08 ทุนวัฒนธรรมไทยทรงดำ กับก...

*บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง “ทนวฒนธรรมเพอการพฒนากลมชาตพนธไทยทรงดำาในจงหวดนครปฐม” ในหลกสตรปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาพฒนศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

** นกศกษาหลกสตรดษฎบณฑต สาขาพฒนศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตพระราชวงสนามจนทร

08ทนวฒนธรรมไทยทรงดำ� กบก�รเปลยนผ�นยคสมยของชมชน*

Cultural Capital of the Thai Song Dam and Transformation of the Community

เรณ เหมอนจนทรเชย**

Renu Muenjanchoey

176 176 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

บ ท ค ด ย อ

บทความนเปนสวนหนงของการศกษา “ทนวฒนธรรมเพอการพฒนากลมชาตพนธไทยทรงดำาในจงหวดนครปฐม” มความประสงคทจะศกษาลกษณะการสบสานทนวฒนธรรมไทยทรงดำาในพนทศกษาผานยคสมยตางๆ นบตงแตอพยพเขามาตงถนฐานในพนทศกษา โดยเกบขอมลภาคสนามทบานเกาะแรต บานไผหชาง บานดอนขมน และบานแหลมกะเจา 2 ผลการศกษาพบวาลกษณะทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมทเขามาในบรบทชมชนในยคสมยตางๆ เปนเหตปจจยใหทนวฒนธรรมไทยทรงดำาในพนทศกษาบางสวนปรบตว เปลยนแปลง เชน วฒนธรรมขาว วฒนธรรมการบรโภค วฒนธรรมการอยอาศย วฒนธรรมการแตงกาย วฒนธรรมภาษา (ในคนรนใหม) ไปเปนลกษณะเดยวกบวฒนธรรมไทยโดยทวไป บางสวนปรบตว เปลยนแปลงไมมาก เชน วฒนธรรมความเชอผบรรพบรษ วฒนธรรมครอบครวและเครอญาต วฒนธรรมทเกยวกบโลกทศนและชวทศน วฒนธรรมภาษา (ในคนรนเกา) ยงคงสออตลกษณกลมชาตพนธไวไดอยางโดดเดนในปจจบน และเปนทนวฒนธรรมทเปนรากฐานเสรมสรางคณคา พลง และความสขในการเปลยนผานยคสมยของชมชนพนทศกษาสบตอไป

คำ�สำ�คญ: ทนวฒนธรรม, กลมชาตพนธ, ไทยทรงดำา

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 177 177

A b s t r a c t

This article is a part of the study entitled “Cultural Capital and Thai Song Dam Ethnic Group’s Development in Nakhon Pathom Province”. The focus of the study was on the inheritance of Thai Song Dam Community’s cultural capital through chronological transformation, starting from the early period of immigration into the study area. According to the field survey conducted in the four villages, namely Ban Ko Rat, Ba Phai Hu Chang, Ban Don Khamin and Ban Laem Kachao 2, it was found that the economic, social and cultural factors in the chronological contexts resulted in adaptations and changes to the Community’s cultural capital in two different aspects. That is, a higher level of adaptation and change was identified in the rice culture, the consumer culture, the dwelling culture, the clothing culture and the linguistic culture among the new generation. On the other hand, culture related to ancestral spirits, families and kinships, worldviews and attitudes, and language underwent a lower level of adaptations and change among the older generation. Therefore, the latter generation continues to outstandingly represent their ethnic identity up to the present time, and is regarded as the Community’s strong cultural capital that has enhanced value, power and happiness for further chronological transformation.

Keywords: Cultural Capital, Ethnic Group, Thai Song Dam


ทนวฒนธรรมไทยทรงดำา กบการเปลยนผานยคสมยของชมชน

เรณ เหมอนจนทรเชย

1. คว�มนำ�วฒนธรรมเปนผลงานทมนษยสรางขนแลวสงสมพฒนาเพอใชเปน

เครองเขาถงความตองการและความจำาเปนในวถชวตของบคคลและสงคม จนกลายเปนมรดกตกทอดถงปจจบนและสบสานสอนาคต1 วฒนธรรมจงเปนสงทสรางคณคาและมลคา เปนพลงขบเคลอนสงคมสเปาหมายทตองการอยางหลากหลายทนกวชาการหลายทานเรยกวา “ทนทางวฒนธรรม” ดงเชน ปแยร บรดเยอ2 (Pierre Bourdieu) กลาวไววา “ทนวฒนธรรม หมายถง คณคาทบคคลไดรบจากกระบวนการหลอหลอมทางสงคม จนกลายเปนคณสมบตตดตวทเออใหบคคลสามารถนำาไปเพมพนมลคาของตนได โดยแบงเปน 3 ลกษณะ คอ ทนวฒนธรรมทแฝงฝงอยในกาย (Embodied Form) ทนวฒนธรรมทอยในรปของวตถ (Objectified Form) และทนวฒนธรรมทอาศยการสถาปนา (Institutionalization State) ทำานองเดยวกบท อคน รพพฒน3 ไดขยายความคดของ “คลฟฟอรด เกยรซ” ทถอ เอานยาม “วฒนธรรมคอความหมาย” มากลาวไววา เกยรซมความเหนวา มนษยเปนสตว (คลายแมงมม) ทหอยตวอยในสายใยของความ

1 E.Adamson Hoebel, Anthropology: The Study of Man, 19662 อางในชนดา เสงยมไพศาลสข, เศรษฐกจของทรพยสนเชงสญลกษณ: 793 อคน รพพฒน, วฒนธรรมคอความหมาย: ทฤษฏและวธการของคลฟฟอรค เกยรซ: 73-74


หมายทถกทอขน เกยรซถอวาสายใยเหลานนคอ ทนวฒนธรรม ดงนน การวเคราะหวฒนธรรมจงไมใชการวเคราะหหากฏเกณฑตางๆ โดยการทดลองแบบวทยาศาสตรกายภาพแตเพยงอยางเดยว หากแตเปนการเสาะหาความหมายและการตความหมายเพอคนหาคณคาทแทจรงของวฒนธรรมนนๆ นนคอ “ทนวฒนธรรม” ทเปนพลงสำาคญในการขบเคลอนสงคม ชมชน กลมชาตพนธตางๆ สความสำาเรจตามเปาหมายทตองการ เหมอนเชนแมงมมทเปนตาขาย เปนเครองมอในการเขาถงเปาหมายทเปนความตองการของวฒนธรรม โดยทนวฒนธรรมดงกลาวมการเปลยนแปลง ผกผนไปตามการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมทเกดขนในแตละพนทในยคสมยตางๆ

สงคมไทยปจจบนใหความสนใจ “ทนทางวฒนธรรม” มากขน แมจะยงไมสามารถกำาหนดแนวคดใหมไดชดเจนนก แตทำาใหเหนวาทนทางวฒนธรรมในสงคมไทยมลกษณะเปนอยางไร ทำาไมจงเปนอยางนน และสงคมไทยกำาลงใชทนทางวฒนธรรมดวยเหตปจจยอะไร เปนตนวา ดเรก ปทมสรวฒน4 ไดเสนอแนวคดไววา ทนวฒนธรรมเกยวของกบคณคาทเปนความรคภมปญญาและงานสรางสรรค อนเกดจากการคนควาและการคน

4 ดเรก ปทมสรวฒน ในการสมมนาทางวชาการเรอง “ทนทางวฒนธรรมและภมปญญากบการสรางสรรคคณคาและมลคาเพมทางเศรษฐกจและสงคมของประเทศ” จดโดยสำานกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต โรงแรมรามากาเดน กรงเทพฯ, 18 กนยายน 2549


พบโดยผทรงความรในทองถน รวมถงคานยมและความเชอททำาใหเกดการจดระเบยบทางสงคมหรอสรางกตกาทเปนคณคาทางสงคมโดยสวนรวม จกรแกว นามเมอง5 ไดศกษาขยายความใหครอบคลมทนวฒนธรรม

ทใชไปในการผลตสนคาและบรการทมนยทางวฒนธรรม และสรปแนวคดเพมเตมวาสนคาบรการใดทมวฒนธรรมฝงตวอย สงนนคอ สนคาวฒนธรรม (Cutural Products) เปนการนยามลกษณะทนวฒนธรรมทอยในรปของวตถสวนทเปนทรพยสนทางวฒนธรรม (Biens Culturels) ใหมความชดเจนยงขน แตยงไมครอบคลมถงทนทางวฒนธรรมทแฝงฝงอยในกายและทนวฒนธรรมทอาศยการสถาปนา

