година xxiv број 89 декември 2015lkm.org.mk/voxmedici/89.pdf · Начин на...

година XXIV � број 89 � декември 2015

ГЛАСИЛО НА ЛЕКАРСКАТА КОМОРА НА МАКЕДОНИЈА

NovoMix® 30

1,2

* p<0.05 ** p<0.01 † p<0.001 ‡ p<0.0001

:1. Garber AJ et al. Premixed insulin treatment for type 2 diabetes: analogue or human? Diabetes Obes Metab 2007; 9: 630–639.2. Davidson JA et al. Risk for nocturnal hypoglycemia with biphasic insulin aspart 30 compared with biphasic human insulin 30 in adults with type 2 diabetes mellitus: a meta-analysis. Clin Ther 2009; 31(8): 1641–1651. 3. NovoMix® 30 Summary of Product Characteristics. 4. El Naggar NK et al. Switching from biphasic human insulin 30 to biphasic insulin aspart 30 in type 2 diabetes is associated with improved glycaemic control and a positive safety profi le. Results from the A1chieve study. Diabetes Res Clin Pract 2012; 98: 408–413. 5. Shah S et al. Safety and effectiveness of biphasic insulin aspart 30/70 (NovoMix® 30) when switching from human premix insulin in patients with type 2 diabetes: subgroup analysis from the 6-month IMPROVE™ observational study. Int J Clin Pract 2009; 63(4): 574–582.

Водечки статин во Европа*(1)

Повеќе од 10 години искуство (4)

Висок квалитет (3)

Кај различни групи на пациенти (2)

Потврден во клинички студии (2)

Филм-обложени таблети од atorvastatin10 mg, 20 mg, 30 mg, 40 mg, 60 mg и 80 mg

Ѕвезда меѓу статините

Индикации Лекот Аторис е индициран како дополнителна терапија со соодветна исхрана за намалување на покачениот вкупен холестерол, LDL-холестерол, аполипопротеин В и триглицериди кај возрасни, адолесценти и деца на возраст од 10 години или постари со примарна хиперхолестеролемија, вклучувајќи фамилијарна хиперхолестеролемија (хетерозиготна) или комбинирана (мешана) хиперлипидемија (која одговара на Тип IIa и IIb од Fredrickson класификацијата). Се користи и кај возрасни со хомозиготна фамилијарна хиперхолестеролемија. Превенција на кардиоваскуларни заболувања. Дозирање Хиперхолестеролемија: Дозата треба да биде индивидуално одредена според почетните вредности на LDL-холестерол, целта на терапијата и како пациентот ќе реагира на лекувањето. Вообичаена почетна доза е 10 mg еднаш на ден. Прилагодување на дозата треба да се прави на интервали од 4 недели или повеќе. Максималната доза е 80 mg еднаш на ден. Превенција на кардиоваскуларно заболување: Во студиите за примарна превенција била користена доза од 10 mg/ден. Повисоки дози може да се потребни со цел да се доведе нивото на LDL- холестерол до целните вредности согласно постоечките водичи. Начин на употреба Аторис е наменет за орална употреба. Секоја дневна доза на аторвастатин се дава одеднаш и може да се земе во било кое време од денот со или без храна. Контраиндикации пациенти хиперсензитивни кон активната субстанца или некоја од дополнителните компоненти во лекот; пациенти со акутна болест на црниот дроб или необјаснето постојано зголемување на серумските трансаминази 3 пати над горната дозволена граница (ULN); за време на бременост, доење и кај жени во репродуктивен период кои се лекуваат со аторвастатин и не користат сигурен метод на контрацепција. Мерки на претпазливост Се препорачува проверка на функцијата на црниот дроб пред почетокот на лекувањето и периодично за време на третманот. Пациентите кај кои нивото на трансаминази сигнификантно се зголемува треба да се мониторираат сè додека абнормалностите не исчезнат. Доколку продолжи зголемување на трансаминазите 3 пати над горната дозволена граница (ULN) се намалува дозата или целосно се прекинува третманот со Аторис. Аторвастатин како и другите HMG-CoA редуказа инхибитори, може да влијае на скелетните мускули во ретки случаи и да предизвика мијалгија, миозитис и миопатија, кои понатаму може да се развијат во рабдомиолиза, која се карактеризира со миоглобинемија (покачување на нивото на креатин киназата (CK) (> 10 пати од ULN)) и миоглобинурија, која може да резултира со инсуфициенција на бубрезите. Креатин кинезата (CK) не треба да се мери после исцрпувачко вежбање или во присуство на други алтернативни мерки кои би можеле да го зголемат нивото на CK, што доведува до потешкотии при дефинирањето на точната вредност. Доколку нивото на СK е значително покачено од основната вредност (> 5 пати ULN), треба да се изврши повторно мерење во 5 до 7 дена да се потврдат овие резултати. Интеракција со други лекови и други форми на интеракции Истовремената употреба на Аторис со циклоспорин, еритромицин, кларитромицин, кетоконазол, флуконазол, итраконазол, дилтиазем, верапамил, ХИВ инхибиторите како ритонавир, лопинавир, атазанавир, индинавир, дарунавир и др., треба да се избегнува доколку е можно заради ризикот од зголемување на концентрацијата на аторвастатин. Употребата на фибрати како монотерапија понекогаш е асоцирана со оштетувања на мускулите, како што е рабдомиолиза. Не се препорачува истовремено внесување на големи количини на сок од грејпфрут и аторвастатин. Несакани ефекти чести несакани ефекти се главоболка, гастроинтестинални пореметувања, болки во мускули, мијалгија, фаринголарингеална болка, епистакса; помалку чести се хипогликемија, несоница, заматен вид, малаксалост; ретко може да се јави холестаза, миопатија, периферна невропатија. Начин на издавање Лекот се издава исклучиво на лекарски рецепт. Пакување 30 филм-обложени таблети од 10 mg, 20 mg, 30 mg, 40 mg, 60 mg и 80 mg аторвастатин.

Референци: 1. ePharma Market, CEGEDIM, HmR, IMS, INSIGHT HEALTH, INTELLIX, MEDICUBE, PHARMSTANDART, PharmaZOOM 2013. 2. Golob J, Brus S, Grošelj M, Barbič-Žagar B. Atorvastatin treatment meets new European recommendations for the treatment of dyslipidemias. Kardio list 2012; 7(3–4): 136–9. 3. Data on file. Krka, d. d., Novo mesto, Slovenija, 2011. 4. Atoris (atorvastatin, 10 mg) Marketing Authorisation No: 512/B-393/01, Atoris (atorvastatin, 20 mg) Marketing Authorisation No: 512/B-394/01, Slovenia.

* во централна, источна, југоисточна и западна Европа (Шпанија, Германија, Португалија, Италија)

За подетални информации обратете се на:КРКА - ФАРМА ДООЕЛ Скопје, Христо Татарчев-1, бр 101, 1000 Скопје, Телефон (02) 2720310, Факс (02) 2700325, Е-маил: [email protected], www.krka.mk

лабени тжлолм-обФи

ди отле

astatinvorat

едоВ

ин вотатчки се

(1)о Европа*

, 40 , 30 mg, 20 mg10 mgлабени тжлолм обФи

, 60 mg и 80 mgmgди отле

astatinvorat

Содржина

12 АктуелноОлеснувањa во казнената политика за матичните доктори

Капитациониот бод за матичните лекари поголем за 10 проценти од 1 јули 2016 година

16 РегулативаСпецијализација и супспецијализација со кофинансирање на државата

34 ЛегислативаЌе се легализира употребата на марихуана во медицински цели

36 АктуелноЈавно - здравствен одговор на канцерогените ефекти на црвеното месо и преработки од месо

40 ИстражувањaСо ЕУтироид кон елиминација на јодниот дефицит

42 ЛауреатиНобеловата награда за откритијата во лекувањето на паразитските болести

46 Новини од медицинатаДЕСЕТ Новогодишни одлуки за вашето здравје во 2016 година!

50 Мобилно здравствоКога пациентот е на интернет

52 РегионСо дополнителната работа повеќекратна корист и за општеството

55 ДоајениИван АНАСТАСОВ, Универзитетски предавач, примариус и основоположник на македонската радиологија

8 АктуелноПотпишана Повелба за заштита и унапредување на докторската професија и донесување на закон за докторската дејност

4 ДЕКЕМВРИ 2015 ГЛАСИЛО НА ЛЕКАРСКАТА КОМОРА НА МАКЕДОНИЈА

20 РеформиСтандардите за акредитација како начин за подобра комуникација помеѓуздравствените работници и пациентите

24 Правно катчеУправа за електронско здравство – нов орган во состав на МЗ

25 Награда„Професор д-р Епса Урумова“ за најдобаробјавен труд во медицинско списание

28 ПрактикаОдбележани првата светска недела за рационално користење на антибиотици и 18 ноември - европски ден за рационално користење на антибиотици

30 ПризнанијаДржавната награда „11 Октомври“ за проф. д-р Никола Јанкуловски

Воведник

5ДЕКЕМВРИ 2015

Проф. д-р Михаил КОЧУБОВСКИглавен и одговорен

уредник на „Vox medici“

ГЛАСИЛО НА ЛЕКАРСКАТА КОМОРА НА МАКЕДОНИЈА

Уште една година е на заминување, а тоа, секако, е можност да се осврнеме зад наси да направиме рекапитулација на сработеното и она што сме го пропуштиле... Но,крајот на годината е и повод да размислиме за она што ни претстои во следнатагодина, како задача, цели, обврски и приоритети.

Како главен и одговорен уредник, во оваа прилика, пред сè, би им се заблагодарил насите оние кои посредно или непосредно учествуваа при оформувањето на секој број наVox medici и подготовката на неговите содржини. Верувам дека тоа не само што ќепродолжи, туку ќе се прошири и ќе се продлабочи.

Лекарската професија по многу нешта е специфична и таа е насочена и кон поеди-нецот и кон заедницата. Честопати тие се испреплетуваат. Како припадник на док-торскиот еснаф посакувам во наредната година конечно да го добиеме законот за док-торска дејност. За него долго се говори, со децении, потребата од него нашироко е ела-борирана во многу наврати, а оние кон кои се обраќаваме неколку пати и јавно вету-ваа дека ќе го „спакуваат”. Но, во реалноста се остана само на ветувањата.

Повелбата за заштита и унапредување на докторската професија и донесувањена закон за докторска дејност што на 10 ноември оваа година ја парафираа министе-рот за здравство и претседателите на Лекарската комора на Македонија и наМакедонското лекарско друштво, ветува дека сме на добар пат докторите да добијатпосебен закон, закон за докторска дејност.

„Ние потписници на оваа Повелба, како и оние кои кон неа ќе пристапат, јавно сеобврзуваме, секој во своите ингеренции, дека ќе работиме на заштита и унапредувањена докторската професија преку донесување на закон за докторска дејност... “, се веливо овој документ, кој несомнено обврзува. Посакувам токму таа Повелба да биде пре-точена во практиката и да се развие во правна рамка која ќе биде во насока на зашти-та и унапредување на докторската дејност, а особено во заштита на интегритетоти дигнитетот на докторот како личност. Рамка која ќе овозможи да и се посветимена својата исклучително хумана професија, ќе ни даде поле тоа да го правиме чесно идостоинствено и, се разбира, безбедно. Секако, во интерес на квалитетот на здравст-вената заштита, на задоволство и на докторите и на пациентите, но и на целотоопшество.

Почитувани,

На крајот, дозволете во име на Уредувачкиот одбор на Vox medici и во мое лично имеда Ви посакам добро здравје и среќна и успешна 2016 година.

Во Новата година со желба за здравје, успех и донесувањезакон за докторска дејност


ИМПРЕСУМДо декември 2000 година „Билтен“ Излегува четири пати во годината

ИЗДАВАЧЛекарска комора на Македонија

Ул. Партизански одреди бр. 3 -1000 Скопје тел/факс: 02/3124-066; тел: 02/3239-060

Жиро сметка: 200-0000114640-34 депонент: Стопанска банка

ЕДБ: 4030991274058;

e-mail: [email protected]

[email protected] www.lkm.org.mk

[email protected]

ЗА ИЗДАВАЧОТ Д-р Кочо Чакалароски

ИЗДАВАЧКИ СОВЕТПроф. д-р Кочо Чакалароски

д-р Ленче Нелоскад-р Џабир Бајрамид-р Игор Николов

д-р Биљана Петковска – Огњановад-р Ѓеорги Петков

д-р Маријан Шокаровскид-р Боро Илиевскид-р Игор Дабескид-р Илберт Адеми

д-р Мухамед Асанид-р Лилија Чолакова - Дервишова

д-р Идриз Орана

ГЛАВЕН УРЕДНИКПроф. д-р Михаил Кочубовски

ЗАМЕНИЦИ НА ГЛАВНИОТ УРЕДНИКАсс. д-р Огнен Ивановски

Асс. д-р Шабан Мемети

УРЕДУВАЧКИ ОДБОРд-р Антонио Делиниколов

д-р Реџеп Селманид-р Елица Станишлевиќ

д-р Македонка Попова-Спасескад-р Атип Рамаданид-р Азис Положани

Проф. д-р Спасе Јовковскид-р Катерина Дамевска

Проф. д-р Костандина Корнети - Пекевскад-р Беким Поцестад-р Татјана Баевска

д-р Добрила Андоновскaд-р Ели Карчева-Сарајлија

Прим. д-р Билјана Ефтимовска

УРЕДНИК Ристе Недановски

КОМПЈУТЕРСКА И ГРАФИЧКА ОБРАБОТКАОктај Омерагиќ

ЛЕКТОРЖивко Мартиновски

ПЕЧАТИАркус дизајн, Тираж: 6.950

СТРУЧНИТЕ ТЕКСТОВИ СЕ РЕЦЕНЗИРААТ

ISSN 1409-8865

ЛЕКАРСКА КОМОРА НА МАКЕДОНИЈА„Партизански одреди“ број 3, 1000 Скопје, Македонија

РАБОТНО ВРЕМЕ: понеделник, вторник, среда и петок од 08 до 16 ч.

четврток од 08 до 18 ч.

Почитувани,

Заради неопходноста на континуирано ажу-рирање на базата на податоци, Лекарскатакомора на Македонија апелира до лекарите коиимале промена во личните податоци, променана работното место, односно, работат водруга здравствена установа или ја сменилеадресата на живеење, да достават точниподатоци.

Известувањето за промените може да сепрати на e-mail адресата: [email protected] илида се достави до Стручната служба наЛекарската комора на Македонија, бул.„Партизански одреди“ број 3, 1000 Скопје,Македонија.

Точните лични податоци, податоците заработните места и адресите на живеење сенеопходни за реализацијата на програмскитеактивности на комората, прецизна евиденцијаво единствениот Регистар на доктори на Р.Македонија, известување за календарот наакредитирани стручни активности, навреме-но информирање на докторите, доставувањена списанијата и други информативни и печа-тени материјали, како и во спроведувањето наразлични проекти кои се од суштинско значе-ње за докторската професија.

Ве молиме, промените на Вашите личниподатоци, адреси и установите во кои работи-те, и во иднина да ги доставувате во најкра-ток можен рок.


„Ние потписниците на оваа Повелба, како ионие кои кон неа ќе пристапат, јавно се обврзува-ме, секој во своите ингеренции, дека ќе работимена заштита и унапредување на докторската про-фесија преку донесување на закон за докторскадејност... “. Ова е истакнато во Повелбата што на10 ноември, во просториите на Лекарската комо-ра на Македонија, во присуство на директоритена Фондот за здравствено осигурување наМакедонија, претставници на синдикатите,директори на јавни здравствени установи и док-тори ја потпишаа министерот за здравство,Никола Тодоров, и претседателите на Лекарскатакомора на Македонија и на Македонското лекар-ско друштво, д-р Кочо Чакалароски и д-р ГоранДимитров.

Повелбата, која понатаму е предвидено да серазвие во закон за докторската дејност, е во насо-ка на заштита и унапредување на докторскатадејност, а особено во заштитата на интегритетоти дигнитетот на докторот како личност и профе-сионалец, што придонесува кон обезбедувањеквалитетна здравствена заштита на задоволство ина докторите и на пациентите.

“Лекарската фела веќе подолг временски пери-

од како еден од своите приоритети го има донесу-вањето на закон за докторската дејност со кој ќесе направи кодификација и детализирање наодредени сегменти кои ќе ја детерминираатздравствената и лекарската дејност како дејностод јавен интерес со посебен акцент на правата иобврските на докторите кои не се опфатени содосегашната регулатива. Оваа наша иницијативакако законски предлог беше доставена во повеќенаврати до Министерството за здравство, нодосега, за жал, се сведе на ветувањa”, истакна восвоето обраќање претседателот на Комората, д-рЧакалароски.

“Како поклоници на Хипократовата заклетва иприпадници на една исклучително хумана профе-сија, ние како доктори ќе продолжиме да работи-ме и да правиме се нашите граѓани да добијатмаксимална нега и соодветна здравствена зашти-та. Меѓутоа треба да ни се овозможи тоа да гоправиме чесно и достоинствено и, секако, безбед-но”, нагласи д-р Чакалароски.

За потребата од донесување на овој закон гово-реше и д-р Горан Димитров, претседател наМакедонското лекарско друштво, додека минис-терот Тодоров истакна дека потписниците наПовелбата јавно се обврзуваат да работат на заш-тита и унапредување на докторската професијапреку донесување закон за докторска дејност којќе опфати независно и професионално вршење надокторската дејност, чување и унапредување наслободата и угледот на докторското звање, одржу-вање и унапредување на квалитетот на докторски-те услуги во интерес на заштита на здравјето напоединецот, семејството и населението воопшто.

“Дојдов овде да ја изразам мојата желба за пот-пишување на оваа Повелба, со една друга желба- оваа Повелба да се преточи во закон којшто вед-наш ќе биде изгласан во Собранието и кој ќе имовозможи заштита на колегите, на околу 6.500членови на Македонското лекарско друштво.Згрозен сум од вчерашниот чин врз колегата, које и мој личен пријател, кој можам да кажам декамногу пати и мене ми помогнал кога станувало

Потпишана Повелба за заштита и унапредување на докторската професија и донесување на закон за докторската дејност

ПРОЕКТ

Актуелно

Повелбата, којапонатаму е пред-видено да се раз-

вие во закон задокторската

дејност е во насо-ка на заштита и

унапредување надокторската

дејност, а особеново заштита на

интегритетот идигнитетот надокторот како

личност и профе-сионалец

збор за случаи во операционата сала. докторкојшто е олицетворение на морална, хумана ипрофесионална посветеност на својата дејност.Мислам дека ваков чин никогаш повеќе не смееда се повтори. И докторите коишто спасуваатживоти, кои се чувари на нашето и вашетоздравје, и самите сме и пациенти, и ние смечовечки живот”, рече д-р Димитров.

Основните начела на кои се базира Повелбатасе и одржувањето и унапредување на довербатамеѓу докторот и пациентот, како и членовите нанеговото семејство во вршењето на докторскатадејност, заемно почитување на правата на паци-ентите и на докторите, правото на докторот да сеповика на совеста поради сопствени етички, вер-ски и морални обврски да одбие спроведување надијагностика, лекување и рехабилитација напациенти ако тоа не е во спротивност со правила-та на струката и со тоа не се причинуваат трајнипоследици за здравјето или не се загрозува живо-тот на пациентот, обврската на докторот да чувакако докторска тајна се што ќе дознае за пациен-тот кој му се обратил за докторска помош, а е воврска со неговата здравствена состојба, освен акосо посебен закон тоа поинаку не е уредено.

Во Повелбата се опфатени: право на докторотда биде почитуван од другите доктори и здравст-вени работници, право и обврска на стручноусовршување на докторот, вреднување на негова-та работа согласно колективниот договор, правона докторот и членовите на неговото потесносемејство на заштита ако кон него непосредно сеупатени закани, напади и слични постапки воврска со давањето здравствени услуги...

Министерот Тодоров се осврна и на законскитеизмени со кои докторот кога врши здравственадејност и дава здравствени услуги се смета какослужбено лице кое врши службена должност врзоснова на овластување дадено со закон и истакнадека верува оти Повелбата ќе биде преточена возакон за доктори, односно закон за правата налекарите.

Повелбата ја потпишаа речиси сите докторикои присуствуваа на нејзиното официјално про-мовирање.

Потпишувањето на Повелбата уследи по инци-дентот на Универзитетската клиника за дигестив-на хирургија во Скопје, кога во доктор пукаадвајца блиски роднини на пациентка која почина-ла по направениот хируршки зафат. Повод заинцидентот била смртта на нивната мајка, којабила пациентка на докторот во кого еден одпријавените пукал. Целиот случај предизвикаогромно незадоволство кај докторите, а дел орга-

низираа и протести. Целата јавност беше шоки-рана од грозоморниот обид за убиство во клинич-ка установа. Информацијата за инцидентот ја пре-несоа голем број медиуми во регионот, па и поши-роко. Лекарската комора на Македонија најострого осуди инцидентот и побара целосно расветлу-вање на случајот и адекватно санкционирање наоние кои пукаа во д-р Љубомир Огњеновиќ кој замалку ќе беше убиен само затоа што се обидел дапомогне на член на нивното семејство. Реагираа исиндикалците со барање за поголема безбедностсо оглед дека самиот инцидент потврди дека имасериозни пропусти во обезбедувањето и безбед-носта на здравствените институции. Сето тоа,повторно ја актуелизира темата за потребата оддонесување на посебен закон за докторскатадејност. Овојпат сите, Лекарската комора, Маке -дон ското лекарско друштво, Министерството зазд равство, синдикалните организации и големброј други асоцијации и здруженија, беа едно-гласни - тоа е неопходност.

Се колнам во лекарот Аполон, во Ескулап, во Хигеја и во Панаеја, и за сведо-ци ги повикувам сите богови и божици дека целосно ќе се придржувам до оваазаклетва и до овој завет според моите сили и моето расудување... Доколкуверно се придржувам до ова заклетва и не ја прекршам, нека уживам во живо-тот и во работата и сите луѓе вечно нека ме слават. Доколку, пак, јапркршам или доколку лажно се заколнам, нека ме снајде спротивното.

Пред дваесет и пет векови Хипократ, најславниот лекар меѓу лекарите воисторијата на човештвото, на сопствена иницијатива ги поставил темелитена најхуманата професија, уверен во своите добри намери и својот моралендискурс. Сега, во дваесет и првиот век од Новата ера, лекарите на балкан-ските простори се соочуваат со најпонижувачко девалвирање на својатапрофесија, своето ангажирање, својата личност. Будно се следени од ситеинституции на државата, добиваат насоки од своите пациени како да леку-ваат, добиваат закани дури и по својот живот. Пред неколку години еденболен ум во соседната држава одлучи да го лиши од живот хирургот на којтој му пресудил - смртна казна. Успешно ја реализираше својата болна идеја.Се разбира, тој не беше осамен во своето лудило- доби огромен број под-држувачи во социјалните медиуми. Така треба - едногласни беа фрустрира-ните бедници. Така треба - повикуваат во еден глас многумина деновиве,кога уште еден болен ум, незадоволен од хирургот на неговата мајка, напра-ви обид, за среќа, овој пат неуспешен, да го ликвидира исклучително вред-ниот и професионален хирург на една од нашите медицински академии.

А уште колкумина, тивко, кукавички ги тријат рацете и жалат што убиство-то заврши во обид?

Во вакво опшество, каде што се раѓаат, живеат и дејствуваат вакви болниумови, Хипократ би ја довршил својата Заклетва со резигнација:... односно посопствена процена, незадоволните од моето лекување, нека ја земат прав-дата во свои раце...

И докторите ги убиват, зар не?проф. д-р Спасе Јовковски

9ГЛАСИЛО НА ЛЕКАРСКАТА КОМОРА НА МАКЕДОНИЈА ДЕКЕМВРИ 2015

И ДОКТОРИТЕ ГИ УБИВААТ, ЗАР НЕ?

Комисијата за етички и правни прашањапри Лекарската комора на Македонија наседницата одржана на 24.11.2015 годинадонесе одлука за привремено одземањена лиценцата за работа на д-р ТомчоВанчев, специјалист анестезиолог и д-рЗоран Јовановски, специјалист анестезио-лог, вработени во ЈЗУ Општа болница -Гевгелија. Лиценците за работа на докто-рите привремено им се одземаат до доне-сување на правосилна судска одлука.

Одлуката е донесена врз основа на

доставената документација: Извештајотод извршениот стручен надзор од странана комисијата формирана од Минис терст -во то за здравство, како и известувањетоза резултатите од анализата на алкохолво примероци на крв од Министерствотоза внатрешни работи.

Привременото одземање на лиценцитеза работа на докторите е поради повредана позитивните законски прописи иодредбите на Кодексот на медицинскатадеонтологија.

Комисијата за етички и правни праша-ња отоври постапка по добиеното извес-тување од Министерството за здравствово врска со случајот во ЈЗУ Општа болни-ца - Гевгелија со кое се бара да се утврдидали, согласно Законот за здравственазаштита, има основа за привремено илитрајно одземање на лиценцата за работана двајцата анестезиолози поради утвр-дено присуство на алкохол во крвта привршење на интервенција при која починародилка и нејзиното бебе.

ЛКМ: Привремено одземени лиценците на двајца анестезиолози од Општата болница – Гевгелија


Законот за докторската дејност е прашање коеподолг временски период е актуелено за македон-ското здравство. По осамостојувањето на Р.Македонија во неколку наврати се правеа неус-пешни обиди докторската дејност да се кодифи-цира во еден закон. Иницијативите произлегуваатод искуствата на повеќе земји. Лекарската коморана Македонија преку различни тела на повеќенивоа во неколку наврати подготви текстови назакон за докторската дејност, меѓутоа за нив не сенајде место во големиот број реформски зафативо здравствениот систем.

Изминатиот период, паралелно со реформите итрансформацијата на здравствениот систем,следејќи ги искуствата на повеќе земји, дел од нивчленки на Европската унија, дел кандидати зачленство, постепено се пристапи кон промена налегислативата кога станува збор за докторите.Пред се имајќи предвид дека местото, улогата,стручноста, правата и одговорноста на докторитево модерен здравствен систем подразбира разви-вање на легислатива која ќе застане на патот напроизволно и субјективно толкување и палијатив-но решавање на сите проблеми поврзани со тоа.

А законот за докторската дејност треба да гиуредува поимот, содржината и условите за врше-ње на докторската дејност, јавните овластувања идруги прашања во врска со оваа област. Прекунормативното регулирање, пошироко, но ипоконкретно од она што веќе постои во повеќезакони и подзаконски акти, се стеснува можностаза различно читање, но се создава и можност наедно место да се најде законската регулатива задејност од јавен интерес во кој граѓаните и држа-вата издвојуваат значајни средства...

