Kliničko-toksikološke Kliničko-toksikološke analizeanalizeUvodno predavanje

Institut za toksikologiju akademik Danilo Soldatović

2010/2011.http://supa.pharmacy.bg.ac.rsvevodi@pharmacy.bg.ac.rs

Prof. dr Vesna Matović

Kliničko-toksikološke analize - ocenjivanje za MF-MB

školske 2010/2011. godine Broj kredita: 5

Predispitne obaveze 40 poena, ispitne obaveze 60 poena.Predispitne aktivnosti min broj poena

vežbe (obavezne) 15 kolokvijum 20 završni kol iz prakt nastave (obavezan ) 5

Ukupno 40 20

IspitPismeni ispit (obavezan) 40 20

Usmeni ispit 20

Ukupno 60

Ocena prema broju ostvarenih poena od ukupnih 100:6 (šest) od 51 do 60 poena; 7 (sedam) od 61 do 70 poena; 8 (osam) od 71 do 80 poena; 9 (devet) od81 do 90 poena; 10 (deset) od 91 do 100 poena

Napomena: Na kolokvijumu i na pismenom ispitu biće zastupljeni svi tipovi pitanja: višestruki izbor, dopunjavanje, sparivanje i esej pitanja.

Klinička toksikologijaKlinička toksikologija

bavi se patofiziološkim promenama koje izazivaju toksični agensi, terapijom trovanja kao i profilaksom

osnovni zadatak: pomoć otrovanoj osobi bez obzira na mesto, uzrok i dužinu ekspozicije

Urgentna toksikologijaUrgentna toksikologija

prvenstveno akutna trovanja

WHO: pored kardiovaskularnih i malignih oboljenja, akutna trovanja najznačajniji uzročnik smrtnosti

Razvoj kliničke toksikologijeRazvoj kliničke toksikologije

1949. god. prva toksikološka odeljenja u Budimpešti i

Kopenhagenu u Holandiji prvi informacioni centar protiv trovanja 1952. god. Američka akademija pedijatrije - Accident

Prevention Committee: intoksikacije - 50% uzročnika akcidenata kod dece (sredstva u domaćinstvima, aspirin - 25% trovanja dece ispod 5 godina, olovo)

1953. god. prvi centar protiv trovanja u Čikagu do 1978. god. registrovano 661 centara (100 u

Ilinoisu)

regulativa za rad centara protiv trovanja (24h, specijalisti i na 1-10 miliona stanovništva)

1968. god. AAPCC (American Association of Poison Control Centers)

1997. god. registrovano 257 lekara toksikologa i 58 nelekara

Razvoj kliničke toksikologije Razvoj kliničke toksikologije u SADu SAD

Razvoj kliničke toksikologije Razvoj kliničke toksikologije u Evropiu Evropi

Dr Gaultier (Pariz) - osnovao posebno odeljenje za otrovane osobe kasnih 50-tih

1963. god. National Poison Information Service (UK)

..............................................................

1996. god. Centar za kontrolu trovanja (VMA)

Epidemiologija trovanjaEpidemiologija trovanja

Podaci AAPCC iz 1991. god.Podaci AAPCC iz 1991. god.

4,4 miliona trovanja 1,8 miliona registrovanih slučajeva trovanja 764 sa letalnim ishodom

uzročnici: sredstva za čišćenje u domaćinstvima, kozmetički proizvodi, OTC preparati, biljke, pesticidi, lekovi, trovanja hranom...

Izveštaj AAPCC, 2008. (American Association of Poison Control

Centers)

Ukupno poziva 4 333 012 poziva 1315 slučajeva trovanja-letalan ishod

od toga 1066 usled trovanja lekovima

Najčešći uzročnici trovanja ljudi:1. analgetici (13,3%)2. sredstva za ličnu higijenu (9,0%)3. sredstva za održavanje higijene u domaćinstvu (8,6%)4. sedativi, hipnotici, antipsihotici (6,6%)5. strana tela, igračke, ostalo (5,2%).

