01 SZCKTE ve SZ BEKLERNDE ANLAM

Szckler bekleflerek yeni anlamlar kazanr.

nemli baz ayrntlar

Bir sz benzetme olmakszn bir baflkasnn yerine kullandmz olur: Ad aktarmas

Bir sz birka szckle anlatmak mmkndr: Dolaylama

Baz szckler doadaki seslerin taklidinden domufltur: Yansma szckler

ki szck bir arada zel bir anlam ifade edebilir: kilemeler

Baz szckler ayn anlamlar karfllar: Efl anlamllk

Evrende karflt olay ve olgular vardr: Zt anlamllk

Anlam farkl baz szckler ayn seslerden oluflur: Efl seslilik

Baz szckler benzer anlamlar ifade eder: Yakn anlamllk

Soyutluk / Somutluk

Szckten ve sz beklerinden anladmz

Szcklerin asl anlamlar daima dierlerinden nceliklidir.

Szcklerin mecaz anlamlar yaygn bir kullanma sahiptir.

Deyimler dilin asl dokusunu oluflturan sz bekleridir.

Terimler baz szcklerin zel anlam alan oluflturmasdr.

YRNGEDEK KAVRAMLAR

12

gerek anlam s. 13

mecaz anlam s. 14

deyimler s. 15

terim (kavram) anlam s. 15

efl anlamllk s. 16

zt anlamllk s. 17

efl seslilik s. 17

yakn anlamllk s. 16

soyutluk / somutluk s. 17

ad aktarmas s. 18

dolaylama s. 18

yansma szckler s. 19

ikilemeler s. 19

sz bekleri s. 20

ayrntlar s. 21

Bu konunun sorular, bir szn cmle iindeki an-lamnn ak olarak belirlenebilmesi temeline da-yandrlmfltr. Ayrca gerek anlam, gerek anlamdflnda kullanlma, (mecaz anlam) mrsel mecaz,dolaylama, bir szn veya sz beinin ne anlamageldii... fleklinde sorular gelmektedir.

SYM'nin sz kavramyla;

dilin anlaml en kk birimini, kelimeyi,

sz beklerini

cmleleri

karflladn dikkate almalyz.

Szcklerin bir varl, bir kavram ya da olguyukarfllamak iin kurduu yeni anlam birliklerine szbei diyoruz. Bir sz bei birden fazla szck-ten oluflur.

Szckler, evrendeki varlklarn, kavramlarn, ol-gularn, eylemlerin... dildeki karfllklardr. Dolay-syla evrende ne varsa ve hangi iliflkiler yrrlk-teyse dilde de onlarn olmas doaldr.

Szck ve genel olarak dil alanndaki incelemeler-de bu temel ilkenin gz ard edilmesi yanlfllara yolaacaktr.

Bu temel ilke, dili gramer asndan zmlemedeve anlam ynnden kavramada bizlere kolaylksalayacaktr.

Baz kitaplarda yer alan ve daha ok yazarlarnkendi grfllerini yanstan u anlam, u karflt an-lam gibi kavramlarn SYM tarafndan bugne de-in sorulmadn gryoruz.

Bu konuyla ilgili sorularn zlebilmesi, geliflmiflbir dil mantn, dilin inceliklerine vakf olmay ge-rektiriyor. Verilen sorularn titizlikle zlmesi buyeteneinizi gelifltirecektir.

Szck, dilin anlaml veya grevli en kk birimi-dir. Baz szckler tek baflna anlaml olduu hal-de, baz szckler tek baflna ak bir anlam tafl-maz.

Sana dn bir tepeden baktm aziz stanbul

dizesindeki btn szler tek baflna anlamldr.

Ana gibi yr olmaz.

alflmak ve baflarmak bizler iin birer hedef olmal.

cmlelerinde yer alan "gibi", "ve", "iin" szckle-rinin anlam ancak cmle iinde aklk kazanr.

Szckte anlam konusunu gerek anlam, mecazanlam ve terim anlam erevesinde inceleyelim.

SZCKTE VE SZ BEKLERNDE ANLAM

1.1 Szckten ve sz beklerinden anladmz

Bir szn ilk ve temel anlamna gerek anlam de-nir. Buna szcn tek baflna dflndrd ilkanlam, sylendiinde akla gelen ilk anlam veyaszlklerdeki ilk anlam da denir. Gerek anlamnzaman iinde geliflip eflitlenmifl haline yan anlamdenebilmektedir. Yan anlam, gerek anlamn a-lmlarndandr.

Elindekileri yavafla yere brakt. (Gerek)

ki ay alfltktan sonra iflini brakt. (Yan)

Askere giderken yafll annesini bizlere brakt. (Yan)

Zaten kt alflkanlklar yok saylrd, olanlar da brak-

t. (Yan)

Bu cmlelerde yer alan 'brakmak' eylemi gerekanlamlarda (szlk anlam ve yan anlamlar) kulla-nlmfltr.

I. Onun bu piflkinliine bir anlam veremedik.

II. ounluk salanamad iin toplant ertelendi.

III. Cesaretinin krlmasna sen sebep oldun.

IV. evre temizliine nem vermek gerekir.

YYuukkaarrddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiilleerriinnddee aalltt iizziillii sszzcckklleerrggeerreekk aannllaamm ddflflnnddaa ((mmeeccaazz aannllaammyyllaa)) kkuullllaannllmmflflttrr??

A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve III.

D) II. ve IV. E) III. ve IV.SS 1991

I. cmledeki piflkinlik szcnn ilk anlam atefl-te piflmifl olma dr. Ancak cmlede bambaflka bir an-lam kazanmfl: Hi aldrfl etmeyen, umursamayan.III. cmledeki Krlmak szc de gerek anlamn-da deil. Szck, Paralara ayrlmak anlamndanuzaklaflp yitmek anlamnda kullanlmfltr.

Cevap B

zm

rnek soru

1.2 Szcklerin asl anlamlar daima dierlerinden nceliklidir.

13

Bir szn benzetme, yakfltrma, soyutlama... gibi yntemlerle gerek anlamnn dflnda kullanlmasdr.Mecaz anlaml szckler, yepyeni bir anlam kazanmfltr.

Kalemin ucu sk sk krlyor.

Szlerimize krldn anlamfltk.

"krlmak" sz ilk cmlede gerek, ikinci cmlede mecaz bir anlam taflyor.

Afladaki cmlelerde alt izili szlerin gerek veya mecaz anlamda kullanldn belirtelim:

Gerek anl. Mecazi anl.

Geen sonbahar ok iyi hatrlyor.

Dalar susarken konuflurduk tepelerde.

Bu durum beni balamaz, bildiim gibi davranrm.

O eflsiz manzara hayalimde canland.

Sisli bir da eteinde isli birka evceiz.

Gnlmden garip hisler gelip geiyor.

Bizi kuru bir teflekkrle uurladlar.

AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddee aalltt iizziillii sszzcckk mmee--ccaazz aannllaammyyllaa kkuullllaannllmmflflttrr??

A) Gelecek hafta bugn yine buluflalm.

B) Az sonra beyaz bir at stnde gelin grnd.

C) ocuu uyutmak iin odaya gtrd.

D) Bu bofl szleri dinlemekten bkmflt.

E) Akrabalarn grmek, onlarla konuflmak istiyordu.

SS 1995

bofl sznn ilk anlam, iinde bir fley bulunma-yan dr. Verilen seenekte ise "faydasz, gerek ol-mayan" anlamlarnda kullanlarak szce mecazanlam kazandrlmfltr.

Cevap D

Maviyle yeflilin kucak kucaa olduu Kanlca, hep k-pr kpr, hep hayat dolu ve hep kendi gibi kalmak is-tiyor.

BBuu ccmmlleeddee ggeeeenn kendi gibi kalmay istemek ss--zzyyllee aannllaattllmmaakk iisstteenneenn,, aaflflaaddaakkiilleerrddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) Sahip olduu zellikleri koruma abas iinde ol-mak

B) nemli bir yer olduunu kantlamaya abalamak

C) Benzerlerinden farkl olmaya alflmak

D) En iyi biimde tantlmay istemek

E) Canlln evresine hissettirmekSS 2000

"kendi gibi kalmay istemek sz, cmle iinde yenibir anlam kazanmfltr. Bu szle anlatlmak istenen,sahip olduu zellikleri, deerleri korumaya alfl-maktr.

Cevap A

zm

rnek soru

zm

rnek soru

SZCKTE VE SZ BEKLERNDE ANLAM

1.3 Szcklerin mecaz anlamlar yaygn bir kullanma sahiptir.

14

Szn gerek anlamyla mecaz anlam arasnda kimi zaman aka belirle-nebilen, kimi zaman da yorumla ulafllabilen bir ilgi daima vardr.

Bu alt baflln pekiflmesi iin Kavrama Testi 1 / 1 ve 2. sorular hemen zelim.

SZCKTE VE SZ BEKLERNDE ANLAM

15

Deyimler, mecaz (gerek anlamnn dflnda) an-lamlar zerine kurulmufl dil birlikleridir. Fakat bu,genellikle bir szn mecaz anlamndan ok, bu dilbirliinin topluca mecaz anlamdr.

ne atsan yere dflmemek, gzden dflmek, dile gel-

mek, salarn aartmak, el ele vermek, kulan nlat-

mak, diline dolamak, drt ayak zerine dflmek...

Deyimler, youn bir anlam, ksa ve kalplaflmfl ifa-delerle ve somutlafltrarak verebilmenin nemli r-nekleridir. Bunlar da her sz bei gibi birden okszckten oluflur. Deyimi oluflturan szckler tekbaflna deil, topluca bir anlam stlenir. Anlamlarkifliden kifliye veya kullanld yere gre deifl-mez. Kalplaflmfltr; syleniflleri deifltirilemez."ncir ekirdeini doldurmak" yerine "zm ekir-deini doldurmak" denilemez. SYM deyimlerinzelliklerini veya ataszlerinden farkl ynlerinideil, dildeki gnlk kullanmlarn temel alan soru-lar sormaktadr.

I. Hasta sabaha kadar gzn krpmamflt.

II. Dn akflam ge yattndan uykusunu alamamflt.

III. Uykum gelmesin diye sk sk yzm ykadm.

IV. Uykusunun ar olduunu herkes bilirdi.

V. Dnk tartflma yznden btn gece gzmeuyku girmedi.

YYuukkaarrddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiilleerriinnddeekkii ddeeyyiimmlleerr aann--llaammccaa bbiirrbbiirriinnee yyaakknnddrr??

A) I. ve V. B) II. ve III. C) II. ve IV.D) III. ve IV. E) IV. ve V.

SS 1991

Cmlelerdeki deyimleri belirleyerek ifle bafllayalm.

I. gzn krpmamak

II. uykusunu almamak

III. uykusu gelmemek

IV. uykusu ar

V. gzne uyku girmemek

I. ve V. deyimelirn hi uymamak / uyuyamamak anla-mnda olduunu gryoruz.

Cevap A

Ozann ilk fliir kitabn bunca yl ertelemesinin nedenigizlenmeyi seven bir kifliliinin olmasndan ok, yaz-dklarn kolay kolay beenmeyen, kusursuzu arayanbiri olmasyd sanyorum.

KKeennddiissiinnddeenn bbyyllee sszz eeddiilleenn bbiirr ssaannaatt aaflflaaddaakkiiddeeyyiimmlleerrddeenn hhaannggiissiiyyllee nniitteelleennddiirriilleebbiilliirr??

A) neyle kuyu kazan

B) fli baflndan aflkn olan

C) fline drt elle sarlan

D) flini salama balayan

E) nce eleyip sk dokuyanSS 2008

Deyim anlamlarn bilip bilmediimizi yoklayan busoruda titiz, dikkatli ve zenli bir insan anlatlyor.nce eleyip sk dokumak deyiminin anlam budur.

Cevap E

zm

rnek soru

zm

rnek soru

1.4 Deyimler dilin asl dokusunu oluflturan sz bekleridir.

Bir szn bilim, sanat, meslek... gibi bir alanda,zel bir anlamda kullanlmasdr. Szn belirli alan-lara zg bir anlam oluflturmas ve bu anlamylakalplaflmasdr.

Nota, solfej, makam, ses, tn... mzik alanyla; harf,hece, cmle, paragraf, metin... dil alanyla ilgili te-rimlerin bazlardr.

Terim olarak kullanlan szckler, mecaz anlamkazandklarnda terim olmaktan karlar.

Bu iflte bir nokta kadar menfaatim yok.

terim deil (mecaz anlam)

Yarg bitince cmlenin sonuna nokta konur.

terimdir

Terim anlam oluflturmufl szler kiflilere gre dei-fliklik gstermez.

Szlerin eflitli alanlarda bu tr anlamlar kazanmas,bu alanlardaki ihtiyac karfllama amacna yneliktir.

1.5 Terimler baz kelimelerin zel anlam alan oluflturmasdr.

Bu alt baflln pekiflmesi iin Kavrama Testi 1 / 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sorular hemen zelim.

Bir szn kmseme, hakaret etme, yerme... gibi amalar-la ve kaba bir kullanmla kalplaflmfl hline argo denilir.

voltay almak, jetonu dflmemek, leyla (flaflkn), araklamak(almak), asmak (ihmal etmek) ...

Baz argo ifadeler deyim konumuna gelmifl olabilir.

Farkl szcklerin ayn anlam karfllamas durumu-dur. Ayn dile ait olan szcklerden efl anlaml gibigrnenler arasnda kk de olsa anlam farkllk-lar vardr. Dolaysyla bir dilin asl yapsnda efl an-laml szck yoktur. Bunlar genellikle komflu diller-den devflirilmifltir.

kara - siyah / ak - beyaz / han - sultan / kurum - mes-

sese / yenilemek - revize etmek / yaltm - izolasyon

Bu szler bazen birbiri yerine kullanlr, bazen kul-lanlmaz.

Yenieri Oca Osmanl'nn temel kurumlarndan biriydi.

Yenieri Oca Osmanl'nn temel messeselerinden

biriydi.

aba gster; yzm kara karma.

aba gster; yzm siyah karma.

lk rnekteki szler, birbiri yerine kullanlabilmifl,ikinci rnekte ise uygun dflmemifltir.

AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddee "ifl" kkeelliimmeessii "dav-

ranfl" aannllaammnnddaa kkuullllaannllmmflflttrr??

A) Ona bor vermekle ok iyi bir ifl yaptn dorusu.

B) fiair, yazar ve retmen olarak ifli olduka ar.

C) Ne tr bir ifl aradn anlayamadm.

D) Bankadaki ifli uzun srd iin gelememifl.

E) Bu bir zevk ifli, herkes istedii gibi giyinir.

SS 1985

ifl szc B ve C seeneklerinde urafl anla-

mnda, D seeinde yaplmas gereken hizmet an-

lamnda, E seeneinde anlayfl anlamnda kulla-

nlmfl, A seeinde ise davranfl anlamnda kulla-

nlmfltr.

Cevap A

zm

rnek soru

SZCKTE VE SZ BEKLERNDE ANLAM

1.6 Baz kelimeler ayn anlamlar karfllar: Efl anlamllk

Bir varl, kavram, olguyu veya eylemi asl olaraktek sz karfllar. Ama bunlarn farkl durumlarna,kiflilerin farkl alglayfllar eklenince yakn anlamagelebilecek szckler ortaya kar.

flmek - donmak / pis - kt / demek - sylemek

/ bakmak - grmek

Yakn anlaml szlerde anlam ortakl olduu gibianlam farkll da vardr. Bundan dolay byle sz-ler, kimi zaman birbiri yerine kullanlabilirken, kimizaman kullanlamaz.

Yakn Anlaml Szlerde Anlam liflkisi

I. Onun byle davranmasna nce bir anlam vere-

medim.

II. Bir zamanlar ben de seyahati severdim.

III. Bu ifle yllarca emek vermifl bir insand.

IV. oktandr byle gzel bir film izlememifltim.

V. Eskiden burada yemyeflil bir orman vard.

BBuu ccmmlleelleerriinn hhaannggiilleerriinnddeekkii aalltt iizziillii sszzlleerr bbiirrbbiirrii--

nnee yyaakknn aannllaammddaaddrr??

A) I. ve IV. B) II. ve III. C) II. ve V.

D) III. ve IV. E) III. ve V.

1989

II. cmlede geen "bir zamanlar" sz ile, V. cmlede

geen "eskiden" sz "nceleri" anlamna gelmektedir.

Cevap C

zm

rnek soru

a b

ba

1.7 Baz kelimeler benzer anlamlar ifade eder: Yakn anlamllk

16

Bu alt baflln pekiflmesi iin Kavrama Testi 1 / 9. ve Kavrama Testi 2 / 9, 10. sorular hemen zelim.

Bu alt baflln pekiflmesi iin Kavrama Testi 1 / 11. ve Kavrama Testi 2 / 6, 7, 8. sorular hemen zelim.

Dil, evrende (kainatta) var olanlarn ve olup biten-lerin insan tarafndan ifadelendirilmesidir. Dolasy-la zt anlamllk, hayatta karfltlk belirten durumla-rn dile aktarlmfl halidir.

iyi-kt / gzel - irkin / alama - glme/ zengin -

fakir / byk - kk...

Ayn dorultuda geliflen eylemler veya kavramlarbirbirinin karflt deildir.

Bir eylemin olumsuzu onun karflt saylmaz.

gelmek - gelmemek / kalkmak - kalkmamak

seslenmek barmak haykrmak

1.8 Evrende karflt olay ve olgular vardr: Zt anlamllk

Baz szcklerin kk olarak hem eylem hem devarlk veya durum bildirdikleri (ift tabanl oldukla-r) grlr.

Farkl anlamdaki szcklerin ayn seslerden olufl-masna efl seslilik (sestefllik) denir.

at, at- / ge, ge - / tat, tat - / bit, bit - / var, var - / ...

Ayn seslerden oluflan baz szlerin birden fazlaanlam karfllad grlr.

Yz verince astarn da istiyor.

O zamanlar yz lirann bile kymeti vard.

Bu kullanmlar dilde, zellikle fliirde, benimsenmiflve "ayn sesleri taflyan szlerin farkl anlamlaragelmesi" fleklinde tanmlanan "cinas sanat" olufl-mufltur.

Zam annda almayn, zamannda aln.

Btn bunlar yaznz ama gzel olsun yaznz.

Dilerim mutlu gesin baharnz yaznz.

1.9 Anlam farkl baz kelimeler ayn seslerden oluflur: Efl seslilik

Szcklerin her biri evrendeki bir varln, kavra-mn ya da eylemin dile aktarmdr. Szcklerintemsil ettikleri bu fleyler somutsa szckler de so-mut, soyutsa szckler de soyut anlamldr.

Somutluu, befl duyu ile alglanma; soyutluu, beflduyu ile alglanamama fleklinde tanmlayabiliriz.Iflk, tafl, su, hava, ses, renk, toprak, insan... somutanlam taflrken; akl, dflnce, cennet, melek, sev-gi, dert... soyut anlam taflr.

Bu tr biberler olduka acdr. / somut

htiyar bize dnerek ac ac glmsedi. / soyut

Son yllarda stanbul'un havas tertemiz. / somut

Onun bulunduu ortamlarn havas deifliyor. / soyut

Szlerin bu zelliinden yola klarak somutlama-soyutlama yoluna gidilmektedir.

Somut anlaml bir szcn cmlede soyut anlamkazanmasna soyutlama; soyut anlaml bir szc-n somut anlamda kullanlmasna da somutlamadenir.

rnek soruyu zerek konuyu pekifltirelim.

Anlam genifllemesi yoluyla somut anlaml bir ad, birde soyut anlam kazanabilir. rnein, somut anlamy-la geilen yer demek olan yol kelimesi, yntemanlamna gelerek soyut bir anlam da kazanmfltr.

BByyllee bbiirr aannllaamm ddeeiiflflmmeessiinnii rrnneekklleennddiirreenn kkeelliimmee,,aaflflaaddaakkiilleerriinn hhaannggiissiinnddee kkuullllaannllmmflflttrr??

A) Bunu yapmaya yrek ister, bu her babayiidin har-c deil.

B) Bu grdn bulutlar, yamur ykl bulutlardr.

C) Bu dalar, geit vermez sarp dalardr.

D) Aalar, ilkyazda bir gelin gibi donanrlar.

E) Yapnn gzel bir grm vard; tafl, dantel gibi ifl-lenmiflti.

1983

yrek kelimesi gerek (ayn zamanda somut) anlamy-la "kalp" demektir. A seeneinde ise "cesaret" anlamn-da soyut (ayn zamanda mecaz) olarak kullanlmfltr.

Cevap A

zm

rnek soru

1.10 Soyutluk / Somutluk

SZCKTE VE SZ BEKLERNDE ANLAM

17

Bu alt baflln pekiflmesi iin Kavrama Testi 1 / 12. soruyu hemen zelim.

Bu alt baflln pekiflmesi iin Kavrama Testi 2 / 1. soruyu hemen zelim.

Bir sz, anlam iliflkisi dolaysyla benzetme dflndaki eflitli ilgilerle bir baflka szn yerine kullanlabilir, buanlam olayna mrsel mecaz (mecaz- mrsel) ya da ad aktarmas denir.

Dnyann en iyi raketleri karfl karflya geldi. / raket tenisi

Ltfen ayaklarnz karnz. / ayak ayakkab

Mahalle ayn olay konufluyordu. / mahalle mahalleliler

stanbul gnden gne yeflilleniyor. / mecaz mrsel yok

stanbul olaya seyirci kalmflt. / stanbul stanbullular

Bayram dolaysyla gn okul yok. / okul eitim

atma, kurban olaym ehreni ey nazl hilal / hilal bayrak

Namk Kemal'i okudun mu? / Namk Kemal eserleri

Mecaz- mrsel, genellikle iki sz arasnda i - dfl,para - btn, ara olma iliflkisi kurularak yaplr.rnein i teki syleyerek dfl taki kastedilir.

Marmarada her yelken

Uar gibi nefleli

Yukardaki dizelerde olduu gibi, kimi szler benzet-me amac gtmeden kendi anlamlar dflnda kullanlr.

AAflflaaddaakkii ddiizzeelleerriinn hhaannggiissiinnddee,, bbuu rrnneekktteekkiinnee bbeenn--zzeerr bbiirr kkuullllaannmm vvaarrddrr??

A) Dalgalan sen de flafaklar gibi ey nazl hill

B) Ben ezelden beridir hr yafladm hr yaflarm

C) Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cda

D) Bastn yerleri toprak diyerek geme tan

E) Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda

SS 1995

Bu dizelerde yelken szyle yelkenli (kk tek-neler) kastedilmifltir. (para - btn iliflkisi) lk dize-deki hilal szyle de bayrak belirtilmek isteniyor.Hill de bayran bir parasdr. Dolaysyla bura-da da para - btn iliflkisi vardr.

Cevap A

zm

rnek soru

SZCKTE VE SZ BEKLERNDE ANLAM

1.11 Bir sz benzetme olmakszn bir baflkasnn yerine kullandmz olur: Ad aktarmas

Bir szle ifadelendirilecek bir kavramn kalplaflmfl ola-rak birden fazla szle anlatlmasna dolaylama denir.

Yavru vatan : Kbrs

Trkiye'nin kalbi : Ankara

Bu rneklerde ve zml soruda da grld gibidolaylamada, ilgili varln veya kavramn bir ifllevine alnmaktadr. Yani dolaylamaya "ifllevsel bir ta-nm" demek de mmkndr.

"Kmr" iin : kara elmas

"Oul" iin : evimin direi

"Ankara" iin : Trkiye'nin kalbi

dolaylamalarnda bu ifllevsellik aka grlr.

"Bir tek kelimeyle belirtilebilecek bir kavram, birdenok kelimeyle anlatmaya 'dolaylama' denir."

AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddee,, ddoollaayyllaammaa yyookkttuurr??

A) Anadolu'da ba ktne, "oma" denir.B) Yavru vatandan yaplan ihracatta nemli artfllar

oldu.C) Ormanlarn kral, flimdi bir kafeste tutsaktr.D) Balk, "Derya kuzular!", diye baryordu.E) Byk kurtarc, Anadolu'da yeni bir devlet yaratt.

YS 1983

Kbrs: Yavru vatan, arslan: Ormanlar kral, balk:derya kuzular, Atatrk: byk kurtarc fleklinde do-laylamayla anlatlmfltr. Cevap A

zm

rnek soru

1.12 Bir sz birka kelimeyle anlatmak mmkndr: Dolaylama

18

Bir sz benzetme amac gdlerek bir baflka szn yerine kullanlabilir.

Buna mrsel mecaz deil benzetme deriz : Gldke aznda incileri grnr.

nci: difl / benzetme

Bu alt baflln pekiflmesi iin Kavrama Testi 2 / 3. soruyu hemen zelim.

Bu alt baflln pekiflmesi iin Kavrama Testi 2 / 2. soruyu hemen zelim.

Dilde baz szcklerin doadaki seslerden yola -klarak olufltuunu fark ederiz : t, me, miyav, gr,flrl, fs, pat, at, pr, vz...

Bu sesler dilde ifllenip tretilerek isim, sfat, ey-lem eflitli grevlerde kullanlabilir:

trt, trdamak, tlamak, t t...

grlt, grldemek, grlemek, grltl

Bu szcklerin doadaki herhangi bir varln (in-san, bitki, hayvan veya cansz varlklarn) doal ha-reketlerinden doal seslerin taklidiyle olufltuunubiliyoruz.

rnein;

miyavlama kediye ait

horlama insana ait

fs(lt) rzgara ait

gr(lemek) ge ait bir sestir.

Yansma gibi grlen her ses byle deildir. Kiflne-mek, tmek, barmak gibi. Bu szckler, doadases hlinde yoktur. Yani, atlar kiflnerken, kufllar daterken bu sesleri karmaz. Ancak ilgili eylem vehareketleri adlandrrken insanlar bu szcklerikullanmfllardr.

1.13 Baz szckler doadaki seslerin taklidinden domufltur: Yansma szckler

Ayn szcn, yakn anlaml szcklerin veya kar-flt anlaml szcklerin tekraryla oluflur. kileme-lerde ama, anlatm glendirmek, ilgiyi anlatmaekmektir.

Afladaki rneklerle ikilemelerin meydana geliflyollarn inceleyelim.

Yakn anlaml szcklerin tekraryla:

Doru drst, efl dost, yalan yanlfl...

Verdiin yalan yanlfl bilgilerle bizi yanlttn.

Anlamdafl szcklerin tekraryla:

Klk kyafet, ses seda, ata dede...

Hl atadan dededen kalma yntemlerle alflyorsu-

nuz.

Karflt anlaml szcklerin tekraryla:

leri geri, iyi kt, afla yukar, az ok...

Seninle iyi kt gnlerimiz oldu bu evde.

Ayn szcn tekraryla:

Ar ar, prl prl, hzl hzl...

Ar ar kacaksn bu merdivenlerden.

Tekrar edilen bu szck yansma szck de olabilir:

Fokur fokur, flarl flarl, grl grl...

Sobann stndeki ay fokur fokur kaynyordu.

Biri anlaml, dieri anlamsz - biri dierinden eldeedilmifl - szcklerin tekraryla:

Ufak tefek, hasta masta, kt mt...

Ufak tefek bir adam yanmza yaklaflt.

kisi de anlamsz szcklerin tekraryla:

Pl prt, hapur hupur, ecifl bcfl, vr zvr...

Abur cubur yemekten saknn.

AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddeekkii iikkiilleemmeeyyii oolluuflflttuu--rraann sszzcckklleerr tteekk bbaaflflllaarrnnaa kkuullllaannllaammaazz??

A) Yalan yanlfl bilgilerle doru bir karar veremezsin.

B) Karfldan, gl kuvvetli grnyordu.

C) Mrn krn etme de olanlar anlat.

D) Aradan afla yukar on yl geti.

E) ngilizceyi flyle byle bilir.

SS - 1995

C seeneindeki "mrn krn" ikilemesi anlamszszcklerden oluflmufltur; bu szckler tek baflnakullanlamaz. Dier seeneklerdeki ikilemeler anlam-l szcklerden oluflmufltur ve bunlar tek baflna kul-lanmak mmkndr.

