1

ขอมลองคความรใหม

ประจ าป 2560

เรอง เทคโนโลยการผลตถวลสงในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน

ส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 3

2

ค ำน ำ

ในป ๒๕60 ส ำนกวจยและพฒนำกำรเกษตรเขตท ๓ ไดคดเลอกกำรจดกำรควำมร (knowledge management) เรอง เทคโนโลยการผลตถวลสงในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน เปนองคควำมรเพอพฒนำควำมรของบคลำกรในสงกดของหนวยงำนใหมควำมร ควำมเขำใจเกยวกบเทคโนโลยการเพมผลผลตถวลสงในพนท ซงเปนกำรรวบรวมควำมรทไดจำกงำนวจยของศนยวจยพชไรขอนแกน และสถำบนวจยพชไร ผนวกกบควำมรทเกดขนจำกผลกำรวจย และทดสอบเทคโนโลยในพนทภำคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน เพอน ำไปถำยทอดใหเกดกำรเพมขดควำมสำมำรถในกำรปฏบตงำนตำมยทธศำสตร เรอง กำรพฒนำกำรผลตของกรมวชำกำรเกษตรและชวยเพมศกยภำพในกำรผลตถวลสงในพนทตอไป

กำรจดกำรควำมรโดยกำรรวบรวมควำมรทมอยในเอกสำรและผลงำนวจยตำงๆ โดยเฉพำะอยำงยงผลกำรศกษำวจยทไดด ำเนนกำรในพนท ซงท ำใหไดเทคโนโลยทเหมำะสมกบพนทหรอสภำพแวดลอมนนๆ รวมทงควำมรจำกประสบกำรณของผทรงควำมร จะท ำใหไดองคควำมรทนกวชำกำรและบคลำกรทเกยวของสำมำรถน ำไปใชปฏบตงำนไดอยำงมประสทธภำพ ท ำใหเกดกำรพฒนำกำรเรยนรของบคลำกรในหนวยงำนจำกกำรแลกเปลยนควำมร นอกจำกนกจกรรมกำรจดกำรควำมร ยงสงเสรมใหเกดกำรท ำงำนรวมกน ท ำใหเกดควำมเสยสละ รวมมอ รวมใจ ในกำรจดกำรควำมรในเรองทก ำหนดจนเสรจสน องคควำมรทไดมสำระส ำคญทเกยวของกบกำรผลตถวลสงในพนทภำคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ตงแตสถำนกำรณกำรผลต พนธ เทคโนโลยกำรผลต กำรปองกนก ำจดโรคแมลง ผลงำนทดสอบเทคโนโลยกำรผลตเฉพำะพนท กำรเลอกพนทปลก พนธ กำรปลก และกำรปฏบตดแลรกษำ ไดแก กำรใสปย กำรอำรกขำพช กำรเกบเกยว

ขอขอบคณคณะท ำงำนจดกำรควำมรทกทำนทไดเสยสละเวลำเขำรวมด ำเนนกำรจดกำรองคควำมรเทคโนโลยการผลตถวลสงในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน จนประสบควำมส ำเรจ ขอบคณผทรงควำมรทกทำน โดยเฉพำะอยำงยงอำจำรยสมจนตนำ ทมแสน ทไดสละเวลำตรวจอำนและใหขอเสนอแนะ จนท ำใหองคควำมรทจดท ำขนถกตอง ครบถวน สมบรณ ซงจะเกดประโยชนอยำงยงกบบคลำกรของส ำนกวจยและพฒนำกำรเกษตรเขตท ๓ และผสนใจตอไป

นำยนรนดร สขจนทร

ผอ ำนวยส ำนกวจยและพฒนำกำรเกษตรเขตท ๓ ทปรกษำคณะท ำงำนจดกำรควำมร กนยำยน ๒๕60

3

บทท 1 สถานการณการผลตถวลสงในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน

ญาณน สปะมา กลมวชาการ สวพ.3 ถวลสงเปนพชไรตระกลถวทปลกไดตลอดป และมการปลกแพรหลายทวทกภาคของประเทศ ผลผลต

ถวลสงทไดสามารถใชประโยชนไดหลากหลายรปแบบ กลาวคอ ใชเปนแหลงอาหารโปรตน ตนถวลสงสามารถใชเลยงสตว และปรบปรงบ ารงดน เนองจากเปนพชทสามารถตรงไนโตรเจนไดถง 80-150 กโลกรมไนโตรเจนตอเฮกตาร (Giller et al.,1987; Toomsan,1990) เมอน าซากตนคนสแปลงสามารถชวยเพมผลผลตพชทปลกตามได (McDonagh et al.,1993; McDonagh etal.,1995; Toomsan et al,1995) สงผลใหการผลตพชในระบบตางๆ มเสถยรภาพมากขน ดงนน จงนยมใชถวลสงในระบบปลกพชทส าคญพชหนง เชนพชทปลกกอนหรอตามหลงพชอนพชแซม เชน ในสวนไมผล ยางพารา หรอพชทปลกหมนเวยนกบพชอน เชน ออย มนส าปะหลง เพอตดวงจรการระบาดของโรคแมลง และเพมความอดมสมบรณใหกบดน ส าหรบความตองการใชถวลสงภายในประเทศ มการขยายตวของอตสาหกรรมการแปรรปเปนผลตภณฑตางๆ เพมขนท าใหมความตองการใชถวลสงสงถงปละ 100,000 ตน เปนผลท าใหผลผลตไมเพยงพอกบความตองการใช จงมการน าเขาจากตางประเทศ โดยใน ป 2555 มการน าเขาถวลสง และผลตภณฑรวม 64,905 ตน คดเปนมลคา 1,672 ลานบาท ปรมาณน าเขาสงถง 60 เปอรเซนตของความตองการใช สวนการสงออกในป 2555 มการสงออกถวลสงปรงแตงเมลดฝกแหง และน ามนรวม 38,832 ตนคดเปนมลคา 789 ลานบาท (คนต,2556; ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2557)

การปลกถวลสงในประเทศไทยม 2 ระบบ คอ การปลกในฤดฝน และฤดแลง มเกษตรกรทเกยวของกวา 76,662 ครวเรอน ป 2559/60 ถวลสงมพนทปลก 123,909 ไร ผลผลตรวม 33,379 ตน ผลผลตเฉลย 269 กโลกรมตอไร (ศนยสารสนเทศการเกษตร, 2560) จากรายงานสถานการณการปลกถวลสง 11 จงหวดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ไดแก กาฬสนธ ขอนแกน ชยภม นครพนม เลย มกดาหาร สกลนคร หนองคาย บงกาฬ อดรธาน และหนองบวล าภ มพนทปลก 7,161 ไร ครวเรอนทปลก 2,504 ครวเรอน ผลผลตเฉลย 334 กโลกรมตอไร (ส านกสงเสรมและพฒนาการเกษตรเขตท 4, 2560) สวนใหญเปนเกษตรกรรายยอย ขนาดพนทปลก 1-3 ไรตอครวเรอน ถวลสงมความส าคญในระบบการปลกพช เพราะสามารถปลกสลบกบพชหลก สลบกบการปลกออย มนส าปะหลง ในสภาพไรฤดฝน และปลกในฤดแลงหลงเกบเกยวขาว การจ าหนายสวนใหญในรปฝกสด และฝกแหง โดยมพอคารวบรวมในทองถน และพอคาจากพนทจงหวดใกลเคยง

การปลกถวลสงในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ปลกมากในพนทจงหวดขอนแกน อดรธาน กาฬสนธ ชยภม นครพนม มกดาหาร สกลนคร และ หนองบวล าภ สวนพนทจงหวดเลย หนองคาย และบงกาฬมพนทปลกนอย จากการประชมคณะท างานจดการความรของส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 3 สรปไวในตารางท 1 ดงน

พนทจงหวดกาฬสนธ พนทปลก 483 ไร ผลผลตเฉลย 248 กโลกรมตอไร ครวเรอนเกษตรกรทปลก 234 ครวเรอน พนทปลกฤดแลง อยในอ าเภอกฉนารายณ หวยผง กมลาไสย รองค า และหวยเมก การปลกในฤดฝนอยในพนทอ าเภอกฉนารายณ สวนใหญปลกพนธขอนแกน 6 และ ไทนาน 9 จ าหนายฝกสดใหกบพอคาทองถน พอคารวบรวมสงบรษทแมรวยการเกษตร ในรปแบบฝกแหง และกลมวสาหกจชมชน ซอไวท าผลตภณฑถวควทรายและถวตด

พนทจงหวดขอนแกน พนทปลก 2,987 ไร ผลผลตเฉลย 376 กโลกรมตอไร ครวเรอนเกษตรกรทปลก 958 ครวเรอน การปลกในฤดแลงในพนทอ าเภอน าพอง และสชมพ ฤดฝนปลกมากในพนทอ าเภอเขาสวนกวาง น าพอง และสชมพ พนธทปลก เชน ขอนแกน 6 ขอนแกน 5 ไทนาน 9 มการจ าหนายใหพอคารวบรวมทองถน และจากจงหวดเพชรบรณ

4

ตารางท 1 แหลงปลก พนท พนธทนยมปลก และการจ าหนายผลผลตถวลสง ในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ปเพาะปลก 2558/59

หมายเหต: ขอมลครวเรอน พนทปลกและผลผลตเฉลยจากรายงานขอมลภาวการณผลตถวลสงปเพาะปลก 2558/59 จากส านกสงเสรมและพฒนาการเกษตรเขตท 4 จงหวดขอนแกน กรมสงเสรมการเกษตร ขอมลแหลงปลกทส าคญพนธและการตลาดจาก คณะท างานจดการความรของส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 3 วนท 5 มถนายน 2560

จงหวด พนทปลก (ครวเรอน/ไร)

ผลผลตฝกสดเฉลย (กก./ไร)

แหลงปลกส าคญ พนธทปลก

การตลาด ฤดแลง ฤดฝน

กาฬสนธ 234/483 248 อ.กฉนารายณ อ.หวยผง อ.กมลาไสย อ.รองค า อ.หวยเมก

อ.กฉนารายณ ขก. 6 ไทนาน 9

-พอคาทองถนรวบรวม ขายฝกตม -รวบรวมสง บ.โกแก แบบฝกแหง -กลมวสาหกจชมชน ผลตภณฑถวควทรายและถวตด

ขอนแกน 958/2,987 376 น าพอง สชมพ

เขาสวนกวาง น าพอง สชมพ

ขก. 6 ขก. 5 ไทนาน 9

-พอคาทองถนรวบรวม สงตอ และขายฝกตม -อ.สชมพ พอคาเพชรบรณ

ชยภม 373/822 324 ต.นาฝาย อ.เมอง ต.ตลาดแรง อ.บานเขวา อ.หนองบวแดง

ขก. 6 ขก. 5 ขก. 84-7

-พอคาทองถนรวบรวม ขายฝกตม แปรรปถวควทราย

นครพนม 378/747 251 อ.เมอง อ.ธาตพนม

ขก. 6

-เกษตรกรขายเอง ขายฝกตม

มกดาหาร 94/341 480 อ.เมอง หนองสง ดอนตาล ดงหลวง

ดงหลวง ขก. 6 ไทนาน 9

-เกษตรกรขายเอง -พอคาทองถนรวบรวม -กลมวสาหกจแปรรป ภายใตชอ “ถวทปถวแดน” ผลตถวควทราย และ นมถวลสงพรอมดม

เลย 16/130 100 สกลนคร 85/284 207 บานมวง

พงโคน พรรณนานคม โพนนาแกว

พรรณานคม อ.เมอง วานรนวาส

ไทนาน 9 ขก. 6 สข 38 ขก. 4

-ขายใหบรษทแมรวยการเกษตรในรปฝกแหง -พอคาทองถนรวบรวม ขายฝกตม -กลมวสาหกจชมชนแปรรปถวฝกแหง

หนองคาย 5/27 400 บงกาฬ 10/10 - อดรธาน 276/1,180 513 กดจบ

หนองววซอ กมภวาป

กดจบ หนองววซอ หนองแสง กมภวาป

ไทนาน 9 ขก. 6 ขก. 5 ขก. 84-8

-กลมวสาหกจชมชนแปรรปถวฝกแหง ถวตด ถวบด ถวควควทราย -พอคาทองถนรวบรวมทง ฝกสด และฝกแหง -ขายใหบรษทแมรวยการเกษตรในรปฝกแหง

หนองบวล าภ 75/150 250 ศรบญเรอง นากลาง สวรรณคหา

นากลาง ขก. 6 ไทนาน 9

-พอคาทองถนรวบรวม ขายฝกตม

รวม/เฉลย 2,504/7,161 334

5

จงหวดชยภม พนทปลก 822 ไร ผลผลตเฉลย 324 กโลกรมตอไร ครวเรอนเกษตรกรทปลก 373 ครวเรอน การปลกในฤดแลงในพนท ต าบลนาฝาย อ าเภอเมอง ต าบลตลาดแรง อ าเภอบานเขวา และอ าเภอหนองบวแดง พนธทปลก คอ ขอนแกน 6 ขอนแกน 5 ขอนแกน 84-7 มการจ าหนายใหพอคารวบรวมทองถน เพอแปรรปถวควทรายและถวตม

จงหวดนครพนม พนทปลก 747 ไร ผลผลตเฉลย 251 กโลกรมตอไร ครวเรอนเกษตรกรทปลก 378 ครวเรอน การปลกในฤดแลงในพนทอ าเภอน าพอง และสชมพ ฤดฝนปลกมากในพนทอ าเภอเมอง และ อ าเภอธาตพนม พนธทปลก คอ ขอนแกน 6 มการจ าหนายเองและพอคารวบรวมทองถน

จงหวดมกดาหาร พนทปลก 341 ไร ผลผลตเฉลย 480 กโลกรมตอไร ครวเรอนเกษตรกรทปลก 94 ครวเรอน การปลกในฤดแลงในพนทอ าเภอเมอง หนองสง ดอนตาล และดงหลวง ฤดฝนปลกมากในพนทอ าเภอดงหลวง พนธทปลก คอ ขอนแกน 6 และไทนาน 9 มการจ าหนายเองและพอคารวบรวมทองถน ขายฝกสด กลมวสาหกจแปรรป ภายใตชอ “ถวทปถวแดน” และแปรรปนมถวลสงพรอมดม

จงหวดสกลนคร พนทปลก 284 ไร ผลผลตเฉลย 207 กโลกรมตอไร ครวเรอนเกษตรกรทปลก 85 ครวเรอน การปลกในฤดแลงในพนทอ าเภอบานมวง พงโคน พรรณนานคม และโพนนาแกว ฤดฝนปลกมากในพนทอ าเภอพรรณานคม เมอง และวานรนวาส พนธทปลก คอ ไทนาน 9 ขอนแกน 6 และ สข 38 มการจ าหนายเองและพอคารวบรวมทองถน ขายในรปฝกแหงใหบรษทแมรวยการเกษตร ฝกสดใหพอคาคนกลางและทองถน และกลมวสาหกจชมชนแปรรปถวฝกแหง

จงหวดอดรธาน พนทปลก 1,180 ไร ผลผลตเฉลย 513 กโลกรมตอไร ครวเรอนเกษตรกรทปลก 276 ครวเรอน การปลกในฤดแลงในพนทอ าเภอกดจบ หนองววซอ และกมภวาป ฤดฝนปลกมากในพนทอ าเภอกดจบ หนองววซอ หนองแสง และกมภวาป พนธทปลก คอ ไทนาน 9 ขอนแกน 6 ขอนแกน 5 และขอนแกน 84-8 มการจ าหนายเองและพอคารวบรวมทองถน ขายในรปฝกแหงใหบรษทแมรวยการเกษตร และกลมวสาหกจชมชนแปรรปถวฝกแหง

จงหวดหนองบวล าภ พนทปลก 150 ไร ผลผลตเฉลย 250 กโลกรมตอไร ครวเรอนเกษตรกรทปลก 75 ครวเรอนการปลกในฤดแลงในพนทอ าเภอกดศรบญเรอง นากลาง และสวรรณคหา ฤดฝนปลกในพนทอ าเภอนากลาง พนธทปลก คอ ไทนาน 9 ขอนแกน 6 การจ าหนายเองและพอคารวบรวมทองถน ขายในรปฝกสดและฝกแหง

เอกสารอางอง

คนต ลขตวทยาวฒ. 2556. บทบาทถวไทยกาวไกลสอาเซยน. เอกสารประกอบการอภปรายเรอง บทบาทถวไทยกาวไกลสอาเซยน:ในการประชมวชาการพชไรวงศถวแหงชาตครงท 4 วนท 27 สงหาคม 2556 ณโรงแรมสามพรานอ.สามพรานจ.นครปฐม.

ศนยสารสนเทศการเกษตร. 2560. ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. สบคนจาก ssnet.doae.go.th/wp-content/uploads/2017/01/2.ppt. ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2557. สถตการคาสนคาเกษตรไทยกบตางประเทศ ป2555.สบคนเมอ 8 มถนายน2557 จากhttp://www.oae.go.th. ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2557. สถตการเกษตรของประเทศไทยป2556.สบคนเมอ 8 มถนายน 2557 จากhttp://www.oae.go.th. ส านกสงเสรมและพฒนาการเกษตรเขตท 4 จงหวดขอนแกน. 2560. รายงานขอมลภาวการณผลตถวลสงป เพาะปลก 2558/59. กรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ. Giller, K. E., P. T. C. Nambiar, B. Srinivasa Rao, P. J. Dart, and J. M. Day.1987.A comparison of nitrogen fixation in genotype of groundnut (Arachis hypogaea L.) using15N-isotope dilution. Biol. Fertil. Soil 5: 23-25.

6

McDonagh, J. F., B. Toomsan, V. Limpinuntana, and K.E. Giller. 1993. Estimate of the residual nitrogen benefit of groundnut to maize in Northeast Thailand. Plant and Soil 154: 267-277. McDonagh, J. F., B. Toomsan, V. Limpinuntana, and K. E. Giller. 1995. Grain legumesand green manures as pre-rice crops in Northeast Thailand: Legume N2–fixation, production and residual nitrogen benefits to rice. Plant and Soil 177: 111-126. Toomsan, B. 1990. Groundnut microbiology research at Khon Kean Univercity. In Groundnut

Improvement Project, Khon Kaen University. Ed. A. Patanathai. Pp 89-111. Report of Work For 1986-1988. Faculty of Agriculture, Khon Kaen Univercity.Khon Kaen, Thailand.

Toomsan, B., J. F. Mc Donagh, V. Limpinuntana, and K. E. Giller. 1995. Nitrogen fixation by groundnut and soybean and residual nitrogen benefits to rice in farmers’ field in Northeast Thailand. Plant and Soil 175: 45-56.

7

บทท 2 ผลงานวจยการปรบปรงพนธถวลสงและการเลอกผลตใหเหมาะสมเฉพาะพนท

สมจนตนา ทมแสน ศนยวจยพชไรขอนแกน การปรบปรงพนธถวลสงมวตถประสงคเพอใหไดพนธทมลกษณะตามความตองการของตลาด ผผลต ผใช

ประโยชน และผบรโภค ดงนน จงจ าเปนตองมถวลสงหลายๆ พนธทมลกษณะแตกตางกน เชน ขนาดฝก ขนาดเมลด รสชาต ลกษณะทรงตน อายเกบเกยว การตานทานโรคและแมลง เปนตน เพอเปดโอกาสใหเลอกใชพนธไดตามความเหมาะสม การปรบปรงพนธจะประสบผลส าเรจไดตามวตถประสงค ตองท าใหเกดความแปรปรวนทางพนธกรรมกอนแลวท าการคดเลอกใหไดพนธทมลกษณะตามทนกปรบปรงพนธตองการ ความแปรปรวนทางพนธกรรมของถวลสงเกดขนไดหลายวธ คอ

1. การน าพนธใหมเขามา เปนพนธทมลกษณะแตกตางจากพนธทมอยเดม โดยมลกษณะทางพนธกรรมและลกษณะภายนอกทแตกตางกน รวมถงถวลสงปาทมลกษณะด เชน ตานทานโรค ตานทานแมลง โดยรวบรวมจากแหลงปลกตางๆ ทงภายในและตางประเทศ เพอใชเปนแหลงของเชอพนธทมความแตกตางทางพนธกรรมในการผสมพนธ

2. การผสมขาม ขนอยกบวตถประสงคของการปรบปรงพนธ ในการทจะคดเลอกพนธทมลกษณะด 2 species มาผสมกน เชน การผสมขามระหวางถวลสงปาทตานทานโรคใบจดกบพนธปลกทใหผลผลตสง หรอการผสมขามพนธ โดยใชพนธพอ-พนธแม ทมความแตกตางทางดานพนธกรรมสง ลกทไดจะมความแตกตางมาก ท าใหนกปรบปรงพนธสามารถทจะเลอกลกษณะทดได

3. ลกทไดจากการผสมขามในธรรมชาต วธนมโอกาสเกดขนนอยมากเพยง 0.09-2.56% ขนอยกบพนธ ฤด และสภาพพนทปลก

4. การเกดการเปลยนแปลงโดยฉบพลนโดยเกดเองในธรรมชาต เกดจากสารเคม และรงส ลกษณะทพบ คอ เปลยนสของเยอหมเมลด ตนแคระแกรน อาการใบดางเนองจากขาดคลอโรฟลล

5. การชกน าใหเกดการเปลยนแปลงจ านวนโครโมโซม วธนจะท าใหจ านวนโครโมโซมเพมขนเปนเทาตว ถวลสงจงมลกษณะตางไปจากเดม เชน มขนาดของฝกและเมลดโตขน มน าหนกแหงมากขน

วตถประสงคของการปรบปรงพนธถวลสง 1. การปรบปรงพนธเพอใหผลผลตสง มพนธรบรอง/แนะน า ไดแก พนธไทนาน 9 ล าปาง สข.38 2. การปรบปรงพนธเพอใหอายสน ส าหรบใชในระบบปลกพชบางระบบทมชวงฤดปลกสน ไดสายพนธด คอ (MGS9xChico)-12-16-5 ซงมอายเกบเกยว 80-85 วนหลงงอก โดยมพนธ Chico (อายเกบเกยว 70 วนหลงงอก) เปนแหลงพนธกรรมใหลกษณะอายสน 3. การปรบปรงพนธเพอใหตานทานโรคราสนมและโรคใบจด มสายพนธดทพฒนาไดและผานการทดสอบทงในสภาพแปลงทดสอบโรคและสภาพเรอนทดลองของงานโรคพช ศนยวจยพชไรขอนแกนพบวา สายพนธ (NCAc17090xRCM387) -19P-3 แสด งปฏ ก ร ย า ต า นทานส ง ม ากต อ โ ร ค ใบจ ด ส ด า แ ล ะส าย พน ธ (NCAc17090xTainan9)-2 และ (NCAc17090xTainan9)-10 แสดงปฏกรยาตานทานสงตอโรคราสนม 4. การปรบปรงพนธเพอใหตานทานตอเชอรา Aspergillus Flavus มถวลสง 2 สายพนธ ทผานการทดสอบความตานทานตอเชอรา A. flavus มาแลวเมออยในชวท 5 และ 6 (ป 2525-2526) เมอน าไปประเมนผลผลต พบวา (MoketxJ11)-12-2-25 และ (LampangxJ11)-12-2-29 ใหผลผลตสงกวาพนธไทนาน 9 แตสงใกลเคยงกบพนธขอนแกน 60-1 เมอน ามาทดสอบความตานทานตอการเขาท าลายของ A. flavus และ A. parasiticus ซ าอกในป 2531 พบวา ทงสองสายพนธกลบไมแสดงความตานทานตอเชอราทงสอง

8

5. การปรบปรงพนธถวลสงเมลดปานกลาง มพนธรบรอง 3 พนธคอ ขอนแกน 60 -1 (ป 2530) ขอนแกน 5 (ป 2541) และขอนแกน 84-7 (ป2554) 6. การปรบปรงพนธถวลสงเมลดโต มพนธรบรอง 2 พนธคอ พนธขอนแกน 60 -3 (ป 2531) และขอนแกน 6 (ป 2547) ท าใหมการผลตถวลสงเมลดโตภายในประเทศ 7. การปรบปรงพนธถวลสงส าหรบใชประโยชนทงฝก (ถวตม ถวคว ถวอบ) มพนธรบรอง/แนะน า ไดแก ขอนแกน 60-2 (ป 2530) ขอนแกน 4 (ป 2537) กาฬสนธ 1 (ป 2544) กาฬสนธ 2 (ป 2544) ขอนแกน (ป 2545) และขอนแกน 84-8 (ป 2555)

วธการปรบปรงพนธถวลสง 1. การน าพนธใหมเขามา การรวบรวม และการคดเลอกพนธ โดยรวบรวมและน าพนธใหมมาจากแหลงอน เชน ตางประเทศมาปลกคดเลอก โดยการศกษาการปรบตว เปรยบเทยบลกษณะตางๆ จนกระทงไดพนธทมลกษณะดเหมาะสมกบสภาพแวดลอมทปลกนนๆ มากทสด บางครงอาจจะพบวา มความแปรปรวนระหวางตนของพนธเดยวกนทปลกศกษา ซงเปนผลมาจากการแสดงของยนเมอมสภาพแวดลอมทแตกตางกน เพอเปดโอกาสใหมการคดเลอกตนทตองการไปปลกพฒนาตอไป จนเปนพนธใหมทเหมาะสมตามตองการ 2. การผสมและคดเลอกพนธ วธนเปนวธการทท าใหนกปรบปรงพนธได รบผลส าเรจมากทสด เปนวธทรวมเอาลกษณะดจากพนธพอ-แม ใหไปรวมในรนลกหลาน ในการคดเลอกสามารถท าไดหลายวธ คอ สบประวต เกบรวบรวม การดดแปลงตางๆ ตลอดจนการคดเลอกรวมกบการผสมยอนกลบไปยงพนธดทเปนตวรบยนทตองการ ทงนควรเลอกใชใหเหมาะสม การปรบปรงพนธโดยวธการคดเลอกหลงการผสมขามพนธจะไดรบผลส าเรจมากหรอนอยขนอยกบการคดเลอกพนธพอ-แม ความสามารถทจะไปกนไดหรอจะจบคกนไดของโครโมโซม และความเปนไปไดของการยายลกษณะดจากพนธหนงไปยงอกพนธหนง ขนตอนการปรบปรงพนธถวลสง 1. การศกษาและรวบรวมพนธ เปนการรวบรวมพนธถวลสงจากตางประเทศและในประเทศ มาปลกศกษาลกษณะตางๆ ซงเปนลกษณะประจ าพนธ เชน วนงอก วนออกดอก วนสกแก การเจรญเตบโต ลกษณะทรงตน ลกษณะใบ สดอก ลกษณะฝก การตดฝก จ านวนเมลดตอฝก สของเปลอกหมเมลด การตานทานตอโรค แมลง และการใหผลผลต ตลอดจนขอเสยอนๆดวย เพอเปนขอมลเบองตนในการคดเลอกพนธถวลสงไปใชประโยชนตอไป 2. การคดเลอกพนธโดยวธ mass selection, modified mass selection และ pure line selection ลกษณะทใชในการคดเลอก ไดแก จ านวนฝกตอตน จ านวนเมลดตอฝก อายเกบเกยว เปอรเซนตกะเทาะ การตานทานโรคและแมลง ขนาดของเมลด สของเยอหมเมลด ฯลฯ ซงแตละวตถประสงคจะใชลกษณะเฉพาะเปนตว คดเลอก เชน เพออายสน กจะคดเลอกสายพนธ/พนธทมอายสน 80-85 วน เปนตน 3. การผสมพนธและคดเลอกสายพนธ ประกอบดวย การคดเลอกพนธพอและแมทเหมาะสม แลวท าการผสมขามพนธ การปลกชวท 1 การปลกคดเลอกชวท 2-5 ตามวธการของการปรบปรงพนธแบบใดแบบหนง เมอถงชวท 6 น าสายพนธทคดเลอกไดเขาประเมนผล 4. การประเมนผล ประกอบดวย การประเมนผลขนตน และการประเมนผลดานผลผลต ดงน 4.1 การเปรยบเทยบเบองตน ด าเนนการในศนยฯ ประกอบดวย 30 -40 สายพนธ (รวมพนธตรวจสอบ) วางแผนการทดลองแบบ Randomized complete block (RCB) ม 3 ซ า ขนาดแปลงทดลองยอย (plot size) 1×8 เมตร ใชระยะปลก 50×20 เซนตเมตร 2 ตนตอหลม ใชเวลา 2 ฤดปลกๆ ละ 1-2 สถานททดลอง

