13885

TRK STANDARDITURKISH STANDARD

TS EN 196-2Mart 2002

ICS 91.100.10

1. Bask

MENTO DENEY METOTLARI- BLM 2: MENTONUN KMYASAL ANALZ

Methods of testing cement-Part 2: Chemical analysis of cement

TRK STANDARDLARI ENSTTS Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA

Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya

kacak gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan ilgililerin yaynlar izlemelerini ve standardn uygulanmasnda karlatklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz.

Bu standard oluturan Hazrlk Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde

grlerini bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin deerli katklarn kranla anarz.

Kalite Sistem Belgesi malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.

Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas) TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

TSEK Kalite Uygunluk Markas (TSEK Markas) TSEK Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin henz Trk Standard olmadndan ilgili milletleraras veya dier lkelerin standardlarna veya Enstit tarafndan kabul edilen teknik zelliklere uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

DKKAT! TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir garanti sz konusu deildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir.

TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.100.10 TRK STANDARDI TS EN 196-2/Mart 2002

n sz Bu standard, CEN tarafndan kabul edilen EN 196-2 (1994) standard esas alnarak, TSE naat Hazrlk

Grubunca hazrlanm ve TSE Teknik Kurulunun 11 Mart 2002 tarihli toplantsnda Trk Standard olarak kabul edilerek yaymna karar verilmitir.

Bu standard ve TS EN 196-21 kabul ile TS 687 (1994) iptal edilmitir.


NDEKLER

1 Kapsam...................................................................................................................................................... 1 2 Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar ............................................................................................ 1 3 Kurallar ...................................................................................................................................................... 1

3.1 Deney says........................................................................................................................................ 1 3.2 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk.................................................................................................................. 1 3.3 Ktle, hacim, faktr ve sonularn ifade edilmesi................................................................................ 1 3.4 Yakma ................................................................................................................................................. 2 3.5 Sabit ktle tayini .................................................................................................................................. 2 3.6 Klorr iyonu bulunmadnn kontrol (Gm nitrat deneyi) ............................................................. 2

4 Reaktifler ................................................................................................................................................... 2 4.0 Genel kurallar ...................................................................................................................................... 2 4.31 Sodyum karbonat ve sodyum klorr karm .................................................................................. 3 4.32 Baryum klorr zeltisi .................................................................................................................... 3 4.33 Gm nitrat zeltisi ...................................................................................................................... 4 4.34 Sodyum karbonat zeltisi.............................................................................................................. 4 4.35 Potasyum hidroksit zeltisi ............................................................................................................ 4 4.36 Amonyakl inko slfat zeltisi ....................................................................................................... 4 4.37 Kurun asetat zeltisi..................................................................................................................... 4 4.38 Niasta zeltisi ............................................................................................................................... 4 4.39 Polietilen oksit zeltisi .................................................................................................................... 4 4.40 Doygun borik asit zeltisi ............................................................................................................... 4 4.41 Sitrik asit zeltisi ............................................................................................................................ 4 4.42 Amonyum molibdat zeltisi ............................................................................................................ 4 4.43 Bakrslfat zeltisi .......................................................................................................................... 4 4.44 Amonyum asetat zeltisi................................................................................................................ 4 4.46 ndirgeme zeltisi ........................................................................................................................... 4 4.47 Tampon zelti pH = 1,40lk .......................................................................................................... 4 4.48 Standard potasyum iyodat zeltisi, yaklak 0,0166 mol/L4)lik..................................................... 5 4.49 Sodyum tiyoslfat zeltisi, yaklak 0,1 mol/L4)lik ......................................................................... 5

4.49.1 Hazrlanmas ................................................................................................................................ 5 4.49.1.1 Ayarlanmas ................................................................................................................................. 5

4.50 Standard mangan iyonu zeltisi..................................................................................................... 6 4.50.1 Susuz mangan slfat....................................................................................................................... 6 4.50.2 Hazrlama..................................................................................................................................... 6 4.50.3 Kalibrasyon grafiinin oluturulmas ............................................................................................ 6

4.51 Standard silisyum dioksit zeltisi ................................................................................................... 6 4.51.3 Ana zelti.................................................................................................................................... 6 4.51.4 Standard zelti ........................................................................................................................... 7 4.51.5 Dengeleme zeltisi ..................................................................................................................... 7 4.51.6 Kalibrasyon erisinin oluturulmas ............................................................................................. 7

4.52 Standard kalsiyum iyonu zeltisi, yaklak 0,01 mol/Llik .............................................................. 8 4.52.2 Standard zelti.............................................................................................................................. 8 4.53.1 Etilendiamin tetra asetik asidin dihidrat disodyum tuzu (EDTA). ................................................... 8 4.53.2 Hazrlanmas .................................................................................................................................. 8 4.53.3 Ayarlanmas.................................................................................................................................... 8

4.54 Bakr kompleksonat zeltisi ........................................................................................................... 8 4.55.1 Etilenbis (oksietilennitrilo) tetra-asetik asit (EGTA)........................................................................ 9 4.55.2 Hazrlanmas .................................................................................................................................. 9 4.55.3 Ayarlanmas.................................................................................................................................... 9

4.56 DCTA zeltisi, yaklak 0,01 mol/Llik ......................................................................................... 10 4.56.1 Siklohex- 1, 2- ylenedinitrilotetra-asetik monohidrat (DCTA) ....................................................... 10 4.56.2 Hazrlanmas .............................................................................................................................. 10 4.56.3 Ayarlanmas ............................................................................................................................... 10

4.57 Mreksid indikatr ....................................................................................................................... 10 4.58 Kalsein indikatr .......................................................................................................................... 10

4.58.2 Hazrlanmas .............................................................................................................................. 10 4.59 Kalkon indikatr ........................................................................................................................... 10


4.59.2 Hazrlanmas .............................................................................................................................. 10 4.61 PAN indikatr............................................................................................................................... 10

4.61.2 Hazrlanmas .............................................................................................................................. 11 4.62 Metiltimol mavisi indikatr ........................................................................................................ 11 4.62.2 Hazrlanmas .............................................................................................................................. 11

4.63 Kalsein ve metiltimol mavisi indikatr karm ............................................................................ 11 5 Cihazlar.................................................................................................................................................... 11

5.7 Geri soutucu, ................................................................................................................................... 11 6 imento numunesinin hazrlanmas..................................................................................................... 12 7 Kzdrma kayb tayini.............................................................................................................................. 12

7.1 Prensip .............................................................................................................................................. 12 7.2 lem.................................................................................................................................................. 12 7.3 Sonularn gsterilmesi..................................................................................................................... 13 7.4 Hatalar ve dzeltmeler ...................................................................................................................... 13 7.5 Tekrararlanabilirlik ve uyarlk ............................................................................................................ 13

8 Slfatn gravimetrik tayini ..................................................................................................................... 13 8.1 Prensip .............................................................................................................................................. 13 8.2 lem.................................................................................................................................................. 13 8.3 Sonularn gsterilmesi..................................................................................................................... 14 8.4 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk................................................................................................................ 14

9 znmeyen kalntnn hidroklorik asit ve sodyum karbonatla tayini.............................................. 14 9.1 Prensip .............................................................................................................................................. 14 9.2 lem.................................................................................................................................................. 14 9.3 Sonularn gsterilmesi..................................................................................................................... 14 9.4 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk................................................................................................................ 15

10 Hidroklorik asit ve potasyum hidroksitle znmeyen kalnt tayini ............................................ 15 10.1 Prensip........................................................................................................................................... 15 10.2 lem .............................................................................................................................................. 15 10.3 Sonularn ifade edilmesi: ............................................................................................................. 15 10.4 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk ............................................................................................................ 15

11 Slfr tayini ......................................................................................................................................... 16 11.1 Prensip........................................................................................................................................... 16 11.2 lem .............................................................................................................................................. 16 11.3 Sonularn ifade edilmesi .............................................................................................................. 16 11.4 Tekrarlanbilirlik ve uyarlk .............................................................................................................. 16

12 Fotometrik mangan tayini .................................................................................................................. 16 12.1 Prensip........................................................................................................................................... 16 12.2 lem .............................................................................................................................................. 16 12.3 Sonularn ifade edilmesi .............................................................................................................. 17 12.4 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk ............................................................................................................ 17

13 Ana bileenlerin tayini........................................................................................................................ 17 13.1 Prensip........................................................................................................................................... 17 13.2 Sodyum peroksitle bozunma ......................................................................................................... 18 13.3 Silisyum dioksitin ktrlmesi ve tayini - Polietilen oksit metodu (referans metot) .................... 18

13.3.1 lem........................................................................................................................................... 18 13.3.2 Sonularn ifade edilmesi........................................................................................................... 20

13.4 Silisyum dioksitin ktrlmesi ve tayini - ift buharlatrma metodu (alternatif metot) .............. 20 13.4.1 lem........................................................................................................................................... 20 13.4.2 Sonularn ifade edilmesi ............................................................................................................. 20

13.5 Silisyum dioksitin hidroklorik asitle ve amonyum klorrle dekompozisyonu ve ktrlmesi (alternatif metot) ........................................................................................................................................... 20

13.5.1 lem ............................................................................................................................................. 20 13.5.2 Sonularn ifade edilmesi........................................................................................................... 21

13.6 Saf silisyum dioksitin tayini ............................................................................................................ 21 13.6.1 lem........................................................................................................................................... 21 13.6.2 Sonularn ifade edilmesi........................................................................................................... 21

13.7 Buharlatrma kalntsnn znrletirilmesi ............................................................................... 21 13.8 znen silisyum dioksitin tayini ................................................................................................... 22


13.8.1 lem........................................................................................................................................... 22 13.8.2 Sonularn ifade edilmesi ............................................................................................................. 22

13.9 Toplam silisyum dioksit.................................................................................................................. 22 13.9.1 Sonularn ifade edilmesi........................................................................................................... 22 13.9.2 Tekrarlanabilirlik ve Uyarlk........................................................................................................ 22

13.10 Demir (III) oksitin tayini .................................................................................................................. 23 13.10.1 lem ............................................................................................................................................ 23 13.10.2 Sonularn ifade edilmesi ............................................................................................................ 23 13.10.3 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk.......................................................................................................... 23

13.11 Alminyum oksit tayini ................................................................................................................... 23 13.11.1 lem ............................................................................................................................................ 23 13.11.2 Sonularn fade edilmesi ............................................................................................................ 24 13.11.3 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk.......................................................................................................... 24

13.12 Kalsiyum oksitin EGTA ile tayini (referans metot) ......................................................................... 24 13.12.1 lem ............................................................................................................................................ 24 13.12.2 Sonularn ifade edilmesi ............................................................................................................ 24 13.12.3 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk.......................................................................................................... 24

13.13 Magnezyum oksitin DCTA ile tayini (referans metot) .................................................................... 25 13.13.1 lem ........................................................................................................................................... 25 13.13.2 Sonularn ifade edilmesi ............................................................................................................ 25 13.13.3 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk.......................................................................................................... 25

13.14 Kalsiyum oksitin EDTA ile tayini (alternatif metot)......................................................................... 25 13.14.1 Metotla ilgili snrlamalar.............................................................................................................. 25 13.14.2 lem ............................................................................................................................................ 25 13.14.3 Sonularn ifade edilmesi ............................................................................................................ 26 13.14.4 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk.......................................................................................................... 26

13.15 Magnezyum oksitin EDTA ile tayini (alternatif metot).................................................................... 26 13.15.1 Metotla ilgili snrlamalar.............................................................................................................. 26 13.15.2 lem ............................................................................................................................................ 26 13.15.3 Sonularn ifade edilmesi ............................................................................................................ 26 13.15.4 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk.......................................................................................................... 27

13.16 Kalsiyum oksit ve magnezyum oksit tayininde titrasyonun gzle izlenmesi iin tavsiyeler ......... 27


1

imento - Deney metotlar - Blm 2: imentonun kimyasal analizi 1 Kapsam Bu standard, imentonun kimyasal analiz ilemlerini kapsar. Bu standardda referans metotlar ve baz hallerde de, edeer sonular verdii kabul edilen alternatif metotlar verilmitir. Baka metotlar kullanlrsa bunlarn referans metotlarla elde edilen sonulara edeer sonular verdiinin gsterilmesi gerekir. Anlamazlk durumunda referans metotlar kullanlr. Bu standard, imentolarla klinker ve yksek frn curufu gibi bileenlerine de uygulanr. Standard zellikler hangi metotlarn kullanlacan belirtir. 2 Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin, dier standard ve/veya dokmanlara atf yaplmaktadr. Bu atflar metin ierisinde uygun yerlerde belirtilmi ve aada liste halinde verilmitir. Tarih belirtilen atflarda daha sonra yaplan tadil veya revizyonlar, atf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yaplmas art ile uygulanr. Atf yaplan standard ve/veya dokmann tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardn en son basks kullanlr.

