ตอนท ๓

ฐานการเรยนรวทยาศาสตร

การจดฐานการเรยนรวทยาศาสตร ไดมการกำาหนดไวหลายฐานการเรยนร ไดแก โลกของแมลง ทองแดนปโตรเลยม พระบดาแหงการประดษฐไทย ระบบสรยะ ซงมรายละเอยดดงน

เรอง โลกของแมลง เวลา ๔๕ นาท

สาระสำาคญโดยธรรมชาตการดำารงชวตของมนษยไดอยรวมโลกกบแมลงมา

นานแลว ซงไดพงพาอาศยแมลงในการดำารงชวตตลอดมา แตแมลงไมจำาเปนตองอาศยมนษยในการดำารงชวตกสามารถอยไดมากกวา ๔๐๐ ลานปมาแลว ปจจบนมแมลงประมาณลาน ลาน ลานตว มากกวา ๗๕๐,๐๐๐ ชนด และหากไมมแมลงหรอมจำานวนนอยลง ระบบนเวศทงหลายกจะสบสนแปรปรวนทนท ทำาใหสงผลตอการดำารงชวตของสงมชวตตาง ๆ ในปจจบนเปนอยางมาก

ปจจบนนมนษยยงไมทนรจกและเขาใจธรรมชาตของแมลงชนดตาง ๆ ดนก จงมการรกรานและทำาลายทอยของแมลงเปนอยางมาก ทำาใหวงจรชวตของแมลงถกทำาลายไปและแมลงบางชนดสญพนธไป แมลงมประโยชนอยางมากในการรกษาและปรบปรงคณภาพชวตของมนษยและสงแวดลอม ดงนนมนษยเราควรใหความสำาคญและศกษาทำาความเขาใจกบแมลงใหมากขน รวมทงปลกจตสำานกใหชวยกนอนรกษธรรมชาตและสงแวดลอมเพอใหแมลงไดสรางชวตรวมกบมนษยสบไป

18

ผลการเรยนรทคาดหวง1. ผเรยนมความร ความเขาใจเกยวกบความหมายของ

แมลง กำาเนดแมลง (วฏจกรของแมลง)และพฤตกรรมของแมลง

2. ผเรยนมความร ความเขาใจบทบาทของแมลงทมตอการดำารงชวตของมนษย

3. ผเรยนอธบายถงการจำาแนกแมลงออกเปนกลมตาง ๆ และแมลงทกำาลงจะสญพนธได

4. ผเรยนมความร ความเขาใจเกยวกบประโยชนและโทษของแมลง

ทกษะการเรยนร1. ทกษะการสงเกต2. ทกษะการจำาแนกประเภท3. ทกษะการจดกระทำาและสอความหมายขอมล4. ทกษะการลงความเหนจากขอมล5. ทกษะการตความและลงขอสรป

สอและวสดอปกรณ1. นทรรศการมหศจรรยโลกของแมลง ของศนย

วทยาศาสตรเพอการศกษาขอนแกน2. ตรายาง (รปแมลง)3. แทนหมกสนำาเงน4. ใบความร5. ใบกจกรรม6. ใบงาน

กจกรรมการเรยนร1. วทยากรชแจงรายละเอยดเกยวกบการจดกจกรรมการ

เรยนร เรอง โลกของแมลง

19

2. ใหผเรยนศกษาใบความรเรอง โลกของแมลง โดยศกษาไปพรอมกบสอนทรรศการมหศจรรย

โลกของแมลง ตามหวขอตอไปน๒.๑ ความหมายของแมลง การกำาเนดแมลง วงจรชวตของแมลง การดำารงชวตของแมลง๒.๒ สงคมของแมลง การจำาแนกแมลง และแมลงทกำาลงจะสญพนธ๒.๓ แมลงกบมนษย บทบาทของแมลง ประโยชนและโทษของแมลง

๓.ใหผเรยนศกษาใบกจกรรม พรอมกบลงมอทำาตามคำาชแจงในใบกจกรรม

๔.ใหผเรยนศกษาใบงาน พรอมกบลงมอทำาตามคำาชแจงในใบงาน๕. วทยากรและผเรยนสรปองคความรรวมกน

การประเมนผล1. สงเกตพฤตกรรมการเรยนร/การมสวนรวม2. ประเมนจากการทำาใบกจกรรม3. ประเมนจากการทำาใบงาน

บนทกผลการจดกจกรรมของวทยากรในฐานน…………………………………………………………………

………………………………………………………..………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………..……

………………………………………………………………………………………………………………………………………..…

…………………………………………………………………………………………………………………………………..………

20

…………………………………………………………………………………………………………………………………..………

ใบความร

เรอง โลกของแมลง

การกำาเนดของแมลงเมอประมาณ ๓๐๐ ลานปมาแลว โลกเรมมปาไมและหนองนำาใหญ

บนแผนดน ระยะนเองทไดมแมลงเกดขนบนโลก แมลงชนดแรก ไดแก แมลงปอและแมลงสาบ แมลงในสมยนนมขนาดใหญ อาจเรยกไดวา แมลงปอยกษ“ ” เพราะมความยาววดจากปลายปกถง ๒๐ เซนตเมตร สวนแมลงสาบ กอาจถอไดวาเปนบรรพบรษของแมลงสาบปจจบน เพราะมรปรางและนสยเหมอนกนไมไดเปลยนไปเลย เนองจากแมลงเปนสตวไมมกระดกสนหลง เนอออนนมนม ปกบางใส ฟอสซลของแมลงโบราณถอไดวาเปนหลกฐานสำาคญ จงไดหายากยง หลกฐานเกยวกบแมลงโบราณทพอจะหาได คอ ซากของแมลงใน กอนอำาพนซงมอายกวา ๖๐ ลานป