Izveštaj AAPCC, 2008. (American Association of Poison

Control Centers)

Najčešći uzročnici trovanja dece: sredstva za ličnu higijenu (13,5%) analgetici (9,7%) sredstva za održavanje higijene u

domaćinstvu (9,7%) strana tela, igračke, ostalo (7,5%). topikalni preparati (6,9%)

Procenat trovanja prema uzroku slučajna 82,8% samoubilačka 8,7%

Put unosa UkupnoLetalno

peroralno 80% 78% dermalno 7% - inhalaciono/nazalno 5% 8% okularno 4,5% - parenteralno - 4%

Greška u propisanoj terapiji 263 942 slučaja (10,6%)

duplo doziranje zbog nemarnosti (34%)

pogrešan lek (15,3%) neadekvatna doza (14,8%) primenjen tuđ lek (9,4%) kratak vremenski razmak

između doza (9,5%)

Lekovi uzročnici trovanja sa letalnim ishodom:

ukupno 1066 slučajeva

analgetici 544 (paracetamol 110, salicilati 48)

kardiovalskularni lekovi 113 (beta-blokatori 13, kardiotonični glikozidi 15)

antidepresivi 111(litijum 13, amitriptilin 16)itd.

Epidemiologija trovanjaEpidemiologija trovanja trovanja lekovima - najveći procenat smrtnosti najčešći put unošenja otrova: GIT (76%) najzastupljenija slučajna trovanja (>87%) i to

dece ispod 6 godina i starih osoba namerna trovanja najčešća kod

asolescenata (>14 godina); najveća frekvencija smrtnosti u odraslih osoba

uzročnik slučajnih trovanja uglavnom jedna supstanca

kod namernih trovanja 60% polimedikamentozne intoksikacije

GLAVNIGLAVNI UZROČNICI TROVANJA DECEUZROČNICI TROVANJA DECE

STAROST < 6 godina za period od 1985-89. god. - (SAD)

Neželjeni BrojSupstanca Broj trovanja efekti umrlih

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Kozmetika 395,985 57 3Sredstva za čišćenje 386,052 205 4Biljke 375,649 33 1Analgetici 325,539 119 8Preparati protiv kašlja/prehlade 249,038 72 4Igračke 163,722 21 0Vitamini 145,872 33 1Ugljovodonici 129,024 168 5 Insekticidi/pesticidi 100,105 122 6Lekovi u terapiji GIT 99,636 48 3Hemijski proizvodi 87,463 72 3 Alkoholi 80,443 46 5

Neželjeni BrojSupstanca Broj trovanja efekti umrlih

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Kozmetika 395,985 57 3Sredstva za čišćenje 386,052 205 4Biljke 375,649 33 1Analgetici 325,539 119 8Preparati protiv kašlja/prehlade 249,038 72 4Igračke 163,722 21 0Vitamini 145,872 33 1Ugljovodonici 129,024 168 5 Insekticidi/pesticidi 100,105 122 6Lekovi u terapiji GIT 99,636 48 3Hemijski proizvodi 87,463 72 3 Alkoholi 80,443 46 5

Trovanja deceTrovanja dece

prema podacima AAPCC iz 1991. god. 60% trovanja kod mlađih od 6 godina

smrtnost mala - 1990. god. 25 slučajeva 1991. god. 44

razlozi velikog broja trovanja dece:radoznalost, oralna faza, privlačan izgled farmaceutskih i drugih preparata i sredstava u domaćinstvu

Deca žrtve trovanja zbog nemarnosti odraslih

Petogodišnju T.I. iz Zemuna, majka je prošle nedelje otrovala etiolom. Sipala ga je na njenu glavu da bi umrtvila vaške. Ova opasna hemikalija kroz kožu je dospela u krvotok i izazvala opšte trovanje. T.I. je samo jedno od mnoštva dece koja su žrtve trovanja kućnom hemijom ili lekovima.Mališani, posebno oni najmlađi do četvrte godine, stavljaju u usta, piju i jedu sve što im dođe pod ruku i najčešće su žrtve trovanja hemikalijama.

Najrasprostranjeniji i najopasniji su lekovi, zatim kućna

hemija, gde spadaju sona kiselina, razređivači i razni deterdženti i izbeljivači, ali i etiol kojim se često trebe vaške.

Za neke mališane trovanja su kobna.

Kina: Sukobi zbog trovanja dece olovom Ponedeljak, 17. avgust 2009. 17:04  

...Najmanje 615 of 731 deteta iz dva sela blizu topionice Dongling su bili pozitivni prilikom testiranja na trovanje olovom.

Sukobi besnih roditelja i desetina policajaca izbili su juče, a kamioni koji su isporučivali ugalj postrojenju su bili kamenovani.

Za sada nema podataka o povređenima i uhapšenima. Lokalni zvaničnici, policija i predstavnici kompanije odbili su da potvrde izveštaje o sukobima.

Nivo olova kod dece je bio 10 puta veći od nivoa koji se smatra bezbednim u Kini. Kineska novinska agencija Sinhua javila je da je prilikom ispitivanja kvaliteta vazduha oko topionice u Šansjiu utvrđeno da je nivo olova neobično visok.

