7

პლატონი

427-347

...ერთ­ერთი უდი დე სი ფი ლო სო ფო სი, ბერ ძ ნუ ლი

უმაღ ლე სი არის ტოკ რა ტი ის ჩა მო მა ვა ლი, სოკ რა ტეს მო­

წა ფე და არის ტო ტე ლეს მას წავ ლე ბე ლი, იდე ა თა თე ო­

რი ის ფუ ძემ დე ბე ლი... მი სი არ გუ მენ ტე ბი და მიგ ნე ბე ბი

სუ ლის უკ ვ და ვე ბის, სი კე თის იდე ის რო გორც ყო ვე ლი­

ვეს გამ ფორ მებ ლის და სა ბო ლოო მიზ ნის, ერ თე უ ლი სა

და ზო გა დის არ სე ბო ბის წეს თა გან ს ხ ვა ვე ბის, ადა მი ა ნის

ცხოვ რე ბის საზ რი სის, სა ზო გა დო ე ბის სტრუქ ტუ რის შე­

საძ ლე ბე ლი ფორ მე ბის და სხვ. შე სა ხებ, ყო ველ ეპო ქა ში

გან ს ხ ვა ვე ბულ ინ ტერ პ რე ტა ცი ა თა წყა როს და ახ ლის ძი ე ბის სო ლი დურ

საყ რ დენს წარ მო ად გენ და.

ათენ ში აკა დე მი ის და მა არ სე ბელ პლა ტონს უამ რავ შრო მას მი ა წერ­

დ ნენ. დღეს მი ღე ბუ ლი ა, რომ მას ეკუთ ვ ნის „სოკრატეს აპო ლო გი ა“, 35

დი ა ლო გი, 13 წე რი ლი და 25 ეპიგ რა მა. პლა ტო ნის 50­წლიანი ძი ე ბის შე­

დე გის მრა ვალ ნა ი რი კლა სი ფი კა ცია არ სე ბობს. სხვებ ზე და მა ჯე რე ბე ლი

ჩანს მი სი ხუთ პე რი ო დად გა ნა წი ლე ბა:

I. სოკ რა ტუ ლი პე რი ო დი – რო ცა არ ჩანს იდე ა თა თე ო რია და მი ზანს

წარ მო ად გენს საგ ნის ცნე ბის, რო გორც ზო გა დის და ფუძ ნე ბა (ამ დროს

შე იქ მ ნა „სოკრატეს აპო ლო გი ა“, „კრიტონი“, „პროტაგორა“ და სხვ.);

II. იდე ა თა თე ო რი ა ზე გარ და მა ვა ლი პე რი ო დი („გორგია“, „მენონი“ და

სხვ.);

III. სიმ წი ფის ხა ნა – რო ცა ყა ლიბ დე ბო და იდე ა ლის ტუ რი, რა ცი ო ნა­

ლის ტუ რი სის ტე მა („ნადიმი“, „ფედონი“, „ფედროსი“, „ტიმაიოსი“,

„სახელმწიფოს“ II და X წიგ ნე ბი). აქ უმაღ ლეს მიზ ნად მიჩ ნე უ ლია

სი კე თის იდე ის, რო გორც ზე რა ცი ო ნა ლუ რის, მის ტი კუ რი ხედ ვა (ე.ი.

ცნე ბი სა და მსჯე ლო ბის გა რე შე);

IV. თვით კ რი ტი კუ ლი პე რი ო დი („პარმენიდე“, „სოფისტე“);

პლატონი

8

V. გვი ა ნი პე რი ო დი, რო ცა უარია ნათ ქ ვა მი რა ცი ო ნა ლიზ მ ზე, ე.ი., არ­

სე ბუ ლის შე მეც ნე ბის და, ასე ვე, რა ი მე ცოდ ნის სხვის თ ვის გა და ცე მის

შე საძ ლებ ლო ბა ზე. ამ დრო ის შრო მებს მი ა კუთ ვ ნე ბენ „კანონებს“ და

წე რილ თა მთელ რიგს (VI, V II, VIII).

„სახელმწიფო“ პლა ტო ნის მა ნამ დელ კვლე ვა თა შე დე გე ბის გა ერ თი­

ა ნე ბის ცდა ა. ეს დი ა ლო გი მო ცუ ლო ბი თაც ყვე ლა ზე დი დი ა. მას ში გან­

ხი ლუ ლია სა მარ თ ლი ა ნო ბის პრინ ცი პის რა ო ბა (I და II წ.), მო ქა ლა ქე თა

აღ ზ რ დის პრინ ცი პე ბი და ოთხი სათ ნო ე ბის სა კითხი (III და I ვ წ.), აღ ზ რ­

დის ორ გა ნი ზე ბა, რო გორც სა ხელ მ წი ფოს სტრუქ ტუ რა ში ადა მი ა ნის ად­

გი ლის გან საზღ ვ რის სა შუ ა ლე ბა (IV, V, და ვ II წ.), სა ხელ მ წი ფოს სა ხე ე ბი

( VII წ.), მე ფო ბი სათ ვის ფი ლო სო ფო სო ბის აუცი ლებ ლო ბა (VI და IX წ.),

სა ხელ მ წი ფო, რო გორც სათ ნო ე ბის გან ხორ ცი ე ლე ბის ერ თა დერ თი სა შუ ა­

ლე ბა (X წ.). ყო ვე ლი ვე ეს ექ ვემ დე ბა რე ბა „ტიმაიოსში“ ღმერ თის რა ო ბის

შე სა ხებ მო ცე მულ ახა ლი სა ხის მითს, რო გორც ალ ბა თო ბის უფ ლე ბით

დად გე ნილს.

