2 ผลกระทบของการเจรจา...
TRANSCRIPT
10110 สถานการณเดนในรอบป
2รางกรอบเจรจาเอฟทเอระหวางไทยกบสหภาพยโรป ซงประเดนทรพยสนทางปญญาท
เกยวกบยาเปนหนงในประเดนหลกของการเจรจา เพงผานความเหนชอบจากรฐสภาไปเมอ
วนท 29 มกราคม 2556 โดยมฝายทนใหญสนบสนนอยางเตมท ขณะทฝายคดคานทงภาครฐและภาคประชาสงคมกงวลวา การคาระหวางประเทศตองค�านงถงผลกระทบดานการเขาถงยาและการสาธารณสขของประเทศดวย หากน�ากรอบเรองทรพยสนทางปญญาเขาไปเจรจา
ไทยกเสยเปรยบแนนอน เพราะผลของการผกขาดสทธบตรยาทเพมขน - ยาวนานขน จะท�าให
ไทยพงพงยาน�าเขาจากตางประเทศมากขน ดวยราคาทแพงขน อตสาหกรรมยาในประเทศถดถอย ทส�าคญ ประชาชนเขาถงยาจ�าเปนไดยากขนในทสด
ผลกระทบของการเจรจาการคาเสรดานทรพยสนทางปญญาตอระบบยาของประเทศ
ปญหาเชงโครงสรางของระบบยาในประเทศไทย
ประเทศไทยมระบบหลกประกนสขภาพทไดรบ
การยกยองชนชมจากนานาชาตทประชาชนสามารถเขาถง
การรกษาพยาบาลอยางถวนหนาแมในโรคคาใชจายสง
ดวยงบประมาณทเหมาะสม และก�าลงเปนตนแบบ
ใหเพอนบานในภมภาคและทวโลกไดศกษา1 แตระบบ
หลกประกนสขภาพของไทยในภาพรวมยงมปญหาอยมาก
โดยเฉพาะปญหาความเหลอมล�า งบประมาณทใชใน
สวสดการรกษาพยาบาลขาราชการ 4.9 ลานคน ทงสน
62,195 ลาน ขณะทหลกประกนสขภาพแหงชาตดแล
ประชากร 47.7 ลานคน ใชงบประมาณ 120,846 ลานบาท
เปรยบเทยบตอหวแลวพบวาคาใชจายของระบบสวสดการ
ขาราชการสงกวาระบบหลกประกนถง 4 เทา2
56-02-089_001-196_Thai_new4-4_J.indd 101 4/4/13 6:31 PM
102 สขภาพคนไทย 2556
สทธบตรยา และความตกลงการคาเสรดานทรพยสนทางปญญาทเกยวกบยา
สทธบตร คอหนงสอส�าคญทางกฎหมายทออกใหเพอค มครองการประดษฐ โดยผทไดรบสทธบตร
(ผทรงสทธบตร) มสทธแตเพยงผเดยวในการผลต ใช ขาย มไวเพอขาย เสนอขาย หรอน�าเขาสงประดษฐนน
เปนระยะเวลาหนง สทธบตรท�าใหเกดแรงจงใจในการประดษฐคดคนสงใหมๆ สรางความมนใจในการลงทนจาก
ตางประเทศ และเกดการถายทอดเทคโนโลยจากผประดษฐไปสสาธารณะผานการเปดเผยรายละเอยดของสงประดษฐ
แตอ�านาจผกขาดทผทรงสทธไดรบ อาจท�าใหสนคาเขาถงไดยากและมราคาสง โดยเฉพาะสนคาทจ�าเปนตอการ
ด�ารงชวต เชน ยารกษาโรค
โดยทวไปแลว ประเทศก�าลงพฒนามศกยภาพในการจดสทธบตรนอย ไมมก�าลงซอสงพอทจะเขาถงสนคา
