1 biotechnologie : een gezonde revolutie? jan remans, m.d. phd. reumatoloog senator 1999-2003...

11

Biotechnologie :Biotechnologie :Een Gezonde Revolutie?Een Gezonde Revolutie?

Jan Remans, M.D. PhD.Jan Remans, M.D. PhD.ReumatoloogReumatoloog

Senator 1999-2003Senator 1999-2003

www.reumacentrum-genk.bewww.reumacentrum-genk.be

Universiteit Hasselt6 oktober 2005

Leerstoel Medische EthiekErevoorzitter Jules Knapen

22

Biotechnologie : Biotechnologie : Een Gezonde Revolutie?Een Gezonde Revolutie?

1. De Trends van de Gezondheidszorg tegen 20151. De Trends van de Gezondheidszorg tegen 2015

2. De Revolutie van de Technologie2. De Revolutie van de Technologie

3. Het Effect van de Revolutie van de Technologie3. Het Effect van de Revolutie van de Technologie

op de Gezondheidszorgop de Gezondheidszorg

4. Issues van de biotechnologie4. Issues van de biotechnologie

33

1.De Trends van de Gezondheidszorg 1.De Trends van de Gezondheidszorg tegen 2015tegen 2015

1.1 De veranderingen van demografie en attitude1.1 De veranderingen van demografie en attitude

1.2 De noodzaak van kostenbeheer mits1.2 De noodzaak van kostenbeheer mits

verzekeren van de best mogelijke resultatenverzekeren van de best mogelijke resultaten

1.3 Het herdenken van de Gezondheidszorg in1.3 Het herdenken van de Gezondheidszorg in

functie van het “Welvoelen”functie van het “Welvoelen”

44

1.1.1 Gelijke behandeling van mannen en vrouwen1.1.1 Gelijke behandeling van mannen en vrouwen1.1.2 Toenemende urbanisatie1.1.2 Toenemende urbanisatie1.1.3 Vergrijzing van bevolking1.1.3 Vergrijzing van bevolking1.1.4 Verschuiving van ziekten1.1.4 Verschuiving van ziekten1.1.5 Meer en meer opgeleide mensen1.1.5 Meer en meer opgeleide mensen1.1.6 Verhoogde welvaart1.1.6 Verhoogde welvaart1.1.7 Medicalisering1.1.7 Medicalisering1.1.8 Grotere verwachtingen van patiënten en dokters1.1.8 Grotere verwachtingen van patiënten en dokters1.1.9 Individualisme in de maatschappij1.1.9 Individualisme in de maatschappij1.1.10 Veranderde inzichten op risico's1.1.10 Veranderde inzichten op risico's1.1.11 Omgeving, kultuur en tijdperk1.1.11 Omgeving, kultuur en tijdperk

1.11.1 De veranderingen van demografie en attitudeDe veranderingen van demografie en attitude

55


1.1.3 Vergrijzing van de bevolking1.1.3 Vergrijzing van de bevolking

Levensverwachting in BelgiëLevensverwachting in België

Vrouwen: 81 jaar, mannen 78 jaarVrouwen: 81 jaar, mannen 78 jaarWordt momenteel verlengd met 3 maanden per jaarWordt momenteel verlengd met 3 maanden per jaar

=1 jaar per 4 jaren=1 jaar per 4 jaren

+60 jaar in 2000: =20% =1/5+60 jaar in 2000: =20% =1/5 in 2050: =30% =1/3 in 2050: =30% =1/3

100 jarigen in 2000 = 1000 Belgen100 jarigen in 2000 = 1000 Belgen in 2050 = >100.000 Belgen = x100in 2050 = >100.000 Belgen = x100

Dubbele vergrijzing: meer ouderen en ouderen alsmaar ouderDubbele vergrijzing: meer ouderen en ouderen alsmaar ouder

66


1.1.3 Vergrijzing van de bevolking1.1.3 Vergrijzing van de bevolking

Vermindering van actieve bevolkingVermindering van actieve bevolking

schoolplicht tot 14 schoolplicht tot 14 16 16 18 jaar 18 jaar

verhoging deelname hoger onderwijsverhoging deelname hoger onderwijs

verlenging hoger onderwijsverlenging hoger onderwijs

vroegtijdige werkstop, zodat beperkt aantal werktvroegtijdige werkstop, zodat beperkt aantal werkt

>50 jaar: 1 op 3>50 jaar: 1 op 3

>55 jaar: 1 op 4>55 jaar: 1 op 4

Waarom laten we dat gebeuren?Waarom laten we dat gebeuren?

77


1.1.3 Verschuiving van ziekten1.1.3 Verschuiving van ziekten

a. aard van infecties: tbc, bacteriën, coccen,a. aard van infecties: tbc, bacteriën, coccen,

virussen, aids, sarsvirussen, aids, sars

b. infecties b. infecties arteriosclerose en kanker arteriosclerose en kanker

c. co-morbiditeit van chronische ziektenc. co-morbiditeit van chronische ziekten

Nierlijden ArterioscleroseNierlijden Arteriosclerose

Verhoging bloeddruk hartinfarct hartfalenVerhoging bloeddruk hartinfarct hartfalen

Belangrijker nog kunnen niet-medische zorgen worden Belangrijker nog kunnen niet-medische zorgen worden wegens afhankelijkheid in dagelijkse noodwendighedenwegens afhankelijkheid in dagelijkse noodwendigheden

Diabetes

88

Aantal laag geschoolden verminderen met 25 %Aantal laag geschoolden verminderen met 25 %

gemiddelde winst in levensverwachting:gemiddelde winst in levensverwachting:

28 maanden voor de totale bevolking28 maanden voor de totale bevolking

Betere sociale status:Betere sociale status:

levensduur levensduur 73 73 78 jaar 78 jaar

gezonde levensjaren gezonde levensjaren 53 53 71 jaar 71 jaar

Ook belang van andere factoren in de samenleving:Ook belang van andere factoren in de samenleving:

woning, werk, milieu, verkeer, veiligheidwoning, werk, milieu, verkeer, veiligheid

1.1 De veranderingen van demografie en attitude

1.1.5 Meer en meer opgeleide mensen

99

1.1.1 Gelijke behandeling van mannen en vrouwen1.1.1 Gelijke behandeling van mannen en vrouwen1.1.2 Toenemende urbanisatie1.1.2 Toenemende urbanisatie1.1.3 Vergrijzing van bevolking1.1.3 Vergrijzing van bevolking1.1.4 Verschuiving van ziekten1.1.4 Verschuiving van ziekten1.1.5 Meer en meer opgeleide mensen1.1.5 Meer en meer opgeleide mensen1.1.6 Verhoogde welvaart1.1.6 Verhoogde welvaart1.1.7 Medicalisering1.1.7 Medicalisering1.1.8 Grotere verwachtingen van patiënten en dokters1.1.8 Grotere verwachtingen van patiënten en dokters1.1.9 Individualisme in de maatschappij1.1.9 Individualisme in de maatschappij1.1.10 Veranderde inzichten op risico's1.1.10 Veranderde inzichten op risico's1.1.11 Omgeving, kultuur en tijdperk1.1.11 Omgeving, kultuur en tijdperk


