Gio trnh o c lm nghip

I HC THI NGUYN TRNG I HC NNG LM

Ch bin: NGUYN THANH TIN

V VN THNG, L VN TH, NG TH THU H, PHM MNH H

GIO TRNH O C LM NGHIP (Dnh cho sinh vin chuyn ngnh Lm nghip, Qun l ti nguyn rng v Nng lm

kt hp)

NH XUT BN NNG NGHIP H NI - 2008

LI NI U

Thc hin chng trnh o to k s lm nghip ca trng i hc Nng Lm Thi Nguyn, "o c lm nghip" l mt mn hc c s gip cho ngi hc gii quyt cc vn thc tin ca chuyn ngnh nh: qun l ti nguyn rng, quy hoch pht trin ti nguyn rng, thit ku trng rng Ngy nay vi s pht trin khoa hc ni chung, o c ni ring, cng ngh GPS, GIS v ang c p dng vo trong o c Vit Nam. Nhm cp nht v nh hng ngh nghip ca sinh vin khi ra trng, nhm tc gi xin trn trng gii thiu cun gio trnh "o c Lm nghip ". y l cun sch c vit theo nh hng thc tin sn xut, i tng l sinh vin chuyn ngnh Lm nghip, Qun l ti nguyn rng v Nng Lm kt hp. Ch yu l ng dng nhng kin thc trc a vo trong lnh vc ca ngnh, phc v qu trnh qun l, sn xut kinh doanh Lm nghip c hiu qu.

Nhm tc gi c phn cng vit cc phn c th nh sau:

ThS. Nguyn Thanh Tin - Khoa Lm Nghip, Trng HNL vit phn th nht gm chng 1; chng 2.

ThS. ng Th Thu H - Khoa Lm nghip, Trng HNL vit chng 3 phn th hai.

ThS. L Vn Th - Khoa Ti nguyn & Mi trng, Trng HNL vit chng 4 phn th hai.

ThS. Phm Mnh H - Vin iu tra quy hoch rng Bc Trung B vit chng 5 phn th hai.

ThS. V Vn Thng - Khoa Lm nghip, Trng HNL vit chng 6 phn th hai.

Trong qu trnh bin son gio trnh ny, chng ti lun nhn c nhng kin ng gp ca Hi ng khoa hc Nh trng, ca cc thy c gio khc, nhng chc chn khng th trnh khi nhng thiu st. Chng ti rt mong nhn c nhng kin ng gp qu bu ca c gi gio trnh c hon thin hn ln ti bn sau.

Nhm tc gi

MT S T, CM T VIT TT TRONG GIO TRNH O C LM NGHIP

HNL: GPS: GIS: UTM: TC: DB: HVN: D1.3: DT:

Phn th nht C S KHOA HC CA O C

Chng 1 GII THIU CHUNG

1.1 KHI QUT V MN HC 1.1.1. Khi nim vo c

o c l mt mn khoa hc chuyn nghin cu v hnh dng kch thc qu t v cch biu th mt phn hay ton b b mt qu t ln mt phng di dng bn v s liu theo mt quy lut ton hc.

o c c mi quan h mt thit vi mt s mn khoa hc khc nh ton hc, vt l hc, thin vn hc...

1.1.2. i tng ca mn hc

o c lm nghip l mt mn hc nm trong h thng cc mn khoa hc trc a. Vic ng dng cc kin thc o c vo sn xut, kinh doanh lm nghip i hi mn hc tp trung vo i tng sau:

-Kin thc v bn hc: y l i tng quan trng ca mn o c lm nghip, bi mi hot ng sn xut kinh doanh hay qun l ngun ti nguyn rng u ph thuc rt ln vo kin thc bn . c bit trong iu tra rng, quy hoch rng, thit k trng rng v iu tra a dng sinh hc

-Mt s dng co c c bn: tin hnh o c chuyn ti ln bn , trong khun kh mn hc, ch yu quan tm ti a bn ba chn, thc o di, my nh v ton cu (GPS), my o din tch v cc cng c n gin khc hin ang dng trong sn xut lm nghip.

-Din tch rng v t rng: Mn hc ch yu tp trung nghin cu phng php m t din tch rng v t rng ln bn , l c s khoa hc cho cng tc qun l v pht trin ngun ti nguyn rng bn vng.

-Ngi hc: Xc nh mn hc ny dng cho sinh vin chuyn ngnh lm nghip nn ch yu l ng dng cc kin thc c bn ca trc a vo trong lnh vc ca ngnh, khng i chuyn su vo lnh vc trc a.

1.1.3. Nhim v ca mn hc

Mn o c lm nghip kh rng bi nhng kin thc c bn ca trc a, tuy nhin mn hc ny ch tp trung vo nghin cu mt s nhim v c bn sau:

-C s khoa hc ca o c: Chuyn nghin cu v qu t, b mt qu t v cc phng php biu din chng ln bn . c bit quan tm ti nhng nh hng ca cong qu t n cc kt quo c.

-o c ngoi thc a: y l khu vt v nht ca qu trnh o c, vic ng ng l thuyt vo trong thc tin sn xut i hi ngi hc cn hiu r l thuyt, vn dng

cc thao tc trn my mc, dng co ng yu cu.

-Thit k v bin tp bn : y l i tng quan trng ca mn hc, sau khi o c ngoi thc a xong, vic thit k v bin tp bn l khu quan trng ca o c.

-In bn : Nghin cu cho ra cc sn phm bn chuyn mn phc v cho ngnh, p ng mc ch s dng (Bn hin trng rng; Bn lp a; Bn thit k trng rng... ).

-Qun l v khai thc bn lm nghip: Bn lm nghip sau khi hon thnh vic qun l v khai thc hiu qu bn l vic lm cn thit p ng qu trnh sn xut lm nghip Hin nay, hu ht bn c chuyn ho di dng bn s nn vic qun l v khai thc tr nn thun li v tin ch hn rt nhiu. 1.1.4. Lc s pht trin ca mn hc

Cng vi s pht trin chung ca x hi, mn hc o c ni chung c bit l khoa hc trc a ra i t rt lu, tuy nhin ngy nay vic ng dng chuyn su vo tng lnh vc c th li cng nhiu. Lm nghip l mt ngnh k thut c mi quan h mt thit vi chuyn mn o c. Nhn li lch s ra i ca mn Trc a ni chung, chng ta c th s lc nh sau:

Bn thn o c nguyn gc ch Hy Lp l "Geodaisia" ngha l "S phn chia t ai". Nh vy, c th thy mn hc o c c t rt lu, ra i xut pht t nhu cu thc tin ca con ngi. Mn o c ra i cng vi s ra i v pht trin ca x hi loi ngi. Khi loi ngi mi xut hin cuc sng ch yu da vo t nhin nn o c cn th s, nhng sau s pht trin ca x hi cng vi s tin b ca khoa hc k thut th vic ng dng o c v bn vo cuc sng ngy cng su rng.

-Trc Cng Nguyn, ngi Ai Cp c i s dng o c phn chia t ai canh tc.

-Th k 1 1 - 12 nc Nga o di v phn chia t ai. Th k 16, nh ton hc Mec-ca-t, ngi Php a ra mt phng php biu din qu t sang mt phng t b bin dng gi l php chiu hnh tr ng. Th k 1 8, nh bc hc -lm-b-r tin hnh o chiu di kinh tuyn i qua Paris v ng tnh c 1 m = 1/ 40.000.000 kinh tuyn i qua Paris.

n th k 19, Gau-x ngi c ra l thuyt s bnh phng nh nht v php chiu hnh tr ngang n th k 20, vi s pht trin mnh ca khoa hc, ngi ta tnh c chnh xc nht kch thc qu t. c bit, khoa hc vin thm ngy nay a khoa hc o c ln mt tm cao mi, ngy cng tr nn ph bin v thng dng.

Vit Nam

Ngay t khi thnh lp nh nc u Lc, vic xy ng thnh C Loa quanh co xoy hnh trn c th hin nhn dn ta c kin thc vo c.

Nm 1467, Vua L Thnh Tng cho ngi i kho st sng ni khp ni lp bn v n nm 1469 v c bn thi "Hng c".

Trong khng chin chng Php, cng tc o c ca ta ch yu phc v quc phng. "Bn -c coi l i mt ca qun i" Bn nghin cu thc a, phn nh tnh hnh chin u v b tr cc chin dch.

-Nm 1959, "Cc o c bn " c thnh lp. o c c ng dng rng ri hu ht cc ngnh trong c ngnh lm nghip. Bi rng cho chng ta gi tr v kinh t x hi v c bit l mi trng.

-Ngy nay vi s pht trin mnh m ca khoa hc cng ngh, ton cu ho thng tin, trc s hi nhp ca t nc vi cc nc trn th gii. o c nc ta bc ti mt tm cao mi bng nhng cng ngh mi nhnh v tinh, nh hng khng, h thng nh v ton cu (GPS), h thng tin a l (GIS)... v nhiu trung tm, v, vin chuyn nghin cu v lnh vc o c ra i, p ng i hi thc tin.pht trin x. hi ca nc ta.

1.2. QUT V CCH BIU TH 1.2.1. Hnh dng, kch thc qu t

1.2.1.1. Hnh dng qu t T trc n nay c rt nhiu quan im khc

nhau v hnh dng qu t. Khi con ngi mi xut hin, khoa hc k thut cha pht trin, bng nhng nhn thc cm tnh ngi ta cho rng qu t c dng phng (hnh vung, hnh trn, hnh ch nht...). Sau ny do s pht trin ca khoa hc k thut th quan nim trn b bc b v ngi ta cho rng qu t l mt dng khi gn ging vi hnh cu, iu ny c th hin nhng suy lun v thc tin sau: + Khi quan st hin tng nguyt thc (nhn thy hnh nh tri t trn mt trng) c dng hnh trn. + Khi quan st con tu.t b bin ngi ta nhn thy pha mi tu trc, sau mi nhn thy con tu hoc ngc li khi quan st vo b bin t con tu ngi ta nhn thy rng tre, mi nh dn dn mi nhn thy b bin. + Vo th k 15, C-lm-b pht hin ra chu M + Vo th k 16, Magenlang l ngi lm sng t quan im qu t c dng hnh cu bng vic i vng quanh th gii. + Ngy nay quan im v tri t c dng hnh cu cng c sng t nh vo nhng nh

chp qu t t con tu v tr, cch tri t t 300 n 500 km. Nhng thc t cho chng ta thy tri t c b mt t nhin ht sc phc tp v mt

hnh hc v khng th biu th n bi mt quy lut xc nh. Hnh dng tri t c hnh thnh v b chi phi bi hai lc ch yu: Lc hp dn to nn dng hnh cu v lc ly tm to nn dng elipxit ca tri t. biu din hon chnh v hnh dng ca tri t trong o c, b mt thc ca tri t c thay bng mt mt Geoit (mt thu chun). Ngoi ra hnh dng qu t cn nh hng bi trng lc, s phn b khng ng u ca vt cht c t trng khc nhau trong lp v tri t lm cho b mt Geoit bin i phc tp v mt hnh hc. Mt khc, do vt cht v tri t phn b khng ng u nn trng lc c hng v ni vt cht nng.

Tm li, b mt qu t khng phi l b mt ng ton hc, n ch l mt san c ca chnh tri t Trong thc tin ca khoa hc o c v bn , tin cho vic gii cc bi ton o c, ngi ta ly mt elipxit trn xoay c hnh dng v kch thc gn ging mt Geoit, lm b mt ton hc thay cho b mt Geoit gi l elipxit Tri t.

1 2.1.2. Kch thc qu t

Nhn chung, b mt ca t rt phc tp, tuy nhin cc nh nghin cu v tri t tm ra nhng thng s quan trng v tri t. Kch thc qu t c tnh nh sau:

Bn knh trung bnh ca tri t: 6.371,16 km.

S chnh cao gia ni cao nht v thp nht khong 20 tim. nh ni cao nht th gii l nh Everest (thuc dy Hymalaya) cao 8.848 mt, ni thp nht l Marian (Thi Bnh Dng) su 11.022 mt. Tuy nhin, s chnh lch ny khng ng k so vi ng knh tri t. i vi Vit Nam, nh ni cao nht l nh Phanxipng cao Bn knh trung bnh ca tri t: 6.371,16 km. di vng kinh tuyn: 40.008,5 km. Chu vi xch o: 40.075,7 km. Din tch b mt qu m: 510.106 km2. Th tch tri t: 1.083 x 109km3 T trng trung bnh: 5.515 kg/m3 Trng lng ca tri t: 5,977 x 1021 tn. Din tch i dng chim: 71% b mt tri t. nghing tri t: 23,4392810

3.143 mt (thuc dy Hong Lin Sn - Sa Pa- Lo Cai).

Trong mt s trng hp, ngi ta coi qu t c dng hnh cu v c bn knh hnh cu R 6.371,16 km. Ty ngi ta tnh c chu vi qu t theo ng xch o xp x 40.000 km.

Da trn cc kt qu nghin cu, o c, tnh ton nhiu ln vo nm 1964 Hi thin vn quc t ghi nhn cc s liu trung bnh sau dy:

a = 6378,16 km (bn knh trung bnh xch o) b = 6356, 78 km (bn knh trung bnh a cc) dt:

nc ta cc t s a, b, k ca F.N Kraxovski c dng lm tr s chnh xc trong o c. V tr s dt k ca elipxit tri t rt nh nn trong trng hp o c khu vc nh, chnh xc thp v i vi mt s tnh ton trong bn hc, c th coi tri t nh mt khi cu c bn knh gn trng vi trc quay ca tri t.

1.2.2. Mt thu chun v cao xc nh c chnh cao hay s li lm ca b mt tri t, ngi ta phi xc

nh chng vi mt im lm c s chnh l mt thu chun.

1.2.2.1. Mt thu chun

Khi nim

Mt thu chun l mt nc bin trung bnh yn tnh nhiu nm, ko di xuyn qua cc lc a v hi o to thnh mt mt cong khp kn gi l mt nc gc (mt thu chun).

Mt thu chun gc ca Vit Nam c ly mt nc bin trung bnh, yn tnh Hn Du - Sn - Hi Phng.

Tnh cht mt thu chun

Ti mi im trn mt thu chun gc phng ca php tuyn trng vi phng ca dy di.

Ti mt thy chun gc c cao l 0 mt. im nm pha trn mt thu chun gc c cao l dng (+), im nm pha di mt thuchun gc c cao l m (-).

Mi Quc gia chn mt mt thu chun ring. Mt thu chun gi nh

Mt thu chun gi nh l nhng mt song song vi mt thu chun gc. Nh vy, c v s mt thu chun gi nh nh mt ao h, mt sn, mt sn nh. iu quan trng hn c l mt thu chun gi nh c tnh cht tng t mt thu chun gc.

1.2.2.2. cao

cao tuyt i

cao tuyt i ca mt im A bt k trn b mt qu t l khong cch t im theo phng dy di ti mt thu chun gc. cao thng k hiu l H v c tnh bng mt.

cao tng i

cao tng i ca mt im A bt k trn b mt qu t l khong cch t im theo phng dy di ti mt thu chun gi nh. cao thng k hiu l H ' v c tnh bng mt.

