ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ copyright © 2010 03_10/va... · Ο χρυσός...

ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ Copyright © 2010 Τόμος 9ος, Τεύχος 3ο, Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2010

www.vima-asklipiou.gr Σελίδα 222



ΑΡΘΡΟ ΣΥΝΤΑΞΗΣ

Η έννοια της ιατρικής ευθύνης στο σύστημα παροχής φροντίδας

υγείας

ατά περιόδους, στη συζήτηση θεμάτων που καθίστανται κοινοί τόποι ενδιαφέροντος, τόσο

οργανωμένων ομάδων όσο και του κοινωνικού συνόλου, ορισμένα σημεία αποκτούν την

έννοια αυτού που ο βρετανός κριτικός Raymond Williams απεκάλεσε «λέξη κλειδί» (keyword).

Τέτοιες λέξεις-κλειδιά εξυπηρετούν την βραχυλογική (-γραφική) έκφραση του συνολικού

πλάτους ολόκληρου θέματος, που το καθιστά αντιληπτό σε ευρύ φάσμα ενδιαφερομένων. Στη

δικαιοσύνη n λέξη κλειδί είναι «ισότητα», στην ιατρική δεοντολογία «αυτονομία», στην πολιτική

υγείας; Η νέα λέξη κλειδί είναι «υπόλογος».

Η έννοια του υπολόγου αναφέρεται σε άτομα που είναι υπεύθυνα για σύνολο δραστηριοτήτων

και υποχρεωμένα να δίδουν λόγο για τις ενέργειές τους ή να τις εξηγούν.1 Ως εκ τούτου, n έννοια

του καταλογισμού ευθυνών (accountability) περιλαμβάνει τις διαδικασίες διά των οποίων το

ένα μέρος παρέχει αιτιολόγηση και θεωρείται υπόλογο για τις ενέργειές του από το έτερο μέρος,

το οποίο έχει νόμιμο ενδιαφέρον και συμφέρον για αυτές τις ενέργειες.2

Δεδομένων των

ανωτέρω πρέπει να διευκρινισθεί ποιος μπορεί να θεωρηθεί υπόλογος, για τι μπορεί να

θεωρηθεί υπόλογος, και πώς.

Ποιος μπορεί να είναι υπόλογος: Στο σύστημα παροχής φροντίδας υγείας, 11 διακριτά μέρη

μπορεί να θεωρηθούν υπόλογα ή να θεωρήσουν άλλους υπολόγους. Ο άρρωστος, ο γιατρός, μη

ιατρικό προσωπικό (νοσηλευτικό, φυσικοθεραπευτές), νοσοκομεία, συστήματα χειρισμού

φροντίδας (managed care plans), επιστημονικές εταιρίες, εργοδότες ασφαλιστικοί οργανισμοί, η

κυβέρνηση, δικηγόροι και δικαστήρια. Ορισμένων ο ρόλος είναι πολλαπλός, όπως π.χ. της

Κυβέρνησης, n οποία δια της χρηματοδότησης του συστήματος υγείας ενεργεί ως χρηματοδότης

(payer), δια των νοσοκομείων του ΕΣΥ ενεργεί ως ίδρυμα παροχής φροντίδας υγείας και δια της

Βουλής ενεργεί ως εκπρόσωπος και συνήγορος του κοινωνικού συνόλου.

Κ



Για τι μπορεί να θεωρηθεί υπόλογος. Το περιεχόμενο του θεωρείσθαι υπόλογος είναι

δραστηριότητα, ενέργεια ή ζήτημα για το οποίο το ένα μέρος, δικαιολογημένα μπορεί να

θεωρηθεί υπεύθυνο και να κληθεί να δικαιολογήσει ή να μεταβάλει τη δραστηριότητά του. Στο

σύστημα παροχής φροντίδας, τα ακόλουθα αναφέρονται στο για τι πράγμα μπορεί κάποιος να

θεωρηθεί υπόλογος: Επαγγελματική επάρκεια, σύννομη και δεοντολογική συμπεριφορά,

ευχέρεια πρόσβασης στις υπηρεσίες που παρέχει, προαγωγή της δημόσιας υγείας, κοινωνικό

όφελος.

Πώς μπορεί να θεωρηθεί κάποιος υπόλογος: Η διαδικασία αυτή βασίζεται στη διερεύνηση και

εξέταση της συμμόρφωσης προς τα θεσπισμένα κριτήρια και στη δημοσιοποίηση της

αξιολόγησης και των απαντήσεων ή αιτιολογήσεων τις οποίες παρέχει το μέρος που καλείται να

λογοδοτήσει (καθίσταται υπόλογο).

Ο γιατρός στην όλη αλυσίδα της ιδιότητας του υπολόγου μπορεί να καταστεί υπόλογος έναντι

της κυβερνήσεως για όλες τις παραμέτρους που αναφέρονται στο για τι μπορεί να καταστεί

κάποιος υπόλογος. Επίσης ο γιατρός μπορεί να καταστεί υπόλογος έναντι εταιρειών ασφάλισης

όσον αφορά την επαγγελματική επάρκεια και την οικονομική του συμπεριφορά. Έναντι του

νοσοκομείου για την επαγγελματική του επάρκεια, νομοταγή και δεοντολογική συμπεριφορά,

καθώς και οικονομική συμπεριφορά. Έναντι των ιατρικών εταιρειών και συλλόγων για την

επαγγελματική, νομοταγή και δεοντολογική συμπεριφορά, παροχή φροντίδας σε απόρους και

πιθανώς προαγωγή της δημόσιας υγείας. Αντιστρόφως και ο γιατρός μπορεί να καταστήσει

υπόλογες ιατρικές εταιρείες και ιατρικούς συλλόγους ή κυβερνητικά όργανα, για τα πρότυπα

επαγγελματικής επάρκειας που παρέχουν και για την νομοταγή και δεοντολογική συμπεριφορά.

Τα νοσοκομεία για την επαγγελματική επάρκεια, την νομοταγή και δεοντολογική συμπεριφορά,

την παροχή φροντίδας σε απόρους και προαγωγή της δημόσιας υγείας.

Πρότυπα ιατρικής ευθύνης

Το ιατροκεντρικό πρότυπο. Βασίζεται στην αρχή ότι οι ενέργειες του γιατρού έχουν στόχο την

αποκατάσταση της υγείας του αρρώστου και το έχειν καλώς αυτού, τα οποία καθορίζονται με

τη συζήτηση και συνεπεξεργασία με τον άρρωστο. Ως εκ τούτου, οι άρρωστοι είναι συμμέτοχοι

στη λήψη αποφάσεων που τους αφορούν και ταυτόχρονα δέκτες των συμβουλών υπηρεσιών

και φροντίδας των γιατρών. Βάσει των ανωτέρω, n παροχή φροντίδας υγείας δεν είναι προϊόν

αλλά επαγγελματική παροχή υπηρεσιών. Η οικονομική αποζημίωση του γιατρού είναι

δευτερεύουσα ως προς το καλώς έχειν του αρρώστου. Ο γιατρός, σύμφωνα με αυτό το πρότυπο,



είναι υπόλογος έναντι των συναδέλφων του. Μέσω της αιτήσεως της γνώμης των ειδικών

συναδέλφων τους, της ανασκόπησης των περιπτώσεων σε κοινές συνεδριάσεις, της ετήσιας

αξιολόγησης των νοσοκομείων (όπου λειτουργεί αυτή, στη χώρα μας είναι ανύπαρκτη) οι

γιατροί επικαλούνται, επιβεβαιώνουν και επιβάλλουν επαγγελματικά πρότυπα επάρκειας και

δεοντολογικής συμπεριφοράς. Βάσει αυτών των προτύπων το ιατρικό επάγγελμα θεωρείται

αυτόνομο και οι γιατροί είναι ταυτόχρονα άρχοντες και αρχόμενοι και ως εκ τούτου σπανίως

υπόκεινται σε εξωτερικούς κανόνες.

Τα τελευταία χρόνια n αναζήτηση ευθυνών από τους γιατρούς εκ μέρους των αρρώστων έχει

αυξηθεί με τις αγωγές αστικής ευθύνης (malpractice), κατά τις οποίες οι άρρωστοι ισχυρίζονται

ότι ο γιατρός δεν ενέργησε σύμφωνα με τις αυτό-οριζόμενες από το επάγγελμά του αρχές-

κριτήρια επάρκειας.

Το καταναλωτικό πρότυπο. Ολοένα και περισσότερο n φροντίδα παροχής υγείας στις μέρες μας

αντιμετωπίζεται ως προϊόν και οι άρρωστοι ως καταναλωτές αυτού του προϊόντος. Οι αρχές της

αγοράς καθορίζουν και την λειτουργία και απόδοση των ιατρικών υπηρεσιών. Ο άρρωστος, ως

καταναλωτής, συγκρίνει την απόδοση διαφόρων παροχών φροντίδας υγείας με κριτήρια

οικονομικά και ποιοτικά. Οικονομική απόδοση και επαγγελματική επάρκεια αποτελούν τα

κριτήρια της σύγχρονης αγοράς υπηρεσιών υγείας και επ' αυτών βασίζεται και n αναζήτηση

ευθυνών.

Για να λειτουργήσει το αγοραίο πρότυπο, θα πρέπει οι καταναλωτές να έχουν την δυνατότητα

εισόδου και εξόδου από το σύστημα βάσει πληροφοριών ως προς τις τιμές και την επάρκειά του.

Εν τούτοις, ελλείψει παρομοίων πληροφοριών, διάφοροι ανεξάρτητοι οργανισμοί προσπαθούν

να αναπτύξουν αντικειμενικά κριτήρια μέτρησης της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών,

ανεξάρτητα από τις ιατρικές εταιρείες και συλλόγους. Οι ενώσεις των καταναλωτών, χωρίς να

είναι γιατροί, μπορούν να καθιερώσουν μέτρα ποιότητας προς αξιολόγηση των παρεχομένων

υπηρεσιών, όπως το κάνουν ήδη για τις υπηρεσίες π.χ. του ΟΤΕ χωρίς να είναι ειδικοί στην

τηλεφωνία και τους τρόπους λειτουργίας της.

Το πρότυπο του γιατρού-πολίτη, άρρωστου-πολίτη. Εδώ ο γιατρός και ο άρρωστος θεωρούνται

ενεργοί πολίτες, μέλη μιας κοινωνίας. Σε αυτό το μοντέλο, το καλώς έχειν του αρρώστου δεν

είναι ούτε προϊόν, ούτε επαγγελματική υπηρεσία οριζόμενη από τους γιατρούς. Σε αυτό το

μοντέλο ένα συμβούλιο εκπροσώπησης των πολιτών (γιατρών και ασθενών) είναι υπεύθυνο

προς τα μέλη του (γιατρούς και αρρώστους) για την ποιότητα της παρεχόμενης φροντίδας



υγείας, και τα μέλη του επίσης είναι υπόλογα προς αυτό για την παρεχόμενη φροντίδα. Στο

σύστημα αυτό n κύρια διαδικασία αναζήτησης ευθυνών είναι n «φωνή». Οι «πελάτες» του

προγράμματος παροχής υπηρεσιών υγείας εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους απ' ευθείας στον

διαχειριστή του προγράμματος ή μέσω γενικής διαμαρτυρίας που απευθύνεται σε οποιονδήποτε

ενδιαφέρεται να ακούσει. Πέραν αυτού, οποιοσδήποτε πολίτης (άρρωστος ή γιατρός) μπορεί να

ασκήσει το δικαίωμα να «βγει» από το σύστημα ή να καταφύγει σε αγωγή αστικής ευθύνης.

Τα τρία μοντέλα που περιγράφηκαν έχουν αντιτιθέμενα χαρακτηριστικά και υπηρετούν

αντικρουόμενα συμφέροντα, συνεπώς δεν μπορούν να αποτελέσουν ολοκληρωμένο σύστημα

ιατρικής ευθύνης. Το οικονομικό μοντέλο ευρίσκεται σε άμεση αντίθεση με το ιατρικό μοντέλο.

Ιατρική ή οικονομία είναι n αποκλειστική διάζευξη που συνδέει τα δύο μοντέλα. Το ιατρικό

μοντέλο βασίζεται στην εμπιστοσύνη, συνεργασία και κοινά ενδιαφέροντα μεταξύ γιατρού και

αρρώστου. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι ασύμβατα με την αρχή της μεγιστοποίησης του

κέρδους που διέπει το οικονομικό μοντέλο, και την αρχή της αγοράς όπου ο ανταγωνισμός

(συγκράτηση και προσέλκυση πελατών) θα διασφαλίσει την ποιότητα της παρεχόμενης, ως

προϊόντος πλέον, φροντίδας υγείας. Ο νόμος της αγοράς με τις μεταβολές στις τιμές των

παρεχομένων προϊόντων - αγαθών υγείας, που διέπει το οικονομικό μοντέλο, έρχεται επίσης σε

αντίθεση με το μοντέλο του πολίτη (γιατρού – αρρώστου).

Παρομοίως n αλλαγή παρόχου υπηρεσιών υγείας, με την έξοδο από το σύστημα αποδυναμώνει

την φωνή της διαμαρτυρίας η οποία έχει ανάγκη αριθμού, για να γίνει ακουστή και να ληφθεί

υπ’ όψιν.

Ο χρυσός αιώνας της ιατρικής, όπου το επάγγελμα κατέκτησε την κορυφή του κοινωνικού

γοήτρου, της αφθονίας και της πολιτικής και πολιτισμικής επιρροής, όντας αυτόνομο όσο είναι

δυνατόν να είναι ένα επάγγελμα, και όπου οι επαγγελματικές του ενώσεις είχαν εξουσίες τις

οποίες, σε άλλες περιπτώσεις, το κράτος κρατούσε για τον εαυτό του και οι γιατροί ήταν

εντελώς ελεύθεροι από οποιανδήποτε εξωτερική παρέμβαση, φαίνεται να έχει παρέλθει και όχι

μόνον αυτό. Η άσκηση της ιατρικής φαίνεται να οδηγείται στο αντίθετο άκρο, στο οποίο

προεξάρχει n οικονομική παράμετρος, n παρέμβαση των διαχειριστών του συστήματος και n

καταφορά της κοινής γνώμης. n οποία, μέσω των ηλεκτρονικών και, εν πολλοίς, και των

εντύπων, μέσων αποπροσανατολισμού και αποβλάκωσης, έχει γίνει πλέον «ειδική εφ’ όλης της

ύλης» (ιατρικά, νομικά, συνταγματικά κ.λπ.).

Είναι γεγονός ότι δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στο ιατρικό μοντέλο. Η ιατρική έχει γίνει

πολύπλοκη. Μυριάδες διαγνωστικών και θεραπευτικών δυνατοτήτων κατακλύζουν την

σύγχρονη άσκηση της ιατρικής που απαιτούν μεγάλη εξειδίκευση, συνεργασία και ενσωμάτωση



σε πολύπλοκες οργανωτικές δομές. Στην πραγματικότητα, n ιατρική, σήμερα στις ΗΠΑ αποτελεί

μια από τις υγιέστερες βιομηχανίες, και αυτό αποπειρώνται να μεταφέρουν στη χώρα μας οι

επινοητές του οικονομικού μοντέλου και των ακριβοπληρωμένων, εν πολλοίς ασχέτων,

διαχειριστών (managers) των νοσοκομείων και υπουργικών συμβούλων.

Εν τούτοις, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν επιθυμούν να προσδιορίζει το οικονομικό μοντέλο

την σχέση τους με τον γιατρό ή το νοσοκομείο τους. Απαιτούν οι αποφάσεις που λαμβάνονται

για την παροχή σε αυτούς φροντίδα υγείας να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της υγείας τους

και όχι σε οικονομικές παραμέτρους, Εξ ου και n κατακραυγή για οργανισμούς διαχείρισης της

φροντίδας υγείας βασισμένης στο κέρδος, για τις υψηλές αμοιβές των διοικητικών ιδρυμάτων

παροχής φροντίδας υγείας και άλλες δραστηριότητες που καθιστούν τους παροχείς ιατρικής

φροντίδας δυσδιάκριτους από στελέχη-αποφοίτους σχολών επιχειρήσεων. Χαρακτηριστικό

παράδειγμα n απαίτηση λήψης νομοθετικών μέτρων ώστε να καλύπτεται ασφαλιστικά n

παράταση της παραμονής στο νοσοκομείο μετά από φυσιολογικό τοκετό (κολπικός τοκετός).

Αυτό υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι (και οι Αμερικανοί είναι άνθρωποι, εξαιρουμένων ορισμένες

φορές των κυβερνητικών ταγών τους) αξιολογούν τη υγεία ως μη αγοραίο αγαθό.

Αυτό θα πρέπει να γίνει έγκαιρα αποδεκτό και στη χώρα μας, (της οποίας οι κυβερνήσεις,

πιθηκίζοντας στο θέμα αυτό και παγκοσμιόπληκτες, ετοιμάζουν το οικονομικό μοντέλο ως

πανάκεια), ώστε το από τον χρόνο δοκιμασμένο αλλά από τη σύγχρονη αβελτηρία και σύγχυση

καταρρακωμένο ιατρικό μοντέλο, το οποίο βασίζεται στη σχέση γιατρού - αρρώστου, να

αποτελέσει το πρότυπο της ιατρικής ευθύνης, που είναι ανθρώπινο και στα μέτρα του

πραγματικού συμφέροντος του γιατρού και του αρρώστου. Η επαγγελματική ευθύνη (ο γιατρός

είναι υπόλογος έναντι του αρρώστου του και των συναδέλφων του) βασισμένη στην σχέση

γιατρού-αρρώστου μπορεί να ενσωματωθεί στην ευθύνη του πολίτη (γιατρού και αρρώστου)

στο οργανωτικό επίπεδο παροχής φροντίδας υγείας.

Το μοντέλο που θα κυβερνά την πυρηνική σχέση γιατρού-αρρώστου πρέπει να είναι το ιατρικό

μοντέλο, βασισμένο στην επαγγελματική επάρκεια και την ιατρική δεοντολογία. Ο γιατρός, στην

άσκηση του λειτουργήματός του, είναι υπόλογος κυρίως για την επαγγελματική του επάρκεια

και την τήρηση των αρχών της ιατρικής δεοντολογίας. Οι αποφάσεις που αφορούν δεδομένους

αρρώστους πρέπει να είναι απομονωμένες από την οικονομική διάσταση της αποφάσεως. Αυτό

δεν σημαίνει ότι δεν θα λαμβάνονται αποφάσεις συναρτημένες με το κόστος. αλλά τέτοιες

αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται σε επίπεδο οργανισμού που παρέχει φροντίδα υγείας και όχι

από τον γιατρό.



Όσον αφορά το μοντέλο ευθύνης που πρέπει να διέπει τα προγράμματα χειρισμού παροχής

φροντίδας (managed care), το μοντέλο ευθύνης του πολίτη (γιατρού και αρρώστου) διασφαλίζει

ισότητα και δημοκρατία. Οι πλείστες αποφάσεις στο σύστημα χειρισμού προγραμμάτων υγείας

αφορούν την κατανομή ουσιωδών πόρων φροντίδας υγείας, όπως: ποιες υπηρεσίες θα πρέπει

να παρέχονται σε όλους τους αρρώστους ως βασικώς αναγκαίες και ποιες από αυτές θα είναι

στη διάθεση του συστήματος και θα παρέχονται ανάλογα με τις προτιμήσεις των αρρώστων.

Παρόμοιες αποφάσεις στο σύστημα παροχής φροντίδας εμπλέκουν θεμελιώδεις αρχές της

ισότητας και της δικαιοσύνης και ως εκ τούτου είναι πολιτικές αποφάσεις φορτισμένες ηθικά

και αξιοδοτικά.

Οι άνθρωποι δεν έχουν εξουσιοδοτήσει την αγορά να λαμβάνει παρόμοιας υφής ηθικές

αποφάσεις και είναι φανερό ότι δεν νομιμοποιείται ως εκ της φύσεώς της να τις λαμβάνει. Η

έννοια της δικαιοσύνης απαιτεί ότι άτομα που υφίστανται τις συνέπειες παρομοίων, με ηθικά

χαρακτηριστικά, αποφάσεων, να μπορούν να συμμετέχουν στη λήψη τους. Το μοντέλο του

πολίτη διασφαλίζει αυτήν τη συμμετοχή και δεν σημαίνει ότι πρέπει τα όργανα που λαμβάνουν

αποφάσεις στο πλαίσιο της managed care να είναι κυβερνητικά. Απλώς πρέπει να διασφαλίζεται

αντιπροσωπευτικά n συμμετοχή, των ενδιαφερόμενων. Παράλληλα, στο μοντέλο πολίτη n λήψη

αποφάσεων είναι συλλογική δράση που τείνει προς την εξισορρόπηση της δύναμης μεταξύ του

πολίτη (αρρώστων και γιατρών και διοικητικών), και δίνει περισσότερες ευκαιρίες στα άτομα

να επηρεάσουν την λήψη αποφάσεων.

Μια τελική σημείωση ως προειδοποίηση. Για τους περισσότερους ανθρώπους, η ελπίδα και η

προσδοκία είναι ότι n παρεχόμενη φροντίδα υγείας από τον γιατρό βασίζεται στην αρχή ότι ο

γιατρός πρωταρχικά ενδιαφέρεται για το καλώς έχειν του αρρώστου του, και δευτερευόντως

για όλα τα άλλα που υπεισέρχονται στη σχέση αυτή. Η εμπιστοσύνη του αρρώστου

θεμελιώνεται και οικοδομείται σε αυτήν την αρχή.

