21. Yüzyılda Türkiye’de Demografik Eğilimler

Doç.Dr. Banu AKADLI ERGÖÇMEN

Hacettepe ÜniversitesiNüfus Etütleri Enstitüsü

bergocme@hacettepe.edu.tr

11. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi

25 Ekim 2007

Denizli

Dünya Nüfusu

1 milyar 2 milyar ---- 130 yıl 1800-1927

2 milyar 3 milyar ---- 33 yıl 1927-1960

3 milyar 4 milyar ---- 14 yıl 1960-1974

4 milyar 5 milyar ---- 13 yıl 1974-1987

5 milyar 6 milyar ---- 12 yıl 1987-1999

Günümüz ve gelecek

2007

• 6 625 [1 221+5 404]

2025

• 7 965 [1 254+6 711]

2050

• 9 294 [1 259+8 036]

Dünya nüfusunun seçilmiş yaş gruplarına göre dağılımı

<15

%

Dünya 28

Gelişmiş 17

Gelişmekte 31

65+

%

7

16

6

Toplam Nüfus BüyüklüğüToplam Nüfus Büyüklüğü1927-20001927-2000

MilyonMilyon

16,217,8

18,820,9

24,1

27,8

31,4

35,6

40,3

44,7

50,7

56,5

67,4

0

10

20

30

40

50

60

70

1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000

Sayım yılları

Doğum, Ölüm ve Artış Hızları: 1935-2005

Doğum Hızı

Nüfus Artış Hızı

Ölüm Hızı

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

40,0

45,0

50,01

93

5-4

0

19

40

-45

19

45

-50

19

50

-55

19

55

-60

19

60

-65

19

65

-70

19

70

-75

19

75

-80

19

80

-85

19

85

-90

19

90

-95

19

95

-00

20

00

-05

Bin

de

Beş Yaş Altı Ölüm OlasılıklarıBeş Yaş Altı Ölüm Olasılıkları

Neonatal

Post-Neonatal Bebek

Çocuk

0

25

50

75

100

1978-1983 1983-1988 1988-1993 1993-1998 1998-2003

Bin

de

Doğumda Yaşam Umudu ve Toplam Doğumda Yaşam Umudu ve Toplam Doğurganlık Hızı: 1935-2005Doğurganlık Hızı: 1935-2005

Doğumda Yaşam Umudu

TDH

0

10

20

30

40

50

60

70

801

93

5-1

94

0

19

40

-49

45

19

45

-19

50

19

50

-19

55

19

55

-19

60

19

60

-19

65

19

65

-19

70

19

70

-19

75

19

75

-19

80

19

80

-19

85

19

85

-19

90

19

90

-19

95

19

95

-20

00

20

00

-20

05

Do

ğu

md

a Y

aşam

Um

ud

u (

Yıl)

0

1

2

3

4

5

6

7

8

To

pla

m D

oğ

urg

an

lık H

ızı

Yaş Gruplarının Değişimi: 1935-2000Yaş Gruplarının Değişimi: 1935-2000

0-14

15-64

65+

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

5000019

35

1940

1945

1950

1955

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

1995

2000

Yıl

Nüf

us (

1000

)

Bağımlılık Oranları: 1935-2000Bağımlılık Oranları: 1935-2000

Toplam

Çocuk

Yaşlı

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,01

93

5

19

40

19

45

19

50

19

55

19

60

19

65

19

70

19

75

19

80

19

85

19

90

19

95

20

00

Yıl

Ba

ğım

lılık

Ora

nı (

10

0)

Yaşa Özel Doğurganlık Hızları: 1978-2003Yaşa Özel Doğurganlık Hızları: 1978-2003

0

50

100

150

200

250

300

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49

Yaş Grubu

Doğ

urga

nlık

Hız

ı (B

inde

)

1998-2003

1993-1998

1988-1993

1983-1988

1978-1983

Nüfus Piramidleri: 1935-2000Nüfus Piramidleri: 1935-2000

10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0

75+

70-74

65-69

60-64

55-59

50-54

45-49

40-44

35-39

30-34

25-29

20-24

15-19

10-15

5-9

0-4

10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0

0-4

5-9

10-14

15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70-74

75+

1998-2003 Arasında Yer Değiştirmeler (Yüzde)1998-2003 Arasında Yer Değiştirmeler (Yüzde)