แนวคดดงกลาวนไดแสดงใหเหนความกาวหนาทางการศกษาทนวฒนธรรมทเกดขนในสงคมไทย ทอยางนอยไดทำาใหนยามทนวฒนธรรม ทหมายถงคณคาและมลคาทางวฒนธรรม และการจดองคประกอบทหมายถงสวนทแฝงฝงอยในกาย สวนทอยในรปของวตถ และสวนทอาศยการสถาปนา ในสงคมไทยใหมความชดเจน เปนระบบ สามารถใชประโยชนไดอยางกวางขวาง รวมทงการศกษาวจยเรอง “ทนวฒนธรรมเพอการพฒนากลมชาตพนธไทยทรงดำาในจงหวดนครปฐม” ครงน

2. คว�มเปนม�ปจจบนทนวฒนธรรมของกลมชาตพนธตางๆ ในประเทศไทย ตาม

นยามดงกลาวขางตน กำาลงเปลยนผานไปกบกระบวนการเปลยนแปลงตามกระแสโลกาภวตนอยางกวางขวางตอเนอง ทำาใหเกดการปรบตวของผคนในสงคม6 รอบดาน บางพนทไมพบทนวฒนธรรมกลมชาตพนธเดมปรากฎในวถชวตหรอการดำารงชพปกตทวไป แตจะพบบางในโอกาสงานประเพณ พธกรรมเทานน

5 จกรแกว นามเมอง, ทนท�งวฒนธรรม, 2551: 1306 สรชย หวนแกว, สงคมและวฒนธรรม: ก�รเปลยนแปลงท�งสงคมและวฒนธรรม: 160


ทนวฒนธรรมไทยทรงดำาในพนทจงหวดนครปฐม เปนตวอยางหนงทกำาลงตกอยในภาวะการเปลยนแปลงดงกลาวขางตน ดงผลการศกษาวจยของผเขยน7 และผลการวจยเรอง “การใชภาษาและทศนคตตอภาษาและการทองเทยวเชงชาตพนธในภมภาคตะวนตกของประเทศไทย”8 ทแสดง ผลการศกษาในทำานองเดยวกนวา ปจจบนทนวฒนธรรมของไทยทรงดำา แมจะยงคงมบทบาทสำาคญตอชวตชมชนในการสรางสรรคและพฒนาคณภาพชวต ชวยใหชมชนมภมปญญาจดการความขดแยงในปญหาตางๆ ทเกดขนไดกตาม แตหากไมมการศกษาวจยเพอพฒนาอยางมสวนรวมจากทกฝายอยางตอเนองจรงจงเรงดวนแลว โอกาสททนวฒนธรรมจะเปลยนผานสภาวะวกฤตเกดขนแนนอน ดงสรปผลการศกษาเรอง “ทนวฒนธรรมเพอการพฒนากลมชาตพนธไทยทรงดำาในจงหวดนครปฐม” ทผเขยนศกษาไววา

1. ทนวฒนธรรมสวนทแฝงฝงอยในก�ย (Embodied Form) สวนใหญมลกษณะเปนคณคาทผสมผสานอยกบมลคาตามลกษณะทนวฒนธรรมใหมทเขาสชมชนตามยคสมยทผานมา เชน ทนวฒนธรรมการอยอาศย ตองการสอพลงอำานาจความสวยงาม ความยงใหญ ความรำารวย ซงเปนเรองของคณคาและมลคาใหปรากฏตอสงคม แตกตางจากอดตทตองการสอพลงอำานาจความกตญญกตเวท ความภมใจในอตลกษณ ความอยรอดปลอดภยในชวตและทรพยสน เนนเรองคณคาเปนสำาคญ แตปจจบนผทมทนวฒนธรรมเดมสวนทแฝงฝงอยในกาย สวนใหญกลายเปนผมความกลาหาญทางจรยธรรมไมเพยงพอทจะแสดงทนวฒนธรรมเหลานนใหปรากฏเปนแบบอยางทดงามตอสงคม ดวยเหตปจจยตางๆ มากมาย เชน หวาด

7 เชน เรอง “อทธพลของความเชอ ประเพณ และพธกรรมของชาวไทยโซงตอการพฒนาคณภาพชวต” (2541), “โลกทศนของกลมชาตพนธในประเทศไทย: ความเชอเรองผของไทยโซง” (2542), “ผเฮอน: สงศกดสทธของชาวไทยโซง (2544), “โลกทศนของกลมชาตพนธในประเทศไทย: นทานไทยโซง” (2545-2546), “พธเสนเรอน: การชำาระหนทางสงคมและวฒนธรรมของชาวไทยโซง” (2549)8 สมทรง บรษพฒน และคณะ, การใชภาษาและทศนคตตอภาษาและการทอง เทยวเชงชาตพนธในภมภาคตะวนตกของประเทศไทย, 2552


กลวอำานาจความทนสมยของทนวฒนธรรมใหม ความไมเชอมนในความอยรอดปลอดภย เปนตน

2. ทนวฒนธรรมทอยในรปของวตถ (Objectified Form) สวนใหญเปนคณคาทควบแนนอยกบมลคาตามลกษณะทนวฒนธรรมใหมเชนเดยวกบสวนทแฝงฝงอยในกาย เปนตนวา คณคาของเสอผาเครองแตงกาย แตเดมตองการสอพลงอำานาจคณคาเชงประโยชนใชสอยทเชอมโยงมตอนรอบดาน เชน ในบานเรอนตองมพนททอผา ในไรนาตองมพนทปลกฝาย ในพธกรรมตองใชเสอผาตามประเพณ ในชวตประจำาวนตองใสเสอผายอมดำา ในการอบรมสงสอนลกหลานใหเปนคนดตองใชกระบวนการผลตผาเปนเครองมอ ในกลมชาตพนธตองใชเสอผาสออตลกษณ เปนตน ปจจบนคณคาของเสอผาเครองแตงกาย ตองการสอพลงอำานาจความรำารวยเงนทองและความสวยงามทเปนสากล มความยงใหญทเหนอชนกวาคนอนๆ เปนตน บทบาททนวฒนธรรมทเคยเปนเครองปลกฝงคณธรรมและจรยธรรมของสงคมโดยตรงตองสญเสยไป คนในชมชนปจจบนจงตองใชเงนเปนปจจยหลกสรางและธำารงไวซงคณคาทางวฒนธรรม ลกษณะดงกลาวนเกดขนทกองคประกอบของทนวฒนธรรม

3. ทนวฒนธรรมทอ�ศยก�รสถ�ปน� (Institutionalization State) พบวา ประวตความเปนมาของกลมชาตพนธไทยทรงดำาเพมคณคาความสำาคญมากขนตามพฒนาการและยคสมยทเปลยนผานไป เรมจากสถานภาพความเปน “ผอพยพ” ทเขามาครงแรก จนคลคลายมาเปนพลเมองไทยเทาเทยมกบกลมชาตพนธอนโดยกฏหมาย และเปนทยอมรบอยางกวางขวางทงในและตางประเทศ ทงไดรบการยกยองวาเปนกลมชาตพนธทรกษาความเชอ ประเพณ พธกรรมไวไดนาชนชม ขณะททนวฒนธรรมในองคประกอบ อนๆ หรอทปรากฏในลกษณะอนๆ กำาลงเปลยนผานไปในทศทางทลดคณคาความสำาคญลง

โดยสรปผลการศกษาดงกลาว สะทอนใหเหนวาทนวฒนธรรมกลมชาตพนธไทยทรงดำาในพนทศกษา


ทกองคประกอบกำาลงเปลยนผานไปในทศทางทเนนการใชมลคาเปนพลงขบเคลอนชมชนสอนาคต แทนการใชคณคาเหมอนยคสมยทผานมา ทำาใหคนสวนหนงในชมชนหวนวตกวาชวตทมมลคาเปนศนยกลางจะมความสขอยางยงยนนอยลง อตลกษณกลมชาตพนธทสบตอมาจะตกอยในภาวะวกฤตอยางนาเปนหวง

ผลการศกษาดงกลาวนจงทำาใหเกดคำาถามขนวา ทนวฒนธรรม ไทยทรงดำากบการเปลยนผานยคสมยของชมชนมลกษณะเปนอยางไร ทนวฒนธรรมเปนเหตหรอเปนผล หรอวาเปนทงเหตและผลใหเกดการเปลยนผานยคสมยของชมชน หรอวาพฒนาการและการเปลยนแปลงยคสมยของชมชน ไมไดมเหตและผลมาจากทนวฒนธรรมแตอยางใด?