Во тој контекст, со законот треба се утврдатповеќе основни начела од кои треба да поаѓа док-торот при вршењето на здравствената дејност

како нејзин носител. Позначајни, се чини, сеодредбите за правото на докторот самостојно дапостапува во процесот на донесување одлуки,избор на дијагностика и лекување, врз основа нанаучните знаења, стручно докажаните методи имедицина базирана врз докази, секако, во соглас-ност со околностите и условите кадешто се реа-лизира здравствената заштита. Законот треба даги опфати и вреднувањето на докторскатадејност, цената на докторскиот труд во приватна-та практика, условите и критериумите за оствару-вање на правото на бенефициран стаж на дел оддокторите, правата и должностите на докторот вокој влегува и правото за укажување и неукажува-ње докторска помош...

Лекарската комора во изминативе години пос-тојано укажува дека законот за докторскатадејност е посебен закон и тој во никој случај нетреба да биде одговор на Законот за заштитата направата на пациентите, кадешто се утврдениобврските и правата на пациентите, но и на док-торите. Комората како иницијатор постојанопотенцира дека со законот за докторската дејносттреба да се реализира кодификација и детализи-рање на одредени сегменти кои ќе ја канализира-ат здравствената и докторската дејноста какодејност од јавен интерес.

Станува збор за законски проект кој се потвр-дил како функционален во земјите на Европскатаунија и одговара на нејзината легислатива вообласта на докторската дејност.

Дали со потпишувањето на Повелбата конечное направен најголемиот чекор кон донесувањетона законот за докторската дејност, останува давидиме во претстојниот период.

Vox medici

Потпишувањетона Повелбата

уследи по инцидентот на

Универзитетскатаклиника за диге-стивна хирургија

во Скопје, кога водоктор пукаа

двајца блискироднини на

пациентка којапочинала по

направениотхируршки

зафат

Актуелно


Во новите Анекс –договори за извршување иплаќање на здравствените услуги во примарнатаздравствена заштита - општа медицина за 2016година се инкорпорирани повеќе новини кои вотекот на минатата година ги иницираа докторитеод примарниот сектор. Измените се резултат оддолготрајната анализа и дијалог меѓу Фондот заздравство, Лекарската и Стоматолошката комо-ра, како и Здружението на приватни лекари наМакедонија, а со нив се ублажува казненатаполитика, се намалуваат договорните казни и сеолеснува секојдневното работење на матичнителекари.

„Целта на релаксирање на казнената полити-ка и воведување на опомената како прва меркае од особена важност за зајакнување на пар-тнерските односи со матичните стоматолози илекари. Опомената ќе замени голем дел наказни кои се изрекуваа од Фондот за техничкигрешки на докторите, со што сакаме да го зајак-неме партнерскиот однос со нив”, беше истак-нато на заедничката прес-конференција што на24 ноември 2015 година се одржа во Фондот заздравствено осигурување на Македонија накоја присуствуваа и првите луѓе на коморите со

своите тимови и на Здружението на приватни-те лакари.

Со измените во Анекс-договорите:

� Осум договорни казни од ¼ капитација сетрансформирани во опомени. Опомената ќеважи само ако првпат се направи повреда надоговорот, а доколку тоа повторно се случи,тогаш се изрекува договорна казна и тоа воследниве случаи:

- На матичниот лекар му фали ампула илитаа е со истечен рок од задолжителнатаампуларна терапија што треба да ја има воординацијата.

- Доколку матичниот лекар не го известиФондот за промена на адреса и промена натимот во рок од 20 дена од кога таа се слу-чила

- Доколку здравствената установа не го почи-тува работното време.

- Доколку матичниот лекар заборавил да еви-

Олеснувањa во казнената политика за матичните доктори

ФОНД ЗА ЗДРАВСТВЕНО ОСИГУРУВАЊЕ НА Р. МАКЕДОНИЈА

Актуелно

Измените се резул-тат од долготрајната

анализа и дијалогмеѓу Фондот за

здравство,Лекарската и

Стоматолошкатакомора, како и

Здружението на при-ватни лекари на

Македонија, а со нивсе релаксира казне-

ната политика, сенамалуваат дого-

ворните казни и сеолеснува секојднев-

ното работење наматичните лекари

Со новиот анекс - договор за извршување иплаќање на здравствените услуги во примарна-та здравствена заштита е направен крупенисчекор во делот на можноста матичниотлекар да користи породилно отсуство или дол-готрајно боледување до 270 дена, без притоада се грижи за состојбата на ординацијата,пациентите и медицинската сестра. Имено, од01. 01.2016 година ако избраниот доктор неможе да вработи своја замена во ординацијата,тогаш, неговата редовна секојдневна заменаможе да ја преземе и медицинската сестра, асо тоа и да ги опслужува сите пациенти и за тоаќе биде исплатен. Досега замената на матич-ниот лекар требаше покрај своите да ги опслу-жува и пациентите на лекарот кој е отсутен, безда биде платен од страна на Фондот.

Породилно и долготрајно боледување

13ДЕКЕМВРИ 2015ГЛАСИЛО НА ЛЕКАРСКАТА КОМОРА НА МАКЕДОНИЈА

дентира датуми на аплицирање на ампу-ларна терапија или пак пациентот не му сепотпишал на рецептот.

- Доколку матичниот лекар не го чува образ-ецот за избор на пациент во здравствениоткартон.

- Доколку матичниот лекар погрешно пре-сметал и наплатил партиципација која ненадминува 50 денари повеќе од дозволено-то. Во тој случај иако станува збор за нез-начителни средства, доволно е откако ќе сеутврди грешката тие да му се вратат напациентот.

- Доколку матичниот лекар направи технич-ка грешка и за лек кој е препорачан од спе-цијалист/супспецијалист, на рецептот гозгреши факсимилот (бројот на специјалис-тот/супспецијалистот).

- Доколку се препишат повеќе кутичиња одлекот од максималната годишна количина,но вредноста не надминува 500 денаригодишно.

� Намалени се три договорни казни, коинаместо 1/2 капитација од фиксниот делсе намалуваат на 1/4 капитација од фик-сен дел.

- Здравствената установа ќе се казни самодоколку погрешно пресметала и наплатилапартиципација, 50 денари повеќе од дозво-леното.

- На здравствената установа ќе и биде изре-чена казна доколку препише лекови одмаксимално дозволените количини, повеќеод 500 денари на годишно ниво..

- Доколку здравствената установа не презе-ла никаква активност за комплетирање натимот, најчесто се однесува на вработува-ње на медицинска сестра по заминувањена постојната, во рок од 35 дена. Во тојслучај здравствената установа ќе биде каз-нета. Оваа одредба се однесува само занамерно непреземање активност за ком-плетирање на тимот.

� Се бришат две договорни казни:

- Едната е за упатување на повисоко ниво наздравствена заштита. Ова се прави бидејќиво функција е националниот сервис зазакажување „Мој термин“.

- Се брише одредбата од договор со којаФондот може да изрече казна за нешто штоне го предвидел во договорот.

Капитациониот бод за матичните лекари од 1. 7. 2016 година ќе се зголемиод 50 на 55 денари, односно избраните лекари ќе добијат 10 % зголемувањеза поквалитетна грижа за здравјето на пациентите. Одлуката за вакватакорекција, како што истакнуваат во Фондот за здравствено осигурување(ФЗОМ), е донесена по направените анализи на состојбите во примарнотоздравство. Зголемувањето од пет денари по капитационен поен, според пре-сметките, за Фондот ќе значи дополнителна фискална импликација од 188милиони денари годишно.

За оваа намена, односно за дејноста општа медицина во буџетот на ФЗОМза 2015 година биле предвидени и ќе бидат исплатени една милијарда и 870милиони денари.

Со корекцијата на капитациониот бод ќе бидат опфатени 1.527 тимови наматични лекари коишто работат во 1.085 ординации со кои ФЗОМ има склу-чено договор во 2015 година. Последното покачување на капитациониот бодза матичните лекари е направено во 2011 година кога тој од 45 е зголемен на50 денари.

Зголемувањето на капитациониот поен, според очекувањата на Фондот,треба да обезбеди и подобрување на состојбата во примарната здравственазаштита, а тоа, велат во ФЗОМ, несомнено ќе се рефлектира и на 1,768.939осигуреници кои имаат избрано матичен лекар. Во просек секој избран лекарима 1.159 пациенти за кои Фондот исплаќа 104.367 денари.

Инаку, одлуката за корекција на бодот ја верификува Управниот одбор наФондот, а по добивање согласност од министерот за здравство, ќе бидеобјавена во “Службен весника на Р.Македонија”. Почнува да се применува од1.7.2016 година.

Од Фондот за здравствено осигурување на Македонија нагласуваат декапродолжуваат да биде рамноправен партнер со здравствените установи изаеднички да работи на зајакнување на обезбедување на поквалитетно и под-остапно здравство за сите осигуреници и квалитетни работни услови заздравствените работници.

Капитациониот бод за матичните лекарипоголем за 10 проценти од 1 јули 2016 година

ДЕКЕМВРИ 2015 ГЛАСИЛО НА ЛЕКАРСКАТА КОМОРА НА МАКЕДОНИЈА 14

Во договор со Лекарската комора наМакедонија, Фондот воведе нова дого-ворна казна која како превентивнамерка е во функција за заштита од злоу-потреба на наплатата на пациентите.

� Од 1 јануари 2016 секој матиченлекар кој незаконски ќе му наплатина пациентот ќе треба да ги вратипарите и ќе биде казнет во износод три месечни капитации во фик-сен дел (210% на ниво од капита-ција). Ова се однесува на здравст-вени услуги кои Фондот ги плаќапреку капитацијата.

� Се зголемува лимитот за препи-шување на лекови и антибиотициод 400 на 480 денари по поен штово практиката значи послободноиздавање на рецепти за хроничноболните пациенти. Од 01.01.2016година со зголемениот лимитповеќе нема да се намалува капи-тацијата за пречекорување. Досегаво просек секој матичен лекарможеше месечно да препишевредност на лекови од 70.000денари за своите пациенти, а однаредната година ќе може да про-пишува лекови во вредност од84.000 денари.

� Со посебни мерки ќе се стимули-раат матичните стоматоло-зи/лекари да одвојат време и да имукажат на пациентите кои лековиза нивната болест се без доплата.Доколку 40% од реализиранитерецепти се лекови без доплата,тогаш Фондот нема да ја контро-лира целта - рационално препи-шување на лекови и антибиотици.

� Се намалува администрацијата воделот на известување за прекин наработен однос и наместо да сеизвестува и подрачната служба ицентралата на Фондот, од наредна-та година тоа ќе се прави само наедно место.

Анекс - договорите ќе се склучуваатво електронска форма, преку користе-ње на електронскиот потпис.

Vox medici

ЛЕ КАР СКА КО МО РА НА МА КЕ ДО НИ ЈА

Ко ми си ја за до де лу ва ње на на гра да та „Св. На ум Охрид ски“

РАСПИШУВА КОНКУРС

за до де лу ва ње на на гра да та „Св. На ум Охрид ски“ за осо бе ни по стиг ну ва ња

во об ла ста на здрав ство то во 2015 го ди на

На гра да та „Св. На ум Охрид ски“ се до де лу ва во знак на приз на -ние за особе ни ос тва ру ва ња во об ла ста на здрав ство то, на по е ди -нец- до ктор на медици на. На гра да та е па рич на и се до де лу ва ед -наш го диш но на до ктор кој во прет ход на та го ди на осо бе но сеистак нал со со вес но и од го вор но из вр шу ва ње на до ктор ска та про -фе си ја, кој ос тва рил осо бе но до бри ре зул та ти во ле ку ва ње то на па -ци ен ти те и се стек нал со до вер ба и по пу лар ност кај нив, кој ос тва -рил до бра со ра бо тка и од нос со сво и те ко ле ги, не истак ну вај ќи гипри тоа сво и те ам би ции и ква ли те ти и не зло у по тре бу вај ќи го сво е -то вли ја ние кон па ци ен ти те за да се здо бие со ма те ри јал на ко рист,од нос но дос лед но се при др жу вал кон принципите на ме ди цин ска -та ети ка и Ко де ксот на ме ди цин ска та де он то ло ги ја. Ини ци ја ти ва таза до де лу ва ње на на гра да та мо жат да под не сат оп штин ски те одбо -ри на Ко мо ра та.

Ини ци ја ти ва за на гра да та тре ба да би де под не се на писмено, даби де образ ло же на и да со др жи лич ни по да то ци и адре са на жи ве -е ње на пред ло же ни от кан ди дат, по да то ци за ос тва ре ни те ре зул та -ти во смис ла на кри те ри у ми те за до де лу ва ње на на гра да та и по -треб на до ку мен та ци ја. Образложе на та ини ци ја ти ва за до де лу ва њена на гра да та тре ба да би де поднесена нај доц на до 31.01.2016 го -ди на на адре са:

Ле кар ска ко мо ра на Македо ни ја, Булевар „Партизански одреди“ број 3,

1000 Скоп је

со наз на ка Коми си ја за до де лу ва ње на на гра да та„Св. На ум Охрид ски“ Не комп ле ти ра ни те ини ци ја ти ви и ини -ци ја ти ви те до ста ве ни по опре де ле ни от рок, не ма да би датразг ле ду ва ни.

Пре тсе да тел на Ко ми си ја таза до де лу ва ње на на гра да та

„Св. На ум Охрид ски“, д-р Ацо Николов

Актуелно

Регулатива


Со новите изменувања и дополнувања на Законотза здравствена заштита се предвидува доуредувањена новите „системи“ кои беа воведени со Законот заизменување и дополнување на Законот за здравстве-на заштита („Службен весник на РепубликаМакедонија“ бр.10/2015) имајќи ги предвид искуст-вата од досегашната нивна примена. Во Законот сесодржани решенија со кои ќе се доуредат системитена здравствена заштита и тоа :

Во Предлогот - законот се дава можност во случајна основање, почеток на работа при вршење наздравствена дејност од примарна здравствена заш-тита, или формирање на нов тим во постојназдравствена установа, нововработениот избран док-тор да може самостојно да укажува здравственазаштита без медицинска сестра во тимот до 700пациенти. Но ваквата можност не може да трае под-олго од 18 месеци од основањето на приватнатаздравствена установа, односно од формирањето нановиот тим. На овој начин законодавецот сака да гистимулира докторите да покажат интерес за работакако избрани доктори, имајќи ја предвид висинатана трошоците за основање и одржливоста наздравствената установа, како и високата староснаструктура на избраните доктори во земјата.

Во Предлог-законот се додава нов член 96-а со којсе предвидува дека специјализираните продавницикои вршат промет на мало со медицински средства,можат да вршат здравствена дејност оптометрија акопоседуваат соодветна опрема и имаат вработенооптометрист кој има најмалку 15 години работноискуство како оптичар во очна оптика во произ-водство и/или продажба на оптички направи исредства или има најмалку две години работноискуство во вршење на здравствената дејност поднадзор на специјалист по офталмологија.

Законот предвидува, создавање правни претпос-тавки за организирање на здравствена заштита водржавните основни училишта за ученици со посеб-ни образовни потреби.

Со Предлогот - законот се дава можност по исклу-чок за директор на здравствена установа да може дабиде именувано лице кое не е државјанин наРепублика Македонија. Тој може да биде именуванза медицински директор, односно за организацискидиректор.

Со новите одредби во Предлогот - законот сеутврдува обврската дел од пробната работа и оспо-собувањето за полагање на стручниот испит прекукоја се стекнуваат практични знаења и вештиниздравствените работници со високо образование,како и здравствените работници со средно, вишо ивисоко стручно образование задолжително да сеспроведува во Медицинскиот симулациски центарпреку обука на опрема која симулира патолошкисостојби на човекот и овозможува проверка на стек-натите вештини преку дијагностички и терапевтскиинтервенции на опремата, на конкретни случаидадени по случаен избор. Законодавецот и тукаостанува на определбата за видеоснимање на цели-от тек на интервенцијата.

Со одредбите на Предлог-законот се доуредуваначинот на полагање на стручниот испит и предви-дува првиот и вториот дел на стручниот испит да сеполага во просторија, посебно опремена за полага-ње на испит со материјално - техничка и информа-тичка опрема, интернет врска и опрема за снимањена полагањето. "Полагањето на првиот и вториотдел на стручниот испит се снима и во живо се еми-тува на веб страницата на Министерството заздравство, а ако поради технички причини снима-њето се прекине, снимката од целиот испит се пос-тавува на веб страницата на Министерството заздравство. Полагањето на третиот дел на стручниотиспит се состои од проверка на знаењата и вешти-ните во Медицинскиот симулациски центар, пришто се врши и видеоснимање на целиот тек наинтервенцијата, како и од проверка на знаењата ивештините на вистински пациент во амбуланта, воболничка соба или во просторија за вршење наинтервенции, кое не се снима.“

Според Предлогот, начинот на пријавување заполагање и начинот на полагање на стручен испит,бројот на прашањата и практичните примери, вре-метраењето и бројот на бодови со кој се смета декастручниот испит е положен, поднесувањето приго-вор од здравствениот работник кој не го положилстручниот испит и начинот на издавање на увере-нието за положен стручен испит, неговата форма исодржина ја утврдува министерот за здравство попретходно мислење од Лекарската, Сто ма то лош -ката, односно Фармацевската комора.

НОВИ ИЗМЕНИ И ДОПОЛНУВАЊА НА ЗАКОНОТ ЗА ЗДРАВСТВЕНА ЗАШТИТА

Специјализација и супспецијализација со кофинансирање на државата

Со предложени-те измени се

симнува ограни-чувањето за

дополнителнатаработа на

„најмногу осумчаса неделно“, а

право да составитим за дополни-

телна работаима и здрав-

ствен работникод приватназдравствена

установа, во којможат да бидати вработени во

јавна и приватназдравствена

установа

Во Предлогот - законот се презицизира иовластувањето за донесување подзаконски про-пис со кој се утврдуваат гранките на специјализа-циите и супспецијализациите од областа намедицината, стоматологијата и фармацијата, какои гранките на специјализациите и супспецијали-зациите на здравствените соработници, времетона нивното траење, деловите на стажот на спе-цијализациите (турнуси), плановите и програми-те, како и начинот на спроведувањето на стажот,начинот на полагање на испитот и образецот наспецијализантската книшка и на книгата за еви-денција за спроведените постапки и интервенцииво текот на стажот на специјализации ги пропи-шува министерот за здравство по претходно мис-лење на соодветната високообразовна установа,гранките на специјализација и супспецијализа-ција, времето на нивното траење, деловите настажот, планот и програмите, начинот на спрове-дување на специјалистичкиот стаж.

Законодавецот предвидува воведување на двенови гранки на специјализација и тоа: вонболничкаургентна медицина и вонболничка педијатрија вотраење од 36 месеци. Право на специјализација повонболничка ургентна медицина имаат докторитена медицина вработени во службите за итна меди-цинска помош во јавните здравствени установи.

Докторите на општа медицина кои работат какоизбрани лекари и имаат најмалку три годиниработно искуство како избрани лекари, имаатможност за специјализација по вонболничкапедијатрија. Со завршување на оваа специјализа-ција тие ќе добијат лиценца за вршење наздравствена дејност во мрежата на примарнониво на здравствена заштита како избран лекарспецијалист по педијатрија без спроведување напостапката за доделување на лиценца. Докторитесо овие две специјализации имаат право позавршувањето на специјализацијата дополнител-но да ги спроведат деловите од стажот за спе-цијализација по ургентна медицина, односно бол-ничка педијатрија кои не се опфатени со планови-те и програмите за вонболничка ургентна меди-цина, односно вонболничка педијатрија и мож-ност да се стекнат со стручен назив специјалистпо ургентна медицина, односно специјалист поболничка педијатрија врз основа на решение нависокообразовната установа која ја спроведуваспецијализацијата, донесено по барање на спе-цијалистот (право на проодност).“

Со Предлогот се определува висината на над-оместокот за спроведување на теоретската наста-ва, практичната обука и полагање на специјалис-тичкиот испит на докторите на медицина запиша-ни на специјализација по вонболничка ургентна

медицина и вонболничка педијатрија, да не изнесуваповеќе од 30% од висината на надоместок за спе-цијализација по ургентна медицина, односно по бол-ничка педијатрија. На предлог на Министерството заздравство, програмата за овие две специјализации јадонесува Владата на Република Македонија и со неасе обезбедуваат финансиски средства за нивна реа-лизација. Таа се изготвува врз основа на бројот надоктори на општа медицина заинтересирани да сезапишат, кои се пријавиле на јавниот оглас штоМинистерството за здравство го објавува еднашгодишно на својата веб страница. Притоа, се водигрижа да се обезбеди географска, физичка и економ-ска достапност на овие видови здравствена заштитаво сите статистички региони согласно мрежата наздравствени установи, а доколку има повеќе заинте-ресирани за ист регион се врши нивно рангирањеспоред утврдени критериуми.

Специјализантот по вонболничка педијатрија имаправо да вработи доктор на медицина кој ќе биденегова замена во текот на спроведувањето на делотод специјалистичкиот стаж кое е во траење од 90дена во педијатриски ургентни центри, во одделе-нија за интензивна нега и во амбуланта.

Министерот за здравство, во соработка со висо-кообразовните установи, врз основа на критериу-мите ги определува здравствените установи во коисе спроведува специјализацијата и супспецијализа-цијата и им дава писмено овластување. Зако но да ве -цот утврдува обврска високообразовните установикои се овластени да спроведуваат специјализациида изготват и достават план и програма за спе-цијализација по вонболничка ургентна медицина и



вонболничка педијатрија до министерот заздравство.

Според Предлог - законот, специјалистите одинтернистичките и хируршките гранки можат дасе запишат на супспецијализација ако по положу-вањето на специјалистичкиот испит имаат еднагодина работно искуство како специјалисти.

Законодавецот пропишува дека по завршување-то на втората година на специјализација спе-цијализантот полага интермедијален испит кој сеорганизира за секоја гранка на медицината за којаспецијализантот се усовршува посебно.Успешното полагање на овој испит е услов зазапочнување со трета година на специјализација.Тој ги определува и составот на комисиите предкои се полага интермедијалниот, специјалистич-киот и супспецијалистичкиот испит, како и иск-лучоците за случаите кога не може да се формиракомисија од членови кои ги исполнуваат услови-те, интермедијалниот испит се полага пред коми-сија што ја формира министерот за здравство напредлог на високообразовната установа на која сеспроведува специјализацијата. На членовите накомисијата им се определуваат заменици кои гиисполнуваат истите услови како и членовите накомисијата.

Во Предлог - законот е дефиниран и статусотна приватните специјализанти и супспецијали-занти, односно се дефинира приватен специјали-зант, односно приватен супспецијализант засно-ва работен однос на определено време со јавнатаздравствената установа за која се пријавил заспецијализација, односно супспецијализација запериодот на спроведување на специјалистичкиотстаж до полагање на специјалистичкиот, односносупспецијалистичкиот испит. Во тој период тиеимаат право на плата во висина на просечнатамесечна плата во Р.Македонија исплатена за пре-тходната година и други надоместоци од платасогласно со закон. Доколку приватниот спе-цијализант/супс пе ци ја ли зант во текот на спе-цијалистичкиот/суп спе ци ја листичкиот стаж јапрекине и/или не ја продолжи специјализацијата/супспецијализацијата должен е да ги надоместитрошоците и другите надоместоци за неговатаспецијализација / супспецијализација по утврде-ната пресметка од страна на Министерството заздравство. Ова не важи доколку прекинот е одоправдани причини дефинирани со закон.

Со Предлог - законот се пропишува начинот и тех-ничките услови на полагање на специјалистичкиотиспит, како и практичниот дел кој се состои од про-верка на знаењата и вештините во Медицинскиотсимулациски центар, како и од проверка на знаења-та и вештините на вистински пациент.

Законодавецот ги пропишува и случаите кога

престанува специјализацијата, односно супспе-цијализацијата. Според предлогот, тие престану-ваат ако прекинот на стажот на специјализацијатрае подолго од 12, односно 24 месеци ( во слу-чај на болест, повреда, бременост, раѓање,мајчинство...); ако му престанал работниот односна специјализантот, во здравствената установакоја го упатила за специјализација, односно супс-пецијализација; по барање на специјализантот;ако специјализантот, односно супспецијализан-тот не ги спроведува постапките и интервенции-те според планот и програмата; ако не го положиинтермедијалниот, односно специјалистичкиотиспит во предвидениот рок, како и во други слу-чаи утврдени со овој или со друг закон.Постапката за престанок на специјализацијата,односно супспецијализацијата се поведува набарање на здравствената установа, на барање наспецијализантот и на барање на менторот

Во Предлог - законот се намалува времето штоспецијализантот треба да го одработи во устано-вата која го испратила на специјализација, позавршувањето на специјализацијата и тоа за спе-цијализациите што траат до пет години, спе-цијализантот треба да работи најмалку пет годи-ни, а за специјализациите што траат над петгодини, специјализантот - најмалку десет години.Ако предвреме ја напуштат установата која гоупатила на специјализација, висината на средст-вата што треба да ги надомести специјализантотвеќе не е десеткратен износ на вредноста на спе-цијализацијата туку петкратен износ. За супспе-цијализантот овој период што треба да се одрабо-ти во установата е пет години (за специјализа-циите до две години) односно седум години засупспецијализациите над две години.

Програмата за потребата од специјалистички исупспецијалистички кадри се утврдува за секојагодина врз основа на бројот и старосната структу-ра на специјалистите, односно супспецијалистите,времето на чекање согласно електронската листана закажани прегледи и интервенции и потребатаод користење на специјалистичко-консултативни-те и болничките здравствени услуги во општина-та, односно јавната здравствена установа.

Законодавецот предвидел и „Програма закофинансирање на специјализација, односносупспецијализација на здравствените работниции здравствените соработници вработени во при-ватни здравствени установи, други правни лицаи невработени”. Во согласност со Програмата закофинансирање на специјализации и супспе-цијализации донесена од Владата, здравственитеработници кои не се вработени во jавна здравст-вена установа можат, заради започнување илидовршување на започната специјализација/суп -

Се воведува можност во случај

на основање, почеток на работа

при вршење наздравствена дејностод примарна здрав-ствена заштита, или

формирање на новтим во постојна

здравствена устано-ва, нововработениотизбран доктор само-

стојно да укажуваздравствена заштита

без медицинскасестра во тимот до

700 пациенти

Регулатива


спе ци ја ли за ци ја, да се пријават на јавен оглас зазапишување на кофинансирана приватна спе-цијализација, односно супспецијализацијаобјавен од Министерството за здравство. По иск-лучок овие специјалисти по завршувањето наспецијализацијата, односно супспецијализа-цијата можат да се вработуваат без објавување наоглас во јавната здравствена установа за која сепријавил за специјализација, односно супспе-цијализација. Пропишана е и постапката за кон-курирање на јавниот оглас, а меѓу критериумитеза селекција е предвидено Минис тер ст вото заздравство, во соработка со Лекарската комора, гоорганизира спроведувањето на испитот кој е сос-тавен од два дела и тоа-стручен тест и познавањена англиски јазик .