คำาวา แมลง“ ” หมายถง  สตวทมขา ๓ ค  มหนวด  ลำาตวแบงออกได ๓ สวน ไดแก สวนหว สวนอก และสวนทอง ในขณะท “แมง จะหมายถง”  สตวทมขา ๔ ค หรอมากกวา ๔ ค ไมมหนวด ลำาตว แบงออกเปน ๒ สวน ไดแก สวนหวและสวนทอง จากสภาพแวดลอมและการขดเกลาทางสงคมทเปน ตวหลอหลอมชวต ความคด ความเขาใจ ทศนคต รวมถงมโนทศนของชาวบาน ทำาใหคำาวา   แมลง“ ”  ของชาวบานแตกตางไปจากการจดแบงสตวตระกลแมลง ตามแนวของนกอนกรมวธานและนกกฏวทยา การกำาหนดวาสตวชนดใดเปนแมลงนน ชาวบานสงเกตจากสงเหลานเปนเกณฑในการแบง ไดแก

21

๑. ลกษณะทางกายภาพ สตวทชาวบานถอวาเปนแมลงจะพจารณาจากลกษณะทางกายภาพเปนสำาคญนนคอ แมลงตองมขนาดเลก ไมใหญจนเกนไป โดยมคำาจำากดความวาตองไมใหญเกนนก มขามากกวานก คอ มขาตงแต ๖ ขาขนไป และตองเปนสตวทรบความรสกทางหนวดซงมไวรบความรสกเกยวกบอนตรายตาง ๆ รอบตว

๒. ลกษณะการเคลอนไหว แมลงทมการเคลอนไหวตามทศนะของชาวบานแบงได ๒ ประเภท คอ

๒.๑ ใชขาในการเคลอนไหว สตวประเภทแมลงตองใชขาในการเดนหรอไตไปตามทตาง ๆ บางประเภทเดนเรว บางประเภทเดนชา ลกษณะพเศษคอ การไตหรอเดนของแมลงนสามารถทำาได ในพนททกลกษณะ ทกระนาบ มการเกาะตดเพราะมเลบขาทแขงแรง

๒.๒ ใชปกในการเคลอนไหว สตวประเภทแมลงบางชนดใชปกในการเคลอนไหว ปกนนตอง ไมใหญจนเกนไป ซงแตกตางจากสตวประเภทอน ๆ ทมปกหนา นม มขน แตปกแมลงไมมขน และแมลงจะบนไดเปนครงคราว กลาวคอ บนไดไมนานกตองหยดพก ซงแตกตางจากสตวประเภทอน ๆ อยางไร กตาม แมจะมปกเลก แมลงกสามารถเคลอนทไดไวและหลบหนการไลลาไดเรวกวาสตวปกประเภท อน ๆ

๓. ลกษณะของแหลงทอยอาศย แหลงทอยอาศย เปนเกณฑหนงทแสดงใหเหนวา สตวประเภทใดอยในจำาพวกแมลงในมโนทศนของชาวบาน แมลงสามารถอยอาศยไดทงบนบก บนฟา และในนำา

๓.๑ บนบก ชาวบานมความเขาใจวาสตวตวเลก ๆ ทอาศยอยบนบกและชอบขดรอาศย อยใตดนนนสวนใหญเปนแมลง ซงเปนการขดอยเพยงชวคราว โดยขนอยกบฤดกาลและความยาวนานของการฟกไข หรอในบางครงกขนมาอยบนบกตอนกลางวนและขดรอาศยอยตอนกลางคน อกพวกหนงไดแก สตวตวเลก ๆ ทอยบนบกและชอบเกาะตามกงไมกถอเปนแมลงอกเชนกน ชาวบานมความคดวาแมลงบนบกตองอยในแหลงดงกลาวเทานน คอ ขดรอาศยอยในดนกบเกาะตามกงไม นอกเหนอจากน ไมจดวาเปนแมลง ตวอยางเชน

22

แมงปอง ชาวบานไมถอวาเปนแมลง เพราะแหลงทอยอาศยไมไดอย ในดนและตามกงไม ชาวบานจะเรยกวา ตวงอด“ ” ซงไมไดเปนแมลงในมโนทศนของชาวบาน

๓.๒ ในนำา แมลงบางประเภทกเปนสตวอกจำาพวกหนงทอาศยอยในนำานอกเหนอจากปปลา กง หอย สตวอน ๆ ทเปนสตวเลก ๆ และมจำานวนมาก ๆ ถอวาเปนแมลง

๓.๓ บนฟา สตวทบนไดและมขนาดลำาตวทเลก ไมมขน ถอวาเปนแมลง

๔. ลกษณะการขยายพนธ แมลงเปนสตวทมการขยายพนธคราวละมาก ๆ เปนรอยเปนพนตว ในขณะทสตวประเภทอนไมมลกษณะพเศษเชนน แมลงตองมการวางไข ฟกเปนตวออน (ชาวบานเรยกวา ลกข) และมการฟกตวเปนดกแด (ชาวบานเรยกวา ลกนาง) และเจรญเตบโตเปนตวเตมวย (ชาวบานเรยกวา ตวแก) ลกษณะวงจรชวตดงกลาวทำาใหแมลงแตกตางจากสตวประเภทอน ๆ

ความแตกตางของแมลงกบแมง ลกษณะของ "แมลง" (Insects)