บทความนมวตถประสงคเพอคนหาความร “ลกษณะความสมพนธระหวางทนวฒนธรรมไทยทรงดำากบการเปลยนผานยคสมยของชมชน” เพอนำามาตอบคำาถามขางตน โดยอาศยกรอบแนวคดเรององคประกอบทนวฒนธรรมของปแยร บรดเยอ และกรอบแนวคดของนกวชาการทานอนๆ เปนเครองมอศกษา

3. สถ�นก�รณและเหตก�รณทนวฒนธรรมของชมชน สถานการณและเหตการณทนวฒนธรรม (ดานตางๆ) ของชมชน ตาม

กรอบนยามทนวฒนธรรมทศกษา ซงเกดขนและเปนมาในบรบทชมชนชาวไทยทรงดำาในพนทศกษา ในยคสมยปยาตายาย สมยพอแม และสมยคนปจจบนตามแนวคดดงกลาวขางตน พบวา

3.1 ทนสวนทแฝงฝงอยในก�ย สวนทเกยวกบก�รอยอ�ศย สมยปยาตายาย ไดนำาคณคาตาม

ภมปญญาและประสบการณทสบตอมาจากบรรพชนมาใชบกเบกตงถนฐานบานเรอนทอยอาศยตามคานยมทางวฒนธรรมทเนนประโยชนใชสอยตามความเชอทวา บานเรอนตองเปนทอยอาศยของลกหลานและผบรรพบรษ


อยางลงตว ตองสรางขนในพนชยภมทเกอกลการอยรวมกน ครนถงสมยพอแม ความเครงครดในคณคาดงกลาวเรมถกละเลย มบานเรอนทไมมพนทใหผเรอนอยอาศยตามประเพณเกดขน เรมอนโลมความถกตองของพนทผเรอนตามความจำาเปนดวยเหตผลตางๆ เชน มสมาชกเพมขน ทรพยากรสรางบานมจำากด และตอเนองมาจนถงสมยผสงอาย (ปจจบน) ยงไมมบทลงโทษใดๆ ทชดเจน บางครวเรอนมหงพระแทนกะหลอหอง หรอมกะลอหองรวมกบหงพระ ตามขออางเชงมลคาและคณคาจากวฒนธรรมใหมท รบมาเปนเหตผลหกลางความถกตองเหมาะสมใหสงคมยอมรบ เมอมาถงสมยปจจบน มบานเรอนทไมแสดงคณคา ความดงาม ความถกตองเหมาะสมตามคานยมทางวฒนธรรมเดมเพมมากขน พอๆ กบคณคาจากวฒนธรรมใหมทเขามาเพมมากขน

สวนทเกยวกบก�รทำ�ม�ห�กน สมยปยาตายาย ชมชนไดใชภมปญญาและประสบการณเดมทเนนคณคาการทำามาหากนแบบพอเพยง พออยพอกน ประหยด อดออม การทำามาหากนเนนการสรางสำานกในคณธรรม เชน กตญญกตเวท ซอสตย สจรต แบงปน แจกจาย ชวยเหลอ เกอกลกนและกน เชน วถวฒนธรรมขาว ตองพงพาอาศยกนและกน ทงคน ควาย ขาว ผ คณคาเหลานเรมเปลยนไปในสมยพอแม เรมเนนมลคาขาว วว ควาย และผลผลตอนๆ มพอคามารบซอขาวถงหมบาน ชมชนเรมตงใจ ผลตขาวเพอขายมากขน มลคาขาวเขามาทำาใหคณคาทมอยเดมออนพลง จนกระทงปจจบนการผลตขาวเพอขายเกดขนทวไปมความพยายามเพม ผลผลตตอไรใหสงขน นำาไปสการนำาเครองมอเครองใชสมยใหมมาใชแทนแบบพนบาน เพมการลงทนเปนเงนทอง สงเหลานไดเขามาแทนทนวฒนธรรมทมมาแตเดม การขบเคลอนวฒนธรรมขาวของชมชนกาวเขาสระบบการผลตเพอขายอยางสมบรณ เปนสถานการณ และเหตการณการเปลยนผานทนวฒนธรรมจากคณคามาเปนมลคาอยางชดเจน

สวนทเกยวกบก�รแตงก�ยและก�รประดบตกแตง สมยปยาตายาย ยงคงเนนคณคาความสวย งาม ความดงาม ความเหมาะสมตามคานยม


วฒนธรรมพนบาน เชน ใชกระบวนการปลกฝาย ทอผา ตดเยบเสอผา ทำาเครองประดบตกแตงในครอบครว เปนโอกาสอบรมสงสอนปลกฝงความดงามแกลกหลาน เชน ความขยน อดทน และปลกฝงความภมใจในความเปน กลมชาตพนธ โดยสวมใสเครองแตงกายของกลมตลอดเวลา ครนถงสมย พอแม เรมเปลยนแปลงโดยมเครองแตงกายเครองประดบจากสงคมอนเขา มาเผยแพร ประกอบกบชวงนมเงนทองพอทจะหาซอได ผคนจงเรมนยมซอหามาใชมากกวาการทำาเอง คานยมดงกลาวนเพมขนตอเนองมาจนถงสมยปจจบน ทนวฒนธรรมสวนนไดผกตดกบความทนสมยใหสงคมเหนไดมากขน สบมาจนกระทงสมยคนปจจบน ชมชนไดรบเอาคณคาจากภมปญญาสมยใหมมากขน สามารถแตงกายและประดบตกแตงทสอความสวยงามพรอมๆ กบความรำารวยไดอยางสอดรบกบคานยมสมยใหมโดยไมมขอขดของใดๆ

สวนทเกยวกบก�รดแลและรกษ�สขภ�พ สมยปยาตายาย เนนคณคาการเรยนร เขาใจ และเขาถงภมปญญาทสามารถพงตนเองทางสขภาพได บนฐานความเชอในระบบผบรรพบรษ ครบาอาจารยและสงศกดสทธในชมชน หากมความจำาเปนจงจะพงพาคนอนๆ นอกชมชน ครนถงสมยพอแม มภมปญญาทเปนทางเลอกเพอดแลรกษาสขภาพจากวฒนธรรมอนเขามา สชมชน ทำาใหทนวฒนธรรมเดมของชมชนถกทาทาย ยงถงสมยปจจบน คณคาการดแลรกษาสขภาพตามภมปญญาแบบพนบาน เชน การปองกนตนเอง การไมประมาท การทำาบญทำาทาน การปฏบตตอผเรอนอยางถกตอง เรมมคำาอธบายวาไมเกยวกบการดแลรกษาสขภาพ จนกระทงถงสมยคนปจจบน ศกยภาพทางการแพทยและการรกษาพยาบาลสมยใหมมความ กาวหนาเพมขน ทนทางวฒนธรรมเดม เชน คณคาการเรยนร เขาใจ และเขาถงในการดแลรกษาสขภาพ ลดความสำาคญลง เหลอเพยงสวนครอบครวท เกยวของกบเหตการณตางๆ เชน การจดพธเสนเรอน พธเสนตว พธเสนปาดตง ในฐานะเปนองคประกอบการดแลสขภาพทางจตใจตามความเชอเทานน

สวนทเกยวกบศ�สน� คว�มเชอ ประเพณ และพธกรรม สมยปยาตายาย ครอบครวและเครอญาต ไดใชทนวฒนธรรมเหลานรอยรดความ


สามคค เปนสาระหลกอบรมสงสอนลกหลานใหมความกตญญกตเวท ความซอสตย ความจงรกภกด ความขยนหมนเพยร ผานกจกรรมตางๆ ทางศาสนา ความเชอ ประเพณ และพธกรรม จนกระทงสมยพอแม ชมชนยงคงเนนสงเหลานปลกฝงคณธรรม จรยธรรมแกลกหลาน แมจะเรมมกระบวนการหรอวธการจากวฒนธรรมสมยใหม เชน โรงเรยน วด เขามาแบงปนพนท การอบรมบมนสยลกหลานไปจากครอบครวและเครอญาตบางแลวกตาม ครนถงสมยปจจบนบทบาทของทนวฒนธรรมในเรองนลดความสำาคญลงมาก ระบบการศกษาทางโลก (โรงเรยน) และทางธรรม (วด) เขามาทำาหนาทแทนไดอยางครอบคลมมากขน ลกหลานไดรบการปลกฝงทนทางวฒนธรรมทแตกตางไปจากเดม ชมชนผลตคนรนใหมทมทนวฒนธรรมแตกตางจากเดม ออกมาเปนผนำาสงคมมากขน ปจจบนทนวฒนธรรมเดมบางประการจงถกจำากดพนทไวภายในครอบครวเครอญาตเทานน

