2010 ders notlari - endÜstrİyel sİstemlerİn analİzİ

8/3/2019 2010 DERS NOTLARI - ENDSTRYEL SSTEMLERN ANALZ

1/137

1

ENDSTRYEL SSTEMLERN ANALZ VE DEERLENDRMES

DERS NOTLARI

Prof.Dr. Ramazan EVREN

.T.. LETME FAKLTES

ENDSTR MHENDSL BLM


2/137

2

NDEKLER

KONU SAYFA NO

1. GR

2. SSTEM GELTRME VE KURMA

3. SSTEM TASARIM SREC

4. SSTEM ANALZ ARACI OLARAK : DENETM

MODERN DENETM SSTEMLERNN DEERLENDRLMES

N RAPOR NSORU FORMU

MUHASEBENN TEMEL LKELER

MUHASEBE LE LGL TEMEL TANIMLAR

MUHASEBEDE KULLANILAN HESAPLARIN TANIMI

MAL TABLOLAR

DU PONT MAL KONTROL SSTERM

MAL ORANLAR/ Finansal Gstergeler

BAABA ANALZ

BAABA ANALZ VE ALTERNATFLERNE RNEKLER

KARAR VERME TEORSNE GR

MALYET FYAT LKS,

BTE

YNETM MUHASEBES

EK .: N RAPOR N SORU FORMU


3/137

3

1. GR

Son yllarda Sistem Yaklam i dnyasndaki problemlerin zmnde ,bilinerek

veya tam bilinmeden , ska kullanlmaktadr.Bu nedenle burada Sistem Yaklam ,

Sistem Analizinin bu yaklamdaki yeri konusu aada ksaca zetlenecektir.Bu

aklamalardan da anlalaca gibi sistemleri analiz etmenin, denetlemenin birok yolu,yntemi ve teknikleri vardr.Ayrca sistemleri iyiletirmek, gelitirmek ve yeni sistemler

ortaya koymak iin alnacak kararlarn doru ve bilimsel tekniklere uygun olmas

gerekmektedir.

te bu derste, bu konularla ilgili baz analiz , sentez ve karar verme teknikleri

konusunda bilgi verilecek, bunlarn endstriyel sistemlerdeki uygulamalar zerinde

durulacaktr.Bunlardan balcalar, Denetim, zellikle Mali Performans Analizi ve Karar

Verme Teknikleridir.

2. SSTEM GELTRME VE KURMA

Doal srelerle meydana gelitirilemeyen insan yaps sistemler, insanlarn eitligereksinimlerini karlamak zere kurulmu ve yine insanlarn yararna sunulmu olan

oluumlardr. Bir bilgisayar, bir ekmek retim tesisi, bir demiryolu sistemi, bir ilkokul,

bir niversite vb. akla gelebilecek tm sistemlerinsan gereksinimlerinin giderilmesine

yneliktir. Teknolojideki gelimelerin de etkisi ile, gn gelike, daha gelimi, daha

karmak, daha byk, daha etkili ve ynetilmeleri de daha ok uzmanlk gerektiren

sistemler insan yaamnda nemli yer tutmaya balamtr. Sistemleri oluturulmas,


4/137

4

kullanma sunma ve kullanlmasn salamada "baarl" olmak iin yaplmas

gerekenlerin ortaya konmas, sistem analiz ve tasarmnn nemli bir sorunudur. Baarl

sistem gelitirmeyi garantiye alan bir yaklam, yntem ya da metodoloji var mdr?

eitli nedenlerden dolay, bu sorunun cevab "hayr' dr. nk; insann/insanlarngereksinimlerinin tam ve doru olarak anlalmasndan balayarak, sistemi tasarmndaki

zihinsel kstlar, kaynak (para, malzeme, zaman...) kstlar, gerekletirilen

etkinliklerdeki ya da sistem srelerindeki belirsizlikler v.b. daha pek ok faktrden

dolay, baarl sistem gelitirilmesini tmyle garanti altna alabilmek olas deildir.

Ancak; sistem analiz ve tasarm srecini, yani sistem gelitirmede izlenmesi gereken

admlar, her bir admda yaplmas gereken almalar, verilmesi gereken kararlarn

trlerini genel hatlar ile belirlemenin yarar da aktr. Bu belirlemeler, sistem

gelitirmede baar ansn arttracaktr.

Bu blmde, sistemin hayat dngs ierisinde -tasarm ve gelitirme, retim ya da

yapm, iletme ya da kullanma ve destekleme -ele alnacak ve bu sre ana hatlar ile

aklanacaktr.

2.1 SSTEM GELTRME VE KURMA SREC

Bir mhendislik uygulamas olarak sistem gelitirme ve kurma, gereksinimlerin ortaya kartlmas ile

balar ve planlama, aratrma, tasarm, retim ya da yapm, evrim, tketim, kullanm, bakm ve

destekleme aamalar ile srer gider. Sistem gelitirme ve kurma sreci, ondan yarar salayan insann -

ki en genel tanm ile tketici olarak nitelendirilebilir -gereksinimlerinin ortaya konmas ile balar ve

meydana getirilmiolan o sistemin belirli bir sre sonra herhangi bir ekilde sona erdirilmesi ile biter.

Srecin sonunda, sistem ilevini tmyle yitirir, ortadan kalkar ya da sistemi ynetenler tarafndan

ortadan kaldrlr. (ekil: 2.1 )


5/137

5

ekil: 2.1 TKETC - TKETC SREC

TKETCDEN

TKETCYESRE

TKETC

htiyacnOrtaya

Konmas

Aka grlen eksikler ya da problemler,aratrma sonucunda ortaya kar ve bunlaristekler ve arzular olarak ifade edilir.

RETC

SistemPlanlama

levi

Pazarlama analizi, olurluluk analizi(sistemseimi,zellikler ve planlar, satnalma plan,aratrma, tasarm ve retim, deerlendirme

plan, sistemin kullanm ve lojistik destekplan), planlamann gzden geirilmesi, neriler.

SistemAratrma

levi

Temel aratrma, uygulamal aratrma (ihtiyacaynelik); aratrma yntemleri, aratrmasonular.

SistemTasarm

levi

Tasarm gereksinimleri, kavramsal tasarm,nsistem tasarm, ayrntl tasarm, tasarmdestei, prototip hazrlama, test, tasarmdanretime gei.

retimVe/veya

Yapm levi

retim ve/veya yapm gereksinimleri,operasyonanalizleri, kalite kontrol, operasyonlar, retimoperasyonlar.

TKETC

SistemDeerlendirme

levi

Deerlendirme gereksinimleri, test vedeerlendirme, test hazrlama, dzeltici eylem,yeniden test yapma.

Sistemin

Kullanm veLojistikDestek levi

Sistemin kullanm, lojistik destek, sistemin

mr boyunca bakm destei, sistemdeerlendirme, deiiklikler, sonlandrma, atkmalzemelerin yokedilmesi ya da yenidenkullanmlar.

Bu sre, doal ya da insan yaps tm sistemlerde hemen hemen ortaktr ve sistemi bir hayat dngs

ierisinde ifade eder. Gerekletirilen eylemlerin tr her sistem iin ayr ayr olmakla birlikte, sistemin

hayat dngs ayn admlarla ifade edilebilir. ekil: 2.2'de sistemin hayat dngs ematik olarak

grlmektedir.

EKL 2.2 SSTEMN HAYAT DNGS

Kurumsaln-

AyrntlTasarm

retimve/vey

Kullanm,Sonlandrma ve

ELDE ETME YARARLANMA


6/137

6

Sistemin hayat dngs balca iki dnemde incelenebilir. Birinci dnem, sistemin elde edilmesi

dnemidir. Ikinci dnem ise, sistemden yararlanma dnemidir. ekle dnersek, bu hayat dngs,

kullanc/tketici gereksinimlerinin belirlenmesi ile balar, kavramsal ve ilk tasarm, ayrntl tasarm ve

gelitirme vb. biiminde devam eder.

Geleneksel olarak, mhendisler, sistemin hayat dngsnn, sistemin elde edilmesi dnemindeki hemen

her admna etkin olarak katlrlar. Bu yaklamlarda, ou kez ekonomik faktrleri ve sistemin

btnn dikkate alarak gelitirmek yerine, yalnzca rn performansn dikkate alan tasarmlar

ounlukta olmutur. Byle bir tutum, sistemin hayat dngs ierisindeki ilevsellii dikkate almaz ve

bu nedenle de iyi ileyen sistemlerin elde edilmesini engeller. Ancak, mhendisler, gelitirilensistemlerin karmakl ve byklkleri arttka ve belki daha da nemlisi, uluslararas rekabetteki

artn da etkisi ile, sistemlerin sadece elde edilme dnemlerini deil, kullanlma dnemlerini de daha

duyarl biimde dikkate alr olmulardr. Sistem gelitirmede, iinde yaadmz dnemin zellii

budur.

Hayat dngs ierisinde sistem gelitirme

Rekabet edebilmeye uygun rnler elde etmede izlenmesi gereken tasarm yaklamlar, sadece rnn

hayat dngsn deil, retim sistemi ile rnn kullanm dnemindeki bakm sisteminin hayat

dngsn de ierir. Yani, bir sisteme ilikin olarak, birbirine paralel 3 hayat dngs vardr. Bunlar;

rn, sre ve destekhayat dngleridir. (ekil: 2.3 )

ekil: 2.3 RN, SRE VE DESTEK HAYAT DNGLER

Kurumsaln-

AyrntlTasarm

retimve/vey

Kullanm,Sonlandrma ve

ELDE ETME YARARLANMA

retim iinTasarm

retim O eras onlar

Sistem DesteiTasarm ve Sistem Destei ve


7/137

7

Sistem tasarmnda, ilk odak noktas rne olan gereksinimin ortaya konmasdr. Daha sonra, rnn

kavramsal ve n tasarm aamas gelir. ite bu aamada rnn retimikonusu da dnlmeye balanr.

Bylece, rnn retilebilmesi iin gereken retim sisteminin (retim srelerinin) elde edilmesi iin,

ilkine paralel ikinci bir hayat dngs balatlm olur. Bu dngde, retime ilikin gerekletirilmesi

gereken aktiviteler sonucunda, retim yapmaya hazr bir sistem elde edilmi olur.

Sistem gelitirmede byk nemi olan, ancak, ou kez de gzden kaan bir dier hayat dngs ekil:

2.3'de grlmektedir. rnn kullanm sresince gerekli olan lojistik destek aktiviteleri ile retim

sisteminin iletilmesi sresince gerekli olan bakm aktivitelerinin hayat dngsdr. Lojistik ve bakm

gereksinimlerinin belirlenmesi, rnn kavramsal tasarm aamasnda dier aktivitelerle koordineli

olarak ele alnmaldr.

rnn, retim srelerinin ve destek aktivitelerinin koordineli bir biimde gelitirilmesi iin gerekli

olan iletiimin ve koordinasyonun salanmas pek de kolay deildir. Yeni gelien teknolojileri bu

amalarla kullanmak byk yararlar salayabilir. Bilgisayar destekli tasarm ve retim (CAD/CAM)

yazlmlar bu teknolojilere birer rnektir. Sistemin hayat dngleri ierisinde geerli tasarm,

gelitirme, retim ve bakm vb. aktivitelerini entegre bir biimde kullanmak baarl sistemler elde

edilmeye olanak salayacaktr. Bylelikle, sistemden kullanmda olduu srece balangta amalandekilde yararlanlmas garantiye alnm olmaktadr. Tasarlanan bir sistem, sadece kullancnn - dar

anlamda tanmlanm -gereksinimlerini karlamakla kalmamal, sistemin hayat dngs ierisinde;

performans, ekonomiklik, etkinlik, gvenilirlik, maliyet ve sreklilii salayabililik (maintainability)

ltleri ile deerlendirildiinde, tatmin edici olmaldr. rnein, daha az enerji tketen ev eyalarna

ynelme, daha az yakt tketen otomobil retimi bu ynde gayretlerdir. Gnmzde artan bir popularite

kazanmakta olan kalite gvence, toplam kalite kavramlar, mteriye/tketiciye uzanan bir doyum

arayn "koulsuz mteri mutluluu" sloganna dntrmtr. Bu eilim, eskiyekyasla ok dahabaskn bir biimde, sistem gelitirmeihtiyacn dourmaktadr.

Dier tm faktrler eit olma kouluyla, insanlarn kendilerine en yksek deer/maliyet orann veren

rnleri/sistemleri tercih edeceklerini beklemek yanl olmaz. 1 Bu orann yksek tutulabilmesi; yani,

kullancya/tketiciye, deyecei bedele gre daha ok doyum salayan sistemi gelitirmek iin, o

sistemi hayat dngs ierisinde ele almak en geerli yaklam olmaktadr. Ancak bu ekilde, o sistemin

kullancya/tketiciye salayaca doyumu ve ykleyecei toplam maliyeti birlikte grebilmek ve

ekonomikliini lebilmek olanakldr.


