1

عدالت اجتماعي

ابوالحسن بني صدر: نويسنده

اسماعيلو : طرح روي جلد

87 ارديبهشت 14: تاريخ انتشار

انقالب اسالمي: انتشارات Engelab Eslami Zeitung

Postfach : 11 11 18 D – 60046 Frankfurt

Germany

شماره حساب انتشاراتFraspa – Germany Konto no . 12 30 26

BLZ. 500 502 01

ارتباط از طريق اينترنتde.Ab_banisadr@yahoo

آدرس سايت آقاي بني صدر

fr.com.banisadr.www://http-

2

فهرست مطالب

8.........................................................................................-دخل م

فصل اول

13»تجربه پذيروتجربه كردنى« زبان و »وعامه فريب عامه پسند« زبان

21 ................ :وعامه فريب شخصه عمومى زبان عامه پسندشش خاصه م

21...:نمى آيد به تجربه در "وعامه فريب عامه پسند"بان ز-خاصه اول

35.:ست بيانگر واقعيت ني:"عامه پسند و عامه فريب " زبان -خاصه دوم

باوراندن اين دروغ"عامه پسند و عامه فريب " زبان -خاصه سوم

47. : است كه ثنويت در ذات هستي و يا دست كم در ذات عقل است

53 . آزادى است ضد »عامه فريب و عامه پسند « زبان-خاصه چهارم ايجاد باور به ناتواني"وعامه فريب عامه پسند" زبان- پنجمخاصه

65............................................................:ود و توانائي قدرت است خ

منطق صوري به قصد: عامه پسند و عامه فريب « زبان -خاصه ششم

77......................................: غافل كردن عقل از واقعيت و بسا واقعيتها

فصل دوم

85...................................................................... آزادىبيانآزادى و

86 ............................................................. :مى شويدنخون خون را

92............................................. :زادي كه انسان دارد آ9 –بند اول

102.؟ يست و چرا آزادى داشتنى استچزاد شدن آو آزادى -بند دوم

3

102.........................زاد شدن چيست ؟آزادي داشتني است و آ چرا - 1

110.................................................................. :وح جبارستيزىر - 2

115............................................ : و آزادى يابربادو زبان آزادى -3

134......................... :دهد؟ تجربه گر چه وقت تجربه آزاد انجام مى - 4

فصل سوم

152................................................................................ :جامعه عادل

156...................................................... :واليت مطلقه دانشمندان - 1/1

161............................................................................:نظر انتقاد – 2/1

193............... :مقام تصميم مقام واليت است و قابل تفويض نيست - 3/1

اىغتنظيم قلمرو عمومى فعاليتهاى فردى و ال -بند دوم

197................................................................. تصميمها به تصميم اصلح

201.................: توان تصميمى را جانشين تصميم جمع كرد؟ آيا مى - 1

از جبرها تحققواليت خدائى به آزاد كردن اراده - 2

211................................................................................ :كند پيدا مى

212............................................. :در معنى اسالم آوردن از ديد قرآن

214...... :كند واليت خداوند به واليت رها از اكراه انسان تحقق پيدا مى

217..................... :آورد؟ چرا قرار گرفتن دين در دست دولت فساد مى

فصل چهارم

228................................................. : فعاليت اقتصادى برابرى ونابرابرى

ازفايده گرائى تا عدالت اجتماعى راولس: براليسمالف لي -بند اول

John Rawls : ............................................................................228

228................................................................................ :فايده گرائى

232......................... :رانمى توان با يكديگر سنجيد افرادهاي فايده - 1

4

234..........................................:خواسته هاى اوليه ورجحان بنيادى - 2

237.................................................. :نااستوارى رجحانهاى شخصى -3

238........................................................ :نفع گرائى وبرابرى طلبى - 4

240............................................................ :ائى وحقوق بشرنفع گر - 5

242..................................... : آيا ادراكات اخالقى حاكميت دارند؟ - 6

Rawls :....................................243 بداعت نظر راولس دو -بند دوم

249.............................................................. :اولس وفايده گرائى ر- 1

252................................................................... :راولس وليبراليسم - 2

255............................................................. :راولس وبرابرى طلبى - 3

258...............................: عدالت اجتماعى از ديد ليبرتاريسم -بند دوم

263.............................................................................. :نظريه نوزيك

، نظريه نوزيك را تصحيح Steinerو استنر Kirzner كيرزنر

264..................................................................................... : مى كنند

266................................................. :ارزيابى نظرهاى راولس و نوزيك

Wilt Chamberlain ) :..............................269 اشكال ويلت چمبرلن

272........... عدالت به مثابه سرمشق،عدالت تاريخى وعدالت بمثابه هدف

274............................................اشكال بر نظر راولس در باره استعدادها

277............................................................... :ه حل اشتراكى كردنرا

279.................................................... :دادن بيشترين مددمعاش به همه

281............................................................................ : راولساصل دو

283...............................عدالت از ديد نئوليبراليسم وانتقادآن -بند سوم

283........................................ :نئوليبراليسم ابزارى ونئوليبراليسم بنيادى

285................................ :پاسخ جانبداران نئوليبرتاريسم به نئوليبراليستها

288..................................................................... :آزادى يا امداد - 1

290............................................................... :آزاد اما نگون بخت؟ - 2

5

مى كند، بقدر كافى اصلى كه ليبرتاريسم واقعى پيشنهاد

292.............................................................................. : همگانى نيست

فصل پنجم

294..................................................... : عدالت اجتماعى در ماركسيسم

298................................از مبادله نابرابر تا تسهيم به نسبت قوه -بند اول

300.......................... :از نابرابرى درمالكيت سرمايه تا نابرابرى در اقبالها

غير وآيا مى توان نتيجه گرفت كه بهره كشى ذاتى سرمايه دارى

302..............................................................................: عادالنه نيست؟

303.................................................................. :ليبرتاريسم و كمونيسم

307............................................................تعريف هاى جديد و نقدآنها

311..................................انتقادليبرتاريسم از موضع كمونيسم -بند دوم

313...................... :فريب اسطوره مالكيت را خوردن وپى آمدهاى آن

328...................................................: ايهارزش اضافى وسرم -بند سوم

334........................................................................كار در انقياد سرمايه

338.............................................................جامعه جهانى با اقتصاد وفور

فصل ششم

340.......................: نديدن تعادل ضعفها كار را به بن بست نظري كشاند

340..........................................................انواع تعادلهاى قوا -بند اول

347برد به تخريب كامل راه مىاست كه تعادل ضعفها جريانى -بند دوم

358.......................................... :انتقادها ونظرهاى جديد: بحثحاصل

362.............................................. :انتقادهاى ماركسيست و اكولوژيست

365.................................................................. : » امت گرايان« انتقاد

6

فصل هفتم

363..................................................:ساالرى نظريه عدالت بر پايه مردم

374........................................................ساالرى سه بعد مردم -بند اول

383...............ساالرى بعد از فراليبراليسم و فراماركسيسم مردم -بند دوم

387................................راليسماقتصاد سياسى در نظريه فراليب -بند سوم

فصل هشتم

495.........................................................: عدالت بر اصل موازنه عدمى

396........................ندرت فرآورده طبيعت و يا ساخته انسانها؟ -بند اول

403........:ميزان فارق مدار باز از مدار بسته و اندازه از ندرت -بند دوم

421...........................................................: ستمگران و بيراهه ستمگري

تدبير بر تقدم تقدير بر تدبير مصلحت گرائي است و تقدم: بند سوم

430....................................: زاد كردن عقل و حق گرائي است آتقدير

441...............................................: از نابرابرى به برابرى؟ -بند چهارم

442..........................................: پويائيهاي رابطه سلطه گر زير سلطه - 1

444..........نابرابريهائى كه ساخته انسان هستند و بايد از ميان برداشت - 2

، كننداصلى كه دستگاه قضائى و قضاوت بايد از آنها پيروى 18 - 3

452......................................................................................عبارتند از

456...........................:الغاي تقدم تقدير بر تدبير و يا الغاي شش ساالري

463...........................................:گذار از نابرابرى به برابرى -بند پنجم

478........ :آيا اجتماع برابرى اقتصادى و آزادى ممكن است؟ -بند ششم

486توان عمل كرد؟ در يك كشور مى، عدالتميزانبر ، آيا -بند هفتم

فصل نهم

494.................................................. : زانهاي عدالت در قلمرو اقتصادمي

7

زاد صاحب اختيار آاز انسان بنده سرمايه بمثابه قدرت تا انسان : بند اول

494.........................................................: سرمايه بمثابه نيروي محركه

508: اقتصاد در خدمت انسان و طبيعت-بند دوم

509..........................................: زير سلطه –ديناميكهاي رابطه سلطه گر

511....: ادي در خدمت انسان و طبيعت باز سازي اقتص: ديناميك انقالب

524........................................ : رابطه مستقيم انسان با واقعيتها-بند سوم

536................................................ : انسان الگوي اقتصاد ؟-بند چهارم

552.....................................: مالكيت تصميم از بنيادها سلب-بند پنجم

فصل دهم

571............................................................: كاربردهاي ميزان عدالت

571...............................................................: زادي و نان؟آ -بند اول

زادي و استقالل سخني ميان تهيآدون شد بر ميزان عدالت بر 573............................................................................................: است

