vì sao Baéc Ñaåu laø teân tuoåi cuûa ngheä só Naêm Chaâu. Töø nhoû, Kim Cuùc coù nhieàu dòp gaàn guõi vôùi chuù Naêm Chaâu, ñöôïc chuù Naêm Chaâu reøn luyeän, daïy ca, daïy dieãn, tình caûm vaø thaâm taâm Kim Cuùc chuoäng maãu ngöôøi trí thöùc, gioûi tay ngheà, danh tieáng laãy löøng vaø ñeïp trai nhö chuù Naêm Chaâu. Cuoäc hoân nhôn tuy coù cheânh leäch tuoåi taùc giöõa vôï choàng nhöng caû hai chung soáng raát haïnh phuùc. Luùc naøy

coâ Kim Cuùc ñaõ 26 tuoåi, caùi tuoåi ñuû chöõng chaïc ñeå choïn cho mình moät taám choàng xöùng ñaùng vôùi loøng tin yeâu veà ngheà nghieäp vaø söï rung ñoäng cuûa con tim. Kim Cuùc ñaõ khoâng laàm khi choïn ngöôøi baïn ñôøi nhö anh Naêm Chaâu, vì nhöõng naêm thaùng tieáp lieàn sau ñoù cho ñeán caùi ngaøy nhaém maét xuoâi tay anh Naêm Chaâu ñaõ cöng yeâu vôï, heát loøng giuùp ñôõ, naâng cao tay ngheà vaø thuûy chung gaén boù vôùi Kim Cuùc. Naêm Chaâu ñaõ laøm cho khaùn giaû vaø moïi ngöôøi trong giôùi saân khaáu queân baüng söï cheânh leäch tuoåi taùc giöõa anh vaø vôï anh. Moïi ngöôøi coâng nhaän ñoù laø moät caëp vôï choàng lyù töôûng, yeâu thöông nhau vaø luoân luoân coù maët beân nhau giöõa nhöõng phong ba baõo taùp cuûa cuoäc ñôøi vaø treân nhöõng böôùc ñöôøng thaêng traàm cuûa ngheà nghieäp. Naêm 1948, ngheä só Naêm Chaâu thaønh laäp Ban Vieät Kòch

Phuøng Haù - Kim Lan

179

Naêm Chaâu. Nöõ ngheä só Kim Cuùc, döôùi baøn tay phuø thuûy cuûa ñaïo dieãn Naêm Chaâu, ñaõ laøm rung ñoäng traùi tim cuûa khaùn giaû haâm moä qua caùc vai: Nöõ Hoaøng Tuùy Hoa trong tuoàng Daân Chuùng Tröôùc Phaùp Tröôøng, vai coâ Beâ trong tuoàng Khi Ngöôøi Ñieân Bieát Yeâu, vai Hoaøng Haäu trong tuoàng Gioù Ngöôïc Chieàu, vai Taây Thi trong tuoàng Taây Thi Gaùi Nöôùc Vieät, vai baø Hoaøng Haäu trong tuoàng Haøm Leä, Thaùi Töû nöôùc Ñan Maïch, vai vôï ngöôøi chieán binh trong vôû Ngöôøi Maët Chaùy. . . Toâi coøn nhôù, naêm 1952, anh Naêm Chaâu mua ñöôïc traïi cöa beân kia caàu Boâng, laøm thaønh choã aên ôû cho caû ñoaøn Vieät Kòch Naêm Chaâu. Gia ñình anh Naêm Chaâu ôû caùi nhaø saøn caát de ra soâng phía tay maët cuûa traïi. Gia ñình cuûa anh tö Trang cuõng ôû trong moät caùi nhaø saøn caát de ra soâng phía beân traùi cuûa traïi. Khoaûng giöõa daønh laøm saân khaáu giaû ñeå taäp tuoàng. Trong traïi chia ra töøng khoaûnh ñeå cho töøng gia ñình ngheä só trong ñoaøn ôû. Beáp laø beáp chung, moãi ngaøy ngheä só aên “ côm hoäi “ nhö ôû caùc tröôøng noäi truù. Luùc naøy ôû Saøi Goøn ñang coù phong traøo “ Truyeàn Baù Quoác Ngöõ “, anh Naêm Chaâu nhôø caùc hoïc sinh vaø giaùo sö tröôøng Huyønh Khöông Ninh ñeán daïy cho caùc dieãn vieân vaø coâng nhaân saân khaáu doát, ñeå moïi ngöôøi bieát ñoïc, bieát vieát. Nhöõng dieãn vieân duø ñaõ thaønh danh hay môùi vaøo ngheà, moät tuaàn leã hai ngaøy, phaûi hoïc ñoïc saùch, phaûi bieát ñoïc nhöõng ñoaïn vaên ñoái thoaïi, phaùt aâm ñuùng gioïng, noùi roõ, noùi lôùn vaø noùi ñuùng theo caùc daáu chaám, pheát, daáu hoûi hay caùch noùi buoâng löûng caâu vaên. . . Anh noùi ñoù laø caùch hay nhaát ñeå dieãn vieân hoïc ñoái thoaïi treân saân khaáu, hieåu roõ yù vaên cuûa taùc giaû vaø coù moät caên baûn hoïc vaán toái thieåu ñeå töï naâng cao ngheà haùt cuûa mình. Ngoaøi ra anh coøn chuû tröông thöïc hieän cuoäc soáng môùi, caám côø baïc, huùt saùch, nghieän röôïu vaø caám noùi tuïc, chöûi theà, nhöõng thoùi hö taät xaáu maø xöa nay vaãn thaáy coù trong caùc ñoaøn haùt. Anh noùi: « Muoán cho daân chuùng xoùa boû maëc caûm “ Xöôùng Ca Voâ Loaïi “ ñoái vôùi ngheä só thì ngöôøi ngheä só töï mình phaûi chöùng minh coù cuoäc soáng vaên minh, coù vaên hoùa. Mình haùt treân saân khaáu, muoán xaây döïng moät ngheä thuaät “ Ñeïp vaø Thaät “, maø baûn thaân ngöôøi ngheä só khoâng ñeïp thì khoù maø thuyeát phuïc ñöôïc khaùn giaû. Thuû dieãn moät vai chung thuûy, haøo hieäp, coù ñaïo ñöùc maø baûn thaân ngöôøi ngheä só beâ boái quaù thì khoù maø thaønh coâng trong caùc vai tuoàng ñoù treân saøn dieãn. »

Chò Kim Cuùc, Kim Lan, hai coâ ñaøo chaùnh aên khaùch nhaát cuûa ñoaøn laø hai ngöôøi göông maãu nhaát trong vieäc thöïc hieän chuû tröông saân khaáu thaät vaø ñeïp cuûa anh Naêm Chaâu. Göông maãu trong cuoäc soáng chung trong ñoaøn, nhaát laø ñuùng giôø taäp tuoàng, giôø aên, giôø haùt vaø giôø nguû. Ngöôøi ngoaøi ngheà haùt khoâng thaáy heát söï quan troïng trong vieäc baét buoäc ngheä só phaûi tuaân thuû ñuùng giôø giaác quy ñònh. Khi vaõn haùt, aên uoáng, taém röûa xong laø ñaõ hôn 12 giôø khuya, neáu chung soáng trong moät traïi maø khoâng coù quy ñònh giöõ im laëng vaø nghæ ngôi, hoï seõ khoâng theå naøo thöùc daäy ñuùng giôø ñeå taäp tuoàng môùi, seõ khoâng coøn söùc khoûe ñeå haùt nhöõng ñeâm sau neáu ñeå caùc teä traïng côø baïc, röôïu cheø, huùt saùch toàn taïi trong Ngheä só Kim Lan

180

cuoäc soáng cuûa ngöôøi ngheä só. Ñoù chæ môùi noùi ñeán vaán ñeà söùc khoûe, chöa noùi ñeán nhaân caùch cuûa moät ngöôøi ngheä só caàn phaûi giöõ gìn, ñöøng ñeå nhöõng tai haïi cuûa töù ñoå töôøng loâi keùo ñôøi mình vaøo cuoäc soáng sa ñoïa, chuoác laáy söï mieät khinh cuûa xaõ hoäi. Naêm 1952, ñoaøn Vieät Kòch Naêm Chaâu taäp tuoàng Taây Thi Gaùi Nöôùc Vieät. Caùc em vuõ nöõ, ñuùng 8 giôø saùng thì phaûi saün saøng ñeå hoïc caùc ñieäu muùa trong tuoàng. Chò Kim Cuùc vaø Kim Lan phaûi coù maët ñeå hoïc 72 ñöôøng kieám thuaät do moät oâng thaày voõ ngöôøi Taøu trong Chôï Lôùn ñeán traïi daïy. Caùc dieãn vieân khaùc cuõng phaûi saün saøng, doø tuoàng vaø hoïc thuoäc vai dieãn cuûa mình. Ñuùng 9 giôø thì leân saân khaáu giaû, raùp tuoàng, hoïc ca, hoïc dieãn döôùi söï chæ ñaïo tröïc tieáp cuûa anh Naêm Chaâu. Tuy laø taäp tuoàng nhöng caùc dieãn vieân phaûi dieãn nhö ñang haùt thaät treân saân khaáu, khoâng theå laøm qua loa laáy coù. Kim Cuùc, Kim Lan hay Hoaøng Kinh, Ngoïc Ñaùng ñeàu phaûi tuaân thuû quy ñònh caùch taäp tuoàng cuûa anh Naêm Chaâu. Kim Cuùc ñöôïc anh Naêm Chaâu taäp töøng böôùc ñi sao cho coù veû cao sang vöông giaû, taäp töøng caùch chuoác röôïu, lieác maét ñöa tình vôùi Ngoâ Phuø Sai. Anh Naêm Chaâu thöôøng noùi :” Dieãn xuaát hay, khoâng phaûi chæ chuù troïng nôi ñoäng taùc hình theå ñeïp, maø chính laø duøng hình theå ñeïp, thaät, ñeå noùi leân ñöôïc noäi taâm cuûa nhaân vaät theo ñuùng lôùp tuoàng ñoù. “ Kim Cuùc theå hieän moät caùch taøi tình caùi taâm lyù phöùc taïp cuûa Taây Thi: vöøa haøo huøng, vöøa thöông caûm, vöøa laúng lô trong nhieàu lôùp khaùc nhau. Khi chuoác röôïu cho Ngoâ Phuø Sai treân Coâ Toâ Ñaøi thì laû lôi, uyeån chuyeån, nuõng nòu, lieác maét ñöa tình; cuõng trong lôùp ôû Coâ Toâ Ñaøi, gaëp Phaïm Laõi, Taây Thi hôøn doãi, traùch sao baét naøng chôø ñôïi maõi, cuõng laø nuõng nòu, taâm tình maø sao coù veû dòu daøng, khaû aùi. Taây Thi : OÂi chôø ñôïi ! . . . Bieát ñôïi chôø ñeán bao giôø ? Chôø thôøi cô ! Chôø cuoäc theá thònh suy ! Chôø löông thöïc doài daøo ! Chôø möu keá ! Em ñôïi maõi . . . phuùt chôø mong chaúng ñeán . Phaïm Laõi ( do Phuøng Haù ñoùng ) : Khoâng ! Ba ngaøy nöõa quaân ta seõ ñoàng tieán, Seõ ñaïp baèng thaønh quaùch cuûa Phuø Sai . . . . . . Em phaûi höùa, suoát ba ngaøy meâ loaïn Ñaém Phuø Sai trong nhöõng cuoäc truy hoan . . . Em höùa ñi cho non nöôùc reo möøng, Taây Thi nhìn söûng Phaïm Laõi, noùi raát roõ, lôøi höùa chaéc nòch : Em xin höùa ! Phaïm Laõi quyø xuïp xuoáng döôùi chaân Taây Thi : Taây Thi hôõi ! Naøy lôøi caûm taï ! Loøng yeâu nöôùc muoân ñôøi ghi maët ñaù . Ñöùc hy sinh truyeàn tuïng maõi ngaøn thu ! Taây Thi ! Naøng seõ traû ñöôïc quoác thuø . Vaø . . . Vaïn kyû coøn neâu danh gaùi Vieät !