1010

1. Trends Gezondheidszorg 20151. Trends Gezondheidszorg 2015





functie van het “Welvoelen”functie van het “Welvoelen”

1111

1. Trend Gezondheidszorg 20151. Trend Gezondheidszorg 2015

1.21.2 De noodzaak van kostenbeheer mitsDe noodzaak van kostenbeheer mits


1.2.1 1.2.1 Van een “prijs-voor-dienst” naar eenVan een “prijs-voor-dienst” naar een

geïntegreerd gezondheidszorgmanagmentgeïntegreerd gezondheidszorgmanagment

1.2.2 Toenemende druk op1.2.2 Toenemende druk op

kosteneffectiviteit en kwaliteitszorgkosteneffectiviteit en kwaliteitszorg

1212

1.21.2 De noodzaak van kostenbeheer mits De noodzaak van kostenbeheer mits verzekeren van best mogelijke resultaten verzekeren van best mogelijke resultaten

1.2.2 Toenemende druk op kosteneffectiviteit en kwaliteitszorg 1.2.2 Toenemende druk op kosteneffectiviteit en kwaliteitszorgUitgaven aan gezondheidszorg door RIZIVUitgaven aan gezondheidszorg door RIZIV

1990: 7,25 miljard €1990: 7,25 miljard € 2003: 15 miljard €2003: 15 miljard €

Eigenlijke kostprijsEigenlijke kostprijs = 25 miljard €, dit is +40%, vanwege: = 25 miljard €, dit is +40%, vanwege:

1. Gewestelijke Overheden1. Gewestelijke Overheden

2. Aanvullende Verzekeringen2. Aanvullende Verzekeringen

3. Persoonlijke Bijdragen (Remgeld): 3.5 miljard €3. Persoonlijke Bijdragen (Remgeld): 3.5 miljard €

Oesorapport 2000Oesorapport 2000: de relatieve persoonlijke bijdrage van : de relatieve persoonlijke bijdrage van de patiënt op de 16de plaats = de laagste in Europa. de patiënt op de 16de plaats = de laagste in Europa.

1313

1.2.2 Toenemende druk op kosteneffectiviteit en 1.2.2 Toenemende druk op kosteneffectiviteit en kwaliteitszorgkwaliteitszorg

Diagram RIZIV-uitgaven - BBP Diagram RIZIV-uitgaven - BBP met toenemende gapmet toenemende gap

(nog te bezorgen)(nog te bezorgen)

Evolutie RIZIV-uitgaven versus BBPtegen marktprijzen

100

125

150

175

200

225

250

275

300

325

1985 1990 1995 2000 2005

Jaar

Uit

ga

ve

nin

de

x

19

85

=1

00

1414

1. Trends Gezondheidszorg 20151. Trends Gezondheidszorg 2015





functie van het “Welvoelen” functie van het “Welvoelen”

1515

1. Trends gezondheidszorg 20151. Trends gezondheidszorg 2015

1.3 1.3 Het herdenken van GezondheidszorgHet herdenken van Gezondheidszorg in functie van het “Welvoelen” in functie van het “Welvoelen”

1.3.1 Een omschakeling van ziektebeheer1.3.1 Een omschakeling van ziektebeheer

naar beheer voor “wellness”naar beheer voor “wellness”

1.3.2 Een verschuiving van overheidsopdracht1.3.2 Een verschuiving van overheidsopdracht

naar persoonlijke verantwoordelijkheidnaar persoonlijke verantwoordelijkheid

1616







1717

2.2. De Revolutie van de TechnologieDe Revolutie van de Technologie 2.1 Revolutie van Materialen2.1 Revolutie van Materialen

2.1.1 Slimme Materialen2.1.1 Slimme Materialen

2.1.2 Behendige Productie2.1.2 Behendige Productie

2.1.3 Halfgeleiders van Nanofabricatie2.1.3 Halfgeleiders van Nanofabricatie

2.1.4 Geïntegreerde Microsystemen2.1.4 Geïntegreerde Microsystemen

2.2 Revolutie van beschikbaarheid informatie2.2 Revolutie van beschikbaarheid informatie

2.3 Revolutie van levende dingen2.3 Revolutie van levende dingen

2.3.1 Genetische profielen en DNA-analyse2.3.1 Genetische profielen en DNA-analyse

2.3.2 Genetische wijzigingen2.3.2 Genetische wijzigingen

2.3.3 Kloneren2.3.3 Kloneren

1818

De draagkracht van potentiële interactieve De draagkracht van potentiële interactieve area ’s en effecten van de area ’s en effecten van de

Technologie-Revolution tegen 2015Technologie-Revolution tegen 2015

Slimme materialenSlimme materialen

vergemakkelijkenvergemakkelijken

Geïntegreerde microsystemenGeïntegreerde microsystemen


InformatietechnologieInformatietechnologie

vergemakkelijktvergemakkelijkt

Biotechnologie Biotechnologie

vergemakkelijktvergemakkelijkt


1919

Belanrijke versterkingen:Investeringen

Wetenschappelijke vooruitgang

Belangrijke barrières:Sociale en ethische afwijzingen

Effecten op het milieu

Vector bij

grote groei

Vector bij

kleine groei

Graderingen in mogelijke ontwikkelingen Graderingen in mogelijke ontwikkelingen

en hun effectenen hun effecten

2020

Genetische Wijzigingen igv Genetische Wijzigingen igv grotegrote groeigroei

Uitgebreide genoommanipulatieGM-organismen, - planten en -dieren voor voedsel en pharmaca,GM-organismen, - planten en -dieren voor voedsel en pharmaca,

Perorale vaccins,Perorale vaccins,

Aanmaak van cellen, weefsels, organen en componentenAanmaak van cellen, weefsels, organen en componenten

GentherapieGentherapie

EffectenGrotere opbrengsten van gewassenGrotere opbrengsten van gewassen

Gewassen tolerant aan droogte en vriestemperaturenGewassen tolerant aan droogte en vriestemperaturen

Minder pesticiden, Minder ontbossing door de landbouwMinder pesticiden, Minder ontbossing door de landbouw

Verbeterde voedingVerbeterde voeding

Langere levensduur, betere levenskwaliteit en gezondheid Langere levensduur, betere levenskwaliteit en gezondheid

Mogelijkheden om ecosysteem te verbeterenMogelijkheden om ecosysteem te verbeteren

