година xxviii l број 109 l декември 2020 · 2021. 1. 3. · година xxviii l...

година XXVIII l број 109 l декември 2020

ГЛАСИЛО НА ЛЕКАРСКАТА КОМОРА НА РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА

LKM broj 109_vox medici 15.12.2020 13:56 Page 1

Содржина

4 декемВри 2020 гласило на лекарската комора на реПУБлика сеВерна македонија

10 АктуелноПодготовките за процесот на вакцинација против COVID 19 - започнати

12100 % безбедна нова заштитна маска против ковид-19

8 ИнтервјуСпец. д-р Иринка Сотирова – Бухова:ДСЗИ и во состојба на пандемија успешно се справува со предизвиците

Прилог: Стручни и научни трудови

Гордана Тодоровска, Олга Кокочева - Ивановска, Љуба Симјановска,Катерина Сибиноска, Горан Серафимовски

00612

00619

Прв случај на невролошки симптоми со COVID-19 инфекција

Бајрам Камбери

Студија за трауми на коронката на трајните заби кај деца од 6-12 години

Актуелно

14Ковид-19 кај децата

Практика

32Димитар ТЕВЧЕВПрофесор и градител на Институтот за радиологијапри Медицинскиот факултет во Скопје

Доајени

Европски искуства

36 Јосип НОВАКПрофесор и основоположник на експерименталната дијагностичка радиологија на Медицинскиот факултет во Скопје

18Покрај дишните патишта, вените и артериите, цел на вирусот

22Наградата “Проф. д-р Епса Урумова” за д-р Александар Сенев

Награди


5март 2019гласило на лекарската комора на македонија


6 декемВри 2020

ИМПрЕСУМДо декември 2000 година „Билтен“ Излегува четири пати во годината

ИЗДАВАЧ

Лекарска комора на Р. С. Македонија Ул. Партизански одреди бр. 3 -1000 Скопје

тел/факс: 02/3124-066; тел: 02/3239-060 Жиро сметка: 200-0000114640-34

депонент: Стопанска банка ЕДБ: 4030991274058;

e-mail:

[email protected] [email protected]

ЗА ИЗДАВАЧОТ

Доц. д-р Ка ли на Грив че ва – Стар де ло ва

ИЗДАВАЧКИ СОВЕТ

д-р Ка ли на Грив че ва – Стар де ло вад-р Ил бер Бе си мид-р Игор Да бес ки

д-р Иљир Шурла нид-р Ни ко ла Гра мат ни ков ски

д-р Мев лу дин Куч, д-р Ил берт Адеми,

д-р Му ха мед Асани, д-р Душ ко Те мел ков, д-р То дор Кичуков, д-р Ал берт Леши,

д-р Горда на Бо жи нов ска - Бе а ка, д-р Ар ѓент Му ча

д-р Де ни ел По пов ски

КОМИСИЈА ЗА ИНФОрМАТИВНО -ПрОПАГАНДНА ИИЗДАВАЧКА ДЕЈНОСТ

ПрЕТСЕДАТЕЛд-р Оливер Алексовски

ЗАМЕНИК ПрЕТСЕДАТЕЛд-р Ирфан Ахмети

ЧЛЕНОВИ д-р Александар Димовски

д-р Атила Реџепид-р Владимир Аврамовски

УрЕДНИК Ристе Недановски

КОМПЈУТЕрСКА И ГрАФИЧКА ОБрАБОТКА

Владимир Бачваровски

ЈАЗИЧНА рЕДАКЦИЈА

Јасминка М. Јанева

ПЕЧАТИ

Аркус дизајн, Тираж: 6.950СТРУчНИТЕ ТЕКСТОВИ СЕ РЕцЕНзИРААТ

ISSN 1409-8865www.lkm.org.mk

ГЛАСИЛО НА ЛЕКАРСКАТА КОМОРА НА Р. С. МАКЕДОНИЈА


Почитувани, ова мое обраќање на испраќање на 2020 година би сакал да беше попразнично.Несомнено, пандемијата предизвикана од вирусот САРС ЦОВ 2 која опфаќа светски рамкисо огромен број на инфицирани и на оние кои ја изгубија битката, ќе ја обележи оваа годинаво надеж дека претстојната 2021 година ќе биде поуспешна за сите нас.

Во време на оваа голема криза која има огромно јавно, здравствено значење и го засегасекој сегмент на здравствениот систем, секојдневно учиме како најодговорно, стручно икомпетентно да се справиме и одговориме на предизвиците. Наша заедничка цел е здравјетопред сѐ и ни дава поттик да дејствуваме во насоки за изнаоѓање начин на подобрување нацелокупниот здравствен систем. Взаемното дејствување на приватниот и државниотздравствен сектор, користејќи ги сите ресурси, искуства и мрежи, е со цел - подобрување ипоголема достапност на здравствените капацитети и услуги.

Сакам да истакнам дека позитивните примери и искуства на сузбивање на оваа пандемијаво одредени градови и земји ширум светот, како и вакцините кои се на прагот, даваат надеждека ова тешко бреме еден ден ќе остане зад нас.

Во име на Лекарска комора на РСМ, сакам да се заблагодарам на сите колеги, чинители науслуги и носители на одлуки во нашиот здравствен систем, кои имаат огромна улога вопревенцијата, обезбедување третман и спасување на човечки животи. Пред нас доаѓа новагодина, со нови предизвици, планови и загонетки, со надеж дека ќе биде подобра и поуспешнаод претходната.

Лекарската комора, во оваа 2020 година, своите активности ги насочи кон справувањетосо оваа пандемија целосно посветена на стручната едукација, усогласување на законскитерегулативи и делување во насока на зачувување на достоинството на нашата фела.Здравствените работници секојдневно се вложуваат себеси сѐ се цел, спасување на човечкиживоти, што секако е наш повик и обврска и што и во иднина ќе го извршуваме посветено,одговорно и најдобро што можеме.

Им благодарам на сите оние кои гласно говореа и говорат за превентивните мерки коиш-то се клучот за излез од оваа пандемија.

Нека ни е среќна Новата 2021 година, Ви посакувам добро здравје!

7декемВри 2020

Воведник

гласило на лекарската комора на реПУБлика сеВерна македонија

Д-р Оливер АЛЕКСОВСКИ,

претседател на Комисијаза информативно -

пропагандна и издавачка дејност

Позитивните искуства и вакцините кои се напрагот, даваат надеж дека ова тешко бремеќе остане зад нас



Интервју

Почитувана д-р Иринка Сотирова - Бухова, активнос-тите на Државниот санитарен и здравствен инспекторатсе присутни во средствата за јавно информирање, номоже ли да ни кажете кои се основните ингеренции наДСЗИ?