Εν τούτοις, στη σύγχρονη εποχή, όπου n πρακτική «στραβώνω και πουλώ» ισχύει γενικώς

έναντι της προειδοποίησης «εσύ βλέπε και αγόραζε», είναι εύκολο, για οργανισμούς παροχής

φροντίδας υγείας, να διαφημίζουν αυτήν την εμπιστοσύνη και πίστη στην ιατρική ακεραιότητα,

ενώ, στην πραγματικότητα, υιοθετούν την αρχή της ελεύθερης αγοράς στην πρακτική τους. Μια

τέτοια εξαπάτηση, n οποία εμφανίζει τους γιατρούς ως συνειδητούς επαγγελματίες,

ενδιαφερόμενους πρωταρχικά για το καλώς έχειν των αρρώστων τους, ενώ τους υποχρεώνει,

στην πραγματικότητα, να λειτουργούν ως παραγωγοί κέρδους, έχει ήδη καταστήσει

αναξιόπιστη την ιατρική σήμερα και έχει προκαλέσει έλλειψη εμπιστοσύνης και επίδειξη

κυνισμού που δύσκολα θα ανατραπούν.



Βιβλιογραφία

1. Emanuel EJ, Emanuel LL. What is Accountability in Health Care/ Ann Intern Med. 1996;

124:229-239.

2. Gray ΒΗ. The Profit Motive and Patient Care: The Changing Accountability of Doctors and

Hospitals. Cambridge. ΜΑ, Harvard University Press. 1999.

Ελευθέριος Ανευλαβής

Διευθυντής Α' Παθολογικής κλινικής,

Κωνσταντοπούλειο Νοσοκομείο Ν. Ιωνίας



ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ

Επιδημιολογικά δεδομένα των καρδιαγγειακών νοσημάτων στους

ηλικιωμένους

Μπαμπάτσικου Φωτούλα

Ιατρός-Νοσηλεύτρια Δημόσιας Υγείας, Επίκουρος Καθηγήτρια Νοσηλευτικής Τ.Ε.Ι. Αθήνας

Περίληψη

Τα καρδιαγγειακά νοσήματα σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. εκτιμάται ότι αντιπροσώπευσαν στις

περισσότερες αναπτυγμένες χώρες και σε πολλές αναπτυσσόμενες, τον κύριο όγκο τόσο της

θνησιμότητας όσο και της νοσηρότητας. Με τη βελτίωση του προσδόκιμου επιβίωσης, προβλέπεται

ότι κατά τα επόμενα χρόνια, το ποσοστό των ατόμων των 65 ετών θα

Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση των επιδημιολογικών δεδομένων μεταξύ

ηλικιωμένων και καρδιαγγειακών νοσημάτων.

αυξηθεί. Mε τη δυσανάλογη

αύξηση των ηλικιωμένων σε παγκόσμιο επίπεδο, ο αριθμός των ηλικιωμένων ασθενών με

καρδιαγγειακή νόσο θα επεκταθεί σημαντικά.

Υλικό και μέθοδος: Αναζητήθηκε βιβλιογραφία σε διάφορες ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων

(Medline, Scopus, EMBASE και Cochrane Library) για να προσδιορίσουμε άρθρα σχετικά με την

επιδημιολογία καρδιαγγειακών νοσημάτων που δημοσιεύθηκαν στο χρονικό διάστημα 1971-2007. Η

αναζήτηση πραγματοποιήθηκε χρησιμοποιώντας τους ακόλουθους βασικούς όρους: επιδημιολογία,

ηλικιωμένοι, επιπολασμός, επίπτωση, καρδιαγγειακά νοσήματα, θνησιμότητα, και νοσηρότητα.

Αποτελέσματα: Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής

όσο και στην Ευρώπη προκύπτει ότι στη μεγάλη ηλικία, τόσο η επίπτωση όσο και ο επιπολασμός της

καρδιαγγειακής νόσου αυξάνονται. Ίδια ποσοστά επιπολασμού σε αυτή τη συγκεκριμένη ηλικιακή

ομάδα έδωσαν και έρευνες στην Ελλάδα. Σχεδόν τα δύο τρίτα του συνόλου των θανάτων στις

γυναίκες και στους άνδρες ≥ 65 ετών οφείλονται σε κάποια εκδήλωση των καρδιαγγειακών

νοσημάτων. Η νοσηρότητα και η θνησιμότητα της καρδιαγγειακής νόσου υπόκειται σε ευρεία

γεωγραφική διακύμανση τόσο μεταξύ των διαφόρων χωρών όσο και στο εσωτερικό τους. Οι

καρδιαγγειακές ασθένειες αποτελούν σημαντική αιτία αναπηρίας στους ηλικιωμένους. Η



αθηροσκλήρυνση, η υπέρταση, ο διαβήτης, το κάπνισμα, η παχυσαρκία και η καθιστική ζωή, μεταξύ

των άλλων, είναι υπεύθυνοι για την καρδιαγγειακή νόσο, η οποία προκαλεί το 70% όλων των

θανάτων μετά την ηλικία των 75 ετών. Διαφορές προέκυψαν ως προς το φύλο, τη φυλή, την

εθνικότητα, τη γεωγραφική κατανομή αλλά και το οικονομικό κόστος.

Συμπεράσματα: Η αυξανόμενη επιβάρυνση των καρδιαγγειακών παθήσεων κατά τη γήρανση

αποτελεί οικονομική επιβάρυνση για τις κοινωνίες και τα συστήματά υγειονομικής περίθαλψης τους.

Η έγκαιρη διάγνωση, πρόληψη, ανίχνευση, θεραπεία και πρόγνωση των καρδιαγγειακών παθήσεων

στους ηλικιωμένους μπορεί να βελτιώσει τόσο την ποιότητα όσο και την ποσότητα της ζωής τους.

Λέξεις κλειδιά: Επιδημιολογία, νοσηρότητα, θνησιμότητα, επίπτωση, επιπολασμός,

καρδιαγγειακά νοσήματα, ηλικιωμένοι.

Υπεύθυνος αλληλογραφίας

Δρ. Μπαμπάτσικου Φωτούλα,

Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (Τ.Ε.Ι) Αθήνας

Αγίου Σπυρίδωνα και Παλληκαρίδη

12210 Αιγάλεω- Ελλάς

Τηλ.εργασίας: 210-5385659

REVIEW Epidemiological data of cardiovascular diseases in the elderly

Babatsikou P. Fotoula

MD, RN, PhD, Assistant Professor of Nursing, Department of Nursing A΄, Technological Educational Institute (TEI) of Athens, Greece

Abstract

Based on WHO data, it is estimated that cardiovascular diseases (CDVs) were the leading cause

of mortality and morbidity globally, in most developed and many of the developing countries.

Due to improved life expectancy, it is estimated that in the next years, the proportion of people



aged ≥65 years will

Aim: The aim of this study was explore the relationship between the elderly population (65

years or older) and the cardiovascular disease.

increase. With the disproportionate increase of the elderly population

worldwide, the number of older patients with cardiovascular disease will expand considerably.

Material and Methods: A literature review based on both review and research literature,

conducted during the period of 1971-2007, derived from Medline, Scopus, EMBASE and

Cochrane Library databases using as key words epidemiology, elderly, prevalence, incidence,

cardiovascular diseases, mortality, and morbidity.

Results: Several epidemiological studies conducted in the USA and Europe concludes that both

incidence and prevalence of cardiovascular diseases (CVDs) in elderly are increasing.The same

prevalence patterns have been reported in Greece for this specific age group. Nearly two-thirds

of all deaths in women and men aged ≥ 65 years, are associated to cardiovascular diseases. There

is a significant geographic variation in morbidity and mortality due to cardiovascular diseases

between different countries and within the same countries. Cardiovascular diseases are a major

cause of disability in the elderly. Atherosclerosis, hypertension, diabetes, smoking, obesity,

sedentary lifestyle, are the main responsible factors for cardiovascular diseases, which cause

70% of all deaths of people over the age of 75. There are also differences associated to the sex,

the race, the nationality, the geographic distribution and also the economic cost.

Conclusions: The increasing burden of cardiovascular diseases in the ageing population poses a

substantial economic burden on societies and their health care systems. Early diagnosis,

prevention, detection, therapy and prognosis of cardiovascular diseases in the elderly, can

enhance both the quality and the quantity of their lives.

Key words: Epidemiology, morbidity, mortality, incidence, prevalence, cardiovascular diseases,

elderly.

Corresponding author

Dr Fotoula Babatsikou

Department of Nursing A'

Technological and Educational Institute (TEI) of Athens

Ag. Spiridonos and Palikaridi

12210 Egaleo, Greece

Work tel: 210-5385659



Εισαγωγή

όρος καρδιαγγειακά νοσήματα

περιλαμβάνει την υπέρταση, την

στεφανιαία νόσο, τα αγγειακά εγκεφαλικά

επεισόδια, την καρδιακή ανεπάρκεια,

συγγενείς καρδιοπάθειες και

μυοκαρδιοπάθειες. Σύμφωνα με τον

Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.)

εκτιμάται ότι αντιπροσώπευσαν διεθνώς το

2000, στις περισσότερες αναπτυγμένες

χώρες και σε πολλές αναπτυσσόμενες, τον

κύριο όγκο τόσο της θνησιμότητας όσο και

της νοσηρότητας. Στο σύνολο των θανάτων

παγκόσμια, το 1/3 αποδόθηκε στα

καρδιαγγειακά νοσήματα (16.7 εκατομμύρια

θάνατοι)1. Από αυτούς η στεφανιαία νόσος

ευθυνόταν για 7.22 εκατομμύρια θανάτους

και τα Α.Ε.Ε. για 5,5 εκατομμύρια θανάτους 2. Σύμφωνα µε στοιχεία του Π.Ο.Υ., το 56%

στις γυναίκες και το 45% στους άνδρες, του

συνόλου των θανάτων το 2001, αποδόθηκε

στα καρδιαγγειακά νοσήματα. Επίσης, στις

µεν γυναίκες, η πιο συχνή αιτία θανάτου

μεταξύ των καρδιαγγειακών παθήσεων ήταν

τα Α.Ε.Ε., ενώ στους άντρες η στεφανιαία

νόσος 3. Στην ηλικία των 60 ετών και άνω

και στα δύο φύλα για το 2002, οι θάνατοι

από στεφανιαία νόσο ήταν 5.825 ανά

100.000 άτομα, από αγγειακά-εγκεφαλικά

επεισόδια 4.689 ανά 100.000 και από

υπέρταση 735 ανά 100.000 άτομα 2.

Ειδικότερα στην ηλικία των 65 ετών και άνω

σε έρευνα του Desai et al. στις Η.Π.Α. η

θνησιμότητα από καρδιακές παθήσεις ήταν

1808 θάνατοι ανά 100.000 και από

αγγειακά-εγκεφαλικά επεισόδια 415

θάνατοι ανά 100.000 άτομα 4

Τα καρδιαγγειακά νοσήματα είναι η κύρια

αιτία θανάτου στην Ευρώπη, στα οποία

αποδίδονται περίπου 4.35 εκατομμύρια

θάνατοι ετησίως. Το 49% όλων των

θανάτων στην Ευρώπη προέρχεται από τα

καρδιαγγειακά νοσήματα, από αυτούς

ποσοστό 55% αφορά τις γυναίκες και 43%

τους άνδρες. Στη στεφανιαία νόσο οφείλεται

περίπου το 50% αυτών των θανάτων και

σχεδόν το 1/3 στα Α.Ε.Ε.

.

5

Σύμφωνα µε την Εθνική Στατιστική

Υπηρεσία της Ελλάδος (Ε.Σ.Υ.Ε.) 52.000

θάνατοι (περίπου 49%) σε σύνολο 105.529

θανάτων, το 2003 οφείλονταν σε

καρδιαγγειακές παθήσεις

.

6

• Νόσος εγκεφαλικών αγγείων 18.468

θάνατοι, από αυτούς 17.430 στην ηλικία

άνω των 65 ετών,

. Αναλυτικά, ο

αριθμός των θανάτων που αποδόθηκε σε

κάθε πάθηση του καρδιαγγειακού

συστήματος είναι:

• Νοσήματα της πνευμονικής κυκλοφορίας

και άλλες μορφές καρδιοπάθειας 17.840

θάνατοι, από αυτούς 17.028 στην ηλικία

άνω των 65 ετών,

• Ισχαιμική καρδιοπάθεια 14.067 θάνατοι,

από αυτούς 11.009 στην ηλικία άνω των

65 ετών,

Ο



• Υπερτασική νόσος 1.226 θάνατοι, από

αυτούς 1158 στην ηλικία άνω των 65

ετών

• Άλλα νοσήματα του κυκλοφορικού

συστήματος 1.150 θάνατοι, από αυτούς

957 στην ηλικία άνω των 65 ετών 6

Από τα στοιχεία αυτά φαίνεται, ότι στην

Ελλάδα το 2003 η στεφανιαία νόσος ήταν η

τρίτη αιτία θανάτου και ευθυνόταν για το

13,3% του συνόλου των θανάτων, ενώ

πρώτη αιτία θανάτου ήταν τα αγγειακά-

εγκεφαλικά επεισόδια (17,5% του συνόλου

των θανάτων). Τα καρδιαγγειακά νοσήματα

στα ηλικιωμένα άτομα αποτελούν την πιο

συχνή αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας,

το 50% δε των θανάτων αυτών

παρατηρείται σε άτομα άνω των 75 ετών

.

7

.

Επιδημιολογικά δεδομένα Στεφανιαίας

νόσου

Η στεφανιαία νόσος παραμένει η κύρια αιτία

θνησιμότητας και νοσηρότητας στις

αναπτυγμένες χώρες. Υπάρχουν αρκετές

επιδημιολογικές έρευνες στην Ευρώπη και

στις Η.Π.Α. για τον υπολογισμό της

επίπτωσης της στεφανιαίας νόσου σε

πληθυσμούς διαφόρων χωρών. Όμως τα

περισσότερα αξιόπιστα στοιχεία για την

εκτίμηση συγκριτικών διακρατικών

διαφορών της συχνότητας της στεφανιαίας

νόσου σε διάφορους πληθυσμούς

προκύπτουν από τα δεδομένα θνησιμότητας,

επειδή οι θάνατοι καταγράφονται

υποχρεωτικά και με σχετική αξιοπιστία, ενώ

η νοσηρότητα είναι επιδεκτική τόσο σε

διαφυγές όσο και σε πολλαπλές

καταγραφές8

Είναι γνωστό ότι η θνησιμότητα αλλά και η

νοσηρότητα από στεφανιαία νόσο

διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό από χώρα σε

χώρα αλλά και από πληθυσμό σε πληθυσμό.

.

Όσον αφορά στη θνησιμότητα στοιχεία από

τον Π.Ο.Υ. σε επιλεγμένες χώρες δείχνουν ότι

η θνησιμότητα από στεφανιαία νόσο, στους

άνδρες, ήταν 802 ανά 100.000 άτομα στη

Λευκορωσία, 57 ανά 100.000 άτομα στην

Ιαπωνία και 175 ανά 100.000 άτομα στην

Ελλάδα, ενώ στις γυναίκες, ήταν 359 ανά

100.000 στην Ουκρανία, 19 ανά 100.000

στην Ιαπωνία και 49 ανά 100.000 άτομα

στην Ελλάδα9

Σύμφωνα με τους Mackay και Mensah, 3.8

εκατομμύρια άνδρες και 3.4 εκατομμύρια

γυναίκες πέθαναν το 2002 από στεφανιαία

νόσο, οι μεγαλύτεροι δε αριθμοί θανάτων

παρατηρήθηκαν στην Ινδία (1.531.354),

στην Κίνα (702.925), στη Ρωσία (674.881)

και στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής

(514.450)

.

2

Στις Η.Π.Α. το 2002, ο επιπολασμός της

στεφανιαίας νόσου έφτανε στο 6,9% και η

διακύμανση μεταξύ γυναικών και ανδρών

ήταν 5,6% και 8,4% αντίστοιχα, ενώ η

επίπτωση της νόσου το 2001 ήταν 442,5 ανά

100.000 άτομα και ήταν υψηλότερη στη

μαύρη φυλή. Το 2002 η θνησιμότητα από τη

.



στεφανιαία νόσο ήταν 170,8 ανά 100.000

και ήταν υψηλότερη στη μαύρη φυλή και

στους άνδρες σε σχέση µε τις γυναίκες 10.

Στις Η.Π.Α., η μέση ηλικία πρώτου καρδιακού

επεισοδίου είναι 65,8 έτη για τους άνδρες

και 70,4 έτη για τις γυναίκες. Όσον αφορά

συνολικά την εμφάνιση της ισχαιμικής

καρδιοπάθειας καθυστερεί κατά 10 έτη στις

γυναίκες και κατά 20 έτη για τον αιφνίδιο

θάνατο και το οξύ έμφραγμα του

μυοκαρδίου11

Κατά τη δεκαετία 1988-1998, η θνησιμότητα

από στεφανιαία νόσο στις ηλικίες 35-74 σε

επιλεγμένες χώρες μειώθηκε κατά 30%

στους άνδρες και κατά 29% στις γυναίκες

στις Η.Π.Α., κατά 43% στους άνδρες και

κατά 40% στις γυναίκες στη Σουηδία, κατά

46% στους άνδρες και κατά 52% στις

γυναίκες στην Αυστραλία και κατά 11%

στους άνδρες και κατά 15% στις γυναίκες

στην Ελλάδα, ενώ αυξήθηκε κατά 8% στους

άνδρες και μειώθηκε κατά 10% στις

γυναίκες στην Ιαπωνία

.

2. Αντίθετα αυξήθηκε

κατά 61% στις γυναίκες στην Κροατία και

κατά 62% στους άνδρες, κατά 30% στις

γυναίκες και κατά 53% στους άνδρες στην

Λευκορωσία και κατά 26% στις γυναίκες και

κατά 20% στους άνδρες στην Ρουμανία2

Στην ηλικία των 60 ετών και άνω, οι θάνατοι

από στεφανιαία νόσο και στα δύο φύλα για

το 2002 ήταν 5.825 ανά 100.000

.

2. Στην

Ελλάδα το 2001 η θνησιμότητα από

ισχαιμική καρδιοπάθεια στην ηλικία των 65

ετών και άνω ήταν 663,4 ανά 100.000 για

τους άνδρες και 393,7 ανά 100.000 για τις

γυναίκες και επήλθε μείωση από το 1995-

2000 κατά 11,6% στους άνδρες και κατά

9,2% στις γυναίκες12. Σε μελέτη των

Παπαθανασίου και συνεργατών βρέθηκε ότι

η επίπτωση της ισχαιμικής καρδιοπάθειας

προσαρμοσθείσα για τις ηλικίες 30-80 ετών

ήταν 45,2 περιστατικά ανά 10.000

κατοίκους/ έτος (70,2/10.000 για τους

άνδρες και 20,9/10.000 για τις γυναίκες) 13.

Σε μελέτη ηλικιωμένων ηλικίας άνω των 65

ετών, στα Κέντρα Ανοικτής Προστασίας

Ηλικιωμένων (Κ.Α.Π.Η.), ιστορικό

στεφανιαίας νόσου ανέφερε το 27,6% των

ανδρών και το 10,2% των γυναικών14

Στην Ευρώπη, η στεφανιαία νόσος, η πιο

κοινή αιτία θανάτου, ευθύνεται για περίπου

1.95 εκατομμύρια θανάτους ετησίως,

περίπου για το 23% του συνόλου των

θανάτων στις γυναίκες και το 21% του

συνόλου των θανάτων στους άνδρες

.

5 και

είναι η κύρια αιτία θανάτου σε άνδρες

ηλικίας 45 ετών και άνω και σε γυναίκες

ηλικίας 65 ετών και άνω. Στις χώρες της

Ευρωπαϊκής Ένωσης η στεφανιαία νόσος

ευθύνεται για περίπου 744.000 θανάτους

ετησίως, από αυτούς ποσοστό 17% (1 στους

6 θανάτους) στους άνδρες και 15% (1 στους

7 θανάτους) στις γυναίκες5

Η θνησιμότητα και κατά συνέπεια η

επίπτωση της νόσου αυξάνονται σε

συνάρτηση με την ηλικία και είναι

.



μεγαλύτερες μεταξύ ανδρών παρά μεταξύ

γυναικών 15 και μάλιστα εμφανίζεται στους

άνδρες σε μικρότερη ηλικία, αλλά οι κλινικές

εκδηλώσεις της (στηθάγχη, έμφραγμα,

αιφνίδιος θάνατος) παρατηρούνται στους

άνδρες στην ηλικία των 50-60 ετών και στις

γυναίκες στην ηλικία των 60-70 ετών. Οι

άνδρες προσβάλλονται συχνότερα από τις

γυναίκες σε αναλογία 4/1. Αυτή η αναλογία

πριν την ηλικία των 40 ετών είναι 8/1 και

μετά την ηλικία των 70 ετών γίνεται 4/1. Ο

Kannel και συνεργάτες 16 καθώς και ο Mann

και συνεργάτες 17 ερμηνεύοντας τη διαφορά

στη συχνότητα της στεφανιαίας νόσου στα

δύο φύλα την απέδωσαν στον πιθανό

προστατευτικό ρόλο των οιστρογόνων και

στα διαφορετικά επίπεδα λιπιδίων στο αίμα

και ιδιαίτερα της HDL. Επειδή στις γυναίκες

μετά την εμμηνόπαυση παύει να υπάρχει ο

προστατευτικός ρόλος των οιστρογόνων,

αυξάνεται η πιθανότητα εμφανίσεως της

νόσου16,17

Στις αναπτυγμένες χώρες η στεφανιαία

νόσος είναι τώρα συχνότερη στις

χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικές τάξεις,

σε αντίθεση με τις λιγότερο αναπτυγμένες

χώρες όπου εξακολουθεί να είναι συχνότερη

στις ανώτερες κοινωνικοοικονομικές τάξεις

και ο λόγος είναι ότι σε αυτές τις χώρες δεν

έχει επέλθει ακόμα η αναστροφή της σχέσης

που χαρακτηρίζει την διαχρονική εξέλιξη της

νόσου και είναι απότοκος κυρίως της

αγωγής υγείας που γίνεται αποδεκτή αρχικά

περισσότερο από άτομα ανωτέρου

εκπαιδευτικού και κοινωνικοοικονομικού

επιπέδου

.

18,19

Διάφορες μελέτες δείχνουν ότι η φυλή παίζει

κάποιο ρόλο στην εμφάνιση ισχαιμικής

καρδιοπάθειας, έτσι οι μαύροι στις Η.Π.Α.