584................................................................: لت و نان عدا –بند دوم

زادي و استقالل امري ذهني و نياز به نان امري عينيآيا نياز به آ

584.........................................................................................: است؟

594............................................: زادي و عدالت و زمان ؟آ -بند سوم

595........................................: زادي با زمانآپيوند و گسست عدالت و

610................................................ادي ؟ زآعدالت،علم و -بند چهارم

616.................................................................: زادي آعلم و عدالت و

618......................................................... :يزادي و تقوآعلم، عدالت،

623.............................: يا دولت عادل تصور كردني است؟آ -بند پنجم

بنا بر ميزان عدالت ، مالكيت تصميم بايد از بنيادها گرفته و به

629................................................................: انسانها بازپس داده شود

8

637.......................................................................: و توضيح هامأخذها

668...............................................................................: رست اعالم فه

9

لت اجتماعىعدا

مدخل

بنا . اين كتاب بخشي از مطالعه اي گسترده در باره مردم ساالري است

يبي تبر اين كه بكار بردن ميزان عدالت ، واليت جمهور مردم را به تر

ميسر مي كند كه انسانها از حقوق خويش برخوردار و سرشار از اميد و

يش و جامعه جهاني، نشاط زندگي، شادان در اداره جامعه هاي خو

. شركت جويند

مجموع ميزان هاعدالت . از ميزان ها بحث مى شودكتاب، دراين

نچه از آ يا هر عدالت ميزاني است كه حق را از ناحقبراي مثال، : است

ورده آخود هستي دارد و هستي او مجموعه اي از حقوق است را از فر

كه خود استيان از زورهاي زور كه از خود هستي ندارند و وجودش

در . ، جدا مي كند تغيير جهت نيرو از ساختن به ويران كردن است

ناحق ها در كنار حق ها مي بكار نيايد، ، هرجامعه اي كه اين ميزان

به جهان امروز . نشينند و بتدريج پرشمار تر و بر حق ها چيره مي شوند

انديشه ها و دست ها ورده هايآفرهنگ ها مجموعه هائي از فر: بنگريم

به سخن ديگر، فرهنگ و ضد فرهنگ . ورده هاي زور شده اند آو نيز فر

و ما انسانها مجموعه ده و ضد فرهنگ بر فرهنگ چيره گشته مآجمع

توليد ناخالص « و يا ، . فرهنگ و ضد فرهنگ را ، فرهنگ مي خوانيم

زون بر دو اف( ورده هاي ويرانگر آ از فرشده است اي مجموعه » ملي

10

ورند آورده هائي كه نيازهاي انسان را در جريان رشد بر مي آو فر) سوم

نها آ توليد در،ومده اند آبخدمت سرمايه در... ، ورزش ها وها هنرو يا، .