181

Chæ moät lôùp ñoái thoaïi treân ñaây maø coâ Phuøng Haù vaø Kim Cuùc phaûi taäp ñi taäp laïi maõi, taäp haøng tuaàn vaãn chöa laøm haøi loøng ñaïo dieãn Naêm Chaâu. Anh Naêm noùi: “ Noäi dung caâu vaên tuy chæ noùi ñeán möu toan meâ hoaëc Phuø Sai ñeå quaân Vieät tieán coâng nhöng khoâng theå noùi maïnh baïo, haøo huøng nhö caùch thuùc quaân xoâng traän, vì noùi vôùi nhau taïi Coâ Toâ Ñaøi, töùc laø nôi ñaát giaëc thì phaûi giöõ veû bí maät, noùi nhoû nhöng raát trang troïng; theâm vaøo ñoù, lôøi thoaïi khoâng nhaéc ñeán tình yeâu cuûa Phaïm Laõi vaø Taây Thi, nhöng hai ngöôøi yeâu nhau, xa nhau vì nhieäm vuï, gaëp laïi nhau, tuy khoâng noùi ra lôøi, nhöng phaûi dieãn baèng haønh ñoäng, baèng aùnh maét, nuï cöôøi, baèng caùi veû quyeán luyeán chaúng nôõ rôøi nhau. . . ñeå khaùn giaû caûm thaáy ñöôïc moái tình cao thöôïng vaø ñaày ngang traùi cuûa Phaïm Laõi vaø Taây Thi “. Chò Kim Cuùc laø moät ngheä só lôùn, raát toân troïng ngheà nghieäp neân khi nhaän dieãn vai tuoàng naøo thì chò nghieân cöùu kyõ tính caùch nhaân vaät, nghieân cöùu töø caùch noùi naêng, ñi ñöùng, haønh ñoäng cuûa nhaân vaät, laøm cho nhaân vaät thöïc söï soáng ñoäng treân saân khaáu. Veà ca baøi baûn trong tuoàng, chò Kim Cuùc cuõng boû coâng taäp ca nhieàu laàn vôùi nhaïc só, vöøa ca ñuùng hôi Nam, hay Baéc, hay Oaùn, vöøa theå hieän ñöôïc tình caûm cuûa nhaân vaät trong caâu ca. Naêm 1955, khi haùt Hoäi, chò thuû dieãn vai Ñieâu Thuyeàn lôùp « nhaäp tröôùng », moät lôùp tuoàng maø caùc theá heä dieãn vieân treû nhö Thanh Nga, Kim Cöông, Toâ Kim Hoàng deã daøng thaønh coâng nhôø caùi thanh xuaân töôi möôùt, Chò Kim Cuùc nhôø vaøo kyõ thuaät dieãn xuaát, chaét loïc töøng ñoäng taùc thích hôïp nhaát neân trong lôùp chuoác röôïu cöôøi côït laû lôi vôùi Ñoång Traùc, Ñieâu Thuyeàn - Kim Cuùc coøn laøm cho khaùn giaû thaáy ñöôïc noãi ñau trong loøng khi yeâu Löõ Boá anh huøng, ñeïp trai maø laïi phaûi ñi cung phuïng cho moät oâng giaø gian huøng daâm loaïn. Cuõng naêm 1955, khi ñoaøn Vieät Kòch Naêm Chaâu raõ, Taùm Kieát, Chò Hai Nöõ duøng xaùc gaùnh naøy laäp thaønh ñoaøn haùt Phöôùc Chung. Gia ñình anh Naêm Chaâu, chò Kim Cuùc, Kim Lan, oâng Baûy Nhieâu taäp hôïp thaønh nhoùm chuyeån aâm phim cho haõng phim Myõ Phöông vaø haõng phim Myõ Vaân. Veà ngaønh phim aûnh, gia ñình anh Naêm Chaâu khoâng gaët haùi ñöôïc söï thaønh coâng nhö mong muoán. Nhöõng naêm cuoái thaäp nieân 1950, khôûi ñaàu nhöõng naêm 1960, saân khaáu caûi löông coù söï chuyeån bieán lôùn: nhöõng gioïng ca vaøng, nhöõng oâng vua, baø hoaøng voïng coå baét ñaàu ngöï trò treân saân khaáu caûi löông. Theá heä ñaøn anh, ñaøn chò, nhöõng baäc thaày veà dieãn xuaát phaûi daàn daàn nhöôøng böôùc cho lôùp ngheä só treû, duø lôùp ngheä só naøy chöa bieát haùt, chöa dieãn xuaát hay, nhöng hoï ca voïng coå ñöôïc khaùn giaû öa chuoäng. Caùc vò khaùn giaû aùi moä caûi löông nhôù laïi töø nhöõng naêm 1960 trôû veà sau naøy, nhöõng naêm 1970, teân tuoåi cuûa vua voïng coå UÙt Traø OÂn, caùc gioïng ca vaøng Höõu Phöôùc, Thaønh Ñöôïc, Huøng Cöôøng, UÙt Hieàn, Minh Vöông, Minh Phuïng, Minh Caûnh, Duõng Thanh Laâm, UÙt Haäu, Phöông Thanh, Taán Taøi, Thanh Haûi vaø caùc gioïng ca voïng coå möôït maø nhö Saàu nöõ UÙt Baïch Lan, Ngoïc Giaøu, Myõ Chaâu, Leä Thuûy, Baïch Tuyeát, Phöôïng Lieân, Thanh Nga, Thanh Kim Hueä, Thanh Nguyeät ñaõ chieám lónh saân khaáu caûi löông vaø caùc haõng dóa. Khaùn giaû ít thaáy xuaát hieän nhöõng teân tuoåi dieãn vieân lôùn trong ñôït ngheä só tieàn phong.

182

Naêm 1958, chò Kim Cuùc coäng taùc vôùi ñoaøn Thanh Minh, ñoùng vai sôn nöõ hoï Nuøng trong tuoàng Nuùi Lieãu Soâng Baèng cuûa Thieáu Linh - Thaønh Phaùt. Naêm 1960, chò Kim Cuùc daïy cho Thanh Nga haùt vai Hoaøng Haäu trong tuoàng Gioù Ngöôïc Chieàu cuûa anh Naêm Chaâu phoùng taùc Ruy Blas cuûa Victor Hugo . Töø naêm 1962, khi anh Naêm Chaâu ñöôïc môøi laøm giaùo sö kòch ngheä cuûa tröôøng Quoác Gia AÂm Nhaïc Saøi Goøn thì chò Kim Cuùc, anh Duy Laân, anh Naêm Nôû, chò Ngoïc AÙnh vaø nhaïc só Hai Khueâ, Saùu Töûng, cuõng ñöôïc môøi laøm giaùo sö giaûng daïy chung tröôøng vôùi anh Naêm Chaâu. Sau 1975, chò Kim Cuùc ñöôïc môøi laøm giaùo sö kòch ngheä cho nhaø haùt Traàn Höõu Trang. Anh Naêm Chaâu vaø chò Kim Cuùc coù vôùi nhau saùu ngöôøi con :Nguyeãn thò Xuaân Hôïi ( con gaùi ñaàu loøng ) toát nghieäp piano tröôøng Quoác Gia AÂm Nhaïc Saøigoøn, Nguyeãn thò Nguyeät Thu, toát nghieäp Violon, vôï thöù cuûa soaïn giaû Hoa Phöôïng, Nguyeãn thò Kim Khaùnh, Nguyeãn thò Ngoïc Thanh, Nguyeãn thò Hoàng Dung, hieän giôø laø ñaïo dieãn caûi löông, phuï traùch saân khaáu caûi löông theå nghieäm ôû 5B Voõ Vaên Taàn (ñöôøng Traàn Quyù Caùp cuõ ), Nguyeãn Thaønh Long OÂng Baûy Nhieâu, töø sau khi rôøi ñoaøn Vieät Kòch Naêm Chaâu naêm 1955, veà ñình Phuù Hoøa Taân Ñònh, môû quaùn caø pheâ sinh soáng. Thænh thoaûng oâng coù tham gia vieäc chuyeån aâm phim, hoaëc ñoùng phim ( vai sö cuï trong phim « Quan AÂm Dieäu Thieän » cuûa haõng Myõ Vaân Phim ). OÂng maát naêm 1976 . Chò Kim Cuùc bò tai bieán maïch maùu naõo, maát ngaøy 24 thaùng 6 naêm 1991. Chò Kim Lan cuõng bò tai bieán maïch maùu naõo töø naêm 1998, naèm lieät moät choã cho ñeán ngaøy 20 thaùng 3 naêm 2000 thì chò töø giaû cuoäc ñôøi. Moät ñieàu raát ñau xoùt cho nhöõng ai töøng quen bieát ñaïi gia ñình ngheä só Nguyeãn Thaønh Chaâu, suoát ñôøi coáng hieán cho ngheä thuaät saân khaáu, ñeán khi maát thì khoâng ñöôïc quaøn nôi nhaø hoäi ngheä só. Luùc ñöa tang cuõng ít ngheä só theo ñöa tôùi moä phaàn. Vì thôøi cuoäc chaêng ? Nhöõng naêm 1976, 1977, giôùi ngheä só coøn chaät vaät vôùi cuoäc soáng môùi. Phaûi chaêng ñoù laø taâm traïng cuûa nhöõng ngöôøi bò chìm ghe giöõa bieån khôi, maïnh ai naáy loäi. Khoâng ai coù ñuû taâm trí vaø thôøi giôø ñeå coi ai loäi beân caïnh mình giöõa caûnh ba ñaøo soùng voã. Chò Kim Cuùc maát coù moät soá hoïc troø ñi ñöa ñaùm taùng. Kim Lan thì buoàn thaûm hôn .

183

5.3 - Moái tình dang dôû cuûa ñoâi ngheä só taøi danh Naêm Chaâu - Phuøng Haù.