εμφανίζουν μεγαλύτερο επιπολασμό

παραγόντων κινδύνου στεφανιαίας νόσου

όπως είναι η υπέρταση, η υπερλιπιδαιμία και

ο σακχαρώδης διαβήτης

.

20 και ορισμένες

έρευνες σημειώνουν υψηλότερες τιμές

θνησιμότητας και θνητότητας από ισχαιμική

καρδιοπάθεια σε πληθυσμούς μαύρων21

.

Επιδημιολογικά δεδομένα Αγγειακών

Εγκεφαλικών Επεισοδίων

Τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια (Α.Ε.Ε.)

συνιστούν βλάβες του εγκεφαλικού ιστού,

αποτέλεσμα οξείας ισχαιμίας ή αιμορραγίας

και ανάλογα με τη φύση τους διακρίνονται

σε ισχαιμικά ή αιμορραγικά. Τα ισχαιμικά

αποτελούν το 80% του συνόλου των

εγκεφαλικών επεισοδίων 22,23 και οφείλονται

σε θρομβοεμβολές εξωκρανιακών ή

ενδοκρανιακών αρτηριών λόγω

αθηρωματοσκλήρυνσης των αγγείων και

υπέρτασης, σε έμβολα καρδιακής

προέλευσης, σε καταστάσεις

υπερπηκτικότητας του αίματος, σε

αποφράξεις μικρών διατιτραινουσών

αρτηριών του εγκεφάλου ή σε άλλες μη

αρτηριοσκληρυντικής αιτίας



αρτηριοπάθειες22,24. Το υπόλοιπο 12%

οφείλονται σε ενδοεγκεφαλικές αιμορραγίες,

με την υπέρταση να αποτελεί τον

βασικότερο παράγοντα κινδύνου και το 8%

σε υπαραχνοειδείς αιμορραγίες (με

συνηθέστερες αιτίες τις κρανιοεγκεφαλικές

κακώσεις και τη ρήξη ενδοκρανιακού

ανευρύσματος)23. Η ετήσια επίπτωση τους

υπολογίζεται σε 150-200 περιπτώσεις ανά

100.000 άτομα23

Η ακριβής διάγνωση των Α.Ε.Ε. είναι

σημαντική για τη θεραπεία και την

πρόγνωση τους. Τα αιμορραγικά Α.Ε.Ε.

έχουν υψηλότερη θνητότητα και

νοσηρότητα από τα ισχαιμικά Α.Ε.Ε.

Θνητότητα 30 ημερών μετά το επεισόδιο, 8-

15% για το εγκεφαλικό έμφρακτο, 42-46%

για την υπαραχνοειδή αιμορραγία και 48-

82% για την ενδοεγκεφαλική

αιμορραγία

.

23,25,26

Τα Α.Ε.Ε. αποτελούν την 3

. η (10%) κατά

σειρά συχνότητας αιτία θανάτου μετά την

στεφανιαία νόσο (13%) και τα κακοήθη

νεοπλάσματα (12%) παγκοσμίως2, τη 2η

κατά σειρά συχνότητας αιτία θνησιμότητας

στις ηλικίες άνω των 65, την 1η αιτία

αναπηρίας για τους ενήλικες προκαλώντας

μερική ή πλήρη ανικανότητα σε ποσοστό

24%-54% αλλά και την 2η αιτία άνοιας μετά

την νόσο του Alzheimer2,27,28,29

Στους τρεις πρώτους μήνες μετά την

εμφάνιση του επεισοδίου, η θνησιμότητα

αγγίζει το ένα τέταρτο των συνολικών

περιστατικών, ενώ για τις ηλικίες άνω των

85 ετών φτάνει μέχρι το 40%

.

26,27,30. Από

τους επιζώντες το 25%-50% αποκτά

αναπηρίες ή είναι εξαρτημένο, το 50% είναι

ανίκανο να περπατήσει, ισάριθμο ποσοστό

παραμένει σε αφασία, ενώ το 30% υποφέρει

από κατάθλιψη2,22,27,28

Από επιδημιολογικές μελέτες

. 31-34 προέκυψαν

διαφορές ως προς το φύλο, την εθνικότητα,

τη γεωγραφική κατανομή αλλά και το

οικονομικό κόστος των Α.Ε.Ε. Μελέτες

έδειξαν αυξημένη συχνότητα της νόσου σε

άτομα άλλων φυλών συγκριτικά με την

λευκή φυλή όπως στους μαύρους στις Η.Π.Α. 35,36 και στους Ισπανούς στις Η.Π.Α.36

Είναι νόσημα της μεγάλης (άνω των 65

ετών) και πολύ μεγάλης ηλικίας με

συχνότητα που ανεβαίνει απότομα με την

ηλικία, με κάθε δεκαετία (από την δεκαετία

των 45-54 έως την δεκαετία των 75 και

άνω) η επίπτωση στους άνδρες ανεβαίνει

κατά 2,6 φορές ως προς την προηγούμενη

δεκαετία και κατά 3,1 φορές στις

γυναίκες

.

27,29. Τα Α.Ε.Ε. είναι ο πιο

διαδεδομένος παράγοντας πρόκλησης

νευρολογικών δυσλειτουργιών και ο

δεύτερος εμφάνισης άνοιας, ενώ 15

εκατομμύρια άνθρωποι υφίστανται

αγγειακό επεισόδιο κάθε χρόνο, με μόλις το

25% εξ αυτών να αναρρώνει πλήρως2,22,29

Σε άτομα άνω των 60 χρονών ο επιπολασμός

των Α.Ε.Ε. φτάνει αυτή της στεφανιαίας

νόσου, ενώ σε άτομα άνω των 70 ετών την

.



ξεπερνά, ενώ περίπου 88% των θανάτων

από Α.Ε.Ε. αφορά άτομα άνω των 65

ετών27,37. Χώρες με τα μικρότερα ποσοστά

θνησιμότητας από Α.Ε.Ε. στις ηλικίες 35-84

είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Καναδάς, η

Γαλλία και η Αυστραλία, μειώθηκαν επίσης

και τα ποσοστά θνησιμότητας στις χώρες

της Δυτικής Ευρώπης με εξαίρεση την

Πορτογαλία 37

Σύμφωνα µε τους Mackay και Mensah 15

εκατομμύρια άνθρωποι προσβάλλονται κάθε

χρόνο από Α.Ε.Ε., σε αυτούς παρατηρούνται

περίπου 5,5 εκατομμύρια θάνατοι

παγκοσμίως που οφείλονται σε Α.Ε.Ε. και

περίπου στα 5 εκατομμύρια δημιουργούνται

μόνιμες βλάβες- αναπηρίες

.

2

Στην ηλικία των 60 ετών και άνω οι θάνατοι

από Α.Ε.Ε. και στα δύο φύλα για το 2002

ήταν 4.689 ανά 100.000 παγκοσμίως

. Η θνησιμότητα

από Α.Ε.Ε. είναι μεγαλύτερη στις γυναίκες (3

εκατομμύρια θάνατοι ετησίως) συγκριτικά

µε τους άνδρες (2.5 εκατομμύρια) - 11%

έναντι 8,4% - οι μεγαλύτεροι δε αριθμοί

θανάτων για το 2002 παρατηρήθηκαν στην

Κίνα 1.652.885, στην Ινδία 771.067, στη

Ρωσία 517.424, στις Ηνωμένες Πολιτείες

Αμερικής 163.768 και στην Ιαπωνία

134.952.

2. Το

φορτίο των Α.Ε.Ε. υπολογίζεται να αυξηθεί

παγκοσμίως από περίπου 38 εκατομμύρια

DALYs (Disability-Adjusted-Life-Years) που

ήταν το 1990 σε 61 εκατομμύρια DALYs το

20202

Στην Ευρώπη τα Α.Ε.Ε., ευθύνονται για

περίπου 1.28 εκατομμύρια θανάτους

ετησίως, περίπου για το 18% του συνόλου

των θανάτων στις γυναίκες (1 στις 6

γυναίκες) και το 11% του συνόλου των

θανάτων στους άνδρες (1 στους 10 άνδρες)

.

5. Στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα

Α.Ε.Ε. ευθύνονται για περίπου 490.000

θανάτους ετησίως, περίπου για 1 στους 10

θανάτους (9%) στους άνδρες και 1 στους 9

θανάτους (13%) στις γυναίκες 5. Ο Brainin

και συνεργάτες εκτίμησαν ότι περισσότεροι

από 900.000 άνθρωποι νοσηλεύονται για

εγκεφαλικά επεισόδια ετησίως στην Ευρώπη 38. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Π.Ο.Υ. ο

αριθμός των Α.Ε.Ε. σε επιλεγμένες χώρες της

Ευρώπης είναι δυνατόν να αυξηθεί από 1,1

εκατομμύρια το χρόνο το 2000, σε 1,5

εκατομμύρια το χρόνο το 202539

Σύμφωνα µε την Εθνική Στατιστική

Υπηρεσία της Ελλάδος το 2003, οι θάνατοι

από Α.Ε.Ε. στην ηλικία άνω των 65 ετών

ανήρχοντο σε 17.430

.

6. Ελληνικά δεδομένα

σε σχέση με την επίπτωση των Α.Ε.Ε., τον

επιπολασμό και το κόστος είναι

περιορισμένα40 . Η θνησιμότητα από Α.Ε.Ε.

στην Ελλάδα το 2001, στην ηλικία των 65

ετών και άνω ήταν 802,2 ανά 100.000 για

τους άνδρες και 897,5 ανά 100.000 για τις

γυναίκες και επήλθε μείωση από το 1995-

2000 κατά 15,4% στους άνδρες και κατά

14,2% στις γυναίκες12. Μελέτη των Vemmos

και συνεργατών δείχνει ότι η ετήσια



επίπτωση ισχαιμικών επεισοδίων Α.Ε.Ε.

μεταξύ 45-84 ετών ανέρχεται στις 249 νέες

περιπτώσεις τον χρόνο ανά 100.000

πληθυσμού, αριθμός από τους μικρότερους

στην Ευρώπη για το χρονικό διάστημα1993-

9440. Σε μελέτη ηλικιωμένων στα Κέντρα

Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων

(Κ.Α.Π.Η.), ηλικίας άνω των 65 ετών, ο

επιπολασμός ήταν 10,5% στους άνδρες και

5,3% στις γυναίκες14

.

Συμπεράσματα

Η συμβολή των καρδιαγγειακών νοσημάτων

στη διαμόρφωση της νοσηρότητας και της

θνησιμότητας, κυρίως του ανδρικού

πληθυσμού είναι υψηλή και εξαιτίας αυτού

είναι απαραίτητη η γνώση και η

καταπολέμηση των παραγόντων κινδύνου

(όπως το κάπνισμα, η κακή διατροφή, η

έλλειψη φυσικής άσκησης, το αλκοόλ κ.λπ.)

που επιδρούν το ίδιο βλαπτικά στις μεγάλες

ηλικίες όπως και στις νεότερες (με

παχυσαρκία, υπέρταση, υπερλιπιδαιμία και

υπεργλυκαιμία).

Η μείωση της θνητότητας της στεφανιαίας

νόσου από σχεδόν 50% σε λιγότερο από

25% είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του

αριθμού των ατόμων με ιστορικό

στεφανιαίας νόσου στον πληθυσμό, την

αύξηση δηλαδή του επιπολασμού της νόσου

κυρίως μεταξύ των ηλικιωμένων. Το ίδιο

ισχύει, σε μικρότερο όμως βαθμό, και για τα

αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. Το

αποτέλεσμα είναι ο πληθυσμός των

ηλικιωμένων να έχει αυξημένες απαιτήσεις

ιατρικής φροντίδας που σχετίζεται με τα

νοσήματα αυτά. Είναι επίσης σαφές, ότι ο

επιπολασμός των καρδιαγγειακών

νοσημάτων στον πληθυσμό των

ηλικιωμένων θα αυξηθεί περαιτέρω, αφού η

δυνατότητα διάγνωσης,

συμπεριλαμβανομένης και της πρώιμης

διάγνωσης, βελτιώνεται, η θνητότητα

μειώνεται και οι περισσότεροι παράγοντες

κινδύνου, συμπεριλαμβανομένης της

παχυσαρκίας και της μειωμένης φυσικής

άσκησης, επιτείνονται.

Πολλοί από τους παράγοντες κινδύνου

συνδέονται στενά με τον καθημερινό τρόπο

ζωής και είναι απαραίτητη η γνώση τους για

τον σχεδιασμό προγραμμάτων πρόληψης και

τον προγραμματισμό της ζήτησης των

υπηρεσιών υγείας.


1. WHO. The World Health Report 2002.

Reducing the risks, promoting healthy

life. World Health Organization, Geneva

2002.

2. Mackay J, Mensah G. The Atlas of heart

disease and Stroke. WHO, CDC, 2006.

3. Global Cardiovascular InfoBase 2002.

4. Desai MM, Zhang P, Hennesssy CH.

Surveillance for morbidity and mortality

among older adults-United States, 1995-



1996. MMWR CDC Syrveill Summ 1999;

48(8): 7-25.

5. British Heart Foundation. Coronary

heart disease statistics 2005.

6. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδας

(Ε.Σ.Υ.Ε.). Στατιστική της φυσικής

κίνησης του πληθυσμού της Ελλάδας.

Διαχρονικές σειρές (2000-2005), www

statistics.gr.

7. Δοντάς Α. Η Τρίτη Ηλικία- Προβλήματα

και Δυνατότητες. Αθήνα 1981.

8. Τριχόπουλος Δ. Επιδημιολογία. Αρχές,

μέθοδοι, εφαρμογές. Εκδόσεις

Παρισιάνος. Αθήνα 1982.

9. WHO. Geneva, Whosis database 2002.

10. American Heart Association. www

americanheart.org 2004.

11. American Heart Association, www

americanheart.org 2001.

12. WHO. Regional Office for Europe.

Highlights on health in Greece2004.

Copenhagen, WHO Regional Office for

Europe 2006.

13. Παπαθανασίου Α, Παππάς Κ,

Λεονταρίδης Ι, Κοραντζόπουλος Π,

Βουγιουκλάκης Τ, Κυργίου Μ,

Δημητρούλα Β, Μιχάλης Λ, Γουδέβενος Ι.

Επιδημιολογική μελέτη ισχαιμικής

καρδιοπάθειας στη βορειοδυτική

Ελλάδα. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής

2005;22(6):575-580.

14. Μπαμπάτσικου Φ. Κατάσταση υγείας και

προσδιοριστικοί παράγοντες σε

ηλικιωμένους. Διδακτορική Διατριβή.

Αθήνα 2007.

15. Lernfelt B, Landahl S, Svanborg A.

Coronary heart disease at 70,75 and 79

years of age: a longitudinal study with

special reference to sex differences and

mortality. Age Ageing 1990; 19(5): 297-

303.

16. Kannel WB, Castelli WP, Gordon T,

McNamara PM. Serum cholesterol,

lipoproteins and the risk of coronary

heart disease: the Framingham study.

Ann Intern Med 1971;74(1):1-12.

17. Mann JI, Inman WH, Thorogood M. Oral

contraceptive use in older women and

fatal myocardial infarction. Br Med J

1976; 2(6033) 445-447.

18. Emberson JR, Whincup PH, Morris RW,

Walker M. Social class differences in

coronary heart disease in middle-aged

British men: implications for prevention.

Int J Epidemiol 2004; 33(2):289-296.

19. Κουτής Χ. Επιδημιολογικές παράμετροι

στεφανιαίας νόσου. Διδακτορική

Διατριβή. Αθήνα 1992.

20. Lakshman MR, Reda D, Materson BJ,

Cushman WC, Kochar MS, Nunn S,

Hamburger RJ, Freis ED. Comparison of

plasma lipid and lipoprotein profiles in

hypertensive black versus white men.

Department of Veterans Affairs

Cooperative Group on Antihypertensive



Agents. Am J Cardiol 1996; 78(11):

1236-1241.

21. White AD, Rosamond WD, Chambless LE,

Thomas N, Conwill D, Cooper LS, Folsom

AR. Sex and race differences in short-

term prognosis agter acute coronary

heart disease events: the Atherosclerosis

Risk in Communities (ARIC) study. Am

Heart J 1999; 138(3 Pt 1): 540-548.

22. Branstater EM. Stroke Rehabilitation. In:

Dwlisa AJ, Gans MB (eds) Rehabilitation

Medicine, Principles and Practice.

Lippincott Raven, 1998:1165-1989.

23. Καλφάκης Ν. Αγγειακά Εγκεφαλικά

Επεισόδια. Στο: Βασιλόπουλος Δ.(συγρ.)

Νευρολογία- Επιτομή Θεωρίας και

Πράξης. Ιατρικές Εκδόσεις

Π.Χ.Πασχαλίδης, Αθήνα 2003;267-287.

24. Vemmos KN, Spengos K, Tsivgoulis G,

Manios E, Zis V, Vassilopoulos D.

Aetiopathogenesis and long-term

outcome of isolated pontine infarcts. J

Neurol 2005; 252(2): 212-217.

25. Tsivgoulis G, Vemmos K, Papamichael C,

Spengos K, Manios E, Stamatelopoulos K,

Vassilopoulos D, Zakopoulos N. Common

carotid artery intima-media thickness

and the risk of stroke recurrence. Stroke

2006; 37(7): 1913-1916.

26. Arboix A, Garcia-Eroles L, Massons J,

Oliveres M, Targa C. Acute stroke in very

old people: clinical features and

predictors of in-hospital mortality. J Am

Geriatr Soc 2000;48(1):36-41.

27. Hardie K, Hankey GJ, Jamrozik K,

Broadhurst RJ, Anderson C. Ten-year risk

of first recurrent stroke and disability

after first-ever stroke in the Perth

Community Stroke Study. Stroke 2004;

35(3): 731-735.

28. Anderson CS, Carter KN, Brownlee WJ,

Hackett ML, Broad JB, Bonita R. Very

long –term outcome after stroke in

Auckland, New Zealand. Stroke 2004;

35(8): 1920-1924.

29. Seshadri S, Beiser A, Kelly-Hayes M, Kase

CS, Au R, Kannel WB, Wolf PA. The

lifetime risk of stroke: estimates from

the Framingham Study. Stroke 2006;

37(2): 345-350.

30. Carandang R, Seshardi S, Beiser A, Kelly-

Hayes M, Kase CS, Kannel WB, Wolf PA.

Trends in incidence, lifetime risk,

severity and 30-day mortality of stroke

over the past 50 years. JAMA 2006;

296(24):2939-2946.

31. Wolfe CD, Giroud M, Kolominsky-Rabas

PL, Dundas R, Lemesle M, Heuschmann P,

Rudd A. Variations in stroke incidence

and survival in 3 areas of Europe.

European registries of stroke (EROS)

collaboration. Stroke 2000; 31(9): 2074-

2079.

32. DiCarlo A, Lamassa M, Baldereschi M,

Pracucci G Basile AM, Wolfe CD, Giroud



M, et al. Sex differences in the clinical

presentation, resource use and 3-month

outcome of acute stroke in Europe: data

from a multicenter multinational

hospital-based registry. Stroke 2003;

34(5) 1114-1119.

33. Brown DL, Boden-Albala B, Langa KM,

Lisabeth LD, Fair M, Smith MA, Sacco RL,

Morgenstern LB. Projected costs of

ischemic stroke in the United States.

Neurology 2006; 67(8): 1390-1395.

34. Strong K, Mathers C, Bonita R.

Preventing stroke: saving lives around

the world. Lancet Neurol 2007;

6(2):182-187.

35. Broderick J, Brott T, Kothari R, Miller R,

Khoury J, Pancioli A, Gebel J, Mills D,

Minneci L, Shukla R. The Greater

Cincinnati/ Northern Kentucky Stroke

Study: preliminary first-ever and total

incidence rates of stroke among blacks.

Stroke 1998; 29(2): 415-421.

36. White H, Boden-Albala B, Wang C, Elkind

MS, Rundek T, Wright CB, Sacco RL.

Ischemic stroke subtypes incidence

among whites, blacks and Hispanics: the

Northern Manhattan Study. Circulation

2005; 111(10): 1327-1331.

37. Sarti C, Rastenyte D, Cepaitis Z,

Tuomilehto J. International trends in

mortality from stroke, 1968-1994.Stroke

2000; 31(7): 1588-1601.

38. Brainin M, Bornstein N, Boysen G,

Demarin V. Acute neurological stroke

care in Europe: Results of the European

Care Inventory. J Neurol 2000; 7 (1):5-

10.

39. Truelsen T, Piechowski-Jóźwiak B,

Bonita R, Mathers C, Bogousslavsky J,

Boysen G. Stroke incidence and

prevalence in Europe: a review of

available data. Eur J Neurol 2006;

13(6):581-598.

40. Vemmos KN, Bots ML, Tsibouris PK, Zis

VP, Grobbee DE, Stranjalis GS,

Stamatelopoulos S. Stroke incidence and

case-fatality in southern Greece: The

Arcadia stroke registry. Stroke 1999;

30:363-370.




Προσδιοριστικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες και άσθμα

Ρεκλείτη Μαρία1, Δρ. Ρούπα Ζωή2

1. Νοσηλεύτρια, Υποψήφια MSc, Γενικό Νοσοκομείο Κορίνθου 2. Καθηγήτρια Τμήματος Νοσηλευτικής Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου

Περίληψη

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σημαντική αύξηση των κρουσμάτων άσθματος παγκοσμίως,

γεγονός που, κατά την επιστημονική κοινότητα, οφείλεται κατά κύριο λόγο στην επιβάρυνση του

περιβάλλοντος από μολυσματικούς παράγοντες. Το άσθμα είναι μία χρόνια πάθηση του

αναπνευστικού συστήματος με κύριο χαρακτηριστικό της τη δύσπνοια, που οφείλεται σε παροδική

στένωση των αεραγωγών. Με κύρια χαρακτηριστικά μία συνεχώς αυξανόμενη επιδημιολογική

διάσταση, τη χρονιότητα, την πολυπαραγοντική αιτιολογία του και την αδιευκρίνιστη παθογένειά

του, το άσθμα διατηρεί πάντοτε τα πρωτεία σε κάθε μορφής επιστημονικές εκδηλώσεις. Άνθρωποι

όλων των ηλικιών, σε όλο τον κόσμο, πάσχουν από αυτή τη χρόνια νόσο, η οποία, εάν δεν βρίσκεται

σε έλεγχο, μπορεί να τους θέσει σοβαρούς περιορισμούς στην καθημερινή τους ζωή ή και να αποβεί

κάποιες φορές μοιραία.