1.3. MT S PHP CHIU TRONG O C 1.3.1. Khi nim v c im php chiu

Khi thnh lp bn phi biu din mt Elipxit (hay mt cu) ln mt phng. Trong khi biu din phi t iu kin cc ng ta trong mi quan h ta mt elipxoit hay mt cu (ta a l, ta cc) c dng theo mt quy lut ton hc nht nh. Mun th ta phi s dng php chiu bn . Php chiu bn l php chiu hnh kinh tuyn, v tuyn t mt Elipxit ln mt phng bng phng php ton hc.

Php chiu hnh bn xc nh s tng ng im gia b mt elipxit quay (hoc mt cu) v mt phng. C ngha l mi im trn mt elipxit quay c ta v ch tng ng vi mt im trn mt phng c ta vung gc X v Y hoc c ta phng khc. Gia to vung (X v Y) v ta a l ( v ) tng ng c quan h hm s, xc nh bi phng trnh:

X = f1(, ) Y = f2(, )

Phng trnh ny gi l phng trnh chiu. Phng trnh chiu phi tha mn iu kin f1 v f2 l cc hm lin tc v n tr trong min bin thin ca v . Phng trnh chiu c nhiu dng, nn c nhng php chiu khc nhau. Mi php chiu cho ta mt cch biu th cc ng kinh tuyn v v tuyn ca mt Elipxit ln mt phng khc nhau Mng li kinh, v tuyn c biu th trn mt phng gi l li chiu bn hay li bn .

1.3.2. Phn loi cc php chiu Ton bn phn loi cc php chiu bn da vo cc c tnh sai s, chiu hnh,

mt hnh hc h tr khi chiu v v tr t b mt chiu vi trc qu a cu

-Cn c vo c tnh sai s chiu hnh, phn bit ra cc php chiu bn sau:

Php chiu ng gc: l php chiu m bo tnh.ng dng trn qu a cu vi hnh trn bn i. Hai iu kin c bn ca tnh ng gc l: gc trn qu a cu c gi nguyn trn bn v t l di ti mt im trn bn ch ph thuc vo v tr ca n.

Php chiu ng din tch: c tnh ca php chiu ny l t l din tch mi ni trn bn khng b thay i. Tc l din tch ca vng trn nh v hn trn qu a cu bng din tch biu hin ca n trn bn tnh theo t l nhng c dng dp. Do vy tnh ng gc v ng din tch khng th tn ti trong mt php chiu.

Php chiu ng khong cch: Php chiu ny cho php t l chiu di khng i, khng c sai s theo mt trong nhng hng chnh (theo hng kinh tuyn hoc hng v tuyn).

-Da theo mt chiu hnh h tr

Php chiu hnh phng v: l php chiu m b mt hnh hc h tr l mt phng tip xc hoc ct qua cu (khi elipxit Tri t).

Php chiu hnh nn (hnh 1-03b): l php chiu m b mt hnh hc h tr l mt nn, tip xc hoc ct qu a cu.

Php chiu hnh tr (hnh 1-03a): Mt hnh hc h tr l mt hnh tr, tip xc hoc ct qu a cu.

-Cn c theo v tr ca mt chiu hnh h tr vi trc ca qu a cu c cc php chiu sau:

Php chiu thng (cn gi l php chiu ng): Trc ca cc mt chiu (mt phng, mt nn, mt tr) trng vi trc quay ca qu a cu.

Php chiu ngang (cn gi l php chiu xch o): i vi php chiu phng v, mt chiu hnh h tr tip xc mt im hay mt ng bt k trn xch o. php chiu hnh nn v php chiu hnh tr, trc ca mt nn v mt tr nm trong mt phng xch o, vung gc vi trc quay ca qu a cu.

Php chiu nghing: php chiu phng v, mt phng (mt chiu) tip xc vi qu a cu ti mt im no gia xch o v cc. i vi php chiu hnh nn v php chiu hnh tr, trc ca mt nn hoc mt tr c v tr nghing so vi mt phng xch o...

1.3.3. Mt s chp chiu dng Vit Nam 1.3.3.1. Php chiu bn Bonne

thnh lp cc bn chuyn , trong c cc bn t nhin, dn c, kinh t - x hi Vit Nam, chng ta cn phi bit c im ca cc li chiu dng cho bn Vit Nam, v cc loi bn ny thng c dng lm bn nn cho cc bn chuyn . T u th k 20, ngi Php la chn ng dng Elipxit quy chiu Clark, php chiu Bonne, im gc ta Ct c H Ni, xy dng im li ta ph trm ton ng Dng.

Li chiu Boune l li chiu hnh nn gi khng c sai s v din tch. Li chiu Bonne dng s liu Elipxoit nh sau: a = 6.378.249 m, b = 6.356.515 m, s liu ny do Clark tm ra nm 1880. Cc t l c bn ca bn 1:25.000. ng bng, 1:000.000, 1:400.000 cho ton bng Dng. H kinh tuyn v tuyn tnh theo n v Grat (vit tt l G, mt vng trn bng 400Grat). Kinh tuyn khi u o tnh t kinh tuyn qua Paris (Th ca nc Php). Kinh tuyn gia (kinh tuyn chnh) ca bn o ng Dng l 115G. Gc to cch giao im ca kinh tuyn gia v v tuyn chun 500 km v pha ng v 1000 km v pha Nam. i vi bn o ng Dng trc y thng c s dng php chiu ny, nhng nhiu nc khc trn th gii th php chiu Bonne t c s dng

1.3.3.2. Php chiu Gauss

Php chiu Gauss l php chiu hnh tr ngang gia gc. Th k 19 nh ton hc Gauss ra php chiu hnh bn , c gi l php chiu Gauss. Theo php chiu

Gauss, qu t c chia ra lm 60 mi, mi mi 60 v nh s th t t Ty sang ng

tnh t kinh tuyn gc i qua i thin vn Greenwich (London) nc Anh V d: Mi s 1 c kinh t 0

0 - 6

0

Mi s 30 c kinh t 1740 - 1800

Mi s 31 c kinh t 1800 - 174

0 T

Mi s 60 c kinh t 60

T- 00

Mi mi c chia thnh hai phn u nhau i xng qua kinh tuyn gia (kinh tuyn trc).

t qu t ni tip trong hnh tr ngang c bn knh bng bn knh qu m Ly tm chiu l tm O ca qu t, ln lt chiu tng mi ln mt tr theo php chiu xuyn tm Sau ct mt tr theo hai ng sinh KK' ri tri thnh mt phng ta c hnh chiu ca 60 mi. Mt phng ny c gi l mt chiu hnh Gauss.

Nh vy php chiu Gauss biu th mt cu lin tc thnh mt phng b bin dng v t gy v hai pha Bc v Nam cc. Kinh tuyn gia ca mi chiu tip xc hon ton vi mt tr nn hnh chiu ca n trn mt phng l on thng c chiu di c gi nguyn nh trn mt cu v vung gc vi hnh chiu ca xch o. Hnh chiu ca cc kinh tuyn khc u l nhng cung cong b bin dng chiu di quay b lm v pha kinh tuyn gia. Hai kinh tuyn bn ngoi cng ca mi b bin dng chiu di ln nht. Hnh chiu ca xch o cng l on thng vung gc vi kinh tuyn gia nhng chiu di ca n b bin dng. Hnh chiu ca cc v tuyn l nhng cung cong c bin dng chiu di quay b lm v pha hai cc v i xng nhau qua xch o. Hnh chiu ca kinh tuyn gia v xch o c chn lm h trc ta phng vung gc Gauss c s dng trong trc a Khc vi h ta vung gc cc, trong h ny chn trc tung l OX, trc honh l OY.

Trong phm vi mi chiu Gauss, cc gc khng b bin dng nn cn gi l php chiu ng gc, hnh chiu cc kinh tuyn v v tuyn giao nhau 900. Din tch ca mi chiu Gauss ln hn trn mt cu. bin dng v chiu di v din tch tng t kinh tuyn gia v pha hai kinh tuyn v gim t pha xch o v hai cc. Cng thc gn ng biu th bin dng v chiu di gia hai im a v b trn mi chiu hnh l: Trong :

-dab: di Cung ab trn mt cu

-Sab: di ab tng ng trn mt phng Gauss

yab = yb - ya: S gia honh gia hai im a v b trong h ta vung gc Gauss.

- R: Bn knh qu t

T cng thc trn ta thy, nu cc im nm dc trn kinh tuyn gia (trn trc OX) y = 0, S = 0 cn cng xa kinh tuyn gia S cng tng theo chiu di S. T s k gi l t l chiu, kinh tuyn gia mi c k = 1.

Lnh th Vit Nam theo php chiu hnh Gauss ch yu nm trong phm vi mi chiu th 18, mt phn min Trung t Nng n Bnh Thun v Hong Sa thuc mi th 19, mt phn qun o Trng Sa thuc mi chiu th 20. Php chiu hnh Gauss c Kruger pht trin v hon chnh nn cn c gi l php chiu hnh Gauss Kruger.

1.3.3.3. Php chiu UTM

Php chiu bn UTM (Universal Transverse Mercator) cng c thc hin vi tm chiu l tm qu t v vi tng mi 60, nhng khc php chiu Gauss. gim s bin dng v chiu di v din tch, UTM s dng hnh tr ngang c bn knh nh hn bn knh tri t, n ct mt cu theo hai ng cong i xng v cch kinh tuyn gia khong 180km. Kinh tuyn gia nm pha ngoi mt tr cn hai kinh tuyn bin nm pha trong mt tr.

Nh vy hai dng cong ct mt tr khng b bin dng chiu di (k = 1), t l chiu ca kinh tuyn gia mi nh hn 1 (k - 0,9996) cn trn lnh tuyn bin t l chiu ln hn 1. Php chiu hnh UTM cng l php chiu hnh tr ngang gi gc, bin dng v chiu di v din tch ln nht ng giao nhau gia xch o vi kinh tuyn gia v ti hai kinh tuyn bin. Cc im nm pha trong dng ct mt tr th bin dng mang du m (-), pha ngoi l du dng (+).

Nh vy, so vi php chiu hnh Gauss, php chiu UTM c u im v bin dng c phn b u hn v c tr s nh hn nhng khi x l s liu li rt phc tp (bi trong mt mi cc vng khc nhau hoc khi xt trong mt vng bin dng mang du m, dng khc nhau). 1.3.4. Mt s h ta dng rong o c

1.3.4.1. H ta a l H to a l ca qu t c to

bi mt phng xch o v mt phng cha kinh tuyn gc. Trc khi nghin cu cch biu din v tr im trn mt t ta cn phi bit mt s yu t ca qu t bao gm Kinh tuyn, V tuyn, Xch o.

Kinh tuyn

L giao tuyn ca mt phng cha trc quay qu t vi b mt qu t.

Nu coi qu t l hnh cu th kinh tuyn ni t cc Bc n cc Nam. Ni chung cc kinh tuyn l nhng cung c di bng nhau.

Nh vy c rt nhiu kinh tuyn trong ngi ta chn ng kinh tuyn i qua i thin vn Greenwich Th Lun n ca Anh lm kinh tuyn gc (Prime meridian). Chn kinh l 0

0, ty ngi ta nh s cc kinh tuyn cch nhau 1

0 v hai pha

tri v phi ca kinh tuyn gc. V pha ng (phi) gi l anh tuyn ng, v pha Ty (tri) gi l kinh tuyn Ty.

V tuyn

V tuyn qu t l giao tuyn gia cc mt phng vung gc vi trc quay qu t vi b mt qu t. Nh vy, s c v s v tuyn khc nhau v n l nhng ng trn khc nhau gim dn v hai cc. V tuyn ln nht gi l ng xch o. T xch o v mi cc c 90 v tuyn. T xch o v cc Bc gi l v tuyn Bc, t xch o v cc Nam gi l v tuyn Nam.

Nh vy h ta a l bao gm kinh v v: Kinh a l: Kinh a l ca mt im bt k nm trn mt t l gc nh din

hn bi mt phng cha kinh tuyn gc v mt phng cha kinh tuyn i qua im . Kinh thng dc k hiu l chng c gi tr bin thin t 0

0 n

1800 ng v t 0

0 n 180

0 Ty.

Kinh a l ca mt im thng c chia thnh kinh ng (nm bn phi kinh tuyn gc) v kinh Ty (nm bn tri kinh tuyn gc)

V a l: V a l ca mt im bt k no trn mt t l gc hn bi ng dy di d qua im vi mt phng xch o. V thng c k hiu l , chng c gi tr bin thin t 00 n 900 Bc v t 00 n 90

0

Nam. V a l c chia thnh v Bc (nm trn ng xch o) v v Nam (nm di xch o).

V d: Ta a l ca im M:

= 21025' 30"

B

= 1050 52' 33"

Lu : Vit Nam nm hon ton trn bn cu Bc v pha ng kinh tuyn gc nn tt c cc im trn nc ta u c v Bc v kinh ng. Trn cc t bn a hnh, mng li kinh tuyn, v tuyn v ta a l c ghi gc khung ca t bn .

1.3.4.2. H ta vung gc phng

Trong h loa vung gc Gauss ngi ta ly trc X trng vi kinh tuyn gia v chiu dng hng ln pha Bc, trc Y trng hng xch o v c chiu dng hng sang pha ng. i a s cc nc nm Bc bn cu.

Trong h ta vung gc

Gauss v i b phn cc nc nm Bc bn cu nn X > 0 cn Y lc dng, lc m. V vy Y lun lun dng ngi ta dch chuyn trc OX sang pha Ty 500 km, khi chng la s c h trc ta X'O'Y. y gi l h trc Gauss thc

dng.

Theo phng php chiu bn Gauss, elipxit qu t tng qut c phn thnh 60 mi 6

0 hoc 120 mi 3

0 vi s hiu cc mi t

1, 2, 3, n 60 hoc 1, 2, 3,.... n 120 t kinh tuyn gc qua i thin vn Greenwich sang ng Kinh tuyn gia ca mi mi gi l kinh tuyn trc hoc kinh tuyn trung ng. Hnh nh cc mi 60 v mi 30 vi cc kinh ca kinh tuyn trc v hnh nh xch o trn mt phng chiu Gauss nh hnh 1- 09.

Mi mi chiu l mt h ta vung gc phng Gauss. Mi h ny l h ta vung gc c trc X l kinh tuyn trc ca mi , chiu dng hng ln Bc v trc Y l xch o, chiu

dng hng sang ng. Trong mi 60 hai im mp mi trn ng xch o l hai im

xa kinh tuyn trc nht, c tung ln nht v tr s tuyt i l 334 km. Do , trnh tung m ta dch trc honh X v pha Ty 500 km (Hnh1-10).

Ngha l ta cng thm 500km vo tung v trc tr s tung mi ta ghi thm s th t mi. C th tung quy c c tnh theo cng thc:

Yqui c = n. 1000.000 m + 500.000 m + ythc

V d: Mt im pha Ty kinh tuyn trc, mi th 18 c Ythc = - 86.250 mt th Yquy c s l: 18.000.000 + 500.000 - 86.250 = 18.413.750 m.