EN, ISO, IEC vb No

Ad (ngilizce) TS No1) Ad (Trke)

EN 196-7 Methods of testing cement Methods of taking and preparing samples of cement

TS 23 EN 196-7

imento Deney Metotlar Blm 7: imentodan Numune Alma ve Hazrlama Metotlar

ISO 3534 : 1977

Statistics Vocabulary ana symbols TS 11633 statistik Terimler ve Semboller Blm 1: Olaslk ve Genel statistik Terimler

3 Kurallar 3.1 Deney says Farkl tayinler iin (Madde 7 - 13) deney says iki (Madde 3.3) olarak belirlenmitir. 3.2 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk Tekrarlanabilirliin standard sapmas, ayn artlar altnda (ayn kii, ayn cihazla, ayn laboratuvarda ve ksa zaman aralnda)2) deneye tbi tutulan ayn numuneye ayn metot uygulanarak elde edilen ard arda sonular arasndaki yaknl verir. Uyarln standard sapmas, ayn metotla, ayn madde zerinde fakat farkl artlarda uygulanan (farkl kii, farkl cihaz, farkl lboratuvarlar ve/veya farkl zamanda)2) ayr ayr deney sonular arasndaki uyumun yaknln verir. Tekrarlanabilirliin ve uyarln standard sapmas mutlak yzde3) olarak ifade edilir. 3.3 Ktle, hacim, faktr ve sonularn ifade edilmesi Ktleler 0,0001 g yaklamla gram olarak, hacimler bretten 0,05 mL yaklamla okunup mililitre olarak ifade edilir. zelti faktrleri, deneyin ortalamas alnarak, virglden sonra ondalkl olarak verilir. 1) TSE Notu: Atf yaplan standardlarn TS numaras ve Trke ad 3 ve 4nc kolonda verilmitir. 2) Tanmlar ISO 3534ten alnmtr. 3) Tekrarlanabilirlik ve uyarlk iin bu standardda verilen standard sapma deerleri geici olarak kabul

edilmelidir. Bu deerler, lboratuvarda kazanlacak tecrbelere gre daha sonra kararlatrlacaktr.


2

Deney sonular, iki tayin sonucunun ortalamas alnp yzde olarak genellikle virglden sonra iki ondalkl olarak verilir. ki tayin sonucu arasnda fark tekrarlanabilirliin standard sapmasnn iki katndan fazla ise deney tekrarlanr ve birbirine en yakn deerdeki iki sonucun ortalamas alnr. 3.4 Yakma Yakma aadaki gibi yaplr. nceden kzdrlm ve daras alnm krozeye szge kd ve iindekiler yerletirilir. Kurutulur ve ykseltgen atmosferde tam yanma salanrken alevsiz olarak yava yava yakmak suretiyle kl haline getirilir. Sonra belirtilen scaklkta kzdrlr. Kroze ve iindekiler desikatrde laboratuvar scaklna kadar soutulur, kroze iindekilerle birlikte tartlr. 3.5 Sabit ktle tayini Sabit ktle, her seferinde soutulup tartlmak suretiyle, birbirini izleyen 15er dakikalk kzdrma sonucunda tayin edilir. Sabit ktleye, birbiri ardndan yaplan iki tartm arasndaki fark 0,0005 g dan az olduununda ulalr. 3.6 Klorr iyonu bulunmadnn kontrol (Gm nitrat deneyi) Kalntnn, genellikle be, alt kez ykanmasndan sonra szge kad bir ka damla su ile alkalanr. Szge kd iindekilerle birlikte birka mililitre su ile ykanr ve deney tpne toplanr. Birka damla gm nitrat zeltisinden (Madde 4. 33) ilve edilir. zeltide bulanklk veya kmenin olup olmad kontrol edilir. Eer varsa, ykamaya gm nitrat deneyi negatif sonu verene kadar, periyodik kontrollerle devam edilir. 4 Reaktifler 4.0 Genel kurallar Analizlerde, sadece analitik kalitedeki reaktifler ve damtk su veya eit saflktaki su kullanlr. Baka ekilde ifade edilmedike yzde, ktlece yzde anlamndadr. Bu standardda kullanlan deriik sv reaktiflerin younluklar ( ) (20o Cda g/cm3 cinsinden) aada verilmitir. hidroklorik asit 1,18 - 1,19 hidroflorik asit 1,13 nitrik asit 1,40 - 1,42 slfrik asit 1,84 fosforik asit 1,71 - 1,75 asetik asit 1,05 - 1,06 amonyum hidroksit 0,88 - 0,91 trietanol amin 1,12 Seyreltme oran daima hacimsel toplam olarak verilir, rnek : ( 1 + 2 )lik hidroklorik asit, 1 hacim deriik hidroklorik asitin, 2 hacim su ile kartrlaca anlamndadr. 4.1 Deriik hidroklorik asit (HCl). 4.2 Seyreltik hidroklorik asit (1+1)lik. 4.3 Seyreltik hidroklorik asit (1+2)lik. 4.4 Seyreltik hidroklorik asit (1+3)lk. 4.5 Seyreltik hidroklorik asit (1+9)lik. 4.6 Seyreltik hidroklorik asit (1+11)luk. 4.7 Seyreltik hidroklorik asit (1+19)luk.


3

4.8 Seyreltik hidroklorik asit (1+99)luk. 4.9 Seyreltik hidroklorik asit (pH = 1,60). 2 litre suya be veya alt damla deriik hidroklorik asit ilve edilerek pH deeri, pH metre ile ayarlanr. zelti polietilen iede muhafaza edilir. 4.10 Deriik hidroflorik asit (HF). 4.11 Seyreltik hidroflorik asit (1+3)lk. 4.12 Nitrik asit (HNO3). 4.13 Deriik slfrik asit (H2SO4). 4.14 Seyreltik slfrik asit (1+1)lik. 4.15 Fosforik asit (H3PO4). 4.16 Borik asit (H3BO3). 4.17 Asetik asit (CH3COOH). 4.18 Amino asetik asit (NH2CH2COOH). 4.19 Metalik krom (Cr), toz halinde. 4.20 Deriik amonyum hidroksit (NH4OH). 4.21 Seyreltik amonyum hidroksit (1+1)lik. 4.22 Seyreltik amonyum hidroksit (1+10)luk. 4.23 Seyreltik amonyum hidroksit (1+16)lk. 4.24 Sodyum hidroksit (NaOH). 4.25 Sodyum hidroksit zeltisi (4mol/L)lik. 160 g sodyum hidroksit suda zlr ve 1000 mLye tamamlanr. Polietilen iede muhafaza edilir. 4.26 Sodyum hidroksit zeltisi (2 mol/L)lik: 80 g sodyum hidroksit suda zlr ve 1000 mLye tamamlanr. Polietilen iede muhafaza edilir. 4.27 Amonyum klorr (NH4Cl). 4.28 Kalay (II) klorr (SnCl2 . 2H2O). 4.29 Potasyum periyodat ( KIO4 ). 4.30 Sodyum peroksit (Na2O2), toz halinde. 4.31 Sodyum karbonat ve sodyum klorr karm 7 g sodyum karbonat (susuz Na2CO3) 1 g sodyum klorr (NaCl) ile kartrlr. 4.32 Baryum klorr zeltisi 120 g baryum klorr (BaCl2 . 2H2O) suda zlr ve 1000 mLye tamamlanr.


4

4.33 Gm nitrat zeltisi 5 g gm nitrat (AgNO3) suda zlr, 10 mL deriik nitrik asit (HNO3) eklenir ve su ile 1000 mLye tamamlanr. 4.34 Sodyum karbonat zeltisi 50 g sodyum karbonat (susuz Na2CO3) suda zlr ve 1000 mLye tamamlanr. 4.35 Potasyum hidroksit zeltisi 250 g potasyum hidroksit (KOH) suda zlr ve 1000 mLye tamamlanr. 4.36 Amonyakl inko slfat zeltisi 50 g inko slfat (ZnSO4.7H2O) 15O mL suda zlr ve 350 mL deriik amonyum hidroksit (NH4OH) ilve edilir. En az 24 saat bekletilir ve szlr. 4.37 Kurun asetat zeltisi Yaklak 0,2 g kurun asetat Pb(CH3COO)2.3H2O suda zlr ve 100 mLye tamamlanr. 4.38 Niasta zeltisi 1 g niastaya (suda znebilen) 1 g potasyum iyodr (KI) eklenir, suda zlr ve 100 mLye tamamlanr. 4.39 Polietilen oksit zeltisi Ortalama 200000 - 600000 arasnda molekler ktleye sahip polietilen oksit ( -CH2 -CH2 O -)n , 0,25 g tartlr ve 100 mL suda kuvvetle kartrlarak zlr. Bu zelti yaklak 2 hafta bozulmadan kullanlabilir. 4.40 Doygun borik asit zeltisi Yaklak 50 g borik asit (H3BO3) suda zlr ve 1000 mLye tamamlanr. 4.41 Sitrik asit zeltisi 10 g sitrik asit (C6H8O7.H2O) suda zlr ve 100 mLye tamamlanr. 4.42 Amonyum molibdat zeltisi 10 g amonyum molibdat (NH4)6Mo7O24.4H2O suda zlr ve 100 mLye tamamlanr. zelti polietilen iede muhafaza edilir. Bu zelti yaklak 1 hafta bozulmadan muhafaza edilebilir. 4.43 Bakrslfat zeltisi 0,45 g bakrslfat (CuSO4.5H2O) 50 mLlik ll balonda suda zlr ve iaretine kadar su ile tamamlanr. 4.44 Amonyum asetat zeltisi 250 g amonyum asetat (CH3COONH4) suda zlr ve 1000 mLye tamamlanr. 4.45 Trietanolamin N(CH2CH2OH)3 (1+4)lk zeltisi 4.46 ndirgeme zeltisi 0,15 g 1-amino -2-hidroksi naftalen -4- slfonik asit (C10H9NO4S), 0,7 g sodyum slfit (susuz Na2SO3) ve 9,0 g sodyum metabislfit (Na2S2O5) suda zlr ve 100 mLye tamamlanr. Bu zelti en fazla bir hafta bozulmadan muhafaza edilebilir. 4.47 Tampon zelti pH = 1,40lk 7,505 g amino-asetikasit (NH2CH2COOH) ve 5,850 g sodyum klorr (NaCl) suda zlr ve su ile 1000 mLye tamamlanr. Bu zeltinin 300 mLsi (1+99)luk seyreltik hidroklorik asit zeltisi ile 1000 mLye seyreltilir.


5

4.48 Standard potasyum iyodat zeltisi, yaklak 0,0166 mol/L4)lik (3,6 0,1) g potasyum iyodat (120oCda kurutulmu KIO3), 2 tablet sodyum hidroksit (NaOH) ve 25 g potasyum iyodr (KI), iinde yeni kaynatlm ve soutulmu su olan 1000 mLlik ll balona srasyla ilve edilerek zlr ve su ile 1000 mLye tamamlanr. Bu zeltinin faktr F, aadaki formlden hasaplanr:

F =5668,3m1 (1)

Burada, m1 : potasyum iyodatn gram cinsinden ktlesidir. 4.49 Sodyum tiyoslfat zeltisi, yaklak 0,1 mol/L4)lik 4.49.1 Hazrlanmas 24,82 g sodyum tiyoslfat (Na2S2O3.5H2O) suda zlr ve su ile 1000 mLye tamamlanr. Her deney serisinden nce, bu zeltinin faktr (f) Madde 4.49.2de anlatld ekilde tayin edilir. 4.49.1.1 Ayarlanmas Bu ayarlama tercihan, standard potasyum iyodat zeltisi (Madde 4.48), kullanlarak yaplr. Bunun iin 500 mLlik erlene pipetle 20 mL standard potasyum iyodat zeltisi konur ve yaklak 150 mL su ile seyreltilir. 25 mL (1+1)lik hidroklorik asitle asitlendirilir ve yaklak 0,1 mol/Llik sodyum tiyoslfat zeltisi ile ak sar renk elde edilene kadar titre edilir. Sonra 2 mL niasta zeltisinden (Madde 4.38) eklenir ve renk maviden renksiz oluncaya kadar titrasyona devam edilir. Sodyum tiyoslfat zeltisinin faktr ( f ) aadaki formlden hesaplanr.