9

4.2 การเปรยบเทยบมาตรฐาน ด าเนนการในศนยฯ ประกอบดวย 14 -16 สายพนธ (รวมพนธตรวจสอบ) วางแผนการทดลองแบบ RCB ม 4 ซ า ขนาดแปลงทดลองยอย 3×6 เมตร ใชระยะปลก 50×20 เซนตเมตร 2 ตนตอหลม ใชเวลา 2-4 ฤดปลกๆ ละ 2-4 สถานททดลอง

4.3 การเปรยบเทยบในทองถน ด าเนนการในศนยฯ ประกอบดวย 8 -12 สายพนธ (รวมพนธตรวจสอบ) วางแผนการทดลองแบบ RCB ม 4 ซ า ขนาดแปลงทดลองยอย 3×6 เมตร ใชระยะปลก 50×20 เซนตเมตร 2 ตนตอหลม ใชเวลา 2-4 ฤดปลกๆ ละ 2-4 สถานททดลอง

4.4 การเปรยบเทยบในไรเกษตรกร ด าเนนการในไรเกษตรกรตามแหลงปลกตางๆ ประกอบดวย 5-8 สายพนธ (รวมพนธตรวจสอบ) วางแผนการทดลองแบบ RCB ม 4-6 ซ า ขนาดแปลงทดลองยอย 5×8 เมตร ใชระยะปลก 50×20 เซนตเมตร 2 ตนตอหลม ใชเวลา 2-4 ฤดปลกๆ ละ 3-4 สถานททดลอง

4.5 การทดสอบพนธในไรเกษตรกร ด าเนนการโดยเกษตรกร ในแปลงของเกษตรกรตามแหลงปลกตางๆ ประกอบดวย 3-4 สายพนธ (รวมพนธตรวจสอบ) ขนาดแปลงทดลองยอย 10×20 เมตร ใชระยะปลก ของเกษตรกร ประมาณ 4-6 สถานททดลองตอฤดปลก ในระหวางประเมนผลตามขนตอนการปรบปรงพนธ จะท าการศกษาขอมลจ าเพาะของถวลสงพนธทดเดน ดานสรรวทยา ปฏกรยาของพนธตอโรคและแมลงทส าคญ การตอบสนองตอปย และการยอมรบของเกษตรกร หลงจากนนจะรวบรวมและวเคราะหขอมล เพอเสนอขอใหพจารณาเปนพนธรบรอง/พนธแนะน าของกรมวชาการเกษตร ท าการเผยแพรและประชาสมพนธใหเกษตรกรและบคคลทวไปทราบ เพอเปดโอกาสใหผสนใจไดเลอกใชเปนพนธปลกเพมขน โดยสรป มถวลสงทผานขนตอนการปรบปรงพนธ จนกระทงไดรบการพจารณาใหเปนพนธแนะน า/รบรองของกรมกสกรรม/กรมวชาการเกษตร จ านวน 14 พนธ มขอมลในการเสนอขอรบรอง/แนะน าพนธ (ตารางท 2) ดงน 1. พนธ สข.38 เปนพนธทไดจากการรวบรวมพนธในประเทศ และเปนพนธแนะน าของกรมกสกรรมในป 2505 มลกษณะเดน คอ ใหผลผลตสงและมขนาดเมลดโต ทรงตนเปนพมตรง ตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกสด 509 กโลกรมตอไร ผลผลตฝกแหง 247 กโลกรมตอไร มฝกยาว ม 3-4 เมลดตอฝก เหมาะส าหรบใชบรโภคในรปถวฝกตม มเยอหมเมลดสแดง น าหนก 100 เมลด 38.9 กรม

2. พนธล าปาง เปนพนธทไดจากการรวบรวมพนธในประเทศ และเปนพนธแนะน าของกรมกสกรรมในป2505 มลกษณะเดน คอ ใหผลผลตสงและมขนาดเมลดโต ทรงตนเปนพมตรง ตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกแหง 279 กโลกรมตอไร ม 3-4 เมลดตอฝก เหมาะส าหรบใชบรโภคในรปถวฝกตม มเยอหมเมลดสชมพมน าหนก 100 เมลด 40.6 กรม 3. พนธไทนาน 9 เปนพนธทน าเขาจากไตหวนในป 2515 และไดรบการพจารณาใหเปนพนธรบรองของกรมวชาการเกษตร เมอวนท 5 ตลาคม 2519 มลกษณะเดน คอ ใหผลผลตสง มเปอรเซนตการกะเทาะสง เปลอกบาง และปรบตวเขากบสภาพแวดลอมไดด ทรงตนเปนพมตรง ตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกแหง 260 กโลกรมตอไร ม 2 เมลดตอฝก เหมาะส าหรบใชในรปถวกะเทาะเปลอก (ถวเมลด) มเยอหมเมลดสชมพ มน าหนก 100 เมลด 42.4 กรม 4. พนธขอนแกน 60-1 เปนพนธทคดเลอกไดจากพนธ Mo-ket ของโครงการ SEARCA ในป 2517 และไดรบการพจารณาใหเปนพนธรบรองของกรมวชาการเกษตร เมอวนท 30 กนยายน 2530 มลกษณะเดน คอ มขนาดฝกและเมลดโตกวาพนธไทนาน 9 และใหผลผลตสงเทากบพนธไทนาน 9 มทรงตนเปนพมตรง ตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกแหง 273 กโลกรมตอไร ม 2 เมลดตอฝก เหมาะส าหรบใชในรปถวกะเทาะเปลอก (ถวเมลด) มเยอหมเมลดสชมพ มน าหนก 100 เมลด 45.9 กรม 5. พนธขอนแกน 60-2 เปนพนธทคดเลอกไดจากพนธ TMV3 ของโครงการรวบรวมและศกษาพนธในป 2522 และไดรบการพจารณาใหเปนพนธรบรองของกรมวชาการเกษตร เมอวนท 30 กนยายน 2530 ม ลกษณะ

10

เดน คอ มขนาดฝกยาวและโต ฝกคอนขางตรง มฝกทม 3-4 เมลด ในปรมาณสง มขนาดเมลดโตกวาพนธ สข.38 และใหผลผลตฝกสดและฝกแหงสงกวาพนธ สข.38 มทรงตนเปนพมตรง ตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกสด 572 กโลกรมตอไร ผลผลตฝกแหง 266 กโลกรมตอไร ม 3-4 เมลดตอฝก เหมาะส าหรบใชในรปถวฝกตม มเยอหมเมลดสชมพ มน าหนก 100 เมลด 40.7 กรม 6. พนธขอนแกน 60-3 เปนพนธทคดเลอกไดจากพนธ NC7 ของการศกษาและรวบรวมพนธถวลสงของโครงการ CRSP peanut ในป 2526 และไดรบการพจารณาใหเปนพนธรบรองของกรมวชาการเกษตร เมอวนท 14 กนยายน 2531 มลกษณะเดน คอ มขนาดฝกและเมลดโตมาก มทรงตนเปนพมกวางกงเลอย ตดฝกเปนกระจายไปตามกงทเลอยไปบนดน ใหผลผลตฝกแหง 378 กโลกรมตอไร ม 2 เมลดตอฝก เหมาะส าหรบใชในรปเมลดส าหรบแปรรปเปนผลตภณฑ เชน ถวอบเนย ถวทอด มเยอหมเมลดสชมพและสมออน เมลดมการพกตว 60 วนหลงเกบเกยว มน าหนก 100 เมลด 76.2 กรม มความตานทานตอโรค ราสนมและใบจด และตานทานแมลงปานกลาง 7. พนธขอนแกน 4 เปนพนธแรกทคดเลอกไดจากการผสมขามพนธ ระหวางพนธ Taiwan 2 กบพนธทนทานตอเชอราทสรางสารอะฟลาทอกซน UF71513-1 ทสถานทดลองพชไรกาฬสนธ ในป 2524 และไดรบการพจารณาใหเปนพนธรบรองของกรมวชาการเกษตร เมอวนท 15 ธนวาคม 2537 มลกษณะเดน คอ ใหผลผลตฝกสดและฝกแหงสง ผลผลตฝกสด 586 กโลกรมตอไร ผลผลตฝกแหง 270 กโลกรมตอไร มทรงตนเปนพมตรง ตดฝกเปนกระจกทโคนตน ม 3-4 เมลดตอฝก เหมาะส าหรบใชประโยชนใน 2 รปแบบ คอ ใชบรโภคในรปถวฝกตม และในรปถวกะเทาะเปลอก (ถวเมลด) มเยอหมเมลดสชมพ มน าหนก 100 เมลด 47.1 กรม 8. พนธขอนแกน 5 เปนพนธทคดเลอกไดจากการผสมขามพนธ ระหวางพนธทใหผลผลตสง ไทนาน 9 กบพนธเมลดโต RCM387 ทสถานทดลองพชไรกาฬสนธ ในป 2526 และไดรบการพจารณาใหเปนพนธรบรองของกรมวชาการเกษตร เมอวนท 18 มนาคม 2541 มลกษณะเดน คอ มขนาดเมลดโตและใหผลผลตสง มระดบการเปนโรคยอดไหมต า มทรงตนเปนพมกวางตงตรง ตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกแหง 304 กโลกรมตอไร ในฤดแลงทมการใหน าชลประทานใหผลผลต 340 กโลกรมตอไร ม 2 เมลดตอฝก เหมาะส าหรบใชในรปถ วกะเทาะเปลอก (ถวเมลด) มเยอหมเมลดสชมพ มน าหนก 100 เมลด 51.1 กรม 9. พนธกาฬสนธ 1 เปนพนธทรวบรวมไวตงแตป 2516 ในชอวา KAC1 มชอเดมวา Asiatica ไดรบการพจารณาใหเปนพนธแนะน าของกรมวชาการเกษตร เมอวนท 4 กรกฎาคม 2544 มลกษณะเดน คอ เปลอกฝกคอนขางเรยบท าใหลางฝกสดใหสะอาดไดงาย อายเกบเกยวฝกสด 80 -85 วน ฝกแหง 90-100 วน ฝกตรง มเยอหมเมลดสแดง ม 2-3 เมลดตอฝก มทรงตนเปนพมตงตรงตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกสด ฤดแลง 546 กโลกรมตอไร ฤดฝน 387 กโลกรมตอไร ผลผลตฝกแหงฤดแลง 225 กโลกรมตอไร ฤดฝน 171 กโลกรม ตอไร เหมาะส าหรบใชบรโภคในรปถวฝกตม มน าหนก 100 เมลด 40.0 กรม 10. พนธกาฬสนธ 2 เปนพนธทรวบรวมไวตงแตป 2516 ในชอวา KAC431 โดยน าเขาจากสถาบนวจยพชนานาชาตกงรอนและแหงแลง (ICRISAT) ประเทศอนเดย มชอเดมวา ICG1703 SB NCAc17127 ไดรบการพจารณาใหเปนพนธแนะน าของกรมวชาการเกษตร เมอวนท 4 กรกฎาคม 2544 มลกษณะเดน คอ มความตานทานตอโรคราสนมและใบจด ฝกยาว ม 2-4 เมลดตอฝก รสชาตหวาน อายเกบเกยวฝกสด 90-95 วน ฝกแหง 100-115 วน มทรงตนเปนพมตงตรงตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกสด ฤดแลง 651 กโลกรมตอไร ฤดฝน 524 กโลกรมตอไร ผลผลตฝกแหง ฤดแลง 226 กโลกรมตอไร ฤดฝน 192 กโลกรมต อไร เยอหมเมลดสชมพมลายขดสมวง เหมาะส าหรบใชบรโภคในรปถวฝกตม มน าหนก 100 เมลด 38.9 กรม 11. พนธขอนแกน เปนพนธทน าเขาจากประเทศสหรฐอเมรกา น ามาศกษาในป 2536 ไดรบการพจารณาใหเปนพนธแนะน าของกรมวชาการเกษตร เมอวนท 9 กรกฎาคม 2546 มลกษณะเดน คอ เปลอกฝกคอนขางเรยบท าใหลางฝกสดใหสะอาดไดงาย อายเกบเกยวฝกสด 80 -85 วน ฝกแหง 90-100 วน ฝกยาวตรง มเยอหมเมลดสแดง ม 3-4 เมลดตอฝก มทรงตนเปนพมตงตรง ตดฝกเปนกระจกทโคนตน ใหผลผลตฝกสด ฤดแลง 423

11

กโลกรมตอไร ฤดฝน 236 กโลกรมตอไร ผลผลตฝกแหงฤดแลง 280 กโลกรมตอไร ฤดฝน 159 กโลกรมตอไร เหมาะส าหรบใชบรโภคในรปถวฝกตม มน าหนก 100 เมลด 41.9 กรม 12. พนธขอนแกน 6 เปนพนธทคดเลอกไดจากลกชวท 3 ของประชากร ( ICGX-930132-F3) ซงเกดจากคผสม (ICGV88361×ICGV88390) × MACAN ทสรางขนโดยสถาบนวจยพชนานาชาตกงรอนและแหงแลง (ICRISAT) ประเทศอนเดย ศนยวจยพชไรขอนแกนน ามาคดเลอกในป 2538 ไดรบการพจารณาใหเปนพนธรบรองของกรมวชาการเกษตร เมอวนท 20 พฤษภาคม 2547 มลกษณะเดน คอ ใหผลผลตฝกแหงสงในฤดแลง 578 กโลกรมตอไร ฤดฝน 338 กโลกรมตอไร มทรงตนเปนพมกวางกงเลอย อายเกบเกยว 109 วน มขนาดเมลดโต น าหนก 100 เมลด 82.8 กรม ม 2 เมลดตอฝก เยอหมเมลดสชมพ ตานทานตอโรคยอดไหม ทนทานตอโรค ราสนมและโรคใบจดสด า เมลดมระยะพกตว 4 สปดาห จงไมงอกในแปลงขณะเกบเกยว หากตองการปลกดวยเมลดทเกบเกยวใหม ตองท าลายการพกตวของเมลดกอนน าไปปลก 13. พนธขอนแกน 84-7 เปนพนธทคดเลอกจากการผสมขามพนธ ระหวางพนธทใหผลผลตสง China no.1 กบพนธตานทานแมลง EC36892 ทศนยวจยพชไรขอนแกน ในป 2536 และไดรบการพจารณาใหเปนพนธรบรองของกรมวชาการเกษตร เมอวนท 30 มถนายน 2554 มลกษณะเดน คอ ใหผลผลตฝกแหงสง 315 กโลกรมตอไร มขนาดเมลดโตโดยน าหนก 100 เมลด 54.3 กรม มทรงตนเปนพมกวางกงเลอย ใบเลก ตดฝกเปนกระจายทโคนตน ม 2 เมลดตอฝก เปลอกหมเมลดสชมพ เมลดมระยะพกตว 4-6 สปดาห จงไมงอกในแปลงขณะเกบเกยว หากตองการปลกดวยเมลดทเกบเกยวใหม ตองท าลายการพกตวของเมลดกอนน าไปปลก 14. พนธขอนแกน 84-8 เปนพนธทคดเลอกจากการผสมขามพนธ ระหวางพนธถวฝกตมทใหผลผลตสง ขอนแกน 60-2 กบพนธตานทานตอโรคเหยวทเกดจากเชอแบคทเรย Tupai ทศนยวจยพชไรขอนแกน ในป 2539 และไดรบการพจารณาใหเปนพนธรบรองของกรมวชาการเกษตร เมอวนท 31 มกราคม 2555 มลกษณะเดน คอ มขนาดเมลดโต โดยน าหนก 100 เมลด 49.9 กรม ใหผลผลตฝกสด 643 -786 กโลกรมตอไร ใหผลผลตฝกแหง 289 กโลกรมตอไร มเยอหมเมลดสชมพ คอนขางทนทานตอโรคโคนเนาขาว (เชอสาเหต Sclerotium rolfsii) เหมาะส าหรบใชประโยชนใน 2 รปแบบ คอ ใชบรโภคในรปถวฝกตม และในรปถวกะเทาะเปลอก (ถวเมลด) การเลอกผลตใหเหมาะสมเฉพาะพนท การเลอกผลตใหเหมาะสมเฉพาะพนทในสวนของพนธถวลสง ควรค านงถง ลกษณะของพนธตามความตองการของผใชประโยชน และความเหมาะสมของพนททท าการผลต

พนธแนะน า/รบรองของกรมวชาการเกษตรจ าแนกทางพฤกษศาสตร เปน 3 ประเภท เรยงตามความยากไปหางายของการผลตไดดงน

1. ประเภท Virginia มลกษณะทรงตนเปนพมกวาง/กงเลอย ทรงพมตงตรง ใบเลกสเขยวเขม ไมมดอกบนล าตนหลก แตละกงแขนงประกอบดวย 2 ขอ ทมชอดอก และอก 2 ขอทไมมชอดอกสลบกนไป (altemate branching) มการแตกกงจ านวนมากทงกงแขนงท 1, 2 และ 3 (n+1, n+2 และ n+3) ฝกและเมลดมขนาดโต ม 2-3 เมลดตอฝก มเยอหมเมลดสชมพ เมลดมการพกตว สามารถรอใหฝกแกพรอมๆกนไดระยะหนงกอนเกบเกยว อายเกบเกยวยาวกวาประเภทอนๆ การเกบเกยวโดยการใชมอถอน ท าไดคอนขางยาก เพราะทรงตนกงเลอย ฝกมกจะขาดในดน พนธถวลสงทจดอยในประเภทน ไดแก ขอนแกน 60-3 ขอนแกน 6 และขอนแกน 84-7 ตองการดนทมความอดมสมบรณปานกลาง-สง มแคลเซยม 200-400 มลลกรมตอกโลกรม เปนดนรวนปนทราย

2. ประเภท Valencia มลกษณะทรงตนเปนพมตงตรง ใบสเขยว มดอกบนล าตนหลกและทกขอของกง (sequential branching) การแตกกงมไมมากนก โดยเฉพาะอยางยงกงแขนงท 2 (n+2) และแทบจะไมมกงแขนงท 3 (n+3) ตดฝกเปนกระจกทโคนตน มอายเกบเกยวสนกวาประเภทท 1 ฝกยาวไมคอด ม 2-3 เมลดตอฝก เมลดไมมการพกตว เมลดมขนาดปานกลาง-เลก เยอหมเมลดสตางๆ เชน แดง ชมพลายขดมวง ชมพ พนธถวลสงทจดอยในประเภทน คอ ล าปาง สข.38 ขอนแกน 60-2 ขอนแกน 4 ขอนแกน กาฬสนธ1 กาฬสนธ2 และขอนแกน

12

84-8 ตองการดนทมความอดมสมบรณปานกลาง มแคลเซยมไมต ากวา 120 มลลกรมตอกโลกรม และเปนดนรวนปนทราย กลมพนธนเหมาะกบตลาดถวฝกตม

3. ประเภท Spanish มลกษณะทรงตนเปนพมตงตรง ใบสเขยว มดอกบนล าตนหลกและทกขอของกง ฝกสน มขนาดเลกและเวาหรอคอด ม 2 เมลดตอฝก เมลดไมมการพกตว มเยอหมเมลดสชมพ พนธถวลสงทจดอย ในประเภทน คอ ไทนาน 9 ขอนแกน 60-1 และขอนแกน 5 เปนกลมพนธทปลกไดทวไป ความเชอมโยงของงานทดสอบและงานผลตพนธขยายของหนวยงาน เมอผลการทดสอบในพนทเกยวกบดานพนธถวลสงไดผลด และจะท าการขยายผลตอ หนวยงานควรวางแผนการผลตพนธขยายรองรบ เพอใหการสงผลการวจยสผใชประโยชนในพนทไดครบถวนสมบรณ

13

ตารางท 2 ขอมลน าเสนอขอรบรอง/แนะน าพนธถวลสง จ านวน 14 พนธ

พนธ

สล าตน สใบ ขนาดใบ ทรงตน ลกษณะการ แตกกง

เสนลายบน เปลอกฝก

จงอยฝก สเยอหมเมลด

การตดฝกบรเวณโคน

ตน

ขนาดเมลด การพกตวของเมลด

ไทนาน 9 เขยว เขยว ปานกลาง พมแคบ sequential เรยบ เหนไดชดเจน ชมพ กระจก ปานกลาง ไมมการพกตว ขอนแกน 60-1 เขยว เขยว ปานกลาง พมแคบ sequential เหนไดชดเจน ไมชดเจน ชมพ กระจก ปานกลาง ไมมการพกตว ขอนแกน 60-2 เขยว เขยว ปานกลาง พมแคบ sequential เหนไดชดเจน เหนไดชดเจน ชมพ กระจก ปานกลาง ไมมการพกตว ขอนแกน 60-3 เขยว เขยวเขม เลก พมแผกวาง alternate เหนไดชดเจน เหนไดชดเจน ชมพ สมออน กระจาย โต พกตว 4 สปดาห ขอนแกน 4 เขยวอมมวง เขยว ปานกลาง พมแคบ sequential เหนไดชดเจน เหนไดชดเจน ชมพเขม กระจก ปานกลาง ไมมการพกตว ขอนแกน 5 เขยว เขยว ปานกลาง พมแคบ sequential เหนไดชดเจน เหนไดชดเจน ชมพเขม กระจก ปานกลาง ไมมการพกตว ขอนแกน 6 เขยว เขยวเขม เลก พมแผกวาง alternate เหนไดชดเจน เหนไดชดเจน ชมพ กระจาย โต พกตว 4 สปดาห ขอนแกน 84-7 เขยว เขยวเขม เลก พมแผกวาง alternate เหนไดชดเจน เหนไดชดเจน ชมพ กระจาย ปานกลาง-โต พ ก ต ว 4 -6

สปดาห ขอนแกน 84-8 เขยว เขยว ปานกลาง พมแคบ sequential เหนไดชดเจน เหนไดชดเจน ชมพเขม กระจก ปานกลาง ไมมการพกตว สข.38 เขยวอมมวง เขยว ปานกลาง พมแคบ sequential เหนไดชดเจน เหนไดชดเจน แดงเขม กระจก ปานกลาง ไมมการพกตว ล าปาง เขยว เขยว ปานกลาง พมแคบ sequential เหนไดชดเจน เหนไดชดเจน ชมพ กระจก ปานกลาง ไมมการพกตว ขอนแกน เขยวอมแดง เขยว ปานกลาง พมแคบ sequential คอนขางเรยบ เหนไดชดเจน แดงเขม กระจก ปานกลาง ไมมการพกตว กาฬสนธ 1 เขยวอมแดง เขยว ปานกลาง พมแคบ sequential คอนขางเรยบ เหนไดชดเจน แดงเขม กระจก ปานกลาง ไมมการพกตว กาฬสนธ 2 เขยว เขยว ปานกลาง พมแคบ sequential เปนรองลก เหนไดชดเจน ช ม พ ม ล า ย

ขดสมวง กระจก ปานกลาง ไมมการพกตว

14

ตารางท 2 ขอมลน าเสนอขอรบรอง/แนะน าพนธถวลสง จ านวน 14 พนธ (ตอ)

พนธ

อายออก ดอก (วน)

อายเกบ เกยว (วน)

ฝก/หลม

เมลด/ฝก

นน.100 เมลด (กรม)

% กะเทาะ

% โปรตน

% น ามน

ผลผลตฝก สด (กก./

ไร)

ผลผลต ฝกแหง (กก./ไร)

ผลผลต ฤดแลง

ผลผลต ฤดฝน

ประเภท วนทแนะน า/รบรอง

ไทนาน 9 25-30 95-110 27 2 42.4 70.7 29.5 47.2 260 293 236 พนธรบรอง 27 กนยายน 2519 ขอนแกน 60-1 23-28 95-105 23 2 45.9 69.2 30.5 30.8 273 พนธรบรอง 30 กนยายน 2530 ขอนแกน 60-2 25-30 95-105 20 2-4 40.7 61.5 29.1 46.8 572 254 พนธรบรอง 30 กนยายน 2530 ขอนแกน 60-3 32-38 110-120 19 2 76.2 60 27.8 43.1 378 พนธรบรอง 14 กนยายน 2531 ขอนแกน 4 21-25 95-100 22 2-4 47.1 63.4 29.6 30.4 586 270 พนธรบรอง 15 ธนวาคม 2537 ขอนแกน 5 20-28 85-115 24 2 51.1 65.2 31.9 40 304 พนธรบรอง 18 มนาคม 2541 ขอนแกน 6 21-25 105-110 21 2 82.8 67.4 25.7 42.7 411 พนธรบรอง 20 พฤษภาคม 2547 ขอนแกน 84-7 28-30 98-125 25-30 1-2 52-56 60-64 18.0 50.0 315 350 282 พนธรบรอง 30 มถนายน 2554 ขอนแกน 84-8 25-30 95-110 21-25 1-4 44-55 64-67 23.4 44.9 643-786 289 330 245 พนธรบรอง 31 มกราคม 2555 สข.38 25-30 95-105 23 2-4 38.9 62.2 26.5 49.5 506 247 พนธแนะน า 2505 ล าปาง 25-30 95-105 2-4 40.6 279 พนธแนะน า 2505 ขอนแกน 21-25 80-85 18 2-4 41.9 19.0 42.2 405 210 พนธแนะน า 9 กรกฎาคม 2546 กาฬสนธ 1 27-30 80-85 19 2-4 40.0 61.7 23.5 40.6 467 198 พนธแนะน า 4 กรกฎาคม 2544 กาฬสนธ 2 30-35 90-95 18 2-4 38.9 45.8 18.5 40.2 579 209 พนธแนะน า 4 กรกฎาคม 2544

15

บทท 3 เทคโนโลยการผลตถวลสง

ทกษณา ศนสยะวชย ศนยวจยพชไรขอนแกน ถวลสงเปนพชทมปลกอยในประเทศตางๆ มากกวา 80 ประเทศทวโลก มคณคาทางอาหารอเนก

อนนต ประการแรกมโปรตนชนสง มไขมนชนดไมอมตวเชงเดยวสงกวาถวชนดใดๆ ชวยหลอลน กระเพาะ ล าไส การขบถาย แถมยงปองกนโรคหวใจ เบาหวาน หลอดเลอดอดตน ลดโคเลสเตอรอลราย เพมโคเลสเตอรอลด และปองกนโรคมะเรงอกดวย นอกจากโปรตนและไขมนแลว ถวลสงยงมวตามนอ ไนอะซน โฟเลต และไธอะมน (วตามนบ 1) ในเมลดถวลสงประกอบดวยสารอาหารครบ 5 หม ไดแก ไขมน โปรตน คารโบไฮเดรท วตามน เกลอแร โปรตน ในเมลดถวลสงประกอบดวย กรดอะมโนทจ าเปนตอรางกายหลายชนดทมปรมาณพอเพยงตอความตองการของรางกาย เชน ลซน เฟนลลาลานน และธรโอนน แตจะมกรดอะมโนทมก ามะถนเปนสวนประกอบอยต า เชน เมไธโอนน และซสตน (Savage and keenan,1994)