- Државниот санитарен и здравствен инспекторат (ДСЗИ)има широк спектар на делување. Постапуваме по 23 закони,меѓу кои: Законот за здравствена заштита, Законот за зашти-та на населението од заразни болести, за евиденции во облас-та на здравството, потоа Законот за заштита на правата напациентите, но и Законот за управување со медицинскиотпад. ДСЗИ постапува и по Законот за здравствено осигуру-вање, Законот за јавно здравје, Законот за безбедност издравје при работа во делот на реализација на систематскипрегледи во здравстените установи, потоа Законот за биоме-дицинско потпомогнато оплодување и Законот за прекинува-ње на бременост. ДСЗИ има свои ингеренции и во Законот замедицински студии и континуирано стручно усовршувањена здравствени работници, како и во Законот за безбедностна козметичките производи и Законот за потрошувачи.

Како Државниот санитарен и здравствен инспекторатуспева да се справи со сегашната состојба? Успевате лида постигнете да одговорите на доставените барања доДСЗИ?

СПЕЦ.Д-р ИрИНКА СОТИрОВА – БУХОВА, ДИрЕКТОр НА ДрЖАВЕН САНИТАрЕН И ЗДрАВСТВЕН ИНСПЕКОрАТ

Имаме стабилен здравствен систем, но со пандемијатадојдоа до израз некои алки кои, за жал, во минатотобиле минимизирани. ДСЗИ успешно успева да одговорина предизвиците и во време на пандемија. Во овојмомент здравствениот систем издржува со само 50инфектолози и трисетина епидемиолози и само четирие-сетина инспектори во ДСЗИ

Приоритет ни е да создадеме добари инспектори, а тоане се прави преку ноќ, потребни се неколку години

ДСЗИ и во состојба напандемија успешно сесправува со предизвиците



- ДСЗИ е апсолутно транспарентна за своето работење иинспекторите ги извршуваат редовно своите работниобврски. Поради новонастанатата состојба со пандемијата,но и големиот број на заболени од ковид - 19, за изработка нарешенијата за изолација, успеавме да ангажираме дополни-телна помош од лица вработени во Владата и од општините.

За колку пати, поради пандемијата, е згомен обемот наработа на ДСЗИ?

- Обемот на работа на ДСЗИ, како и на сите здравствениработници, е значително зголемен, меѓутоа ДСЗИ успевауспешно да одговори на предизвиците.

Каква и во кој обем е соработката со другите институ-ции?

- ДСЗИ секојдневно соработува со сите институции ворамките на законските овластувања и надлежности.

Дали имате изготвено план за работа за следната 2021год. и кои ќе ви бидат приоритетите во тој план, доколкуво меѓувреме се надмине кризата со ковид-19?

- Секако, како и секоја година, ДСЗИ изготви годишен планза работа, согласно Законот за инспекциски надзор. Секако,акцент во планот за работа за 2021година, е ставен на актив-ности кои произлегуваат од тековната состојба, со што не сезанемаруваат сите останати активности кои се врзани со пре-тходно споменатите 23 закони.

Кои се проблемите, пак, што ДСЗИ ги има, а веќе под-олг период се чека на нивно решение (недостаток накадар и сл.)?

- До пред три години ДСЗИ функционираше со само35инспектори, на целата територија на земјава, од кои 12 од нивимаа статус помлад инспектор, кои со години наназад, некоии повеќе од осум години, не биле унапредени. Во овие тригодини, откако сум поставена како директор наИнспекторатот, примени се уште 11 помлади инспектори иунапредени 27 вработени.

За жал, претходната власт, не го препознала значењето наовој Инспекторат во синџирот на здравствениот систем ивоопшто не инвестирала ниту во човечки, ниту во материјал-ни ресурси.

Само како пример ќе наведам дека возилата кои се неоп-ходни за нормално функционирање на Инспекторатот беапостари и до 15 години. А, сега, во последните три години,со поддршка на Владата, обновен е возниот парк со деветнови возила. Ваквите наследените проблеми ДСЗИ ги реша-ва патем, а приоритет ни е да создадеме добари инспектори,а тоа не се прави преку ноќ, потребни се неколку години.

Кој е Вашиот став во врска со тоа како функционираздравствениот систем во состојба на пандемија? Што биможело, според вас, да доведе до подобрување во негово-то функционирање?

- Имаме стабилен здравствен систем, но со пандемијатадојдоа до израз некои алки кои, за жал, во минатото билеминимизирани. Сега, само се воочи неопходноста и недоста-токот на доктори по инфектологија, епидемиолози, по мик-робилологија, за кои во претходниот систем не биле доделу-вани специјализации. Во овој момент здравствениот системиздржува со само 50 инфектолози и трисетина епидемиоло-зи и само четириесетина инспектори во ДСЗИ. Инспекторитесе всушност лекари, а нивниот број е незадоволитетелен и едалеку од европскиот просек. Оваа пандемиска состојба јапокажа нивната неопходност. Добар лекар и инспектор сесоздава најмалку четири до пет години.

И покрај овие пропусти од минатото, здравствениот сис-тем се носи со состојбата на пандемијата.

Vox medici



Актуелно

Граѓаните ќе се вакцинираат против корона – 19 вирусотдоброволно и бесплатно, во постоечките пунктови за вакци-нација и во болниците. Подготовките за процесот на вакци-нација против ковид-19 започнаа со одржување на состаноцимеѓу Министерството за здравство и здравствените домовиво целата држава. Групите со голем ризик (над 65 години ипациентите со хронични болести, во делот на хронични -белодробни и кардиоваскуларни болести, како и вработенитево критичната инфраструктура и во транспортот), за кои вак-цинацијата против ковид – 19 е високо препорачана, ќе бидатприоритетно вакцинирани.

Целта, според медицинските експерти, е 60 до 70 процен-ти од популацијата да ја прими вакцината, што би било дово-лен процент за стекнување имунитет.

Клучни сегменти за процесот на вакцинација (чување идистрибуција на вакцината против ковид-19, начинот нанејзина апликација, самиот процес на вакцинирање - како ќесе закажува преку системот „Мој термин”) се презентираа одМинистерството за здравство пред директорите на здравст-вените домови во целата држава.

Од надлежните беше посочено дека почетокот на вакцина-цијата нема да значи веднаш намалување на ризикот одковид-19 ниту, пак, дека веднаш ќе се почувствува намалува-ње на притисокот врз здравствените домови. За вакцинацијана граѓаните ќе се користат постоечките вакцинални пункто-ви во здравствените домови низ државата, болници и другиздравствени капацитети, а секој здравствен дом ќе треба дадостави извештај, по направен увид, во човечки капацитетисо кои располага, како и задолжителна проверка на технички-те капацитети и нивната функционалност. Здравствените

домови ќе мора да назначат и одговорно лице за координа-ција и организација на ковид-19 вакцинацијата.