Со Програмата за кофинансирање се опфатении докторите на медицина кои ќе специјализираат,односно супспецијализираат педијатрија, вон-болничка педијатрија, како и специјализација,односно супспецијализација по гинекологија иакушерство. Ако навреме ја завршиле нив им седава можност да склучуваат договор со Фондотза здравствено осигурување на Македонија заизбран лекар педијатар, односно гинеколог и занив капитацијата ќе се пресметува стимулативново вредност од 1.000 поени на месечно ниво, вовреметраење од 36 месеци.

Министерството за здравство и докторите намедицина кои специјализираат споредПрограмата за кофинансирање склучуваат дого-вор со кој се уредуваат меѓусебните права иобврски во однос на реализацијата на специјали-зацијата, односно супспецијализацијата,обврската по стекнувањето на статусот спе-цијалист, односно супспецијалист да работи војавна или приватна здравствена установа, соод-ветната гаранција во случај на неисполнување наоваа обврска, како и висината на средствата штотреба да ги надомести ако по негово барање илипо негова вина не ја исполни обврската.

Со законските измени се симнува ограничува-њето за дополнителната работа на „најмногуосум часа неделно“, а одредбата со која ценовни-кот и начинот на вршењето на дополнителнатадејност го пропишуваше министерот за здравст-во, се менува „ги утврдува директорот, односнодиректорите на јавната здравствена установакаде што се вработени здравствените работници-специјалисти кои укажуваат здравствени услугикако дополнителна дејност, во согласност соминистерот за здравство.“ Дефинирано е штотимот на кој му е одобрено вршење на дополни-телна дејност има право во текот на еден месецда сработи. Право да состави тим има и здравст-

вен работник од приватна здравствена установаво кој можат да бидат и вработени во јавна иприватна здравствена установа.

Здравствената услуга извршена преку допол-нителна дејност е целосно на товар на пациен-тот и нема право да се бара надоместок на тро-шоците.

Во однос на рекламирањето, со измените најавните здравствени установи им се дава правоздравствените услуги кои ги вршат за странци(за кои самите ги намируваат трошоците ), да гирекламираат во средства за јавно информирање,на други носачи на огласни и рекламни поракиво Република Македонија и во странство, како ина интернет

Со Предлог - законот се брише одредбата „доденот на навршување 65 години возраст,“ со којабеше предвидено, постојните приватни здравст-вени установи, основани со закуп на простор иопрема на делови од јавните здравствени устано-ви, да престанат со работа со денот на исполну-вањето на условите за остварување на староснапензија на здравствениот работник на кого му сеиздадени под закуп просторот и опремата,односно на негово барање, до денот на навршу-вање 65 години возраст.

Предложените измени предвидуваат спе-цијализантите кои почнале специјалистичкистаж до 31 јануари 2015 година или положилеспецијалистички испит до денот на стапувањетово сила на овој закон се стекнуваат со назив спе-цијалист, без да го исполнат условот со доказ запосетена обука на специјализантот во странствово земја - членка на ОЕЦД или на ЕУ, во времет-раење од три месеци.

Специјалистите кои завршиле стаж на спе-цијализација и положиле специјалистичкииспит до денот на стапување во сила на овојзакон, имаат право да се запишат на супспе-цијализација и да го спроведат супспецијалис-тичкиот стаж во согласност со плановите и про-грамите за супспецијализација, како и да гополагаат супспецијалистичкиот испит согласнопрописите според кои ја завршиле специјализа-цијата.

Со Предлог - законот се пропишува правотоспецијализантите, односно супспецијализантитекои на денот на стапувањето во сила на овој законсе запишани на специјализација, односно супспе-цијализација да можат да се пријават за довршу-вање на започнатата специјализација, односносупспецијализација во рамки на Програмата закофинансирање на специјализации и супспе-цијализации.

Vox medici

Се брише одред-бата „ до денот нанавршување 65години возраст,“со која беше пред-видено, постојни-те приватниздравствени уста-нови, основани созакуп на простор иопрема на деловиод јавните здрав-ствени установи,да престанат соработа со денот наисполнувањето наусловите за оства-рување на старос-на пензија наздравствениотработник на когому се издаденипод закуп просто-рот и опремата,односно на неговобарање, до денотна навршување 65 години возраст

Реформи


Акредитацијата претставува процес на оце-нување на квалитетот на работата и изведување-то на услуги во здравствените установи.Наедно,овозможува формално признавање и верифика-ција на оспособеноста за нивно извршување.

Во фокусот на работата на Агенцијата се паци-ентите, нивните семејства и здравственитеработници, притоа почитувајќи го во целостЗаконот за заштита на правата на пациентите.Овие права се проткаени низ многу стандарди икритериуми и обезбедуваат сигурност за пациен-тите дека нивните права се почитувани, со истов-ремено непречено спроведување на здравственагрижа (медицина) базирана на докази.

Клучните делови од Законот за заштита направата на пациентите, кои се имплементираниво Стандардите за акредитација помагаат воолеснување на комуникацијата помеѓу здравст-вените работници и пациентите, од кои за одбе-лежување се следните подрачја:

Членовите 6, 7, 10 и 14 најдетално го обрабо-туваат правото на пациентот на учество во одлу-чувањето, правото на информираност и прифа-ќање или одбивање на определена медицинскаинтервенција. Правото на пациентот на учество

во одлучувањето може да се ограничи по иск-лучок само кога тоа е оправдано со здравстве-ната состојба на пациентот, во случаите и наначин уредени со овој закон. Во овој закон имсе дава право на пациентите да бидат инфор-мирани и за имињата, стручната подготовка испецијализацијата на здравствените работни-ци кои му укажуваат непосредно здравственазаштита, преку задолжително јавно истакну-вање на лиценцата за работа издадена од соод-ветната комора во просторијата каде штоработи. Исто така, пациентот има право, сописмена и потпишана изјава да одбие приемна информација за природата на својатаздравствена состојба и очекуваниот исход напредложените или преземени медицинскиинтервенции. Пациентот има право да прифа-ти или да одбие определена медицинска

интервенција, освен во случаите на медицинскиинтервенции чие одложување или непреземањеби го загрозило животот и здравјето на пациен-тот, односно животот и здравјето на други лицаили би предизвикало привремено или трајнооштетување на неговото здравје, односноздравјето на други лица.

Прифаќањето или одбивањето на определенамедицинска интервенција пациентот го изразувасо потпишување на изјава.

Во Стандардите за акредитација е предвиденода се разгледува планот за лекување со пациен-тот и неговото семејство, а во таа насока и доби-вањето на согласност за инвазивни интервенциии терапија. Согласноста за прифаќање или одби-вање на одредена интервенција треба да ја содр-жи и комплетната информација која му е даденана пациентот за ризиците кои ги презема сонеговата одлука. На овој начин е постигнатасинхронизација помеѓу законот и акредита-цијата.

Исто така стандардите го опфаќаат и делот одЗаконот кој се однесува на добивање на инфор-мирана согласност за лицата кои не се полнолет-ни или нивната здравствена состојба не дозво-

ПРАВА

Стандардите за акредитација како начин за подобра комуникација помеѓу здравствените работници и пациентите

Процесот на акреди-тација овозможуваимплементација на

сите важечки закониод областа на здрав-ството преку креира-њето на различните

процедури, притоапочитувајќи ги пра-

вата и на пациентитеи на здравствените

работници. Крајнатацел е синхронизира-

на примена на стандардите и легислативата


лува правилно расудување и се под старателство.Во врска со заштитата на правата на пациентот над кој се

врши научно истражување, обработени во законот, исто така еизвршена хармонизација со стандардите, и се имплементираниделовите од законот да се даде свесна, јасна и доброволна сог-ласност од пациентот, согласноста на пациентот, во смисла наовој закон, е писмена, датирана и потпишана од пациентот,дадена врз основа на прецизен и на разбирлив начин дадениинформации за природата, важноста, последиците и ризицитена истражувањето. За деловно неспособен или малолетенпациент изјава за согласност дава неговиот родител, законскизастапник или старател, со одобрение на надлежниот центар засоцијални работи. Пациентот или неговиот родител, закон-скиот застапник или старателот во интерес на пациентот можатда ја повлечат согласноста во секое време, на начин на кој таабила дадена. Оваа согласност може да се добие само послеодобрување на истражувањето од соодветна институција.

Во Стандардите целосно се имплементирани сите барања од

законот, при што се бара во секоја болница да постои комисијакоја ќе го следи текот на истражувањето, да бидат точно наве-дени надлежностите на комисијата, и транспарентно да сеследат несаканите случувања во текот на истото.

Правото на пациентот да има пристап до сопственото меди-цинско досие е еден од клучните делови во законот. Пациентотима право на свој трошок во реален износ да добие извод иликопија на податоци и документи од медицинското досие, дабара појаснување на податоците од медицинското досие што сеоднесуваат на него.

Во Стандардите за акредитација се бара детално напишанапроцедура за регулирање на начинот на кој пациентот ќе имаправо на своето досие, било во хоспитални услови или поисписот. На овој начин, со комплетната имплементација начленовите од законот во Стандардите за акредитација, се олес-нува на здравствените работници во регулирањето на правотона пациентот, без дополнителни проблеми.

Во делот од законот каде што се регулира приемот и распо-редувањето на пациентот, предвидено е да се спроведе проце-дура за дијагностика, третман и рехабилитација на пациентот,за што здравствената установа е должна за спроведената про-цедура да води писмена белешка и во програмата задолжител-

но треба да се предвидат контролни прегледи зарадитековно утврдување на состојбата со здравјето на паци-ентот.

Здравствената установа е должна да го отпуштипациентот ако преку својот стручен тим утврди декасостојбата со здравјето на пациентот е подобрена достепен да може да се упати на натамошен третман инега во заедницата во која живее. Пациентот приотпуштањето задолжително се информира за сос-тојбата со неговото здравје и се упатува за оствару-

вање на здравствените права на ниво на заедницата во којаживее.

Во Стандардите за акредитација овие права се регулирани сопроцедури кои треба детално да ги опфатат постапките наприем, распоредување, лекување и комуникација со пациенти-те, одлука за испис, документација за лекувањето. На овојначин има следливост на движењето на пациентот, што е иосновната цел за регулирање на неговиот пат од прием доиспис.

Ова се само неколку примери како еден закон може да бидетранспониран преку

Стандардите за акредитација, притоа почитувајќи ја личнос-та, достоинството и правата на пациентот. Процесот на акреди-тација овозможува имплементација на сите важечки закони одобласта на здравството преку креирањето на различните про-цедури, притоа почитувајќи ги правата и на пациентите и наздравствените работници. Крајната цел е синхронизирана при-мена на Стандардите и легислативата.

Проф. д-р Елизабета Зисовска,Агенција за квалитет и акредитација на

здравствени установи на Македонија

Во организација на Агенцијата за квалитет и акредитација наздравствените установи на 10 и 11 декември во Скопје се одржаПрва регионална работилница со меѓународно учество на тема:„Предизвици во процесот на акредитација“. Во рамките на рабо-тилницата беа доделени и првите лиценци за надворешно оцену-вање на првата група од 25 независни оценувачи ( доктори, прав-ници, економисти и медицински сестри) во процесот на акредита-ција во земјава.

На работилницата учествуваа директори на агенции за акредита-ција од регионот (Хрватска, БиХ, Албанија, Р. Српска и Црна Гора),како и двајца претставници од Интернационалната агенција за акре-дитација од Канада која е една од водечките во светот во овааобласт. Учесниците ги презентираа националните портфолија заакредитацијата и проблемите кои се јавуваат во практиката, а ворамките на дискусијата на тркалезна маса се говореше и за плано-вите и предизвици на акредитацијата во наредниот период. На отво-рањето на работилницата присуствуваа претседателите на Лекарскатакомора на Македонија и на Македонското лекарско друштво, проф. д-р Кочо Чакалароски и доц. д-р Горан Димиторв, а учесниците на Прварегионална работилница ги поздравија деканот на Медицинскиотфакултет во Скопје, проф. д-р Никола Јанкуловски, и државниот секре-тар во Министерството за здравство, Насуф Ипчја.

ПРВА РЕГИОНАЛНА РАБОТИЛНИЦАВрачени лиценци на 25 независни оценувачи

Правно катче


Управата за електронско здравство,како орган на државна управа во составна Министерството за здравство сосвојство на правно лице, е воспоставенасо Законот за изменување и дополнува-ње на Законот за здравствената заштита(„Службен весник на РепубликаМакедонија“ бр. 10/2015) за вршење настручни работи од значење за развојот иунапредувањето на интегрираниотздравствен информатички систем иформирање на концепти за развој наздравствената политика врз основа надобиените анализи од податоците вне-сени во националниот систем.

Надлежностите на Управата се утвр-дени во Законот за здравствена заштита(член 249-в) и се однесуваат на над-градба, оптимизација, извршување,регулирање, одржување, контрола, еду-кација на здравствениот кадар и анали-за на сите процеси и функционалностиповрзани со интегрираниот здравственинформатички систем. Во рамките навака утврдената надлежност Управатаги врши работите поврзани, особено, сонадградба на интегрираниот здравствен

информатички систем со нови фун-кционалности; оптимизација и одржу-вање на програмските модули и фун-кционалности кои се во склоп нанационалниот систем; воспоставувањеи одржување на регистри на здравстве-ни установи, здравствени работници издравствени соработници, на здравст-вени услуги, на пациенти по дијагнозина болести, на ретки болести и на паци-енти кои боледуваат од ретки болести,на медицински потрошен материјал ина други регистри за потребите наздравствениот систем; воспоставувањеи одржување на единствен електронскиздравствен картон на здравственитеосигуреници; изработка и одржувањена веб сервиси за интеграција и разме-на на податоци, како и со софтерскирешенија кои се во употреба во здравст-вените установи во мрежата на здравст-вени установи; предлагање за дефини-рање на работните должности, овласту-вањата и обврските на здравственитеработници и раководните органи наздравствените установи во однос нафункционалностите на интегрираниот

зд рав с твен информатички систем илистите на закажани интервенции;предлагање на министерот за здравствоконцепти за развој на здравственатаполитика врз основа на добиените ана-лизи од податоците внесени во интег-рираниот здравствен информатичкисистем; предлагање стандарди занајкратко и најдолго времетраење наспецијалистичко-консултативниот пре-глед по специјалност во амбуланта;предлагање на распоред за работа навработените во здравствените устано-ви, како и план за работа преку дефини-рање на оптимален број на амбулантскипрегледи по лекар или медицински апа-рат, број на амбуланти за одредена спе-цијалност, како и други параметри занепречено функционирање на интегри-раниот здравствен информатички сис-тем во поглед на листите на закажувањепрегледи и интервенции; контрола напридржувањето на стандарди и прото-коли при работењето на здравственатаустанова во однос на примената нафункционалности од интегрираниотздравствен информатички систем иелектронската листа на закажани пре-гледи и интервенции; сертификација иодобрување за користење и продажбана софтверски решенија кои се корис-тат во здравствените установи во сос-тав на мрежата на здравствени устано-ви и создавање и одржување на база наподатоци од интегрираниот здравственинформатички систем.

Начинот на пристап, дистрибуција,издавање, користење, чување и заштитана податоците од интегрираниот зд рав -ствен информатички систем ќе се вршисогласно подзаконски акт донесен одминистерот за здравство, а за користе-ње и увид на податоците од интегрира-ниот здравствен информатички системќе се плаќа надоместок во висина утвр-дена од министерот за здравство.

Управа за електронско здравство – нов орган во состав на МЗ

Исклучок е направен за Фондот заздравствено осигурување на Ма ке до -нија кој не плаќа надоместок за увид икористење на податоците од интегрира-ниот здравствен информатички систем.

Средствата за финансирање на Уп ра -ва та се обезбедуваат од буџетот на Ре -пуб лика Македонија, при што е даденаможност Управата да остварува сопстве-ни приходи, приходи од донации и оддруги извори утврдени со закон.

Со Управата раководи директор, којго именува и разрешува Владата на Ре -пуб лика Македонија на предлог од ми -нистерот за здравство, со мандат од че -тири години. Со Законот се утврдениус ловите кои треба да ги исполнува ли -це то кандидат за директор на Управатаи случаите во кои се разрешува дирек-торот од страна на Владата. Директоротна Управата е одговорен за својатаработа и за работата на Управата предВла да та на Република Македонија иминисте рот за здравство. Директоротна Уп ра вата донесува годишна програ-ма за ра бо та на Управата и го организи-ра нејзиното спроведување и поднесувагодишен извештај до министерот заздравство за усвојување, а по потреба идо Вла дата на Република Македонија заи н фо р мирање.

Управата за електронско здравство гипрезде вработените од Министерствотоза здравство кои ги вршат работитеповрзани со интегрираниот здравственинформатички систем, како и опремата,документацијата и другите средства заработа од Министерството за здравствосо денот на започнувањето со работа.За вработените во Управата кои имаатстатус на државни службеници кои гиизвршуваат работите од областа наинформатичко-комуникациската техно-логија во функција на интегрираниотздравствен информатички систем, зара-ди специфичната природа на работнитезадачи и посебностите на извршување-то на посебните должности и овласту-вања утврдени се повисоки платиодносно утврдено е зголемување за33% на основната плата и додатокот наплата за звање во однос на платите надругите државни службеници.

(А.Б.)


На 13 октомври 2015 година воамфитеатарот на Медицинскиотфакултет при Универзитетот “Св.Kирил и Методиј” во Скопје за првпат беше доделена наградата„Професор д-р Епса Урумова“ занајдобар објавен труд во медицинскосписание во 2014 година. Кон кур с -ната комисија, разгледувајќи ги при-стигнатите трудови, одлучи оваанововоспоставена награда која гоноси името на бардот на македонскатапатологија, наградата да ја додели наКаќа Поповска, Милка Здравковска,Милена Петровска и Азиз Положаниза трудот "Carbopenem резистентенAcinetobacter Baumani во однос наMRSA, изолирани на Одделот заинтензивно лекување во Клиничкиотцентар во Скопје" објавен во EuropeanJournal of PreventiveMedicine.

Наградата е установена на предлогна семејството на проф. Урумова, аврз основа на Одлука на Деканскатауправа на Медицинскиот факултет воСкопје е формирана Конкурснатакомисија и е објавен конкурсот за

доделување на награда “Проф. д-рЕпса Урумова”за најдобар научентруд објавен во медицинско списание.Согласно Конкурсот и предвиденитеуслови, награденте автори при доде-лувањето на признанието и паричнатанаграда во износ од 60.000 денари, гопрезентираа(т) трудот и пред поши-рок аудиториум од наставници, сту-денти и гости на Факултетот.

Проф. д-р Епса Урумова е осново-положник и доајен на македонскатапатологија, важеше за посветен исамопрегорен патолог и наставник.Остана во сеќавање како студиозналичност, со особена енергија, посве-тена на медицината која многу и зна-чеше и по нејзиното пензионирање.Даде огромниот придонес и белегкако педагог, научник и стручњак.Признанието кое го носи нејзинотоиме ќе се доделува секоја година ипретставува награда која ја стимулиранаучната и истражувачката работа инејзиното публикување во реномира-ните медицински списанија.

Vox medici

НАГРАДА

„Професор д-р Епса Урумова“ за најдобар објавен труд во медицинско списание

European Journal of Preventive Medicine 2014; X(X): XX-XX Published online MM DD 2014 (http://www.sciencepublishinggroup.com/j/ejpm) doi: 10.11648/j.XXXX.2014XXXX.XX

Carbapenem resistant Acinetobacter baumanii versus MRSA isolates in ICU in Clinical Center Skopje Katja Popovska1, Milka Zdravkovska2, Milena Petrovska1, Azis Pollozhani3 1Institute of Microbiology and parasitology, Faculty of Medicine, University “Ss Cyril and Methodius”, Skopje, Republic of Macedonia 2Faculty of Medical Sciences, University “Goce Delchev”, Stip, Republic of Macedonia 3Institute for Public Health of the Republic of Macedonia, Skopje, Republic of Macedonia

Email address: [email protected] (Katja Popovska)

Abstract: Backgorund: Acinetobacter baumannii is often referred to as the “Gram-negative methicillin-resistant Staphylococcus aureus”, because it is frequently resistant to antibiotics. Clonal outbreaks of carbapenem-resistant and OXA-23–producing A. baumannii have been reported worldwide. Aim: The goal of this study was to promote the phenomenon of disbalance in endemic hospital ECO system which included increase of carbapenemase-resistant Acinetobacter baumanii on account of reduction of MRSA rate in surgical ICU and it’s clonal relatedness as well as the specific precautions. Material nad Methods: Computer database from 1994 – 2012 from surgical ICU patients in the Cli i l C Sk j d b i i l f hi d C i d i di d 200 /8 b k i


МЕЃУНАРОДНА КОНФЕРЕНЦИЈА НА МЕДИТЕРАНСКАТА ПРОГРАМА ЗА ИНТЕРВЕНТНА ЕПИДЕМИОЛОГИЈА ВО СКОПЈЕ

Институтот за јавно здравје пилот-центар за обука

Институтот за јавно здравје на Р.Ма ке -до нија е избран како еден од четиритепилот-центри за обука на професионалциод областа на интервентната епидемиоло-гија. Тоа е соопштено на првата Ме ѓу на -родна конференција на MediPIET (Ме ди -теранска програма за интервентна епиде-миологија) што во средината на ноемвриоваа година се одржа во Скопје. Ор га ни -за тор на овој еминентен стручен собирбеше Институтот за здравје “Карлос III”од Шпанија, а на него учествуваа експер-ти од 25 земји од областа на интервентна-та епидемиологија од Медитеранскиот иЦрноморскиот регион.

Директорот на Институтот за јавноздравје, асс. д-р Шабан Мемети, истакнадека Македонија на отворањето на

Програмата, во септември 2014 година,била избрана да биде домаќин на тренингцентар форумот, како и да претседава сонеа во првите години. Оваа конференција,според д-р Мемети, нуди можност екс-перти од различни земји и култури издравствени системи да се запознаат иразменат искуства, бидејќи главниотметод на MediPIET програмата е меѓусеб-на соработка и олеснување на комуника-цијата преку учење.

Целта на MediPIET е создавање настручен кадар на доктори од областа наин тервентната епидемиологија прекудвего дишна тренинг програма, но и тре-нинг кур севи за континуирана едукацијана епи демиолози и доктори. MediPIET едизајниран за да ја подобри безбедноста

во здравството во регионот на Ме ди те ра -нот преку поддршка за градење на капа-цитети за спречување и контрола на при-родни или вештачки закани по здравјетопредизвикани од заразни болести и другиризици и создавање Програма за одржли-ва обука на полето на интервентната епи-демиологија. MediPIET е проект финан-сиран од Европската унија во рамки наиницијативата на CBRN центри за вон-редност, што го води конзорциумотFIIAPP-ISCIII, со научно раководство наECDC. Во проектот, кој стартуваше во2012 година, се вклучени повеќе од 25земји од Ме ди те ран скиот регион и дел одземјите од Црноморскиот регион, а ќетрае до 2017 година.

Vox medici

Во организација на Здружението налекари по оториноларингологија наРепублика Македонија од 13 до 15ноември 2015 во хотел ʺАлкалоидʺ воДојран, а под раководство на проф. д-рЈане Нетковски од Уни вер зи тетскатаклиника за уво, нос и грло, се одржаРаботилница за навигациона ендос-копска синусна хирургија. ОвааРаботилница по својата содржина испецифика беше единствена и прва ворамките на континуираната медиин-ска едукација која на овие просториго промовираше навигациониот сис-тем кој претставува високософисти-циран, ефикасен и исклучително без-беден систем за реализација на ендос-копска хирургија на параназалнитесинуси, предната черепна јама иорбитата.

Во рамки на Работилницата беа реа-лизирани предавања од еминентниавторитети од областа на риносинусо-

логијата, меѓу кои и од проф. д-рТомислав Баудоин од Уни вер зи тет ска -та клиника за оториноларингологија ицерфикофацијална хирургија “Сестремилосрднице”, Загреб, Хрватска којимаше посебен осврт за начинот науспешна и ефикасна имплементацијана алгоритамот за навигационатаедоскопска хирургија. Практичниотдел се состоеше од спроведување наендоскопска дисекција на параназал-ните синуси на специјално дизајниранфантом за таа намена.

Работилницата беше акредитиранаод Лекарската комора на Македонија,а големата посетеност беше доказ заоправданоста и потребата за нејзино-то одржување.

Проф. д-р Јане Нетковски, Универзитетска клиника

за уво, нос и грло

Доцент д-р Аспазија Софијанова,педијатар е добитник на наградата ”Св.Климент Охридски” за 2015 година за

достигнување вообласта на здравство-то. Наградата на до -бит ниците им бешевра чена на 8 декември2015 година, во свече-ната сала на Со бра ни е -то на РепубликаМакедонија.

Државната награда„Св. Климент Ох рид -ски“ претставува нај ви -

соко признание за долгогодишни оствару-вања во областа на воспитанието, образ-ованието, културата, уметноста, здравст-вото, заштитата и унапредувањето начовековата околина и во социјалнатадејност од јавен интерес на РепубликаМакедонија.

За д-р Аспазија Софијанованaградата

„Св. Климент Охридски“

Реализирана работилница за навигациона ендоскопска синусна хирургија

Актуелно

„Рош Македонија“ повеќе од 15. години работиво Македонија и неуморно се труди да ги напра-ви подостапни светските стандарди во лекувањена ракот за македонските пациенти.

Оваа година нејзината канцеларија во Скопјебеше промовирана во Регионален центар заБалканот, покривајќи ги Албанија, Косово, ЦрнаГора и Молдавија.

Ова е дополнително признание за тимот на„Рош Македонија“ и претставува дополнителенпоттик и признание за досегашната работа.

„Рош Македонија“ во соработка со македон-ските власти континуирано работи на ефикасносправување со ракот и на спасување на многуживоти.