Aynı Yerde Yerleşim Yeri İçinde Yerleşim Yerleri Arasında

Yaşıyor

Istanbul 58,0 30,5 11,5

Batı Marmara 68,6 17,3 14,1

Ege 69,8 19,0 11,2

Doğu Marmara 68,3 19,1 12,6

Batı Anadolu 61,4 27,0 11,6

Akdeniz 69,3 19,4 11,4

Orta Anadolu 72,2 16,4 11,4

Batı Karadeniz 72,6 16,4 10,9

Doğu Karadeniz 76,1 15,9 8,0

Kuzeydoğu Anadolu 76,6 12,5 10,9

Orta/Doğu Anadolu 74,9 15,8 9,4

GAP 73,8 18,6 7,6

Yurtdışı 36,7 25,7 37,6

Toplam 68,3 20,7 11,0

Yer Değiştirenler

1998-2003: Göç Hızları (Yüzde)1998-2003: Göç Hızları (Yüzde)

İçe Göç Dışa Göç Net Göç Kaba GöçIstanbul 10,4 4,7 5,7 15,1Batı Marmara 6,6 6,3 0,2 12,9Ege 3,8 4,3 -0,5 8,1Doğu Marmara 6,4 4,9 1,4 11,3Batı Anadolu 8,8 6,8 2,0 15,6Akdeniz 4,6 5,1 -0,5 9,6Orta Anadolu 5,3 8,2 -2,9 13,5Batı Karadeniz 4,5 9,4 -4,9 13,9Doğu Karadeniz 3,3 6,4 -3,1 9,7Kuzeydoğu Anadolu 4,8 5,9 -1,1 10,8Orta/Doğu Anadolu 4,4 7,5 -3,1 11,9GAP 2,9 5,5 -2,6 8,4

Projeksiyon Varsayımları ve SonuçlarıProjeksiyon Varsayımları ve Sonuçları

Net Üreme Hızı 2007 1,0Bebek Ölüm Hızı 2020 15Toplam Doğurganlık Hızı 2045-2050 1,6Göç Yıllık Sabit 50000

2000-2005 2030-2035Net Üreme Hızı 1,047 0,867Doğumda Yaşam Umudu Kadın 72,9 77,8 Erkek 68,1 72,8 Toplam 70,4 75,3Bebek Ölüm Hızı 28,1 9,9Nüfus 68914 93406Doğum Hızı 19,6 12,8Ölüm Hızı 6,3 8,3Nüfus Artış Hızı 14 5

Nüfusun Değişimi: 2000-2070Nüfusun Değişimi: 2000-2070

50000

55000

60000

65000

70000

75000

80000

85000

90000

95000

100000

20

00

20

05

20

10

20

15

20

20

20

25

20

30

20

35

20

40

20

45

20

50

20

55

20

60

20

65

20

70

Nüfus Nüfus (Göç Yok)

Doğumda Yaşam Umudu ve Toplam Doğumda Yaşam Umudu ve Toplam Doğurganlık Hızı: 1935-2035Doğurganlık Hızı: 1935-2035

Doğumda Yaşam Umudu

TDH

0

10

20

30

40

50

60

70

80

1935-1

940

1940-4

945

1945-1

950

1950-1

955

1955-1

960

1960-1

965

1965-1

970

1970-1

975

1975-1

980

1980-1

985

1985-1

990

1990-1

995

1995-2

000

2000-2

005

2005-2

010

2010

-2015

2015

-2020

2020-2

025

2025-2

030

2030-2

035

Dönemler

Doğ

umda

Yaş

am U

mud

u (Y

ıl)

0

1

2

3

4

5

6

7

8

Toplam

Doğurganlık H

ızı

Yaş Gruplarının Değişimi: 1935-2035Yaş Gruplarının Değişimi: 1935-2035

0-14

15-64

65+

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

7000019

35

1940

1945

1950

1955

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

2025

2030

2035

Yıl

Nü

fus

(10

00

)