3.2 สวนทอยในรปของวตถสวนทเกยวกบทอยอ�ศยหรอก�รอยอ�ศย สมยปยาตายายได

เปลยนแปลงคขนานไปกบทนสวนทแฝงฝงอยในกาย กลาวคอคณคาของวตถ เชน วสดเกยวกบทอยอาศย พนทตงบานเรอน และแรงงานการกอสราง ลวนมาจาก “นำาใจ” เปนคณคาสำาคญทแสดงออกในลกษณะความเออเฟอเผอแผ ความเมตตาปราณ และความเคารพในทรพยสนสวนรวมททกคนมสทธเขาถงและใชประโยชนไดตามความจำาเปนบนฐานคดทวา ไมมสทธสวนบคคลทถาวรในทอยอาศย เรอนใดเจาของไมอย คนอนอยอาศยไดโดยไมตองซอขาย สวนคณคาทางกายภาพ เชน รปทรงสนฐานบานเรอนเนนการสออตลกษณกลมชาตพนธใหมากทสด พนทตงบานเรอนเนนอยรวมกนเปนกลมในหมญาตพนองผเดยวกน คณคาเหลานเรมเปลยนแปลงไปเมอถงสมยพอแม โดยเฉพาะอยางยงสทธประโยชนใชสอยวตถตางๆ รวมทงพนท เรมเกดมลคาและซอขายแลกเปลยนและใชเพมสถานภาพทางสงคมขน เชน บานเรอนใหญโต มนคงถาวร จะเพมความมหนามตาทางสงคม ซง


การเปลยนแปลงนตอเนองมาจนกระทงยคปจจบน และคอยๆ เปลยนผานมาสคานยมทางวฒนธรรมสมยใหมทเขาสชมชนมากขน จนปจจบนหาดเรอนไทยทรงดำารนปยาตายายไดยาก พบแตบานกออฐถอปนชนเดยวหรอสองชนขนรายเรยงแสดงมลคาและสสนสวยงามอยสองฝงทาง

สวนทเกยวกบก�รทำ�ม�ห�กน สมยปยาตายาย ศกยภาพเครองมอเครองใช อาหารการกนเมลดพนธ กระบวนการแปรรป และการใชประโยชนตางๆ ลวนเนนคณคาการพงตนเอง เชน ความพอเพยงหาไดในทองถน การ แบงปน การชวยเหลอ ใครทำาเครองมอไมไดขอใหคนอนชวย โดยไมม คาจาง การคาขายเกดขนบางในสวนทเปนสนคาจำาเปน ขาดแคลน แตเปนไปเพอการยงชพ ไมใชแสวงหากำาไร สมยพอแมเรมแปรรปผลผลตเปนอาหารสำาเรจรปขายในโอกาสตางๆ บาง พชผลทเหลอกนเหลอใชนำาไปแบงขายใหคนอนทไมมบาง แตสงทเกดขนยงคงคณคาไว เพยงเรมใหความสำาคญกบมลคามากขน ครนถงสมยปจจบนวฒนธรรมการทำามาหากนไดเปลยนแปลงสการทำามาคาขายขน และไดพฒนาตอเนองถงสมยคนปจจบนตามกระแสทนวฒนธรรมสมยใหมทเขาสชมชนตอเนอง ทนวฒนธรรมเดมจงกลายเปนทางเลอกสวนบคคลหรอครอบครวเทานน

สวนทเกยวกบก�รแตงก�ยและก�รประดบตกแตง สมยปยาตายาย เนนคณคาความสำาคญ สงทผลตไดดวยนำาพกนำาแรงตนเองตามภมปญญากลมชาตพนธ จงจะยอมรบวาเปนสงถกตอง ดงาม เหมาะสม และควรคาแกการครอบครองตกทอดเปนมรดกสลกหลาน เชน เสอฮ ปนปกผม หวสางผม สรอยคอ เปนตน ครนถงสมยพอแม แมสงเหลานยงสอคณคาเดมอย แตคนในชมชนสมยนมโอกาสสรางสม ซอหาสงเหลานจากสงคมอนไดงายขน บางอยางมคณคาและมลคาทมพลงเชอมโยงสงคมอนๆ ทรายลอมไดดกวาของเดม ทำาใหคณคาเดมเรมออนพลง จนแทบจะไมผลตซำา ขนในชมชน เมอถงสมยปจจบนยงสามารถเลอกซอหาเปนเจาของไดงาย ขอเพยงมเงน ตองการแบบไหนหาซอได ทำาใหนยามคณคาของสงเหลานเคลอนมาใหความสำาคญกบมลคาทเปนสากลมากขน ปจจบนจะหาดเครอง


แตงกาย เครองประดบตกแตงสมยปยาตายายไดยาก กระบวนการผลต การแจกจาย และการแลกเปลยนสงเหลาน ตกไปอยในมอของผประกอบการจากชมชนอนทผลตออกมาจำาหนายทวไป โดยนำาเอาคณคามาแปะตดไวกบมลคาอยางเหนยวแนนจนมคำากลาววา “เงนรจกคณคาของสงทแลกเปลยนไดดกวาคน”

สวนทเกยวกบก�รดแลและรกษ�สขภ�พ สมยปยาตายาย เนนคณคายาพนบานตามตำารบตำาราตางๆ รวมทงคณคาของคาถาอาคมทพอมด แมมด หมอเสน ใชในการเยยวยารกษา ยาบางขนานเปนทนยม เพราะ มคณคาเชงประจกษในการรกษา เชนเดยวกบพอมด แมมด หมอเสน บางคนมชอเสยงเพราะมพลงในการรกษาพยาบาลใหหายไดอยางรวดเรว แตยาและบคคลผมชอเสยงเหลานน เรมลดคณคาทเปนพลงขบเคลอนการรกษาพยาบาลลงในสมยพอแม ตอเนองมาจนกระทงสมยปจจบน ดวยเหตผลหลายประการ เชน ผทรงความรไดถงแกกรรมแลวไมมการสบสาน ชมชนขาดความนยม มคณคาจากวฒนธรรมสมยใหมแพรหลาย เขามาแทนทอยางเปนระบบ มกลไกตางๆ เชอมโยงทเขาถงไดสะดวก รวดเรว มประสทธภาพ คณคาการดแลรกษาสขภาพแบบเดมจงเสอมความนยม เหลอไวเพยง “เปนทางเลอก” ใหแกสงคมในปจจบนเทานน

สวนทเกยวกบศ�สน� คว�มเชอ ประเพณ และพธกรรม สมยปยาตายาย รปธรรมของทนเหลานพบเหนไดทวไป บานเรอนทกหลงมทอยของผเรอน บรเวณบานมตบผเรอนของลกสะใภ ทงนามศาลเจาท ศาล

แมโพสพ ชมชนมศาลเจาพอหรอสงศกดสทธประจำาหมบาน สงเหลานไดแสดงพลงในฐานะทนวฒนธรรมสสงคมตลอดเวลา เปดโอกาสใหผสนใจไดเรยนร เขาใจ เขาถงตลอดเวลา อกบทบาทหนง สงเหลานไดสรางพนทชมชนใหบรสทธจากบาปหรอความชวรายไวไดเขมแขง แตเรมลดนอยถอย ลงเมอถงสมยพอแม จนกระทงสมยคนปจจบน เพราะสงเหลานเรมถก จำากดขอบเขตอำานาจบารม เชน การผดผเรมมนยามใหมทละเวนบางกรณ ได เชน เมอมความจำาเปนทางกายภาพของบานเรอน กไมจำาเปนตอง


สรางหองผ อนโลมใหไปใชรวมกบบานพนองได หรอบางคนนำาพระพทธรป มาวางบนหงรวมกบผได ทำาใหทนวฒนธรรมเดมถกผสมผสานกบทนสงใหม ทเขามา

3.3 สวนทอ�ศยก�รสถ�ปน�สวนทเกยวกบทอยอ�ศยหรอก�รอยอ�ศย สมยปยาตายาย ชมชน

เนนความรกความผกพนทเกดจากความเปนพเปนนอง เครอญาต เพอนบาน เผาพนธ โดยมความซอสตย จงรกภกด เปนแกนขบเคลอน รอยรด สถาปนาการอยรวมกนขนเปนชมชนทมความมนคง อบอน และอยรวมกบชมชนอนๆ ไดอยางเปนสข จนกระทงสมยพอแมจงมการจดตงเปนหมบาน มบานเลขท และมผนำาหมบานปกครองชมชนสบมา จนกระทงสมยปจจบน จงไดแยกหมบานใหมเพมตามการขยายตวของชมชนจดตงเปนตำาบล มการเลอกผนำาชมชนตามแบบแผนใหมทเขามา เปนการเพมทนทางวฒนธรรมเรองความรบผดชอบชมชนแกผนำาและสมาชกอยางเปนทางการ ชมชนไดรบการสถาปนาขนเปนองคการบรหารสวนตำาบล เปนพฒนาการทเกดขนตามกระแสทนวฒนธรรมสมยใหม ซงเนนคณคาและมลคาเกยวกบการบรหารจดการ และการพฒนาทองถนทคาดหวงวาจะนำาความสขความเจรญมาสชมชนได