Mogelijkheden tot eugeneseMogelijkheden tot eugenese

Belanrijke

versterkingen:

Investeringen ,

Wetenschappelijke en Technologische vooruitgang

2121

Slow-go or no-go

Beperkte of geen manipulatie van organismen, gewassen, Beperkte of geen manipulatie van organismen, gewassen, voedsel, dieren, mensenvoedsel, dieren, mensen

Tragere aanzet en mindere intensiteit van researchTragere aanzet en mindere intensiteit van research Effecten

Tekorten aan voedsel en voeding in ontwikkelingslandenTekorten aan voedsel en voeding in ontwikkelingslanden

Afhankelijkheid van traditionele ongediertebestrijding en Afhankelijkheid van traditionele ongediertebestrijding en chemische productenchemische producten

Voortduren van traditionele GM-Procedures Voortduren van traditionele GM-Procedures

(kruisbestuiving, selectief fokken, bestraling van zaden)(kruisbestuiving, selectief fokken, bestraling van zaden)

Gemiste mogelijkheden voor gezondheid, welvaart, welzijn. Gemiste mogelijkheden voor gezondheid, welvaart, welzijn.

Genetische Wijzigingen igv Genetische Wijzigingen igv kleinekleine groei groei

Potentiële barrières: Sociale en etische afwijzingen

2222







2323

3. Het Effect van de Revolutie van de3. Het Effect van de Revolutie van de Technologie op de Gezondheidszorg Technologie op de Gezondheidszorg

3.13.1 Biomedische Wetenschappen Biomedische Wetenschappen 3.1.1 Diagnose3.1.1 Diagnose 3.1.2 Ontwikkeling van nieuwe pharmaca3.1.2 Ontwikkeling van nieuwe pharmaca 3.1.3 Individueel aanpassen en behandelen3.1.3 Individueel aanpassen en behandelen 3.1.4 Meer pro-actieve ziektepreventie3.1.4 Meer pro-actieve ziektepreventie

3.23.2 Biomedische Techniek Biomedische Techniek

3.3 Health-IT3.3 Health-IT

2424

Het traditionele “Pre-Genomic” proces tot Het traditionele “Pre-Genomic” proces tot

ontwikkeling van pharmacaontwikkeling van pharmaca

Potentiële formule

Pre- klinische

studies

Klinische proeven

FDA controle

2-10 jaar 2-5 jaar 5-8 jaar 1,5-2 jaar

5.000-10.000 samenstellingen

onderzocht

250 samenstellingen in

pre-klinische studies

5 samenstellingen in klinische trials

1 samenstelling goedgekeurd

Slechts 1 op 5 samenstellingen heeft impact op de markt.Slechts 1 op 5 samenstellingen heeft impact op de markt.

Onderzoek duurt 10 à 15 jaar, kostprijs 800 miljoen US $ of meerOnderzoek duurt 10 à 15 jaar, kostprijs 800 miljoen US $ of meer

2525

Implicatie van Genomic en Proteomics bij de Implicatie van Genomic en Proteomics bij de

ontdekking en ontwikkeling van pharmacaontdekking en ontwikkeling van pharmaca

Geheel menselijk genoom

2.910 miljoen basisparen

33.600 genen

>100.000 potentiële genproducten

10.000 potentiële medicijndoelstellingen

Ongeveer 500 doelstellingen voor pharmaca zijn geïdentificeerd in de pre-genomic era.

2626


3.13.1 Biomedische Wetenschappen: Biomedische Wetenschappen:

3.23.2 Biomedische Techniek Biomedische Techniek 3.2.1 Weefsels en Organen3.2.1 Weefsels en Organen 3.2.2 Kunstmatig Materiaal, Organen, Bionica3.2.2 Kunstmatig Materiaal, Organen, Bionica 3.2.3 Biomimetics3.2.3 Biomimetics 3.2.43.2.4 Chirurgische BiotechnologieChirurgische Biotechnologie

3.3 Health-IT3.3 Health-IT

2727


3.1 Biomedische Wetenschappen3.1 Biomedische Wetenschappen

3.2 Biomedische Techniek3.2 Biomedische Techniek

3.3 Health-IT3.3 Health-IT 3.3.1 Beheer van Ziekte en Wellness3.3.1 Beheer van Ziekte en Wellness

3.3.2 Chips3.3.2 Chips 3.3.3 Telegeneeskunde3.3.3 Telegeneeskunde 3.3.4 Informatie3.3.4 Informatie

2828







4.1 Bij de revolutie van materialen en IT4.1 Bij de revolutie van materialen en IT

4.2 Bij de revolutie van de biotechnologie4.2 Bij de revolutie van de biotechnologie

4.3 Biotechnologie: een gezonde revolutie?4.3 Biotechnologie: een gezonde revolutie?

2929


4.1 Bij de revolutie van materialen en I.T.4.1 Bij de revolutie van materialen en I.T. Versnelling technologische veranderingenVersnelling technologische veranderingen Toename multidisciplinariteit Toename multidisciplinariteit Concurrentie voor het leadershipConcurrentie voor het leadership Voortzetting globaliseringVoortzetting globalisering

4.2 Bij de revolutie van biotechnologie4.2 Bij de revolutie van biotechnologie

4.3 Biotechnologie: een gezonde revolutie?4.3 Biotechnologie: een gezonde revolutie?

3030

4. Issues van de biotechnologie 4. Issues van de biotechnologie

4.1 Bij de revolutie van materialen en IT4.1 Bij de revolutie van materialen en IT

4.2 Bij de revolutie van biotechnologie4.2 Bij de revolutie van biotechnologie Privacy van genetische profielenPrivacy van genetische profielen De octrooien van het genDe octrooien van het gen Genetische wijzigingenGenetische wijzigingen Medische begeleiding voortplantingMedische begeleiding voortplanting Het gebruik van stamcellenHet gebruik van stamcellen 4.3 Biotechnologie: een gezonde revolutie?4.3 Biotechnologie: een gezonde revolutie?

3131

GentherapieGentherapieHet genoom kunnen we lezen, Het genoom kunnen we lezen,

het begrijpen is nog wat anders.het begrijpen is nog wat anders.

Het gen bevat een code voor eiwitten en hunHet gen bevat een code voor eiwitten en hun

onderlinge reacties.onderlinge reacties.

Hoe het in actie komt is nog gedeeltelijk onbekendHoe het in actie komt is nog gedeeltelijk onbekend

en genetische wijzigingen vragen voorzichtigheid.en genetische wijzigingen vragen voorzichtigheid.