Cevap C

zm

rnek soru

1.14 ki szck bir arada zel bir anlam ifade edebilir: kilemeler

SZCKTE VE SZ BEKLERNDE ANLAM

19

Bu alt baflln pekiflmesi iin Kavrama Testi 2 / 4. soruyu hemen zelim.

Szckler, mecaz anlam kazanarak, benzetme yo-luyla, soyutlaflarak, somutlaflarak bir araya gelirve kullanld cmleye zg bir anlam yklenir.SS 2007de sorulmufl flu cmleyi inceleyelim:

Bu son kitabnda yazar, bilerek amad ama aralk b-

rakt kaplardan gemeyi okurlarna brakyor.

Bu cmlede geen yazarn, kaplar bilerek ama-yp aralk brakmas sznn anlam sorulmufl so-ruda. lgili sz bei, bu cmleye zg bir anlamkazanmfltr. Bu nedenle anlamn, bu cmle bala-mnda zmlemeliyiz. Burada cmlenin anlamn-dan faydalanrz. Cmlede bir kitaptan ve okurlar-dan sz ediliyor. Demek ki yazar okurlar her fleyihemen anlasn istemiyor, onlarn biraz aba harca-malarn bekliyor. A seeneinde Her fleyi syle-meme ifadesi bulunuyor ki bu da bizim yakalad-mz anlamla rtflyor.

fiimdi de SS 2008de sorulmufl bir sz bei so-rusunu inceleyelim.

Sokaktaki herkesti, her fleydi o; kediler, kpekler, topal

martlar, flklar dahil herkes. Biricikliini herkeslefltire-

rek kurmufltu yklerini. Kendini, anlattklaryla zdefl-

lefltirdi. O akr gzler, kimsenin grp alglayamad

gerekleri grd, baflkalarnn yazamad fleyleri yazd.

Bu paradaki alt izili szn anlam nedir, dfl-nelim. Dflnrken ifadedeki mecazlar, parada-ki ipularnn yardmyla zmeliyiz. Biriciklikinsann tekliini, kendine zg olmasn ifadeeder, herkeslefltirmek ise, bu kendine zg ol-ma hlini baflkalarna genellefltirme, onlarn kal-bna girmedir. Sorunun D seeneinde flu ifadevar: Setii varlklarn dnyasn onlarn kalbnagirerek kendine zg biimde anlatma Grd-mz gibi seenekte hem kendine zgrlk hemde herkesleflme anlatlyor.

fiimdi de SS 2005de sorulmufl bir sz bei so-rusunu inceleyelim.

Bu sanatmz iin bir dili bilmek, o dilin edebiyatn bil-

mek demektir. O edebiyatn gizli kalmfl kflelerinde

yatan fliirleri, ykleri bilmek demektir. Gerek Trke

gerekse Franszca yazd yazlarda, zaman zaman y-

le alntlar yapar ki flaflrr kalrsnz. Halk fliirimizden,

zellikle tekke fliirimizden; ama ayn zamanda bir Yu-

nan, bir Bizans, bir ran fliirinden... Resim, heykel, yazn

gibi hangi sanat dalndan bir rn ortaya koyarsa koy-

sun, bunu, oksijeni bol bir ortamda oluflturmufl bir sa-

natmzdr o.

Soruyu zerken, alt izili blmn parann destek-ledii anlam kazanacan unutmayalm. Nitekim birbaflka metinde, ayn sz bei bir baflka anlama dagelebilir. Bu nedenle metni anlayarak, kavrayarakokumamz ok nemli. Metinde bir yazar anlatlyorve onun dil ve edebiyat kltrnn zenginlii rnek-lerle ortaya konuyor. Bu durumda, oksijeni bol or-tam yazarn sahip olduu tm bu sanatsal kaynaktr,birikimdir. Soruda bunu E seeneinde gryoruz.

Btn bu rnek zmlerden hareketle sz bek-lerinin anlamn bulurken izlememiz gereken yolharitasnn ana hatlar flunlardr:

Verilen paray her bakmdan anlamak, kavramak

Sorulan sz beinin parann anlamyla iliflki-sini belirlemek

Sz beinde, varsa, mecazl anlatmlar par-ayla iliflkilendirerek zmlemek

Bulduumuz ifadeyi karfllayan seenei belir-lemek

zellikleri ynnden hibir akm iinde yer almayanflairler var. Bunlar, kendi kuflandan olanlarn yaz-dklarna da benzemeyen bir fliir yazyorlar. Bir kuflakya da gruba katlmadklar iin fliirlerinin bulutsu birgrnfl var. Bunlar yazanlar, kendilerine zg bufliirlerle fliirin bir mozaik olduunu nmzdeki bir-ka yl iinde gsterecekler.

BBuu ppaarraaddaakkii aalltt iizziillii sszzlleerrllee aannllaattllmmaakk iisstteenneennaaflflaaddaakkiilleerriinn hhaannggiissiinnddee ssrraassyyllaa vveerriillmmiiflflttiirr??

A) zellikleri ve snrlar belirgin olmayan eflitlilikieren

B) Dfl gcne arlk veren teknik adan kusursuz

C) Duygular devindiren sanat deeri taflyan

D) Belirli konular zerinde younlaflan birok gesiolan

E) Kendinden ncekileri yadsyan okur duyarlnaseslenen

LYS - 2010

bulutsu bir grnfl olmak belirginlikten uzak ol-may arfltryor. Sisli bir havada grntlerin netolmamas gibi Bu anlam, parann baflnda anlat-lan, bir fliir grubuna katlmama ile gerekelendirir-sek, bu flairlerin fliirlerinin zelliklerinin belirgin olma-dna (A seenei) ulaflrz. mozaik kavram, eflit-lilik kavramn zihnimizde kolaylkla uyandrmfltr.

Cevap A

zm

rnek soru

SZCKTE VE SZ BEKLERNDE ANLAM

1.15 Szckler bekleflerek yeni anlamlar kazanr.

20Bu alt baflln pekiflmesi iin Kavrama Testi 2 / 10, 11 ve 12. sorular ile Kavrama Testi 3n tm sorularn hemen zelim.

SZCKTE VE SZ BEKLERNDE ANLAM

21

11.. Birok szn eflitli almlarla (soyut-somut,gerek - mecaz vb.) ok farkl anlamda kullanla-bildii bir gerektir. Dolaysyla "ok anlamllk"gibi ayr bir kavramdan bahsetmek gereksizdir.

22.. Bir sz, tekil olduu hlde zel bir kullanmlaokluk anlam taflyabilir.

Asker hafta sonu iznini teyzesinde geirmiflti. / teklik

Asker savafl iin alarm durumunda. / okluk

33.. Bir sz farkl cmlelerde farkl anlamlara gele-bilir. (Bu durum, cmlenin, szck zerindekietkisidir.)

Hibir fley olduu gibi kalmyor, her fley gnden gne

deifliyordu./ kendini yenilemek

Bu koca araziyi flehirdeki bir bina ile deifliyordu.

/ deifltirmek

Ana gibi yar olmaz. / benzetme

Geldii gibi barp armaya bafllad. / an, zaman

44.. Ayn harflerle gsterilen baz szcklerin ses-leri arasnda ancak syleniflte belli olan bazfarkllklar vardr. (Dolaysyla bu sesleri sesteflsaymamak gerekir. Bu gibi szlerin seslerifarkl, harfleri ayndr.

Seslerdeki bu farkll, harflere de yanstmak al-fabenin imkanlaryla ilgilidir ve pratikte vardr:

Kar, bu yl erken yad.

ok kr ettik.

Vcudundaki yara ksa srede iyileflti.

Bir selam yolladm nazl yra

Bundan da flu kyor : ses harf.

Harfler, seslerin yazdaki gstergesidir. Nitekim,konuflurken harfleri deil sesleri kullanyoruz.

1.16 nemli Baz Ayrntlar

BU KONUDA ZETLE...

22

11.. Szck, dilin anlaml veya grevli en kk biri-midir. Baz szckler tek baflna anlaml olduuhlde, baz szckler tek baflna ak bir anlamtaflmaz.

22.. Szckler, kullanldklar cmleye gre ilk, temelanlamlarndan uzaklaflr, yeni, baflka anlamlarkazanr. Szcklerin ilk, temel anlamlarna ger-ek, kazandklar yeni anlamlara da mecaz anlamdenir.

33.. Deyimler, mecaz anlaml, kalplaflmfl dil birlikle-ridir. Anlamlar, szckleri, kullanldklar cmle-ye gre deiflmez.

44.. Szckler zel birtakm anlamlar kazanabilir.Bunlar, meslek, sanat, bilim dallarna zg kav-ramsal anlamlardr ve terim adn alrlar.

66.. Karflt kavramlar karfllayan szckler zt anlam-l olarak adlandrlr.

77.. Szcklerin anlamca yaknl, karflladklarkavramlarn bir bakmdan ortaklk, benzerlikgstermesidir.

88.. Ad aktarmas ya da mecaz- mrsel, bir szcneflitli iliflkilerle bir baflka szck yerine kullanl-masdr. Bu iki szck arasnda benzerlik iliflkisiolmamas nemlidir.

99.. Doadaki sesleri taklit etmek, szck oluflturma-nn bir yoludur ve bu yolla oluflan szcklereyansma ad verilir.

1100.. kilemeler eflitli yollarla iki szcn bir aradakullanlmasyla oluflan sz bekleridir.

1111.. Sz bekleri, genellikle szcklerin mecaz anlamkazanmasyla oluflur. Bunlar metin iinde yanibalamda anlam kazanr.

Konularn ve Kavramlarn zeti

RENDKLERMZ TEST EDELM

Kavrama Testi 1 ( 1.1 - 1.9 )

Kavrama Testi 2 ( 1.10 - 1.15 )

Kavrama Testi 3 ( 1.15 )

Snavlarda (SS-YS-YGS-LYS) Sorulmufl Sorular

Snavlarda Sorulabilecek Sorular

23

11.. AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddee aalltt iizziillii sszzcckkggeerreekk aannllaammnnnn ddflflnnddaa kkuullllaannllmmflflttrr??

A) st kapal bir anlatm yolu izleyerek okuyucula-rnda merak uyandrmak istiyordu.

B) Bu kadar uzak olduunu bilseydim sizinle burala-ra kadar gelmezdim.

C) Siz ne taraftan geldiniz bilmiyorum ama ben kes-tirme yolu kullandm.

D) Hastal atlatmfl galiba, ok gl grnyor.

E) Birlikte geirdiimiz gnlerin hatrna el gibi dav-ranmasayd bari.

22.. (I) Su hi flphesiz hayatn kaynadr; yeryznde ha-yat muhtemelen btn sular kuruduktan sonra bite-cek. (II) Devlet denebilecek ilk ciddi organizasyonlarve medeniyetlerin ykseldii flehirler, nehir ve denizkylarnda kuruldu. (III) nsanlar hayata tutunmak iinhep suya kofltular, gerektiinde bir yudum su iin sa-vafltlar da. (IV) nsanlk tarihi ksaca "suyu arayfl tari-hi" diye zetlenebilir. (V) Bunun iin hemen her kl-trde kutsallk yklenen su, tarihin hibir dnemindesadece H

2O olmad, her zaman zengin bir kltrle akt.

BBuu ppaarraaddaa nnuummaarraallaannmmflfl ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddeekkii aall--tt iizziillii sszzcckklleerriinn iikkiissii ddee mmeeccaazz aannllaammllddrr??

A) l. B) ll. C) lll. D) lV. E) V.

33.. AAflflaaddaakkiilleerriinn hhaannggiissiinnddee yyaannllflfl aannllaammddaa kkuullllaannllmmflflbbiirr ddeeyyiimm vvaarrddrr??

A) Her iflten anlar, sorunlar ustalkla zer; gznbudaktan saknmayan biridir ksacas.

B) Yznden dflen bin parayd bugn belli ki birfleylere can sklmfl.

C) Merak etmeyin eli kulanda, bu hafta anlaflmaimzalanacak.

D) Ltfen cann skma, incir ekirdeini doldurmazbtn bunlar.

E) Bir aklda durmuyorsun, byle olunca da hibirplan uygulayamyoruz.

44.. AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddee ddeeyyiimm,, aakkllaammaassyy--llaa vveerriillmmiiflflttiirr??

A) zlmesin, tatszlk olmasn diye hep suyunca git-tim ama bir fley deiflmedi.

B) Bu yafllarda genler ailelerine kafa tutar ve bunukifliliini gstermek gibi grr.

C) Artk sabredecek gc kalmamfl, bak kemiedayanmflt.

D) Amacm sizinle boy lflmek, iflimde ne kadar iyiolduumu gstermek deil.

E) Son gnlerde buluttan nem kapyordu; ben de onubiraz yalnz braktm.

55.. Deyimler dile renk katar, cmlelerin anlamlarn g-lendirir. Trkede ayn kelimeyle oluflturulmufl pekok farkl deyim vardr. Bu kelimelerden biri de "su."yi iliflki iinde bulunan insanlar iin "aralarndan su

Iszmyor", birini yakndan tanmak anlamnda da

IIhuyunu suyunu bilmek" deyimleri kullanlr. "Su g-trmemek" bir fleyin ak ve kesin olduunu, "akan

IIIsular durmak" nlenmesi imknsz durumlar ifade

IVetmek iin kullanlan deyimlerdir. Bir iflte yanndakiniyar yolda brakanlar, sznden dnenler iinse "su

Vkoyuvermek" deyimi uygun dfler.

PPaarraaddaa nnuummaarraallaannmmflfl bbllmmlleerriinn hhaannggiissiinnddee bbiirryyaannllflflllkk sszz kkoonnuussuudduurr??

A) l. B) ll. C) lll. D) lV. E) V.

66.. AAflflaaddaakkiilleerriinn hhaannggiissiinnddee ddeeyyiimm,, aakkllaammaassyyllaa vveerriill--mmiiflflttiirr??

A) Yafladklarm baflkalarna ders olsun diye kadadktm.

B) Bugn azn bak amyor, seni zen bir fleylerolmal.

C) Ayaklarma kara sular indi, biraz durup dinlene-lim artk.