نابرابريها و . نقش اول را يافته است -شكل پول از جمله در –، زور

مصرف « تش آزيست به فقر و خشونت جهان را فرا گرفته اند و محيط

. مي سوزد ،پر لهيب تر، هر زمان » انبوه

چرا كه در هستي . عدالت خط جداكننده حق از ناحق استخط اما

موجود، تنها وقتي وسيله حق و هدفي كه در وسيله بيان مي شود، حقي

از حقوق است، جهت پندار و گفتار و كردار، بسوي حق و مسير كردار،

در اين راست راه، عمل، همه خاصه هاي حق را . شود خط مستقيم مي

نكه عقل بتواند چنين عملي را تعقل و بدان تصميم آبراي . پيدا مي كند

زاد آورد، مي بايد از هر محدود كننده اي آبگيرد و تصميم را به عمل در

عقلي اين . به سخن ديگر، با هستي هوشمند اين هماني بجويد. باشد

زيرا محدود كننده اي جز . رها است ) زور ( = از قدرت زاد، آاندازه

پس هر اندازه پندار و كردار از حق دورتر، جهت . قدرت وجود ندارد

راه غير مستقيمي پر تر از بيشتر جهت قدرت و كمتر جهت حق و مسير

بلكه خود خط راستي است كه بدين قرار، . كجي و اعوجاج مي شود

اگر غرب مي براي مثال، . ، بيان مي كندحق را بدون كم و كاست

، اسطوره استورده آ كه انديشيده و به عمل در ايگويد رشد و ترقي

نست كه هدف اين رشد ، نه فعليت يافتن آاي بود كه شكست ، بخاطر

رشد كه . انسان بمثابه مجموعه اي از استعدادها و حقوق كه قدرت بود

از خط عدالت يا رشدي كه هدفش اسطوره بود و شكست، فاصله خود را

سودن انسانها از قدرت است، زمان به زمان ، بيشتر كرده است و مي آ

و يا نظريه هائي كه انديشه هاي راهنما شدند و قرن بيستم را قرن . كند

ويرانگرترين جنگ ها ساختند، از خط عدالت بمعناي علم ناب، بسيار دور

11

. جهل بودند از علم و چيزي از يزي ناچ و بسا تركيببيان قدرت بودند و

...و

را ها عدالت بمثابه ميزاني كه پندارها و گفتارها و كردارها و رابطه

بدان بايد سنجيد، در كدام جامعه ، به ذهن انسانها مي رسد ؟ جامعه هاي

( اساس ميزاني كه قدرت رامروز، عدالت را چه مي دانند ؟ عدالت را ب

بايد بدان ،،ن را ميزاني مي شمارند كهآ سنجند و يا مي ،است ) ستم =

از رابطه ها ، زور را زدود و قدرت را به تحليل برد تا از ميزان ويرانيها

طبيعت ميسر گردند و جانداران و زاد آكاسته گردد و ادامه حيات انسان

يا انسانهاي امروز دريافته اند كه بعنوان آ ؟ سالم شودمحيط زيست و

كرامت، صاحب استعدادها ، صاحب حقوق از صحنه زندگي بصاح

قدرت قرار گرفته اند ؟ ها در اختيار » دمك « آبيرون رفته و بمثابه

.پاسخهاي اين پرسشها و پرسشهاي ديگر را در اين كتاب مي يابيم

وري و نقد شده اند كه از آرائي گرد آ بدين قرار، در اين كتاب،

روزهاي خورشيدي و 1385دي ماه روزهاي كه هازرو اين باستان تا

تبييندهه اول ماه اول هفتمين سال از قرن بيست يك مسيحي هستيم ،

در بعدهاي مختلف فعاليت ،ن بوده است كه عدالتآهدف . شده اند

از اين رو،. بجويدانسان ، تعريف و كاربرد

عامه پسند « زبان يكي : فصل اول كتاب، دو زبان را شناسائي مي كند

كه رايج ترين ستمگريها و بسا زاينده ستمهاي ديگر است و » و عامه فريب

اين . كه نادر ترين دادگريها است» تجربه پذير و تجربه كردني « زبان

برخورداريها از در ويش انسان را در فعاليتهاي استعدادهاميزان

عقل ، به زبان ن مي شود كه آيد و مانع از آحقوقش، سخت بكار مي

. دمي بنده زور بگردد آزادي خويش را از دست بدهد و آفريب،

پيدا يي بديهي است كه عدالت در انواع بيان هاي قدرت تعريفها

اما خميرمايه تعريفي كه عدالت . نها يكي است آكرده است كه خميرمايه

12

و ستم بيان قدرت ستمگري :زادي پيدا مي كند، ديگر است آدر بيانهاي

از اين رو، در فصل . است و دادگستري زادي دادگري آگستري و بيان

دمي را در تميز آزادي بمثابه ميزاني مطالعه شده است كه آدوم، بيان

.يد آ، بكار شاين بيان از بيان قدرت و راهنما كردن

. در فصل سوم نوبت به تشخيص جامعه عادل از جامعه ظالم مي رسد

يا آ: ا ، از ديدگاه عدالت، شناسائي و نقد مي شوند انواع رهبري ه

كه بنام دين و علم و -) فقيه ، مرام شناس، دانشمند ( واليت نخبه ها

هرگاه قدرت ؟ عادالنه است يا ظالمانه-مرام تحليل و توصيف شده است

، چه نوع رهبري كاربرد پيدا مي كند ؟ بر ميزان عدالت، داز ميان برخيز

كه اين پرسشها يمردم چگونه رهبري خواهد شد ؟ پاسخواليت جمهور

مي جويند ، كار يافتن ميزان عدالت در قلمروهاي مختلف، از جمله در

:سان مي كند آرا قلمرو فعاليت اقتصادي

كه عدالت ، بنا بر نظرهاي اقتصادي، يي در فصل چهارم ، تعريفها

نظر و هيچ ه است كوشش شد. جسته است ، شناسائي و نقد شده اند

عدالت در ليبراليسم، در فايده :ن، از قلم نيفتد آ عدالت در ي ازتعريف

و ،يسم ، در نئو ليبراليسم ابزاري و بنياديدر ليبرال روالسدر نظر گرائي ،

. ورده اند آ كه اين نظرها از تعريفهاي يكديگر بعمل يينقدها

مده آمرامها از عدالت بعمل بنا بر ، كه هايي در فصل پنجم، تعريف

عدالت اجتماعي در « ،عنوان فصل. وري و نقد شده اند آاند، گرد

كه عدالت در گرايشهاي ماركسيستي يياما تعريفها. است » ماركسيسم

. صاحبان نظرهاي ديگر نقد شده اند اين گرايشها و جسته است ، از سوي

دن نحله هاي اقتصادي و شبن بست در فصل ششم ، چرائي گرفتار

مطالعه ي از خود بيگانه در بيان قدرت،نيز مرامهاي سياسي و دين ها

در حقيقت، نديدين تعادل ضعفها كه ساز و كار تخريب . شده است

امروز بدان گرفتار هايگستري فراگيري است كه انسان متقابل و ستم

13

ائي ، بيان هاي قدرت را گرفتار بن بست گردانده و نارسهستند

.شكار كرده است آشان از عدالت را يتعريفها

ارزيابي و نقد در فصل هفتم تعريف عدالت بر پايه مردم ساالري

. زادي با عدالت حل ناكردني است آبنا بر اين نظر، تضاد . شده است

زاد، از نابرابريها آلذا، چاره اينست كه از راه مبارزه اجتماعي در جامعه

زادي با عدالت تضاد دارد ؟ پرسش مهمي است كه آچرا . كاسته گردد

ن جمله ، در آاز . جسته است را پاسخ نآ، اين يا قدرت هايدر بيان

ليبراليسم نزديك به وحشي و وحشي، عدالت مزاحمي تلقي شده است

كه از قلمرو اقتصاد و بسا قلمروهاي سياسي و اجتماعي و فرهنگي مي

بعد از جنگ، پيروي از اين نظر در قلمرو اقتصاد، در ايران . بايد راند

ورد و فساد گستري بي آرانت خواري و نابرابري روز افزون را ببار

. شد را سبب مانندي

از جمله در قلمرو ،م و نهم، حاصل نيم قرن مطالعه در دو فصل هشت

فصل هشتم، عدالت بر پايه موازنه عدمي در: عدالت، تشريح شده است

سال بعد، تحرير شده است، نسبت 10در فصل نهم كه . تبيين شده است

زادي و استقالل و علم آزادي ، به نان و معيشت، به علم و به آعدالت به

رس ن قلمرو ، در دستآدالت در اين و و نان معين گشته و كاربردهاي ع

از زاد دارند و مي خواهند سر شارآ قرار گرفته است كه عقلهاي يينهاآ

را بر ميزان عدالت ، زندگي در رشد و رشد در ، زندگي اميد و نشاط

زادي و استقالل، بگردانند و براي بناي جامعه اي باز و تحول پذير، بنا آ

.بر اين، عادل و عدالت گستر، بكوشند

، عيد غدير2006 ژانويه 8 برابر 1385 دي 18

ابوالحسن بني صدر

14

فصل اول

»وعامه فريب پسندعامه« زبان

»تجربه پذيروتجربه كردنى« زبان و

زبان عامه " نباشند، "عامه" ويا"توده" يا"عوام"بديهى است اگر

باشند نيز ها"نخبه"والبته، بايد. پيدانمى كند كاربرد"پسند وعامه فريب

به ونيز، عوام بايد. را بكارببرند"عامه پسند وعامه فريب"تا زبان

ونخبه هارا اربابان باورهاى خويش كارپذيرانه بسنده كنند"وىپير"

در "عوام"كه ودرآنها، آن توانائى را باوركنند وهاديان خود بشناسند

مطلوب كه رسيدن به آنها ونيز بايد آرمانهائى باشند. ندارندخود سراغ

سان، نخبه بدين. نخبه هاهدايتش كنند بپذيرد "عامه" كه عموم باشد تا

درجاى رهبرى شونده كارپذير و "عامه" كارآ، و"رهبرى"درمقام اه

"وعامه فريب عامه پسند"زبان قراربگيرند، تا هدف دربيرون انسان بايد

نيك پيدااست كه اين زبان، به نوبه خود، عامل اين . پيداكند كاربرد

.كارآ ورهبرى شونده كارپذيرمى شودي دوگانگى رهبر

كارپذيرباشند، "عامه"و كارآ كه درآن، نخبه هانظامى اجتماعى اما

، زبان "وعامه فريب عامه پسند"زبان "قرار، بدين. نظام استبدادى است

زيرا، . دارد فراگير، كاربرد عمومى استبداد است وبيشترازهمه، دراستبداد

استبدادفراگير مدعى مى شود جامعه را تحت يك رهبرى واحد، رها

. بدل مى كند"نى واحدت" تبعيض ها، به ازبند

15

، همواره "عامه فريب وعامه پسند"استبدادهاى فراگيروغيرفراگير

كه با برداشتن وعده مى دهند. را برضد دشمنى بسيج مى كنند"عامه"

كه ازآنجا. رسند به آرمانهاى خويش مي، "توده ها"دشمن ازسر راه

فت نمى دهد، ومعر اهل خرد تن به نقد"وعامه فريب عامه پسند"زبان

دشمن مى نگرداند، متحد"عامه"اگرروشنفكران را دشمن اصلى استبداد

.كند

عامه پسند" درجامعه هاى داراى نظام مردم ساالرى نيز، زبان اما

دردرون وبيرون روابط قوا زيرا. پيدامى كند ، كاربرد"وعامه فريب

درحقيقت، . ندجامعه، زبان تجربه وعلم را با زبان قدرت جانشين مى كن

وعوامل محدودكننده آزاديها وقتى جامعه دردرون وبيرون، ازروابط قوا

، از رهگذر رهاباشد، درجريان رشد، انديشه هاى اجتماعى پيشاپيش

زادي جانشين بيانهاي قدرت مي آبيانهاي ،زاد، نقد مي شوند آجريان

وقتى .جامعه را بيان مى كنند رشد مى كنند وجهت ومسيررشد ،شوند

قدرت بدل مى شود، انسان، به جريان رشد درروابط قوا، جريان رشد

سبب جوى، مى تواندعوامل وروابط اين تبديل را بجويد فكر هنوز

رانهائى كه درراه حمشكلها وب اگرقدرتمداران نخواهند اما. وبيان كند

را بروزمى دهند، به موقع شناسائى هستند و پيشاپيش عالئم پيدايش خود

انواعراحل مى كنند، كه مشكلها راه حلهائى پذيرفته شوند د وياشون

دركار مى »وعامه فريب عامه پسند« زبان و برقرارمى كنند را سانسورها

عالمت پيدايش فساد»فريب وعامه عامه پسند «پيدايش زبان. آورند

درمردم ساالرى وعمومى شدن اين زبان را عالمت عموميت پيداكردن

ى ها، درجريان وژبسا مى شود كه ايدئول). 1( نظام دانسته انددراين فساد

ترجمان جريان رشد نمى توانند نه تنها ،"بيان قدرت"ازخودبيگانگى در

رابا مى كنند، بگردند، بلكه رابطه خود جامعه، درنظامى كه پيشنهاد

سازمانهاى . انحد ازدست مى دهند كه يكسره عقب مى ماننددواقعيت تا ب

16

وقتى . ناتوان مى شوند و حتى مراكزعلمى ازديدن عالئم مشكلهاسياسى

برانديشه سبب وراه حل جوى پيشى عقب ماندگى عمومى است، بحرانها

رواج تمام پيدا "وعامه فريب عامه پسند"دراين زمان، زبان. مى گيرند

). 2(مى كند و اختالف بر اختالف مى افزايد وبحران را شدت مى بخشد

بعدو كه پزشك عالمتهاى پيدايش آن را نديده همچون بيمارى

بحران سخت و پيشرفت كرده ونداده ازپيدايش، تشخيص صحيح را

بكاربرده زبانى را،بجاى زبان حقيقت، آغاز از ،پزشك كه. استگشته

مانده و نمى خوش مى آيد، دربرابر واقعيت ناتوان برجا است كه بيماررا

اى بيمارى كه به آستانه مرگ نزديك بر! گفت و چه بايدش كرد داند

را"فريب عامه پسند وعامه"زبان او. مى شود، سالمتى اسطوره مى شود

كه به وبدان، ازدرمان واقعى خويش، غافل بماند باوركند وقتى مى تواند

جاى محيط زيستى واقعى كه آن را امرهاى واقع، دررابطه بايكديگر

ودرذهن او، جانشين نى بسازدپديد مى آورند، پزشك محيط زيستى ذه

ون ساختن اسطوره ها، به مثابه بدسان، بدين. محيط زيستى واقعى كند

ودست نيافتنى كه عامه فريبان دست وتجربه ناپذير آرمانهاى تدبير

رانمى توان "وعامه فريب زبان عامه پسند"، )3( يافتنى مى باورانند

ازآنچه واقعيت را "ه عام"، "وعامه فريب عامه پسند"زبان در. ساخت

حقيقت ر قامتپوشاندن لباس دروغ ب است غافل مى كنند واين كاررا با

خود، عالئم عموميت پيداكردن نابسامانيهاى اين اسطوره ها. مى كنند

. هستند"عامه پسندوعامه فريب"زبانهاى اجتماعى واجزاى جدائى ناپذير

هاى مختلف كه درجامعه در سه دهه آخرقرن بيستم، اسطوره ها

به را"وعامه فريب پسند عامه"انواع زبانهاى و ، شماربنفسهپيداشده اند،

براى اينكه ازبزرگى زيان اين زبان آگاه شويم، . دست مى دهند

كافيست اسطوره هاى سى سال پيش را باوضعيت امروزطبيعت وانسانيت

:مقايسه كنيم

17

فن . شدحالل تمامى مشكالت تبليغ مى دردهه شصت، فن جديد*

مى باوراندند كه جهان واردساالران و اقتصاد دانان و سياست پيشگان

وفرآورده ها وخدماتى وامروز، فاصله ميان نيازها. مى شود"رفاه"عصر

را برمى آورند، روزافزون و طبيعت به مرگ تهديد وتوليد كه نيازها

ن تجديدعظمت دورا"درايران ما، ... ومصرف قهرروزافزون مى شود و

، "اسالمى تجديدعظمت"، "بزرگتمدن دروازه هاى "، "ساسانى

عامه فريب "زبانبا استفاده از كه استبدادها، اسطوره هائى بوده اند

اين زبان راجانشين زبان سه انقالب بزرگ . نده ا ساخت"وعامه پسند

...كردند وحال وروز ايران ما، اينست كه مى بينيم و

بريك ناباورى ويك باور ساخته مى "ريبوعامه ف عامه پسند"امازبان*

مظهرقدرت، يك. ناباورى به توانائى خويش و باوربه توانائى قدرت: شود

، يك سازمان سياسى، وبه طور عمومى، دولت باورانده " با فرهشخصيت"