11 VF20

V5668,3F01,21401667,020f =

= (2)

Burada, F : Standard potasyum iyodat zeltisinin faktr (Madde 4.48), V1 : Titrasyonda sarf edilen yaklak 0,1 mol/Llk sodyum tiyoslfat zeltisinin hacmi, mL, 3,5668 : Tam olarak 0,01667 mol/Llik potasyum iyodat zeltisine tekabl eden potasyum iyodatn

ktlesi, g, 214,01 : KIO3n mol ktlesi, g/mol dir. 4.49.1.2 Ayarlama, miktar bilinen potasyum iyodatla da yaplabilir. Bunun iin ( 0,07 0,005 ) g (m2) potasyum iyodat 500 mLlik erlene tartlp yaklak 150 mL suda zlr. 1 g kadar potasyum iyodr eklenir, 25 mL (1+1)lk hidroklorik asitle asitlendirilir ve yaklak 0,1 mol/L sodyum tiyoslfat zeltisi ile ak sar renk elde edilene kadar titre edilir. Sonra 2 mL niasta zeltisinden (Madde 4.38) eklenir ve renk maviden renksiz oluncaya kadar titre edilir. Bu zeltinin faktr ( f ) aadaki formlden hesaplanr:

2

2

2

2Vm3634,280

V5668,3m1000f =

= (3)

Burada; m2 : potasyum iyodatn ktlesi, g, V2 : titrasyonda sarf edilen yaklak 0,1 mol/Llik sodyum tiyoslfat zeltisinin hacmi, mL , 3,5668 : tam olarak 0,01667 mol/Llik potasyum iyodat zeltisine tekabl eden potasyum iyodatn ktlesi dir. 4) Slfr miktar dkse ( < % 0,1 ), konsantrasyonu 10 defa daha seyreltik olan zeltiler kullanlr. Bu

zeltiler, Madde 4.48 ve Madde 4.49daki zeltilerden 100er mL pipetle alnp 1000 mLlik ll balona konup su ile 1000 mLye tamamlanarak hazrlanr.


6

4.50 Standard mangan iyonu zeltisi 4.50.1 Susuz mangan slfat Bir miktar hidratize mangan slfat (MnSO4.XH2O), ( 250 10 ) oCda sabit ktleye gelinceye kadar kurutulur, elde edilen rnn bileimi MnSO4dr. 4.50.2 Hazrlama 1000 mLlik bir ll balona yaklak 2,75 g susuz mangan slfat ( m3 ) tartlr, suda zlp 1000 mLye tamamlanr. Bu zeltide, miligram Mn2+/mL cinsinden ifade edilmek zere, (II) deerlilikli mangan iyonunun miktar (G) aadaki eitlikten hesaplanr:

7485,2mG 3= (4)

Burada; m3 : susuz mangan slfatn gram cinsinden ktlesidir. 4.50.3 Kalibrasyon grafiinin oluturulmas 500 mLlik (No 1) ve 1000 mLlik (No 2) iki ll balonun her birine pipetle 20 mL standard mangan iyonu zeltisi eklenir. aretlerine kadar su ile tamamlanr. Srasyla 200 mL (No 3), 500 mL (No 4) ve 1000 mLlik (No 5 ) ll balon alnr ve bunlarn her birine 2 numaral ll balondaki zeltiden pipetle 100er mL ilve edilerek iaretlerine kadar su ile tamamlanr. 1den itibaren 5 numaral ll balona kadar olan zeltilerin her birinden 100er mL pipetle ekilir ve herbiri 400 mLlik beherlere konur. zerlerine 20 mL deriik nitrik asit, 1,5 g potasyum periyodat (Madde 4.29) ve 10 mL fosforik asit (Madde 4.15) ilve edilir, kaynayncaya kadar stlr ve 30 dakika hafif bir ekilde kaynatmaya devam edilir. 20 oCa kadar soutulur ve her bir beherin iindekiler 200 mLlik ll balonlara aktarlr. Balon ve iindekiler 20 oCa kadar soutulduktan sonra iaretlerine kadar su ile tamamlanr. Fotometre cihaznda (Madde 5.9), 525 nm dalga boyu civarnda, suya kar (uygun boyutta bir veya daha fazla hcre (Madde 5.10) kullanlarak) zeltilerin optik younluklar llr. Optik younluk deerleri ondalkl olarak kaydedilir. Her hcrenin optik uzunluu iin E 1den E 5e kadar olan zeltilerin optik younluklar, bunlara tekabl eden 200er mililitredeki miligram cinsinden Mn konsantrasyonunun bir fonksiyonu olarak grafie geirilir.Herbir zeltiye tekabl eden mangan konsantrasyonlar izelge 1de verilmitir. Bu deerler Madde 4.50.2ye uygun olarak elde edilen (G) deerinin 1,0000 olmas halinde, izelgede verildii gibi kullanlabilir. Aksi taktirde izelge 1de verilen mangan konsantrasyonlar G deeri ile arplr. izelge 1- Mangan standard zeltilerinin konsantrasyonu Standard zeltiler E1 E2 E3 E4 E5 200 mLde mg cinsinden Mn konsantrasyonu 4,0 2,0 1,0 0,4 0,2 4.51 Standard silisyum dioksit zeltisi 4.51.1 Silisyum dioksit (SiO2), sabit ktleye kadar kzdrldktan sonra safl > % 99,9 olan. 4.51.2 Sodyum karbonat, susuz (Na2CO3). 4.51.3 Ana zelti inde 2,0 g sodyum karbonat bulunan pltin krozeye, ( 1175 25 )oCa yeni kzdrlm silisyum dioksitten 0,2000 g tartlr. Karm kzdrlr ve parlak krmz renk elde edilen scaklkta en az 15 dakika ergitilir. Oda scaklna kadar soutulduktan sonra ergimi madde polietilen bir behere konup suda zlr, zelti 200 mLlik ll balona aktarlr ve iaret izgisine kadar su ile tamamlanr. zelti polietilen iede saklanr. Bu zeltinin 1 mLsi 1 mg SiO2 ihtiva eder.


7

4.51.4 Standard zelti Ana zeltiden 5 mL pipetle ekilerek 250 mLlik ll balona boaltlr ve iaret izgisine kadar su ile tamamlanr. zelti polietilen iede saklanr. Bu zeltinin 1 mLsi 0,02 mg silisyum dioksit ihtiva eder. Bu zelti en fazla bir hafta bozulmadan muhafaza edilebilir. 4.51.5 Dengeleme zeltisi Dengeleme zeltisi, silisyum dioksit iin uyarlanm olan ilem (Madde 13.3 - 13.5) takip edilerek, izelge 2de verilen miktarda reaktiflerin suda zlerek 500 mLye tamamlanmas ile hazrlanr. 4.51.6 Kalibrasyon erisinin oluturulmas Her birinin iinde manyetik kartrc bulunan 100er mililitrelik polietilen beherlere bretle izelge 3de verilen hacimde silisyum dioksit kalibrasyon zeltisinden boaltlr. Sonra pipetle 20 mL dengeleyici zeltiden ilve edilir ve bretten boaltlmak suretiyle su ile 40 mlye tamamlanr. Bunun iin gereken hacimler izelge 3de verilmitir. Manyetik kartrc ile kartrrken 15 damla (1+3)lk hidroflorik asit eklenir, en az 1 dakika kartrlr. Sonra pipetle 15 mL borik asit zeltisinden (Madde 4.40) eklenir. izelge 2 - 500 mLlik hacim iin dengeleyici zeltinin bileimi Polietilen oksit ile

ktrme (Madde 13.3) ift buharlatrma ile ktrme (Madde 13.4)

HCl ve NH4Cl ile znme (Madde 13.5)

HCl deriik mL 70 75 15 H2SO4 (1+1) mL 1 1 - HNO3 deriik mL - - 1 Polietilen oksit zeltisi mL 5 - - NH4Cl g - - 1 Na2CO3 g 1,75 1,75 1,75 NaCl g 0,25 0,25 0,25 Na2O2 g 3 3 - izelge 3 - Silisyum dioksit kalibrasyon zeltilerinin bileimi ve silisyum dioksit miktarlar. Seri No. Kr

zelti 1 2 3 4 5 6 7 8

Standard SiO2 zeltisi (mL)

0 2 4 5 6 8 10 15 20

Su (mL)

20 18 16 15 14 12 10 5 0

Silisyum dioksit miktar (mg SiO2 / 100 mL)

0

0,04

0,08

0,10

0,12

0,16

0,20

0,30

0,40

Sodyum hidroksit zeltisi (Madde 4.25) veya (1+2)lik hidroklorik asit zeltisinden damla damla ekleyerek zeltinin pHs, ayn pH deerine yakn (Mesel 1,40) tampon zelti (Madde 4.47) ile kalibre edilmi olan pH metre ile (1,15 0,05) deerine ayarlanr. Pipetle 5 mL amonyum molibdat zeltisi (Madde 4.42) ilve edilir ( 0 (sfr) zaman). Bu zeltinin pHs, damla damla sodyum hidroksit zeltisi (Madde 4.25) veya (1+2)lik hidroklorik asit zeltisi ilve edilerek 1,60 deerine ayarlanr. zelti, pH deeri 1,60 olan seyreltik hidroklorik asit zeltisi (Madde 4.9) ile alkalanarak 100 mLlik ll balona aktarlr. 20 dakika sonra, ll balona pipetle 5 mL sitrik asit zeltisinden (Madde 4.41) eklenir, kartrlr ve 5 dakika bekletilir. Sonra, ll balona pipetle 2 mL indirgeme zeltisinden (Madde 4.46) eklenir. pHs 1,60 olan seyreltik hidroklorik asit zeltisi (Madde 4.9) ile iaret izgisine kadar tamamlanr ve kartrlr. Amonyum molibdatn ilvesinden tam 30 dakika sonra ( 0 zaman + 30 ) ayn ekilde hazrlanm olan kr zeltiye kar optik uzunluu 1 cm olan bir hcre kullanarak fotometre (Madde 5.9) ile en yksek snme ait dalga boyu olan 815 nmlik dalga boyu civarnda optik younluk llr. izelge 3de verilen silisyum dioksit miktarlarnn bir fonksiyonu olarak llen optik younluklara ait grafik izilir. Kalibrasyon erisinin oluturulmasnda kullanlan kr zelti, burada da kr zelti olarak kullanlabilir. Kalibrasyon erisi silisyum dioksit miktarnn mg SiO2 /100 mL cinsinden tayin edilmesini salar.