3232

Daarom,bij mensen momenteel slechts verantwoord in levensbedreigende situaties

Somatische gentherapie (3000 patiënten tot op heden) Cellen van het lichaam (soma) zelf

te onderscheiden van

Kiembaan gentherapieIn geslachtscellen: overdracht op nageslacht

3333

GentherapieGentherapieOnderscheid tussen Onderscheid tussen monomonogenetische aandoeninggenetische aandoeningtov tov multimultigenetische en genetische en multimultifactoriële aandoeningfactoriële aandoening

Momenteel: Ziekte van Gaucher, ziekte van Duchenne,Momenteel: Ziekte van Gaucher, ziekte van Duchenne,Verwachtingen: mucoviscidose, diabetes, haemofilie, Verwachtingen: mucoviscidose, diabetes, haemofilie, sommige kankers: sommige kankers: tegengaan van ongecontroleerde groei tumorcellentegengaan van ongecontroleerde groei tumorcellen verhinderen nieuwe bloedvaten in tumorverhinderen nieuwe bloedvaten in tumor aanzet tot zelfdoding tumorcellenaanzet tot zelfdoding tumorcellen stimuleren afweermechanisme in lichaamstimuleren afweermechanisme in lichaam Komen er genetisch gewijzigde atleten?Komen er genetisch gewijzigde atleten?Kan gentherapie toegelaten voor bijzondere opdrachten?Kan gentherapie toegelaten voor bijzondere opdrachten?

3434

GentherapieGentherapieAl wat kan, moet daarom niet mogenAl wat kan, moet daarom niet mogenVerantwoordelijkheid ten gevolge van vrijheidVerantwoordelijkheid ten gevolge van vrijheid

Wetgever: Wetgever: Juridische kader “ja op voorwaarde dat”Juridische kader “ja op voorwaarde dat”want in bio-ethiek is meer nodig dan verbod.want in bio-ethiek is meer nodig dan verbod.

OvergangOvergang genezen van ziekten - verbeteren kwaliteiten? genezen van ziekten - verbeteren kwaliteiten? Tegenstand groot, maar vooruitgang immensTegenstand groot, maar vooruitgang immensHet is niet denkbaar dat we de verbeteringen niet benuttenHet is niet denkbaar dat we de verbeteringen niet benutten

Overtuiging prof. De Duve:Overtuiging prof. De Duve:““Wij zelf vinden de wijsheid om wijsheid te scheppen”Wij zelf vinden de wijsheid om wijsheid te scheppen”Vorm een eugenetica gericht op de gelijktijdige enVorm een eugenetica gericht op de gelijktijdige enharmonieuze verbetering van al onze vermogens.harmonieuze verbetering van al onze vermogens.

3535

Medische begeleiding voortplantingMedische begeleiding voortplantingVruchtbaarheidVruchtbaarheid

De plicht tot kinderen is niet absoluutDe plicht tot kinderen is niet absoluut

Het recht op kinderen is niet absoluutHet recht op kinderen is niet absoluut

Er is wel recht om beroep te doen op Er is wel recht om beroep te doen op technische vooruitgangtechnische vooruitgang

3636

Medische begeleiding voortplantingMedische begeleiding voortplantingGeassisteerde menselijke bevruchtingstechniekenGeassisteerde menselijke bevruchtingstechnieken

Efficiëntie van de techniekEfficiëntie van de techniek

Medische veiligheidMedische veiligheid

Respect voor ouders en hun autonomieRespect voor ouders en hun autonomie

Met het oog op het welzijn Met het oog op het welzijn

van het gewenste kindvan het gewenste kind

3737

Medische begeleiding voortplantingMedische begeleiding voortplantingAantal mogelijke combinaties: Aantal mogelijke combinaties:

impact op begrip gezinimpact op begrip gezinWie is je moeder ? Wie is je vader?Wie is je moeder ? Wie is je vader?

een intentionele moeder: vrouw die een kind wensteen intentionele moeder: vrouw die een kind wenst

een intentionele vader: de man die een kind wensteen intentionele vader: de man die een kind wenst

een genetische moeder: de vrouw die de eitjes geefteen genetische moeder: de vrouw die de eitjes geeft

de genetische vader: de man die het sperma geeftde genetische vader: de man die het sperma geeft

de draagmoeder: die het embryo draagtde draagmoeder: die het embryo draagt

de wettelijke moeder:die het kind voedt en opvoedtde wettelijke moeder:die het kind voedt en opvoedt

de wettelijke vader: die het kind voedt en opvoedt de wettelijke vader: die het kind voedt en opvoedt

3838

Medische begeleiding voortplantingMedische begeleiding voortplantingOnvruchtbaarheid voorbij Onvruchtbaarheid voorbij

Kunstmatige inseminatieKunstmatige inseminatie In-vitrofertilisatie IVFIn-vitrofertilisatie IVF ICSIICSI KlonerenKloneren

Baby’s op bestellingBaby’s op bestelling Designerbaby? Geslachtskeuze?Designerbaby? Geslachtskeuze? Anonimiteit donoren?Anonimiteit donoren? Leeftijdsgrens IVF? Leeftijdsgrens IVF? Draagmoeder?Draagmoeder?

3939

Menselijke onvruchtbaarheidMenselijke onvruchtbaarheid Wat is een kloon? Kloneren in de natuur?Wat is een kloon? Kloneren in de natuur? Kloneren in het laboratorium?Kloneren in het laboratorium? Lessen uit dierexperimentenLessen uit dierexperimenten Kloneren in de landbouwKloneren in de landbouw Kloneren voor de zieke patiënt: therapeutisch klonerenKloneren voor de zieke patiënt: therapeutisch kloneren Kloneren voor de onvruchtbare patiëntKloneren voor de onvruchtbare patiënt Kloneren uit ideologieKloneren uit ideologie Wetenschappelijke evolutie sneller dan wetgevingWetenschappelijke evolutie sneller dan wetgeving Ethische en juridische aspectenEthische en juridische aspecten

Geassisteerde menselijke bevruchtingstechniekenGeassisteerde menselijke bevruchtingstechnieken

4040

Geassisteerde menselijke bevruchtingstechniekenGeassisteerde menselijke bevruchtingstechnieken

Eerste proefbuisbabyEerste proefbuisbaby

Louise Brown Louise Brown

Edwards and SteptoeEdwards and Steptoe

Geboren op 25 juli 1978Geboren op 25 juli 1978

Nu: 1,5 miljoen baby’s geborenNu: 1,5 miljoen baby’s geboren

4141

Geassisteerde menselijke bevruchtingstechnieken:Geassisteerde menselijke bevruchtingstechnieken:

In-vitrofertilisatieIn-vitrofertilisatie

4242

Dag 1

Dag 2

Dag 3

Dag 5

Dag 4

morula

blastocystEicel dag -1Sperma

4343

KiemcellenTrophectoderm

Blastocoele holte

5 dagen oud embryo: Blastocyst

4444

Uitgroei uit de eischil en

vasthechting op de baarmoederwand

Zwangerschap

GIFT: IVF: 39% zwangerschapskans – 1,7 embryo’s teruggeplaatst

4545

Kloneren in de natuur?Kloneren in de natuur?