Ngöôøi Vieät Nam chòu aûnh höôûng saâu naëng veà ñaïo ñöùc Khoång Maïnh, buoäc ngöôøi ñaøn baø Vieät Nam phaûi tuaân theo “Tam Toøng, Töù Ñöùc”, taïi gia toøng phuï, xuaát giaù toøng phu, phu töû toøng töû. Vì vaäy khi thaáy coù caûnh thay choàng ñoåi vôï, ngöôøi ta thöôøng cheâ bai, deøm xieåm. . . Giôùi ngheä só noùi chung (caû taân laãn coå nhaïc) thöôøng chòu nhieàu tai tieáng veà ñieåm naøy, nhöng toâi nghó laø trong cuoäc soáng, khoâng thieáu chi laø nhöõng caûnh tình duyeân traéc trôû, thay choàng ñoåi vôï. Nhöng ñoái vôùi ngöôøi daân, thöôøng thì chuyeän ñoù baát quaù chæ ñoàn ñaïi trong thoân xoùm, vaø sau moät thôøi gian ngaén, ngöôøi ta queân ñi. Sôû dó ngheä só thöôøng coù tai tieáng chæ vì hoï soáng döôùi aùnh saùng choùi chang cuûa muoân ngoïn ñeøn maøu, muoân maét, muoân tai cuûa khaùn thính giaû ngaøy ñeâm ñeàu nhìn thaáy hoï, nghe hoï ca haùt, taâm tình, vaø baùo chí, ñaøi phaùt thanh khoâng ngôùt keå chuyeän veà nhöõng ngheä só noåi danh ñoù. Vaäy neân chuyeän toát, chuyeän xaáu gì cuõng ñöôïc phôi baøy ra cho moïi ngöôøi bieát. Nhöõng chuyeän tình aùi rieâng tö caøng ñöôïc toø moø tìm hieåu. Coù kyù giaû xaáu buïng thöôøng laøm ruøm beng leân vieäc tö rieâng cuûa ngheä só ñeå “caâu” ñoäc giaû. Chính vì vaäy maø thaønh kieán xöôùng ca voâ loaïi khoâng phaûi deã daøng maø xoùa ñi ñöôïc. Khi veà thaêm queâ höông laàn tröôùc, toâi coù dòp ñoïc laïi caùc tôø baùo Thaàn Chung, Tieáng Chuoâng, Tieáng Doäi, Kòch AÛnh, Nhaân Loaïi trang kòch tröôøng, toâi tìm ñöôïc moät soá taøi lieäu veà caùc soaïn phaåm noåi tieáng cuûa anh Naêm Chaâu, ñoàng thôøi toâi cuõng ñoïc ñöôïc moät soá tai lieäu lieân quan tôùi moái tình cuûa coâ Baûy Phuøng Haù vaø anh Naêm Chaâu trong caùc naêm 1928 - 1934, moái tình cuûa coâ Baûy Phuøng Haù vaø vò Baïch Coâng Töû Phöôùc Georges ôû Myõ Tho maø nhaø vaên Höùa Hoaønh töøng nhaéc tôùi trong caùc quyeån Nam Kyø Luïc Tænh. Neáu chæ bieát qua thaân theá cuûa anh Naêm Chaâu vôùi 3 baø vôï lieân tieáp, vôùi 11 ngöôøi con

nhö ñaõ keå treân thì ngöôøi ta seõ phaân vaân khoâng bieát moái tình Naêm Chaâu - Phuøng Haù coù theå xaûy ra vaøo thôøi ñieåm naøo, vaø khoâng theå hieåu vì sao maø moái tình ñoù coù moät daáu aán saâu saéc vôùi coâ Baûy Phuøng Haù vaø anh Naêm Chaâu, ñeán noãi sau 60 naêm dang dôû, coâ Baûy Phuøng Haù coøn höôùng ra moä anh Naêm Chaâu, moät ngöôøi baïn dieãn, moät ngöôøi tình xöa, moät keû ñaõ veà coõi vónh haèng roài, ñeå maø ca laïi 12 caâu voïng coå chia tay, löu nieäm

töø naêm 1928 . Khi vaøo ngheà, coâ Phuøng Haù laø coâ gaùi môùi lôùn leân, saùng saân khaáu, coù gioïng ca hay, hoïc ca, hoïc haùt ñeàu mau gioûi, neân anh Naêm Chaâu heát söùc chæ daïy ngheà ca haùt cho coâ

184

Phuøng Haù. Chæ trong moät thôøi gian ngaén, coâ Phuøng Haù ñaõ naém vai ñaøo chaùnh, haùt xöùng ñaøo xöùng keùp vôùi anh Naêm Chaâu. Ñoái vôùi anh Naêm Chaâu, ñaây laø moái tình ñaàu vöøa chôùm nôû, thì baát ngôø anh Tö Chôi, nhaïc só ñaøn ñoaûn trong gaùnh haùt, thöôøng ñôøn, daïy coâ Phuøng Haù ca, tuyeân boá keát hoân vôùi coâ Phuøng Haù. Naêm sau ( 1927 ), Phuøng Haù sanh ñöùa con gaùi ñaàu loøng, ñaët teân laø Böûu Chaùnh. Naêm 1929, Tö Chôi laø moät nhaïc só gioûi, moät taùc giaû taøi ba, vöøa thaønh coâng lôùn qua hai tuoàng do anh saùng taùc: ñoù laø vôû Khuùc Oan Voâ Löôïng vaø vôû Toäi cuûa Ai. Tö Chôi röôïu cheø say söa suoát ngaøy vaø baét ñaàu theo ñuoåi coâ Kim Thoa, moät coâ ñaøo lai Tieàu, raát ñeïp vaø ca cuõng raát hay, boû maëc keä coâ vôï treû Phuøng Haù. Coâ Phuøng Haù phaûi gôûi Böûu Chaùnh cho meï coâ ôû Myõ Tho nuoâi döôõng, coâ xa rôøi anh Tö Chôi baèng caùch gia nhaäp gaùnh haùt môùi thaønh laäp maø baàu gaùnh chính laø moät vò Coâng Töû con nhaø giaøu nhöùt ôû tænh Myõ Tho, ñoù laø caäu Tö Phöôùc Georges, caäu coù moät bieät danh ñöôïc ghi vaøo lòch söû aên chôi kheùt tieáng cuûa caùc caäu coâng töû ôû Nam Kyø: ñoù laø teân Baïch Coâng Töû ( mieàn Taây, coù moät vò coâng töû khaùc ñöôïc xöng tuïng laø Haéc Coâng Töû, töùc laø caäu Ba Qui, con cuûa oâng Hoäi Ñoàng Traïch ). Gaùnh Huyønh Kyø cuûa Baïch Coâng Töû Phöôùc Georges laø moät ñaïi ban, nhieàu soaïn giaû coù taøi, dieãn vieân nam, nöõ ñeàu thinh saéc löôõng toaøn neân haùt raát ñoâng khaùch, taïo khí theá maïnh meõ cho ngaønh ngheä thuaät caûi löông non treû ñöôïc phaùt trieån mau leï, caøng ngaøy caøng thu huùt ñoâng ñaûo khaùn giaû aùi moä. Sôû dó oâng Phöôùc Georges laäp gaùnh Huyønh Kyø chæ vì oâng meâ coâ ñaøo danh tieáng Phuøng Haù, vì vaäy khoâng laâu sau ñoù, coâ Phuøng Haù trôû thaønh baø baàu gaùnh Huyønh Kyø, chính thöùc laø vôï cuûa Baïch Coâng Töû Phöôùc Georges. (1929 - 1934 ). Khi anh Tö Chôi vaø coâ Phuøng Haù laáy nhau, sanh ra Böûu Chaùnh thì Naêm Chaâu buoàn tình, boû gaùnh Taùi Ñoàng Ban, qua haùt cho gaùnh haùt Traàn Ñaéc cuûa oâng Baàu Traàn Ñaéc Nghóa. Ñeán khi bieát chuyeän Tö Chôi boû rôi Phuøng Haù, anh keït giao keøo vôùi gaùnh Traàn Ñaéc, khoâng theå qua Huyønh Kyø ñöôïc, coâ Phuøng Haù böôùc theâm böôùc nöõa ñeå traû ñuõa Tö Chôi vaø thoûa maõn moäng laøm baàu. Naêm Chaâu khoâng ñuû taøi löïc ñeå tranh ñoaït laïi ngöôøi yeâu khoûi tay Baïch Coâng Töû, ñaønh chòu treã taøu, ngoài nôi beán ñôïi maø nhìn con thuyeàn moäng ra khôi. ÔÛ gaùnh haùt Traàn Ñaéc, anh Naêm Chaâu ñoùng tuoàng caëp vôùi ñaøo chaùnh Saùu Traâm, anh ñaõ boû ra khoâng ít coâng phu ñaøo luyeän coâ Saùu Traâm. Keát quaû laø hoï thaønh coâng treân saân khaáu caûi löông vaø cuõng thaønh choàng vôï treân saân khaáu ñôøi. Ñaøo keùp haùt thöôøng tranh taøi ñua saéc, khaùn giaû laø nhöõng vò giaùm khaûo coâng minh. Khi khaùn giaû aùi moä dieãn vieân naøy, cheâ dieãn vieân noï thì trong gaùnh haùt, caùc vai chaùnh nhöùt ñònh phaûi thuoäc veà ngöôøi ñöôïc khen, daàu tröôùc ñoù thuoäc veà ai cuõng maëc. Gaùnh Traàn Ñaéc ñaõ coù theâm nhöõng coâ ñaøo saùng giaù laøm cho vò trí ban ñaàu cuûa coâ Saùu Traâm phaûi thay ñoåi . Coâ Tö Saïng, noåi danh vôùi Naêm Chaâu trong vôû Khuùc Oan Voâ Löôïng, Lôõ Tay Troùt Ñaõ Nhuùng Chaøm. Coâ Saùu Ngoïc Söông vaø Naêm Chaâu trong tuoàng Moät Toái Taân Hoân.

185

Hoaøng Phi tröôùc moä Baïch coâng

Coâ Naêm Phæ vaø Naêm Chaâu trong tuoàng Huyeàn Chaâu Nöõ, Tuùy Hoa Vöông Nöõ. Coâ Thanh Loan vaø Naêm Chaâu trong Hoàn Böôùm Mô Tieân Coâ Saùu Traâm cho raèng anh Naêm Chaâu nghieâng veà caùc coâ ñaøo môùi, chaêm soùc chæ daïy cho coâ Tö Saïng nhieàu hôn coâ neân hôøn ghen. Coâ rôøi boû anh Naêm Chaâu, ñang ñeâm boû gaùnh haùt ñi bieät tích. Naêm Chaâu vaø Tö Saïng thaønh hoân vôùi nhau, sanh ra moät loaït nhöõng ñöùa con thì Baïch Coâng Töû vaø Phuøng Haù cuõng chia tay nhau. Baïch Coâng Töû, Phöôùc Georges teân thaät laø Leâ Coâng Phöôùc, sanh naêm 1896, con cuûa Ñoác Phuû tænh Myõ Tho Leâ Coâng Xuõng. (ghi theo lôøi keå cuûa coâ Phuøng Haù, vaø taøi lieäu cuûa oâng Traàn Taán Quoác treân baùo Tieáng Doäi Kòch Tröôøng. Taøi lieäu cuûa oâng Höùa Hoaønh thì Baïch Coâng Töû laø con cuûa oâng Ñoác Phuû Maàu ôû Myõ Tho. ) Coâ Phuøng Haù noùi : “ Toâi coøn nhôù, naêm 1934, luùc ñoù gaàn Teát, gaùnh Huyønh Kyø haùt ôû raïp Thaày Naêm Tuù ôû Myõ Tho. Gaùnh haùt luùc ñoù sa suùt, haùt eá. OÅng ( töùc Phöôùc Georges, Baïch Coâng Töû ) chæ lo huùt saùch, theo ñuoåi caùc coâ gaùi ñeïp nhö coâ Joseùphine Leâ Ngoïc, Marie Anne Leâ Thò Nhò, xaøi phung phí tieàn cuûa nhö nöôùc laõ, boû maëc gaùnh haùt khoâng heà chaêm soùc tôùi. Toâi ôû vôùi oång ñaõ coù hai ñöùa con gaùi. Luùc ñoù hai con toâi bò bònh ban cua löôõi traéng, khoâng tieàn thang thuoác, khoâng tieàn ñi khaùm baùc só. Toâi cho ngöôøi ñi kieám oång ñeå baùo tin, keâu veà lo cho con thì hoï noùi laø oång huùt thuoác phieän ôû khaùch saïn Minh Taân, gaàn ga xe löûa. OÅng nhaén veà laø neáu khoâng tieàn thì caàm baùn aùo maõo gaùnh haùt maø xaøi. Ghe chaøi thì oång vay nôï Chaø Setty, caàm coá heát roài. Ñeâm ñoù, hai ñöùa con toâi cheát, baùo tin, oång cuõng khoâng theøm veà nhìn maët con laàn cuoái. Anh em trong gaùnh haùt giuùp choân caát con toâi ôû Nhò Tì Quaûng Ñoâng, xaõ Taân Myõ Chaùnh, ñöôøng ñi veà Goø Coâng. . . Toâi buoàn khoå, boû gaùnh haùt veà ôû vôùi maù toâi ôû xoùm loø gaïch, ñöôøng qua loä Gioàng Nhoû. OÅng cuõng khoâng theøm kieám toâi

veà vaø boû cho gaùnh haùt Huyønh Kyø raõ ôû Myõ Tho trong dòp Teát naêm ñoù. Cha choàng toâi, oâng ñoác phuû Xuõng laø baïn thaân vôùi oâng huyeän Nguyeãn Huyønh Chung ôû Chôï Gaïo. OÂng huyeän Chung coù ngöôøi con trai laø Nguyeãn Hoaøng Phi, keát baïn thaân vôùi choàng toâi, neân khi gaùnh haùt Huyønh Kyø raõ, Baïch Coâng Töû vì ghieàn ngaäp, sa suùt thì caäu Hoaøng Phi, luùc ñoù laø ñieàn chuû ôû Chôï Gaïo coù ra tieàn giuùp ñôõ. Caäu Hoaøng Phi möôùn moät caên nhaø soá 3 ñöôøng Ngoâ Tuøng Chaâu Saøigoøn cho Phöôùc Georges ôû, haøng thaùng chu caáp cho tieàn sinh soáng. Vaøo khoaûng naêm 1949, toâi, anh Naêm Chaâu, anh Ba Vaân, anh Möôøi UÙt Traø OÂn, anh Naêm Nôû, chuùng toâi thöôøng gheù thaêm vaø giuùp ñôõ tieàn nong. Cuoái naêm 49, oâng Hoaøng Phi ñöa oâng Phöôùc Georges veà Chôï Gaïo chaêm soùc. Cuoái naêm 1950, oâng Phöôùc Georges maát, choân taïi