สวนทเกยวกบก�รทำ�ม�ห�กน สมยปยาตายาย ใครมทนวฒนธรรมในการทำามาหากนมาก เชน เปนคนทำามาหากนโดยสจรต ใจบญ ชอบทำาบญใหทาน แบงปนอาหารการกนทมอยแกคนอนๆ ยนดออกแรงชวยเหลอเกอกลผอน คนเหลานนจะไดรบการยกยองชนชมใหเปนแบบอยางของคนอน เปนผมเกยรตทใครๆ อยากคบหาสมาคม และมกจะไดรบการยกยองใหเปนผนำาชมชน แมชวงเวลาผานมาถงสมยพอแม สถานการณดงกลาวยงปรากฏใหเหนเดนชด แตคณคาเหลานเรมจดจางลงในสมยปจจบน ตามคำากลาวทวา “ผนำาวนนเปนคนดอยางเดยวไมพอ ตองรำารวยเงนทองดวย” ดงจะเหนไดจากการไดรบการเลอก ตงหรอไดรบการแตงตงใหดำารงตำาแหนง


สำาคญๆ ของชมชน ทคนผนนจะตองเปนคนดทรำารวยเงนทองดวย ดงนน การทำามาคาขายจงเปนชองทางทใหโอกาส “การเปนคนดทรำารวย” เกดขนได สงนจงกลายเปนแนวทางทคนปจจบนนยม และคนทเปนอยางนไดมกจะไดรบการยอมรบจากคนในชมชนมากขน

สวนทเกยวกบก�รแตงก�ยและก�รประดบตกแตง สมยปยาตายาย ครอบครวคอกลไกสำาคญทผลต บรโภค แจกจาย และแลกเปลยนเครองแตงกายและการประดบตกแตงใหกบกลมชาตพนธในฐานะสถาบนหลกทางสงคม คณลกษณะผลผลตตางๆ จะตองเปนไปตามคณคาทางวฒนธรรม และตองสออตลกษณกลมชาตพนธทสบตอกนมาใหเปนทยอมรบจากกลมชาตพนธอน ครนถงสมยพอแมการเนนคณคาความเปนกลมชาตพนธทเนองดวยการผลตเครองแตงกายและเครองประดบตกแตงทสบทอดกนมาเรมตกไปอยในมอคนอนๆ นอกชมชนตอเนองถงสมยปจจบน ขณะ เดยวกนบทบาทของสถาบนครอบครวเกยวกบเรองนเปลยนแปลงสญหาย ไป สถาบนครอบครวไมไดทำาหนาทนแลว อยางไรกตามมการสถาปนากลมขนแทนครอบครว เชน กลมทอผา กลมผลตเครองประดบตกแตง เปนตน เพอสรางสรรค ฟนฟ และพฒนาคณคาเดมใหเปนทยอมรบของสงคมอนดวย

สวนทเกยวกบก�รดแลและรกษ�สขภ�พ สมยปยาตายาย สถาบนการดแลและรกษาสขภาพของชมชนคอ พอมด แมมด หมอมนต หมอเสน คนเหลานไดรบการสถาปนาสบตอกนมาแตโบราณ ในฐานะเปนผนำาในการดแลเรองนของชมชน บทบาทในชวงนจงยงคงโดดเดน เปนทพงของ กลมชาตพนธ มการแลกเปลยนเรยนร ถายทอดตามแบบแผนพนบาน ตอเนองจากคนรนหนงสคนรนตอไปอยางเปนระบบ สถาบนดงกลาวเรมออนพลงลงเมอการรกษาพยาบาลแผนปจจบนเขาสชมชน กลไกเรองนเรมปรบสถานภาพและบทบาทมาเปนผประกอบพธกรรมของชมชนสบมาถงสมยพอแมจนกระทงปจจบนกยงไมสามารถฟนคนคณคาตามแบบแผนเดมได อยางไรกตามปจจบนมผนำาเอาภมปญญาเกยวยาสมนไพรในกลมชาตพนธออกมาผลตใหม จนไดรบการรบรองจากองคการอาหารและยา


(อ.ย.) เปนการสถาปนาคณคาทางวฒนธรรมเรองน ใหเปนทางเลอกใหมของชมชนไดบาง

สวนทเกยวกบศ�สน� คว�มเชอ ประเพณ และพธกรรม สมยปยาตายายกระบวนการกาวขนเปนผนำาในเรองเหลาน ตองเปนผมคณสมบตเฉพาะเปนทยอมรบของกลมชาตพนธ ตามมาตรฐานความเชอทกำากบไว หากใครขาดคณสมบตแลวยงฝนปฏบต จะเกดภยพบตกบคนๆ นน ดงนน คนทจะกาวขนเปนผนำาจะตองไดรบการฝกฝนและผานการรบรองจากผร/ อาจารยมากอน ความเครงครดในเรองนเรมหยอนลงในสมยพอแม ดวยเหตทหาผสบตอไดยาก จงมการอนโลมขน เชน แตเดมคนทเปนผนำาเรองนตองมความแมนยำา จดจำาบทโองการตางๆ ไดอยางถกตอง เมอประกอบพธไมตองเอาตำารามากางอาน สมยนเรมมเหตผลใหเปดอานได เชน เพอความถกตองแมนยำา เพอหลกเลยงบาป เปนตน เมอถงสมยปจจบน สงเหลาน ยงคงเปลยนแปลงตอเนอง เนองจากขาดผฝกฝน บางคนเรยนรดวยตนเอง แลวเขาสงเกตการณในพธกรรม จากนนจงสถาปนาตนเองขนปฏบตการจรง

โดยสรป สถานการณ และเหตการณทนวฒนธรรมชมชน ทงสวนทแฝงฝงอยในกาย สวนทอยในรปของวตถ และสวนทอาศยการสถาปนา ทเกดขนดงกลาวขางตนน สมยปยาตายายยงคงเนนใหความสำาคญในคณคาทสบเนองมาจากวฒนธรรมเดมอยางชดเจน ภาพการเปลยนแปลง แตกตว หรอเลอนลางจางไปของคณคาดงกลาวเรมปรากฏในสมยพอแม ดวยเหตปจจยตางๆ ทงสวนทเกดขนภายในชมชนและสวนทมาจากกระแสวฒนธรรม สมยใหม รวมทงกระแสโลกาภวตนทำาใหคณคาบางอยางหายไปบาง ลดความสำาคญลงบาง บางอยางยงคงอยแตกลายเปนสวนหนงของมลคา เมอถงสมยปจจบน ทนวฒนธรรมสมยใหมไดเขามาทำาหนาทหลกใหคนสวนใหญในชมชนไดนำามาใชในวถชวต ยกเวนทนวฒนธรรมเดมบางประการทยงไมมสงใหมมาแทนท เชน คณคาทางศาสนา ความเชอ ประเพณ และพธกรรม อยางไรกตามปจจบนคนในชมชนบางกลม ไดพยายามฟนฟทนวฒนธรรมเดมขนในชมชน โดยการจดตงกลมศกษาวฒนธรรม กลมฟนฟ


ศลปวฒนธรรม กลมอาชพ กลมทอผา โดยการนำาวฒนธรรมใหมมาใชเปนเครองมอเพอเขาถงทนวฒนธรรมเดม แตยงมพลงไมมากนก ทงนเพราะการสอคณคาทางวฒนธรรมในชมชนปจจบนตองอาศยมลคาทเกยวของกบระบบและกลไกทางเศรษฐกจดวย

4. ปร�กฏก�รณธรรมช�ตทมตอทนวฒนธรรมปร�กฏก�รณธรรมช�ต เกยวกบดน นำา ลม ฝน ปาไม เปนตน ทเปน

เหตปจจยใหเกดการเปลยนผานทนวฒนธรรมดานตางๆ ตามกรอบเนอหาการศกษาทปรากฏในพนทศกษาในยคสมยตางๆ พบวา

ปร�กฏก�รณท�งธรรมช�ตสำ�คญทเกดขนภ�ยในชมชน/ทองถน สวนทสะทอนการเปลยนผานทนทางวฒนธรรมดานตางๆ ทแฝงฝงอยในกาย ในรปของวตถ และในรปของการสถาปนา สมยปยาตายายรนบกเบกชมชน ธรรมชาตทกดานมความอดมสมบรณตามลกษณะของพนท คนในชมชนใชวฒนธรรมเดมเปนเครองเขาถงเพอสนองตอบตอความจำาเปนและความตองการไดอยางเพยงพอ ดนอดมสมบรณ ฝนฟาตกตองตามฤดกาล พชพรรณธรรมชาตขนอยทวไป กงหอยปปลาหาไดจากธรรมชาตเพยงพอ แตปรากฏการณเหลานเรมเปลยนไปจากเดมในสมยพอแม โดยเฉพาะอยางยงในป พ.ศ. 2485 เกดนำาทวมมากทำาความเสยหายเปนบรเวณกวาง ตอมาจงเกดฝนแลง ขาดนำาทำานา สภาพดนอดมสมบรณนอยลง บางปเกดโรคภยขนในไรนา จนเกบเกยวผลผลตไดนอย ขณะทประชากรของชมชนเพมมากขน ชมชนเรมสมผสถงความยากลำาบากมากขน ซงเปนปรากฏการณธรรมชาตทเกดขน ครอบคลมพนทของทองถนกวางขวาง เปนเหตใหภาครฐไดเขามา เกยวของชวยพฒนาและแกปญหาตางๆ เชน การสรางระบบชลประทาน การเปลยนแปลงพนธขาว การนำาปย เคมและสารเคมมาใชในไรนา การนำาควายเหลกมาใชแทนแรงงานววควายในไรนา การสงเสรมอาชพ อนๆ การพฒนาพนทแปลงนา เปนตน สงเหลานนำาไปสการเปลยนแปลงทนวฒนธรรมทสำาคญยงของชมชน โดยเฉพาะอยางยงคณคาของขาว เปลยน