MASOVNAMASOVNA TROVANJA GASOVIMATROVANJA GASOVIMA

Otrovni gasovi Pompeja 79 >2000 umrlihCO2 Kamerun 1986 >1700 umrlihMetil izocijanat Bopal 1984 >2500 umrlihCO, CN Nemačka 1939-45 milioni žrtavaSmog (SO2) London 1952 4000 umrlihAgent Orange Vijetnam Toksični dimovi? Persijski zaliv ’91 “Golfski sindrom”

Sarin Japan 1994-95 terorizam

Otrovni gasovi Pompeja 79 >2000 umrlihCO2 Kamerun 1986 >1700 umrlihMetil izocijanat Bopal 1984 >2500 umrlihCO, CN Nemačka 1939-45 milioni žrtavaSmog (SO2) London 1952 4000 umrlihAgent Orange Vijetnam Toksični dimovi? Persijski zaliv ’91 “Golfski sindrom”

Sarin Japan 1994-95 terorizam

Bhopal disaster

A leak at a chemical plant in the town of Bhopal, central India, on December 3 1984 led to 40 tonnes of lethal gas intoxicating the local population. According to official figures, nearly 3,000 people died on the night of the disaster and a further 15,000 deaths were directly related to the accident. Thousands more suffered terrible side-effects including blindness, kidney and liver failure. The company who owned the plant, Union Carbide, eventually paid the Indian Government £470m in a settlement in 1989.

Agent Orange Vijetnam

From 1961 to 1971, the U.S. military sprayed Vietnam with Agent Orange, which contained large quantities of Dioxin, in order to defoliate the trees for military objectives. Dioxin is one of the most dangerous chemicals known to man. It has been recognized by the World Health Organization as a carcinogen and by the American Academy of Medicine as a teratogen.

Between 2.5 and 4.8 million people were exposed to Agent Orange. 1.4 billion hectares of land and forest – approximately 12 percent of the land area of Vietnam – were sprayed.

The Vietnamese who were exposed to the chemical have suffered from cancer, liver damage, pulmonary and heart diseases, defects to reproductive capacity, and skin and nervous disorders. Children and grandchildren of those exposed have severe physical deformities, mental and physical disabilities, diseases, and shortened life spans. The forests and jungles in large parts of southern Vietnam have been devastated and denuded. They may never grow back and if they do, it will take 50 to 200 years to regenerate. Animals that inhabited the forests and jungles have become extinct, disrupting the communities that depended on them. The rivers and underground water in some areas have also been contaminated. Erosion and desertification will change the environment, contributing to the warming of the planet and dislocation of crop and animal life.

Agent Orange Vijetnam

TROVANJA HRANOMTROVANJA HRANOM

Ergot – Akvitanija, Francuska, 994. godina – 40000 mrtvih HCB-fungicid Turska 1956. 4000 slučaja teške porfirije Metilendiamin (slučajno trovanje) Epping, Engleska 1965. godina 84

slučaja hepatitisa usled konzumiranja kontaminiranog hleba PCB i PCDF (hemijsko zagađenje-tečnost za grejanje)Japan 1968. 1600

osoba yusho (rice oil disease) – hlorakne, hiperpigmentacija kancer jetre.. Toxic oil syndrom Španija 1981.- 340 umrlih, 19 000 otrovanih;

pneumonija, neuromuskularne promene As - prisutan u namirnicama kao nečistoća CH3Hg Minamata Bay 1950. godina Hg-fungicidi Irak 1971. – 6000 otrovanih, 400 sa letalnim ishodom Cd, Japan 1939-54. god. – itai-itai bolest Na-arsenit (akaricid) Buenos Aires, 1987. godina, oko 720 osoba