นอกจากผลผลตจากถวลสงใชเปนอาหารมนษยในหลายรปแบบแลว ตนถวลสงใชเล ยงสตวหรอใชบ ารงดน เพราะเปนพชตรงไนโตรเจนไดด โดยจลนทรย Bradyrhizobium spp. ทอาศยอยในปมรากภายใตสภาพแวดลอมทเหมาะสม ถวลสงสามารถตรงไนโตรเจนไดระหวาง 80-150 กโลกรมไนโตรเจน/เฮกตาร (Giller et al,1987 ; Toomsan, 1990 ; McDonagh et al, 1995 ; Toomsan et al, 1995) ท าใหเพมเสถยรภาพในการผลตพชในระบบตางๆไดเปนอยางด นอกจากน ถวลสงยงเปนพชใชแรงงานในการผลตคอนขางสง คดเปน 70% ของตนทนการผลตทงหมด โดยใชในการปลก ดแลรกษา ก าจดวชพช และเกบเกยว จงเกดมการจางแรงงานในทองถนท าใหลดปญหาคนวางงานลง และ/หรอมการใชแรงงานในครอบครว ท าใหลดปญหาการละทงพนทเกษตรกรรมของตน โดยทวไป ถวลสงจดเปนพชทนยมปลกกนมากในระบบเกษตรของประเทศพชหนง ทงน เพราะเปนพชทมอายเกบเกยวคอนขางสน เกษตรกรสามารถเลอกปลกไดหลายฤด ไดแก ตนฤดฝน(เมษายน-พฤษภาคม) ฤดฝน (มถนายน) ปลายฤดฝน (กรกฎาคม-สงหาคม) หรอฤดแลง (ปลกหลงนาโดยอาศยความชนในดน (ตลาคม-พฤศจกายน) และการปลกโดยใชน าชลประทาน (ธนวาคม-มกราคม) และสามารถปลกไดดในระบบปลกพชตางๆ เชน พชเดยว พชแรก พชทปลกตามพชอนๆ พชแซม เชน ในสวนไมยนตนในขณะทตนยงเลก หรอพชทปลก หมนเวยนกบพชอน เชน ออย มนส าปะหลง เพอตดวงจรการระบาดของโรคแมลงและเพมความอดมสมบรณใหกบดน สถานการณการผลตถวลสงของประเทศไทย

การผลตถวลสงปเพาะปลก 2549/2550 ในชวงฤดฝน มพนทเพาะปลกทงประเทศ 144,961 ไร มพนทเกบเกยว 97,019 ไร และไดผลผลต 27,670 ตน ในชวงฤดแลง มเนอทเพาะปลกทงประเทศ 42,129 ไร มเนอทเกบเกยว 16,843 ไรและไดรบผลผลต 6,219 ตน (กรมสงเสรมการเกษตร, 2550) การผลตถวลสงของประเทศไทยเปนรายภาค ป 2549 พบวาพนทเพาะปลกภาคเหนอมพนทเพาะปลกมากทสด (132,000-135,000 ไร) รองลงมาคอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (94,000-98,000 ไร) ภาคกลาง (21,000-22,000 ไร) และภาคใต (7,000-8,000 ไร) ตามล าดบ พบวาแตละภาคมพนทเพาะปลก และพนทเกบเกยวทเพมขนจากป 2547 และ 2548 ภาคทมผลผลตเฉลยตอไรมากทสดคอ ภาคกลาง รองลงมาคอภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต โดยมผลผลตเฉลย 350 270 250 230 กโลกรมตอไร ตามล าดบ ปเพาะปลก 2549 พบวาจงหวดทมพนทเพาะปลก และพนทเกบเกยวมากทสด คอ ล าปาง (34,683 และ 34,440ไร) เชยงใหม (17,344 และ 17,272 ไร) และ บรรมย (12,583 และ 12,466 ไร) และจงหวดทมผลผลตเฉลยตอพนทมากทสดคอ ลพบร สงหบร และชยนาท โดยมผลผลตเฉลย 412 381 และ 338 กโลกรมตอไร ตามล าดบ

16

ศนยสารสนเทศการเกษตร (2548) รายงานวา ในการผลตถวลสงมตนทนการผลตเทากบ 3,322.41 บาทตอไร หรอ 14.02 บาทตอกโลกรม และอตราผลตอบแทนจากการลงทน คดเปนรอยละ 6.76 ของเงนลงทน ถวลสงเปนพชทปลกงาย ปลกไดเกอบทงป แบงเปนฤดปลกหลกๆ ไดเปนถวตนฝน ในชวงเดอนมนาคมถงเดอนกรกฎาคม ปลายฝนสงหาคมถงกนยายน และถวฤดแลงพฤศจกายนถงกมภาพนธ ในภาคเหนอจะมถวอกหนงรนเปนการปลกตามรมตลงหลงน าลดในชวงตลาคมถงพฤศจกายน การจดกลมพนทปลกถวลสงของประเทศไทย

ทกษณาและคณะ (2546) ไดศกษาสภาพการเพาะปลกของถวลสงในประเทศไทย และจดกลมของพนทปลกทมสภาพคลายคลงกน เพอแนะน าเทคโนโลยการผลตทเหมาะสม ในแตละแหลงปลก ซงการแบงตามภมภาคและฤดปลกนาจะเหมาะสมทสด ภาคเหนอ สภาพพนทโดยรวมเปนภเขาและมราบลมระหวางหบเขา จงหวดทมพนทปลกมาก ไดแก ล าปาง เชยงราย พะเยา เชยงใหม นาน แพร นครสวรรค ตาก แบงเขตปลกออกตามฤดปลกและลกษณะดน ไดเปน 4 กลม กลมท 1 และ 2 การปลกในฤดฝนปลกในทดอนและลาดเชงเขา มการปลกเปน 2 ชวงเวลา ไดแก ตนฤดฝนในชวงเดอนเมษายนถงพฤษภาคม เปนฤดปลกหลก และในปลายฤดฝนสงหาคม เปนการปลกไวเพอเปนเมลดพนธในปตอไป แบงเขตปลกไดเปน 2 กลมตามลกษณะดน ไดแก 1 ดนรวนถงดนรวนเหนยว ซงมความอดมสมบรณคอนขางเหมาะสมและใหผลผลตด ปจจยทเปนตวจ ากดผลผลต ไดแก ปรมาณน าฝนและวชพช และ 2 ดนทรายถงดนรวนทราย ปจจยจ ากดผลผลต ไดแก ปรมาณน าฝนและความอดมสมบรณของดน และวชพช กลมท 3 การปลกในฤดแลงเปนการปลกหลงการท านา ดนรวนทราย ถง ดนรวน ใหน าชลประทานซงอาจไดจากโครงการชลประทาน หรออางเกบน า หรอฝายน าลนตามล าน าตางๆ ปจจยจ ากดผลผลต คอการเตรยมดนเพอใหมการใหน าไดทวถงและระบายน าไดสะดวก กลมท 4 การปลกในพนทตลงรมน าหลงน าลด แหลงปลกส าคญอยทรมน านาน จงหวดนาน ชวงเวลาประมาณเดอนตลาคมถงพฤศจกายนหลงน าลด และเกบเกยวไดในเดอนธนวาคมถงมกราคม สวนใหญเปนถวฝกสดเพอสงตลาดถวตม ซงเปนชวงทจะไดราคาดมากเพราะมถวออกสตลาดนอย เปนการปลกอาศยความชนในดน ไมมการใหน า ปจจยจ ากดผลผลต ไดแก ความชนในดน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จงหวดทมการปลกมากไดแก กาฬสนธ ศรสะเกษ บรรมย นครราชสมา อบลราชธาน ขอนแกน สกลนคร อดรธาน แบงกลมเขตปลกออกตามฤดปลก และลกษณะดน ได 5 กลม กลมท 1 และ 2 การปลกในฤดฝนมชวงเวลาปลก คอตนฤดฝน เมษายนถงพฤษภาคม เปนชวงเวลาหลก เปนการปลกเพอจ าหนาย และในปลายฤดฝนมการปลกเปนสวนนอย เพอเปนเมลดพนธในปตอไป กลมท 1 มพนทปลกใหญทจงหวดกาฬสนธ ขอนแกน อดรธาน มระบบคลายคลงกน คอการปลกในพนททรอตอออย เนองจากในเขตนปลกออยปลายฤดฝน ตลาคมถงพฤศจกายน จงมพนทวางทสามารถปลกพชไรอายสนได ดนทรายถงรวนทราย ปจจยจ ากดผลผลต คอความอดมสมบรณของดน และปรมาณน าฝน กลมท 2 มพนทไมมากนก เชน ทอ าเภอน ายน อบลราชธาน อ าเภอกนทรลกษณ จงหวดศรสะเกษ พนทบางสวนในจงหวดนครราชสมาและเลย ดนมความอดมสมบรณด เกษตรกรสามารถเลอกปลกพชไดหลายชนด ปจจยจ ากดผลผลต คอ ปรมาณน าฝนและวชพช

17

กลมท 3 การปลกในฤดแลง ดนทรายถงรวนทราย มน าไมจ ากด สวนใหญเปนพนทในโครงการพระราชทาน ไดแก โครงการล าปาว จงหวดกาฬสนธ และน าอน จงหวดสกลนคร หรออางเกบน าขนาดกลางและเลก ปจจยจ ากดผลผลต คอความอดมสมบรณของดน ปญหาดนเคม และการจดการน า

กลมท 4 การปลกในฤดแลง ดนรวนทรายถงรวน มน าไมจ ากด สวนใหญเปนพนทรมล าน าธรรมชาต ไดรบน าจากฝายน าลน หรออางเกบน าทมน าพอเพยง ดนมความอดมสมบรณด ปจจยจ ากดผลผลตคอการจดการน า และวชพช กลมท 5 การปลกในฤดแลง มน าจ ากด เปนการปลกในพนทรมน าธรรมชาตโดยไดน าจากฝายน าลนซงมปรมาณน าจ ากด ดนมกจะมความอดมสมบรณด และการปลกโดยอาศยความชนทเหลอในดน (ไมมการใหน า) เชน ทอ าเภอปราสาท จงหวดสรนทร อ าเภอโนนดนแดง จงหวดบรรมย อ าเภอโนนสง และปกธงชย จงหวดนครราชสมา ปจจยจ ากดผลผลต คอ ปรมาณน า ถามฝนในเดอนมกราคม-เดอนกมภาพนธ จะไดรบผลผลตด ภาคกลาง มพนทปลกมากทจงหวดลพบรและสระบร เปนการปลกถวลสงเพอสงตลาดถวตม เปนดนรวนเหนยวมความเปนดาง ถวลสงมกมอาการใบเหลองจากการขาดธาตเหลก แบงกลมพนทปลกเปน 2 กลมคอ ในกลมท 1 การปลกในฤดฝน ชวงเวลาปลกกระจายตงแตตนฤดฝนถงปลายฤดฝน เพราะตองการใหผลผลตออกสตลาดอยางตอเนอง ฤดปลกทไดผลผลตดคอตนฤด ปจจยจ ากดผลผลตคอปรมาณน าฝน กลมท 2 การปลกในฤดแลง มทงการปลกหลงการท านา และในทดอนโดยใชน าบาดาลไดผลผลตดและเกษตรกรมการใชปจจยการผลตมากจนเกนความจ าเปน ผลผลตของถวลสงแบงตามระบบการตลาดไดเปน 2 ระบบ

1. ถวลสงฝกแหง เปนการผลตเพอจ าหนายฝกถวลสงแหงใหแกโรงงานกะเทาะเมลด ซงจะรวบรวมถวลสงจากเกษตรกรมากะเทาะและคดเกรด เพอสงเขาสตลาดถวลสงทมตลาดกลางทกรงเทพฯ และในปจจบนนหลงจากนโยบายสงเสรมสนคา OTOP ท าใหมผประกอบการรายยอยในทองถนเปนจ านวนมากทผลตและจ าหนายสนคาจากผลผลตถวลสงตากแหง ไดแก ถวลสงควทงฝก และผลตภณฑจากเมลดถวลสง จ าหนายในตลาดทองถน

2. ถวลสงฝกสด ถวลสงในระบบนจะเกบเกยวเมอยงไมแกเตมทเพราะจะท าใหไดถวตมทรสชาตด และถวลสงเขาสโรงตมโดยเรว จงตองมการตกลงกนกบผคากอนเกบเกยว จงเปนระบบทเกษตรกรและผคาตองใกลชดกนมาก และผคาจะมแหลงทหาถวลสงสดเขาสโรงตมไดเกอบตลอดป ราคาถวลสงในระบบนจะขนลงอยตลอดเวลา ขนอยกบความตองการของผบรโภคและปรมาณการผลต ในชวงทผลตถวลสงไดยาก เชน เดอนธนวาคมถงเดอนมกราคม ราคาจะขนสงมาก การผลตถวลสงฝกสดจะใหผลตอบแทนสงกวาการผลตถวลสงฝกแหง สภาพแวดลอมทเหมาะสมส าหรบถวลสง

1. ดน ถวลสงตองการดนรวนระบายน าไดดเพอใหเหมาะตอการตดฝก ดนทมความอดมสมบรณเหมาะส าหรบถวลสงควรจะม ความเปนกรดเปนดาง (pH) 5.6-6.8 ฟอสฟอรส (P) ppm 5-10 โพแทสเซยม (K) ppm 40-80 อนทรยวตถ (OM) 1.0-1.5 % แคลเซยม (Ca) ppm 120-300 (สวพนธ และเสถยร, 2536)

2. อณหภม อณหภมทเหมาะสมส าหรบ ถวลสงอยทประมาณ 30 องศาเซลเซยส และการเจรญเตบโตจะหยดลงทประมาณ 15 องศาเซลเซยส จะมผลตอระยะเวลาในการงอกนานขน (ทกษณา ,2547) อณหภมสงท าใหการเจรญเตบโตทางล าตนมากขนจะเหนไดจากถวลสงทปลกในฤดฝนจะมสวนของล าตนมากกวาในฤดแลงทอากาศเยนกวา อณหภมทเหมาะสมส าหรบการงอกอยท 20-35 องศาเซลเซยส ส าหรบการออกดอก

18

อณหภมเฉลย 30 องศาเซลเซยส อณหภมทต ากวา 20 องศาเซลเซยส ยดระยะเวลาในการสกแก (ทกษณา, 2548)

3. ความตองการน า ผลจากการขาดน าและน าขง ความตองการน าของถวลสงทจะท าใหไดผลผลตสงสดอยระหวาง 500-700 มลลเมตร ระยะวกฤตของการขาดน าถวลสง คอ ลงเขมและพฒนาฝก ส าหรบพนธไทนาน 9 อยในชวงอาย 30-60 วน (พจนและคณะ,2531; อานนทและคณะ,2531; ทกษณา และจนทา,2533) การขาดน าจะลดจ านวนฝกตอตน มากกวาองคประกอบของผลผลตอนๆ การทถวลสงขาดน าในชวงกอนออกดอกและหลงจากนนไดรบน าอยางพอเพยงท าใหมผลผลตเพมมากขน เพราะมการออกดอกพรอมกนท าใหมฝกมากขน (อานนท และ คณะ, 2531; Wright and Nagawara Roa, 1994.) นอกจากนการขาดน าในชวงตนของการเจรญเตบโต ท าใหระบบรากเจรญไดดกวาถวลสงทไดรบน าอยางสม าเสมอจงท าใหไดรบผลผลตเพมขน (Wright and Nagawara Roa, 1994.) การเกดน าทวมขงจะท าใหผลผลตและองคประกอบของผลผลตลดลง การมน าทวมขงเปนระยะเวลา 2 วน จะท าใหผลผลตลดลงเกอบ 50% และการมน าขงมากกวา 2 วน จะท าใหผลผลตลดลงตอไปอยางชาๆ และจะไมสามารถกลบมาสภาพเดมหลงน าลด (ไพศาล และนมต 2533) เทคโนโลยการผลตถวลสงสรปได ดงน 1. การเลอกใชพนธ การเลอกใชพนธขนอยกบวตถประสงคของการผลตและการตลาด และความเหมาะสมของพนธกบสภาพแวดลอมทปลกดวย เชน ดนทมความอดมสมบรณต า ควรเลอกปลกพนธทมขนาดเมลดปานกลาง ในสภาพทมฝนในชวงระยะเวลาสนและคอนขางแลง ควรเลอกพนธทมอายเกบเกยวสน พนธถวลสงทปลกอยในประเทศไทยแบงไดเปน 2 กลม คอ พนธทใชกะเทาะเมลด และพนธทใชทงฝก

1.1 พนธทใชกะเทาะเมลด เหมาะส าหรบขายในรปฝกแหง ถงแมวาพอคายอยจะซอในรปฝกสด กจะตองน าไปตากกอนสงขายใหกบโรงงานกะเทาะ พนธทเหมาะสมเชน ขอนแกน 5 ขอนแกน 60-1 และพนธไทนาน 9 และพนธพนเมองซงมลกษณะฝกมลายชด มเมลด 2-3 เมลด เยอหมเมลดสชมพ

1.2 พนธทใชทงฝกเพอท าถวตม 1.2.1 ถวตมสด ทงหมดบรโภคในประเทศ การใชประโยชนในลกษณะนเกษตรกรตองขายถวสดในวน

เกบเกยว มฉะนนจะท าใหคณภาพลดลง ลกษณะพนธทนยม คอ ฝกยาวอวบม 3-4 เมลด ผวเปลอกเกลยง เยอหมเมลดสแดง แตตลาดในภมภาค เชน ทอดรธาน และขอนแกน รบทงทมเยอเมลดหมสแดงและสชมพ พนธทเหมาะสม เชน ขอนแกน กาฬสนธ 1 กาฬสนธ 2 ขอนแกน 4 ขอนแกน 60-2 ขอนแกน5 และอกพนธทนยมเพมขนคอ ขอนแกน 6

1.2.2 ถวตมอบ ตมถวสดทงฝก ตากและอบแหงกอนจ าหนาย บรโภคทงภายในประเทศและสงออก ลกษณะพนธทนยม คอ ฝกสน 2 เมลด ผวเปลอกเกลยง เมลดสชมพ พนธทเหมาะสม เชน ไทนาน 9 และขอนแกน 5 2. การเตรยมดน ตามปกตการเตรยมดนเพอปลกถวลสงมผลในการชวยจ ากดวชพช และท าใหดนรวนซยเหมาะตอการงอกของเมลดและการเจรญเตบโตของราก นอกจากน ยงเปนการชวยอนรกษความชนในดน รวมทงเตรยมสภาพหนาดนใหเหมาะแกการลงเขมได ส าหรบการปลกถวลสงในฤดแลงโดยใชน าชลประทาน พบวา การไถพรวนและการยกรองปลกจะท าใหโครงสรางของดนรวนซยขน และสะดวกตอการใหน า ความกวางของสนรองขนอยกบเนอดน ถาเนอดนแนน ควรใชสนรองแคบ ประมาณ 60-100 เซนตเมตร ปลกถวลสงได 2 แถว แตถาดนมการระบายน าไดด อาจ

19

ขยายใหกวางขนถง 1.5 เมตร ปลกถวลสง 3-4 แถว ทงนจะตองใหน าซมเขาไปไดถงกลางของสนรอง และทส าคญตองจดการดนทจะท าใหการใหน าไดทวถงและระบายน าไดสะดวก การปลกหลงนาโดยอาศยความชนในดนโดยไมมการใหน า มเงอนไขคอจะตองมน าใตดนอยตนและมปรมาณพอตอการเจรญเตบโตตลอดฤดปลก การเตรยมดนจะท าหลายครงเพอใหหนาดนละเอยดเพอลดการระเหยน าจากดน และเหมาะตอการเจรญเตบโตและลงเขมของถวลสง 3. การเตรยมเมลดพนธ เมลดพนธทใชควรเปนเมลดพนธใหม มความงอกมากกวา 75% และมลกษณะตรงตามพนธ การปลกถวลสงพนธปนจะมผลตอการเกบเกยวทไมพรอมกน และไดผลผลตทมคณภาพต า อตราเมลดพนธทใชปลกประมาณ 15-20 กโลกรมตอไร ส าหรบกลมพนธถวเมลดขนาดปานกลาง และ 20-25 กโลกรมตอไร ส าหรบถวลสงเมลดโต การแชเมลดพนธกอนน าไปปลก ถาเปนเมลดพนธใหมจะไมมผลตอความงอกและความแขงแรง แตถาเปนเมลดพนธเกา ไมควรแชเมลดพนธกอนน าไปปลก เพราะจะท าใหความงอกลดลง (นลบลและคณะ, 2539) เมลดพนธมการพกตว เชน พนธขอนแกน 60-3 ขอนแกน 6 และขอนแกน 84-7 ทมระยะการพกตวประมาณ 1-2 เดอน จะตองคลกเคลาเมลดดวย สารละลายอเทรล ความเขมขน 2 มลลลตรในน า 1 ลตร กอนน าไปปลก 4. ระยะปลกทเหมาะสม ระยะระหวางแถวทเหมาะสม ขนอยกบเงอนไขของแตละสถานการณ สามารถใชไดตงแต 30-60 เซนตเมตร โดยใหมประชากรอยระหวาง 24,000-40,000 ตนตอไร และมจ านวนตนในหลม 1-3 ตน การใชเมลดตอหลมมากเกนไป นอกจากจะสนเปลองแลว ยงไมสามารถเพมผลผลตได ส าหรบพนธทมการการเจรญเตบโตแบบกงเลอย เชน พนธขอนแกน 60-3 และขอนแกน 6 ประชากรทเหมาะสมกยงอยในชวงเดยวกน (24,000-40,000 ตนตอไร) และสามารถจะใชระยะปลกเดยวกนได แตการปลกทแนนเกนไปในฤดฝน จะท าใหเกดโรคโคนเนาระบาดไดมากขน (ทกษณา, 2547 ) 5. วชพชและการควบคม หากปลกถวลสงโดยไมก าจดวชพช ท าใหผลผลตลดลง 30-70% ควรท าการก าจดวชพช 2 ครง ดวยจอบ และ/หรอ ใชสารก าจดวชพช แบงเปน 2 วธ คอ (อจฉรย 2536 )

5.1 การใชสารก าจดวชพชชนดกอนงอก อจฉรย (2536) สรปวาสารทใชไดดทงในฤดฝนและฤดแลง ไดแก ออกซฟลออรเฟน อตรา 40-50 กรมของสารออกฤทธตอไร เมโทลาคลอร อตรา 420 กรมของสารออกฤทธตอไร อมาเซททาเพอร อตรา 16-24 กรมของสารออกฤทธตอไร และแลคโตเฟน อตรา 24 กรมของสารออกฤทธตอไร ผสมกบคลโทดม 24 กรมของสารออกฤทธตอไร สารก าจดวชพชบางชนดอาจเปนพษตอถวลสง ไดแก ออกซฟลออรเฟน ส าหรบการใชในสภาพดนทรายทมฝนตกชก ท าใหสารก าจดวชพชหมดฤทธเรว จงจ าเปนตองมการดายหญารวมดวย เมอถวลสงอายประมาณ 5 สปดาห ผลของการใชสารเคมก าจดวชพชชนดกอนงอกมความแปรปรวนตามสภาพแวดลอมคอนขางมาก ทงความชนของดน ชนดดน ชนดและปรมาณวชพช

5.2 การใชสารก าจดวชพชชนดหลงงอก อจฉรย (2536) รายงานวา ในฤดฝน มสารก าจดวชพชหลายชนดทก าจดวชพชหลงงอกไดด โดยการพนในระยะทวชพชมใบ 2-6 ใบ ไดแก เมโทลาคลอร อตรา 400 กรมของสารออกฤทธตอไร ออกซฟลออรเฟน อตรา 50 กรมของสารออกฤทธตอไร อมาเซตาเพอร อตรา 16 กรมของสารออกฤทธตอไร เปนตน นอกจากน การใชสารก าจดวชพช 2 ชนดผสมกน ไดแก โฟมซาเฟน+ฮาลอก

20

ซฟอบเมธล แลคโตเฟน+ฟลอะซฟอบบวทล อตรา 20+20 กรมของสารออกฤทธตอไร โฟมซาเฟน+ฟลอซฟอบพาราบวทล อตรา 40+40 กรมของสารออกฤทธตอไร เปนตน สามารถควบคมวชพชไดด 6. การพรวนดนและพนโคน

ถวลสงเปนพชทตองแทงเขมลงไปในดน จงจะพฒนาฝกได การพรวนดนเปนวธทจะปรบสภาพหนาดนใหเหมาะตอการลงเขมและตดฝก แตการพนโคนไมท าใหไดผลผลตเพมขน และเกดผลเสยถาท าการพนโคนเมอถวอายนอยจะท าใหดนไปกลบขอแรกและสญเสยดอกจากขอซงสามารถใหฝกไดถง 4 ฝก จงไมแนะน าใหมการพนโคลนถวลสง (ทกษณา และคณะ 2539) 7. การใหน า และการระบายน า

การปลกถวลสงในฤดแลงทมการใหน าชลประทาน สวนใหญเปนการปลกแบบยกรอง โดยปลอยน าไปตามรองของแถวปลก ความกวางของสนรองทใชปลกถวลสงมขนาดตางๆกน ระหวาง 0.50-3.00 เมตร ขนอยกบชดดนและความสะดวกในการใหน า การก าหนดระยะเวลาใหน าวธทดคอดอาการของตนถวลสงถาสงเกตวาเรมเหยวกควรจะใหน า ดนทรายจะตองใหน าถกวาดนเหนยวและการใหน าควรใหเพยงเสมอไหลแปลงอยาใหทวมสนรองเพราะจะท าใหดนแนนและมวชพชขน ทส าคญทสด คอ การเตรยมแปลงใหสม าเสมอทงแปลง โดยไมใหมน าขง การปลกถวลสงในฤดฝนในเขตทมปรมาณน าฝนมากหรอดนฉ าน า ควรท ารองระบายน าเปนระยะตามสภาพของพนท 8. การใชปย การเพมอนทรยวตถใหกบดน ในรปของปยหมก ปยคอก รวมกบปยเคม สามารถเพมผลผลตของ ถวลสง ไดดกวาการใชปยเคมแตเพยงอยางเดยว แคลเซยมเปนธาตอาหารทมความส าคญมากตอผลผลตและคณภาพของเมลด จงควรใสใหกบถวลสงในอตราตามแตละชนดปย Ca คอ ยบซม 50 กโลกรมตอไร หรอปนขาว 100-300 กโลกรมตอไร โดยการใสในดนบรเวณทฝกเจรญเตบโตอย คาวกฤตของปรมาณแรธาตอาหารในดน เปนคาทบงวา ดนใดทระบบธาตอาหารต ากวาคานแลว ดนจะมแรธาตอาหารนนไมเพยงพอตอการเจรญเตบโต หรอใหผลผลตต า ส าหรบถวลสง ไดแก 8 มลลกรมตอกโลกรมของฟอสฟอรส 30 มลลกรมตอกโลกรมของโพแทสเซยม 0.12 มลลกรมโบรอนตอกโลกรม การใสธาตอาหารรองและธาตอาหารทพชตองการปรมาณนอยหรอจลธาต มผลท าให ผลผลตและคณภาพของถวลสงเพมขน จงควรใสปยทมธาตอาหารครบทกชนดเปนสงทจ าเปนอยางยงในการเพมผลผลตของถวลสง กรมวชาการเกษตร (2548) ไดแนะน าการใชปยตามคาวเคราะหดน ดงน