ñaát nhaø cuûa OÂng Phi. Toâi coù ñi vieáng moä Baïch Coâng Töû vaø coù chuïp hình moä cuûa oâng

186

vôùi oâng Nguyeãn Hoaøng Luûy laø ngöôøi giöõ moä, con cuûa oâng Phi.

Theo lôøi khuyeân cuûa “ AÛnh” ( töùc Naêm Chaâu, moät loái goïi thaân thöông cuûa coâ Phuøng Haù khi noùi veà anh Naêm Chaâu ), naêm 1935, toâi gia nhaäp gaùnh Traàn Ñaéc, haùt tuoàng Moäc Queá Anh Döng Caây, toâi ñoùng vai Moäc Queá Anh, aûnh ñoùng vai Döông Toân Baûo. Haùt aên khaùch döõ laém, nhöng gia ñình cuûa aûnh coù veû khoâng eâm aám nhö tröôùc khi toâi veà Traàn Ñaéc. Tình caûm cuûa aûnh ñoái vôùi toâi coøn noàng naøng hôn tröôùc kia, toâi sôï laøm gaõy ñoå gia ñình cuûa aûnh, toâi quyeát ñònh boû gaùnh haùt Traàn Ñaéc ra ñi, ñeå moãi ngöôøi yeân beà cuoäc soáng cuûa mình. Naêm 1941, toâi quyeát ñònh coù choàng (luùc ñoù toâi 30 tuoåi ), aûnh nhôø ngöôøi trao cho toâi böùc thö, ñoù laø 12 caâu voïng coå do aûnh vieát ra, hôøn traùch toâi baïc tình. AÛnh boû gaùnh Traàn Ñaéc, ñi Haø Noäi theo gaùnh haùt Ñaïi Phöôùc Cöông’’. Anh Naêm Chaâu theo gaùnh haùt Ñaïi Phöôùc Cöông ra Haø Noäi. Thôøi gian naøy anh saùng taùc vôû kòch Phuï Phaøng ñeå gôûi gaám nieàm taâm söï. Vôû kòch naøy khi veà Nam, ñöôïc chuyeån theå thaønh tuoàng caûi löông ñeå töïa laø Men Röôïu Höông Tình. Vôû thöù hai keå taâm söï cuûa anh cuõng ñöôïc vieát ôû Haø Noäi, sau naøy haùt ôû Mieàn Nam, ñoù laø vôû Saân Khaáu Veà Khuya. Toùm taét chuyeän tuoàng Men Röôïu Höông Tình nhö sau : Nam Bình, moät ngheä só soáng heát mình cho ngheä thuaät, cuøng vôùi vôï laø ñaøo Thu Hoà, phieâu baït giang hoà vôùi gaùnh haùt nhoû cuûa mình. Moät oâng Baàu gaùnh ñaïi ban aùi moä taøi ngheä, môøi hai vôï choàng anh veà haùt vôùi moät hôïp ñoàng nhieàu quyeàn lôïi. Nam Bình thaáy veà vôùi ñaïi ban, ngheà nghieäp cuûa hai vôï choàng anh coù choã ñaéc duïng vaø coù cô hoäi phaùt trieån hôn, neân nhaän lôøi. Teân tuoåi Thu Hoà ngaøy caøng saùng choùi, trôû thaønh thaàn töôïng cuûa khaùn giaû vaø Thu Hoà phaûi loøng anh keùp chaùnh cuûa gaùnh haùt laø Baûy Minh vì hai ngöôøi haùt chung vôùi nhau xöùng ñaøo xöùng keùp. Dö luaän baøn taùn ñeán tai Nam Bình, anh khoâng tin, nhöng vôï anh, Thu Hoà ngaøy caøng xa laùnh, laïnh nhaït vôùi anh. Nam Bình ñau khoå, nhöng vôùi taâm nieäm yeâu ngheä thuaät ñeán möùc xem saân khaáu laø thaùnh ñöôøng cao quí neân Nam Bình doàn heát “traùi tim khoái oùc” cho saân khaáu. Töôûng nhôø ñoù seõ queân söï boäi baïc cuûa vôï, nhöng noãi buoàn daèn vaët, chaúng buoâng tha cho anh. Nam Bình ñaâm ra

röôïu cheø, beâ tha, tìm queân trong men röôïu höông tình. Ngheà cuûa anh ngaøy caøng xuoáng doác, khaùn giaû vaø baàu gaùnh

ñaõ chaùn anh. Moät ñeâm, Nam Bình chöùng kieán vôï anh heïn hoø vôùi tình nhaân. Nam Bình khoâng can thieäp vì anh hieåu roõ tình yeâu cuûa hoï ñaõ quaù maën noàng. Nam Bình

trôû veà gaùnh haùt xöa, chia xeû ngoït buøi vôùi ñoàng nghieäp. Söùc löïc moûi moøn nhöng vì cuoäc soáng cuûa anh em trong gaùnh haùt, Nam Bình vaãn phaûi ñöùng ra caùng ñaùng,

ca haùt treân saøn dieãn oïp eïp. Cuoái cuøng, treân

187

giöôøng beänh anh ñaõ vónh vieãn ra ñi, treân moâi vaãn thaûng thoát goïi teân Thu Hoà, vôï anh ngaøy xöa. Trong toaøn boä saùng taùc phaåm cuûa anh Naêm Chaâu, coù nhieàu vôû phoùng taùc theo caùc kòch Phaùp, kòch Anh. Ñoù laø thôøi kyø ñaàu doï daãm cuûa saân khaáu caûi löông tröôùc khi thoaùt khoûi aûnh höôûng cuûa loái vieát vaø dieãn cuûa haùt boäi. Sau ñoù anh Naêm Chaâu, Tö Trang, Naêm Nôû, Tö Chôi saùng taùc nhöõng vôû xaõ hoäi, möôïn boái caûnh ñoàng queâ, vôùi nhöõng chuyeän lieân quan tôùi nhöõng ngang traùi cuûa cuoäc tình do söï caùch bieät sang giaøu, do aùp böùc cuûa cöôøng haøo aùc baù ôû thoân queâ. Anh Naêm Chaâu coù ba vôû tuoàng thoaùt khoûi chieàu höôùng suy nghó naøy, ñoù laø nhöõng vôû ñeà caäp tôùi ngheä só vaø cuoäc ñôøi ngheä thuaät, goàm coù ba vôû : Nôï Daâu, Men Röôïu Höông Tình vaø Saân Khaáu Veà Khuya. Naêm Chaâu vôùi Men Röôïu Höông Tình chính laø moät baûn tình ca mang ñaày daùng daáp cuûa cuoäc ñôøi anh . ÔÛ ñoù, ngöôøi ngheä só vôùi tình yeâu nhö baát chaáp thôøi gian vaø khoâng gian. Coù luùc, noù nhö xaâu chuoãi laïi caû quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai ñeå maø yeâu, maø ghen, maø gaén boù cuoäc ñôøi vôùi ngheä thuaät. Vaø hình nhö vôùi ngheä só Naêm Chaâu, anh muoán ngöng ñoïng thôøi gian laïi ñeå maø chieâm nghieäm laïi mình trong taùc phaåm vaø trong tình yeâu. Saân khaáu, noãi ñam meâ cuoàng nhieät, laø nôi Naêm Chaâu ñaõ soáng vaø cuõng laø nôi Naêm Chaâu döøng chaân cuoái cuøng. Ngöôøi aùi moä Naêm Chaâu seõ tìm thaáy ñöôïc taâm hoàn, noãi vui, noãi buoàn, noãi ñau ñôùn hay hoan hæ cuûa Naêm Chaâu trong boä ba taùc phaåm :Nôï Daâu, Men Röôïu Höông Tình vaø Saân Khaáu Veà Khuya. Ngaøy anh Naêm Chaâu maát, coâ Baûy hay tin, chaïy voâ nhaø thöông, vaáp teù lieân hoài. Chuùng toâi phaûi chaïy ra ñôõ, dìu coâ voâ. Coâ khoùc, naém vai anh Naêm Chaâu lay goïi, nhö muoán vöïc anh Naêm daäy : “ Khoan, anh khoan ñi. Anh coù nghe khoâng? Anh phaûi nghe toâi noùi roài môùi yeân loøng ra ñi ñöôïc. Toâi bieát anh vaãn coøn uaát haän trong loøng, sôû dó toâi laøm vaäy . . . laø vì anh, vì thöông anh, thöông vôï con anh. Giôø naøy. . . tôùi giôø phuùt naøy, toâi vaãn yeâu anh “ Coâ Baûy khoùc ngaát, noùi nhö trong meâ saûng, noùi vôùi ngöôøi tình xöa ñaõ xuoâi tay maø khoâng coøn nhôù laø chung quanh coâ luùc ñoù coù raát nhieàu ngöôøi, coù caû chò Kim Cuùc laø ngöôøi vôï ñöông thôøi cuûa keû vaén soá. Chò Kim Cuùc voã veà coâ Baûy : “ Chò Baûy, tröôùc khi xuoâi tay nhaém maét, aûnh coøn goïi teân chò, hoûi chò ôû ñaâu. . . “ Chò Kim Cuùc khoâng theå noùi nhieàu hôn nöõa vì coâ Baûy ñaõ oâm chò maø khoùc ngaát. Chuùng toâi keùo ra ngoaøi hieân phoøng beänh, ñeå ñeø neùn xuùc caûm cuûa mình. Phaûi coù nhöõng traùi tim tuyeät vôøi môùi chöùa ñöïng ñöôïc moái tình dang dôû haøng nöûa theá kyû chöa phai. Phaûi coù taâm hoàn cao caû môùi bieát yeâu vaø neùn hôøn ghen, chia xeû nhau noãi ñau vaø an uûi caû ngöôøi tình ñòch cuûa mình nhö chò Kim Cuùc vöøa laøm. Anh Naêm Chaâu naèm yeân ñoù, xuoâi tay nhaém maét nhöng chaéc laø hoàn phaùch chöa tan, chaéc coøn nghe ñöôïc lôøi noùi töï ñaùy loøng cuûa coâ Phuøng Haù, ñeå yeân loøng ra ñi vónh vieãn vì ñieàu anh mong moûi laø Tình Yeâu vaø Ngheä Thuaät ñaõ ñöôïc keát tinh thaønh moät khoái ngoïc trong saùng voâ ngaàn.