8/137

8

nsan yaps sistemlerin ortaya konmas iin, ekil : 2.1, 2.2, ve 2.3'de yer alan srelerin iletilmesi

gerekmektedir. Bu abalar:

1. Kullanc gereksinimlerinden yola karak ve ilevsel analiz, sentez, en iyiyi bulma(optimizasyon),

tanmlama, tasarm, test ve deerlendirme srelerini ardk bir biimde kullanarak, gelitirilecekolansistemin sahip olmas gereken zelliklerin, performans parametrelerinin tanmlanmas,

2. En uygun sistemi, fiziksel, ilevsel ve dier sistemlerle etkileimini gzeterek tanmlamak ve

tasarlamak,

3. Performans, retilebilirlik (producability), gvenilirlik (reliability), srekli klnabilirlik

(maintainability), desteklenebilirlik (supportability) ve dier zellikleri, . topyekn bir mhendislik

abas ierisinde entegre etmek,

olarak zetlenebilir. Sistem mhendislii yaklam altnda bu abalarn ortaya konmas, adm adm ve

mantksal bir srada gerekletirilmesi gerekmektedir.

2.2SSTEM GELTRME

Sistem gelitirme srecinin anlalabilmesi sistemlerin ortaya kartlmas iin gerekli olan ilevler

konusunda bilgi sahibi olmakla mmkndr. Hereyden nce, ele alnan konunun karmaklna ve

byklne bal olarak, sistemin hayat dngs boyunca gerek duyulacak mhendislik ilevleri

farkllklar gsterecektir. Bu sre ierisinde grev alacak olan analistlerin ve tasarmclarn

stlenecekleri roller de farkl olacaktr.

ekil: 2.4'de sistem gelitirme sreci grlmektedir. Bu ema, srecin genel akn gstermekte olup,

iinde bulunulan durumun zelliklerine ve zel koullarna uyarlanmaldr. Uyarlama, gelitirilecek olan

sisteme ilikin uygun (gerekli ve yeterli) dzeyde mhendislik abasnn ortaya konmasn gerektirir. Bu

abann gereinden az ya da ok olmasnn maliyet artrc etkileri olacandan, sistem gelitirme sreci

ierisinde yer alanlar dikkatli olmaldrlar. Durum byle olunca; ekil: 2.4'deki eylem admlar genel

hatlar ile ve dnceye yol gsteren bir ara olarak grlmelidir ve uygulama admlar gereken

ayrntda ele alnmaldr.

Sistemin tipine ve byklne baklmakszn; sistem gelitirme sreci, her zaman ihtiyacn ortaya

konmas ile balar, sistem tasarm ltlerinin (kriterlerinin), kstlarn ve gereksinimlerin belirlenmesi

ile srer. Sistem ve alt sistem dzeylerinde ilevsellik analizleri yaplr. Belirlenen ihtiyac giderecekuygun alternatif yaklamlar deerlendirecek sistem analizleri gerekletirilir. Bu admn kts, karar


9/137

9

verici tarafndan tercih edilmi olan Sistem'dir. ekil 2.5'deki ak diyagramnda, sistem gelitirmedeki

geri beslemeli ve sonuca adm adm ulatran sre grlmektedir. Sistem gelitirme sreci sreklidir,

adm adm uygulanr ve hedeflenen sisteme ulamay garanti edebilmek iin geri besleme (feedback)

eylemlerini de ierir.

2.3 SSTEM GEREKSNMLERNN TANIMLANMASI

Sistemin hayat dngs, bir problem ya da bir eksikliin ortaya kmas ve bunlarn ortadan kaldrlma

ihtiyac ile birlikte balar. htiyacn ortaya kmas ile birlikte; bu amala gelitirilecek sistemin

tasarmna k tutacak olan sistem gereksinimleri tanmlanmadr. Bu tanmlama iini kolaylatrmak

iin, aadaki sorular cevaplandrlmaldr:

1- iletme ve ilevsel zellikleri ynnden sistem neleri yerine getirebilmektedir? (Menzil, duyarllk,

performans hz, bir ayda retilen kt miktar vb.)

2- Sistem ne zaman gerekiyor? Tketicigereksinimleri nelerdir? Sistemin beklenilen iletme sresi ne

kadardr?

3- Sistem nasl kullanlacaktr? (Gnlk iletme zaman, bir aydaki ama-kapama says vb.)

4- Sistemin gitmesi gereken yere intikali nasl olacaktr? Sistemi oluturan farkl eler nerelere ve nekadar sre ile yerletirilecektir?

_________________________________

1 keticinin satn alm anndaki davranlar her zaman rasyonel karar verme biiminde olmayabilir.

Alglama snrlar, psikolojik, toplumsal, kltrel etmenler nedeniyle ve znel deerlendirmelerin neden

olabilecei etkilerle irrasyonel satnalma kararlar verilebilir.


10/137

10


11/137

11

htiyacn

KavramsalTasarm

Olurlulukalmas

a)htiyaAnalizi

b)Sistemin

Operasyonel

gereksinimleri

c)

Sisteminbakm

kavram

Aratrma

nTasarm

Sisteminlevsel

Analizi

nSentezve

TasarmK

riteri

Sistem

O

ptimizasyonu

Sistem

Sentezive

levsel

gereksinimler

Sistemin

operasyonel

ilevleri

Sisteminbakm

ilevi

Sisteminanalizi

Performans

faktrlerinin,

tasarmf

aktrlerinin

v

eetkinlik

g

ereksinimlerinin

tahminedilmesi

Sistem

g

ereksinimlerinin

Sis

temv

ealt

siste

m

dn

lemeleriv

e

alter

natiflerin

dee

rlendirilmesi

Sis

temv

ealt

siste

ma

nalizleri

Perfo

rmans

konfig

rasyonun

ilktasa

rmve

seilen

sistemin

dzenlenmesi

(analiz,veri,

fiziksel

,modeller,

tesvb.

)

lemselsistemin

ayrntlt

asarm

Sisteminlojistikdestek

elerininayrntl

tasarm

Destekfonksiyonlarnn

Sistem-rnTasarm

SistemP

rototipi

SistemP

rototipive

Sistemp

rototip

modeliningelitirilmes

i

Sisteminlojistikdest

ek

gereksinimlerinin

gelitirilmesi

Sistemp

rototiptestve

deerlendirilmesi

Prototipsistemin

test

edilmesi

Testsonularnn

raporlanmas

Sistema

nalizive

GeriBildirim

GeriBildirim

Kullanmv

eDestek

SisteminDevreden

Sistemt

espiti-analizive

deerlendirm

esi

Dzelticiey

lemleriin

modifikason

Sistemt

espiti-analizive

deerlendirm

esi

Dzelticiey

lemleriin

modifikason


12/137

12

Sistem

Gereksinim

leri

TestVerilerini

Gereksinimler

veAmalarla

Sistemi

llm

Karakteristikler

llm

Arayz

Sapt

anan

Alternatifleri

Alternatif

Sistemlerin

Gznne

En

yi

Sistem

Seen

einin

Belirle

nmesi

Sistemin

Tasarm

Sistem

Entegrasyonunu

n

Sistem

Karakteristikleri

ninveV

erilerin

Gncelle

tirilme

Gelitirilm

iFiziksel


13/137

13

6- Sistem iin gerekli olan evresel gereksinimler nelerdir? (Scaklk, nem, ok ve

titreim vb.) Sistem nerede (kutup blgesi, tropikal blge, dalk ya da ovalk blgeler) kullan lacak;

ulatrma, tama ve/veya saklama ynlerinden ne tr gereksinimleri olacaktr?

7- Tm hayat dngs ierisinde, sistem nasl desteklenecektir? Bu soru, bakm ve ihtiyalar ynnden

sistemin gereksinimlerini kapsar. (Bakm dzeyleri, test aralar, yedek para ve onarm malzemeleri

ekipman, personel ve eitimi, tama ve yerletirme gereksinimleri; makinalar, tesisler, yazlm ve

teknik veriler)

8- Sistem ne zaman ie yaramaz hale gelir ve/veya ne zaman kullanmdan kaldrlmaldr? Sistemin sona

ermesi iin nelere gereksinim duyulmaktadr? Baz sistem paralarnn yeniden kullanmlar mmkn

mdr? evreye etkileri nedir?

Sistemin byklne ve tipine baklmakszn (byk ya da kk; mekanik, elektriksel ya da

elektronik, kimyasal, ticari ya da savunma amal... olabilir), bu sorularn cevaplandrlmas gerekir.

Sorularn cevaplar; genel olarak olurluluk almalar, iletim gereksinimlerinin ve bakm

kavramlarnn ortaya konmas ve sistem zelliklerinin belirlenmesi yoluyla oluur. Sistem gelitirme

srecinin temelinde yer alan bu aktivite, ekil 2.4, Blok (1 )'de grlmektedir ve ileride ki blmlerde

ayrntl olarak ele alnacaktr.

2.4 SSTEM TASARIMI VE GELTRME

Tasarm sreci, bir dizi adm ierir. Bu admlar;

1- Kavramsal tasarm (performans parametrelerinin saptanmas)2- n tasarm

3- Ayrntl tasarm'dr.

Bu sre, genel olarak ne istendiinin insan beyninde bir resim gibi biimlendirilmesi (visualize) ile

balar, sistemin bir prototip modelinin elde edilebilecei sistem gelitirme, test ve deerlendirme ile

devam eder. Bu almann kts, esas sistemi gelitirmedekullanlacak olan model, izimler, destek

dokmanlar... v.b.'dir.


14/137

14

Mhendisin bu aamadaki katklar ok ynldr; sistemin tipine ve byklne gre deiiklikler

gsterir. Bu ilevler aadakilerin tmn ya da herhangi bir kombinasyonunu kapsayabilir:

1. Sistemin yerine getirmesi gereken balca ilemler ve bakm destek ilevleri iin analiz almas

yapmak,

2. Sistem tasarm kriterlerini (niteliksel ve niceliksel teknik parametreler, snrlar ve kstlar) belirlemek,

3. dnleme (trade-off) almalar ve sistem/maliyet-etkinlik analizleri yaparak, alternatif tasarm

yaklamlar gelitirmek,

4. Sistem gelitirme, sre ve malzeme zelliklerini belirlemek,

5. Sistem bileenlerini semek ve tedarik kaynaklarn nermek,

6. Satnalmadan sorumlu ynetim birimine satnalma dokmantasyonu/szleme hazrlama vb.

hazrlklarda yardm etmek,

7. levsel tasarmn yerleim planlarn, mhendislik izimlerini, para ve malzeme listelerini,

standartlar ve gerekli dier aralar dokmantasyon yoluyla rn ya da sreleri batan sona ve eksiksiz

tanmlamak,

8. Mhendislik dokmantasyonunu da gzden geirerek, sistem tasarm ve gelitirme srecinideerlendirmek,

9. Sistemi test etmek ve deerlendirmek iin, mhendislik modellerinin ve prototip lerin yaplmasn

salamak,

10. Bilgisayar yazlmlarn, ilgili veri tabanlarn ve sistemi tanmlamak, tasarlamak, test etmek,

retmek. iletmek ve bakmn yapmak iin gereken dokmantasyonu hazrlamak.

11. Tasarma yn veren tm tasarm gereksinimlerinin eksiksiz karlandndan emin olmak iin sistem

ve sistem bileenleri test prosedrlerini hazrlamak,

12. Tasarmlanm olan sistemi daha da iyiletirmek ve/veyaeksiklerini gidermek iin tasarmda gerekli

deiiklikleri yapmak.

Bu aktiviteler, ekil: 2.4'de 2 ve 3 numaral bloklar da kapsamtr ve ekil: 2.3' te ifade edildii

ekilde, sistem gelitirmesrecinin nemli aamalarn kapsamaktadr.


15/137

15

Sistem mhendisliinin bu sre ierisindeki balca rol. tasarm sreci boyunca uygun "checks &

balancesi' yaplmasn belirli zamanlarda tasarmn gzden geirilmesini, etkili ve entegre test ve

deerlendirmeler yaparak, gerekli durumlarda, dzeltici geri bildirim eylemlerde bulunmaktadr.

2.5 SSTEMN RETLMES VE/VEYA YAPIMI

Sistemin retilmesi ve/veya yapm;

1. Benzer rnlerden ok miktarda retim (kitle retimi) yaplmasn, ve/veya

2. ok deiik ve farkl rnlerden kk miktarlarda retimi, ve/veya

3. Tek bir birimin (rnein; kendine zg bir yapnn) yaplmasn (ina edilmesini) ierir.

Bu aamada, malzeme, personel ve dier kaynaklar yle bir araya getirilmelidir ki, kt, en etkin

biimde ve en az fire ile elde edilebilsin. retim eylemi, tasarmn tamamlanmasndan sonra balar ve

retim iin gerekli olan hammaddelerin tedarik edilmesinden balayarak, bitmi rnlerin sevk

edilmesine kadar olan sreleri kapsar. ret;m ak sreci, rnn tipi ne olursa" olsun stoklarn

ynetimini, malzeme satn almay, kontrol/muayeneyi, tama ve ykleme/boaltma ilemlerini,

makine, cihaz, tesisat, personel ve veri kullanmlarn ierir.

Bu aamadaki balca mhendislik ilevleri, unlar gerekli klabilir:

1. rnlerin fabrikasyonu, montaj i ve testi iin gerekli tesislerin tasarm. Bu, gerekli retim vestoklama tesislerini, yardmc iletmeleri, sermaye yatrm ihtiyalarn, malzeme kullanm gereklerini

ierir.