Identieke tweelingen

4646

Menselijke onvruchtbaarheidMenselijke onvruchtbaarheid Wat is een kloon?Wat is een kloon? Kloneren in de natuur?Kloneren in de natuur? Kloneren in het laboratorium?Kloneren in het laboratorium? Lessen uit dierexperimentenLessen uit dierexperimenten Waarom kloneren?Waarom kloneren? Kloneren in de landbouwKloneren in de landbouw Kloneren voor de zieke patiënt: therapeutisch klonerenKloneren voor de zieke patiënt: therapeutisch kloneren Kloneren voor de onvruchtbare patiëntKloneren voor de onvruchtbare patiënt Kloneren uit ideologieKloneren uit ideologie Wetenschappelijke evolutie sneller dan wetgevingWetenschappelijke evolutie sneller dan wetgeving

Kloneren in 2004Kloneren in 2004

4747

Kloneren in het laboratorium?Kloneren in het laboratorium?PlantenPlanten

Enten, scheuren, occuleren, splitsen van planten & struikenEnten, scheuren, occuleren, splitsen van planten & struiken

4848

Kloneren in het laboratorium?Kloneren in het laboratorium?DierenDieren

1902 Hans Spermann: 1902 Hans Spermann: splitsensplitsen van embryo van embryo Productie eerste kloon door Productie eerste kloon door splitsen splitsen van van 2-cellig 2-cellig

salamanderembryosalamanderembryo met een mensenhaar met een mensenhaar Nobel prijs in 1924Nobel prijs in 1924

1952 Briggs : 1952 Briggs : kern transplantatiekern transplantatie• Bevrucht kikkereiBevrucht kikkerei

• Verwijderen kernVerwijderen kern

• Inbrengen kern van Inbrengen kern van jong kikkerembryojong kikkerembryo

• Groeit door tot kikkervisje stadiumGroeit door tot kikkervisje stadium

4949


1962 Gurdon : 1962 Gurdon : kern transplantatiekern transplantatie• Bevrucht kikkereiBevrucht kikkerei• Verwijderen kernVerwijderen kern• Inbrengen kern van Inbrengen kern van volwassen kikkerdarmcelvolwassen kikkerdarmcel• Groeit door tot volwassen kikker: Groeit door tot volwassen kikker: herprogrammeren kern is herprogrammeren kern is

mogelijkmogelijk

1983 Mc Grath1983 Mc Grath Zoogdieren: muis-electrofusieZoogdieren: muis-electrofusie• Bevruchte muizeneicelBevruchte muizeneicel• Verwijderen kernVerwijderen kern• Inbrengen kern van Inbrengen kern van embryonale muizencelembryonale muizencel• Electrofusie Electrofusie • Cultuur en terugplaatsingCultuur en terugplaatsing

5050


1986 Willadsen: onbevruchte eicellen als 1986 Willadsen: onbevruchte eicellen als recipiënt in muisrecipiënt in muis

1996 Wilmut: kern transplantatie en celfusie in 1996 Wilmut: kern transplantatie en celfusie in schaap schaap Megan en MoragMegan en Morag

1996 Wilmut : celkern komt van uiercel 1996 Wilmut : celkern komt van uiercel

van van volwassen schaapvolwassen schaap

5151

Somatische celkern van uierweefsel

Donor eicelKern verwijderen

Draagmoeder 2

Dolly experiment

Electrofusie

Draagmoeder 1

Dolly

5252


1998 koe1998 koe 2000 varken2000 varken 2000 rhesus aapje : enkel embryo’s geen 2000 rhesus aapje : enkel embryo’s geen

zwangerschapzwangerschap 2001 rhesus aapje: embryo splitsing2001 rhesus aapje: embryo splitsing 2002 kat2002 kat 2003 paard2003 paard 2003 muilezel2003 muilezel 2004 hond2004 hond

5353

Dolly had Dolly had ouderdomsziektenouderdomsziekten zoals arthritiszoals arthritisDolly werd 6,5 jaar oud, maar de celkern was van een 6-jaar oud Dolly werd 6,5 jaar oud, maar de celkern was van een 6-jaar oud

lam: dus 12,5 jaar?lam: dus 12,5 jaar?Artefact of ouderdomArtefact of ouderdom

Bij identieke genen worden erfelijke eigenschappen anders Bij identieke genen worden erfelijke eigenschappen anders uitgedrukt – dus ook zo bij klonenuitgedrukt – dus ook zo bij klonen

Gezonde klonen?Gezonde klonen?• Lage slagingskans in productie van gekloonde embryo’s: Lage slagingskans in productie van gekloonde embryo’s:

herprogrammeren van celkern is moeilijkherprogrammeren van celkern is moeilijk• Lage doorgroei van gekloneerde embryo’sLage doorgroei van gekloneerde embryo’s• Verhoogd aantal afwijkingen bij de foetussenVerhoogd aantal afwijkingen bij de foetussen• Zeer weing doorgaande zwangerschappenZeer weing doorgaande zwangerschappen

Algemene slagingskans bij primaten en mens?Algemene slagingskans bij primaten en mens?Laag <1 %Laag <1 %

Lessen uit dierexperimentenLessen uit dierexperimenten

5454

Thylacine – Tasmaans tijger

Buideldier uitgestorven in 1936

In musem in bokaal bewaard

Australië

Mammoet

in ijs bewaard

USA

Waarom dieren kloneren?Waarom dieren kloneren?

Kloneren van uitgestorven diersoortenKloneren van uitgestorven diersoorten

Beschermen van soorten die op uitsterven staanBeschermen van soorten die op uitsterven staan

5555

Waarom dieren kloneren?Waarom dieren kloneren? Commerciële kloneringCommerciële klonering

USA – kloneren van huisdieren

5656

Transgene dieren of transchromosomische dierenTransgene dieren of transchromosomische dieren

Inbrengen van een nieuwe erfelijke eigenschapInbrengen van een nieuwe erfelijke eigenschap Verwijderen van een erfelijke eigenschap Verwijderen van een erfelijke eigenschap Anders uitdrukken van een erfelijke eigenschapAnders uitdrukken van een erfelijke eigenschap

Waarom dieren kloneren?Waarom dieren kloneren?Kloneren in de landbouw-industrieKloneren in de landbouw-industrie

Japan : fluorescentie gen van inktvis in muis

5757

Transgene dieren of transchromosomische dierenTransgene dieren of transchromosomische dieren