პლა ტო ნი, რო გორც წე სი, თა ვი სი თე ო რი ის ნაკლს სხვა ზე უფ რო ად რე

ამ ჩ ნევ და. რო დე საც მის მი ერ მე ფე­ ფი ლო სო ფო სად შერ ჩე ულ მა დი ო ნი სე

უფ როს მა იგი მო ნა თა ბა ზარ ზე გა სა ყი დად გაგ ზავ ნა (და ორი ო დე მსგავ­

სი მარ ცხი), პლა ტონს შემ თხ ვე ვით ფაქ ტად არ აღუქ ვი ა. მან ჩათ ვა ლა,

რომ სა ხელ მ წი ფოს მის მი ერ შექ მ ნი ლი ნი მუ ში, მი უ ხე და ვად იმი სა, რომ

ჭეშ მა რი ტი ა, გა ნუ ხორ ცი ე ლე ბა დი ა, უტო პი უ რი ა. ნაშ რომ ში, რო მელ საც

„პოლიტიკოსი“ ეწო დე ბა, პლა ტო ნი იწყებს იდე ა ლუ რი სა ხელ მ წი ფოს რე­

ა ლო ბას თან და ახ ლო ე ბის გზე ბის ძი ე ბას. ამ პრო ცე სის შე დე გი მო ცე მუ­

ლია დი ა ლოგ ში, რო მელ საც „კანონები“ ეწო დე ბა.

XII ს. და საწყი სი დან პლა ტო ნის პრობ ლე მა აქ ტუ ა ლუ რი იყო სა ქარ თ­

ვე ლო ში. მი სი ყვე ლა ზე გა მო ჩე ნი ლი მო წი ნა აღ მ დე გე იყო არ სენ იყალ­

თო ე ლი, ყვე ლა ზე დი დი დამ ც ვე ლი – იოანე პეტ რი წი.

„სახელმწიფო“ ქარ თუ ლად ბ. ბრეგ ვა ძემ თარ გ მ ნა.

* * *

სახელმწიფო

47

წიგნი მეშვიდე

– შემ დ გომ ამი სა, – ვთქვი მე, – აი, რას შე გიძ ლია შე ა და რო ჩვე­ნი ბუ ნე ბა გა ნათ ლე ბი სა თუ გა უ ნათ ლებ ლო ბის მხრივ: წარ მო იდ­გი ნე ადა მი ა ნე ბი, რომ ლე ბიც თით ქოს მღვი მის მსგავს მი წის ქ ვე შა დი ლეგ ში არი ან გა მომ წყ ვ დე ულ ნი. დი ლეგს მთელ სიგ რ ძე ზე გას დევს ჭრი ლი, სა ი და ნაც შე მო დის სი ნათ ლე. პა ტიმ რებს კი სერ სა და ხელ ­ ფეხ ზე სიყ რ მი დან ვე ბორ კი ლე ბი ადევთ, ასე რომ, არც გან ძ რე ვა შე­უძ ლი ათ და არც უკან მი ხედ ვა. ამი ტო მაც მხო ლოდ წინ იყუ რე ბი ან და მარ ტო ო დენ იმას ხე და ვენ, რაც თვალ წინ უდევთ. ბორ კილ და­დე ბულ ნი ზურ გ შექ ცე ვით სხე დან კედ ლის კენ, სა ი და ნაც შე მო დის სი ნათ ლე, რო მელ საც შორს, მაღ ლა, მო გიზ გი ზე ცეცხ ლი ას ხი ვებს. ცეცხ ლ სა და პა ტიმ რებს შო რის მაღ ლობ ზე გა დის გზა. ამ გზას პა­ტიმ რე ბი სა გან და ბა ლი კე დე ლი ჰყოფს, იმ ფარ დის მსგავ სად, რომ­ლის მიღ მაც თვალ თ მაქ ცე ბი თა ვი ანთ თა ნა შემ წე ებს მა ლა ვენ, მაღ­ლა აწე უ ლი თო ჯი ნე ბით რომ არ თო ბენ ხალხს.

– წარმოვიდგინე.– ახ ლა ისიც წარ მო იდ გი ნე, რომ კედ ლის გას წ ვ რივ მი დი­ მო­

დი ან მგზავ რე ბი, რომ ლებ საც ხელ ში ნა ირ ­ ნა ი რი საგ ნე ბი უჭი რავთ, მათ შო რის, ხი სა თუ ქვი სა გან გა მოთ ლი ლი ადა მი ა ნე ბი სა და ცხო ვე­ლე ბის გა მო სა ხუ ლე ბა ნი, რომ ლე ბიც იმ სი მაღ ლე ზე აუწე ვი ათ, რომ კედ ლის მიღ მაც ჩა ნან. მგზავ რე ბი დან, ჩვე უ ლებ რივ, ზო გი ლა პა რა­კობს, ზო გი კი ჩუ მა და ა.

– ეს რა უცნაურ სურათსა და უცნაურ პატიმრებს გვიხატავ?– ისი ნი ჩვენ გვგვა ნან. ერ თი ეს მითხა რი, რო გორ გგო ნი ა, გა­

ნა ამ დღე ში მყო ფი ხალ ხი შე იძ ლე ბა სხვა რა მეს ხე დავ დეს, გინ და თა ვი სას და გინ და სხვი სას, მის წინ – მღვი მის კე დელ ზე მო რი ა ლე ლან დე ბის გარ და?

– რას უნ და ხე დავ დ ნენ, თუ კი გა ჩე ნის დღი დან თა ვის უკან მიბ­რუ ნე ბაც არ შე უძ ლი ათ?

– კი მაგ რამ, გა ნა იგი ვე არ ით ქ მის იმ საგ ნებ ზე დაც, კედ ლის მიღ მა რომ მი მო აქვთ?

– მაინც რა?– რა და, პა ტიმ რებს რომ ერ თ მა ნეთ ში ლა პა რა კი შე ეძ ლოთ, შე­

პლატონი

48

ნი აზ რით, იტყოდ ნენ თუ არა, რომ ნამ დ ვი ლი საგ ნე ბის სა ხელს არ­ქ მე ვენ კე დელ ზე მო რი ა ლე მათ ლან დებს?