จากการเปนอาหารมาเปนสนคาสำาคญของชมชนดวย เปลยนแปลงวธการทำานาทเปนไปตามจงหวะฤดกาล มาเปนการจดการโดยเทคโนโลยสมยใหมตามความตองการ และเปลยนจาก “ความรวมมอชวยเหลอซงกนและกน มาเปนการแขงขนและการจางงานตามระบบเศรษฐกจ” ทชดเจน

โดยสรป ปรากฏการณธรรมชาตทเกดขนในพนทชมชน เปนปจจยสำาคญสวนหนงททำาใหชมชนตองนำาเอาวฒนธรรมใหมเขามาใชในไรนาและในวถชวต เปนเหตใหทนวฒนธรรมใหมไดเขามาแทนททนวฒนธรรมเดม อกดานหนงปรากฏการณธรรมชาตลกษณะเดยวกนทเกดขนภายนอกชมชน/ทองถน ยงกลายเปนกระแสคานยมเชอมโยงผลกดนทนวฒนธรรมเดมของชมชน ทงสวนทแฝงฝงอยในกาย สวนทอยในรปของวตถ และสวนทอย ในรปของการสถาปนา เปลยนผานไปอยางรวดเรวขน เปดโอกาสใหทนใหมคอยๆ เขามาเปนรากฐานใหมของชมชน แลวสะสมผานยคสมยตางๆ มาจนกระทงสมยคนปจจบน ทสวนใหญไมสามารถอธบายลกษณะทนวฒนธรรมเดมของกลมชาตพนธไดแลว เชน ถามถงทนวฒนธรรมสวนทเกยวกบการทำามาหากนของชมชนแตเดมวามลกษณะเปนอยางไร คนปจจบนมคำาตอบทแตกตางจากอดต ทงนเพราะลกษณะทนเดม เชน ความพอเพยง ความพออยพอกน การพงพาอาศย ชวยเหลอเกอกล การพงตนเอง สงเหลานไดละลายหายไปกบการเปลยนแปลงทเกดขนผานมาจำานวนมากแลว ในชมชนปจจบนมแตการจางงาน การแขงขน การชวยงานแตขอเงนคาแรงดวย เปนตน

5. วธก�รเปลยนผ�นทนวฒนธรรมของชมชนเมอนำาวธการเปลยนแปลงทางวฒนธรรม คอ การทำาใหเกดความ

กาวหนา การปลอยใหเปนไปตามหลกววฒนาการ การวางแผนพฒนา การ กระทำาใหเปนสมยใหม และการเปลยนแปลงโดยฉบพลน ทเอยม ทองด9

9 เอยม ทองด, 2548: 42-43


กลาวไวมาพจารณาเหตการณ สถานการณ และปรากฏการณตางๆ ทเปนเหตปจจยเปลยนผานทนวฒนธรรมดงกลาวขางตน พบวาวธการหรอกระบวนการเปลยนผานทนวฒนธรรมของชมชนทเกดขนในยคสมยตางๆ มลกษณะ ดงน

5.1 ก�รทำ�ใหเปนไปต�มหลกววฒน�ก�ร (Evolution) คอ ปลอยใหเปลยนแปลงแบบคอยเปนคอยไปตอเนองอยางมระเบยบจากความเรยบงายสความซบซอน จากความไมมอะไรสความมปจจยตางๆ มากมาย ผานกลไกการขบเคลอนตามธรรมชาต เชน ทนวฒนธรรมการอยอาศยทคอยๆ เปลยนแปลงไปตามเงอนไขปจจยในธรรมชาต เชน จากบานเรอนชวคราวสบานเรอนทมนคง จากทางเดนบนคนนาสคนคคลองถนนหนทางทยานพาหนะสญจรได เปนการเพมคณคาการอยอาศยและมลคาทางเศรษฐกจขนพรอมๆ กบการละทงคณคาเดม คอ ความขยน อดทน อดออม เรยบงาย พงตนเอง เปนตน

5.2 ก�รทำ�ใหเกดคว�มก�วหน� (Progress) คอ เปลยนแปลงจากพนฐานเดมทมอยใหเจรญกาวหนาไปในทศทางทพงปรารถนา จากความพอใจนอยสความพอใจมาก จากความไมเพยงพอสความพอเพยง จากความดนอยสความดมาก และมากยงๆ ขน บนทนเดมทมอย เชน ทนวฒนธรรมทเกยวกบการทำามาหากนทำาใหกาวหนา เพมผลผลตจนเกดมลคาขนบนฐานคณคาเดม เปนตน

5.3 ก�รว�งแผนพฒน� (Development) คอ เปลยนแปลงโดยการวางแผนแลวดำาเนนการตามแผนดงกลาวไปสเปาหมายทกำาหนดไว เชน ทนวฒนธรรมทเกยวกบศาสนา (บางประการ) ทวางแผนพฒนาใหมวดพทธศาสนาเกดขนในชมชน เพอเผยแพรพทธศาสนาเขาสชมชน ทนวฒนธรรมในการทำามาหากน กรณการพฒนาระบบชลประทาน เพอสรางหลกประกนความมนคงเรองนำาใชในการทำานา และขยายผลใหเกดการพฒนาการอาชพของชมชนใหมความหลากหลายขน เชน มการเลยงปลา เปนตน

5.4 ก�รกระทำ�ใหเปนสมยใหม (Modernization) คอ กระทำาให


เกดความเจรญรงเรองตามยคตามสมยตามอยางสงคมทเจรญแลว โดยอาศยทนจากวฒนธรรมอน เชน ทนวฒนธรรมเกยวกบการทำามาหากน กรณการเปลยนแปลงวธการทำานาจากแบบพนบานเปนแบบสมยใหมโดยการนำาเอาความรทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยมาใชในไรนา จนกลายเปนการทำาการเกษตรสมยใหม ใชเครองจกรกล สารเคม ปยเคม เพาะปลกบำารงรกษา เกบเกยว ใชวธการทางวทยาศาสตรปรบปรงคดเลอกพนธขาวจนปจจบนขาวพนเมองสญพนธ เหลอแตขาวพนธ กข. ซงเปนเสมอนทนวฒนธรรมใหมทคำานงถงคณคาและมลคา เปนตน

5.5 ก�รปฏวต (Revolution) คอ เปลยนแปลงอยางฉบพลน โดยอาศยอำานาจใดอำานาจหนงเขามารอโครงสราง บทบาท หนาท เนอหาสาระเดม แลวนำาเอาสงใหมมาแทนท ในลกษณะบงคบฉบพลนทนททนใด โดยคณะบคคล กลมบคคล หรอฝงชน เชน ทนวฒนธรรมเกยวกบการอยอาศย กรณการศกษาของเดกและเยาวชนทตองเขาเรยนในโรงเรยนตามกฏหมายการศกษา และกรณการปกครองทเปลยนผานจากระบบผอาวโสมาสระบบกำานนผใหญ ระบบสภาตำาบล จนถงระบบองคการบรหารสวนตำาบลในปจจบน ทำาใหทนทางวฒนธรรมเดม ทเนนผปกครองคนดดวยศลธรรม มาสการเปนคนดทมนยามแตกตางจากเดม เปนตน

โดยสรป วธการเปลยนผานทนวฒนธรรมดงกลาวน แมเกดขนในเงอนไขปจจยทแตกตางกน แตลวนเปนปจจยผลกดน และปจจยดงดดใหทนวฒนธรรมเปลยนผาน หรอเคลอนผานยคสมยไปเหมอนกน ทงนเพราะวาทนวฒนธรรมสวนใหญมลกษณะรวมกน เชน ทนวฒนธรรมของพธเสนเรอน คอ “คณคาความกตญญกตเวทตอบรรพชน” ขณะททนวฒนธรรมของการบรรพชาอปสมบทคอ “คณคาความกตญญกตเวทตอบรรพชน” ดวย “ความกตญญกตเวท” จงเปนลกษณะรวมของทนวฒนธรรมทง สองประการน ดงนนแมวธการเปลยนผานจะแตกตางกนแตกอใหเกดการเปลยนผานในสงเดยวกน