1 3.4.3. Mt s H ta dng Vit Nam

Bn trc ln: a = 6.378:425,000 mt.

dp k = 1:298,3.

im gc li i Thin vn Pun-k-v (Lin X c) Li chiu ta phng Gauss - Knuger

H ta c chuyn ti Vit Nam thng qua li ta Quc gia Trung Quc. Nm 1972 Chnh ph quyt nh cng b h quy chiu v H ta quc gia c tn l h H ni-72 v vit tt HN-72 dng thng nht chung trong c nc. Sau khi gii phng min Nam c Cc o c tip tc pht trin chng vo min Nam

H to VN - 2000

Ngy nay vi s pht trin mnh m ca khoa hc, o c phi hi nhp quc t, v vy hta HN-72 khng cn p ng c nhu cu kthut m thc t yu cu v:

Vit Nam c lch gia m hnh Ton hc v m hnh Vt l ca tri t qu ln, do bin ng ln, lm gim chnh xc li ta v bn .

Khng ph hp cho p dng cng ngh GPS (Global Posltioning System) vo trong o c. Gy kh khn khi x l kt quo ln bn .

Kh lin kt vi d liu Quc t nh phn nh ranh gii quc gia, ranh gii khng phn hng khng...

V du ca honh nc ta v cc nc khc Bc bn cu chng lun lun dng. Phng php chiu bn UTM cng dng h ta vung gc phng Gauss, ch khc l vi cng mt im ta UTM nh hn ta Gauss do nhng im khc nhau gia hai phng php chiu ni trn H ta HN-72 Chng ta bit t nhng nm 1959 n nm 1966, vi s gip ca cc chuyn gia Trung Quc, chng ta xy dng c h thng li ta Nh nc hng 1 v II ph kn lnh th min Bc Vit Nam. H quy chiu c la chn l h thng chung cho cc.nc x hi ch ngha vi Elipxit Kraxopsky c cc yu t chnh sau:

Thiu tnh thng nht trn ngay lnh th Vit Nam.

Xut pht t thc t, i hi Vit Nam cn c mt h quy chiu ph hp thng nht trn ton quc. Nm 2000, Th tng Chnh ph quyt nh thay th h quy chiu HN-72 bng H quy chiu mi c tn l VN - 2000. H quy chiu VN -2000 c cc yu t chnh sau: Elipxoit quy chiu WGS ton cu c kch thc: Bn trc ln a = 6.378.137,000 mt dt k = 298,257223563.

Tc quay quanh trc = 7.292.115,0 x 10-11

rad/s. Hng s trng trng tri t GM = 3.986.000 x 10

8

m3

.s-2

. im gc ta quc gia: im N00 t ti khun vin Vin nghin cu a

chnh, ng Hong Quc Vit, H Ni. Li ta phng: Li chiu UTM Quc t. Chia mi v phn mnh h thng bn c bn. Theo h thng UTM Quc t,

danh php t bn c ly theo h thng hin hnh c ch thch danh php Quc t. Tnh chuyn H ta HN - 72 sang VN - 2000 Do h thng bn ca Vit Nam

c bn trc y dng theo h quy chiu HN 72 thun li cho cng tc o c v v bn chng ta n gin c th chuyn t h quy chiu ca HN-72 sang VN -2000, nhm thng nht h thng bn ca Vit Nam. V vy khi o v chng ta cn chuyn, vic chuyn ny c Tng cc a chnh c thng t s 9731200 1/TR-TCC, ngy 20 thng 06 nm 2001 hng dn p dng h quy chiu v h ta Quc gia VN- 2000, quyt nh chuyn i cc h ta trc y theo h ta VN - 2000.

Vic chuyn i c tnh nh sau: Trong cng mt h quy chiu, ta phng li chiu UTM c tnh thng qua ta phng ca li chiu Gauss thng qua cc cng thc sau y:

XUTM = XG x K0 YUTM =K0 x (YG - 5.00000) + 5.00000 UTM = G mUTM = K0 x mG

Trong : K0 = 0,9996 cho mi 60; K0 = 0,9999 cho mi 3

0 XUTM, YUTM: Ta

phng ca li chiu UTM XG; YG: Ta phng ca li chiu Gauss UTM, G:

Gc lch kinh tuyn tng ng vi li chiu UTM v li chiu Gauss.

mUTM, mG: T l bin dng chiu di tng ng ca li chiu UTM v li chiu Gauss.

Cng thc tnh cc yu t XG; YG, G m ca li chiu Gauss theo ta trc a c hng dn chi tit trong quy trnh tnh ton hin hnh, khi p dng cn thay th Elipxit Kraxopsky bng kch thc Elipxit WGS-84.

nhn bit v tr im ta thuc mi no, trc gi tr ta YUTM c ghi thm s hiu mi theo bng sau

1.4. NHNG KIN THC C BN V BN 1.4.1. Khi nim v bn

Nh chng ta bit b mt tri t gm v s cc im, khi xem xt phn loi th cc im c chia ra lm hai loi l cc im c trng cho a vt v cc im c trng cho a hnh. Mt vn t ra lm sao biu din chng ln mt phng t giy gi l bn . Vy, bn l hnh dng thu nh ca b mt hoc mt phn ca b mt tri t ln mt phng t giy theo mt php chiu ton hc no .

Ngoi bn cn c bnh v mt ct:

-Bnh l hnh chiu thu nh ca mt phn b mt tri t ln mt phng t giy theo php chiu thng gc.

-Mt ct v hnh chiu thu nh ca mt hng no ngoi thc a ln mt phng thng ng.

Tm li, bn l m hnh k hiu tng hnh nhm ti to thc ti (ng hn l mt phn no ca thc ti). Bn nhm phn nh trc quan nhng t thc c tch lu cng nh nhn thc tri thc mi.

1.4.2. Tnh cht ca bn

Tnh trc quan

Bn cho ta kh nng bao qut v tip thu nhanh chng cc yu t ch yu v quan trng nht ca ni dung bn . Mt trong nhng tnh cht u vit ca bn l kh nng bao qut, bin ci khng nhn thy thnh ci nhn thy. Bn to ra m hnh trc quan ca lnh th, n phn nh cc hnh thc v cc i tng hoc cc hin tng c biu th. Qua bn ngi s dng c th tm ra c nhng quy lut ca s phn b cc i tng v hin tng ca b mt tri t.

Tnh o c

y l mt tnh cht quan trng ca bn , n c lin quan cht ch vi c s ton hc ca bn . Cn c vo t l v php chiu ca bn , cn c vo cc thang bc ca cc k hiu quy c ngi s dng bn c kh nng xc nh c rt nhiu tr s khc nhau nh: Ta , bin , di, khong cch, din tch, th tch, nh hng v cc t s khc.

Chnh nh tnh cht ny m bn c s dng lm c s xy ng cc m hnh ton hc ca cc hin tng a l lv gii quyt cc vn khoa hc v thc tin sn xut.

Tnh cht o c ca bn c s ng trong nhiu lnh vc nh giao thng, xy dng, quy hoch, qun l t ai, qun l ngun ti nguyn rng...

Tnh thng tin ca bn

y l kh nng lu tr, truyn t cho ngi c nhng tin tc khc nhau v cc i tng v cc hin tng. T nhng thng lin hin trng cho ta thy nhng tng, pht hin mi cho tng lai.

V d Bn hin trng rng cho ta bit hin trng thm thc vt rng Vit Nam, lm c s cho vic qun l, quy hoch pht trin ti nguyn rng Vit Nam. 1.4.3. Cc yu t v phn loi bn

Cc yu t ca bn

Bt k mt bn no cng m bo 3 yu t v: Ni dung, c s ton hc v cc yu t h tr, b sung.

-Cc yu t ni dung: S th hin ni dung bn l b phn ch yu ca bn , bao gm cc thng tin v i tng v cc hin tng c th hin trn bn . S phn b, cc tnh cht, nhng mi lin h, s bin i ca chng theo thi gian. Nhng thng tin chnh l ni dung bn .

V d: Cc yu t ni dung ca bn hin trng rng l cc thng tin v thc trng thm thc vt, a hnh v cc yu t sng ngi....

Cc yu t ni dung bn chuyn thng phc v vo mc ch ca bn .

Khu tm hiu s th hin ca bn phi phn bit c ni dung cha ng trong v cc hnh thc truyn t ni dung thng qua cc k hiu ca bn . Cc yu t ton hc ca bn : Cc yu t ton hc ca bn bao gm t l, php chiu v mng li ta c s dng trong mng li , mng li khng ch trc a ca b cc bn : Cc yu t h tr, b sung Ngoi cc yu t ni dung v cc yu t c s ton hc trn bn cn c cc yu t b sung bao gm: Bng ch gii, thc t l, cc biu . Tu theo ni dung bn m cc yu t h tr b sung c thit k tng ng.

Nh vy 3 yu t ca bn khng th tch ri nhau m chng to thnh mt th thng nht gi l bn .

Phn loi bn

Bn ht sc phong ph v a dng, thun li trong cng tc qun l v khai thc thng tin t bn . Thc t ngi ta phn loi bn ch yu da vo cc ni dung bn , mc ch ca bn , theo t l bn ... Di y l mt s c s phn loi ca bn : Phn loi theo i tng: Bn c phn chia thnh hai nhm. Nhm bn a l v nhm bn thin vn. Phn loi theo ni dung: Ni dung bn rt quan trng v c phn thnh hai nhm chnh nh sau:

Nhm bn a l chung: Th hin ton b cc yu t c bn ca lnh th nh ranh gii, a hnh, a vt. Cc yu t ny ph thuc ln vo t l bn v mc ch s dng bn . Nhm bn chuyn bn phn nh v tng hin tng, i tng t nhin, x hi cng nh cc t hp v th tng hp ca chng Bn chuyn phn nhm theo cc ch nh: a cht, a mo, kh hu, cnh quan, dn c, kinh t Trong thc tin v trong cc ti liu khoa hc, k thut cn dng thut ng bn chuyn mn ch bn chuyn , mc d thut ng ch dng cho cc bn c mc ch v tnh chuyn dng nh bn hng hi, bn hng khng

Ni dung ca bn chuyn c th l cc yu t no trong s cc yu t ni dung ca bn a l chung, cng c th l cc i tng, hin tng khng c th hin trn bn a l chung nh: Cu trc a cht, lng ma, nhit .

V d: Bn lp a phn nh s phn b ca cc yu t lp a nh kh hu, t ai gip cho cng tc trng rng c hiu qu.

Bn quy hoch lm nghip phn nh cc yu tnh hng n sn xut lm nghip nh a hnh, cao, mng li giao thng, dn c v cc cng trnh lm nghip...

Trong Lm nghip c phn thnh cc loi bn nh Hin trng rng, bn quy hoch lm nghip, Bn thit k trng rng, bn lp a, bn giao t lm nghip, Bn phn b ng thc vt rng

- Phn loi theo t l: T l bn l c s ngi ta phn ra T l ln, t l trung bnh v t l nh Bn t l ln 1: 25.000 Bn t l trung bnh: 1:50.000 n 1: 500.000 Bn t l nh 1: 1.000.000

-Phn theo mc ch s dng: Thc cht mc ch s dng ca chng ta rt phong ph, v vy vic phn chia cha c cht ch. Trong Lm nghip phn thnh cc loi bn nh sau: Nhm bn qun l: Bn hin trng rng, bn phn cp phng h, bn d bo chy rng, bn a dng sinh hc, bn phn b ng thc vt, bn mng li cc Vn quc gia, cc khu bo tn Nhm bn quy hoch: Bn thit k trng rng, bn lp a, bn hin trng t rng, bn quy hoch lm nghip, bn thit k khai thc rng, bn phn cp u ngun... Nhm bn du lch: Bn du lch sinh thi ca cc Vn Quc gia, cc khu bo tn

1.4.4. T l bn v chnh xc ca bn Kch thc tri t rt ln, khi biu din mt t nn giy thnh bn , ta khng th

biu din ln nh tht c m phi thu nh theo mt t l no . Nh vy, t l bn l t s gia di mt on thng trn bn vi di nm ngang tng ng ca n ngoi mt t. K hiu: 1/M.

1 ab =M AB

Trong :

ab: Chiu di trn bn

AB: Chiu di tng ng nm trn mt t.

V d: 1: 500; 1: 200; 1: 5.000; 1: 2.000; 1:10.000...v.v. chnh xc ca bn ph thuc vo t l bn , bn c mu s t l cng nh, chnh xc cng cao. Bn c mu s t l cng ln th chnh xc cng thp. Trn giy (bn ) bng mt thng ta ch c th nhn thy v phn bit c hai

im cch nhau gn nht l 0,1mm. Bi vy, ngi ta gi khong cch nm ngang trn thc a tng ng vi 0,1mm trn bn l chnh xc ca t l. Nu t l bn l 1/M th khong cch nm ngang b nht trn thc a l dng c th biu din c ln bn ny l:

dmin = 0,1mm x M

Ngc li, nu bit trc khong cch nm ngang b nht trn thc a cn phi biu din ln bn th ta c th xc nh c t l bn lim cn thit l:

1/M = 0,1mm:dmin

R rng nu t l bn cng ln th mc biu din a hnh, a vt cng y , chi tit v chnh xc.

1.4.5. a vt, cc phng php biu din a vt Khi nim: a vt l nhng vt tn ti trn mt t a vt tn ti di hai dng:

a vt nhn to v a.vt t nhin.

V d: a vt nhn to: Xm lng, ng x, cc cng trnh cng cng; a vt t nhin: sng, sut, ao, h

Cc phng php biu din:

Bn cn phn nh chnh xc cc hin tng x hi v hin tng t nhin, ty theo ni dung cn thit ca n. Bn a hnh ngoi vic phn nh cc a vt trn mt t nh sng h, rng, rung, lng, xm Cho n nay, phng php tt nht l phn nh c nhiu mc ch th hin ca bn theo k hiu bn .

K hiu bn l nhng quy c, bng nt v, bng ghi ch v bng mu sc, dng biu din cc dng t, cc a vt (nhn thy c v khng nhn thy c) trn mt t cng nh cc hin tng x hi, t nhin khc c v s lng v cht lng.

K hiu bn chnh l ngn ng bn , n lm ni dung ca bn phong ph hn. Ty theo ni dung, t l bn v cc c im ca khu vc lp bn , cc i tng biu th i tng s dng, kh nng k thut v, in v cc quan h kinh t - x hi khc... m cc k hiu bn c quy c khc nhau, tuy nhin chng u tun theo cc nguyn tc chung sau:

K hiu c th c chia thnh 3 loi: K hiu theo t l, k hiu theo na t l, k hiu khng theo t l

K hiu theo t l: K hiu theo t l c kch thc t l vi kch thc thc ca a vt, ngha l chng

ng dng vi a vt thc. Cc nt v chng cng thay i theo hnh dng kch thc chu vi hnh chiu ca a vt trn mt phng nm ngang, nn chng cn c gi l k hiu theo ng chu vi. K hiu ny ch dng vi nhng a vt c kch thc tng i ln

sau khi thu nh theo t l bn vn biu th trn bn c.