2. retim srelerinin tasarm (ilevlerin sraya konmas, insan-makine sistemlerinin ve srelerin

tanmlanmas).

3. Malzemelerin ve malzeme stok gereksinimlerinin belirlenmesi.


16/137

16

4. retim ve/veya yapm iin gerekli zel aygtlarn, lme test cihazlarnn tama ve ykleme -

boaltma ekipmanlarnn, avadanlklarnn tasarm.

5. Srelerin ve i yapma yntemlerinin zaman ve maliyet standartlarnn saptanmas ve yaplan ileri bu

parametrelere gre deerlendirmek.

6. rn performans, kalitesi, gvenilirlii, srdrlebilirlii, emniyeti ve istenen dier zelliklerin,

gerekletirilen retim/yapm sreleri ile salanp salanamayaca hususunda periyodik

deerlendirmeler yapmak.

Bu eylemler, ekil 2.4'n 4. blounda yer almaktadr. Bu admda, zerinde nemle durulan husus,

srecin nceki admlarnda saptanm olan sistem zelliklerinin, retim/yapm aamasnda gerekten

salanm olduundan emin olmaktr.

2.6 SSTEMN KULLANILMASI VE DESTEKLENMES

Sistemden yararlanma aamas;

1. Tketicinin, sistemin mr ierisinde sistemi kullanmasn,

2. rn ya da sistemi varolan eksiklikleri ya da deien ihtiyalar nedeniyle ortaya kan problemlerini

gidermek zere iyiletirmek,

3. rn ya da sistemin, ihtiya duyulduu anda yararlanlabilecek ekilde iletime hazr olmas iin

gerekli olan lojistik destek gereksinimlerini karlamak,


17/137

17

4. Eskime veya kullansz duruma gelmi olmas nedeniyle; rn ya da sistemin ilevlerinin

sonlandrlmas ve ortadan kaldrlmas.

Bu ilevler, yalnzca tketici (kullanc) tarafndan yaplabilecei gibi, baz alanlarda ve durumlarda

reticinin desteini alarak tketici tarafndan yaplabilir, ya da herhangi bir d organizasyonun(reticinin dnda) destei ile tketici tarafndan gerekletirilebilir.

Bu admda mhendisliin rol;

1. Sistemi tketicinin kullanmna hazrlamak iin, sistemin kullanm yerine intikal ettirmede,

kurulmasnda, muayene ve kontrol edilmesinde, gerekli olan mhendislik desteini vermek,

2. Sistemin gnlk kullanmnda ve bakmnda gerek duyulan mhendislik desteini vermek,

3. Sistemin baaryla almasn salamak amacyla, deien ihtiyalar dorultusunda sistemde

deiiklikler yapmak ve sistemin denetlenmesinde mhendislik destei vermek,

4. Sistemin ileyii ile ilgili olarak ve zel test sonularndan veri elde etmede ve bunlar

deerlendirmede mhendislik destei vermek,

5. Hayat dngsnn sonunda, sistemi sonlandrma ve gerektiinde tmyle ortadan kaldrmada gerekli

mhendislik desteini vermek,

ekil 2.4'de 5. ve 6. bloklarda yer alan bu aktiviteler, esas olarak sistemin kullanm yerinde mteri

hizmetlerinin verilmesi ve sistemin srekli olarak performans deerlendirmesinin yaplmasn da kapsar.

Sistemin hayat dngsnn deiik admlarnda eitli mhendislik kararlar verilir. Bu kararlar, pek

ok durumda sistem gelitirmeabalarnn sonucunda baarya da baarszln belirleyicisi olmaktadr.

ister kk lekli, ister byk lekli sistemlerle ilgili olsun, mhendislik almalarnn baars;

1 .Takm almalarna,

2 .Teknik uzmanla, beceri ve ustala ve uygun davran zelliklerine sahip olmaya,

3. Eitilmi destek personelinin (teknisyen, bilgisayar programcs, teknik ressam v.b.)

varlna,


18/137

18

4 .Mhendislik d alanlarda (finansal ynetim, muhasebe ve bteleme, satnalma, personel, hukuk,

v.b.) yeterli destein varlna,

5 .Fiziksel sistemin elde edilmesi iin gerekli olan kaynaklarn (malzeme enerji gibi...) varlna,

baldr. Bu aktivitelerin etkili bir rgtlenme ve ynetim pratii ile entegre edilmesi ise Blm 2.2 'de

aklanm olan sistem gereksinimlerinin yerine getirilmesini gerekli klar. ekil 2.6 bu entegrasyonu

gstermektedir.

TARTIMA VE ARATIRMA SORULARI

1 .ekiI2.1'de sistemin hayat dngsnn eitli admlar grlmektedir. Bu, tm sistem gelitirme

durumlar iin geerli midir? Tartnz.

2 .Kendiniz bir sistem seiniz ve o sistemin hayat dngsn tanmlaynz.

3. ekil 2.3 ' inceleyiniz ve kendi vereceiniz bir rnek zerinde paralel hayat dngs arasndaki

ilikiyi betimleyinz.

4. Sistem mhendislii srecinin ilk admlarndan birisi sistem gereksnimlerinin tanmlanmas'dr. Bu

adm hangi bilgiler kullanlarak ve nasl baarlr.


19/137

19

RETCVETKETCAKTVTELERNN

MHENDSLKKAYNA

KLARI

(GelenekseluzmanlkA

lanlar)

H

ayvanclk,uzay,ziraat,seramik,

k

imya,inaat,elektrikvee

lektronik,

e

ndstri,makina,metalr

ji,

m

aden,malzeme,n

kleer,deniz

TKETC

HTYACININ

TEKNKOLMAYANKAY

NAKLAR

(Organizasyonlardestekleyici

F

inansman,

btelemeve

m

uhasebe,satnalma,personel,yasal

FZKSELVEDOALKAYNAKLAR

(malzeme,enerjiv.b.)

TEKNOLOJK,

EKONOMK

,POLTK,

EKOLOJKVETOPLU

MSAL

SSTEMG

EREKSNMLER

SS

TEM

Dz

eltici

Eylemiingeri

Tketicinin

doyumuve

Do

um

Sistem

planlamailevi-pazarlamaolurluluk

almalarv

eilerid

zeydeplanlama

Sistem

aratrmailevitemelve/

veya

uygulam

ala

ratrma

Sistem

tasarmi

leviKavramsaltasarm,

ilk

(nc)s

istemt

asarm(ilerid

zeyde

)veayrntl

tasarm

vegelitirme

Sistem

deerlendirmeileviDeerlendirmeve

testgereksinimleri,testtasarmveh

azrlk,

formaltestvedeerlendirme,veri

toplama

,analiz,raporlamavedzeltic

ietkinlikler

Sistem

kullanmv

elojistikdestekilevi

Sistemg

elitirme,retim,operasyone

l

kullanm

,destekvesonlandrmaiin

ieynelik

mhend

islikilevleri(

mmknoldu

unca)


20/137

20

3. SSTEM TASARIM SREC

Kavramsal tasarm, sistem tasarm ve gelitirme srecinin ilk admdr. Bu admda, sistem mhendislii

teknikleri kullanlarak, sistemin iletim faktrleri, ekonomik faktrlerve lojistik faktrleri arasnda bir

denge salanr, tasarma ynelik gereksinimler ortaya kartlr. Farkl tasarm alternatiflerine uygun

zmler retmek zere sral, adm adm ilerleyen bir yol izlenir. Kavramsal tasarm sreci,

kullancnn ihtiyacn dikkate alarak, sistemin gereksinimlerinin belirlenmesinden, sistemin fiilen elde

edilmesine (retim, ina, yapm) kadar olan aamalar kapsar.

Kavramsal tasarmn baz nemli ve elzem eleri vardr. ie ncelikle ihtiyalarn analiz edilmesi ile

balanr. Sisteme ynelikteknolojik uygulamalar desteklemek amacyla bir olurluluk almas yaplr.

Sistemin iletim ve bakm gereksinimleri tanmlanr. "Trade- off' analizleri tamamlanr ve sistemin sahip

olmas gereken zellikler (specifications) tanmlanr. Ayn zamanda da, daha ileri dzeydeki sistem

planlama almalar balatlr. ekil A'nn 1. blounda ifade edilmi olan kavramsal tasarm aktiviteleri,

bu blmde ayrntl olarak ilenecektir.

3.1 SSTEM GEREKSNMLERNN TANIMLANMASI

nceki blmde sistem gereksinimlerinin tanmlanmas ile ilgili olarak baz anahtar sorulara

deinilmiti. Bu sorulara verilecek cevaplar bir btn olarak deerlendirildiinde, sistem tasarm ve

gelitirme-srecinin temeli atlm olmaktadr. Sistem gereksinimlerinin tanmland bu aama,

sistemin daha sonraki hayat dngsne olan etkisi dikkate alndnda ok nemlidir.

Sistemin kavramsal tasarmndaki temel aktiviteler ve aralarndaki balantlar ekil: 3.1 de

grlmektedir.


21/137

21

3.2 HTYACIN TANIMLANMASI

Sistemin hayat dngs ve sistem mhendislii sreci, gerek ya da alglanm bir eksiklikten

kaynaklanan istek ya da arzularn aa kartlmas ile balar. Bir birey ve/veya bir rgt, ncelikle

eksikliini duyduu ve sahip olmay istedii ileve/rne/sisteme ilikin ihtiyacnn farkna varr, bu

ihtiyac tanmlar; daha sonra da bu ihtiyac giderecek olan yeni veya deitirilmi sisteme (veya rne)

sahip olunur.

htiyalarn ok eitlidir. Her durumda, sahip olunan kaynaklar kstl olduu iin;

htiyacnOrtaya

leriSistem

Sistemin letimGereksinimleri

Sistemin BakmGereksinimleri

n Sistem Analizi

Olurluluk

almas

Sistem zellikleri

Kavramsal TasarmnGzden Geirilmesi


22/137

22

1- Mevcut sistemdeki eksikliin ne olduu iyi tanmlanmaldr (yetersiz performans, yetersiz sistem

destekleme yetenekleri, yksek maliyetler vb.),

2- Yeni sistemin kurulma ve iletime balama zaman belirlenmelidir,

3- Yeni sistem iin yaplmas gerekecek yatrm harcamalarnn bykl belirlenmelidir,

4- Yeni sistemin sahip olmas gereken zellikler/yetenekler ncelik srasna konmaldr.

Bu aamada amacmz, ne ihtiyacn varl ile ortaya kan sorunun zmn salamak, ne de zmde

yer alan, yeni sistemin donanm (hardware) ve yazlm (software) zellikleri konusunda neriler

gelitirmektir. Ama, hibir pheye meydan vermeyecek ekilde, gerek ihtiyac -eer varsa- ortaya

koyabilmektir, tanmlayabilmektir. htiyacn tanmlanmas, baarl sistemler (ihtiyac gerekten ve

ekonomik olarak gideren) gelitirebilmek iin bu denli nemli olmakla birlikte, uygulamada ou kez

ihmal edilen ve bu nedenle de amaca ulamay engelleyen bir unsur olarak karmza kmaktadr.

Problemin Tanm

Bir ihtiyacn ortaya konmas zm gereken bir problemin varlna iaret eder. Problem nedir? Bu

sorunun yantlanmas, ihtiyaca gerekten yant verebilecek uygun sistem/sistemler gelitirmenin de n

kouludur. Eer problem tanmlanamazsa onu ortadan kaldracak sistemi gelitirme ve kurma

abalarnn sonusuz kalaca bilinmelidir. Her ne kadar, problemin tanmlanmas admnn gereklilii

zerinde geni bir mutabakat varsa da, bu adm, tm sistem analiz ve tasarm srecinde ou kez atlanan

ya da gereken nem verilmeyen bir admdr.

Problemin tanm, sistem gelitirmenin daha sonraki aamalarnda gerekletirilecek almalarn snrn

izeceinden nem tamaktadr. Problem, sistemin girdileri, ktlar, sreleri ve evre ile

etkileiminde ortaya kan olumsuzluklarn (olmas gerek,enin dnda gelimeler) sonucunda ortaya

kar.

Ackoff'a gre, bir problemin ortaya kmas iin gerekli olan asgari koullar unlardr:

1. Problemi olan bir birey (ya da kurum)'in varl: Karar verici. ,

2. Karar verici tarafndan arzu edilen birkt(dier bir ifade ile, gerekletirilecek bir ama/

amalar veya hedef/ hedefler ): O ana kadar elde edilememi bir sistem ktsna sahip olma istei

olmad durumlarda problem de yoktur. O halde ama, karar vericiye olumlu deerlersunan bir sistem


23/137

23

ktsdr. Her problem durumu en azndan iki farkl alternatif kt'nn varln ierir. Ancak, genellikle

bu ktlardan yalnzca birisi karar vericiye olumlu (pozitif) deer salar.

3. Arzulanan amac gerekletirme veya arzulanan hedefe ulama ansn veren en az iki

etkili(efficient) hareket biiminin varl. Karar verici ynnden, bu alternatif hareket biimleriarasnda "gerek" bir fark bulunmaldr.