ทไดรบการคมครอง และมกจะใหความคมครองในระดบทไมเขมงวดมากนก ประเทศพฒนาแลวจงมกใชการเจรจา
การคาเสรแบบพหภาคขององคการการคาโลก เปนชองทางในการผลกดนใหประเทศก�าลงพฒนายกระดบ
ความคมครองของสทธบตรใหเขมแขงขน ในระดบทสอดคลองกบความตกลงวาดวยสทธในทรพยสนทางปญญา
ทเกยวกบการคา (Trade - Related Aspect of Intellectual Property Rights หรอ TRIPS) ซงก�าหนดมาตรฐาน
ขนต�าในการใหความคมครองทรพยสนทางปญญา 7 ประเภท ไดแก ลขสทธและสทธอนทเกยวเนอง เครองหมายการคา
สงบงชทางภมศาสตร แบบอตสาหกรรม สทธบตร การออกแบบวงจรรวม และการคมครองขอสารสนเทศทไมเปดเผย
ความตกลงทรปส (TRIPS) ระบวาประเทศภาคตองใหสทธบตรแกสงประดษฐในทกสาขาเทคโนโลย
รวมทงยารกษาโรค ซงเปนสาเหตหนงของปญหาการเขาถงยาในประเทศก�าลงพฒนาทนบวนจะยงทวความรนแรง
มากขน โดยเฉพาะบรษทยาขามชาตทไดอ�านาจผกขาดผานสทธบตรยา ดงนน จงไดมขอบททเกยวของกบ
การคมครองยาโดยเฉพาะ เชน การคมครองขอมลตางๆ ทไมเปดเผย และขอยดหยนในการใชมาตรการดาน
สาธารณสขตางๆ ไดแก ขอยกเวนส�าหรบการขนทะเบยนยาไดตามความตองการและความจ�าเปนของแตละประเทศ
(เพอชวยใหยาชอสามญสามารถเขาสตลาดไดทนทหลงจากทสทธบตรของยาตนแบบหมดอายลง) การน�าเขาซอน
(เพอเปดโอกาสใหสามารถน�าเขายาทมราคาถกกวาจากตางประเทศมาแขงขนกบยาชนดเดยวกนทจ�าหนายและ
มสทธบตรในประเทศได โดยไมตองขออนญาตจากผทรงสทธในประเทศกอน) และการบงคบใชสทธเหนอสทธบตรยา
(หรอซแอล โดยรฐบาลใชหรออนญาตใหผอนใชสทธไดในกรณจ�าเปน เชน กรณเรงดวนฉกเฉน และการใชโดยรฐ
เพอสาธารณประโยชนและไมใชเพอการคา) เหลานเปนมาตรการทอาจถกน�ามาใชเพอสรางการแขงขนระหวาง
ยาตนแบบและยาชอสามญ และเพมโอกาสในการเขาถงยาของประชาชนในประเทศ
ทมา: 1. พนสน วงศกลธต (บรรณาธการ). 2553. รายงานทดอารไอ (ฉบบพเศษ) เรอง การพฒนาระบบสทธบตรยาของไทย และการเตรยมการรองรบ
ผลกระทบจากการเจรจาเขตการคาเสรในประเดนสทธบตรยา, 18(83 มถนายน): 5 - 7.
2. สชาต จองประเสรฐ. 2550. 10 ค�าถามนารกบ ทรปส. นนทบร: กลมอตสาหกรรมยาสามญและทรพยสนทางปญญา กองควบคมยา ส�านกงาน
คณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข.