- ลำาตว แบงออกเปน ๓ สวน คอ สวนหว สวนอก และสวนทอง - มขา ๖ ขา และมปก ๑-๒ ค บางชนดไมมปก - หนวด มหนวด ๑ ค บางชนดไมมหนวด - ตา มตารวมขนาดใหญ ๒ ตา เชน ดวง ตอ แตน ผง มด ผเสอ

แมลงวน แมลงปอ แมลงสาบ มวน จงหรด ตกแตน ปลวก ฯลฯ

ลกษณะของ "แมง" (Arachnids)- ลำาตว แบงออกเปน ๒ สวน คอ สวนหว (หวและอกรวมเปน

สวนเดยวกน ) และสวนทอง - มขาสำาหรบใชเดน ๘ ขา (บางชนดมมากกวา ๘ ขา ซงใชจบ

อาหารเขาปาก) ซงมขาอยตรง

23

สวนทอง- ไมมปก- ไมมหนวด- ตา ไมมตารวม เชน แมงปอง แมงมม ไร เหบ

แมลง (Insects) แมง (Arachnids)

วงจรชวตของแมลงหมายถง การเปลยนแปลงรปรางของแมลงตงแตระยะแรกถงระยะ

สดทาย โดยจะแบงเปนการเปลยนแปลงรปราง ๒ แบบ คอ การเปลยนแปลงรปรางแบบสมบรณ และการเปลยนแปลงรปรางท ไมสมบรณ เพอทำาใหเกดการขยายพนธและแมลงสามารถดำารงชวตอยตอไปได

๑. การเปลยนแปลงรปรางแบบสมบรณ มการเปลยนแปลง ๔ แบบ คอ ไข ตวออน ดกแด และตวเตมวย ทงสแบบนจะมรปรางไมเหมอนกน ตวออนจะแตกตางจากพอแมมาก ตวออนจะกนอาหารแตกตางจากพอแมและลอกคราบหลายครง เมอเจรญเตมทกจะหยดกนอาหารและเปลยนรปเปนดกแด ในระยะนแมลงบางชนดจะปนใยไหมหอหมตวเอง บางชนดจะมการเปลยนแปลงเฉพาะบรเวณผวหนง โดยท

24

ผวหนงทเคยนมกลายเปนปลอกแขงหมตว ในระหวางทมนหยดนงเฉยนจะมการเปลยนรปรางลกษณะไปเปนแมลงทสมบรณเตมท เมอการเจรญครบกำาหนดเวลาแมลงภายในใยไหมหรอปลอกดกแดกจะเจาะออกมาเปนแมลงทโตเตมท แมลงสวนใหญจะเจรญเตบโตโดยการเปลยนรปรางแบบสมบรณ เชน ผเสอกลางวน ผเสอกลางคน แมลงชาง แมลงวน เปนตน

๒. การเปลยนแปลงรปรางแบบไมสมบรณ เมอไขฟกออกมาแลวจะกลายเปนตวออนทมรปรางใกลเคยงพอแมแตไมมปก และมกจะมนสยตลอดจนทอยอาศยตางจากพอแมดวย พวกแมลงโบราณ ซงเปนแมลงชนดทไมมการเปลยนแปลงรปรางไปจากตนตระกล ซงเกดขนในโลกเมอหลายรอยลานป ไขของแมลงดงกลาวนเมอฟกออกมาแลวจะกลายเปนตวออนทมรปรางเหมอนพอแม ผดแตมขนาดเลกกวาเทานน ตวอยางของแมลงพวกนไดแก ตวสามงาม แมลงกบมนษย

มนษยจำาเปนตองพงพาอาศยแมลงในการดำารงชวต แตแมลงไมจำาเปนตองอาศยมนษยในการดำารงชวตเลย สมมตวาโลกนไมมมนษยในทนททนใด เราจะพบวาแมลงแมแตชวตเดยวกไมกระทบ กระเทอน และภายในระยะเวลาเพยง ๒๐๐-๓๐๐ ป โลกจะยอนกลบสสภาพอดมสมบรณดงในอดต เมอ ๑๐,๐๐๐ ปมาแลว แตหากแมลงหมดสนไปจากโลก ระบบนเวศทงหลายจะอลวนสบสนทนท ตนไมดอกทเคยมแมลงชวยในการผสมเกสรกจะมแตลมชวยผสมพนธแตเพยงอยางเดยว มนจะคอย ๆ ลมตายและสญพนธไป สตวอน ๆ เชน นก เมอไมมพช ไมมแมลงเปนอาหารกจะลมตายไป ดนดำาทเคยรวนซยเพราะมแมลงชวยพรวนกจะกลายเปนดนแขงทใชเพาะปลกอะไรไมได ชวตมนษยกจะไมเปนชวตอกตอไป

บทบาทของแมลงทมตอการดำารงชวตของมนษย มดงน

25

แมลงผสมเกสรลม เปนพาหะสำาคญชวยพดเกสรตวผไปตกบนยอดเกสรตวเมย

แตมากกวา ๖๐ เปอรเซนตของตนไมทงหมดอาศยสงมชวตชนดอนในการผสมเกสร เชน หอย ทาก แมงมม ไร นก คางคาว และแมลง เปนตน แมลงเปนสงมชวตทชวยในการผสมเกสรดอกไมมากทสด แมลงทจดอยในประเภทภมร จะอาศยเกสรเปนอาหารทใหโปรตนและอาศยนำาหวานเปนอาหารทใหพลงงาน เกสรดอกไมจะตดตามตวแมลงจากดอกหนงไปอกดอกหนง

แมลงทชวยผสมเกสรดอกไมมทงหมดในโลกประมาณ ๓๐,๐๐๐ ชนด นอกจากผงแลวยงมแมลงชนดอน ๆ อก เชน