Од професор д-р Александра Грозданова, претседател наКомитетот за имунизација, беше потенцирано дека здравст-вените домови ќе добијат прашалник во којшто детално ќетреба да го наведат бројот на кадарот за вакцинација, нивна-та обученост, бројот на вакцинални пунктови, во колку смениработат во работни денови и викенди, како и колку од персо-налот учествувал во обуки за одржување на „студен синџир”.Секој здравствен дом, како што се посочува, ќе изготвувазаписник од извршено примопредавање на вакцината, апреку системот „Мој термин” ќе се следи процесот на вакци-нација.

„Се поставува посебен модул на ковид-19 вакцина, иденти-чен како оној кој сега се користи за други вакцини. За наши-те колеги во вакциналните пунктови ќе биде стандардна пос-тапка за давање вакцина сепак, бидејќи е нова вакцина, ќе сеорганизира едукативен тренинг“, потенцира проф. д-рГрозданова.

Веќе се обезбедени 833 илјади вакцини за 400 илјади гра-ѓани, преку Ковакс-механизмот на СЗО и на Глобалнатаалијанса за имунизација, а во кои учествуваат сите соседниземји, освен земјите членки на ЕУ, кои имаат можност задиректен договор со компаниите кои произведуваат и дис-трибуираат вакцини. Ковакс ќе го одреди планот за дистри-буцијa. Дополнителни количини ќе може директно да сенабават од “Астра Зенека” и од „Фајзер“. Државата имадобиено понуда и од Полска и од Грција, од каде се обезбеде-ни дополнителни околу 800 илјади вакцини. Министерот заздравство, д-р Венко Филипче, истакна дека од САД се дого-ворени фрижидери за чување на вакцините против ковид-19,на минус 70 степени, кои ќе стигнат на почетокот на јануари2021 година.

Во Македонија како и во повеќето земји, секој кој ќе се вак-цинира и ќе побара, може да добие сертификат, бидејќинајверојатно без ваков документ граѓаните кои сакаат дапатуваат, нема да може да влезат во многу држави.

Vox medici

Обезбедени се 833 илјади вакцини за 400 илјади граѓа-ни, преку Ковакс-механизмот на СЗО и на Глобалнатаалијанса за имунизација, а во кои учествуваат ситесоседни земји, освен земјите членки на ЕУ, кои имаатможност за директен договор со компаниите кои произ-ведуваат и дистрибуираат вакцини

Подготовките за процесот навакцинација против COVID 19 - започнати

Вакцината ќе се дава само на пациенти во добраопшта здравствена состојба (исто како и кај другитевакцини) и кај тие кои прележале корона вирус (но, тиенема да бидат меѓу приоритетните). Ќе се дава прватадоза, па по 21 ден, втората. По дваесет и првиот ден сеочекува заштитниот ефект на вакцината. Децата не сепредвидени за вакцинирање.



Актуелно

Национална асоцијација на прона-оѓачите на Македонија промовирашенов вид заштитна маска за повеќек-ратна употреба за заштита од вирусотковид-19. Според претседателот наНАИМ, Мирко Узелац, маската што јапромовираше оваа Асоцијација е без-бедна сто проценти.

Станува збор за иновација наНационална асоцијација на пронаоѓа-чите на Македонија, а со поддршка одМинистерството за здравство.

Новиот вид заштитна маска помногу нешта се разликува од ситемаски кои досега се користат.

“Оваа маска е безбедна сто процен-ти и за разлика од обичната има вгра-ден еден систем со два издувни кана-ли и еден издувник кој има менливиделови коишто се стерилни и дневноможе да се сменат повеќе пати. Семонтираат многу лесно. Воздухот низнос се вдишува, а се издишува прекудва канали во долните џебови. Можеда има и еден џеб. Има најобичноцрево што се става на маската кое ќе

се стерилизира и може такви стерил-ни парчиња да имате во ќесичка воџеб и да ги менувате “, истакнаУзелац.

Мирко Узелац укажа дека новатамаска се разликува од онаа којашто секористи во медицината. За медицина-та, хирургијата, како што објасни, сепредвидени поспецифични маски.Притоа, истакна дека ќе се води смет-ка да може маската да се носи и поцелиот ден.

“Со обичната заштитна се издувувавоздухот меѓу маската и лицето и пов-торно тој воздух се вдишува и пробле-мот кој таа го создава е кои луѓето коија носат многу брзо се заморуваат иумствено и физички. Досега не сме

НАЦИОНАЛНАТА АСОЦИЈАЦИЈА НА ПрОНАОѓАЧИТЕ НА МАКЕДОНИЈА СО ПОДДршКА НА МИНИСТЕрСТВОТО ЗА ЗДрАВСТВО - ПрОМОВИрАНА ИНОВАЦИЈА

100 % безбедна нова заштитнамаска против ковид-19

Маската е безбедна сто проценти иза разлика од обичната има вграденеден систем со два издувни канали иеден издувник којшто има менливиделови кои се стерилни и дневноможе да се менуваат повеќе пати


виделе дека во светот постои сличнамаска. Ова е сега патентирано, преддесет – петнаесет дена во државава.Според првите истражувања, маскатаможе да најде широка примена ипосле ковид-19, бидејќи таа може дасе користи и натаму во хирургија,фармација и сл.“ кажа Мирко Узелац.

“Овој проблем со ковид-19 мислев-ме ќе трае месец, два - три, но какошто гледаме трае подолго и оваамаска има голема иднина, барем такасе надеваме “, рече Узелац.

Како што истакнаа од НАИМ, напочетокот на април годинава, ималеповик од претседателот на Светскатафедерација на асоцијации на иновато-ри сите сојузи да дадат свој придонесза ковид-19. Маска не е само за ковид-19, туку во иднина ќе најде поширокапримена и може да се користи вохирургија, во сите здравствени уста-нови, во фармацевтската индустрија,

во многу други видови индустрија,каде носењето маски е задолжително.Узелац посочи дека иновацијата нановата заштитна маска е еден виддолг на Национална асоцијација конСветската федерација на асоцијациина иноватори.

Од НАИМ беше кажано дека ситеделови на новата маска се ревидираат,се прави ревизија на материјалитешто се користат, таа мора да биделесна. Производството на новитемаски може да биде за кратко време,односно може брзо да се спроведедоколку се најде производител и ситекои произведуваат заштитни маскиможе да се вклучат во нејзино произ-водство, само што ќе треба да ги дода-дат двата издувни канали со еден раз-водник. Нејзиното производство можеда биде и од домашни и од странскифирми.

Притоа, не се очекува маската дабиде многу поскапа односно, очекува-њата се таа да биде за 10 до 15 денарипоскапа од вообичаените маски.

Институтот за технологија воМасачусетс разви термичка масказа заштита од корона вирус

Развиена е нова термичка маскакојашто на 90 степени ќе убива пато-гени на корона вирусот. Маската еразвиена од Институтот за техноло-гија во Масачусетс, во американскиотград Кембриџ. Според нив, се работиза термичка маска против корона -19која воедно ќе биде и многу поудобназа носење.