188

Ngheä Só Phuøng Haù

Nữ nghệ sĩ tiền phong PHUØNG HAÙ

Phuøng Haù, teân thaät laø Tröông Phuïng Haûo sanh 30 - 04 - 1911 (Taân Hôïi ), taïi laøng Ñieàu Hoøa, toång Thuaän Trò, Huyeän Chaâu Thaønh, tænh Myõ Tho, ñaõ phuïng söï ngheä thuaät saân

khaáu lieân tuïc trong 80 naêm keå töø vai dieãn ñaàu tieân, naêm 13 tuoåi (vai Giaû Thò trong tuoàng Hoaøng Phi Hoå qui Chaâu cuûa thaày tuoàng Nguyeãn Vaên Maïnh ) . Goác tích doøng hoï Tröông ôû taïi laøng Phuù Laïng, huyeän Haïc San, tænh Quaûng Ñoâng Trung Quoác. Döôùi cheá ñoä Maõn Thanh, vì cuoäc soáng ngaøy caøng khoù khaên, neân con caùi cuûa hoï Tröông phaûi löu laïc laäp nghieäp ôû xa. Tröông Nhaân Tröôûng ( cha ruoät cuûa nöõ ngheä só Tröông Phuïng Haûo ) ñöôïc gia ñình cho ñi Quaûng Chaâu laøm vieäc taïi moät vöïa traùi caây. Tröông Nhaân Tröôûng ñaõ quaán phaùo vaøo chieác bím cuûa ngöôøi baïn,

phaùo noå vaêng maát bím, sôï bò tuø toäi môùi boû troán sang Vieät Nam. Tröông Nhaân Tröôûng ñaõ coù vôï ôû beân Taøu, nhöng vì ñang troán chaïy khoâng mang theo ñöôïc. OÂng Tröôûng ñeán Myõ Tho laøm ngheà baùn thòt boø. OÂng cöôùi baø Leâ Thò Mai, ngöôøi laøng Ñieàu Hoøa, sanh haï ñöôïc 7 ngöôøi con: Tröông Tích Kyø ( nam ), Tröông Ngaân Haûo ( nöõ ), Tröông Lieân Haûo ( nöõ ), Tröông Tích Huy (nam, ñaõ cheát luùc nhoû ), Tröông Tích Trung ( nam ), Tröông Phuïng Haûo ( nöõ ), Tröông Nguyeät Haûo ( nöõ ) . Tröông Phuïng Haûo sau naøy trôû thaønh ñeä nhöùt taøi danh saân khaáu caûi löông Vieät Nam . Baø Leâ Thò Mai thöôøng goïi Tröông Phuïng Haûo laø Phuøng Haù, theo tieáng goïi cuûa laøng queâ Trung Quoác neân Tröông Phuïng Haûo laáy ngheä danh laø Phuøng Haù ñeå töôûng nhôù meï cuûa mình. Nhöõng laàn veà thaêm queâ höông, ngöôøi ñaàu tieân trong caùc baïn beø maø chuùng toâi ñeán thaêm laø coâ Baûy Phuøng Haù. Coâ cö nguï ôû chuøa Ngheä Só ôû Goø Vaáp. Coâ Baûy Phuøng Haù laø bieåu töôïng ñaùng toân kính nhaát cuûa ngaønh ngheä thuaät saân khaáu caûi löông. Coâ vöøa laø chöùng nhaân, vöøa laø ngöôøi coù coâng lao to lôùn nhaát trong vieäc laøm neân lòch söû saân khaáu caûi löông Vieät Nam. Trong khi haøn huyeân taâm söï, toâi noùi roõ yù ñònh cuûa toâi laø laàn trôû veà thaêm queâ höông kyø naày, toâi muoán söu taàm moät soá tö lieäu ñeå vieát veà cuoäc ñôøi cuûa nhöõng ngheä só tieàn phong trong ngaønh saân khaáu caûi löông. Coâ Baûy vui veû traû lôøi caùc caâu hoûi cuûa toâi: “Thöa coâ Baûy, Coâ ñaõ coáng hieán troïn ñôøi cho saân khaáu caûi löông, Coâ Baûy coù nhôù nhöõng gì veà thôøi thô aáu cuûa Coâ khoâng ? “ Coâ Baûy Phuøng Haù, maét nheo laïi, nhìn xa xoâi nhö ñeå gôïi nhôù laïi chuyeän xöa, keå cho toâi nghe chuyeän ñôøi gian khoå cuûa Coâ luùc thieáu thôøi. Coâ noùi, gioïng traàm buoàn: “ Theo lôøi keå cuûa maù toâi, cha toâi ôû Vieät Nam laøm aên raát phaùt ñaït. OÂng laøm chuû moät nhaø maùy cöa, moät loø gaïch vaø coù traïi chaên nuoâi vôùi hôn 100 con boø. Theo taäp tuïc cuûa gioøng

189

hoï, cha toâi laø con trai tröôûng, neân khi maù toâi sinh haï ñöôïc ñöùa con naøo vöøa bieát noùi baäp beï cuõng ñeàu phaûi ñöa sang Haïc San cho baø chaùnh thaát nuoâi ñeå hoïc chöõ Taøu, keá thöøa gieàng moái cuûa gia toäc. Caùc anh caùc chò cuûa toâi ñeàu ñöôïc gôûi veà queâ ôû Quaûng Ñoâng. Coù ngöôøi ôû laïi luoân beân ñoù. Luùc toâi ñöôïc 4 tuoåi, cha toâi ñau yeáu luoân neân cha toâi goïi anh hai toâi, Tröông Tích Kyø, trôû veà Vieät Nam ñeå giuùp cha toâi quaùn xuyeán vieäc laøm aên. Naêm toâi leân 5 tuoåi thì cha maát. Maù toâi daãn maáy anh em toâi ñöa haøi coát cha veà Haïc San an taùng vaø ôû laïi thoï tang cha toâi. Maáy thaùng sau ôû Haïc San coù beänh ñaäu muøa. Em gaùi toâi, Tröông Nguyeät Haûo maéc beänh, cheát luùc môùi ñöôïc 4 tuoåi. Toâi may maén coøn soáng soùt nhöng maët bò roã hoa meø. Sau ñoù maù toâi ñöa chuùng toâi trôû veà Vieät Nam. Ñeán naêm toâi 11 tuoåi, maù toâi bò beân nhaø choàng baét buoäc neân phaûi ñöa taát caû caùc anh chò em toâi trôû veà Haïc San. Luùc ñoù, anh hai toâi ñaõ cöôùi vôï vaø daét vôï veà Vieät Nam ñeå cai quaûn caùi gia saûn cuûa cha toâi ñeå laïi. Ngöôøi chò thöù tö cuûa toâi, Tröông Lieân Haûo laáy choàng laø con trai cuûa moät ngöôøi haøo phuù ôû Quaûng Ñoâng, hoï Lyù. Maù toâi chòu khoâng noåi caùi taäp tuïc, nghi leã phong kieán beân Taøu maø ngöôøi vôï thöù phaûi tuaân theo ñoái vôùi baø chaùnh thaát, neân maù toâi khoùc hoaøi, muoán trôû veà Vieät Nam maø baø khoâng coù tieàn. Ngöôøi chò thöù tö cuûa toâi, Tröông Lieân Haûo leùn baùn tö trang, mua veù taøu cho maù toâi vaø toâi trôû veà Vieät Nam. Khi maù con toâi veà ñeán nhaø ôû Myõ Tho, anh hai toâi chaúng nhöõng khoâng möøng maø coøn kieám chuyeän gaây goå vôùi maù toâi. Anh ghieàn thuoác phieän vaø muoán moät mình thao tuùng caùi gia saûn cuûa cha toâi neân thoát ra nhieàu lôøi baát hieáu vôùi maù toâi. Ñöôïc bieát anh möu ñoà, mua veù taøu vaø nhôø ngöôøi ñöa hai maù con toâi trôû veà Haïc San, neân maù toâi daãn toâi veà ôû vôùi baø ngoaïi ôû laøng Ñieàu Hoøa, huyeän Chaâu Thaønh, Myõ Tho. Ñaây laø baét ñaàu moät cuoäc soáng môùi vaø cuõng laø böôùc ngoaët trong ñôøi toâi. “Thöa Coâ, nhö vaäy thì cô duyeân naøo ñöa Coâ vaøo con ñöôøng söï nghieäp caàm ca? “ Phaûi tin coù söï an baøy cuûa Toå nghieäp! Khi veà soáng beân ngoaïi thì baø ngoaïi toâi ñau maét, khoâng tieàn thang thuoác neân bò muø. Maù toâi ñau buoàn, beänh taät thöôøng xuyeân. Toâi ñeán nhôø anh toâi giuùp nhöng anh khoâng ngoù ngaøng gì ñeán maù vaø em. Toâi phaûi ñi moø laïch, kieám caù, teùp, laøm caùi aên nuoâi meï. Baø Dì Tö trong xoùm thöông tình, daãn toâi tôùi loø gaïch oâng Bang Hoaïch xin in ngoùi. Cöù in ñöôïc 100 vieân thì ñöôïc 3 xu. Toâi laøm khoâng quen, buoàn quaù neân vöøa laøm vöøa ca ngheâu ngao cho ñôõ buoàn. Khoâng ngôø moïi ngöôøi xung quanh nghe thích quaù, môùi baûo toâi ca cho hoï nghe roài hoï phuï duøm toâi in gaïch ñeå coù tieàn nuoâi meï. OÂng Baàu Hai Cu, chuû tieäm vaøng ôû Myõ Tho, laäp gaùnh haùt laáy teân laø Taùi Ñoàng Ban, oâng nghe ñoàn coù coâ beù xaåm lai ôû loø gaïch ca hay neân ñích thaân oâng tôùi tìm. OÂng Baàu Hai Cu baûo neáu toâi chòu veà Taùi Ñoàng Ban, moãi ñeâm dieãn seõ ñöôïc phaùt löông 8 caéc. OÂng Baàu cho möôïn tröôùc 50 ñoàng ñeå lo thuoác thang cho baø ngoaïi vaø maù toâi. Khi ñi dieãn gaùnh haùt coù cho aên côm ngaøy hai böõa. Ñoái vôùi toâi nhö vaäy laø caû moät caùi gia taøi to lôùn roài, vì ñi in gaïch thì moãi ngaøy toâi kieám chöa ñöôïc tôùi moät caéc. Toâi theo gaùnh Taùi Ñoàng Ban, ñöôïc anh Tö Chôi ( luùc ñoù laø nhaïc só ) daïy toâi ca. OÂng Naêm Maïnh ( thaày tuoàng Nguyeãn Coâng Maïnh ) vaø anh Naêm Chaâu daïy toâi haùt. Thaønh phaàn gaùnh Taùi Ñoàng Ban, beân ñaøo coù: Phuøng Haù, Ba Nhaøn, Ba Lieân, Naêm Phuïng, Hai Quôøn ( sau laø vôï anh Ba Du ). Beân keùp coù: Naêm Chaâu, Taùm Meïo, Ba Du, Tö UÙt, Töø Anh, Hai Boâng, Naêm Tî. Anh

190

Tö Chôi luùc ñoù laø nhaïc só ñaøn ñoaûn. Sau naøy toâi môùi bieát, do chò Naêm Phæ khoâng veà ñöôïc Taùi Ñoàng Ban neân oâng Baàu Hai môùi tìm ngöôøi haùt chung vôùi anh Naêm Chaâu. Toâi may maén môùi ñöôïc theá chò Naêm Phæ. Chò Naêm Phæ lôùn hôn toâi 4 tuoåi. Thöa Coâ, coù phaûi laø töø Taùi Ñoàng Ban naåy sanh ra « Ñoâi Baïn Tình Naêm Chaâu