US : US : myostatine gen : sterkere spier groei bij mutatiemyostatine gen : sterkere spier groei bij mutatie Kip en kalkoenKip en kalkoen US Bull 86 resistent tegen brucellosis, salmonellosis en US Bull 86 resistent tegen brucellosis, salmonellosis en

tuberculosistuberculosis US Super melkkoe MandyUS Super melkkoe Mandy

US zalm 6x sneller groeienUS zalm 6x sneller groeien US vis met anti - freeze genUS vis met anti - freeze gen

Waarom dieren kloneren?Waarom dieren kloneren?Kloneren in de landbouw-industrieKloneren in de landbouw-industrie

5858

Somatische celkern van patiënt


Kiemcellen verwijderen

Groei van stamcellen identiek aan genoom van patiëntHerdifferentiëren

Kloneren voor de zieke patiënt: therapeutisch klonerenKloneren voor de zieke patiënt: therapeutisch kloneren

5959


1994 Bongso - 1998 Thomson: Cultuur van menselijke kiemcellen1994 Bongso - 1998 Thomson: Cultuur van menselijke kiemcellen

2000 Reubinoff Productie van voorcellen van zenuwcellen2000 Reubinoff Productie van voorcellen van zenuwcellen

2003 Menselijke zenuwcellen uit embryonale stamcellen in verlamde ratten2003 Menselijke zenuwcellen uit embryonale stamcellen in verlamde ratten

Christopher ReevesHerstel bij verlamming?Herstel bij verlamming?

6060

2000 2000 Koe en muis: Kiemcellen kunnen in vitro uitgroeien tot hartspiercellen: Koe en muis: Kiemcellen kunnen in vitro uitgroeien tot hartspiercellen: Herstel bij hartbeschadigingen?Herstel bij hartbeschadigingen?

20022002Koe: Niercellen met verschillende differentiatie bij de koeKoe: Niercellen met verschillende differentiatie bij de koeHerstel bij nierbeschadigingen?Herstel bij nierbeschadigingen?

20032003 Muizen kiemcellen uitgegroeid tot oorhaarcellenMuizen kiemcellen uitgegroeid tot oorhaarcellen

Toekomst voor doven?Toekomst voor doven?


6161

2003: Eerste menselijke kiemcel-stamcellijn in de UK2003: Eerste menselijke kiemcel-stamcellijn in de UK

Voordeel:Voordeel: embryonale kiem/stamcellen embryonale kiem/stamcellenEmbryonale stamcellen zijn niet ‘oud’Embryonale stamcellen zijn niet ‘oud’

Vermijden afstoting van graftsVermijden afstoting van grafts

Voor welke patiënten? Voor welke patiënten? Ziekte van ParkinsonZiekte van ParkinsonZiekte van AlzheimerZiekte van AlzheimerType 1 DiabetesType 1 Diabetesenzenz


6262

Cellen uit embryo halen en in gast ei-schil plaatsen

Kloneren voor de onvruchtbare patiëntKloneren voor de onvruchtbare patiëntEmbryo’s klonerenEmbryo’s kloneren

6363

Somatische celkern van man


Kloneren voor de onvruchtbare patiëntKloneren voor de onvruchtbare patiëntKweek tot testiculair voorcelstadiumKweek tot testiculair voorcelstadium

Kiemcellen verwijderen

Groei van stamcellen identiek aan genoom van patiënt

Herdifferentiëren tot testiculaire cellen

Injectie in testis van manHerstel spermatogenese

(Japan, Belgie –muis)

6464

Somatische celkern van patiënt


Embryo wordt bij moeder teruggeplaatst

Kloneren voor de onvruchtbare patiëntKloneren voor de onvruchtbare patiëntReproductief klonerenReproductief kloneren

Baby

6565

Reproductief kloneren voor wie?Reproductief kloneren voor wie?

Onvruchtbare koppelsOnvruchtbare koppels

Partner met kwalijke ziekte-genPartner met kwalijke ziekte-gen

Alleenstaande vrouw-man voor kind met Alleenstaande vrouw-man voor kind met

haar/zijn genoomhaar/zijn genoom

Overleden kind bij onvruchtbaar geworden koppelOverleden kind bij onvruchtbaar geworden koppel

Homo’s en lesbiennesHomo’s en lesbiennes

6666

Kloneren uit ideologieKloneren uit ideologie

AntinoriAntinori ZavosZavos

CloneaidCloneaid

Deze kloningsprogramma’s zijn Deze kloningsprogramma’s zijn niet wetenschappelijk niet wetenschappelijk onderbouwd!onderbouwd!

Vooruitgang in de geneeskunde is enkel mogelijkVooruitgang in de geneeskunde is enkel mogelijkwanneer gebaseerd op degelijk wetenschappelijk onderzoekwanneer gebaseerd op degelijk wetenschappelijk onderzoek

6767

De status van het embryoDe status van het embryo

Drie mogelijke standpuntenDrie mogelijke standpunten

1. Embryo is gelijk aan de mens1. Embryo is gelijk aan de mens

2. Embryo is een verzameling menselijke cellen2. Embryo is een verzameling menselijke cellen

3. Embryo verdient bijzonder respect3. Embryo verdient bijzonder respect

6868


Fundamentele vaststellingenFundamentele vaststellingen

1. Leeft het embryo? Ja1. Leeft het embryo? Ja

2. Is het embryo menselijk leven? Ja2. Is het embryo menselijk leven? Ja

3. Is het embryo een mens? Neen3. Is het embryo een mens? Neen

E.H.Van Neste:E.H.Van Neste:‘‘Embryo’s zijn vormen van menselijke lichamelijkheid.’Embryo’s zijn vormen van menselijke lichamelijkheid.’

Prof. Vermeersch: ‘Embryo’s zijn des mensens.’Prof. Vermeersch: ‘Embryo’s zijn des mensens.’

6969

Op welk moment begint een nieuw menselijk leven?Op welk moment begint een nieuw menselijk leven?

Fusie van DNA van eicel en sperma?Fusie van DNA van eicel en sperma?

Pre-embryo Pre-embryo

Foetus: 3 de week: zenuwcelFoetus: 3 de week: zenuwcel

6 de week: hersenschors6 de week: hersenschors

25 ste week: leefbaar mits neonatale zorg25 ste week: leefbaar mits neonatale zorg

EmbryoEmbryo

Prematuur en volledige zwangerschap 38 wekenPrematuur en volledige zwangerschap 38 weken

Status van het embryoStatus van het embryo

7070


Een embryo is potentieel menselijk leven,Een embryo is potentieel menselijk leven,

maar het is geen mens, het is nog geen persoon. maar het is geen mens, het is nog geen persoon.