Σκοπός: Με τη μελέτη αυτή επιχειρείται να καταδειχθεί η επίδραση του περιβάλλοντος στην

εμφάνιση και ανάπτυξη του άσθματος.

Ανασκόπηση (Μέθοδος): Η βιβλιογραφία που ανασκοπήθηκε ήταν πρόσφατη Ελληνική και Διεθνής

και πραγματοποιήθηκε μέσω της αναζήτησης πληροφοριών κυρίως στις βάσεις δεδομένων Pubmed

και TRIP Database.

Αποτελέσματα - Συμπεράσματα: Η ατμοσφαιρική ρύπανση και η επίδραση του «δυτικού» τύπου

διαβίωσης συμβάλλουν στην αύξηση του επιπολασμού του άσθματος στις ανεπτυγμένες χώρες.

Δεδομένα από πληθώρα μελετών στηρίζουν την άποψη ότι η αλλαγή στον τρόπο διατροφής, η μείωση

της σωματικής άσκησης και το καθημερινό άγχος σε μια ταχέως κινούμενη κοινωνία επιδρούν άμεσα

στην ανάπτυξη του άσθματος. Η έκταση που προσλαμβάνουν οι κλιματικές αλλαγές στον πλανήτη, η

αύξηση της ευαισθησίας σε αλλεργιογόνα, η χρήση ερεθιστικών ουσιών για το αναπνευστικό, όπως

φυτοφάρμακα και βιομηχανικές ουσίες, η χαμηλή ποιότητα του αέρα των εσωτερικών χώρων και η



κληρονομικότητα οδηγούν σε νέα κρούσματα άσθματος παγκοσμίως. Η ελαχιστοποίηση των

συμπτωμάτων και ο έλεγχος της νόσου δίνει την ευκαιρία στον πάσχοντα για μία καλύτερη ποιότητα

ζωής. Επιπλέον, η καλύτερη κατανόηση των περιβαλλοντικών παραγόντων που πυροδοτούν την

έναρξη του άσθματος και εξήγηση των δράσεων των γονιδίων που εμπλέκονται, θα επιτρέψουν το

σχεδιασμό αποτελεσματικών προγραμμάτων πρόληψης και αντιμετώπισης.

Λέξεις κλειδιά: Άσθμα, περιβαλλοντικοί παράγοντες, αλλεργιογόνα, διαχείριση άσθματος.


Ρεκλείτη Μαρία,

Νικομηδείας 27,

Κόρινθος, ΤΚ 20100,

Τηλ: 2741 361 261, 6977594233,

e-mail: [email protected]

REVIEW The environmental impact on the development of asthma

Rekliti Maria1, Dr. Roupa Ζoe2

1. RN, MSc (c), General Hospital of Corinth, Greece 2. MD, PhD, Nursing Department, European University Cyprus

Abstract

During recent years, it is noted a great increase in asthma cases worldwide due to environmental

contamination, according to the scientific community. Asthma is a chronic disease of the

respiratory system with a key point the shortness of breath due to a temporary airway stenosis.

Its main characteristics are: an increasingly assuming epidemic dimensions disease, its

chronicity and unidentified pathogenesis. Furthermore, it is a multifactor disease and it is

always first on the subjects list of every scientific meeting. People of all ages and origins suffer

from this chronic disease which can set great limits to their daily life or even be sometimes fatal,

if it is not kept under control.



Purpose: Show the environmental impact on the appearance and development of asthma.

Review (Methodology): Bibliography review is recently Greek and international and

information was retrieved from Pub med and TRIP databases

Results - Conclusions: Air pollution and the effect of western lifestyle contribute to the increase

of asthma prevalence in developed countries. Data from several studies argue that changing

nutritional habits, reducing physical activity and coping with daily stress in today’s fast-paced,

changing world affect directly the development of asthma. By assuming new dimensions in

world climate changes, increasing sensitization in allergens, using respiratory irritants, such as

pesticides and compounds and chemicals of industrial origin, and at the same time the poor

indoor air quality and family history of asthma lead to new asthma cases worldwide. Moreover,

the minimization of the symptoms and the control of the disease offer the opportunity for the

patient to a better quality of life. Finally, by understanding better the environmental factors

which trigger the development of asthma and by explaining the involved gene action, they will

be delivered more effective prevention and treatment programs.

Key words: Asthma, environmental factors, allergens, asthma management.


Rekliti Maria

27 Nikomidias street

GR-20100 Corinth, Greece

Tel: + 30 2741 361 261, + 30 6977594233


Εισαγωγή

ον 4ο π.χ. αιώνα, ο φιλόσοφος

Αριστοτέλης έγραψε την πρώτη μελέτη

στην ιστορία της ανθρωπότητας για τη

φυσική της γης και του αέρα, τα

Μετεωρολογικά. "Ολόκληρος ο γήινος

κόσμος", έγραψε ο Αριστοτέλης,

"αποτελείται από τέσσερα στοιχεία: φωτιά,

αέρα, νερό και γη. Αυτά μπορούν να

μετασχηματισθούν το ένα στο άλλο, το

καθένα βρίσκεται κρυμμένο μέσα στα

υπόλοιπα".

Σήμερα γνωρίζουμε πως η θεωρία του

Αριστοτέλη δεν ισχύει στο σύνολό της.

Γνώριζε όμως ότι ο αέρας ήταν σημαντικός.

Στην πραγματικότητα, δίχως αέρα δεν

μπορεί να υπάρξει ζωή στη γη. Μπορούμε να

Τ



ζήσουμε χωρίς τροφή για εβδομάδες, χωρίς

νερό για μέρες, χωρίς άσκηση για μια

ολόκληρη ζωή, όμως χωρίς οξυγόνο μόνο

λίγα λεπτά, προτού αρχίσουν να πεθαίνουν

τα κύτταρα στο σώμα μας. Το γεγονός αυτό

προκαλεί θλίψη και άγχος στους ανθρώπους

που έχουν άσθμα. Μία τόσο χαλαρωτική

δραστηριότητα, όπως είναι η αναπνοή, κατά

την ασθματική κρίση μετατρέπεται σε

επίπονη προσπάθεια.

Το άσθμα είναι μία ασθένεια που χάνεται

στα βάθη της ιστορίας, στην αρχαία Κίνα,

την Αίγυπτο και την Ελλάδα και δεν είναι

μόνο το αποτέλεσμα του σύγχρονου τρόπου

ζωής και της μόλυνσης της ατμόσφαιρας.

Αναζητώντας εδώ και αιώνες τη θεραπεία,

τις τελευταίες δεκαετίες έχει γίνει μεγάλη

πρόοδος στον τομέα της έρευνας σχετικά με

το άσθμα. Με σημαντικές ανακαλύψεις

στους τομείς της γενετικής και της ιατρικής,

σήμερα υπάρχει ποικίλη γνώση για την

εντόπιση, τη διαχείριση και τον έλεγχο του

άσθματος, δίνοντας ελπίδες σε εκατομμύρια

ανθρώπους στη γη.

Εννοιολογικοί προσδιορισμοί

Άσθμα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης

διαταραχή, στην οποία εμπλέκονται και

διαδραματίζουν περίπλοκο ρόλο πολλά

κύτταρα και κυτταρικά στοιχεία. Η χρόνια

φλεγμονή δημιουργεί αυξημένη βρογχική

υπεραντιδραστικότητα που οδηγεί σε

επαναλαμβανόμενα επεισόδια συρίττουσας

αναπνοής, δύσπνοιας, βάρους στο στήθος

και βήχα ιδιαίτερα τη νύχτα ή νωρίς το

πρωί. Αυτά τα επεισόδια συνδυάζονται με

εκτεταμένη αλλά μεταβαλλόμενη βρογχική

απόφραξη, που αναστρέφεται είτε αυτόματα

ή με θεραπεία.1-4 Ποικίλουν όμως σε

δριμύτητα και συχνότητα από άνθρωπο σε

άνθρωπο.

Οι ασθματικοί παροξυσμοί σχετίζονται με

αυξημένη φλεγμονή των αεραγωγών, η

οποία σε ευαίσθητα άτομα μπορεί να

πυροδοτηθεί από αναπνευστικές λοιμώξεις,

έκθεση σε αλλεργιογόνα ή σε

επαγγελματικούς παράγοντες.

5

4,6,7 Η ατοπία,

η παραγωγή μη φυσιολογικών ποσοτήτων

IgE αντισωμάτων ως απάντηση σε κοινά

περιβαλλοντικά αλλεργιογόνα, είναι ο

ισχυρότερος προσδιορισμένος μέχρι τώρα

προδιαθεσικός παράγοντας για την

ανάπτυξη του άσθματος.8,9 Ο όρος ατοπία

είναι συνώνυμος με τον όρο αλλεργία και

έχουν ενοχοποιηθεί διάφορα γονίδια για την

προδιάθεση στην αλλεργία. 10

Η αλλεργία αποτελεί τη έκφραση δύο

κύριων συνισταμένων, της κληρονομικής

προδιάθεσης, που εκφράζεται στα γονίδια

του ατόμου και του προσδίδει ένα είδος

ευεπιφορότητας για την εκδήλωση της

νόσου και των παραγόντων του

περιβάλλοντος, οι οποίοι τροποποιούν την

έκφραση των γονιδίων κάθε ατόμου.

11 Τα

αλλεργιογόνα είναι πρωτεϊνικές ουσίες που

έχουν εντοπιστεί ότι προκαλούν αλλεργικές



αντιδράσεις,12 όπως οι γυρεόκοκκοι των

φυτών, τα ακάρεα της σκόνης του σπιτιού,

τα επιθήλια των οικόσιτων ζώων, διάφοροι

μύκητες που αιωρούνται στον ατμοσφαιρικό

αέρα, κ.α.13 Μερικές ουσίες μπορούν να

δράσουν ως αλλεργιογόνα χωρίς να είναι

πρωτεϊνικές, οι οποίες, όταν ενώνονται με

κάποια πρωτεΐνη του σώματος

μετατρέπονται σε αλλεργιογόνα και

λέγονται απτίνες. Σ’ αυτή την κατηγορία

περιλαμβάνονται τα φάρμακα, διάφορα

μέταλλα και χημικές ουσίες, χρωστικές,

καλλυντικά, αρώματα, κ.α.14

Το μεγαλύτερο ποσοστό των ασθματικών

ατόμων παρουσιάζει ατοπία και το άσθμα

χαρακτηρίζεται ως εξωγενές ή ατοπικό. Ένα

μικρό ποσοστό ασθματικών ατόμων δεν

παρουσιάζουν ατοπία και το άσθμα

χαρακτηρίζεται ως ενδογενές ή μη ατοπικό.

4

Άλλες μορφές άσθματος είναι το άσθμα μετά

από άσκηση, το επαγγελματικό άσθμα και το

νυκτερινό άσθμα.15,16

Επιδημιολογικά δεδομένα

Το άσθμα αποτελεί σημαντικό αίτιο

νοσηρότητας και σύμφωνα με τις εκτιμήσεις

του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ),

οι ασθματικοί ανέρχονται σε 300

εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο.5,15 Τις

τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται

εντυπωσιακή αύξηση του επιπολασμού του

άσθματος παγκοσμίως, κυρίως στις

"δυτικού" τύπου κοινωνίες, είναι η πιο κοινή

χρόνια ασθένεια στα παιδιά και η συχνότητά

της παρουσιάζει ανοδική τάση.17-19

Παρά τις μελέτες που έχουν γίνει για την

επίπτωσή του σε διαφορετικούς

πληθυσμούς, η έλλειψη ακριβούς και

παγκοσμίως αποδεκτού καθορισμού του

άσθματος, δημιουργεί πρόβλημα στη

σύγκριση των μελετών.

16 Η Παγκόσμια

Πρωτοβουλία για το Άσθμα (GINA)

βασιζόμενη σε εφαρμοσμένες μεθόδους

μέτρησης επιπολασμού του άσθματος σε

ενήλικες και παιδιά, υποστηρίζει ότι ο

παγκόσμιος επιπολασμός του κυμαίνεται

μεταξύ του 1% ως 18% του πληθυσμού σε

ορισμένες χώρες. Στην Ελλάδα ο

επιπολασμός κυμαίνεται μεταξύ 10-11% στα

παιδιά και 4-5% στους ενήλικες. 15,20-22

Το άσθμα αφορά όλες τις ηλικιακές ομάδες

και είναι συχνότερο σε αστικές και

βιομηχανικές περιοχές από ότι σε

αγροτικές.

23,24 Σε γυναίκες άνω των 25 ετών,

εθνικές μειονότητες, ανθρώπους με χαμηλό

ετήσιο εισόδημα και με δύσκολη πρόσβαση

στις υπηρεσίες υγείας αναφέρεται κακή

έκβαση του άσθματoς.18 Ο Παγκόσμιος

Οργανισμός Υγείας αναφέρει 255.000

θανάτους από άσθμα το 2005, η

θνησιμότητα όμως δεν μπορεί να

συσχετιστεί με την επίπτωση, γιατί

υπάρχουν ανεπαρκή στοιχεία καθορισμού

των παραγόντων κινδύνου μεταξύ των

πληθυσμών.5,21,22



Για να γίνει κατανοητός ο κοινωνικός και

οικονομικός αντίκτυπος του άσθματος και

της φροντίδας του, πρέπει να θεωρηθεί

συνολικά, από την πλευρά του ασθματικού,

του επαγγελματία υγείας και του

ασφαλιστικού ταμείου.16 Στο σύνολο των

μελετών, οι χαμένες ημέρες εργασίας και οι

απουσίες από το σχολείο αναφέρονται ως οι

ουσιαστικές κοινωνικές και οικονομικές

συνέπειες του άσθματος.25,26 Το

κοινωνικοοικονομικό κόστος του άσθματος

είναι άμεσο (νοσήλια, φαρμακευτική αγωγή)

και έμμεσο (χαμένες εργατοώρες, πρόωροι

θάνατοι).27,28 Ακόμα και αν στους ασθενείς

και την κοινωνία φαίνεται το κόστος της

διαχείρισης του άσθματος υψηλό, το κόστος

της λανθασμένης θεραπείας του άσθματος

είναι υψηλότερο.

29-32

Αλλεργιογόνα

1.Ζώα

Γάτα: Η πιο συνηθισμένη αλλεργία σε

οικόσιτο ζώο είναι στη γάτα. Το

αλλεργιογόνο της γάτας παράγεται κυρίως

στους σμηγματογόνους αδένες του ζώου και

αποθηκεύεται κυρίως στην επιφάνεια της

επιδερμίδας και τη γούνα του ζώου, υπάρχει

σε μεγάλες ποσότητες στα σπίτια που τη

φιλοξενούν αλλά μεταφέρεται παντού, διότι

προσκολλάται εύκολα στα ρούχα των

ιδιοκτητών της. 33,34 Από τους ανθρώπους

που συντηρούν μέσα στο σπίτι τους γάτα, το

40% παρουσιάζει άσθμα.35

Σκύλος: Τα αλλεργιογόνα του περιέχονται

στο σάλιο, την πιτυρίδα, το επιθήλιο του

δέρματος, τον ορό του ζώου, τους

σιελογόνους αδένες και το ήπαρ του,

μπορούν να προκαλέσουν αλλεργικά

συμπτώματα, κυρίως ρινίτιδα,

επιπεφυκίτιδα και άσθμα.

34,36,37 Το γεγονός

αυτό, σε συνδυασμό με τη ρύπανση της

ατμόσφαιρας, μπορεί να επιδεινώσει τα

συμπτώματα από το αναπνευστικό σύστημα

σε ασθματικά παιδιά.

Πτηνά: Η άμεση ή έμμεση επαφή με τα

αλλεργιογόνα των πτηνών (καναρίνια,

παπαγάλοι, κλπ) μπορεί να προκαλέσει

ευαισθητοποίηση και στη συνέχεια

αλλεργικά συμπτώματα. Τα αλλεργιογόνα

στις κότες, τις γαλοπούλες και τα περιστέρια

βρίσκονται στη σκόνη από τα πούπουλα, τα

περιττώματα και τον ορό τους.

38,39

40,41

Αγελάδες, άλογα, ποντίκια, κουνέλια,

πρόβατα και χοίροι: Έχουν βρεθεί

αλλεργιογόνα στο σάλιο, τρίχωμα, ούρα,

επιθήλια του δέρματος και τη σκόνη του

περιβάλλοντος αυτών των ζώων. Μπορεί να

προκαλέσουν αλλεργική ρινίτιδα, άσθμα,

δερματίτιδα σε ανθρώπους ερευνητικών

εργαστηρίων και κτηνοτρόφους.

41

2. Κατσαρίδες.

Οι κατσαρίδες υπάρχουν κυρίως σε αστικές

κατοικίες, νεόκτιστες και παλαιές, ακόμη και

στις καθαρότερες από αυτές, κυκλοφορούν

σε όλες τις γειτονιές στις οποίες υπάρχουν

υπόνομοι και τρέφονται με φυτικές και



ζωϊκές ουσίες, όπως υπολείμματα τροφών,

χαρτιά, ρούχα, ξύλο, βιβλία, οικιακά ακάρεα

και άλλα μικρά έντομα. Οι αλλεργιογόνες

πρωτεΐνες των κατσαρίδων ανευρίσκονται

στο σάλιο, στα θραύσματα του σώματος και

στα κόπρανά τους.42 Οι σύγχρονες μελέτες

έδειξαν ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της

παρουσίας κατσαρίδων και της αύξησης της

σοβαρότητας των συμπτωμάτων της

ρινίτιδας και του άσθματος στα άτομα που

είναι ευαισθητοποιημένα στα αλλεργιογόνα

της κατσαρίδας.43,44

3. Ακάρεα σκόνης.

Τα ακάρεα σκόνης είναι μικροσκοπικοί

οργανισμοί και ζουν σε όλα τα σπίτια σε

συγκεντρώσεις που εξαρτώνται από τις

συνθήκες του περιβάλλοντος. Συνήθως

περιέχονται 100 με 500 ακάρεα ανά

γραμμάριο σκόνης αλλά μπορεί να φτάσουν

και τα 20.000. Η παρουσία τους δεν έχει

σχέση με το πόσο καθαρό είναι ένα σπίτι,

αλλά με τις ιδιαίτερες συνθήκες

θερμοκρασίας και υγρασίας που επικρατούν

στο περιβάλλον του σπιτιού.45 Τρέφονται

από τα νεκρά κύτταρα της επιδερμίδας και

τις τρίχες που φυσιολογικά πέφτουν από

τον άνθρωπο, άρα ζουν και αναπτύσσονται

όπου υπάρχει τροφή, π.χ. μαξιλάρια,

στρώματα, μοκέτες, παχιά χαλιά,

ταπετσαρίες, κουβέρτες, λούτρινα παιχνίδια

κ.α.46 Τα άτομα που είναι

ευαισθητοποιημένα μπορεί να εκδηλώσουν

συμπτώματα ρινίτιδας, άσθματος,

επιπεφυκίτιδας ή δερματίτιδας.47

4. Μύκητες.

Οι αλλεργιογόνοι μύκητες αποτελούν τις

απλούστερες φυτικές μορφές

μικροσκοπικού μεγέθους και ανευρίσκονται

στη φύση σε μεγάλες ποσότητες, ζώντας σε

οργανικές ύλες. Τα αναπαραγωγικά

σωματίδια των μυκήτων λέγονται σπόροι

και διασκορπίζονται στην ατμόσφαιρα με τη

βοήθεια του ανέμου. Κάτω από κατάλληλες

καιρικές και μικροκλιματικές συνθήκες (οι

διακυμάνσεις ημερήσιου φωτισμού, η

παρουσία σκότους και οι διαβαθμίσεις της

ατμοσφαιρικής υγρασίας) οι σπόροι των

μυκήτων βλαστάνουν και δημιουργούν νέες

αποικίες μυκήτων.

Οι ποσότητες των σπόρων των μυκήτων,

που αιωρούνται στον ατμοσφαιρικό αέρα

εκτός κατοικίας μπορούν να φτάσουν μέχρι

τους 1.000.000/ m

48

3.49 Κάτω από ορισμένες

συνθήκες, αποικίες μυκήτων μπορεί να

αναπτυχθούν μέσα στην κατοικία του

ανθρώπου, στις ξύλινες κατασκευές και

επενδύσεις υπογείων, στις κουρτίνες του

λουτρού, μοκέτες, δερμάτινα είδη

(υποδήματα), υφασμάτινες ταπετσαρίες

επίπλων, τρόφιμα που σαπίζουν, φρούτα και

εκτεθειμένα στην κουζίνα λαχανικά.50,51 Τα

ευαισθητοποιημένα άτομα εμφανίζουν

συμπτώματα όλο το χρόνο, αν και η ένταση



των αλλεργικών συμπτωμάτων αυξάνει το

καλοκαίρι και το φθινόπωρο.52,53

5. Γύρη

Η γύρη είναι η γονιμοποιός σκόνη που

παράγεται από τα άνθη των φυτών και

περιέχει γυρεόκοκκους, οι οποίοι

μεταφέρονται από φυτό σε φυτό είτε με

έντομα, είτε με τη βοήθεια του ανέμου.54

Αλλεργιογόνοι γυρεόκοκκοι είναι αυτοί που

όταν τους εισπνεύσουν τα αλλεργικά άτομα

μπορεί να εκδηλώσουν συμπτώματα

ρινίτιδας ή επιπεφυκίτιδας ή άσθματος ή

άλλης αλλεργικής πάθησης. Ο αριθμός των

γυρεόκοκκων αυξάνεται στην ατμόσφαιρα

τις πρωινές ώρες, διότι εκτοξεύονται κατά

δισεκατομμύρια με την ανατολή του ήλιου

και τις απογευματινές ώρες, διότι

επιστρέφουν από τη στρατόσφαιρα στην

ατμόσφαιρα, καθώς ψύχεται σταδιακά το

περιβάλλον.55 Κλινικής σημασίας

γυρεόκοκκους παράγουν το περδικάκι, η

τσουκνίδα, τα αγρωστώδη, η ελιά, η ιτιά, η

λεύκα, το κυπαρίσσι, η ακακία, η καρυδιά

και τα σύνθετα (ηλίανθος, μαργαρίτα κ.α.).