– რა თქმა უნდა.– ხო ლო მა თი მღვი მე ექო სა ვით რომ იმე ო რებ დეს გზად მი მა ვა­

ლი მგზავ რე ბის სიტყ ვებს, გა ნა არ ეგო ნე ბო დათ, რომ კე დელ ზე მო­რი ა ლე ლან დე ბი ლა პა რა კო ბენ?

– ცხადია, ვფიცავ ზევსს.– მა შა სა და მე, ეჭვს გა რე შე ა, რომ ისი ნი ნამ დ ვილ საგ ნე ბად

აღიქ ვამ დ ნენ ამ ხელ თ ქ მ ნი ლი საგ ნე ბის ლან დებს?– აუცილებლად.– ახ ლა კი და უ ფიქ რ დი, რა შე იძ ლე ბო და მოჰ ყო ლო და შე დე­

გად იმას, რომ მათ თ ვის ბორ კი ლე ბი აეყა რათ და უმეც რე ბი სა გან და ეხ ს ნათ, ანუ, სხვა სიტყ ვე ბით რომ ვთქვათ, რა მოხ დე ბო და მათ­ში, ბუ ნებ რი ვი გზით რა ღაც ამ გ ვა რი რომ შემ თხ ვე ო დათ? ვთქვათ, ერ თ ­ერ თი მათ გა ნი სათ ვის ბორ კი ლე ბი აეხ ს ნათ და ებ რ ძა ნე ბი ნათ, შებ რუ ნე ბუ ლი ყო, ორი ო დე ნა ბი ჯი გა და ედ გა და სი ნათ ლის მხა რეს გა ე ხე და. გა ნა ეს ნამ დ ვი ლი ტან ჯ ვა არ იქ ნე ბო და მის თ ვის? თვა ლის­მომ ჭ რე ლი სი ნათ ლე იმ საგ ნე ბის გარ ჩე ვის სა შუ ა ლე ბას არ მის ცემ­და, რო მელ თა ლან დებ საც მღვი მის კე დელ ზე ხე დავ და. რო გორ გგო­ნი ა, რას იტყო და, ვინ მეს რომ ეთ ქ ვა – აქამ დე მხო ლოდ უბად რუკ ლან დებს ხე დავ დი, ახ ლა კი, ჭეშ მა რიტ არ სე ბო ბას მი ახ ლე ბუ ლი, ნამ დ ვილ საგ ნებ სა ხე და ვო? მე რე ერ თ ­ერ თი სა გა ნი ეჩ ვე ნე ბი ნათ, თა ნაც ეკითხათ, რა არის ესო, და ძალ და ტა ნე ბით მო ეთხო ვათ პა­სუ ხი გა ე ცა მათ თ ვის. გა ნა ეს, შე ნი აზ რით, სა გო ნე ბელ ში არ ჩა აგ­დებ და? საბ რა ლოს შე იძ ლე ბო და ეფიქ რა, რომ გა ცი ლე ბით უფ რო ნამ დ ვი ლი იყო ის, რა საც მა ნამ დე ხე დავ და, ვიდ რე ის, რა საც ახ ლა უჩ ვე ნე ბენ.

– რასაკვირველია, ამას იფიქრებდა.– ან და, თუ აიძუ ლებ დ ნენ ცეცხ ლის შუ ქი სათ ვის ემ ზი რა, გა­

ნა თვალს არ მოს ჭ რი და მი სი ციმ ცი მი? ასე რომ, შეძ რ წუ ნე ბუ ლი, სირ ბი ლით და უბ რუნ დე ბო და იმას, რა საც აქამ დე ასე თა ვი სუფ ლად უს წო რებ და თვალს და რაც, მი სი აზ რით, გა ცი ლე ბით უფ რო ნამ დ­ვი ლი იყო, ვიდ რე ის, რაც ახ ლა ხან უჩ ვე ნეს.

– მართალს ბრძანებ.– ხო ლო თუ ძა ლით გა მო ათ რევ დ ნენ გა რეთ, რა თა ცი ცა ბო ფერ­

სახელმწიფო

49

დობ ზე გა მა ვა ლი გზით მაღ ლა აეყ ვა ნათ და მზის სი ნათ ლე ეჩ ვე ნე ბი­ნათ, გა ნა ტკი ვი ლით გა ტან ჯულს არ აღაშ ფო თებ და ამ ნა ი რი ძალ­მომ რე ო ბა? მზის სი კაშ კა შით თვალ დავ სი ლი ერ თ საც ვერ გა არ ჩევ და იმ საგ ნებს შო რის, რომ ლებ ზე დაც და ჟი ნე ბით ჩას ჩი ჩი ნე ბენ, ნამ დ ვი­ლი საგ ნე ბი თუ გნე ბავს, სწო რედ ესე ნი არი ა ნო.

– ერთბაშად მართლაც ვერ გაარჩევდა.– აქ სა ჭი როა მიჩ ვე ვა, რა კი ღა ყვე ლაფ რის და ნახ ვა მარ თებს,

რაც მაღ ლა ა. ამი ტომ, უწი ნა რეს ყოვ ლი სა, ლან დე ბის კენ უნ და მი­მარ თოს მზე რა, შემ დეგ – წყლის სიღ რ მე ში არეკ ლი ლი ადა მი ა ნე ბი სა თუ სხვა დას ხ ვა სა გან თა გა მო სა ხუ ლე ბე ბი სა კენ, ბო ლოს კი სა კუთ­რივ საგ ნებს უნ და მი აპყ როს თვა ლი. ამას თან, ცი სა თუ ყო ვე ლი ვე ზე ცი უ რის ჭვრე ტა ღა მით, მთვა რი სა და ვარ ს კ ვ ლა ვე ბის შუქ ზე უფ­რო გა უ ად ვილ დე ბა, ვიდ რე დღი სით – მზის სი ნათ ლე ზე.