هدف اول هرفعاليت سياسى تبليغ "تصرف دولت"رو، ازاين. مى شود

وانائى خويش وباور به توانائى كه ناباورى به ت گفتن ندارد. مى شود

بدين. باوربه اصالت زوروكارآئى آن: قدرت، برباورديگرى بنامى شوند

، حتى وقتى درقالب "وعامه فريب عامه پسند"خاطر است كه درزبانهاى

.)4( عرفانى بيان مى شوند، نقش اصلى به زور وقهرداده مى شود

چراكه در جو. افزون استروزانه وروز، به قهر فراگير، نياز دراستبداد*

زبانهاى تجربه ومعرفت مى شوند، كه زبانها خالى ازقهر، درجامعه آزاد

كه تاريخ به تمامى توتاليترها. غيرممكن مى شود"رهبر وحدت توده با"

، يا"برگزيده مشيت"نخوانده اند، خدا را خود ديده است، اگر خود

قائل "واليت مطلقه"خودبراى خوانده وهمه آنها... و"تاريخ اراده"

قائل خود خواسته اند، براى جامعه ها، هويتى غيرازهويتى كه . شده اند

وشناخته دشمن " فرموده راهويت رهبر" هويتى بيگانه از وشده اند

كه جامعه ها نبوده اند هدفهائى آرمانها. ن داده اند آفرمان به نابودي

18

كه بوده اند ند، بلكه هدفهائى دست مى ياب به آنها راه تجربه آزاد از

وى اطاعت به شرط آنكه از. به آنها برساند ملت را مى تواند"رهبر"

وقتى نيز، بجاى رسيدن به هدف ها، به ويرانى ومرگ مى . مطلق كند

به هنگام شكست، هيتلرملت : رسند، اين ملت است كه خيانت كرده است

نچه مى تواندوفرمان دادهرآ آلمان را بى كفايت وخائن خواند

ومى دانيم، بهنگام شكست . بكارادامه حيات مردم آلمان بيايد، نابودشود

ملت به دولت خيانت : عراق، برمنبرگفتند-در جنگ هشت ساله ايران

!كرد

برگزيده، امت، ادژتوتاليتر، وحدت خلق، توده ها، ملت، ن دراستبداد*

زيرا. ون قهرمحال استوقطب، بد پيشوا، رهبر، امام، مراد ، با... وانمريد

راه تجربه وانديشه حاصل شود، عشق مزاحمى ، اگر از"عشق به رهبر"

مى كند، ودرتجزيه "تجزيه وتحليل وتجربه"كه انديشه، چرا. است

جانشين شخص ها، حتى شخص رهبر، وتحليل وتجربه، اصل هاى راهنما

ارمى ضابطه ومحك درك. دنمى شو... امام امت، پيشوا، مراد، قطب، و

ازاينرواست كه دراستبداد. آيند وكيش شخصيت را ازاعتبارمى اندازند

زور، روزافزون مى گردد وجامعه سرانجام بر سردوراهى فراگير، كاربرد

.آزادى قرارمى گيرد مرگ درقهرويابعثت وبازيافتن زندگى در

وجدان عمومى فقير، مساعدترين زمينه هاى توليد نه تنها*

است، بلكه اين فقر، ثروت بزرگ "وعوام فريب ندعوام پس"زبانهاى

وحدت توده ها، امت، ملت، ". فراگيراست استبدادها، بخصوص استبداد

عوام "اما نياز . را بسيارآسان مى كند"...با رهبر، امام، پيشوا و... و ادژن

:رواست كهاين به اين وحدت، ازچه رواست؟ از "پسندان وعوام فريبان

. درامرهاى واقع دستكارى مى كنند"ان وعوام فريبانعوام پسند" – 1

دروغ، برقرارمى كنند ومحيط زندكى ميان امرها، رابطه هائى ازتاروپود

اجتماعى وجهان ذهنى مى سازند وجانشين امرهاى واقع مى كنند كه

19

وموقعيت دررابطه هاى واقعى بايكديگر، محيط اجتماعى را مى سازند

در"انرهبر" ديد اگرجامعه از. كننددرجهان معين مى جامعه را

وعامه عامه پسند"زندگى خويش وموقعيت جهانيش ننگرد، جهان ذهنى

و. نيز نمى آورد را دوام حباب"فريب

كه زمان دراختيارآنها مى دانند"عوام پسندان وعوام فريبان" – 2

سان دارند وآدميان را همان همگى آنها همان شتاب را. كوتاه است

، شيطان مى داند)5(بركتابهاى دينى بنا. كه شيطان زده مى كنندشتاب

وفريب خورده را به شتاب وامى دارد، كه فريب مى دهد، شتاب مى كند

.اگرمحك تجربه دركارآيد، فريبش آشكارمى شود مى داند زيرا

كه درپى قدرت هستند، "عوام پسندان وعوام فريبانى" – 3

به به سخن ديگر، .) 6( ويش حصار ميكشندذهن قربانيان خگردادگرد بر

پايه هاى . محض دست يابى به قدرت، سانسوركامل برقرارمى كنند

.ترس وكينه هاى كوروقهرمى سازنداز حصارسانسوررا

. استمرارداشته باشد زمان نبايد"وعامه فريب عامه پسند"درزبان - 4

آرمان مى كننديا هر دو را آينده يا نخست به اين دليل كه گذشته

جامعه اوليه و جامعه كمونيستى آرمانى آينده ، دوران عظمت پيش (

قدرت مداران خاطر كه وسپس بدين) ...ازاسالم ودروازه هاى تمدن و

در بستر ، شركت جامعه درتجربهبا تجربه واز ره ،هدفمي باورانند كه به

كه دامى كندتحقق پيو به ترتيبي ، بدست نمى آيد، بلكه درآينده زمان

بدان مردم تاردازميان بردا را انعوم بايداو . معين مى كند"رهبر"

درجريان نقشى به زمان نمى تواند"عامه پسند وعامه فريب"زبان . برسند

نه به عمل شخص كه به خواست تقدير"پيروزى هايش"حتى . دهد

امه ع عامه پسند"آن ازيموفقيتهر ازاين رواست كه . بدست مى آيند

شكستها مقصر. مى شوند وحتى خدا "عامه"آن از شكستها و"فريب

، "عوام پسندان وعوام فريبان"آيا اما). 7(مى شوند خدا پيامبر مردم و

20

كه فريب مى دهند؟ فرعون، پاپ هاى دوران تفتيش نيزمى دانند خود

هدف اول وخمينى مى دانستند... عقايد، هيتلروموسولينى واستالين

عوام، عامه، "براى فريب را"آرمان برين"قدرت است ووآخرشان

يانمى دانسته اند؟ ساخته اند"...و توده ها

مى آسانتر را جامعه هاى مردم ساالر"عوام پسندان وعوام فريبان"