D) Kalabal grnce konuflamadm, dilim tutulmufl-tu sanki.

E) Onlara bel balamayalm, bu iflte bize hibir yar-dmlar dokunmaz.

KAVRAMA TEST 1

24

77.. AAflflaaddaakkiilleerriinn hhaannggiissiinnddee bbiirr ddeeyyiimm,, aakkllaammaassyyllaabbiirrlliikkttee vveerriillmmiiflflttiirr??

A) Sergide birok sanat kl krk yararak oluflturduk-lar eserlerini tantma frsat buldu.

B) Yine acele karar vermifl, burnunun dikine gitmiflti.

C) Nasl oldu anlayamadm, kaflla gz arasnda biziburada brakp kamfl.

D) Bu ifl senin bafln daha ok artr, bence ncelik-le bu meseleyi halletmelisin.

E) Misafirlerine gereken sayg ve ilgiyi gstermifl, on-lar el stnde tutmufltu.

88.. Burnunu sokmak Burnunun tesini grememek

Burnunda ttmek

Burnu srtmek

AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddee,, bbuu ddeeyyiimmlleerrddeennhheerrhhaannggii bbiirriinniinn aakkllaammaass yyookkttuurr??

A) Yllardr grmedii memleketine zlem duyuyordu.

B) ok ileri gitti, bu ceza onu biraz uslandrr.

C) Plansz alflrd, yarn ne yapacan bilmezdi.

D) O kendisinin en iyi olduunu dflnr, kendiniok beenir.

E) Kendisini ilgilendirmeyen ifllere de karflrd.

99.. AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddee "brakmak" sszzcc"vazgemek, caymak" aannllaammnnddaa kkuullllaannllmmflflttrr??

A) Gzaltndaki kifliyi braktlar, dierlerinin sor-gusu devam ediyor.

B) Bu konuda kitap okumay braktm, zaten rene-ceimi rendim.

C) lalarm bu hafta nce braktm ama kendimi iyihissetmiyorum.

D) Israr etmeyi braktm nk sonu alamyorum.

E) Brakn kavga etmeyi, komflularmz rahatsz ola-cak.

1100.. AAflflaaddaakkiilleerriinn hhaannggiissiinnddee,, gemek sszzccnnnnaannllaammyyllaa kkuullllaannmm bbiirrbbiirriinnee uuyymmaammaakkttaaddrr??

Anlam Kullanm

A) Brakmak, vazgemek: Krdan getik, en azndansermayeyi kurtarsak.

B) Bir yerden baflka yere Kapnn nnden birkagitmek: kifli aceleyle geiyor.

C) stnlk salamak: Yarflta tm rakiplerinigeti.

D) Yrrlkte bulunmak, Belediye otobslerindegeerli olmak: bu kartlar gemiyor.

E) Kullanmak, Btn gnm dersfaydalanmak: alflarak geti.

1111.. I. Bu eseri olufltururken Yunan mitolojisinden veFransz edebiyatndan esinlendiimi syleyebilirim.

II. Bu elefltirmen benim eserlerimi deerlendirirkenok acmasz davranyor.

III. ocukluk dneminde okuduu kitaplarla ufkunuve kelime daarcn gelifltirmifl, bu yolla farkldnyalarn kaplarn aralamfltr.

IV. Olaylar byle bir bakfl asyla ele alman ve enince ayrntlar dahi yakalaman beni ok flaflrtt.

NNuummaarraallaannmmflfl ccmmlleelleerriinn hhaannggiilleerriinnddeekkii aalltt iizziilliisszzcckklleerr aannllaammccaa bbiirrbbiirriinnee eenn yyaakknnddrr??

A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve III.

D) II. ve IV. E) III. ve IV.

1122.. "Yazarn derme atma slubu, acemi olanlarn bile dik-katinden kamyor." ccmmlleessiinnddeekkii aalltt iizziillii sszznn aann--llaammccaa kkaarrflfltt bbiirr sszz aaflflaaddaakkiilleerriinn hhaannggiissiinnddee vvaarrddrr??

A) Roman, salam kurgusuyla okurlarn gnln ka-zand.

B) fiiirin zgn bir tarzda kaleme alnmas nemlidir.

C) Akc anlatm ve yaln diliyle teki yazarlardanayrlyor.

D) Bir yazarn kksz anlayfllarn izinden gitmesi ya-ptlarn niteliksiz klar.

E) Gereki anlatm tarzn benimseyen yazar, bu ylda dl ald.

SZCKTE VE SZ BEKLERNDE ANLAM

25A - C - A / C - D - D / E - D - D / E - D - A

11.. AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddee "tafl" sszzcc ssooyyuuttaannllaammddaa kkuullllaannllmmflflttrr??

A) Otoyola dflen tafllar tehlike sayor.

B) Tafl yrekliler bile sevilmek ister.

C) Mzedeki tafltan heykeller gezenlerin ilgisini ekti.

D) Tarih tafl evler zamana direniyor.

E) Kumsala adn yazdm renkli tafllarla.

22.. AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddee aadd aakkttaarrmmaass yyaappll--mmflflttrr??

A) ok yoruldun artk, ver de antan ben taflyaym.

B) fl yerinden edindiim bilgiye gre son zamanlar-da iflini ok aksatyormufl.

C) Bu flehir, doal gzellikleriyle ve kltryle insan-larn beenisini kazanyor.

D) Baflnn ok ardn syleyerek erkenden yat-mak istedi.

E) fiiirleriyle hayatn aynas olmaya devam ediyordu.

33.. Bir szckle anlatlabilecek bir kavram, anlam etki-li klmak maksadyla, birden fazla szckle anlatma-ya dolaylama denir.

BBuunnaa ggrree,, aaflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddee ddoollaayyllaa--mmaa yyaappllmmflflttrr??

A) yldr birden fazla denek zerinde yaptmzalflmalar bizi akladmz sonulara ulafltrd.

B) Modern an en etkili iletiflim yollarndan biriolan beyaz perde, teknolojik geliflmeleri titizlikletakip ediyor.

C) nsanlara, sporun barfl ve kardefllik duygularnayaslandn anlatmaya alflsak da bu konuda so-mut sonular elde ettiimizi syleyemem.

D) Festivale katlan Trk filmlerinden , eflitli dal-larda dle layk grld.

E) rencilerimizi snav stresinden biraz olsun uzak-lafltrmak iin byle bir etkinlik dzenledik.

44.. kilemeler, cmle iinde farkl grevler yklenebilir;isim, sfat, zarf olabilir.

AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddeekkii iikkiilleemmee ssffaatt ggrree--vviinnddee kkuullllaannllmmflflttrr??

A) Etrafndakileri, yalan yanlfl bilgilerle yanlfl yn-lendiriyor.

B) Kahvenizi soutmayn scak scak iin.

C) Herkes ksa ksa konuflup yerine geti.

D) Btn yazlar i ie gemifl, hibiri okunmuyor.

E) Sk sk bize urar, hlimizi hatrmz sorar.

55.. Zorlu geen bir drt yln ardndan nihayet mezunoluyordu iflte. Annesi ve babas mezuniyetini grmekiin yollara dflmfl, stanbul'a gelmiflti. Kzlarnnsonunda bir altn bilezik sahibi olmas onlar okama ok mutlu ediyordu. renciler cppe ve keple-riyle bir bir salona girerken bir alkfl tufan koptu.

BBuu ppaarraaddaa aaflflaaddaakkiilleerriinn hhaannggiissii yyookkttuurr??

A) Yansma B) Pekifltirme C) Dolaylama

D) Deyim E) kileme

66.. AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddeekkii aalltt iizziillii sszzcckk--lleerr aannllaammccaa bbiirrbbiirriinnee eenn yyaakknnddrr??

A) Senin yokluunu hi hissettirmedi, bizi ok iyiarlad.

B) Her ayrnty hesaplamak, her fleyi tekrar tekrargzden geirmek zorundayz.

C) lkenin ilerine doru sokuldular, birliklerimizonlar engelleyemedi.

D) Bu hataya gz yumamam, nlem almay geciktir-meyin.

E) Yakaladm baflar, elde etmek istedikleriminanahtar olacak.

KAVRAMA TEST 2

26

77.. l. Byle tek baflna kalma, hi deilse bir arkadafl-n arayalm.

ll. Hemen hemen bir saat oyalandm, gelen gidenolmad.

lll. Az kalsn kaza yapyorduk, son anda arabay farkettim.

lV. Bu dosyay olsa olsa sen gerei gibi inceleyebilirsin.

V. Dn salonunda neredeyse bin kifli vard.

NNuummaarraallaannmmflfl ccmmlleelleerriinn hhaannggiilleerriinnddeekkii aalltt iizziilliisszzlleerr aannllaammccaa eenn yyaakknnddrr??

A) l. ve ll. B) l. ve lll. C) ll. ve V.

D) lll. ve IV. E) lV. ve V.

88.. AAflflaaddaakkiilleerriinn hhaannggiissiinnddee aalltt iizziillii sszzcckklleerr aannllaamm--ccaa eenn yyaakknnddrr??

A) Dosyay hazrladm, pek yaknda size sunacam.

B) Byle plansz hareket ederek projemizi zora soku-yoruz.

C) Bu insanlar anlamak, ne arzuladklarn onlardanduymak istiyorum.

D) Ulusal kltrn koruyan, deerlerine sahip kanbiriydi.

E) Olup bitenleri yorumlayarak kendi dflnceleriylebirlefltirerek sonulara ulaflyor.

99.. AAflflaaddaakkiilleerriinn hhaannggiissiinnddee "yer" sszzccnnnn aannllaammiillee kkuullllaannmm bbiirrbbiirriinnee uuyymmaammaakkttaaddrr??

Anlam Kullanm

A) Deer, anlam : Ablamn kalbimde ayrbir yeri vardr.

B) Durum, konum : Ailenin yerinde olsamben de izin vermezdim.

C) Yeryz, toprak : Sarsntdan sonra yeratlamfl.

D) Uygun ortam : Senin bu insanlar ara-snda yerin olamaz.

E) Blm, taraf : Bu gzel beldenin heryerini gezdik.

1100.. Tarihte ve bugn yksek bir medeniyet seviyesineulaflmfl milletleri incelersek onlarn baz temel deer-leri hayatlarnn esas hline getirdiklerini grrz.

BBuu ccmmlleeddeekkii aalltt iizziillii sszznn yyeerriinnee aaflflaaddaakkiilleerriinnhhaannggiissii ggeettiirriilliirrssee ccmmlleenniinn aannllaamm ddeeiiflflmmeezz??

A) baz nemli deerleri toplumda gelifltirmek iingayret gsterdiklerini

B) kendi deerlerini baflkalarna da benimsetmeyealfltklarn

C) birtakm temel deerlere var olduklar srece skskya bal kaldklarn

D) birtakm temel ilkelere uyulmasn zorunlu hlegetirdikleri

E) baz temel deerleri toplumda yaflatmay, hayatla-r sresince hedefleri olarak grdklerini

1111.. Ben kendi evimin nn temiz tutmaya alflyorum.Yoksa birileriyle karfl karflya gelmeyeyim, diye zel birabam yok. Kendi yapp ettiklerime bakp daha iyisininasl yaparm, diye dflnyorum. Baflkalarn elefltire-cek frsatm olmuyor. Hep kendimle hesaplaflyorum.

YYaazzaarr,, "kendi evinin nn temiz tutmak" sszzlleerrii iilleeaaflflaaddaakkiilleerrddeenn hhaannggiissiinnii aannllaattmmaakk iisstteemmiiflflttiirr??

A) Kendi eksiklerini gidermeye alflmak

B) Baflka yazarlarla atflmaktan kanmak

C) Kendini teki yazarlardan farkl grmek

D) Birtakm eksiklerin nedenlerini bilmemek

E) Kendine zg bir tarz gelifltirmek

1122.. Ben yolculuklarna yanna bavul almadan kan biryazarm; nk bavulu bir yk olarak gryorum.Her roman bir yolculuk deil mi? flten ben bu yolcu-lua; "flurada flunu yapaym, burada bu bana lazmolur, flu da bulunsun bir kenarda." diye planlanmfl,tm malzemeleri hazrlamfl olarak kmak istemiyo-rum. Her fley kendi seyrinde aksn, olaca gibi olsun,en gzeli bu.

BBuu ppaarraaddaakkii aalltt iizziillii sszz,, yyaazzaarrnn hhaannggii nniitteelliiiinniiiiffaaddee eettmmeekktteeddiirr??

A) Dolu dolu yaflamay seven

B) Romanlarn bir plan dahilinde yazmayan

C) Roman yazarken gzlemlerinden faydalanmayan

D) teki yazarlar rnek almayan

E) Her eserinde bir yenilik arayan

SZCKTE VE SZ BEKLERNDE ANLAM

27B - B - B / A - A - E / C - D - D / C - A - B

11.. Byk sanatlarn biyografilerinde, biyografi yazar-nn, ortalama okurun beenisini kazanmak iin d-meni, sanatnn yapt iflten yaflad fleye krmasbeni fliddetle mutsuz eden bir tutum.

BBuu ccmmlleeddee ggeeeenn "dmeni krmak" sszzyyllee aaflflaaddaa--kkiilleerriinn hhaannggiissii aannllaattllmmaakk iisstteennmmiiflflttiirr??

A) Konunun detaylarna inmek

B) Nesnel bir tutum sergilemek

C) Olumsuz noktalar yanstmamak

D) Konuyu bir baflka noktaya ynlendirmek

E) Ele alnan konuya farkl alardan bakmak

22.. Gazetecilik, gazetenin yaygnlaflmasna paralel ola-rak pek ok edebiyat iin ikinci bir meslek olagel-mifl ve bylece kalem oynatlan bu iki alanda etkile-flim, aktarm ve rekabet dinmeden srmfltr. Edebi-yat tarihinde r aan pek ok edebiyatnn par-maklar gazete stnuna demifltir. Dier yandanunutulmamal ki yazar-gazetecinin kalemi, gazetestununa mrekkebini brakmaya baflladnda artko haber, haberden ibaret deildir. fiair ya dayazarlarn ou haber olarak kalmayacak haberleryapmfllardr.