4. Karar verici, hangi hareket biimini tercih edip etmeyecei konusunda bir"kararszlk "ya da

"endie duyma" durumuierisinde bulunmaldr. Karar vericinin kafasnda, nasl bir seim yapmas

gerektii hususunda "soru iareti" olmaldr.

5. Amalanan kty etkileyebilecek ve karar vericinin kontrol edemeyecei faktrleri ieren bir evre

varolmaldr.1

3.3 OLURLULUK ALIMALARI

Olurluluk analizleri, genel olarak ihtiyacn belirlenmesinin bir uzants olarak ele alnr: Ama,

belirlenmi olan ihtiyacn giderilmesi iin geerli olabilecek uygulanabilir

zmleri ortaya kartmaktr.

Olurluluk almas, u sorularn yantlarn bulmaya ynelik olan ve tm sreci kapsayan; ancak, onunst dzeyde (yani, ayrntya girilmemi) komprime biimidir. Problem nedir? Problemin uygun bir

zm var mdr? Problem zlmeye deer mi?

Bu aamada, (1) Alternatif zm yollar ortaya karlr ve gerekletirilebilirlikleri aratrlr, (2) Her

bir alternatif hareket biimi iin gerekli zaman sreleri tahmin edilir, (3) Maliyetler tahmin edilir, (4)

Her bir alternatifini karar vericinin amalarnn gereklemesine ne derece ve nereye kadar yant

verebilecei aratrlr.

Olurluluk almas, sistem gelitirme sreci ile kyaslandnda olduka ksadr. Bu aamada yaplacak

i problemi zmek deildir; ama, problemi daha iyi anlamak ve daha sonraki admlara geip gememe

kararn vermektir.

3.4 SSTEMN LETM (OPERASYONEL) GEREKSNMLER

Sistem tasarm iin gerekli olan teknik parametreler, ihtiyacn analizi ile balayan ve deiik teknolojiuygulamalarnn olurluunun aratrlmas ile devam eden bir srecin sonunda ortaya kar. Bu konuda;


24/137

24

ok daha spesifik olarak, u tr sorularn yantlar aranmaldr: Sistemin iletimini etkileyecek tasarm

parametreleri neler olmaldr? Ne tr ve ne sayda makinalar kullanlmal, istihdam edilecek personelin

says ne olmaldr? Sistem nasl kullanlmaldr? Sistemin kullanlaca evre koullan nasldr? Bu ve

benzer sorulara verilecek yantlar, sistemin iletim zellikleri ve bakm gerekleri ile sistem tasarm

kriterlerini tanmlama olanan verir.

Sistemi iletim kavram unlar ierir:

1. Sistemin stlenecei grevin (mission) tanm - Sistem hangi grevleri (misyonu) yerine

getirecektir? Sistemin kullanclar, ondan yararlanacak olanlar, ondan hangi grevlerin beklentisi

iindedirler? Bu admda, ana grevin yan sra, -varsa - alternatif ya da ikincil grevler de

tanmlanmaldr. Elde edilmek istenen, ulalmas arzu edilen sistem hangi grevi/grevleri (misyonu)

stlenecektir ? Sistem amacna nasl ulaabilecektir? Sistemin grev tanm, eitli senaryolar

gelitirilerek ve farkl sistem iletim profilleri ile tanmlanabilir. rnein; bir uan farkl farkl uu

senaryolarnda gsterecei performans deiimkalplar bu amala kullanlabilir. Bir sava ua ile be

kiilik kk bir yolcu uandan beklenen grevler ayn olmad iin, beklenen performans profilleri

de farkldr. Sistemin grev tanm yaplrken, tm alternatif durumlar olmasa bile, "snr durumlar" da

ieren yeterli sayda alternatifleri kapsayan farkl yaklamlar dikkate alnmaldr.

_______________________________

1

AckofT, R.L., Scientific Method, John Wiley & Sons, 962 s. 30-31


25/137

25

ekil 3.2SSTEM LETM PROFLLER FARKLI K SSTEM

2. Performans ve fiziksel parametreler

Sistemin iletim zelliklerinin ya da ilevlerinin tanmlanmas.(rnein; byklk, arlk, hz,

duyarllk, kt hz, kapasite vb.) Bu admda, sistemin ngrlen grevleri baarabilmesi iin sahip

olmas gereken ve kritik neme sahip olan performans gerekleri ortaya konur.

3. Kullanm gereksinimleri - istemin ngrlen kullanm biimi nasldr? Sistem gerek hayatta nasl

kullanlacaktr? Sisteme zg performans ve kullanm zelliklerinin, sistemin iletim profilleri ile

ilikilendirilmesi gerekir.

4. Sistemin kullanma geirilmesi iin gerekli ekipman, personel, tesis, ara-gere, yazlm v.b., tr

ve miktarlarnn belirlenmesi -Sistem ne kadar srede ve nasl tmyle operasyonel hale gelecektir?

5. iletimsel hayat dngs -Sistemin ne kadar sre ile alr durumda olaca? Sistemin hayat

dngs boyunca gereksinimleri nelerdir? Sistemi kim ve ne kadar sre ile iletecektir?

6. Etkinlik faktrleri -Sistemin maliyet etkinlii, sistemin iler durumda olu sresi, gvenilirlii,

lojistik destek etkinlii, bakmlar arasnda geen ortalama sre (MTBF), sistem arza oranlar, kapasite

kullanm oranlar, personel profilleri, personel verimlilikleri v.b. Sistem etkinlik gereksinimleri

dorudan doruya performans faktrleri ile ilikilendirilmelidir.

7. evre -Sistemin iinde yer alaca ve ileyecei evresel koullarn tanmlanmas gerekmektedir. (

rnein; scaklk, nem, tama koullar, rekabet ortam, ...) Sistem, iletimi srasnda evresel

koullardan nasl ve ne srelerde etkilenecektir? Sistemin evre profili tmyle kartlmaldr.


26/137

26

3.5 SSTEM BAKIMI KAVRAMI

Sistemin gereksinimlerini belirlerken, Sistem Analistlerin genel eilimlerinin daha ok sistemin ileyi

performansna ynelik elere arlk vermek eklinde belirdii ifade edilmitir. Yani, sistemin esas

grev alanna ilikin sistem gereksinimlerine daha ok nem verilmektedir. Sistemin, iletmeyealndktan sonra nasl desteklenecei hususuna ou kez gerekli nem verilmez. Bu da sistemin kendi

hayat dngs ierisinde bir btn olarak ele alnmayp, sadece belirli bir blmne younlamann

sonucunda ortaya kmaktadr. Doru olan, hi phesiz, sistem gereksinimlerini, sistemin iletimi ve

desteklenmesi aamalarn birlikte kapsayacak biimde ortaya koymaktr. iletim dneminde sistemin

nasl desteklenecei de bu aamada dnlmeli, maliyet-etkinlik (cost-effectiveness) kriterleri

kullanlarak, desteklemenin ekline karar verilmelidir. Bu da ancak, sistem bakm kavramnn, daha

sistemin kavramsal tasarm aamasnda dnlmesi ve tanmlanmas ile mmkndr.

Sistemin iletim gereksinimlerinin tanmlanmasndan ortaya kan bakm kavram: (1) gereken bakm

desteinin dzeyini, (2) destek iin gerekli sorumluluklar, (3) genel ve kapsaml bakm-onarm

politikalarn ve/veya snrlamalar, (4) balca lojistik destek gereksinimlerini ve buna bal olarak

lojistik destek elerini, (5) sistemin etkinlik gereksinimleri ile balantl olarak, sistemi desteklemek

iin sahip olunmas gereken yeterlilik dzeyini ( rnein; ekipmann gvenilirlii, personel verimlilii,

tesis verimlilii, v.b.) ve (6) sistem bakmnn evresel faktrlerinin gzetilmesini gerektirir.

Bakm kavram, u amalara hizmet eder:

1.Sistem tasarmnda, sistemin desteklenebilir olmas iin gerekenlerin neler olduu hakknda bir temel

oluturur.(rnein; gvenilirlik, bakm yaplabilirlik, insan faktrlerinin zelliklerinin kullanlabilirlii,

v.b.) Sistemin iletim zellikleri ya da altrld evrenin zellikleri nedeniyle, herhangi bir arza

durumunda arzann ok ksa srede giderilmesi gerekiyorsa, sistemin tasarm bu ynde bakm ve

onarmn yaplabilecei biimde yaplmaldr. (rnein; profesyonel kullanmdaki bilgisayar sistemleri,

kesintisiz g kaynaklar, v.b. byledir. Arza olutuunda, arzann en ksa srede saptanp, arzal

birim ya da birimlerin hzla sklerek yerlerine yenilerinin taklabilecei biimde tasarmlanmlardr.)

2. Sistemin toplam lojistik desteinin salanmas hususunda bir temeloluturur. Sistemin iletimi

sresince nasl destekleneceinin dnlmesi, lojistik destek gereksinimlerinin de analiz edilmesini; bu

kapsamda, bakm ilerinin tanmlanmasn, bakm zaman ve frekanslarnn belirlenmesini, bakm

personelinin nitelik ve niceliklerinin saptanmasn, personelin eitim gereksinimlerini, onarm

malzemelerinin test ve bakm ara ve gerelerinin, tesislerinin belirlenmesini gerektirir.


27/137

27

3.6 N SSTEM ANALZ

Sistemin iletim ve bakm gereksinimlerinin tanmlanmas, sistem gelitirme srecinin balang

noktasdr. Sistem gelitirme grevinin sorumluluunu tayan bir mhendislik almas, sistemin nasl

kullanlacan ve nasl destekleneceini (iinde yer alaca evreyi de dikkate alarak) bilmekdurumundadr. Bu, sistem ktlarnn beklenen fayday salamasnn n kouludur.

Sistem iin belirlenmi olan iletim ve bakm gereksinimleri, sistem gelitirme almalarnn amacn

da belirler. Bu amalar, niceliksel ve niteliksel olabilecei gibi, niceliksel amalar da belirli deerler ya

da deerler aral ierisinde tanmlanabilir. Bazen, niceliksel sistem amalar minimum ve maksimum

snrlarla ifade edilebilir. (rnein, uan menzili 1000 km, tek para ykn arl 20 ton, sistemin

iletim gvenilirlii en az %98, yedek para bulunulurluk oran en az %99, sistemin iki bakm

mdahalesi arasnda geen sre en az 500 saat, ..v.b.) Bunlarn ve kyaslanabilir dier faktrlerin ortaya

konmas, ihtiyacn deerlendirilmesi ve yorumlanmas aamasnda yaplanlara dayanr.

Sistem mhendisi, bugnn ve gelecein teknolojilerini dikkate alarak, sistem gereksinimlerini

karlayacak farkl teknik uygulama olanaklarn da aratrr. Bu admda, deiik alternatifler genel

hatlar ile .ortaya.konur. Alternatiflerin olurluluklar aratrlr ve en uygun olannn belirlenmesine

allr.

Sistem analiz sreci balca 6 admdan oluur. Bunlar:

1. Problemin tanm -Herhangi bir analiz almasnn balangc, amalarn netletirilmesi, ele alnan

konu ile ilgili hususlarn akla kavuturulmas ve problemin varolan zaman kst ierisinde ve en

verimli ekilde etd edilebilmesi iin snrlandrlmasn kapsar. Bir ok uygulamada, problemin varl

ve ne olduu apak grlr olmakla birlikte, problemin tanmlanmas tm analiz ve tasarm srecinin

en g adm olabilmektedir. Problem aka ve net bir biimde tanmlanmadka da, yaplacak herhangi

br analiz almasnn anlaml olaca phelidir. -

2. Olurlu (feasible) alternatiflerin ortaya konmas - Bir sonraki adm, problemin zm iin

alternatif zm yollarn belirlemektir. Bunun iio mmkn olan tm aday zmler dikkate alnmal;

ancak bu yaplrken, alternatiflerin says aitka problemi analiz etmenin gleecei de

unutulmamaldr. Bu nedenle, mmkn olan tm alternatifler sralandktan sonra, uygun deerlendirme

kriterleri kullanarak bunlardan bir ksm deerlendirme d brakmadr.


28/137

28

3. Deerlendirme kriterlerinin seimi - Problemin trne ve analizin karmaklna bal olarak,

deerlendirme srecinde kullanlacak kriterlerin neler olmas gerektii nemli deikenlikler

gsterebilir. rnein, sistem gereksinimleri (iletim ve bakm); performans, maliyet etkinliini, lojistik

etkinliini ve sistemin iletim devamlln nemli klyorsa, alternatifleri deerlendirme kriterleri de

bunlar iermelidir.

4. Modelleme tekniklerinin uygulanmas -Analiz srecinin bir sonraki adm, analitik model ya da

modellerin uygulanmasdr. Model, basit ya da karmak, bilgisayarl ya da manuel, soyut matematiksel

ya da somut maket biminde olabilir. Modelin nitelii ve kapsam, operasyonun karmaklna,

deerlendirilen alternatiflerin saysna, deikenlerin saysna ve sistemi oluturan geler arasndaki

bamlln dzeyine baldr.