Τα ευαίσθητα σε γυρεόκοκκους αλλεργικά

άτομα παρουσιάζουν συμπτώματα τους

μήνες του έτους που ανθοφορούν τα φυτά,

προς τη γύρη των οποίων είναι ευαίσθητα.

Οι ατμοσφαιρικοί ρύποι βλάπτουν την

ακεραιότητα του ρινικού βλεννογόνου,

πράγμα που επιτρέπει την ευκολότερη

διείσδυση των αλλεργιογόνων

γυρεοκόκκων.56

6. Καιρικές συνθήκες

Οι επιπτώσεις του καιρού στα συμπτώματα

του άσθματος δεν είναι πλήρως κατανοητές,

αλλά σαφώς υπάρχει μία σχέση μεταξύ τους.

Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει μία

ποικιλία συνδέσεων, όπως αύξηση των

επισκέψεων σε τμήματα επειγόντων

περιστατικών για παροξυσμούς άσθματος

όταν παρουσιάζονται ορισμένες καιρικές

συνθήκες, για παράδειγμα η έκθεση σε κρύο

και ξηρό αέρα, γιατί ανακατεύεται γύρη και

μούχλα, ή η ζέστη που συνδυάζεται με

ρυπαντικές ουσίες για τη δημιουργία ενός

τροποσφαιρικού όζοντος, που συνδέεται με

επεισόδια φωτοχημικού νέφους σε αστικά

κέντρα και γύρω από αυτά.57-61

Επιβεβαιώνεται από τους επιστήμονες ότι οι

καιρικές συνθήκες, οι εποχές και ο

συνδυασμός τους με τη γύρη επηρεάζουν

την εμφάνιση και τη δριμύτητα των

συμπτωμάτων του άσθματος. Ο ασθματικός

πρέπει να γνωρίζει ποιες καιρικές συνθήκες

προκαλούν επιδείνωση των συμπτωμάτων

του, να παρακολουθεί το δελτίο καιρού για

μετρήσεις ποσοστών γύρης και μούχλας και

να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα

προφύλαξης. Να κρατά κλειστά τα

παράθυρα του σπιτιού τη νύχτα, για να

αποφευχθεί η είσοδος γύρης και να

χρησιμοποιεί κλιματισμό. Οι γονείς



ασθματικών παιδιών για να πετύχουν τον

έλεγχο της νόσου, πρέπει να λαμβάνουν

επιπλέον μέτρα προφύλαξης πάντα σε

συνεργασία με το παιδί.62-67

7. Κλιματικές αλλαγές στον πλανήτη

Το φυσικό περιβάλλον πάνω στο οποίο

στηρίζεται η επιβίωση του ανθρώπινου

είδους άρχισε να παρουσιάζει αλλοιώσεις, με

σοβαρότερες συνέπειες για την υγεία του

παρά για την οικονομία.68 Τα τελευταία

χρόνια παρατηρείται σταθερή αύξηση της

συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα

(CO2) στην ατμόσφαιρα, που ακολουθεί την

ανάπτυξη της βιομηχανίας και τη μείωση

των δασικών εκτάσεων, με αποτέλεσμα τη

σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας στην

επιφάνεια της γης και την εμφάνιση του

«Φαινομένου του Θερμοκηπίου».69

Η παρουσία των υδρογονανθράκων στην

ατμόσφαιρα, και κυρίως του μεθανίου,

συμβάλει στο σχηματισμό της αιθαλομίχλης

(νέφος), η οποία αποτελεί χαρακτηριστικό

μόλυνσης του περιβάλλοντος σε πολλές

μεγαλουπόλεις. Η αιθαλομίχλη και η γύρη

πιθανόν να αυξήσουν στο άμεσο μέλλον τα

κρούσματα άσθματος.

70-74

8. Ατμοσφαιρική ρύπανση

Καθημερινά, ο μέσος ενήλικας αναπνέει

πάνω από 15 m3 αέρα. Οι ρύποι στην

ατμόσφαιρα, αν και συχνά αόρατοι, μπορεί

να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία

του.75 Ατμοσφαιρικός ρύπος είναι

«οποιαδήποτε ουσία στην ατμόσφαιρα που

θα μπορούσε, σε αρκετά υψηλές

συγκεντρώσεις, να βλάψει ανθρώπους, ζώα,

βλάστηση ή υλικά».76 Οι ατμοσφαιρικοί

ρύποι είναι πολλοί και διαφέρουν από

περιοχή σε περιοχή. Ωστόσο, κάποιοι, όπως

το όζον, τα αιωρούμενα σωματίδια, το

διοξείδιο του αζώτου, το διοξείδιο του θείου,

οι πτητικές οργανικές ενώσεις και το

μονοξείδιο του άνθρακα παρατηρούνται

στενότερα από άλλους, καθώς είναι γνωστό

ότι βλάπτουν το περιβάλλον και την

υγεία.76,77-79 Οι αναπνευστικές επιπτώσεις

της ατμοσφαιρικής ρύπανσης εξαρτώνται

από τον τύπο και την ανάμειξη των ρύπων,

τη συγκέντρωσή τους, τη χρονική διάρκεια

έκθεσης στον ρύπο, την ποσότητα ρύπου

που εισπνέεται και την ποσότητα που

διεισδύει στους πνεύμονες.80 Τα ορατά

συμπτώματα στην υγεία των πνευμόνων

αμέσως μετά από έκθεση σε υψηλά επίπεδα

ρύπανσης περιλαμβάνουν ερεθισμό των

αεραγωγών, δύσπνοια και αυξημένη

πιθανότητα για κρίση άσθματος. Η

παρατεταμένη έκθεση σε ατμοσφαιρικούς

ρύπους έχει αποδειχτεί ότι αυξάνει την

εμφάνιση πνευμονικών νοσημάτων και

θανάτων από αυτά.

Κύριες πηγές παραγωγής και εκπομπής των

ατμοσφαιρικών ρύπων είναι οι διάφορες

βιομηχανίες και τα αυτοκίνητα. Πρέπει όμως

να σημειωθεί ότι για την παραμονή υψηλών

81,82



ρύπων στην ατμόσφαιρα δεν είναι υπεύθυνη

μόνο η αυξημένη παραγωγή τους αλλά και οι

σημαντικές περιβαλλοντικές μεταβολές που

έχουν προκληθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Η

άναρχη δόμηση και κυρίως η αποψίλωση

τεραστίων εκτάσεων από δάση αποτελούν

σημαντικούς παράγοντες διαμόρφωσης του

κλίματος των μεγαλουπόλεων ή των

βιομηχανικών πόλεων. Αποτέλεσμα αυτού

του τοξικού κλίματος είναι και η δημιουργία

της παθολογίας των μεγαλουπόλεων. Είναι

γνωστό π.χ. το άσθμα Tokyo – Yokohama ή

το άσθμα Los Angeles, που οφείλεται στην

υπερβολική ατμοσφαιρική ρύπανση των

πόλεων αυτών.

83,84

9. Ενεργητικό και παθητικό κάπνισμα

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ)

εκτιμά ότι το ένα τρίτο του παγκόσμιου

πληθυσμού είναι καπνιστές και τα δύο τρίτα

των καπνιστών ζουν σε αναπτυσσόμενες

χώρες.85 Το κάπνισμα στην ομάδα των

ασθματικών είναι συχνό και πλησιάζει σε

συχνότητα αυτήν του γενικού

πληθυσμού.86,87,88 Οι ασθματικοί καπνιστές

έχουν βαρύτερα συμπτώματα άσθματος,

μεγαλύτερη ανάγκη για φάρμακο

ανακούφισης και χειρότερους δείκτες

βαρύτητας της νόσου συγκριτικά με τους μη

καπνιστές. 89,90

Το παθητικό κάπνισμα χαρακτηρίζεται

πλέον ως απειλή για τη Δημόσια Υγεία και

ορίζεται ως το άθροισμα του καπνού που

εισπνέεται και εκπνέεται από τον καπνιστή

(καπνός κεντρικής ροής) με τον καπνό που

προέρχεται από την άκρη του καιγόμενου

τσιγάρου (καπνός περιφερικής ροής).

Υπολογίζεται ότι το 15% του καπνού ενός

τσιγάρου εισπνέεται από τον καπνιστή, ενώ

ο υπόλοιπος καπνός διασκορπίζεται στη

γύρω ατμόσφαιρα.

85,91 Ο καπνός του

τσιγάρου περιέχει περισσότερες από 4.000

χημικές ουσίες, από τις οποίες περισσότερες

από 50 έχει αποδειχθεί πως είναι

καρκινογόνες και περισσότερες από 100

τοξικές. Ένας παθητικός καπνιστής

υπολογίζεται ότι εισπνέει το 1% του καπνού

ενός καπνιστή.76,92 Πρόσφατη μελέτη

αναφέρει ότι υπάρχει 15% υψηλότερος

κίνδυνος θανάτου σε ενήλικες που ζουν με

καπνιστές, έστω και αν αυτοί δεν έχουν

καπνίσει ποτέ στη ζωή τους.93 Το παθητικό

κάπνισμα επηρεάζει ιδιαίτερα τα παιδιά, τα

οποία κινδυνεύουν να εμφανίσουν λοιμώξεις

ανώτερου και κατώτερου αναπνευστικού,

άσθμα, ωτίτιδες, καθυστερημένη ενδομήτρια

ανάπτυξη, χαμηλό βάρος γέννησης και

σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου στα βρέφη.94-

99

10. Φυτοφάρμακα

Η χρήση των φυτοφαρμάκων είναι

αναπόσπαστο κομμάτι της γεωργικής

πρακτικής, που εξασφαλίζει ικανοποιητικές

αποδόσεις των αγροτικών εκμεταλλεύσεων.

Ο άνθρωπος και το περιβάλλον μπορεί να



εκτίθενται σε κινδύνους κατά τη μεταφορά,

αποθήκευση, χρήση και τελική διάθεση ενός

φυτοφαρμάκου. Το περιβάλλον μπορεί να

επιβαρυνθεί αρνητικά από τη χρήση των

γεωργικών φαρμάκων όταν αυτά

χρησιμοποιούνται σε υπερβολικές

ποσότητες, κάτω από δυσμενείς καιρικές

συνθήκες ή κοντά σε ποτάμια ή λίμνες.100

Τα φυτοφάρμακα όμως, πέρα των

επιπτώσεων που έχουν στο οικοσύστημα,

επηρεάζουν δυσμενώς την ποιότητα των

παραγόμενων προϊόντων. Οι κίνδυνοι που

συνδέονται με τα φυτοφάρμακα δεν είναι

πλήρως γνωστοί και για πολλά από αυτά δεν

έχουν μελετηθεί οι μακροχρόνιες επιπτώσεις

στην υγεία και τα αθροιστικά αποτελέσματα

της δράσης τους στον ανθρώπινο

οργανισμό.

101,102 Σε μελέτες που

συμπεριέλαβαν αγρότες και εργάτες

ψεκασμών, διαπιστώθηκαν αναπνευστικά

προβλήματα, όπως ρινίτιδα, συριγμός ή

δύσπνοια μετά από έκθεση σε εντομοκτόνα

και ζιζανιοκτόνα, ενώ η ανάπτυξη άσθματος

συσχετίσθηκε με τα καρβαμιδικά

εντομοκτόνα.103

Ο αγρότης - χρήστης πρέπει να ακολουθεί

πιστά τις οδηγίες χρήσης των

φυτοφαρμάκων που συνήθως

αναγράφονται στην εμπορική συσκευασία

τους ή να ζητά πληροφορίες από τα ειδικά

καταστήματα πώλησης. Η εφαρμογή

σύγχρονης κοινοτικής νομοθεσίας για τα

υπολείμματα φυτοφαρμάκων, η προώθηση

αποτελεσματικών μηχανισμών ελέγχου των

προϊόντων και πιστοποιημένων

συστημάτων ολοκληρωμένης παραγωγής

και βιολογικής γεωργίας θα συμβάλλουν

στην παραγωγή ποιοτικών και περισσότερο

ασφαλών γεωργικών προϊόντων.

11. Τρόφιμα και συντηρητικά

Ορισμένες τροφές και τα συντηρητικά τους

μπορούν να προκαλέσουν επιδείνωση του

βρογχικού άσθματος, όπως τα αλλαντικά και

κάποια ψάρια, που περιέχουν μεγάλες

ποσότητες ισταμίνης, τα μεταθειώδη που

βρίσκονται στα κρασιά και τους ξηρούς

καρπούς και τα σαλικυλικά που

χρησιμοποιούνται σαν συντηρητικά σε

γλυκά και αποξηραμένα φρούτα.

104,105

12. Φαρμακευτικές ουσίες

Ευαισθησία στις σαλικυλικές ενώσεις, και

κυρίως την ασπιρίνη παρουσιάζει περίπου

το 5-6% των ενηλίκων ασθενών με άσθμα,

ενώ είναι πολύ σπάνια στα παιδιά.106 Η

αποφυγή όλων των φαρμάκων που

περιέχουν σαλικυλικές ενώσεις επιβάλλεται

σε αυτούς τους ασθενείς.107-110

Η αυξημένη χρήση της παρακεταμόλης

συμβαδίζει με την παγκόσμια ανάπτυξη του

άσθματος. Οι μελέτες δείχνουν ότι στα

παιδιά, στα οποία χορηγείται παρακεταμόλη

κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους, είναι

πιο πιθανό να εμφανίσουν άσθμα, έκζεμα

και ρινίτιδα, ούτως ώστε να επιβεβαιώνεται



η σχέση ανάμεσα στην τακτική χρήση

παρακεταμόλης και άσθματος στους

ενήλικες.

111,112

13. Συναισθηματικό στρες

Οι συναισθηματικοί παράγοντες δεν

μπορούν να προκαλέσουν άσθμα από μόνοι

τους. Εντούτοις, το άγχος και η υπερένταση

μπορούν να προκαλέσουν κόπωση, η οποία

επίσης μπορεί να αυξήσει τα συμπτώματα

του άσθματος και να επιδεινώσει μια κρίση.

Πολυάριθμες πρόσφατες μελέτες αναφέρουν

ότι τα παιδιά με προδιάθεση για ανάπτυξη

άσθματος διατρέχουν διπλάσιο κίνδυνο να

εμφανίσουν τη νόσο, εάν οι γονείς τους

έχουν αντιμετωπίσει δυσκολίες στη

φροντίδα κατά τη βρεφική τους ηλικία.113-

115 Αναδεικνύουν επίσης τη σχέση μεταξύ

άσθματος και προβλημάτων συμπεριφοράς

των παιδιών (υπερκινητικότητα, κατάθλιψη,

πανικό και αίσθημα θανάτου), στο

οικογενειακό, κοινωνικό και σχολικό

περιβάλλον.116,117

Τα συναισθηματικά χαρακτηριστικά της

οικογένειας, η συμπεριφορά της στη

διαχείριση της νόσου και οι ψυχολογικοί

μηχανισμοί που αναπτύσσονται σε αυτή,

επηρεάζουν την έναρξη και την πορεία του

άσθματος.

118

Συμπεράσματα - Προτάσεις

Οι σχέσεις μεταξύ περιβάλλοντος και

άσθματος είναι πολύπλοκες. Σε χώρες που

προοδεύουν είναι φυσιολογικό να

αναμένεται βελτίωση του επιπέδου υγείας

του πληθυσμού τους. Ωστόσο, η ανάπτυξη

και η βιομηχανοποίηση συνοδεύονται από

μεγαλύτερη κατανάλωση ενέργειας και

περισσότερες εκπομπές επιβλαβών αερίων

στην ατμόσφαιρα. Το γεγονός αυτό οδηγεί

σε αύξηση των κρουσμάτων εμφάνισης

χρόνιων νόσων και σε κλιματικές αλλαγές,

με αποτέλεσμα οι επιπτώσεις να είναι

σοβαρότερες για τους φτωχότερους και πιο

ευάλωτους πληθυσμούς.

Για τη Δημόσια Υγεία, οι κλιματικές αλλαγές

επηρεάζουν καθοριστικά τον 21ο

Είναι σημαντικό να προάγονται μεταξύ των

ανθρώπων τρόποι ζωής, οι οποίοι να

μειώνουν την εκπομπή ατμοσφαιρικών

ρύπων, για να μειώνεται το «φαινόμενο του

θερμοκηπίου», η «όξινη βροχή», η «τρύπα

του όζοντος», η ανάπτυξη άσθματος και

άλλων παθήσεων που συνδέονται με τα

παραπάνω. Επιβάλλεται η συνεχής

ενημέρωση των λαών, η διαρκής

παρακολούθηση της κατάστασης, η

επιστημονική μελέτη για την ανεύρεση

αιώνα. Η

έκταση που προσλαμβάνουν και που

προβλέπεται ότι θα πάρουν οι κλιματικές

αλλαγές στον πλανήτη είναι τόσο σοβαρές

και οι αρμόδιες αρχές δημόσιας υγείας θα

πρέπει να αναπτύξουν νέες στρατηγικές για

την αντιμετώπιση του αυξανόμενου βάρους

των ασθενειών και των ζημιών που

δημιουργούνται.



λύσεων και η συντονισμένη λήψη μέτρων

από τις κυβερνήσεις παγκοσμίως, με τη

συνδρομή μη κυβερνητικών πρωτοβουλιών.

Οι επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία

αναμφίβολα στο σύνολό τους αποτελούν τη

μεγαλύτερη «επιδημία» που γνώρισε η

ανθρωπότητα. Αποκτώντας ολοένα

μεγαλύτερη επίγνωση των βλαβερών

συνεπειών του, η παγκόσμια κοινότητα

λαμβάνει μέτρα για να αποθαρρύνει τη

δημιουργία νέων καπνιστών, να βοηθά

όσους θέλουν να κόψουν το κάπνισμα, να

προστατεύει τους παθητικούς καπνιστές και

να περιορίζει τη διαφήμιση και την

προώθηση προϊόντων καπνού στην αγορά. Ο

Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) και η

Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν συμφωνήσει σε

κοινό σχέδιο δράσης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση

συγκεκριμένα, λαμβάνει νομοθετικά μέτρα

εναντίον του καπνίσματος και χρηματοδοτεί

προγράμματα καταπολέμησής του και

ενημερωτικές εκστρατείες, που εντάσσονται

στο πλαίσιο μιας σφαιρικής πολιτικής. Έχει

επίσης ενσωματώσει την καταπολέμηση του

καπνίσματος σε μια σειρά άλλων κοινοτικών

πολιτικών, όπως η φορολογική και η

γεωργική πολιτική. Συμμετέχει ενεργά σε

διεθνές επίπεδο, κυρίως μέσω της σύμβασης

- πλαισίου για την καταπολέμηση του

καπνίσματος, η οποία καλεί τις χώρες όλου

του κόσμου να μεριμνούν για τη μείωση των

θανάτων και ασθενειών που συνδέονται με

το κάπνισμα και παρέχει το πλαίσιο για τη

λήψη ολοένα αυστηρότερων μέτρων κατά

του καπνίσματος. Στη χώρα μας έχει

επικυρωθεί από τη Βουλή των Ελλήνων και

είναι νόμος του κράτους το «Framework

Convention For Tobacco Control (FCTC)», ένα

σύμφωνο επικυρωμένο σε περισσότερες από

167 μέχρι στιγμής χώρες, που

ευθυγραμμίζονται στη διεθνή αντιμετώπιση

του τεράστιου αυτού προβλήματος.

Τα αγροτικά προϊόντα με τον σύγχρονο

τρόπο παραγωγής τους είναι επιβαρημένα

με υπολείμματα φυτοφαρμάκων και

υπάρχουν δεδομένα και ενδείξεις ότι είναι

επιζήμια για την υγεία του ανθρώπου. Τα

νέα επιστημονικά δεδομένα επιβάλλουν

περιοδική αναθεώρηση των επιπέδων

ασφαλείας.

119,120

Οι γονείς αποτελούν το βασικότερο πρότυπο

για τα παιδιά τους και είναι πολύ σημαντικό,

με τη συμμετοχή όλης της οικογένειας, να

πάρουν μέτρα τόσο για την πρόληψη όσο

και για την καταπολέμηση του άσθματος

μέσα στα ίδια τους τα σπίτια. Η απαγόρευση

του καπνίσματος, ο καλός αερισμός ή

εξαερισμός όλου του σπιτιού, η επιμελής

καθαριότητα, η αποφυγή ερεθιστικών

ουσιών και η απομάκρυνση όσο το δυνατό

περισσότερων αλλεργιογόνων, θα μειώσει

τον κίνδυνο άσθματος. Εφαρμόζοντας μια

καλύτερη περιβαλλοντική πολιτική μέσα στα

σπίτια, μπορεί να αποφευχθεί σημαντικός

αριθμός περιστατικών άσθματος στην

οικογένεια. Επιπλέον, αλλάζοντας την



ποιότητα του αέρα του εσωτερικού χώρου

του σπιτιού επιτυγχάνεται σωστή

διαχείριση του άσθματος στους ήδη

υπάρχοντες ασθενείς - ενοίκους.