Оваа година „Рош Македонија“ повторноактивно го поддржува светскиот настан –Октомври – светски месец на борба против ракотна дојка. Како дел од низата активности на 29октомври во „Сити Плаза“, каде што се наоѓаседиштето на компанијата во Македонија, сеорганизираше настан за да се зголеми свеста и под-дршката за борбата против ракот. Во текот на овојнастан, на кој присуствуваа истакнати домашни имеѓународни гости од различни сектори, се презен-тираа фактите и постигнувањата на компанијата воонкологијата и лекувањето на ракот на дојка.

Ракот генерално, а особенот ракот на дојка, есериозен здравствен проблем во Македонија и восветот. Тој е главна причина за сериозни нарушува-ња и смртност кај жените во Европа. Ракот воцелина е една од првите три причини за смртноство Македонија. Кога станува збор за ракот на дојка,според податоците на ГЛОБОКАН, во 2015 годинасе предвидуваат околу 1.200 нови случаи на рак надојка само во Македонија.

- „Рош“ е активно вклучен во оваа област прекумногубројни инвестиции со цел да се унапредионкологијата во Македонија. Само во последнитетри години „Рош Македонија“ во полето на онколо-гијата инвестираше повеќе од пет милиони еврапреку континуирани донации, професионалнаобука, инфраструктурни проекти и клинички испи-тувања. Ќе продолжиме активно да ги поддржува-ме напорите за обезбедување соодветно и адекват-но лекување и нега на болните од рак што се леку-ваат на Универзитетската клиника за онкологија и

радиотерапија во Скопје, изјави директорот наБалканската групација на „Рош“, г. Уфук Апајдин.

Во склоп на овој настан „Рош Македонија“ дони-раше 250.000 денари на Универзитетската клиниказа онкологија и радиотерапија во Скопје..

- Оваа инвестиција на „Рош Македонија“ е дел одтековните напори да се подобрат условите и да сеобноват просториите каде што болните од рак јапримаат терапијата. На овој начин, нашите пациен-ти ќе се чувствуваат подобро за време на нивниотпрестој во болницата, потенцираше МиланРистевски, директор на Универзитетската клиниказа онкологија и радиотерапија во Скопје.

- Новите терапии значително ќе ја подобрат стап-ката на преживување на рак на дојка. За жал, и пок-рај огромните напори на сите институции воМакедонија, стапката на преживување од рак надојка е најниска во Европа. Затоа сме решени да гопродолжиме нашето партнерство со властите насите нивоа за да најдеме ефикасен начин и реше-нија нашите граѓани да имаат пристап до најнови-те иновативни третмани за рак на дојка. Цврсто смеуверени дека ваквите заеднички напори ќе помог-нат да има поздрави и попродуктивни семејства воМакедонија, заклучи директорот на Балканскатагрупација на „Рош“.

„Рош Македонија“ донирашесредства за болните од рак

Само во последните три години „Рош Македонија“во полето наонкологијатаинвестирашеповеќе од петмилиони еврапреку континуи-рани донации,професионалнаобука, инфраст-руктурни проекти и клинички испитувања



Практика

Од оваа година на предлог на Светскатаздравствена организација (СЗО) / Европаво периодот од 16 до 22 ноември 2015година за прв пат се организира Светска

недела за рационално користење на

антибиотици со што се потенцираатактивностите кои досега беа преземани на18 Ноември - Европски ден за рационалнокористење на антибиотици. Причина зазајакнување на активностите се сè потеш-кото закрепнување на пациентите одинфекции кои се предизвикани од сè пого-лемиот број резистентни микроорганизми.Растечката резистенција поврзана со сла-биот развој на нови антибиотици ги правиинфекциите тешки за лекување, честоводејќи до смртен исход.

Во пресрет на оваа недела, СЗО гообјави првиот извештај на CAESAR мре-жата за следење на антимикробната резис-тенција во Централна Азија и ИсточнаЕвропа, за антибиотска резистенција вопет земји кои не се членки на Европскатаунија во СЗО регионот во Европа -Република Македонија, Белорусија,Србија, Турција и Швајцарија (достапен наhttp://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0006/285405/CAESAR-Surveillance-Antimicrobial-Resistance2014.pdf?ua=1).Податоците добиени преку оваа мрежа секомплементарни на податоците добиениод мрежата за следење на антимикробнатарезистенција на земјите - членки на ЕУ, сошто се создава пан-европски увид во трен-довите и изворите на антимикробнатарезистенција. Со податоците од CAESARмрежата се обезбедуваат насоки за лекари-те за тоа како да ги лекуваат пациентите совакви инфекции, а наедно и се делува назголемување на свеста кај здравственитеавторитети и населението за потребата одрационално користење на антибиотиците.

Главен заклучок на овој извештај е декаантибиотската резистенција во земјите

кои не се членки на Европската унија

(ЕУ) на СЗО регионот во Европа е раз-

лична, но споредлива со таа во земјите

членки на ЕУ.

Швајцарија има резистенција слична наземјите во Северна Европа кои се каракте-ризираат со ниска резистенција и високониво на свесност. Сепак, забележана ерелативно висока резистенција на бакте-ријата Acinetobacter spp., предизвикувач напневмонија и инфекции на рани, кон кар-бапенемите, кои се едни од последнитеоткриени антибиотици. Ова значи декасамо неколку алтернативни лекови се дос-тапни за да се спасат пациентите со ваквиинфекции.

Турција има слична резистенција какоземјите во Југоисточна Европа. Тие имаатрелативно високо ниво на резистенцијакон карбапенеми кај бактеријата E. coli,која започнува како голема болничка епи-демија, но се шири и надвор од болницатаво целата земја.

Република Македонија, Белорусија и

Србија, слично како и нивните соседнидржави во ЕУ имаат висока резистенцијана бактериите Acinetobacter spp. иPseudomonas spp.

Овој извештај покажува дека и покрајразличното ниво, антибиотската резистен-ција е сериозен јавно-здравствен проблемне само во петте држави на CAESAR мре-жата, туку и глобално.

Оттука и потребата за одржување наСветска недела за рационално користе-

ње на антибиотици под слоганот“Антибиотици: внимателна употреба”,

како најефективен начин за намалување наантибиотската резистенција.

Република Македонија, како една одпрвите држави во Европа која од 2008година спроведува кампања за рационалнапримена на антибиотици, и оваа година сепридружи на одбележувањето наСветската недела за рационално корис-

тење на антибиотици со следните актив-ности, предложени од Мултисекторскатакомисија за антимикробна резистенција

Одбележани првата светска недела за рационалнокористење на антибиотици и 18 ноември - европскиден за рационално користење на антибиотици


при Министерството за здравство:1) На 16.11.2015 во Скопје се одржа

состанок на националната CAESARмрежа на кој беа поканети сите микробио-лози (од јавните и приватните микробио-лошки лаборатории), претставници одцентрите за јавно здравје и претставнициод сите болници. По отворањето од странана деканот на Медицинскиот факултет,Скопје, проф.д-р Никола Јанкуловски,следеа стручни презентации на тема:

- CAESAR-методологија за следење

на антимикробната резистенција, проф.д-р Жаклина Цековска, Институт за мик-робиологија и паразитологија,Медицински факултет, Скопје;

- Резултати од спроведените надво-

решни контроли за квалитет во микро-

биолошките лаборатории во Р.

Македонија, доц. д-р Ана Кафтанџиева,Институт за микробиологија и паразитоло-гија, Медицински факултет, Скопје;

- Резултати од CAESAR следењето на

антимикробната резистенција во

Република Македонија во периодот

2013–2015 година, д-р БилјанаКакараскоска - Боцеска, м-р сци. Институтза jавно здравје на РМ;

- Состојбата со антимикробната

резистенција во Република Македонија

во однос на другите европски земји,

проф. д-р Никола Пановски, Институт замикробиологија и паразитологија, Ме ди -цински факултет, Скопје, претседател наМултисекторската комисија за АМР;

- Можни причини за високиот про-

цент на VRE (vancomycin resistant ente-

rococci) во Р. Македонија, проф. д-рГордана Јанкоска, Институт за микробио-логија и паразитологија, Медицинскифакултет, Скопје;

- CAESAR – идни можности и чекори

за подобрување на процесот на известу-

вање и контрола на антимикробната

резистенција, прим. д-р ГолубинкаБошевска,м-р сци, Институт за jавноздравје на РМ, национален координатор заантимикробна резистенција.

Овој состанок беше организиран одстрана на Здружението на микробиолозитена Македонија (ЗММ) и НационалниотCAESAR тим кој е дел од Мул ти сек тор -ската комисија на Министерството заздравство, а со поддршка од СЗО регио-

налната канцеларија за Европа, СЗО кан-целаријата во Скопје, Медицинскиотфакултет од Скопје, Институтот за јавноздравје, и Центарот за регионални истра-жувања и соработка “Студиорум”. Истиоте КМЕ акредитиран во Лекарската коморана Македонија.

2) Како дел од одбележувањето на

Светската недела, во перидот од 18-

27.11.2015 година во организација на

Мултисекторската комисија за контрола наантимикробната резистенција се одржаниповеќе стручни и едукативни настани заподигнување на свеста за заедничкатаодговорност и потребата од заедничкоделување. Меѓу нив:

а) едукативни часови во траење од 30-45минути за ученици во пет основни учи-лишта во Скопје. Беа опфатени повеќе од450 ученици од осмо и деветто одделениеи нивните наставници;

б) предавања на утринските состаноциво пет универзитетски клиники за сос-тојбата со резистенција и рационалнатаупотреба на антибиотици на кои присуст-вуваа повеќе од 260 доктори специјалис-ти/специјализанти

Во текот на овие настани на присутнитеученици/здравствени работници им е под-елен промотивен материјал со кој се очеку-ва информациите да се проследат досемејствата на присутните, односно дапристигнат до општата популација.

Овие активности се одржуваат во сора-ботка меѓу Министерството за здравство,Институтот за јавно здравје на РепубликаМакедонија, Институтот за микробиоло-гија и паразитологија при Медицинскиотфакултет- Скопје, Центарот за регионалниистражувања и соработка “Студиорум”,СЗО канцеларијата во Скопје и СЗОРегионалната канцеларија за Европа.Организатори на активностите и предава-чи беа: прим. д-р Г. Бошевска, м-р сци, д-рБ. Какараскоска - Боцеска, м-р сци, проф.д-р Ж. Цековска, проф. д-р Г. Јанкоска,доц. д-р А. Кафтанџиева, м-р Н. Милевска- Костова, м-р К. Христова, м-р В.Ивановска, м-р М. Спасеновска, м-р С.Чичевалиева, проф. д-р Н. Пановски.

Ни претставува чест и задоволство штозаедно ги одбележуваме Европскиот ден иСветската недела за рационална употребана антибиотици, во борбата со растечкатазакана од АМР на глобално ниво. Само со

координирани и заеднички активности

на здравствените работници и населе-

нието можеме да ја сочуваме активнос-

та на антибиотиците за идните генера-

ции. Во наоѓањето на решение не е иск-

лучен никој.

Прим. д-р Г. Бошевска, м-р сци. национален координатор за АМР

Признанија


Највисокото признание во областа на науката иобразованието, државната награда „11 Ок том в -ри“ годинава му е доделена на проф. д-р НиколаЈанкуловски, специјалист по дигестивна хирур-гија, професор на Медицинскиот факултет наУниверзитетот „Св.Кирил и Методиј“ во Скопјеи актуелен декан на оваа наставно –научнаинституција. Со неа се оддава највисоко призна-ние за животно дело во областа на науката, умет-носта, стопанството и во другите дејности одјавен интерес, а како и секоја година, и овој патна добитниците им беше доделена на Денот навостанието, на свеченост во Собранието наРепублика Македонија.

Перманентниот стручен и професионален раз-вој на проф. Јанкуловски почнува во 1983 годинана Клиниките за хируршки болести приМедицинскиот факултет во Скопје, а една годинаподоцна тој се вработува на Клиниката за дигес-тивна хирургија и се определува за дигестивнатахирургија како своја специјалност. Паралелно и

во континуитет се одвива и напредувањето вонеговата академска кариера со сите звања, одпомлад асистент до редовен професор похирургија на Медицинскиот факултет на Уни -вер зи те тот „Св.Кирил и Методиј“ во Скопје.Од 2009 година тој е носител на највисокатафункција на најголемиот факултет приУниверзитетот „Св. Кирил и Методиј“ воСкопје, a во 2013 година Универзитетскиотсенат го потврди неговиот повторен избор задекан за мандатен период од четири години.

„Резултатите на кои се должи оваа наградасе добиени со макотрпен труд и лична работа.Таа не е само признание, туку претставува иголема обврска која натаму ќе ме мотивира даработам многу повеќе и поуспешно за мојотнарод, за мојата држава и да дадам поголемпридонес за здравството во Р. Македонија“,нагласи проф. Јанкуловски по свеченото доде-лување на државната награда „11 октомври“.

Во биографијата на проф. д-р НиколаЈанкуловски е евидентна неговата посветеностна професијата и определбата за постојаностручно усовршување, во земјата и во стран-ство. Таквиот процес на постојана надградба гопочнува уште како лекар на специјализација,кога во два наврата престојувал на Вое но ме ди -цин ската академија во Белград, а составен дел

од неговото професионална надградба се истручните престои на Институтот за заболувањана дигестивниот систем во Белград кај проф.Чол о виќ, „Клиник ин Парк“ во Цирих, Уни вер зи -тет ски от медицински центар „Јохан ВолфгангГете“ во Франкфурт, „Хенри Мондор“ во Париз,Им пе ри јал колеџ во Лондон кај проф. Хабиб,Уни вер зитетската болница „Умберто I“ воИталија кај проф.Пезангора, „АКХ клиниката“во Виена кај проф.Фридрих Хербст, Кли нич киотцентар во Љубљана, Универ зитетска болница„Агостино Џемели“ во Рим и други.

Во декември 2002 година ја брани докторска-та дисертација. Неговата посветеност во работа-та резултира со импресивно портфолио од пове-ќе од 5.000 оперативни интервенции во 25 -годишната специјалистичка кариера како хирургна сложениот дигестивен систем. Речиси едначетвртина од нив, над 1.000 се хируршки зафа-ти на малигноми на дигестивниот тракт (карци-

Државната награда „11 Октомври“ за проф. д-р Никола Јанкуловски

Резултатите на кои се должи

оваа награда се добиени со

макотрпен труд и лична работа.

Таа не е само признание,

туку претставува и голема обврска

која натаму ќе ме мотивира

да работам многу повеќе и поуспешно

за мојот народ, за мојата држава

и да дадам поголем придонес

за здравството во Р. Македонија,

вели проф.Јанкуловски


номи на желудник, хепатобилијарен систем, пан-креас и дебело црево).

Професор Јанкуловски е еден од дигестивнитехирурзи со најголем број лапароскопски интервен-ции во Р.Македонија, а неговата посветеност наминимално инвазивната хирургија не е „врзана“само за дигестивниот тракт, туку се прелева и восродните хируршки гранки – гинекологијата и уро-логијата. Заедно со колегите од соодветните облас-ти има извршено повеќе стотици вакви интервен-ции, истовремено активно едуцирајќи ги во специ-фичностите на минимално инвазивните хируршкизафати, како една од тековите на современатахирургија. Овие оперативни интервенции, со огледна комплексноста на гастроинтестиналниот и хепа-топанкреатобилијарниот систем, претставуваатедни од најтешките и најсложените во хирургијата.Имајќи ги предвид карактерот и тежината наболеста, во најголем процент, радикалните интер-венции резултираат со излекување и продолжува-ње на животот со подобар квалитет.

Професор Јанкуловски го карактеризира пос-тојан стремеж кон усовршување и проширување настекнатите знаења, но и настојувањето тоа да гопримени во практиката, односно, ако е потребно,да го прилагоди на постојните услови во нашитеинституции. Во текот на огромниот број оператив-ни интервенции, своите вештини и знаења несе-бично ги пренесува и на колегите и специјализан-тите на кои им овозможува развој во квалитетноедуцирани хирурзи.

Големата и богата практика проф. Јанкуловски јаима преточено во над 150 објавени трудови коипретставуваат важна литература за научната областна која припаѓа, но и за сродните медицински гран-ки кои се неопходни за квалитетна дијагностика итретман на болните, како што се гастроентерохепа-

тологија, анестезиологија, радиологија, микробио-логија... Неговата научно - истражувачка работа едополнета и со учество во проекти од различниобласти. Личното професионалното искуство, над-ополнето со несебичната определба да се вложи воедукацијата на помладите колеги, се основата наголемиот број менторства на дипломци, специјали-занти, докторанти и студенти на медицина со штопроф. Јанкуловски активно партиципира во созда-вањето на наставниот, стручниот и академскиоткадар во Р.Македонија.

Во однос на меѓународната соработка, проф.Јанкуловски и натаму соработува со сите центри кадешто стручно се усовршувал (Германија, Австрија,Словенија, Шпанија, Франција, Србија, ВеликаБританија, Италија, Хрватска, Бугарија), а како деканна Медицинскиот факултет во Скопје активно иинтензивно ја промовира и ја реализира меѓународ-ната соработка на Факултетот по што е познат, пре-познаен и признаен во странските стручни и академ-ски средини. Тој даде и значаен придонес во рефор-мите на образовниот систем при што се опфатенисовремените светски трендови што овозможува соз-давање на квалитетен кадар на Факултетот, конкурен-тен на европскиот пазар на трудот.

Проф. д-р Никола Јанкуловски е добитник надржавната награда „Св. Климент Охридски“ во2013 година за особен придонес во здравството, агорд e на Повелбата „Д-р Трифун Пановски“,највисокото признание на Македонското лекарскодруштво која ја добива годинава за исклучителнирезултати во унапредувањето на медицинскатанаука, практика и развој на здравствената заштита.Активен член е на повеќе национални и меѓуна-родни стручни здруженија и асоцијации.

Vox medici

1 2 3 4 5 6 7

è

Во фармацевтската индустрија, патот од идејата до пациентот е многу комплексен и бара многу време. Проценките на индустријата се дека од 10,000 идеи кои почнуваат во лабораторија, само 10 ќе стигнат во фаза да бидат тестирани на луѓе. Од нив, само една идеја ќе доживее да биде пласирана на пазарот. Целиот процес ја претставува една од најголемите инвестиции кои Ново Нордиск ги прави и во однос на капитал и во однос на ангажирање на човечки ресурси. Процесот вообичаено трае од 10-13 години од иницијалната работа во

лабораповеќеако се

Дијангажипроизвилјаднразвојополици

108 9 11 12 13

аторија па сè до пуштање на производот во промет. Што е понатаму се развива производот, поголем е губитокот дисконтинуира заради несакани ефекти.аграмот подолу го објаснува процесот. Бројот на луѓе

ирани во тек на целиот процес зависи од типот на вод и неговиот приоритет, но генерално, стотици до ици вработени во Ново Нордиск земаат учество во от на производот до моментот кога тој ќе стигне на ите во аптеките.

Трката за нови решенија во околина со зголемени барања од страна на пациентите, регулаторните тела на властите и медицинските професионалци, создава интензивен притисок. Споредбените параметри покажуваат дека Ново Нордиск во најмала рака оди во чекор со своите конкуренти во овој процес.

Во дијаграмот е илустриран комплексниот процес. Во повеќето случаи фазите се преклопуваат и времето варира во зависнот од производот.

è

34 ДЕКЕМВРИ 201534

ТЕСТИРАЈ ГО СВОЕТО ЗНАЕЊЕ

Уредува проф. д-р Катица Зафировска

Приказ на случајот: Г-ѓа Љ.З. е 48 - годишна жена во предменопауза, мажена, мајка на 2 деца, вработенана одговорно работно место во компјутерска компанија. Има хронична главоболка којашто започнала предоколу три години и за која, кога била особено тешка, правени се испитувања и дијагностицирана е тензионентип на главоболка (ТТГ). Во последната година ја третира со епизодично земање на аналгетици и со релакса-циона терапија (јога и медитација), но без значително подобрување. Главоболката се јавува често и трае 1-2дена. Поради тоа отсуствува од работа 1-2 дена месечно во последните шест месеци. Работата иако е одговор-на не е особено стресна, но мора да жонглира меѓу работата и животот дома, особено со нејзините деца (12 и16 години). Глабоволките се умерено тешки, но интерферираат со нејзини-от социјален живот, со живот дома и на работа. Бракот е без проблеми исопругот ја разбира и ја поддржува. Пациентката бара ваше мислење занекои терапии за коишто читала на интернет дека би можеле да помогнат.

Која од подолу наброените е најпоткрепена со докази?

1. Електромиографски биофидбек2. Акупунктура3. Коензим Q104. Магнезиум

Одговор: електромиогарфски биофидбек. МЗД упатствата препорачуваат аналгетици или НСАИЛ заепизодите на ТТГ, избегнување на нивно често и екцесивно користење и разгледување на можностите занефармаколошко третирање пред да се размислува за профилактичко лекување.

Меѓу алтернативните нефармаколошки третмани, електромиографскиот биофидбек има насилни докази заефикасност и е вклучен во МЗД упаството на European Federation of Neurological Societies за третман наТТГ.

Релаксациониот тренинг може да биде, исто така, корисен, иако оваа пациентка се обидела со ова, но безуспех. Како следен чекор може да се примени акупунктурата.Биолошките агенси, магнезиум и коензим Q10, главно се студирани кајмигрената и не се препорачуваат кај ТТГ.

Колку знаете за комплементарната и алтернативната медицина:

Што според медицината заснoвана на докази e алтернативен лек за тензиона главоболка

Ќе се легализира производството на канабис и употреба-та на производи од него за медицински цели во Ма ке до -нија. Министерството за здравство во соработка соАгенцијата за лекови и медицински средства на РепубликаМакедонија на 16 декември го презентираше Предлог-закон за изменување и дополнување на Законот за контро-ла на опојни дроги и психотропни супстанции во насока налегална контролирана употреба на производи од канабис замедицински цели.

Според Предлог-законот, канабисот ќе може да се произ-ведува само од правни лица. Предлог-законот за легализа-ција на канабисот во медицински цели ќе биде поднесен во

владина процедура, а беше најавена уште една јавна расп-рава за да се слушнат и дополнителни предлози, сугестии изабелешки во насока на подобрување на Предлог-законот.

- На овој начин практично го следиме и развојниоттренд во Европската Унија каде до октомври вкупно 13земји овозможија употреба на препарати на база на конопво медицински цели, а тоа се Чешка, Финска, Романија,Италија, Шпанија, Хо лан дија, Франција, Австрија, Пор -ту га лија, Германија, Англија, Словенија и Хрватска -рече министерот за здравство Никола Тодоров на прес -конференција.

Vox medici

НАЈАВА

Ќе се легализира употребата на марихуана во медицински цели

Преработките од месо се

класифицирани какосигурно канцерогени

производи за луѓе(Група 1а), базирано

на доволно силнидокази дека

консумацијата напреработено месо

предизвикува колоректален

канцер


Актуелно

„Високата„ консумација на преработки одмесо ги категоризира овие продукти како канце-рогени производи од група 1- сигурни канцеро-гени. Тоа е клучната порака која ја испратиСветската здравствена организација на26.10.2015 година.

„Високата„ консумација на црвеното месо, вокое при термичка обработка се создаваат поли-циклични амини кои се канцерогени, го катего-ризира овој производ во групата на веројатноканцерогени производи или група 2А.

Меѓународната истражувачка агенција за кан-цер (International Agency for research of cancer -IARC) врши истражувања и евалуација на дос-тапните научни докази за причините за канцер, аСветската здравствена организација ги користинаодите за да даде специфични препораки запревенција на канцерот. Следниот чекор треба даго преземат националните власти при дефинира-ње на политиките и водичите за превенција наканцерот.

Оваа евалуација од IARC ја засилува препора-ката на СЗО од 2002 год. до луѓето за умеренаконсумација на месо и преработки на месо за даго намалат ризикот за колоректален канцер.Голем број водичи за исхрана, исто така, препо-рачуваат ограничување на консумацијата нацрвено месо и преработки на месо, но пред сé зада се намали внесувањето на масти и натриум,кои се ризик - фактори за кардиоваскуларниболести и дебелина.

Во текот на 2014 година IARC повторно пок-рена иницијатива за евалуација на црвеното месои преработките од месо како висок приоритет заПрограмата за монографии на IARC. Оваа ини-цијатива беше поттикната од резултатите од епи-демиолошките студии кои овозможија докази зазголемен ризик за некои канцери поврзан совисока консумација на црвено месо или прера-ботки на месо. Иако ризикот е мал, сепак може

да биде значаен за јавното здравје, затоа штоконсумацијата на месо се зголемува во нискораз-виените и средноразвиените земји.

IARC Работната група евалуирала повеќе од800 студии што ја истражувале поврзаноста наповеќе видови канцер со консумацијата на црве-но месо или преработено месо во различни земјии популации со различна исхрана. Најубедливидокази произлегуваат од големи проспективникохортни студии спроведени во последните 20години. По темелната анализа на акумулиранатанаучна литература од страна на работната група,составена од 22 експерти од 10 земји, одлучилаконсумацијата на црвено месо да ја класифициракако веројатно карциногена за луѓето (Група 2А),базирано на ограничени докази дека консума-цијата на црвено месо предизвикува канцер кајлуѓето и силни докази за механизмот и кој гоподдржува карциногениот ефект. Оваа асо-цијација е евидентирана за колоректален канцер,но поврзаност беше исто така забележана за кан-цер на панкреас и канцер на простата. Под црве-но месо се подразбира мускулно месо на цицачи,вклучувајќи, говедско, телешко, свинско, јагнеш-ко, месо од овца, коњ и коза. При термичкатаобработка на месото, како што е готвење на висо-ка температура или при директен контакт намесото со оган или топла површина, се создава-ат одредени видови на канцерогени супстанци(како полициклични ароматични јаглеводородиили хетероциклични ароматични амини).

Преработките од месо се класифицирани какосигурно канцерогени производи за луѓе (Група1а), базирано на доволно силни докази дека кон-сумацијата на преработено месо предизвикуваколоректален канцер. Во оваа група производиприпаѓа месо кое е трансформирано со солење,ферментација, чадење или други процеси за под-обрување на вкусот и овозможи подолг рок наупотреба. Во овие производи се додадени нитри-ти, кои во организмот на човекот се претвораат

ПО ОБЕЛОДЕНУВАЊЕТО НА ОФИЦИЈАЛНИОТ СТАВ НА СЗО

Јавно - здравствен одговор на канцерогените ефекти на црвеното месои преработки од месо

во нитрозамини за кои е познато дека се канцеро-гени. Во процесот на преработка или при допол-нителна термичка на преработките се создаваатполициклични ароматични јагленоводороди илихетероциклични амини кои исто така се канцеро-гени.