Lu : -Hnh tng r rng -D nh, d v -p v chnh xc - t dng ghi ch v mu sc

K hiu theo na t l K hiu theo na t l c mt chiu t l vi

kch thc thc, cn

chiu kia theo

quy nh. K hiu ny dng biu th nhng a vt c chiu di biu th theo t l c cn chiu rng khng biu th c nn chng cn c gi l k hiu nt di. K hiu ny khc k hiu theo t l ch chu vi ca k hiu theo t l phi ng vi hnh chiu thu nh ca a vt cn k hiu theo na t l khng nht thit phi nh th.

K hiu khng theo t l: K hiu khng theo t l c hnh dng v kch thc c quy nh trong h thng k hiu bn . N dng biu th nhng a vt nu thu nh theo t l bn th khng th biu th trn bn c v khi hnh nh a vt s nh mt im. V vy, k hiu khng theo t l cn gi l k hiu im. Tuy nhin n li biu th chnh xc v tr a vt trn thc a.

Tm li, biu din a vt trn bn l mt ni dung khng th thiu c, nu bn cng th hin chnh xc v tr, hnh dng ca a vt th bn c chnh xc cng cao. Nhng cng ty thuc vo mc ch ca mi loi t bn m ngi ta c cc k hiu khc nhau v c nhng cch la chn loi k hiu cho ph hp vi cc nguyn tc trn.

1.4.6. a hnh v cc phng php biu din a hnh Khi nim: a hnh l hnh dng cao thp, li lm ca b mt qu t.

Cc phng php biu din a hnh: Phng php biu din a hnh l s th hin cao thp ca mt t t trc n nay. biu din a hnh ngi ta s dng nhiu phng php khc nhau:

a. Phng php t mu (hnh 1-13) Trong phng php ny ngi ta dng mu

th hin a hnh. Thng ngi ta dng mu biu din i ni, ni cng cao mu nu cng m, mu xanh biu din ng bng v bin, bin cng su mu xanh cng m. u im ca phng php ny l d nhn, p nhng nhc im ca n khng cho chnh xc c cc thng s v cao ca cc im V vy, phng php t mu thng p dng trong cc bn a hnh v bn chuyn ngnh c t l nh.

b. Phng php ghi cao hnh(1-14): Trong phng php ny ngi ta ghi trc tip cao ln bn nh chn ni, nh ni... Phng php ny ch cho chng ta bit chung chung v a hnh ca vng . vng ng bng chnh cao t nn ngi ta thng th

hin dng t trc tip bng cc im cao t cc ni li lm khc nhau theo mt cn thit ng vi cc t l bn khc nhau nhng a hnh thay i cao dt ngt, nht thit phi c im cao trn cao v di thp st ranh gii bin i . th hin hng bin i cao, ta thng v thm cc vch ngn xut pht t ranh gii bin i v t thp u im ca phng php ny l cho chnh xc thng s cao ca mt sim cao c trng, nhng nhc im khng cho c mt bc tranh tng th ton cnh a hnh ca ton khu vc cn biu din. Phng php ny thng ng kt hp vi cc phng php biu din khc.

c. Phng php k vn (hnh 1-15): Trong phng php ny ngi ta dng vn biu din s cao thp v dc, ni

cng cao v dc th vn cng dy v m, cc ni thoi v thp th cc vn tha v mnh. u im ca phng php ny l cho chng nhn thy cc sn ni, cc nh ni v cm nhn c g go cao thp ca a hnh (hnh 1-15). Tuy nhin, nhc im l khng cho cc thng s chnh xc v cao ca cc im. Phng php ny thng p dng trong cc bn c bn du lch v t l nh

d. Phng php ng ng mc (ng bnh ):

Xut pht t ba phng php trn, vic biu din a hnh ch cho ta bit khi nim tng i, v vy khng dc s dng trong k thut, thit k cc cng trnh. khc phc ngi ta s dng phng php ng ng mc biu din hnh dng mt t. Bn cht ca phng php dng ng ng mc hay cn gi l ng bnh l ct t t t nhin bi nhng mt phng song song vi mt thu chun gc, bng nhng khong cch 5 m, 10 m, 15 m hay 20 m.. (y dc gi l khong cao u ca dng ng mc). Khi cc mt phng lo vi mt dt mt tit din, ngi ta chiu tit din ln mt phng quy c (mt thu chun gc) c cc ng bnh c cao cch mt 'thu chun gc l nhng khong cao u. Thc t biu din ng ng mc ngi ta lun chn cc mt phng cch nhau mt khong chn v c 5 ng ng mc li ghi ch cao mt ng ring cc dnh i u c ghi ch cao ca nh.

* Khi nim: ng ng mc (ng bnh ) l ng ni lin cc im c cng cao trn mt t t nhin vi nhau. Ni cch khc, ng ng mc l giao tuyn gia mt t t

nhin v b mt song song vi mt thu chun.

* Tnh cht: ng ng mc c cc tnh cht sau:

-Tt c cc im nm trn ng ng mc u c cao bng nhau trn mt t. ng ng mc phi lin tc khp kn. Trng hp ng ng mc khng khp kn trong phm vi t bn phi ko di ti tn bin bn i hoc a hnh lng cho c phn bit theo cc vch ch dc hoc theo cc ch s ch cao. ng ng mc cch xa nhau, ch dc thoi, cc ng ng mc st nhau th mt t cng dc nhiu. Hng vung gc vi cc ng ng mc l hng dc nht Ch no ng ng mc trng nhau ch l vch thng ng. ng ng mc khng bao gi ct nhau trn bn . Trng hp ngoi l t gp l khi ng ng mc biu din cho mt mm nh ra.

y l phng php c chnh xc cao cho php chng ta s dng trong k thut v xy dng cng trnh. Hin nay, phng php ny c s dng rng ri. c bit trong thi k chin tranh, phng php ny gip cho b i xc nh chnh xc a hnh, hng i hp l nht.

(Ngun: S dng bn a hnh trong sn xut Nng lm nghip ca V Thnh M) Cc yu t ca a hnh

Cc yu t a hnh ca mt t c chia ra cc dng c bn sau: ng bng, ni, a hnh lng cho, mch ni, vng trng su, vng yn nga. Ngoi yu t a hnh, yu t a vt cng c th hin. a vt bao gm cc vt th t nhin. biu din cc a vt trn bn ngi ta thng nht cc k hiu quy c a vt. i vi mi nc khc nhau, cn c vo iu kin ring ca mnh m ra nhng k hiu a vt thch hp ngi ta bit ng ng mc l nhng ng cong khp kn. Cng d nhn ra mt qu i hay mt lng cho hay mt dng i trn bn nh cc

ng ng mc.

Phn bit cc dng a hnh 1. Ni i: l vng cao li ln ca b mt tri t. Ch cao nht ca ni i l "nh", t nh to ra mi pha l cc sn dc. ng chuyn tip t sn dc sang t bng l chn ni. trn bn th i c th hin l cc ng ng mc vng cong khp kn, vng ny lt trong vng kia, cc vch ch c tng dn t vng ln n vng nh. 2. Lng cho: l vng lm xung ca b mt tri t. Ch thp nht ca lng cho gi l y. Ty ngc ln mi pha l sn dc. Vch trn ca lng cho gi l mp. trn bn lng cho c th hin l cc ng ng mc vng cong khp kn, vng ny lt trong vng kia, cc vch chc gim dn t vng ln n vng nh. 3. ng phn thu (mch ni, dng): l vng ni cao v chy di theo mt hng. ng sng chy dc theo mch ni m t sn dc v hai pha c gi l ng phn thu. T ng cha nc xung hai pha gi l sn dc. trn bn ng phn thu c th hin bng cc ng ng mc li hng v pha thp dn (chn i) 4. ng tp trung nc (khe, trng mng): l vng trng lm xung v chy di theo mt hng. ng y ca trng mng l ng tp trung nc. T ng tp trung nc ngc v hai pha l cc sn dc. trn bn ng tp trung nc c th hin bng cc ng ng mc c b ri hng v cc ng ng mc cam (ngc vi ng phn thu). 5. i yn nga: l vng mt t nm trn hai mch ni v hai trng mng. Ni cch khc, yn nga da l ch gp nhau ca hai mch ni (dn n t hai nh ni khc nhau) va l ch bt u ca hai trng mng (phn b hai pha i din ca mch ni). trn bn i yn nga th hin bng cc ng ng mc c b li hng v n.

Ngi ta cn phn ra sn trn, sn di v sn gia. Sn trn chim 1/3 sn t nh xung chn, sn gia chim khong t 1/3 n 2/3 sn k t nh xung chn v cn li l sn di.

1.5. PHN MNH V NH S BN 1.5.1. L do ca vic ph mnh bn

Trong thc t qun l bn c thun li, ngi ta tin hnh phn chia bn thnh cc mnh. Mi mnh c kch thc v tn gi nht nh. Vic phn mnh c ngha v cng quan trng bi:

-Din tch ngoi thc a ln: Nh chng ta bit din tch b mt tri t rt ln gn 510 x 100 km

2

, vic v chng ln bn qu l kh khn khi giy c gii hn nht nh Nh vy khng c mt t giy no c th biu din y chnh xc din tch b mt qu t ln c

-Bn c chnh xc nht nh: Mc d chng ta c th biu din bn di nhiu dng t l khc nhau, nh vy khng c ngha l ta c thu nh mi bn li, m chng i hi c chnh xc ca bn . Vi mi t l ca bn cho ta mt chnh xc nht nh

V d: Bn t l 1:5.000 trong h s giao t giao rng cho h s c chnh xc cao hn bn giao t giao rng cp x c t l 1:10.000. Bi chng th hin chi tit cc yu t a hnh, a vt hn.

-Qun l v s dng bn c thun li: Khi phn mnh bn gip ta d dng qun l v s dng bn , gim bt s cng knh v vn p ng chnh xc nh mong mun. Nh vy, nu ta ch s dng bn cha thnh ph Thi Nguyn th ta ch vic s dng mnh bn c thnh ph Thi Nguyn m khng phi m c mt mnh bn to ton quc na. c bit vic qun l chng tr nn n gin c th cho vo hp nh bo qun trnh t, trnh mi mt.

-p ng ngn ng chung ca th gii: Nh vy, vic s dng bn i hi chng c mt ngn ng chung khi ngi s dng bn c th hiu c ni dung ca bn . iu quan trng l chng p ng c yu cu chung ca th gii gip chng ta c th hi nhp vi th gii trong lnh vc o c bn .

1.5.2. Nguyn tc phn mnh, nh s bn C rt nhiu ti liu ni n vic phn mnh v nh s bn , tuy nhin nhng c

s khoa hc ca chng n ngy nay vn c gi tr tuy nhin ph hp vi nhng phin hiu quc t, khoa hc trc a ca Vit Nam v ang ng bc hon thin vic phn mnh nh s bn cho thun li nht, tip cn vi tiu chun quc t.

1.5.2.1. Phn mnh theo h Gauss v UTM trc y

Ton b tri t c chia thnh 60 mi, mi mi c 60 kinh. Mi th nht tnh t

1800 n 174

0 kinh Ty, ln lt nh s t Ty sang ng v k hiu 1,2,3 n

60. Theo v c chia thnh 40 v ly xch o lm gc tnh v hai cc. Mi ai c

ghi bng ch ci in hoa la tinh A.B.C Mi t c kch thc 60 x 40 v c gi l bn c s c t l 1/1.000.000 (xem thm hnh 1-11).

1.5.2.2. Phn mnh theo h VN-2000 hin nay

Trong gio trnh ny, gii thiu mt trong nhng nguyn tc mi nht m Tng cc a chnh ban hnh. y l mt trong nhng nguyn tc mi nht bi c c phin hiu quc t.

1.5.2.2.1. Phn mnh v t phin hiu mnh bn a hnh c bn

a. Bn a hnh t l 1:1.000.000

Mnh bn t l 1:1.000.000, kch thc 40

x 60

l giao nhau ca mi 60 chia theo ng kinh tuyn v ai 4

0 chia theo ng v tuyn. K hiu mi c nh s bng s

Rp 1, 2, 3n bt u t mi s 1 nm gia kinh tuyn 1800

v 1740

T, k hiu mi tng dn tng sang Ty. K hiu ai c nh bng cc ch ci La Tinh A, B, C. (ngi ta

b qua ch s O v I trnh nhm ln vi ch s 0 v s I) bt u tai A nm gia v tuyn 0

0 v 4

0, k hiu ai tng t xch o v hai cc.

Trong h thng li chiu UTM quc t, ngi ta t trc k hiu ai thm ch ci N (Nanh) i vi cc ai Bc bn cu v ch S (Southem) i vi cc ai Nam bn cu. Phin hiu mnh bn t l 1:1.000.000 trong h VN-2000 c dng X-yy (NX-yy), trong X l k hiu ai v yy k hiu mi, phn trong ngoc l phin hiu mnh theo kiu UTM quc t (hnh 1-19a)

V d: Mnh bn t l 1:1.000.000 c phin hiu l F-48(NF-48). b. Bn a hnh t l 1: 500.000 Mi mnh bn t l 1:1.000.000 (hnh 1- 19b) chia thnh 4 mnh bn t l 1:500.000, mi mnh c kch thc 20 x 30, phin hiu mnh t theo cc ch ci A,B,C,D theo th t t tri qua phi, t trn xung di. Theo kiu UTM quc t, cc phin hiu A,B,C,D c nh theo chiu kim ng h bt u t gc Ty Bc. Phin hiu mnh bn t l 1:500.000 l phin hiu mnh bn t l 1:1.000.000 cha mnh bn t l 1:500.000 , gch ni sau l k hiu mnh bn t l 1:500.000 trong mnh bn t l 1: 1.000.000, phn trong ngoc l phin hiu mnh bn theo kiu UTM quc t.

V d mnh bn t l 1:500.000 c phin hiu F-48-C (NF-48-D) c. Bn a hnh t l 1: 250.000

Mi mnh bn t l 1:500.000 chia thnh 4 mnh (hnh 1-19c), mnh bn t l 1:250.000, mi mnh c kch thc 1

0

< 10

30' k hiu bng cc s Rp 1,2,3,4 theo th t t tri sang phi, t trn xung di. Theo kiu UTM quc t mnh bn t l 1:1.000.000 chia thnh 16 mnh bn t l 1:250.000, mi mnh cng c kch thc 1

0 x

1030' k hiu bng cc ch s Rp 1,2,3 n 16 theo th t t tri sang phi, t trn

xung di.

Phin hiu mnh bn t l 1:250.000 gm phin hiu mnh bn 1: 500.000 cha mnh bn t l 1: 250.000 , gch ni v sau l k hiu mnh bn t l 1: 250.000 trong mnh bn t l 1: 500.000, phn trong ngoc l phin hiu mnh

bn theo kiu UTM quc t. V d: Mnh bn t l 1:250.000 c phin hiu F-48-D-

1(NF-48-11) d. Bn a hnh t l 1:100.000 Mi mnh bn t l 1:1.000.000 (hnh 1-20a) chia thnh 96 mnh bn t l

1: 100 000 mi mnh c kch thc 30' x 30', k hiu bng s Rp t 1 n 96 theo th t t tri sang phi, t trn xung di.