Ο ασθματικός ασθενής πρέπει να προτιμά

έναν ήρεμο τρόπο ζωής, που θα βοηθήσει

στη μείωση του αριθμού και της έντασης

των παροξυσμών. Η επιμονή και η

συμμόρφωση στο θεραπευτικό πρόγραμμα

μπορεί να απαιτήσει σε ορισμένες

περιπτώσεις μερικούς συμβιβασμούς στον

τρόπο ζωής. Η ύπαρξη ενός σταθερού και

ομαλού οικογενειακού περιβάλλοντος

μπορεί να βοηθήσει το ασθματικό παιδί στη

δημιουργία ισχυρού χαρακτήρα χωρίς

ψυχολογικές μεταπτώσεις, με αποτέλεσμα

να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τη νόσο

με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Η ποικιλομορφία του φαινοτύπου της

νόσου και η διαφορετική επίδραση του

περιβάλλοντος σε διαφορετικό ανά

πληθυσμό γενετικό υπόστρωμα, καθιστά

ιδιαίτερα δυσχερή τη διαμόρφωση ενιαίας

στρατηγικής για την αποτελεσματική

μείωση του επιπολασμού της νόσου. Είναι

φανερό ότι παρά την καλύτερη κατανόηση

των παθογενετικών μηχανισμών του

άσθματος, η σωστή αντιμετώπιση παραμένει

πρόκληση, ενώ νέα ερωτήματα και ορίζοντες

έρευνας ανοίγονται αφού δεν έχουν δοθεί

απαντήσεις ακόμα σε καίρια ερωτήματα,

όπως το γενετικό υπόβαθρο, το ρόλο των

λοιμώξεων, τις θεραπευτικές δυνατότητες

νέων φαρμάκων ή τις νέες ενδείξεις

παλαιοτέρων.


1. The National Heart, Lung, and Blood

Institute (NHLBI). U.S. Department of

Health and Human Services (U.S.DHHS).

Available at:

http://www.nhlbi.nih.gov/health/dci/

Diseases/Asthma/Asthma_WhatIs.html

2. Χαϊδοπούλου Κ. Αντιασθματικά

φάρμακα και η χρήση τους στην

παιδιατρική πράξη. Παιδιατρική

Βορείου Ελλάδος, 2002; 14: 125-133.

3. Μπιτσάκου Χ. Ο βήχας στο άσθμα.

Πνεύμων 2000; 13(1): 57-63.

4. Γκάγκα Μ, Γκανάς Κ, Ζέρβας Ε, Κεχαγιά

Β, Μπιτσάκου Χ, Οικονομίδου Ε.

Διεθνείς οδηγίες αντιμετώπισης

άσθματος GINA 2002. Εγχειρίδιο -

Πνευμονολογικά θέματα. Περιοδικές

εκδόσεις Ελληνικής Πνευμονολογικής

Εταιρίας. Ιούνιος 2003.

5. World Health Organization (WHO).

Available at:

http://www.who.int/respiratory/asth

ma/en/

6. Message SD, Johnston SL. The

immunology of virus infection in

asthma. Eur Respir J 2001; 18: 1013-

1025.

7. Busse WW, Lemanske RF Jr. Asthma. N

Engl J Med 2001; 344(5): 350-62.



8. Pearce N, Pekkanen J, Beasley

9. Peden D B. Development of atopy and

asthma: candidate environmental

influences and important periods of

exposure. Environ Health Perspect

2000; 108(3): 475–482.

R. How

much asthma is really attributable to

atopy? Thorax 1999; 54: 268-272.

10. Holgate ST, Canonica GW, Simons FE,

Taglialatela M, Tharp M, Timmerman H

et al. Consensus Group on New-

Generation Antihistamines (CONGA):

present status and recommendations.

Clin Exp Allergy 2003; 33(9): 1305-24.

11. Ελληνική Εταιρία Αλλεργιολογίας και

Κλινικής Ανοσολογίας. (Ε.Ε.Α.Κ.Α. -

H.S.A.C.I), 2006. Διαθέσιμο

από:http://www.allergy.org.

12. Gruchalla RS, Pongracic J, Plaut M,

Evans R III, Visness CM, Walter M et al.

Inner City Asthma Study: relationships

among sensitivity, allergen exposure,

and asthma morbidity. J Allergy Clin

Immunol 2005; 115:478.

13. Venn AJ, Lewis SA, Cooper M, Hubbard

R, Britton J. Living near a main road

and the risk of wheezing illness in

children. Am J Respir Crit Care Med

2001; 164: 2177-80.

14. Eder W, Von Mutius E. Hygiene

hypothesis and endotoxin: what is the

evidence? Curr Opin Allergy Clin

Immunol 2004; 4: 113-7.

15. Gaga M, Papageorgiou N, Zervas E,

Gioulekas D, Konstantopoulos S.

Control of Asthma Under Specialist

Care: Is It Achieved? Chest 2005; 128:

78-84.

16. Global Strategy for Asthma

Management and Prevention. GINA

Report 2006 (Updated 2007). Available

at: http://www.ginasthma.com

17. Anthracopoulos M, Karatza A, Liolios E,

Triga M, Triantou K, Priftis K.

Prevalence of asthma among

schoolchildren in Patras, Greece: Three

surveys over 20 years. Thorax 2001;

56(7): 569.

18. Kelly W, Argyros G, Katial RK. Allergic

and Environmental Asthma. eMedicine

Clinical Reference Article, 2006.

Available at:

http://www.emedicine.com/med/TOPI

C3390.HTM

19. International Society for Augmentative

and Alternative Communication

(ISAAC). Worldwide variations in the

prevalence of asthma symptoms: the

International Study of Asthma and

Allergies in Childhood. Eur Respir J

1998; 12:315-335.

20. Yan DC, Ou LS, Tsai TL, Wu WF, Huang

JL. Prevalence and severity of

symptoms of asthma, rhinitis, and

eczema in 13- to14-year-old children in



Taipei, Taiwan. Ann Allergy Asthma

Immunol 2005; 95(6): 579-85.

21. Masoli M, Fabian D, Holt S, Beasley R.

The global burden of asthma: executive

summary of the GINA Dissemination

Committee report. Allergy 2004; 59(5):

469-78.

22. Beasley R. The Global Burden of

Asthma Report. Global Initiative for

Asthma (GINA). Available at:

http://www.ginasthma.org 2004

23. Bisgaard, H, Szefler, S. Prevalence of

asthma-like symptoms in young

children. Pediatr Pulmonol 2007;

42:723.017-22.

24. Global Initiative for Asthma (GINA).

Global Strategy for Asthma

Management and Prevention. Published

November 2006. Available at:

http://www.ginasthma.com/Guidelinei

tem.asp??l1=2&l2=1&intId=60

25. Mahapatra P. Social, economic and

cultural aspects of asthma: an

exploratory study in Andra Pradesh,

India. Hyderbad, India: Institute of

Health Systems, 1993.

26. Neffen H, Fritscher C, Schacht FC, Levy

G, Chiarella P, Soriano JB et al. Asthma

control in Latin America: the Asthma

Insights and Reality in Latin America

(AIRLA) survey. Rev Panam Salud

Publica 2005;17(3):191-7.

27. Marion RJ, Creer TL, Reynolds RV.

Direct and indirect costs associated

with the management of childhood

asthma. Ann Allergy 1985;.54(1):.31-4.

28. Action Asthma. The occurrence and

cost of asthma. West Sussex, Cambridge

Medical Publications, 1990.

29. Accordini S, Bugiani M, Arossa W,

Gerzeli S, Marinoni A, Olivieri M et

al.Poor control increases the economic

cost of asthma. A multicentre

population-based study. Int Arch

Allergy Immunol 2006; 141(2):189-98.

30. Weiss KB, Sullivan SD, Lyttle CS. Trends

in the cost of illness for asthma in the

United States, 1985-1994. J Allergy Clin

Immunol 2000; 106(3): 493-9.

31. Chinen J, Shearer WT. Advances in basic

and clinical immunology in 2007.

Journal of Allergy and Clinical

Immunology, 2008; 122(1): 36-41.

32. Weiss KB, Gergen PJ, Hodgson TA. Costs

for treatment for asthma average in

1990 for hospital and physician

δαπάνες and in medications. An

economic evaluation of asthma in the

United States. N Engl J Med 1992; 326:

862-66.

33. Charpin C, Mata P, Charpin D, Lavaut

MN, Allasia C, Vervloet D. Fel d I

allergen distribution in cat fur and skin.

J Allergy Clin Immunol 1991; 88(1): 77-

82.



34. Basagaña M, Bartolomé B, Pastor C,

Torres F, Alonso R, Vivanco F et al.

Allergy to human seminal fluid: Cross-

reactivity with dog dander. J Allergy

Clin Immunol 2008; 121(1): 233-9.

35. Yuen AP, Cheung S, Tang KC, Ho WK,

Wong BY, Cheung AC et al. The skin

prick test results of 977 patients

suffering from chronic rhinitis in Hong

Kong. Hong Kong Med J 2007 Apr;

13(2): 131-6.

36. Vanto T. Immediate sensitivity of

asthmatic children to dog allergens Klin

Padiatr 1985; 197(4): 363-5.

37. Takkouche B, González-Barcala FJ,

Etminan M, Fitzgerald M. Exposure to

furry pets and the risk of asthma and

allergic rhinitis: a meta-analysis.

Allergy 2008; 63(7): 857-64.

38. Partti-Pellinen K, Marttila O, Mäkinen-

Kiljunen S, Haahtela T. Occurrence of

dog, cat, and mite allergens in public

transport vehicles. Allergy 2000; 55(1):

65-68.

39. McConnell R, Berhane K, Molitor J,

Gilliland F, Künzli N, Thorne PS et al.

Dog ownership enhances symptomatic

responses to air pollution in children

with asthma. Environ Health Perspect

2006; 114(12): 1910-5.

40. Sears MR, Greene JM, Willan AR, Wiecek

EM, Taylor DR, Flannery EM et al. A

longitudinal, population-based, cohort

study of childhood asthma followed to

adulthood. N Engl J Med 2003;

349:1414.

41. Elfman L, Brannstrom J, Smedje G.

Detection of horse allergen around a

stable. Int Arch Allergy Immunol 2008;

145 (4): 269-76.

42. Kim CW, Hong CS. Allergy to

miscellaneous household arthropods.

Protein Pept Lett 2007; 14(10): 982-91.

43. Pomés A, Wünschmann S, Hindley J,

Vailes LD, Chapman MD. Cockroach

allergens: function, structure and

allergenicity. Protein Pept Lett 2007;

14(10): 960-9.

44. Arruda LK, Chapman MD. The role of

cockroach allergens in asthma. Curr

Opin Pulm Med 2001 Jan; 7(1): 14-9.

45. Bossios A, Gourgiotis D, Skevaki CL,

Saxoni-Papageorgiou P, Lötvall J,

Psarras S et al. Rhinovirus infection and

house dust mite exposure synergize in

inducing bronchial epithelial cell

interleukin-8 release. Clin Exp Allergy

2008; 38(10): 1615-26.

46. Di Rienzo V, Marcucci F, Puccinelli P,

Parmiani S, Frati F,Sensi L et al. Long-

lasting effect of sublingual

immunotherapy in children with

asthma due to house dust mite: a 10-

year prospective study. Clin Exp Allergy

2003; 33: 206-10.



47. Nuhoglu Y, Ozumut SS, Ozdemir C,

Ozdemir M, Nuhoglu C, Erguven M.

Sublingual immunotherapy to house

dust mite in pediatric patients with

allergic rhinitis and asthma: a

retrospective analysis of clinical course

over a 3-year follow-up period. J

Investig Allergol Clin Immunol

2007;17(6): 375-8.

48. Cleenewerck A, Raherison C, Magnan A,

Tunon-de-Lara JM. Allergy and

refractory asthma: new etiological and

treatment pathways. Press e-Med 2008;

37(1 Pt 2): 129-35.

49. Moral L, Roig M, Garde J, Alós A, Toral

T, Fuentes MJ. Allergen sensitization in

children with asthma and rhinitis:

marked variations related to age and

microgeographical factors. Allergol

Immunopathol 2008; 36(3): 128-33.

50. Nafstad P, Brunekreef B, Skrondal A,

Nystad W. Early respiratory infections,

asthma, and allergy: 10-year follow-up

of the Oslo Birth Cohort. Pediatrics

2005; 116(2): 255-62.

51. Eldeirawi KM, Persky VW. Associations

of physician-diagnosed asthma with

country of residence in the first year of

life and other immigration-related

factors: Chicago Asthma School Study.

Ann Allergy Asthma Immunol 2007;

99(3): 236-243.

52. Martínez-Cañavate BA, Valenzuela-

Soria A, Rojo-Hernández A.

Immunotherapy with Alternaria

alternata: present and future. Allergol

Immunopathol 2007; 35(6): 259-63.

53. Simon-Nobbe B, Denk U, Pöll V, Rid R,

Breitenbach M. The spectrum of fungal

allergy. Int Arch Allergy Immunol 2008;

145(1): 58-86.

54. Βehrendt H, Becker WM, Friedrichs KH,

Darsow U, Tomingas R. Interaction

between Aeroallergens and Airborne

Particulate Matter. Int Arch Allergy

Immunol 1992; 99: 425-428.

55. Weiss ST. Eat dirt-the hygiene

hypothesis and allergic diseases. N Engl

J Med 2002; 347(12): 930-1.

56. Spieksma FM. Airborne Allergen on

pauci-micronic particles. In the Clinical

applications of allergology. The UCB

Institute of Allergy 1996: 15.

57. Katial RK, Zhang Y, Jones RH, Dyer PD.

Atmospheric mold spore counts in

relation to meteorological parameters.

Inter J of Biometeorology 1997; 41 (1):

17-22.

58. Derrick EH. The Relation of the

Seasonal Variation of Asthma to the

Weather. Austr. Paediat J 1967; 3: 82-

89.

59. Rossi OV, Kinnula VL, Tienari J, Huhti E.

Association of severe asthma attacks



with weather, pollen, and air

pollutants. Thorax 1993; 48: 244-248.

60. Asthma United Kingdom. Available at:

http://www.asthma.org.uk/all_about_a

sthma/asthma_triggers_az/weather.ht

ml

61. Khot A. Biometeorological Triggers in

Childhood Asthma. Clinical

Allergy1988; 18: 351-358.

62. Salvaggo J. Relationships of

Climatologic and Seasonal Factors to

Outbreaks. Allergy 1970; 45: 257-265.

63. Seabury J. New Orleans Asthma and

Weather. Allergy 1971; 48: 96-114.

64. Tromp TW. Influence of Weather and

Climate on Asthma and Bronchitis. Rev.

Allergy 1968; 22: 1027-1044.

65. Zanis P, Ganser A, Zellweger C, Henne S,

Steinbacher M, Stahelin J. Seasonal

variability of measured ozone

production efficiencies in the lower

free troposphere of Central Europe.

Atmospheric Chemistry and Physics

2007; 7: 223–236.

66. Harvard Computer Society. The Asthma

Wheel . Asthma and Weather. A

Mathematical Model. Available at:

http://www.hcs.harvard.edu/~weber/

HomePage/Papers/AsthmaAndWeather

67. Vourdas D, Syrigou E, Potamianou P,

Carat F, Batard T, Andre C et al. Double-

blind, placebo-controlled evaluation of

sublingual immunotherapy with

standardized olive pollen extract in

pediatric patients with allergic

rhinoconjunctivitis and mild asthma

due to olive pollen sensitization.

Allergy 1998; 53(7): 662-672.

68. McMichael AJ, Friel S, Nyong A,

Corvalan C. Global environmental

change and health: impacts,

inequalities, and the health sector. BMJ

2008; 336: 191–194.

69. Δημητρίου Α. Το βιβλίο του

εκπαιδευτικού. Αγωγή υγείας και

περιβάλλοντος. Έκθεση και Προστασία

από τις επικίνδυνες ουσίες. Ελληνικό

Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της

Εργασίας. Κέντρο Τεκμηρίωσης και

Πληροφόρησης του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε., 2001.

70. United Nations Environment

Programme (UNEP). Switching to

Ozone-Friendly Inhalers: Industry and

Governments Join Hands to Ensure

Smooth Transition for Asthma and

Chronic Respiratory Disease Patients.

Langkawi/Bangkok, 2008. Available at:

http://www.unep.fr/ozonaction/infor

mation/mmcfiles/6069-e-

InhalersROAP-PR08.pdf

71. United Nations Environment

Programme (UNEP). New Report

Projects Later Recovery of Ozone Layer.

UNEP Press Release, 2006. Available at:

http://www.unep.org/Documents.Mult



ilingual/Default.asp?DocumentID=496

&ArticleID=5448&l=en

72. World Weather Research Programme

(WWRP). Public Weather Services

(PWS). Applications of PWS: PWS in

support of safety of life and property,

2008. Available at:

http://www.wmo.int/pages/prog/amp

/pwsp/pwsapplications_en.htm

73. Intergovernmental Panel on Climate

Change (IPCC). Fourth Assessment

Report. Climate Change 2007: Synthesis

Report, Valencia, Spain, 2007; 3(3): 48.

74. McFadden ER, Gilbert IA. Exercise-

Induced Asthma. NEJM, 1994; 330:

1362-1367.

75. Ελληνικό Υπουργείο Περιβάλλοντος

Χωροταξίας & Δημοσίων Έργων.

Διαθέσιμο από:http://www.minenv.gr

76. European Lung Foundation (ELF).

Επιτροπή Υγείας & Περιβάλλοντος της

Ευρωπαϊκής Πνευμονολογικής

Εταιρείας. Διαθέσιμο

από:http://www.european-lung-

foundation.org/uploads/Document/WE

B_CHEMIN_1784_1179305594.pdf

77. National Institute of Environmental

Health Sciences, 2008. Available at:

http://www.niehs.nih.gov/health/topic

s/conditions/asthma/index.cfm

78. Europa. Δραστηριότητες της

Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2008. Available

at:

http://www.europa.eu/scadplus/leg/el

/s15004.htm

79. ΝΟΗΣΙΣ - Κέντρο Διάδοσης Επιστημών

& Μουσείο Τεχνολογίας, 2007.

Διαθέσιμο από:

http://www.tmth.edu.gr/el/index.html

80. Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ).

Οδηγίες Ποιότητας Αέρα. Παγκόσμια

Ενημέρωση 2005 (WHO Air Quality

Guidelines - Global Update 2005).

Available at:

http://www.euro.who.int/Document/E

87950.pdf

81. UK Air Quality Archive. Εθνικό Αρχείο

Πληροφοριών Ην. Βασιλείου περί

Ποιότητας Αέρα, 2008. Available at:

http://www.airquality.co.uk/archive/i

ndex.php

82. European Respiratory Society (ERS).

Ενημερωτικό Δελτίο, 2007. Επιτροπή

Υγείας& Περιβάλλοντος της

Ευρωπαϊκής Πνευμονολογικής

Εταιρείας. Available at:

http://

www.ersnet.org/ers/lr/browse/viewP

DF.aspx? id_attach=17735.

83. Haycraft RG. Tokyo-Yokohama Asthma

- A Review and Some Current Concepts.

Calif Med 1966; 105(2): 89–92.

84. Whittemore AS, Korn EL. Asthma and

air pollution in the Los Angeles area.

Am J Public Health 1980; 70(7): 687-

696.



85. World Health Organization (WHO).

Available at:

http://www.who.int/topics/smoking/e

n/

86. Althuis M, Sexton M, Prybylski D.

Cigarette smoking and asthma

symptom severity among adult

asthmatics. J Asthma 1999; 36: 257–

264.

87. Siroux V, Pin I, Oryszcyn MP, Le Moual

N, Kauffmann F. Relationships of active

smoking to asthma and asthma severity

in the EGEA study. Eur Respir J 2000;

15:470–477.

88. Ροβίνα Ν, Γκράτζιου Χρ. Άσθμα και

κάπνισμα. Πνεύμων 2006; 19 (3): 202-

215.

89. Gallefoss F, Bakke P. Does smoking

affect the outcome of patient education

and self management in asthmatics?

Patient Educ Couns 2003; 49: 91–97.

90. Silverman RA, Boudreaux ED, Woodruff

PG, Clark S, Camargo CA Jr. Cigarette

smoking among asthmatic adults

presenting to 64 emergency

departments. Chest 2003; 123:1472–

1479.

91. Akhtar P, Currie D, Currie C, Haw S.

Changes in child exposure to

environmental tobacco smoke (ETS)

study after implementation of smoke-

free legislation in Scotland: national

cross sectional survey. BMJ 2007; 335:

545.

92. Kabat G, Enstrom J. Environmental

tobacco smoke and tobacco related

mortality in a prospective study of

Californians, 1960-98. BMJ 2003; 326:

1057.

93. Garne D, Watson M, Chapman S, Byrne

F. Environmental tobacco smoke

research published in the journal

Indoor and Built Environment and

associations with the tobacco industry.

The Lancet 2005; 365(9461): 804-809.

94. Pattenden S, Antova T, Neuberger M,

Nikiforov B, De Sario M, Grize L et al.

Parental smoking and children's

respiratory health: independent effects

of prenatal and postnatal exposure. Tob

Control 2006; 15(4): 294-301.

95. Aϊβαζής B. Παιδί και κάπνισμα. Ιατρικό

Βήμα, Τεύχος 79 – Iανουάριος -

Φεβρουάριος 2002. Διαθέσιμο από:

http://www.iatrikionline.gr/Pis_iol.ht

m

96. U.S. Environmental Protection Agency

(ΕΡΑ). Available at:

http://www.epa.gov/asthma/shs.html

97. Κρομμύδας Γ, Γουργουλιάνης Κ,

Μολυβδάς ΠΑ. Συχνότητα και έκβαση

του παιδικού βρογχικού άσθματος

στην πόλη της Λάρισας. Πνεύμων 2003;

16(1): 38-48.



98. Stein RT, Holberg CJ, Sherrill D, Wright

AL, Morgan WJ, Taussig L et al.

Influence of parental smoking on

respiratory symptoms during the first

decade of life: The Tucson children's

Respiratory study. Am J Epidemiol

1999; 49:1030-7.

99. Weitzman M, Gortmaker S, Walker DK,

Sobol A. Maternal smoking and

childhood asthma. Pediatrics 1990; 85:

505-11.

100. Environmental Justice Foundation

(EJF). What’s Your Poison? Health

Threats Posed by Pesticides in

Developing Countries, London, UK,

2003. Available at:

http://www.ejfoundation.org/pdf/wha

ts_your_poison.pdf

101. Hoppin J, Umbach D, London S, Alavanja

M., Sandler D. Pesticides associated

with atopic and non-atopic asthma

among farmers in the agricultural

health study. Eur Respir J 2007; 30:

(51): 234.