8

4.52 Standard kalsiyum iyonu zeltisi, yaklak 0,01 mol/Llik 4.52.1 Kalsiyum karbonat (CaCO3) 200 oCda kurutulmu ve safl > % 99,9 olan. 4.52.2 Standard zelti Yaklak 1 g kalsiyum karbonat tartlr ve iinde yaklak 100 mL su bulunan 400 mLlik behere konur. Beherin zeri saat cam ile kapatlr ve yaklak 10 mL (1+2)lik hidroklorik asit dikkatle ilve edilir. Reaksiyon tamamlandktan sonra karbon dioksitin kmas iin kaynayncaya kadar stlr. Soutulur ve ll balonda 1000 mLye tamamlanr. 4.53 EDTA zeltisi, yaklak 0,03 mol/Llik. 4.53.1 Etilendiamin tetra asetik asidin dihidrat disodyum tuzu (EDTA). 4.53.2 Hazrlanmas 11,17 g EDTA suda zlr ve su ile 1000 mLye tamamlanr. Polietilen iede muhafaza edilir. 4.53.3 Ayarlanmas 50 mL standard kalsiyum iyonu zeltisi (Madde 4.52), pipetle lm cihazna (Madde 5.11) uygun behere alnr. Sonra cihazn almas iin uygun hacme kadar su ile seyreltilir. zeltinin pHs, pH metre kullanarak, sodyum hidroksit zeltisi veya zeltileri ile (Madde 4.25 ve Madde 4.26) 12,5 deerine ayarlanr. Aadaki iki metottan biri kullanlarak dnm noktas tayin edilir. a) Dnm noktasnn fotometrik tayini (Referans metot). Yaklak 0,1 g mreksit (Madde 4.57) veya kark indikatrden (Madde 4.63) eklenir. Beher, cihaza (Madde 5.11) yerletirilir, mreksid kullanrken dalga boyu 620 nmye veya kark indikatr kullanrken dalga boyu 520 nmye ayarlanr ve srekli kartrlarak 0,03 mol/Llik EDTA zeltisi ile titre edilir. ndikatrn renk deiim blgesinde ilve edilen EDTA hacminin fonksiyonu olarak optik younluk deerlerini veren bir eri oluturulur. Sarf edilen hacim V3, renk deiiminin yaknndaki en byk eime sahip doru ile, renk deiiminden sonraki optik younluu hemen hemen sabit olan dorunun, kesitii noktadan tayin edilir. Bu zeltinin faktr ( Df ) aadaki formlden hesaplanr:

3

4

3

4D V

m65,16V03,009,100

m50f =

= (5)

Burada, m4 : standard kalsiyum iyonu zeltisini (Madde 4.52) hazrlamak iin tartlan kalsiyum karbonatn

ktlesi, g , V3 : titrasyonda sarfedilen EDTA zeltisinin hacmi, ml dir. b) Dnm noktasnn gzle tayini (Alternatif metot) Yaklak 0,1 g kalkon indikatr (Madde 4.59) eklenir. Kartrarak, 0,03 mol/Llik EDTA zeltisi ile renk pembeden maviye dnnceye ve bir damla fazlasnn mavi rengin iddetini daha fazla arttrmayncaya kadar titre edilir. Ayarlama faktr fDnin hesaplanmas iin ( 5 ) numaral formlde, bu deneydeki V3 hacmi kullanlr. 4.54 Bakr kompleksonat zeltisi 400 mLlik behere 25 mL bakr slfat zeltisinden (Madde 4.43) pipetle konur ve bretle edeer hacimde 0,03 mol/Llik EDTA zeltisinden (Madde 4.53) eklenir. Gerekli olan EDTA zeltisinin hacmi aadaki ekilde hesaplanr.


9

600 mLlik behere, pipetle 10 mL bakr slfat zeltisi (Madde 4.43) konur. Su ile yaklak 200 mLye seyreltilir ve 10 mL deriik amonyum hidroksit ve yaklak 0,1 g mreksid indikatr (Madde 4.57) eklenir, 0,03 mol/Llik EDTA zeltisi (Madde 4.53) ile renk pembeden meneke rengine dnnceye kadar titre edilir. Sarfedilen hacim V4 ise, bakr kompleksonat elde etmek iin, 25 mL bakr slfat zeltisine eklenecek olan 0,03 mol/Llik EDTA zeltisinin hacmi V5 , aadaki ekilde hesaplanr: V5 = 2,5 x V4 (6) Burada; V4 : titrasyonda sarfedilen 0,03 mol/Llik EDTA zeltisinin hacmi (mL) dir. 4.55 EGTA zeltisi, yaklak 0,03 mol/Llik 4.55.1 Etilenbis (oksietilennitrilo) tetra-asetik asit (EGTA) 4.55.2 Hazrlanmas 600 mLlik behere yaklak 11,4 g EGTA tartlr ve yaklak 400 mL su ve 10 mL sodyum hidroksit zeltisinden (Madde 4.26) ilve edilir. EGTA tamamiyle znnceye kadar karm stlr. Oda scaklna kadar soumas iin bekletilir. pH metre kullanlarak, ve damla damla (1+2)lik seyreltik hidroklorik asit zeltisinden eklenerek, zeltinin pH 7ye ayarlanr. zelti kantitatif olarak 1000 mLlik ll balona aktarlarak su ile iaret izgisine kadar tamamlanr. zelti polietilen iede saklanr. 4.55.3 Ayarlanmas Standard kalsiyum iyonu zeltisinden (Madde 4.52), lm cihazna (Madde 5.11) uygun behere pipetle 50 mL aktarlr. Sonra cihazn doru almas iin uygun hacme kadar su ile seyreltilir. 25 mL (1+4)lk trietanolamin zeltisi (Madde 4.45) eklenir. Madde 4.25 ve Madde 4.26daki sodyum hidroksit zeltileri ile, pH metre kullanlarak, bu zeltinin pH 12,5a ayarlanr. Yaklak 0,1 g mreksid (Madde 4.57) veya kalsein indikatr (Madde 4.58) eklenir. Beher cihaza (Madde 5.11) yerletirilir, mreksid kullanldnda dalga boyu 620 nmye, kalsein kullanldnda dalga boyu 520 nmye ayarlanr, zelti srekli kartrlarak 0,03 mol/Llik EGTA zeltisi ile titre edilir. ndikatrn renk deiimi blgesinde ilve edilen EGTA hacminin fonksiyonu olarak optik younluk deerlerini veren diyagram oluturulur. Sarf edilen V6 hacmi, renk deiiminin yaknndaki en byk eimli doru ile, renk deiiminden sonraki ve optik younluu hemen hemen sabit olan dorunun kesime noktasndan tayin edilir. ( Gf ) faktr aadaki formlden hesaplanr:

6

5

6

5G V

m65,16V03,009,100

m50f =

= (7)

Burada; m5 : standard kalsiyum iyonu zeltisini (Madde 4.52) hazrlamak iin kullanlan kalsiyum karbonat

ksmnn ktlesi, g, V6 : 50 mL standard kalsiyum iyonu zeltisini (Madde 4.52) titre etmek iin kullanlan EGTA zeltisinin

hacmi, mL, dir.


10

4.56 DCTA zeltisi, yaklak 0,01 mol/Llik 4.56.1 Siklohex- 1, 2- ylenedinitrilotetra-asetik monohidrat (DCTA) 4.56.2 Hazrlanmas 600 mLlik behere 3,64 g DCTA tartlr, yaklak 400 mL su ve 10 mL sodyum hidroksit zeltisi (Madde 4.26) eklenir. DCTA tamamiyle znene kadar karm stlr. Oda scaklna kadar soumaya braklr. zeltinin pH deeri, damla damla (1+2) lik seyreltik hidroklorik asit zeltisinden ekleyerek ve pH metre kullanlarak 7ye ayarlanr. zelti kantitatif olarak 1000 mLlik ll balona aktarlr ve su ile iaret izgisine kadar tamamlanr. Bu zelti polietilen iede saklanr. 4.56.3 Ayarlanmas Pipetle 50 mL standard kalsiyum iyonu zeltisinden (Madde 4.52), lm cihazna (Madde 5.11) uygun behere aktarlr. Sonra cihazn doru almas iin uygun hacme kadar su ile seyreltilir. zeltinin pH deeri, pH metre kullanlarak deriik amonyum hidroksit ile 10,5a ayarlanr. Yaklak 0,1 g mreksid (Madde 4.57) veya kalsein indikatr (Madde 4.58) ilve edilir. Beher cihaza (Madde 5.11) yerletirilir, mreksid kullanldnda dalga boyu 620 nmye kalsein kullanldnda dalga boyu 520 nmye ayarlanr. zelti srekli kartrlarak DCTA zeltisi ile titre edilir. ndikatrn renk deiim blgesinde, ilve edilen DCTA hacminin fonksiyonu olarak optik younluk deerlerini veren diyagram oluturulur. Sarf edilen hacim (V7), renk deiiminin yaknndaki en byk eime sahip doru ile renk deiiminden sonra hemen hemen sabit optik younlua ait dorunun kesime noktasndan tayin edilir. ( Cf ) faktr, aadaki eitlikten hesaplanr:

7

6

7

6c V

m955,49V01,009,100

m50f =

= (8)

Burada; m6 : Standard kalsiyum iyonu zeltisinin (Madde 4.52) hazrlanmas, iin kullanlan kalsiyum karbonatn

ktlesi, g, V7 : titrasyonda sarfedilen DCTA zeltisinin hacmi, mL, dir. 4.57 Mreksid indikatr 1 g mreksid (amonyum purpurat) 100 g sodyum klorr (NaCl) ile birlikte tlerek hazrlanr. 4.58 Kalsein indikatr 4.58.1 Kalsein Bis [bis (karboksimetil) - amino-metil ] - 2, 7 - floresein. 4.58.2 Hazrlanmas 1g kalsein 99 g potasyum nitratla (KNO3) birlikte tlerek hazrlanr. 4.59 Kalkon indikatr 4.59.1 Kalkon Sodyum 2- hidroksi-4-(2-hidroksi -1- naftilazo) naftalen -1- slfonat 4.59.2 Hazrlanmas 1 g kalkon 100 g susuz sodyum slfat (Na2SO4) ile birlikte tlr 4.60 Slfosalisilik asit indikatr (slfo-5- salisilik asit dihidrat) 4.61 PAN indikatr 4.61.1 PAN 1-(2-piridilazo)-2-naftol


11

4.61.2 Hazrlanmas 0,1g PAN 100 mL etanolde ( C2H5OH, = 0,79 g/cm3 ) 4.62 Metiltimol mavisi indikatr 4.62.1 Metiltimol mavisi 3, 3 - bis -[ bis (karboksi-metil)-aminometil] - timol slfonfitaleinin sodyum tuzu. 4.62.2 Hazrlanmas 1g metiltimol mavisi 100 g potasyum nitratla (KNO3) birlikte tlerek hazrlanr. 4.63 Kalsein ve metiltimol mavisi indikatr karm 0,2 g kalsein ve 0,1g metiltimol mavisi 100 g potasyum nitratla (KNO3) birlikte tlerek hazrlanr. 5 Cihazlar 5.1 Terazi(ler), 0,0001 g yaklamla tartm yapabilen, 5.2 Porselen ve/veya pltin kroze(ler), 20-25 ml kapasiteli ve kapakl 5.3 Atee dayankl seramik destek(ler), krozeleri ar snmaktan korumak iin, Bu destekler, krozelerin frna verilmesi annda frnla sl dengede olmaldr. 5.4 Porselen buharlatrma kab, yaklak 200 mLlik. 5.5 Elektrikli frn(lar), doal olarak havalandrmal ve aadaki scaklklara ayarlanabilen, 500o C, 925o C, 975o C ve 1175o C. 5.6 Desikatr(ler), susuz magnezyum perklorat (Mg(ClO4)2) ihtiva eden. 5.7 Geri soutucu, 5.8 Slfr tayini iin cihaz, tipik bir cihaz ekil 1de gsterilmitir. Gaz akn kontrol etmek iin bir Wolf iesi kullanlabilir. Balant tpleri kkrtten arnm maddelerden yaplm olmaldr (polivinil klorr, polietilen v.b. gibi)

ekil 1 - Slfr tayin cihaz rnei

1. Kurun asetat zeltisi (Madde 4.37) 2. Hava, azot veya argon 3. Amonyakl inko slfat zeltisi (Madde4.36) 4. Reaksiyon balonu


12

5.9 Fotometre(ler), zeltinin 525 nm ve 815 nm dalga boyu civarnda optik younluunu lmek iin 5.10 Hcreler, fotometre cihaz iin 5.11 Cihazlar, titrasyon beherindeki zeltinin manyetik kartrc ile kartrrken 520 nmde ve 620 nmde optik younluunu lmek iin 5.12 Manyetik kartrc, PTFE kapl kartrma ubuu (balk) olan 5.13 Buharlatrma cihaz, (105 3)o Cda kontroll, 5.14 Kum banyosu veya stma plkas, scakl yaklak 400o Cda kontrollu, 5.15 Szge ktlar, kullanlan szge ktlar klsz olmaldr. Not - Ortalama gzenek ap 2 m civarnda olan szge ktlar sk, ortalama gzenek ap 7 m

civarnda olan szge ktlar orta ve ortalama gzenek ap 20 m civarnda olanlar geni gzenekli szge kd olarak adlandrlr.