– რა თქმა უნდა.– ბო ლოს და ბო ლოს, ეს კა ცი, ჩე მი აზ რით, იმა საც შეძ ლებს,

რომ თვა ლი გა უს წო როს თვით მზე საც და წყალ ში კი აღარ უც ქი­როს მის ანა რეკლს, არა მედ ცის თაღ ზე და უკ ვირ დეს მის თვი სე ბებს.

– უცილობლად.– რის შე დე გა დაც ის და ას კ ვ ნის, რომ სწო რედ მზე გან საზღ ვ­

რავს წე ლი წა დის დრო თა მო ნაც ვ ლე ო ბას და დრო ის დი ნე ბას, რომ ამ ხი ლულ სამ ყა რო ში მზე წარ მარ თავს ყვე ლა ფერს და, გარ კ ვე უ ლი აზ რით, იგი ვე მზეა ყო ვე ლი ვე იმის მი ზე ზიც, რაც მღვი მე ში ჩან და.

– ცხადია, თავისი დაკვირვების შედეგად სწორედ ამ დასკვნამდე მივა.

– მე რე და, თა ვი სი უწინ დე ლი სამ ყოფ ლის, იქა უ რი სიბ რ ძ ნი სა და თა ვი სი მე გო ბა რი პა ტიმ რე ბის გახ სე ნე ბი სას გა ნა ნე ტა რე ბად არ მი იჩ ნევს თა ვის ახ ლან დელ ყო ფას და სიბ რა ლუ ლი არ აღეძ ვ რის დი­ლეგ ში მყოფ თა მი მართ?

– რა თქმა უნდა.– ხო ლო თუ ისი ნი თა ვი ანთ მღვი მე ში პა ტივ სა და დი დე ბას მი ა­

გებ დ ნენ ერ თ მა ნეთს და ჯილ დოს არ იშუ რებ დ ნენ იმის თ ვის, ვის გამ­ჭ რი ახ მზე რა საც არ გა მო ე პა რე ბო და არ ცერ თი სა გა ნი, კედ ლის იქით რომ მიჰ ქონ დათ, და ყვე ლა ზე უკეთ იმახ სოვ რებ და, რა გა მოჩ ნ დე ბო­და პირ ვე ლად, რა – შემ დეგ და რა – ერ თ დ რო უ ლად, რის სა ფუძ­ველ ზეც წი ნას წარ მეტყ ვე ლებ და მო მა ვალს, – რო გორ გგო ნი ა, ბორ­

პლატონი

50

კი ლე ბი დან თავ დაღ წე უ ლი კვლა ვინ დე ბუ რად ინატ რებ და ყო ვე ლი ვე ამას, ან შუ რი აღეძ ვ რო და იმის მი მართ, ვი საც თაყ ვანს სცემ დ ნენ მღვი მე ში, რო გორც ყვე ლა ზე სა ჩი ნო და სა ხე ლო ვან კაცს? თუ იმა­ვე გან ც დით გულ შეძ რულს, რა საც გვა უწყებს ჰო მე რო სი, მხო ლოდ ერ თი რამ ექ ნე ბო და სა ნატ რე ლი: დღი ურ მუ შად ემუ შა ვა ღა რი ბი გლე ხის ყა ნა ში და ოფ ლის ღვრით ეშო ვა ლუკ მა პუ რი, ან აეტა ნა ათას ნა ი რი გა ჭირ ვე ბა, ოღონ დაც აღა რა სო დეს მიბ რუ ნე ბო და თა ვის უწინ დელ ყო ფას და იმ დ რო ინ დელ სიბ რ მა ვეს.

– მეც ასე ვფიქ რობ, – თქვა მან, – მარ თ ლაც ყვე ლა ფერს აიტან­და იმის გუ ლის თ ვის, რომ ძვე ლე ბუ რად აღარ ეცხოვ რა.

– ერ თ საც და უ ფიქ რ დი: ეს კა ცი რომ კვლავ მღვი მეს დაბ რუ­ნე ბო და და თა ვის ძველ ად გი ლას დამ ჯ და რი ყო, გა ნა მზის ნა თელს ასე ანაზ დად გან შო რე ბულს იმ წამ ს ვე თვალს არ და უვ სებ და ბნე ლი?

– რა თქმა უნდა.– ხო ლო თუ მღვი მე ში სა მუ და მოდ გა მომ წყ ვ დე ულ პა ტიმ რებ­

თან კვლავ მო უ წევ და პა ექ რო ბა ამა თუ იმ ლან დი სა და მი სი მნიშ­ვ ნე ლო ბის გა მო, ვიდ რე თვალს შე აჩ ვევ და სიბ ნე ლეს, რა საც, ალ­ბათ, საკ მაო დრო დას ჭირ დე ბო და, შე ნი აზ რით, გა ნა მას ხ რად არ აიგ დებ დ ნენ ამ სიტყ ვე ბით: რას მი ე ხე ტე ბო და იმ სი მაღ ლე ზე, სულ ტყუ ი ლად და კარ გა თვა ლის ჩი ნი ო? ასე რომ, თუ ვინ მე შე ეც დე ბო და ტყვე ო ბი დან და ეხ ს ნა და მაღ ლა აეყ ვა ნა ისი ნი, გა ნა იმ წამ ს ვე სულს არ გა აფ რ თხო ბი ნებ დ ნენ, ხელ ში რომ ჩა ვარ დ ნო დათ?