- พวกตอ แตน ตอเบยน แตนเบยน มด- พวกแมลงวน ไดแก แมลงวนผง แมลงวนหวเขยว แมลงวน

บาน เปนตน- พวกดวง ไดแก แมลงนน ดวงผลไม ดวงถว ดวงงวง- พวกมวนและเพลยตาง ๆ- พวกผเสอกลางวน และผเสอกลางคนชนดตาง ๆ แมลงผสมเกสรบางชนดกเปนแมลงศตรสำาคญของพชผล

ทางการเกษตร เชน ดวง มวน และเพลยตาง ๆ ควรตองพจารณาชงนำาหนกดในแตละสถานการณวาแมลงเหลานใหประโยชนหรอโทษ จะไดปฏบตการอยางถกตองเพอใหผลประโยชนสงสดตกอยทมนษยเรา

แมลงดชนคณภาพนำาเหตผลทแมลงนำาถกนำามาใชประเมนผลกระทบตดตามคณภาพ

นำา และตรวจวดมลพษทางนำา1. แมลงสามารถแสดงผลลพธของการสะสมของสภาพ

แวดลอมเปนระยะเวลายาวนานได2. แมลงนำาบางชนดมความไวตอการเปลยนแปลงของสภาพ

แวดลอมและมการฟ นตวชาทำาใหสามารถเหนรองรอยของเหตการณทเกดขนได

26

3. วธการเกบตวอยางมการพฒนาจนไดเปนวธการมาตรฐาน และความรดานอนกรมวธาน มการ ศกษาเปนอยางดแลวในแมลงหลายกลม เชน ระบบ BMWT

4. แมลงนำามสมาชกอยในทกกลมของ Functional groups และเปนองคประกอบทสำาคญในการเชอมระหวางผลผลตปฐมภมกบลำาดบขนการกนอาหารทสงขนในสายใยอาหาร

5. เปนมตรตอสงแวดลอม

แมลงนกสบการใชประโยชนจากแมลงในการสบสวนเกยวกบคดความตาง ๆ

แบงเปน ๓ สวน คอ 1. สวนทเกยวของกบชมชน 2. สวนทเกยวของโรงเกบ 3. สวนทเกยวของกบอาชญากรรม ในทนจะขอกลาวถงสวนท ๓ เทานน การใชแมลงในการสบสวน

คดอาชญากรรมน เรยกอกอยางหนงวา อาชญนตเวชกฏวทยา (Medicrocriminal Forensic Entomology) เปนการสบหาระยะเวลาหลงการตาย (PMI) หรอขอมลตาง ๆ นนตองเกบหลกฐานจากสถานทเกดเหต ซงอาจเปน ไขของแมลง ตวออน หนอน ดกแด หรอตวเตมวยของแมลงกได จากนนนำามาแบงเปน ๓ สวน สวนท ๑นำามาใชประมาณ PMI โดยดจากอายของแมลงทพบบรเวณศพทมอายมากทสด สวนท ๒ นำาไปเลยงจนเปนตวเตมวยเพอใหแนใจวาจำาแนกชนดถกตอง สวนท ๓ นำาไปตรวจวเคราะห DNA เพอใหมนใจยงขน

แมลงอนตรายแมลงเปนสงมชวตทมขนาดเลก แมลงแตละชนดจะมคณสมบต

เฉพาะในการปองกนตวเองเพอความอยรอด เชน ยง แมลงวน แมลงดวงกนกระดก เปนตน

ประโยชนของแมลง

27

๑. เปนแหลงอาหารของมนษยและสตว โดยจากขอมลของกองโภชนา กรมอนามย พบวา เมอเปรยบเทยบคณคาทางอาหารดานโปรตนและไขมนระหวางแมลงบางชนด เชน ตกแตน แมลงตบเตากบเนอสตว เชน เนอไกทนำาหนกเทา ๆ กน จะมคณคาทางอาหารใกลเคยงกน ดงนน สามารถนำามาใชเปนแหลงอาหารไดในพนททขาดแคลนอาหารพวกโปรตน

๒. นอกจากเปนอาหารโดยตรงแลว แมลงยงใหผลผลตทมประโยชนหลายอยาง เชน นำาผง ไขผง หรอขผง อาหารเลยงตวออนของผงทเรยกวา นมผง เสนไหม

๓. แมลงนำามาใชประโยชนทางการศกษา โดยเฉพาะใชทดลองทางดานวทยาศาสตร เชน แมลงหว แมลงสาบ

๔. แมลงชวยผสมเกสรตามธรรมชาต ไดแก พวกผง ตอ แตน๕. แมลงตวหำา ตวเบยน ทางธรรมชาต ชวยทำาลายแมลงอน ๆ

ทเปนศตรทำาลายพชผลของมนษย

โทษของแมลง๑. เปนพาหะนำาโรครายแรงหลายโรคมาสมนษย๒. แมลงหลายชนดเขามารบกวน กดกนอาหารของมนษย

สรางความรำาคาญ และทำาใหสกปรก นอกจากนนยงพบวาแมลงสาบ มสารพวก Allergen กอใหเกดอาการแพ เชน เปนลมพษ หด ไอ จาม ไดดวย

๓. แมลงบางชนดไมควรนำามาบรโภคโดยเดดขาด ไดแก ดวงนำามน เนองจากภายในตวมสารพษ ทเรยกวา Cantharidin ซงถารบประทานเขาไปในจำานวนมากพอ จะทำาใหผบรโภคมอนตราย ถงชวตได และแมลงพวกดวงบางชนดสามารถเปน intermediate host ของพยาธบางชนดได