Консумирање црвено месо и преработки од месо

Консумирањето месо се разликува кај луѓето одразлични земји и континенти. Просечната годиш-на потрошувачка изнесува околу 15 кг. по жителво африканските земји, кадешто е најниска, доде-ка во САД и во Австралија достигнува 100-120 кг.по жител.

Експертите заклучија дека секојдневно консу-мирање на преработки од месо, во количество од50 г. го зголемува ризикот за колоректален канцерза 18%. За една индивидуа, ризикот за развој наколоректален канцер поради консумирање на пре-работки од месо изгледа низок, но ризикот се зго-лемува со количеството кое е консумирано. Зарадипостојаниот пораст на бројот на луѓе кои консуми-раат преработено месо, глобалното влијание наинциденцата на канцер може да има големо јавноздравствено значење.

Мета - анализа на проспективни студии, спрове-дена во 2011 година го одредува релативниотризик за појава на колоректален канцер за највисо-кото дневно внесување наспроти најниското днев-но внесување и тоа изнесува 1,22 (95% CI =1.1121.34). Притоа високата консумација се движиво ранг од 46-211 г. дневно. Релативниот ризик засекојдневно консумирање на 100 г дневно црвеномесо и преработки од месо изнесува 1.14 (95% CI= 1.04 -1.24). Ризикот се зголемува линеарно созголемувањето на дневното консумирање до 140 г.на ден кога кривата формира плато (слика 1).Анализата на дневното внесување на црвено месопокажала дека секојдневно консумирање на 100 г.црвено месо е проследена со РР = 1.17,( 95% CI =1.05 -1.31), а за консумирање на 50 г. преработкиод месо РР = 1.18, (95% CI = 1.10 -1.28).

Според прелиминарните резултати од прватастудија за утврдување на навиките во исхранатакај населението на Република Македонија спрове-дена во 2015 година, просечното консумирање намесо и производи од месо изнесува 136 г. дневно.Од тоа граѓанинот на РМ просечно внесува црве-но месо 60 г. дневно и 16 г. преработки од месо наден. Според просечниот дневен внес на црвеномесо и преработки од месо, индивидуалниотризик за просечниот граѓанин е низок, односнопомал од 14%. Но, ризикот останува значаен за

ДЕКЕМВРИ 2015ГЛАСИЛО НА ЛЕКАРСКАТА КОМОРА НА МАКЕДОНИЈА 37

лицата кои се одликуваат со високо консумирањена црвено месо и преработки од месо, поголемо од100 г. дневно, а кои истовремно ги носат со себе идругите ризици за развој на колоректален канцер,како што се исхрана сиромашна со растителнивлакна, консумирање на алкохол, зголемена телес-на тежина, физичка неактивност, генетски пред-испозиции и други.

Јавно - здравствен одговор

Морталитетот од малигни заболувања во РМучествува со 19% во вкупниот морталитет и сенаоѓа на второ место по кардиоваскуларните

Табела бр.1 Новорегистрирани случаи на колоректаленканцер во РМ за периодот од 2009-2013

Извор: Центар за статистичка обработка на здравствените податоци,публицистика и едукација, Институт за јавно здравје на РМ

Слика 1 Мета - анализа на доза одговор за внесување на црвено месо и преработки од месо и ризикот за колоректален канцер

Дневно внесување на црвено месо и преработки од месо во грамови

Извор: Chan DSM, Lau R, Aune D, Vieira R, Greenwood DC, et al. (2011) Red and Processed Meat andColorectal Cancer Incidence: Meta-Analysis of Prospective Studies. PLoS ONE 6(6): e20456.doi:10.1371/journal.pone.0020456


болести. Иниденцата на колоректалниот канцеркај населението на Македонија покажува тренд напораст, почесто се јавува кај мажите (табела 1),според стапката на морталитет кај мажите сенаоѓа на 4-то место по карцином на бели дробови,желудник, простата во 2008 година.

Според процените на проектот GLOBOCAN(IARC) за 2012 година, во европскиот регионинциденцата (стандардизирана стапка на 100.000жители) за колоректален канцер кај мажи изнесу-ва 35,6 и се наоѓа на трето место по карцином напростата и бели дробови. Додека кај жените изне-сува 22,6 и се наоѓа на второ место по канцер надојка, а пред карцином на бели дробови.Стандардизираната стапка на морталитет за коло-ректален канцер, според истите процени изнесува15,7 кај мажи и 12,7 кај жени.

Токму затоа промоцијата на правилната исхранатреба да биде насочена кон превенција на колорек-тален канцер. Досега препораките за правилнаисхрана имаа за цел намалено внесување месо ипреработки од месо, воспоставени во национални-те политики или водичи за исхрана пред сé зарадипревенција на кардиоваскуларните болести илидебелината. Во исто време, црвеното месо имазначајна нутритивна вредност заради содржинатана есенцијални аминокиселини, железо и витами-ни. Токму затоа треба да се направи баланс вооднос на консумирањето на овој биолошки вреденпроизвод.

„Здравиот стил на живеење„ што значи уме-

рена избалансирана исхрана и редов-

на физичка активност можат да дадат значајни

придобивки за индивидуалното здравје, но и за

јавното здравје. Конечно, да се ориентираме

кон националните препораки за исхрана, пре-

зентирани во Водичот за исхрана на население-

то во Република Македонија, кои се базираат

на интегрални житарки, овошје и зеленчук,

легуминози, риба, бело пилешко месо и умере-

но консумирање на црвено месо. Притоа, суш-

тинска препорака е да не се консумира црвено

месо и преработки од месо секојдневно, а кога

се консумира не повеќе од 100 г дневно. На тој

начин ќе влијаеме и на превенцијата на други-

те незаразни болести поврзани со исхраната.

Програмата за рана детекција на малигните

заболувања, која ја предлага Министерството

за здравство, а Владата на РМ ја усвојува и

финансира, треба да биде искористена токму

од т.н. групи со висок ризик. Во оваа програма

се предвидува скрининг за колоректален кан-

цер кај лица над 50 години возраст, со фами-

лијарна анамнеза за малигна болест и со при-

суство на другите ризик - фактори (дебелина,

физичка неактивност, генетски предиспозици,

консумирање алкохол, дијабетес). Примарната

здравствена заштита може да одигра голема

улога преку превентивните прегледи, препоз-

навање на пациентите кои се предиспонирани

за колоректален канцер и советување да се

вклучат во програмата за скрининг за коло-

ректален канцер.

Секако дека тука имаат соодветна улога и цен-трите за јавно здравје преку нивните служби запромоција на здравје и едукација на населението,координирани од Институтот за јавно здравје наРепублика Македонија. Овие интервенции наниво на популација, насочени кон високоризичнигрупи во однос на менување на стилот на живот ирана детекција на преканцерозните и канцерозни-те промени се покажале како ефективни во односна намалување на преваленцата на колоректални-от канцер и намалување на морталитетот.

Референци1. International Agency for Research on Cancer. Volume 114:

Consumption of red meat and processed meat. IARCWorking Group. Lyon; 6–13 September, 2015. IARCMonogr Eval Carcinog Risks Hum.

2. Chao A, Thun MJ, Connell CJ, et al. Meat consumptionand risk of colorectal cancer. JAMA 2005; 293: 172–82.

3. Aune D, Chan DS, Vieira AR, et al. Red and processedmeat intake and risk of colorectal adenomas: a systematicreview and metaanalysis of epidemiological studies.Cancer Causes Control 2013; 24: 611–27.

4. Chan, DS, Lau, R, Aune, D et al. Red and processed meatand colorectal cancer incidence: meta-analysis of prospec-tive studies. PLoS One 2011; 6: e20456

5. Институт за јавно здравје на Република Македонија.Извештај за здравјето на населението на РМ за 2014година. Скопје 2015.

6. Институт за јавно здравје на Република Македонија.Малигни неоплазми во Република Македонија 2001 -2010. Скопје 2012.

7. IARC. GLOBOCAN 2012: Estimated cancer incidence,mortality and prevalence worldwide in2012. Access athttp://globocan.iarc.fr/Pages/fact_sheets_population.aspx

8. Министерство за здравство на РМ. Водич за исхранана населението. Достапно на http://iph.mk/wp-con-tent/uploads/2014/11/vodic_ishrana_2013-2.pdf

9. Програма за рана детекција на малигни заболувања воРепублика Македонија за 2015 година. Службен вес-ник на РМ бр 196 / 2014.

Доц. д-р Гордана Ристовска,Институт за јавно здравје на Република Македонија,

Медицински факултет - Скопје

Промоцијата на правилната

исхрана треба да биденасочена кон превенција

на колоректаленканцер

Актуелно

Научници од 27 земји ја здружуваат експерти-зата на познати епидемиолози, ендокринолози,нутриционисти и здравствени економисти воборбата против јодниот дефицит преку ЕУти ро -ид мрежата, која претставува прва паневропскаиницијатива за следење на внесувањето јод кајнаселението во Европа. Овој проект, во траењеод три години а во координација на Уни вер зи те -тот Гриeвсвалд од Германија, се темели на ана-лиза на состојбата со внесување јод преку ана-лиза на националните истражувања за јоден ста-тус и мапирање на досегашните напори во овааобласт. Јодниот дефицит, потенциран каконајзначаен ризик - фактор за болестите на тиро-идната жлезда кај возрасните и децата, е водеч-ката причина за превентабилните мозочниоштетувања, а Светската здравствена организа-ција со години предупредува дека Европејцитесè повеќе се изложени на влијанијата и послед-иците од него.

Цели на ЕУтироид мрежатаЕУтироид мрежата има за цел да ги истражи

сегашната ситуација со јодното внесување издравствените последици од јодниот дефицит воземјите-учеснички во проектот преку следнитеспецифични цели:

� собирање стандардизирани податоци за јод-ното внесување кај населението;

� споредба на превентивните мерки за јодендефицит и навиките за исхрана на нацио-нално ниво;

� хармонизирање и стандардизација на соби-рањето податоци;

� анализа на соодносот трошок-придобивкана постојните превентивни програми;

� развивање соодветни мерки за подобрено иунифицирано јодно внесување;

� анализа на три студии на парови мајка-детеод региони со различно внесување јод.

Недостаток од информации за внесување јодЈодот природно го внесуваме преку исхраната,

а најмногу се наоѓа во морската храна. Сепак, воЕвропа има региони кадешто има недостаток најод, како што се Алпите и континенталните земјиво кои поради нивната поставеност и навиките воисхраната претставуваат типични области кадешто има негативни последици по здравјето. Д-рХенри Вулзке од Универзитетот Гриeвсвалд,координатор на ЕУтироид проектот, вели дека воЕвропа не постои единствен систем на податоциза внесување јод и затоа може само да се шпеку-лира во врска со големината на здравственитепроблеми кои се резултат на недоволното внесу-вање јод кај населението, а особено кај бремени-те жени, новороденчињата и доенчињата. Факт едека дури и во Германија многу деца се родени соинтелектуална попреченост, а ЕУтироид е проектво функција на утврдување на состојбата со вне-сување јод и степенот на поврзаност на недоста-токот на јод со интелектуалниот развој кај децата.

Во текот на последниот век многу европскидржави го промовираат користењето на јодиранасол, со цел подобрување на квалитетот на пре-

ЕУтироид мрежата има за

цел да ги истражисегашната

ситуација со јодното

внесување издравствените

последици од јодниот

дефицит воземјите-

учеснички во проектот


Истражувањa

ЗАПОЧНА НАЈГОЛЕМАТА ПАНЕВРОПСКА СТУДИЈА

Со ЕУтироид кон елиминација на јодниот дефицит


хранбените артикли, но и покрај ова кај само 27проценти од домаќинствата во Европа стигнуваоваа јодозбогатена сол. Светската здравственаорганизација веќе со години повикува на след-ење на ситуацијата преку унифициран монито-ринг како основа за подобрување на превентив-ните мерки. Професорот Џон Лазарус, региона-лен координатор на Глобалната јодна мрежа(Iodine Global Network (IGN) за Западна иЦентрална Европа, вели дека, и покрај големотоискуство во борбата против дефицитот на јод,Европа значително заостанува во процесот. Тојверува дека со процесот ЕУтироид е создаденаедна динамика која води до значително поефи-касни превентивни мерки.

Триесет партнери и научници од 27 земјиимаат значителна улога во европскиот проектЕУтироид како мрежа која за прв пат формирабаза на податоци за внесување јод во земјите-членки на проектот. Следствено, ќе се спореду-ваат и националните мерки и навики за исхраназа подобрување на внесувањето јод во Европа.

Фокус на јодниот дефицит кај бремените жени и доилките

Познато е дека гушавоста е резултат на недос-таток на јод, но малку се знае дека тироиднитехормони го регулираат развојот на виталнитеоргани. Посебно внимание се насочува и сесоветува бремените жени и доилките да имаатсигурно внесување на доволно количество јод заоптимален развој на детето. Дури и мал недоста-ток на јод во текот на бременоста може да дове-де до нарушен мозочен развој и да влијае врзинтелигенцијата на детето.

ЕУтироид за ова прашање користи три одделнимајка-дете студии земени од различни региони. Сепроценува дека околу 50 проценти од новороден-чињата во Германија биле изложени на јодендефицит во текот на бременоста, што може дадоведе до негативни влијанија, но сепак во Европане постојат точни информации од овој тип.

Со воспоставување на централна база на под-атоци и структури за меѓулабораториски според-би, како и воведување на мерки за обезбедувањена квалитет за собирање на податоци, веќе сесоздаваат услови за подобрување на внесувањејод кај европската популација.

ЕУтироид во Република МакедонијаВо рамки на проектот, во Република Маке до -

нија, е предвидено и собирање податоци, но испроведување на истражување за утврдување на

јодниот статус кај децата на училишна возраст.Преку реализација на актвностите на овој про-ект Македонија ќе ги следи светските здравстве-ни трендови и ќе биде меѓу европските земји коиги следат препораките на Светската здравственаорганизација, според која, вакви истражувања епотребно да се спроведуваат на секои две до тригодини. Во нашата земја, последните вакви ист-ражувања се спроведени во 2007 година. Споредпроф. Борислав Каран филски, состојбата воРепублика Македонија со последното истражу-вање е на задоволително ниво, и нашата земја епрогласена на земја во која јодниот дефицит епод контрола, но сепак, ваквите состојби се мен-ливи, и од исклучителна важност е редовноследење на јодниот статус на населението.

Во Република Македонија, проектот ЕУти ро идсе реализира преку Центарот за регионални ист-ражувања и соработка „Студиорум“, а во сора-ботка со Националниот комитет за јоден дефицитпри Министерството за здравство на РепубликаМакедонија. Координатор на проектот заРепублика Македонија е проф. д-р БориславКаранфилски, претседател на На ци о на лниоткомитет за јоден дефицит и светски познат струч-њак во оваа област со долгогодишно искуство воследењето на јодниот статус и патологија натироидната жлезда во земјата и регионот.

Повеќе за проектот ЕУтироид: http://euthyroid.eu

Повеќе за ЦРИС “Студиорум”: http://studiorum.org.mk

Подготвила: Снежана Јанковиќ,

помлад истражувач, ЦРИС “Студиорум”

Преку реализација наактвностите на

овој проектМакедонија ќе гиследи светските

здравствени трендови и ќе

биде меѓу европските земји

кои ги следат препораките на

Светскатаздравствена

организација, според која,

вакви истражувања

е потребно да сеспроведуваат

на секои две дотри години

Влијам Кемпбл (William Campbell), СатоѓиОмура (Satoshi Omura) и Јују Ту (Youyou Tu) седобитници на Но бе ло ва та награда за физиологијаили медицина за својата работа на лекувањето намаларијата и ендемските тропски болести кои гипредизвикуваат паразити, соопшти Нобеловиотодбор на 5 октомври годинава.

Ирецот Campbell и Јапонецот Omura освоија поло-вина од наградата за откривањето на нов лек, авер-мектин, кој се покажа ефикасен во борбата противендемските тропски болести, речното слепило илимфатичната филариоза, како и против други параз-итски болести.

Кинеската научничка YouyouTu е добитничка на вто-рата половина од наградата за откритието на артемиси-нинот, лекот кој драстично го намали процентот насмртност кај пациентите кои боледуваат од маларија.

„Овие две откритија му дадоа на човештвото новимоќни алатки за борба против овие тешки болести одкоишто заболуваатт стотици милиони лица годишно.Немерлив е нивниот придонес во смисла на подобру-вањето на човековото здравје и на намалувањето настрадањето на заболените“, се наведува во објаснува-њето на Одборот на шведскиот Институт Каролинска.

Паразитските болести – глобален здравствен проблем

Годинешните лауреати на Нобелова награда зафизиологија и медицина развиле терапии кои се

револуционерен исчекор во третманост на некои однајтешките паразитски болеси.

Болесите предизвикани од паразити со милениумиго измачуваат човештвото, а и денес претставуваатглобален здравствен проблем. Паразитските болестиособено ги погодуваат најсиромашните популации восветот и претставуваат огромна пречка за подобрува-ње на човековото здравје и добросостојба.

Паразитите предизвикуваат уништувачки болести

Живееме во биолошки комплексен свет којшто енаселен не само со луѓе и други големи животни,туку и со плетора од други организми од коиштонекои се штетни или смртоносни за нас.

Голем број на паразити предизвикуваат болест. Одмедицински аспект важна група се паразитскитецрви (хелминити), кои се проценува дека засегаатедна третина од светската популација и се особенопревалентни во Супсахарска Африка, Јужна Азија иЦентрална и Јужна Америка. Речното слепило илимфатичната филаријаза се две болести кои се

ДЕКЕМВРИ 2015 ГЛАСИЛО НА ЛЕКАРСКАТА КОМОРА НА МАКЕДОНИЈА

Лауреати

42

Нобеловата награда за откритијата во лекувањето на паразитските болести

Satoshi Ōmuraе роден во 1935 во Јаманаши,Јапонија кадешто живее иработи. Во 1958 г. доктортралод областа на фармацевтски-те науки на Универзитетот воТокио, а во 1970 г. од областана хемијата. Во перидот1965-1971 г. работи како ист-ражувач во ИнститутотКитасато, 1975-2007 г. стану-ва професор, а од 2007 е про-фесор емеритус наУниверзитетот Китасато,Јапонија.

William C. Campbell е роден во 1930 во Рамелтон,Ирска. Во 1957 г. докторирална Универзиттеот воВисконсин, САД. Од 1957-1990г. работи во Институтот наМерк за терапевтскоистражување, во перидот1984-1990 е сениор научники директор за истражување иразвој. Денес е истражувачемеритус на УниверзитетотDrew, Мадисон, Њу Џерси, САД.

Слика 1. Најтешките паразитски болести: речното слепило, лимфатичната филаријаза(елефантијаза) и маларијата имаат слична дистрибуција која на мапата на светот еприкажана со сина боја.

Youyou Tu е родена во 1930 во Кина, кадешто живее и работи. Во 1955г. на Медицинскиотуниверзитет во Пекингдипломирала фармација. Од1965-1978 г. е асистент, од1979-1984 г. - доцент, а во1985 г.е избрана за професор.Во 2000 г. таа е промовиранаво главен професор наКинеската академија затрадиционална кинескамедицина. Youyou Tu е првкинески научник кој добилНобелова награда.


предизвикани од паразитски црви. Како што кажуваи името, речното слепило (Onchocerciasis) на крајотводи до слепило поради хронично вопаление на кор-неата. Лимфатичната филаријаза од која се заболениповеќе од 100 милиони луѓе, предизвикува хрониченоток и води до доживотна стигматизација и инвали-дизирачки клинички симптоми и знаци, како што сеелефантијазата и скроталната хидроцела.

Маларијата му е позната на чoвештото од многуодамна. Пренесувач на болеста е комарец, а ја пред-извикува едноклеточен паразит кој ги напаѓа еритро-цитите, предизвикувајќи треска и, во тешките слу-чаи, мозочно оштетување и смрт. Повеќе од 3.4милијарди лица од светски најранлиите популациисе изложени на ризик да се заразат со маларија, асекоја година умираат повеќе од 450. 000 луѓе,најчесто деца.

Од бактерии и билки до нови антипаразитски терапии

По повеќе декади на ограничен напредок во раз-војот на трајни терапии за паразитските болести,откритијата на годинешните лауреати радикално јапроменија оваа ситуација.

Satoshi Ōmura, јапонски истражувач и експерт заизолирање природни продукти, се фокусирал насојот на бактерии, Streptomyces, кои живеат во почва-та и се познати по производството на мноштво аген-си со антибактериски дејства (вклучувајќи го стреп-томицинот откриен од Selman Waksman, добитник наНобеловата награда во 1952 г). Надарен со извонред-на умешност за развивање на единствени методи закултивирање и карактеризација на голем број бакте-рии, Ōmura изолирал нов сој на бактерии од сојот наStreptomyces од примероци од почвата (примерокотод кој подоцна е добиен авермектинот потекнувал одтерен за голф близу Токио) и успешно ги култивиралво лабораторија. Од многу илјади различни култури,селектирал околу 50 кои биле најветувачки, со наме-ра понатаму да ги испитува за нивната активностпротив патогени бактерии (слика 2).

William C. Campbell, експерт за биологија на параз-

иите кој работи во САД, ги добил културите наStreptomyces и ја истражувал нивната ефикасност. Тојпокажал дека компонентата на една од нив билазабележително ефикасна против паразитите кајдомашните животни. Биоактивното соединение билопрочистено и наречено авермектин, а потоа е хемис-ки модифицирано во уште поефикасно соединениенаречено ивермектин. Ивермектин подоцна е тести-ран на луѓе со паразитски инфекции и се утврдилодека ефикасно ги убива ларвите на паразитот (микро-филариа) (слика 3). Заедно, откриијата на Ōmura и наCampbell доведоа до создавање на нова класа налекови со невообичаена ефикасност против параз-итските болести.

Маларијата традиционално се лекува со хлорок-вин или кинин, но со се` помалку успех. До доцнитешеесетти години напорите да се искорени мала-ријата беа неуспешни и болеста беше во подем. Вотоа време Youyou Tu во Кина се свртила кон тради-ционалната хербална медицина како предизвик заразвивање на нови терапии против маларијата.Направила преглед на повеќе од 2.000 рецепти натрадиционални хербални лекови. Од големиот бројиспитани хербални лекарства врз животни инфици-рани со маларија, екстрактот од билката Artemisiaannua се издвоил како интересен кандидат. Но, резул-татите биле неконзистентни, така што Tu направилаповторно преглед на древната литература и открилаеден 1.700 години стар рецепт кој ја насочил како дапродолжи во нејзината потрага по метод за успешноекстрахирање на активното соединение од Artemisiaannua. Во древните времиња луѓето ја потопувалебилката во вода и ја вареле. Таа сфатила дека висока-та температура може да го разруши активното соеди-нение и затоа користела други техники за негова

Слика 2. Satoshi Ōmura гиистражувал новите видо-ви на бактеријатаStreptomyces како изворна нови биоактивни сое-диненија. Тој изолиралмикроби од почвата, гикултивирал во лаборато-рија (лево) и карактери-зирал илјадници културина Streptomyces. Од нивизбрал околу50 културикои биле најветувачки, аедна од нив подоцна еутврдено дека еStreptomyces avermitilis(десно), изворот на авер-мектинот.

Слика 3. William C. Campbell открил дека кулурите на Ōmura со сојот Streptomyces семногу ефикасни во убивањето на паразитите. Активното соединение, авермектинбило прочистено, а потоа и модифицирано во ивермектин, којшто се покажал дека емногу ефикасен кај животните и кај луѓето против голем број паразити, вклучувајќиги оние кои предизвикуваат речно слепило и лимфатична филаријаза.

Лауреати


изолација. Tu прва покажала дека тоа соединение,подоцна наречено артемисинин (слика 4), било во100 проценти ефикасно кај глувци и мајмуни. Воклиничките студии со пациенти заболени од мала-рија, тој го ерадицирал паразитот на маларијат вотекот на 30 часови. Артемисинот претставува новакласа на антималариски агенс кој брзо ги убивапаразитите на маларијата во раниот стадиум на нив-ниот развој, што ја објаснува неговата голема моќ.Youyou Tu го тестирала лекот врз себе пред да гизапочне клиничките студии. Таа го објавила својоттруд во 1977 г., но тој останал незабележан. Сега, навозраст од 84 години, таа чекала речиси четири деце-нии за признание на нејзината работа.

Авермектин, артемисинин и глобалното здравје

Откритијата на авермектинот и на артемсининотнаправија коренита промена на третманот на паразитс-ките болеси. Денес дериватот на авермектинот, ивер-мектин, се користи во сите делови на светот каде штоима забелени од паразитски болести. Ивермектиноткој е во продажба како антипаразитен лек од 1981 г. евисоко ефикасен против голем број паразити, има малброј несакани ефекти и е лесно достапен ширум све-тот. Немерлива е важноста на ивермектинот за подоб-рување на здравјето и добросостојба на милиони луѓесо речно слепило и лимфаична филаријаза, примарново најсиромашните делови на светот. Третманот етолку успешен што овие болести се на прагот на ера-дикација, што ќе биде голем чекор во медицинскатаисторија на човештвото. Во 2012 г. Светската здравст-вена организација зацрта планови со кои се цели да сеелиминираат или да се стават под контрола дветеболести до крајот на 2020 г.

Од маларија се инфицираат 200 милиони луѓегодишно. Артемисининот се користи во сите подрачјаобременети со маларија. Кога се користи во комбина-ција со други препарати, се проценува дека го нама-лува вкупниот морталитет за повеќе од 20%, односноза повеќе од 30% кај децата. Само за Африка тоа еповеќе од 100.000 спасени животи секоја година.

Ивермектинот и артемисининот се вклучени воесенцијалната листа на лекови на Свеската здравст-вена организација и се дистрибуираат слободно и сониска цена. Во 1987 Merck, кој имаше голем профитод продажбата на ивермектинот за лекување надомашни животни, почна да го дистрибуира лекотбесплатно за луѓето, бидејќи оние кои имаат најголе-ма потреба од него не можат да си го дозволат.

Наградата за физиологија или медицина е прва вонизата Нобелови награди што се доделуваат секојагодина, а вклучува и парична награда во износ одосум милиони шведски круни (960.000 американ-ски долари).

“Беа скромни, рекоа дека никогаш не помислуваледека тие може да бидат добитници. Добро е што однив успеавме тоа да го сокриеме, го криевме”, истaк-на Јан Андерсон, член на Одборот за доделување наНобеловата награда.

По осум децении живот човекот кој лекот противпаразитските црви го побара во микробите и такаспаси милиони луѓе, не се смета особено заслужен.“Јас го земав само она што ми го дадоа бактериите изатоа, на некој начин, не сум сигурен дали ми припа-ѓа оваа награда”, рече Omura.