5.16 Hacim lmnde kullanlan cam malzemeler, hacim len cam malzemeler lboratuvar cam malzemeleri ile ilgili ISO standardlarnda tanmlanan A snfnda belirtilen analitik dorulukta olmaldr. 6 imento numunesinin hazrlanmas EN 196-7ye gre alnan laboratuvar numunesi, kimyasal analizden nce, ileme tabi tutulur. Numune blc ile veya eyrekleyerek yaklak 100 g numune alnr. Bu numune 150 m veya 125 mlik elekten hi numune gemeyinceye kadar elenir. Elek zerinde kalan ksmdaki metalik demir mknatsla toplanp numuneden ayrlr. Sonra elek stnde kalan metalik demirden arnm numune, tamam 150 m veya 125 m lik elekten geinceye kadar tlr. Numune hava szdrmaz kapakl, temiz ve kuru bir cam balona konur, iddetle alkalanarak kartrlr. Bu ilemler ok sratli ekilde yaplmaldr. Bylelikle numune, hava ile en az srede temas etmi olur. Not - Analize sunulan numune pazarland gibidir. tme srasnda demir paracklar karmsa, bu

demir paracklar, mesel siklohegzan iinde sspansiyon yaplp manyetik kartrc yardm ile tamamen numuneden uzaklatrlr.

7 Kzdrma kayb tayini 7.1 Prensip Kzdrma kayb oksitleyici ortamda (havada) tayin edilir. Ortamda (975 25)o Cda kzdrlarak karbondioksit ve su uurulur ve mevcut oksitlenebilen elementler oksitlenir. Bu oksitlenmenin kzdrma kayb zerine olan etkisi iin yaplan dzeltme ayrca anlatlmtr. 7.2 lem nceden kzdrlp tartm alnm krozeye ( 1 0,05 ) g imento (m7) tartlr. Az kapatlm kroze (975 25) Cda kontroll elektrikli frna (Madde 5.5) konur, 5 dakika kzdrldktan sonra kapa karlp kroze 10 dakika daha frnda tutulur. Kroze desikatrde oda scaklna kadar soutulur, tartlr. Madde 3.5e gre sabit ktle tayin edilir. Not - Slfr ieren imentolar iin, kzdrmadan nce ve sonra slfat tayini yaplarak daha hassas

kzdrma kayb tayini yaplabilir. Bu imentolara uygulanabilen dzeltmeler Madde 7.4te verilmitir.


13

7.3 Sonularn gsterilmesi Gzlenen kzdrma kayb yzde olarak aadaki formlden hesaplanr.

Gzlenen kzdrma kayb = 100m

mm

7

87

(9)

Burada; m7 : Deneye tbi tutulan deney numunesinin ktlesi, g, m8 : Kzdrlan deney numunesinin ktlesi, g dir. 7.4 Hatalar ve dzeltmeler Hatalara, ya karbonun varl veya slfrlerin, kalan metalik demirin, iki deerlikli demirin ve iki deerlikli mangann ykseltgenmesi sebep olur. Bu farkl elementlerin varl sonucu oluan hatalar dzeltilebilir, fakat sadece slfrlerin ykseltgenmesi nedeniyle yaplan dzeltme uygulanr. Dierlerinin genellikle ihmal edilecei kabul edilebilir. Bu durumda slfrler nedeniyle yaplan dzeltme 1,996 ve Dzeltilmi kzdrma kayb = gzlenen kzdrma kayb + (1,996) dir. Burada ve kzdrma kayb yzde olarak ifade edilir. Kzdrmadan nce ve sonraki slfat miktarnn tayini iin aadaki forml kullanlr. SO3 ( son ) - SO3 ( ilk ) = SO3 (slfrlerin oksitlenmesi ile oluan) Dzeltme: 0,8 X (SO3 slfrlerin oksitlenmesi ile oluan) = alnan oksijen ve dzeltilmi kzdrma kayb = gzlenen kzdrma kayb + alnan oksijen Burada btn deerler yzde olarak ifade edilir. Uygulanan bir dzeltme deney raporunda belirtilir. Anlamazlk durumunda sadece slfrlerin oksitlenmesi nedeniyle yaplan dzeltme uygulanmaldr. 7.5 Tekrararlanabilirlik ve uyarlk Tekrarlanabilirlik iin standard sapma % 0,04, Uyarlk iin standard sapma % 0,08 dir. 8 Slfatn gravimetrik tayini 8.1 Prensip imento, hidroklorik asitle bozunmas srasnda znen slfat iyonlar, pH 1-1,5 arasnda iken baryum klorr zeltisi ile ktrlr. Baryum slfatn ktrlmesi kaynama noktasnda aadaki ekilde olur. SO42- + Ba2+ = Ba SO4 Tayin daha sonra gravimetrik olarak tamamlanr ve SO3 olarak ifade edilir. 8.2 lem 250 mLlik behere tartlan (1 0,05) g imentoya (m9), 90 mL souk su ilve edilir. Karm kuvvetle kartrlrken, 10 mL deriik hidroklorik asit eklenir. zelti hafif ekilde stlr ve imentonun dekompozisyonu (bozunarak znmesi) tamamlanncaya kadar numune ucu dz bir bagetle ezilerek paralanr. zelti kaynama noktasnn hemen altnda 15 dakika dinlendirilir. Kalnt orta gzenekli szge kadndan 400 mLlik behere szlr. Scak su ile ykanr. Gm nitrat deneyi (Madde 3.6) ile Cl- iyonundan arnm olduu kontrol edilir. Hacim yaklak 250 mLye tamamlanr, gerekirse (1+11)lik hidroklorik asit veya (1+16)lk amonyum hidroksit ile zeltinin pH 1 - 1,5 arasna ayarlanr.


14

Kaynayncaya kadar stlr ve 5 dakika kaynatlr, zeltinin berrak olup olmad kontrol edilir. Berrak deilse yeniden tartm alnarak deneye yeniden balanr. zelti kaynar halde tutularak kuvvetle kartrlrken, kaynama noktasnn hemen altna kadar stlm olan 10 mL baryum klorr zeltisi (Madde 4.32) damla damla ilve edilir. keltinin uygun ekilde olumas iin 15 dakika daha kaynatlr. zelti kaynama noktasnn altnda fakat 60o Cn zerinde (12 24) saat arasnda bekletilir ve bu srada buharlama ile konsantre olmamasna dikkat edilir. kelti ince szge kadndan szlr ve gm nitrat deneyine (Madde 3.6) gre Cl- iyonundan arnd tesbit edilinceye kadar kaynar su ile ykanr. (925 25)o Ca (Madde 3.4) kadar yaklr ve sabit ktle (Madde 3.5) kontrol yaplr. Genellikle 15 dakikalk bir yakma periyodu sabit ktle elde etmek iin yeterlidir. 8.3 Sonularn gsterilmesi SO3 olarak ifade edilen slfat miktar aadaki formlden yzde olarak hesaplanr.

9

10

9

103 m

m3,34m

100343,0mSO == (10)

Burada; m9 : deney numunesinin ktlesi, g, m10 : baryum slfatn ktlesi, g dir. 8.4 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk Tekrarlanabilirlik iin standard sapma % 0,07, Uyarlk iin standard sapma % 0,08 dir. 9 znmeyen kalntnn hidroklorik asit ve sodyum karbonatla tayini 9.1 Prensip Bu metot, imentonun seyreltik hidroklorik asit zeltisi ile muamele edilerek ve znebilen silisyum dioksitin mmkn olduunca kmesini nleyerek znmeyen kalntnn tayin edildii klasik bir metottur. Bu ilemle elde edilen kalnt, kaynar sodyum karbonat zeltisi ile muamele edilerek eser miktarda km olabilecek silisyum dioksit tekrar zndrlr. Kalnt yakma ileminden sonra gravimetrik olarak tayin edilir. 9.2 lem 250 mLlik behere tartlan (1 0,05) g imentoya (m11) 90 mL su ilve edilir ve karm kuvvetle kartrlrken 10 mL deriik hidroklorik asit ilve edilir. zelti yavaa stlr ve numune ucu yass bir bagetle imentonun bozunup znmesi tamamlanncaya kadar ezilerek paralanr. Sonra zelti kaynama noktasnn hemen altndaki scaklkta 15 dakika dinlendirilir. Kalnt orta gzenekli bir szge kadndan szlr ve hemen hemen kaynar haldeki su ile ykanr. Szge kad ve muhtevas tekrar reaksiyon beherine aktarlr ve 100 mL sodyum karbonat zeltisi (Madde 4.34) eklenir. 15 dakika kaynatlr. Orta gzenekli szge kadndan szlr sonra 4 kez (1 + 19) luk scak hidroklorik asit zeltisi ile pH < 2 deeri salanana kadar ve son olarak en az 10 kez hemen hemen kaynar su ile gm nitrat deneyine gre (Madde 3.6) Cl- iyonundan arnncaya kadar ykanr. ( 975 25 )o Cda (Madde 3.4) yaklr, sonra sabit ktle (Madde 3.5) kontrol yaplr. Genellikle, sabit ktle elde etmek iin 30 dakikalk yakma periyodu yeterlidir. Not - Bulank bir sznt gzlenirse, sk gzenekli szge kadndan tekrar szlr, scak su ile ykanr ve

iki szge kadndaki kalntlar birletirilerek yaklr. Bu ileme ramen sznt yine de bulank kalrsa, bunun znmeyen kalnt zerindeki etkisi ihmal edilebilir.

9.3 Sonularn gsterilmesi znmeyen kalnt, yzde olarak, aadaki formlden hesaplanr.

znmeyen kalnt = 100mm

11

12 (11)


15

Burada; m11 : deney numunesinin ktlesi, g , m12 : kzdrma ileminden sonraki znmeyen kalntnn ktlesi, g , dir. 9.4 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk Tekrarlanabilirlik iin standard sapma % 0,04, Uyarlk iin standard sapma % 0,06dr. 10 Hidroklorik asit ve potasyum hidroksitle znmeyen kalnt tayini 10.1 Prensip Bu metot, hidroklorik asit zeltisi ile muamele edilmek suretiyle imentonun znmeyen kalntsnn elde edildii klasik bir metotdur. Bu muamele sonucunda elde edilen kalnt, daha sonra kaynar potasyum hidroksit zeltisi ile muamele edilir. znmeyen kalnt yakma ileminden sonra gravimetrik olarak tayin edilir. 10.2 lem Porselen kapsle (Madde 5.4) konmu olan (1 0,05) g imentoya ( m13 ), 25 mL souk su eklenir ve bir cam bagetle dalmas salanr. 40 mL deriik hidroklorik asit ilve edilir. zelti hafife stlr ve ucu yass bir bagetle imentonun bozunup znmesi tamamlanncaya kadar ezilerek paralanr. Su banyosunda kurulua kadar buharlatrlr. Bu ilem iki defa daha 20 mL deriik hidroklorik asitle tekrar edilir. Son buharlatrma sonucundaki kalnt 100 mL ( 1 +3 )lk seyreltik hidroklorik asit ile muamele edilir. Tekrar stlr, orta gzenekli szge kadndan szlr ve gm nitrat deneyine (Madde 3.6) gre Cl- iyonundan tamamiyle arnncaya kadar en az on kez olmak zere hemen hemen kaynar haldeki su ile ykanr. Szge kad iindekiler, geri soutucuya bal 250 mLlik erlene aktarlr ve 100 mL potasyum hidroksit zeltisinden ( Madde 4.35 ) eklenir, oda scaklnda 16 saat bekletilir ve sonra zelti geri soutucu altnda 4 saat kaynatlr. Orta gzenekli szge kadndan szlr ve su ile ykanr, sonra 100 mL (1 +9)luk hidroklorik asit zeltisi ile ykanr ve son olarak, gm nitrat deneyine (Madde 3.6) gre Cl- iyonundan tamamiyle arnncaya kadar hemen hemen kaynar su ile ykanr. (975 25)o Cda (Madde 3.4) yaklr, sonra sabit ktle (Madde 3.5) kontrol yaplr. Genel olarak sabit ktle iin, 30 dakikalk yakma periyodu yeterlidir. 10.3 Sonularn ifade edilmesi: znmeyen kalnt, yzde olarak aadaki formlden hesaplanr.

znmeyen kalnt = 100mm

13

14 (12)

Burada; m13 : deney numunesinin ktlesi, g , m14 : kzdrma ileminden sonraki znmeyen kalntnn ktlesi, g dir. 10.4 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk Tekrarlanabilirlik iin standard sapma % 0,15, Uyarlk iin standard sapma % 0,18dir.