BBuu ppaarraaddaa aalltt iizziillii bbllmmddee eeddeebbiiyyaattllaarrnn yyaapptt-- hhaabbeerrlleerriinn hhaannggii nniitteelliiii aannllaattllmmaakk iisstteennmmiiflflttiirr??

A) Kalc olmas ve etkisini yitirmemesi

B) nsanlarn ilgisini ekecek nitelikte olmas

C) Gnlk sorunlara deinmesi

D) Edeb nitelik taflyan ynlerinin bulunmas

E) Okuyan bir konuda aydnlatmas

33.. nl yazar Hayalhne'den sonra yazd bu ikinciromannda okura metafor ykl bir kurgu sunuyor.Tpk modern fliir gibi oul okumalara ak bir ro-man var nmzde.

AAlltt iizziillii bbllmmddee,, bbuu ppaarraaddaa sszz eeddiilleenn rroommaannllaa iill--ggiillii oollaarraakk aaflflaaddaakkiilleerriinn hhaannggiissii aannllaattllmmaakk iisstteennmmiiflflttiirr??

A) Kahramanlarnn hayal rn olmas

B) Okuyucuya her okuyuflta farkl anlamlar sunmas

C) Kurgusal bir yapya sahip olmas

D) Dil ve anlatmda fliire yaklaflmas

E) Okuyucunun hayal gcn gelifltirmesi

44.. En verimli anda sar olan Beethoven, "Tanr, her-kesin kulana bir fleyler fsldar, benimkine bard."demiflti. Sanatlarn hayat hikyelerindeki o hi demtevaz olmayan szlerine baktka pek ounun orahatsz edici duyguyla barfltklarn grmek mm-kn. Kimisinin kulaklarnn keskinliine srekli tak-lp duran o seslerle derdi vardr; bir baflkasnn grd- ve duyduu her fleyi kelimelerden infla ettii haya-l dnyalara ilmekledii sayfalarla.

BBuu ppaarraaddaa aalltt iizziillii bbllmmllee aaflflaaddaakkiilleerriinn hhaannggiissiiaannllaattllmmaakk iisstteennmmiiflflttiirr??

A) Kurmaca gereklik

B) Duyguya dayal bir anlatm

C) Dil ve anlatmda yalnlk

D) Tarafl ve soyut ifadeler

E) Yazarn hayatndan esere yansyan unsurlar

55.. Onun ykleri, anlamn hibir zaman ilk elde aketmeyen, hatta mmknse bu anlam olabildiincertmeye odaklanmfl ykler. Bir olayn kendisindenziyade zihindeki arflmlaryla hareket eden, olay-dan ok temaya dflkn ykler yazyor sanat. r-nein okurunu gelip geen trenlere tafl atan bir o-cukla tanfltrr yazar. Ama ok iyi biliriz ki onun biryksnde bir tafl elden kmflsa, kesinlikle hedefinevarmayacak ve yazar o tafl havada asl tutacaktr.

PPaarraaddaa sszz eeddiilleenn yyaazzaarrnn,, aalltt iizziillii bbllmmddee bbaahh--sseeddiilleenn aannllaatt yynntteemmiinnii bbeenniimmsseemmeessiinniinn nneeddeennii aaflflaa--ddaakkiilleerriinn hhaannggiissii oollaabbiilliirr??

A) Okuyucuda duygusal bir iz brakmak

B) yky okuyucunun tamamlayp sonulandrma-sna frsat vermek

C) znel bir tutum sergilemekten uzak durmaya a-lflmak

D) yky kurmaca bir gereklie dayandrmak

E) Okuyucuya bir mesaj ulafltrmak

KAVRAMA TEST 3

28

66 Modern edebiyatn ve zellikle de romann bizdege filizlenmesi yazarlarmzda yle bir mahcubiyetyaratr ki deil klasikler, yeni kmfl eserlerin eleflti-risi bile olabildiince krp dkmeden yaplr. Tanp-nar ya da dilinin sivriliiyle nam salmfl Yahya Kemaldahi, adafllar Trk yazarlarn romanlarn snrzorlayan bir dille elefltirmekten saknrlar.

BBuu ppaarraaddaa aalltt iizziillii bbllmm yyeerriinnee aaflflaaddaakkiilleerriinnhhaannggiissii ggeettiirriillddiiiinnddee aannllaammddaa bbiirr ddeeiiflflmmee yyaa ddaabboozzuullmmaa oollmmaazz??

A) byk bir zenle B) nazik bir dille

C) elefltirel bir slupla D) akc bir anlatmla

E) kimseyi incitme endiflesi taflmadan

77.. Kitapta anlatlan karakterlerin bugn yafladmz top-lumda her geen gn azaldn syleyebiliriz. Yazar,modern zamanlarn hayatn kysna ittii kahraman-lar kayt altna alrken gemifl zaman kipine mraca-at etmiyor. Kahramanlar ve onlarn hayata kattzenginlii bu tarz anlatmla yaflatmaya alflyor.

BBuu ppaarraaddaakkii aalltt iizziillii bbllmmddee aaflflaaddaakkiilleerriinn hhaann--ggiissii aannllaattllmmaakk iisstteennmmiiflflttiirr??

A) fiimdiki zaman iinde canl bir flekilde anlatmak

B) Gemiflin deerleriyle birlefltirmek

C) Hayatn her ann yanstmak

D) Tarih unsurlardan yararlanmamak

E) Bilinen gereklerden yola kmamak

88.. Edebiyatn geliflmesi, zenginleflmesi iin iyi yazarlaraelbette ihtiya var. Ama bir de mcevhere deer bi-ecek kuyumcular gerekiyor. Bir yaptn elefltirisiniyapacak donanmda ustalar lazm.

BBuu ppaarraaddaakkii aalltt iizziillii sszznn aannllaamm aaflflaaddaakkiilleerrddeennhhaannggiissiiddiirr??

A) Genlere yol gsterecek usta yazarlar

B) Grlmemifl gzellikte ve deerde eserler

C) Edebiyat eserlerinin deerlerini belirleyecek sanatadamlar

D) Kabiliyetli ve alflkan gen yazarlar

E) Edebiyat eserlerinden beklentileri olan nitelikliokurlar

99.. Mehmet Akif byle bir flairdi; mthifl sorumlulukduygusuyla, asl fliirin taflt i dnyasnn kepenkle-rini kapatp faltafl gibi almfl gzlerini inanlmaz birdikkatle dfl dnyaya evirmiflti.

PPaarraaddaa ggeeeenn "i dnyasnn kepenklerini kapat-mak" sszzyyllee aannllaattllmmaakk iisstteenneenn aaflflaaddaakkiilleerrddeennhhaannggiissiiddiirr??

A) fiiirinde kendine zg anlatm tarzlar denememek

B) fiiir yazarken znellikten uzaklaflp nesnel davran-mak

C) fiiiriyle ilgili elefltirileri grmezden gelmek

D) Kendi istedii ve hayal ettii fliiri deil, okurunbekledii fliiri yazmak

E) fiiirinde kendi duygularn, bireysel sorunlarn an-latmamak

1100.. Bir elefltirmenin flu szleri, onu tanmlayabilecek engzel ifade bence: "Gkkuflanda yedi renk olduu-na inanmayp sekizincinin pefline dflen bir yazar."Gelenei, ustalarn deneyimlerini reddettii ya danemsemedii anlafllmamal buradan. Bunlar kabuledip "Bu kadar m?" diyerek "daha"nn pefline dfler.

BBuu ppaarraaddaakkii "gkkuflanda yedi renk olduunainanmayp sekizincinin pefline dflen" sszzlleerrii iillee yyaa--zzaarrnn hhaannggii zzeelllliiii aannllaattllmmaakk iisstteennmmiiflflttiirr??

A) Belli bir izgisi, kesin bir sanat tarz olmayan

B) Herkesi kucaklamaya alflan

C) Gzlemlerini yorumlayarak aktaran

D) Farkl anlayfllar, yazarlar takip eden

E) Kalplarla, genel kabullerle kendini snrlamayan

1111.. Cesur sanatlar seviyorum; yenilikten korkmayanla-r, farkl olmaya alflanlar... Her yenilik bir dne-metir sanatnn yaflamnda. Bu dnemelere aflrhzla girmemek gerek. Yenilik olmal elbet ama heradm hesapl atlmal.

BBuu ppaarraaddaaddaakkii aalltt iizziillii sszzllee aannllaattllmmaakk iisstteenneenn aaflflaa--ddaakkiilleerrddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) Beenilecek yenilikler yapmak

B) Farkl kesimlerin onayn almak

C) Yenilik yaparken dikkatli, ll olmak

D) Sanat anlayflna bal kalmak

E) Yenilik yapan sanatlar yavafl ve bilinli izlemek

SZCKTE VE SZ BEKLERNDE ANLAM

29D - D - B / A - B / B - A - C / E - E - C

11.. AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddee,, ccmmlleeddee kkuullllaannllaannddeeyyiimmiinn aakkllaammaass yyookkttuurr??

A) Onu birden karflmda grnce ok flaflrdm, gz-lerime inanamadm.

B) Hazrlanan tasla henz iyice incelemedim, onaflyle bir gz attm.

C) Konuflmasnda, dinleyicilerin ilgisini ekmeyen,konu dfl gereksiz fleyler syledi, az kalabaletti.

D) fle bafllamadan nce deneyimli kiflilerin grflleri-ni sormal, onlarn fikrini almalsn.

E) Bu konu zerinde gnlerce alflt, sonunda iflinstesinden geldi.

SS - 1992

22.. AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddee yyeerriinnddee kkuullllaannllmmaa--mmflfl bbiirr ddeeyyiimm vvaarrddrr??

A) Kadn, durmadan alyor, bir yandan da: "im ya-nyor dostlar!" diye baryordu.

B) Olay yerinde, herkes telafl iindeyken o kln bilekprdatmyordu.

C) Odac Halil Efendi, yeni mdr iin: "Can tez bi-rine benziyor." dedi.

D) Ev sahibi, konuklarna bakp: "Bu ne flklk byle!"deyince Ayfle stne alnd.

E) Grflne baflvurduum herkes, onun, sznneri bir kifli olduunu sylyordu.

SS - 1996

33.. Deneme yazmann temel koflulu saylan baflka trldflnme, genellikle yazarlarn olgunluk ana zgbir niteliktir.

BBuu ccmmlleeddee ggeeeenn "baflka trl dflnme" sszzyylleeaannllaattllmmaakk iisstteenneenn,, aaflflaaddaakkiilleerrddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) Kitlenin isteklerine yant verebilme

B) stn nitelikli olduunu yorumlaryla kantlama

C) Yeni bilgiler edinip kendini gelifltirme

D) Olaylarn ilgi ekici ynlerini grebilme

E) Sradanlktan kurtulup zgn olabilme

SS - 1996

44.. I. Kendini daha fazla yorma; sonra hastalanrsn.

II. Yamur bafllamadan sen git; ben sonra gelirim.

III. Sadaki iekiden sonra ilk sokaa sapacaksn.

IV. Kurumumuzda imza yetkisi, baflkandan sonragenel sekreterindir.

V. Bu ifli sonra seninle birlikte yaparz.

YYuukkaarrddaakkii nnuummaarraallaannmmflfl ccmmlleelleerriinn hhaannggiilleerriinnddee"sonra" sszzcc aayynn aannllaammddaa kkuullllaannllmmflflttrr??

A) I. ve II. B) II. ve V. C) III. ve IV.

D) III. ve V. E) IV. ve V.

SS - 1998

55.. Befl yz sayfalk bu dev romanda, yazarn olaylara vedurumlara hi yama yapmadn grrz.

BBuu ccmmlleeddee ggeeeenn "yama yapmamak" sszzyyllee bbeelliirr--ttiillmmeekk iisstteenneenn aaflflaaddaakkiilleerrddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) Sz uzatmaktan kanmak

B) Anlatma kendini katmamak

C) Ak ve anlafllr bir dil kullanmak

D) Yaflanlanlar olduu gibi yanstmak

E) Farkl anlatm biimlerinden yararlanmamak

SS - 1999

66.. Yafladklar dnemde yeterince tannmamfl bazozan ve yazarlar vardr. Bunlar amurlu bir su biri-kintisine bembeyaz, fll fll akl tafllar atarlar; ancakbu tafllar, zamannda pek fark edilmez. Bir gn gelir,o amurlu sular durulur ve o gzel akl tafllar gnflna kar.

BBuu ppaarraaddaa ggeeeenn "amurlu su birikintisi" sszzyylleeaannllaattllmmaakk iisstteenneenn aaflflaaddaakkiilleerrddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) Gerek sanat rnlerinin ayrmna varlamadortam

B) Sanatn, yaflam gzellefltirme ifllevi

C) Sanatlarn rn vermede karfllaflt glkler

D) Sanatla ilgilenen, yaflamn sanatla kazanan kiflile-rin azl

E) Sanatlara yneltilen olumsuz elefltiriler

SS - 1999

SINAVLARDA (SS-YS-YGS-LYS)SORULMUfi SORULAR

30

77.. Depremde evde deildik. Eve gelince grdk ki do-laplar, kitaplklar devrilmifl; binlerce kitap yerlerde.fiimdi o kitaplar ne olacak? Cann kurtarmflsn, yet-mez mi? demeyin. Kitaplar da insann can gibi. Bi-rine bile zarar gelse iimden birfleyler kopar.

BBuu ppaarraaddaa ggeeeenn "iinden birfleyler kopmak" sszzyy--llee aannllaattllmmaakk iisstteenneenn,, aaflflaaddaakkiilleerrddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) Birdenbire aflr heyecana kaplmak

B) Bedensel bir ac duymak

C) Yapabilecei bir fleyi yapamaz hale gelmek

D) stedii gibi davranamad iin rahatsz olmak

E) Bir olay karflsnda derin znt duymak

SS - 2000

88.. Bkmadan, yorulmadan, ylgnla dflmeden, srekliokumalyz. Okurken bir yandan, daha nce okuduk-larmzdan belleimizde kalan izin zerini rten to-zu, kiri temizlemeli, bir yandan da bu izi derinlefltir-meye alflmalyz.