konzumiralo kontaminirano meso

LEKOVI-UZROČNICI MASOVNIHLEKOVI-UZROČNICI MASOVNIHTROVANJATROVANJA

Sulfonamid SAD 1937 oštećenje bubrega72 % dietilen glikola

Talidomid Evropa 1960 5000 fokomelija

DES SAD, Evropa 1940-50 adenokarcinom

Triptofan SAD 1989 eozinofilija

Sulfonamid SAD 1937 oštećenje bubrega72 % dietilen glikola

Talidomid Evropa 1960 5000 fokomelija

DES SAD, Evropa 1940-50 adenokarcinom

Triptofan SAD 1989 eozinofilija

Talidomid

ALKOHOL I FALSIFIKATIALKOHOL I FALSIFIKATI

Triortokrezilfosfat SAD 1930-31 Ginger Jake paraliza

Metanol Fentanil NY 1990 “Tango and Cash” epidemija

Skopolamin SAD 1995-96 antiholinergična dejstva kod zavisnika heroina

Triortokrezilfosfat SAD 1930-31 Ginger Jake paraliza

Metanol Fentanil NY 1990 “Tango and Cash” epidemija

Skopolamin SAD 1995-96 antiholinergična dejstva kod zavisnika heroina

MASOVNA PROFESIONALNAMASOVNA PROFESIONALNATROVANJATROVANJA

Policiklični arom.ugljovodonici Engleska 1775 kancer skrotuma u dimničara Živa kraj XIX veka merkurijalizam

Žuti fosfor Evropa kraj XIX veka mandibularna nekroza

Benzen 1916-1928 aplastična anemija

Azbest XX vek kancer pluća i azbestoza

Vinil hlorid XX vek angiosarkom jetre

Policiklični arom.ugljovodonici Engleska 1775 kancer skrotuma u dimničara Živa kraj XIX veka merkurijalizam

Žuti fosfor Evropa kraj XIX veka mandibularna nekroza

Benzen 1916-1928 aplastična anemija

Azbest XX vek kancer pluća i azbestoza

Vinil hlorid XX vek angiosarkom jetre

EKOLOŠKE I RADIJACIONE EKOLOŠKE I RADIJACIONE KATASTROFEKATASTROFE

Radijum Radijum SAD 1910-1920 osteosarkom itd.

RadijacijaRadijacija Hirošima i Nagasaki 1945 leukemija, kanceri,...

DioksinDioksin Seveso, Italija 1976 hlorakne...

ToksičniToksični Love Canal, NY 1978 štetni efekti po zdravlje

otpadotpad

RadijacijaRadijacija Černobil 1986 kanceri

Radijum Radijum SAD 1910-1920 osteosarkom itd.

RadijacijaRadijacija Hirošima i Nagasaki 1945 leukemija, kanceri,...

DioksinDioksin Seveso, Italija 1976 hlorakne...

ToksičniToksični Love Canal, NY 1978 štetni efekti po zdravlje

otpadotpad

RadijacijaRadijacija Černobil 1986 kanceri

Seveso 1976. godine Seveso made world headlines

when, on July 10, 1976, storage vessels at the ICMESA chemical plant ruptured, releasing several kilograms of the dioxin TCDD (2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioxin) into the atmosphere. Tens of thousands of farm animals and pets died or were later deliberately slaughtered, though it is believed that there was not a single human death directly attributable to the incident. The event came later to be known as the Seveso disaster. Nowadays in the main contaminated area there is a park called "Bosco delle Querce" (Wood of Oaks).

Černobil 1986. godine

On 26 April 1986, at 1:23:44, reactor no. 4 of the Chernobyl nuclear power station exploded. One hundred times more radiation was released than by the atom bombs dropped over Hiroshima and Nagasaki.

NAPOMENE ZA SMANJENJE BROJANAPOMENE ZA SMANJENJE BROJATROVANJA ! (1)TROVANJA ! (1)

SVE LEKOVE ČUVATI U ORIGINALNOM PAKOVANJU U ZAKLJUČANOM PROSTORU, IZVAN DOMAŠAJA DECE!

LEK BOMBONE

ČUVATI SREDSTVA ZA DOMAĆINSTVO I VRT KOJI SU TOKSIČNI U ORIGINALNIM PAKOVANJIMA U

ZAKLJUČANOM PROSTORU!

RADITI SA HEMIKALIJAMA U DOMAĆINSTVU, GARAŽAMA, ITD. U DOBRO PROVETRENIM PROSTORIJAMA!

SVE OTROVNE SUPSTANCE (BENZIN, ORGANOFOSFATI, HERBICIDI, ITD.) NE DRŽATI U NEOBELEŽENOJ BOCI, VEĆ SA ADEKVATNIM NAZIVOM I OZNAKOM OTROVA!

EDUKACIJA DECE I ODRASLIH O TROVANJIMA!

INFORMISANOST SVIH POPULACIJA O PRUŽANJU PRVE POMOĆI PRI TROVANJU (BROJEVI TELEFONA INFORMACIONOG CENTRA I ADRESA CENTRA ZA KONTROLU TROVANJA)!

NAPOMENE ZA SMANJENJE BROJANAPOMENE ZA SMANJENJE BROJATROVANJA ! (2)TROVANJA ! (2)