Theo kiu UTM quc t h thng t l bn t l l 100.000 c phn chia c lp so vi h thng bn t l 1:1.000.000. Phin hiu mnh bn t l 1: 100.000 gm 4 s, 2 s u bt u bng 00 l s th t ca cc mi c rng 30' theo kinh tuyn xut

pht t kinh tuyn 750

tng dn v pha ng (mi nm gia kinh 1020 v 102

030'

l ct 54), 2 s sau bt u bng 01 l s th t ca cc ai c rng 30' theo v tuyn xut pht t v tuyn 4

0

Nam bn cu (v tuyn -40) tng dn v pha cc (ai nm gia v 8

0 v 8

030' l 25). Phin hiu mnh bn t l 1:1.000.000 gm phin hiu mnh bn

t l 1:

1.000.000 cha mnh bn t l 1:100.000 , gch ni v sau l k hiu mnh bn t l 1:100.000 trong mnh bn t l 1:1.000.000, phn trong ngoc l phin hiu mnh bn theo kiu UTM quc t.

V d: Mnh bn t l l 100.000 c phin hiu F-48-68 (6151) . Bn a hnh t l 1:50.000

Mi mnh bn t l l 100.000 (hnh 1-20b) c chia thnh 4 mnh bn t l 1: 50.000, mi mnh c kch thc 15' x 15', k hiu bng A,B,C, D theo th t t tri qua phi, t trn xung di.

Theo kiu UTM quc t, vic chia mnh thc hin tng t, phin hiu mnh bng ch s La M I, II, III, IV theo th t bt u t mnh gc ng Bc theo chiu kim ng h.

Phin hiu mnh bn t l 1:50.000 gm phin hiu mnh bn t l cha mnh bn t l 1:50.000 , gch ni v sau l k bu mnh bn t l 1:50.000 trong mnh bn t l 1:100.000, phn trong ngoc l phin hiu mnh bn theo kiu UTM quc t (phin hiu mnh bn t l l 50.000 theo kiu UTM quc t cng t theo nguyn tc trn nhng khng c gch ngang). V d Mnh bn t l 1: 50.000 c phin hiu F -48-68- D (6151II) Bn a hnh t l: 1: 25.000 Mi mnh bn t l 1:50.000 (hnh 1-20c) c chia thnh 4 mnh bn t l l 25.000, mi mnh c kch thc 7'30" x 7'30", k hiu bng a, b, c, d theo th t t tri qua phi, t trn xung di. H thng UTM quc t khng phn chia cc mnh bn t l 1:25.000 v ln hn. Phin hiu mnh bn a hnh t l 1: 25.000 gm phin hiu mnh bn t l 1:50.000 cha mnh bn t l 1: 25.000 , gch ni v sau l k hiu mnh

bn t l 1: 25.000 trong mnh bn t l 1:50.000. V d: Mnh

bn t l 1:25.000 c phin hiu F-48-68-D-d

g. Bn a hnh t l: 1:10.000

Mi mnh bn t l 1:25.000 (hnh 1-20d) c chia thnh 4 mnh bn t l 1: 10.000 mi mnh c kch thc 3'45" x 3'45", k hiu bng 1, 2, 3, 4 theo th t t tri qua phi, t trn xung di.

Phin hiu mnh bn a hnh t l 1:10.000 gm phin hiu mnh bn t l 1: 25.000 cha mnh bn t l 1:10.000 , gch ni v sau l k hiu mnh bn t l 1: 10.000 trong mnh bn t l 1: 25.000.

V d: Mnh bn t l 1: 25.000 c phin hiu F-48 -68 -d -3

h. Bn a hnh t l: 1:5.000 Mi mnh bn t l l: 100.000 (hnh 1-20e) dc chia thnh 256 mnh bn t l 1:5.000, mi mnh c kch thc 1'52,5" x 1 '52,5", k hiu t 1 n 256 theo th

t t tri qua phi, t trn xung di. Phin hiu mnh bn a hnh t l 1: 5.000 gm

phin hiu mnh bn t l 1:100.000 cha mnh bn t l 1: 5.000 , gch ni v sau l k hiu mnh bn t l 1:5.000 trong mnh bn t l 1: 100.000 t trong ngoc n.

V d: Mnh bn t l 1:5.000 c phin hiu F -48 - 68 -(256 - g) i. Bn a hnh t l:1: 2.000 Mi mnh bn t l 1: 5.000 (hnh 1-20f) c chia thnh 9 mnh bn t l 1:2.000, mi mnh c kch thc 37,5" x 37.5" k hiu bng ch La tinh a, b, c, d, e, f, g, h, k (lu b qua ch i v j tranh nhm ln vi s 1) theo th t t tri qua phi, t trn xung di.

Phin hiu mnh bn a hnh t l 1: 2.000 gm phin hiu mnh bn t l 1: 5.000 cha mnh bn t l 1: 2.000 , gch ni v sau l k hiu mnh bn t l l 2.000 trong mnh bn t l 1:5.000, dt trong ngoc n c k hiu ca mnh bn t l 1:5.000 v mnh bn t l 1: 2.000.

V d: Mnh bn t l 1: 2.000 c phin hiu F -48 -68 -(256 -g) k. S phn mnh v t phin hiu mnh bn a hnh c bn

Hnh 1 - 19. S phn mnh v t phin hiu

* Phn mnh v t phin hiu cc mnh bn t l ln khc:

1.5.2.2.2. Phn mnh v t phin hiu mnh bn a hnh t l ln

Bn t l ln 1:1000 v 1:500 ch c thnh lp cho cc khu vc nh, c th thit k h thng phn mnh v t phin hiu mnh ph hp cho tng trng hp c th. Ngoi ra cng c th s dng cch phn mnh v t phin hiu mnh theo h thng

chung nh sau: a. Bn a hnh t l l 1000 (hnh 1-21a) Mi mnh bn t l 1:2000 chia thnh 4 mnh bn t l 1:1000, k hiu bng

ch s La M I, U, III v IV theo th t t tri sang phi v t trn xung di Phin hiu mnh bn t l 1:1000 gm phin hiu mnh bn t l 1:2000 cha mnh bn t l 1:1000 , gch ni v sau l k hiu mnh bn t l 1:1000 trong mnh bn t l 1: 2000, t trong ngoc n c k hiu ca mnh bn t l 1: 5000, mnh bn t l 1: 2000 v mnh bn t l 1:1000.

V d: Mnh bn t l 1;1.000 c phin hiu F -48 - 68- (256-g-IV) b. Bn a hnh t l 1:500 (hnh 1 -21b) Mi mnh bn t l 1:2000 chia thnh 16 mnh bn t l 1:500, k hiu bng

ch Rp t 1 n 16 theo th t t tri sang phi v t trn xung di. Phin hiu mnh bn t l 1: 500 gm phin hiu mnh bn t l 1:2000 cha mnh bn t l 1: 500 , gch ni v sau l k hiu mnh bn t l 1:500 trong mnh bn t l 1: 2000, t trong ngoc n c k hiu ca mnh bn t l 1:5000, mnh bn t l

1:2000 v mnh bn t l 1: 500.

V d: Mnh bn t l 1: 1.000 c phin hiu F -48 - 68 - (256 - g - 16)

1.5.2.3. Tng hp s phn mnh v t phin hiu mnh bn a hnh

1.6. B CC BN

Bt k mt t bn no k c bn a l hay bn chuyn th b cc ca bn u c c im c bn ging nhau.

-Khung bn : Khc bn l gii hn vng lnh th c th hin ln bn (vng lnh th cn th hin thng t tm ca bn ). Khung bn thng c khung trong v khung ngoi, khung ngoi thng dng trang tr cho bn c bit gia

khung trong v khung ngoi thng c ghi ch h ta a l hoc h ta vung gc UTM ta xc nh v tr cc im trn bn . Khung bn rt a. dng v hnh dng ca khung v n ph thuc cht ch vo c im hnh chiu bn , c im hnh dng lnh th v c im phn mnh bn m n c dng hnh vung, hnh trn hay hnh ch nht Tuy nhin khung bn thng dng hn c l hnh ch nht.

-Ni dung ca bn : Tu thuc vo mc ch s dng bn m ni dung ca mi t bn (l.c th hin khc nhau iu d nhn thy ni dung chnh ca bn thng c th hin ngay trn bn . V d: Bn hin trng rng, ni dung ch yu ni ln che ph, tr lng, din tch cc loi rng. Bn lp a phc v thit k trng rng th hin r i~in t ai, kh hu ca tng l rng. Bn khong sn ch r cc vng cha khong sn ni dung bn ht sc phong ph v a dng, n l tng hp ca~e yu t trn bn . Ni dung bn quyt nh n t bn

-Ch gii (ch thch): y l mt yu t khng th thiu trong bn , n l ngn ng ca bn gip ngi xem c th hiu k ni dung ca bn . Thc t bn khng th hin chi tit cc yu t a hnh, a vt ln bn v vy phi dng k hiu thay th v ch gii gip ta hiu.c cc k hiu

-Nhng yu t b sung khc: C rt nhiu bn ngi ta xy dng thm cc yu t b sung nh thc t l thng, thc t l xin, thc o dc, cng c nhng t bn c s hiu phn mnh ta c th chp ghp bn khi cn thit, mu sc th hin...

B cc bn cc khu bo tn thin nhin pha bc Vit Nam

(Ngun: D n Vn Quc gia Tam o)

Chng 2 C S TON HC TRONG O C

2.1. TNH TON TRONG O C 2.1.1. Sai s trong o c

2.1.1. Khi nim sai s v ngha Khi nim v sai s

Trong o c khi i xc nh v tr tng quan ca cc im trn mt t ta phi tin hnh o cc i lng cn thit. Cc i lng o l khong cch, chnh cao gia hai im, gc gia hai hng..v..v.. xc nh c cc i lng phi dng cc dng co tin hnh o theo mt phng php xc nh.

Nu gi X l gi tr "Tht" cn tm ca i lng cn o. Trong qu trnh o thu c kt qu l D. Kt quo D ny c th gn bng, cng c th bng X. Nh vy gia gi tr cn tn v kt quo tn ti quan h:

X - D =

Trong : l sai s thc ca cc kt quo D.

Gi tr thc X l i tng cn tn, trn thc t khi o ch thu c cc kt qu o D. Vy mun tm gi tr thc X th ta cn tm cch lm cho h s E l nh nht.

Trong o c ta thng bt gp hai cch o: o trc tip v o gin tip. o trc tip mt i lng l so snh n vi i lng n v bng cch t trc tip i lng n v vo i lng o. V d: Dng thc thp o trc tip di cc on thng trn mt t.

Cn o gin tip l xc nh cc gi tr ca i lng cn o thng qua vic o trc tip cc i lng khc. V d: o di mt cnh trong mt tam gic ta c th xc nh nh vo o hai gc v mt cnh khc ca tam gic o.

Nguyn nhn gy ra sai s Khi o nhiu ln mt i lng no nh ng knh hoc chiu cao cy chng hn, ngi ta thy kt qu nhn c ca i lng o gia cc ln o khng ging nhau, iu chng t trong kt quo c sai s. Qua nghin cu v tm hiu ngi ta thy c ba nguyn nhn chnh l gy nn sai so c: Do dng co: Mt trong cc nguyn nhn lm cho kt quo khc nhau l do dng co v cng ngh ch to cc cng c ch t n chnh xc nht nh. Do ngi o: Kh nng gic quan ca con ngi c hn, nn khi t dng co khng ng v tr, c sai kt qu...hoc do mt s xut no ca ngi o dn ti kt quo c s sai s. Do iu kin bn ngoi: Bao gm nhit , m, gi nhng yu t ny thay i trong qu trnh o lm cho kt quo c s sai s.

Nh vy nhn chung khi o mt i lng no nhiu ln chng ta nhn c cc gi tr khc nhau do "iu kin o". Vn l t kt qu lm th no nhn c cc gi tr tin cy nht ca i lng o, ng thi nh gi c chnh xc ca tin cy

ngha ca vic nghin cu sai s trong o c Trong bt k mt php o no u c cha sai s nht nh, vic nghin cu

nhng sai s ny c ngha v cng quan trng trong cng tc o c bi: -Hn ch c ti a nhng php o cha sai s ln, c bit do sai lm.

-nh gi c cht lng kt quo, y l mt thng s k thut quan trng ca o c.

-La chn phng php o hp l m bo chnh xc cho php, t tn thi gian, cng sc ca ngi o.

2.1.1.2. Phn loi sai s

2.1.1.2.1. Sai lm

y l nhng sai s c gi tr tuyt i ln nguyn nhn gy ra sai lm l do s s sut, s khng ch ca ngi lm cng tc. Sai s ny thng c tr s rt ln, sai s ny rt d pht hin nu chng ta o mt i lng no mt s ln nht nh. Nu kt quo cc sai s ny chng ta nht thit phi loi n ra khi dy php o. Kim tra trc tip c ngha l chng ta o li i lng vn theo phng php c Kim tra gin tip ngha l o li i lng bng mt phng php khc c lp vi phng php trc y l cch nn dng hn c.

V d: o on ng di 100 m bng thc 20 m Ngi o phi o 5 ln, nhng khi nh li nh nhm o c 4 ln lm cho kt quo on ng ch di 80m.

2.1.1.2.2. Sai s h thng

Nguyn nhn gy ra sai s h thng thng l do dng co, ngoi ra cn c th do ngi o hoc dng c bn ngoi.

c im ca sai s ny l gi tr v du ca n khng i trong sut qu trnh o.

Sai s ny c th khc phc c nu chng ta tm ra nguyn nhn. y cng l loi sai s cn loi b trong dy php o. Ni chung, chng ta c th bit c nguyn nhn v gi tr ca cc sai s h thng. Do vy ch cn loi tr hoc lm gim nh hng ca chng khi kt quo bng cch: tnh ton, hiu chnh vo kt quo (chng hn kim nghim thc khi o di); dng phng php o thch hp. V d: o ng knh gia hai ln o khi o gc

V d: Dng loi thc di 30 m o di mt on thng, nhng thc t ton b chiu di thc ch c 29,90 m. Nu dng thc ny o di mt on ng no th mi ln o s thiu 0, 1 m do thc. c bit nu o nhiu on th sai s s cng ln chnh l sai s h thng do thc.

2.1.1.2.3. Sai s ngu nhin

Sai s ny gy ra do nhiu nguyn nhn nh ngi o, dng co v iu kin ngoi cnh y l loi sai s c gi tr nh c tr s v du thay i trong qu trnh o. Nh vy y l loi sai s khng th loi b c trong php o. y cng chnh l i tng xem xt ca sai s trong o c, tuy nhin khi tin hnh vi mt s lng ln cc php o sau

tm v biu din tng quan gia s ln xut hin vi gi tr ca sai s. Chng ta s nhn c cc tnh cht ca sai s ngu nhin nh sau:

Sai s ngu nhin c gi tr cng nh (gi tr tuyt i) th s ln xut hin cng nhiu.