BBuu ppaarraaddaa ggeeeenn "belleimizde kalan izin zerinirten tozu, kiri temizlemek" sszzyyllee aannllaattllmmaakk iissttee--nneenn aaflflaaddaakkiilleerrddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) Edinilmifl bilgilerin nemini anlamak

B) Doruyu yanlfltan ayrmak

C) Gereksiz bilgilerle oyalanmamak

D) Unutulmaya yz tutmufl bilgileri anmsamak

E) Yeniliklere ak olmaktan kanmamak

SS - 2000

99.. AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddeekkii aalltt iizziillii sszzcckk--lleerr aannllaammccaa bbiirrbbiirriinnee eenn yyaakknnddrr??

A) Bir sre sonra kendisi de bu akmn, bu tartflma-nn iinde yar almflt.

B) Bu kitaplar, belirlediiniz ltlere gre sein,ayrn.

C) Kendisine yaplan bu hakszl, bu saygszl ii-ne sindiremiyordu.

D) Btn bunlar, kendisinin yerine, nne gemekisteyenler dzenliyordu.

E) Bu makineler tekilere gre daha kullanfll, dahapahaldr.

SS - 2001

1100.. Szn dinletmeyi sever, bunu baflaramadnda si-nirlenip hrnlaflrd. Bunun iin, hemen her zaman,hem evresindekilerin kendisine, hem de kendisininevresindekilere karfl davranfllarnda ipleri kendi is-tedii gerginlikte tutmay baflarrd.

YYuukkaarrddaa ggeeeenn "ipleri kendi istedii gerginlikte tut-may baflarmak" sszzyyllee aannllaattllmmaakk iisstteenneenn aaflflaaddaa--kkiilleerrddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) evresindekilere, kendi grfllerinin doruluunukantlamak

B) steklerinin gerekleflmesi iin her yola baflvurmak

C) Her konuda kendisini bilgili ve yeterli grmek

D) nsanlarla olan iliflkilerini, kendi ltlerine greynlendirmek

E) Kendini, olduundan daha gl gstermeye a-lflmak

SS - 2001

1111.. BIr yaznn tad szckleri giydirmekte, koflturmakta,sratmakta ve onlara diz ktrmekte gizlidir. Hersanat szcklere diz ktrebilir mi? stesindenkolayca gelinecek bir ifl deildir bu. ncelikle, o di-lin btn girdisini ktsn ok iyi bilmeyi gerektirir.Dilin olanak ve yeteneklerini tanmayan bir sanat-nn nnde diz kmez szckler.

BBuu ppaarraaddaa,, "sanatlarn szcklere diz ktrmesi"sszzyyllee aannllaattllmmaakk iisstteenneenn aaflflaaddaakkiilleerrddeenn hhaannggiissllddiirr??

A) Sz dizimi bakmndan zensiz cmleler arasndaskflp kalmamak

B) Szck seimiyle, her yaptna farkl bir boyut ka-zandrmak

C) Szckler zerinde fazla durmadan retken olma-ya alflmak

D) Okurun dil duyarln gelifltiren yaptlar ortayakoymak

E) Szcklerin gndelik kullanmlaryla yetinmeyiponlara yeni ve zgn anlamlar yklemek

SS - 2003

SZCKTE VE SZ BEKLERNDE ANLAM

31E - D - E / B - D - A / E - D - B / D - E

11.. Bu romanda yazar, Istanbul sokaklarnn artk tarihekarflmfl o eski grnmlerini fliirli bir dille yenidenkuruyor. Kahramanlarna scak bir sevgiyle, onlarninsani yanlarn arafltrarak yaklaflyor. Onlar derinle-mesine kavramaya alflyor; aralarndaki farklar or-taya koyuyor. Daha dorusu kiflilerin i dnyalarn-daki dmleri iyi yakalyor.

BBuu ppaarraaddaa,, "kiflilerin i dnyalarndaki dmleri iyiyakalamak" sszzyyllee aannllaattllmmaakk iisstteenneenn aaflflaaddaakkiilleerr--ddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) Gnmzde saylar iyice azalmfl insan tiplerinianlatmak

B) nsanlarn, gizli kalmfl ayrc zelliklerini bulupgstermeyi baflarmak

C) Kiflilerin ortak zelliklerini belirlemeye alflmak

D) Kahramanlar, insan ycelten bir tutumla oluflturmak

E) Yarataca tipleri sorunlu insanlar arasndan semek

SS - 2003

22.. Okuduumuz romanlar, ykler yaznsalln topra-nda retilmifl uydurmacalardr bir bakma. Ne var kiokuma eyleminin doasndan gelen bir ynlendir-meyle unutuyoruz bunu. Okurken, iinde bulunduu-muz ortamdan kopuyor, yaznsal rnlerin bize sun-duu dnyay gerek yaflamn stne karyoruz.

BBuu ppaarraaddaakkii aalltt iizziillii sszzllee aannllaattllmmaakk iisstteenneenn aaflflaa--ddaakkiilleerrddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) Yanstlan irkinlikleri grmekten kanma

B) Asl gerein okuduklarmz olduuna inanma

C) Anlatlanlar dfl gcyle snrlandrma

D) Yaflam deiflik boyutlaryla alglama

E) Olaylar, olgular kiflisel ltlerle deerlendirme

SS - 2005

33.. Bir yazar flyle diyor: "Szcklerin dediini anlyo-rum, btn zelliklerini biliyorum, hepsinin tadnavaryorum; ama onlar yan yana getirirken yeni a-rflmlar yaratamyorum."

BBuu ccmmlleeddeekkii aalltt iizziillii sszzllee aannllaattllmmaakk iisstteenneenn aaflflaa--ddaakkiilleerrddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) ok kullanlan szckleri yelememek

B) Birbirinden kolayca ayramamak

C) Yerleflik kullanmlarn dflna karamamak

D) Aralarnda anlam iliflkisi kuramamak

E) Yaptn ieriine gre biimlendirememek

SS - 2005

44.. Her iyi yk, kendinden sonrakilere aflmalar gerekenbir ta brakr. Bu nedenle bir yazar, kendinden n-ce yaplan yolculuklar hesaba katmadan yola kmayanlflna dflmemelidir. Byle yaparsa hedefine aslaulaflamaz.

BBuu ppaarraaddaakkii aalltt iizziillii sszzllee aannllaattllmmaakk iisstteenneenn aaflflaa--ddaakkiilleerrddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) Yaflad dnemin havasn yaptlarnda yansta-mama

B) Gelecee kalma dflncesi taflmama

C) Var olan yaznsal birikimden yararlanmama

D) Yazarken, okurlarn beenisini l almama

E) Deiflik nitelikli konular ifllememeSS - 2008

55.. O ynetmenle alflmak son derece zevkliydi. O daoynamamaktan yana olan bir ynetmen. Bu yaln vedoal tarz, benim oyunculuk anlayflma ok uygun.Birlikte iyi alflmalar yaptmz dflnyorum.

BBuu ppaarraaddaakkii aalltt iizziillii sszzllee,, ooyyuunnccuulluukk kkoonnuussuunnddaaaannllaattllmmaakk iisstteenneenn aaflflaaddaakkiilleerrddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) Canlandrlacak karakterlere ok iyi hazrlanmak

B) Ynetmenin sylediklerinin dflna kmamak

C) Zaman iinde deneyim kazanmak

D) Baflka sanatlarn oynama biimine yknmemek

E) Rollerini, yapaylktan kanarak, yaflyormufl gibicanlandrmak

SS - 2008

66.. Dost canls, sevgi dolu, nitelikli bir insand. Dnya-ya hep yreinin penceresinden bakt. Yardma ihti-ya duyduu en g gnlerinde, en ok gvendiikiflileri yannda grmediinde bile onlar sevmekten,bafllamaktan kanmad. Krgnlklarn nedeninikendinde aramay yeledi.

BBuu ppaarraaddaa ggeeeenn dnyaya hep yreinin pencere-sinden bakma sszzyyllee aannllaattllmmaakk iisstteenneenn aaflflaaddaakkii--lleerrddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) Olaylar, durumlar duygularna gre deerlendirme

B) evresindekileri zmekten kanma

C) Yaflananlar deiflik ynleriyle dflnme

D) Yaknlarnn mutluluunu isteme

E) Kendi dflncelerinin doruluuna inanma

SS - 2009

SINAVLARDA (SS-YS-YGS-LYS)SORULMUfi SORULAR

32

77.. Sanatta ve edebiyatta etkilenme doaldr. nk sa-nann en nemli zellii, srekli arayfl iinde ol-mas, kendini yeterli grmemesidir. Nitekim yazarAndr Gide, kendine yettiini syleyen sanaty "ze-ksna diyet yaptran insan"a benzetir.

BBuu ppaarraaddaa ggeeeenn "zeksna diyet yaptrmak" sszzyy--llee ssaannaattllaarraa zzgg hhaannggii zzeelllliikk bbeelliirrttiillmmiiflflttiirr??

A) Dflnce ve duygu dnyasn besleyerek gelifltir-meme

B) z elefltiri yapma alflkanl olmama

C) Grfllerini baflkalaryla paylaflmak istememe

D) Baflkalarn taklitten kanma

E) Yaratlar zerinde gerektii lde alflmama

YGS - 2010

88.. Bilimsel bir yaz, dile getirdii dflnce ne olursa ol-sun her trl duyguyla, duygusallkla ilgisini kesmifl-tir. Bylesi yazlarda bilim adam, kendini mmknolduu kadar paranteze almaldr. Bu yazlar, "Nesne-ler kendisi konufluyor." diyenleri hakl karmaldr.

BBuu ppaarraaddaa ggeeeenn "kendini paranteze almak" sszzyy--llee aannllaattllmmaakk iisstteenneenn aaflflaaddaakkiilleerrddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) Anlama abas iinde olmak

B) Konu dflna kmamak

C) Farkl grfllere sayg duymak

D) Kiflisel deerlendirmelerini yanstmamak

E) zgn bir bakfl asna sahip olmakYGS - 2010

99.. Hayatta iki tr insan vardr: Birinci gruptakiler, haya-ta eldivenle dokunanlar; ikinci gruptakiler, hayata el-divensiz dokunanlar. Hayata eldivenle dokunanlarnhi ypranmamak gibi bir ayrcalklar vardr. Eldi-vensiz dokunmaya grn acr, yanar cannz. Amaher fleyi daha derinliine duyumsar, daha younyaflarsnz. Sanatnn bunlardan birini seme lksyoktur. O, hayata eldivensiz dokunanlardandr.

BBuu ppaarraaddaa ggeeeenn sanatnn hayata eldivensizdokunmas sszzyyllee aannllaattllmmaakk iisstteenneenn aaflflaaddaakkiilleerr--ddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) mitlendirici ortamlar yaratma

B) Yaflamdaki glkleri dorudan anlatma

C) Yaflanlanlar bir deerlendirmeden geirme

D) Olaylar dfl gcyle yeniden yaratma

E) Yaflama yeni anlamlar yklemeLYS - 2010

1100.. Kim bilir ka kere karar verip de bafllayamadm birifli bu yl da ertelemek zorunda kaldm. Trke Sz-lk alp bafltan sona okuma dflncem yine hayaloldu. Oysa szcklerin kuytulara yatmfl, teki yzle-riyle karfllaflmak tadna doyulmaz bir elence ola-cakt benim iin.

BBuu ppaarraaddaakkii aalltt iizziillii sszzllee,, sszzcckklleerree yynneelliikk oollaa--rraakk aannllaattllmmaakk iisstteenneenn aaflflaaddaakkiilleerrddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) lk anda akla gelmeyen anlamlarn renmek

B) Yapsal zelliklerini tanmak

C) Yenilerini eskilerinden ayrabilmek

D) Gndelik dilde kullanlanlar arafltrmak

E) Yeni bir szlk oluflturmakYGS - 2011

1111.. Bir sanatmz flyle diyor: Dergiler, edebiyatn ye-ralt haritasdr. Nitekim bu dergilerde ilk rnleriyaymlanan gen flairlerin ou, bir sre sonra alfl-malarn kitaplafltrarak flairliklerinin ilk kilometre tafl-larn koyarlar.

BBuu ppaarraaddaa ggeeeenn edebiyatn yeralt haritas olma ss--zzyyllee ddeerrggiilleerriinn hhaannggii zzeelllliiii bbeelliirrttiillmmeekk iisstteennmmiiflflttiirr??

A) Sanatlar, farkl alglama kalplar iinde dfln-drme

B) Gizli yeteneklerin gn flna kmasna olanaksalama

C) Yazarlar, yeni yaznsal trlere ynlendirme

D) fiiiri teki trlerin nne geirme

E) Sanatlarn birbirlerinden yararlanmasna ortamhazrlama

YGS - 2011

1122.. fiair olarak baflarm ------ borluyum nk ne kadarok szckten kurtulursam fliire o kadar ok yaklaflt-m dflnrm hep.

BBuu ccmmlleeddee bbooflfl bbrraakkllaann yyeerree ddflflnncceenniinn aakkflflnnaaggrree aaflflaaddaakkiilleerrddeenn hhaannggiissii ggeettiirriillmmeelliiddiirr??

A) sahip olduklarma deil, vazgetiklerime

B) ayn metni eklemelerle zenginlefltirmeme

C) aldm notlardan yararlanmama

D) hayal gcmn zenginliine

E) ifllediim duygularn eflitliliineYGS - 2011

SZCKTE VE SZ BEKLERNDE ANLAM

33B - B - C / C - E - A / A - D - B / A - B - A

11.. AAflflaaddaakkiilleerriinn hhaannggiissiinnddee "almak" sszzccnnnn aannllaa--mm iillee kkuullllaannmm bbiirrbbiirriinnee uuyymmaammaakkttaaddrr??

Anlam Kullanm

A) rahatlamak, kendine Kamaramdan gverteyegelmek : knca biraz aldm.

B) engellerin kalkmas : Karn kapad yollar be-lediye tarafndan ald.

C) hizmete girmek : lemizde byk bir ktp-hane alacak.

D) ulaflmak, seslenmek: Bu romanla dnyaya al-mfl oldunuz.

E) gereinden fazla Bir gn en yakn arkada-konuflmak : flna ald.