102. Lee WJ, Cantor KP, Berzofsky JA, Zahm

SH, Blair

103. Senthilselvan A, McDuffie HH, Dosman

JA. Association of asthma with use of

pesticides. Results of a cross-sectional

A. Non-Hodgkin's lymphoma

among asthmatics exposed to

pesticides. Inter J Cancer 2004; 111 (2):

298 – 302.

survey of farmers. Am Rev Respir Dis

1992; 146 (4): 884-7.

104. Holt PG, Upham JW, Sly PD.

Contemporaneous maturation of

immunologic and respiratory functions

during early childhood: implications for

development of asthma prevention

strategies. J Allergy Clin Immunol 2005;

116: 16-24.

105. Nicolai T, Carr D, Weiland SK, Duhme H,

von Ehrenstein O, Wagner C et al.

Urban traffic and pollutant exposure

related to respiratory outcomes and

atopy in a large sample of children. Eur

Respir J 2003; 21: 956-63.

106. Suresh Babu K, Salvi S. Aspirin and

Asthma. Chest 2000; 118(5): 1470-

1476.

107. Barr RG, Kurth T, Stampfer MJ, Buring J,

Hennekens C, Gaziano M. Aspirin and

Decreased Adult-Onset Asthma. Am J

Respir Crit Care Med 2007; 175: 120-

125.

108. Jenkins C, Costello J, Hodge L.

Systematic review of prevalence of

aspirin induced asthma and its

implications for clinical practice,

BMJ 2004; 328: 434.

109. Morwood K, Gillis D, Smith W, Kette F.

Aspirin-sensitive asthma. Internal Med

J 2005; 35(4): 240 – 246.

110. Wozniak G, Kotrotsiou Ε, Roupa Z.

Leukotriene antagonists: as first-line



asthmatic therapy.

Rev Clin Pharm Pharmacokinetics

2005; 23: 305 – 312.

111. Beasley R, Clayton T, Crane J, Mutius E,

Lai KW, Montefort S et al. Association

between paracetamol use in infancy

and childhood, and risk of asthma,

rhinoconjunctivitis, and eczema in

children aged 6-7 years: analysis from

Phase Three of the ISAAC programme.

The Lancet 2008; 372 (9643): 1039-

1048.

112. Shaheen S, Potts J, Gnatiuc L, Makowska

J, Kowalski ML, Joos G et al. The

relation between paracetamol use and

asthma: a GA2

113. Klinnert MD, Nelson HS, Price MR,

Adinoff AD, Leung DM, Mrazek DA.

Onset and persistence of childhood

asthma: predictors from infancy.

Pediatrics 2001; 108(4): 69.

LEN European case-

control study. Eur Respir J 2008; 32:

1231-1236.

114. Rahman I, Morrison D, Donaldson K,

MacNee W. Systemic oxidative stress in

asthma, COPD, and smokers. Am J

Respir Crit Care Med 1996; 154 (4):

1055-1060.

115. Carson DK,

relationship. Psychological

reports 1992; 71 (2): 1139-1148.

Schauer RW. Mothers of

children with asthma: perceptions of

parenting stress and the mother-child

116. Chen H, Liu YH, Li YH, Jiang Z, Su LY.

Relationship between behavioral

problems and family environment in

children with asthma. Chin J Contemp

Pediatr 2003; 5 (1): 17-22.

117. Chen E, Chim L, Strunk R, Miller G. The

role of the social environment in

children and adolescents with asthma.

Am. J. Respir. Crit. Care Med 2007; 176

(7): 644-649.

118. Chen E, Fisher EB, Bacharier LB, Strunk

RC. Socioeconomic status, stress, and

immune markers in adolescents with

asthma. Psychosomatic Med 2003; 65:

984-992.

119. Υγεία – Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πύλη της

Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη δημόσια

υγεία. Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Διαθέσιμο

από: http://ec.europa.eu/health-

eu/my_lifestyle/tobacco/index_el.htm

120. Environmental Protection Agency

(EPA). Pesticide Management and

Disposal; Standards for Pesticide

Containers and Containment (Final

Rule), 2006; 71 (158): 47329-47378.

Available at:

http://www.epa.gov/pesticides/regula

ting/containers.htm




Τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου πρόκλησης αγγειακού

εγκεφαλικού επεισοδίου ισχαιμικής αιτιολογίας

Γιαννουλάκης Αλέξανδρος1, Κόντι Παναγιώτα1

1. Φοιτητές Νοσηλευτικής Α΄ ΤΕΙ Αθήνας

Περίληψη

Τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια (ΑΕΕ) αποτελούν την τρίτη αιτία θανάτου μετά τα καρδιακά

νοσήματα και τον καρκίνο στις αναπτυγμένες χώρες. Στους ασθενείς ηλικίας άνω των 65 χρόνων τα

ΑΕΕ αναδεικνύονται ως μια από τις κυριότερες αιτίες ανικανότητας. Επίσης, ευθύνονται για 4,5

εκατομμύρια θανάτους περίπου κάθε χρόνο, σε παγκόσμια κλίμακα.

Σκοπός : Σκοπός της παρούσης εργασίας ήταν η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας ως προς τους

τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου που ευθύνονται για την πρόκληση Α.Ε.Ε., ισχαιμικής

αιτιολογίας.

Η μεθοδολογία της εργασίας περιελάμβανε αναζήτηση ανασκοπικών και ερευνητικών μελετών

κυρίως της τελευταίας 8ετίας στις ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων Pub Med που αναφέρονταν στους

τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου πρόκλησης Α.Ε.Ε., ισχαιμικής αιτιολογίας.

Αποτελέσματα : Στην πλειοψηφία των ερευνητικών μελετών, οι παράγοντες που ευθύνονται για την

πρόκληση αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου ταξινομούνται ανάλογα με τη δυνατότητα

τροποποίησης τους: σε τροποποιήσιμους και μη τροποποιήσιμους. Ορισμένοι από τους

τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου έχουν τεκμηριωθεί πλήρως ενώ κάποιοι άλλοι χρήζουν

περαιτέρω τεκμηρίωσης. Ο κυριότερος τροποποιήσιμος παράγοντας κινδύνου είναι αρτηριακή

υπέρταση, διότι αφενός προάγει την αθηροσκλήρωση των αγγείων αφετέρου οδηγεί σε

εκφυλιστικές αλλοιώσεις και στενώσεις των μικρών αγγείων του εγκεφάλου. Η κολπική μαρμαρυγή

αποτελεί τον πλέον σημαντικό παράγοντα κινδύνου πρόκλησης ΑΕΕ, καθώς ευθύνεται για το 50%

των θρομβοεμβολικών επεισοδίων. Επίσης, οι ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη διατρέχουν

υψηλότερο κίνδυνο για ΑΕΕ, σε σύγκριση με τα υγιή άτομα, ενώ ο κίνδυνος αυξάνεται περισσότερο



στα ινσουλινοεξαρτώμενα άτομα. Η υπερλιπιδαιμία και οι διαταραχές της ολικής χοληστερόλης

ευθύνονται για την αθηροσκλήρωση των στεφανιαίων αγγείων αλλά και της καρωτίδας.

Αναλυτικότερα, η καρωτιδική στένωση >50% σε άτομα άνω των 65 χρόνων αποτελεί σημαντικό

παράγοντα κινδύνου πρόκλησης ΑΕΕ. Παρότι, η σχέση καπνίσματος και κινδύνου πρόκλησης ΑΕΕ

δεν έχει ακόμα πλήρως κατανοηθεί, εντούτοις, οι καπνιστές ανήκουν στην ομάδα υψηλού κινδύνου

διότι το κάπνισμα σχετίζεται με την αθηροσκλήρωση. Επιπροσθέτως, οι παθήσεις του αίματος και

κυρίως η δρεπανοκυτταρική αναιμία ευθύνονται για την πρόκληση ΑΕΕ ισχαιμικής αιτιολογίας

καθώς η προοδευτική στένωση των αγγείων εμποδίζει την παροχή οξυγόνου στον εγκέφαλο και

ιστούς.

Συμπεράσματα : Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, οι κυριότεροι τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου

πρόκλησης Α.Ε.Ε είναι η υπέρταση, η κολπική μαρμαρυγή, ο σακχαρώδης διαβήτης, η καρωτιδική

στένωση, το κάπνισμα και η δρεπανοκυτταρική αναιμία. Δεδομένου, ότι αυτοί οι παράγοντες

κινδύνου είναι τροποποιήσιμοι και συνεπώς προβλέψιμοι, η οργάνωση εκπαιδευτικών

προγραμμάτων σε άτομα υψηλού κινδύνου αποτελεί θέμα υψίστης σπουδαιότητας.

Λέξεις κλειδιά: Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, ισχαιμικής αιτιολογίας, τροποποιήσιμοι

παράγοντες κινδύνου.


Γιαννουλάκης Αλέξανδρος,

Στέλιου Μηγιάκη 37 ΟΕΚ,

Γεννηματά 2, Άνω Λιόσια,

e-mail : [email protected]

REVIEW Μodifiable risk factors for ischemic stroke

Gianoulakis Alexandros1, Konti Panagiota1

3. Undergraduate students of Nursing Department A’, TEI of Athens



Abstract

Ischemic stroke is the third leading cause of death after cardiac disease and cancer in the

developed countries. In patients older than 65 years old, ischemic stroke is one of the main

causes of disability. They are also responsible for approximately 4.5 million deaths each year

globally.

The aim of the present study was to review the literature about the modifiable risk factors

related to the development of ischemic stroke.

The method οf this study included bibliographic research from both reviews and researches

from literature, mainly of the last 8 years. The words used in pub med data base, referred to the

modifiable risk factors related to the development of ischemic stroke.

Results: In the majority of research studies, responsible risk factors for ischemic stroke are

classified according to their ability of modification, in modifiable and non–modifiable risk

factors. Some of the modifiable risk factors have been fully documented whereas some others

need further research. The main modifiable risk factor is hypertension because on the one hand

it promotes atherosclerosis and, on the other hand, leads to deteriorative changes and

constrictions of small brain vessels. Atrial fibrillation is the most significant risk factor for

ischemic stroke, since it is responsible for more than 50% of thromboembolic cases. Also,

patients with diabetes mellitus are in higher risk for developing ischemic stroke compared to

healthy population, whereas the danger is increasing in insuline-depented individuals. Increase

of lipids in blood and disorders of cholesterol are responsible for atherosclerosis in coronary

vessels and carotid. More in detail, carotid stenosis >50% in individuals over than 65 years old

consist a significant risk factor for ischemic stroke. Though, the relation of smoking to ischemic

stroke is still not fully understood, however smokers are in high risk for developing ischemic

stroke for the reason that smoking is significantly related to atherosclerosis. Furthermore, blood

diseases and mainly sickle-cell disease is responsible for ischemic stroke because the

progressive narrowing of blood vessels prevents oxygen from reaching the brain and other

tissues.

Conclusions: As it is supported by published evidence, the main modifiable risk factors for

stroke are hypertension, atrial fibrillation, diabetes mellitus, carotid stenosis, smoking and

sickle-cell disease. Taking into account that these factors are modifiable and consequently

predictable, the organization of educational programs in individuals of high risk is a matter of

great importance.



Key words: Stroke, ischemic etiology, modifiable risk factors.


Gianoulakis Alexandros,

Steliou Migiaki 37 ΟΕΚ,

Genimata 2, Ano Liosia,


Εισαγωγή

την σύγχρονη εποχή, το αγγειακό

εγκεφαλικό επεισόδιο (ΑΕΕ) αποτελεί

την τρίτη κατά σειρά συχνότητας αιτία

θανάτου μετά τις παθήσεις τις καρδιάς και τον

καρκίνο, στις Η.Π.Α, στον Καναδά, στην

Ευρώπη και στην Αυστραλία αλλά και σε άλλες

αναπτυγμένες χώρες.

Ειδικότερα, στις ΗΠΑ υπολογίζεται, ότι

συμβαίνουν κάθε χρόνο περίπου 700.000 ΑΕΕ,

εκ των οποίων τα 500.000 είναι

πρωτοεμφανιζόμενα, ενώ στις υπόλοιπες

200.000 περιπτώσεις πρόκειται για υποτροπές.

Περίπου το 1/3 των ατόμων που θα

επιβιώσουν θα πεθάνουν εντός ενός χρόνου,

ενώ το 50% περίπου σε 8 χρόνια. Από τους

επιβιώσαντες περίπου το 50-70%

παρουσιάζουν λειτουργική ανικανότητα και

απώλεια αυτοφροντίδας, το 15-30%

παρουσιάζουν μόνιμη ανικανότητα, ενώ το

20% απαιτούν φροντίδα εντός ιδρύματος.

Τέλος, τα παροδικά ΑΕΕ (ΠΙΕ), τα οποία συχνά

αποτελούν προάγγελο επερχόμενου σοβαρού

ΑΕΕ ανέρχονται σε 240.000 ετησίως.

1-4

Στην

Ελλάδα, παρότι, ο αριθμός των ερευνητικών

δεδομένων ως προς την συχνότητα εμφάνισης

Α.Ε.Ε είναι περιορισμένος, εντούτοις εκτιμάται,

ότι σχεδόν 25.000 Έλληνες κάθε χρόνο

εκδηλώνουν ΑΕΕ, εκ των οποίων οι 6.500 για

τουλάχιστον δεύτερη φορά.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) όρισε

ως ΑΕΕ, κάθε οξείας ενάρξεως εστιακή ή

γενικευμένη διαταραχή της εγκεφαλικής

λειτουργίας που διαρκεί περισσότερο από 24

ώρες οφειλόμενη σε αγγειακά αίτια

1-4

Η διάκριση

του τύπου Α.Ε.Ε (ισχαιμικής ή αιμορραγικής

αιτιολογίας) πρέπει να γίνεται με βάση τα

ευρήματα της αξονικής τομογραφίας ή το

αποτέλεσμα της νεκροτομής.

Κατά καιρούς έχουν προταθεί διάφοροι τρόποι

ταξινόμησης των AEE, όμως στη σημερινή

εποχή η επικρατέστερη ταξινόμηση είναι αυτή

που βασίζεται στους μηχανισμούς πρόκλησης

A.E.Ε, οι οποίοι είναι δύο: η ισχαιμία δηλ.,

μείωση της αιματικής ροής προς κάποια

περιοχή του εγκεφάλου και η αιμορραγία δηλ.,

η αποδέσμευση μεγάλης ποσότητας αίματος,

ενδοκράνια. Σύμφωνα με τον American Stroke

Association, περίπου το 13% των επεισοδίων

1-4

Σ



είναι αιμορραγικής αιτιολογίας και το 87%

ισχαιμικής αιτιολογίας, εκ των οποίων

υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης έχει το Α.Ε.Ε

λόγω θρόμβωσης αγγείων με ποσοστό 50%.

Σύμφωνα με τα αιτιοπαθογενετικά

διαγνωστικά κριτήρια, τα ισχαιμικά ΑΕΕ

διακρίνονται σε πέντε υποκατηγορίες:

(1) αθηροθρομβωτικά ΑΕΕ λόγω

αθηρωματικής νόσου των μεγάλων

αγγείων και ιδίως της έσω καρωτίδας,

(2) καρδιοεμβολικά ΑΕΕ κυρίως επί εδάφους

κολπικής μαρμαρυγής ή άλλων

καρδιογενών εμβολών,

(3) κενοτοπιώδη ισχαιμικά έμφρακτα λόγω

λιποϊαλίνωσης των μικρών αρτηριών του

εγκεφάλου ασθενών με αρρύθμιστη

αρτηριακή υπέρταση ή/και σακχαρώδη

διαβήτη,

(4) άλλης καθορισμένης αιτιολογίας

ισχαιμικά ΑΕΕ, όπως π.χ. στα πλαίσια

αγγειίτιδας, συστηματικών νοσημάτων,

θρομβοφιλίας, κλπ και

(5) αγνώστου αιτιολογίας ΑΕΕ, των οποίων

το αίτιο δεν μπορεί να καθοριστεί παρά

τη διενέργεια του σχετικού διαγνωστικού

ελέγχου.

1,2,3,4

Σκοπός της παρούσης ανασκόπησης ήταν η

διερεύνηση των τροποποιήσιμων παραγόντων

πρόκλησης Α.Ε.Ε ισχαιμικής αιτιολογίας και η

ερμηνεία της αιτιοπαθογένειάς τους.

Υλικό και μέθοδος: Η μεθοδολογία της

εργασίας περιελάμβανε αναζήτηση

ανασκοπικών και ερευνητικών μελετών

κυρίως της τελευταίας 8ετίας στις

ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων PubMed και

Google όπως επίσης και στις επίσημες

ιστοσελίδες του Παγκόσμιου Οργανισμού

Υγείας, που αναφέρονταν στους

τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου που

ευθύνονται για την πρόκληση Α.Ε.Ε., ισχαιμικής

αιτιολογίας. Οι λέξεις κλειδιά που

χρησιμοποιήθηκαν ήταν : αγγειακό εγκεφαλικό

επεισόδιο, ισχαιμία, παράγοντες κινδύνου.

Τροποποιήσιμοι Παράγοντες κινδύνου

Το ΑΕΕ αποτελεί πολυπαραγοντική νόσο, για

την οποία ευθύνονται αλληλοεπιδρώμενοι

παράγοντες που ταξινομούνται ανάλογα με τη

δυνατότητα τροποποίησης τους, σε

τροποποιήσιμους και μη τροποποιήσιμους

(modifiable, non modifiable). Οι κυριότεροι

τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου

πρόκλησης Α.Ε.Ε είναι η υπέρταση, η κολπική

μαρμαρυγή, ο σακχαρώδης διαβήτης, η

καρωτιδική στένωση, το κάπνισμα και η

δρεπανοκυτταρική αναιμία.

Ως προς τους τροποποιήσιμους παράγοντες, η

πλειοψηφία των ερευνητικών μελετών

αναγνωρίζει την αρτηριακή υπέρταση ως

κύριο παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση

ΑΕΕ, ισχαιμικής αιτιολογίας. Σύμφωνα με την

έρευνα των Williams και συν.,5 το 2003 όπου

μελετήθηκαν 281 ασθενείς με



πρωτοεμφανιζόμενο Α.Ε.Ε ισχαιμικής

αιτιολογίας, εκ των οποίων οι 170 ήταν

γυναίκες μέσου όρου ηλικίας 60,6 και οι 111

άνδρες μέσου όρου ηλικίας 62,5 χρόνων, τα

αποτελέσματα έδειξαν, ότι στους επιζήσαντες,

οι τρεις πιο συχνοί παράγοντες πρόκλησης

Α.Ε.Ε ήταν η υπέρταση με ποσοστό 53,6%, η

προηγούμενη καρδιαγγειακή νόσος με 36,2%

και το κάπνισμα με 28,0%. Από τους ασθενείς

που απεβίωσαν, οι τρεις συχνότεροι

παράγοντες ήταν η υπέρταση σε ποσοστό

58,3%, η κατανάλωση αλκοόλ με ποσοστό

41,6% και το κάπνισμα με ποσοστό 33,3%.

Ομοίως, από την έρευνα των Ohyama και συν.,6

το 2001, όπου μελετήθηκαν 108 ασθενείς, εκ

των οποίων οι 70 ήταν άνδρες και οι 38

γυναίκες με μέσο όρο ηλικίας 65±8 χρόνια, τα

αποτελέσματα έδειξαν, ότι η συχνότητα

εμφάνισης υπέρτασης ήταν 66% (όπου ως

αρτηριακή πίεση είχαν ορισθεί οι τιμές

:160/95mmHg σε καθιστή θέση ή υπό αγωγή),

διαβήτη: 22%, υπερχοληστερολαιμίας: 59%

και ισχαιμικής καρδιακής πάθησης: 24%.

Ομοίως, οι Li και συν.,7

Ως προς τα καρδιακά νοσήματα, η κολπική

μαρμαρυγή αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα

κινδύνου πρόκλησης Α.Ε.Ε. ισχαιμικής

αιτιολογίας και σύμφωνα με παλαιότερη

αναφορά των Marino και συν.,

που μελέτησαν 27.936

άτομα ηλικίας 45-73 ετών εκ των οποίων τα

10.953 ήταν άντρες και τα 16.983 ήταν

γυναίκες έδειξαν, ότι η συχνότητα εμφάνισης

της αρτηριακής πίεσης ανέρχονταν στο 60%

των ασθενών.

8 ευθύνεται για

το 50% των θρομβοεμβολικών Α.Ε.Ε. Παρότι, ο

αριθμός των ερευνητικών δεδομένων είναι

περιορισμένος στην Ελλάδα, από την εργασία

των Βέμμος και συν.,9 το 2000 όπου

μελετήθηκαν 1042 ασθενείς με

πρωτοεμφανιζόμενο Α.Ε.Ε, εκ των οποίων οι

613 ήταν άνδρες και οι 429 γυναίκες μέσου

όρου ηλικίας 70,2±11.9 χρόνων και

ταξινομήθηκαν ανάλογα με το μηχανισμό

πρόκλησης, τα αποτελέσματα έδειξαν, ότι το

καρδιομεβολικό επεισόδιο ευθύνονταν στο

32,1% των περιπτώσεων. Ως προς τους

υπόλοιπους τύπους Α.Ε..Ε, το 15% οφείλονταν

σε αθηροσκλήρυνση μεγάλων αγγείων, το 17%

ήταν κενοτοπιώδη, το 17,5% ήταν αγνώστου

αιτιολογίας, το 15,1% ήταν αιμορραγικής

αιτιολογίας, ενώ το 3,3% πιθανόν να

οφείλονταν σε ποικίλα αίτια. Ομοίως σύμφωνα

με την έρευνα των Pieri και συν.,10 το 2008

όπου μελετήθηκαν 215 ασθενείς με Α.Ε.Ε

ισχαιμικής αιτιολογίας, εκ των οποίων οι 78

(36,3%) ήταν ηλικίας >80 χρόνων, οι 95

(44,2%) 65-79 χρόνων και οι 42 (9,5%) ήταν

<65 χρόνων, τα αποτελέσματα έδειξαν, ότι

όσο αυξάνονταν η ηλικία, τόσο αυξάνονταν η

συχνότητα εμφάνισης κολπικής μαρμαρυγής.