5. Veri elde etme - Analiz srecinin en nemli adm, uygun veri gereksinimlerini tanmlamak, doru

veriyi, doru zamanda ve uygun formatta (biimde) elde etmektir. Bu veriler, alternatiflerin

deerlendirilmesinde kullanlacaktr.

6. Modelin kllanm -Modelin altrlabilmesi iin gerekli olan veriler elde edildikten sonra, sra

modeli kullanmaya gelir. Modeli kullanarak, alternatif sistem zmlerinin ne sonular verdii grlr;

varolan belirsizlikler nedeniyle oluan potansiyel riskler ortaya konur. Bu admn sonucunda, bir eylem

nerisinde bulunulacaktr. Bu neri, nitelikleri belirlenmi bir sistem olabilecei gibi, bu noktada

probleme zm bulunamad iin sistem gelitirme srecine son verilmesi eklinde de olabilir.

ekil: 3.3' de ematik olarak ifade edilmi olan n sistem analizi, ierisinde geri dnler de olan eitli

admlardan olumaktadr. Bu a.dmlarn bazlarnda eitli dnleme (trade off) etdleri de yer alabilir.

3.7 LER SSTEM PLANLAMA

ekil: 3.1 'de grld zere, sistem planlamann ilk admlar, ihtiyacn ortaya konmas ile birlikte balar ve kavramsal tasarm abalar ile srer gider. Bu abalar sonucunda, (1) sistemin teknik

gereksinimleri (teknik zellikleri dahil) ve (2) sistem ynetim gereksinimleri elde edilir. Bunlara ilikin

dokmantasyon gerekleri ekil:3.4'de zetlenmitir. Sistem mhendislii ynnden nem tayan iki

ey; (1) Sistem zellikleri ve (2) Sistem Mhendislii Ynetim Plan'dr. Bu dokmanlar sistem

gelitirme programnn yrtlmesinde byk nem tamaktadrlar.


29/137

29

Sistem zellikleri (System Specifications)

Sistem zellikleri, sistemin iletim gereksinimleri, sistem bakm kavram ve olurluluk analizlerinin

sonucunda elde edilen bilgileri kapsar. Byle bir sistem zellikleri dokman genelolarak unlar ierir:

1. Sistemin genel tantm ve ilevleri.

2. Sistemin iletim gereksinimleri.

3. Bakm kavramnn tanmlanmas.

4. Sistem ilevsel emas ve ilevsel arayzler.

5. Performans zellikleri.

6. Fiziksel zellikler.

7. Etkinlik zellikleri.

8. Tasarm zellikleri -gvenilirlik, desteklenebilirlik, retilebilirlik, iletilebilirlik, deitirilebilirlik,

tanabilirlik, v.b.

9. Yapm -malzeme, sreler, bileenler, iilik, personel, eitim, tesisler ve bakm planlamas.

10. Tasarmn dokmantasyonu.

11.Kalite gvence koullar -testler ve deerlendirmeler.


30/137

30

MTER

GEREKSN

MLERNN

TASARIM

GEREKSNMLERNN

LOJST

KDESTEK

GEREKSNMLERNN

SSTEME

TKNLK

GEREKSNMLERNN

ANALZ

Problemin

ta

nmlanmas

Analiz

am

alar,kurallar,kstl

ar

lmearalarnn

tanmlanmas

Deikenlerin

tanmlanmas

Risklerininve

DEERLENDRME

KRTERLER

DEERLENDRME

TEKNKLER

Uyguntekniklerin

seilmesi

simlasyonDP,

dinamikprogramlama

vb.,modelkurma

ANALZ

M

HENDSLKYNETM

KARARLAR

AN

ALZSONU

LARI

ALTERNATFLERN

DEERLENDRLMES

VERTOPLAMA

neriler

Gvenilirlikaralklar

dnlemeler

Baabanoktalar

Duyarllklar

Modelinaltrlmas

(probleminzel

artlarnagre

biimlendirme

Mevcutverilerin

kullanm

Yeniverilerretme

Testverileri

retme

Yeni

Modelin

HAYIR

EVE

U

un

Model

varm?


31/137

31

ekil: 3.4 SSTEM PLANLAMADA DKMANTASYON HTYALARI

Sistem Mhendislii Ynetim Plan

Bu plan, sistem mhendislii amalarna ulaabilmek iin gerekletirilmesi zorunlu olan faaliyetleri

ynetmede kullanlan anahtar nitelikli bir ynetim dokmandr. Plann amac, sistem tasarlama ve

gelitirmede gerekletirilecek olan deiik faaliyetleri en uygun ekilde koordine etmektir. Bunun iin

gerekli olan organizasyon yapsn, politikalar ve prosedrleri kapsar.

Sistem Mhendislii Ynetim Plan balca 3 blmden oluur:

1 .Teknik Program, Planlama, Uygulama ve Denetim - iin teknik tanm, organizasyonu, tedarik

kaynaklar ya da mteahhit ilikileri, szleme ynetimi, iin blmlere ayrlmas, maliyet tahminleme

ve raporlama, program izleme ve denetim, risk ynetim konularn kapsar.

2. Sistem Mhendislii Sreci -Sistem gereksinimlerinin belirlenmesi ve bu gereksinimlerin son

rnn bnyesinde tanmlanmas faaliyetlerini (ihtiyacn saptanmas, olurluluk analizleri, iletim

gereksinimleri, sistem bakm kavram, ilevsel analizler, sistem analizi ve dnleme (trade -off)'ler,

eniyileme (optimizasyon), sistem tasarm, sistem test ve deerlendirmesini) ierir.

leriSistem

Sistem

zellikleri

Sistem

Gelitirme

Malzeme

zellikleri

Sistem

Mhendislii

Teknik Prog.

Planlama ve

SistemMhendisli

MhendislikEntegrasyon


32/137

32

3. Farkl mhendislik a/an/annn entegrasyonu -Gvenilirlik, insan faktrleri, lojistik, kalite gvence,

emniyet v.b. mhendislik uygulamalarnn koordine edilmesini kapsar.

3.8 KAVRAMSAL TASARIMIN GZDEN GERLMES

Tasarm, bir ihtiyac gidermek amacyla soyut bir aamadan balayan ve sonunda bir ekli (formu) ve

ilevi olan oluuma dnr. ilk-nce ihtiyacn ne olduu belirlenir, daha sonra, kavramsal tasarm,n

sistem tasarm, ayrntl tasarm ve gelitirme admlarndan geilir. Tasarm srecinin her nemli

admnda, o ana kadargerekletirilmi olan tasarm almalarnn doru yapldndan emin olmak ve

bir sonraki tasarm admna gemeden nce, gerekiyorsa dzeltmeler yapmak amacyla deerlendirme

yaplr. Bu deerlendirme ilevi, hem gnlk proje ynetim faaliyetlerini, hem de formel (belli kurallar

ve geleneklere uygun olarak) olarak tasarmn gzden geirilmesi eklinde olur.

Tasarmn gzden geirilmesinin balca amac, belirli kurallara uygun olarak ve disiplinli bir ekilde,

yaplan tasarm almalarnn, etkin ve ekonomik olup olmadn saptamak zere, o ana kadar

yaplanlar toplam sistem anlay ierisinde deerlendirmektir. Bu aamada, ortaya kan balca

problem alanlar tartlr ve dzeltici nlemler alnr. Bu sre, ierisinde yer alan personel iin de iyi

bir iletiim ve anlama ortam oluturu. Alt sistemlerin ve sistem gelerinin bir araya getirilmesindeki

muhtemel problemleri zme olanaklar verir. Yaplan almalarn sonularnn ve verilen kararlarn iyi

bir ekilde dokmante edilmelerini salar. Formel gzden geirmenin bir gurup tarafndan yaplyor

olmas, tasarmn kaliteli olma olasln da arttrr, yeni fikirlerin ortaya kmas ile sonuta, etkin

ancak maliyeti az srelerin elde edilebilmesine ortam hazrlar. Tasarmn gzden geirilmesi, iyi

planlandnda ve verimli ynetildiinde beklenen sistemin gelitirlememeriskini nemli lde azaltr;

ou kez de kullancnn beklediinden daha iyi bir sisteme sahip olmasn salayabilir.


33/137

33

TARTIMA VE ARATIRMA SORULARI

1. Sistemin iletim gereksinimlerinin tanmlanmas neden nemlidir? Neleri ierir? Sistemin grev

(mission) profilinin tanmlanmas neden nemlidir?

2. Kendiniz bir sistem seiniz ve balca iletim gereksinimlerini tanmlaynz.

3. Soru 2' deki setiiniz sistemin bakm gereksinimlerinin neler olduunu belirleyiniz ve tartnz.

4. Olurluluk analizinin amac nedir?


34/137

34

N SSTEM TASARIMI

n sistem tasarm, sistemin hayat dngsnn ikinci nemli admdr ve balca sreten oluur.

Bunlar; (1) ilevsel analiz ve sistem gereksinimlerinin paylatrlarak atanmas, (2) dnleme (trade -off) analizleri ve eniyileme (optimizasyon), sistem sentezi ve (3) sistemin ayrntl zelliklerinin

belirlenmesidir.

Sistemin hayat dngsnn ilk aamasnda, ncelikle gereksinimler belirlenmi, olurlu (feasible)

tasarm yaklamlar gznne alnmtr. Saptanm olan etkinlik kriterlerine gre bunlar

deerlendirilmi ve tercih edilen/seilen sistem, sahip olduu altsistemlerin zelliklerini de kapsayacak

ekilde tanmlanmtr. Eer, bu aamada, ulalan sonular tatminkar bulunmuyorsa, bu kez geriye

dnerek alternatifler gelitirilir, gerekli deiiklikler yaplr ve uygulanr. Bu sre, tekrarl ve geri

dnldr, geribildirimlerle birlikte, gerektiinde dzelticieylemlerde bulunmay da gerektirebilir. Bu

blmde anlatlan tasarm etkinlikleri, sistem tasarmnda yukardan -aaya doru gerekletirilen

eylemlerin devamdr.

SSTEMN LEVSEL ANALZ

n sistem tasarmnn en nemli zellii, sistemi oluturan her hiyerarik dzeyin tasarm

gereksinimlerini ortaya karabilmek iin ilevsel yaklamn kullanlmasdr. Bu nedenle, bir sonraki

adm, ekil:4.1'de ak emas ile aklanm olan sistemin ilevsel analizi dir.

lev, verilen bir amaca ulamak iin gerekletirilmesi gereken ve kendine zg eylemdir.(rnein,

amalanan grevi/misyonu yerine getirmek iin sistemin gerekletirdii bir ilem, arzal bir sistemi

tekrar alr duruma getirmek iin gerekletirilen bakm eylemi birer ilevdir.) Bu eylemler, ara,

personel, tesis, donanm, yazlm kullanlarak yerine getirilirler.

Sistemleri analiz etmede ilevsel yaklam u hususlar garantiye alr:

1. Sistem gelitirme, iletme ve destekleme srelerini tmyle kapsar. (Tasarm, retim/yapm, test,

nakil, eitim, iletim ve bakm.)

2. Tm sistem eleri (tesisler, makineler, personel, donanm, yazlm, test aralar, bakm aralar v.b.)

eksiksiz tannr ve tanmlanr.

3. Sistemin sahip olduu ilevlere uygun destekleme/bakm gereksinimlerini tanmlamaya olanak salar.


35/137

35

4. SSTEM ANALZ ARACI OLARAK : DENETM

4.1.Denetimin Tanm:

Denetim; iktisadi faaliyet ve olaylarla ilgili iddialarn nceden saptanm ltlere uygunluk

derecesini aratrmak ve sonular ilgi duyanlara bildirmek amacyla tarafszca kant toplayan ve bukantlar deerlendiren sistematik bir sretir.

Bu tanma giren terimleri aadaki ekilde aklamak mmkndr.a) Denetim ile ilgili tm tanmlamalarda denetimin bir sre olduu belirtilmektedir. Bu yolla

denetimin dinamik bir faaliyet olduu belirtilmektedir. Denetim sreci anlamldr, aklcdr,planldr, bilimseldir.

b) kdisadi faaliyet ve olaylarla ilgili iddialar ifadesi ile muhasebenin iktisadi bilgileri tehisetme, lme ve raporlama ilevleri belirtilmek istenmektedir.

c) nceden saptanm ltler , burada bulgularla ngrlen standartlarnkarlatrlmasndan sz edilmektedir.

d) Uygunluk derecesi , karlatrmalarn ltlere ne derecede uyum ierisindebulunduunu belirleyen bir ldr.

e) Tarafszca kant toplama ve kantlar deerlendirme , nyarglara dayanmayan, bamszbir uzman kii olarak, yaplm bildirimleri zenle incelemesi anlamnadr.

f) lgi duyanlar, ilgili kar guruplarn ve genel anlamda kamuyu ifade etmektedir.g) Sonular bildirme, bir onaylama ilemidir.

Son 20 yl iinde irketler ap ve karmaklk asndan byynce, i denetim fonksiyonu dahasratli bir tempo ile bymtr. Bu fonksiyonun kapsam, kaytlara uyum gibi geleneksel anlamndan

daha ziyade bir DANIMANLIK karakterine dnm bulunmasyla aklanmaktadr.