6. หลกก�รเปลยนผ�นทนวฒนธรรมของชมชนเมอนำาเอาทฤษฎลำาดบขนความตองการของมาสโลว (Maslow’s

Hierarchy of Needs) ซงเปนทฤษฎทางจตวทยา (A Theory of Human Motivation) ทอบราฮม มาสโลวนำาเสนอไวในป 194310 ทกลาววามนษยมความตองการอย 5 ขน คอ 1) ความตองการทางดานรางกาย (Physiological Needs) 2) ความตองการความปลอดภย (Safety Needs) 3) ความตองการความรกและความเปนเจาของ (Belongingness and love needs) 4) ความตองการไดรบความนบถอ ยกยอง (Esteem Needs) และ 5) ความตองการทจะเขาใจตนเองอยางแทจรง (Self-actualization Needs) มาพจารณาวธการเปลยนผานทนทางวฒนธรรมของชมชนทกลาวขางตน กจะไดลกษณะหลกการเปลยนผานทนวฒนธรรมของชมชนในพนทศกษาทเกดขนในสมยตางๆ ดงน

6.1 หลกก�รเปลยนผ�นทนวฒนธรรมเพอตอบสนองคว�มตองก�รด�นร�งก�ย (Physiological Needs) ไดแก ความตองการขน พนฐานหรอทเรยกวาปจจยจำาเปนขนพนฐาน เกดขนในสมยปยาตายาย หรอสมยบกเบกตงถนฐาน โดยคนสมยนไดเลอกใชวธการปลอยใหชมชนเปลยนผานไปตามหลกววฒนาการ และใชวธการอนๆ เทาทจำาเปน ดงจะเหนไดจากเหตการณ สถานการณ และปรากฏการณตางๆ ทเกดขนในสมยนทเปนแบบคอยเปนคอยไป ตอเนอง เรยบงาย เปนการวางพนฐานเพอกาวสความซบซอนมากขนในยคสมยตอมา

6.2 หลกก�รเปลยนผ�นทนวฒนธรรมเพอตอบสนองคว�มตองก�รด�นร�งก�ย (Physiological Needs) และดานความปลอดภย (Safety Needs) ในขนทสงขน ไดแก ความตองการความปลอดภยในชวตและทรพยสน จากโจรภย อทกภย อบตภย ทพภกขภย วาตภย เปนตน เกดขนในสมยพอแมหรอสมยลกของผบกเบกตงถนฐาน โดยคนสมยนได

10 อบราฮม มาสโลว, A Theory of Human Motivation, 1943: 370-96


เลอกใชวธการทำาใหเกดความกาวหนา และใชวธการอนๆ ผสมผสานตามความจำาเปน ดงจะเหนไดจากเหตการณ สถานการณ และปรากฏการณทเกดขนวาจะเปลยนแปลงไปจากพนฐานเดมทมอยใหเจรญกาวหนาไปในทศทางทพงปรารถนา คอ ความปลอดภยในชวตและทรพยสนบนรากฐานเดมหรอทนเดมทมอย

6.3 หลกก�รเปลยนผ�นทนวฒนธรรมเพอตอบสนองคว�มตองก�รในขนทสงขนอย�งชดเจน คอ นอกจากตองการสนองตอบความตองการดานรางกาย (Physiological Needs) และดานความปลอดภยแลว (Safety Needs) ยงตองการเขาถงความรกและความเปนเจาของ (Belongingness and Love Needs) ไดแก ความรก ความอบอน ความเขมแขง ความสามคค ความรวมแรงรวมใจทดในกลมชาตพนธเกดขนสมยผสงอาย (ปจจบน) หรอสมยหลานผบกเบกตงถนฐาน โดยคนสมยนเลอกใชวธการวางแผนพฒนา (Development) เปนหลก และใชวธการอนๆ ผสมผสานตามความจำาเปน ดงจะเหนไดจากเหตการณ สถานการณ และปรากฏการณทเกดขนวา ชมชนจะเปลยนผานไปตามแผนพฒนาเปนหลก เชน แผนพฒนาระบบนำาชลประทาน แผนพฒนาการศกษา แผนพฒนาการสาธารณสข ซงอาจจะเปนแผนทชมชนกำาหนดเอง และแผนทชมชนรวมกบภาคสวนทเกยว ของกำาหนดขนกได

6.4 หลกก�รเปลยนผ�นทนวฒนธรรมเพอตอบสนองคว�มตองก�รในขนทสงขนไปอก คอ นอกจากตองการสนองตอบความตองการดงกลาวแลวขางตน ยงตองการการสนองตอบตอความนบถอยกยอง (Esteem Needs) ดวย ไดแก ชอเสยง เกยรตยศ ศกดศร ความมหนามตาในสงคม รวม ทงการยอมรบในความเทาเทยมเรองสทธเสรภาพดานตางๆ เกดขนในสมยคนปจจบนหรอสมยเหลนของผบกเบกตงถนฐาน โดยเลอกใชวธการกระทำา ใหเปนสมยใหม (Modernization) คอ กระทำาใหเกดความเจรญรงเรอง ตามยค ตามสมย ตามอยางสงคมทเจรญแลว โดยอาศยทนจากวฒนธรรมอนควบคไปกบการใชวธการปฏวต (Revolution) คอ เปลยนแปลงอยาง


ฉบพลน โดยอาศยอำานาจใดอำานาจหนงเขามารอโครงสราง บทบาท หนาท เนอหาสาระเดม แลวนำาเอาสงใหมมาแทนทในลกษณะบงคบ ฉบพลน ทนททนใดเปนหลก และใชวธการอนๆ ทไดใชมากอน แลวผสมผสานเพอใหเกดการเปลยนผานทนวฒนธรรมของชมชนทสามารถสนองตอบตอความตองการไดตามเปาหมาย ดงจะเหนไดจากเหตการณ สถานการณ และปรากฏการณทเกดขนวา ชมชนจะเปลยนแปลงไปตามวธการกระทำาใหเปนสมยใหม และวธการปฏวตเกดขนรอบดาน เชน เปลยนแปลงการทำานาแบบพนบานมาเปนแบบสมยใหม เปลยนแปลงการทำานาเพอบรโภคมาเปนการทำานาเพอขายเปนหลก หรอปฏวตไรนามาเปนบอกง บอปลาเพอขาย เปนตน เหลอบรโภคแลวขาย

โดยสรป หลกการเปลยนผานทนวฒนธรรมของชมชนไทยทรงดำาในพนทศกษาทเกดขนนนเปนไปตาม “หลกการสนองตอบความตองการของมนษยหรอชมชนทเปนไปตามลำาดบขน” ดงทอบราฮม มาสโลวไดกลาวไว สวนผลของการเปลยนผานทนวฒนธรรมทเกดขนแตละลำาดบขนจะสนองตอบตอความตองการไดมากนอยเพยงใด เมอพจารณาภาพรวมของชมชนจากสถานการณ เหตการณ และปรากฏการณตางๆ ทเกดขนในยคสมยตางๆ แลว พบวาทนวฒนธรรมสวนทเปนคณคาซงเปนพลงขบเคลอนชมชนไปสความสขใจนนไดเปลยนแปลงสญหายหรอลดความสำาคญลงมาก ขณะททน วฒนธรรมใหมทเกดขนเนนเรองมลคา ซงจะเปนพลงทขบเคลอนชมชนไปสความสขกายเปนสำาคญ ดงนนผลรวมตามความตองการทเกดขนจรงในชมชน คอ “ชมชนเขาถงความสขกายไดมากกวาความสขใจ” โดยเฉพาะอยางยงความตองการในลำาดบขนท 5 หรอขนสดทายคอ ความตองการทจะเขาใจตนเองอยางแทจรง เชน การเขาถงเปาหมายสงสดของชวตตามคตความเชอ การเขาถงความสงบ การเขาถงอดมการณสงสดของชวต ซงเปนความสขใจทสำาคญทสดนน ยงไมปรากฏชดในทกยคสมยทผานมา