22.. Kitaplara merakl birka ihtiyar dflnda kimsenin pekuramad bu souk yzl tafl binann ikinci katnda,soldaki odada, zellikle kfl gnlerinde sobay yakpmdavimlerle koyu sohbetlere dalan ktphane me-muru kitap sevdam fark etmiflti. stediim her kitabkarr, hatta herkese amad byk salona girerekraflardaki kitaplar keyfimce taramama gz yumard.

BBuu ppaarraayyllaa iillggiillii aaflflaaddaakkiilleerriinn hhaannggiissii ssyylleenneemmeezz??

A) lk cmledeki "bina" szcnde ad aktarmasvardr.

B) "koyu sohbetleri" beindeki "koyu" szc me-caz anlamyla kullanlmfltr.

C) Sfatlardan ve betimlemelerden yararlanlmfltr.

D) kinci cmlenin yklemi bir deyimdir.

E) Ara sz kullanlmfltr.

33.. Ne yazk ki "moda" kavramnn edebiyatta da karfllvar. Bu nedenle yafladnz zaman ok aldatc olabi-lir. Alkfllara kulak tkayn, kendi ltlerinizle en iyi-sini yapn. nk moda rzgr bugn sizi alkfllatsada abucak esip geebilir. Yaptklarnz gerekteniyiyse onun nnde savrulmaz, gelecee uzanrsnz.

PPaarraaddaakkii aalltt iizziillii sszzllee aannllaattllmmaakk iisstteenneenn aaflflaaddaa--kkiilleerrddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) Ortaya koyduu eserlere gvenmek

B) Gcn birikiminden almak

C) Baflkalarnn dflncelerini deersiz grmek

D) Eserlerinin beenilmesini nemsememek

E) Beenilmek iin eser retmek

44.. Kufllar gibi zgr olmak ister herkes. zellikle de sa-natlar... Ama ben sanatnn konacak bir dal olma-s gerektiini dflnyorum. stediini yapmann birsnr olmal, bu snr kendi tanmlamal. Bir yerdedurmay, kendini frenlemeyi bilmeli.

BBuu ppaarraaddaa ssaannaattllaarrllaa iillggiillii oollaarraakk "sanatnn kona-cak bir dal olmas gerektii" sszzlleerriiyyllee aannllaattllmmaakk iiss--tteenneenn aaflflaaddaakkiilleerrddeenn hhaannggiissiiddiirr??

A) Kendi lkesinden esinlenmesi

B) zgrlnde ly korumas

C) nsanlarna deer vermesi

D) Baflkalarndan yardm almas

E) Kurallara bal olmas

55 fiiiri ve dflncesiyle yzyllardr Trk kltrn bes-leyen Mevln, engin hayal gc ve inanlmaz ilha-myla sadece kendi ana ve iinden kt toplu-mun insanlarna deil, btn insanla seslenebilen,her dinden, her mezhepten, her rktan insan kucak-layabilen bir dflnce adam ve byk bir flairdi. Pey-gamberler dflnda, etkisi onunki kadar uzun srmfl,onun kadar mesajn alar tesine ulafltrabilmiflbaflka birini gstermek mmkn deildir.

BBuu ppaarraaddaa aalltt iizziillii sszzlleerriinn aannllaammllaarr ssrraassyyllaa aaflflaa--ddaakkiilleerriinn hhaannggiissiinnddee vveerriillmmiiflflttiirr??

A) kuflatc an anlamfl

B) genifl kitlelere ulaflan gelecee uzanmfl

C) toplumu kucaklayan alar tesini grebilen

D) evrensel iletisi kalc olmufl

E) insanln sesi olan gelecei yanstan

SINAVLARDA SORULABLECEK SORULAR

34

E - A - D / B - D

35

KAZANMIfi OLMAMIZ GEREKENBLG ve BECERLER

Gerek anlaml ve mecaz anlaml szckleri ayrt etme

Szcklerin balamdaki anlamn belirleme

Deyimlerin anlamlarn bilme

Yanlfl anlamda kullanlan deyimi bulabilme

Deyimleri doru flekilde kullanma

Terimleri ayrt etme

Ayn anlama gelen szckleri belirleme

Anlamca birbirine zt szckleri, kavramlar bulma

Sestefl szckleri ayrt etme

Soyut - somut kavramlar tanma

Cmledeki ad aktarmasn belirleme

Dolaylamann nasl yapldn anlama ve rneklerini bulma

Yansma szcklerin oluflumunu anlama, bunlar belirleme

kilemelerin oluflum yollarn kavrama

Sz beklerinin cmledeki anlamlarn belirleme

02 CMLEDEANLAM LfiKLER / KAVRAMLAR

Cmleler eflitli kavramlara ve aralarndaki iliflkilere yaslanabilir.

Baz cmlelerde eylemin gerekleflme nedeni belirtilir.

Eylemlerimizi bir ama dorultusunda gereklefltirdiimiz olur.

Yorumlar kifliseldir.

Yarglar kiflisel olup olmamalar bakmndan iki trdr: znel ve nesnelBir eserin anlattklar: erikYazarn dili kullanma biimi: slupVarlklar ve olaylar karfllafltrlabilir.Anlatm gl klmann bir yolu: Benzetme

Varlklar betimlerken grsel klmak esastr.

Grdklerimizi anlattmz cmleler gzleme dayaldr.Tanmlamak, bir fleyin ne olduunu sylemektir.rnekleme, konuyu daha iyi anlamamz salar.

Elefltiri: Bir varln, eserin, olumlu - olumsuz ynlerini ortaya koyma ifli

Olumlu duygularmz szcklere dklyor: Beenme

Bir varlk, bir eser herhangi bir adan deerlendirilebilir.

Kesinlie dayanmayan yarglar: Olaslk - tahmin - varsaym

Sezgi - Kayg - fiaflrma

Dileklerimizi ifade eden cmleler vardr.

Hayatmz planlarla, tasarlarla doludur.

nsan kendisinden, baflkalarndan rahatsz olabilir: Yaknma - Piflmanlk / Hayflanma

Daha gzele, iyiye yneltme abas: neri

Kimi cmlelerimizde dostlarmz uyarrz (ikaz ederiz).Baz cmlelerde eflitlik anlam vardr.

Anlatm somut veya soyut klmak mmkndr.Cmlede baz szleri ne karmak isteriz.

Cmleye, ara sz veya ara cmleler kullanarak bilgiler ekliyoruz.Alnt cmleler dorudan veya dolayl verilebilir.

Kiflilefltirme: nsana ait zellikleri doaya aktarma

Baz durumlarn gerekleflmesi bir baflkasnn gerekleflmesine baldr: Koflula (flarta) ballk

YRNGEDEK KAVRAMLAR

38

sebep - sonu iliflkisi s. 39

ama iliflkisi s. 40

koflula ballk s. 41

yorum s. 41

znel - nesnel yarglar s. 42

ierik s. 43

slup s. 43

karfllafltrma s. 44

benzetme s. 45

betimleme s. 46

gzlem s. 46

tanm s. 46

rnekleme s. 47

elefltiri s. 47

beenme s. 48

deerlendirme s. 48

olaslk - tahmin - varsaym s. 49

sezgi - kayg - flaflrma s. 50

istek s. 51

tasar s. 51

yaknma - piflmanlk / hayflanma s. 52

neri s. 52

uyar s. 53

eflitlik s. 53

vurgu s. 53

soyutluk - somutluk s. 54

ara sz - ara cmle s. 54

dorudan - dolayl anlatm s. 55

kiflilefltirme s. 55

Cmlede Anlam liflkileri bafll altnda, cmle-

lerde verilen eflitli kavramlar inceliyoruz. Yarg

karmak, eksik verilen cmleyi tamamlamak, veri-

len cmleye anlamca yakn olann bulmak, ayn

anlama gelen cmleleri belirtmek, deyim akla-

mas... gibi sorular cmle yorumu bafllnda ince-

lemeyi uygun grdk. nk, bu tr cmleler bir

bakma kltlmfl paragraf niteliindedir ve

kavram iliflkilerinden ok, yoruma dayanmaktadr.

Bu konuyla ilgili sorular, kimi zaman cmle fleklin-

de, kimi zaman paragraf btnlnde sorulmak-

tadr. Verilen kavramlar iyi renebilen, dil mant-

iinde yerli yerine oturtan ve bu kavramlar,

zd rneklerle sabitlefltiren renciler bu tr

sorular zmede zorlanmayacaktr. Sabitlemek

gerekir nk bu kavramlar sorudan soruya ve yl-

dan yla deiflmiyor. Ancak kavramlarn yer ald

cmleler (ve dolaysyla sorular) deifliyor.

Bir fleyin renildiinin ak belirtisi, verilen soru-

lar zmenin tesinde, ilgili alanda rnekler olufl-

turabilmektir. yleyse verilen kavramlarn her bi-

riyle ilgili rnekler oluflturmay deneyelim.

Cmle, bir istei, bir duyguyu tam olarak anlatan

veya bir yargy belirten szck dizisidir. Bir cmle

bir szckten oluflabilecei gibi birok szckten

de oluflabilir.

Seviyorum.

stanbul'u seviyorum.

stanbul'u dier flehirlerden ok seviyorum.

Doal bir tarih mzesi olan stanbul'u dier flehirler-

den ok seviyorum.

ok eflitli anlamlar ve kavramlar cmlelerle dile

getiririz. Bunlar ksaca grelim.

CMLEDE ANLAM LfiKLER / KAVRAMLAR

2.1 Cmleler eflitli kavramlara ve aralarndaki iliflkilere yaslanabilir.

39

Eylemin yaplmasn gerekli klan durumlara sebepdenir.

Baz cmlelerde sebep ve onun sonucu bir aradaverilmifl olabilir.

Karn aniden yafl flehir trafiini altst etti.

sebep sonu

Genel olarak sebep bildiren blm nce gelmekleberaber baz cmlelerde sebeple sonucun yer de-ifltirdii grlr.

1. Rapor gelmedii iin, yatrmlar konusunda karar verilemedi.

sebep sonu

2. Yatrmlar konusunda karar verilememesi

sonu

raporun gelmeyiflindendir.

sebep

Bu tr cmlelerde birden fazla yargnn olduunubilmek ve ilgili yarglarn hangisinin sonu, hangisi-nin sebep olduunu ayrt etmek gereklidir.

Bazen sebeple sonucun farkl cmlelerde olduugrlr:

Gitmek istedii kasaba olduka uzakt. Sabah erken-

den yola kmalyd.

Gz armutlar, kar yamadan olgunlaflmaz. Bu gne

kadar aalarn dalnda kalmalar bundandr.

Bu rneklerdeki ilk cmleler ikincisinin sebebini ta-flyor. Sebep - sonu cmleleri yer deifltirebilir.Gereke, sebep kavramyla zaman zaman i ie,bazen kesiflim kmesi olan ve genellikle de sebebive amac kuflatan daha genifl bir kavram olarak d-flnlmektedir.

Ben yarime gl demem / sonu (yarg)

Gln mr az olur / sebep (gereke)

Yar ismini desem olmaz / sonu (yarg)

Dfler dillere dillere / sebep (gereke)

Ben yari grmedim / sebep

Halim yaman oldu / yarg - (sonu)

letilmek istenen mesaja gre cmlede ama veyasebep kavram ncelenmifl olabilir.

Makaleyi ksa srede bitirmek iin uraflyordu. /ama

Verilen sre azaldndan alflma temposunu hzlan-

drmflt. / (sebep)

2.2 Baz cmlelerde eylemin gerekleflme nedeni belirtilir.

CMLEDE ANLAM LfiKLER / KAVRAMLAR

40

Dflnce ve eylemlerimizin sonucunda ulaflmak is-tediimiz asl noktay ama (hedef) olarak tanmla-yabiliriz. Bu ynyle, sebep eylemlerimizin gerisin-de, ama ise ilerisinde yer alr. Ama, ulaflmak is-tediimiz fleydir. rnekleyelim:

Antoloji hazrlamakla, yakn dnemde ismi unutulma-ya yz tutmufl flairleri genlere duyurmay dflndm.

Bu alflmalar, kendi alannda en iyisi olmaya yneliktir.

Ama anlam taflyan baz cmlelerde iin, diye,zere szcklerinin kullanld grlr. Bunlaripucu olarak deerlendirebiliriz.

Yeni bir spor kompleksinin alfln yapmak zere kentegeldi. (Ama spor kompleksinin alfln yapmak)

Eksikleri tamamlayalm diye erken geldim (Ama eksikleri tamamlamak)

(I) Btn dnyada geleneksel olandan, halk hikayesive destandan yararlanma yoluna gidilmifltir. (II) M-zik, resim, roman, yk, fliir, tiyatro ve sinema gibisanat dallarnn hepsinde byledir. (III) Ben de byleyapmak, geleneksel olan adafl yk sanatna tafl-mak istiyorum. (IV) Bu yntemi lkemiz yaznndaustaca uygulayan Yaflar Kemal'in izinde yrmek is-teyiflimin znde de iflte bu yatyor. (V) Nitekim sonyaptmda geleneksele yneliflim aka grlebilir.

YYuukkaarrddaakkii ppaarraaddaakkii nnuummaarraallaannmmflfl ccmmlleelleerriinn hhaann--ggiilleerriinnddee aammaa sszz kkoonnuussuudduurr??

A) I. ve IV. B) I. ve V. C) II. ve III.

D) III. ve IV. E) IV. ve V.

SS - 1999

Yazar, bu parann III. ve IV. cmlesinde yneldiihedefi, ulaflmak istedii noktalar belirtiyor.

Cevap D

zm

rnek soru

2.3 Eylemlerimizi, bir ama dorultusunda gereklefltirdiimiz olur.

Bykbaba ld, sonra zntsnden bykanne deld. ccmmlleessiinnddeekkii nneeddeenn -- ssoonnuu iilliiflflkkiissii,, aaflflaaddaakkiiccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddee ggrrllmmeekktteeddiirr??

A) Kedi, aacn tepesine kmflt. ncecik bir dal ze-rinde glkle duruyordu.

B) Ayfle Hanm uyumufltu. Kz onu araca sradakendisi uyand.

C) Hdr, atn yelesine sk sk yapflt. At, nce naz-land, sonra trsa kalkt.