– უეჭველად.– ჰო და, ჩე მო ძვირ ფა სო გლავ კონ, სწო რედ ესაა კაც თა ყო ფის

ზუს ტი ხა ტე ბა. მღვი მე ხი ლუ ლი სამ ყა რო ა, ხო ლო სი ნათ ლე, რო­მელ საც ცეცხ ლი ას ხი ვებს, მზის ნა თელს ედა რე ბა. მაღ ლა ას ვ ლა და ნამ დ ვი ლი საგ ნე ბის ჭვრე ტა სხვა არა არის რა, თუ არა სუ ლის აღ­მას ვ ლა გო ნით საწ ვ დო მი სამ ყა როს მი მართ. აი, რო გო რია ჩე მი აზ­რი, თუ კი გსურს მას მის დი ო; პი რა დად მე ასე მგო ნი ა, ცოდ ნით კი ღმერ თ მა იცის, მარ თა ლია თუ არა იგი. გო ნით საწ ვ დო მი სამ ყა როს ზღვა რი სი კე თის იდე ა ა, რო მელ საც ძნე ლად თუ გა არ ჩევს გო ნე ბის თვა ლი, მაგ რამ საკ მა რი სია ბუნ დოვ ნად მა ინც აღ ვიქ ვათ, რომ აქე დან უშუ ა ლოდ გა მოგ ვაქვს დას კ ვ ნა: სწო რედ სი კე თის იდეაა ყო ვე ლი ვე ჭეშ მა რი ტი სა და მშვე ნი ე რის მი ზე ზი, ხი ლულ სამ ყა რო ში ის ბა დებს ნა თელს და მის მე უ ფეს, გო ნით საწ ვ დომ სამ ყა რო ში კი თვი თონ ვეა

სახელმწიფო

51

მე უ ფეც და მბრძა ნე ბე ლიც, რომ ლის გა ნაც და სა ბამს იღებს ჭეშ მა რი­ტე ბა და გო ნი ე რე ბა; ამი ტომ სწო რედ მის ჭვრე ტას უნ და ცდი ლობ­დეს ყვე ლა, ვი საც სურს გო ნივ რუ ლად იქ ცე ო დეს რო გორც კერ ძო, ისე სა ზო გა დო ებ რივ ცხოვ რე ბა შიც.

– გე თან ხ მე ბი, – თქვა მან, – რამ დე ნა დაც შე მიძ ლია შენს აზრს მივ ს დი ო.

– მა შინ ამა შიც და მე თან ხ მე: ვინც ამ სი მაღ ლეს მი აღ წი ა, უკ ვე აღარ შე უძ ლია ხე ლი მიჰ ყოს კაც თა ჩვე უ ლებ რივ საქ მი ა ნო ბას, რად­გა ნაც მი სი სუ ლი გა მუდ მე ბით მი ელ ტ ვის მხო ლოდ სი მაღ ლეს. და ეს სავ სე ბით ბუ ნებ რი ვი ა, რად გა ნაც ზედ მი წევ ნით შე ე სა ბა მე ბა ჩვენს მი ერ და ხა ტულ ალე გო რი ულ სუ რათს.

– მართლაც.– მე რე და, ნუ თუ შე ნი აზ რით, უნ და გვიკ ვირ დეს, რომ რო დე საც

ამ ღვთა ებ რი ვი ჭვრე ტი დან ადა მი ა ნი კვლავ უბ რუნ დე ბა ამ ქ ვეყ ნი­ურ უბად რუ კო ბას, შემ ც ბა რი და დაბ ნე უ ლი, – სა სა ცი ლო ჩანს? და­ბინ დუ ლი მზე რა ჯერ კი დევ ვერ შეს ჩ ვე ვია გა რე მომ ც ველ სიბ ნე ლეს,

მაგ რამ, ვიდ რე შე ეჩ ვე ო დეს, მა ნამ დე აიძუ ლე ბენ სამ ს ჯავ რო ში თუ

სად მე სხვა გან გა მო ვი დეს და სა მარ თ ლი ა ნო ბის ლან დე ბი სა თუ ამ

ლან დე ბის ანა რეკ ლ თა გა მო იდა ვოს, ესე იგი, იმ ხალ ხი ვით და იწყოს

ბრძო ლა მა თი გან მარ ტე ბის თ ვის, ვი საც თვა ლი თაც არ უნა ხავს სა­

მარ თ ლი ა ნო ბა თა ვის თა ვად.

– არა, ამაში არაფერია საკვირველი.– ჭკვი ა ნი კა ცი გა იხ სე ნებ და, რომ მზე რას ორი სხვა დას ხ ვა მი ზე­

ზი ამ ღ ვ რევს: რო ცა სი ნათ ლი დან სიბ ნე ლე ში გა დავ დი ვართ, ან და, პი რი ქით, სიბ ნე ლი დან – სი ნათ ლე ში. იგი ვე ით ქ მის სულ ზე დაც: და­ვუკ ვირ დეთ შემ ც ბარ სა და დაბ ნე ულ სულს, სა გან თა გარ ჩე ვის უნა­რი რომ დაჰ კარ გ ვი ა, მაგ რამ ბრიყ ვუ ლად ნუ კი და ვუწყებთ და ცინ­ვას, არა მედ და ვუ ფიქ რ დეთ – უფ რო ნა თე ლი ყო ფი დან მო ვი და და მის თ ვის უჩ ვევ მა სიბ ნე ლემ და უვ სო თვა ლი, თუ, პი რი ქით, სრუ ლი უმეც რე ბი დან ამაღ ლე ბულს თვა ლი მოს ჭ რა სი ნათ ლის ასე ვე უჩ­ვევ მა ბრწყინ ვა ლე ბამ? ამ შემ თხ ვე ვა ში შე იძ ლე ბა ნე ტა რე ბად დავ­სა ხოთ მი სი ყო ფა, პირ ველ შემ თხ ვე ვა ში კი მის და მი თა ნაგ რ ძ ნო ბა გვმარ თებს. მაგ რამ თუ ვინ მე მა ინც ვერ იკა ვებს სი ცილს, ეს და ცინ ვა

პლატონი

52

ნაკ ლე ბად ბრიყ ვუ ლი იქ ნე ბა, თუ კი მი სი სა გა ნია სუ ლი, რო მელ მაც სი ნათ ლის სა უფ ლო დან სიბ ნე ლე ში ამო ყო თა ვი.