Новата маска, наместо да филтрирасè што излегува од човечката уста, ќеја убива короната при издишување,бидејќи ќе достигнува температура од90 степени, на која ковид-19 не можеда преживее.

За да се избегнат изгореници какорезултат на загревањето до 90 степе-ни, маската ќе биде заштитена сонеопрен, синтетичка гума. Неопренотима добра хемиска стабилност и одр-жува флексибилност на широк опсегна температури. Термичката маска ќебиде идеална во ситуации кога ризи-кот од инфекција е зголемен, како штосе посети на здравствени установиили патување во јавниот превоз инема да мора да се стерилизира поупотребата.

Ако ги помине тестовите, маскатаќе работи на батерија од девет волти иќе биде поскапа од памучните, хирур-шките или маските N95, исткануваатистражувачите од Институтот за тех-нологија во Масачусетс.

За разлика од сите маски што гофилтрираат вирусот, оваа маска доз-волува вирусот да излезе преку неа,но исто така го забавува и го убива“,велат од истражувачите одИнститутот.

Маската ќе може да се носи безограничувања, а батеријата од деветволти треба да овозможи нејзина фун-кција во времетраење од неколкучаса. Истражувачите веќе започнаа даправат прототип од маската, кој ќемине и физички тестови.

Vox medici


НАЦИОНАЛНАТА АСОЦИЈАЦИЈА НА ПрОНАОѓАЧИТЕ НА МАКЕДОНИЈА СО ПОДДршКА НА МИНИСТЕрСТВОТО ЗА ЗДрАВСТВО - ПрОМОВИрАНА ИНОВАЦИЈА


Практика


Повеќе од 90% од акутните болестикои се јавуваат кај децата во претшкол-ска возраст се од вирусна етиологија.Најбројни се вирусите кои го напаѓаатгорнореспираторниот тракт и тие сеспецифични за периодот есен-пролет,додека во летните месеци тоа се вирусисо афинитет кон дигестивниот систем.Вирусот е микроорганизам кој живее исе рзмножува во живите клетки.Неговото присуство во човековото телоповлекува адекватен одговор од странана имунолошкиот систем, со цел неговаелиминација и заштита.

Малите деца се особено подложни навирусни инфекции поради незрелостана нивниот имунолошки систем.Статистички, во првите шест години одживотот, тие се разболуваат од шест до12 пати годишно од вирусни инфекции.

Вообичаени симптоми што се јавува-ат кога се работи за инфекција на гор-нореспираторниот тракт се

-запушен нос или секреција од нос,-кивавица,-покачена телесна температура,-воспалено грло,-кашлица која во почетокот е најчесто

сува, надразнителна, за подоцна да нас-тапи разводенување на секретот,

-црвенило и солзење од очите,-намален апетит,-умор и летаргичност.

Кај доенчињата, до нивниот шестимесец, ретко се развиваат вирусниинфекции затоа што се заштитени сомајчините антитела, доколку исхранатасе спроведува преку ексклузивнодоење. Преку мајчиното млеко тоадобива и одредени имуноглобулини коиго заштитуваат во тек на првите шестмесеци.

Вирусните инфекции на дигестивни-от тракт, популистички познати какостомачен вирус, исто така се многучести во детската возраст, особено кајдеца што престојуваат во колективикако грдинка или забавиште. Најчестипричинители се “рота” и “адено” вирус.Патот на инфекцијата е орофекален,преку нечисти раце и предмети илизагадена храна. Може да се пренесе икако капкова инфекција.

Карактеристични симптоми при цревните вирози се

-висока телесна температура,-повраќање,-одбивање на храна и течности,-болка и надуеност на стомакот-и течни столици повеќе од пет на број.

Притоа, се губи поголема концентра-ција на вода и елекртолити што може дадовде до опасна компликција односнодехидратација. За среќа, цревнитеинфекции предизвикани од бактерии семногу поретки. Тие се манифестираатсо многу потешка клиничка слика итешки дијареи. Ретко со висока телеснатемпература.

За разлика од вирусните, кај инфек-циите на респираторниот тракт предиз-викани од бактерии, болеста почнуванагло со висока температура, болка вогрлото со хиперемија или фибринскиналепи, неретко со локализирано зголе-мени лимфни јазли, продуктивна каш-лица и отежнато дишење.

Во период на пандемија, со вирусотна ковид-19, одреден период, од пре-вентивни причини, беа затворени детс-ките градинки за работа. Во почетокотна месец септември, оваа година, попрепорака на Комисијата за заразниболести, истите започнаа со работа.Додека кај еден дел од родителите сејави чувство на радост за повторно вра-ќање на животот на детето во нормаласо заминувањето во градинка, кај одре-ден се појавува сомнеж и страв.Сомнежот е насочен кон прашањетодали детето доколку развие симптомина покачена телесна температура илистомачни симптоми е болно од вирусотна ковид-19 или е некоја друга вируснаинфекција.

Според студија направена во Англија,од 582 деца на возраст од 3 до 13години позитивни на ковид-19 само ¼имале здравствени проблеми, од нивчетири починале и биле на возраст над10 години, од кои 2 со коморбититети.Од сомптомите, најчеста била покаче-ната телесна температура (54%), воспа-ление на белите дробови се развило кај25%, а гастроинтестинална симптома-

тологија кај 22%, додека кај 16% одпозитивните деца немало никакви сим-птоми. Со оглед дека само осум деца одвкупната бројка биле на интензивнанега, заклучокот е дека инфекцијата совирусот ковид-19 кај децата се мани-фестира како лесно вирусно заболува-ње. Децата кои биле заразени со другивируси манифестирале многу потешкаклиничка слика од оние со ковид-19.Може да се заклучи дека доколку каједно дете кое престојува во пре-тшколсјка установа се јават симптомина покачена температуа, кашлица, сто-мачна болка или дијареа, повеќе требада се мисли на друга вирусна инфек-ција отколку на ковид-19.

Детето треба да престојува во гра-динка, тоа е добро за неговиот психо-физички развој и социјализација.Притоа, треба да се создадат услови занегова целосна заштита.Топло препо-рачувам на секој родител да не го носидетето во градинка доколку покажувакакови било симптоми на болест.Измерете ја температурата на вашетодете пред градинка, додека е дома,упорно едуцирајте го како правилно даја одржува личната хигиена, да не гистава предметито во уста, да не делихрана и прибор за храна со друго дете.Облеката и обувките што се носат воградинка да се дезинфицираат по вра-ќањето дома. Препорачувам детето дасе храни здраво, да прима витамини,престојува на чист воздух и, евентуал-но, супституира со суплементи заојачување на имунитетот.

Горенаведените препораки се одопшто значење за превенција на којабило друга вирусна инфекција.