Phuøng Haù» -« Moái tình ñaàu cuûa toâi laø ngheä só Tö Chôi ( teân thaät laø Huyønh Thuû Trung ). OÂng laø ngöôøi choàng ñaàu tieân cuûa toâi. Chuùng toâi aên ôû vôùi nhau coù ñöôïc moät ñöùa con gaùi laø Böûu Traân. Chaùu maát naêm 1959, môùi coù 33 tuoåi. Anh Naêm Chaâu laø ngöôøi thaày, ngöôøi baïn tình, ngöôøi baïn dieãn heát söùc taâm ñaéc cuûa toâi. » . . . Coâ Baûy Phuøng Haù coù veû ñaêm chieâu, aùnh maét mô maøng nhìn ra phía nghóa trang, toâi theo aùnh maét cuûa Coâ, ñoaùn bieát Coâ ñang nghó tôùi ngöôøi baïn tình ñaõ maát, ngöôøi maø Coâ vöøa nhaéc ñeán vôùi lôøi leõ heát söùc xuùc ñoäng, bi thöông. Toâi nhaùy maét ra hieäu cho anh hoïa só Hoaøi Nam, ñang caàm maùy quay phim ñeå anh thu hình

aûnh vaø nhöõng lôøi taâm söï hieám coù naày cuûa moät baäc taøi danh ñoäc nhaát voâ nhò cuûa giôùi saân khaáu caûi löông. Coâ Baûy ñaém chìm trong noãi nhôù rieâng tö . . . -« Ngaøy ñoù, khi toâi laáy choàng, AÛNH ñoät ngoät rôøi gaùnh Phuïng Haûo, nghe ñaâu ñi Haø Noäi moät thôøi gian . . . Khi ñoù gaùnh Phuïng Haûo haùt ôû Nam Vang, toâi chöa tôùi 30 tuoåi. . . Toâi quyeát ñònh laáy choàng ñeå caû hai chuùng toâi coù theå döùt khoaùt. Ngöôøi ta ñöa cho toâi laù thö “ AÛnh “ gôûi tröôùc khi ñi, khoâng moät lôøi töø bieät. Laù thö ñoù laø 12 caâu voïng coå, laø taát caû taâm tình cuûa “ AÛnh “ . . . trong töøng caâu, töøng lôøi, toâi hieåu AÛnh raát buoàn böïc, thaát voïng vaø traùch moùc toâi raát nhieàu . . . Nhöng cho duø coù hieåu nhau, thöông nhau ñeán maáy, cuõng baèng khoâng thoâi, soá phaàn nhö vaäy roài . . . ( Coâ Baûy coù leõ queân raèng chuùng toâi ñang coù maët ôû ñoù, Coâ ca baèng caû taâm hoàn cuûa Coâ höôùng veà ngöôøi tình xöa ) 1. Ngaøn daëm xa trong caùnh nhaïn xoøe . Cöù moãi ñoä baùo tin, söông môø mòt ngoïn khoùi lam . Nghi nguùt toûa bung lung treân caùc haøng thaønh quaùch cuõ . 2. Lô löûng laù vaøng rôi, thoang thoaûng gioù heo may, ñöa höông vò coá nhaân veà, ñaùnh thöùc bao kyù vaõng xa xaêm maø ta ñaõ cuøng höôûng chung vôùi nhau ôû giöõa ñaát phong traàn . 3. Loøng boãng raïo röïc baên khoaên voäi vaøng taï lieãu töø hoa, aân caàn giao traû laïi cho nöôùc non, roài xeáp gioù traêng thô moäng, vuøn vuït baùnh xe laên trong muoân daëm töû phaàn . 4. Boài hoài loøng mong moûi, xeù khoâng gian tìm daáu cuõ . Naëng neà loøng nhôù nhung meán töôûng, ñinh ninh caùi caâu tao ngoä ta seõ cuøng sôùt chia nhau maø trang traûi nôï naàn . 5 - Naøo deø ñaâu thôøi gian ñaõ taøn phaù böùc tranh tình . Muøi ñaõ laït, tình ñaõ phai, cuøng coá nhaân tuy gaàn nhau trong gang taác maø caùch xa nhau nhö nuùi Sôû soâng Taàn . 6 - AÙnh thaùi döông ñöông saùng laïng trong veo töng böøng hoa coû ñon, boãng thình lình ñaâu côn gioù vuït, ñaùm maây vaàn, oâi coá nhaân ôi, sao nôõ ñeå tay heøn naâng phaåm tieân ?

191

Löõ Boá – Phuøng Haù

7 - Baây giôø ñaây tui coù ñi hay ôû cuõng lôõ laøng roài, maûnh höông nguyeàn ñoát khoâng thôm, tô loan chuøng phím truùc . Thô ngaøy xöa ñaõ laïc, moäng ngaøy xöa ñaõ tan . Gioù truùc cuoán xa, traêng taø chieác boùng . 8 - Ngao ngaùn noãi ñöôøng xa quaùn khaùch, baây giôø coù ra ñi thì söùc moûi chaân chuøng, nhung hoa coøn ñaâu, lieãu coøn ñaâu ? Nöôùc non ñaõ bao phen naéng vaøng möa buïi thì bieát bao naêm ñaõ hoûi lieãu taàm hoa . 9 - Môø mòt aùnh traêng maây loøng hôi chuøng döôùi goái . Chieác nhaïn trong söông nhieàu khi traøn truïa chaûy, khoâng ngaên doøng maùu noái doøng chaâu . Gioït lôø pha gioït ñaäm . 10 - Nhìn troäm coá nhaân ñang vui töôi boãng thaûm ñaïm, ñang cöôøi côït boãng aâu saàu nhöng hoa keát goùt sen, vaøng bao thaân ngoïc, nheï nhaøn coá nhaân thoang thoaùt löôïn nhö con chim hoaøng oanh saùng toái haùt roài ca . 11- AÀm ó soáng beán meâ, raït raøo möa khoùm truùc, chieác khaên taøn, con ma daïi cöù laàm luõi ñi treân con ñöôøng gioù baõo . Kìa ai ôi, moät hoàn queâ maø ai ñaõ sa ñaø . 12 - Coõi loøng ñang haêm hôû vui töôi boãng ñöôïm laáy moät doøng saàu man maùc . Giöõa ñoä

ñaàu xanh tuoåi treû maø taâm khaûm vì ai pha maùu laïnh cho ñeán ñoåi neùt xuaân töôi maø nay toâi ñaõ hoùa ra caèn coãi heùo giaø .

Duø ñaõ hôn nöûa theá kyû qua . . . saùu möôi naêm daøi ñaêng ñaúng, 12 caâu voïng coå giaõ bieät vaãn khoâng phai trong kyù öùc cuûa Coâ Baûy . . . 93 tuoåi ñôøi, gioïng ñaõ run, ca khoâng coøn roõ nhòp, nhöng töøng lôøi, töøng caâu cöù tuoân traøn theo caûm xuùc . . . Töø khi noåi tieáng laø moät ngoâi sao taøi saéc, bieát bao laø vöông toân coâng töû vaø khaùch moä ñieäu caûi löông thaàm yeâu troäm nhôù, si meâ Coâ Baûy, toân vinh Coâ . Nhöng coù leõ, trong cuoäc ñôøi cuûa Coâ Baûy, trong nhöõng moái tình coù thaät vaø mô hoà aáy, coù “ Moät Moái Tình Khoâng Bao Giôø Phai

Laït “ . Daàu ngöôøi ñaøn oâng aáy ñaõ veà coõi vónh haèng nhieàu naêm roài vaø Coâ Baûy ñaõ 93 tuoåi - Caùi tuoåi haàu nhö khoù theå nhôù veà moät thuôû ñaõ quaù xa thì Coâ Baûy vaãn khoâng queân . Coâ vaãn nhôù . . . Nhôù haàu nhö taát caû nhöõng ñoaïn tröôøng, traùi ngang, nghòch caûnh giöõa hai ngöôøi, nhôù caû lôøi giaõ bieät cuûa ngöôøi xöa caùch ñaây ñaõ hôn 60 naêm . Nöôùc maét laên daøi treân ñoâi maù, moâi run run , Coâ caén moâi nhö muoán ngaên ñeå khoâng baät leân tieáng khoùc . Vôï toâi voäi oâm Coâ, voã nheø nheï treân löng : ” Coâ Baûy ! Coâ ñöøng xuùc ñoäng quaù ! Coâ khoùc seõ laøm meät, seõ beänh ñoù “. . . Coâ Baûy ngheïn ngaøo : ” Toâi vui laém! Toâi ca cho AÛnh nghe ñeå AÛnh bieát laø cho tôùi baây giôø toâi vaãn coøn yeâu AÛnh . . . “ Chung quanh Coâ Baûy, nhieàu tieáng khoùc oà leân. . . Thanh Thanh Hoa, Nam Huøng, Toâ Kim Hoàng, Ñoã Quyeân, Hoaøi Thanh . . . nhöõng ñöùa hoïc troø thaân yeâu cuûa Coâ Baûy vaø anh Naêm Chaâu, khoâng sao ngaên ñöôïc tieáng khoùc khi nghe keå laïi moái tình dang dôû xöa kia cuûa Thaày vaø Coâ .

192

Phaûi coù moät traùi tim tuyeät vôøi, moät taâm hoàn cao caû môùi chöùa ñöïng ñöôïc khoái tình muoân thuôû khoâng phai. Coù leõ, phaûi, coù leõ moái tình cuûa Coâ Baûy vaø “ ngöôøi AÁy “ maõi maõi ñeïp, chính bôûi vì dang dôû .

“ Thöa Coâ Baûy, Coâ coù nhôù nhöõng giai thoaïi vui trong cuoäc ñôøi 80 naêm treân saân khaáu cuûa Coâ khoâng ?

« Chuyeän vui thì nhieàu laém . . . Kyû nieäm khi toâi ñi Phaùp, haùt Phuïng Nghi Ñình vôùi Kim Cöông ôû quaùn aên “ Table des mandarins “, hay khi toâi ñi du lòch beân Nga, moät mình ñoäc dieãn lôùp “ An Loäc Sôn veà thaêm Döông Quí Phi ôû Maõ Ngoâi “. . . AØ, toâi nhôù roài! Chuyeän mieáng ngoïc beå coøn loäng kieáng ñeå ôû nhaø Hoäi Ngheä Só AÙi Höõu Töông Teá ôû ñöôøng Coâ Giang . . . Chuyeän naày anh Ba cuõng bieát, cuõng coù maët hoâm ñoù, anh keå cho caùc chaùu nghe ñi ! »