Bir ok yneticilerDENETM kavramn daima, irketlerinin mali durumlarnn geerlilik vedoruluk asndan bir d muhasebe firmasna bavurmalar olarak dnmekteydiler. Gnmzdw , budenetim kavram yerini DENETMe terk etmeye balamtr.

Denetim; iletme sistemlerinin deerlendirilmesi, bilgi ilem sistemlerinin analizi, ynetimett ve maliyet sistemleri gibi konulara gittike artan bir eilim gsterilmesi zerine aadaki gibi yenibir karaktere sahip olmutur:-

a) Muhasebe ve iletme bilgilerinin doruluk ve gvenirliliini artrma,

b) Kurulu kaynaklarn israf, verimsizlik ve kayplara kar koruma,c) Kuruluun iletme birimlerinin, irket politikalarna ne lde uyum saladklarn lme,d) Btn iletme sistem ve fonksiyonlarn bir btn olarak deerlendirme,

letme Denetiminin Kullanl:

Gnmzde bir ok irketler i denetimi, yllkgeleneksel denetimi desteklemekamacylakuruluun muhtelif iletme blmlerini dzenlemenin bir arac olarak kullanmaktadrlar.Dier birdeyimle i denetim, iletmenin denetimi yoluyla aksayan ynlerinin yeniden dzenlenmesinin yollarnamaktadr.


36/137

36

st kademe ynetimi ,bu sayede organizasyonlarnn verim ve etkinliklerini gzden geirerekdeerlendirme imkann bulurlar.

irketlerin bugnk i denetimden salamay ngrdkleri avantajlar, aadaki ekildezetlemek mmkndr:

1) letme randman, verimlilik ve irket politikas ile uyumunu saptamada etkin bir ynetimaracn salamas

2) Yneticilerin sbjektif fikirleri dnda objektif, taraf tutmayan ve gereklere dayananfikirlerinin olmasn salamas,

3) Mali denetimin, iletme nitelerinin baar durumlarn da dikkate alarak salkl bir ekildeyaplmas,

4) Organizasyonun bilgi-ilem , sat, pazarlama, retim vs. durumlarn deerlendirebilen birara olmas,

5) st kademe ynetimi iin yneticilerin en etkin bir ekilde eitimlerine yardmc olmas,

4.2. Denetimin Tarihsel Geliimi

denetimin iletme denetimi yoluyla gelitirilmesi sonucu, bir kuruluun verimlilikveetkinliini deerlendirmede son derece popler olan ynetim denetimi, vcut bulmutur.Denetim kavramnn uygulamadaki tarihsel geliimine bir gz atmakta fayda var.

ZAMAN

DLM

DENETM

YAKLAIMI

DENETMN

AMACI

LGL TARAFLAR

(BLGY KULLANANLAR)SanayiDevrimincesi

% 100lk birinceleme

YanltmalarnBulunmas

letme Sahipleri

SanayiDevrimi1900Yllar

% 100lk birinceleme

YanltmalarnBulunmas

Ortaklar ve letmeye BorVerenler

1900-1930 % 100lk birinceleme verneklemeye

bavurma

Bilanonun ve gelirtablosunundoruluunuonaylama

Ortaklar, letmeye BorVerenler ve Devlet

1930danGnmze

Finansal verilerinrnekleme yoluylaincelenmesi

Finansal TablolarnDoruluk veDrstl HakkndaBir Gr Oluturma

Ortaklar, letmeye BorVerenler, Devlet,Sendikaclar,Parlamento,Tketiciler veDier Guruplar


37/137

37

Denetim mesleinde esas deime 1950lerden sonra grlmektedir. Bugnn denetileri heriletmede etkin bir i kontrol sisteminin yararna inanmlardr.

Bugn iin ada denetim, gemiteki faaliyetlerin gzden geirilmesi ilevindenkarak i kontrol sisteminin gzden geirilmesi esasna dnmtr.

4.3. Denetim ve Denetici Trleri:

A)Bamsz Denetim ve Bamsz Deneticiler:

Bamsz Denetim ,Serbest meslek sahibi olarak kendi adna alan veya bir denetimirketinin orta olan kiiler tarafndan iletmelerin mali tablolarn GKGM ne uygunlukderecesini belirlemek amacyla yaplan denetim almasdr.Aadaki trdekidenetimleri yapabilirler.

Denetim Tr Bal Bulunduu Kriterler Kullanma

Finansal Tablolarn DenetimiGenel Kabul Grm Muhasebelkeleri

Ortaklar, Kredi Verenler,Resmi Kurumlar veDevlet

Uygunluk Denetimi lgili Standart veya SzlemelerStandart veyaSzlemelerle lgiliTaraflar

Faaliyet DenetimiYnetim TarafndanHazrlanm Bteler,Standartlar ve Baar lleri

Ynetim

Bamsz denetim yetkisi yasayla SMMM( Serbest Muhasebeci Mali Mavir) veYMM( Yeminli Mali Mavir )lere verilmitir. Mali tablolarn mevzuat hkmlerine ,GKGM( Genel Kabul Grm Muhasebe lkeleri ) ne , GKGDS( Genel Kabul GrmDenetim Standartlar)na uygun yapldn Tasdik yetkisi ise YMM lere verilmitir.SPK ya gre bamsz denetim ise ortaklklarn ve yardmc kurulularn hesap veilemlerinin bamsz denetleme kurulularnca denetleme ilke esas ve standartlarnagre incelenmesi ve mali tablolarn 2499 sayl kanun erevesinde gerei yanstpyanstmadnn tespiti ve rapora balanmasdr. SPK bamsz denetim almalarndenetimin konusuna gre SREKL DENETM , SINIRLI DENETM ve ZELDENETM olmak zere e ayrmtr. Srekli denetim; SPK dzenlemelerierevesinde hazrlanmas ve kamuya aklanmas zorunlu olan yllk mali tablolarn

tmnn denetimidir ve her yl yaplmas zorunludur. Snrl Denetim ; altar aylk arabilano ve gelir tablolarnn denetimidir. zel denetim ise; SPK teblileri uyarnca zel


38/137

38

denetim yaptrma zorunluluu bulunan ortaklk ve yardmc kurulularn, kurlabavurular zerine verilen menkul kymetlerin halka arz iznine ortaklk genel kurularveya yetkili organlarn birleme, devir veya tasfiye kararlarna dayanak tekil edecekmali tablolarnn sermaye piyasas mevzuat uyarnca bamsz denetleme kuruluutarafndan denetlenmesidir.

Bamsz Denetime Tabi Olan Kurulular

Trk Ticaret Kanunu( TTK) , anonim irketlerde deneti veya denetim kuruluseilmesini zorunlu tutmaktadr. Denetilerin mevcut olmamas anonim irket iin fesihnedeni saylmaktadr. Ancak, denetilerin TTK nun 353,357. Maddelerinde saylangrevleri yerine retilebilecek dzeyde mesleki eitime ve yetkinlie sahip olmasna

ilikin olarak kanunda hibir hkm bulunmamaktadr. Yalnzca deneti bir kii ise,onun; birden ok deneti varsa, denetilerin yarsndan bir fazlasnn TrkiyeCumhuriyeti vatanda olmas gerektii belirtilmitir. Denetilerin bamszlna ilikinhkmler ise, deneti seildikleri irkette ynetim kurulu yeliine seilemeyecekleri veirketin memuru olamayacaklarna ilikin memuru hkmlerdir. Ayrca denetilerin,ynetim kurulu yelerinin usul ve fruundan biri, ei veya nc dereceye kadar kan veshri hsmlar olmamas koulu getirilmitir. Bu koullara uygun olan ve okur yazar olankiilerin TTKna gre deneti seilmesi mmkndr.

3568 sayl Kanun sadece muhasebeci mali mavirlere ve yeminli mali

mavirlere denetim yetkisi vermitir. Ancak, kanun kimlerin bamsz denetime tabiolmas gerektiini belirtmedii iin, sermaye piyasas mevzuatndaki hkmlere tabiolmayan anonim irketler iin TTK hkmlerinin uygulanmasna devam edilmektedir.

Sermaye piyasas mevzuatna gre, aadaki ortaklk ve kurulular, bu niteliklerinikazandklar hesap dnemi bandan itibaren srekli denetime ( Sermaye PiyasasndakiBamsz D Denetleme Hakknda Ynetmelik uyarnca her yl yaplacak denetime )tabidirler

1- Araclk faaliyetlerine mnhasr olmak zere bankalar,2- Arac kurumlar,3- Yatrm fonlar,4- Hisse senetleri menkul kymet borsalarnda ilem gren anonim ortaklklar,5- Hisse senetleri halka arz edilmi olan ve arz edilmi saylan ortaklklardan,

a) Kaytl sermaye sistemini kabul etmi olup, karlm sermayeleri tutar2 milyar TL ve daha fazla olanlarb) Kaytl sermaye dnda olup, denmi sermayeleri tutar 5 milyar TL vedaha fazla olanlar,

Bu ortaklk ve kurululara Sermaye Piyasas Kurulu dzenlemeleri erevesindehazrlanmas ve kamuya aklanmas zorunlu olan mali tablolarn tm, sreklidenetim kapsamndadr.


39/137

39

letme Ynetiminin Ve Bamsz Denetinin SorumluluklarMali tablolarn hazrlanmasndan, iletme ynetimi sorumludur. Denetinin

sorumluluu, mali tablolar hakknda bildirdii grle ilgilidir. letmeynetimi salam muhasebe politikalar kabul etmekten ve muhasebe bilgilerini

elde edecek i kontrol sistemini kurmaktan ve iletmekten sorumludur.letmenin ilemleri, varlklar ve borlar ynetimin dorudan bilgisi vekontrol altndadr. Denetinin bu hususlardaki bilgisi denetimden eldeettikleriyle snrldr. Bu nedenle mali tablolarn, genel kabul gr muhasebeilkelerine (GKGM) uygun olarak mali durumun, faaliyet sonularnn ve nakitakmnn aka sunulmas sorumluluu iletme ynetimine aittir. Deneti malitablolarn veya bunlarn taslaklarnn biim veya ieriine ilikin nerilerde

bulunabilir. Ancak, bu yardm ynetimin sorumluluunun ortadan kaldrmaz.Deneti, mali tablolarnn iletmenin mali durumunu, faaliyet sonularn ve

nakit akmn aka gsterdiine ilikin gr bildirirse ve mali tablolarnyaynlanmasndan sonraki olaylardan mali tablolarn gerei yanstmadanlalrsa, deneti denetimi gerektii ekilde yaptn mahkemeye kantlamakzorunda kalacaktr. Aksi halde grne gvenen ve zarar gren kiilere kardeneti sorumlu olacaktr.

Deneti, denetim prosedrlerini planlamada, yrtmede ve sonularndeerlendirmede meslein gerektirdii dikkat ve zeni gstermeli ve malitablolardaki nemli yanllklar makul sre ve maliyet snrlar iinde bulacakekilde denetimi planlanmaldr. makul srede ve maliyetle kavram,

denetinin mali tablolarnn doruluunu garanti etmediini ve raporunun birgaranti belgesi olmadn ifade eder.3568 sayl Kanunun 2. Maddesinde meslein konusunu oluturan iler

saylmtr. Ancak, Kanunda; 12. Maddede tanmlanan tasdik ilemi dndakalan dier ilerin tanm ve aklamas yaplmad gibi, denetimle ilgiliherhangi bir hkm de bulunmamaktadr. Bununla birlikte kanun, serbestmuhasebeci mali mavirlik ve yeminli mali mavirlie ait alma usul veesaslarnn bir ynetmelikle dzenleneceini ifade etmitir.

Kanunda bamsz denetimle ilgili hkmler olmad iin bamsz denetimyetkisi tannan meslek mensuplarna bamsz denetime zg bir sorumlulukgetirilmemitir. Kanun maddelerinde yer alan sorumluluklar tm meslekmensuplarn ilgilendiren genel hkmlerdir. Bu hkmlerle meslekmensuplarna baz ykmllkler ve yasaklar getirilmi bu ykmllklere veyasaklara uyulmamas halinde disiplin cezalar, para ve hapis cezalarngrlmtr,

Bu ykmllk ve yasaklar unlardr :


40/137

40

- Meslek mensuplar, kiisel veya ortaklk brolarnda meslei yapmalaryasaklananlar altramazlar, meslekleriyle ilgili ibirlii yapamazlar

- Odalara ye olmayanlar mesleki faaliyette bulunamazlar- Meslek mensuplar ve bunlarn yanlarnda alanlar, ileri dolaysyla rendikleri

bilgi ve srlar ifa edemezler- Su oluturan hallerin yetkili mercilere duyurulmas zorunludur- Meslek mensuplar i elde etmek iin reklam saylabilecek faaliyetlerde

bulunamazlar- Meslek mensuplar Unvanlaryla hizmet akdi ile alamazlar: ticari faaliyette

bulunamazlar; meslekle ve meslek onuru ile badamayan ilerle uraamazlar

Bamsz Denetimin Muhasebeden FarkMuhasebe karar alclara mali bilgi salamak amacyla bir rgtn veya bireysel bir

iletmenin ticari ve mali nitelikteki ilem ve olaylarna ilikin verilerin kaydedilmesi,snflandrlmas ve zetlenmesi srecidir. Bu srecin sonunda mali tablolar ve iletmeyneticileri iin muhasebe raporlar dzenlenir. Muhasebeciler karar alclarn kararlarile ilgili bilgileri salamak iin muhasebe bilgisinin hazrlanmasnda temel alnan genelkabul grm muhasebe ilkelerini bilmek zorundadrlar.Denetimde muhasebe verileri, denetimin konusunu oluturur. Denetim, kaydedilen

bilgilerin muhasebe dneminde meydana gelen mali ve ticari ilemleri gerektii gibiyanstp yanstmadn belirlemektir. Genel kabul grm muhasebe ilkeleri, muhasebe

bilgilerinin gerektii gibi kaydedilip kaydedilmediini deerlemede kriter olduundan,

deneti bu ilkeleri bilmek zorundadr. Denetinin muhasebe konusunda bilgili olmasnaek olarak, deneti, denetim kantlarn toplamada ve deerlemede de uzman olmaldr. Suuzmanlk denetiyi muhasebeciden ayrr. Denetim prosedrlerini, rneklem

bykln, incelenecek kalemler ive testlerin zamannn belirleme ve denetimsonularn deerleme denetinin balca sorunlardr.