Д-р Јасна Јермилова

ВИрУСНИТЕ ИНФЕКЦИИ КАЈ МЛАДИТЕ

Ковид-19 кај децатаДодека кај еден дел од родители-

те се јави чувство на радост за пов-торно враќање на животот на дете-то во нормала со заминувањето воградинка, кај одреден се појавувасомнеж и страв. Сомнежот е насо-чен кон прашањето дали дететодоколку развие симптоми на пока-чена телесна температура или сто-мачни симптоми е болно од виру-сот на ковид-19 или е некоја другавирусна инфекција



Истражувања

Семејните лекари имаат клучна улога во советување напушачите да се откажат од пушење земајќи ги предвид нив-ните индивидуални карактеристики на пациентот и корис-тејќи ги знаењата и вештините за советување. Пушачите коиќе се откажат од цигарите пред да наполнат 35 години можеда очекуваат животен век сличен на оние кои никогаш непушеле. Одвикнувањето од пушењето може да придонесе дасе намалат големиот број на хронично болни пациенти за коипушењето претставува ризик фактор и да се заштедат ресур-си од здраствениот систем за лекување на заболувањатакоишто може навремено да се спречат со одвикнување одпушење.

Пушењето е феномен со значајни медицински, социјалнии економски импликации. Во тутунскиот чад се идентифику-вани повеќе од 4000 различни состојки од кои најважни сеникотинот (0,5 до 8 %), јаглеродниот моноксид (1-6 %), кат-ранските и фенолските материи и др. Република СевернаМакедонија е земја со голема традиција на пушење, со пре-валенца на пушење од 46% кај возрасни на возраст од 15-64години и 12,4% кај деца на возраст од 13-15 години. (1,2)

Многу малку се разговара со пациентите за одвикнувањеод пушење а има и многу малку достапни фармаколошкисредства за одвикнување од пушење кои не се на товар наФондот за здравствено осигурување.

Водени од потребата на пациентите да им се помогне приодвикнување од пушење, Центарот за семејна медицна,Медицински факултет, Универзитет „Св Кирил и Методиј“во Скопје во соработка со Универзитетот во Бирмингам приОбединето Кралство спроведоа истражување на влијаниетона одредени совети и интервенции кај пушачите врз нивнатамотивираност за да престанат да пушат или да го намалатбројот на цигари во амбуланта на матичен доктор.Истражувањето е дел од Breath Well групата (3) на истражува-ње во која, покрај нашата земја, беа вклучени и НароднаРепублика Кина, Бразил и Република Грузија. Секоја од овиеземји имаше предложено различни истражувања за да им сеподобрил квалитетот на живот на пациентите со ХОББ иастма, која е главна цел на Breath Well истржувачката група.

Четири млади истражувачи д-р Драган Ѓорѓиевски, д-рЃорѓи Станоевски, д-р Емилија Крстевска и д-р АлександраСтаменова, под раководство на главните истражувачи проф.Катарина Ставриќ и д-р Радмила Ристовска, во 2018 година,го започнуваат истражувањето кое по својот обем е најголе-мо меѓународно истражување спроведено на ниво на прима-рана здраствена заштита во Република Северна Македонија.

Ова истражување опфаќа како влијаат одредени интервне-ции на мотивираноста на пациентите за да се откажат одпушење во Република Северна Македонија, во споредба совеќе воспоставената пракса на одвикнување по пат на дава-

ње на многу краток совет (4). Ова истражување опфаќа двеинтервенти групи. Во првата интервентна група, покрај дава-њето на многу краткиот совет се мери одредување на старос-та на белите дробови, а во втората интервета група се одре-дува издишан јагленород моноксид. Двете интервентнигрупи се споредуваат со контролната група во која се давасамо многу краткиот совет.

Во исражувањето беа вклучени 1368 пациенти од 31 орди-нации на матични лекари, според однапред утврдени крите-риуми. Специјалистите по семејна медицина кои беа избра-ни да учествуваат во истражувањето се од цела Македонија,веќе практикуваат многу краток совет во својата секојдневнаработа и пројавија интерес за волонтерско учество во научноистражувачкиот проект. Тие поминаа соодветна обука заучество во научноистражувачки проект и за користење навиталограф, CO монитор и одредување на котонин во плун-ка за потребите на ова истражување. Истражувањето опфаќа-ше иницијална посета на која преку прашалник се земаасоциодемографските карактеристики на испитаниците,коморбидитетите, навиките и начинот на живот на пушачите.Секој од испитаниците после пополнување на согласност завлез во истражувањето, преку соодветен компјутерски про-грам, беше рандомизиран во едена од трите групи. По дава-њето на интервенцијата, на секој испитаник му се одредува-ше степенот на мотивираност за одвикнување од пушење сокористење на MTSS скалата. Секој испитаник беше повику-ван на посети на следење на 4, 12, и 26 недели, како ибихејвиорални посети за поддршка при откажување од пуше-ње кај оние испитаници кои ќе престанеа со пушење. На

ИНТЕРВЕНЦИИ ЗА ОДВИКНУВАЊЕ ОД ПУШЕЊЕ - MEЃУНАРОДНО НАУЧНО ИСТРАЖУВАЊЕ ВО СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА



испитаникот кој ќе дадеше одговор дека се одвикнал одпушење му се изведуваше котинин тест за да се верифицираодвикнувањето. Самото истражување имаше предвидено иинтервју со лекарите како и со избрани испитаници.Интервјута имаа за цел да се процени исправноста на давањена интервенциите од страна на лекарите како и ставовите наиспитаниците за одвикнување од пушење. Истражувањетовклучува и проценка на економската исплатливост и ефектотод воведувањето на ваков вид интервенции во секојдневнатапракса на специјалистите по семејна медицина. (4)

Целото истажување подлежеше на однапред дефинираникритериуми на мониторирање и следење на лекарите кои госпроведуваа истражувачите. Секој лекар имаше одреденмониторинг член од истражувачите кои се грижеше за исп-равноста на рандомизирањето и изведувањето на истражува-њето во соодветната ординација. Еднаш месечно се одржу-ваа кординативни состаноци со колегите од Бирмингам, какои четири месечни состаноци со сите четири земји.Истражувањето беше мониторирано и од надзорна група којабеше составена од пациенти од Северна Македонија иВелика Британија, но и од независни меѓународни истражу-вачи. Истражувањето успешно заврши во мај 2020 година исега се во тек анализи на податоците добиени од ова истра-жување и во очекување сме за добивање на резултатите изаклучоците од истото, кон крајот на годината.

Основната цел на ова истражување е семејните лекарипоинтензивно да применуваат докажани интервенции заодвикнување од пушење во нивната секојдневна пракса. Тиесо обезбедување на емпатична, индивидуализирана интер-венција за прекин на пушењето, со постојана поддршка вотекот на тој процес, на пациентите може да им помогнат дасе одвикнат од пушење, а со тоа и да се превенираат срцевизаболувања, карцином, цереброваскуларни заболувања ихронично опструктивна белодробна болест.