1. Potentieel vermogen 1. Potentieel vermogen

2. Geleidelijkheid in het begin van menselijk leven 2. Geleidelijkheid in het begin van menselijk leven

3. De intentie van de donoren 3. De intentie van de donoren

4. De symbolische betekenis voor velen, niet voor allen4. De symbolische betekenis voor velen, niet voor allen

5. Overtallige embryo’s5. Overtallige embryo’s

Het embryo verdient bijzonder respectHet embryo verdient bijzonder respect

7171

Ethische bezwaren tegen klonerenEthische bezwaren tegen kloneren

1.1. Genetische vermengingGenetische vermenging

2. Determinisme2. Determinisme

3. Instrumentalisatie3. Instrumentalisatie

4. Psycho-sociale problemen 4. Psycho-sociale problemen

5. Menselijke waardigheid5. Menselijke waardigheid

7272

1. Genetische identiteit en persoonlijke identiteit1. Genetische identiteit en persoonlijke identiteit

Er is een onderscheid tussen DNA en persoonlijkheid Er is een onderscheid tussen DNA en persoonlijkheid

Er is een onderscheid tussen genotype en fenotypeEr is een onderscheid tussen genotype en fenotype

Invloed van baarmoeder, geboorte, tijd en milieuInvloed van baarmoeder, geboorte, tijd en milieu

2. Het eigene van de menselijke persoon2. Het eigene van de menselijke persoon

Kernbewustzijn: zintuiglijke indruk en emotiesKernbewustzijn: zintuiglijke indruk en emoties

Zelfbewustzijn: reflecties en uitingen over eigen belevenissenZelfbewustzijn: reflecties en uitingen over eigen belevenissen

Sociale relatiesSociale relaties

Minimale deelname aan cultureel erfgoed, zoals taalMinimale deelname aan cultureel erfgoed, zoals taal

Ethische bezwaren tegen klonerenEthische bezwaren tegen kloneren

Menselijke waardigheidMenselijke waardigheid

7373

Vragen over menselijk klonerenVragen over menselijk kloneren

1. Onderzoek op reproductief kloneren toegelaten?1. Onderzoek op reproductief kloneren toegelaten?

2. Toepassingen zijn toegelaten onder voorwaarde2. Toepassingen zijn toegelaten onder voorwaarde

dat de techniek veilig is?dat de techniek veilig is?

aanvaardbaar succesvolle zwangerschappen aanvaardbaar succesvolle zwangerschappen

kinderen met vergelijkbare kans op gezondheid als IVFkinderen met vergelijkbare kans op gezondheid als IVF

3. De ouder aanvaardt normen van ethische commissie3. De ouder aanvaardt normen van ethische commissie

Evaluatie van de aanvragersEvaluatie van de aanvragers

Toestemming van de genetische voorgangerToestemming van de genetische voorganger

Begrenzing aantal kloneren uit dezelfde voorganger Begrenzing aantal kloneren uit dezelfde voorganger

7474

Adam beet in de appel...Adam beet in de appel...

Zullen wij de appel helemaal opeten?Zullen wij de appel helemaal opeten?

7575

Baby’s op bestelling?Baby’s op bestelling?

““Kan u Steven voor ons kloneren?….”Kan u Steven voor ons kloneren?….”

7676

Designerbaby?Designerbaby?

Verhaal van ZaïnVerhaal van Zaïn met levensbedreigende bloedziekte met levensbedreigende bloedziekte

(ß-thalassemie) waarvoor celtransplantatie gevraagd(ß-thalassemie) waarvoor celtransplantatie gevraagd

uit navelstreng van baby, die gezonde tegenpool is van Zaïn.uit navelstreng van baby, die gezonde tegenpool is van Zaïn.

Selectie van IVF embryo met specifieke eigenschappen.Selectie van IVF embryo met specifieke eigenschappen.

Een gewenste baby die deze opdracht ‘bijkomend’ vervultEen gewenste baby die deze opdracht ‘bijkomend’ vervult

Verboden in Groot-Brittannië, VUB twintigtal aanvragen,Verboden in Groot-Brittannië, VUB twintigtal aanvragen,

Opdracht voor Hoog Comité voor Fertiliteit en Genetica.Opdracht voor Hoog Comité voor Fertiliteit en Genetica.

7777

Anonimiteit DonorenAnonimiteit DonorenStelling 1:Stelling 1: Elk kind, voor zover mogelijk, heeft het recht Elk kind, voor zover mogelijk, heeft het rechtzijn/haar ouders te kennen en door hen verzorgd te wordenzijn/haar ouders te kennen en door hen verzorgd te worden

Stelling 2:Stelling 2: Aan het ouderschap mag geen overdreven Aan het ouderschap mag geen overdrevenbiologische redenering worden verbondenbiologische redenering worden verbondenDus het zijn niet alleen onze genen die bepalen wie we zijnDus het zijn niet alleen onze genen die bepalen wie we zijnwel 1001 omgevingsfactoren, waaronder ook de ouders diewel 1001 omgevingsfactoren, waaronder ook de ouders dieons opvoeden.ons opvoeden.

Want:Want: Kunnen donors het recht opeisen om hun biologischeKunnen donors het recht opeisen om hun biologische nakomelingen te kennen?nakomelingen te kennen? Waarom de wensouders voor een dilemma plaatsen?Waarom de wensouders voor een dilemma plaatsen? Is het aan buitenstaanders, ook aan artsen of wetgevers, Is het aan buitenstaanders, ook aan artsen of wetgevers, te oordelen?te oordelen?

7878

DraagmoedersDraagmoeders

Medische redenenMedische redenen

Psychosociale redenenPsychosociale redenen

Juridische problemenJuridische problemen

Hoog Comité voor Fertiliteit en GeneticaHoog Comité voor Fertiliteit en Genetica

7979

Draagmoeders vanwege medische redenenDraagmoeders vanwege medische redenen

De wensmoeder heeft geen baarmoeder De wensmoeder heeft geen baarmoeder

of ze heeft een misvormde baarmoederof ze heeft een misvormde baarmoeder

De wensmoeder heeft een ziekte of een De wensmoeder heeft een ziekte of een

erfelijke aandoening van die aard dat een erfelijke aandoening van die aard dat een

eigen zwangerschap te veel risico inhoudteigen zwangerschap te veel risico inhoudt

8080

Draagmoeders vanwege psychosociale redenenDraagmoeders vanwege psychosociale redenen

Endogene depressie van de wensmoeder Endogene depressie van de wensmoeder

met suïcide neigingenmet suïcide neigingen

Gevorderde leeftijd van wensmoederGevorderde leeftijd van wensmoeder

Carrièreplanning van wensmoederCarrièreplanning van wensmoeder

Verblijf in tropen met overmatige risico’s Verblijf in tropen met overmatige risico’s

8181

Draagmoeders: Juridische problemen,Draagmoeders: Juridische problemen, onvolledigheden in huidige wetgeving onvolledigheden in huidige wetgeving

Als de draagmoeder haar kind niet wil afstaanAls de draagmoeder haar kind niet wil afstaan Als wensouders hun kind niet willen aannemenAls wensouders hun kind niet willen aannemen