Mali Tablolarn Denetimin Bamsz Deneti Tarafndan Yaplmasnn Nedenleri

Bir bankaya yneticisinin herhangi bir iletmeye kredi verme karar alrken bankanniletmeyle daha nceki mali ilikileri ve iletmenin mali tablolarnda gsterildii ekildeiletmenin mali durumu gibi etkenleri gz nnde alacaktr. Banka, kredi verirken, etkenle belirlenen faiz ve komisyonu mterisine ykleyecektir. Bu etkenler unlardr.1- Risksiz faiz oran, hazine bonosu faiz orandr. Banka iletmeye ayn oranla krediverme yerine hazine bonosuna yatrm yapabilir.2- Banka mterisinin iletme riski, iletmenin, iletme koullar veya ekonomikkoullar yznden krediyi bankaya geri deyememe olasldr.3- Bilgi riski, mali tablolardaki bilgilerin yanl, eksik ve tarafl olma riskidir.

Denetimin risksiz yatrma ve iletme riskine hibir etkisi yoktur. Denetimin bilgi riskinenemli ektisi olabilir. bilgi riskini oluturan koullar, mali tablolarn denetiminin


41/137

41

bamsz deneti tarafndan yaplmasnn nedenleri olarak saylabilir bu koullarunlardr.

- kar atmas- Muhasebe sisteminin karmakl- Bilgilerin alnacak kararlarla ilgili olmas,- Dier nedenler

1-kar atmas:

Mali tablolarn kullanclar ile mali tablolarn hazrlanmasndan sorumlu irketyneticileri arasnda gerek veya olas bir kar atmas olabilir. mali tablolardaki

bilgiler, kastl veya kastsz olarak irket ynetiminin kar dorultusunda hazrlanmolabilir. bu konuda bir ok rnek verilebilir. irket ynetimi sahip olduu hisse

senetlerinin bir ksmn satmak istediinde, irketin mali durumunu ve karllk durumunu,mali tablolarda gerek durumundan daha iyi gstermek suretiyle borsada irketin hissesenedi fiyatnn gerek deerinin stne kmasn salayabilr. Bylece, irketyneticileri hisse senedi satn alan yatrmclarn aleyhine haksz kazanlar eldeedebilirler. irket yneticileri kar pay datmamak veya hisse senetlerini dk fiyatla

piyasadan toplamak istediklerinde, irketin mali tablolarnda irketin durumunu gerekkurumundan daha olumsuz gstererek, borsada hisse senedi fiyatnn dmesini salamaksuretiyle hisse senedini satan yatrmclarn aleyhine haksz kazan elde edebilirler.

kar atmas mali tablolarn kullanclar arasnda da olabilir. rnein hisse senedisahi pleri kar pay datm beklerken, irkete kredi veren bankalar kar paydatlmamasn isteyebilirler. Kullanclar arasndaki kar atmas nedeniyle,aklanan muhasebe bilgilerinin doruluuna ilikin kukular gidermek amacyla irketynetimiyle kar ilikisi iinde olmayan ve gr bildirmede her kullanc grubununihtiyalarn eit olarak gz nnde bulunduran, bamsz ve uzman bir kii tarafndanmali tablolardaki bilgilerin gvenilirliine ilikin gr bildirilmesi gerekir.

2-Muhasebe sisteminin karmaklMuhasebe sreci ve mali tablolarn hazrlanmas, iletmeler bydke ve teknolojiilerledike daha karmak hale gelmekte ve mali tablolarla hata olma olaslartmaktadr. Bu durumda bilgi kullanclarndan, mali tablolarn kalitesini deerlemeleri,muhasebe ilkelerine ve yasalara uygunluk derecesini lmeleri beklenemez bu bakmdan

bilgi kullanclar, mali tablolarn kalitesi hakknda gr bildiren bamsz ve muhasebemesleinde uzman olan denetiye gveneceklerdir.

3-Muhasebe bilgilerinin alnacak kararlarla ilgili olmas

letmelerin mali tablolarndaki bililerle dorudan ya da dolayl olarak ilgili bulunan

birok kullanc kii ve grup vardr. Bu ilgili kii ve gruplar yneticileri ortaklar,


42/137

42

potansiyel yatrmclar bor para verenleri, finansal analistleri, ii sendikalarn,satclar, devleti ve halk kapsar. Bu gruplarn iletme ile iliki kurma nedenleri

belirlenirse, aklanacak bilgilerin neler olduu ve kime aklanaca sorunukendiliinden zmlenir bu nedenle, kullanc gruplarn belirlemek, muhasebede

bilgilerinin kullanlmas amalarn belirlemeye yardmc olduu gibi, ayn zamanda

aklanacak bilgilerin ve aklama biiminin saptanmasn da kolaylatrr.

Muhasebe bilgileri, zellikle iletme dndaki bilgi kullanclar asndan nemlidirnk, bilgi olmad takdirde bu grup byk bir belirsizlik durumunda karar almakzorunda kalacaktr. Yneticiler iletmeyle yakndan iliki iinde bulunduklar ve biroknemli olayn iinde yaadklar iin, d bilgi kullanclar gibi tamamen muhasebe

bilgisine baml kalma durumunda deildir. Bunun nedeni yneticilerin istedikleribilginin trn, kalitesini ve zamann belirleyebilme gcne sahip olmalardr.Gnmzde en ok kabul edilen gr, deiik amalar olan eitli kullanc gruplar

iin bir tip genel amal mali tablolar hazrlamaktr. Muhasebe bilgilerinin bu trraporlanmasndaki ama, iletme dndaki birok kii ve grup tarafndan alnacakekonomik nitelikteki kararlara ilikin gerekli ortak bilgileri salamaktadr.

Bunlardan birincisi, kullancnn, ihtiyalarna ilikin konularda bilgi sahibi olabilmesiiin elde ettii bilgiyi yorumlamasdr. Mali tablolardan salanan bilgiler gelecektekiolaylarn tahmininde kullanclara yardmc olmakla birlikte, gelecee ilikin tahminlerve yorumlar mali tablolarda yer almaz. Bu ilevi kendi amalar ve ihtiyalardorultusunda bilgileri yorumlayan kullancnn grevidir. nk gelecein tahmini ve

yorumu, riske katlanmann bir zelliidir.Mali tablolarn kullanclarnn bazlar, bilgileri analiz etme ve yorumlama yeteneinesahip olsa bile, eitli nedenlerle mali tablolardaki bilgiler yanltc olabilir. byle birdurumda kullanc, yanltc bilgiyi doru bilgiden ayramaz bu nedenle bilgilerin birkakarda kullanlmak amacyla analiz edilip yorumlanmasndan nce doruluk vegvenilirliinin aratrlmasnda ve bilgi kullanclarnn kararlar ile ilgili bilgilerin malitablolarda aklanm olup olmadnn belirlenmesinde bamsz denetiye gvenilir.

4-Dier nedenler

Mali tablolardaki bilgilerin kullanclar ile mali tablolar dzenleyen irketin farklyerlerde olmalar, kullanclarn irket ynetiminden srekli veya sk sk bilgi almasndaveya irkette denetim almasn kendilerinin yapmalarnda yasal engeller olmas veyaher bir kullancnn denetim almasn kendisinin yapmasnn zaman ve maliyetynnden rasyonel olmamas durumlarnda kullanclar mali tablolarn kalitesinikendileri deerleyemezle. Byle durumlarda kullanclar bamsz denetinin malitablolara ilikin grne gvenmek zorunda kalacaklardr.


43/137

43

Bamsz Denetimi Snrlayc Etkenler

Genel kabul grm denetim standartlarna uygun olarak yaplan mali tablolarn

denetimine, bir ok snrlayc etkenin nemli etkisi olmaktadr.Bu snrlayc etkenlerden biricisi, denetinin olduka kstl ekonomik koullar altndaalmasdr. Denetim, uygun bir zaman boyutu iinde uygun bir maliyetle yapldtakdirde yararl olur. Maliyet snrlamas muhasebe kaytlarnn ve destekleyici kantlarntest edilmesinde ortaya kar.Denetinin mali tablolara ilikin raporu, yaklak bilano tarihinden c ay sonrayaynlanr. Zaman snrlamas, bilano tarihinden sonra meydana gelen ve mali tablolaretkileyebilen olaylara ilikin elde edilecek kant saysn etkileyebilir. Bundan baka,

bilano tarihinde mevcut belirsizliklerin zmn beklemek iin olduka ksa bir sre

vardr.Dier nemli snrlama, mali tablolarn dzenlendii muhasebe sistemindedir. Genelkabul grm muhasebe ilkeleri erevesinde farkl ilke ve yntemlerin uygulanmasmmkndr. Tahminlere gre kayt yapma ilemi muhasebe srecinin ayrlmaz bir

parasdr. Belirsizliklere ilikin kaytlar yaplsa da hi kimse belirsizliklerin sonucununceden gremez. Bu snrlamalara ramen, bamsz denetim mali tablolarngvenilirliini artrr.

Bamsz Denetimin Yararlar:

Finansal tablolarn gvenilirliini artrr.letme iinde sahtekarlk yapma eilimlerininkslmasna yardmc olur.Kamu kurumlarnca vergi denetimi yapma olasl azalmolur.Kredi olanaklarnn geniletilmesini salar.Muhasebe kayt ortamndaki hatalarnortaya karlmas; gelir ve giderlerin doru olarak gsterilmesini salar.Holdingkurulular iin letme politika ve yordamlarna uyulduu konusunda bilgi ve gvenceverir.

Bamsz Denetiler :

Herhangi bir kii veya kurulua baml olmadan, genel kabul grm muhasebe ilkelerive esaslar nda mali tablolarn gerei yanstp yanstmadn aratran kiidir.Bamsz denetim yetkisi 3568 sayl yasa ile SMMM( Serbest Muhasebeci MaliMavir) ve YMM( Yeminli Mali Mavir ) lere verilmitir. Mali tablolarn mevzuathkmlerine , GKGM( Genel Kabul Grm Muhasebe lkeleri ) ne , GKGDS( GenelKabul Grm Denetim Standartlar) na uygun yapldn Tasdik yetkisi ise YMM lereverilmitir.Bu kiiler denetimleri srasnda faaliyet denetimi ve uygunluk denetimi deyaparlar.Bamsz denetinin ana amac , Mali tablolarn gvenilir olup olmadnn ortaya

kartlmasdr.Bunun yannda ;1-Hata ve hilelerin ortaya kartlmas


44/137

44

2-Hata ve hilelerin engellenmesi3-Ynetime nerilerde bulunmak.4-letmenin gelecekteki mali durumunu belirlemek. letme hayatnn sreklilikgsterecei tespit ederek, bu balamda mali durumunun yeterli gvence altnda olupolmadn belirlemek

gibi tali amalar da vardr.

YMM, SMMM gibi ilgili yasa ile bamsz denetim yetkisi verilenlerin dnda SPKTarafndan kabul edilmi d denetim irketleri ,Bankalar Bamsz Denetileri gibidenetilerde uzmanlk alanlarna gre denetim yapmaktadrlar.Bamsz denetiler aslfaaliyetlerinin yan sra tahkim,bilirkiilik ve tasfiye memurluu da yapabilirler

SPK ya gre bamsz denetim yapma yetkisi , irket eklinde rgtlenen BamszDenetim irketlerine verilmitir. SPK ya gre bamsz denetimin amac ;

1-Mali tablolarn Genel kabul grm muhasebe kavram, ilke ve standartlarnauygunluun saptanmas.2-Mali tablolarda yer alan bilgilerin doruluu ve gerei drst bir ekildeyanstp/yanstmadnn saptanmasdr.