๔. แมลงบางชนดกอใหเกดอนตรายกบคนไดเมอสมผสถกตว เชน แมลงพวกดวงกนกระดก จะมสาร paederin อยในตว ถา

28

แมลงลำาตวแตกแลวสารนมาสมผสผวหนงจะทำาใหเปนแผลพพอง แสบรอน

๕. แมงทเปนโทษ ไดแก แมงปอง เนองจากทปลายทองจะม sting ซงมตอมพษอยในบรเวณนนดวย

ใบกจกรรม

เรอง โลกของแมลง

คำาชแจง ใหปฏบตกจกรรม ดงตอไปน๑.วทยากรแนะนำาเกยวกบการใชอปกรณและการทำากจกรรม๒. แบงกลมผเรยนออกเปน ๒ กลม เทา ๆ กน๓. ใหผเรยนจบคระหวางขอความจากใบกจกรรมนกบตราประทบรปแมลง โดยใหประทบตรารป แมลงใหตรงกบขอความในใบกจกรรมน ภายในเวลา ๑๐ นาท๔.วทยากรและผเรยนรวมกนสรปผลการทำากจกรรม

29

1. แมลงชวยในการผสมเกสรดอกไมตามธรรมชาต

…………………………………………………………………………………………….......................……………….…..

2. แมลงทเปนดชนวดคณภาพนำา

……………………………………………………………………………………….........................………………….……

3. แมลงทใชในการสบสวนคดความตาง ๆ เชน คดอาชญากรรม

…………………………………………………………………………………………........................……………..………

ใบงาน

เรอง โลกของแมลง

คำาชแจง ใหผเรยนตอบคำาถามตอไปน

30

1. แมลง หมายถงอะไร…………………………………………………………………………………………………………..……………………………....…………………………………………………………………………………………..…………………………………………...

2. แมง หมายถงอะไร………………………………………………………………………………………..………………………………………………..…………………………………………………………………………………………..…………………………………………...

3. แมลงชนดแรกทเกดขนในโลก คอแมลงอะไร…………………………………………………………………

………………………..…………………………………………….

.…………………………………………………………………………………………………………..……………………………

4. จงอธบายและยกตวอยางประโยชนของแมลง มา ๓ ขอ๑.…………………………………………………………………………………………………………..……………………๒.………………………………………………………………

31

………………………………………………………………..๓…………………………………………………………………………………………………………………………..…….

5. ใหผเรยนเตมชอของแมลงในชองวางใหถกตอง

เฉลยใบกจกรรม

เรอง โลกของแมลง

1. แมลงชวยในการผสมเกสรดอกไมตามธรรมชาต

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

2. แมลงทเปน ดชนวดคณภาพนำา

32

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

3. แมลงทใชในการสบสวนคดความตาง ๆ เชน คดอาชญากรรม

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

เฉลยใบงาน

เรอง โลกของแมลง

๑. “แมลง หมายถงอะไร”แมลง หมายถง สตวไมมกระดกสนหลง รางกายแบงออกเปน ๓ สวน คอ สวนหว สวนอก และสวนทอง มขา ๖ ขา มหนวด มตารวมขนาดใหญ ๒ ตา และอาจมปกหรอไมมปกกได

๒. “แมง หมายถงอะไร”แมง หมายถง สตวไมมกระดกสนหลง รางการแบงออกเปน ๒ สวน คอ สวนหว (หวและ อกรวมกนเปนสวนเดยวกน)

33

และสวนทอง มขาตงแต ๘ ขาขนไป ไมมปก ไมมหนวด และไมมตารวม

๓. แมลงชนดแรกทเกดขนในโลก คอแมลงอะไรแมลงปอ และแมลงสาบ

๔. จงอธบายและยกตวอยางประโยชนของแมลง มา ๓ ขอ ๑. เปนแหลงอาหารของมนษยและสตว เชน ตกแตน แมลง

ตบเตา ๒. แมลงนำามาใชประโยชนทางการศกษา เชน แมลงหว

แมลงสาบ ๓. แมลงชวยผสมเกสรตามธรรมชาต ไดแก ผง ตอ แตน

๕. ใหผเรยนเตมชอของแมลงในชองวางใหถกตอง

เรอง ทองแดนปโตรเลยมเวลา ๔๕ นาท

สาระสำาคญ นำามนเชอเพลงเปนปญหาสำาคญของประเทศไทยมานาน

เนองจากแหลงผลตในประเทศมไมเพยงพอกบความตองการทสงขนตามความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ จงตองพงพาการนำาเขาเปน

ผเสอภฐาน ผเสอไก ผเสอถง

34

หลกมากถงรอยละ ๙๐ ทำาใหสญเสยเงนตรากวาแสนลานบาท โดยราคานำามนมแนวโนมสงขนเรอย ๆ มการประมาณการเมอรวมปรมาณนำามนจากแหลงผลตใหญ ๆ ของโลกจะมนำามนสำารองใชไดอก ๔๐– ๔๒ ป  เหตทนำามนมแนวโนมราคาแพงขนเรอย ๆ นเอง ดงนน ในภาวะปจจบน เรองการประหยดพลงงาน จงเปนเรองสำาคญและจำาเปน ในขณะเดยวกนการหาพลงงานทดแทนกเปนอกทางเลอกหนงทจะทำาใหปญหาการขาดแคลนพลงงานของประเทศลดนอยลง