По соопштувањето на годинешните лауреати наНобеловата награда за медицина особено се горди воКина, земјата на древната, традиционална медицина.Д-р Youyou Tu им ја донесе првата Нобелова награ-да во подрачјето на науката. Таа за наградата слушна-ла од телевизијата, а на новинарите од New Scientistво 2011 г.изјавила: “Тоа што јас го направив беше тоашто требаше да го направам за да вратам за едука-цијата која ми ја овозможи мојата земја.”

Литература:1. The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2015,

http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2015/, пристапено на 10.10.2015

2. Nobel Prize in Medicine Awarded to 3 Scientists forParasite-Fighting Therapies,http://www.nytimes.com/2015/10/06/science/william-c-cam-pbell-satoshi-omura-youyou-tu-nobel-prize-physiology-medicine.html?_r=0, пристапено на 10.10.2015

3. 2015 Nobel prize-winners for medicine and physics announ-ced, https://www.newscientist.com/article/mg22830423-600-2015-nobel-prize-winners-for-medicine-and-physics-anno-unced/, пристапено на 10.10.2015

4. The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2015,http://www.nobelprizemedicine.org/the-nobel-prize-in-phy-siology-or-medicine-2015/, пристапено на 10.10.2015

ПодготвилаПроф. д-р К. Зафировска

Слика 4. Youyou Tu јапребарувала древнаталитература за хербалнамедицина во потрага занови терапии противмаларијата. БилкатаArtemisia annua се пока-жала како интересен кан-дидат и Tu ја развиламетодата за пурифика-ција, со што се добилоактивното соединениеартемисинин, лек кој есилно ефикасен проивмаларијата.

ПРЕСТАНЕТЕ ДА ПУШИТЕ!Подгответе се ментално и физички занајважната Новогодишна резолуција - ќе гиоставете цигарите веднаш и засекогаш!Милиони луѓе се откажуваат од цигари дурии не преминувајќи на електронските цигари(попознати како е-цигис). Многумина наба-вуваат е- или ник-сок (кои содржат разреденникотин со различна концентрација, но созначително многу помала концентрација наникотин отколку цигарите, со оглед деканикотинот не е третиран со амониум). По оваследат видови и уреди со различни вкусови -некои изгледаат како цигари, но не содржатпестициди, инсектициди, варикина, пласти-ка зајакната со синтетски влакна или амони-ум. На овој начин се намалува хемискатазависнот и луѓето не сакаат да се вратат напоскапата, смртоносна, мирислива навика напушењето на омиленото канцерогено стапче. Повеќе од 60% од луѓето кои се обидуваатда се откажат од цигари сега применуваатте-цигари. Од нив, 30% (67 од 222 луѓе) непушат по 6 месеци, додека 70% од луѓетокои применуваат е-цигари по околу 20 патина ден комплетно престанале да пушат.Споредете го ова со 8% успешното одвик-нување од цигари по примената на никотинлепенки или гума за џвакање. Но, доколкунавистина се грижите за своето здравје,секако најдобро ќе беше никогаш да непушевте.

http://www.vox.com/2015/6/26/8832337/e-cigarette-health-fda-

smoking-safety (од 29.11.2015)

БИДЕТЕ ЕМОЦИОНАЛНО ПОВРЗАНИ СОВАШАТА РАБОТА - ВАШАТА БЛАГОСОС-ТОЈБА ЌЕ СЕ ПОДОБРИВработените кои се емоционално приврзании се идентификуваат со својата работа имаатподобра психолошка благосостојба.Напорите кон зголемување на организацио-ната припадност резултираат со посреќни ипоздрави вработени. Во неодамнешна сту-дија во Данска е испитувана афективнатаорганизациона посветеност кај повеќе од5.000 здравствени работници, кои биле вра-ботени во 300 работни групи. Луѓето коиработеле во групи со повисока афективнаорганизациона посветеност имале подобраблагосостојба, пониска стапка на боледува-ња и помалку нарушувања на сонот.

J Occup Environ Med. 2015Nov;57(11):1141-6. doi:

10.1097/JOM.0000000000000547.

НЕ ПЛАШЕТЕ СЕ ОД ЗАБОБОЛКАНе плашете се од посета на вашиот заболе-кар - овој страв лесно може да биде надми-нат со когнитивна бихавиорална терапија(КБТ) и нема потреба од дополнителна

локална анестазија. Луѓето со денталнафобија најчесто треба да се седираат за дабидат релаксирани за време на лекувањетокај стоматологот. Но, најчесто, овие луѓе ќеизбегнуваат да одат на забар и ќе живеат сомногу болка, во лошо орално здравје или,пак, нема да одат на забар. Дури и локална-та анестезија нема да им помогне многу даго надминат овој страв. Но, психолошкиоттретман, како КБТ, може да помогне во вак-вите случаи. Испитувана група од 130 луѓе(99 жени и 31 маж) со фобија од денталентретман биле ставени на КБТ. Повеќе од79% немале потреба да имаат локална анес-тезија за третманот по 5 сесии, а само 6% однив морале да продолжат да имаат денталентретман под анестезија. Студијата укажувадека по просечно пет КБТ сесии, повеќетолуѓе немаат потреба за локална анестезија зада ја победат денталната фобија.

Br Dent J. 2015 Nov 27;219(10):501-6. doi:10.1038/sj.bdj.2015.890.

ЗБОРУВАЈТЕ СЕКОЈДНЕВНО НА СИТЕ ЈАЗИЦИ КОИ ГИ ЗНАЕТЕНа листа на бенефити кои двојазичноста јаима (на пр. лесна комуникација, читање настранска литература, како и одложување напочетокот за Алцхајмерова деменција), сегае додадена и намалување на стапката за ког-нитивно оштетување по васкуларен инци-дент. Така, една неодамнешна студија ука-жува дека билингвалните луѓе имаат двојнопомал ризик да имаат нарушувања на пом-нењето по епизода на мозочен удар отколкуоние кои говорат само еден јазик. Во оваастудија, 608 истории на болни со мозоченудар (2006-2013) биле ревидирани. Повеќеод половина од болните биле билингвални(говореле два или повеќе јазика). За да сеисклучи можност дека билингвалните луѓеимале поздрав животен стандард, низа фак-тори биле, исто така, иследувани, вклучу-вајќи пушење, покачен крвен притисок,дијабетес и староста на пациентите. Околу 40% од билингвалните луѓе ималенормална когнитивна функција по епизодана мозочен удар во споредба со 20% од ониекои говореле само еден јазик. Исто така, помозочен удар, билингвалните луѓе ималеподобра концентрација и внимание, како иорганизација и искористување на новиинформации. Интересно, преваленцата наафазија, алексија и аграфија не се разлику-вала помеѓу двете групи. Наодите на оваа студија треба претпазливода се примат, со оглед дека тие можеби не ќеможат да се генерализираат за сéвкупнатапопулација, имајќи предвид дека областакадешто е направено испитувањето,Хајдерабад (Индија), е мултикултураленград, во којшто се говорат голем број јазици,

како телугу, урду, хинди и англиски.Научниците истакнуваат дека секојдневнатапримена на повеќе јазици може да придоне-се за ваквите резултати, и дека, доколку немапотреба да се комунициа на два или повеќејазици секојдневно, ваквите бенефити можелесно да се изгубат. Но, покрај говоре-ње/примена на повеќе јазици, интелектуал-но стимулирачките активности од рана добаможе, исто така, да имаат превентивни ефек-ти за когнитивното функционирање помозочен удар, истакнуваат научниците.

Stroke. 2015 Nov 19. pii: STROKEA-HA.115.010418.

ПИЈТЕ СОК ОД ЦВЕКЛО Единечна администрација на неорганскинитрат во храната го редуцира крвниот при-тисок кај нормотензивни здрави волонтери,преку коконверзија во вазодилататорен азо-тен оксид. Прашањето е дали ваквитесвојства, исто така, ќе бидат полезни ворегулирањето на крвниот притисок кајпациенти со хипертензија? Шеесет и осум пацинети (18-85 години) сохипертензија биле рандомизирани во двегрупи кои примале диетален суплемент вотекот на четири недели во форма на диета-лен нитрат (250 мл. дневно во форма насок од цвекло) или плацебо (250 мл. днев-но сок од цвекло без нитрати). Дневнатасуплементација со нитрати резултирала созначително намалување на крвниот прити-сок, средно 7.7/2.4 mm Hg (95% CI 3.6-11.8/0.0-4.9, P<0.001 and P=0.050), без при-суство на тахифилаксија, за време на чет-ринеделниот период на испитувањето.Ендотелијалната функција, исто така, сеподобрила за ≈20% (P<0.001), а артеријал-ната кртост била редуцирана за 0.59 m/s(95% CI 0.24-0.93; P<0.01) во групата којаземала диетални нитрати, но не и во плаце-бо групата. Само една чаша сок од цвеклона ден е доволна сигнификантно да сенамали крвниот притисок кај луѓе сохипертензија, истакнуваат научниците.Ова е прва студија која укажува дека дие-талните нитрати, кои се широко достапни,имаат улога во намалување на крвниотпритисок кај лицата со хипертензија.

Hypertension. 2015Feb;65(2):320-7. doi: 10.1161/HYPERTEN-

SIONAHA.114.04675.

НЕ ИЗБЕГНУВАЈТЕ ГИ ПРОДУКТИТЕ СО ГЛУТЕННовак Ѓоковиќ, Gwyneth Paltrow, RyanGosling и Jenny McCarthy се само неколкуод многуте познати кои ја имаат прифатенобезглутенската диета во секојдневјето, непоради тоа што имаат интолеранција на глу-тен, туку поради тоа што оваа диета сесмета за здрава. До неодамна безглутенска-

Новини од медицината

46 ГЛАСИЛО НА ЛЕКАРСКАТА КОМОРА НА МАКЕДОНИЈА ДЕКЕМВРИ 2015

ДЕСЕТ НОВОГО

та диета беше претежно применувана одстрана на болните со целијакија. Само воСАД над 1, 6 милиони луѓе ја следат без-глутенсаката диета без да имаат глутенскаинтолеранција или целијачна болест. Но,дали оваа диета навистина има бенефит занашето здравје? Околу 30% од Американците избегнуваатпроизводи со глутен (во житарки, пиво,сувомесни преработки, некои супи, козметч-ки препарати, како и во кармин и сјај за уста,лепак...) или пак избегнуваат протеини вонивната диета, процент кој е значителнопоголем од бројот на луѓе кои имаат целијач-на болест. Но, се чини дека глутенот е незд-рав само доколку имате целијачна болест, астомачната надуеност која претходно многу-мина ја поврзуваа со консумирање глутен,всушност се должи на карбохидрати нарече-ни ФОДМАПи (ферментабилни, олиго- ди-моносахариди и полиоли). Исто така, пого-лем број на неглутен протеини, како на пр.серпини, пуринини, α-амилаза/протеазаинхибитори, глобулини и фаринини(откриени со помош на протеомска анали-за), исто така, може да предизвикаатцелијачна болест. Барем засега, нема публи-кувани докази дека ќе ослабете или декавашето зравје ќе се подобри како резултат набезглутенска диета.

JAAPA. 2015 Aug;28(8). doi:10.1097/01.JAA.0000469434.67572.a4

ВНИМАТЕЛНО СО АЛКОХОЛОТРизикот за исхемичен мозочен удар се зголе-мува двојно по еден час по консумирање насамо една чашка алкохол, без оглед дали тоае вино, пиво или жесток пијалак. Количинатана алкохол како и честотата пиење алкохол,исто така, имаат влијание врз зголемениотризик. Група од 390 (209 мажи и 181 жени)пациенти кои имале исхемичен мозочен ударбиле инетрвјуирани за нивниот животенстил три дена по мозочниот удар: 14 од нивконсумирале алкохол еден час непосреднопред да добијат мозочен удар. Во споредбасо луѓето кои не употребувале алкохол, ризи-кот за мозочен удар бил 2,3 пати повисок вопрвиот час, 1,6 пати во вториот час, а 30%понизок по 24 часа.Но, ова не е сé! Долготрајното консумирањена просечно две алкохолни единици дневно,го зголемува ризикот за мозочен удар за 34%во споредба со група луѓе кои просечно кон-сумираат 0.5 единици алкохол дневно. Подзголемен ризик се особено средовечнителуѓе, во своите 50-ти и 60-ти години, коипијат ексесивно и кои, во просек, имаатмозочен удар пет години порано од другителица на слична возраст,а кои пијат умерено. Непосредно по пиење алкохол, крвниотпритисок се зголемува, а тромбоцитите ста-

нуваат полепливи, што може да доведе доформирање на тромб. Но, исто така, консу-мирање на мали количини алкохол е поврза-но со подобрување на липидниот статус ипофлексибилни крвни садови, што може,пак, да го намалат ризикот за мозочен удар.Ова говори за потребата од дополнителнирандомизирани студии кои ќе ја утврдат соточност улогата на алкохолот во предизви-кување мозочен удар.

Stroke. 2010 Sep;41(9):1845-9. doi:10.1161/STROKEAHA.110.580092

Stroke. 2015 Mar;46(3):627-33. doi:10.1161/STROKEAHA.114.006724.

ПРЕД ДА ПОСЕГНЕТЕ ПО КОКА КОЛА, РАЗМИСЛИТЕ Еве што се случува во текот на еден час вонашето тело по консумирање на едно малошишенце (330мл.) Кока Кола:По 10 минути: Десет лажички шеќер влегу-ваат во организамот (167% од дневната пре-порачана доза) . Не повраќаш од преголематаблагост во твојата уста заради тоа што фос-форната киселина ти го менува вкусот. По 20 минути: Шеќерот во крвта нагло сезголемува, доведувајќи до зголемување наинсулинот во крвта. Хепарот се активира иги претвора сите форми на шеќер во(многу!) маснотија.По 40 минути: Апсорпцијата на кафеин екомплетизирана. Очните зеници се дилати-рани, крвниот притисок е покачен, и какоодговор на ова, хепарот испорачува уштеповеќе шеќер во крвниот систем. Аденозинрецепторите во мозокот се блокирани и недаваат да заспиеш.Во 45-тата минута: Произвоодството надопамин е зголемено и твоите мозочни цен-три за задоволство се стимулирани - истокако при употреба на хероин!По 60 минути: Фосфорната киселина севрзува за калциумот, цинкот и магнезиумотво долните црева, со што доведува до допол-нително зголемување на телесниот метабо-лизам. Високите дози на шеќер и вештачкизасладувачи ја зголемуваат уринарната екс-креција на калциум.Над 60 минути: Диуретичните својства накафеинот сега се манифестираат. Со ованаедно ќе го елиминираш врзаниот калци-ум, магнезиум и цинк, кој наместо да оди вотвоите коски, сега ќе се исфрли преку ури-ната, заедно со додатни електролити, натри-ум и вода. Ова е проследено со намалувањена шеќерот во крвта и може да предизивикаиритабилност или, пак. голема забавеност.Во текот на овој прв час, сета вода внесенасо Кока Кола ќе биде измокрена, а со тоа ивредните нутриенти кое телото можело даги искористи да го рехидрира телото, или даизгради јаки коски и заби. Наздравје!!!

http://www.salon.com/2015/07/30/this_one_terrifying_chart_shows_what_happens_to_your_b

ody_on_coca_cola/ (од 29.11.2015)

НЕ ПРОПУШТАЈТЕ ГО КАФЕТО!Многумина од нас го започнуваат денот софилџан кафе, да нé расони и да ни дадеенергија. Консумирањето кафе, исто така, еповрзано со намалување на ризикот насмртност од хепатална цироза, го намалуваризикот за дијабетес тип 2, мултипла скле-роза, мозочен удар, еректилна дисфункција,жолчни камења, како и тинитус. Кон оваалиста сега може да ги додадете и антикар-циногените својства - кафето го намалуваризикот за меланома за 20%! Од 447.357 луѓе кои немале малигнома напочетокот на истражувањето, 2.904 развилемалигна меланома во тек на 10,5 години след-ење. Луѓето кои најмногу пиеле кафе ја ималенајниската стапка на меланома (≥4 филџа-ни/ден: HR = 0.80, 95% CI = 0.68 - 0.93, Pтренд = .01). Ова се должело ексклузивно наконсумирањето на обично кафе (≥4 филџа-ни/ден: HR = 0.75, 95% CI = 0.64 - 0.89, P trend= .01), додека при консумирањето на декафе-нирно кафе, ваквата асоцијација не биларегистрирана (P trend = .55). .J Natl Cancer Inst. 2015 Jan 20;107(2). pii:

dju421. doi: 10.1093/jnci/dju421.

10. ДРУЖЕТЕ СЕ - НЕ БИДЕТЕ ОСАМЕНИИ СОЦИЈАЛНО ИЗОЛИРАНИДебелина, пушење и аерозагаденоста серизик - фактори за рана смртност. Едноново истражување укажува дека социјални-те врски, исто така, треба да бидат додаденина оваа ризик -листа. Неодамнешна студијапокажува дека самотијата и социјалнатаизолацијја се ризични фактори без оглед настаросната возраст. Оваа мета - анализа,базирана на 70 студии публикувани помеѓу1980-2014 година, со вкупно над 3 милионипартиципиенти за кои имало информацииза осаменост, социјална изолација, а коиживееле сами, наоѓа дека самотијата исоцијалната изолација ја предвиделе пред-времената смртност кај луѓе помлади од 65години, иако постарите партиципиентибиле осамени и имале повисок ризик засмртност. Авторите укажуваат дека сериоз-носта на овие резултати може да се споредисо таа за дебелината ...

Perspect Psychol Sci. 2015 Mar;10(2):227-37. doi: 10.1177/1745691614568352.

СРЕЌНА И БЕРИЌЕТНА 2О16 ГОДИНА!!!

ГЛАСИЛО НА ЛЕКАРСКАТА КОМОРА НА МАКЕДОНИЈА ДЕКЕМВРИ 2015

Изборот го направи д-р Елизабета Б. Мукаетова-Ладинска

47

ДИШНИ ОДЛУКИ ЗА ВАШЕТО ЗДРАВЈЕ ВО 2016 ГОДИНА!


Комерцијален текст

Современта медицина препознава низапсихијатриски заболувања со симптомина психози, кај кои во раните фази од раз-војот на психотичните епизоди и порадиотсуството на јасни знаци и симптоми сеотежнува процесот на точна дијагноза напсихијатриското заболување со наведе-ните симптоми. Токму затоа, неопходна еправилна и правовремена евалуација идијагностика на пациентот од страна наспецијалист психијатар, се со цел да сеутврди точната дијагноза на психијатри-ското заболување, а со тоа и да се приста-пи кон соодветниот и правилен тера-певтски пристап.

Психијатриските заболувања, кои восвојата основа ги имаат психозите, врзоснова на изразената симптоматологија,ги вклучуваат: шизофренијата и шизоа-фективните нарушувања; биполарнитенарушувања; депресијата проследена сопсихотични елементи; органски психози;психози предизвикани од лекови; краткипсихотични нарушувања.

Биполарното нарушување, познато икако манично-депресивно нарушување,претставува еден тип на психотичнаболест која доведува до нагли промени ворасположението и енергијата, намаленониво на активност, како и неможноста дасе извршуваат секојдневните активности.Последица на горенаведените нарушува-ња се нарушен социјален и професиона-лен живот.

Шизофренијата, како потешко пси-хијариско заболување, каде што пациен-тите, со симптоми подолги од 6 месеци,имаат сериозни нарушувања на нивнотосекојдневно функционирање. Имајќи гипредвид сериозните импликации нашизофренијата на социјалниот и профе-сионален живот на пациентите и наживотот на нивните семејства и поблискоопкружување, неопходна е правовременадијагностика и соодветна терапија.

Последните десетина години, третма-нот на психотичните заболувања се пове-ќе се спроведува со употребата на модер-ните антипсихотици, во кои спаѓаат ari-piprazole, olanzapine, quetiapine, risperido-ne и сл., кои според нивните фармакоте-рапевтски ефекти се нарекуваат и какоатипични антипсихотици, Gardner et al.(2005). За разлика од конвенционалните,типични антипсихотици, причините за сепоголемата употреба на атипичнитеантипсихотици се посакуваните и супе-риорни терапевтски ефекти, од една стра-на. и од друга - подобриот безбедносенпрофил во споредба со типичните антип-сихотици.

АрипипразолОд горе наведените антипсихотици,

арипипразол, на македонскиот пазарприсутен под името Арипризол, какоеден од поновите атипични антипсихо-тици, се истакнува со посебен и поса-куван фармакотерпаевтски и безбедно-сен профил кој, пред се, произлегува однеговиот специфичен механизам надејство. Имено, арипипразол, во сог-ласност со својата хемиска структура,како дериват на хинолинон, има спо-собност да се врзува за допаминскитеD2 и D3 рецептори, како и за 5HT2Aсеротонинските рецептори, овозможу-вајќи му негова примена во третманот

на позитивните и негативните симпто-ми на шизофренијата, како и манични-те епизоди на биполарното нарушува-ње тип 1.

Покрај фаворизираните фармакотера-певтски ефекти, арипипразол се одлику-ва и со посакуван безбедносен профил.Големиот број клинички студии ја потвр-дуваат неговата предност во однос надругите атипични антипсихотици вонеколку сегменти од безбедносниот про-фил кој активната компонента гопројавува кај пациентите. Поволнататерапевтска активност е проследена беззголемување на телесната тежина иметаболички синдром, пролонгирањетона QTc интервал, екстрапирамидалнинесакани ефекти и хиперпролактине-мија. Арипипразолот, исто така го нама-лува нагонот и желбата за употреба накокаин и алкохол кај пациенти со шизоф-ренија, но и при двојна дијагноза наалкохолизам и кокаиноманија. Исто така,докажан е и поволниот ефект врз ком-пулсивните симптоми кај пациенти соопсесивно-компулсивно нарушување,кој често оди во коморбидитет со шизоф-ренија.

Арипризол лекот присутен на маке-донскиот пазар е достапен во три јачиниод 10 мг, 15 мг и 30 мг, во пакување од по30 таблети.

Современите предизвици во лекувањето на психозите

Во поглед на дозирањето,

Кај шизофренија: препорачанатапочетна доза од арипипразолот е 10 до 15мг на ден, а доза на одржување од 15 мгна ден, што е спроведено еднаш на ден,без оглед на оброците. Максималнатадневна доза не треба да надминува 30 мг.

Додека кај манични епизоди: препо-рачаната почетна доза од арипипразолоте 15 мг еднаш на ден, без оглед на обро-ците како монотерапија или комбинира-на терапија. Некои пациенти може даимаат корист од повисоки дози.

Максималната дневна доза не треба данадминува 30 мг.

Заклучок:Со лекот Арипризол пациентите и

лекарите ќе добијат нов поефикасен ипопотентен антипсихотик од новата,трета генерација на антипсихотици(Bezclibnyk-Butler i sur. 2006), со сериоз-на предност во начинот на апликација(еднаш во 24 часа), со што се обезбедуваконтинуирана, долготрајна и успешнатарапија на шизофренијата. Арипризол

е, исто така, моќен и сигурен стабилиза-тор на расположението во лекувањето иодржување на третманот на биполарнотонарушување. Значајната предност на сев-купниот терапевтски ефект на лекотАрипризол, во споредба со другитеантипсихотици достапни на пазарот, над-ополнет со неговиот специфичен фарма-кодинамски и безбедносен профил гоставаат во преден план како лек од изборза третман на негативната симптоматоло-гија (безидејност, социјална и професио-нална дисфункционалност, апатичност исл) кај шизофренијата. На тој начин сеобезбедува една нова сфера, нов тера-певтски пристап, во лекувањето каде штодосега изостанувал лек со клиничкисириозно докажани терапевтски ефекти.На овој начин со воведувањето наАрипризол на позитивна листа, на паци-ентите со негативна симптоматологија,им се овозможува социјално и професио-нално функционирање, како и можностатие да го дадат својот придонес воопшеството.

Литература:1. АРИПРИЗОЛ Белупо, Збирен извештај за

особините на лекот.

2. Bezchlibnyk-Butler KZ, Jeffries JJ &Remington GJ:“Third-Generation“

3. antipsychotics (Neuroleptics). U Bezchlibnyk-Butler KZ & Jeffries JJ:“Clinical Handbook ofPsychotropic Drugs, 94-96. Hogrefe & HuberPublishers, 2006.

4. Gardner, M. D. et al. (2005). Modern antipsyc-hotic drugs: a critical overview. CanadianMedical Association Journal, 172 (13), pp.1703-1711.

5. Kasteng F. et al, (2011). Metabolic efеects andcost-efеectiveness of aripiprazole versus olanza-pine in schizophrenia and bipolar disorder. ActaPsychiatrica Scandinavica, 124(3):214-225.

6. Swainston H. T. and Perry C.M., (2004).Aripiprazole A Review of its Use inSchizophrenia and Schizoaffective Disorder.Drugs, 64(15), 1715-1736.

7. The Different Types of Psychosis. [online]Center for Addiction and Mental Health.Available at:<http://www.camh.ca/en/hospital/health_information/a_z_mental_health_and_addiction_information/psychosis/first_episode_psychosis_information_guide/Pages/fep_types.aspx>

8. What Is Schizophrenia? [online] National insti-tute of mental health. Available at:<http://www.nimh.nih.gov/health/topics/schizophrenia/index.shtml >


Бројачот на чекори комуницира со паметниоттелефон, мерачот на пулс со часовникот, вагата вобањата е поврзана со здравствен портал на интер-нет. Мобилните апликации им овозможуваат налуѓето да препознаат симптоми или да дојдат доодредено можно разјаснување на здравствениотпроблем, долго време пред да седнат во чекалницана лекарската ординација. Дијабетичари можат даја следат висината на шеќерот во крвта како дасобираат поени за игра на мобилен и потоа сами даја одредат наредната потребна доза на инсулин.Лекари поставуваат наоди, рецепти или слики одмагнетна резонанца во бази на податоци на интер-нет коишто се широко достапни за медицинари,болници, но и за секој заинтересиран пациент.

Ова се само дел од големиот број можности штоги нуди дигитализираното здравство во 2015 годи-на. Никогаш досега пациентите и нивните најблис-ки немале подобар, побрз и повреден, а истовреме-но бесплатен пристап до толку сеопфатни и детали-зирани информации. Интернетот во секој џеб, вокомбинација со растечки број „сензори“ на се пого-лем број човечки тела, создава еден дигитален нер-вен систем, кај кој секој човек истовремено е имерна величина и истражувач.