Со ова истражување, воедно, сакаме да ја промениме иперцепцијата на пушачите во нашата земја дека со заеднич-ки заложби на пациентите и на лекарите може да се надминепотребата од пушење.

Консултирајте се со вашиот матичен доктор и разговарајтесо него доколку сакате да се откажете од пушење особеносега, во ера на пандемија на ковид-19.

This research was funded by the National Institute for HealthResearch (NIHR) NIHR global group on global COPD in prima-ry care, University of Birmingham, (project reference:16/137/95) using UK aid from the UK Government to supportglobal health research. The views expressed in this publicationare those of the author(s) and not necessarily those of the NIHRor the UK Department of Health and Social Care.

Спец.д-р Драган Ѓорѓиевски

Референци

Institute of Public Health. Use of Psychoactive Substance in the1Republic of Macedonia. Research report. Skopje, 2017

Institute of Public Health. Global youth tobacco survey. Report,2Skopje 2016, http://iph.mk/wp-content/uploads/2016/12/GYTS-publikacija-mk.pdf

Breath Well University of Birmingham https://www.birmin-3gham.ac.uk/research/applied-health/research/breathe-well

Gjorgjievski D, Ristovska R, Stavrikj K, Farley A, Adab P,4Adams R, Dickens A, Enocson A, Stanoevski G, Gale N, Jowett S,Rai K, Sitch A, Stamenova A, Krstevska E, Jordan R. Effectivenessof Combining Feedback about Lung Age or Exhaled CarbonMonoxide Levels with Very Brief Advice (VBA) and Support forSmoking Cessation in Primary Care Compared to Giving VBA andSupport Alone “ Protocol for a Randomized Controlled Trial withinBreath Well group. Open Access Maced J Med Sci

Извршниот одбор на седницата одржана на14.10.2020 год., на предлог на Комисијата застручни прашања, донесе Одлука со која члено-вите на Лекарската комора ќе имаат обврска даобезбедат доказ за континуирана медицинскаедукација од најмалку 10 бодови за оваа година,за да обезбедат континуитет во стручното усовр-шување.

Одлуката се носи со цел да се излезе в пресретна сите доктори на медицина кои поради сос-тојбата со пандемијата не се во можност да след-ат доволен број стручни акредитирани медицин-ски настани.

Најмалку 10 бодовиза КМЕ за 2020 год.



Покрај дишните патишта,

цел на вирусот

Ако е јасно дека Covid 19 ги заразувалуѓето преку дишните патишта,изгледа сѐ поевидентно дека и васку-ларните лезии (вените и артериите) сепричина за значаен број на тешкиформи на болеста и смрт. На кој начин?Со оштетување на органите (срце, буб-рези, мозок) или со пулмонална ембо-лија до која овие лезии доведуваат.Стапувајќи во контакт со болница воWuhan (Кина), со италијанскиот прфе-сор Sandro Giannini oд Болоња и соамерикански исто така, сите сигнали-зираат за постоење на мултипли мик-ротромбози во пулмоналните крвнисадови кај повеќе пациенти кои поради

нарушената циркулација не можат дабидат добро вентилирани и поради тоаумираат. Кардиолози од разни земјиизвестија за состојба на коронарнатромбоза, одговорна за невообичаенинфаркт на миокардот (кај лица создрави артерии), понекогаш искомпли-циран со кардиална инсуфициенција исмрт. Дерматолозите опишаа кожнипромени наизглед на микро смрзнати-ни поврзани со оклузија на крвни садо-ви со милиметарски димензии. Вопочетокот на април, една холандскастудија опсервираше кај 184 пациентина реанимација кои имале бенефицијада им биде даден антикоагулант

превентивно, кај кои и покрај сѐ, 31%меѓу нив страдале од тромботичникомпликации и тоа најчесто од пулмо-нална емболија, а 23 од нив починале.Неодамна, една екипа од болницатаLariboisiere вo Парис, во студија на 56пациенти, интубирани и вентилирани,извести дека многу често кај оние коиимале пулмоналната емболија (кајполовина од нив) настанувала длабокатромбоза на долните екстремитети ипокрај превенцијата со антикоагулант.Пораката е да се администрира кајпациенти на интензивна нега силенантикоагулант и не само превентивно.Но, дали тоа е доволно?

Дали васкуларните лезии се најдетерминирачки фактор за прогнозата наболеста од Covid 19? Се поставува и прашање - дали е оправдано да се земапревентивно антикоагулантно средство?Доктор Philippe Gorny

Претпоставена интеракцијасо SARS-COV-2 и ендотелнатаклетка во белодробнатамикроциркулација



Како овие тромбози настануваат?

Васкуларниот тропизам на Sars cov- 2оди подалеку од воспоставениот фактдека секоја инфекција фаворизира нас-танување на венска тромбоза. Вирусотдиректно атакува на артериите и вени-те, целејќи на клетките на нивниотендотел: ние поседуваме такви клеткиоколу 10 милијарди во нашите крвнисадови, создавајќи еден слој (endotheli-um) кој е во директен контакт со крвтаи реагира на сите циркулирачки еле-менти. Оваа клучна улога дозволува наендотелната клетка да биде диригентна артериите и вените и да го управуванивното физиолошко однесување.Вирусот пенетрира во човечките клет-ки преку ензимоt АCE2 (ангиотензинконвертирачки ензим) кој се наоѓа наповршината на клетката и така гиинфицира и клетките на ендотелот.После пет до седум дена од нападот навирусот, ако имунолошката реакција заодбрана на организмот е силна (прекумасивна активација на макрофагите,

настануваат големи лезии таму иликаде е присутен вирусот, во белите дро-бови и особено во крвните садови.Оштетената ендотелна клетка предиз-викува дифузни нарушувања во коагу-лацијата (тромбоза) коишто можат да гозасегнат секој калибар каде било воорганизмот.

Васкуларна инфламација

За некои, инфекцијата е пред сѐ е пул-монална и тромбозите се само механи-зам меѓу другите. Во прилог на оваатеза: биолошки доказ за една пулмонал-на и дифузна васкуларна коагулацијане е константа кај болните. Противоваа теза: неодамна е публикувана еднаиталијанска студија од аутопсија на 33мажи и пет жени кај кои сите ткива сеанализирани, без исклучок, а предметбила дифузна коагулација на мали арте-риски крвни садови кои граничат сопулмоналните алвеоли. Се претпоста-вува дека овие лезии имаат негативенимпакт во размената на гасовите со

крвта. Една студија објавена во NewEngland Journal of Medicine на крајотна мај, од група на анатомопатолози,кои констатирале дека најчесто во плу-ќата е присутна инфламација на маликрвни садови кои граничат со алвеоли-те (понекогаш тоа е деструкција), еднаангиoгeнеза (стимулација од страна нафактори за раст со цел создавање нанови крвни садови за да се компензира-ат оние кои се загубени и еден ендотелнасекаде уништен или модифициран).Повредата на ендотелот би можел дабиде клучен механизам кој ја одредувапрогнозата на Covid 19. Вакви заклучо-ци од многу истражувања на оваа темаимаа влијание во прифаќање на ставотдека уште на почеток на инфекцијата соCovid 19 е потребно да се земе анти-коагулант со превентивна доза.Протоколите за превентивна терапијакај Covid 19 го потврдуваат тоа.