56-02-089_001-196_Thai_new4-4_J.indd 102 4/4/13 6:31 PM
10310 สถานการณเดนในรอบป
นอกจากน คาใชจายดานสขภาพของคนไทย
ยงเพมขนรอยละ 9 ตอป หรอประมาณเกอบรอยละ 4
ของคาจดพหรอผลตภณฑมวลรวมของประเทศ3 มสดสวน
คาใชจายดานสขภาพ (ทงคายาและคารกษา) ในป 2554
คดเปนรอยละ 6.5 ตอคาใชจายของครวเรอนทงหมด
(GDP)4 โดยทในป 2553 คาใชจายในการบรโภคยาคดเปน
ประมาณรอยละ 35 ของคาใชจายดานสขภาพ5
“ผใหบรการกสงเตมท ผรบบรการกไมตองจาย
ส�ารอง โรงพยาบาลกมรายไดจากสวนตางราคายา แตผท
ไดรบประโยชนมากทสดคอ บรษทยา โดยเฉพาะยาน�าเขา
จากตางประเทศ ป 2551 ประเทศไทยจายคายา 2.7
แสนลานบาท รอยละ 65 เปนคายาน�าเขาจากตางประเทศ
ท�าก�าไรใหกบบรษทยาสงมากเพราะไมมการควบคมราคา
ยา” นคอเสยงสะทอนจาก นพ.สมฤทธ ศรธ�ารงสวสด
ผอ�านวยการส�านกงานวจยเพอการพฒนาหลกประกน
สขภาพไทย (สวปก.)6
ทจรงแลว โครงสรางของระบบยาในประเทศไทย
มปญหาส�าคญทควรไดรบการแกไขอยางเรงดวนจ�านวนมาก
ไดแก การใชยาไมเหมาะสม การโฆษณายาและอาหาร
เสรมผานสอตางๆ การสงเสรมการขายยาทขาดจรยธรรม
ความลาหลงของ พ.ร.บ.ยา ทไมสามารถจดการกบทง
ปญหาเดม และปญหาใหมๆ ทเกดขนได7 รวมทงระบบ
ฐานขอมลสทธบตรและการตรวจสอบทรพยสนทางปญญา
ทยงไมเปนมาตรฐานเพยงพอทจะแกปญหาค�าขอสทธบตร
ทไมมวนสนสด (Evergreening Patent)8
ขณะทปญหาขางตนนยงไมไดรบแกไข ระบบยา
และระบบสขภาพของประเทศไทยก�าลงเผชญความทาทาย
ใหมและรนแรงกวา นนคอ การเจรจาความตกลงการคา
เสรดานทรพยสนทางปญญาทเกยวกบยา
ทรปสพลส (TRIPS plus)
ทรปสพลส (TRIPS plus) คอขอผกพนหรอการใหความคมครองทเกนไปกวาขอตกลงทรปส ทส�าคญไดแก
- การผกขาดขอมลทางยา (Data Exclusivity) เปนการคมครองโดยใหสทธแตเพยงผเดยวแกขอมล
ผลการทดลองยา ท�าใหรฐบาลไมสามารถใชขอมลทดลองทางคลนก (clinical trial) เพอขนทะเบยนใหกบ
ยาชอสามญได แมยานนจะไมไดจดสทธบตรในประเทศ หรอสทธบตรหมดอายลงหรอถกเพกถอนกตาม
- ขยายอายสทธบตรใหมอายเกนกวา 20 ป และเพมกรอบการคมครองสทธบตร ใหยาทมสทธบตร
สามารถจดสทธบตรใหมเพมเตมได ถาน�าไปใชรกษาแบบใหมหรอผลตในรปแบบใหม ท�าใหยาเหลานนผกขาด
ตลาดไดยาวนานขน
- เพมขอจ�ากดในการใชมาตรการดานสาธารณสขตางๆ ท�าใหประชาชนเขาถงยาไดยากขน เชน ซแอล
การน�าเขาซอน การขนทะเบยนยา
นอกจากนยงไดแก ขอก�าหนดทไมใหมการคดคานค�าขอรบสทธบตรกอนการออกสทธบตร การอาศย
กลไกอนญาโตตลาการระหวางประเทศใหบรษทตางชาตสามารถด�าเนนคดกบรฐบาลได หากไดรบผลกระทบ
จากนโยบายดานสขภาพในประเทศนนๆ การใชมาตรการ ณ จดผานแดน ใหอ�านาจเจาหนาทศลกากรยดจบ
ยาชอสามญทน�าเขาหรอขนสงไดหากสงสยวาละเมดทรพยสนทางปญญา เปนตน
ทมา: กรรณการ กจตเวชกล. การเขาถงยาของประชาชนไทย: บทเรยนอดต ปจจบน ส�าหรบอนาคต. ใน ยพด ศรสนสข (บรรณาธการ). 2554.