รายการวเคราะห อตราปยเคมทใช ใชไรโซเบยม ไมใชไรโซเบยม

อนทรวตถ % OM <1 N 0-3 กโลกรมตอไร N 12-20 กโลกรมตอไร อนทรวตถ % OM 1-2% N 0 กโลกรมตอไร N 9-10 กโลกรมตอไร ฟอสฟอรส P <8 มลลกรมตอกโลกรม P2O5 9 กโลกรมตอไร ฟอสฟอรส P 8-12 มลลกรมตอกโลกรม P2O5 6 กโลกรมตอไร ฟอสฟอรส P >12 มลลกรมตอกโลกรม P2O5 3 กโลกรมตอไร โพแทสเซยม K <40 มลลกรมตอกโลกรม K2O 6 กโลกรมตอไร โพแทสเซยม K 40-80 มลลกรมตอกโลกรม K2O 3 กโลกรมตอไร โพแทสเซยม K >80 มลลกรมตอกโลกรม K2O 0 กโลกรมตอไร

21

9. โรคถวลสง และการปองกนก าจด 9.1 โรคราสนม (rust) โรคใบจดสน าตาล (brown leaf spot) และโรคใบจดสด า (black leaf spot) มเชอสาเหตคอ Puccinia arachidis, Cercospara achidicolaและ Pharoisariopsis personata โดยโรคใบจดสด าและโรคราสนม เปนโรคทส าคญทสด พบระบาดอยางรนแรงในทกแหลงปลก โดยเฉพาะอยางยง กบถวลสงทปลกในฤดฝน พบวาโรคใบจดสดด าสามารถท าใหผลผลตลดลงได 20-80 เปอรเซนต ขนอยกบพนธ สถานทปลก และฤดปลก โรคราสนมกอาจท าใหเกดผลผลตลดลงได ตงแต 20-113 เปอรเซนต จากการศกษาทผานมาพอสรปไดวา โรคราสนมและโรคใบจดสด าชอบสภาพทคลายคลงกนมาก คอความชนสมพทธ มากกวา 70 เปอรเซนตขนไป อณหภมเฉลยระหวาง 28-30 องศาเซลเซยส ถาอากาศเยนโรคใบจดสน าตาลอาจจะเปนปญหากบถวลสงได ถาปลกถวลสงตนฤดฝน (พฤษภาคม-มถนายน) โรคทงสามชนดมความรนแรงนอยกวาการปลกในชวงฤดฝน (กรกฎาคม-กนยายน) การปองกนก าจดดวยสารเคม โรคราสนม ใชสารคลอโรธาโรนล แมนโคเซบ หรอมาเนบ พนเมอพบโรคระบาดในระยะตดฝก พน 3 ครง หางกน 7-10 วน ตามความรนแรงของโรค โรคใบจด ใชสาร เบโนมล หรอแมนโคเซบ พน 3-5 ครง เมอพบโรคระบาดในระยะออกดอกถงตดฝก 9.2 โรคโคนเนาขาว (Sclerotium stem rot) เกดจากเชอ Sclerotium rolfsii ซงสามรถกอใหเกดโรคไดกบสวนตางๆ ของถวลสงไดแก ล าตน เขม ราก ฝก และเมลด โดยล าตนเปนสวนทเชอท าลายบอยครง และเกดโรครนแรง โดยเกดอาการเหยวของกง ใบยอยเปลยนเปนสเหลอง หรอเขยวซด และเปลยนเปนสน าตาลในทสด ตอมา กงทอยใกลกนกถกเชอเขาท าลายและเหยว การเหยวมสาเหตจากการทล าตนสวนทตดกบพนดนถกท าลาย มการเจรญเตบโตของเสนใยเหนอผวดน หรอในอนทรยวตถททบถมอย เปนไปอยางรวดเรว และลกลามไปยงกงอนๆ ภายในเวลาเพยง 2-3 วนเทานน ตนพชทตายแลวจะยงคงยนตนอยได บรเวณของล าตนทมเชอเขาท าลายจะฉกและมเมด sclerotia สขาวปรากฏอย ล าตนจะเปลยนเปนสน าตาล ใบยอยของพชทเชอเขาท าลาย จะเลกกวาใบปกต ถาตนถวลสงเจรญเตบโตจนสรางเขมแลว เชอจะเขาท าลายเขมดวย เขมของพชทถกท าลายจะมอาการเปลยนส จากสขาวเปนสน าตาล เปนแผลยาว 0.5-2.0 เซนตเมตร และในทสด เนอเยอจะถกท าลายและไมสรางฝก การท าลายรากแกวและรากแขนง เกดไดนอยกวาการเข าท าลายล าตน หรอเขม จะพบโรคโคนเนาขาวมากในสภาพทฝนตกชก ทรงพมตนถวคอนขางหนา หรอปลกแนนจนเกนไป การปลกซ าทเดม และมการใชสารเคม benomyl เปนประจ า การปองกนก าจดโดยใชสารเคมเมตาแลกซล+แมนโคเซบ โพรพโคนาโซล หรอไอโปรไดโอน พนลงดนบรเวณโคนตน 2-3 ครงหางกน 10 วน 9.3 โรคโคนเนาขาด (Aspergillus crown rot) เกดจากเชอ Aspergillus niger วฒศกด (2534) กลาววา ถวลสงทเปนโรคโคนเนาขาดจะแสดงอาการเหยวยบลงตวคลายโรคโคนเนาขาว ถาสงเกตบรเวณโคนตนจะพบแผลสน าตาล โดยปกต จะพบกลมของสปอร สด าขนบรเวณโคนตนหรอกงทเปนโรค แผลดงกลาวจะปรากฏเพยงกงใดกงหนง แลวท าใหกงนนแหงตาย หรอแผลอาจลกลามรอบล าตน ท าใหพชตายอยางรวดเรว ถาดงแรงๆ ตนมกจะขาดบรเวณคอดน ซงเปนสวนทถกเชอเขาท าลาย ไสในของล าตนมกแหงเปอยเปนสน าตาล และมกพบผงสปอรสด าคลายเขมาตดอยบรเวณโคนตน สภาพแวดลอมตอการแพรระบาดของเชอ คอการปลกในสภาพดนทรายหรอรวนทราย อณหภมดนและอากาศสง 30-35 องศาเซลเซยส ความชนดน 13-16 เปอรเซนต การใสปยคอกและยบซม ท าใหการระบาดของโรครนแรงมากขน โรคโคนเนาท าใหถวลสงตายไดตงแตระยะตนกลาจนกระทงเกบเกยว ดงนน จงมผลท าใหผลผลตลดลงได 40-50 เปอรเซนต การปองกนก าจดดวยการคลกเมลดพนธกอนปลก โดยใชสารเคม ไอโปรไดโอน หรอคารเบนดาซม หรอเมอพบโรคระบาดในระยะออกดอกถงตดฝกใหพนสารลงดนบรเวณโคนตน 2-3 ครง

22

9.4 โรคเหยวทเกดจากเชอบกเตร (bacterial wilt) เกดจากเชอ Pseudomonas solanacearum จากรายงานของ โสภณ (2536) กลาววา โรคนมความส าคญเฉพาะในทองทภาคใต ถวลสงทเปนโรคเหยวจะมอาการใบสซดกวาปกต และเปลยนเปนสเหลอง ถวจะเหยวยบตวทงตนหรอเพยงกงใดกงหนง เมอถอนตนแลวตดตามขวาง จะพบรอยช าสน าตาล บรเวณทอน า และจะพบวา ปลายรากแกวมลกษณะบดเบยวและเปนรอยแผลสด า ตนถวทเปนโรครนแรงจะเหยวตายในทสด และมกจะระบาดรนแรงเมออากาศ มอณหภมและความชนสง 9.5 โรคทเกดจากไสเดอนฝอย โสภณ (2536) รายงานวา อาการทพบคอ ฝกเปนแผลซงเกดจากการท าลายของ Pratylenchus brachyurus แตอาการฝกเปนปมหรอ pod tumor นนยงไมสามารถพสจนไดวาเกดจากการท าลายจากไสเดอนฝอย ซงยงไมพบความรนแรง และการกระจายมากนก 9.6 โรคของถวลสงทเกดจากเชอไวรส เทาทมรายงานการระบาดในประเทศไทย ม 6 ชนด ไดแก โรคใบดางขด โรคยอดไหม โรคใบจดเหลอง โรคใบดางกระ โรคดางขอบใบมวน และโรคเตยแคระ (โสภณ,2536) พบการระบาดมาก 2 ชนด คอ 9.6.1 โรคยอดไหมของถวลสง (Peanut bud necrosis disease) มเชอสาเหตคอPeanut bud necrosis virus (PBNV) พบในประเทศไทยครงแรกทสกลนครในป 2528 (Wongkaew, 1985) และไดทวความรนแรงมากขน โดยเฉพาะอยางยงถวลสงทปลกในฤดแลง (โสภณ และจฑารตน ,2539) ถวลสงทเปนโรคเรมแรกใบจะมจดสซด แลวเปนแผลไหม เมอโรคลกลามจะท าใหยอดไหมและตนแคระแกรนจนถงตาย ถวลสงทเปนโรคตงแตชวงตนของการเจรญเตบโตจะไมใหผลผลต ถาเปนเมอตนถวตดฝกแลวความเสยหายเนองจากโรคจะลดลง ในแหลงทมการระบาดของโรคเปนประจ า ปองกนไดโดยการปลกในฤดแลงใหเรวขน (ภายในเดอนธนวาคม) ใชพนธททนทานตอโรค เชน ขอนแกน 5 ไมปลกพนธทออนแอตอโรค เชน ขอนแกน 60-2 ปลกถขนเพอชดเชยผลผลตของตนทเปนโรค การควบคมแมลงพาหะ (เพลยไฟ) โดยพนสารฆาแมลง เมอถวงอกหรอกอนออกดอก (วฒศกด, 2534) 9.6.2 โรคใบดางขด (peanut stripe disease) มเชอสาเหตคอ peanut stripe virus (PStV)จากการศกษาในประเทศไทย พบเชอ PStV 7 สายพนธคอ mild mottle, strip blotch, blotch, CP-N, blotch-stripe, chlorotic ring mottle และ necrotic เชอ PStV สามารถถายทอดผานเพลยออน ผลกระทบทางเศรษฐกจของโรคใบดางขดนน จากการประเมนโดยเฉลยโดยไมไดแยกสายพนธของเชอ พบวา ในสภาพเรอนทดลอง เชอสามารถท าใหผลผลตถวลสงลดลง 20 เปอรเซนต เมอเขาท าลายในชวงถวมใบจรง 3-5 ใบ แตในสภาพไร ภายใตกรงครอบ ท าใหผลผลตลดลงเพยง 5 เปอรเซนต ส าหรบความสามารถในการถายทอดผานเมลดของเชอ PStV มความแตกตางกนไป ขนอยกบพนธของถวลสง และสายพนธของเชอพบวา ในสภาพธรรมชาตถวลสงพนธไทนาน 9 มเปอรเซนตการถายทอดประมาณ 0.3-3.0 เปอรเซนต นอกจากนยงพบวาสายพนธ mild mottle มเปอรเซนตการถายทอดผานเมลดสงสด ในขณะทสายพนธ blotch และ necrotic มอตราการถายทอดต าสด การปองกนก าจด มงไปทการใชพนธตานทานโรค และพนธทเชอถายทอดผานเมลดไดต า ไดแก พนธขอนแกน 60-1 ขอนแกน 60-2 และ NCAc 2240 (โสภณ, 2536) 10. แมลงศตรถวลสง และการปองกนก าจด เตอนจตต และคณะ (2539) รายงานเกยวกบแมลงทมความส าคญทางเศรษฐกจของถงลสงและการปองกนก าจด ดงน 10.1 เพลยไฟ ท าลายพชโดยใชปากดดกนน าเลยงจากยอด ใบออน ตาดอก และดอก ท าใหใบออนหงกงอ ใบแหงกรอบและมลกษณะเหมอนไขตดอยเสนกลางใบเปนสน าตาล ถาระบาดรนแรงจะท าลายชอดอก

23

เกสรดอก ท าใหดอกรวงและในทสดท าลายตาดอก พชไมออกดอกอกตอไป บางชนดยงเปนพาหะน าโรคไวรสทส าคญของถวลสงดวย การปองกนก าจด เมอตรวจพบเพลยไฟท าลาย 25-30 เปอรเซนต ควรปองกนก าจดดวย สารฆาแมลงไดแก ไตรอะโซฟอส (40% EC ) เมทโอคารบ (50% WP) อะซเฟต (75% SP) 10.2 หนอนชอนใบถว เปนศตรทส าคญของถวลสง ถาระบาดในขณะทถวอยในระยะเจรญเตบโต จะกระทบกระเทอนมาก กลาวคอ ตนถวจะแคระแกรน ผลผลตจะลดลงกวา 50% หากกระทบแลงและการระบาดรนแรง ใบถวจะรวงหมดทงตน ท าใหตนถวตายได หนอนทฟกออกจากไข จะเจาะเขาไปในใบพชแลวกดกนเนอเยอของใบ เหลอไวแตผวใบดานลางและดานบน ตอมาจะแหงเปนสขาวสงเกตเหนไดงาย เมอหนอนโตมาก ประมาณวย 4 หนอนจะออกจากใบทซอนนนมาพบใบถว หรอชกใยดงเอาใบถวมารวมกน แลวตวหนอนจะอาศยกนอยในนนจนโตเตมท แลวเขาดกแดในใบนน การปองกนและก าจดพนดวย ไตรอะโซฟอส (40% EC), หรอ อะซเฟต (75% SP) เมอใบถกท าลาย 30% ในระยะทถวเปนตนออน หรอเรมตดฝก พนซ าเมอพบการระบาด 10.3 หนอนกระทผก ตวหนอนเมอฟกออกจากไขใหมๆ จะรวมกนเปนกลม และแทะกนผวใบดานลาง เหลอไวแตผวดานบน เมอผวใบแหงแลวจะมองเหนเปนสขาวๆ สงเกตเหนไดงาย ซงเปนลกษณะของการเรมเขาท าลายของหนอนกระทผก ถาปลอยใหหนอนโตขนอยในวย 2-3 แลว จะกระจายออกกดกนใบพชทวไป หนอนตวโตกนจมาก แตหนอนเคลอนไหวเชองชา เวลากลางวนอากาศรอน หนอนจะลงดนหาทหลบซอนตว การปองกนก าจด ควรตรวจดไรถวอยเสมอ ถาพบเหนลกษณะการท าลายของหนอน ทฟกออกจากไขใหมๆ ควรเกบท าลายเสย ถาหนอนอยในระยะทกระจายออกไปกดกนใบพชแลว ควรพนดวย คลอไพรฟอส (20% EC) หรอ ไตรอะโซฟอส (40% EC) 10.4 หนอนมวนใบถว ท าลายพชไดตงแตระยะตนกลาเปนตนไป ถาระบาดในตนกลาจะท าใหตนตายได แตถาระบาดในระยะทโตแลวจนถงระยะออกดอก จะท าใหพชชะงกการเจรญเตบโต ผลผลตลดลง หนอนเมอฟกออกจากไขใหมๆ จะอยรวมกนเปนกลมชกใยบางๆ คลมตวไวแลวกดกนใบ เมอโตขนจงจะกระจายกนออกไปมวนใบหรอชกใยดงเอาใบหลายๆใบ มาหอรวมกนและอาศยกนอยในใบทมวนนนจนเหลอแตเสนใบ แลวหนอนกจะเคลอนยายไปมวนใบอนอกตอไป การปองกนก าจด ถาพบการท าลายใบของตนถว ตงแตระยะตนออนถงระยะสรางเมลดเตมฝก 30% พนดวย คลอไพรฟอส (20% EC) หรอ ไตรอะโซฟอส (40% EC) 10.5 หนอนเจาะสมอฝาย ท าลายพชโดยกดกนใบถว การท าลายไมกระทบกระเทอนตอถวลสงมากนก การปองกนก าจด ถาพบหนอนเจาะสมอฝาย 2-3 ตวตอแถว 1 เมตร ควรพนสารฆาแมลงไตรอะโซฟอส 0.2% พน 2-3 ครง ทก 7-10 วน (เตอนจตต, 2536) 10.6 เพลยออน ท าลายพชโดยดดกนน าเลยงตามยอดออน ใบออน ชอดอก และฝกออน ถาระบาดในขณะทตนพชยงเลกอย ท าใหตนแคระแกรน ใบออนและยอดออนหงกงอ ท าใหผลผลตลดลงกวา 33% นอกจากนนเพลยออนยงเปนพาหะน าโรคไวรสของถวลสงอกดวย การปองกนก าจด ระยะตนถวออกดอก-ตดฝกออน เปนระยะทจะกระทบกระเทอนตอผลผลตมากทสด ดงนน ถาจะพบเพลยออนในระยะเวลาดงกลาว ควรพนดวยสารฆาแมลง ไตรอะโซฟอส 0.1% พน 1-2 ครง โดยพนเปนจดๆ ทพบเพลยออนลงท าลาย ทก 10-15 วน ศตรธรรมชาตทส าคญของเพลยออน ไดแก แมลงห าตางๆ เชน แมลงเตา (Lady birds beetles, Coccinella saptempunctata) และหนอนแมลงวน (Syrphids, Ischiodon scutellaris)

24

10.7 เพลยจกจน ตวออน ตวเตมวยดดกนน าเลยงบรเวณใตใบ ท าใหใบถวลสง แสดงอาการเหลองทสวนปลายใบเปนรปอกษรตวว เรยกวา hopper burn และถามการระบาดรนแรงปลายใบจะไหมเปนสน าตาล การปองกนก าจด หากพบความเสยหายประมาณ 50 เปอรเซนต ของใบทแสดงอาการ hopper burn จ าเปนตองมการพนสารฆาแมลง โดยใช คาบารล พน 2-3 ครง ทก 10 วน เมอพบแมลง 6 ตวขนไป 10.8 แมลงศตรใตดนของถวลสง ไดแก เสยนดน หนอนดวงเปลอกแขง และปลวก จะท าลายฝกท าใหผลผลตลดลงเปนสดสวนโดยตรงตอการท าลายของแมลงเหลาน การปองกนก าจด พนสารฆาแมลง ควนาลฟอส (5% G) 4 กโลกรมตอไร โรยพรอมปยขางแถวถวหลงดายหญาครงทสอง หรอเมอถวอยในระยะลงเขมและตดฝก หรอ คลอไพรฟอส (20% EC) 750 มลลลตรตอไร พนลงดนระหวางแถวถวโดยพนครงแรกเมอถวลสงลงเขม และพนอกครงหลงจากนน 1 เดอน 11. การเกบเกยวถวลสง การก าหนดชวงเวลาทเหมาะสมในการเกบเกยวถวลสง จะมความส าคญมากตอผลผลตและคณภาพของผลผลต วธการทใชในทางปฏบตอาจจะกระท าไดโดย 11.1 การนบอาย ภายใตสภาพแวดลอมทเหมาะสมแลว ถวลสงแตละพนธจะใชเวลาคอนขางเตมทในการเจรญเตบโตเพอใหไดผลผลตสง โดยทวไปถวลสงทปลกในประเทศไทยจะมอายเกบเกยวประมาณ 100-110 วน ทงน ขนอยกบพนธ ฤดปลก และสถานท การปลกในฤดแลงซงมอณหภมต า ท าใหอายเกบเกยวยาวขนกวาปกต 11.2 การสงเกตสของเปลอกฝกดานใน ท าการสมถวลสงหลาย ๆ จดจากในแปลงหากมเปอรเซนตเปลอกฝกดานในแปลงเปลยนเปนสน าตาลด า 60-80 เปอรเซนตในแปลงกแสดงวา ถงอายเกบเกยวทเหมาะสม ทงนเพราะถวลสงเมอแก สดานในของเปลอกฝกสวนใหญจะเปลยนจากขาวเปนน าตาลด าและเยอหมเมลดกจะเปนสเขมขน เชน ชมพ แดง การเกบเกยวถวฝกสดเพอตมขาย ควรเกบกอนสกแกตามอายของพนธถวลสง ประมาณ 10-15 วน จะไดถวตมทมรสชาตดกวาถวทสกแกตามอาย การเกบเกยวถวลสงท าไดโดยถอนตนถวลสงแลวปลดเอาเฉพาะฝกดออกจากตน ถาปลดฝกโดยใชเครองทนแรงตองท าการคดแยกสงเจอปนออก และน าฝกไปตากแดดจนแหงสนทกอนน าไปจ าหนายตอไป ในกรณทผลตถวลสงฝกแหง ตองตากถวลสงในแหงใหมความชนในเมลดไมเกนรอยละ 9 ซงจะสงเกตไดจากเมอเขยาฝกจะไดยนเสยงจากเมลดสนคลอน เมอแกะและบบเมลดจะแขง ท าความสะอาดโดยแยกดน เศษซากตน ใบ และฝกลบออก คดฝกทเนาเสยทง กอนบรรจไวในภาชนะทสามารถใหอากาศถายเทได เชน กระสอบปาน เกบรกษาโดยวางอยาใหสมผสพนดนหรอพนปนโดยตรง เพราะจะท าใหดดความชนกลบเขาฝก และเกบรกษาในทมอากาศถายเทไดสะดวก

เอกสารอางอง กรมวชาการเกษตร 2548.ค าแนะน าการใชปยกบพชเศรษฐกจ ส านกงานเลขานการกรม กรมวการเกษตร 121 หนา กรมสงเสรมการเกษตร.2550. ระบบสาระสนเทศการผลตทางดานการเกษตร. (cited 7 December 2007)

Available from: http://production.doag.go.th/ ทกษณา 2547 ถวลสง : สรระวทยาการเจรญเตบโตและการใหผลผลต เอกสารวชาการ ศนยวจยพชไร

ขอนแกน ประกอบการขอปรบระดบนกวชาการเกษตร 8 กรมวชาการเกษตร ทกษณา 2548 ศกษาสาเหตความแปรปรวนของผลผลตถวลสงจากอทธพลของวนปลก ราบงานผลการวจยป

2547 ศนยวจยพชไรขอนแกน ส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขต 3 กรมวชาการเกษตร

25

ทกษณา ศนสยะวชย และจนทา เชยงนางาม.2533 อทธพลของระดบความชนของบรเวณผวดนทมผลตอการตดฝกและพฒนาการของฝกถวลสง. รายงานการสมมนาถวลสงครงท 8 ณ โรงแรมไหมไทย จงหวดรอยเอด. 3-5 พฤษภาคม 2532. หนา 262-264.

ทกษณา ศนสยะวชย,สมศกด อทธพงษ, สรศกด มณขาว, กรรณการ จนทรบญม, วนชย สรอยอนทรากล, เทวา เมาลานนท, พาณช จตรด และอาณต วฒนสทธ.2539. การทดสอบ การพนโคลนถวลสงทปลกในฤดฝน.รายงานการสมมนางานวจยถวลสง ครงท 11 ณ โรงแรมจนทรสมธารา จงหวดระนอง.17-21 พฤษภาคม 2536. หนา 229-304.

ทกษณา ศนสยะวชย, สมศกด อทธพงษ และสทด ปนตาเสน, 2546. การก าหนดเขตปลกถวลสงในรายงานผลการวจยป 2544. ศนยวจยพชไรขอนแกน สถาบนวจยพชไร กรมวชาการเกษตร. หนา 325-330.

เตอนจตต สตยาวรทธ.2536 แมลงศตรถวลสง. เอกสารประกอบการฝกอบรมหลกสตร การใชเทคโนโลยเพอเพมผลผลตถวลสง. ศนยวจยพชไรขอนแกน. 1-5 มนาคม 2536 หนา 95-104.

เตอนจตต สตยาวรทธ, มโนชย กรตกสกร และสาทร ศรสงห.2539.แมลงศตรถวลสง. เอกสารเผยแพรจดท าโดยกลมนกวจยแมลงศตรถวลสง. ภายใตการสนบสนนของโครงการวจยถวลสง. (CRSP Peanut) 72 หนา.

นลบล ทวกล, วรชาต แสงสทธ, ไพศาล สภางคเสน และ สมศกด ชพนธ.2539. ศกษาผลของวธการใหความชนกบเมลดกอนปลกตอความงอกและความแขงแรงของเมลดพนธถวลสง. รายงานการสมนาถวลสงครงท 12 25-27 ตลาคม 2537 หนา 269-272.

พจน พมพะพนตย, วลาศ ฤาแกวมา, นลบล การสราง, สมาน ชจนทรทก และวเชยร มงคลสนธ. 2531 การศกษาอทธพลของการขาดน าในระยะตางๆ ของการเจรญเตบโตทมผลตอผลผลตของถวลสง. รายงานการสมมนา เรองงานวจยถวลสง. รายงานการสมมนาถวลสง ครงท 6 ณ คณะทรพยากรธรรมชาต มหาวทยาลยสงขลานครทร จงหวดสงขลา และอทยานแหงชาตทะเลบน จงหวดสตล. 18-20 มนาคม 2530.หนา 408-410.

ไพศาล เหลาสวรรณ และนมต อนชาญ. 2533. ผลของสภาพน าขงตอการเจรญเตบโตและผลผลตของถวลสง. รายงานการสมมนาของถวลสงแหงชาต ครงท 8 ณ โรงแรมไหมไทย จงหวดรอยเอด. 3-5 พฤษภาคม 2532.หนา 265-267.

วฒศกด บตรธน. 2534 โรคถวลสง. เอกสารประกอบการฝกอบรมหลกสตร การใชเทคโนโลยเพอเพมผลผลตถวลสง. ณ ศนยวจยพชไรขอนแกน 4-8 มนาคม 2534. หนา 71-98.

ศนยสารสนเทศการเกษตร.2548. สถตการเกษตรแหงประเทศไทย ปเพาะปลก 2548/2549. ศนยสารสนเทศการเกษตร ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงเทพมหานคร.

สวพนธ รตนะรต และเสถยร พมสาร.2536. ดนและปยส าหรบถวลสง. เอกสารประกอบการฝกอบรมหลกสตร การใชเทคโนโลยเพอเพมผลผลตถวลสง. ศนยวจยพชไรขอนแกน. 1-5 มนาคม 2536.หนา 48-76.

โสภณ วงศแกว.2536. โรคของถวลสงทเกดจากเชอวสา โรคเหยวทเกดจากเชอบกเตร และโรคทเกดจากไสเดอนฝอย. รายงานการสมมนาถวลสงแหงชาต ครงท 9 ณ โครงการชลประทานล าพระเพลง จงหวดนครราชสมา. 7-11 พฤษภาคม 2533.หนา 135-150.

26

โสภณ วงศแกว ละจฑารตน เชอพงษ.2539. ไวรสสาเหตโรคยอดไหมของถวลสง. รายงานสมมนาถวลสงแหงชาต ครงท 11 ณ โรงแรมจนทรสมธารา จงหวดระนอง. 17-21 พฤษภาคม 2536.หนา 223-238.

อจฉรย รกขลา.2536. งานวจยวชพชในถวลสงในประเทศไทยถงป 2532. รายงานการสมมนาถวลสงแหงชาต ครงท 9 ณ โครงการชลประทานล าพระเพลง จงหวดนครราชสมา 7-11 พฤษภาคม 2533. หนา 217-226.