Paris Match du au15,2020Подготвила:

Прим. д-р Горица З. Пировска



Атеросклерозата е главниот патолош-ки процес кој води кон коронарна арте-риска болест (КАБ), и е една од најчес-тите причини за морбидитет и преранасмрт во светот1. Таа започнува рано,долго време е асимптоматска и прогре-сира со текот на годините, а нејзинатапревенција е најважна во спречувањена КАБ. Пациентите, најчесто, не сесвесни за својот ризик и затоа раниотскрининг за ризик факторите за КАБ инивната регулација се клучни и требашто порано да се спроведат.

Статините се докажани во намалува-њето на кардиоваскуларните случувањаи морталитетот кај пациентите со КАБ.Освен што го намалуваат LDL холесте-ролот, тие ја подобруваат ендотелнатафункција, ја намалуваат инфламацијатаи формирањето на тромби2-4. Споредпоследните водичи5,6, целна вредносткај пациентите со висок ризик за КАБ еLDL-C под 1.4 mmol/L и ≥ 50% намалу-вање на почетните вредности, акоосновниот LDL-C е помеѓу 1.8–3.5mmol/L. Кога со максимално толера-билни дози на статини оваа цел не сепостигнува, се препорачува да се дода-де Ezetimibe5,6, а статинскиот третмантреба да е доживотен и без прекини.Недоволна регулација на ризик факто-рите може да води до влошување наКАБ и повторни коронарни интервен-ции, а со тоа потреба од продолжувањена двојната антиагрегациона терапијасо Clopidogrel или со некој од новитепотентни P2Y12 инхибитори, зависноод комплексноста на КАБ6.

Притоа, кај пациентите кои се натерапија со двојна антиагрегационатерапија и/ или антикоагулантна тера-пија е неопходно е да се направи про-ценка на ризикот за настанување нагастроинтестинални нарушувања.

Дополнителни ризик фактори кои јазголемуваат инциденцата за појава нанесакани ГИ нарушувања се: возраст(>65 години), високи дози на НСАИЛ,историја на некомплициран облик напептична улкусна болест и др.Пациенти кај кои ќе се потврди при-суство на 1-2 од наведените ризик фак-

тори припаѓаат во групата на пациентисо умерен ризик. Пациентите кај кои сеприсутни повеќе од два ризик фактории имаат историја на неодамнешна пеп-тичка улкусна болест со компликација,припаѓаат на групата со висок ризик занастанување на ГИ компликации. Кајовие две групи на пациенти е потребнода се употреби гастропротективна тера-пија7. Кај пациентите кои се на двојнаантиагрегациона терапија со/без анти-коагуланс, изборот на лек за гастропро-текција треба да биде инхибитор напротонска пумпа кој има помал капаци-тет за врзување за CYP2C19 изоензи-мот, за да се намали ризикот за интерак-

ција8. Пантопразол незначително семетаболизира преку CYP2C19 и порадитоа има најмал ризик за појава на инте-ракции со други лекови9. Пантопразолможе да се употреби како гастропро-тективна терапија кај пациенти коиупотребуваат НСАИЛ, АСА, антикоагу-лантна терапија, вклучително и новогенерациските антикоагулантни леко-ви10. Придржувањето кон гастропротек-тивната терапија при употреба на леко-ви коишто го зголемуваат ризикот за ГИнарушувања е од особена важност,бидејќи секое отстапување од 10% конпридржувањето на терапијата со инхи-

битор на протонска пумпа, релативниотризик за настанување на несаканиефекти се зголемува за 6%. Пациентитекои употребуваат терапија со НСАИЛ ине се придржуваат на препораката заупотреба на ИПП имаат двапати пого-лем ризик за настанување на ГИ ком-пликации11. Токму поради овие причи-ни соработката со пациентите и при-држувањето кон дадената целокупнатерапија се најважни, со цел обезбеду-вање на оптимална терапија и правилназаштита.

Ас. д-р Билјана Зафировска ТалескаМ-р. д-р Димитар Трајков

Референци1. World Health Organization. (2012).

Prevention and control of noncommunicablediseases: guidelines for primary health care inlow resource settings. World HealthOrganization. https://apps.who.int/iris/han-dle/10665/76173

2. Dupuis J, Tardif JC, Cernacek P, Théroux P.Cholesterol reduction rapidly improves endot-helial function after acute coronary syndromes.The RECIFE (reduction of cholesterol in ische-mia and function of the endothelium) trial.Circulation. 1999 Jun 29;99(25):3227-33. doi:10.1161/01.cir.99.25.3227. PMID: 10385495.

3. Ridker PM, Danielson E, Fonseca FA,Genest J, Gotto AM Jr, Kastelein JJ, Koenig W,

Гастропротекција кај пациенти со кардиоваскуларни заболувања



Libby P, Lorenzatti AJ, MacFadyen JG,Nordestgaard BG, Shepherd J, WillersonJT, Glynn RJ; JUPITER Study Group.Rosuvastatin to prevent vascular events inmen and women with elevated C-reactiveprotein. N Engl J Med. 2008 Nov20;359(21):2195-207. doi:10.1056/NEJMoa0807646. Epub 2008Nov 9. PMID: 18997196.

4. Lacoste L, Lam JY, Hung J,Letchacovski G, Solymoss CB, Waters D.Hyperlipidemia and coronary disease.Correction of the increased thrombogenicpotential with cholesterol reduction.Circulation. 1995;92:3172–3177.

5. Mach F, Baigent C, Catapano AL, etal; ESC Scientific Document Group.2019 ESC/EAS Guidelines for the mana-gement of dyslipidaemias: lipid modifica-tion to reduce cardiovascular risk. EurHeart J. 2020 Jan 1;41(1):111-188. doi:10.1093/eurheartj/ehz455. PMID:31504418.

6. Collet JP, Thiele H, Barbato E, et al;ESC Scientific Document Group. 2020ESC Guidelines for the management ofacute coronary syndromes in patients pre-senting without persistent ST-segmentelevation. Eur Heart J. 2020 Aug29:ehaa575. doi:10.1093/eurheartj/ehaa575. Epub aheadof print. PMID: 32860058.

7.Lanza FL, Chan FKL, Quigley EMMand the Practice Parameters Committeeof the American College ofGastroenterology. Guidelines forPrevention of NSAID-Related UlcerComplications. Am J Gastroenterol 2009;104:728 – 738.