Nüfus Piramidleri: 1935-2050Nüfus Piramidleri: 1935-2050

10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0

0-4

5-9

10-14

15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70-74

+75

10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0

0-4

5-9

10-14

15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70-74

75+

10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0

0-4

5-9

10-14

15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70-74

75+

10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0

75+

70-74

65-69

60-64

55-59

50-54

45-49

40-44

35-39

30-34

25-29

20-24

15-19

10-15

5-9

0-4

1935 2000

2020 2050

Bağımlılık Oranları: 1935-2035Bağımlılık Oranları: 1935-2035

Toplam

Çocuk

Yaşlı

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,019

35

194

0

194

5

195

0

195

5

196

0

196

5

197

0

197

5

198

0

198

5

199

0

199

5

20

00

20

05

20

10

20

15

20

20

20

25

20

30

20

35

Yı l

Bağ

ımlıl

ık O

ranı

(10

0)

BAZI AVRUPA ÜLKELERİ VE TÜRKİYE NÜFUSUNDAKİ BAZI AVRUPA ÜLKELERİ VE TÜRKİYE NÜFUSUNDAKİ GELİŞME VE BEKLENTİLERGELİŞME VE BEKLENTİLER

2000-20502000-2050

0

20

40

60

80

100

120

2000 2015 2025 2050

Nü

fus

(m

ilyo

n)

Türkiye Almanya İngiltere Fransa

İtalya Portekiz İsveç Yunanistan

Kaynak:United Nations Population Division

BÖLGELERE GÖRE BÖLGELERE GÖRE TOPLAM DOĞURGANLIK HIZLARINDAKİ DEĞİŞİMLERTOPLAM DOĞURGANLIK HIZLARINDAKİ DEĞİŞİMLER

3,4

2,65 2,612,23

0

1

2

3

4

5

6

1988 1993 1998 2003

BATI GÜNEY ORTA KUZEY DOĞU TÜRKİYE

24,4

3,1

72,6

0

10

20

30

40

50

60

70

80

ÇOCUK İSTEYENLER KARARSIZLAR ÇOCUKİSTEMEYENLER

1988 1993 1998 2003

DOĞURGANLIK TERCİHLERİNDEKİ DOĞURGANLIK TERCİHLERİNDEKİ GELİŞMELERGELİŞMELER

Evlilik Durumu

0

10

20

30

40

50

60

70

80 %

TFS-1978 26,0 70,9 2,3 0,3 0,5

TDHS-1998 27,7 69 1,7 1,1 0,4

TNSA-2003 29,9 66,6 1,4 1,4 0,7

Evli değil Evli Eşi ölmüş Boşanmış Ayrı yaşıyor

Evlenmemiş Oranı

78

8588

26

40

50

8

13

20

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

15-19 20-24 25-29

Age Group

TDA-1978 TNSA-1998 TNSA-2003

• 25-29 yaşlardaki kadınlar arasında hiç evlenmemişlerin oranı ikiye katlanmıştır.

• Çok erken yaşlarda yapılan evlilikler azalmakta.

• Son 25 yılda ilk evlenme yaşı belirgin şekilde yükselmiştir.

TNSA-1993 TNSA-2003

İlk evlenme yaşı (ortanca) 19 20

İlk doğum yaşı (ortanca) 20,8 21,8• The median age at first;

Ortanca İlk Evlenme ve Doğum Yaşları

0

5

10

15

20

25

45-49 40-44 35-39 30-34 25-29

İlk evlenme yaşı

İlk doğum yaşı

TNSA TNSA

1993 2003

Adolesan Doğumlar (15-19) 9,3 7,5Doğum aralığı <24 ay 29,6 26,8Yaş 35+ 7,7 8,7

26,435,5

73,664,5

46,3

35,327,4 29,2

0

10

20

30

40

50

60

70

80

YÖNTEMKULLANMIYOR

HERHANGİBİRYÖNTEM

MODERNYÖNTEM

GELENEKSELYÖNTEM

KENT KIR

YERLEŞİM YERİNE GÖRE GEBELİĞİ ÖNLEYİCİ YERLEŞİM YERİNE GÖRE GEBELİĞİ ÖNLEYİCİ YÖNTEMLERİN KULLANIMIYÖNTEMLERİN KULLANIMI

Gebeliği Önleyici Yöntem Kullanımı 1978-2003

13

23

3135 38

43

38

51

63 63 6471

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

Herhangi bir yöntem Modern yöntem

1978 1983 1988 1993 1998 2003

Seçilmiş Yöntemlerde Kullanım

0

5

10

15

20

25

30

Hap RIA Kondom Tüpligasyonu

Geriçekme

1978 1983 1988 1993 1998 2003

Bölgelere göre Gebeliği Önleyici Yöntem Kullanımı1978-2003

0

10

20

30

40

50

60

Batı Güney Orta Kuzey Doğu

1978 1983 1988 1993 1998 2003

Percent distribution of women married at the time of the survey by contraceptive method used at the time of the survey