อานนท วาทยานนท, มณเฑยร โสมภร, ทกษณา ศนสยะวชย, สงบภย นามไพศาลสถต และ ศรวรรณ ศรเสน. 2531. อทธพลของการขาดน าในชวงออกดอกรนแรกตอปรมาณรปแบบการบาน การพฒนาฝกและผลผลตของถวลสงพนธไทนาน 9. รายงานผลงานวจย ป 2531 ถวลสง ศนยวจยพชไรขอนแกน สถาบนวจยพชไร กรมวชาการเกษตร. หนา 128-144.

Giller, K.E., P.T.C.Nambiar, B. SrinivasaRoa, P.J. Dart and J.M.Day. 1987. AcomparisonoF nitrogen fixation in genotype of groundnut (ArachisHypogaea L.) using N-isotope dilution. Boil. Fertil. Soil 5: 23-25.

McDonagh, J.F. B. Toomsan, V. Limpinuntana and K.E.Giller. 1995. Grain legumes and green manures as pre-rice crops in Northeast Thailand : Legume N2-fixation, production and residual nitrogen benefits to rice.Plan and soil 177: 111-126.

Savage., G.P.., and J.L. Keenan 1994. The comprosition and nutritive value of groundnut Kernels.In The Groundnut crop. Ed J. Smartt. Chapman &Hall, 2-6 Boundary Row, London SE1 8HN, UK.

Toomsan, B. 1990. Groundnut microbiology research at Khon Kean Univercity.In Groundnut Improvement Project, KhonKaen University. Ed. A. Patanathai. Pp 89-111. Report of Work For 1986-1988. Faculty of Agriculture, KhonkaenUnivercity.Khonkaaen, Thailand.

Toomsan B, J.F. McDonagh v. Limpinuntana and K.E Giller. 1995. Nitrogen fixation by groundnut and soyabean and residual nitrogen benefits to rice in farmers, field ni northeast Thailand. Plant and Soil 175:45-56.

Wongkaew, S. 1985. Studies on virus diseases of groundnut.Progress report for 1984 Groundnut Improvement Project, KhonKaenUnivercity, KhonKaen Thailand p. 39-40.

Wright,G.C., and R.C. Nagawara Rao. 1994. Groundnut water relation In J. Smatt(eds.) The Groundnut Crop. A science basis for improvement.Chapman & Hall, London, UK. P 281-335

27

บทท 4 เทคโนโลยการผลตถวลสงเฉพาะพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน

คณะท างานจดการความร ส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 3 ป 2560

ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ปลกถวลสงในสภาพดนทราย ความอดมสมบรณต า ผลผลตในทดอนคอนขางต า ดนขาดธาตอาหารรอง ขอจ ากดในรปแบบการตกของฝน แหลงน า ท าใหผลผลตต า เมลดลบ การขาดแคลนเมลดพนธดทมคณภาพ เมลดพนธราคาแพง สงผลตอตนทนการผลต นอกจากนยงพบปญหาการระบาดของโรคโคนเนาขาว โคนเนาขาด ยอดไหม เพลยไฟ และเสยนดน ซงลวนมผลกระทบกบการผลต และผลผลตถวลสง ดงนน การจดท าองคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงในครงนจงไดรวบรวมและสรปองคความรการผลตถวลสงเฉพาะพนท จากคณะท างานทมประสบการณปฏบตงานวจยในพนทรวมกบเกษตรกร แลวน ามาสรปเปนองคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงตงแตปลกจนเกบผลผลต ดงน ค าแนะน าเทคโนโลยการผลตถวลสงเฉพาะพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน

1. การเตรยมดน การเตรยมดนส าหรบถวลสงฤดแลง ไถดะ 1 ครงใหลกประมาณ 10-20 เซนตเมตร เพอก าจดวชพช

และตากดน 7-14 วนจากนนไถพรวนอก 1-2 ครง แลวไถยกรองสง 20-25 เซนตเมตร กวาง 70-100 เซนตเมตร ปลก 2-3 แถวบนสนรอง เพอใหน าไดสะดวกและงายตอการก าจดวชพช บางพนทปลกแบบไมมการยกรอง โดยไถดะ ไถพรวนแลวหยอดเมลด สวนพนทจงหวดอดรธาน ยกรองปลกแถวเดยวและแถวคสง 30 เซนตเมตร ความกวางสนรองแถวเดยว 30 เซนตเมตร แถวค 50-70 เซนตเมตร

การเตรยมดนส าหรบถวลสงฤดฝน ไถดะ 1 ครงใหลกประมาณ 10-20 เซนตเมตร เพอก าจดวชพชและตากดน 7-14 วนจากนนไถพรวนอก 1-2 ครง แลวไถยกรองสง 20-25 เซนตเมตร จงหวดกาฬสนธ เตรยมแปลงกวาง 2.0-2.5 เมตร ปลก 5-6 แถว ระยะตน 25-30 เซนตเมตร จงหวดขอนแกน มความกวางแปลงปลก 1.0-1.5 เมตร ปลก 3-5 แถว ระยะตน 25-30 เซนตเมตร จงหวดอดรธานและสกลนคร ยกรองปลกแถวคสง 30 เซนตเมตร ความกวางสนรองแถวค 50-70 เซนตเมตร ส าหรบพนทจงหวดมกดาหารและชยภมปลกโดยไมยกแปลงปลก 2. การเตรยมเมลดพนธ

เมลดพนธทใชควรเปนเมลดพนธใหมและมลกษณะตรงตามพนธ การปลกถวลสงพนธปนจะมผลตอผลผลตทมคณภาพต า เพราะฝกสกแกตางกน อตราเมลดพนธทใชปลกประมาณ 15-20 กโลกรมตอไรส าหรบกลมพนธถวเมลดขนาดปานกลาง และ 20-25 กโลกรมตอไรส าหรบกลมพนธถวลสงเมลดโต สวนถวลสงพนธขอนแกน 6 และขอนแกน 84-7 เมลดพนธใหมมระยะการพกตวประมาณ 1 เดอน จะตองคลกเมลดดวย สารละลายอเทรล ความเขมขน 2 มลลลตรในน า 1 ลตร และหากจ าเปนตองปลกดวยเมลดพนธเกาเกบขามฤด ควรคลกเมลดพนธดวยสารเคมปองกนก าจดเชอรา กอนน าไปปลก เชน แมนโคเซบ เมทาแลกซล เปนตน กรณทเปนเมลดพนธใหมไมตองคลกเมลดพนธดวยสารเคม 3. ระยะปลก

ระยะปลกทเหมาะสม ระยะระหวางแถวทเหมาะสม ขนอยกบเงอนไขของแตละพนทซงสามารถใชไดตงแต 30-60 เซนตเมตร ระยะตน 20-30 เซนตเมตร โดยใหมประชากรอยระหวาง 24,000-40,000 ตนตอไร และมจ านวนตนในหลม 2-3 ตน 4. การพรวนดนและพนโคน

28

เกษตรกรภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน จะมการก าจดวชพชและพรวนดนพรอมใสปยหลงจากถวลสงงอก 15-20 วน เกษตรกรบางรายมการพนโคนพรอมกบการก าจดวชพช 5. การใหน า

การปลกถวลสงในฤดแลงทมการใหน าชลประทาน สวนใหญเปนการปลกแบบยกรอง โดยปลอยน าไปตามรองของแถวปลก ขนอยกบชดดนและความสะดวกในการใหน า การก าหนดระยะเวลาใหน าวธทดคอดอาการของตนถวลสงถาสงเกตวาเรมเหยวกควรจะใหน า เกษตรกรใหน าทนทหลงปลก และหลงจากนนใหน าทก 7-10 วน ในเดอนแรก และหลงจากนนจะใหน าทก 10-14 วน หรอตามความจ าเปน จนถงระยะเกบผลผลต โดยเกษตรกรจะใหน าสงถงระดบ 3 ใน 4 สวนของความสงสนรอง โดยเฉพาะระยะออกดอก แทงเขม ตดฝกและสรางเมลด ระยะดงกลาวเปนชวงทถวลสงตองการน า เนองจากเปนระยะวกฤตทมผลกระทบตอผลผลตและความสมบรณของเมลด การปลกถวลสงในฤดฝนสวนใหญอาศยน าฝนเพยงอยางเดยว นอกจากบางพนททมแหลงน าเสรมจะมการใหน าในชวงฝนทงชวง ในเขตทมปรมาณน าฝนมากหรอดนฉ าน า ควรท ารองระบายน าเปนระยะตามสภาพของพนท 6. การใสปย

การเพมอนทรยวตถใหกบดน ในรปของปยหมก ปยคอกรวมกบปยเคม สามารถเพมผลผลตของ ถวลสง ไดดกวาการใชปยเคมเพยงอยางเดยว ในพนทจงหวดกาฬสนธมการปรบปรงบ ารงดนดวยกากตะกอนหมอกรองออย (Filter cake) อตรา 500 กโลกรมตอไร

การใสปยเคมในการผลตถวลสง ม 2 รปแบบ คอ ใสรองพนกอนปลก และใสหลงถวลสงงอก 10-15 วน ดวย ปยเคมสตร 12-24-12 อตรา 20-25 กโลกรมตอไร หรอใสปยเคมสตร 15-15-15 อตรา 30 กโลกรมตอไร

ในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนสวนใหญดนมความอดมสมบรณต า พบปญหาถวลสงเมลดลบ จ าเปนตองจดการสมดลธาตอาหาร โดยเฉพาะแคลเซยมเปนธาตอาหารทมความส าคญมากตอการผลตและคณภาพของเมลด จงควรใสแคลเซยมในรปของแคลเซยมคารบอเนต (CaCO3) อตรา 100-300 กโลกรมตอไร หรอโดโลไมท อตรา 100 กโลกรมตอไรในชวงเตรยมดน และโรยยบซมอตรา 50 กโลกรมตอไรในชวงถวลสงแทงเขม 7. โรค แมลงศตร วชพช ถวลสงทส าคญและการปองกนก าจด

รตกาล ยทธศลป กลมวชาการ ส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 3 สรปวา โรคทพบและท าความเสยหายแกผลผลตถวลสงมหลายชนด ทงทเกดจากเชอรา แบคทเรย ไวรส และไสเดอนฝอย แตทพบระบาด และท าความเสยหายอยางรนแรงกบถวลสงทปลกในภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ดงน

7.1. โรคล าตนเนา หรอโรคโคนเนาขาว (Stem rot, sclerotium stem blight) สาเหต เชอรา Sclerotium rolfsii

ลกษณะอาการ ระยะตนกลา เรยกโรคเนาคอดน เปนแผลเนาทโคนตนระดบผวดน และพบเมดผกกาดหรอสเคอโรเทยม (Sclerotium) ของเชอรา ตนพชจะเหยวและแหงตายในชวงเวลา 2-4 วน หลงจากเชอราเขาท าลาย ระยะเจรญเตบโต สวนยอด กงกานของพชแสดงอาการเหยวอยางฉบพลน ใบยอยเปลยนเปนสเหลองหรอเขยวซด และเปลยนเปนสน าตาลและแหงตายในทสด ชวงทพชก าลงเจรญเตบโตและตดฝก อาการเหยวเฉาเกดขนเปนหยอมๆ ในแปลงถวลสงทมโรคระบาดมตนถวไมสม า เสมอ ทผวดนบรเวณโคนตนพบเสนใยของเชอราสขาวและเมดผกกาดของเชอปรากฏอย (อ านาจ, 2545) ถาตนถวลสงเจรญเตบโตจนสรางเขมแลว เชอจะเขาท าลายเขมดวย เขมของพชทถกท าลายจะมอาการเปลยนส จากสขาวเปนสน าตาลด า เปนแผลยาว 0.5-2.0 เซนตเมตร และในทสด เนอเยอจะถกท าลายและไมสรางฝก การเขาท าลายรากแกว

29

และรากแขนง เกดไดนอยกวาการเขาท าลายล าตนหรอเขม จะพบโรคโคนเนาขาวมากในสภาพทฝนตกชก ทรงพมตนถวคอนขางหนา หรอปลกแนนจนเกนไป การปลกซ าทเดม และมการใชสารเคมเบโนมลเปนประจ า (ทกษณา, ม.ป.ป.) (ภาพท1)

ภาพท 1 อาการของโรคล าตนเนา หรอโรคโคนเนาขาว (ทมา https://thomascountyag.com/2015/08/10/white-mold-in-peanuts-2/comment-page-1/)

การแพรระบาด โรคนสามารถแพรระบาดไปไดงายโดยอาจจะตดไปกบดน เศษซากพชหรอตนพชท

เปนโรค การแพรกระจายของเชอราสวนใหญจะเปนไปในรปของเมดสเคอโรเทยม มากกวารปของเสนใย เชอราอยขามฤดในรปของเมดสเคอโรเทยม โดยตกอยตามดนหรอเศษซากพชเมอสภาพแวดลอมเหมาะสมกจะงอกเจรญกลายเปนเสนใยเขาท าลายพชตอไปสภาพแวดลอมทเหมาะสม เชอรา S. rolfsii จะเจรญไดดในททมความชนสง อณหภมอยระหวาง 30–50 องศาเซลเซยส ความเปนกรดดางอยระหวาง 6 - 7 ชอบดนรวนปนทรายมากกวาดนคอนขางเหนยว (วรช และทรงพล, ม.ป.ป. ) ระบาดรนแรงในฤดฝน สภาพความชนสง หรอมฝนตกตดตอกน 3-5 วน (กรมวชาการเกษตร, 2545)

การปองกนก าจด 1. ถอนตนทเปนโรคตงแตเรมแสดงอาการ แลวน าไปเผาท าลายนอกแปลงปลก 2. ไมใหน าทวมขงในแปลงปลก ชวงหลงตดฝกถงเกบเกยว 3. การปลกพชหมนเวยน ไดแก ขาวโพด ขาวฟาง ฝาย หอมหวใหญ กระเทยม หมนเวยนกบถวลสง

3-4 ป 4. หลงจากเกบเกยวแลว ควรมการไถกลบหนาดนใหลกกวา 6 นว เพอกลบเมดสเคอโรเทยมใหลงไป

อยใตดน จะชวยลดการเกดโรคในฤดปลกตอไป 5. การใชวสดคลมดน เชน ผาใบ หรอพลาสตกใสคลมดน เปนเวลา 5-6 สปดาห จะชวยท าลายเมด

สเคอโรเทยม 6. เมอพบการระบาด พนดวยสารเมตาแลกซล + แมนโคเซบ 8 % + 24 % WP อตรา 15-20 กรม

ตอน า 20 ลตร หรอสารโพรพโคนาโซล 25 % EC อตรา 15 มลลลตรตอน า 20 ลตร หรอ สารไอโปรไดโอน 50 % WP อตรา 40 กรมตอน า 20 ลตร โดยพนลงดนบรเวณโคนตนจ านวน 3-5 ครง หางกน 7-10 วน ตามความรนแรงของโรค และหยดพนกอนเกบเกยว 14 วน (กรมวชาการเกษตร, 2547)

7. การใชชววธ เชน เชอรา Trichoderma harziaum (ไตรโคเดอรมา ฮาเซยนม) ชนดหวเชอสด ผสมร าละเอยด กบปยหมก (1: 4: 100) รองกนหลมกอนปลก อตรา 50-100 กรมตอ 1 ตน

30

7.2 โรคโคนเนา หรอโรคโคนเนาขาด (Seedling blight, crown rot) สาเหตเชอรา Aspergillus niger Van Tiegh

ลกษณะอาการ ตนเหยวเหลอง ยบตวลง คลายโรคโคนเนาขาว พบแผลสน าตาลบรเวณโคนตน และมกลมสปอรสด าขนปกคลมบรเวณโคนดน หรอกงทเปนโรค แผลดงกลาวจะปรากฏเพยงกงใดกงหนง แลวท าใหกงนนแหงตาย หรอแผลลกลามรอบล าตน ท าใหพชตายอยางรวดเรว เมอถอนขนมาสวนล าตนจะขาดจากสวนราก หรอขาดบรเวณคอดน ซงเปนสวนทถกเชอเขาท าลาย ไสในของล าตนมกแหงเปอยเปนสน าตาล และมกพบผลสปอรสด าคลายเขมาตดอยบรเวณโคนตน ระบาดรนแรงในระยะกลาอาย 7-28 วน (กรมวชาการเกษตร, 2545) (ภาพท 2)

ภาพท 2 อาการของโรคโคนเนา หรอโรคโคนเนาขาด (ทมา http://nwdistrict.ifas.ufl.edu/phag/2016/07/08/crown-rot-creeps-in/)

การแพรระบาด เชอราสามารถแพรกระจายได โดยตดไปกบดนและเศษซากพชทเปนโรค เชอรา A.

niger สามารถตดไปกบเมลดพนธซงเปนสาเหตส าคญท าใหโรคนแพรระบาดไดอยางกวางขวาง โรคโคนเนาขาดมกพบระบาดในถวลสงทปลกในดนทรายในชวงสภาพอากาศแหงแลง (วรช และทรงพล, ม.ป.ป. ) อณหภมของดนและอากาศสง 30-35 องศาเซลเซยส ความชนดน 13-16 เปอรเซนต (ทกษณา, ม.ป.ป.)

การปองกนก าจด 1. ไมควรน าเมลดพนธทเกบรกษาไวนานเกน 6 เดอนมาปลก 2. ไมควรใหแปลงปลกขาดน าเปนเวลานาน 3. ท าลายเศษซากพชทเปนโรคเพอไมใหเปนแหลงสะสมโรคตอไป 4. กอนปลกคลกเมลดพนธดวยสารไอโปรไดโอน 50 % WP หรอสารคารเบนดาซม 50 % WP อตรา

5 กรมตอเมลด 1 กโลกรม 5. เมอพบอาการโรค พนดวยสารสารไอโปรไดโอน 50 % WP อตรา 40 กรม หรอสารคารเบนดาซม

อตรา 30 กรมตอน า 20 ลตร โดยพนลงดนบรเวณโคนตน 2-3 ครง หางกน 10 วน หยดพนสารกอนเกบเกยว 14 วน (กรมวชาการเกษตร, 2547)

7.3. โรคยอดไหม (Bud necrosis) สาเหต เชอไวรส Peanut bud necrosis virus (PBNV) พาหะ เพลยไฟ

ลกษณะอาการ ลกษณะอาการของโรคยอดไหม จ าแนกได 4 ลกษณะ คอ

31

1) อาการโรคไมรนแรง มแผลสเหลองเขม-น าตาลไหม ทกานใบ ล าตน หรอสวนยอด แผลไมกนลกเขาไปในสวนเนอและไมขยายลกลาม ไมเกดอาการยอดไหม หรอล าตนแหงตาย แตท าใหใบบดเบยว ล าตนหรอกานใบโคงงอ

2) อาการยอดไหม เปนแผลขนาดเลกๆ สเหลองเขม-น าตาลไหม ทใบ กานใบ ล าตน หรอสวนยอด ตอมาแผลขยายลกลามท าใหเกดอาการไหม และไหมลกลามสยอดออน ท าใหสวนยอดออนกลายเปนแผลสเหลองปนน าตาลเหนไดชดเจน หลงจากนนสวนยอด จะเกดอาการไหมแหง และอาการไหมจะลกลามสโคนกงหรอโคนตน ท าใหกงใดกงหนง แหงตาย ถาเกดอาการทยอด ของล าตนหรอกงหลก ยอดของกงแขนงทไม ถกท าลาย จะเจรญขนมาทดแทนได

3) อาการเปนโรครนแรง เปนแผลขนาดเลกๆสเหลองเขม-น าตาลไหม ทใบ กานใบ หใบ ล าตนหรอสวนยอดเชนเดยวกน แผลลกลามกลายเปนแผลเนอเยอตายสเหลองปนน าตาลขนาดใหญ อยางรวดเรว คลายกบแผลถกน ารอนหรอไฟลวก ท าใหใบและยอดออนเหยวและแหงตาย อาการแผลตายจะลกลามจากยอดสโคนกงหรอโคนตน ตอมาพชจะแหงตายทงตน

4) อาการตนแคระแกรน จะแสดงอาการตนเตยแคระ ยอดกด ใบสเขยว -เขยวเขม ไมมการเจรญเตบโตเปนทกงหรอยอดใดยอดหนง แตจะเปนยอดเลกๆสนๆ เจรญรวมกนเปนกระจก ล าตนหลกแคระแกรน ปลองสน ไมใหผลผลต บางตนออกดอก มการพฒนาของเขมแตไมเจรญเปนฝก (ภาพท 3) พบการระบาดและทวความรนแรงมากขนเรอยๆ ทงในชวงฤดฝนและฤดแลง โดยเฉพาะท าความเสยหายรนแรงตอถวลสงทปลกในฤดแลง (อ านาจ, 2545)

อาการจดตายวงแหวน จดกระสซดบนใบยอด

อาการใบแตกเปนกระจก อาการแคระแกรนขอปลองสนมการแตกตาขางเปนกระจก ภาพท 3 อาการทเกดจากเชอ Peanut bud necrosis virus (PBNV) (ทมา: http://www.agriqua.doae.go.th/plantclinic/Clinic/plant/peanut/ground.htm)

การแพรระบาด PBNV แพรระบาดโดยอาศยแมลงเพลยไฟเปนพาหะ (Thrips palmi Karny) การ

ถายทอดไวรสเกดจากตวออนของเพลยไฟ ดดกนเชอเขาไปจากนนเชอจะเขาไปไหลเวยนอยในกระแสโลหตเพมปรมาณและสะสมตวอยในตอมน าลายของแมลง ซงจะใชเวลาราว 3 - 12 วน จงจะสามารถถายทอดไปยง

32

พชตนใหมได และคงความสามารถในการถายทอดเชอไปจนตลอดอายขย การรบเชอในชวงทแมลงเปนตวแกแลวไมมความส าคญทางระบาดวทยา เนองจากไวรสทรบเขาไปจะไมสามารถ ซมผานผนงล าไสเขาสระบบการไหลเวยนโลหตของแมลงได ( อ านาจ, 2545; วรช และทรงพล, ม.ป.ป. )

การปองกนก าจด 1. จดชวงฤดปลกใหเหมาะสม การปลกถวลสงในชวงตนฤดฝน หรอปลายฝน จะเปนโรคนอยกวาท

ปลกชวงกลางฤด 2. การปลกถวลสงในฤดแลงโดยอาศยน าชลประทาน ควรปลกใหเรวขนในชวงปลายเดอนพฤศจกายน 3. ปลกพนธทนทานตอโรค คอ ขอนแกน 5 และพนธตานทาน คอ ขอนแกน 6 4. ถอนตนทเปนโรคตงแตเรมแสดงอาการ เผาท าลายนอกแปลงปลก 5. ก าจดวชพชทเปนพชอาศยของโรค เชน โทงเทง ผกเผด ผกเสยนผ และกระดมใบ เปนตน 6. ควรหลกเลยงการปลกพชทเปนพชอาศยของโรค เชน พรก แตง ยาสบ และมะเขอ ในบรเวณ

ใกลเคยงแหลงปลก 7. พนสารก าจดเพลยไฟ พาหะน าโรค

8. แมลง สตวศตรถวลสง และการปองกนก าจด

แมลงทเปนศตรถวลสงมหลายชนด แตทส าคญและมกจะพบระบาดท าความเสยหายแกถวลสงทปลกในภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน คอ

8.1 เพลยไฟ (Thrips) ชอวทยาศาสตร Caliothrip indicus, Frankliniella schultzei, Scirtothrips dorsalia, Thrips palmi เพลยไฟทท าลายถวมหลายชนด เปนแมลงขนาดเลก ยาวไมเกน 2 มลลเมตร สน าตาลหรอน าตาลด า เคลอนไหววองไว ท าลายพชโดยใชปากเขยดดกนน าเลยงจากยอด ใบออน ตาดอก และดอก ท าใหยอดและใบออนหงกงอ มรอยขดขวน ใบแหงกรอบ เพลยไฟบางชนดท าลายใบ ท าใหมลกษณะเหมอนไขตดอยเสนกลางใบและหลงใบ สน าตาลคลายสนม ถาระบาดรนแรงจะท าลายชอดอก เกสรดอก ท าใหดอกรวง และในทสดท าลายดอก พชไมออกดอกอก เพลยไฟบางชนดเปนพาหะน าโรคยอดไหม ท าใหตนชะงกการเจรญเตบโต ผลผลตลดลงมากกวา 50 เปอรเซนต (กรมวชาการเกษตร, 2545) (ภาพท 4)

ภาพท 4 เพลยไฟ และลกษณะการท าลายของเพลยไฟ

(ทมา:http://www.agriqua.doae.go.th/plantclinic/Clinic/plant/peanut/thrip.htm) การแพรกระจาย พบเพลยไฟทวประเทศ โดยเฉพาะอยางยงในบรเวณปลกถวลสงทกแหง และจะ

ระบาดรนแรงในสภาพอากาศแหงแลง ฝนทงชวงเปนเวลานานเกน 15 วน (อ านาจ, 2545; กรมวชาการเกษตร, 2545)

33

การปองกนก าจด เมอพบเพลยไฟท าลายใบเฉลย 30-40 เปอรเซนต ในระยะถวเรมตดฝก พนดวยสารปองกนก าจดแมลง ไดแก อะซเฟส 75% SP อตรา 20 กรมตอน า 20 ลตร ไตรอะโซฟอส 40% EC อตรา 50 มลลลตรตอน า 20 ลตร หยดพนสารกอนเกบเกยว 14 วน หรอ เมทโอคารบ 50% WP อตรา 30 มลลลตรตอน า 20 ลตร หยดพนสารกอนเกบเกยว 10 วน (กรมวชาการเกษตร, 2545) ฟโปรนล 5% SC อตรา 20 มลลลตร/น า 20 ลตร อมดาโคลพรด 70% WG อตรา 2 กรม/น า 20 ลตร (กรมวชาการเกษตร, ม.ป.ป)

2. เพลยออนถว (Aphid) ชอวทยาศาสตร Aphis craccivora Koch เปนแมลงปากดดขนาดเลก ยาวประมาณ 1 มลลเมตร เคลอนไหวชา หวมขนาดเลกกวาสวนอก สวนทองโต ลกษณะอวนปอม มทอเลกๆ ยนยาวไปทางสวนทาย 2 ทอ ตวออนและตวเตมวยท าลายพชโดยการดดกนน าเลยงตามยอดออน ใบออน ชอดอกและเขม ถาเกดระบาดในขณะทตนพชยงเลกอย จะท าใหตนแคระแกรน ใบออนและยอดออนหงกงอ ดอกรวง (กรมวชาการเกษตร, 2545) ท าใหผลผลตลงลงกวา 33 เปอรเซนต นอกจากนเพลยออนยงเปนพาหะน าโรคไวรสของถวลสงดวย (ทกษณา, ม.ป.ป.) (ภาพท 5)

ภาพท 5 เพลยออนถว (ทมา: http://peanut-boss.blogspot.com/2011/03/blog-post.html)

การแพรกระจาย พบทวไปตามแหลงปลกถวลสงทวประเทศ มกเกดการระบาดในชวงอากาศแลง

ฝนไมตก (เตอนจตต และคณะ, 2539) การปองกนก าจด เนองจากเพลยออนท าความเสยหายมากในระยะตนออน ถาพบในระยะออกดอก