Sai s ngu nhin m v dng c tr s tuyt i bng nhau th s ln xut hin gn bng nhau.

Sai s ngu nhin khng vt qu mt gii hn nht nh, gii hn ny c quy nh bi dng co v phng php .

Tr trung bnh ca cc sai s ngu nhin c xu hng tin ti 0 khi s php do tin n v cng ( ).

V d: Khi o cnh u thc c th t ng v tr, cng c th t sai v tr (trc

hoc sau v tr). Khi o thc b vng, nhng vng t hay nhiu ph thuc vo lc ko thc khi o. gin ca thc b thay i khi nhit khng kh thay i. Nhng thay i trn l ngu nhin v vy khi nh hng n kt quo cng l ngu nhin.

Ch : Trong sai s ngu nhin ngi ta vn thy c quy lut nht nh. V d: Tung mt ng xu cn i ng cht nhiu ln th s ln xut hin mt sp v mt nga gn nh bng nhau.

Tm li: Sai s tnh ton hon ton c th loi b c bng cch chn s l thch hp v phng php tnh hp l Trong sai so c sai lm, sai s h thng v sai s ngu nhin. Sai lm l loi sai s khng th chp nhn c, phi tm mi bin php pht hin v loi b. Khi k thut o c ngy cng pht trin th sai s h thng cng dn c hn ch v loi b nu chng ta bit c quy lut tc ng ca tng nguyn nhn ti kt quo. Cn sai s ngu nhin l sai s khng g loi b c, nhng nu trong kt quo khng cha sai lm v sai s h thng th hon ton yn tm, dng phng php s bnh phng nh nht lm gim nh sai s trong kt qu sau tnh ton bnh sai v tm c kt qung tin cy nht.

Trong o c mun hn ch sai s ngu nhin ta cn tin hnh o nhiu ln trong nhng iu kin khc nhau nht nh ri ly kt qu trung bnh ca chng.

2.1.1.3. Mt s phng pht nh gi chnh xc kt quo

2.1.1.3.1. Sai s trung bnh (s) Gi so mt i lng no n ln c cc kt qu l l1, l2, ln Tr tht ca i

lng o k hiu l X. Khi nu k hiu sai s ngu nhin thc l i th:. i = X - li ngha l sai s thc bng tr thc tri tro

nh gi chnh xc ca dy kt quo ny ngi ta thng dng sai s trung bnh cng Thng c k hiu l s v c tnh theo cng thc sau

Trong : s: Sai s trung bnh cng i: Sai s ngu nhin

n: S ln

o V d:

Hai t A v B cng o mt on thng c cc kt qu c cha nhng

sai s tht nh sau: T A c dy sai s tht l +5, -6, -8, +9, -10, +12, +13 T B c dy sai

s tht l: -3, +4, +5, -8, +lo, -15, -18 Mun bit kt quo ca t no chnh xc hn

ta phi tnh sai s trung bnh s

theo cng thc (*) ta c: -T A

T B:

Ngha l sA = sB = \ do ta kt lun t A, t B o chnh xc nh nhau.

2.1.1.3. 2. Sai s trung phng (m ) y l cng thc do Gauss a ra hay chnh l cng thc trung bnh bnh phng, k

hiu l m. Qua cng thc trung bnh (s) mi ch phn nh c mt c im ca cc sai s v gi tr tuyt i, cn cha phn nh c mc dao ng ca cc sai s. thy r c im giao ng ca sai s phi dng sai s trung phng m theo nh ngha sau y:

Vi v d trn ta c:

-T A v t B: Nh vo ta kt lun t A chnh xc hn t B. Nhn xt: Mun tnh

c sai s

trung

phng theo cng thc (**) th phi tnh c cc sai s tht i = X - li; ngha l phi bit c gi tr tht X ca i lng cn o. Trong thc t c nhiu trng hp khng th bit c X. V th nh trc a Betsen lm ra cng thc sau dy tnh sai s trung phng

Nh vy mun gim sai s th phi tng s ln o.

2.1.1.3.3. Sai s xc sut (p) Ngi ta c thnh gi cht lng php o bng cch tnh ca xc sut trong trng

hp ngi ta sp xp cc sai s theo th t t nh n ln v tr tuyt i khi sai s gia ca dy c gi l sai s xc sut. Sai s xc sut c mi quan h mt thit vi sai s trung bnh cng (s) v sai s trung phng (m). Qua nghin cu cc tc gi a ra

c mi quan h gia cc sai s ny nh sau:

p/s/m tng ng l: 0,67/0,8/1,0

2.1.1.3.4. Sai s tng i (1/T) Trong mt s trng hp ngi ta nhn thy nu ch tnh nhng sai s ni trn (gi l

cc sai s tuyt i), nhiu khi chng ta khng thy ht thc cht ca cht lng php o. Trong nhng trng hp nh vy ngi ta phi tnh sai s tng i Sai s tng i c k hiu bng phn s 1/T. c tnh bng sai s trung phng trn gi tr i lng o.

1/T = m/ gi tr i lng o.

V d: C hai cnh o vi cc kt qu v sai s trung phng nh sau: D12 = 100 m; m12 = - 1 cm D23 = 2 m; m23 = - 1 mm

Dng sai s tng i so snh: 1/T12 = 100m; m12 = 1cm D23 = 2m; m23 = 1mm

Vy php o D12 chnh xc hn php o D23.

2.1.1.3.5. Sai s gii hn (f) Trong iu kin o xc nh th gi tr ca cc sai s ngu nhin khng th vt qu

mt gii hn nht nh. Gi t gi l sai s gii hn v k hiu l f. Nghin cu sai s ngu nhin ngi ta thy:

Trong 1000 sai s thc c ba gi tr vt qu gii hn ba ln gi tr ca sai s trung phng m. Trong 100 sai s thc c nm gi tr vt qu gii hn hai ln ca sai s trung phng m. V vy, thng chn sai s gii hn bng ba ln sai s trung phng.

f = 3.m Trong trng hp yu cu chnh xc cao th chn sai s gii hn bng hai ln sai s trung phng f = 2.m

Kt lun:

(1) Sai s trung phng m so snh, nh gi chnh xc ca kt quo. (2) Sai s xc sut p ch ra khong gi tr c kh nng xut hin ca cc sai s

trong cc kt quo.

(3) Sai s gii hn f loi cc kt qu mang sai s sai lm ra khi kt quo. (4) Sai s tng i l so snh cc kt quo cnh

2.1.1.4. Sai s trung phng ca mt hm s cc kt quo

Gi s trong tam gic AEC o hai gc c gc E v gc C vi cc sai s tng ng l mE v mC Ta tnh c gc = 1800 - ( +), ngha l A l mt hm s ca v , m v d c sai s th t gc cng phi c sai s. Vy mA ca n bng bao nhiu? Mt cch tng qut hn khi mt i lng no l hm s ca cc i lng o c c lp khc th chnh xc ca cc i lng y c tnh nh th no?

Nu c hm s nhiu. bin s F=f(x,y,,v), trong x,y,...,v l cc bin so c c lp c cc sai s trung bnh tng ng mx, my,..., mv th sai s trung phng ca hm s mF c tnh theo cng

thc:

Trong :

Cc o hm ring phn ca hm s F theo tng bin s x y,,v tng ng. V d: Trong tam gic AEC o hai gc c gc = 50000'00" vi mB = 3" v =

60000'00" vi mC = 4". Tnh gc v mA;

Tnh c = 1800 - ( + ) = 70000'00" Sai s trung phng ca gc A tnh theo cng thc:

2.1.1.5. S trung bnh cng v sai s trung phng M ca n

Gi s chiu di tht ca on thng AB l X cha bit. Mun bit on thng AB l bao nhiu ta phi o n ln, c cc kt quo l l1, l2,, ln vi cc sai s trung phng

tng ng l m1, m2,, mn. Hi Chiu di ca on AB l bao nhiu (v sai s tng ng ca n).

Gi x l trung bnh cng ca tr so: Gi x l hm s ca cc i lng mx -o li, theo cng thc trn tnh c sai s trung phng ca hm x l:

Gi s coi m1 = m2 = = mn = m th s tnh c sai s trung phng ca s trung bnh cng l m :

x

T cng thc trn rt ra nhn xt s trung bnh cng c sai s b hn

n ln so vi sai s ca tng kt quo. Do , ta ly s trung bnh cng lm chiu di ca on AB. 2.1.2. Hai bi ton c bn trong o c

Trong o c, vic tnh ta cc im khng ch mt. bng phi, a vo. s liu gm c: Ta im u, gc nh hng v di cnh. Cch ta nh vy gi l bi ton thun ta . Ngc li, nu bit ta 2 im, tm gc nh hng v di cnh, gi l bi ton nghch ta . Hai bi ton c bn ny l cng c khng th thiu c trong vic tnh ton ta cc im khng ch mt bng.

2.1.2.1. Bi ton thun ta

-Gi s cn c ta im B, xut pht t ta im A l xA, xB tin hnh o di SAB, gc nh hng AB.

Ni dung tnh ta im B nh sau:

Gii: XB = XA + AB = XA + SAB.cos AB

YB = YA + yAB

= YA + SAB. sin AB Cng thc trn ch

ph hp vi vic tnh ton bng my

tnh.

Nu mun s dng bng.lgant ta phi log ho hai v v s gia ta ri tra ngc c s gia ta : x = S.cos AB; y = S.sinAB Cui cng c: XB = XA + xAB Y B = YA + yAB V d: Cho bit ta im A l: XA = 498 m; YA = 107 m; chiu di cnh AB l 213 m; gc nh hng AB = 137

0

. Hy xc nh ta im B? Gii:

p dng cng thc trn ta c: x = S.cosAB = 213.cos1370 y = S.sinAB =

213.sin1370

Vy ta ca im B l: XB = XA + xAB = 498 + 213.cos1370 = 342,22 m YB = YA

+ yAB = 498 + 213.sin1370 = 342,22 m

2.1.2.2. Bi ton nghch ta Trng hp, nu bit ta hai im A v B phi tm gc nh hng v di cnh, th c gi l bi ton ngc ta . Tm tt gii ni dung bi ton ngc ta nh sau: Gi s cn c di SAB, gc nh hng AB khi bit ta im A l XA, YA, ta im B l XB, YB.

Gii: y = YB - YA; x = XB - XA

V d: Cho ta ca im M (XM = 152 m; YM = 365 m); ta ca im N (XN =

306 m; YN = 504 m). Hy xc nh gc nh hng AMN v di MN? Gii p dng cng thc trn ta c:

Vy di MN s c tnh bng

V gc nh hng MN s l:

2.2. MT S N V THNG DNG TRONG O C 2.2.1. n vo di

n vo di l mt v k hiu l m. Theo nh ngha, mt l khong cch m nh sng i c trong chn khng trong khong thi gian: 1/299792456 giy (Nguyn Th Thn, 1999).

Mt nh ngha khc ngi ta cho mt l 1.552.734,83k (k hiu l m). Trong k l bc sng ca ta hng ngoi do Cadimi (Cd) pht ra trong iu kin tiu chun.

Ngoi n vo mt dng trong o di ngi ta cn dng cc bi s ca mt nh camt (dam), hectmet (hm), kilmet (km). Cc c s ca mt l ximet (dm), xngtimet (cm) v milimet (mm)

2.2.2. n vo gc : Mt vng trn c 360 (

0), gc 1

0 chn cung c chiu di bng 1/360 chu vi

ng trn.

Pht (') 1'=1/600 hay 10:60' Giy (") 1,=1/60' hay 1':60"

Grt: Mt vng trn c 400 grt (g). Gc 1

g chn cung bng 1/400 chu vi ng trn.

Xngtigrt (c) 1c

= 1/100g hay 1

g = 100

cc

Xngtixngtigrat (cc) 1cc = 1/100c hay 1c = 100cc Hng s chuyn i cung gia n vo gc trong h v n vo trong h raian Mt ng trn c bn knh l R c chiu di chu vi l 2piR. Hng s pi chuyn

i cung t n v do di sang n vo gc, ngc li c hng s r () chuyn i cung t n vo gc sang n vo di

0 = 180

0/ pi 57,3

' = 0/60 3.438

" = /60 206.265

2.2.3. n vo din tch

n v o din tch l mt vung, k hiu l m2.

c s ca mt vung l

cimet vung (dm2) = 1m2. 10-2

Xngtimet vung (cm2) = 1m

2. 10

-4

Milimet vung (mm2) = 1m2.10-6 Bi s ca mt vung l:

Are (a) = 1m2.10

2

Hecta (ha) = 1m2.10

4

Kilmet vung (km2): 1m2.106 2.2.4. n vo th tch

n v o th tch v mt khi, k hiu l m3. chng ta hay bt gp

ximel khi (dm3) = 1m3. 10

-3

xnglnet khi (cm3) = 1m3.10-6

Milimel khi (mm3) = 1m3.10

-9

Phn th hai O C TRONG LM NGHIP

Chng 3 S DNG BN A HNH TRONG LM NGHIP 3.1. KHI NIM V PHN LOI BN A HNH 3.1.1. Khi nim bn a hnh

Bn a hnh trc ht thuc bn a l chung c t l ln ( 1:1.000.000). Bn a hnh th hin chnh xc y cc i tng. Th hin ng u cc yu

t a hnh, t nhin, kinh t x hi. Mc t m ca ni dung phi ph hp vi mc ch s dng, t l bn v khu vc thnh lp bn . Bn a hnh c dng trong cc ngnh k thut khc nhau, trong qun s quc phng, trong iu tra quy hoch, trong kho st thit k trng rng, trong ging dy hc tp v quan trng hn l thnh lp cc bn t l nh hn.

3.1.2. Phn loi bn a hnh

tin li cho vic qun l v s dng bn a hnh, trong sn xut

hin nay bn a hnh c chia thnh ba loi c bn sau y:

Bn a hnh t l ln: ( 1:200 v 1:5.000) Bn a hnh t l trung bnh: (t 1:5.000 n 1:10.000) Bn a hnh t l nh: (cc mnh bn trn 1: 10.000) Hin nay, bn a hnh s dng trong lm nghip vn ch yu l bn t l

1: 10.000 v mnh bn 1:50.000. c bit trong thit k trng rng hay xy dng bn hin trng rng chng ta u s dng bn a hnh 1:10.000 l chnh.

Bn cnh vic phn loi bn a hnh cn c quy nh bi mu sc ca bn a hnh :

V d: Mu nu, lc, xanh...