รายงานสถานการณระบบยา ประจ�าป 2554 (หนา 15 - 24). กรงเทพฯ: แผนงานสรางกลไกเฝาระวงและพฒนาระบบยา คณะเภสชศาสตร
จฬาลงกรณมหาวทยาลย, หนา 20.
56-02-089_001-196_Thai_new4-4_J.indd 103 4/4/13 6:31 PM
104 สขภาพคนไทย 2556
ยาและการเจรจาความตกลงการคา
ประเทศมหาอ�านาจไดใชมาตรการตางๆ เพอ
บบบงคบประเทศก�ำลงพฒนำปรบปรงกฎหมำยสทธบตร
ใหมกำรคมครองสทธมำกขนกวำระดบกำรคมครองขนต�ำ
ทระบไวในขอตกลงทรปส โดยเฉพำะกำรกดดนผำนสทธ
พเศษทำงกำรคำรปแบบตำงๆ ในกำรเจรจำเขตกำรคำ
เสรทงในระดบทวภำคและพหภำค รฐบำลไทยไดแกไข
กฎหมำยสทธบตรในป 2535 ใหสอดคลองตำมควำม
ตกลงทรปส โดยขยำยควำมค มครองสทธบตรไปส
ผลตภณฑยำ และขยำยอำยกำรคมครองของสทธบตร
จำก 15 ป เปน 20 ป9
รำยงำนของคณะกรรมกำรอำหำรและยำ (อย.)
ชวำ ใน พ.ศ. 2533 กอนหนำทจะมกำรแกไข พ.ร.บ.
สทธบตร (ฉบบท 2) พ.ศ. 2535 มลคำกำรน�ำเขำยำ
จำกตำงประเทศคดเปนรอยละ 32 ของมลคำกำรผลต
และน�ำเขำยำทงประเทศ แตหลงจำกกำรแกไขกฎหมำย
สทธบตรเปนตนมำ มลคำและสดสวนมลคำกำรน�ำเขำยำ
เพมสงขนเรอยๆ ทกป พอมำถง พ.ศ. 2553 มลคำ
กำรน�ำเขำยำทมสทธบตรจำกตำงประเทศสงถงรอยละ
69 ขณะทมลคำกำรผลตยำในประเทศลดลงเหลอเพยง
รอยละ 31 เทำนน10
ในอนำคตมแนวโนมวำ มลคำกำรน�ำเขำยำจะ
เพมมำกขนกวำทเปนอย โดยเฉพำะยำทมสทธบตร
คำดกำรณไดวำ ปลำยป 2555 มลคำทเกดจำกยำน�ำเขำ
อำจสงไปถงรอยละ 75 ของคำใชจำยดำนยำรวมของ
ประเทศ สวนมลคำทเกดจำกกำรผลตในประเทศจะหด
เหลอเพยง รอยละ 25 เทำนน11
หากสถานการณยงเปนเชนน คนไทยจะมปญหา
ในการเขาถงยาจ�าเปนใหมๆ และเปนภาระดานเศรษฐกจ
ของประเทศอยางมาก
เมอขนสโตะเจรจำ ประเดนทรพยสนทำงปญญำ
ทเกยวของกบกำรเขำถงยำจงเปนประเดนรอนแรงเสมอ
ดงจะเหนไดจำกกำรเจรจำเอฟทเอระหวำงไทยกบ
สหรฐอเมรกำ ชวงป 2547 - 2549 เมอมกำรเปดโปง
ขอเรยกรองดำนทรพยสนทำงปญญำของสหรฐอเมรกำ
ทนกวชำกำรระบวำ “เลวรำยกวำทคด”12 หลำยหนวยงำน
ทงส�ำนกงำนคณะกรรมกำรอำหำรและยำ (อย.) กรม
ทรพยสนทำงปญญำ กรมเจรจำกำรคำระหวำงประเทศ
กระทรวงพำณชย คณะกรรมกำรสทธมนษยชนแหงชำต
สภำทปรกษำเศรษฐกจและสงคมแหงชำต ส�ำนกงำน
คณะกรรมกำรสขภำพแหงชำต ฯลฯ ตำงเหนตรงกนวำ
แมกำรเจรจำเอฟทเอจะมผลประโยชนในเชง
เศรษฐกจอยำงมำก แตไทยไมควรรบขอเรยกรองท