16

11 Slfr tayini 11.1 Prensip Numune indirgen ortamda hidroklorik asitle bozunmaya uratlr. Slfrler hidrojen slfre dnr ve gaz akm ile inko slfatn amonyakl zeltisine tanr. ken inko slfr iyodimetrik metotla tayin edilir. 11.2 lem Madde 5.8de tarif edilen cihaz kullanlr. (1 0,05) g imento (m15)5) 250 mLlk tpal ve rodajl balona konur. Yaklak 2,5 g kalay II klorr (Madde 4.28) ve 0,1 g krom (Madde 4.19)6) ilve edilir. 50 mL su iinde datlr. Balon ayrma hunisinin rodajl boynuna tutturulur ve 15 mL amonyakl inko slfat zeltisi (Madde 4.36) ve 285 mL su ihtiva eden behere cam k tp ile daldrlm olan soutucuya balanr. Gaz besleyici (hava, azot veya argon) balanr ve ak hz yaklak 10 mL / dakikaya ayarlanr. Gaz ak durdurulur. Ayrma hunisinden 50 mL (1+1)lik hidroklorik asit aktlr, sznty nlemek amac ile az miktarda asitin ayrma hunisinde kalmas salanr. Gaz besleyici tekrar balanr, balonun iindekiler kaynayncaya kadar stlr ve 10 dakika kaynatlr. Titrasyon srasnda kartrc vazifesi gren k tp balantsndan ayrlr. Reaksiyon beheri 20o Ca soutulur, tam 10 mL yaklak 0,0166 mol/Llik (Madde 4.48) potasyum iyodat zeltisinden ve 25 mL deriik hidroklorik asit eklenir. Sodyum tiyoslfat zeltisi (Madde 4.49) ile ak sar oluuncaya kadar titre edilir. Sonra 2 mL niasta zeltisi (Madde 4.38) eklenir ve renk maviden renksiz oluncaya kadar titrasyona devam edilir. 11.3 Sonularn ifade edilmesi Slfr miktar yzde olarak aadaki formlden hesaplanr:

15

982

m1000100603,1)fV()FV(

S

=

= 0,1603 15

98

m)fV()FV(

( 13 )

Burada; V8 : Potasyum iyodat zeltisinin hacmi, ml, F : Potasyum iyodat zeltisinin Madde 4.48deki gibi faktr, V9 : Titrasyonda sarf edilen sodyum tiyoslfat zeltisinin hacmi, ml , f : Sodyum tiyoslfat zeltisinin Madde 4.49daki faktr, m15 : Deneyde kullanlan numunenin Madde 11.2deki ktlesi, g dir. 11.4 Tekrarlanbilirlik ve uyarlk Tekrarlanabilirlik iin standard sapma % 0.02, Uyarlk iin standard sapma %0.04tr. 12 Fotometrik mangan tayini 12.1 Prensip Mevcut mangan potasyum periyodat ile MnO4- haline ykseltgenir. Meneke renkli zeltinin optik younluu 525 nmde llr. Fe3+ iyonlar fosforik asitle kompleks oluturur, bu da MnO4n oluumuna yardm eder ve zeltinin rengini kararl hale getirir. 12.2 lem Tahmin edilen mangan miktarna7) gre (0,1 1,0) g arasnda imento 250 mLlik behere tartlr. Yaklak 75 mL suda dalmas salanr ve mevcut hidrojen slfrden (H2S) arnncaya ve imentonun8) tamam dekompoze oluncaya kadar kaynatlr. 5) Slfr miktar dkse, ( < % 0,10 ) deney numunesi ktlesi orantl olarak artrlr. 6) imentoda pirit ( FeS2 ) mevcut ise krom da zeltiye geer. 7) % 0,01 seviyesindeki mangan muhtevas iin 1 g civarnda numune alnmal ve miktarn deiimi

muhtemel mangan oksit konsantrasyonuna uygun olacak ekilde yaplmaldr. 8) Yksek znmeyen kalnt ihtiva eden imentolarda zelti elde etmek iin ayr numune eritii

zorunludur. Bu sodyum peroksitle sinterletirme metodunun srdrlmesi ile esas bileenlerin tayini iin Madde 13.2'de anlatld gibi uygulanr


17

Orta gzenekli szge kadndan 400 mLlik behere szlr. Szntnn hacmi 120 mL oluncaya kadar kalnt scak su ile ykanr. Bu szntye 10 mL fosforik asit (Madde 4.15) ilve edilir, kartrlr ve 1,5 g potasyum periyodat (Madde 4.29) eklenir. Permanganatn karakteristik pembe rengi oluuncaya ve kaynayncaya kadar stlr. Bu renk olumazsa bir ka damla deriik amonyum hidroksit ilve edilerek asitlii azaltlr. Renk olutuunda, kaynatmaya 30 dakika daha yava bir ekilde devam edilir, soutulur ve beherin iindekiler 200 mLlk ll balona aktarlr. 20o Ca soutulur ve iaret izgisine kadar su ile tamamlanr. Fotometre kullanlarak, yaklak 525 nm dalga boyunda( Madde 5.9 ve Madde 5.10) suya kar zeltinin optik younluu llr. Optik younluk deeri ondalkl olarak kaydedilir. Kullanlan hcreye tekabl eden ve kalibrasyon erisinden okunan optik younluk, mangan konsantrasyonunu C, 200 mLde miligram mangan olarak verir. Mangan konsantrasyonu C, ondalkl olarak kaydedilir. 12.3 Sonularn ifade edilmesi Mangan miktar yzde olarak aadaki formlden hesaplanr:

Mn = 16m1000

100C

= 0,1 16m

C (14)

Burada; C : zeltinin mangan konsantrasyonu, mg/200 ml m16 : Deneyde kullanlan numunenin Madde 12.2deki ktlesi, g dir. Mangan miktar aadaki formllerle MnO veya Mn2O3e evirilebilir. MnO = 1,2912 x Mn (% cinsinden) (15) Mn2O3 = 1,4368 x Mn (% cinsinden) (16) 12.4 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk Tekrarlanabilirlik iin standard sapma % 0,003 Uyarlk iin standard sapma % 0,03dir. 13 Ana bileenlerin tayini 13.1 Prensip Numune tamamiyle zndkten sonra analize devam edilir. imento, sodyum peroksitle sinterlenerek veya amonyum klorrn mevcudiyetinde hidroklorik asitle muamele edilerek dekompoze edilir. Birinci halde, sinterlenmi kat ktlenin hidroklorik asitle znmesinden sonra, silisyum dioksitin byk bir ksm hidroklorik asitle polietilen oksitle jelletirilerek veya ift buharlatrma ile ktrlr. kinci halde, silisyum dioksitin byk bir ksm bu muamele ile ayrlr. ktrlm saf olmayan silisyum dioksit hidroflorik asitle ve slfirik asitle muamele edilerek silisyum dioksit uurulur, kalnt sodyum karbonat ve sodyum klorr karm ile muamele edilir hidroklorik asitle zlr ve silisyum dioksitin szntsne eklenir. Amonyum klorrn varlnda hidroklorik asitle muamele edilmesi halinde, saf olmayan silisyum dioksitin hidroflorik asit ve slfrik asitle uurulmasndan sonra elde edilen kalnt % 0,5den fazla ise bu metot uygulanamaz. Bu durumda imento sodyum peroksitle dekompoze edilir. 500 mLye tamamlanan en son zeltide, zeltideki silisyum dioksit fotometrik olarak tayin edilir ve demir (III) oksit, alminyum oksit, kalsiyum oksit ve magnezyum oksit kompleksometrik metotlarla tayin edilir. Kimyasal analizin ilem basamaklar ekil 2de gsterilmitir. Silisyum dioksit tayini sz konusu olduunda, ekil 2de verilen ilem basamanda hangi yol izlenirse izlensin, ayn toplam SiO2 sonucunu verir.


18

13.2 Sodyum peroksitle bozunma (1 0,05) g imento (m17) ve 2 g sodyum peroksit ( Madde 4.30), pltin krozeye (Madde 5.2) tartlr, bir spatl yardm ile kartrlr. Spatle yapan tanecikler fra ile karma tekrar ilve edilir. Karmn zeri 1 g sodyum peroksitle kaplanr. Kroze ( 500 10 )o Cda kontroll frnn kzgn blgesine seramik destee (Madde 5.3) konmadan nce frnn kapanda (Madde 5.5) dikkatlice 2 dakika kadar n stmaya tabi tutulmaldr. 30 dakika sonra, kroze frndan karlr ve oda scaklna kadar soumas iin bekletilir. Sinterlenmi ktle krozenin eperlerine yapmamaldr. Yapmsa, znrletirme ilemi ncekinden 10o C daha dk scaklkta tekrar edilmelidir. Sinterlenmi ktle 400 mLlik behere aktarlr ve kroze 150 mL souk su ile ykanr. Beherin az saat cam ile kapatlr ve kat madde tamamiyle znnceye kadar stlr. Sonra dikkatle 50 mL deriik hidroklorik asit ilve edilir. Elde edilen zelti tamamiyle berrak olmaldr. Berrak deilse, zelti atlr ve peroksitle ve scaklk 10o C daha arttrlarak ve frnda kalma sresi iki katna karlarak dekompozisyon ilemi tekrar edilir. zeltiye 1mL (1+1)lik slfirik asit eklenir. zelti kaynayncaya kadar stlr ve 30 dakika kaynatlr. Bu zelti Madde 13.3 veya Madde 13.4e gre silisyum dioksitin ktrlmesinde kullanlmak zere hazrdr. 13.3 Silisyum dioksitin ktrlmesi ve tayini - Polietilen oksit metodu (referans metot) 13.3.1 lem Madde 13.2de anlatld ekilde hazrlanan zelti kurulua kadar buharlatrlr. Beher soumas iin bekletilir. Kalnt 5 mL su ve 10 mL deriik hidroklorik asitle muamele edilir. Kartrlrken, karma bir miktar klsz kt hamuru ve sonra 5 mL polietilen oksit zeltisinden (Madde 4.39) ilve edilir, keltinin ve polietilen oksitin ve zellikle beherin eperlerine yapan keltinin birbirleri ile iyice karmas salanr. Karm iyice kartrlr. Sonra 10 mL su ilve edilerek iyice kartrlr ve dinlenmesi iin 5 dakika bekletilir. Sonra orta gzenekli szge kadndan 500 mLlk ll balona szlr ve (1+19)luk scak hidroklorik asitle alkalanr. Beherin eperlerine yapan kelti lstik bagetle syrlr. Szge kad ve kelti, (1+19)luk scak hidroklorik asitle en az be defa ykanr, sonra keltinin ykama srasnda iyice paralanmas salanarak gm nitrat deneyine (Madde 3.6) gre Cl- iyonlarndan tamamiyle arnncaya kadar scak su ile ykanr. Ykama suyu da ayn 500 mLlik ll balona ilve edilir. Szge kd ve kelti pltin krozede (1175 25)o Cda (Madde 3.4) yaklr. Sabit ktle (Madde 3.5) kontrol yaplr. Sabit ktle (m18 ) elde etmek iin genellikle 60 dakikalk bir yakma periyodu yeterlidir. Bozunmu olan kalnt Madde 13.6da verilen ilemler uygulanarak uurulur. Bozunmaya uram kalnt (Madde 13.7), sznt ve ykama suyunun bulunduu 500 mLlk ll balona eklenir. Birletirilmi olan bu zelti, zeltide kalan silisyum dioksit (Madde 13.8) kolorimetrik tayini iin ve ayn zamanda demir (III) oksidin (Madde 13.10), alminyum oksidin (Madde 13.11), kalsiyum oksidin (Madde 13.12 veya Madde 13.14) ve magnezyum oksidin (Madde 13.13 veya Madde 13.15) kompleksometrik tayini iin kullanlr.