ผลการเรยนรทคาดหวง1. ผเรยนมความร ความเขาใจ เรองความหมายและกำาเนด

ของปโตรเลยม2. ผเรยนมความร ความเขาใจ เรองกระบวนการสำารวจ

กระบวนการกลน ผลตภณฑ ปโตรเคม และการใชประโยชน

3. ผเรยนรจกคณคาและใชปโตรเลยมอยางประหยด4. ผเรยนทราบแนวทางการประหยดพลงงานและการใช

พลงงานทดแทน

ทกษะการเรยนร1. ทกษะการสงเกต2. ทกษะการจำาแนกประเภท3. ทกษะการจดกระทำาและสอความหมายขอมล 4. ทกษะการลงความเหนจากขอมล5. ทกษะการตความและลงขอสรป

สอและวสดอปกรณ1. นทรรศการทองแดนปโตรเลยม ของศนยวทยาศาสตร

เพอการศกษาขอนแกน2. วดทศน

35

3. ใบความร4. ใบงาน

กจกรรมการเรยนร1. วทยากรชแจงรายละเอยดกจกรรมการเรยนร เรอง

ปโตรเลยม2. ใหผเรยนศกษาใบความรเรอง ปโตรเลยม3. แบงกลมผเรยนออกเปน ๔ กลม ๆ ใหแตละกลมศกษา

เรยนรจากนทรรศการทองแดนปโตรเลยม ทแบงออกเปน ๔ สวน ( ศกษากลมละ ๑ สวน ) ใหเวลากลมละ ๑๐ นาท

๓.๑ กวาจะมาเปนปโตรเลยม, การสำารวจและการขดเจาะ๓.๒ กระบวนการกลนนำามน๓.๓ ผลตภณฑปโตรเคม๓.๔ พลงงานทดแทน

4. รวมกลมใหญและใหตวแทนกลมออกมานำาเสนอสงทไดเรยนรจากนทรรศการ ใหเวลา

นำาเสนอกลมประมาณ ๓ นาท5. วทยากรและผเรยนสรปองคความรรวมกน6. ทำาใบงาน

การประเมนผล1. สงเกตพฤตกรรมการเรยนร/การมสวนรวม2. ประเมนจากการทำาใบกจกรรม3. ประเมนจากการทำาใบงาน

บนทกผลการจดกจกรรมของวทยากรในฐานน…………………………………………………………………

………………………………………………………..………………

36

……………………………………………………………………………………………………………………………………..……

………………………………………………………………………………………………………………………………………..…

…………………………………………………………………………………………………………………………………..………

ใบความร

เรอง ปโตรเลยม

กำาเนดของปโตรเลยมปโตรเลยม หมายถง นำามนทไดจากหน หรอนำามนดบปโตรเลยม เกดจากสงมชวตทงซากพชและซากสตวถกทบถม

เปนเวลาหลายลานป และ เปลยนสภาพเปนหยดนำามนและแกสปโตรเลยม โดยมธาตไฮโดรเจนและธาตคารบอนเปนสวนประกอบทสำาคญ

การสะสมของปโตรเลยมเกดอยใตพนผวโลกในชนหนทมรพรน เชน ชนหนทราย และชน

หนปนทถกบบอดจากนำาหนก ชนหนชนดตาง ๆ หลายชน มนจะ

37

พยายามแทรกตวออกมาตามรอยแตกของชนหน แตกถกปดกนดวยหนทเนอแนน

สรปองคประกอบทสำาคญททำาใหเกดปโตรเลยมม ๓ ประการ คอ มหนเปนตนกำาเนดปโตรเลยม มหนกกเกบปโตรเลยม และมชนหนเปนแหลงกกเกบปโตรเลยม

ลกษณะโครงสรางทางธรณวทยาทสำารวจพบในชนหนทมโครงสรางเปนรปตาง ๆ ดงน

โครงสรางรปประทนควำา เกดจากการหกงอของชนหน ทำาใหมรปรางโคงคลายกระทะควำา นำามนและแกสธรรมชาตจะรวมตวกนทสวนโคงกนกระทะ โดยมชนหนเนอแนนปดทบอย

โครงสรางรประดบชน เกดขนไดหลายรปแบบขนอยกบการเปลยนแปลงของพนผวโลก ชนหน กกเกบนำามนจะถกลอมเปนกะเปาะอยระหวางชนหนเนอแนน

โครงสรางรปโดม เกดจากการดนตวของชนเกลอผานชนหนกกเกบนำามน นำามนและแกสจะอยดานขางของรปโดมชนเกลอ

โครงสรางรปรอยเลอน เกดจากการหกงอของชนหน ทำาใหชนหนเคลอนไปคนละแนว การทนำามนและแกสถกเกบอยไดเพราะชนหนเนอแนนปดชนหนทมรพรน

แหลงปโตรเลยมทสำาคญของโลกแหลงปโตรเลยมทคนพบแลวในปจจบนมประมาณ ๓๐,๐๐๐

แหลง อยกระจดกระจายทวโลกทงบนพนดนและในทะเล แหลงปโตรเลยมทใหญและสำาคญของโลกสวนใหญอยในกลมประเทศแถบตะวนออกกลางและเปนสมาชกผสงออกนำามนโลก (กลมโอเปก) ไดแก ซาอดอาระเบย อรก อหราน กาตาร คเวต และสหพนธรฐอาหรบเอมเรตส กลมประเทศแถบทะเลคารเบยน ไดแก เวเนซเอลา โคลมเบย เมกซโก และทรนแดด รวมทงเอควาดอรในอเมรกาใต สวนแหลงปโตรเลยมใหม ๆ ทมขนาดใหญและสำาคญ ไดแก แหลงปโตรเลยมใน

38

ทะเลเหนอในทวปยโรป และแหลงปโตรเลยมในประเทศออสเตรเลย อนโดนเซย และมาเลเซยแหลงปโตรเลยมทสำาคญของไทย