3.2. XC NH V TR MT IM, YU T A HNH V NH HNG BN

3.2.1. Xc nh v tr mt im Nh chng ta bit vic xc nh

chnh xc ta ca mt im trn bn l ht sc cn thit, c bit vi nhng cng ngh mi nh h thng nh v ton cu (GPS). Vic xc nh chnh xc mt im c ngha v cng quan trng trong cng tc thit k cc cng trnh. Thc t, bn a hnh l hnh v thu nh biu din cc yu t a vt v a hnh ln trn bn theo quy lut ton hc nht nh. Tt c cc loi bn a hnh u c li ta (k c ta a l hay ta vung gc bi vy vic xc nh ta ca mt im trn bn tr nn ht sc n gin. Ni chung khi o v bn t l ln ta dng h ta vung gc, trn cc t bn u ghi ch ta gc khung t bn . V vy c th dng com pa, thc t l

o cc on vung gc tim cn xc nh ti cnh ca li ta cha im .

3.2.1.1. Xc nh ta a l ca mt im

xc nh v tr ca mt im A bng h ta a l, phi da vo v tr tng i ca im ny so vi cc trc kinh v v . C th trn bn , cc trc ny c th hin bng cc khung pht. Khung pht c biu th bng vch en trng, ty theo t l bn m gi tr di mi vch s c ln khc nhau. Thng thng i vi bn t l trung bnh, mi vch en trng c gi tr l mt pht, phn l nh hn mt pht ca kch thc

bn ch xut hin u hoc cui ca khung en trng .

3.2.1.2. Xc nh ta vung gc ca mt im

Mun xc nh ta vung gc ca mt im phi da vo v tr tng i ca im vi cc trc ta vung gc. Trc ng k hiu v x chnh l kinh tuyn gia ca mi tnh tin v bn tri 500 km, cn trc nm ngang l xch o.

thun li cho vic xc nh v tr cc im, ngi ta k ln bn mt mng li vung hay cn gi l li tim. Cc ng thng ng ca li vung l nhng ng thng song song vi kinh tuyn gia, cn cc ng nm ngang th song song vi xch o.

Tu theo t l bn m cnh ca vung c ln khc nhau v c chn l mt s chn km hay mt (hnh 3-03). Cng thc tnh nh sau: XA = xa + at

YA = ya + ak

y xa v ya l cc ta ca im a.

Nh vy k c h ta a l hay h ta vung gc u c th gip cho ta xc nh chnh xc ta bt k mt im no trn bn .

3.2.2. V lt ct theo a hnh Vic v lt ct ny c ngha

quan trng trong thit k cng trnh, c bit l cng trnh giao thng. v c lt ct theo ng ng mc chng ta lm nh sau:

-Chn lt ct AB: Lt ct AB phi i qua khu c trng ca a hnh.

-nh du im giao nhau gia ng ng mc v lt ct i qua.

-Ghi ch cao a hnh ca cc im giao nhau vi lt ct.

-a lt ct vo bn v theo trc honh. T l ngang ca lt ct chnh l t l bn Chn trc ng v bin ng theo cao Mn v Max ca cc im ct.

Lu : Chng ta c th v lt ct di hay ngn, c thi qua nhiu dng a hnh phc tp, tuy nhin trnh nhm ln ta nn nh du cc im cng ng ng mc bng cc k hiu ng nht. 3.2.3. nh hng bn

Trong qu trnh xy dng cc cng trnh cng nhiu tra rng, kho st tuyn ng,... ta thng phi nh hng bn trn thc a v xc nh hng ng thng trn bn T theo bn xc nh c hng ca cc a vt thc a so vi hng Bc. nh hng bn trn thc a ngha l t bn sao cho hng Bc ca bn trng vi hng Bc ca thc a. Khi hng ng thng trn bn s trng vi hng ng thng thc Vi cc bn a hnh t l ln dng h thng chiu bn Gauss th trc honh X l hng Nam Bc thc cn trc tung Y l hng ng Ty thc.

3.2.3.1. Xc nh hng ng thng trn bn .

Xc nh hng ng thng trn bn a hnh chnh l xc nh gc kp gia ng thng v trc honh X. Hng ny c th biu th bng gc hai phng hoc gc phng v (gc nh hng tm gc kp , trc ht ta cn xc nh ta cc im u v cui ca ng thng. Sau tnh c t s gc hai phng theo cng thc:

Ty theo du ca ty v y m x bit gc hai phng ny thuc phn t no ca h ta , tc l bit c hng ca gc hai phng cng t bit c gc nh hng a ca ng thng (Phn ny tham kho mc 4-4).

3.2.1.2. Xc nh hng a vt thc a theo bn

xc nh a vt thc a theo bn trc ht ta cn nh hng bn . Sau i chiu hng ca cc a vt thc a vi cc hng ca a vt c biu th trn bn . Do hng ca a vt trn bn c th da vo trc honh X xc nh theo mt trong cc cch ni trn nn theo hng ny ta bit c hng ca a vt thc a. Vic nh hng bn c th c xc nh theo mt trong cc cch sau: nh hng bn bng a bn nh hng bn theo a vt di, thng nh hng bn theo phng hng hai a vt.

3.3. TNH TON TRN BN A HNH 3.3.1. Tnh di

3.3.1.1. Cc dng c thng dng khi s dng bn trong phng

Mun s dng bn trong phng vo cc vic xc nh di, cao, dc, cn phi c cc dng c chuyn dng nh cc loi thc t l xc nh di nm ngang v thc o ng cong trn bn .

* Thc t l thng:

Cu to c bn ca thc t l thng dng cho bn l nhng on thng lin tip bng nhau. Mi on gi l "n v c bn", di ca mt n v c bn phi chn sao cho n tng ng-.vi mt di chn ngoi mt t d ni suy.

V d: Hnh 3-06 l thc t l 1:5000. n v c bn ca n bng 2cm tng ng vi di mm mt t.

on u ca thc pha tri chia lm 10 on nh bng nhau v ghi s nh hnh v. S dng com pa o on thng o trn bn v gi nguyn khu compa, t ln thc t l thng sao cho mt u ca com pa trng vi tr s trn trc nm bn phi vch khng (0), cn u kia l phn l nm bn tri vch khng (0) (hnh 306) c di nm ngang ca on thng MN = 220 m.

Thc t l thng chnh xc khng cao v khi khong cch c s l bng 1/10 n v c bn th ch c lng ly kt qu.

* Thc t l xin Hnh 3-07 l thc t l xin dng cho bn t l 1:5000. Cng

nh thc t l thng, on n v c bn u tin theo chiu ngang v chiu ng chia thnh 10 phn u nhau.

Theo hnh 3-07, xut pht t tam gic ng dng, tm c di ca on thng nh nht trn thc hay cn gi l chnh xc ca thc t l. Vi t l 1:5000 on AB= 2 cm trn giy th t = 1 m mt t. S ghi trn thc l di nm ngang mt t c n v l mt.

Mun o di MN trn bn , t hai u com pa o trng vi hai im M, N ri la cch compa ln thc t l, sao cho hai u com pa trng vi mt on trn thc.

Nh vy c s trn thc t l xin theo trnh t l: Phn chn trm mt dc bn phi vch (0) Phn chn chc mt dc bn tri vch (0) Phn mt v l mt dc ngay trn ct ng ti vch (0)

Theo cu to ca hai loi thc t l thng.ch.chnh xc ti 1: 10 n v c bn, cn thc t l xin c chnh xc ti 1: 100 n v c bn.

* My o di trn bn :

xc nh di trn bn hin nay ngi ta dng my o di. Nguyn l cu lo my rt n gin, gm c mt bnh rng truyn chuyn ng n mt chic tm, chic kim ny c tm qut gia cc vng trn ng tm v ngay trn mt my, bn knh v khong chia cng nh cch cha s trn mi vng trn, ph thuc vo cc loi t l khc nhau c ghi trc tip ngay trn mi vng trn tng ng vi n.

Khi s dng, ch cn a bnh xe ca my di ng t u dn cui ng thng hoc ng cong.

Cn c vo s c trn bng dc s ca my, tu theo t l s bit c di qung ng cn go.

3.3.1.2. Xc nh di mt on trn bn

Mun xc nh di mt on thng trn bn c th dng com pa o, bm hai u ca on thng ri t ln thc t l, c dc ngay di nm ngang tng ng ngoi mt t. Cng c th dng com pa do bm trc lip ln thc k lm, ri nhn t so c vi mu s t l bn . Trng hp bit to vung gc ca hai im u ng thng, c th lnh ra di ng thng (gii bi ton nghch).

Mun o di mt ng cong trn bn , ngi ta thng chia ng cong ra nhiu on ngn coi nhon thng, tin hnh o trc tip tng on ri ly tng li. Hin nay o ng cong trn bn thng s dng my o di.

Khi s dng ch cn a bnh xe ca my di ng bm st t u n cui ng cong, tu theo t l bn s c c di qung ng nh o.

3.3.2. Tnh dc

Nu mun xc nh dc mt cch chnh xc ca a hnh theo mt hng no , nht l i vi nhng khu vc c a hnh phc tp th phi tin hnh v mt ct a hnh theo hng nh. Ni dung c gii thiu phn trn.

tin s dng, ngi ta v biu tng quan gia khong cao u v gc hoc dc c gi l thc dc.

Mun bit gc dc mt t gia 2 ng ng mc ti 1 ni no th o khong cch S gia 2 ng ng mc ri t on S ln biu theo hng trc ng v c tr s gc dc trn trc ngang.

Nu mun bit dc mt t tnh theo phn trm hoc phn nghn, cng o khong cch S gia 2 ng ng mc, t on S ln biu dc theo hng trc ng ri c tr s dc trn trc ngang.

i = tg = h/a

a = h.cotg

tin s dng ngi ta ch to ra thc o dc sau (hnh 3-09):

V d: Trn bn l 1:10.000 c h = 2 m a' = 0,2 cotga

3.3.3. Tnh cao Nh ta ni ti chng 1, cc phng thp biu din a hnh th phng php

biu din bng ng ng mc l u vit hn bi chng c th xc nh c cao bt k ca mt im no trn bn , m cc phng php khc khng c c. Vy, xc nh cao mt im trn bn a hnh ta tin hnh nh sau:

Mun xc nh cao mt im trn bn phi da vo v tr tng i ca im so vi cc ng ng mc gn n.

V d. Trn hnh 3-10 khong cao u ca ng ng mc l lom. im A nm gia ng ng mc 230 m v ng ng mc 240 m. Nu coi gia 2 ng ng mc c a hnh bin i u. y h l khong cao u, trong trng hp ny h = 10 m. Vic xc nh cao ca im A rt n gin, bng cch ta o khong cch thc trn bn theo hng dc nht (ng gn nh vung gc) gia hai ng ng mc 230 m v ng 240 m i qua im A. Kt quo c 1 ch tng ng chnh cao loi, sau o ta o t ng ng mc 230 m n im A gi s c 0,5 ch tng ng l 5 m. Vy cao ca im A s bng 230 m + 5 m = 235 m.

3.3.4. Tnh din tch

3.3.4.1. ngha o tnh din tch Thc t vic o tnh in tch trn bn l cn thit v c ngha quan trng trong

cng tc qun l t ai, quy hoch s dng t, p ng mc tiu kinh doanh sn xut t hiu qu cao nht. Bi o din tch nhm:

-Qun l c ngun ti nguyn dt, theo di c s bin ng trong s dng t (bin ng din tch rng).

-Lm c s quan trng cho vic quy hoch, lp k hoch sn xut Nng Lm nghip.

-nh gi c gi tr ca ti nguyn t (nh nh gi, trao i

3.3.4.2. Mt s phng php o tnh din tch

Trong cng tc k thut ni chung v iu tra quy hoch rng ni ring, thng phi o din tch mt khu vc trn bn . xc nh c din tch trn bn , ngi ta thng dng my phng php sau y:

* Phng php hnh hc

Phng php hnh hc c s dng cho trng hp din tch con do dc bao quanh bi nhng ng thng. Khi , chia din tch thnh nhng hnh c dng c bn nh tam gic, ch nht ri tin hnh o cc yu t chiu di cnh v cao ca tng hnh, dng cng thc ton tin ra din tch mi hnh. Sau , cng din tch cc hnh li em nhn vi bnh phng mu s t l bn s c din tch ca khu vc ngoi thc a. V d: hnh 3-11. Chia a gic ABCDEG thnh 4 hnh tam gic, tin hnh o a1, a2, a3, a4 v h1, h2, h3, h4.

-Tnh din tch cc hnh tam gic

Gi din tch ngoi thc a l S th:

Trong : n: S hnh c bn trong a gic M: Mu s t l bn * Phng php gii tch

Chng ta bit ti bt kim no trn mt t u c ta . tnh din tch.hnh 3-12 c ta ti cc im 1,2,3,4,5 ta lm nh sau: To cc nh ta nh s theo chiu thun kim ng h, khi din tch c tnh theo cng thc

Hay T cng thc trn ta cng c th vit

V d:

p dng cng thc ta c:

Thay s vo cng thc ta c din tch a gic trn l 250.000 m2

* Phng php li o din tch

Dng t giy can c k vung t ln hnh cn o, m s nm trong hnh bit din tch mi , s tnh c din tch ca hnh. Khi m vng bin thng gp cc thiu cn c lng cc thiu, gn nhau dn thnh .

Trong thc t, thng kt hp vi giy bng m vi giy k ly o din tch trn bn nh sau:

t giy bng m ln bn , can chu vi hnh cn o ri em t giy can chu vi hnh cn o t ln t giy k ly v tin hnh m nh ni dung trn. Gi tng s m c trong hnh cn o l N.

Din tch mi tng ng ngoi thc a l s th tng din tch ton khu vc c xc nh theo cng thc S = N.s

Nu s' l din tch mi trn giy th ta c

S = N.s'.M2

Trong : M l mu s t l bn

* Phng php phn mnh di

Trn t giy bng m k cc ng song song cch u nhau mt on l d, k cc ng nm gia mi di bng nt t on ri t t giy bng m ln mn hnh cn o (hnh 3-14).

Trn hnh 3-14 tin hnh o di nm gia mi di l li

Gi din tch mi di chn bi chu vi hnh cn o l si, c ln tng ng

vi din tch ca mt hnh ch nht c kch thc di, rng l li v d Vy: si = d.li Din

tch hnh cn o l:

Din tch tng ng ngoi thc a ca hnh cn o l

Trong : M: Mu s t l bn

N: Din tch d trn giy t c lng S': Din

tch khu vc o trn giy

S: Din tch khu vc o tng ng ngoi thc a

* o din tch bng my My o din tch l dng c p dng nguyn tc c hc,

xc nh din tch ca

mt hnh bt k trn bnh hoc bn . Ph bin nht thng dng l my o din tch

LASICO.

+ Cu to ca my o din tch

My gm ba b phn chnh: - trng lc (1): C tc dng c nh my khi tin hnh o. -B phn c s (2): y l b phn quan trng cho ta kt quo din tch. Ti

b phn ny c a D chuyn ng v c nh s t 0 n 9. a R chuyn ng cng c nh du t 0 n 9, c quay c mt vng th a D di chuyn c mt s. a V c cnh v chia thnh 10 vch.