مى دهند وبراى به هنگام انتخابات، وعده هاى بسيار. توان شناخت

درپى انتخاب شدن، و...مشكلها، راه حل هاى قطعى پيشنهادمى كنند و

. را بعمل درمى آورند وارونه قول وقرارها مى برند وبسا ازياد را وعده ها

روى به انتخاب كنندگان كند وبگويد كه يكى ازآنها پيش مى آيد كمتر

.ازنو انتخابات انجام بگيرند كرده است وبخواهد درارزيابى خويش خطا

به وقت انتخاب ميان قدرت : زمان آزمايش استبداديان نيزمى رسد اما

كه جامعه هابه خودديده اند، ، ياهدف ادعائى، تمامى استبدادهاى فراگير

لحظه اى بوده لحظه انتخاب نيز. انتخاب كرده اند همواره، قدرت را

باطل را"زبان عامه پسند وعامه فريبشان"است كه زبان تجربه، سحر

حرساحرانش باطل فرعون، وقتى س فتاررمقايسه سخن و: كرده است

و ) 9(باخته است وقتى دانست جنگ را ، وسخن و رفتار هيتلر)8(شد

واعتراف به آنها دم ازواليت خمينى وقتى درپى شكست ها سخن ورفتار

!"تعطيل كند موقتا نيز توحيد را "كه مى تواند ) 10( اى زد مطلقه

: اند اين رفتارها، دوقاعده بدست داده

دروغگو و قدرت بخاطر هدف مى گذرد از تگوراس - قاعده اول-1

.قدرت چشم مى پوشد ازهدف بخاطر

زبان تنها را"وعامه فريب عامه پسند"زبان سحر -دوم قاعده– 2

.دورتر به قاعده دوم بازمى پردازم. انديشه وتجربه باطل مى كند

براى هيچ گروه جا"ورهبرى شونده وحدت رهبر"قرار، در بدين

است كه سازمانهاى اينرو از. باقى نمى ماند"بى طرف"حتى و گارناساز

21

درواقع، هرگونه . نمى توانند تمايلهاى گوناگون را تحمل كنند توتاليتر

بناى ذهنى را كه اوساخته "نواهى رهبر و اوامر"ترديدى دردرستى

هر پيشنهاد. را به خاك مزلت مى نشاند است، ازپايه متزلزل مى كند، واو

را "حكم"قهرآميز وغير حل عقالنى تجربه كردنى وبنابراين غيرراه

كه مى داند زبان عقل وتجربه چرا. گناهى هم وزن ارتداد مى شمارد

پنداشت نبايد. اورا باطل مى كند"وعامه فريب عامه پسند"زبان سحر

كه دردستگاههاى ادارى تحت امرقدرت توتاليتر، راه حلهاى عقالنى

. بكارنمى روند اما مى شوند پيداچرا . نمى شوند يداوتجربه كردنى پ

:درحقيقت بكاربردن اينگونه راه حلها

مطيع محض هستند، "عامه"ثنويتى راكه درآن، رهبرفعال مايشاء و -1

و. بى اعتبار ميكند

به تجربه درآيند، واين راه حلها بسنجند را راه حلها اگرانديشه ها - 2

وجدان . جريان انديشه برقرارمى شود. يشوندغيرموجه م قهر و استبداد

واقعيتها و به را وجاى خود اسطوره ها مى شكنند. عمومى غنا مى جويد

.دست يافتنى مى دهند آرمانهاى واقعى و

تجربه كند و بيان وروش تجربه كردنى را جامعه اى كه فرصت كند - 3

وآنگاه، ربيابدوبه عقل اند نتيجه آن را به چشم ببيند، به دست لمس كند

"وعامه فريب عامه پسند"زبان وروش اين زبان ودست آورد آن را با

و مى آيد وفسادربه اجرا دكه نه ازراه تجربه كه به زور مقايسه كند

"عوام"به هدف ادعائى نمى رسد، ديگر ويرانى ببارمى آورد وهرگز

و. نمى ماند ومهار به عوام فريب نمى سپارد

به حواس پنج گانه وعقل خويش، نبايد... امت، يا ا ملت ي،آحاد – 4

وسبك وسنگين كردن قول هارفتندرپى معرفت برواقعيت اختيار

را بهدوش وحواس خوهعقل و بايد ويابدهند را وانتخاب بهترين آنها

بسپرند ودرواقعيت ها، ازچشم » ...، امام امت، پيشوا، مراد، و »رهبر«

22

، بدون استثناء، "عامه فريب"و فه هاى قدرت ستاازاين رو، فلس. اوبنگرند

.هستند ضد تجربه آزاد

متوقف . به محض اينكه بكارنبرى نيست. زوروقتى هست كه بكارببرى - 5

مى كند، بلكه جامعه قدرت حاكم را بى بنياد كردن استعمال زور، نه تنها

ر وسح زبان تجربه دركار مى آيد. مى آورد را ازحصار سانسورها بدر

وعامه ه پسندمقرار، پيدايش زبان عا بدين .باطل مى كند زبان فريب را

يك زمينه عمومى، وجود زبان تجربه و به نبود فريب موكول مى شود

ويك رشته دشمن، اسطوره ها يك وجدان عمومى فقير، يك ياچند

... ، يك برش درزمان، و)...فرهنگ، دين ازعلم، و از خرد (جدائى ها

ديگري و "رهبر"يكي : بازيگر همه، دو پيش ازاينهاو قهر ويك جو

عوامل مشخصه هاى عمومى ! ى دردست رهبر به مثابه نيروئ"عامه"

: معلوم مى كنندرا زبان فريب پيدايش

وعامه شخصه عمومى زبان عامه پسندمشش خاصه

:فريب

به تجربه در "وعامه فريب عامه پسند"بان ز-خاصه اول *

:نمى آيد

ودرستى به عمل بگذارد آن را افراد جامعه نمى تواند از هرفرد نه تنها

آن نمى تواند نيز به محك تجربه بزند، بلكه عامه فريب، خود آن را

آنهم به شرط آنكه اين زبان، زبان زوراست وبه زور و. راتجربه كند

وقتى به اما. پيروى كند، به عمل درآوردنى است"رهبر" از"عامه"

همواره به . نمى رساند"مقصود مطلوب"به را"عامه"درآمد، عمل

23

دورتر توضيح چرائى آن را. و ويرانى ومرگ مى كشاند وادى فساد

مى شود وازآنجاكه اين زبان زبان تجربه نيست، وقتى پيدا. خواهم داد

وبحرانها، راه حلهاى تجربه كردنى پيدا كه مشكلها مى كند وكاربرد پيدا

كه زبان استبدادهائى "عامه پسند وعامه فريب"ابراين، زبانبن. نمى كنند

يك درمان دارند وآن زبان هستند، تنها فريب برپا و است كه به قهر

درجامعه هاى مختلف ودرتاريخ . يافت وبه كاربرد تجربه است كه بايد

عامه "هاى مختلف، همواره وقتى زبان تجربه دركارآمده است، زبان

بخصوص دراستبدادهاى . ازميان رفته است "وعامه فريب پسند

، يافتن ودرجامعه تبليغ كردن زبان "وعامه فريب عامه پسند"فراگير

اين رواست از. فراهم آورده است را تجربه، زمينه رهائى وآزادى ملتها

وچه مستبد، خواه توتاليتر"عامه پسندان وعامه فريبان"كه تمامى انواع

، "عارف" و"روحانى"رلباس وچه د"روشنفكر"خواه دركسوت

، كسانى كه روش زبان تجربه وراه حلهاى تجربه كردنى را راروشنفكران

به وقهرى كوررا پيشنهادمى كنند، بدترين دشمنان خويش مى شناسند

كه معلوم كرده اند براهل خرد تجربه ها هرچند. جان آنان مى اندازند

آنكه معلوم گشته د وبا به تجربه درنمى آي"زبان عامه پسندوعامه فريب"