Niet alle situaties kunnen worden voorzien, Niet alle situaties kunnen worden voorzien, daarom:daarom:

1. Juridische kaderwet op basis van 1. Juridische kaderwet op basis van

‘ ‘adoptie vóór conceptie’adoptie vóór conceptie’

2. Hoog Comité voor Fertiliteit en Genetica 2. Hoog Comité voor Fertiliteit en Genetica

8282

Geslachtskeuze: techniekenGeslachtskeuze: technieken

Natuurlijke middelen en andereNatuurlijke middelen en andere

Selectie en scheiding van Selectie en scheiding van

mannelijke en vrouwelijke zaadcellenmannelijke en vrouwelijke zaadcellen

Postconceptionele technieken: Postconceptionele technieken:

embryoselectieembryoselectie

8383

Bezwaren tegen moderne technologieBezwaren tegen moderne technologie

Mogelijkheid van misbruik bij elke techniekMogelijkheid van misbruik bij elke techniek Onderscheid met eugenismeOnderscheid met eugenisme Minderbedeelden minder bedeeldMinderbedeelden minder bedeeld Discriminatie in bepaalde culturenDiscriminatie in bepaalde culturen

Dus niet zomaar toelaten in elke situatie.Dus niet zomaar toelaten in elke situatie.

Daarom Hoog Comité voor Fertiliteit en GeneticaDaarom Hoog Comité voor Fertiliteit en Genetica

8484

Ethische VragenEthische Vragen

Kan het allemaal?Kan het allemaal?

Als het kan, mag het dan wel?Als het kan, mag het dan wel?

Hoe ver kunnen we gaan?Hoe ver kunnen we gaan?

Waar trekken we de grens?Waar trekken we de grens?

En vooral, wie trekt de grens?En vooral, wie trekt de grens?

Op welke argumenten wordt de beslissing Op welke argumenten wordt de beslissing

gebaseerd?gebaseerd?

8585

Moraal en ethiek: kennis van goed en kwaadMoraal en ethiek: kennis van goed en kwaad

Waarden:Waarden: Iets wat mensen Iets wat mensen collectief collectief belangrijk of waardevol belangrijk of waardevol vinden, maar waarin prioriteiten verschillen volgens culturen en vinden, maar waarin prioriteiten verschillen volgens culturen en gemeenschappengemeenschappen

Normen:Normen: Regels of wetten waarbij een bepaald gedrag wordt Regels of wetten waarbij een bepaald gedrag wordt afgedwongenafgedwongen

Geweten: Iets ‘samen’ weten, kennen, bewustzijnGeweten: Iets ‘samen’ weten, kennen, bewustzijnOudste lezingOudste lezing: : objectieve, universele, eeuwige orde van God - de Natuurobjectieve, universele, eeuwige orde van God - de NatuurRecentere lezingRecentere lezing: : subjectief, persoonlijk kompas insubjectief, persoonlijk kompas in

- snel veranderende wereld - snel veranderende wereld - grondig verschillende omstandigheden- grondig verschillende omstandigheden

Moraal is gebaseerd op waarden en normenMoraal is gebaseerd op waarden en normen

8686

4. Issues van de biotechnologie4. Issues van de biotechnologie 4.14.1 Bij de revolutie van materialen en I.T.Bij de revolutie van materialen en I.T.

4.24.2 Bij de revolutie van biotechnologieBij de revolutie van biotechnologie

4.34.3 Biotechnologie: een gezonde revolutie?Biotechnologie: een gezonde revolutie?

Bezorgdheden en spanningenBezorgdheden en spanningen

DiscriminatiesDiscriminaties

Verminderde privacyVerminderde privacy

Culturele bedreigingenCulturele bedreigingen

8787

4.3.1 Discriminaties ondanks economische incenties4.3.1 Discriminaties ondanks economische incenties Ongelijkheid van ontwikkelde landen tov landen in ontwikkelingOngelijkheid van ontwikkelde landen tov landen in ontwikkeling

Mensen met en zonder opportuniteitenMensen met en zonder opportuniteiten

4.3.2 Verminderde privacy tov gepersonaliseerde geneesk.4.3.2 Verminderde privacy tov gepersonaliseerde geneesk. Constructie van internet bereikbare databaseConstructie van internet bereikbare database

Verhoogde gevoeligheid meettoestellenVerhoogde gevoeligheid meettoestellen

DNA bestanden met herkenbare genetische pre-dispositieDNA bestanden met herkenbare genetische pre-dispositie

4.3.3 Culturele weerstand tegen technologische ontwikkeling tov verbeterde 4.3.3 Culturele weerstand tegen technologische ontwikkeling tov verbeterde

levenskwaliteit en langere levensduurlevenskwaliteit en langere levensduur

4.34.3 Biotechnologie: een gezonde revolutie?Biotechnologie: een gezonde revolutie?

8888

Bio-ethische grenzen verkennen en verleggenBio-ethische grenzen verkennen en verleggen

1. Humanisme:1. Humanisme:

Alle mensen zijn gelijk en vrij in staat om te leven Alle mensen zijn gelijk en vrij in staat om te leven

in vrede met mekaar, in verbondenheid met de natuurin vrede met mekaar, in verbondenheid met de natuur

2. Rationalisme:2. Rationalisme: Zedelijkheid staat voor redelijkheidZedelijkheid staat voor redelijkheid Rationaliteit kan de dialoog in stand houdenRationaliteit kan de dialoog in stand houden

Zedelijkheid staat voor redelijkheidZedelijkheid staat voor redelijkheid

8989

Oorsprong van moraalOorsprong van moraal

1. Biologische oorsprong vanwege natuurlijke selectie1. Biologische oorsprong vanwege natuurlijke selectie

2. Evolutief = afhankelijk van de tijd, omgeving, cultuur2. Evolutief = afhankelijk van de tijd, omgeving, cultuur

3. Verruiming van de morele gemeenschap:3. Verruiming van de morele gemeenschap:

- Familie - Familie wereldburger wereldburger

- Toekomstige generatie- Toekomstige generatie

- Expanding circle- Expanding circle

9090

Toegevoegde waardenToegevoegde waarden

Vrijheid impliceert verantwoordelijkheidVrijheid impliceert verantwoordelijkheid

Vertrouwen in de wetenschappers en de mensenVertrouwen in de wetenschappers en de mensen

Wij zelf vinden de wijsheid om wijsheid te scheppenWij zelf vinden de wijsheid om wijsheid te scheppen

(Prof. De Duve)(Prof. De Duve)

9292Bedankt voor uw aandacht….

www.reumacentrum-genk.be

1 biotechnologie : een gezonde revolutie? jan remans, m.d. phd. reumatoloog senator 1999-2003...

Documents