D) Atlyeye bir sessizlik kt. Sonra mrltlar, fis-koslar bafllad.

E) Mdr, yafll adama ters ters bakt. Adamcazutancndan bzldke bzld.

1982

ncl cmlede bykannenin lmesinin nedenibykbabann lmnden duyduu znt olarakverilmifltir. E seeneinde de adamn utancndanbzlmesinin nedeni mdrn ona ters ters bak-mamasdr.

Cevap E

AAflflaaddaakkii ssoorruullaarrddaann hhaannggiissiinniinn yyaanntt bbiirr ggeerreekkeeiieerrmmeekktteeddiirr??

A) Resim alflmalarnzda en ok hangi malzemeyikullanyorsunuz?

Tmyle yerli mal olan seip kullanrm.

B) Ayrntya nem verir misiniz?

Evet gzellie ulaflmak iin ayrntlar nemsiyorum.

C) Resim yaparken nasl bir yol izlersiniz? nce dikkatimi ele alacam konu zerinde yo-unlafltrrm, onunla yaflamaya bafllarm; sonraalflmaya koyulurum.

D) Trk resim sanatnn gnmzdeki durumununasl deerlendiriyorsunuz?

Resim sanatlarmz, eriflmeleri amalanan ye-rin de tesinde gryorum.

E) Resme yeni bafllayanlara neler neriyorsunuz?

lgilendikleri konuda eitim grmelerini, sonra darendirlerini uygulamaya alflmalarn neriyorum.

SS - 2004

Gereke, SYM tarafndan sebep kavramndan okfarkl kullanlmyor. Soruyu zelim: B seeneinde, ayrn-tlara nem verip vermedii soruluyor. Cevap aslnda ne-den nem verdiini / nem verme gerekesini aklyor.

Cevap B

zm

rnek soru

zm

rnek soru

Ama iliflkisini, sebep - sonu iliflkisi ile karfltrmamak gerekir. Bir eyle-min sebebi baflkadr, eyleme ynelten ama baflkadr. Eer ayrt etmedeok zorlanrsak cmleye amacyla szcn eklemeyi deneyelim. Se-bep - sonu cmlelerinde uymayacaktr.

Bu alt baflln pekiflmesi iin Kavrama Testi 1 / 5. soruyu hemen zelim.

Bu alt baflln pekiflmesi iin Kavrama Testi 1 / 1, 2, 3 ve 4. sorular hemen zelim.

CMLEDE ANLAM LfiKLER / KAVRAMLAR

41

Baz eylemlerin gerekleflmesi, bir flarta baldr. Oflart varsa ilgili eylem gerekleflir; yoksa gerek-leflmez.

Kar yafl akflama kadar srerse okulu tatil etmek zo-

runda kalrz.

O olmad m bu iflin altndan kalkamayz.

Kitab yeniden basabiliriz ancak bu, ilk basknn okur

tarafndan tutulmasna bal.

Bu rneklerde gzlemlendii gibi yarglar bir koflu-lun gerekleflmesine baldr. Koflul bildiren ifade-ler flart kipi ekiyle, (sa, se); baz balalarla (ama,fakat, ancak, yoksa...); m, mi edatyla salanabilir.

Bazen koflul anlam olumsuz flekilde de ifade edile-bilir :

Koyun kurt ile gezerdi.

Fikir baflka baflka olmasa

Bu dizelerde, koyunun kurt ile gezemeyifli fikrinbaflka baflka olmas durumuna balanmfltr.

Koflul biimi taflyan her yargda bu anlam yoktur :

Siz gelmeseniz de ben gideceim. (koflul yok)

Siz gelmezseniz ben gidemem. (koflul)

Siz olmasanz da bu ifller yrr. (koflul yok)

Siz olmazsanz bu ifller yrmez. (koflul)

Ayn eylemin arka plan, gerekleflme durumu, ba-zen sebep biiminde bazen koflul biiminde ifadeedilebilir; afladaki rneklerden yola karak budurumu ayrt edelim.

Yazmazsam kendimi gelifltiremem. (koflul)

Yazmadmdan kendimi gelifltiremedim. (sebep)

fiart kipi ekiyle isteklerimizi dillendirdiimiz deolur. Bu ifadelerde koflul anlam olmayacaktr.

fiimdi on yafl daha gen olsam!

Ne olurdu, kardeflim de burada olsayd.

AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddee "koflula ballk"sszz kkoonnuussuudduurr??

A) Konuflmak zere krsye yneldi.

B) Evden kmak zere olduunu rendim.

C) Kitab geri vermek zere ald.

D) Gnefl domak zereyken yola ktk.

E) Onu trene binmek zereyken yakaladk.

SS - 1988

C seeneindeki cmlede eylem, bir flarta bal ola-rak gerekleflmifltir. (Kitab almas geri vermek flart-na balanmfltr.)

Cevap C

zm

rnek soru

2.4 Baz durumlarn gerekleflmesi bir baflkasnn gerekleflmesine baldr: Koflula (flarta) ballk

Bu alt baflln pekiflmesi iin Kavrama Testi 1 / 6. soruyu hemen zelim.

Bu alt baflln pekiflmesi iin Kavrama Testi 1 / 7 ve 8. sorular hemen zelim.

Seni dflte grdm hayra yor, diyor.

Bu dizede kullanld gibi yorumlamak (yormak)sonuca ulafltrmak, yarg karmak demektir. Birdurumu, bir gzlemi, bir tespiti veya verileri deer-lendirerek yargya ulaflma anlamna gelir.

Bu tabloda, krsal hayat btn ayrntlaryla yer almfl;

gzlem

ressam hayatnn bir blmn kylerde geirmifl olmal.

yorum

rettii mallarda hep hata kyor,

gzlem

acaba ifle yeni mi bafllad?

yorum

2.5 Yorumlar kifliseldir.

CMLEDE ANLAM LfiKLER / KAVRAMLAR

42

Kifliden kifliye deiflmeyen, olduu gibi aktarlan,zerinde anlafllmfl, objektif yarglar nesnel; dier-leri zneldir.

Nesne -l / Nesneye dayal, kiflisel yorumlardan uzak

zne - l / zneye, kifliye dayal, kiflisel yorumlara ak

Buradaki I Bat dillerinde kullanlan bir tr iyelikekidir.

Yazar, bu eserde konuflma dilini yanstmaya alflmfl.

/ nesnel

Yazar, bu eserde gereksiz yere konuflma dilini yanst-

maya alflmfl. / znel

Aflada verilen cmlelerin znel mi nesnel mi ol-duklarn yanlarna belirtelim.

Sanat, grdklerini duygusal bir szgeten geirerek

aktarmaldr.

Romanc, ky yaflamn gzlemledii flekilde anlatmfl.

fiair, fliirlerinde istiarelere, mecazlara, ska baflvurmufl.

Gereksiz rneklere yer verilmesi, okuyucuyu kitaptan

uzaklafltryor.

Bu konuyla ilgili sorular, hangisinde kiflisel grflyoktur, yazar kendi duygularn katmfltr, gzlem-ler olduu gibi verilmifltir... fleklinde de gelebiliyor.

Kantlanabilirlik asndan farkl olmak fleklinde-ki sorular da bu konuyla ilgilidir. Bu tr sorularnzm iin, ortaya konan verilerin kifliden kifliyedeiflip deiflmediine veya kantlanmaya uygunolup olmadna baklmal.

AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerriinn hhaannggiissiinnddee zznneell bbiirr ddeeeerrlleenn--ddiirrmmee sszz kkoonnuussuudduurr??

A) Romanda anlatlanlar Kurtulufl Savafl yllarndageiyor.

B) ykdeki kiflilerin drd kadn, erkektir.

C) Romann sonunda kahramanlarn hepsi lyor.

D) Kitaptaki ilk yknn konusu ky yaflamdr.

E) yklerin anlatmnda bir kuruluk, bir tekdzelikgrlyor.

SS - 1991

A, B, C, D seeneklerinde kifliden kifliye deiflmeyen,

bir ltle llebilen yarglar varken E'de kiflisel bir

dflnce aktarlmfltr.

Cevap E

(I) htiyar Adam ve Deniz, Ernest Hemingwaye Nobel

dl kazandran romanlarndan biri. (II) Psikolojik ya-

n ar basan ve sinemaya uyarlanmas neredeyse ola-

naksz grlen bu roman, nl bir ynetmence sine-

maya uyarlanmfl. (III) Filmde, balklkla geinen ihti-

yar bir adamn yaflam, ilgi ekici bir biimde anlatl-

mfl. (IV) Uzun sredir balk yakalayamayan ihtiyar

adamn, son kez flansn denediinde byk bir balk

avlamas ve onu karaya karmak iin gsterdii ola-

anst aba, izleyiciyi olduka etkiliyor. (V) htiyar

Adam ve Deniz, izlemeye deer en iyi filmlerden biri.

YYuukkaarrddaakkii ppaarraaddaa nnuummaarraallaannmmflfl ccmmlleelleerrddeenn hhaann--

ggiissiinnddee zznneelllliikk yyookkttuurr??

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

SS - 2000

Paradaki cmlelerde, znellie neden olan ifadeleri

belirleyelim.

I. nesnel

II. sinemaya uyarlanmas neredeyse olanaksz

grnen

III. ilgi ekici bir biimde

IV. olaanst aba izleyici olduka etkiliyor

V. izlemeye deer, en iyi filmlerden biri

Cevap A

zm

rnek soru

zm

rnek soru

2.6 Yarglar kiflisel olup olmamalar bakmndan iki trdr: znel ve nesnel

Bu alt baflln pekiflmesi iin Kavrama Testi 1 / 9, 10, 11, 12 ve 13. sorular hemen zelim.

CMLEDE ANLAM LfiKLER / KAVRAMLAR

Yazarn dili kullanma biimine slup denir. Yazarnkulland dil, setii kelimeler, kelimelere yklediianlamlar, anlatmn sade ya da sanatl olmas slubuverir. slup, SYM'nin sorularnda dille ilgili anla-tm zellikleri olarak sorulmaktadr. Bu tr sorular-da, konuya, eserin baflarsna, eserin kalclna...yer veren seenekler eldirici olarak sunuluyor. fiurneklerin hepsi slupla ilgili yarglar taflyor:

fiiirde, szckler duygusal arflmlar ile kullanl-

yor.

H. Rahmi kenar mahalle insanlarnn dilini romanlar-

na taflmfl.

M. Akif sokan dilini aruz vezniyle anlatma baflars-

n gsterebilmifl.

Y. Kemal hitaplardan, ara szlerden oka yararlan-

mfl.

AAflflaaddaakkii ccmmlleelleerrddeenn hhaannggiissii,, sslluuppllaa iillggiillii bbiirr yyaarr--ggddrr??

A) Romancnn ifli, insanlarn hangi koflullar altnda,nasl dflndn gstermektir.

B) Bir romanc roman kiflilerini yarglamamal, onla-rn yansz bir tan olmaldr.

C) Bir romancnn baflars, yaflanmfl olaylar anlat-masna baldr.

D) Bir romann kalcl, okuyucusunun ilgisini ek-mesiyle llr.

E) Romanc, roman kiflilerinin karakterini izerkenonlarn diliyle konuflmak zorundadr.

1990

Kahramanlarn diliyle konuflma bir anlatm zelliiolduu iin slupla ilgilidir.

Cevap E

zm

rnek soru

2.8 Yazarn dili kullanma biimi: slup

43

Bir eserde yer alan her fley onun ieriidir. Yazlveya szl bir rnde (fkra, masal, destan, halk hi-kayesi, yk, makale, roman, tiyatro...) anlatlan-lar, bu eserin ieriini; anlatlmak istenenlerse ay-n eserin ana dflncesini (mesajn) oluflturur.

Bu roman, Kurtulufl Savafl sonras Ankara'y ele alyor.

"Para" isimli senaryo romannda ekonomik krizler

annda insan psikolojisi verilmeye alfllmfl.

Nasrettin Hoca fkralarnn arka plannda, o dnem

Anadolu hayat kaln izgilerle yer alr.

Bir eserle ilgili olarak bahsedilebilecek ok fley var-dr: Etkisi, anlatm biimi, yazld dnem, yazar-nn bakfl as, kullanlan dil... Btn bunlar ierik-le ilgili deildir. erikle ilgili bir cmle, "Ne anlat-yor, neler anlatlyor?" sorularna ak cevap vere-bilmelidir.

(I) Bu kitabn drt blm, aslnda birer uzun makaleolarak dflnlmfl. (II) Drd de ayr ayr temalariflliyor. (III) Bu temalar: Osmanl - Trk mziinin -retimi, icra slubu, makamlar ve bunlar kuflaktankuflaa aktarma yntemleri... (IV) Yani Trk mzii-nin belirleyici zellikleri... (V) Btn bunlarla, gele-neksel Osmanl - Trk mziinin eflitli ynlerine flktutuluyor ve onun belirgin nitelikleri ortaya konuyor.

YYuukkaarrddaakkii nnuummaarraallaannmmflfl ccmmlleelleerrddeenn hhaannggiissii sszzeeddiilleenn kkiittaabbnn iieerriiiiyyllee iillggiillii ddeeiillddiirr??

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

SS - 1996

lk cmle, kitabn, neden sz ettiine cevap vermiyorancak nasl anlatldna cevap veriyor. Kitabn ieri-iyle deil, biimsel ynyle ilgili bir yarg taflyor.

Cevap A

zm

rnek soru

2.7 Bir eserin anlattklar: erik

Bu alt baflln pekiflmesi iin Kavrama Testi 2 / 1 ve 2. sorular hemen zelim.

Bu alt baflln pekiflmesi iin Kavrama Testi 2 / 3 ve 4. sorular hemen zelim.

Kimi sorular, ierik ve slupla ilgili yarglarn bir arada bulunduu cmlelere ynelik olabilir. Yine ayn yaklaflmla zelim. Cmlede hem anlatm,dil zellikleriyle hem de konuyla ilgili bilgiler arayalm.

CMLEDE ANLAM LfiKLER / KAVRAMLAR

44

Bir varlk ya da olgunun dierine gre ne durum-da olduunu belirleme amacyla yaplan ifllemdir.Karfllafltrmann olabilmesi iin en