7. บทสรป คำาถามหรอโจทยสำาคญอนเปนทมาของบทความนทวาคอ “ทน

วฒนธรรมไทยทรงดำากบการเปลยนผานยคสมยของชมชนมลกษณะเปนอยางไร” นน เมอนำาความรทไดจากการสงเคราะหสถานการณ เหตการณ ปรากฏการณ วธการ และหลกการเปลยนผานทนวฒนธรรมของชมชนดงกลาวขางตน มาพจารณาแลวสามารถตอบโจทยขางตนไดวา ทนวฒนธรรมกบก�รเปลยนผ�นยคสมยของชมชน มลกษณะเปนความสมพนธในเชงเหตและผลของกนและกน กลาวคอทนวฒนธรรมเปนทงเหตและผลททำาให เกดการเปลยนผานยคสมยของชมชนขณะทยคสมยของชมชนกเปนทงเหตและผลททำาใหทนวฒนธรรมเปลยนผานไปในลกษณะตางๆ ดวย” โดยมวฒนธรรมชมชนเปนบอเกดและทตงของทนวฒนธรรม และมสถานการณ เหตการณ และปรากฏการณธรรมชาตตางๆ เปนเหตปจจยในการเปลยนผาน สวนผลการเปลยนผานยคสมยของชมชนจะขบเคลอนไปสนองตอบความตองการของชมชนในลกษณะอยางไรนน ขนอยกบเงอนไขปจจยของสถานการณ เหตการณ ปรากฏการณ วธการ และหลกการเปลยนผานทนวฒนธรรมทเกดขนในชมชนนนๆ

โดยสรปการเปลยนผานทนวฒนธรรมชมชนไทยทรงดำาในพนทศกษา ทำาใหชมชนเคลอนผานสภาวะแบบพนบานสสภาวะแบบสมยใหม จนมแนวโนมวาสมยปจจบน ทนวฒนธรรมสวนทเปนคณคาแทตามแบบแผนวฒนธรรมดงเดมไดสญหายไปมากแลว และไดเกดทนวฒนธรรมใหม ทเนนมลคานำาคณคาขนแทน ทำาใหความถกผด ความดงาม ความเหมาะสม เปนไปตามอำานาจมลคามากกวาอำานาจของคณคาทหมายถงคณธรรม จรยธรรม ศลธรรม ดงนนทนวฒนธรรมของชมชนปจจบนจงตกอยในสภาวะไรพลงขบเคลอนชมชนสความตองการทเปนความสขใจตามคานยมทางวฒนธรรมพนบาน แตกลบเพมพลงในการขบเคลอนชมชนสความตองการทเปนความสขกายตามคานยมทางวฒนธรรมสมยใหมไดมากขน


8. ขอเสนอแนะเมอนำาหลกการใชวฒนธรรมเปนเครองมอทเอยม ทองด11 กลาวไว

3 ประการ คอ 1) ใชในรปแบบการพฒนาหรอการอนรกษตววฒนธรรม 2) ใชในรปแบบหวงประโยชนเฉพาะอยางตามเปาหมายทกำาหนดไว และ 3) ใชในรปแบบการพทกษคณคาความดงามทางจรยธรรมและวฒนธรรมของสงคมมาพจารณาเหตการณ สถานการณ ปรากฏการณ วธการ และหลกการตางๆ ดงกลาวขางตนแลวสามารถสรางขอเสนอแนะเพอการฟนฟทนวฒนธรรมของชมชนไทยทรงดำาได 3 ลกษณะ คอ

8.1 ควรนำ�วฒนธรรมไปใชเปนเครองมอพฒน�หรออนรกษตววฒนธรรมทกำ�หนดเป�หม�ยและวตถประสงคชดเจน วาเพอมงเพมทนวฒนธรรมดานนนๆ แกชมชนอยางชดเจน เชน รณรงคฟนฟประเพณ พธกรรมพนบาน ฟนฟการใชชวตและการทำามาหากนแบบพนบาน เพอมงเสรมสรางใหคนมคณธรรม เชน ความกตญญกตเวท ความอดทน ความขยนหมนเพยร ฯลฯ ซงเปนคณคาทนำามาซงมลคาและความสขมวลรวมใหเกดขนแกบคคล สงคม และชมชนได

8.2 ควรนำ�วฒนธรรมไปใชเปนเครองมอหวงประโยชนเฉพ�ะอย�งต�มเป�หม�ยทกำ�หนดไว คอ นำาวฒนธรรมดานตางๆ ไปใชเปนสอหรอเปนเครองมอเพมทนทางวฒนธรรมเฉพาะใหบรรลเปาหมายตามความตองการ เชน อาศยลกษณะความเออเฟอเผอแผ ความมนำาใจ ความเกรงใจของคนในหมบาน เปนเครองมอระดมทนจดตงสหกรณรานคา เพอใหกจกรรมทางวฒนธรรมดงกลาวนเสรมสรางทนวฒนธรรมทเปนคณคาการพงตนเอง การแบงปน การชวยเหลอเกอกล การสรางหลกประกนสงคมขนแกชมชน

8.3 ควรนำ�วฒธรรมไปใชเปนเครองมอพทกษคณค�คว�มดง�มท�งจรยธรรมและวฒนธรรมของชมชน เชน สงเสรมการใชขนบธรรมเนยม ประเพณ ขอหาม ศลธรรม บญ บาป นรก สวรรค ตามความเชอของกลม

11 เอยม ทองด, ควาย ขาว พระ ผ พธกรรม, 126-127


ชาตพนธขนในชมชน เพอปลกฝงใหคนตระหนกในคณคาความเปนมนษย ความเปนสตวโลก การอยรวมกนใหเกดความมนคงปลอดภย มความรกสามคค มเกยรตศกดศร มความรมเยนเปนสขตามอดมคต หรอตามเปาหมายสงสดของชวต เปนตน

โดยสรปหลกการฟนฟหรอเสรมสรางทนวฒนธรรมของชมชน โดยการนำาวฒนธรรมชมชนมาใชเปนเครองมอ ดวยวธการหรอกระบวนการตางๆ ดงกลาวขางตนจะทำาใหทนวฒนธรรมเปนเหตแหงการเปลยนผานยคสมยของชมชนไปสความสข ความเจรญกาวหนาทงเชงคณคาและมลคาควบคกนไปได


บรรณ�นกรม

จกรแกว นามเมอง. ทนทางวฒนธรรม. ใน หนงสอวฒนธรรมไทย. กรงเทพฯ: หางหนสวนจำากด นวสาสนการพมพ. 2551.

ชนดา เสงยมไพศาลสข. เศรษฐกจของทรพยสนเชงสญลกษณ. กรงเทพฯ: สำานกพมพโครงการจดพมพคบไฟ. 2550.

ดเรก ปทมสรวฒน. “ทนท�งวฒนธรรมและภมปญญ�กบก�รสร�งสรรคคณค�และมลค�เพมท�งเศรษฐกจและสงคมของประเทศ” จดโดยสำานกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหง ชาต โรงแรมรามากาเดน.กรงเทพฯ, 18 กนยายน 2549.

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. วฒนธรรมไทย (Thai Culture). กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจำากด นวสาสนการพมพ. 2551.

เรณ เหมอนจนทรเชย. ก�รศกษ�อทธพลของคว�มเชอ ประเพณ และพธกรรมของช�วไทยโซงทมผลตอก�รพฒน�คณภ�พชวต: กรณศกษ�หมบ�นแหลมกะเจ� 2 ตำ�บลลำ�ลกบว อำ�เภอดอนตม จงหวดนครปฐม. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพฒนาชนบทศกษา, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล. 2541.

_____. โลกทศนของกลมช�ตพนธในประเทศไทย: คว�มเชอเรองผของไทยโซง. กรงเทพฯ: บรษทสหธรรมมก จำากด. 2542.

สรชย หวนแกว. สงคมและวฒนธรรม: ก�รเปลยนแปลงท�งสงคมและวฒนธรรม. พมพครง ท 4. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 2537.

อคน รพพฒน, ม.ร.ว. วฒนธรรมคอคว�มหม�ย: ทฤษฏและวธก�รของคลฟฟอรค เกยรซ. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน). 2551.

อมรา พงศาพชญ. วฒนธรรม ศ�สน� และช�ตพนธ: วเคร�ะหสงคมไทยแนวม�นษยวทย�. พมพครงท 3. กรงเทพมหานคร: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย. 2537.

เอยม ทองด. คว�ย ข�ว พระ ผ พธกรรม. กรงเทพมหานคร: โรงพมพสหธรรมก. 2547.

_____. “อนเนองดวยวฒนธรรม”. ว�รส�รวฒนธรรมปรทรรศน. 1, 1 (เมษายน–มถนายน 2548): 16–29.

_____. “การเปลยนแปลงทางวฒนธรรม”. ว�รส�รวฒนธรรมปรทรรศน. 1, 2-3 (กรกฎาคม-กนยายน, ตลาคม-ธนวาคม 2548): 32-46.

Bourdier, Pierre. Outline of a Theory of Practice. Cambridge: Cambridge University Press, 1997.

E.Adamson Hoebel. Anthropology: The Study of Man. Third edition. New York: McGraw-Hill Book Company. 1949.

08 ทุนวัฒนธรรมไทยทรงดำ กับก...

Documents