ประเทศไทยมการสำารวจคนพบแหลงปโตรเลยมของประเทศประมาณ ๗๙ แหลง และทำาการผลตอยประมาณ ๔๑ แหลง โดยแบงเปนแหลงปโตรเลยมบนบก ๒๑ แหลง ทำาการผลตอยประมาณ ๒๐ แหลง แหลงปโตรเลยมในทะเล ๕๘ แหลง ทำาการผลตอยประมาณ ๒๑ แหลง สำาหรบในพนทในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มการคนพบแกสธรรมชาตในบรเวณแหลงนำาพอง อำาเภอนำาพอง จงหวดขอนแกน แหลงดงมล อำาเภอหนองกงศร จงหวดกาฬสนธ แหลงภฮอม อำาเภอหนองแสง จงหวดอดรธาน นอกจากนยงมการสำารวจแหลงปโตรเลยมอกเพมเตม จำานวน ๓ ๔ แหลงในภาคอสาน–คณสมบตของปโตรเลยม

ปโตรเลยม หรอนำามนดบ และแกสธรรมชาต จะตางกนตามองคประกอบไฮโดรคารบอนทรวมกนและขนอยกบชนดอนทรยสาร นำามนดบจะมสดำาหรอนำาตาล กลนคลายนำามนเชอเพลงสำาเรจรป หรอกลนแกสไขเนา ความหนดของนำามนดบจะเปนของเหลวเหนอนำาจนหนดคลายยางมะตอย และมความหนวงจำาเพาะทนอยกวานำา ดงนนนำามนดบจะลอยอยเหนอนำา สำาหรบแกสธรรมชาตแหงจะไมมสและกลน สวนแกสธรรมชาตเหลวจะมลกษณะคลายนำามนเบนซน

กระบวนการสำารวจปโตรเลยมการสำารวจทางธรณวทยา เปนการสำารวจวามหนตนกำาเนด หน

กกเกบ และมแหลงกกเกบปโตรเลยมทไหนบาง การสำารวจโดยอาศยภาพถายทางอากาศ บรเวณใดมโครงสรางทางธรณวทยาทนาสนใจ กจะทำาการสำารวจตรวจดหนทโผลพนพนผวดนตามหนาผา หบเขา รมนำาลำาธาร โดยเกบตวอยางตรวจดชนดหน ลกษณะหน ซากพชและสตวท

39

อยในหนเพอจะทราบอาย วดแนวทศทางและความเอยงเทของ ชนหน ทำาใหคาดคะเนวาบรเวณใดเปนแหลงกกเกบปโตรเลยม

การสำารวจธรณฟสกส โดยวดคลนความสนสะเทอนจากการจดระเบด คลนสนจะเคลอนทลงไปกระทบชนหนใตทองทะเลและใตดน แลวคลนจะสะทอนกลบขนมาเขาเครองรบจะบนทกเวลาของคลนสนสะเทอนทสะทอนขนมาจากชนหน ณ ทตาง ๆ กน เวลาทไดนำามาคำานวณหาความหนาชนหน นำามาเขยนเปนแผนทและรปรางลกษณะโครงสรางหนได

วธวดคาสนามแมเหลก ทำาใหทราบถงลกษณะโครงสรางบนหนรากฐาน โดยเครองมอวดคาสนามแมเหลกทเปนประโยชนในการสำารวจหาปโตรเลยม

วธวดคาแรงดงดดของโลก โดยถอวาหนตางชนดจะมความหนาตางกน หนทหนามากและมลกษณะโคงขนเปนรปประทนควำา คาสนามดงดดของโลกจะอยจดเหนอแกนประทนมากกวาบรเวณอน ทใชหาลกษณะโครงสรางของชนหนได ขอมลทไดนำามาเขยนบนแผนทแสดงตำาแหนงและรปรางลกษณะโครงสรางและเลอกโครงสรางทเหมาะสมทสดในการเจาะสำารวจ

การเจาะสำารวจ เครองมอทใชจะเปนสวานหมนตดตงบนฐานเจาะ ลกษณะจะตางกนตาม ภมประเทศ โดยเครองยนตจะขบเคลอนแทนหมนพาหวเจาะหมนกดบดชนหนลงไป ขณะเจาะมเครองวดแกสทวดปรมาณแกสทอาจขนมากบนำา การเจาะสำารวจนนม ๒ ขนตอน คอ ขนตอนการเจาะสม และการเจาะสำารวจหาขอบเขต

กระบวนการกลนนำามนคอ การแปรสภาพนำามนดบใหเปนผลตภณฑสำาเรจรปทเหมาะ

ตอการใชประโยชน ประกอบดวยวธทสำาคญ ดงนการแยก คอ การแยกสวนประกอบนำามนทางกายภาพ สวน

ใหญแยกโดยวธกลนลำาดบสวน

40

การกลนลำาดบสวน คอ การนำานำามนดบมากลนในหอกลนบรรยากาศ นำามนดบจะถกแยกตวออก ในการกลนลำาดบสวนนำามนดบจะถกสงผานไปในทอเหลก นำามนทรอนรวมทงไอจะไหลผานหอกลน ลอยขนบนหอกลน เมอไดรบความเยนจะกลนตวเปนของเหลว

ผลตภณฑปโตรเลยม และการใชประโยชนประเภทวตถดบ เชน นำามนเชอเพลง นำามนหลอลน จารบ และ

เคมภณฑตาง ๆ สวนแกสธรรมชาตเปนเชอเพลงไดโดยตรงแกสปโตรเลยมเหลว เรยกทวไปวา แอล พ จ เปนผลตภณฑ