เกนไปกวาความตกลงทรปส โดยเฉพำะในประเดน
กำรขยำยเวลำกำรคมครองสทธบตร กำรผกขำดขอมล
ทำงยำ และมำตรกำร ณ จดผำนแดน ทอำจน�ำไปส
กำรใชสทธในทำงทมชอบของผทรงสทธ เพอปดกน
กำรแขงขนจำกผผลตยำในประเทศ13
สอดคลองกบควำมเหนและขอเสนอแนะของ
หลำยหนวยงำนของสหประชำชำต คอ องคกำรอนำมยโลก
(World Health Organization: WHO) โครงกำรพฒนำ
แหงสหประชำชำต (United Nations Development
Programme: UNDP) และโครงกำรเอดสแหงสหประชำชำต
(United Nations AIDS Programme: UNAIDS)
รวมทงกำรประชมสหประชำชำตวำดวยกำรคำและ
กำรพฒนำ (United Nations Conference on Trade
and Development: UNCTAD) ทไดออกเอกสำรแนะน�ำ
(Briefing Paper) แกประเทศก�ำลงพฒนำใหพยำยำม
หลกเลยงกำรยอมรบขอตกลงดำนทรพยสนทำงปญญำ
ทเกนไปกวำควำมตกลงทรปส โดยเฉพำะกำรผกขำด
ขอมลทำงยำ และใหคงมำตรกำรยดหยนตำมควำมตกลง
ทรปสในกฎหมำยของประเทศใหมำกทสด เพอใชเปน
เครองมอในกำรแกปญหำสำธำรณสข14
แตในครงปหลงของ 2555 เมอมสญญำณจำก
สหภำพยโรปและสหรฐอเมรกำวำจะตดสทธพเศษทำง
กำรคำ (จเอสพ) สนคำสงออกของไทยหลำยรำยกำร
ควำมเคลอนไหวเรองนจงยงรอนแรงขนอกครงจำกทงสอง
ฝำย
โดยฝำยผเสยประโยชนในภำคธรกจเอกชนระบ
วำ “หำกสนคำกงแชแขงถกอยตดจเอสพ จำกทเคย
ถกเกบภำษน�ำเขำรอยละ 4 จะเพมเปนรอยละ 12
56-02-089_001-196_Thai_new5-04_J.indd 104 4/5/13 9:45 PM
10510 สถานการณเดนในรอบป
กงปรงแตงทมมลคาเพมจากรอยละ 7 เปนรอยละ 20
อยากวงวอนใหรฐบาลเรงแกไขปญหาโดยการเปดเจรจา
เขตการคาเสร (เอฟทเอ) กบอย ซงหากตองใชเวลา
นานถง 2 ปกวาในการเจรจา กควรขอใหอยพจารณา
ผอนปรน โดยแลกเปลยนผลประโยชนกนทางใดทางหนง
ไมเชนนนแลว จะท�าใหไทยเสยเปรยบคแขงขนทยงได
จเอสพจากอย เชน อนเดย เวยดนาม อนโดนเซย”15
ขณะทภาคประชาสงคมและหนวยงานดาน
สาธารณสขเหนวา แมการท�าเอฟทเอกบสหภาพยโรป
จะสงผลทางบวกตอจดพของไทย แตอาจเทยบไมไดกบ
ความสญเสยในระบบสขภาพ เมอพจารณาจากผลกระทบ
ทจะเกดขนจากการผกขาดขอมลทางยา ซงเปนหนง
ในขอเรยกรองทสหภาพยโรปตองการมากทสด จะท�าให
คาใชจายดานยาของไทยสงขนถง 81,356 ลานบาทตอป
สงผลกระทบตอการเขาถงยาของคนไทย และสงผลตอ
คณภาพชวตและสขภาพ รวมทงกระทบตอการพฒนา
อตสาหกรรมยาไทยในทสด16
ผลกระทบของรางกรอบเจรจาเอฟทเอไทย - สหภาพยโรป