8. Agewall S, Cattaneo M, Collet JP etal. Expert position paper on the use ofproton pump inhibitors in patients withcardiovascular disease and antithrombo-tic therapy. Eur Heart J 2013; 34 (23):1708-13,

9.Wedemeyer R-S, Blume H.Pharmacokinetic Drug InteractionProfiles of Proton Pump Inhibitors: AnUpdate. Drug Saf 2014; 37 (4): 201-11.

10. Ray WA, Chung CP, Murray KT etal. Association of Oral Anticoagulantsand Proton Pump Inhibitor CotherapyWith Hospitalization for UpperGastrointestinal Tract Bleeding. JAMA.2018;320(21):2221-2230.

11. C Jonasson, J.G Hatlebakk, L.Lundell, et al. Association between adhe-rence to concomitant PPI therapy in cur-rent NSAID users and upper gastrointes-tinal complications. Eur J GastroenterolHepatol. 2013; 25(5): 531-538

12. Štabuc B, Tepeš B, Skok P at al.Guidelines for the prevention and mana-gem ent of gastrointestinal adverse effectsin patients receiving nonsteroidal anti-inflammatory and antiaggregant therapy.Zdravniški Vestnik. 2015; 84:3-15.

ТрИБИНА

„Општествено-хуманистичките и биомеди-цинските списанија со отворен пристап-искуства, дилеми, предизвици во 21-от век“по повод „Неделата на отворен пристап“

Веб трибината „Општествено-хуманис-тичките и биомедицинските списанија соотворен пристап ‒ искуства, дилеми, пред-извици во 21-от век“ по повод „Неделата наотворен пристап“ се одржа на платформатаZoom на 20.10.2020 година. Организатор навеб - трибината беше Филозофскиот факул-тет при УКИМ од Скопје, а соорганизаторибеа: Македонското здружение за медицин-ски уредници (МЗМУ) и научната фонда-ција „Спироски“ - Скопје.

Неделата на отворен пристап, глобаленнастан што годинава ја одбележа тринаесет-та година, е можност членовите на академ-ската и истражувачката заедница да продол-жат да учат за потенцијалните придобивкиод отворениот пристап, да го споделат онашто го научиле со колегите и да помогнат дасе инспирира пошироко учество во помага-њето за да се постигне -отворениот пристап- да се прифати нова норма во истражување-то. Во Македонија, годинава на тој начинбеше одбележана десеттата година од чест-вувањето на овој настан.

Отворениот пристап до информации ебесплатен, непосреден, пристап доИнтернет, до резултатите од научните ист-ражувања и правото на користење, како иповторна употреба на тие резултати, колкушто има потреба - има моќ да го трансфор-мира начинот на спроведување на истражу-вањето и научното испитување. Има директ-ни и широко распространети импликации заакадемската средина, медицината, науката,индустријата и за општеството како целина.

Веб - трибината ја иницираше и организа-раше проф. д-р Владимир Трајковски, којучестуваше и како предавач со две теми, апокрај него со свои предавања беа вклученипроф. д-р Мирко Спироски, проф. д-рДончо Донев и проф. д-р ГорданаРистовска. Трибината беше финасиски под-држана од Филозофскиот факултет воСкопје.

Целна популација за учество на оваа три-бина беа, во прв ред, членовите на МЗМУ,уредници и заменици уредници, членови науредувачки одбори од општесвено-хуманис-тички и биомедицински списанија одМакедонија, библиотекари одФилозофскиот факултет во Скопје, биоме-дицински и други библиотеки и друг струч-но-админстративен персонал од списа-нијата, како и студенти на постдипломски идокторски студии. Веб - трибината започнасо поздравни обраќања на деканот наФилозофскиот факултет во Скопје проф. д-рРатко Дуев, претседателот на МЗМУ акад.

проф. д-р Сашко Кедев и претседателот нанаучната фондација „Спироски“, проф. д-рМирко Спироски. Трибината ја модерирашем-р Фики Гаспар, член на Извршниот одборна Македонското научно здружение за аути-зам. Покрај овие учесници, трибината бешесподелена и на официјалната Фејсбук стра-ница на Филозофскиот факултет во Скопје,а предавањата по трибината беа поставенина официјалниот Јутјуб канал на списание-то Journal for ReAttach Therapy andDevelopmental Diversities (https://www.you-tube.com/channel/UCNydXeS6En05wLum9kb6O8g) и на тој начин се достапни за поши-рока популација на луѓе.

Според програмата беа реализирани след-ните предавања:

Проф. д-р Владимир Трајковски: „10години отворен пристап во Македонија“;

Проф. д-р Мирко Спироски: „Списанијасо отворен пристап во РепубликаМакедонија“;

Проф. д-р Дончо Донев: „Принципи нанаучната комуникација и структура на науч-ниот труд, етика во објавувањето со превен-ција на плагијаризмот“;

Проф. д-р Гордана Ристовска: „Отворенпристап во публикувањето на архиви најавно здравје“;

Проф. д-р Владимир Трајковски:„Употреба на социјалните медиуми во спи-санијата со отворен пристап“.

По секое од предавањата учесниците натрибината имаа можност да постават пра-шање. Во текот на целата трибина се развимошне плодна дискусија. На крајот, секој одпредавачаите даде свои заклучни и согледу-вања со желба ваквите трибини и во времена пандемијата со ковид-19 да продолжат сонесмалено темпо.

Отворениот пристап (ОА) има потенцијалда ги зголеми инвестициите во истражува-њето, да ја зголеми изложеноста и употреба-та на објавени истражувања, да ја олесниможноста за спроведување на истражувањапреку достапната литература и да го подоб-ри целокупниот напредок на истражувањатаи достапноста на објавените резултати.Агенциите за финансирање на истражува-њето, академските институции, истражува-чите и научниците, наставниците, студенти-те и членовите на пошироката јавност под-држуваат чекор напред кон -отворен при-стап, во поголем број секоја година.Неделата на отворен пристап е клучна мож-ност за сите членови на заедницата да пре-земат активности за да го задржат овојмоментум напред.



Награди

Наградата “Проф. д-р Епса Урмова”, за најдобар труд објавенво медицинско спиание за 2019 година, ја доби д-р АлександарСенев (PhD). Доктор Сенев наградата ја доби за трудотSpecificity, strength, and evolution of pretransplant donor-specificHLA antibodies determine outcome after kidney transplantation.

Доктор Александар Сенев има завршено Медицински факул-тет – Скопје, Универзитет “Св. Кирил и Методиј”, а доктор помедицински науки станува на Католичкиот универзитет воЛувен, Белгија, со одбрана на докторатот на тема: “Mechanismsof Human Disease, Doctoral School of Biomedical Sciences”, накој има работено во периодот од мај 2016 до мај 2020.

Своето работно искуство го има стекнато во Белгија, каконаучен соработник на “Nephrology and Renal TransplantationResearch Group, Department of Microbiology, Immunology andTransplantation, KU Leu

година xxviii l број 109 l декември 2020 · 2021. 1. 3. · година xxviii l...

Documents