ชนบนสดในกระบวนการกลนนำามน แกสเหลวมจดเดอดตำามาก การเกบรกษาตองเพมความดนหรออณหภมเพอใหปโตรเลยมเปลยนจากแกสเปนของเหลว แกสปโตรเลยมจะเปนเชอเพลงไดด ไมมสและกลน แตผผลตเตมกลน ลงไปทำาใหสงเกตไดงายเมอแกสรว ประโยชนแกสปโตรเลยมเหลวคอ ใชเปนเชอเพลงสำาหรบหงตม เครองยนตและรถยนต

นำามนเชอเพลงเบนซน หรอเรยกทวไปวานำามนเบนซน ทไดจากการปรงแตงคณภาพเพอใหเหมาะกบงานเชน สารเคมปองกนสนมและการกดกรอน นำามนเบนซน แบงออกเปน ๒ ชนด คอ ชนดพเศษ คาออกเทนสง มลกษณะเปนสแดง และนำามนเบนซนธรรมดามลกษณะเปนสสม

นำามนเชอเพลงเครองบนใบพด มคณสมบตคลายนำามนเบนซน แตมคาออกเทนสงขนใหเหมาะกบเครองบนทใชกำาลงขบดนมาก

นำามนเชอเพลงเครองบนไอพน คณสมบตของนำามนจะมลกษณะการระเหยตวตำา นำามนเชอเพลงทใชในทางการทหาร เปนเชอเพลงผสมระหวางนำามนกาดกบแนฟทา

นำามนกาด สมยกอนใชนำามนกาดจดตะเกยง และปจจบนใชเปนสวนผสมยาฆาแมลง สทานำามน ชกเงา การบมใบยาสบ และอบพชผลดวย

41

นำามนเชอเพลงดเซล ปจจบนไดพฒนาเครองยนตดเซลทมความสำาคญทางเศรษฐกจ เชน รถบรรทก รถโดยสาร หวจกรรถไฟ และเรอประมง

นำามนเตา เปนเชอเพลงสำาหรบเตาหมอนำาและเตาเผาหรอเตาหลอม นำามนเตาในประเทศไทย ม ๓ ประเภท คอ นำามนเตาอยางเบามความหนดตำา นำามนเตาอยางกลางมความหนดปานกลาง และ นำามนเตาอยางหนกมความหนดสง

พลงงานทดแทน หมายถง พลงงานทนำามาใชแทนนำามนเชอเพลง สามารถแบง

ตามแหลงทไดมา เปน ๒ ประเภท คอ พลงงานทดแทนจากแหลงทใชแลวหมดไป อาจเรยกวา พลงงานสนเปลอง ไดแก ถานหน กาซธรรมชาต นวเคลยร หนนำามน และทรายนำามน เปนตน และพลงงานทดแทนอกประเภทหนงเปนแหลงพลงงานทใชแลวสามารถหมนเวยนมาใชไดอก เรยกวา พลงงานหมนเวยน ไดแก แสงอาทตย ลม ชวมวล นำา และไฮโดรเจน เปนตน ซงในทนจะขอกลาวถงเฉพาะศกยภาพและสถานภาพการใชประโยชนของพลงงานทดแทน การศกษาและพฒนาพลงงานทดแทนเปนการศกษา คนควา ทดสอบ พฒนา และสาธต ตลอดจนสงเสรมและเผยแพรพลงงานทดแทน ซงเปนพลงงานทสะอาด ไมมผลกระทบตอสงแวดลอม และเปนแหลงพลงงานทมอยในทองถน เชน พลงงานลม แสงอาทตย ชวมวล และอน ๆ เพอใหมการผลตและการใชประโยชนอยางแพรหลาย มประสทธภาพ และมความเหมาะสมทงทางดานเทคนค เศรษฐกจและสงคม

42

ใบงาน

เรอง ปโตรเลยม

คำาชแจง ใหผเรยนตอบคำาถามตอไปน

๑. ปโตรเลยมเกดจากอะไร ……………………………………………………………………………………………………………………….……………………….๒. การใชเชอเพลงในการหงตมในครวเรอนบรรจแกสอะไร…………………...................................……………๓. บอกวธการขนสง

๔. บอกผลตภณฑปโตรเคม

การขนสงปโตรเลยมมกวธ อะไร

43

๕. เราสามารถประหยดพลงงานไดอยางไรบาง

……………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………………………………………………….………………………

เฉลยใบงาน

เรอง ปโตรเลยม

๑. ปโตรเลยมเกดจากอะไร เกดจากสงมชวตทงซากพช และซากสตวถกทบถมเปนเวลาหลายลานป

๒. การใชเชอเพลงในการหงตมในครวเรอนบรรจแกสอะไร แอล พ จ ( LPG )

๓. บอกวธการขนสง

ผลตภณฑปโตรเคมในชวตประจำาวน

การขนสงปโตรเลยมมกวธ อะไร

ทางรถบรรทก

ทางรถไฟ ทางเรอ

ทางทอ

44

๔. บอกผลตภณฑปโตรเคม

๕. เราสามารถประหยดพลงงานไดอยางไรบาง การนำาผลตภณฑเกากลบมาใชใหม ปดไฟกอนเขานอนหรอออกจากบาน ใชนำาอยางประหยดเมอจำาเปน เลอกซอเครองใชไฟฟาทไดมาตรฐาน มฉลากแสดงประสทธภาพไฟฟาเบอร ๕

หลอดกาแฟ

ผลตภณฑปโตรเคมในชวตประจำาวน

ผงซกฟอง

กาว

โฟม

ขวดนำาดม