19

1 g numunenin Na2O2 ile bozunup

znmesi (Madde 13.2) veya 1 g numunenin HCl ve NH4Cl ile

direkt muamelesi 9) (Madde 13.5)

HCl mevcudiyetinde Polietilen HCl ile ift buharlatrma oksitle ktrme (Maddde 13.3) veya yaplarak ktrme (Madde 13.4)

Saf olmayan SiO2

Saf SiO2 ( I ) 10) in HF ve H2SO4 ile

uurulmas (Madde 13.6)

Sznt

Kalntnn Na2CO3 + NaCl ile znmesi (Madde 13.7)

500 mLlik son zelti

veya 20 mL 100 mL 25mL 50 mL 50 mL 50 mL Fotometre ile znebilen SiO2 (II) (Madde 13.8)

EDTA ile Fe2O3 (Madde 13.10 )

EGTA ile CaO (Madde 13.12)

DCTA ile MgO (Madde 13.13)

EDTA ile CaO (Madde 13.14)

EDTA ile CaO+MgO (Madde 13.15)

( I+ II ) Toplam SiO2 (Madde13.9)

EDTA ile Al2O3 (Madde 13.11)

Farktan MgO

ekil 2 - Ana bileenlerin analizi iin ilem basamaklar

9) HCl ve Na2CO3 den elde edilen znmeyen kalnt % 1,5dan fazla ise sodyum peroksitle dekompozisyon metodunun kullanlmas gereklidir.

10) Amonyum klorr metodu kullanldnda hidroflorik asit ve slfrik asitle uurma ilemindeki kalnt % 0,5i geerse analize sodyum peroksitle dekompozisyon ilemi kullanlarak tekrar balanmaldr.


20

13.3.2 Sonularn ifade edilmesi Saf olmayan silisyum dioksit miktar yzde olarak aadaki formlden hesaplanr.

Saf olmayan SiO2 = 100mm

17

18 (17)

Burada; m17 : Madde 13.2de deneye tabi tutulan numunenin ktlesi, g, m18 : Madde 13.3.1e gre tayin edilen ktle, g dr. 13.4 Silisyum dioksitin ktrlmesi ve tayini - ift buharlatrma metodu (alternatif metot) 13.4.1 lem Madde 13.2de anlatld ekilde hazrlanan zelti, scakl (105 3)oCda kontrol edilen buharlatrma cihaznda (Madde 5.13) kurulua kadar buharlatrlr. Birka damla deriik hidroklorik asitle slatlr. Bu scaklkta 1 saat braklr. Oda scaklna kadar souttuktan sonra, kalnt 10 mL deriik hidroklorik asitle muamele edilir. Birka dakika sonra 50 mL su ile seyreltilir, kaynayncaya kadar stlr, scak zelti orta gzenekli szge kadndan 500 mLlik ll balona szlr. Szge kad ve kalnt kez scak su ile ykanr. Ayn ekilde sznt ve ykama suyu buharlatrlr, 10 mL deriik hidroklorik asit ile muamele edilir ve 50 mL su ile seyreltilir. Kaynatlr ve ayn szge kadndan, 500 mLlik ll balona szlr. Szge kad ve kalnt, gm nitrat deneyine (Madde 3.6) gre Cl- iyonlarndan arnncaya kadar scak su ile ykanr. Ykama suyu ayn 500 mLlik ll balonda toplanr. Szge kad ve kelti pltin krozede (1175 25)o Cda (Madde 3.4) yaklr. Sabit ktle (Madde 3.5) kontrol yaplr. Genellikle sabit ktle elde etmek iin, 60 dakikalk bir yakma periyodu yeterli olmaktadr. Dekompoze olan kalnt Madde 13.6da anlatld ekilde uurulur. Dekompoze olan kalnt (Madde 13.7), 500 mllik ll balondaki sznt ve ykama suyuna eklenir. Birletirilmi zeltiler, zeltide kalan silisyum dioksitin (Madde 13.8) kolorimetrik tayini ve demir (III) oksitin (Madde 13.10), alminyum oksitin (Madde 13.11), kalsiyum oksitin (Madde 13.12 veya Madde 13.14) ve magnezyum oksitin (Madde 13.13 veya Madde 13.15) kompleksometrik tayini iin kullanlr. 13.4.2 Sonularn ifade edilmesi Saf olmayan silisyum dioksit yzde olarak aadaki formlden hesaplanr:


17

19 (18)

Burada, m17 : Madde 13.2de deneye tabi tutulan numunenin ktlesi, g, m19 : Madde 13.4.1e gre tayin edilen ktle, g dir. 13.5 Silisyum dioksitin hidroklorik asitle ve amonyum klorrle dekompozisyonu ve

ktrlmesi (alternatif metot) 13.5.1 lem (1 0,05) g imento (m2O) tartlr ve 100 mLlik behere konur. Yaklak 1 g amonyum klorr (Madde 4.27) eklenir ve cam bagetle iyice kartrlr. Beherin az saat cam ile kapatlr ve ihtiyatla 10 mL deriik hidroklorik asit beherin eperlerinden aaya doru akacak ekilde eklenir. Kprme sona erdikten sonra, 10 mL nitrik asit eklenir ve cam bagetle iyice kartrlr.


21

Beher ve saat cam kaynamakta olan su banyosunun zerine yerletirilir ve 30 dakika bekletilir. Geni gzenekli szge kadndan 500 mLlik ll balona szlr, jelimsi kelein mmkn olduu kadar tamam seyreltilmeden szge kadna aktarlr ve zeltinin szgeten drenaj salanr. Beherin eperlerine yapan tm kelti lastik ulu bagetle alnr. Beher ve kelti (1+99)luk scak hidroklorik asitle ykanr. Sonu kelti ve szge kad az miktarda scak su ile 12 kez, gm nitrat deneyine (Madde 3.6) gre Cl- iyonundan tamamiyle arnncaya kadar ykanr. Ykama suyu ayn 500 mLlik ll balonda toplanr. Bu zelti, Madde 13.7de anlatld gibi muamele edilen bozunmu olan buharlatrma kalnts ile birlikte Madde 13.8e gre zeltide bulunan znm silisyum dioksitin fotometrik tayini iin kullanlr. Szge kad ve kelti (117525)o Cda (Madde 3.4) pltin krozede yaklr. Sabit ktle (Madde 3.5) kontrol yaplr. Genellikle, sabit ktle elde etmek iin 60 dakikalk yakma sresi yeterlidir. Dekompoze olan kalnt Madde 13.6da anlatld gibi uurma ilemine tbi tutulur. 13.5.2 Sonularn ifade edilmesi Saf olmayan silisyum dioksit, yzde olarak aadaki formlden hesaplanr:


20

21 (19)

Burada; m20 : Madde 13.5.1e gre deneye tabi tutulan numunenin ktlesi, g, m21 : Madde 13.5.1e gre tayin edilen cinsinden ktlesi, g dir. 13.6 Saf silisyum dioksitin tayini 13.6.1 lem Madde 13.3.1.e gre (m18) veya Madde 13.4.1e gre (m19) veya Madde 13.5.1e gre (m21) elde edilen kalnt yaklak 0,5 - 1 mL su ile slatlr, yaklak 10 mL hidroflorik asit, sonra iki damla slfrik ilve edilir. eker ocakta kum banyosu veya stma plkas (Madde 5.14) zerinde buharlatrlr, sonra beyaz slfrik asit duman k sona erinceye kadar stmaya devam edilir. Buharlatrma kalnts ile birlikte kroze elektrikli frnda ( 1175 25 ) oCda (Madde 5.5) 10 dakika kzdrlr, desikatrde oda scaklna kadar soumas iin bekletilir ve tartlr (m22) Buharlatrma kalnts Madde 13.7de anlatld gibi zlr. Bu metoda gre elde edilen kalnt % 0,5den fazla ise sodyum peroksitle dekompoze etme metodu (Madde 13.2) kullanlarak analize tekrar balanr. 13.6.2 Sonularn ifade edilmesi Saf silisyum dioksit miktar yzde olarak aadaki formlden hesaplanr.

Saf SiO2 = 100m

mm23

2224 (20)

Burada, m22 : Madde 13.6.1e gre tayin edilen ktle, g, m23 : Madde 13.2ye gre (m17) veya Madde 13.5.1e gre (m20) deneye tabi tutulan numunenin ktlesi, g, m24 : Madde 13.3.1e gre (m18), Madde 13.4.1e gre (m19) veya Madde 13.5.1e gre (m21) tayin edilen

ktle,g dir. 13.7 Buharlatrma kalntsnn znrletirilmesi Madde 13.6.1e gre elde edilen buharlatrma kalntsna 2 g sodyum karbonat ve sodyum klorr karm (Madde 4.31) ilve edilir ve parlak krmz renge kadar bekte ergitilir. Kalnt tamamiyle znene kadar ergimi ktle sk sk dndrlerek kartrlr.Gzle krozenin dibinde hibir kalntnn kalmad kontrol edilir. Kroze ve iindekiler soumas iin bekletilir, sonra 250 mLlik behere aktarlr, yaklak 100 mL su eklenir ve birka mililitre deriik hidroklorik asitle asitlendirilir.


22

znrletirilen ktle tamamiyle zndkten sonra, pltin kroze zeltiden karlr ve su ile ykanr. zelti tamamiyle berrak olmaldr. Berrak deilse, orta gzenekli szge kadndan szlr, ykanr ve kt yaklr, kzdrlr ve dekompoze etme ilemi yukardaki gibi tekrar edilir. zelti, iinde silisyum dioksitin Madde 13.3.1 veya Madde 13.4.1 veya Madde 13.5.1e gre ktrlmesinden elde edilen szntsnn ve ykama sularnn bulunduu 500 mLlik ll balona aktarlr. ll balon iaret izgisine kadar su ile tamamlanr. Kartrldktan sonra bu zelti kullanma hazrdr. Bu zelti, znm halde bulunan silisyum dioksidin (Madde 13.8) fotometrik tayini ve demir (III) oksidin (Madde 13.10), alminyum oksidin (Madde 13.11), kalsiyum oksidin (Madde 13.12 veya Madde 13.14) ve manezyum oksidin (Madde 13.13 veya Madde 13.15) kompleksometrik tayini iin kullanlr. 13.8 znen silisyum dioksitin tayini 13.8.1 lem Madde 13.7ye gre hazrlanan 500 mLlik ll balondaki zeltiden pipetle 20 mL alnarak, iinde manyetik kartrc ve 20 mL su bulunan polietilen behere aktarlr. Manyetik kartrc ile kartrlrken 15 damla (1+3)lk hidroflorik asit eklenir. Tekrar en az 1 dakika daha kartrlr. Sonra 15 mL borik asit zeltisinden (Madde 4.40) eklenir. Benzer pH deerindeki (mesel 1,40 Madde 4.47) tampon zelti ile kalibre edilmi pH metre kullanarak ve damla damla sodyum hidroksit (Madde 4.25) veya (1+2)lik hidroklorik asit ilve ederek zeltinin pH (1,15 0,05) deerine ayarlanr. zeltiye pipetle 5 mL amonyum molibdat zeltisinden (Madde 4.42) eklenir ( 0 zaman). Damla damla sodyum hidroksit zeltisi (Madde 4.25) veya (1+2)lik hidroklorik asit ilve ederek zeltinin pH 1,60 deerine (Madde 4.9) ayarlanr. zelti 100 mLlik ll balona aktarlr ve beher pH 1,60 (Madde 4.9) olan hidroklorik asitle alkalanr. 20 dakika sonra pipetle 5 mL sitrik asit zeltisi (Madde 4.41) ilve edilir, kartrlr ve 5 dakika dinlendirilir. Sonra pipetle 2 mL indirgeme zeltisi (Madde 4.46) eklenir. pH 1,60 olan seyreltik hidroklorik asitle hacim iaret izgisine kadar tamamlanr. ( 0 zaman+ 30 ) dakikalk zamanda fotometre (Madde 5.9) ile benzer ekilde hazrlanan kr zeltiye kar kalibrasyon grafiinin (Madde 4.50.3) oluturulmasnda kullanlan ayn optik uzunluktaki hcre ve ayn dalga boyu kullanlarak zeltinin optik younluu llr. Silisyum dioksit konsantrasyonu mg SiO2/100 mL cinsinden kalibrasyon grafiinden okunur. 13.8.2 Sonularn ifade edilmesi znebilen silisyum dioksit yzde olarak aadaki formlden hesaplanr:

znebilen SiO2 = 23

25

m100020100m500

= 2,5 23

25

mm (21)

Burada, m23 : Madde 13.2 (m17)de veya Madde 13.5.1 (m20)de kullanlan deney numunesinin ktlesi, m25 : Madde 13.8.1e gre zeltinin mg SiO2/100 mL cinsinden silisyum dioksit miktar dr. 13.9 Toplam silisyum dioksit 13.9.1 Sonularn ifade edilmesi Toplam silisyum dioksit miktar, saf silisyum dioksit miktar (Madde 13.6) ve znebilen silisyum dioksit miktarnn (Madde 13.8) toplamna eittir. 13.9.2 Tekrarlanabilirlik ve Uyarlk Tekrarlanabilirlik iin standard sapma % 0,10, Uyarlk iin standard sapma % 0,25dir.