هنوز ، اما)11( كه اين زبان را بكارمى برند آنانند"طاغوتيان"است

زبان عامه پسند"كه قاعده التفات پيدانكرده اندنبه اي عموم اهل خرد

عامه پسندان عامه "كردن جز به دوكار، يكى ناگزير"وعامه فريب

كردن زبان به تجربه كردن زبان خويش و ديگرى پيشنهاد"فريب

تجربه، اين مهم را ذكرچند آنكه قرآن با با. تجربه، درمان نمى شود

به نام ،بيرون آن اسالم و درقلمرو،)12( كرده استخردخاطرنشان اهل

دراين ايام كه . جانشين شده است"عامه فريب عامه پسند" زبان ،اسالم

رمان، پى برده د شدت گرفته اند، انديشمندان بسيارى به اين تنها بحرانها

قرار، بدين). 13( اند

24

اينست كه قابل "وعامه فريب زبان عامه پسند"مشخصه عمومى -1

درست به عكس زبان علم . بكاربردن ازسوى همه نيست وپرتناقض است

دينى يا مرامى همه را درموقعيت پس اگر. كه هركسى مى تواند بكاربرد

آن مى توانستند انسانها فرد دكه فر پيشنهاد كرد وروشى را برابر قرارداد

. نيست"وعامه فريب عامه پسند"بكاربرند وتجربه كنند، زبانش زبان را

استبداد با مردم ساالرى سازگار، و بازادي است ، آبيان مرام يا اين دين

.ناسازگاراست

هر واشد اي كه عمل به حقي نبوظيفه هر قرار، هرحقى و بدين -2

فرد درعهده فرد ازآن برخوردار شوند، يا ندمسئوليتى كه عموم نتوان

را روشى براى همه، درهمه جا و مرامى كه خوديا دين نباشد، از انسانها

پس ، حقى كه فردى، . باشد همه زمانها، تبليغ مى كند، نمى تواند

ديگران ازآن محروم شوند، دار ورادى ازآن برخوژگروهى، ملتى، ن

درزبان ،آن حق ووظيفه ومسئوليتى. ت اس"يبوعامه فر عامه پسند"زبان

تجربه بيان وبامردم ساالرى سازگارمى شودكه باشخص انسان اين همانى

وعامه عامه پسند"همين حق ووظيفه ومسئوليت وقتى درزبان. پيداكند

به باشخص انسان جاى خويش را بيان مى شوند، توحيد"فريب

دارندگان حتى با. اين وآن راميدهد با دوگانگى، ناسازگارى وتضاد

ق مالكيت به جاى حهرگاه براى مثال، . نيزاين همانى پيدانمى كنند

وسعى ق شخصى بركار ح"، ) براشياء ( معىجشخصى ومالكيت

رابطه با راوسعى وتصميم كار با رابطه انسان قرار دهيم، را "وتصميم

نمى توان اين حق را به دون مي يابيم و در مي يابيم كه خويشتن

حال . به جداكردن آن ازانسان شخص انسان، حتى تصوركرد، چه رسد

مى توان مالكيت . آنكه مالكيت فردى وجمعى براشياء، قابل سلب است

دومثال . ء را بدون به ذهن آوردن شخص انسان نيز، تصوركرد برشى

با ، نه تنها)14( قدرت به مثابه تركيبى ازمعرفت وثروت وزور رشدديگر،

25

ندارند، تضاد آن را كه آنها بارشد اين همانى ندارد، نه تنهاانسان رشد

زيرا قدرت راجانشين . دارد تضاد آن نيز"دارندگان" رشد دارد، بلكه با

مهمل مى مانند قدرت، استعدادهاى آنها رشد وبا استعدادهايشان مى كند

انسان اين همانى انسان، با رشد اما. ودر راه فساد وتخريب مى افتند

پيش رود، عمل او درجهت رشد انسان موجودى فعال است واگر. رددا

ديگرنه وسيله اى درخدمت قدرتى ونه بيانگر موقعيت اجتماعى جبرى

وظيفه و مسئوليتى ونيز، اگرواليت حق و. او، كه عمل سازنده مى شود

بكاربرد، بلكه با را آن مى تواند هرفرد همگانى تعريف شود، نه تنها

چرا كه انسان داراى قوه هاى تشخيص . ن همانى داردشخص انسان اي

اگر صاحب واليت نباشد، ازاين . ورهبرى وتصميم گيرى وعمل است

ازآن واليت را اما اگر. زندگى محروم مى شود از،اين بنابر و قوه ها

، )...كليسا، فقيه، حزب، شاه، دولت، و ( شخص ندانيم وبه يك مقام بدهيم

نه به شخص كه به واليت را زيرا. وحيد نمى جويددارنده خود نيز ت با

وعامه عامه پسند"اين كار، زبان تجربه را به زبان با. ايم قدرت داده

انجام كه بنامش اين فريب را مرامى را دين ويا برگردانده ايم و"فريب

.بيگانه ساخته ايم داده ايم، ازخود

ان قدرت است زب"وعامه فريب عامه پسند" كه زبان ازآنجا اما

را"عامه"كه وبكارمى برند وقدرتمداران آن را براى آن مى سازند

وكارش تنظيم ايجاد"زبان اجتماعى"كنند، آلت رسيدن به مقصود

اين زبان ). 15( است"رهبرى شوندگان" و "رهبران"نوعى رابطه ميان

تناقض ميان شكل ومحتواى آن نيز. درشكل ودرمحتوى متناقض است

ازشركت دررهبرى محروم مى مردم را. اين زبان مبهم است. دوجوددار

فريفته آن مى شود"عامه" هدفى كه يكي : دوهدف دارد. كند

. وهرگزبه آن نمى رسد، وديگرى هدفى كه قدرتمداران درسردارند

26

و "رهبران" پيش پا مى گذارد، هردو، زبان فريب جهت ومسيرى كه

. كنددچار خسران مى را"رهبرى شوندگان"

شكل ومحتواى متناقض نمى تواند"وعامه فريب عامه پسند" زبان ما ا

احكامي كه حقايق مسلم و فريبعقل زبان مثال از درچند. نكند پيدا

ودرهمه زبانها، قدرتها كه درهمه جا همه احكامى هستند مي باورند و

:بجوئيم را اين تناقض ها ،بكاربرده اند

، درشكل، درمحتوى وميان شكل با - "وجيه مى كنددف وسيله راته"*

حكم مى خواهدتوضيح اين كه . دارد تناقض وجود ،اين حكمى امحتو

. بقبوالند" عامه"را براى رسيدن به هدف خوب، به مشروعيت وسيله بد

فريب . راعموم نمى پسندند وسيله بداما هدف خوب پسندهمگان است،

، ربط شودديدن آن غافل مى ازل عقاول واساسى كه اين حكم چشم

هدف خوب برهمان اصل راهنمائى : است وسيله و هدف با اصل راهنما

به فكرهدف اصل راهنمائى كه آدمى را. كه وسيله بد درتصورنمى آيد

به فكراستفاده را خوب مى اندازد، متناقض اصل راهنمائيست كه او

ن بريك اصل درحقيقت غيرممكن است بتوا. اندازد مي ازوسيله بد

پس به . باشد كه يكى خوب وديگرى بد راهنما، هدف ووسيله اى برگزيد

بريك زيرا. بد، متناقض استسيله با وهدف خوب اعتباراصل راهنما،

توجيه "، اصل راهنما، هدف ووسيله متناقض نمى توان برگزيد و بنابراين

اما اين. ناقض حقيقت وبدل كننده حقيقت به دروغ است"مى كند

حكم، بدون قائل شدن به دوگانگى ميان هدف ووسيله وجاى هدف را

درواقع، . به وسيله ووسيله را به هدف دادن، نمى توانست ساخته شود

، گرداندنبه دوگانگى بر را يگانگى ، تا"وعامه فريب زبان عامه پسند"

دوهدف ساخته اصل راهنما، وسيله و دو استفاده از با. ساخته شدنى نيست

:براى مثال. استشده

.براصل توحيد، هدف خوب ووسيله خوب مى توان برگزيد -

27

مى توان )زور ( براصل ثنويت تك محورى، هدف بد ووسيله بد -

.برگزيد

مدعى مى شود، براى "عامه فريب"باغافل كردن عامه ازاصل راهنما،

پس. وسيله بدنيست دست يافتن به هدف خوب، چاره جز استفاده از

درپى نيز"رهبران"، همان هدفى است كه ش هدف خوب"عامه"درنظر

پذيرفته اند، برجامعه است كه هدف جامعه رارهبران حال كه . آنند

ي كه قدرتمدارها بد وسيله پذيرفتن با اما. وسيله پيشنهادى آنهارابپذيرد

غافل شده اند كه درواقع هدف مطلوبشان "عوام"، پيشنهاد مي كنند

وقتى فريب . وقبوالندن آن شده است بدهلروع كردن وسيوسيله مش

كه با اصل راهنمائى سازگاراست انجام شد، هدفى جانشين خواهدشد

كه نمى درواقع، ازآنجا. آورده بود"رهبران"را به فكربد كه وسيله

وهدف، هردو برگزيد، پس اصل راهنما توان هدفى ناقض اصل راهنما

حقيقت، بدون تعيين هدف، وسيله به تصور در. وسيله بيان مى شوند در

.يد آپس وسيله بد نمي تواند بكار هدف خوب . يد آنيز نمي

هدف در وسيله بيان " به "هدف وسيله راتوجيه مى كند"تبديل با

وعامه زبان عامه پسند"ازميان برمى خيزند و دوگانگى ها"مى شود

. به زبان تجربه بدل مى شود"فريب

درشكل "كند توجيه مى را هدف خوب وسيله بد" قرار، جمله ينبد

دوگانه كرد، و ازهدف جدا زيرا، چون نمى توان وسيله را. متناقض است

كه بكار فريب دادن عوام واقعي با هدف خوبي پوشيده شده استهدف

و وسيله بد ، يگانگي و ميان هدف ) بد ( واقعي ميان هدف . مده استآ

به سخن ديگر، ميان هدف خوب و وسيله بد ، د دوگانگي بوسيلهخوب و

زيرا. دارد تناقض وجود نيز ظاهر و باطن ميان . دارد ناقض وجودت

، . خوب ناقض هدف بدي است كه در وسيله بد اظهار مي شود هدف

نها هستند نيز آميان دو اصل راهنما كه دو هدف خوب و بد ترجمان

28

هدف وسيله " حكم . را نقض مي كند يكي ديگري: تناقض وجود دارد

هدف در وسيله بيان ( = حقيقت دروغي است كه » را توجيه مي كند

. را مي پوشاند ) مي شود

به . است »وعوام فريب عوام پسند« حكمى "جدائى دين ازسياست*"