– მართალს ბრძანებ.– თუ მარ თა ლი ა, – ვთქვი მე, – აი, რა დას კ ვ ნის გა მო ტა ნა გვმარ­

თებს: გა ნათ ლე ბა სუ ლაც არ არის ის, რაც ზოგ ­ ზო გი ერთს ჰგო ნი ა, ვი სი მტკი ცე ბი თაც გა უ ნათ ლე ბელ სულს თით ქოს ისე უნ და ჩა ვუ­ნერ გოთ გა ნათ ლე ბა, რო გორც უსი ნათ ლო თვალს – ხედ ვის უნა რი.

– დიახ, ასე ამტკიცებს ბევრი.– ეს ჩვე ნი მსჯე ლო ბა კი მოწ მობს, რომ ყვე ლა სულ სა აქვს ამის

უნა რი და სა თა ნა დო იარა ღიც მო ე ძებ ნე ბა. მაგ რამ რო გორც თვა­ლი მხო ლოდ მთელ სხე ულ თან ერ თად თუ მიბ რუნ დე ბა სიბ ნე ლი­დან სი ნათ ლი სა კენ, სუ ლიც ასე ვე მთლი ა ნად თუ გა ნუდ გე ბა ყო ვე­ლი ვე ქმნადს, იმ ზო მამ დე, რომ არა მარ ტო არსს, თვით იმა საც კი გა უს წო როს თვა ლი, რაც ყვე ლა ზე ნა თე ლია არ ს ში, ხო ლო ეს, ჩვე ნი მტკი ცე ბით, სი კე თე ა, არა?

– დიახ.– სწო რედ აქ ვლინ დე ბა მოქ ცე ვის ხე ლოვ ნე ბა, – ვუთხა რი მე,

– რა გზით შე იძ ლე ბა უფ რო ად ვი ლად და ქმე დი თად მო ვაქ ცი ოთ კა­ცი? მაგ რამ ეს სუ ლაც არ ნიშ ნავს, რომ ხედ ვის უნა რი ჩა ვუ ნერ გოთ მას, ვი საც უკ ვე აქვს ეს უნა რი. თუმ ცა ის არას წო რა დაა მი მარ თუ ლი და იქით რო დი იყუ რე ბა, სა ი თაც ჯერ არს. სწო რედ აქ გვმარ თებს ძა ლის ხ მე ვა, რომ მი სი მზე რა სწო რად მივ მარ თოთ.

– როგორც ჩანს.– სუ ლის ზო გი ერ თი უნა რი ძალ ზე ახ ლოს დგას სხე უ ლის ამა თუ

იმ უნარ თან, რამ დე ნა დაც ადა მი ანს თა ვი დან ვე შე იძ ლე ბა არც ჰქონ­დეს რო გორც ერ თი, ისე მე ო რე, მაგ რამ შემ დეგ თვით წ ვ რ თ ნის წყა­ლო ბით შე ი ძი ნოს. ხო ლო რაც შე ე ხე ბა ცოდ ნის უნარს, ეს, ეტყო ბა, რა ღაც უფ რო ღვთა ებ რი ვი ა, რა კი ღა არა სო დეს არ კარ გავს თა ვის ძა ლას და იმის მი ხედ ვით, თუ რის კე ნაა მი მარ თუ ლი, ხან სა სარ გებ­ლოა და სა სი კე თო, ხა ნაც უსარ გებ ლო და უკე თუ რი. ნუ თუ არ შე­გიმ ჩ ნე ვი ა, რა გამ ჭ რი ა ხია იმ ხალ ხის ბნე ლი სუ ლი, ვი საც არამ ზა დე­ბად, თუმ ცა ჭკვი ა ნე ბად კი თვლი ან, ან რა ტომ ვე რა ფერს გა მო ა პა რებ მათ თვალს, რა საც თვი თონ ვე მი ელ ტ ვი ან? ასე რომ, მათ მშვე ნი ე რი მხედ ვე ლო ბა აქვთ, მაგ რამ რა კი ის მათ სა ვე ავ კა ცო ბას ემ სა ხუ რე ბა, ამი ტომ რაც უფ რო გამ ჭ რი ა ხი ა, მით უფ რო მეტ ბო რო ტე ბას სჩა დის.

სახელმწიფო

53

– რა თქმა უნდა.– მაგ რამ თუ ამ ნა ირ ბუ ნე ბას ერ თ ბა შად, ბავ შ ვო ბა ში ვე მოვ კ­

ვეთ დით უკე თურ მიდ რე კი ლე ბებს, ტყვი ის სა ძი რა ვი ვით რომ ეწე­ვი ან მას ღორ მუ ცე ლო ბის, ღრე ო ბი სა თუ სხვა ხორ ცი ე ლი გან ცხ­რო მი სა კენ და ქვე მოთ მი მარ თა ვენ მის მზე რას, მა შინ ყო ვე ლი ვე ამი სა გან თავ დახ ს ნი ლი სუ ლი ჭეშ მა რი ტე ბას მი უბ რუნ დე ბო და და იგი ვე ავ კაც ნი არა ნაკ ლებ თვალ ნათ ლივ გა არ ჩევ დ ნენ ყო ვე ლი ვე ჭეშ­მა რიტს, ვიდ რე იმ საგ ნებს, რომ ლე ბის კე ნაც ამ ჟა მად მი მარ თუ ლია მა თი მზე რა.

– კი მაგ რამ, გა ნა ზე მოთ ქ მუ ლი დან ბუ ნებ რი ვად და გარ დუ ვა­ლად არ გა მომ დი ნა რე ობს, რომ სა ხელ მ წი ფო მმარ თ ვე ლო ბის თ ვის არც გა უ ნათ ლე ბელ ნი და ჭეშ მა რი ტე ბის არ მ ცოდ ნე ნი გა მოდ გე ბი ან და არც ისი ნი, ვინც მთე ლი თა ვი სი დღე და მოს წ რე ბა ცოდ ნას და გა ნათ ლე ბას იძენ და? პირ ველ ნი იმი ტომ, რომ მტკი ცედ და სა ხუ ლი მი ზა ნი არ გა აჩ ნი ათ, რომ ლის კენ სწრაფ ვა საც შე ა ლევ დ ნენ მთელ თა ვი ანთ პი რად სა თუ სა ზო გა დო ებ რივ ცხოვ რე ბას, მე ო რე ნი კი იმი­ტომ, რომ არას დი დე ბით არ და თან ხ მ დე ბოდ ნენ სა ხელ მ წი ფოს მარ­თ ვი სათ ვის მი ე ყოთ ხე ლი, რად გა ნაც, მა თი აზ რით, სი ცოცხ ლე ში ვე და იმ კ ვიდ რეს ნე ტარ თა კუნ ძუ ლე ბი.