23

13.10 Demir (III) oksitin tayini 13.10.1 lem Madde 13.7ye gre hazrlanm olan 500 mLlik ll balondaki zeltiden, pipetle 100 mL alnarak lm cihazna (Madde 5.11) uygun bir behere aktarlr. Sonra cihazn doru olarak almas iin uygun hacme kadar su ile tamamlanr. 0,5 g amino-asetik asit (Madde 4.18) ve 0,3 - 0,4 g slfosalisilik asit indikatr (Madde 4.60) ilve edilir. pH metre kullanarak, (1+1)lik (Madde 4.21) ve (1+10)luk (Madde 4.22) amonyum hidroksitle zeltinin pH (1,5 0,1)e ayarlanr. (47,5 2,5)o Ca stlr. Beher dalga boyu 520 nmye ayarlanm olan cihaza yerletirilir ve zelti kartrlrken 0,03 mol/Llik EDTA zeltisi (Madde 4.53) ile titre edilir. ndikatrn renk deiim blgesinde ilve edilen EDTA hacminin fonksiyonu olarak alnan optik younluk deerinin diyagram oluturulur. Sarf edilen V10 hacmi, renk deiim blgesindeki en byk eimli doru ile renk deiiminden sonraki hemen hemen sabit optik younluktaki dorunun kesitii noktadan tayin edilir. Titrasyon srasnda zeltinin scakl 50o C gememelidir. Aksi halde tayin ileminin tekrar edilmesi gerekir. Titre edilmi olan bu zelti Madde 13.11.1e gre alminyum oksit tayini iin muhafaza edilir. Titanyum oksitin ( TiO2 ) bulunmas, peroksidin mevcudiyetinde demir oksit (Fe2O3) tayinini bozacak ve demir oksit tamamiyle dekompoze olacaktr. Not - TiO2n mevcut olmas demirin EDTA ile titrasyon hzn etkiler. Bu hatann sebebi titrasyonun yava

yaplmas ile mesel otomatik bret yardm ile nlenebilir. zeltiye titrasyondan nce 2 mL (1+1)lik slfrik asit ilvesi ile de titanyum yukardaki ileme eit ekilde maskelenebilir.

13.10.2 Sonularn ifade edilmesi Demir (III) oksit miktar yzde olarak aadaki formlden hesaplanr:

Fe2O3 = 100m10010002fV500692,15903,0

23

D10

= 1,1977 23

D10

mfV

(22)

Burada, V10 : Titrasyonda sarf edilen 0,03 mol/Llik EDTA zeltisinin hacmi, mL, FD : 0,03 mol/L EDTA zeltisinin Madde 4.53e gre tanmlanan faktr, m23 : Madde 13.2 (m17) veya Madde 13.5.1 (m20)de kullanlan deney numunesinin ktlesi, g dir. 13.10.3 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk Tekrarlanabilirlik iin standard sapma % 0,08, Uyarlk iin standard sapma % 0,15dir. 13.11 Alminyum oksit tayini 13.11.1 lem Madde 13.10.1den muhafaza edilen zelti oda scaklna kadar soutulur. 5 mL asetik asit (Madde 4.17), sonra (3,05 0,05)lik pH deeri elde etmek iin damla damla amonyum asetat zeltisi (Madde 4.44) ilve edilir. Bu blge ok dikkatle gzlenmeli ve pH metre ile kontrol edilmelidir, pH deeri kesinlikle 3,1i amamaldr. zelti kaynayncaya kadar stlr, 3 damla bakr kompleksonat zeltisi (Madde 4.54) ve 10 damla PAN indikatr (Madde 4.61) eklenir. Titrasyon srasnda zelti kaynama noktasnda tutulur (bu ilem eker ocakta yaplr). Renk meneke-pembeden ak sarya dnnceye kadar 0,03 mol/Llik EDTA zeltisi (Madde 4.53) ile titre edilir.


24

Pembe renk tekrar olutuunda, sar renk en az 1 dakika sre ile kalncaya kadar damla damla 0,03 mol/L EDTA zeltisinden ilve edilir. 13.11.2 Sonularn fade edilmesi Alminyum oksit miktar yzde olarak aadaki formlden hesaplanr:

Al2O3 = 100m10010002fV500961,10103,0

23

D11

= 0,7647 23

D11

mfV

(23)

Burada, V11 : Titrasyonda sarfedilen 0,03 mol/Llik EDTA zeltisinin hacmi, ml, fD : 0,03 mol/Llik EDTA zeltisinin Madde 4.53.3e gre tanmlanan faktr, m23 : Madde 13.2 (m17), Madde 13.5.1 (m20)de kullanlan deney numunesinin hacmi dir. 13.11.3 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk Tekrarlanabilirlik iin standard sapma %0,10, Uyarlk iin standard sapma % 0,25dir. 13.12 Kalsiyum oksitin EGTA ile tayini (referans metot) 13.12.1 lem 500 mLlk ll balondaki Madde 13.7ye gre hazrlanm olan zeltiden pipetle 25 mL alnp, lm cihazna (Madde 5.11) uygun behere aktarlr ve su ile Madde 4.55.3deki gibi ayn hacme tamamlanr,sonra 25 ml (1+4)luk trietanolamin zeltisinden (Madde 4.45) eklenir. zeltinin pH (pH metre kullanlarak) sodyum hidroksit zeltisi (Madde 4.25) ile 12,5e ayarlanr. Yaklak 0,1 g mreksid (Madde 4.57) veya kalsein indikatr (Madde 4.58) ilve edilir. Kalsein kullanrken 520 nmye veya mreksid kullanrken 620 nmye ayarlanm olan cihaza (Madde 5.11) beher yerletirilir, kartrlrken 0,03 mol/Llik EGTA zeltisi (Madde 4.55) ile titre edilir. Renk deiim blgesinde sarf edilen EGTA hacminin fonksiyonu olarak lm cihaznda okunan deerlerin diyagram oluturulur. Sarf edilen V12 hacmi, renk deiim blgesindeki en byk eimli doru ile renk deiiminden hemen sonraki hemen hemen sabit optik younlua sahip dorunun kesime noktasndan tayin edilir 13.12.2 Sonularn ifade edilmesi Kalsiyum oksit miktar yzde olarak aadaki formlden hesaplanr:

CaO = 100m251000

fV50008,5603,023

G12

= 3,3648 23

G12

mfV

(24)

Burada; V12 : Titrasyonda sarf edilen 0,03 mol/Llik EGTA zeltisinin hacmi, mL, fG : 0,03 mol/Llik EGTA zeltisinin Madde 4.55.3e gre tanmlanan faktr, m23 : Madde 13.2 (m17) veya Madde 13.5.1 (m20)de kullanlan deney numunesinin ktlesi, g, dir. Not - Burada stronsyum oksit kalsiyum oksit cinsinden tayin ve ifade edilir. 13.12.3 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk Tekrarlanabilirlik iin standard sapma %0,18, Uyarlk iin standard sapma % 0,37dir.


25

13.13 Magnezyum oksitin DCTA ile tayini (referans metot) 13.13.1 lem 500 mLlik ll balondaki Madde 13.7ye gre hazrlanm olan zeltiden pipetle 50 mL alnp lm cihazna (Madde 5.11) uygun bir behere aktarlr, 50 mL (1+4)lk trietanol amin zeltisinden (Madde 4.45) ve V13 hacmi kadar EGTA zeltisinden eklenir. Gereken V13 hacmi mililitre olarak aadaki formlden hesaplanr. V13 = 2 V12 + 1,5 (25) Burada, V12 : Madde 13.12.1e gre titrasyonda sarf edilen EGTA zeltisinin hacmi, mL V13 : EGTA zeltisinin hacmi, mL dir. Hesaplanan hacimde EGTA zeltisinin ilve edilmesinden sonra, cihazn doru almas iin uygun hacme kadar su ile seyreltilir. pH metre kullanarak, deriik amonyum hidroksitle zeltinin pH 10,5a ayarlanr. Yaklak 0,1 g metiltimol mavisi indikatr (Madde 4.62) ilve edilir. Beher, 620 nmye ayarlanm olan cihaza (Madde 5.11) yerletirilir, kartrlrken 0,01 mol/Llik DCTA zeltisi (Madde 4.56) ile titre edilir. ndikatrn renk deiim blgesinde sarf edilen DCTA hacminin fonksiyonu olarak optik younluk deerlerinin grafii izilir. Sarf edilen hacim V14 renk deiim blgesindeki en byk eimli doru ile renk deiiminden sonraki hemen hemen sabit optik younlua sahip dorunun kesime noktasndan tayin edilir. 13.13.2 Sonularn ifade edilmesi Magnezyum oksit miktar yzde olarak aadaki formlden hesaplanr:

MgO = 100m501000

fV500311,4001,023

C14

= 0,403123

C14

mfV

( 26 )

Burada; V14 : Titrasyonda sarf edilen 0,01 mol/Llik DCTA zeltisinin hacmi, mL, fC : 0,01 mol/Llk zeltinin Madde 4.56.3e gre tanmlanmas faktr, m23 : Madde 13.2 (m17) de veya Madde 13.5.1 (m20)de kullanlan deney numunesinin ktlesi, g dir. 13.13.3 Tekrarlanabilirlik ve uyarlk Tekrarlanabilirlik iin standard sapma % 0,15, Uyarlk iin standard sapma % 0,15dir. 13.14 Kalsiyum oksitin EDTA ile tayini (alternatif metot) 13.14.1 Metotla ilgili snrlamalar Mangan tayini bu metotdan nce yaplmaldr (Madde 12 ve 13.15.1). 13.14.2 lem 500 mLlik ll balondaki Madde 13.7ye gre hazrlanm olan zeltiden pipetle 50 mL, lm cihazna (Madde 5.11) uygun behere aktarlr. Sonra cihazn doru olarak alabilecei hacme su ile seyreltilir. 50 mL (1 + 4)lk trietanol amin zeltisi (Madde 4.45) ilve edilir. pH metre kullanlarak, sodyum hidroksit zeltisi (Madde 4.25) ile bu zeltinin pH 12,5a ayarlanr. Yaklak 0,1g mreksid (Madde 4.57) veya kalsein indikatr (Madde 4.58) eklenir. Beher, mreksid kullanrken 620 nmye veya kalsein kullanrken 520 nmye ayarlanm olan cihaza (Madde 5.11) yerletirilir, zelti kartrlrken 0,03 mol/Llk EDTA zeltisi ile (Madde 4.53) titre edilir. Renk deiim blgesinde sarf edilen EDTA hacminin fonksiyonu olarak optik younluk deerlerinin erisi izilir. Sarf edilen hacim V15 renk deiim blgesindeki en byk eime sahip doru ile, renk deiiminden sonraki hemen hemen sabit optik younlua sahip dorunun kesitii noktadan tayin edilir.


26

13.14.3 Sonularn ifade edilmesi Kalsiyum oksit miktar yzde olarak aadaki formlden hesaplanr:

CaO = 100m501000

fV50008,5603,023

D15

= 1,6824 23

D15

mfV

(27)

Burada; V15 : Titrasyonda kullanlan 0,03 mol/Llik EDTA zeltisinin hacmi, mL, fD : 0,03 molLlik EDTA zeltisinin Madde 4.53.3e gre t

13885

Documents

yannda yer alan say

trk standardna uygun

zamanla ortaya kacak

kalite sistem belgesi

cen tarafndan kabul

bask mento deney metotlari

garanti sz konusu deildir

reticinin beyann ifade