درشكل، ميان شكل ومحتوى ودرمحتوى متناقض . تجربه درنمى آيد

:است

روش دستيابى به قدرت وش آزادى ورشد، وسياست رار دين را اگر -1

مى ناقضان رابطه آنها، رابطه . ، دين ناقض سياست مى شود)16( بدانيم

.شود

تدبيرامورجامعه بدانيم وسياست را روش آزادى ورشد اگردين را - 2

، دردين وسياست )18( وبه قول مدرس )17( بخوانيم درآزادى ورشد

« باشد، دين وسياست يكى مى شوند و"ى موازنه عدم"اصل راهنما

. سخنى پوچ مى شود»جدائى دين ازسياست

وآزادى وسنن ورسوم مخالف رشد اگردين رامجموعه اى ازباورها - 3

راهنماى درخورآزادى ورشد تدابيروروشهاى بيانگرانديشه وسياست را

اع واين نز وخصومت مى شود بدانيم، بازرابطه دين وسياست، رابطه تضاد

.جانشين ديگرى شوددو انديشه راهنما از مگريكى ازميان برنمى خيزد

بمثابه ،بدانيم، سياست باورهاى راهنما مجموعه اى از دين را اگر – 4

وعمل تدبيرزيرا . شود دين جدا از نمى تواند، )19(وعمل تدبير

ند نمي توان زيرا. دننمى آي دروجودباورهاوبدون هستند ترجمان باورها

.يندآبه تصور

"اموردنيوى تدبير" سياست را و"اخروى امور تدبير" دين را اكر – 5

زيراهردودسته تدابير، ترجمان .غيرممكن ساخته ايم را بدانيم، هردو) 20(

اصل و انديشه راهنماي هر دو يكي اگر. هستندئي اصل وانديشه راهنما

دراين يراموراخروى رادرواقع، تدب. مى شوند نزاع سازمسئله و نباشد،

29

تدبير امور "بمعناي سياست واگر كرد دنيا، يعنى درقلمرو سياست، بايد

به بايد شود، ناگزيرتدبير امور اخروي در دنيا مانع نخواهد "دنيوي

. نپردازد مى كند،) 21("مزرعه آخرت"كه دين آن را قلمروئى ازدنيا

كوچك است، آخرت، هنوزآنجاكه مزرعه دنيا، براى تدبير امور از اما

.وبعكس. تعطيل شود ناگزيرسياست بايد

كه بدانها، آيامى توان تعريفى ازدين وتعريفى ازسياست كرد

جداكردن قلمرواين دو، حتى درپنداروگفتاروكردارآدمى ممكن شود؟

ومقبول مى افتد، نيازمند سياست درتعريفى كه مى پذيرد نه تنها زيرا. نه

باوردارد، بلكه هرتعريفى ازسياست كه آدمى بدانهامعارفى است كه

باوردارد، كه آدمى به آنها بامعارفى باشد ترجمان معارفى ناسازگار

( ودين وسياست. يگانگى شخصيت وهويت انسان را ازميان مى برد

كه ، دوقالبى مى شوند)نها است آسياست بيانگر كه "معارفى" بخوانيد

در دوگانگى راه حل . آن به اين درآيد آن وازازاين به آدمى دائم بايد

. درتناقض است درخارج نيز واقعيت موجود اين حكم با. يافتنى نيست

نوعى ازسياست : دارند درجامعه هاى امروز، دونوع سياست ودين وجود

كه ترجمان قدرت جوئى وقدرت مدارى است ودينى كه درخدمت

روش زادي و آان بيويك نوع دين وسياست كه است قدرت سلطه گر

. هستندآزادى در رشد

كردن دين از جدا4و3و2بهررو، جدائى دين ازسياست، برفرض هاى

ئ دين رابطه4و1برفرض هاى ! دين وسياست ازسياست مى شود

جانشينى يكى ازآن كه جز با مى شود ئ دومعرفت متضاد وسياست رابطه

نه و دين نه"، "جدائى دين ازسياست" 5وبرفرض . نمى شود دو، حل

!مى شود "سياست

سياست، ا به دين ورتناقض است، زي در محتواى حكم نيز شكل با اما

رابطه اى برقراركنيم كه بدهيم، نمى توانيم ميان آنها هريك ازمعانى را

30

باالخره، برفرض كه و. نشود"جدائى دين ازسياست"ناقض شكل حكم

ومامى تعريف مشخص نداشتندنيز وسياست ها نبودند موجود دينها

بتوانيم به دين خواستيم براى هريك محتوائى بسازيم، محال بود

ويگانگى نظام ممكن بسازد را وسياست محتوائى بدهيم كه جدائى آنها

.ميان نبرد از اجتماعى وشخصيت وهويت انسانى را

مرام ودولت سبب سالمت دين ودولت وسعادت يگانگى دين يا" *

عامه پسندوعامه "سخنى ، ، نيز"روى مردم مى شوددنيوى و اخ

دولتي و دولت ديني يا مرامي مايه ي و يازيرا دين يا مردم. است "فريب

دولت، فرانكيسم دراروپا، و دين با وحدت . دين ودولت مى شود فساد

دولت، دين باو وحدت مرام . درايران پديد آورد يم واليت فقيه راژر

اين . دولت، استالينيسم را ووحدت مرام با. وجودآوردب نازيسم وفاشيسم را

درشكل، ميان شكل ومحتوى ودرمحتوى . به تجربه درنمى آيدحكم

:زيرا. متناقض است

، ويا)22( بپنداريم ئ طبقه حاكم برجامعه سلطه ابزار اگردولت را -1

، بسود قشرهاي منافع عمومىبا جوئى فردى سوددولت را سازگار كننده

مشروع كننده دين توجيه وبا وحدت دين و دولت، گمان بريم، حاكم

فرض كه دولت ابزار سلطه واينبنا بر. برملت مى شود"قدرت حاكم"

پس . ، دين توجيه ومشروع كننده ستم مى شوداستقدرت ستمگرانه

.مى شود خود دين ضد

، يا دولت انگاريم اداره عمومى جامعه ومديريت آن اگردولت را -2

كه تمامى افرادجامعه به اراده خالى ازقدرت وسازمانى مى شود

شركت مى كنند، ياخالى ه آنرادا بطورخودجوش در آزادخويش و

يگانگى شخص مى تواند با درحالت اول، دين تنها. ازقدرت نمى شود

جامعه دراداره سازمان شركت افراد كه با وآنهم به اين شرط بجويد

قدرت با درحالت دوم، اگردين بتواند. عمومى جامعه سازگارباشد

31

وجامعه تضاد بجويد، باجامعه بيگانكى وسرانجام باخود"يگانكى"