– მართალს ბრძანებ.– მა შა სა და მე, ჩვე ნი, რო გორც სა ხელ მ წი ფოს და მა არ სებ ლე ბის,

ვა ლი ისა ა, რომ ვა ი ძუ ლოთ ყვე ლა ზე ღირ სე ულ ნი სწო რედ იმის შეს­წავ ლას მი უბ რუნ დ ნენ, რაც უზე ნა ე სად დავ სა ხეთ: მე ვგუ ლის ხ მობ სი კე თის წვდო მას და მის კენ სწრაფ ვას. მაგ რამ რო ცა ამ სი მაღ ლეს მი აღ წე ვენ და გულს იჯე რე ბენ მი სი ჭვრე ტით, იმის ნე ბას კი აღარ მივ ცემთ, რაც დღეს ნე ბა დარ თუ ლია მათ თ ვის.

– მაინც რის ნებას?– ამ სი მაღ ლე ზე დარ ჩე ნი სას, თუ კი აღარ ისურ ვე ბენ კვლავ და­

უბ რუნ დ ნენ ჩვენს პა ტიმ რებს, რა თა, ავად თუ კარ გად, მა თი ჭი რი და ლხი ნი გა ი ზი ა რონ.

– კი მაგ რამ, მა შინ ხომ უსა მარ თ ლო ნი ვიქ ნე ბით მათ მი მართ, რა კი ღა ჩვენს გა მო შავ დღე ში უნ და ჩაც ვივ დ ნენ, თუმ ცა კი შე ეძ­ლოთ გა ცი ლე ბით უკეთ ეცხოვ რათ.

– შენ კვლავ გა ვიწყ დე ბა, ჩე მო კე თი ლო, რომ კა ნო ნი მო სახ ლე­ო ბის ერ თი რო მე ლი მე ფე ნის კე თილ დღე ო ბას კი არ ისა ხავს მიზ ნად,

პლატონი

54

არა მედ მთე ლი სა ზო გა დო ე ბი სას. შე გო ნე ბით თუ იძუ ლე ბით, ის უზ­რუნ ველ ყოფს ყვე ლა მო ქა ლა ქის ერ თი ა ნო ბას, რა თა ისი ნი ერ თ მა ნე­თი სათ ვის სა სარ გებ ლო ნი იყ ვ ნენ იმ დე ნად, რამ დე ნა დაც შე უძ ლი ათ ამით არ გონ მთელ სა ხელ მ წი ფოს. მო ქა ლა ქე თა რიცხ ვ ში აც იმი ტომ რო დი რთავს ღირ სე ულ ადა მი ა ნებს, რა თა სა შუ ა ლე ბა მის ცეს მათ, ვი საც რა მო ეპ რი ა ნე ბა, ის აკე თოს, არა მედ იმი ტომ, რომ სა ხელ მ წი­ფოს გან სამ ტ კი ცებ ლად გა მო ი ყე ნოს ისი ნი.

– მართლაც დამავიწყდა.– იმა საც და უ ფიქ რ დი, გლავ კონ, რომ ჩვენ უსა მარ თ ლო ნი კი არ

ვიქ ნე ბით ჩვენ ში ვე აღ ზ რ დილ ფი ლო სო ფოს თა მი მართ, არა მედ სა­მარ თ ლი ან მოთხოვ ნებს წა ვუ ყე ნებთ და ვა ი ძუ ლებთ მათ, რო გორც მცვე ლებს, სხვებ ზე იზ რუ ნონ. „ყველა სხვა სა ხელ მ წი ფო ში – ამ სიტყ ვე ბით მივ მარ თავთ მათ, – ვინც ფი ლო სო ფო სი ხდე ბა, უფ ლე­ბა აქვს მო ნა წი ლე ო ბა არ მი ი ღოს სა ხელ მ წი ფოს მარ თ ვის საქ მე ში, რად გა ნაც ყვე ლა, სა ხელ მ წი ფო წყო ბი ლე ბი სა გან და მო უ კი დებ ლად, თვი თონ ვე გახ და ფი ლო სო ფო სი, ხო ლო ის, რაც თა ვი სით იზ რ დე ბა, არა ვის არ უმად ლის თა ვის საზ რ დოს და, ცხა დი ა, არც იმის სურ ვი­ლი აქვს, რომ ვინ მეს აუნაზღა უ როს მი სი გუ ლის თ ვის გა წე უ ლი ხარ­ჯი. თქვენ კი ჩვენ აღ გ ზარ დეთ, რო გორც თვით თქვენ და სა სი კე თოდ, ისე სა ხელ მ წი ფოს სა კე თილ დღე ოდ, რა თა იგი ვე ნი ყო ფი ლი ყა ვით, რა ნიც არი ან მე ფე ე ბი და ბე ლა დე ბი ფუტ კ რე ბის სკა ში. ჩვე ნი წყა­ლო ბით შე ი ძი ნეთ სა უცხოო და უცხო ელ ფი ლო სო ფო სებ ზე გა ცი­ლე ბით უფ რო სრულ ყო ფი ლი გა ნათ ლე ბა და ჩვენ ვე გი ბო ძეთ იმის უნა რიც, რომ ერ თ მა ნე თის თ ვის შე გე თავ სე ბი ნათ ფი ლო სო ფია და პო ლი ტი კა. ამი ტომ თვი თე უ ლი თქვენ გა ნი ერ თი მე ო რის მი ყო ლე­ბით უნ და და ეშ ვას და ნარ ჩენ მო ქა ლა ქე თა სა ერ თო საცხოვ რი სამ­დე; შე აჩ ვი ეთ თვა ლი იქ გა მე ფე ბულ წყვდი ადს, და რო ცა შე აჩ ვევთ, ათას ჯერ უკეთ გა არ ჩევთ ყვე ლა ფერს, ვიდ რე ბნე ლე თის მკვიდ რ ნი, და უკეთ ვე გა მო იც ნობთ, რას წარ მო ად გენს თვი თე უ ლი ლან დი ან რი სი ხა ტია იგი, რად გა ნაც ად რე ვე გი ხი ლავთ ყო ვე ლი ვე მშვე ნი ე­რის, სა მარ თ ლი ა ნი სა და კე თი ლის ჭეშ მა რი ტი პირ ველ ნი მუშ ნი. მა შინ ჩვე ნი სა ხელ მ წი ფო წყო ბი ლე ბა ჩვენ ცა და თქვენც სიცხა დე ში წარ­მოგ ვიდ გე ბა და არა სიზ მარ ში, რო გორც სხვა დღე ვან დე ლი წყო ბი­ლე ბა ნი, სა დაც მიმ დი ნა რე ობს ძმა თამ კ ვ ლე ლი ომე ბი და ლან დე ბის გა აფ თ რე ბუ ლი ბრძო ლე ბი ძა ლა უფ ლე ბი სათ ვის, თით ქოს ეს იყოს