На таков начин, од една страна, се создаваатпоодговорни пациенти кои кај лекарот влегуваат

многу подобро информирани и коисопствената терапија можат да јаследат многу повнимателно. Тоа,пак, од друга страна, од стручнитемедицински лица бара да го про-шират видикот врз сопственатапрактика, за да можат да ги поима-ат своите искуства како дел од едноново, динамично и од податоциуправувано здравство.

Особена експанзија бележи паза-рот во делот на апликации замобилни телефони кои работат соперсонализирани здравствени под-атоци, пазар што ЕУ го смета засоставен дел на нејзината дигитал-на агенда. „Мобилните здравстве-ни услуги имаат потенцијал даодиграат клучна улога во процесотна подобрување на човековиот

живот. Но, секако мора да се осигури дека примене-тата техника е сигурна и дека граѓаните можат без-бедно да ја користат“, гласи заклучокот од европс-ката иницијатива за мобилно здравство (mHealth-Greenpaper) на ЕУ од април 2014 година.

Експертите проценуваат дека постојат повеќе од100.000 мобилни апликации во врска со здравјето.Најомилените 20 од овие програми, кои ги покрива-ат подрачјата спорт, фитнес и здравје, во 2013 годи-на имале околу 231 милион корисници. Се проце-нува дека со овие апликации и со услугите кои себазирани на нив до 2017 година ќе биде остваренпромет од околу 23 милијарди долари годишно.Една студија на консултантската куќаPricewaterhouseCoopers и Германската конфедера-ција на мобилни провајдери GSMA, пред се, укажу-ва на можностите од големи заштеди во здравство-то благодарение на мобилното здравство. Се проце-нува дека само во ЕУ заштедите во сите сегменти,од превентивата, преку третирањето, па се до над-зорот, би изнесувале до 99 милијарди евра.

Франк Вестерман е најдобар пример за тоа каквиможности нуди феноменот Health 2.0. Овој дијабе-тичар во 2012 година во Виена ја стартувашеmysugr, апликација во која пациентите ги внесуваатизмерените вредности на гликоза и други виталниподатоци, за да го држат под контрола „дијабетес-


Кога пациентот е на интернетМОБИЛНО ЗДРАВСТВО

Преземено

Растечкиотброј онлајнуслуги и се

поголематаупотреба на

персонализирани софтверскиапликации имовозможуваатна пациентите

зголеменнадзор врз

сопственотоздравје и

стекнувањесознанија за

подобрувањена дијалогот со лекарите

поразлично од пишувањето на високостручниотуниверзитетски јазик“, вели Метке.

Тесната соработка меѓу експертите и пациентитее дотолку позначајна ако се има предвид дека нико-гаш не се знае до што ќе доведе самостојното ист-ражување на интернет на комплицираните здравст-вени проблеми – дали до точни одговори или дососема погрешни сознанија. Според една неодам-нешна студија на Медицинскиот факултет наХарвард, веб-страниците или апликациите, на коисе внесуваат симптомите и потоа се добива дијаг-ноза, даваат точни одговори само во 50 отсто одслучаите. Засега онлајн алатките се само прв чекорна патот кон создавање поодговорни пациенти иистите треба да се користат со огромна претпазли-вост. „Апликациите се подобри од едно обичноинтернет пребарување, но никако не можат да пре-тставуваат замена за терминот кај лекар, каде штосе добива сеопфатен преглед и дијагноза“, се наве-дува во студијата од Харвард.

Покрај тоа, остануваат отворени уште многудруги прашања, како што е, на пример заштитатаод пристап на трети неовластени лица до крајноинтимните здравствени информации поставени наглобалната мрежа. Веб-апликациите за документи-рање на здравстена состојба се уште се наоѓаат восива зона во споредба со податоците за пациентитедадени во болниците и лекарските ординации, коиподлежат на строги правила за приод, користење,обработка и складирање.

„Корисниците не би требало да сметаат декаподатоците што ги имаат внесено во некоја аплика-ција се безбедни – па дури ниту оние здравствениподатоци кои навистина треба да бидат заштите-ни“, оценуваат експертите на американската орга-низација Privacy Rights Clearinghouse, која неодам-на имаше земено под лупа 43 омилени здравствениапликации. Само помалку од половината од овиебесплатни апликации имаат соодветни упатства зазаштита на податоци. Кај повеќето програмипоимите што биле пребарувани во врска со некоезаболување или податоците во врска со персонали-зираните тренинзи не се заштитени или, пак, седостапни за рекламни или маркетиншки цели.Поради тоа, секој што ги доверува личните подато-ци во врска со здравствената состојба на некојонлајн сервис, би требало претходно добро даиспита дали понудувачот на услугата соодветнопостапува со податоците и дали постојат можнос-ти неговиот профил заедно со сите податоци под-оцна да бидат избришани.

(“Change” – das Magazin der Bertelsmann Stiftung)

чудовиштето“. „Дијабетесот е хронична болесткоја од заболените бара исклучително големо вни-мание до крајот на животот“, објаснува Вестерман,кој има 25 соработници, од кои половината сешеќераши. „Секој од нас дневно мора да донесе идо 50 одлуки, за кои мора да се земе предвиддијабетесот. Апликацијата секако дека не води конволшебно исчезнување на болеста, но внесенитекомпоненти на игра овозможуваат таа подобро ипоефикасно да се менаџира.“ Досега оваа аплика-ција ја имаат преземено повеќе од 300.000 лица, асекојдневно се регистрираат околу 1.000 новикорисници. Најновата mysugr верзија автоматски јапресметува потребната доза на инсулин.„Вообичаено кај докторот се оди еднаш на тримесеци, а терапијата, сепак, се применува 89 денапретходно и по терминот. Ние сакаме да ги придру-жуваме луѓето во тој период и колку што е можнода ги мотивираме“, вели Вестерман.

Малку поинаков пристап има германската апли-кација „Што ми е“ („Was hab’ ich“). Оваа платфор-ма, основана во Дрезден, има за цел „ да го напра-ви медицинскиот латински јазик разбирлив запациентите“. Барањата што ги добивале одпријателите – да ги преведат стручните изрази нанормален германски јазик, ги поттикнале иднителекари Јоханес Битнер и неговата сопруга Ања,како и ИТ-експертот Анзгар Јониец, да креираатуслуга за преведување на наоди од медицинскипрегледи. Бесплатниот превод на дијагнозите, штопациентите ги испраќаат по факс или по електрон-ска пошта, го вршат студенти на медицина одповисоките семестри коишто „Was hab’ ich“ ги рег-рутира од факултетите низ цела Германија. Когастанува збор за комплексни наоди, студентитеможат да се обратат на тим од лекари и двајца пси-холози. Од 2011 година досега виртуелниот тим епораснат на околу 1.300 медицинари од 41 факул-тет и обработува 150 документи неделно. На тојначин е создадена база од над 24.000 преводи, врзоснова на која „Was hab’ ich“ и вертелсман фонда-цијата ја имаат развиено платформата „Преведувачна наоди“, на која секој може да внесува стручнипоими и истите да ги разјаснува само со еден клик.

Од платформата, покрај пациентите од кои мно-гумина можеби за првпат разбирааат од што точноболедуваат, профитираат и идните лекари.Франциска Метке, студент по медицина наУниверзитетот во Лајпциг е една од големиот бројдоброволни соработници, кои се воодушевени одидејата. „За медицинарите и за студентите, „Washab’ ich“ нуди еден вид обука од областа на кому-никациите, бидејќи може да се научи како да сепишува на едноставен германски, што е многу


52 ГЛАСИЛО НА ЛЕКАРСКАТА КОМОРА НА МАКЕДОНИЈА

Законот за здравствена заштита им овозможу-ва на здравствените работници, со дозвола наработодавецот, да можат да склучат работа воздравствената дејност на работодавецот, односнолекарите, како и другите здравствени работници,во својата професија да смеат под одредениуслови да работат кај друг работодавач надвор одредовното работно време. Одобрувањето од овојЗакон работодавецот го дава во согласност сомерилата и критериумите кои со правилник гипропишува министерот за здравство.

Факт е дека спомнатиот “правилник на минис-терот” кој ги определува мерилата потребни дасе добие одобрување од работодавецот, вопоследните дваесетина години е менуван четирипати, односно каква е правната несигурност нахрватските лекари кога станува збор за двојнатапрактика. Тоа јасно говори и за (не)квалитетот надонесените решенија.

Хрватската лекарска комора, поттикната одискажаниот интерес на своето членство, ја пре-позна важноста на регулирањето на правото на

лекарите на двојна работа (англ. dual practice) завкупната општествена положба на лекарите. Воавгуст оваа година за таа цел е формирана работ-на група која работеше на таа проблематика пришто беа проучени важечкиот правилник, бешеанализиран предложениот нов правилник и сенаправи и пресек на моделите кои функционира-ат во европските земји. Врз основа на тоа бешеконципиран и концепт кој беше предложен доИО на ХЛК како официјален став на оваа асо-цијација.

При формирањето на службениот став наКомората, работната група ги имаше предвидпотребите на граѓаните на Хрватска и интереси-те на хрватското општество во целост. Ги имашепредвид и начинот на организација на двојнатапрактика во другите европски земји, како ихрватските позитивни прописи.

Недвосмислено е утврдено дека правнатанесигурност поврзана со (не)можноста надвојната работа значително влијае на одлукатана лекарите да ја напуштаат Хрватска и замину-вањето на работа во странство. Анализирајќи гоактуелниот Правилник, донесен во мандатот напретходниот министер за здравство, проф. д-рРатко Остоиќ, како и предложениот Правилниккој го иницира актуелниот министер д-р СинишаВарга, работната група забележа некои заеднич-ки слабости:

1. Двата правилника поаѓаат од пресумпција

на неработење на лекарите. Според нив,за лекарот да добие одобрување треба дадокаже дека извршил определена работа,односно дека не е неработник.

2. Во двата правилника работата на лекарот

се вреднува исклучиво преку прикажана-

та вредност на фактурираните дадени

медицински услуги споредени со бруто -

платата на лекарот.

3. Двата правилника придонесуваат за прав-

ната несигурност на лекарите заинтере-

сирани за двојна практика.

Со дополнителната работа повеќекратна корист и за општеството

ДОКТОРСКА ПРАКТИКА


Регион

Хрватската лекарскакомора, поттикната од

искажаниот интерес,ја препозна важноста

на регулирањето направото на лекарите

на двојна работа(англ. dual practice) за

вкупната општественаположба на лекарите.Во август оваа годиназа таа цел е формира-на работна група која

работеше на таа проблематика


4. Во 18 анализирани европски држави

нема решенија кои се базирани на иден-

тични или слични критериуми со оние

кои се основа на хрватскиот правилник

(како актуелниот, така и потенцијалниот).

Принципот со кој, според предложениот пра-вилник, се прави обид да се влијае на зголемува-ње на ефикасноста на непосредните извршители(во овој случaј лекарите), работната група гооцени како промашен. Имено, како што е карак-теристично и за другите сложени системи, ефи-касноста на организацијата на работата како иизвршувањето на работата на некој лекар е одго-ворност на раководителот на организационатаединица, а не на лекарот-извршител.

За неприкладно е оценето и вреднувањето надокторската работа на начин со кој се споредувавредноста на извршените услуги изразена вокуни според пресметките на националниот оси-гурител и нивното врзување со бруто - плататана лекарот. Во голем број европски држави мож-носта за вршење на двојна практика е целоснолиберализирана. Ниту во една држава во којатоа не е случај не постои принцип според којлекарот кој врши двојна практика мора да јадокажува својата работа во здравствената уста-нова на начин со кој неговата работа се вреднувасо споредување на вредноста на фактуриранитемедицински услуги и бруто - платата.

Согласно со ова, ХЛК утврди и официјаленстав околу прашањата за регулирање на допол-нителната работа на здравствените работници,односно двојната практика на лекарите.

Став на Комората за правото на лекарот на дополнителна работа

ХЛК инсистира на максимално поедноставу-вање и либерализација на регулативата којаовозможува двојна практика, односно дополни-телна работа на лекарите за своја сметка, а одделокругот на работодавецот.

ХЛК цени дека на лекувањето, кое во својатадејност има првенствено настојување за подоб-рување на здравствената состојба на пациентот,не може ригидно да се применуваат класичнитеправила на пазарниот натпревар. Ставот на ХЛКдека секој лекар кој е на своето работно место,во согласност со стручните и етичките норми,извршил работа која му ја расподелил непосред-но претпоставениот, треба да има право во свое-то слободно време дополнително да ја работисвојата работа и кај друг работодавец.


Регион

ХЛК е уверена дека ваквиот пристап, со задо-волување на претпоставките за добра организа-ција на работата во јавниот здравствен сектор,што е одговорност на организационите единицина установите, го исклучува намалувањето наефикасноста на лекарот како непосреденизвршител на здравствената заштита во јавнитездравствени установи.

Потенцијална корист од либералниот пристап на можноста за двојна работа на лекарите

Ваквиот пристап на двојната практика би ималповеќекратно позитивно влијание на хрватскиотздравствен систем, но и на општеството воцелост. Од него корист би имале сите учеснициво здравствениот систем: пациентите, лекарите,работодавците и државата.

Со него би се:

1. поттикнало тежнеењето за што подоброработење во јавните здравствени установи;

2. зголемил обемот и видот на даденатаздравствена услуга со што, секако, би сенамалиле листите на чекање за одреденидијагностички и терапевтски процедури војавните здравствени установи;

3. овозможила дополнителна заработка настручњаците кои во своето слободно времесакаат да работат дополнително и би сенамалило незадоволството на лекаритепредизвикано од несоодветните примања,што би влијаело и на намалувањето наодливот на лекари од хрватскиот здравст-вен систем;

4. овозможил дополнителен приход на држав-ниот буџет.

Пред околу еден месец, поточно во септем-ври, заврши јавното советување на Минис терс т -вото за здравство со заинтересираната јавност заНацрт-предлог-правилникот за критериумите задавање одобрение на здравствениот работник засклучување работи од делокругот на работода-вецот.

Хрватската лекарска комора е единственаталекарска организација која во текот на советува-њето ги презентира своите забелешки на Нацрт-предлог-правилникот, односно аргументирано гоискажа своето несогласување со одредени дело-ви на предложените одредби и, како официјаленстав на Комората, предложи измени со кои вокрајна инстанција се менува самата суштина напредложениот нацрт-правилник.

(„Лјечничке новине“)

Ваквиот пристап надвојната практика би

имал повеќекратнопозитивно влијание

на хрватскиот здрав-ствен систем, но и на

општеството воцелост. Од него користби имале сите учесни-

ци во здравствениотсистем: пациентите,

лекарите, работодав-ците и државата

На здравствените работници повторноим е овозможена дополнителна работа, аво иднина делот од 35 проценти за труд-ничкото боледување ќе биде префрленона сметката на работодавецот, предвиде-но е со измените во законите од областана здравството што ги усвои Собраниетона Србија во средината на декември 2015година. Со измените на Законот заздравствена заштита се предлага здравст-вените работници и соработници кои севработени во здравствена установа,односно имаат приватна практика, кои

работат со полно работно време, да

можат да вршат одредени работи одсвојата струка кај друг работодавец, над-вор од работното време, со склучувањедоговор за дополнителна работа во вкуп-но траење до една третина од полнотоработно време.

Со измените е одлучено и основачкитеправа над клиничко-болничките центрида се префрлат од град на Републиката.Со новите одредби е предвидено 35 про-центи во случај на спреченост за работапоради болест или компликации во врскасо одржување на бременоста во иднинада се уплатуваат на сметката на работода-

вецот. Со тоа се очекува да се надминепроблемот со доцнењето во исплатата натие средства.

Повторно дозвoлена дополнителна работа за здравствените работнициСРБИЈА


Радиологијата денес, покрај Х-зраци, користи разни техни-ки со ултразвук, компјутери-зирана томографија (КТ), нук-леарна медицина и позитрон-ска емисиона томографија(ПЕТ), како и магнетна резо-нанца за дијагностицирањеи/или лекување на болестите.

Д -р Иван Анастасов е роден на23.7.1908 г. во Кавадарци, воинтелектуално граѓанскосемејство, како прво од три деца

(Иван, Зора и Лилјана), од мајкаЕлисавета и татко Глигор Анастасови.Основно образование завршил воКавадарци, а гимназија во Скопје во1927 г. Медицински студии запишал наМедицинскиот факултет (МФ) воБелград и дипломирал во 1933 г.Работел како лекар во Драчево и воСкопје до 1942 г. Специјализација порадиологија започнал во 1939 г. воСкопје, а завршил во Софија во 1942 г.Бил шеф на Одделението за рендгеноло-гија при Земската (Државна) болница воСкопје од 1942-47 г.

По три месеци познанство со ГинкаПуева, виша мед. сестра од Видин,Бугарија, мобилизирана на служба воСкопје во јануари 1943 г., стапиле вобрак во март 1944 г. Во бракот се роди-ле две деца: Лилјана Урошевиќ, архи-тект, сега живее во Белград со се меј с т -

во то, и Снежана Анастасова-Ча ди ков -ска, пи ја нис т, пијано педагог и музичкипублицист, сега живее во Скопје сосемеј ството.

При формирањето на МФ-Скопје, во1947 г., д-р Иван Анастасов бил имену-ван за прв директор на Институтот зарадиологија. Исто така, бил назначен зауниверзитетски предавач по предметотрадиологија и ја реализирал наставатапо овој предмет од 1951-57 г.

Универзитетскиот предавач прим. д-рИван Анастасов починал во Скопје на18.12.1979 г., во 71-та година од живо-тот, од леукемичен синдром.

Револуционерна дејностД-р Иван Анастасов, од најрана воз-

раст, бил експониран на револуционер-ните идеи за осамостојување наМакедонија и вклучен во активноститеза заштита на правата на Македонците.Неговиот татко, Глигор Анастасов, билреволуционер од најрана младост и на20 годишна возраст бил приведен вопровалата на Македонската револуцио-нерна организација, во т.н. „Виничкаафера“ во 1897 г., и осуден на повеќеме-сечен затвор. Подоцна студирал право идипломирал на Правниот факултет воЗагреб 1902 г. Како македонски правникбил избран за судија во турски суд воПолигирос на Халкидики, во 1912 г., зада ги брани интересите на народот сог-ласно отоманските закони. Во 1923 г.бил избран за пратеник во Собраниетона Кралството Југославија и активно сезалагал за почитување на основнитеправа на македонскиот народ. До крајотна 1920-те, во многу тешки услови, билпредводник на легалното политичко

Медицинскиот факултет во Скопје, ос но -ван во 1947 г., одигра клучна улога во развојотна македонската медицина и образованиетона медицинските про фе си о нал ци, по до бру -вање на лошата здравствена состојба нанаселението и целокупниот натамошенраз вој на здравствениот систем и обез -бедувањето на здравствената заштита нанаселението во Р. Македонија. Придонесотна првите лекари-наставници во ос но ва ње -то и иницијалниот развој на Медицинскиотфакултет во Скопје, во периодот 1947-1960 г.и потоа, беше од суштинско и непроценливоголемо значење.

Во рубриката „За првите доајени наМедицинскиот факултет во Скопје“„Voxмedici“ ја продолжува традицијата за рас -вет лување на историската улога ипридонес на лекарите и други стручњаци-наставни ци во основањето на факултетоти во формирањето и/или развојот наодделни институти, клиники и катедри воновоформираниот Медицински факултетво Скопје во 1947 г. и во првите 10-15 години однеговиот развој.

Медицинскиот факултет во Скопје, Ма ке -дон ското лекарско друштво и Лекарскатакомора на Македонија им должат неизмернаблагодарност на првите лекари-наставнициод Македонија и на оние кои дошле во Скопје оддруги републики во тогашната ФНР Ју го -славија, посебно од Србија и од Хрватска, и оддруги земји во Европа, за нивниот ентузијазами несебично залагање, професионална и ака -демска работа и посветеност, и огромниотпридонес во основањето и иницијалниотразвој на Медицинскиот факултет во Скопје иразвојот на медицината во Македонија, а сотоа придонесувале и за севкупниот културени општествено-економски развој и во гра -дењето на поновата македонска на ци о нал наисторија.

„Vox мedici“ ги повикува сите автори коипоседуваат лична документација и/илиимаат интерес и наклоност кон проучувањена расположливите архивски и други ма те -ри јали, јубилејни публикации и струч но-научна литература, слики и документи заверификација на историските факти ислучувања, да дадат придонес во оваа секци -ја/рубрика со написи заради расветлувањена поновата историјата на медицината иоддавање должна почит и признание напрвите наставници на Медицинскиотфакултет во Скопје и доајени намедицината во Македонија.

ЗА ПРВИТЕ ДОАЈЕНИ НА МЕДИЦИНСКИОТ ФАКУЛТЕТ ВО СКОПЈЕ

УРЕДУВА: Проф. д-р Дончо ДОНЕВe-mail: [email protected]Иван АНАСТАСОВ,

Универзитетски предавач, примариус и основоположник намакедонската радиологија

Доајени

организирање на Македонците и осно-вач на првата политичка структура воВардарскиот дел на Македонија, соназив „Демократска партија“ во чииактивности учествувал и ИванАнастасов. Во 1930 г., Глигор Анастасовбил еден од тројцата македонски инте-лектуалци – адвокати, кои емигриралево Швајцарија за да поднесат петицијадо Друштвото на народите во Женева затешката економска и политичка полож-ба на населението, со дискриминација инегирање на националната посебност иправата на македонскиот народ воВардарскиот дел на Македонија, регули-рани со меѓународните договори. ВоСкопје се вратил кон крајот на април1941 г., по доаѓањето на бугарскитевојски во Македонија, а починал во 1944г. Д-р Иван Анастасов го наследил „бре-мето“ на револуционерната дејност насвојот татко.

Лекар хуманист, наставник и едукатор

Д-р Иван Анастасов, по дипломирање-то на МФ-Белград во 1933 г., се вратилво Скопје и го завршил задолжителниотедногодишен лекарски стаж и военатаслужба. Како Mакедонец и син на поли-тички емигрант, поради тешкотии за вра-ботување во државна служба во Скопје,започнал да работи како помошник воприватна аптека шест месеци, па каколекар во Здравствената станица воДрачево до 1936 г. Потоа продолжил соработа како лекар во Скопје уште двегодини. Во 1938 г. преминал на работа воУредот за социјано осигурување воСкопје и во Хигиенскиот завод-Скопједо 1942 г. Д-р Иван Анастасов ја започ-нал својата специјализација по радиоло-гија во 1939 г. во Земската болница воСкопје, а во мај 1941 г. продолжил воЦентралниот радиолошки институт приМФ-Софија под менторство на познати-от проф. Андреја Сахатчиев. Спе ци ја -лис тичкиот испит го положил во ноем-ври 1942 г. и добил звање лекар специ ја -лист по радиологија, прв во Македонија.По тоа бил именуван за шеф на Одде ле -нието за рендгенологија (РДГ) приЗемската болница во Скопје. Во 1947 г.ова Одделение е трансформирано воИнс титут за радиологија, а д-р Иван

Анастасов е именуван за прв директорна Институтот и за универзитетски пред-авач по предметот радиологија на МФ-Скопје.

Како лекар специјалист-радиологизвршувал и приватна лекарска практи-ка од 1945-59 г., а во периодот од 1959-63 г. работел како хонорарен лекар ворудниците во Злетово и притоа ја про-учувал силикозата кај рударите.

Од декември 1949 до јули 1950 г. д-рИван Анастасов престојувал на усовр-шување во Загреб кај проф. д-р МиланСмоквина. Остварил пократки престоиза учество на курсеви за радиодијагнос-тика и радиотерапија во Ерланген идруги градови во СР Германија.

Во 1955 г. д-р Иван Анастасов добилзвање „примариус“ од страна наМинистерството за здравство, а во 1957г. бил преизбран за универзитетскипредавач по радиологија на МФ-Скопје.Започнатата постапка во 1958 г. за изборво редовен наставник, во наставнозвање доцент, не била финализирана од

страна на Рецензентската комисија сопредлог за избор.

Универзитетскиот предавач прим. д-р И. Анастасов, како прв директор наИнститутот за радиологија и хонорареннаставник на МФ-Скопје, организирали изведувал настава по предметотрадиологија за првите генерации сту-денти, во периодот од 1951-57 г. Водекември 1955 г. се избрани првитеасистенти по предметот радиологија наМФ-Скопје: д-р Димитар Тевчев и д-рСалватор Леви, а во следната 1956 г. ид-р Константин Поповиќ, кој бил први-от лекар специјалист-радиотерапевт ипо неговото доаѓање од Белград, кадешто завршил специјализација порадиотерапија во 1955 г., Институтотзапочнал да дава радиотерапевтскиуслуги во амбулантни услови. Во 1957г. д-р Д. Тевчев бил избран за доцент иод почетокот на академската 1957-58година му е доверено водењето на нас-тавата по радиологија. Катедрата зарадиологија е формирана во 1958 г. икако прв шеф на Катедрата и директор

ДЕКЕМВРИ 2015 ГЛАСИЛО НА ЛЕКАРСКАТА КОМОРА НА МАКЕДОНИЈА

Доајени

56

Од лево: асс. СалваторЛеви, унив.предавач прим.Иван Анастасов,проф. МиланСмоквина од Загреб и доц. ДимитарТевчев 1957 г.


на Институтот бил назначен доц. д-рДимитар Teвчев.

Како хонорарен наставник на МФ-Скопје д-р Иван Анастасов учествувалактивно во едукативните активности наМЛД со одржување предавања за лекари-те во Скопје, Битола, Куманово и другиградови. Организирал повеќе курсеви заедукација на радиолошки техничари.

Остварените студиски престои на д-рИван Анастасов во Загреб и во повеќеевропски реномирани центри за радио-логија биле од особено значење за запоз-навање со најновите достигнувања намедицинската наука и практика ворадиодијагностиката и радиотерапијата,а со тоа и за унапредување на неговатанаставна дејност и стручна работа воИнститутот за радиологија со кој рако-водел. Покрај самостојно изведување натеоретската настава и надзор над изве-дувањето на вежбите по радиологија застудентите на МФ-Скопје од страна нарендген-техничари и, подоцна, младилекари на специјализација по радиоло-гија, го координирал специјалистичкиотстаж за лекарите на специјализација порадиологија и повеќе клинички спе-цијалности.

Прим. д-р Иван Анастасов се одлику-вал со смиреност и трпеливост, хума-ност и љубезност во односот кон болни-те, персоналот, студентите и помладитеколеги. За својата професија велел: „Нее лекар оној кој не може половина одболеста да ја земе со збор...“. Основномото во неговата професионална работабило – секој пациент што ќе дојде запреглед ќе биде прегледан независнодали е во можност да плати за услугата.