دين بيانگرحقوق وروشهائى است كه همگان ازآنها زيرا. كرد پيداخواهد

دولت، به مثابه قدرتى كه . استفاده كنند ومى توانند برخودارند

، درمردم )23( دارد راانحصارقواى قانون گذارى وقضائى واجرائى

ساالرى براصل انتخاب نيز، حاصل حاكميت اقليت منتخب بر اكثريت

كه مهار درون يگانگى دين ودولت، جزاين معنى نمى دهد. مى شود

،"منتخب مردم"به عنوان ، كه به اقليتى سپرده شود جامعه نيز افراد

فساد ققدرت مطل و مى آورد اما قدرت فساد .قدرت مطلق پيدامى كند

استبدادهاى فراگير، يكى به دليل از اين روست كه .مطلق مى آورد

دليل . وويرانى ومرگ عمومى ببارآورده اند فساد،يگانگى دين ودولت

وقتى دين بيان قدرت مى گردد، ديگرمجموعه ن اين بوده و هست كه آ

حقوق و روش كه ضدبل. نمى شود حقوق وروش آزادى ورشد

اگردين مجموعه حقوق وروش آزادى ورشد اما. مى شودزورمداري

بكارجامعه از اين رو، مي تواند . دولت يكى شود با نمى تواندبماند،

.كه دولت نام گرفته است قدرتى آيد درمهار

درجريان رشد، تأسيسات بدانيم كه اي ازمجموعه اگردولت را -3

)سياست ها ( نتدابيرگوناگو ، از رهگذر جامعه، به انديشه هاى راهنما

د، يگانگى دولت با هر دين ويانامكان به عمل درآمدن رامى ده

اين، دولت مردم باوجود. دولت مى شودنافي و ناقضهرمرامى،

پس برسر. جسته استراهنمائى سازمان بر وفق اصول بنياد، ، ساالربمثابه

اين، بنابر. موافق باشندبايد ، اكثريت بسيار بزرگى دولتراهنماى اصول

ن،آ، در اصول راهنماي مردم ساالرى دين اكثريت بزرگ مردم با اگر

دين ها، قرار، ضد بدين. نمى شود موافق نباشد، مردم ساالرى مستقر

وگرنه مى دانستند دينى كه براى همه ودرهمه . ضدمردم ساالرى هستند

اصول راهنماى آن وعدالت از وبرابرى بخواهد باشد وهمه مكانها زمانها

32

اگردين غيرازاين باشد، . اشد، تكيه گاه اصلى مردم ساالرى مى شودب

بيگانگي با خويشكردن آن از روش صحيح رها. ازخودبيگانه است

انه در بيان قدرت ، به دين با خود يگانه وردن دين از خود بيگآباز: است

.زادي آدر بيان

جامعه هاى در درون وميان جامعه با نتيجه روابط قوا اگردولت را - 4

مى كننده دين ودولت هردو دولت، فاسد ديگر بدانيم، يگانگى دين و

بدان، ، وبنابراين ترجمان زور و گرفتار تنيده روابط قوا دين را زيرا. شود

در،چون و. مى كندليشازحقوق وروش آزادى ورشد، يكسره خا

) دين ( = و روشهاى آزادى ورشد، وجه بيان حقوق وارزشها، جامعه

گروهها و وروابط افراد ازدست مى دهند، زورخدائى مى يابد خويش را

دولت به مثابه منتجه قوا، به .دنيكديگر، يكسره روابط زور مى شو با

ل قوا، دزيراتعا. ميگرددترفسادگستر باز هم و زورخالص نزديك مى شود

.تخريب دوجانبه مى انجامد يا سرانجام به تعادل ضعفها

ا سازماندهى حاكميت يك ملت برخود، دريك قلمرو اگردولت ر - 5

دين اقليت مردم ين يا دين عموم است، يادبدانيم، معين بصورت مستمر

يكى شدن با اگردين عموم باشد، با. است ويا دين اكثريت مردم است

مى يدولت، دين عموم مردم نمى ماند، وسيله مهارمردم توسط قدرت

اقليت مردم باشد، وسيله استبداداگردين. كه اسمش دولت است شود

واگردين اكثريت مردم باشد، يگانگى جستن . اكثريت مى شود آنها بر

اكثريت براقليت وسبب دولت، ناقض تعريف دولت وعامل استبداد آن با

زور برمدار گروهها و دين فاسدعامل تنظيم رابطه ميان افراد دين و فساد

) .24 ( مى شودو سرانجام ويرانى نظام مردم ساالرى

آن عموم باشد، دولت تابع دين از و برفرض كه دولت مردم ساالر

اگرفرض كنيم دولت . مى كند آن تغيير با جريان تحول جامعه است و

دين مي بايد مجموعه –پس الف درخدمت دين قرارگيرد، مى تواند

33

جاي چنين ديني نه -اي از حقوق و روش عمل به حق و رشد باشد و ب

بنا بر فرض، تغيير ، زيرا . زاد شهروندان است آدر دولت كه در عقلهاي

دين ( = زادي آدولت تابع تغييرهاي جامعه در جريان رشد بر وفق بيان

اگر نه، دين را در . دولت مي بايد خنثي بماند –در نتيجه، ج . است )

ن و دولت و ديبيان سازگار با خود بمثابه قدرت ، از خود بيگانه مي كند

بزرگ ترين فسادها تغيير رابطه دولت با جامعه مي . فساد گستر مي شوند

.دولت تابع مردم جاي خود را به مردم تابع دولت مي سپارد : شود

همانسان كه تجربه هاى قرون، درجامعه هاى ساكن پنج قاره، نشان مى

،حولكارگردان تدولت ديني نيز سرانجام دين دولتي مي شود و د، نده

بيراهه به ازراه رشد، تباه وجامعه را دين را و قدرت حاكم مى شود

.دولت ديني محال است : مي كشاند، تخريب وتباهى

انحصار بكاربردن بهررو، دولت يك سازماندهى است كه ازجمله، با

آدمى مى تواند دين باوراست وتنها. اداره مى كند قدرت، جامعه را

برطبق آن امامى تواند. مان نمى تواند به دين بگرودساز. بدان بگرود

دولت سازماندهى باشد كه توحيد مساعى عموم را اگر. ساخت بپذيرد

. وسيله توجيه قدرت نمى كند اداره خويش ممكن بگرداند، دين رادر

اما اگر سازماندهى حاصل روابط قوا وتنظيم كننده روابط قوا در درون

توجيه قدرت ى شدن دين ودولت، به معناى ابزارباشد، يك بيرون مرزها و

ايمان : نيز وارونه مى كند رابطه انسان با دين را. ن دين، مى شودگشت

اما وقتى دين ودولت يكى شد، . باور رابطه مستقيمى است ميان انسان و

اين . قدرت مى شودانسان با باور خويش، واسطه رابطه غيرمستقيم، و

. ى نباشد واين استبداد نمى تواند فراگيرنشودقدرت نمى تواند استبداد

:زيرا

ملتهاى دررابطه يكديگرهستند ودين به همه افراد با رابطه قوا در دولتها

فرقه بود، خود راه دولتها، دين كه روش توحيد اين از بنابر. تعلق دارد

34

كه وقتى نيز مسلم كردند كمونيسم تجربه مسيحيت، اسالم و. مى شودساز

دولت مرامي ياحاكم مى شود، به حكم آنكه ت جهانى برملتهايك قدر

مسلط ها ترجمان نابرابرى چار، بنااست، مرام يا دين دينى قدرت جهانى

ودولتها عامل فرقه گرايى و جدائى ملتها خود و شدهبا زير سلطه ها

.گشته اند

،كه دهائى هستن تجربههمه. ساخته هاي ذهن نيستند اين فرض ها

افزون برعللى كه . ها، به عمل آمده اند در جامعه، درجريان تاريخ

برشمردم، فسادى كه وحدت دولت ودين برمى انگيزد، دليل و عامل

:عمومى دارد

وهمه زمانها وهمه جامعه ها مسيحيت واسالم، بنابراينكه براى همه انسانها

اسالم وعده . شندروش آزادشدن ازقدرت نبا اند، نمى توانسته اند بوده

). 25( درمعاد، هيچ انسانى درباره ديگرى تصميم نمى گيرد،كه مى دهد

دولت، مسلط شدن بر با ،طبقه گارگركه است وكمونيسم برآن بوده

اما دريكى شدن مسيحيت با. انداخت به راه زوال خواهد دولت را

دولت، اين دولت ويكى شدن كمونيسم با الم باسدولت ويكى شدن ا

وسيله توجيه واليت كه ميل به مطلق مى كرد ودين ومرام را قدرت بود

هرتعريفى براى دولت قائل : دليل عمومى آن اينست. مطلق مى گرداند

اما. دارد آن چندى وچونى را كه اين يا شويم، دولت قدرتى مى شود

زيرا در جا وسيله . قدرت وحدت كند ا يافت كه بهيچ بيانى نمى توان

با مرام پنداشتن وحدت دين يا ممكن ،خطا. ت مي شودتوجيه قدر

به سخن ديگر، يافته است قدرت بنياديك دولت « زيرا. دولت است

. تجسم مي يابدن، قدرت آ كه، در است ) institution (ي بنياددولت

اما بنياد خود كافرمائي است در خدمت انديشه راهنمائي و به ترتيبي

انديشه راهنما دروني كارفرمائي گشته و عمري ه سازمان جسته است ك

( » نها عمل مي كند آطوالني تر و تواني بيشتر از افرادي دارد كه از راه

35

بنابر طبيعت قدرت، بيانى رامى تواند بپذيرد، كه ازعهده پس، ) . 26

قرار، دولت بدين. برآيد بمثابه قدرت،،كنشها و واكنشهاي دولتتوجيه

، درمرحله "سوسياليستى"يا و"اسالمى" يا "مسيحى"ت گرفتن صف با

مرام را ناگزير مى كند شكل و محتوى را متناسب با نقش اول، دين يا

كار اما. مشروع باوراندن قدرت است، تغيير دهد جديدش كه موجه و

از . مى افزايد به اقتضاى طبيعت، برخود،قدرت: دراين مرحله نمى ماند

برخود با ازعناصر ناسازگار مرام را اي دين ، دولت اين رو، درمرحله دوم

ه تعادل عمومى به اطاعت مطلق وياكاز آنجا و. افزودن، خالى مى كند

مرام بايد به دولت اختيار حذف نيروهاى مخالف ممكن مى شود، دين يا

واليت مطلقه پايان كار، تقدم مطلق دولت و. ومشروعيت مطلق ببخشد

.فراگير واستبدادفرعونيت : آن مى شود

انسان راهدف قرارمى مرامى كه آزادى ورشد قرار، هردين يا بدين

ازراه تصرف قدرت، به اين هدف برسد، خود به تصرف دهد، اگربخواهد

پيداكند، را تعريفى درعوض، مى دانيم كه دولت هر. قدرت درمى آيد

با جامعه ك جامعه وميان آن يبمثابه قدرت، حاصل روابط قوا دردرون

اگر درجامعه ازميزان زور موجود ، بنابراين. جامعه هاى ديگر است

تشكيل مى دولت را"قدرت"دررابطه ها كاسته شود، منتجه زورها كه

عمل كنند راه انسانها ومرام ها از ، اگر دين هالذا. شد دهد، كمترخواهد

به ابسط فرهنگ آزادى ورشد، دولته چنين كنند، با ودرهمه جامعه ها

درآزادى و آزادى درجريان رشد سازمانهاى عمومى اداره جامعه ها

ييپيشنهادها نيز تجربه مردم ساالريها، و. شد دررشد، نزديك ترخواهند

.راه مى برند) 27 ("تعميم امامت"مى شوند، به كه براى حل مشكلها

بيان قدرت نباشد، وحدت دين مرام، جز دين يا قرار، اگر بدين

مرام بيان آزادى اگر دين يا و. ت، قدرت مايل به مطلق مى شودودول

باشد، ، برفرض كه دولت منتجه روابط قوا، دولت باشد، وحدت دين با

36

دين " و نيز " دولت ديني " پس، .دين مى شود وحدت دين با ضد

درشكل متناقض، شكل بامحتوى در تناقض ومحتوى نيز متناقض "دولتي

...و. دنمى شو

تقدم ": كند برخواننده است كه به عنوان تمرين، اين احكام را نقد

تقدم مصلحت " و"تقدم انقالب براصالح" و "برانقالب اصالح

و"امنيت آزادى بر" تقدم و"تقدم امنيت برآزادى" و "برحقيقت

تقدم ترقى " و"تقدم استقالل بر آزادى" و"تقدم آزادى براستقالل"

و"تقدم اسالم بر آزادى واستقالل ورشد" و"ب