TPHS-1988 TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003

Herhangi bir yöntem 63.4 62.6 63.9 71.0

Modern yöntem 31.0 34.5 37.7 42.5

Hap 6.2 4.9 4.4 4.7

RIA 14.0 18.8 19.8 20.2

Kondom 7.2 6.6 8.2 10.8

Tüp ligasyonu 1.7 2.9 4.2 5.7

Diğer modern 2.0 1.3 1.1 1.1

Gebeliği Önleyici Modern Yöntem KullanımıGebeliği Önleyici Modern Yöntem Kullanımı

Düşük ve Ölü doğumDüşük ve Ölü doğum

23,7

21,4 20,8

28,026,7

23,9

5,7 5,04,0

0

5

10

15

20

25

30

35

Kendiliğinden İstemli Ölüdoğum

TNSA-1993

TNSA-1998

TNSA-2003

%

Düşük ve ÖlüdoğumDüşük ve Ölüdoğum100 gebelikte100 gebelikte

8,9 8,710,0

18,0

14,5

11,3

1,9 1,5 1,3

0

5

10

15

20

Kendiliğinden İstemli Ölüdoğum

TNSA-1993

TNSA-1998

TNSA2003

Düşük Öncesinde Kullanılan YöntemDüşük Öncesinde Kullanılan Yöntem

Yöntem kullanmıyor

24.4

Geriçekme46,1

Diğer modern1,1

Diğer geleneksel6,9

RIA 5,0

Kondom 10,4

Hap 6,1

TNSA-2003

Düşük Sonrasında Kullanılan YöntemDüşük Sonrasında Kullanılan Yöntem

Bilinmiyor1,1

Yöntem kullanmıyor

30,7

Geriçekme26,4

Diğer modern4,3

Diğer geleneksel2,0

RIA 15,9

Kondom 9,4

Hap 10,3

TNSA-2003

İstemli Düşük Nedeniİstemli Düşük Nedeni

2013

62

41

717

10

31

0

20

40

60

80

100

Sağlık Başka çocukistemiyor

Önceki gebelikyeni bitti

Diğer

TNSA-1998

TNSA-2003

%

TToplam Düşük Hızıoplam Düşük Hızı 1978-2003 1978-2003

0,84

0,64

0,38

0,820,760,69

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

TDA-1978 TDSA-1983 TNSA-1988 TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003

Yaşa Özel İstemli DüşüklerYaşa Özel İstemli Düşükler

0

5

10

15

20

25

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49

Kent

Kır

Türkiye

(0/00)

TDHS-2003

Başka Çocuk İsteğiBaşka Çocuk İsteği1993-20031993-2003

1014

1 24

70

1114

2 35

66

1014

13 3

69

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Hemen istiyor Sonra istiyor İstiyor zamanınıbilmiyor

Kararsız Gebe kalmasımümkün değil

Başkaistemiyor/Tüpleri

bağlanmış1993 1998 2003

Doğurganlığın PlanlanmasıDoğurganlığın Planlanması

68

12

20

69

11

19

66

14

20

0

10

20

30

40

50

60

70

80

İsteyerek Daha sonra isterdi İstemeden

1993 1998 2003

Grafik.2. Demografik Geçiş Aşamaları: Kaba Doğum, Ölüm Hızları ve Doğal Nüfus Artışı, 1940 - 1990 (Türkiye)

0

10

20

30

40

50

60

1935-40 1940-45 1945-50 1950-55 1960-65 1965-70 1970-75 1975-80 1980-85 1989-90

Bin

Nüf

usta

DOĞUMLAR

ÖLÜMLER

DOĞAL NÜFUS ARTIŞ HIZI

I. Demografik geçişin ilk aşaması II. Demografik geçişin ikinci aşaması aşaması

III. Demografik geçişin üçüncü aşaması

Kaynak: Shorter&Macura (1982); DİE(2004)

%34% 22

% 20

% 9

Nüfusun Bölgesel DağılımıNüfusun Bölgesel Dağılımı

5.779.751

13.388.44315.232.656

% 15

9.861.727

23.601.296

2000 Genel Nüfus Sayımı TÜRKİYE ; 67.863.873