หรอตดฝกออนมากกวา 10 ตวตอใบ ใหพนดวยสารไตรอะโซฟอส 0.1 % 1-2 ครง โดยพนเปนจดๆทพบเพลยออนลงท าลาย ทก 10-15 วน (ทกษณา, ม.ป.ป.) หรอ คลอรไพรฟอส 20% EC อตรา 100 มลลลตรตอน า 20 ลตร เมอพบเพลยออนระบาดมากในระยะถวแทงเขม เฉพาะบรเวณทพบการระบาด (กรมวชาการเกษตร, 2545) ศตรธรรมชาต ไดแก แมลงห าตางๆ เชน แมลงเตา (Lady birds beetles, Coccinella saptempunctata) และหนอนแมลงวนดอกไม (Syrphids, Ischiodon sctellaris) (เตอนจตต และคณะ, 2539)

8.3 เสยนดน (Subterranean ant) ชอวทยาศาสตร Dorylus orientalis เสยนดน เปนมดชนดหนง อาศยอยใตดน มขนาดเทามดแดง มหลายขนาด พวกทโตทสดมความกวางของสวนหว 1.2-1.6 มลลเมตร ความยาวของหว 1.4-1.9 มลลเมตร ท าลายฝกถวลสงโดยการเจาะเปลอกถวเปนร แลวกดกนเมลดในฝก หลงจากนนจะน าดนเขาไปใสไวในฝกแทนเมลดทถกท าลาย ในพนททมการระบาดจะท าใหผลผลตลดลงมาก จนถงไมคมทนทจะเกบเกยว เสยนดนท าความเสยหายกบถวลสงรนแรงแตกตางกนไป ในแตละทองท และสภาพปลกตงแต 15-91 เปอรเซนต ในพนททเคยมเสยนดนหรอในปาเปดใหม หรอในดนรวนทรายมกจะพบเสยนดนท าความเสยหายแกพชเสมอ (อ านาจ, 2545) (ภาพท 6)

34

ภาพท 6 เสยนดน และลกษณะการท าลายของเสยนดน (ทมา: http://www.agriqua.doae.go.th/plantclinic/Clinic/plant/peanut/subter.htm)

การแพรกระจาย พบการท าลายรนแรงในถวลสงทปลกในปาเปดใหม ในดนรวนปนทราย หรอแหลงทปลกตามหลงพชอาหารอนๆ ของเสยนดน เชน ขาวโพด และออย เปนตน (กรมวชาการเกษตร, 2545)

การปองกนก าจด ไมปลกถวลสงในแหลงหรอแปลง ทเคยพบการระบาดของเสยนดน ในแหลงทพบการท าลายของเสยนดน ควรท าการสมส ารวจเปนระยะ โดยเฉพาะอยางย งในระยะถวลสงสรางฝกและเมลด โดยใชมะพราวทงผลผาซกคว าฝงดน ลกจนถงดานบนกะลามะพราว หากพบเสยนดนใหน าผลมะพราวเผาท าลาย โรยสารควนาลฟอส 5% G อตรา 4 กโลกรมตอไร โรยพรอมกบปยขางแถวถว หลงดายหญาครงท 2 หรอเมอถวอยในระยะแทงเขมหรอตดฝก หรอ พนสารคลอไพรฟอส 20% EC อตรา 750 มลลลตรตอน า 80 ลตรตอไร พนลงดนระหวางแถวถวโดยพนครงแรกเมอถวอยในระยะแทงเขม หรอตดฝกและซ าอกครง หลงพนครงแรกประมาณ 1 เดอน (อสระ และพสทธ, 2557)

8.4 ศตรอนๆ ศตรทส าคญอกชนดหนงของถวลสง คอ หน โดยเฉพาะอยางยงจะมระบาดมาก ถาม โรงงานหรอ ฟารมเลยงสตว เชน ไกและหมอยใกลๆ พวกหนจะมาขดกนฝกถวลสง ซงอาจท าใหผลผลตลดลงกวา 50 เปอรเซนต การปองกนก าจด ควรหลกเลยงการปลกถวลสงใกลฟารมเลยงสตว หรอถากถางบรเวณใกลกบฟารมเลยงสตวใหสะอาด ไมรกเปนปา ซงหนจะอาศยเปนท หลบซอนแลวออกมาท าลายถวลสง วธใชกบดกหนและยาพษนนไดผลในระยะแรก ๆ แตถามปรมาณหนมากจะไดผลนอย (อารย, ม.ป.ป.) 9. วชพชทส าคญและการปองกนก าจด อ านาจ (2545) ไดรายงานวชพชทพบในแปลงถวลสง ไดแก

9.1 วชพชฤดเดยว เปนวชพชทครบวงจรชวตภายในฤดเดยว สวนมากขยายพนธดวยเมลด แบงออกเปน

1) ประเภทใบแคบ เชน หญาตนกา หญาตนนก หญาขจรจบดอกเลก หญาขจรจบดอกใหญ หญาปากควาย และหญานกสชมพเปนตน

2) ประเภทใบกวาง เชน สาบแรงสาบกา ผกบงยาง ผกเผด ผกโขม ผกเสยนผ กะเมง กระดมใบ และหญาละออง เปนตน

3) ประเภทกก เชน กกทราย และกกหนวดแมว 9.2 วชพชขามป เปนวชพชทสวนมากขยายพนธดวยตน ราก เหงา หวและไหล ไดดกวาการ

ขยายพนธดวยเมลด แบงออกเปน

35

1) ประเภทใบแคบ เชน หญาตนตด หญาขน และหญาแพรก เปนตน 2) ประเภทใบกวาง เชน ผกปราบ ไมยราบเครอ และเถาตอเชอก เปนตน 3) ประเภทกก เชน แหวหม การปองกนก าจด 1. วธเขตกรรม ไดแก การเตรยมดน การดายหญาและพนโคน การเตรยมดน ไดแก การไถดะ ไถแปร

ไถพรวน เพอไถกลบเศษพช และยอยกอนดนใหมขนาดเลกลงส าหรบการงอกและการเจรญเตบโตของถวลสง และสามารถก าจดวชพชทงอกจากเมลดหรอทมเหงา หว หรอล าตนใตดน การดายหญาและพนโคน โดยปกตเกษตรกรท าการดายหญา ในแปลงถวลสง พรอมกบพนโคนควบคกน เปนการก าจดวชพชดวยแรงงาน 1-2 ครง เมอ 15-20 วนหลงถวลสงงอก โดยใชจอบดายระหวางแถว และใชมอถอนระหวางตน ตองระวงไมใหรากและตนของถวลสงกระทบกระเทอน

2. การใชสารก าจดวชพช จ าแนกประเภทของสารและวธการใช คอ 2.1 ประเภทใชกอนงอก หมายถง สารทตองพนหลงปลกกอนทเมลดถว และเมลดวชพชงอก พนคลม

ดนหลงปลก ขณะพนดนตองมความชน ไดแก อลาคลอร เมโทลาคลอร ออกซฟลออรเฟน อมาเซทาเพอร และ แลกโทเฟน เปนตน ใชในการควบคมการงอกของเมลดวชพชประเภทใบแคบและใบกวาง อตราการใชและวธการใชตามค าแนะน าขางภาชนะบรรจ ควรพนทนทหลงปลก ขณะดนมความชน หรอหลงการใหน าแลว ผลของการใชสารก าจดวชพชประเภทกอนงอก มความแปรปรวนตามสภาพแวดลอมคอนขางมาก ทงความชนของดน เนอดน ชนดและปรมาณวชพช และการเตรยมดน เปนตน

2.2 ประเภทใชหลงงอก หมายถง สารทสามารถพนหลงจากทเมลดถวลสง และเมลดวชพชงอกแลว ไดแก ฟลอะซฟอบ-บวทล ฟโนซาฟรอบ-พ-เอทล โดยพนหลงวชพชม 3-5 ใบ อตราใชและวธการใชตามค าแนะน าขางภาชนะบรรจ ส าหรบวชพชขามป ควรพนสารไกลโฟเสท หรอ กลโฟซเนต- แอมโมเนยม กอนปลก หรอกอนเตรยมดน 7-15 วน 10. การเกบเกยวถวลสง

การเกบเกยวถวลสง ท าไดโดยถอนตนถวและปลดฝกออกจากตน และน าฝกไปตากแดดจนแหงสนทกอนน าไปจ าหนายตอไป การก าหนดชวงเวลาทเหมาะสมในการเกบเกยวถวลสง จะมความส าคญมากตอผลผลตและคณภาพของผลผลต วธการทใชในทางปฏบตอาจจะกระท าไดโดย 1) การนบอาย ภายใตสภาพแวดลอมทเหมาะสมแลว ถวลสงแตละพนธจะใชเวลาคอนขางเตมทในการเจรญเตบโตเพอใหไดผลผลตสง โดยทวไปถวลสงทปลกในประเทศไทยจะมอายเกบเกยวประมาณ 100-110 วน ทงน ขนอยกบพนธ ฤดปลก และสถานท การปลกในฤดแลงซงในระยะแรกของการเจรญเตบโตไดรบผลกระทบจากอณหภมต า ท าใหอายเกบเกยวยาวขนกวาปกต ส าหรบการเกบเกยวในฤดฝน สามารถเกบเกยวไดคอนขางเรวกวาในฤดแลง 2).การสงเกตสของเปลอกฝกดานใน ท าการสมถวลสงหลายๆจดจากในแปลงหากมเปอรเซนตเปลอกฝกดานในแปลงเปลยนเปนสน าตาลด า 60-80 เปอรเซนตในแปลงกแสดงวา ถงอายเกบเกยวทเหมาะสม ทงนเพราะถวลสงเมอแก สดานในของเปลอกฝกสวนใหญจะเปลยนจากขาวเปนน าตาลด าและเยอหมเมลดกจะเปนสเขม เชน ชมพ แดง 3).การสงเกตลกษณะสใบ โดยสงเกตจากสของใบลางจะเปลยนจากสเขยวเปนสเหลองและมใบรวง การเกบเกยวโดยใชแรงงานคนถอนตนถวลสงแลวปลดเอาเฉพาะฝกด ถาปลดฝกโดยใชเครองทนแรงตองท าการคดแยกสงเจอปนออก ในพนทจงหวดอดรธานจะใชเครองขดตดทายรถไถเดนตามแลวจงถอนตนถวขน

36

ในกรณผลตถวลสงฝกสด เลอกฝกทมความสมบรณ ปลดฝกแลวน าไปตมขายทนทหรอน าสงตลาดภายใน 24 ชวโมง เพอรกษาคณภาพและรสชาตของถวลสงฝกตม ในกรณทผลตถวลสงฝกแหง ตองน าถวลสงตากแดด 4-5 วน ใหแหงเพอใหเมลดถวลสงมความชนในเมลดไมเกนรอยละ 9 ซงจะสงเกตไดจากเมอเขยาฝกจะไดยนเสยงจากเมลดสนคลอน เมอแกะและบบเมลดจะแขง ท าความสะอาดโดยแยกดนออก เปาเศษซากตน ใบ ฝกลบออกและคดฝกทเนาเสยทง กอนบรรจไวในภาชนะทสามารถใหอากาศถายเทได เกบรกษาโดยวางอยาใหสมผสพนดนหรอพนปนโดยตรง เพราะจะท าใหดดความชนกลบเขาฝก และเกบในสถานทมอากาศถายเทไดสะดวก นอกจากค าแนะน าองคความร เทคโนโลยการผลตถวลสงเฉพาะพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนแลว คณะท างานการจดการองคความร ป 2560 ส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 3 ยงไดสรปผลงานทดสอบ และเรยบเรยงเปนองคความรจากผลงานทดสอบการผลตถวลสงเฉพาะพนทดวย

ผลงานทดสอบเทคโนโลยการผลตถวลสงในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ผลงานวจยในพนททผานมานน เพยงเพญ และคณะ(2549) ไดรายงานวา สถานการณผลตถวลสงใน

จงหวดขอนแกนและพนทใกลเคยง พนทปลกแบงเปนการปลกในฤดฝน และฤดแลงหลงเกบเกยวขาว ปญหาการปลกในฤดฝน คอ ความอดมสมบรณของดนต า แคลเซยมต า ฝกไมดก เมลดไมเตมฝก การเลอกพนทปลกไมเหมาะสม และพบปญหาฝนทงชวง ถาถวลสงราคาสงเกษตรกรมกขายจนไมมเมลดพนธถวลสงจะปลกตอในฤดถดไป การปลกในฤดแลง จ าแนกเปน 3 ลกษณะการปลก ไดแก การปลกในนาใหน าดวยการสบน า ใหน าดวยระบบชลประทานจากเขอน และอาศยความชนในดนหลงเกบเกยวขาว นอกจากนยงขาดแคลนเมลดพนธดทมคณภาพ เมลดพนธราคาแพง สงผลตอตนทนการผลต เพราะรอยละ 31 ของตนทนการผลตถวลสงทงหมด มาจากคาเมลดพนธ (วระ, 2528) ส าหรบวธปรบปรงคณภาพเมลดพนธถวลสง นลบลและคณะ (2556) พบวาเมลดพนธหลงการเกบรกษา 4 เดอน คณภาพต าลง โดยเฉพาะอยางยงหลงการเกบรกษา 8 และ 9 เดอน เมลดพนธจะมคณภาพต ามาก ความงอกในสภาพไรต ากวารอยละ 10 อยางไรกตาม ถวลสงมศกยภาพ และจดเดน คอ เปนพชในระบบการผลต เสรมสรางความมนคงของรายไดในระบบการผลต รวมทงเพมความสมบรณในดน จากรายงานของ พรทพยและคณะ (2560) เรอง ระบบการปลกพชหลงเกบเกยวขาว ของเกษตรกรในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน พบวา เกษตรกรมความพงพอใจระบบการผลตถวลสงหลงการเกบเกยวขาว ซงระบบการผลตใหผลตอบแทนเฉลย 14,258 บาทตอไร เพมขนจากเดม 310 เปอรเซนต คา BCR 2.9 นอกจากนนยงขยายผลไปยงพนทใหม และเกษตรกรมความพงพอใจระบบการผลต

ปญหาการผลตถวลสงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอทส าคญ คอ ผลผลตต า ขาดแคลนเมลดพนธด และพนธทปรบตวไดดใหผลผลตสงในพนทปลกจ ากด ขาดเทคโนโลยทเหมาะสมเฉพาะพนท ประเดนปญหาการผลตถวลสง สงผลตอระดบผลผลต และคณภาพผลผลต ดงนนการเพมผลผลตตอพนท ลดตนทนการผลต หรอเพมผลตอบแทนแกเกษตรกร จะรกษาพนทปลกถวลสงใหเปนแหลงอาหารทพอเพยง เพมรายไดใหเกษตรกร การแกปญหาการผลต เพมผลผลต ลดตนทนการผลต สรางรายไดระยะสนใหกบเกษตรกร โดยตองแกไข เชน การจดการสมดลธาตอาหาร การเลอกพนธทเหมาะสมในพนท การจดการโรคแมลง ทสามารถแกปญหาและเพมผลผลตใหเหมาะสมเฉพาะพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนได งานวจยทผานมาทด าเนนงานในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนเพอแกปญหาการผลตในพนท สามารถสรปเปนองคความรการผลตถวลสงเฉพาะพนท ซงเปนองคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงเฉพาะพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนทงฤดฝน และฤดแลง จ านวน 7 เรอง มรายละเอยด ดงน

37

เรองท 1 องคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดฝนและฤดแลงจงหวดกาฬสนธ ผลงานองคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดแลงจงหวดกาฬสนธ เรยบเรยงโดย นายวสนต วรรณจกร

ศนยวจยและพฒนาการเกษตรกาฬสนธ สรปไดดงน สภาพทวไปของการผลตถวลสงในพนท การทดสอบเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดแลงจงหวด

กาฬสนธ เรมด าเนนงานในป 2551-2553 การทดสอบเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดฝนจงหวดกาฬสนธ ด าเนนงานในป 2554-2556 โดยใชกระบวนการเกษตรกรมสวนรวม เพอทดสอบและขยายผลการใชเทคโนโลยของกรมวชาการเกษตรทงดานพนธ และการปรบปรงบ ารงดนในการเพมประสทธภาพการผลตถวลสงในฤดแลง ด าเนนการในไรเกษตรกร บานสมสะอาด ต าบลสมสะอาด อ าเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ ในสภาพการผลตแบบปลกเปนพชไรหลงนา

ฤดการผลต การปลกถวลสงในฤดแลง ปลกหลงนา ในเดอนธนวาคมถงเดอนเมษายนของทกป หลงเกบเกยวขาว การปลกถวลสงในฤดฝน ปลกในพนทดอน ซงเปนพนทปลกออย โดยจะปลกหลงจากไถรอตอออยเกาออกแลว ในเดอนพฤษภาคมถงเดอนกนยายน

แหลงน า เกษตรกรใชน าจากสระน าในไรนา ล าหวยธรรมชาต และคลองชลประทาน ในฤดฝนอาศยน าฝนเพยงอยางเดยว ไมมการใหน าเสรม ลกษณะดน กลมชดดนทพบในเขตบานสมสะอาด ต าบลสมสะอาด อ าเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ สวนใหญ คอ กลมชดดนท 17 เนอดนเปนดนรวนปนทราย หรอดนรวนสน าตาล,น าตาลปนเทา ดนลางเปนดนรวนเหนยวปนทราย หรอดนรวนเหนยว กลมชดดนท 22 ทมเนอดนเปนพวกดนรวนปนทราย ดนทรายปนดนรวน ดนคอนขางเปนทราย มความสามารถในการอมน าต า และมความอดมสมบรณต า กลมชดดนท 40 เนอดนเปนพวกดนรวนปนทราย มการระบายน าดระดบน าใตดนอยลกกวา 1 เมตร ความอดมสมบรณตามธรรมชาตต า กลมชดดนท 41 ลกษณะโดยทวไปเนอดนเปนดนทรายหรอดนทรายปนดนรวน มความอดมสมบรณตามธรรมชาตต า เนอดนเปนทราย การอมน าต าถงปานกลาง

การจดการดนและการใสปย ในวธทดสอบใสปยคอกรองพนอตรา 500 กโลกรมตอไร ใชปยชวภาพไรโซเบยมคลกเมลดกอนปลกและใสปยเคมสตร 12-24-12 อตรา 25 กโลกรมตอไร หลงปลก 15-20 วน ในชวงถวลสงออกดอกโรยยบชม อตรา 50 กโลกรมตอไร สวนวธเกษตรกรใสปยเคมสตร 15-15-15 อตรา 25 กโลกรมตอไร หลงปลก 15-20 วน

การเตรยมดน โดยไถตากดน 7-10 วน และไถพรวนอก 1 ครง จากนนยกรองปลก สนรองปลกกวาง 50-60 เซนตเมตร สง 20-25 เซนตเมตร

การเตรยมเมลดพนธ ใชเมลดพนธขอนแกน 6 ไทนาน 9 และ ขอนแกน 5 ทมความงอกไมนอยกวารอยละ 75 คลกเมลดดวยปยชวภาพไรโซเบยม ปลกถวลสง 3 แถวบนสนรอง ระยะตน 15-20 เซนตเมตร จ านวน 3-4 เมลดตอหลม

พนธทเหมาะสม ขอนแกน 6 ไทนาน 9 และขอนแกน 5 การพรวนดน พรวนดนขางแถวถวลสงหลงออกดอกและกอนแทงเขม ชวง 30-40 วนหลงงอก เพอ

ปรบหนาดนใหเหมาะสมตอการแทงเขมและสรางฝกไมควรพรวนดนกลบกงแรก เพราะจะท าใหการออกดอกและการตดฝกลดลง

การใหน า ใหน าตามรองหลงปลกทก 7 วนในเดอนแรก หลงจากนนใหทก 10 วน สงถงระดบเศษ 3 สวน 4 ของความสงสนรอง โดยไมตองระบายน าออกโดยเฉพาะชวงระยะออกดอก ระยะสรางเขม และระยะตดฝกสรางเมลดระยะดงกลาวเปนชวงทถวลสงตองการน ามาก

การเกบเกยว เกบเกยวฤดฝน 95-110 วน ฤดแลง 113-115 วน

38

ผลผลต ตนทน รายไดและผลตอบแทนถวลสงฤดแลง ป 2551 พบวา กรรมวธเกษตรกรและกรรมวธทดสอบท าใหถวลสงไดผลผลตฝกแหงเฉลยใกลเคยงกนคอ 176 และ 175 กโลกรมตอไร มเปอรเซนตกะเทาะ 51.9 และ 54.7 เปอรเซนต สดสวนของรายไดตอการลงทนหรอBCR เฉลยเทากบ 1.56 และ1.06 ตามล าดบ ในปงบประมาณ 2552 พบวา กรรมวธเกษตรกรและกรรมวธทดสอบท าใหถวลสงไดผลผลตฝกแหงเฉลย 211 และ254 กโลกรมตอไร มเปอรเซนตกะเทาะ 61.1 และ 64.9 เปอรเซนต สดสวนของรายไดตอการลงทนเฉลยเทากบ 1.77 และ 1.43 ตามล าดบ สวนในปงบประมาณ 2553 พบวา กรรมวธเกษตรกรและกรรมวธทดสอบท าใหถวลสงไดผลผลตฝกแหงเฉลย 296 และ 364 กโลกรมตอไร มเปอรเซนตกะเทาะ 56.6 และ 61.7 เปอรเซนต สดสวนของรายไดตอการลงทนเฉลยเทากบ 2.51 และ 2.15 ตามล าดบ จากผลการทดสอบทง 3 ป จะเหนวา ถวลสงทปลกตามกรรมวธทดสอบใหผลผลตฝกแหงเฉลยและ มเปอรเซนตกะเทาะสงกวากรรมวธของเกษตรกร และเนองจากมตนทนการผลตทสงกวา ท าใหกรรมวธทดสอบมผลตอบแทน และสดสวนของรายไดตอการลงทนต ากวากรรมวธของเกษตรกร ถงแมวาการใชแนวทางการปรบปรงบ ารงดนแบบผสมผสานตามกรรมวธทดสอบจะท าใหตนทนการผลตสงในระยะแรกเนองจากการเพมปจจยการผลต แตกสามารถเพมผลผลตเฉลยถวลสงไดในระยะยาว ซงเกษตรกรตองใหความส าคญและเอาใจใสปรบปรงดนอยางตอเนอง จงจะท าใหเกษตรกรผปลกถวลสงสามารถเพมผลผลต ผลตอบแทน และคมคาการลงทน

ภาพท 7 การผลตถวลสงฤดแลงจงหวดกาฬสนธ ผลผลต ตนทน รายไดและผลตอบแทนถวลสงฤดฝน พบวา วธเกษตรกรไดผลผลตฝกแหงเฉลย

106 กโลกรมตอไร มเปอรเซนตกะเทาะเฉลย 31 เปอรเซนต ตนทนการผลตเฉลย 2 ,852 บาทตอไร มรายไดเฉลย 3,180 บาทตอไร ผลตอบแทนการลงทนเฉลย 328 บาทตอไร สดสวนของรายไดตอการลงทน 1.12 ส าหรบในวธทดสอบผลผลตฝกแหงเฉลย 117 กโลกรมตอไร เปอรเซนตกะเทาะเฉลย 37 เปอรเซนต มรายไดเฉลย 3,510 บาทตอไร ตนทนการผลตเฉลย 4,199 บาทตอไร ผลตอบแทนเฉลย -689 บาทตอไร สดสวนของรายไดตอการลงทน 0.84 ผลการทดสอบในป 2555 พบวา วธเกษตรกรไดผลผลตฝกแหงเฉลย 182 กโลกรมตอไร มเปอรเซนตกะเทาะเฉลย 46 เปอรเซนต ตนทนการผลตเฉลย 3 ,105 บาทตอไร มรายไดเฉลย 5,460 บาทตอไร ผลตอบแทนการลงทนเฉลย 2,355 บาทตอไร สดสวนของรายไดตอการลงทน 1.76 ส าหรบในวธทดสอบผลผลตฝกแหงเฉลย 238 กโลกรมตอไร เปอรเซนตกะเทาะเฉลย 52 เปอรเซนต มรายไดเฉลย 7,140 บาทตอไร ตนทนการผลตเฉลย 4,593 บาทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 2,547 บาทตอไร สดสวนของรายไดตอการลงทน 1.55 ผลการทดสอบในป 2556 พบวา วธเกษตรกรไดผลผลตฝกแหงเฉลย 285 กโลกรมตอไร มเปอรเซนตกะเทาะเฉลย 59 เปอรเซนต ตนทนการผลตเฉลย 3 ,450 บาทตอไร มรายไดเฉลย 8,550 บาทตอไร ผลตอบแทนการลงทนเฉลย 5,100 บาทตอไร สดสวนของรายไดตอการลงทน 2.47 ส าหรบในวธทดสอบผลผลตฝกแหงเฉลย 320 กโลกรมตอไร เปอรเซนตกะเทาะเฉลย 60 เปอรเซนต มรายไดเฉลย 9,600 บาทตอไร ตนทนการผลตเฉลย 4,867 บาทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 4,733 บาทตอไร สดสวนของรายไดตอการลงทน 1.97 จะเหนวาทงสามปการผลตถวลสงโดยวธทดสอบจะไดผลผลตฝกแหงและเปอรเซนตกะเทาะ

39

สงกวาวธเกษตรกร แตจะมตนทนการผลตสงกวาวธเกษตรกร จงท าใหสดสวนของรายไดตอการลงทนต ากวาวธเกษตรกร

ภาพท 8 การผลตถวลสงฤดฝนจงหวดกาฬสนธ การยอมรบเทคโนโลย ฤดแลงเกษตรกรมความพงพอใจในพนธถวลสงทง 2 พนธ คอ พนธไทนาน 9

และขอนแกน 5 เนองจากเจรญเตบโตด ความงอกด งอกเรว ดแลรกษางาย การยอมรบเทคโนโลยฤดฝน เกษตรกรมความพงพอใจในพนธถวลสงขอนแกน 6 เนองจากมฝกและเมลดโต ท าใหไดผลผลตสง ถวลสงเปนทตองการของตลาดทงในรปแบบฝกสด และฝกแหง การใชยบซมอตรา 50 กโลกรมตอไร โรยในชวงออกดอกท าใหถวลสงมเมลดลบนอยลง

การน าไปใชประโยชน เกษตรกรรวมทดสอบป 2551-2553 รวม 15 ราย เปนแปลงตนแบบเทคโนโลยการเพมผลผลตถวลสงฤดแลง และเกษตรกร 10 รายทรวมทดสอบ ป 2554-2556 เปนแปลงตนแบบเทคโนโลยการเพมผลผลตถวลสงฤดฝน ในพนทต าบลสมสะอาด อ าเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ และยงมการขยายผลไปยงเกษตรกรพนทใกลเคยง เกษตรกรสามารถน าเทคโนโลยการเพมผลผลตถวลสงในเรองของพนธ การจดการ การใสปย ไปปรบใชในการผลตถวลสงของตนเอง เพอใหสามารถยกระดบผลผลตและรายไดใหสงขน

ปญหา อปสรรค เงอนไขการผลต ฤดแลง น าทเกบกกในสระน าหรอแหลงน าธรรมชาตมนอย เกษตรกรประสบปญหาการขาดแคลนน าในชวงเดอนมกราคมถงกมภาพนธ ซงเปนชวงทถวลสงออกดอกและแทงเขม ถวลสงไดรบน าไมพอเพยงจะท าใหผลผลตต า การผลตในฤดฝน มความเสยงสภาพฝนแลง หรอฝนทงชวง ในระยะทถวลสงออกดอกและแทงเขม ถวลสงไดรบน าไมพอเพยงจะท าใหผลผลตต า

เรองท 2 องคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดฝนและถวลสงฤดแลงจงหวดขอนแกน

ผลงานองคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดฝนและฤดแลงจงหวดขอนแกน เรยบเรยงโดย นางสาวญาณน สปะมา กลมวชาการ ส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 3 สรปไดดงน

สภาพทวไปของการผลตถวลสงในพนท พนทจงหวดขอนแกน ป 2559/60 มพนทปลกถวลสง 2,987 ไร ครวเรอนทปลก 958 ครวเรอน ผลผลตเฉลย 376 กโลกรมตอไร พนทปลกมากทสด คอ อ าเภอน าพอง และอ าเภอสชมพ (ส านกงานเกษตรจงหวดขอนแกน ,2560) เกษตรกรปลกถวลสงทงฤดฝน และฤดแลง ถวลสงมความส าคญในระบบการปลกพช เพราะสามารถปลกสลบกบพชหลก สลบกบการปลกออย มนส าปะหลง ในสภาพไรฤดฝน และปลกในฤดแลงหลงเกบเกยวขาว การจ าหนายสวนใหญในรปฝกสด และฝกแหง โดยมพอคารวบรวมในทองถน และพอคาจากพนทจงหวดใกลเคยง สวนใหญขนาดพนทปลก 1-3 ไรตอครวเรอน ปญหาการผลตถวลสงจงหวดขอนแกน คอ สวนใหญปลกในสภาพดนทราย ความอดมสมบรณต า ผลผลตในทดอนคอนขางต า ขาดแคลนเมลดพนธคณภาพ การซอเมลดพนธจากพอคามปญหาความงอกต า มโรค

40

ทตดมากบเมลดพนธ จงด าเนนการทดสอบพนธ และเทคโนโลยการผลตถวลสงตามค าแนะน าของกรมวชาการเกษตร ในพนท บานโคกไมงาม ต าบลศรสข อ าเภอสชมพ จงหวดขอนแกน เพอใหเกษตรกรเกบรกษาพนธไวใชเอง ไดพนธทมคณภาพ หมนเวยนพนธและการผลตไดตลอดทงป ใหคงรกษาพนทปลกถวลสงไดอยางเหมาะสม เปนทางเลอกการผลตใหเกษตรกรในพนท สามารถลดตนทนการผลต และเพมผลตอบแทนแกเกษตรกร น าไปสการพงตนเองไดอยางแทจรง

ฤดการผลตถวลสง เกษตรกรปลกถวลสงทงฤดฝนและฤดแลง ผลงานทดสอบด าเนนการ 3 ฤด ในป 2558-2560 โดยน าพนธทางเลอก ขอนแกน 84-7 และ 84-8 เปนพนธรบรอง รวมกบการคลกเมลดปองกนก าจดโรคทตดมากบเมลดพนธ รวมกบการปรบสภาพดน ซงเปนเทคโนโลยค าแนะน าของกรมวชาการเกษตรเขาไปทดสอบในพนท

แหลงน า การปลกในฤดฝนอาศยน าฝนอยางเดยว สวนการปลกในฤดแลงเกษตรกรอาศยน าจากสระและบอขด น าจากบอบาดาล และน าจากคลองชลประทาน ซงไมสมบรณนก

ลกษณะดน การปลกในฤดฝนในสภาพไรดนทราย สวนการปลกในฤดแลงปลกหลงนาสภาพดนรวน และดนเหนยว

การเตรยมดน ไถดน 1-3 ครง ยกแปลงปลกขนาดแปลงกวาง 1.5-3 เมตร ความยาวตามสภาพพนท รองสง 30-50 เซนตเมตร

การเตรยมเมลดพนธ กอนปลกคลกเมลดดวยสารเคมปองกนก าจดเชอรา พนธทเหมาะสม ผลจากการด าเนนงาน สามารถสรปเปนองคความรการผลตถวลสงเฉพาะพนท

จงหวดขอนแกน คอ ถวลสงทใหผลผลตสง และมศกยภาพในพนท ไดผลผลตใกลเคยงกบพนธขอนแกน 6 คอ พนธขอนแกน 84-8 โดยเกษตรกรยอมรบถวลสงพนธขอนแกน 84-8 เพราะปลกขยายพนธไวเองมากขน รวมทงกระจายพนธไปยงเกษตรกรในพนทใกลเคยงมากกวา 20 ราย พนท กวา 50 ไร แมวาฝกจะเลกกวาพนธขอนแกน 6 แตฝกยาว สวนใหญม 3-4 เมลด จากการด าเนนงานในพนทต าบลศรสข จงหวดขอนแกนทง 3 ฤด พนธขอนแกน 84-8 ใหผลผลตฝกสด 400-1,360 กโลกรมตอไร และมขอด คอ ใหผลผลตสงใกลเคยงกบพนธขอนแกน 6 ฝกยาว สวนใหญฝกม 3-4 เมลด รสชาตด พอคาทรวบรวมชอบ โดยใหราคาสงกวาพนธขอนแกน 6 เลกนอย ขวปลดงาย เปลอกบาง กะเทาะงาย แตมเงอนไข คอ เหมาะส าหรบการปลกในสภาพไรฤดฝน ดนทราย หรอรวนปนทราย การปลกหลงนาดนเหนยวจะเกบเกยวยาก เพราะขวเปราะขาดงาย และงอกในแปลง สวนพนธขอนแกน 84-7 แมวาผลผลตจะใกลเคยงกบพนธขอนแกน 6 และ ขอนแกน 84-8 แตฝกเลก ม 2 เมลด อายเกบเกยวยาว รสชาตไมคอยด ขวและฝกเหนยว ท าใหไมไดรบความนยมจากเกษตรกร การใสปย ใสปยเคมสตร 15-15-15 อตรา 25-40 กโลกรมตอไร ป 2559 และ ป 2559/60 บางรายใสปยเคมสตร 12-24-12 อตรา 20-25 กโลกรมตอไร บางรายใสปยอนทรย รวมกบพนอาหารเสรมทางใบดวย ส าหรบปยสตร 12-24-12 หาซอยาก เกษตรกรสวนใหญจงนยมใส ปยเคมสตร 15-15-15

การก าจดวชพช เกษตรกรก าจดวชพชโดยใชแรงงาน โดยก าจดวชพชหลงถวลสงงอก 10-20 วน และกอนลงเขม ถวลสงอาย 30-40 วน บางรายมการพนโคนพรอมกบการก าจดวชพช

การใหน า การปลกในฤดฝนอาศยน าฝนอยางเดยวไมมการใหน า สวนการปลกในฤดแลงเกษตรกรใหน าทก 7-10 วน หรอทก 10-15 วน โดยปลอยตามรอง

การเกบเกยว เกบผลผลตเมอถวลสงอาย 90-110 วน ผลผลต ตนทน รายไดและผลตอบแทน ผลการวเคราะหขอมลดาน ผลผลต และองคประกอบ

ผลผลต ไดแก หลมตอไร ฝกตอหลม ผลผลตฝกสด ผลผลตฝกแหง เปอรเซนตกะเทาะ และน าหนก 100 เมลด พบวา ถวลสงฤดแลง ป 2558/59 และฤดแลง ป 2559/60 เกษตรกรปลกพนธขอนแกน 6 ,u-okfg,]Hff9

41

น าหนก 100 เมลดเฉลยสงกวาพนธขอนแกน 84-7 และ 84-8 อยางชดเจน ถวลสงฤดฝน ป 2559 จ านวนหลมตอไร จ านวนฝกตอหลม ผลผลตฝกสด และน าหนก 100 เมลด ของพนธขอนแกน 6 สงกวา พนธขอนแกน 84-7 และ 84-8 อยางมนยส าคญทางสถต ผลการวเคราะหขอมลทางเศรษฐศาสตร ถวลสงฤดแลง ป 2558-2560 การปลกพนธขอนแกน 6 มผลตอบแทนเฉลย 14,104 บาทตอไร คา BCR เฉลย 2.93 การปลกพนธขอนแกน 84-7 และ 84-8 มผลตอบแทนเฉลย 12,747 บาทตอไร คา BCR เฉลย 2.82

ภาพท 9 การผลตถวลสงฤดแลงและฤดฝนจงหวดขอนแกน

การยอมรบเทคโนโลย ผลจากการน าเทคโนโลยดานพนธ และการจดการจดการศตรถวลสง ของกรมวชาการเกษตรไปด าเนนการในพนทจงหวดขอนแกน พบวา การปลกพนธขอนแกน 6 ใหผลผลตสงกวาพนธขอนแกน 84-7 และ 84-8 และน าหนก 100 เมลด พนธขอนแกน 6 สงกวา พนธขอนแกน 84-7 และ 84-8 อยางชดเจน ซงกเปนไปตามศกยภาพของพนธ เกษตรกรยอมรบการคลกเมลดกอนปลก เพอปองกนปญหาโรคทตดมากบเมลดพนธ ส าหรบการพนสารเคมปองกนก าจดเพลยไฟซงเปนพาหะของไวรสยอดไหม ไมมความจ าเปนในถวลสงพนธขอนแกน 6 เพราะมคณสมบตทนทานตอโรคยอดไหม

การน าไปใชประโยชน ผลจากการทดสอบ พบวา ถวลสงพนธ ขอนแกน 84-8 มศกยภาพในการเปนพนธทางเลอกใหเกษตรกรในพนท ซงเกษตรกรยอมรบ โดยการเกบและขยายพนธไวใชเอง รวมทงกระจายพนธไปยงเกษตรกรใกลเคยงทไมไดรวมการทดสอบ โดยปลกถวลสงพนธขอนแกน 84 -8 ทงในฤดฝนและฤดแลง มการหมนเวยนเมลดพนธไวใชเองในพนท ซงเปนแนวทางในการลดตนทนการผลต และพงตนเองไดอยางแทจรง

ปญหา อปสรรค เงอนไขการผลต การปลกในฤดแลงมกพบปญหาขาดน าท าใหไดผลผลตต ากวาการปลกฤดฝน เนองจากขาดแหลงน าเสรม ระบบชลประทานในพนทยงไมสมบรณ เรองท 3 องคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดแลงจงหวดชยภม ผลงานองคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดแลงจงหวดชยภม เรยบเรยงโดย นางศศธร ประพรหม ศนยวจยและพฒนาการเกษตรชยภม สรปไดดงน

สภาพทวไปของการผลตถวลสงในพนท การทดสอบเทคโนโลยการผลตถวลสงจงหวดชยภม ระหวางป 2554-2558 ด าเนนการท ต าบลนาฝาย อ าเภอเมอง และต าบลตลาดแรง อ าเภอบานเขวา ซงเปนแหลงผลตถวลสงทส าคญแหลงหนงของจงหวดชยภม ลกษณะภมประเทศโดยทวไป เปนภเขาทราบสงดาน

42

เหนอลาดต าลงสทางดานทศใตของต าบล ท าใหสภาพพนทดานทศใตเปนทราบลม เหมาะแกการท านา และการปลกพชหลงนา

ฤดการผลตถวลสงฤดแลง ธนวาคมถงพฤษภาคม หลงเกบเกยวขาว แหลงน า แหลงน าทใชท าการเกษตรไดจาก เขอนล าประทาว ไหลลงสอางเกบน าล าชอระกามล าหวย

ไหลผานพนทและมบางแหงใชกงหนพลงน าขนาดใหญทดน าเขาสแปลงเพอท าการเกษตร ลกษณะดน กลมชดดนทพบในเขต บานโนนดพฒนา ต าบลนาฝาย สวนใหญเปนกลมชดดนท 17 เกด

จาก เนอดนเปนพวกดนรวนละเอยด เนอดนบนเปนดนรวนปนทรายหรอดนรวน ดนลางเปนดนรวนเหนยวปนทรายหรอดนรวนเหนยว ดนมสน าตาลออนถงสเทา พบจดประสน าตาล สเหลอง หรอสแดงปะปน บางแหงอาจพบศลาแลงออน ดนมความอดมสมสมบรณตามธรรมชาตต า เชน ชดดนรอยเอด เรณ เนอดนเปนดนรวนปนทรายหรอดนทรายปนดนรวน สน าตาลปนเทาหรอสน าตาล และกลมชดดนทพบเปนสวนใหญของบานโนนมะเกลอ ไดแก กลมชดดนท 18 เนอดนบนเปนพวกดนรวนปนทรายหรอดนรวน ดนลางเปนดนรวนเหนยวปนทราย หรอดนรวนเหนยว ดนมสน าตาลออนถงสเทา พบจดประพวกสน าตาล สเหลอง หรอสแดงปน ดนมความสมบรณตามธรรมชาตต า นอกจากนนยงพบกลมชดดนท 36 พบบรเวณพนทดอนทมสภาพพนทเปนลกคลนลอนลาดจนถงเนนเขาเนอดนเปนดนรวนละเอยดทมเนอดนบนเปนดนรวนปนทราย หรอดนรวน สวนดนลางเปนดนรวนเหนยวปนทรายหรอดนรวนเหนยว ดนมสน าตาล สเหลองหรอแดง และอาจพบจดประสตางๆ ในชนดนลาง ดนมความอดมสมบรณตามธรรมชาตคอนขางต าถงปานกลาง ไดแก ชดดนเขาสวนกวาง ชดดนสคว สวนบานหลบโพธ ต าบลตลาดแรง พบสวนใหญกลมชดดนท 35 พบบรเวณพนทดอนทมสภาพพนทเปนลกคลนจนถงเนนเขา หรอเปนพนทภเขา เนอดนเปนพวกดนรวนละเอยดทมเนอดนบนเปนดนรวนปนทราย สวนดนลางเปนดนรวนเหนยวปนทราย ดนมสน าตาล สเหลองหรอแดง และอาจพบจดประสตางๆ ในชนดนลาง ดนมความอดมสมบรณตามธรรมชาต

การจดการดน กอนปลกเกบตวอยางดนเพอวเคราะหสมบตทางเคม บานโนนดพฒนา ต าบลนาฝาย พบวา คา pH อยระหวาง 5.00-5.63 ปรมาณอนทรยวตถในดนอยระหวางรอยละ 0.46-0.78 ปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชนอยระหวาง 2.95-9.62 มลลกรมตอกโลกรม ปรมาณโพแทสเซยมทแลกเปลยนไดอยระหวาง 9-25 มลลกรมตอกโลกรม ผลการวเคราะหดนพนททดสอบเปนดนทมสภาพเปนกรดจด มปรมาณอนทรยวตถ ฟอสฟอรสและโพแทสเซยมต า บานโนนมะเกลอ ต าบลนาฝาย อ าเภอเมองมคาความเปนกรดเปนดางของดน pH อยระหวาง 5.35-6.90 ปรมาณอนทรยวตถในดน รอยละ 0.26-0.86 ปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน อยระหวาง 1.18-67.9 มลลกรมตอกโลกรม ปรมาณโพแทสเซยมทแลกเปลยนไดอยระหวาง 24-138 มลลกรมตอกโลกรม จากการวเคราะหตวอยางดน บานหลบโพธ ต าบลตลาดแรง อ าเภอบานเขวาพบวา มคา pH อยระหวาง 5.71-6.50 ปรมาณอนทรยวตถในดนอยระหวางรอยละ 0.49-1.32 ปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชนอยระหวาง 5.05-114.5 มลลกรมตอกโลกรม ปรมาณโพแทสเซยมทแลกเปลยนไดอยระหวาง 48-92 มลลกรมตอกโลกรม ผลการวเคราะหดนพนททดสอบเปนดนทมความเปนกรดเลกนอยถงปานกลาง ปรมาณอนทรยวตถอยในระดบต าถงปานกลาง ฟอสฟอรสอยในระดบต าและสงมาก สวนโพแทสเซยมอยในระดบปานกลางถงสง

การเตรยมดน ไถพรวนดนกอนปลกใหลกประมาณ 10-20 ซม. เพอก าจดวชพชและตากดน 7-14 วนจากนนไถพรวนอก 1-2 ครง แลวไถยกรองปลกสง 20-25 เซนตเมตรเพอใหน าไดสะดวกและงายตอการก าจดวชพช

43

การเตรยมเมลดพนธ คลกเมลดดวยปยชวภาพไรโซเบยม อตรา 200 กรมตอเมลดถวลสง 15 กโลกรม โดยไมแชเมลดดวยน ากอนปลก อตราเมลดพนธ 28-30 กโลกรมตอไร โดยอตราการหยอดเมลด 2 เมลดตอหลมระยะตน 10-20 ซม. ระยะแถว 40-60 ซม.

พนธทเหมาะสม ขอนแกน 6 ขอนแกน 84-7 การใสปย หลงปลก 20-25 วน ใสปยตามคาวเคราะหดนโดยใชอตราปยไนโตรเจน (N) 0-3

กโลกรมตอไร ฟอสฟอรส(P2O5 ) 3-9 กโลกรมตอไร และโพแทสเซยม (K2O) 0-3 กโลกรมตอไร คดเปนปรมาณปยเคมทตองการใชสตร 46-0-0 จ านวน 0-4 กโลกรมตอไร 18-46-0 จ านวน 7-20 กโลกรมตอไร และ 0-0-60 จ านวน 0-5 กโลกรมตอไร โดยโรยขางแถวแลวพรวนดนกลบ หลงปลก 40-45 วน ชวงออกดอกและลงเขมใสยปซม 50 กโลกรมตอไร

การพรวนดน พรวนดนขางแถวถวลสงหลงออกดอกและกอนแทงเขม ชวง 30-40 วนหลงงอก เพอปรบหนาดนใหเหมาะสมตอการแทงเขมและสรางฝก ไมควรพรวนดนกลบกงแรก เพราะจะท าใหการออกดอกและการตดฝกลดลง

การใหน า ใหน าตามรองหลงปลกทก 7 วนในเดอนแรก หลงจากนนใหทก 10 วน สงถงระดบเศษ 3 สวน 4 ของ ความลกรอง โดยไมตองระบายน าออกโดยเฉพาะชวงระยะออกดอก ระยะสรางเขม และระยะตดฝกสรางเมลดระยะดงกลาวเปนชวงทถวลสงตองการน ามาก

การเกบเกยว เกบเกยวเมออาย 113-115 วน ผลผลต ตนทน รายไดและผลตอบแทน จากการด าเนนงานทดสอบเทคโนโลยการเพมผลผลตถว

ลสงในพนทจงหวดชยภม ระหวางป 2554-2558 ซงเปนการปลกถวลสงฤดแลง หลงเกบเกยวขาว ในเขตชลประทาน วธทดสอบปฏบตตามค าแนะน าของกรมวชาการเกษตร โดยใชถวลสงพนธขอนแกน 6 หรอ พนธขอนแกน 84-7 คลกเมลดดวยเชอไรโซเบยมอตรา 200 กรมตอเมลด 15 กโลกรม ใสปยเคมสตร 12-24-12 อตรา 25 กโลกรมตอไรหรอใสปยตามคาวเคราะหดน และใสยปซมอตรา 50 กโลกรมตอไรชวงออกดอกและลงเขม เปรยบเทยบกบวธปฏบตเดมของเกษตรกร พบวาวธทดสอบไดผลผลตฝกแหงเฉลย 337 กโลกรมตอไร รายไดเฉลย 11,407 บาทตอไร ตนทนการผลตเฉลย 4,993 บาทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 6,914 บาทตอไร วธเกษตรกรไดผลผลตฝกแหงเฉลย 295 กโลกรมตอไร รายไดเฉลย 8,815 บาทตอไร ตนทนการผลตเฉลย 8,815 บาทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 4,670 บาทตอไร จากการวเคราะหอตราสวนของรายไดตอการลงทน (Benefit Cost Ratio :BCR) พบวา วธทดสอบและวธเกษตรกร เฉลย 2.56 และ 1.80

การยอมรบเทคโนโลย เกษตรกรมความพงพอใจในการใชเทคโนโลยในการจดการระดบมากรอยละ 45-70 ไดแก วธการใสยปซมชวงออกดอกและลงเขม การใสปยตามคาวเคราะหดน สวนลกษณะพนธทน าเขามาทดสอบพนธขอนแกน 84-7 เกษตรกรพงพอใจในระดบมากและปานกลางรอยละ 35-45 ระดบนอยรอยละ 20-57 ลกษณะพนธเปนทตองการของตลาดและความพงพอใจในเรองของราคาในระดบปานกลางรอยละ 20 เนองจากพนธขอนแกน 84-7 มขนาดของฝกและเมลดเลกกวาพนธขอนแกน 6 ท าใหมปญหาในเรองแรงงานเกบเกยว เพราะผรบจางเกบถวลสงจะชอบพนธขอนแกน 6 ทเกบไดเรวกวา ขวไมเหนยวเหมอนพนธขอนแกน 84-7 เกษตรกรพอใจในพนธขอนแกน 6 ทน าเขาไปทดสอบในระดบมากเฉลยรอยละ 65 ระดบปานกลางรอยละ 31 และระดบนอยรอยละ 4 ลกษณะทเกษตรกรพงพอใจในระดบมากรอยละ 100 ไดแก อายเกบเกยว รองลงมารอยละ 80 ไดแก ลกษณะทรงตรง ลกษณะฝก การตดฝกดก ขนาดฝกโตและรสชาตหลงตม รอยละ 60 ไดแก ลกษณะสเปลอกหลงตมและผลผลตฝกแหง การตานทานตอโรคและแมลง ดงนนจงมเกษตรกรพอใจทจะเกบเมลดพนธไวใชเองในระดบมากถงรอยละ 80 นอกจากนน ราคาและความตองการของตลาดในทองถนอยในระดบมากรอยละ 80 ซงเทคโนโลยในเรองของพนธอาจแตกตางกนไปในแตละพนท ขนอยกบความ

44

เหมาะสมของสภาพดน ความชน และความตองการของตลาดในแตละแหง ดงนนการยอมรบเทคโนโลยในเรองของพนธอาจจะตองค านงถงปจจยสภาพแวดลอมอนๆ ดวย เชน ความตองการของตลาด การปฏบตในชวงเกบเกยว ซงมความส าคญเชนเดยวกบเทคโนโลยในการเพมประสทธภาพการผลตในพนทจงหวดชยภม

ภาพท 10 การผลตถวลสงฤดแลงจงหวดชยภม การน าไปใชประโยชน เกษตรกรรวมทดสอบ ป 2554-58 รวม 15 ราย ป 2556 มการขยายผลไปยง

เกษตรกรพนทใกลเคยง 20 ราย ป 2557-58 มการขยายผลไปยงเกษตรกรพนทใกลเคยง 10 ราย เกษตรกรผปลกถวลสงหรอเกษตรกรทตองการลดพนทการท านาปรง สามารถน าเทคโนโลยการเพมผลผลตถวลสงในเรองของพนธ การจดการ การใสปยตามคาวเคราะหดน ไปปรบใชในพนทเพอสรางรายไดหลงการท านา หรอเพมความอดมสมบรณใหกบดน ซงปรมาณความตองการเมลดพนธในชวงปลกฤดแลง ยงมความตองการเมลดพนธสง เกษตรกรสามารถน าเทคโนโลยไปปรบใชในการผลตเมลดพนธเพอการคา ซงท าใหเกดความเชอมโยงระหวางผผลตและผขาย เปนการผลตถวลสงอยางครบวงจรในพนทจงหวดชยภม

ปญหา อปสรรค เงอนไขการผลต ปญหาส าคญในการปลกถวลสงในชวงป 2557-2558 ไดแก สภาพฝนแลง น าในเขตชลประทานมนอย ถงแมถวลสงเปนพชทใชน านอย แตในระยะวกฤต คอ ชวงออกดอกและแทงเขม มกประสบปญหาการขาดแคลนน าในชวงเดอนมกราคมถงกมภาพนธของทกป หากไดรบน าไมพอเพยงจะท าใหผลผลตต า ดงนนในการวางแผนการผลตตองมการบรหารจดการน าเพอการเกษตร หรอมแหลงน าเสรมเพอเพมประสทธภาพในการปลกถวลสงในฤดแลงจงหวดชยภม เรองท 4 องคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดแลงจงหวดมกดาหาร

ผลงานองคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดแลงจงหวดมกดาหาร เรยบเรยงโดย นางสาวพกล ซนพม ศนยวจยและพฒนาการเกษตรมกดาหาร สรปไดดงน

สภาพทวไปของการผลตถวลสงในพนท การปลกถวลสงฤดแลงจงหวดมกดาหาร ปลกมากในอ าเภอเมอง ดอนตาล และดงหลวง เปนพนทเขตชลประทาน และพนทรบน าจากแมน าโขง การทดสอบเทคโนโลยท

45

เหมาะสมในการเพมผลผลตถวลสงพนทจงหวดมกดาหาร ป 2557-2558 ด าเนนการทดสอบทต าบลชะโนดนอยซงเปนพนทรบน าชลประทานอางเกบน าหวยชะโนด อ าเภอดงหลวง ปรมาตรสามารถบรรจน าได 18.40 ลานลกบาศกเมตรพนทชลประทาน 16,000 ไร พนทท าการเกษตร 3,460 ไร

ฤดการผลตถวลสงสวนใหญเปนการปลกพชหลงนาหลงการเกบเกยวขาว ระหวางเดอนธนวาคม-พฤษภาคม

แหลงน า เกษตรกรใชแหลงน าจากสระในไรนา แมน า ล าหวยธรรมชาต และคลองชลประทาน ลกษณะดน ดนรวนปนทราย เหนยวปนทราย ความอดมสมบรณต า จากขอมลการวเคราะหดน ป

2557-2558 พบวา ดนมสภาพเปนกรดมคาความเปนกรด-ดาง อยระหวาง 4.80-5.63 ปรมาณอนทรยวตถในดนต า อยระหวางรอยละ 0.2888-0.8168 ปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน อยระหวาง 2.29-106.21 มลลกรมตอกโลกรม ปรมาณโพแทสเซยมทแลกเปลยนไดอยระหวาง 10-101 มลลกรมตอกโลกรม

การเตรยมดน การเตรยมดน ไถตากดน 7-10 วน และไถพรวนอก 1 ครง ยกรองปลก สนรองปลกกวาง 50-60 ซม. สง 20-25 ซม. ปลก 2-3 แถว/สนรอง ระยะตน 25-30 ซม. จ านวน 3-4 เมลด/หลม

การเตรยมเมลดพนธ แชน ากอนปลกดวยเชอราไตรโคเดอรมาหรอ ใชสารเคมปองกนก าจดเชอราคลกเมลดกอนปลกใชปยชวภาพไรโซเบยมคลกเมลดอตรา 200 กรม ตอเมลดพนธถวลสง 15 กโลกรม

พนธทเหมาะสม ไทนาน 9 ขอนแกน 6 การใสปย การใสปยเคม สตร 12-24-12 อตรา 25 กก./ไร สตร 15-15-15 อตรา 25-50 กก./ไร

หลงปลก 30-40 วน ปยคอก ปยหมก ใสรองพน อตรา 500-1,000 กโลกรมตอไร การปรบสภาพดน โดโลไมท อตรา 50-100 กโลกรมตอไร โรยยปซม อตรา 50 กโลกรมตอไร ชวงถวออกดอก แทงเขม

การก าจดวชพช ก าจดวชพช 2 ครงดวยวธกล และพรวนดนกอนถวลสงออกดอก เพอปรบหนาดนใหเหมาะสมตอการแทงเขมและสรางฝกไมควรพรวนกลบกงแรกเพราะจะท าใหการออกดอกและตดฝกลดลง

การใหน า ใหน าแบบปลอยตามรอง ทก 7-10 วน ขนอยกบความชนของดน การเกบเกยว กลางเดอนเมษายนถงตนเดอนพฤษภาคม พนธขอนแกน 6 มอายเกบเกยว 120-140