სახელმწიფო

55

ყვე ლა ზე დი დი სი კე თე. სი მარ თ ლე კი, თუ გნე ბავთ, ისა ა, რომ სა დაც ძა ლა უფ ლე ბას ყვე ლა ზე ნაკ ლებ მი ელ ტ ვი ან ისი ნი, ვინც უნ და მარ­თავ დეს ქვე ყა ნას, სა ხელ მ წი ფო სწო რედ იქ იმარ თე ბა ყვე ლა ზე უკეთ და ში ნა აშ ლი ლო ბის თ ვი საც ყვე ლა ზე ნაკ ლე ბი სა ბა ბი რჩე ბა; მა შინ რო დე საც სულ სხვაგ ვა რა დაა საქ მე იმ სა ხელ მ წი ფო ებ ში, რო მელ თა მმარ თ ველ ნიც სა პი რის პი როდ არი ან გან წყო ბილ ნი”.

– რა თქმა უნდა.– რო გორ გგო ნი ა, ამას რომ მო ის მე ნენ, ჩვე ნი აღ ზ რ დი ლე ბი აღარ

დაგ ვე მორ ჩი ლე ბი ან და არ ინე ბე ბენ ერ თი მე ო რის მი ყო ლე ბით ითა­ნამ შ რომ ლონ და ნარ ჩენ მო ქა ლა ქე ებ თან? თუ ამ ჯო ბი ნე ბენ სა მუ და­მოდ გვერ დი­ გ ვერდ დარ ჩ ნენ წმინ და სი ნათ ლის სა უფ ლო ში?

– შე უძ ლე ბე ლი ა, – თქვა მან, – რად გა ნაც სა მარ თ ლი ან ხალხს ვუ ყე ნებთ ჩვენს სა მარ თ ლი ან მოთხოვ ნებს. თუმ ცა, ყვე ლა დღე ვან­დე ლი სა ხელ მ წი ფოს მმარ თ ველ თა სა პი რის პი როდ, თვი თე უ ლი მათ­გა ნი მხო ლოდ აუცი ლებ ლო ბის კარ ნა ხით თუ აიღებს ხელ ში მმარ­თ ვე ლო ბის სა და ვეს.

– დი ახ, ასეა საქ მე, ჩე მო კე თი ლო. თუ იმათ თ ვის, ვინც უნ და მარ თოს ქვე ყა ნა, ცხოვ რე ბის უკე თეს წესს ჰპო ვებ, ვიდ რე მმარ თ ვე­ლო ბას, მა შინ იმა საც შეს ძ ლებ, რომ მშვე ნი ე რი სა ხელ მ წი ფო წყო ბი­ლე ბა და ამ ყა რო. რად გა ნაც მხო ლოდ ამ ნა ი რი სა ხელ მ წი ფოს მმარ­თ ველ ნი თუ იქ ნე ბი ან ჭეშ მა რი ტად მდიდ რე ბი, მაგ რამ ოქ რო თი კი არა, არა მედ იმით, რი თაც მდი და რია ბედ ნი ე რი კა ცი: სიბ რ ძ ნი თა და სიქ ვე ლით. ხო ლო თუ გლა ხაკ ნი და უპო ვარ ნი მი ელ ტ ვი ან ძა ლა უფ­ლე ბას, რა თა საქ ვეყ ნო სი კე თეს მსუ ყე ლუკ მა ჩა მო ა თა ლონ, სა სი კე­თოს ნუ რას მო ე ლი: რად გა ნაც იწყე ბა გა უ თა ვე ბე ლი შუღ ლი, შფო­თი, შეხ ლა­ შე მოხ ლა და ეს ში ნა აშ ლი ლო ბა ბო ლოს უღებს თვით მა თაც და სა ხელ მ წი ფო საც.

– მართალს ბრძანებ.– კი მაგ რამ, თუ იც ნობ ცხოვ რე ბის რო მე ლი მე სხვა წესს, ისე­

თი ვე ზიზღს რომ აღუძ რავ დეს ადა მი ანს ამა თუ იმ სა ხელ მ წი ფო თა ნამ დე ბო ბის მი მართ, რო გორც ჭეშ მა რიტ ფი ლო სო ფი ას თან ზი­ა რე ბუ ლის ცხოვ რე ბა ა?

– არა, ვფიცავ ზევსს.– ასე რომ, სა ხელ მ წი ფო თა ნამ დე ბო ბა ხელ ში არ უნ და ჩა ვუგ­