(Duø toâi nhoû tuoåi hôn Coâ Baûy, nhöng khi noùi vôùi toâi, bao giôø Coâ baûy cuõng duøng tieáng Anh ñeå goïi toâi. Coù leõ vì toâi laø soaïn giaû (thaày tuoàng ), ñoái vôùi caùc anh Vieãn Chaâu, Haø Trieàu - Hoa Phöôïng, Kieân Giang, Hoaøng Khaâm, Coâ Baûy vaãn duøng tieáng Anh ñeå goïi, ñeå noùi chuyeän) Ñöôïc söï gôïi yù cuûa Coâ Baûy, toâi xin keå laïi moät giai thoaïi saân khaáu maø caùc ngheä só theá heä cuûa toâi khoù coù theå queân : Naêm 1958, 10 naêm sau khi Hoäi AÙi Höõu Ngheä Só ñöôïc thaønh laäp, Hoäi coù dòp ñoùn tieáp phaùi ñoaøn vaên ngheä AÁn Ñoä vaø hai ngheä só saân khaáu taøi danh Trung Quoác: Maõ Sö Taêng vaø Hoàng Tuyeán Nöõ qua thaêm Vieät Nam, trao ñoåi ngheä thuaät. Coâ Baûy Phuøng Haù luùc ñoù laø Hoäi tröôûng, cuøng Ban chaáp haønh Hoäi ( Naêm Chaâu, Duy Laân, Baàu Long, UÙt Traø OÂn. . . ) tieáp ñoùn Maõ Sö Taêng vaø Hoàng Tuyeán Nöõ taïi truï sôû Hoäi. Cuøng coù maët trong buoåi ñoùn tieáp long troïng ñoù coù haàu heát caùc kyù giaû kòch tröôøng, soaïn giaû, caùc dieãn vieân nam nöõ noåi tieáng cuûa caùc ñoaøn Thanh Minh, Kim Chung, Khaùnh Hoàng . . . Qua thoâng dòch vieân, Maõ Sö Taêng vaø Hoàng Tuyeán Nöõ ngoû lôøi ngöôõng moä caùc ngheä só Vieät Nam, nhaát laø Naêm Chaâu vaø Phuøng Haù maø baùo chí Hoàng Koâng coù nhieàu baøi ngôïi khen. OÂng Maõ giôùi thieäu vaøi ñoaïn ca trong hí khuùc Trung Quoác. Maõ Sö Taêng noùi: « Moãi thôøi ñaïi Trung Quoác coù moät neàn vaên hoïc tieâu bieåu cho thôøi ñaïi ñoù, nhö: Sôû coù Tao ( Ly Tao ) Haùn coù Phuù Ñöôøng coù Thô Toáng coù Töø Nguyeân coù Khuùc . Noùi ñeán Khuùc thì hí khuùc töùc laø tuoàng hay kòch coå ñieån laø chuû yeáu. Laàn naøy qua Vieät Nam ñöôïc söï baûo trôï cuûa Hoa Kieàu Töông Teá Hoäi, neân ñoâi danh taøi Maõ Sö Taêng vaø Hoàng Tuyeán Nöõ seõ haùt maáy xuaát haùt ôû raïp Ñaïi Quang, ñöôøng Toång Ñoác Loäc, ñeå gaây quyõ cho Hoa Kieàu Töông Teá Hoäi. OÂng môøi hai ngheä só taøi danh Vieät Nam: Naêm Chaâu, Phuøng Haù vaø taùm ngöôøi trong Ban chaáp haønh vaø ñaïi dieän baùo chí kòch tröôøng ñeán xem vôû “ Ñaäu Nga Oan , vôû hí khuùc hay maø Maõ Sö Taêng thuû dieãn vai “ Ñaäu Thieân Chöông

193

“ ( vai cha ) vaø Hoàng Tuyeán Nöõ thuû vai “ Ñaäu Ñoan Vaân “ ( töùc Ñaäu Nga, con gaùi cuûa Thieân Chöông ). Taùm ngöôøi ñöôïc ñi döï goàm coù anh Tö Trang, Baàu Long ( Kim Chung ), Nguyeãn Phöông, Thu An ( ñaïi dieän phaân boä soaïn giaû ), Traàn Taán Quoác ( baùo Tieáng Doäi ), Nguyeãn Ang Ca ( baùo Saøi Goøn Môùi ), Toâ Yeán Chaâu ( baùo Tieáng Chuoâng ) vaø Phuøng Maäu ( baùo Thôøi Cuoäc ). Sau phaàn giôùi thieäu veà hí khuùc Trung Quoác, Maõ Sö Taêng duøng buùt Taøu ( coï thaät lôùn maø oâng ñem theo vaø möïc Taøu maøi saün ñöïng trong loï ), oâng vieát hai chöõ trieän thaät lôùn, thaät ñeïp ñeå ngheä só Vieät Nam löu nieäm. Chöõ Maõ, oâng vieát phoùng tay nhö con thieân lyù maõ tung voù cuoán buïi muø vaø chöõ Hoàng, ñeïp bay böôùm nhö hoa ñaøo laû lôi tröôùc gioù. Hai chöõ Maõ vaø Hoàng laø hoï cuûa hai ngheä só taøi danh Trung Quoác: Maõ Sö Taêng vaø Hoàng Tuyeán Nöõ, ñöôïc loàng kieáng, treo trang troïng trong truï sôû Hoäi, ñeán nay vaãn coøn ñöôïc giöõ gìn nhö moät baûo vaät. Ñeå ñaùp laïi, phía ngheä só Vieät Nam khoâng coù chuaån bò giôùi thieäu ngaønh saân khaáu Vieät Nam vaø ngheä thuaät bieåu dieãn, anh Naêm Chaâu ñaønh phaûi xuaát traän. Ñaïi khaùi anh nhaéc laïi lòch söû thôøi khaùng Nguyeân Moâng, coù baét ñöôïc keùp haùt Lyù Nguyeân Caùt, ñaõ duøng oâng naøy ñeå truyeàn ngheà haùt cho binh só Vieät Nam thôøi ñoù. Luùc baøi Maõn phuïc Minh, ngöôøi Minh Höông beân Taøu chaïy qua Haø Tieân, Myõ Tho, Ñoàng Nai, coù mang theo ngheä thuaät haùt Quaûng maø daân chuùng raát öa thích. Thôøi Nguyeãn, töôùng quaân Leâ Vaên Duyeät coù ñoaøn haùt boäi, haùt tuoàng, coù ngheä nhaân Höùa Vaên vaø Ñaøo Taán haùt hay, soaïn tuoàng gioûi, vaø ñaëc bieät ôû mieàn Nam ñaõ coù nhöõng loái haùt, hoø, lyù, noùi thô . . . Ñeán thôøi ñaïi gaàn ñaây ñöôïc du nhaäp theâm kòch Phaùp, kòch Anh. Nhöng noùi chung duø du nhaäp töø Trung Quoác hay cuûa Taây, cuûa Anh, taát caû caùc ñieäu haùt, loái haùt ñeán Vieät Nam ñeàu ñöôïc Vieät Nam hoùa heát, caùi naøo khoâng bieán thaønh Vieät Nam ñeàu bò ñaøo thaûi. Anh ñöa thí duï nhaïc guitare cuûa Taây Ban Nha, khi moùc phím thì ñaøn ñöôïc nhaïc Vieät Nam, noùi ñöôïc tieáng Vieät Nam, ñaøn violon khi leân giaây theo nguõ cung thì cuõng ñaøn voïng coå vaø baøi baûn Vieät Nam, coøn caùc nhaïc cuï nhö keøn laù, haàu cuoån, chaäp choûa, baït, v v . . . daàn daàn khoâng coøn duøng trong ca nhaïc vaø saân khaáu Vieät Nam. Caùc baøi ca Tieàu, Quaûng, nhö Taây Thi Quaûng, Xang Xöø Líu, Khoác Hoaøng Thieân thì ñaõ ñöôïc ca theo loái Vieät Nam, coù aâm saéc Vieät Nam. Ngöôøi Trung Hoa khi ca caùc baøi treân ñaây, nhöõng ñoaïn ngaân daøi, hôi cao thì duøng tieáng “ A . AÙ . AØ . A . A “, ngöôøi Vieät ca ngaân daøi vaø hôi cao

8 Löõ Boá, hoïc troø cuûa Ngheä só Phuøng Haù

194

Kim Cöông – Phuøng Haù Ñieâu Thuyeàn - Löõ Boá

thì “ OÂ, OÂÙ, OÂØ, OÂ, OÂ, “ Baøi naøo maø “ OÂ “ nghe khoâng eâm tai thì baøi ñoù uoång töû, cheát non treân saân khaáu Vieät Nam, thí duï baøi Xaùi Phæ thöôøng duøng ñeå ca ñieàu quaân khieån töôùng thì « OÂ » nghe khoâng ñöôïc, baøi ñoù heát ñöôïc xaøi ñeán. Haùt tuoàng Taøu, tích truyeän Taøu, nhöng theo phong caùch Vieät, mang taâm söï noãi nieàm theo kieåu Vieät Nam . Anh Naêm Chaâu thao thao baát tuyeät, baùo haïi hai thoâng dòch vieân treû, moät nam, moät nöõ, thay phieân nhau, hoã trôï nhau ñeå thoâng dòch laïi baèng tieáng Quan Thoaïi. Coù nhöõng luùc toâi thaáy hai coâ caäu thoâng dòch noùi suøi boït meùp, coù luùc noùi baèng caû hai tay, ra daáu, coù luùc nhö caø laêm, khoâng bieát dòch coù ñuùng khoâng maø thænh thoaûng coâ Baûy phaûi chen vaøo vaøi caâu tieáng Quaûng Ñoâng ñeå noùi roõ yù cuûa anh Naêm Chaâu. Hoàng Tuyeán Nöõ thì luoân mieäng noùi “ Haøo a . . . Haøo a . . . “ ( toát ) Khi nghe coâ Baûy noùi tieáng Taøu thì Hoàng Tuyeán Nöõ cöôøi: ” Xeá xeá nò . . . “ ( caùm ôn ). Anh Naêm Chaâu ngöng noùi, hai coâ caäu thoâng dòch vieân thôû moät hôi daøi khoan khoaùi, laáy khaên tay lau moà hoâi traùn ( duø phoøng hoïp coù nhieàu quaït maùy ). Maõ Sö Taêng ghi chuù naõy giôø, buoâng vieát, voã tay, Hoàng Tuyeán Nöõ vaø moïi ngöôøi cuøng voã tay ( khoâng hieåu voã tay khen anh Naêm Chaâu lanh trí, öùng phoù hay, hieåu bieát ngheà nghieäp raønh roït hay laø voã tay möøng cho hai coâ caäu thoâng dòch vieân khoûi bò khaûo tra veà chöõ nghóa ) Toâi noùi vôùi Thu An : ” Ñöøng bao giôø hoïc laøm thoâng dòch vieân, haõy nhôù caùi göông bò chöõ nghóa tra khaûo cuûa hai coâ caäu ñoù nhe ! “ Coâ Baûy Phuøng Haù ñöôïc anh Naêm Chaâu giôùi thieäu dieãn lôùp “ Löõ Boá hí Ñieâu Thuyeàn “. Kim Cöông ñöôïc môøi ñoùng vai Ñieâu Thuyeàn moät caùch baát ngôø. Duø khoâng coù hoùa trang,

khoâng xieâm y muõ maõo, khoâng caû troáng phaùch, nhaïc thì chæ coù caây ñaøn kìm (Naêm Chaâu ñaøn ), ñaøn coø ( Naêm Böûu keùo ) ñeå hoã trôï, coâ Baûy Phuøng Haù vaø Kim Cöông, moät giaø moät treû dieãn taän tình nhö ñoâi tình nhaân say ñaém, nhö böôùm vôøn hoa, hoa lôi laû böôùm. . . Löõ Boá Phuøng Haù luùc böôùc ñi, khi khoa tay huøng duõng, daùng veû oanh oanh lieät lieät, luùc treâu ñaøo, kheàu tay, lieác maét thì ña tình heát choã noùi! Toâi laàm baàm : ” Deâ nhö kieåu Löõ Boá deâ Ñieâu Thuyeàn laø deâ ñaïo loä, deâ quaù côõ . “ Ngoïc Höông lieác maét nhìn Thu An, noùi : ” Hoài naåm, oång deâ tui nhö vaäy ñoù “ Thu An maéc côõ, “ EÂ ! Ñeå coi, ñöøng noùi xaøm “. Treân saøn dieãn, Ñieâu Thuyeàn cuõng ña tình khoâng keùm. Kim Cöông nhoûng nheûo, cöôøi e theïn, maét luùc ña tình, luùc thì toû ra lo aâu nhö sôï Ñoång Traùc tôùi baát ngôø. Kim Cöông ñuùng laø kyø nöõ, duyeân daùng, ña taøi, dieãn nhòp nhaøng, tung höùng

ngoaïn muïc vôùi vò danh sö Phuøng Haù. Khoâng bieát Maõ Sö Taêng ñaùnh giaù nhö theá naøo veà lôøi phaùt bieåu cuûa anh Naêm Chaâu vaø phaàn bieåu dieãn cuûa coâ Baûy Phuøng Haù vaø Kim Cöông, chæ thaáy oâng ta chaêm chuù nghe, ghi buùt kyù baèng chöõ Taøu khi anh Naêm noùi vaø