วน พนธไทนาน 9 มอายเกบเกยว 90-110 วน ขนอยอณหภมในชวงฤดปลก ผลผลต ตนทน รายไดและผลตอบแทน เกษตรกรมตนทนการผลตต าเนองจากมวตถดบผลตเองได

ไมตองซอจากภายนอกมแรงงานในครวเรอนเพยงพอไมตองจาง มตนทนน าเพยงพอแตยงขาดความรในการผลตทถกตองเหมาะสม ดนทปลกเสอมคณภาพ จ าเปนตองเพมธาตอาหาร อนทรยวตถ และปรบสภาพความเปนกรดดาง การใชเทคโนโลยเรองการคลกไรโซเบยมกอนปลกใสปยตามค าแนะน าของกรมวชาการเกษตรและโรยยมซม ชวงออกดอกแทงเขม ท าใหเกษตรกรมผลผลตเพมขน โดยผลผลตผลผลตฝกสดของเกษตรกรเพมจาก 400-800 กโลกรมตอไร เปน 510-767 กโลกรมตอไร ผลผลตเฉลย 721 กโลกรมตอไร ตนทนการผลตเฉลย 3,565 บาทตอไร มรายไดเฉลย 12,257 บาทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 8,694 บาทตอไร สดสวนรายไดตอการลงทน (BCR) 3.44 แมวาตนทนจะเพมขนจากเดมผลผลตเฉลย 653 กโลกรมตอไร ตนทนการผลตเฉลย 3,109บาทตอไร มรายไดเฉลย 11,101 บาทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 7,989 บาทตอไร สดสวนรายไดตอการลงทน (BCR) 3.57

46

ภาพท 11 การผลตถวลสงฤดแลงจงหวดมกดาหาร การยอมรบเทคโนโลย เกษตรกรใหการยอมรบเทคโนโลยการผลตถวลสง ไดแก พนธ การยกรอง

และการใหน า รอยละ 100 เนองจากพนธขอนแกน 6 มเมลดโต ผลผลตด เกบเกยวงาย สวนการยกรองปลกท าใหสะดวกตอการใหน า พนทลมมน าขง การยกรองชวยลดอตราการเกดโรคเนาได การใหน ากอนปลกจะชวยใหเมลดถวงอกด

การน าไปใชประโยชน เกษตรกรทรวมโครงการการทดสอบเทคโนโลยทเหมาะสมในการเพมผลผลตถวลสงพนทจงหวดมกดาหาร ป 2557-2558 ด าเนนการทดสอบทต าบลชะโนดนอย อ าเภอดงหลวง เกษตรกรรวมโครงการทดสอบป 2557 จ านวน 5 ราย ป 2558 จ านวน 10 ราย โดยเปนรายเดม จ านวน 4 ราย เกษตรกรเขารวมด าเนนการจ านวน 10 ราย รายละ 1 ไร เกษตรกรรวม 14 ราย ถอเปนแปลงตนแบบ เปนแหลงเรยนรการผลตถวลสงส าหรบเกษตรกรรายอนๆในพนทขางเคยง และกลมผปลกถวลสงพนทจงหวดมกดาหาร

ปญหา อปสรรค เงอนไขการผลต 1. เกษตรกรควรคลกเมลดกอนปลกดวยสารเคมปองกนก าจดโรคโคนเนาขาดกอนปลก และพน

สารเคมปองกนก าจดเพลยออน เพลยจกจน และไรแดงใหทนเวลาหากพบการระบาด 2. ขาดแคลนน าในการปลกฤดแลง ชวงเดอนกมภาพนธ จะกระทบผลผลต ท าใหผลผลตต า 3. การปลกถวลสงฤดแลง เกษตรกรควรวางแผนการปลกใหสามารถเกบเกยวกอนฝนตก ปองกน

ผลผลตเสยหายจากฝนแรกของป 4. ควรมการรวมกลมเพอขายผลผลต

เรองท 5 องคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดแลงจงหวดสกลนคร

ผลงานองคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดแลงจงหวดสกลนคร เรยบเรยงโดย นางสาวศรรตน เถอนสมบต ศนยวจยและพฒนาการเกษตรสกลนคร สรปไดดงน

47

สภาพทวไปของการผลตถวลสงในพนท การผลตถวลสงจงหวดสกลนคร ในฤดฝนปลกในพนทดอนอาศยนาฝน ฤดแลงปลกในพนทนาหลงการเกบเกยวขาว

ฤดกาลผลตถวลสง ปลกถวลสงฤดแลงระหวางเดอนพฤศจกายน-พฤษภาคม แหลงน า ฤดแลงใชนาชลประทาน ลกษณะดน ดนรวนปนทราย ดนรวนปนเหนยว คาความเปนกรด-ดางของดนอยระหวาง 4.83-6.46

ปรมาณอนทรยวตถในดนอยระหวาง 0.86-2.15 ปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน อยระหวาง 2 -95 มลลกรมตอกโลกรม ปรมาณโพแทสเซยมทแลกเปลยนได อยระหวาง 10-101 มลลกรมตอกโลกรม

การเตรยมดนและการปลก ไถตากดนประมาณ 7-10 วน ไถพรวนใหดนแตกละเอยด ในฤดแลงยกรองปลก สนรองกวาง 50-70 เซนตเมตร ปลก 2 แถว การปลก ระยะระหวางตน 20-30 เซนตเมตร หลมละ 3-4 เมลด

การเตรยมเมลดพนธ ใชสารเคมปองกนกาจดเชอราคลกเมลดพนธกอนปลก พนธทเหมาะสม ไทนาน 9 ขอนแกน 84-8 การใสปย ใสปยเคมสตร 12-24-12 อตรา 25 กโลกรมตอไร หรอปยเคมสตร 15-15-15 อตรา 25-30

กโลกรมตอไร ใสรองพนหรอหลงปลก 15 วน และโรยยปซม อตรา 50 กโลกรมตอไร ในระยะลงเขม การกาจดวชพช กาจดวชพชและพรวนดนกอนถวลสงออกดอก เพอปรบหนาดนใหเหมาะสมตอการ

ลงเขมและสรางฝก การใหน า ใหนาตามรองทก 7-10 วน ขนอยกบความชนของดน ระดบนาทใหสง 3 ใน 4 ของสนรอง การเกบเกยว ตนเดอนเมษายน ถงตนเดอนพฤษภาคม ผลผลต ตนทน รายได และผลตอบแทน การผลตถวลสงฤดแลง ป 2560 ถวลสงพนธขอนแกน 84-8

ใหผลผลตฝกสดเฉลย 768 กโลกรมตอไร จานวนหลมเกบเกยวเฉลย 20,000 หลมตอไร จานวนฝกดเฉลย 21 ฝกตอหลม ตนทนการผลตเฉลย 7,611 บาทตอไร รายได 19,200 บาทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 11,589 บาทตอไร ถวลสงพนธไทนาน 9 ใหผลผลตฝกสดเฉลย 712 กโลกรมตอไร จานวนหลมเกบเกยวเฉลย 20,600 หลมตอไร จานวนฝกดเฉลย 25 ฝกตอหลม ตนทนการผลตเฉลย 6,439 บาทตอไร รายได 17,800 บาทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 11,361 บาทตอไร ดานการตลาดเกษตรกรจาหนายถวลสงในรปฝกสดราคาเฉลยกโลกรมละ 25 บาท และจาหนายฝกแหงราคากโลกรมละ 30-40 บาท

48

ภาพท 12 การผลตถวลสงฤดแลงและฤดฝนจงหวดสกลนคร การยอมรบเทคโนโลย เกษตรกรมความพงพอใจในการใชเทคโนโลยดานการจดการธาตอาหารรองโดยการ

ใสยปซมในชวงการลงเขมมความพอใจในระดบมาก ดานพนธเกษตรกรมความพงพอใจถวลสงพนธขอนแกน 84-8 ในระดบปานกลาง เนองจากลกษณะฝกยาว มจานวนเมลดตอฝก 3-4 เมลด นาหนกผลผลตฝกสดคอนขางสง แตมขอจากด เนองจากขวฝกไมเหนยวทาใหฝกหลดงาย สญเสยผลผลตในดนสงกวาพนธไทนาน 9

ปญหา อปสรรค เงอนไขการผลต ปญหาสาคญของการผลตถวลสง คอ ความแปรปรวนของสภาพฟาอากาศ เนองจากปญหาความแหงแลง นาไมเพยงพอในการผลตตลอดฤดปลก แมวาอยในเขตชลประทาน นาชลประทานอาจไมเพยงพอตอการเพาะปลก ทาใหเกษตรกรตองเลอนเวลาปลกใหเรวขน เพออาศยความชนในดนหลงการเกบเกยวขาว และสรางแหลงพกนา เชน บอนา เพอเกบกกนาสารองไวใชใหเพยงพอ

เรองท 6 องคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดฝนพนทจงหวดอดรธาน ผลงานองคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดฝนจงหวดอดรธาน เรยบเรยงโดย อมฤต วงษศร

ศนยวจยและพฒนาการเกษตรอดรธาน สรปไดดงน สภาพทวไปของการผลตถวลสงในพนท การปลกถวลสงในพนทจงหวดอดรธานในฤดฝน เปนการ

ปลกทกระจายตวอยในพนทหลายอ าเภอโดยการปลกหมนเวยนกบการปลกออยในชวงออยไถรอตอและพกดน เกษตรกรจะปลกเพอบรโภค ท าพนธในฤดแลงและขายเปนถวฝกตม หรอถวฝกสด โดยจ าหนายใหพอคาทองถน และประชาชนทนยมบรโภคถวตม แมมมลคาไมมากแตกระจายอยทวไปในทกชมชนทท าการเกษตร พนธทเกษตรกรใช คอ พนธพนเมองเดมม 3-4 เมลดตอฝก เปลอกเมลดสชมพ แดง พนธไทนาน 9 พนธขอนแกน 5 พนธขอนแกน 6 เปนตน เกษตรกรใชประโยชนทงเปนถวฝกตม และถวฝกแหง

การเตรยมดน ไถดะ ผาล 3-4 จ านวน 1 ครง ไถแปร ผาล 6-7 จ านวน 1 ครง ไถพรวน ผาล 7 หรอ จอบหมน จ านวน 1 ครง การยกรองปลกในฤดฝนเปนสงส าคญ เนองจากพนทสวนมากจะไมสม าเสมอ ถวลสงเปนพชทออนแอตอน าทวมขง และเสยงกบการเกดโรค การแทงเขม ท าใหการเจรญเตบโตไมด กระทบกบผลผลต การยกรองปลกจะท าใหการระบายน าด น าไมทวมขงแปลง สะดวกในการเขาด าเนนงานในแปลง เชน ก าจดวชพช พนสารเคม เกบเกยวผลผลต ความกวางของสนรองกรณดนทราย หรอดนรวนปนทราย ท าแปลงใหกวาง 3 เมตร ปลกไดประมาณ 5-6 แถว พนทดนรวนหรอดนรวนเหนยวยกรองแปลงกวาง 0.75-1.25 เมตร ปลก 2-3 แถว

การปลก จะปลกดวยเมลด หลมละ 2-3 เมลด การเตรยมเมลดพนธกอนปลก กอนปลกคลกดวยสารปองกนเชอรา เชน สารเมทาแลกซล เพอ

ปองกนเชอราทตดมากบเมลด

49

การก าจดวชพช การปลกถวลสงฤดฝนในจงหวดอดรธาน เกษตรกรสวนมากพนสารเคมควบคมวชพชกอนงอกหลงปลกเสรจ เชน อะลาคลอร เมโทลาคลอร เปนตน และมการก าจดวชพชดวยมอหรอวธกล เชน จอบ เครองตดหญา

การใชปยเคม เกษตรกรมการใสปยตามค าแนะน าบาง แตการปลกถวลสงฤดฝนสภาพไรหลงเกบผลผลตออย อาจไมตองใสปยเคม เพราะเปนการเพมตนทนการผลต ในชวงออกดอกแทงเขมหรอปรมาณฝนตกมากตดตอกน อาจกระทบกบผลผลตถวลสง เกษตรกรนยมใชปยสตร 15-15-15 อตรา 20-25 กโลกรมตอไรและบางรายมการปรบสภาพดนดวยปนโดโลไมท อตรา 50-100 กโลกรมตอไร

โรคและแมลง โรคทส าคญของถวลสงในฤดฝน คอ โรคทเกดจากเชอราทตดมากบเมลดพนธ และในสงแวดลอม เชน โรคโคนเนาขาด โรคล าตนเนา หรอโรคโคนเนาขาว ซงเปนโรคทตองปองกน เชนใชสารเคมคลกเมลดกอนปลก การเปลยนพนทปลก ไมปลกซ าในพนทเดม การก าจดเศษซากพชออกจากแปลงปลก การไถตากดนอยางนอย 7-14 วน เพอลดปญหาโรค ซงจะชวยไดในระดบหนง ทส าคญเกษตรกรควรหมนตรวจแปลงถาพบการระบาดตองขดออกมาเผาท าลายเพอไมใหลกลามตอไป แมลงทส าคญ ถวลสงฤดฝนแมลงทส าคญ คอ เสยนดนและปลวก

ภาพท 13 การผลตถวลสงฤดฝนจงหวดอดรธาน ผลผลต ตนทน รายได และผลตอบแทน จากงานทดสอบในพนท ตงแตปงบประมาณ 2551-2559

ทอ าเภอกดจบ โดยใชเทคโนโลยตามค าแนะน าของกรมวชาการเกษตร ดวยการใชปยเคมสตร 15 -15-15 อตรา 25 กโลกรมตอไร รวมกบปนโดโลไมท อตรา 100 กโลกรมตอไร ท าใหไดผลผลต และผลตอบแทนเพมขน ถวลสงพนธไทนาน 9 ไดผลผลต 280 กโลกรมตอไร และผลตอบแทนเพมขน 2,200 บาทตอไร ถาไมมการใสปจจยการผลตท าใหไดผลผลต 203 กโลกรมตอไร และใหผลตอบแทนเพยง 679 บาทตอไร การปลกถวลสงพนธขอนแกน 6 กเชนเดยวกน ไดผลผลต 285 กโลกรมตอไร ใหผลตอบแทนเพมขน 3,390 บาทตอไร เมอไมใชปยและปนโดโลไมทใหผลผลตต ามากเพยง 186 กโลกรมตอไร ใหผลตอบแทน 1,800 บาทตอไร สวน

50

ในพนทอ าเภอกมภวาป ปลกพนธขอนแกน 84-8 ใหผลผลตฝกสด 478 กโลกรมตอไร พนธขอนแกน 5 ใหผลผลตฝกสด 465 กโลกรมตอไร สวนพนธไทนาน 9 ใหผลผลตฝกสด 240 กโลกรมตอไร ผลตอบแทน 7,800 10,640 บาท และ 3,690 บาทตอไร ตามล าดบ

ปญหา อปสรรค เงอนไขการผลต การปลกถวลสงฤดฝนจงหวดอดรธานมพนทลดลงมากสาเหต หลก คอ

1. พนททเหมาะสมมจ ากดสวนใหญปลกหมนเวยนสลบกบการปลกออย 2. ฝนเปนปจจยทควบคมไมได ถาฝนทงชวงเมอถวลสงออกดอกแทงเขมกจะท าใหผลผลตลดลง หรอ

มความแลงยาวนานถวลสงจะมปญหาเมลดลบ หรอกรณฝนชกตกยาวนาน ดนฉ าน าท าใหถวลสงยดทางล าตนมากตนจะยาว การออกดอกแทงเขมจะนอย ท าใหผลผลตต า

3. เมลดพนธดหายาก 4. ราคาผนผวนไมคงท มถวลสงจากประเทศเพอนบานเขามามสวนแบงในตลาด ท าใหเกษตรกรขาด

แรงจงใจในการปลก 5. ขาดการพฒนาอยางตอเนองจากหนวยงานภาครฐ เพราะมลคาตลาดถวลสงนอยกวาพชเศรษฐกจ

หลก ตลาดใหมทเปนเยาวชนไมนยมบรโภคถวลสง ท าใหการขยายตลาดเตบโตชา เรองท 7 องคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดแลงจงหวดอดรธาน

ผลงานองคความรเทคโนโลยการผลตถวลสงฤดฝนจงหวดอดรธาน เรยบเรยงโดย นางสาวสทธนนท ประพาธสวรรณ ศนยวจยและพฒนาการเกษตรอดรธาน สรปไดดงน

สภาพทวไปของการผลตถวลสงในพนท การทดสอบเทคโนโลยการผลตถวลสงจงหวดอดรธาน ระหวางป 2554-2558 ด าเนนการท ต าบลกดจบ อ าเภอกดจบ ซงเปนแหลงผลตถวลสงทส าคญแหลงหนงของจงหวดอดรธาน สวนใหญปลกเปนพชหลงนา และจ าหนายในรปถวฝกแหง อ าเภอกดจบมกลมแปรรปถวลสงจ านวน 3 กลม ในเขตต าบลเมองเพย ต าบลกดจบ และต าบลขอนยง พนธทนยมปลกคอ พนธไทนาน 9

การผลตถวลสงฤดแลง ธนวาคมถงพฤษภาคม หลงเกบเกยวขาว แหลงน า แหลงน าทใชท าการเกษตรไดจากชลประทานหวยหลวง ลกษณะดน สวนใหญเปนกลมดนรวนละเอยดในทดอน ไดแกชดดนดอนไร (Dr) ดานซาย (Ds) หาง

ฉตร (Hc) โคราช (Kt) มาบบอน (Mb) สตก (Suk) วารน (Wn) และ ยโสธร (Yt) สภาพพนท เปนลกคลนลอนลาด เลกนอย ถงเปนลกคลนลอนลาด ความลาดชน 2-8% เนอดน ดนบนเปนดนรวนปนทราย ดนลางดนรวนเหนยวปนทราย การระบายน าดปานกลางถงด การซาบซมน าปานกลาง การไหลบาของน าบนผวดนเรว การจดการดน กอนปลกเกบตวอยางดนเพอวเคราะหสมบตทางเคม บานหนองโน ต าบลกดจบ อ าเภอกดจบ จงหวดอดรธาน พบวา คา pH อยระหวาง 5.41-6.18 5.00-5.63 ปรมาณอนทรยวตถในดนอยระหวางรอยละ 0.35-0.86 ปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชนอยระหวาง 2.97-15.91 มลลกรมตอกโลกรม ปรมาณโพแทสเซยมทแลกเปลยนไดอยระหวาง 22-57 มลลกรมตอกโลกรม ผลการวเคราะหดนพนททดสอบเปนดนทมสภาพเปนกรดออน มปรมาณอนทรยวตถ ฟอสฟอรสต า ปรมาณโพแทสเซยมปานกลาง

การเตรยมดน ไถพรวนดนกอนปลกใหลกประมาณ 10-20 ซม. เพอก าจดวชพชและตากดน 7-14 วน จากนนไถพรวนอก 1-2 ครง แลวไถยกรองปลกสง 20-25 เซนตเมตร ปลกเพอใหน าไดสะดวกและงายตอการก าจดวชพช

การเตรยมเมลดพนธ คลกเมลดดวยปยชวภาพไรโซเบยม อตรา 200 กรมตอเมลดถวลสง 15 กโลกรม โดยไมแชเมลดดวยน ากอนปลก และคลกเมลดดวยสารปองกนก าจดเชอรา คารเบนดาซมรวมกบเม

51

ทาแลคซล อตรา 150-200 กรม ตอเมลดถวลสง 15 กโลกรม อตราการหยอดเมลด 2-3 เมลดตอหลมระยะตน 20-25 ซม. ระยะแถว 50 ซม.

การใสปย ใสรองพนหลงจากยกรอง โดยโรยตามรอง จากนนจงท ากลบปยพรอมแตงรอง ใชปยเคมสตร 12-24-12 หรอ 15-15-15 อตรา 30 กโลกรมตอไร ชวงออกดอกและลงเขมใสยปซม 50 กโลกรมตอไร

การพรวนดน พรวนดนขางแถวถวลสงพรอมก าจดวชพชกอนถวลงเขม ชวง 30-40 วนหลงงอก เพอปรบหนาดนใหเหมาะสมตอการแทงเขมและสรางฝก ไมควรพรวนดนกลบกงแรก เพราะจะท าใหการออกดอกและการตดฝกลดลง

การใหน า ใหน าตามรองหลงปลกทก 7-10 วนในเดอนแรก (พจารณาความชนในดนดวย) สงถงระดบเศษ 3 สวน 4 ของ ความลกรอง หลงจากนนใหทก 10-14 วน โดยไมตองระบายน าออกโดยเฉพาะชวงระยะออกดอก ระยะสรางเขม และระยะตดฝกสรางเมลดระยะดงกลาวเปนชวงทถวลสงตองการน ามาก

การเกบเกยว พนธไทนาน 9 เกบเกยวเมออาย 90-110 วน ผลผลต ตนทน รายไดและผลตอบแทน จากการด าเนนงานทดสอบเทคโนโลยการเพมผลผลตถวลสง

ในพนทจงหวดอดรธาน ระหวางป 2554–2558 เปนการปลกถวลสงหลงนาในเขตชลประทาน วธทดสอบปฏบตตามค าแนะน าของกรมวชาการเกษตร โดยใชถวลสงพนธไทนาน 9 คลกเมลดดวยคารเบนดาซมรวมกบเมทาแลคซล อตรา 150-200 กรม ตอเมลดถวลสง 15 กโลกรม ใสปยเคมสตร 12-24-12 หรอ 15-15-15 อตรา 30 กโลกรมตอไร และใสยปซมอตรา 50 กโลกรมตอไรชวงออกดอกและลงเขม ใหผลผลตฝกแหงเฉลย 345 กโลกรมตอไร รายไดเฉลย 11,717 บาทตอไร ตนทนการผลตเฉลย 5,876 บาทตอไร ผลตอบแทนเฉลย 7,282 บาทตอ อตราสวนของรายไดตอการลงทนเฉลย 2.64

การยอมรบเทคโนโลย เกษตรกรใหการยอมรบเทคโนโลยการผลตถวลสง การยอมรบพนธของกรมวชาการเกษตร พนธไทนาน 9 การยกรองปลกและการใหน าทกๆ 7-14 วน การคลกเมลดกอนปลกดวยสารเมทาแลกซล หรอ คารเบนตาซม

การน าไปใชประโยชน เกษตรกรรวมทดสอบ ป 2554-57 จ านวน 5 ราย ป 2558 มการขยายผลไปยงเกษตรกรพนทอ าเภอบานดง 10 ราย สามารถน าเทคโนโลยการเพมผลผลตถวลสงในเรองของพนธ การใสปย และการยกรองปลก

52

ภาพท 14 การผลตถวลสงฤดแลงจงหวดอดรธาน

ปญหา อปสรรค เงอนไขการผลต ปญหาส าคญในการปลกถวลสงในชวงป 2554-2558 1) ปรมาณน าในเขตชลประทานมนอย ถงแมถวลสงเปนพชทใชน านอย แตในระยะวกฤต คอ ชวงออกดอกและแทงเขม มกประสบปญหาการขาดแคลนน าในชวงเดอนมกราคมถงกมภาพนธของทกป หากไดรบน าไมพอเพยงจะท าใหผลผลตต า 2) พนทปลกและผลผลตถวลสงของจงหวดอดรธานลดลงเนองจากเกษตรกรปรบเปลยนไปปลกพชอนทใหราคาและผลตอบแทนดกวา เชน ยางพารา ออยโรงงาน มนส าปะหลง

เอกสารอางอง

กรมวชาการเกษตร. 2545. เกษตรดทเหมาะสมส าหรบถวลสง. โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจ ากด, กรงเทพมหานคร. 22 หนา.

กรมวชาการเกษตร. 2547. ระบบการจดการคณภาพ: GAP ถวลสง ส าหรบเกษตรกร. กรมวชาการเกษตร. ม.ป.ป. เพลยไฟ... ศตรพชอนตรายในอย. จดหมายขาวผลใบ สบคนจาก:

http://doa.go.th/pibai/ pibai/n14/v_6-july/borkor.html เตอนจตต สตยาวรทธ มโนชย กรตกสกร และสาทร สรสงห. 2539. แมลงศตรถวลสง. เอกสารเผยแพรจดท า

โดยกลมนกวจยแมลงศตรถวลสง. ภายใตการสนบสนนของโครงการวจยถวลสง(CRSP Peanut). 72 หนา

ทกษณา ศนสยะวชย. ม.ป.ป. เทคโนโลยการผลตถวลสง. ศนยวจยพชไรขอนแกน กรมวชาการเกษตร นลบล ทวกล วรยทธ ศรชมพนธ เพยงเพญ ศรวต อรอมา สไว. 2556. ศกษาวธปรบปรงคณภาพเมลด พนธถวลสง. ในการประชมวชาการพชไรวงศถวแหงชาต ครงท 4. วนท 27-29 สงหาคม 2556 ณ โรงแรมสามพรานรเวอรไซด อ าเภอสามพราน จงหวดนครปฐม. กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตร และสหกรณ. 365 หนา. พรทพย แพงจนทร วราพร วงษศรวรรณ ญาณน สปะมา ศกดสทธ จรรยากรณ. 2560. ระบบการปลกพชหลงเกบเกยวขาว: ทางเลอกสทางรอด. เอกสารประกอบการประชมวชาการ สวพ.3 และ สวพ.4 งานวจยขบเคลอนนโยบาย สเกษตรไทยยงยน. วนท 30-31 มนาคม 2560 ณ โรงแรม รอยลพลาคลฟบช อ าเภอบานฉาง จงหวดระยอง. 327 หนา. เพยงเพญ ศรวต นลบล ทวกล ทกษณา ศนสยะวชย สมจนตนา ทมแสน และเทวา เมาลานนท. 2549. สถานการณผลตถวลสงในจงหวดขอนแกนและพนทใกลเคยง.เอกสาร การประชมวชาการพชไรวงศถว แหงชาตครงท 1 เรอง “พชไรวงศถวเพอสขภาพและความพอเพยง” ณ โรงแรมรมกกรสรอท อ าเภอ เมอง จงหวดเชยงราย ระหวางวนท 28-30 สงหาคม 2549. 407 หนา. วระ ภาคอทย. 2528. การตลาดถวลสงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. หนา 73-80. ในแกนเกษตรปท 13 ฉบบท 1 มกราคม-กมภาพนธ 2528. วรช คงข า และทรงพล สโพธ. ม.ป.ป. ถวลสง. กลมงานปองกนและก าจดศตรออย กองปองกนและก าจด

ศตรพช กรมสงเสรมการเกษตร. สบคนจาก: http://www.agriqua.doae.go.th/plantclinic/ Clinic/plant/peanut/index.html

ส านกงานเกษตรจงหวดขอนแกน. 2560. รายงานขอมลการผลต ตามแบบ รต.01 เดอน พ.ค.2559-เม.ย. 2560 กรมสงเสรมการเกษตร. กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

53

อารย วรญ วฒก. ม.ป.ป. เทคโนโลยการเพมผลผลตถวลสง. สบคนจาก: eto.ku.ac.th/neweto/e-book/plant/rice/peanut3.pdf

อสระ พทธสมมา และพสทธ ประทมชาต. 2557. การควบคมแมลงศตรถวลสงทอาศยอยในดนดวยยาฆาแมลง. สบคนจาก: http://www.doa.go.th/research/attachment.php?aid=2360

อ านาจ ชนเชษฐ. 2545. เทคโนโลยการผลตถวลสง. ส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 6 จนทบร กรมวชาการเกษตร. 101 หนา