SPK ya gre bamsz denetiler ;-sorumlu ba deneti.10 yl mesleki deneyimi olan denetidir.-kdemli deneti: en az 6 yl mesleki deneyimi bulunan denetidir.-deneti-:en az 3 yl fiilen mesleki deneyimi bulunan kiidir.denetim programnnhazrlanmas, mteriyle grme yapar, deneti yardmclarna nezaret eder.,hazrladklar alma katlarn inceler, gerekli deiiklikleri yapar,-deneti yardmcs:en az 2 yllk mesleki deneyim yada en az 2 yllk stajerlik dneminitamamlam olan denetilerdir.-stajyer deneti yardmcs:mesleki deneyimi 2 yldan az olup bamsz denetimkuruluu tarafndan eitim tabi tutulan denetilerdir.

B)Denetim ve i Deneticiler :

denetim , letmedeki kontrollerin etkinliini lmeyi ve bu kontrollerideerlendirmeyi hedef alr. ok nemli bir ynetim kontrol aracdr. denetim; faaliyetlerin etkinlii ve verimlilii ile ilgilenir. Ynetime bukonularda tavsiyelerde bulunur. Bu denetimin konusu, dorudan doruya insanolmamakla birlikte, dolayl yoldan kiilerin de denetimi yaplmolmaktadr.letmeye hizmet etmek amacyla iletmenin faaliyetlerini

incelemek ve deerlemek in iletme iinde kurulmu bamsz bir deerlemefonksiyonudur. denetimin kapsamna hem finansal nitelikteki ilemler, hem


45/137

45

de finansal nitelikte olmayan ilemler girmektedir. denetim almalarfinansal denetimi, uygunluk denetimini ve faaliyet denetimini kapsamaktadr.Finansal denetim yn mali tablolarn doruluunun aratrlmasndan ok malitablolara temel oluturan muhasebe bilgilerinin doruluk ve gvenilirliiniaratrmak ve bu bilgileri elde etmek iin kullanlan kayt ortamn ve

raporlama sistemini gzden geirmektir. Hata ve yolsuzluklarn bulunmas venlenmesi finansal tablolarn kapsamnagirer. denetim rgt faaliyetlerininynetim politikalarna , planlarna ve programlarna ve yasalara uygunluunulerek, i kontrol sisteminin etkinliini deerledii iin ayn zamanda ikontrol aracdr. kontrol sisteminin gzden geirilmesi almalar idenetimin uygunluk ynn oluturur. denetim rgt kaynaklarnn verimlikullanlp kullanlmad , verimlilik standartlarnn belirlenip belirlenmedii ,

belirlenen standartlarn rgt personelince anlalp anlalmad ,standartlardan sapmalarn olup olmad ve sonularnn analiz edilip

edilmedii ve gerekli tedbirlerin alnp alnmad konularn aratrr. denetii kontrol sistemini gzden geirerek rgtn amalarna ve hedeflerineekonomik ve verimli bir ekilde ulap ulaamayaca konusunda i kontrolsisteminin yeterli gveni verim vermediini belirler. Yaplan almalarn buyn faaliyet denetimini oluturur.

Denetiler , bir kuruluta kurmay grevi stlenmi kiilerdir. Amalar genelolarak, yneticilere olansorumluluklarn etkinlikle yerine getirmede yardmc olmaktr.

Faaliyetleri zetle unlardr:

1) Finansal kontroller yoluyla uygun maliyetli etkin kontrol sistemlerinigelitirmek, uygulamak.

2) Faaliyetlerin belirlenmi politika, plan ve prosedrlere uygunluunusoruturmak,

3) Kurulu varlklarnn zararlara kar korunmakta olduunu aratrmak,4) Her trl bilginin doruluk ve gvenilirliini aratrmak,5) Faaliyet ve baarnn kalitesini aratrmak,6) Faaliyetlerle ilgili, gerekli iyiletirme nlemlerini, ynetime tavsiyede

bulunmak

C) Kamu Denetimi ve Kamu Deneticileri

eitli Devlet kurumlar iinde kurulup rgtlendirilmi olan bu birimlerin yasa,ynetmelik, devlet ekonomik politikalarna ballk derecesini izler. Kurumlarn veiletmelerin hukuk dzenine uygun faaliyette bulunup bulunmadklarn belirlemek, karilikisinde bulunan kiilere ve devlete hesap verme ykmllklerini yerine getirmelerinisalamak amacyla kayt ve belge dzeni getirilmi; belirli dnemlerde faaliyetlerle ilgili

sonularn ilgili kiilere ve devlete raporlanmas zorunlu tutulmutur. Faaliyet


46/137

46

sonularnn iletmelerle kar ilikisinde bulunan kiiler ve devlet adna aratrlmasyasalarla zorunlu hale getirilmitir.Kamu denetimi , denetim amalarna, kapsamna ve denetimi yapan birimlere gresnflandrlabilir. Kamu denetim kurumlarndan bazlar ; Devlet Denetleme Kurulu,Saytay ve Babakanlk yksek Denetleme kuruludur. Ayrca kamu ve zel sektrdeki

iletmeleri denetleyen veya bal bulunduu kurum ve kuruluun ilem ve hesaplarndenetleyen kamu kurum ve kurulularna bal denetim kurum ve kurullar da

bulunmaktadr.SSK Mfettileri , Maliye Mfettileri vb.

4.4. Denetim Trleri

Drt tr denetim vardr :

1) Finansal Tablolarn Denetimi:

Denetim kapsamna giren finansal tablolar; bilano, gelir tablosu, datlmayan karlartablosu ve finansal durumda deiimler tablosu.Bu tablolar , genel kabul grmmuhasebe ilkelerine uygunluklar ve vergi kaynaklarndaki dzenlemeler asndanincelenir. Bu tablolarn denetimi , Bamsz denetiler ile kamu denetileri tarafndanyaplr. Bu denetimin konusu ortaklara veya vergi dairelerine verilen mali tablolardr.

Finansal tablolarn denetiminde denetinin ilikide bulunaca gruplar:

Ynetimletmede alan memurlar, muhasebeci ve kilit noktadaki grevliler kastedilmektedir.

Ortaklar

Ortaklar ynetimin sorumluluklarn yerine getirip getirmediklerini saptamak iindenetlenmi finansal tablolara bavururlar. Bu adan denetinin birinci derecedesorumluluu ortaklara kardr. Denetim anlamasnn yerine getirilmesi srasndadeneti ile iletme iinde almayan ortaklar arasnda dorudan bir temas olmaz.

Ynetim kuruluYnetim kurulu iletme faaliyetlerinin ortaklarn karlar dorultusundayrtlmesinden sorumludur. Deneti ile ynetim kurulu arasndaki ilikiler ynetimkurulunun olu ekline baldr. Ynetim kurulu iletmede alan kiilerden oluuyorsadirekt iliki szkonusu olmakta ynetim kurulunun iletme dndan kiilerden olumasdurumunda bir aracnn kullanlmas szkonusu olmaktadr. Denetinin bamszlnn


47/137

47

kuvvetlendirilmesi iletme iinde kurulacak denetim komitelerinin kurulmasylagerekletirilir.

Muhasebe ve denetim ilikisi: Muhasebe bir ekonomik birime(iletmeye) etki yapanolaylarn ve ilemlerin saptanmasn esas alr. Finansal tablolarn denetimi ise muhasebe

srecini gzden geirerek kritik bir gzle incelemek ve finansal tablolarn drstlhakknda bir yargya ulamaktr.

Finansal tablolarn denetiminde bamsz denetinin sorumluluklar:

Finansal Tablolarn bamsz bir deneti tarafndan denetlenmesinin amac; finansaltablolarn bir btn olarak finansal durumu, faaliyet sonularn ve finansal durumdakideimeleri genel kabul grm muhasebe ilkeleri nda bamsz ve drst bir

biimde ortaya koymak ve belirli bir yargya ulamaktr. Deneti ulat sonulardenetim raporunda bildirir, Denetim raporu denetlenen irketin yaynlad yllk faaliyetraporu kapsamnda ortaklara ve dier ilgi duyanlara datlmak zere mteri iletmeye

veya ynetim kuruluna verilir. Denetinin esas sorumluluu hata ve hilelerin ortayakarlmas deildir denetinin sorumluluu mesleki standartlara uygun bir incelemeyapmak ve bulgularn raporlamaktr. Denetinin ilevi finansal tablolarn gvenilirliini

pekitirip aklamak, bu raporlarn kredisini arttrmaktr.

Finansal tablolarn denetiminde ynetimin sorumluluklar:

Denetinin sorumluluu yaynlanm finansal tablolarn drstl hakknda bir yargyavarmak ve bunu aklamaktr. Finansal tablolarn hazrlanmas ile ilgili sorumluluk iseiletme ynetimine aittir. Ynetim ortaklara ve kredi verenlere kar dorudansorumludur. Deneti ise sadece finansal bilgileri gzden geirmektedir. Bu bilgilerioluturan veya hazrlayan taraf deneti deildir.


48/137

48

2) Uygunluk Denetimi

Belirlenmi politikalara, yazl szlemelere ve yasal dzenlemelere uygunluu aratran bir denetim trdr. rnein muhasebe ynetmeliine uygun kayt yaplp

yaplmadnn belirlenmesi veya kanun koyucunun kard yasalara uyulupuyulmadnn aratrlmasdr. Deneti koyulan kurallar deitiremez, sadece veri olarakkabul eder. Pratikte vergi dendiinde uygunluk denetiminden bahsedildii anlalmaldr.Uygunluk denetimi rgt denetileri ve rgt dndaki denetiler tarafndan dayaplabilir. rnein, iletmelerin sosyal sigorta bildiriminin doruluu cret ilemleri veilgili belgelerin sosyal sigorta mevzuatna uygunluunun SSK denetileri tarafndanaratrlmas ile belirlenir. Bu denetimde kriter SSK mevzuatdr.Saytay denetileri tarafndan kamu kurum ve kurulularnn mali ilemlerinin ilgilimevzuata uygunluunun aratrlmas da uygunluk denetimi kapsamna girer.

3.) Denetim- Performans Denetimi

letmedeki kontrollerin etkinliini lmeyi ve bu kontrolleri deerlendirmeyi hedef alr.ok nemli bir ynetim kontrol aracdr. denetim; faaliyetlerin etkinlii ve verimliliiile ilgilenir. Ynetime bu konularda tavsiyelerde bulunur. Bu denetimin konusu,dorudan doruya insan olmamakla birlikte, dolayl yoldan kiilerin de denetimi yaplmolmaktadr.letmeye hizmet etmek amacyla iletmenin faaliyetlerini incelemek ve

deerlemek in iletme iinde kurulmu bamsz bir deerleme fonksiyonudur. denetimin kapsamna hem finansal nitelikteki ilemler, hem de finansal nitelikte olmayanilemler girmektedir. denetim almalar finansal denetimi, uygunluk denetimini vefaaliyet denetimini kapsamaktadr. Finansal denetim yn mali tablolarn doruluununaratrlmasndan ok mali tablolara temel oluturan muhasebe bilgilerinin doruluk vegvenilirliini aratrmak ve bu bilgileri elde etmek iin kullanlan kayt ortamn veraporlama sistemini gzden geirmektir. Hata ve yolsuzluklarn bulunmas ve nlenmesifinansal tablolarn kapsamna girer. denetim rgt faaliyetlerinin ynetim

politikalarna , planlarna ve programlarna ve yasalara uygunluunu lerek, i kontrolsisteminin etkinliini deerledii iin ayn zamanda i kontrol aracdr. kontrolsisteminin gzden geirilmesi almalar i denetimin uygunluk ynn oluturur. denetim rgt kaynaklarnn verimli kullanlp kullanlmad , verimlilik standartlarnn

belirlenip belirlenmedii , belirlenen standartlarn rgt personelince anlalpanlalmad , standartlardan sapmalarn olup olmad ve sonularnn analiz edilipedilmedii ve gerekli tedbirlerin alnp alnmad konularn aratrr. deneti ikontrol sistemini gzden geirerek rgtn amalarna ve hedeflerine ekonomik veverimli bir ekilde ulap ulaamayaca konusunda i kontrol sisteminin yeterli gveniverim vermediini belirler. Yaplan almalarn bu yn faaliyet denetimini oluturur.


49/137

49

4.)Faaliyet DenetimiSistem Denetimi

Faaliyet denetimi, i denetimin doal olarak gelimi olduu bir uzantsdr.Kurulularn byyp karmaklamasnn sonucu olarak 25 ylda faaliyet denetimigelimi ve yaygnlamtr. denetimden daha kapsamldr. letmenin rgtsel yaps,

i kontrol sistemleri, i aklar ve ynetim baarsn kapsamaktadr. Denetim, finansalnitelikli muhasebe konularnn incelemesiyle urarken; faaliyet denetimi ; iletme

politikas ve belirlenmi stratejiler nda amalara ne derecede ulalm olduunu,yneticilerin kiisel baarlarnn derecesini ve faaliyetlerle ilgili, finansal nitelikliolmayan her trl konular aratrr.Faaliyet denetimi; finansal tablolarn denetimindenve uygunluk denetiminden daha zordur. Zorluk etkinliin ve verimliliin kantitatif olaraksaptanmasndandr. Bu denetim, mali nitelikte olmayan faaliyetleri de konu alr.Bu denetim; yalnzca baarnn llp ra

2010 ders notlari - endÜstrİyel sİstemlerİn analİzİ

Documents