Зборувал француски и германски, а сеслужел со англиски и руски јазик.Зборувал и турски и албански јазик. Билкум на над 40 деца, од кои 1/3 биле Ромии Албанци. Бил голем љубител на умет-носта и поддржувач на македонскатакултурно-уметничка дејност, особено воповоениот период, со повремени дона-ции и стипендии за млади ликовни идрамски уметници, како и извршувањепериодични бесплатни радиолошки пре-гледи за членови на ансамблите наМакедонскиот народен театар.

Иницијатор, организатор и општественик

Прим. Иван Анастасов е пионер иосновач на Институтот за радиологијапри МФ-Скопје и основоположник намакедонската радиологија. Институтотза радиологија е основан во 1947 г., сотрансформирање на поранешнотоОдделение за РДГ на Земската болницаво Скопје. Тој е првиот директор наИнститутот и придонел за неговотоуспешно иницијално функционирањево првите 10-тина години по формира-њето на МФ-Скопје, во скромни услови.На почетокот Институтот бил сместенво четири споредни простории во при-земјето на зградата на Клиниката захирургија и во една барака пред новатазграда на сегашниот Институт за радио-терапија и онкологија. Опремата биласкромна – само два застарени апаратиза рендгенска дијагностика и еден, истотака, амортизиран и застарен апарат зарадиотерапија, кој поредовно се корис-тел по 1955 г. Институтот обединувалдве функции: радиодијагностичка ирадиотерапевтска, па затаа цел биле формиранидва оддела: Оддел зарадиодијагностика иОддел за радиотерапија.Прим. Иван Анастасоввоспоставил практика заредовно одржување заед-нички стручно-консулта-тивни состаноци наИнститутот за радиоло-гија со Клиниката заинтерни болести и Кли ни -ката за хируршки болестиза разгледување на кли-ничките случаи кои билеупатени за ра ди -одијагностика на Ин ст и -ту тот за радиологија.

Во 1957 г., Институтот се преселил вонова зграда и бил снабден со нова опре-ма за поефикасна дијагностика и значи-телно помал ризик за озрачување напациентите и персоналот, а Одделот зарадиотерапија добил свој стационар со40 кревети за стационарен третман сорадиотерапија на болни со малигнинеоплазми. Подоцна, од 1979-87 г., овиеоддели се трансформирале во два инсти-тута: Институт за радиологија иИнститут за радиотерапија и онкологија,кои се наоѓаат во одделни нови зградисо модерна опрема.

Прв раководител на Институтот зарадиологија бил д-р Иван Анастасов, којбил единствен лекар специјалист порадиологија и првиот универзитетскипредавач по предметот радиологија од1950-57. Раководната функција јаизвршувал до 1955 г. кога бил разрешенод должноста раководител, а бил имену-ван за шеф на Одделот за РДГ воИнститутот. Притоа, за в.д. управник наИнститутот бил назначен доц. д-р ИсакТаџер до 1957 г., и потоа доц. д-р Сотир

Семејството Анастасови 1953 г. : Иван со сопругата

Гинка и керките Лилјана и Снежана

Доајени

Ставридис. Во 1958 г. новоизбраниотдоцент д-р Димитар Тевчев бил имену-ван за в.д раководител на Институтот исо него раководел непрекинато до 1978 г.

Прим. д-р Иван Анастасов бил членна Управниот одбор на Здружението нарадиолозите на ФНР Југославија.Покрај тоа, бил член на Управниотодбор на Здружението за заштита намајки и деца. Исто така, бил активист идржел популарни предавања во Цр ве -ниот крст на Македонија, на Народниотуниверзитет во Скопје и пред членовина Анти фа шис тичкиот фронт на жените(АФЖ) во Македонија. Бил лекар-волонтер на Спортското друштво„Вардар“ од 1948-50 г.

Научно-истражувачка и публицистичка активност

Научната дејност на Институтот зарадиологија, во првите 10-тина годиниод неговото постоење, се одвивала воограничени и скромни услови.

Прим. д-р Иван Анастасов учеству-вал на првите два конгреса на радиоло-зите од ФНР Југославија, одржани воБелград во 1950 г. и во Загреб во 1953 г.Учествувал и на меѓународните радио-лошки конгреси во Копенхаген 1953,Грац 1955 и Виена 1957 г. Организиралсоработка со други институти во СФРЈугославија, а од 1963 г. бил дописенчлен на Здружението за радиологија наФранцуското лекарско друштво воПариз.

По преселувањето на Институтот зарадиологија во нови простории, во 1957г., како и со зголемувањето на бројот истручното ниво на лекарските кадри,биле создадени поповолни можности запроширување на стручната и научнатадејност во областа на радиологијата.

Од 1959-63 г. работел како хонораренлекар во Рудници”Злетово” каде што јапроучувал силикозата кај рударите.

Автор е на повеќе од 10 стручно-науч-ни трудови објавени во домашни истрански научни списанија. Објавувал инаписи во дневниот печат и во популар-ни списанија (“Просветена жена”,“Народно здравје” и др.).

Признанија и наградиИмето и споменот на прим. д-р Иван

Анастасов, како прв универзитетскипредавач по радиологија, вградени севечно во основите на историјата наИнститутот за радиологија при МФ-Скопје. Добитник е на повеќе пофалби,дипломи и други признанија меѓу коинајвисокото сојузно признание - Орденна трудот со златен венец во 1975 г.

Проф. д-р Дончо Донев

ЛИТЕРАТУРА1. Габер В. Премрежјата на македонскиот

интелектуалец. Матица македонска;Прилеп: Друштво за наука и уметност,2003: 218.

2. Donev D, Polenakovic M. Contributions of thedoctors from Macedonia to the establishmentand initial development of the Faculty ofMedicine in Skopje, R. Macedonia. Prilozi-Contributions, Sec. Biol. Med. Sci., MASA2012;33(2): 239-77. Available at:http://www.manu.edu.mk/prilozi/2012_2/20d.pdf

3. Жантева-Наумоска М. Димитриевски М,Георгиевска-Исмаил Љ, Малеска-ИвановскаВ, Спасовски М, Димитров Г, и др.Медицинскиот факултет во Скопје 1947-2007 (Документи). Медицински факултет,Универзитет „Св. Кирил и Методиј“ воСкопје. Скопје, 1997: 201.

4. Ѓорески К. Радиологија - историјат наИнститутот и Катедрата. Во: Малеска-Ивановска В, Жантева-Наумоска М,уредници. 60 Години Медицинскифакултет, Универзитет „Св. Кирил иМетодиј“-Скопје 1947-2007.Медицински факултет-Скопје2007:79-83.

5. Лазаревски М, Никодијевиќ Б, Велков К,Чапароски Р, Главаш Е. Развој на инсти-туциите во рамките на Медицинскиотфакултет во Скопје. Во: Лазаревски М,уредник. Медицинскиот факултет воСкопје 1947-1987. Медицински факул-тет, Скопје, 1987:183-345.

6. Муратовски Г, Ставридис С, рецензенти.Реферат за избор универзитетски пред-авач по предметот радиологија (ИванАнастасов) на Медицинскиот факултетво Скопје. Билтен на Универзитетот воСкопје бр. 6, окт. 1957: 27-30.

7. Муратовски Г, Андреевски А, ШукаровЉ, рецензенти. Реферат за избор надоцент по предметот радиологија (ИванАнастасов) на Медицинскиот факултетво Скопје. Билтен на Универзитетот воСкопје бр. 13, септ. 1958: 14-16.

8. Петров М. Докторите и фармацевтите воКавадарци (1878-2008). ЛКМ-Подрачнаединица во Кавадарци; 2010: 394.

9. Ристовски Б, Главен и одговоренуредник. Mакедонска енциклопедија,Дел I. Mакедонска академија нанауките и уметностите, Скопје.Скопје, 2009: 49.


Унив. предавач прим. Иван Анастасов (во средина, со темни очила) и проф. Милан Смоквина од Загреб (во средина, со темен костум) со стручниот тим и дел од персоналот

во Институтот за радиологија, 1957 г.

Стручни и научни трудовиПрилог на „Vox Medici“

ПО ЧИ ТУ ВА НИ СО РА БОТ НИ ЦИВе ин фор ми ра ме де ка Ва ши те струч ни и на уч ни тру до ви што ќе кон ку ри ра ат за об ја ву ва ње во бро јот 90 од март 2016 го ди на тре ба да при стиг нат во ре дак ци ја та на „Vox Medici“ нај доц на до 10 февруари 2016 го ди на.До пол ни тел ни ин фор ма ции мо же да до би е те се кој ра бо тен денна те ле фо ни те: (02) 3 239 060 и (02) 3 124 066 ло кал 106

РЕЦЕНЗИЈАИ СТАНДАРДИЗА ПУБЛИЦИРАЊЕ

Во програмата на Уредувачкиот одбор на „Vox Medici“ важно место имаможноста за објавување на вашите стручни и научни трудови, со цел заваша едукација, не само онаа што произлегува од читањето на

објавените трудови, туку и за подигнување на нивото на знаење за целиотпроцес од подготовка до објавување на манускрипт. Овој процес подразбира ирецензија на поднесените трудови.

Рецензија или евалуација од колеги-експерти е процес на подложување натруд, истражување или идеја на проверка од други кои се квалификувани испособни да направат непристрасна рецензија. Одлуката дали манускриптотќе се објави или не, или ќе се модифицира пред објавувањето, ја донесуваедиторот на списанието врз основа на мислењето на еден или повеќерецензенти. Овој процес треба да ги охрабри и поттикне авторите да сепридржуваат на прифатените стандарди на нивната дисциплина и да спречидисеминација на ирелевантни наоди, непоткрепени тврдења, неприфатливиинтерпретации и лични видувања. На научните публикации што не поминалениз рецензија најчесто се гледа со недоверба од академската, односнонаучната јавност и професионалците. Трудовите кои пледираат наоригиналност треба да се придржуваат на претпоставките на добратаклиничка практика (за стручните трудови) и на научниот метод (секвенцаили колекција на процеси кои се сметаат за карактеристични за научнотоистражување и за стекнување ново научно знаење засновано на докази).

Интересно е однесувањето кон процесот на (негативна) рецензија:најголемиот дел се благодарни за укажаните пропусти и на нив гледаат какона можност да го унапредат своето знаење и да ја зголемат веројатноста заобјавување на своите трудови, други се обесхрабруваат и се плашат дури и дасе обидат да испратат труд за објавување, а трети, се огорчени, лути,навредени.

Се разбира, секој има право да не се согласи со мислењето на рецензентотили на едиторот, и доколку успее да го образложи и да го поткрепи својотстав со релевантни докази, ќе придонесе за подобрување на квалитетот нарецензирањето. Иако рецензирањето има многу недостатоци (најчесто сеспоменува бавноста), сепак, на него треба да се гледа како на чувар напрофилот на едно списание, унапредувач на квалитетот и учител застандардите за публицирање на стручно-научни трудови.

Награда за најдобар објавен стручен труд во „Vox medici“Извршниот одбор на ЛКМ донесе одлука со која се воведува Награда за најдобар објавен стручен труд во

„Vox medici“. Наградата изнесува 12.000 денари, а оценувањето и изборот на најдобриот труд ќе го праватрецензентите и Уредувачкиот одбор на „Vox medici“. Можност да учествуваат во изборот ќе имаат трудовитекои ќе почнат да се објавуваат во „Vox medici“ од 2015 година.


„Vox Medici“ ќе об ја ву ва струч ни,на уч ни и ре ви јал ни тру до ви, при ка -зи на слу чаи или кра тки из ве штаи.Авто ри те се долж ни да се при др жу -ва ат на пра ви ла за по до тов ка натру до ви те. Уре ду вач ки от од бор на„Vox Medici“ не ма да ги при фа ти заразг ле ду ва ње и/или ре цен зи ја тру -до ви те што не ма да ги за до во латовие ба ра ња.

ПОД ГО ТО ВКА НА МА НУ СКРИПТ1

Ма ну скрип тот тре ба да би де под -готвени во електронска фор ма содвоен проред, го ле ми на на бу кви 12точ ки, со македонска поддршка,користејќи го фонтот Times NewRoman или Ariel. Бро јот на стра ни ци -те (без та бе ли и/или фи гу ри/илу стра -ции) за ви си од ти пот на тру дот:

1. за ори ги на лен на у чен труд 12стра ни ци и најм но гу 6 та бе лии/или гра фи ко ни/сли ки;

2. за стру чен труд или ре ви ја лентруд 8 стра ни ци и најмн гу 4 та -бе ли и/или гра фи ко ни/сли ки;

3. при каз на слу чај или кра ток из -ве штај 6 стра ни ци и најм но гу 3та бе ли и/или гра фи ко ни/сли ки.

Се кој дел од тру дот тре ба да за поч -ну ва на но ва стра ни ца: нас лов настра ни ца, ап стракт со клуч ни збо ро -ви, текст на тру дот, ре фе рен ци, ин ди -ви ду ал ни та бе ли, илу стра ции и ле -ген ди. Ну ме ри ра ње то на стра ни ци тетре ба да би де во дол ни от де сен агол,поч ну вај ќи од нас лов на та стра ни ца.

Пр ва стра ни ца - нас лов на стра -ни ца: Тре ба да сод жи: (а) нас лов натру дот, кра ток, но ин фор ма ти вен; (б)пр во то име, ини ци ја ли на сред но тоиме и пре зи ме то на се кој автор (в)ин сти ту ци ја; (г) називот на од де лот;(д) име то и адре са та на авто рот соко го ќе се ко рес пон ди ра во вр ска сома ну скрип тот (ѓ) из вор/и на под др -

шка во фор ма на гран то ви, опре ма,ле ко ви...

Авторс тво: Си те ли ца на ве де ника ко авто ри тре ба да се ква ли фи ци -ра ат за авторс тво - се кој автор тре бада учес тву вал до вол но во ра бо та та зада мо же да ја пре зе ме јав на та од го -вор ност за со др жи ната. Ре дос ле дотна авто ри те тре ба да би де за ед нич каод лу ка на си те авто ри. Авторс тво тотре ба да се зас но ву ва са мо на зна чај -но учес тво во: (а) кон ци пи ра ње то иди зај нот или ана ли за та и ин тер пре та -ци ја та на по да то ци те; (б) пра ве ње тона на црт на тру дот или кри тич ко ре -цен зи ра ње за важ на ин те ле кту ал насо др жи на; (в) фи нал но одо бру ва њена вер зи ја та за пуб ли ка ци ја. Ус ло ви -те под (а), (б) и (в) мо ра да би дат ис -пол не ти. Учес тво са мо за обез бе ду -ва ње фи нан си ра ње или са мо на со би -ра ње по да то ци не го оправ ду ва авто-рс тво то. Се кој дел од ту ру дот во од -нос на глав ни те зак лу чо ци мо ра даби де од го вор ност на ба рем еденавтор. Труд со кор по ра тив но (ко ле -ктив но) авторс тво мо ра да го спе ци -фи ци ра клуч но то ли це кое е од го вор -но за тру дот.

Еди то ри те мо же да ба ра ат авто ри теда го оправ да ат авторс тво то.

Вто ра стра ни ца - ап стракт иклуч ни збо ро ви: Ап стра ктот тре бада е на пи шан со најм но гу 150 збо раза не стру кту ри ран ап стракт и 250збо ра за стру кту ри ран ап стракт (гисо др жи де ло ви те: цел/и на сту ди ја таили истра жу ва ње то, ос нов ни про це -ду ри, ка ко што е се лек ци ја на ис пи -ту ва ни те ли ца или ла бо ра то ри скижи вот ни, оп сер ва ци о ни те и ана ли -тич ки те ме то ди, по тоа, глав ни те на о -ди/ре зул та ти (по да то ци те и нив на таста ти стич ка зна чај ност, ако е мож -но), и глав ни те зак лу чо ци. Истак не -те ги но ви те и важ ни те ас пе кти насту ди ја та или оп сер ва ци ја та.

Под ап стра ктот иден ти фи ку вај теги и на пи ше те ги клуч ни те збо ро ви:3-5 збо ра или кра тки фра зи кои ќе по -мог нат во ин де кси ра ње то на тру дот и

при пуб ли ци ра ње то на ап стра ктот.Ко ри сте те тер ми ни од ли ста та наIndex Medicus за ме ди цин ски нас ло -ви (MeSH); ако не ма со од ве тенMeSH тер мин за не кои но во во ве де нитер ми ни, мо же да се ко ри стат другитер ми ни.

Тре та и по на та мош ни стра ни ци- текст на тру дот: Тек стот од оп -сер ва ци о ни и екс пе ри мен тал ни тру -до ви обич но тре ба да би де, но не еза дол жи тел но, по де лен на де ло ви сослед ни те нас ло ви: во вед, ма те ри јал име то ди, ре зул та ти и ди ску си ја.

Во вед: Из не се те ја цел та на тру дот.Су ми рај те ја оправ да но ста за из ве ду -ва ње на сту ди ја та или оп сер ва ци ја та.Дај те ги са мо ре фе рен ци те стро гопо вр за ни со пред ме тот на истра жу ва -ње или оп сер ва ци ја, не пра ве те обе -мен прег лед на пред ме тот на истра -жу ва ње/оп сер ва ци ја. Не ста вај те по -да то ци или зак лу чо ци од ра бо та та зако ја се из ве сту ва.

Ма те ри јал (се од не су ва на ма те ри -јал врз кој се вр ши истра жу ва ње то:лу ѓе, жи вот ни, крв, моч ка... кар то нина бол ни...) и ме то ди: Из не се те ја оп -шта та де скрип ци ја на ме то ди те. Опи -ше те го јас но из бо рот на ва ши те оп -сер ва ци о ни или екс пе ри мен тал нисуб је кти (па цен ти или ла бо ра то ри скижи вот ни, вклу чу вај ќи ги и кон трол ни -те). Из не се те ги ме то ди те, опре ма та(про из во ди тел, име и адре са во за гра -да), и про це ду ри те во до вол но де та лишто ќе доз во лат дру ги да ги по ста ватме то ди те, вклу чу вај ќи ги и ста ти стич -ки те. За ме то ди кои се ве ќе пуб ли ку -ва ни, на пи ше те ја ре фе рен ца та/ите идај те са мо кра ток опис на ме то ди тешто се пуб ли ку ва ни и се до бро поз на -ти; опи ше те ги но ви те или зна чи тел номо ди фи ци ра ни те ме то ди, из не се те јапри чи на та за ра ди што ги ко ри сти те иева лу и рај те ги хе ми ка ли и те/ле ко ви тешто ги ко ри сти те, вклу чу вај ќи ги ге -не рич ки те ими ња, до зи те, па тот на ад -ми ни стра ци ја.

ИНФОРМАЦИЈА ЗА АВТОРИТЕ

Стручни и научни трудови

Стручни и научни трудови

Ста ти сти ка: Ако по да то ци те сесу ми ра ни во де лот ре зул та ти, спе ци -фи ци рај те ги ста ти стич ки те ме то дишто сте ги ко ри сте ле за да ги ана ли -зи ра те. Опи ше те ги ста ти стич ки теме то ди со до вол но де та ли за да муовоз мо жи те на се кој чи та тел со до -вол но зна е ње да има при стап до ори -ги нал ни те по да то ци за да се ве ри фи -ци ра ат из не се ни те ре зул та ти. Ко га емож но, кван ти фи ци рај те ги на о ди теи из не се те ги со со од вет ни ин ди ка то -ри на гре шки те на ме ре ње (ка ко штосе ин тер ва ли те на до вер ба - CI). Из -бег не те пот пи ра ње са мо на ста ти -стич ко те сти ра ње на хи по те за, ка кошто е упо тре ба на „п“ вред но ста, аконе мо жат да пре не сат важ на ква ни та -тив на ин фор ма ци ја. Дај те де та ли заран до ми за ци ја та; опи ше те ги ме то -ди те за ус пе хот од оп сер ва ци и те сопри ме на на сле пост на про би те. Дај -те го бро јот на оп сер ва ции. Из ве сте -те за гу бе ње на оп сер ва ции (ка ко штосе иск лу чу ва ња та од кли нич ки те ист-ра жу ва ња). Спе ци фи ци рај те ја комп -ју тер ска та ста ти стич ка про гра ма штосте ја ко ри сте ле.

Из бег не те не тех нич ка упо тре ба натех нич ки те тер ми ни во ста ти сти ка та,ка ко што е „слу ча ен“ (ука жу ва наран до ми за ци ја), „нор мал но“, „зна чај -но“, „ко ре ла ции“, и „мо стра“. Де фи -нирај те ги ста ти стич кте тер ми ни,кра тен ки и по ве ќе то сим бо ли.

Ди ску си ја: Истак не те ги но ви те иваж ни ас пе кти на сту ди ја та и зак лу -чо ци те што ќе сле ду ва ат од нив. Непо вто ру вај те ги во де та ли по да то ци -те или дру ги от ма те ри јал да ден вопрет ход ни те де ло ви. Из не се те ги им -п ли ка ци и те на на о ди те и нив ни те ог -ра ни чу ва ња, вклу чи тел но и имп ли -ка ци и те за ид ни те истра жу ва ња.Ком па ри рај те ги оп сер ва ци и те содру ги ре ле вант ни сту дии. По вр зе теги зак лу чо ци те со це ли те на сту ди ја -та и из бег не те не ква ли фи ци ра нииска зи, твр де ња и зак лу чо ци кои несе пот пол но по ткре пе ни со ва ши тепо да то ци. Из бег ну вај те да да ва тепри о ри тет на ра бо ти те што не се за -вр ше ни. Из не се те но ва хи по те за са -мо ко га е јас но де ка мо же да га ран ти -ра те де ка мо же да би де оз на че на ка ко

та ква. Мо же, ако е со од вет но, да седа дат и пре по ра ки.

Ре фе рен ци: Ре фе рен ци те се вне -су ва ат во тек стот со арап ски бројста вен во за гра ди, спо ред ре дот напр во то ја ву ва ње во тек стот. За пи -шу ва ње на ре фе рен ци те во биб ли о -гра фи ја та, ко ри сте те го на чи нот ифор ма тот што се ко ри сти во IndexMedicus Consult list of Journals inde-xed in Index Medicus (ви ди при ме рипо до лу).

Из бег не те да ко ри сти те ка ко ре фе -рен ци ап стра кти, „не пуб ли ци ра нипо да то ци“ и „лич ни ко му ни ка ции“.Мо же да се ко ри стат ре фе рен ци, тру -до ви при фа те ни, но сè уште не пуб -ли ци ра ни - на пи ше те го спи са ни е тои до да де те „во пе чат“.

ПРИ МЕ РИ НА КО РЕ КТЕН ФОР МАТ НА РЕ ФЕ РЕН ЦИ: Тру до ви во спи са ние: Стан дар ден

труд во спи са ние (на бро ју ва ње на си -те авто ри, но ако бро јот над ми ну вашест, на пи ше те ги ими ња та на пр ви -те три авто ри и до дај те „ет ал“).

1. You CH, Lee KY, Chey RY,Menguy R. Electrogastrographic studyof patients njith unexplained nausea,bloating and vomiting. Gastroenterlogy2001; 79(2): 311-4.

КНИ ГИ И ДРУ ГИ МО НО ГРА ФИИ2. Colson JH, Tamour NJJ. Sports

injuries and their treatment. 2nd ed.London: S. Paul, 2006.

Та бе ли: Се ко ја та бе ла тре ба да би -де пратена по се бно, изработена спо -ред исти те пра ви ла ка ко за текстот.Не ис пра ќај те та бе ли ка ко фо то гра -фии. Та бе ла та не смее да има по ве ќеод 6 ко ло ни и 8 ре да. Обе ле же те гита бе ли те ед но по дру го со арап скиброј ки, спо ред ре дос ле дот на по ја -ву ва ње во тек стот. Дај те кра тко об -јас ну ва ње на та бе ла та во про дол же -ние на нас ло вот. Си те до пол ни тел ниоб јас ну ва ња, ле ген ди или об јас ну ва -ња на не стан дард ни те кра тен ки, ста -ве те ги вед наш под та бе ла та. Се ко ја

та бе ла тре ба да би де ци ти ра на вотек стот.

Илу стра ции: Фи гу ри те тре ба дасе ну ме ри ра ни спо ред ре дот со којпрв пат се ци ти ра ат во тек стот. Гра -фи ко ни те и фи гу ри те тре ба да би датпро фе си о нал но изра бо те ни, цр но -бе ли или во бо ја. Ренд ге но гра ми те идруг вид илу стр ции од па то хи сто ло -шки пре па ра ти или слич но, тре ба даби дат поставени во текстот, но и дабидат одделно доставени во елект -рон ска форма (pdf, eps, jpg, tif) совисока резолуција. Бу кви те, број ки тесим бо ли те и дру го тре ба да би датјас но вид ли ви и по ре ду ци ра ње наго ле ми на та на илу стра ци ја та. Нас ло -ви те и де та ли те за илу стра ци ја та тре -ба да се да де ни во ле ген да та во тек -стот, а не на са ма та илу стра ци ја.

Се ко ја илу стра ци ја (гра фи кон, сли -ка...) тре ба да би де обе ле же на со по -да то ци за бро јот на илу стра ци ја та,име то на авто рот и со стрел ка да сеоз на чи на со ка та на фо то гра фи ја та(го ре, до лу).

Ако се да ва ат фо то гра фии на ли ца,тие тре ба да би дат или со до би е напис ме на доз во ла да би дат об ја ве ни,или та кви ли ца та да не мо же да би датиден ти фи ци ра ни.

КРА ТЕН КИ И СИМ БО ЛИ Ко ри сте те ги стан дард ни те кра тен -

ки. Из бег не те кра тен ки во нас ло вотили во ап стра ктот. Це ли от тер мин накој се од не су ва кра тен ка та тре ба дапрет хо ди на неј зи на та пр ва упо тре баво тек стот, освен ако е стан дард наеди ни ца мер ка.

НА ПО МЕ НАВо си те ма ну скрип ти кои се ис пра -

ќа ат до глав ни от и од го во рен уред -ник тер ба да стои, ка ко на по ме на, да -ли тие се на ме не ти за руб ри ка та„Струч ни и на уч ни тру до ви“ или задру ги от дел од спи са ни е то.

На крајот од трудот треба да да -дете изјава дека трудот не е пону денза публикување и нема да се испраќаистиот текст до други стручни спи-санија.


ПЛИВА ДООЕЛ Скопје“Никола Парапунов” б.б., Скопјетел/факс: (02) 3062 702www.pliva.

година xxiv број 89 декември 2015lkm.org.mk/voxmedici/89.pdf · Начин на...

Documents