ทามกลางเสยงทกทวงหวงใยถงการเจรจาความ
ตกลงทางการคาระหวางไทยกบสหภาพยโรปจากหลาย
ฝาย ทงสภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตท
ไดสงความเหนขอเสนอแนะถงคณะรฐมนตร นกวชาการ
ในสาขาเภสชศาสตร การแพทย การสาธารณสข
การพฒนาสงคม การคมครองผบรโภค และการคมครอง
สทธมนษยชน 84 คน ทท�าหนงสอถงนายกรฐมนตร
ยงลกษณ ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยาทสงขอมล
ใหกบคณะกรรมาธการการสาธารณสข สภาผแทนราษฎร
คณะกรรมการสนบสนนการศกษาและตดตามการเจรจา
การคาระหวางประเทศทมผลตอสขภาพและนโยบาย
เชงสขภาพ (คจคส.) ในคณะกรรมการสขภาพแหงชาต
ท�าหนงสอถง กตตรตน ณ ระนอง รองนายกรฐมนตร
และ ปลอดประสพ สรสวด ในฐานะประธานคณะกรรมการ
พฒนาระบบยาแหงชาต และหนวยงานทเกยวของ ฯลฯ
กระทรวงพาณชยไดน�าเสนอรางกรอบเจรจา
เอฟทเอไทย - สหภาพยโรปเขาสทประชมคณะรฐมนตร
ผานเปนมตออกมาเมอ 4 ธนวาคม 2555 และเปด
รบฟงความคดเหนเมอ 23 มกราคม 2556 ณ ส�านกงาน
ปลดกระทรวงพาณชย โดยไมมผ บรหารส�าคญของ
กระทรวงเขารวมรบฟง17 และทประชมรฐสภาไดเลอน
วาระการใหความเหนชอบตอรางกรอบเจรจาการคาเสร
ระหวางไทยกบสหภาพยโรปขนมาเปนวาระเรงดวน และ
ผานความเหนชอบไปเมอวนท 29 มกราคม 255618 โดย
กรอบดงกลาวระบวาสอดคลองกบความตกลงของ WTO
ซงแปลวาสอดคลองกบทรปส และไมเอาทรปสผนวก
ในอกไมนานนก การเจรจาเอฟทเอไทย - สหภาพ
ยโรป และความตกลงทพพจะเรมขน โดยหวงใหม
ผลบงคบใชตนป 2558 เพอทนการตอสทธจเอสพอยาง
ถาวรตามความตองการของภาคธรกจ19 แตความกงวล
ในการเจรจาดานทรพยสนทางปญญาทเกยวกบยาและ
เกยวพนกบสขภาพของคนไทยทงประเทศนนคงยง
ถกจบตามองมากขน เพอมใหฝายทนใหญและบรษทยา
ขามชาตใชโอกาสนตอรองประโยชนในเรองทรพยสน
ทางปญญาทเกยวกบยา ดวยจดยนเดยว นนคอ ไมรบ
เงอนไขทเกนไปกวาความตกลงทรปส
ทงน กเพอมใหมการผกขาดยาเชงพาณชย
ในระยะเวลาทนานขน และดวยราคาทแพงขน ดวย
ขอเทจจรงทพบแลววา การเพมการคมครองสทธบตร
ไมไดชวยใหเกดการพฒนายาใหมและการถายทอด
เทคโนโลยในการวจยพฒนายาใหกบประเทศไทยมากขน
แตอยางใด20 หากแตคนไทยตองพงยาน�าเขาจาก
ตางประเทศมากขน เสยคาใชจายดานสขภาพมากขน
และเขาถงยาจ�าเปนไดยากยงขน
56-02-089_001-196_Thai_new5-04_J.indd 105 4/5/13 9:47 PM