-B phn cnh tay n (3): Cnh tay n di hay ngn n quyt nh n kt qu o din tch, ni ng hn n nh hng trc tip n h s P trong cng thc tnh din tch

+ Nguyn l hot ng Thc cht my o din tch da trn nguyn l c hc, o chu vi v suy ra din tch. xc nh c din tch trn bn ngi ta tin hnh o chu vi ca hnh cn o

v ta c th c c s c nh nht n 1/1000 vng quay ca bnh xe V. Do cu to nh trn nn s c ton b ca b phn tnh phi c 4 s c nh sau: S vng quay ca bnh xe V c th hin trn trn D: s phn mi v s phn trm ca mi vng quay ca bnh xe V, c ngay trn bnh xe V, s phn nghn ca mi vng quay ca bnh xe V, c trn du xch R tr s c l 2547, c ngha l 2.547 ln vng bnh xe quay so vi t s u.

Hnh 3 -16. Cch c s trn my + S dng my o din tch xc nh din tch mt khu vc no ta tin hnh nh sau

-t im cc ca my ngoi hnh v. Khi chn im t cc, cn chn sao cho im tm im cn di chuyn nm tm ca hnh cn o, di chuyn ra mt im A bt k ca cnh hnh cn o c s n1.1. Tin hnh di chuyn u v chnh xc trn cnh ca hnh theo chiu thun kim ng h v ti im A ta c c s n1.2. Sau ti tim A v c c s n2.l v tin hnh di chuyn theo chiu ngc kim ng h vim A v c c s n2.2. Sau ta tnh c din tch hnh ta cn o bng cng thc: Din tch o ln 1: S1 = P.(n1.2 - n1.1) Din tch o ln 2: S2 = P.(n2.2 - n2.1)

Nh vy din tch ca hnh cn o c tnh bng cng thc:

S = (S1 +S2)/2 Trong cng thc trn i vi mi di nht nh ca tay n (3) th tr s P l mt hng s, gi l gi tr khong chia ca my o din tch. Cnh tay n di hay ngn th h s P hon ton ph thuc vo n.

Nu s c th hai l n1.2 nh hn s c th nht n th cn cng thm 10.000 hoc bi s l 10.000, tu theo s ln quay ca a trn D.

+ Nhng iu cn ch khi s dng my o din tch t c kt quo din tch vi chnh xc cao, trc khi s dng, my phi

kim nghim v cn tun theo nhng iu ch sau: 1 - Khu vc cn xc nh din tch trn giy phi t ln mt b mt tht phng

2 - Chn im cc cho hp l, sao cho hai cnh tay n ca my o din tch khng to vi nhau mt gc qu nh hoc mt gc qu ln.

3 - Khi di chuyn kim o ca my theo ng bin ca khu vc , cn a kim u tay v gi cho kim chy ng ng bin ca khu vc .

Lu : Khi khu vc o qu ln ta c th chia lm nhiu phn nh hp l, tin hnh t cc ngoi o tng phn, sau tnh ton v ly tng din tch cc hnh nh li, s c in tch ca tng khu vc.

Din tch tnh c ca khu vc mi ch l din tch trn giy, mun bit din tch ca n ngoi thc a th phi nhn vi bnh phng mu s t l bn .

3.3.5. Xc nh lu vc nc 3.3.5.1. ngha phng l lt, ng thi

c nc ti cho ng rung, hay l cng trnh thuin... ta cn p cc p nc thch hp ngn dng nc to thnh h cha nc. c bit bo tn cc di tch danh lam thng cnh nh h Ba B, h Thc B, duy tr ngun nc nh h thuin Ho Bnh... th vc trng rng phng h l rt cn thit. Vy xc nh ranh gii lu vc gip cho ta xc nh c din tch rng phng h cn bo v v pht trin. Bn cnh gip cho cc nh nghin cu c th tnh c lng

nc cha trong h v a ra cc d bo dc mc ln xung ca nc h.

3.3.5.2. Phng php xc nh

Bn cnh cc yu t a hnh cn xc nh nh dng, khe, sn, nh th vic xc nh yu t lu vc trn bn a hnh c ngha v cng quan trng trong lm nghip. Ngy nay, vic quy hoch cc rng phng h ni chung, c bit l rng phng h u ngun ni ring i hi mi cn b k s lm nghip cn xc nh c lu vc ca mt khu rng phng h. Nu chng ta xc nh chnh xc lu vc th vic quy hoch rng phng h c ngha thit thc cao ng thi gim chi ph v ti chnh.

Thc cht cc d n ca lm nghip u quan tm cng tc bo tn, cng tc phng h, chnh v vy hu ht ngi ta u da vo cc yu t a hnh xc nh tm quan trng ca cc khu vc lin quan n vng d n.

xc nh c lu vc ca mt h nc (h Thc B, h thuin Ho Bnh, h Ni Cc, h Ba B...), hay mt con p no , chng ta phi quan tm n cc yu t a hnh Trc ht, ta phi xc nh r cc dng a hnh c bn: i ni lng cho, dng, khe v yn nga... chn, sn, nh. Da vo bn a hnh ta tin hnh xc nh lu vc cho mt p nc hay mt h cha nc bng cch xc nh ton b din tch c ng tp trung nc (khe hay trng mng) v Cn c vo cc yu t a hnh nh nh i, dng v sn i (hnh 3-17). 3.3.6. Thit k ng t lm nghip

3.3.6.1. ngha Trong sn xut kinh doanh lm nghip, vic thit k cc cng trnh lm nghip phc

v l cn thit, trong cng trnh ng t lm nghip l ht sc quan trng bi:

-Gip cho chng ta xc nh c tuyn ng hp l phc v vn chuyn, vn xut g tit kim chi ph v thi gian.

-Vn chuyn cy ging, vt t phc v trng chm sc rng thun li.

-Tng kh nng qun l bo v, phng chng chy rng. -To ng du lch sinh thi rng

3.3.6.2. Phng php xc nh

xc nh c tuyn ng t phc v sn xut kinh doanh lm nghip chng ta da trn bn a hnh thit k. Vic thit k m bo cc bc sau:

Bc 1: Xc nh im u v im cui (M&N) ca tuyn ng trn bn a hnh cn thit k c t l l bao nhiu? C khong cao u ng ng mc l bao nhiu?

Bc 2: Tnh ton khong cch ngoi thc a tng ng trn bn

c dc cho php 5%; 10%... bng cng thc:

Trong : St: Chiu di ngoi thc a

HAB: Khong cao u ca ng ng mc A n ng ng mc B

i%: dc phn trm theo yu cu

Bc 3: Tnh khong cch ngn nht tng ng vi S, trn bn m bo dc i% theo yu cu:

Trong : sbd: on ngn nht trn bn c dc theo yu cu

M: Mu s t l bn Bc 4: Tin hnh v ln bn a hnh bng cch

-S dng compa: m rng khu com pa bng sbd v c nh li.

-Gi nguyn khu com pa v t mt chn com pa ti v tr M

-Tin hnh quay compa (xy ra 3 trng hp ct ng ng mc k tip 1

im hoc 2 im hoc 3 im) Lu : Ta lun chn hng v N. V d: Xc nh mt tuyn ng t lm nghip i tim P n im Q, c dc

thit k 5% trn t bn a hnh c t l 1:10.000. Bit khong cao u gia cc ng ng mc h = 10 m.

gii v d ny ta ch vic p dng cng thc trn theo trnh t 4 bc

-Trc ht ta tm khong cch ngoi thc a St m bo c 5%

-Tnh on ngn nht trn bn sbd m bo 5:

-Nh vy cng vi mt on 2 cm trn bn

t l 1/10.000 c dc 5%. Mun v ln ta s dng compa v

Chng 4 O CC YU T C BN

4.1. O GC 4.1.1. Nguyn l o gc bng v gc ng

4.1.1.1. Gc bng

Hnh 4-01. Nguyn l o gc

bng

Gi s c 3 im S1; M1; N1 trong khng gian cc cao khc nhau trn b mt tri t. Gc to bi 3 im M1S1N1 nm trong mt phng nghing (hnh 4-1).

Qua 2 cnh S1M1 v S1N1, dng 2 mt phng thng ng P v Q ct mt phng nm ngang H theo 2 giao tuyn S1M v S1N. Gc to bi 2 giao tuyn chnh l gc bng cn xc nh. Vy, gc bng gia hai hng trong khng gian l gc nh din to bi hai mt phng thng ng i qua hai hng .

Ch : o gc bng ca 2 hng ngm khng c ngha l o gc kp gia 2 hng ngm y, m l o hnh chiu vung gc ca gc kp trn mt phng nm ngang.

4.1.1.2. Gc ng

Gc ng l gc nm trong mt phng thng ng, hn bi tia ngm v ng nm ngang (hnh 4-02).

Nu tia ngm nm pha trn ng nm ngang th gc ng mang du (+), tia ngm nm pha di th gc ng mang du (-).

Ch : o gc ng ca hng ngm c ngha l o gc to bi tia ngm vi hnh chiu vung gc ca n trn mt phng nm ngang.

Trong trc a mun o c gc bng v gc ng, ngi ta sdng my kinh v.

4.1.2. My kinh v

4.1.2.1. Phn loi

* Theo cu to my kinh vc chia lm 3 loi: My kinh v kim loi My kinh v quang hc My kinh vin t

My kinh v kim loi: l my kinh v c bn ngang v bn ng lm bng kim loi, c th c trc tip bng mt cc gi tr hng o trn bn hai v tr i tm. V d: My THEO 010 ca Lin x, my Meopta ca Tip khc My kinh v quang hc: C bn lm bng thu tinh cht lng cao, cc vch chia c khc hoc in trn a thu tinh v c bo v bi mt v kim loi. Cc gi tr hng ngm trn bn ch c th c c qua mt h thng lng knh, thu knh v gng phn chiu. Nh nh sng mt tri v gng phn chiu, nh ca cc vch chia trn bn c truyn ln mn nh c V d: My THEO 010, Dahlta, THEO 020A ca c, TB, ca Lin x My kinh vin t: Cc loi my ny ang c s dng hu ht cc c s sn xut ca nc ta. Cc my ny c nhp ch yu ca cc nc Nht, Thu Trn cc my b phn c s l mt mn hnh, vi cc nt bm c cc tnh nng khc nhau. Khi ngm, mc tiu ta t cc gng, sau ch cn bm vo nhng nt tnh nng l c th nhn c cc s liu cn thit (gc bng, gc ng, chnh cao,

khong cch nm ngang...) V d: SET 2E, SET 5E ca Thu S, TOPCON ca Nht Bn... * Theo chnh xc, my kinh v c chia lm 3 loi: My kinh v chnh xc cao Sai s trong phng o gc m = 0"5 3" My lnh v chnh xc TB~ Sai s trng phng o gc m = 3" 10" My kinh v chnh xc thp: Sai s trung phng o gc m = 10" 6" 4.1.2.2. Cu to my kinh v quang hc d hnh dung, trn hnh 4 - 03 m t nhng b phn c bn b tr bn ngoi

v my kinh v T5K. Theo th t ghi ch trn hnh v ta c: c cn my (1), my (2), hp bn ngang (3), ng thu di (4), ng thu trn (5), ng knh ngm (6), ng knh hin vi (7), hp bn ng (8), thc ngm s b (9), quai sch (lo), nm trc vi (11), c hm v vi ng dc (12), c hm v vi ng ngang (13), c i tm quang hc (14), nm t tr s hng trn bn ngang (15) v gng phn chiu nh

sng (16). Tuy c rt nhiu loi my kinh v song v cu to u c cc b phn chnh sau:

-Gi my (Chn my): bng g hay bng kim loi, to thnh bi 3 chn, c th thay i di.

- my: l bn c 3 c, chng cn bng my khi o

-Thn my: a) ng knh: Cc b phn chnh ca ng knh n gin (hnh 4-04)

-Knh vt (1): to hnh nh tht ca vt. nh ny nh hn kch thc vt v nm cng pha vi tiu im sau ca knh vt. Li dy ch thp (2): l mt tm knh phng trn c khc li ch ch thp (cc vch chnh v vch o khong cch). nh ca vt khi o s nm trn li y ch thp -Knh mt (3): c tc dng nh knh lp, qua nhn thy nh trn li dy ch thp. Knh mt c th di chuyn c nh mt c gi l c iu tiu.

- a nh v li dy ch thp, ngi tai b tr mt thu knh phn k (4) gia knh vt v li dy ch thp thay i tiu c sau ca knh vt. Thu knh phn k di chuyn dc trc nhc iu nh (5).

ng thng ni quang tm knh vt vi quang tm knh mt v i qua tm ca mng dy ch thp l trc ngm ca ng knh.

phng i ca ng knh Vx

:

Trong : fv: Tiu c knh vt fm:Tiu c knh mt

Hin nay phng i ca ng knh trc a thng t 15 n 50 ln, vng ngm 0,5

0 2

0

b) Bn Bn ngang l mt vng trn bng kim loi hoc bng thu tinh c khc s theo

n v hoc gii. Gi tr vch khc tu vo chnh xc ca my. d dng xc nh s c trn bn c vch chun (vng chun). bit c bn v tr lm vic hay cha, ngi ta gn ng thy vo bn .

c) ng thu Tc dng ca ng thu l a mt ng thng, mt mt phng v v tr nm

ngang hoc thng ng. Nguyn tc ca ng thu l li dng tnh cht vt l ca cht cha trong bnh kn, bt kh lun chim v tr cao nht. ng thu c 2 loi: ng thu trn v ng thu di. ng thu di: c cu to t mt ng thu tinh hnh tr vi mt trn pha trong c dng cong trn, bn knh R = 3m 200 m. ng thu c y cht lng c nht thp nhe hay cn nng ri hn kn li. nhit thng, khi cht lng gim th tch to khong trng gi l "bt nc". ng thu trn: Mt trong ca ng thu trn c dng chm cu, nh mt chm cu

l "im O". ng bn knh i qua "im O" l trc ca ng thu trn. Khi "bt nc" tp trung, trc ca ng thu trn v tr thng ng.

chnh xc ca ng thu trn thp hn chnh xc ca ng thu di Dng ng thu trn cn s b my.

d) B phn c s B phn c s ca my kinh v gm s c bn ngang v bn ng. Bn

ngang o gc bng, bn ng o gc nghing ca ng knh.

i vi my kinh v quang hc dng knh hin vi quang hc c s cc bn .

Nhn qua ng knh c s ta thy 2 mn nh, mn nh trn ghi Hz dc s bn ngang, mn nh ghi V dc s bn ng. Thang vch c khc trc tip ln mn nh ca knh c s, mi thang vch c chia gi tr bng 10 v c chia thnh 360 khong bng nhau Khi c s, da theo vch khc no ca vnh nm lt trong thang vch.

tng chnh xc ca s c, my c cu to du xch. Gi tr ca 1 thang trn du xch l lu. mi thang c chia lm 60 vch nh, mi vch gi tr 1', s ghi trn du xch c gi tr 10'.

4.1.3. Thao tc c bn trn my kinh v Trc khi thc hin cc khu o c bng my kinh v, cn nm vng nhng thao tc

c bn nh: di im, cn bng my, ly hng ban u, ngm mc tiu

4.1.3.1. Di im

Di im tc l iu chnh cho tm bn ngang phi nm trn ng dy di ti tim cc ng di t. thao tc i im c nhnh