195

buoâng vieát, muùa tay, gaät ñaàu, lieác maét nhö ñang cuøng dieãn vôùi coâ Phuøng Haù, Hoàng Tuyeán Nöõ cuõng muùa may nheø nheï, mieäng “AÙ. . A. . “ haùt theo loái cuûa baø ta, cuõng lieác maét, eïo qua, eïo laïi. . . nhö cuøng Maõ Sö Taêng thaû hoàn moäng theo vai dieãn Ñieâu Thuyeàn - Löõ Boá. Tieáng voã tay nhö phaùo noå chaám döùt maøn dieãn maø Phuøng Haù - Kim Cöông, Maõ Sö Taêng - Hoàng Tuyeán Nöõ vaãn coøn ngaây ngaát baøng hoaøng. Hoï nhö coøn chôùi vôùi trong khung trôøi moäng aûo cuûa moái tình trai taøi gaùi saéc ngaøn naêm tröôùc . Ñeâm haùt vôû “ Ñaäu Nga Oan “, taïi raïp Ñaïi Quang, Chôï Lôùn ñoâng ngheït khaùn giaû. Maõ Sö Taêng vaø Hoàng Tuyeán Nöõ caét baêng khai maïc ñeâm haùt gaây quyõ baèng hai caùi keùo baèng vaøng y, moãi caùi 5 löôïng vaøng roøng maø Hoa Kieàu Töông Teá Hoäi ñaët laøm ñeå taëng cho ñoâi taøi danh Maõ - Hoàng. Nhöng hai taøi danh naøy ñaõ coù moät cöû chæ raát ñeïp, sau khi caét baêng, nhaän keùo vaøng, caûm ôn Hoäi, lieàn tuyeân boá taëng keùo vaøng laïi giuùp Hoäi Hoa Kieàu Töông Teá Hoäi vaø mong khaùn giaû ngöôøi Hoa goùp taëng theâm cho quyõ Hoäi ñöôïc doài daøo hôn nöõa. Chöa böôùc ra saân khaáu maø hai taøi danh Maõ - Hoàng ñaõ ñöôïc khaùn giaû voã tay ngôïi khen haønh ñoäng ñeïp cuûa hoï. Tieáng voã tay raát daøi, raát laâu, laïi ñöôïc phuï hoïa baèng tieáng hoan hoâ nhòp nhaøng, ñaày nhieät tình, ñaày khí theá. Ñeøn khaùn phoøng boãng vuït taét. Tieáng troáng, chaäp choûa, ñoàng loá, naõo baït ñaùnh moät chaäp, choùi tai, ñinh oùc, baùo hieäu maøn haùt baét ñaàu. Ñeøn saùng daàn, khaùn giaû cuõng im daàn. Tieáng ñaøn tam thaäp luïc, ñaøn gaùo taáu leân moät khuùc nhaïc eâm eâm, tieáng saùo hoøa theo nghe vi vu nhö gioù lay maønh laù. Maõ Sö Taêng trong y phuïc nho sinh ngheøo, vai mang leàu choõng ñi thi, thaát theåu böôùc ra. Moät traøng phaùo tay chaøo ngheä só taøi danh roài khaùn phoøng ñöôïc traû laïi söï im laëng. Maõ Sö Taêng caát tieáng haùt, buoàn thaûm, nghe chôi vôi meânh mang nhö tieáng keâu cuûa moät con meånh hoang laïc trong röøng thaúm. OÂng haùt : ” Ta hoï Ñaäu, teân Thieân Chöông, thoâng kinh söû thi thö, khoå noãi thôøi vaän chöa thoâng, coâng danh chaúng ñaït, vôï laïi qua ñôøi neân daãn con gaùi löu laïc ñeán chaâu Sôû naøy ! Ta muoán vaøo kinh öùng thí, muoán coù loä phí ñaønh cho con cho laõo Thaùi laøm daâu . . . Noùi laøm daâu, chôù thöïc ra laø baùn con ñoù con ôi . . . “ ( ca ) “ Ngaõ daõ chæ vi voâ keá doanh sinh bích baàn, Nhaân thöû thöông caùt xaû ñaéc thaân nhi taïi löôõng xöû phaân. Toøng kim nhaät vieãn tieãn Laïc döông traàn, Höïu baát tri qui kyø ñònh chuaån. Taùc laïc ñích voâ ngöõ aùm tieâu hoàn “ ( taïm dòch ) . . . “ Ngheøo vì khoâng keá kieám aên, chòu phaân ly boû rôi con nhö theá naøy. Laïc döông vöông buïi traàn ai. Laøm sao bieát ñöôïc coù ngaøy veà khoâng ? Moät thaân ñau xoùt chaäp choàng “ Tieáng haùt cuûa Maõ Sö Taêng nghe nhö coù tieáng nöôùc maét raøo raït trong loøng. Ñaâu ñoù nghe tieáng khoùc suït suøi cuûa khaùn giaû. Moät traøng phaùo tay noåi leân khen Maõ tieân sinh. Taøi danh hoï Maõ lieác maét nhìn xuoáng haøng gheá danh döï cuûa khaùch Vieät Nam. Toâi doõi theo aùnh maét cuûa Maõ Sö Taêng. . . Moïi ngöôøi ñeàu voã tay nhieät lieät. Anh Naêm Chaâu, Tö Trang, Traàn Taán Quoác, Thu An, toâi vaø caùc baïn ñeàu nhieät tình voã tay, tröø coâ Baûy Phuøng Haù! Vaâng! Tröø coâ Baûy Phuøng Haù ñang traân traân nhìn Maõ Sö Taêng, maét aâu lo, maét baên khoaên, maét baøng hoaøng. . . Coâ Baûy nghó gì maø queân voã tay vaäy? Vaø toâi chôït phaùt hieän ra . . . Maõ Sö Taêng cuõng phaùt hieän ra. . . OÂng ta thuû vai moät thö sinh ngheøo, khoâng tieàn ñi öùng thí ñeán ñoä phaûi baùn con, vaäy maø treân tay vaãn coøn ñeo moät voøng ngoïc thaïch quyù

196

giaù. Voøng ngoïc thaïch maøu xanh thaúm coù vaân maây, ñaùng giaù baûo ngoïc traân chaâu. Trong phuùt giaây naøy, voøng ngoïc thaïch boãng bieán thaønh chieác coøng voâ duyeân, xích tay chaøng ngheä só haøo hoa hoï Maõ. Thaät khoâng hoå danh baäc thaày trong ngheà haùt, Maõ Sö Taêng bình tónh, ñöa tay cao, nhìn söûng voøng ngoïc thaïch vaø haùt cöông moät ñoaïn taøi tình: ” Hôõi ngoïc thaïch, baùu vaät gia truyeàn cuûa maáy doøng hoï Ñaäu . . . ñeán ñôøi ta, hoaïn loä maõi long ñong, moãi laàn nhìn mi, ta laïi ñau loøng, nhôù loøng kyø voïng cuûa huyeân ñöôøng khuaát nuùi. OÂi, ta ñaõ phuï ngöôøi! Ta ñaõ phuï ta! Phaûi huûy ñi voøng ngoïc vôùi lôøi theà son saét, quyeát ñaït thaønh yù nguyeän cuûa cha meï ta nôi chín suoái “ Haùt xong, oâng ñaäp maïnh tay nôi goùc baøn, voøng ngoïc thaïch vôõ tan. Coâ Baûy Phuøng Haù baät daäy nhö bò ñieän giaät, voã tay raát maïnh. Caû khaùn phoøng, khaùn giaû cuõng voã tay. . . Toâi nghó khaùn giaû ngöôøi Hoa vaø anh em ñaïi bieåu Vieät Nam ñeàu thoâng caûm choã sô xuaát cuûa Maõ Sö Taêng luùc ñaàu vaø khaâm phuïc caùch oâng ta chöõa loãi. Trong khi ñoù Maõ Sö Taêng nhö khoâng coù gì xaûy ra, tieáp tuïc ca: ” Mang mang ñaïi moäng trung, Duy ngaõ ñoäc tieân giaùc “ (trong moäng lôùn meânh mang, moät mình ta bieát tröôùc . ) Tieáng coâ thoâng dòch vieân vaãn ñeàu ñeàu, khoâng coù veû gì nhaán maïnh yù nghóa caâu haùt, nhöng toâi nghe vang doäi trong loøng: Mang mang ñaïi moäng trung. Duy ngaõ ñoäc tieân giaùc. Phaûi chaêng caâu haùt nhaén nhuû rieâng vôùi coâ Phuøng Haù: Ta bieát loãi ! Ta ñaäp voøng ngoïc ñeå taï baïn tri aâm “. OÂi ! chieác voøng ngoïc, trò giaù caû trieäu ñoàng luùc ñoù, caû moät caùi gia taøi ñoà soä ñoái vôùi ngheä só Vieät Nam, vì ñeå baûo veä danh döï caù nhaân hay vì toân troïng ngheä thuaät maø oâng Maõ ñang tay huûy hoaïi baûo vaät cuûa mình? Duø sao thì trong trang söû ngheä thuaät saân khaáu, haønh ñoäng cuûa Maõ Sö Taêng cuõng laø moät vieân ngoïc saùng ngôøi, choùi chan phaåm caùch cuûa moät taøi naêng lôùn.

Tröôùc khi tieãn hai danh sö ngheä thuaät saân khaáu trôû veà Trung Quoác, coâ Baûy xin moät mieáng beå cuûa voøng ngoïc thaïch ñeå ñoùng khung löu nieäm taïi truï sôû Hoäi AÙi Höõu Saân Khaáu. Trong khi toâi vieát laïi giai thoaïi naøy, thì coù leõ hai taøi danh Maõ Sö Taêng vaø Hoàng Tuyeán Nöõ ñaõ ra ngöôøi thieân coå, nhöng nhöõng baûo vaät löu nieäm taïi truï sôû Hoäi AÙi Höõu Töông Teá vaãn coøn ñoù. Caùc ngheä só Vieät Nam ra voâ nhaø Hoäi, nhìn thaáy buùt tích vaø mieáng ngoïc thaïch beå cuûa Maõ sö phuï, chaéc chaén trong loøng moãi chuùng toâi ñeàu daâng leân nieàm yeâu kính vaø chuùng toâi cuõng haõnh dieän ñöôïc coù moät danh sö, moät ñaïi thuï cuûa ngaønh mình: ñoù laø ngheä só taøi danh Phuøng Haù . Phuøng Haù khoâng coù ñieàu gì öôùc rieâng cho mình. Gaàn 80 naêm qua, ai cuõng bieát coâ Baûy Phuøng Haù ñaõ coáng hieán troïn ñôøi cho ngheä thuaät, ñaõ coáng hieán coâng söùc ñeå laøm vieäc töø thieän, giuùp ñoàng baøo ngheøo, hoaïn naïn, thieáu ñoùi vaø giuùp caùc ngheä só keùm may maén hôn mình . Coù maáy ai treân coõi ñôøi naøy, ñeán tuoåi cuûa Phuøng Haù maø laïi coù cuoäc soáng traøn ñaày yù nghóa nhö vaäy ?