Αναλυτικότερα, η κολπική μαρμαρυγή

αποτελούσε παράγοντα πρόκλησης Α.Ε.Ε., σε

ποσοστό 5% σε ασθενείς ηλικίας <65 χρόνων,

12% σε ασθενείς ηλικίας 65-79 χρόνων και

26% ηλικίας >80 χρόνων. Αντιθέτως, από την

έρευνα των Kwon και συν.,11 το 2000 όπου



μελετήθηκαν 149 ασθενείς ηλικίας 14-44

χρόνων, εκ των οποίων οι 112 ήταν άνδρες και

οι 37 γυναίκες, με πρωτοεμφανιζόμενο Α.Ε.Ε τα

αποτελέσματα έδειξαν, ότι ως προς το τύπο

του Α..Ε.Ε, τα 20,8% οφείλονταν σε

αθηροσκλήρυνση μεγάλων αγγείων, το 17,4%

σε απόφραξη μικρών αγγείων, το 16,8% ήταν

αγνώστου αιτιολογίας και το 26,8% άλλης

αιτιολογίας και μόνον το 18,1% ήταν

καρδιομεβολικό.

Ένας άλλος τροποποιήσιμος παράγοντας

κινδύνου πρόκλησης Α.Ε.Ε είναι ο σακχαρώδης

διαβήτης. Οι González Hernández και συν.,12

το 2008 μελέτησαν 633 ασθενείς με Α.Ε.Ε

ισχαιμικής αιτιολογίας, εκ των οποίων οι 256

(40,4%) ήταν διαβητικοί και οι 377 (59,6%)

δεν ήταν διαβητικοί. Αναλυτικότερα, στην

ομάδα των διαβητικών το 63,7% ήταν άνδρες

και το 36,3% γυναίκες με μέσο όρο ηλικίας

69,2 ± 9,3 χρόνια, ενώ στην ομάδα όσων δεν

ήταν διαβητικοί, το 62,2% ήταν άνδρες και το

37,8% γυναίκες με μέσο όρο ηλικίας 65,4 ±

13,9 έτη. Τα αποτελέσματα έδειξαν, ότι στους

διαβητικούς ασθενείς, το 25% είχε Α.Ε.Ε.,

αθηρωθρομβωτικής αιτιολογίας, το 20,3%

καρδιοεμβολικής αιτιολογίας, το 26,1%

κενοτοπιώδη και το 25,7% αγνώστου

αιτιολογίας. Αντίθετα, στους μη διαβητικούς

ασθενείς, τα ποσοστά ήταν 16,4%, 24,4%,

22%, 27,2%, αντίστοιχα. Οι Smajlovic και

συν.,13

Παρότι, η στένωση της καρωτίδας

αναγνωρίστηκε ως παράγοντας κινδύνου

πρόκλησης Α.Ε.Ε πολύ παλαιότερα και

συγκεκριμένα το 1986, από τους Chambers

και συν.,

το 2006 μελέτησαν 833 ασθενείς με

Α.Ε.Ε, εκ των οποίων σακχαρώδη διαβήτη

είχαν οι 195 ασθενείς (23,5%). Ως προς το

φύλο, στην ομάδα των ασθενών με σακχαρώδη

διαβήτη οι 129 (66%) ήταν γυναίκες και οι 66

άνδρες (34%), ενώ στην ομάδα μη διαβητικών

ασθενών, οι 306 ήταν γυναίκες (48%) και οι

332 άνδρες (52%). Από τους μη-διαβητικούς

62% είχε Α.Ε.Ε αθηρωθρομβωτικής

αιτιολογίας, το 10% εμβολικής αιτιολογίας,

ενώ στην ομάδα των μη διαβητικών τα

ποσοστά ήταν 33% και 17,5%, αντίστοιχα. Η

θνησιμότητα ένα μήνα μετά το ΑΕΕ ήταν

υψηλότερη στους ασθενείς με σακχαρώδη

διαβήτη (38% vs 26%) με στατιστικά

σημαντική διαφορά, p = 0.001.

13 οι οποίοι έδειξαν, ότι οι άτομα με

καρωτιδική στένωση >75% εκδήλωναν

περισσότερο συχνά Α.Ε.Ε ισχαιμικής

αιτιολογίας, εντούτοις αποτελεί έως και

σήμερα αντικείμενο μελέτης πολλών ερευνών.

Οι Shaikh και συν.,14 το 2010 μελέτησαν 100

ασθενείς με οξύ αγγειακό εγκεφαλικό

επεισόδιο, εκ των οποίων, οι 61 ( 61%) ήταν

άνδρες και οι 39 (39%) γυναίκες τα

αποτελέσματα έδειξαν, ότι το 39% είχε

καρωτιδική στένωση ετερόπλευρα της

ισχαιμικής βλάβης. Οι Chang και συν.,15 το

2000 μελέτησαν την συχνότητα εμφάνισης

στένωσης της καρωτίδας σε 103 ασθενείς που

υπέστησαν Α.Ε.Ε λόγω αθηροσκλήρυνσης, εκ

των οποίων οι 64 ήταν άνδρες και οι 39



γυναίκες με μέσο όρο ηλικίας 60 χρόνων. Οι

ασθενείς υποβλήθηκαν σε διαγνωστικό έλεγχο

με υπέρηχο καρωτίδων και αξονική

τομογραφία 3-7 ημέρες μετά την εκδήλωση

του Α.Ε.Ε. Τα αποτελέσματα έδειξαν, ότι το

24,3% (25) των ασθενών είχε στένωση > 50%,

εκ των οποίων στο 66,7% (15) η στένωση ήταν

ετερόπλευρα της βλάβης. Οι ίδιοι ερευνητές

παρατήρησαν, ότι οι ασθενείς με στένωση

>50% κάπνιζαν περισσότερα τσιγάρα με

στατιστικά σημαντική διαφορά, p=<0,005.

Ομοίως, από την έρευνα των Jain και συν.,17

Τέλος, παθήσεις του αίματος, όπως η

δρεπανοκυτταρική αναιμία αποτελούν

παράγοντα κινδύνου πρόκλησης Α.Ε.Ε.

Σύμφωνα με την μελέτη των Κονταξή και

συν.,

το 2004, οι οποίοι μελέτησαν 50 ασθενείς

ηλικίας 65-75 χρόνων που υπέστησαν οξύ

εγκεφαλικό επεισόδιο, τα αποτελέσματα

έδειξαν ως κύριο παράγοντα κινδύνου την

υπέρταση στο 62% των περιπτώσεων και

αμέσως μετά το κάπνισμα με ποσοστό 26%,

ακολουθούσαν το προηγούμενο παροδικό

ισχαιμικό επεισόδιο σε ποσοστό 14% και ο

σακχαρώδης διαβήτης σε ποσοστό 8%.

18 και των Adams 19 υποστηρίζεται, ότι η

δρεπανοκυτταρική νόσος είναι η πιο συχνή

αιτία αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου

(ΑΕΕ) στα παιδιά, τα οποία διατρέχουν 300

φορές μεγαλύτερο κίνδυνο για ΑΕΕ σε σχέση

με το γενικό παιδικό πληθυσμό. Το 11% αυτών

θα εμφανίσει ΑΕΕ ως την ηλικία των 20 ετών

και το 24% ως την ηλικία των 45 ετών.Το 17-

22% θα εμφανίσουν σιωπηλά έμφρακτα ως

την ηλικία των 20 ετών. Ο κίνδυνος για

πρωτοεμφανιζόμενο ΑΕΕ είναι μέγιστος κατά

την πρώτη δεκαετία της ζωής. Τα αιμορραγικά

ΑΕΕ είναι συχνότερα στις ηλικίες μεταξύ 20 και

30 ετών. Στα παιδιά που δεν μεταγγίζονται ο

κίνδυνος για Α.Ε.Ε αυξάνεται κατά 10% το

χρόνο, ενώ μειώνεται κατά 1% υπό τακτές

μεταγγίσεις. Σύμφωνα με την έρευνα των

Njamnshi και συν.,20

όπου μελετήθηκαν 120

ασθενείς ηλικίας 7 μηνών έως 35 χρόνων,

μέσου όρου ηλικίας 13,49 ± 8,79 χρόνια, τα

αποτελέσματα έδειξαν, ότι η συχνότητα

εμφάνισης Α.Ε.Ε., ήταν 6,67%, ενώ η

συχνότητα επανεμφάνισης ήταν 25%. Τα

εγκεφαλικά έμφρακτα ήταν περισσότερο

συχνά στην ηλικία κάτω των 20 χρόνων.

Συζήτηση

Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας

διαφαίνεται, ότι το Α.Ε.Ε. αποτελεί ουσιαστικά

την απώτερη επιπλοκή μιας νόσου, η οποία

καταστρέφει τα αγγεία. Για τη καλύτερη λήψη

αποφάσεων σχετικά με την τροποποίηση των

παραγόντων κινδύνου είναι απαραίτητη η

κατανόηση των αιτιοπαθογενετικών

μηχανισμών πρόκλησης ΑΕΕ.

Αναλυτικότερα, Α.Ε.Ε ισχαιμικής αιτιολογίας

μπορεί να προκληθεί από τρεις διαφορετικούς

μηχανισμούς: την θρόμβωση, την εμβολή και

την συστηματική πτώση της αρτηριακής

πίεσης. Η θρόμβωση στο εσωτερικό του

αγγείου αποφράσσει ή στενεύει τον αυλό του



με αποτέλεσμα τη μείωση της αιματικής ροής

προς τον εγκέφαλο. Η αρτηριοσκλήρωση, η

οποία βλάπτει κυρίως τα μεγάλα ενδοκράνια

και εξωκράνια αγγεία αποτελεί την

συνηθέστερη αιτία πρόκλησης βλάβης του

αγγειακού τοιχώματος. Η εμβολή δηλ., η

απόφραξη του αυλού του αγγείου, γίνεται από

υλικό που μεταναστεύει από κάποιο

μεγαλύτερο αγγείο, περιφερικά. Οι

συνηθέστεροι τόποι προέλευσης των εμβόλων

είναι η καρδιά, η αορτή, η κοινή και ή έσω

καρωτίδα, οι σπονδυλικές αρτηρίες και

σπανιότερα οι φλέβες. Η συστηματική πτώσης

της αρτηριακής πίεσης και συνεπώς η

μειωμένη διάχυση επηρεάζει τον εγκέφαλο

περισσότερο στις περιοχές που βρίσκονται

ανάμεσα στις μεγάλες αρτηρίες και έχουν

μικρότερη τροφοδοσία με αποτέλεσμα την

δημιουργία εμφράκτων των ενδιάμεσων

περιοχών (border zone).

Από την παρούσα ανασκόπηση, προκύπτει ότι

ο κυριότερος τροποποιήσιμος παράγοντας

κινδύνου είναι αρτηριακή υπέρταση, διότι

αφενός προάγει την αθηροσκλήρυνση της

ενδοκρανιακής κυκλοφορίας και κυρίως των

αγγείων του αυχένα, με αποτέλεσμα την

πρόκληση θρομβωτικών ή εμβολικών Α.Ε.Ε.,

αφετέρου οδηγεί σε εκφυλιστικές αλλοιώσεις

και στενώσεις των μικρών αρτηριών του

εγκεφάλου. Συγκεκριμένα, η υπέρταση αυξάνει

τις τάσεις που δέχονται τα αγγεία ως αγωγοί

επειδή ασκεί πίεση στο τοίχωμα των αγγείων,

ενώ ταυτόχρονα οδηγεί σε πάχυνση του μέσου

αγγειακού χιτώνα (αρτηριοσκλήρυνση) και

τοιχωματική καταστροφή των αγγείων.

Συνεπώς, η υπέρταση αυξάνει άμεσα τον

κίνδυνο οξέος Α.Ε.Ε και σύμφωνα με τη

βιβλιογραφία ένα άτομο 50 ετών με υπέρταση

έχει τετραπλάσιο κίνδυνο να υποστεί Α.Ε.Ε, σε

σχέση με αυτό που δεν έχει.

21-27

Είναι ευρέως αποδεκτό, ότι η καρδιαγγειακή

ασθένεια, παρά την πρόοδο στη διάγνωση και

τη θεραπεία, παραμένει μια από τις κύριες

αιτίες θανάτου στα βιομηχανοποιημένα έθνη.

Στις ανεπτυγμένες χώρες, η στεφανιαία νόσος

αντιστοιχεί στο 47% όλων των θανάτων, ενώ

στις αναπτυσσόμενες χώρες οι θάνατοι

αντιστοιχούν στο 11%. Οι καρδιακές νόσοι

έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης

εμβολικών ΑΕΕ.

21-27

Από τα ευρήματα της παρούσης ανασκόπησης

φάνηκε, ότι παθήσεις της καρδιάς και κυρίως η

κολπική μαρμαρυγή αποτελεί μείζονα

παράγοντα κινδύνου πρόκλησης Α.Ε.Ε.

Αναλυτικότερα, σύμφωνα με την

παθοφυσιολογία, το παθολογικό πήγμα που

σχηματίζεται μέσα σε ένα αγγείο και

ονομάζεται θρόμβος είναι δυνατόν να

αποσπασθεί μετά τον σχηματισμό του λόγω

της διαρκούς ροής του αίματος. Οι θρόμβοι

αυτοί ονομάζονται έμβολα και παρουσιάζουν

την τάση να φράσσουν τα στεφανιαία αγγεία

και τα αγγεία του εγκεφάλου. Η αιτία της

δημιουργίας θρομβοεμβολικών συνθηκών στον

άνθρωπο είναι διπλή : πρώτον, κάθε ανώμαλη

ενδοθηλιακή αγγειακή επιφάνεια συνέπεια

21-27



αρτηριοσκλήρυνσης τείνει να κινητοποιήσει

την διαδικασία πήξης. Δεύτερον, συχνά το αίμα

πήζει όταν ρέει πολύ αργά μέσα στα αγγεία,

γιατί σχηματίζονται μέσα σε αυτό μικρές

ποσότητες θρομβίνης και άλλων πηκτικών

ουσιών. Αναλυτικότερα, ο μηχανισμός

πρόκλησης Α.Ε.Ε που οφείλεται σε καρδιακές

παθήσεις ως εξής: Όταν η καρδιά ανεπαρκεί /

αδυνατεί για οποιοδήποτε λόγο να

λειτουργήσει φυσιολογικά ως αντλία,

προκαλείται στάση του αίματος και

δημιουργία θρόμβου, ο οποίος μπορεί να

αποσπαστεί και να αποφράξει εγκεφαλικές

αρτηρίες

Από την παρούσα ανασκόπηση επίσης

παρατηρήθηκε, ότι η κολπική μαρμαρυγή

σχετίζονταν στατιστικά σημαντικά με την

ηλικία. Το εύρημα αυτό οφείλεται στο, ότι όσο

μεγαλύτερη είναι η ηλικία τόσο αυξάνονται οι

αθροιστικές επιδράσεις της γήρανσης στο

καρδιαγγειακό σύστημα όπως επίσης και η

εκδήλωση άλλων παραγόντων κινδύνου. Οι

κυριότερες παθήσεις που δρουν συνεργικά με

την κολπική μαρμαρυγή στη γένεση

εμβολικών ΑΕΕ είναι: η καρδιακή ανεπάρκεια,

το ιστορικό προηγούμενου ΑΕΕ, η στένωση της

μιτροειδούς και η παρουσία προσθετικής

βαλβίδας. Επίσης, η διάρκεια της κολπικής

μαρμαρυγής είναι σημαντική και ειδικότερα ο

κίνδυνος καρδιοεμβολικού ΑΕΕ είναι

αυξημένος καθ’ όλη τη διάρκεια επεισοδίων

παροξυσμικής κολπικής μαρμαρυγής.

21-27

Συνοπτικά, τόσο η υπέρταση όσο και

καρδιακή νόσος δίνουν τα βασικά υλικά για το

ΑΕΕ: η υπέρταση καταστρέφει τα αγγεία,

στενεύει τον αυλό τους και η καρδιακή νόσος

δίνει τον θρόμβο που θα αποφράξει τον

στενεμένο αυλό.

21-27

Μετά την υπέρταση και την κολπική

μαρμαρυγή, ο σακχαρώδης διαβήτης αποτελεί

παράγοντα κινδύνου για Α.Ε.Ε. Πιθανόν, ο

μηχανισμός πρόκλησης σχετίζεται με την

αρτηριοσκλήρυνση, όπως επίσης και με τις

αλλοιώσεις που προκαλεί η νόσος στα

τοιχώματα των αγγείων. Επιπλέον,

προκαλείται δυσλειτουργία του ενδοθηλίου και

ανωμαλίες των αιμοπεταλίων καθώς και της

πηκτικότητας του αίματος. Σύμφωνα με τη

βιβλιογραφία, τα άτομα με σακχαρώδη

διαβήτη παρουσιάζουν συχνότερα

αθηροθρομβωτικό Α.Ε.Ε. και κενοτοπιώδες,

ενώ ο κίνδυνος αυξάνεται σε

ινσουλινοεξαρτώμενα άτομα επειδή

παρουσιάζουν συχνότερα αγγειοπάθειες.

Η υπερλιπιδαιμία και οι διαταραχές της

ολικής χοληστερόλης, ευθύνονται για την

αθηροσκλήρωση των στεφανιαίων αγγείων

αλλά και της καρωτίδας, της οποίας η στένωση

πάνω από 50% σε άνδρες και γυναίκες

αποτελεί παράγοντα κινδύνου για ΑΕΕ. Η

χοληστερόλη αποτελεί απαραίτητο συστατικό

της δομής των κυτταρικών μεμβρανών, όμως

προκαλεί αθηρωματικές αλλοιώσεις στα

τοιχώματα του αγγείου καταστρέφοντας τα σε

γρήγορο ρυθμό και δημιουργεί προϋποθέσεις

21-26



εγκατάστασης ΑΕΕ αφού το κατεστραμμένο

ενδοθήλιο προσελκύει θρομβοκύτταρα. Η

συνύπαρξη άλλων διαταραχών, όπως για

παράδειγμα της διαταραχής των παραγόντων

πήξης, μπορεί να οδηγήσει σε θρόμβωση και

ισχαιμία (ισχαιμικό επεισόδιο αγνώστου

αιτιολογίας).

Παρότι πολλά χρόνια πριν και συγκεκριμένα το

1998 η μελέτη Framingham Heart Study

21-27

28

έδειξε, ότι το κάπνισμα αποτελεί σημαντικό

ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου πρόκλησης

Α.Ε.Ε., ισχαιμικής αιτιολογίας, εντούτοις έως

και σήμερα, όπως διαφαίνεται από την

παρούσα ανασκόπηση, το κάπνισμα συνεχίζει

να αποτελεί τροποποιήσιμο παράγοντα

πρόκλησης Α.Ε.Ε. Η συγκεκριμένη μελέτη είχε

δείξει, ότι ο κίνδυνος Α.Ε.Ε αυξάνεται όσο

αυξάνεται ο αριθμός των τσιγάρων ενώ ο

κίνδυνος διπλασιάζεται για όσους καπνίζουν

περισσότερο από 40 τσιγάρα ημερησίως. Το

κάπνισμα φαίνεται να σχετίζεται με την

αθηροσκλήρυνση, επηρεάζοντας τόσο τη ροή

του αίματος εντός των αγγείων όσο και τα

τοιχώματά τους. Συγκεκριμένα, σχετίζεται με

υψηλά επίπεδα ινωδογόνου, αιματοκρίτη,

συγκόλληση αιμοπεταλίων και μειωμένη HDL,

στοιχεία που συμβάλουν στην ανάπτυξη

θρόμβου και στένωση των αγγείων. Επίσης,

δρα συνεργικά με άλλους παράγοντες

κινδύνου, όπως είναι η υπέρταση, συμβάλλει δε

στην αποσταθεροποίηση των αθηρωματικών

πλακών μέσω ενισχύσεως μηχανισμών

φλεγμονής σε επιρρεπείς θέσεις με την αύξηση

της προσκολλήσεως και διηθήσεως

μονοκυττάρων, την υπεροξείδωση των

λιποπρωτεϊνών, την ενδοθηλιακή

δυσλειτουργία, τη θρομβογόνο διάθεση με την

αυτόματη συσσώρευση αιμοπεταλίων και την

ελευθέρωση παραγόντων που ευνοούν την

πήξη του αίματος.

Η δρεπανοκυτταρική αναιμία αποτελεί

παράγοντα κινδύνου πρόκλησης Α.Ε.Ε λόγω

της απόφραξης της μικροκυκλοφορίας ή

μεγαλύτερων αγγείων από τα

δρεπανοκύτταρα, Επίσης, η χρόνια αιμόλυση

απελευθερώνει στο πλάσμα ελεύθερη

αιμοσφαιρίνη, η οποία μειώνει τη

βιοδιαθεσιμότητα του μονοξειδίου του αζώτου

(ΝΟ) και προκαλεί ενδοθηλιακή δυσλειτουργία.

Αυτός ο μηχανισμός προκαλεί ασταθή

αγγειακό τόνο και φαίνεται ότι κατέχει

κεντρική θέση στην παθοφυσιολογία των ΑΕΕ

στη δρεπανοκυτταρική νόσο.

21-27

Αξιολογώντας τους παράγοντες κινδύνου,

όπως υπέρταση, υψηλά επίπεδα χοληστερόλης,

μη-ανοχή στη γλυκόζη, κάπνισμα, και

ηλεκτροκαρδιογραφικά ευρήματα αριστερής

υπερτροφίας, είναι δυνατόν να αναγνωριστεί

ένας πληθυσμός που αφορά το 1/3 των ΑΕΕ. Οι

Wolf και συν.,

18-20

29 έχουν δημιουργήσει μια

προγνωστική βαθμολογία παράγοντας –

κινδύνου ΑΕΕ βασισμένη σε δεδομένα από τη

μελέτη του Framingham, η οποία δείχνει τη

δεκαετή πιθανότητα ενός ατόμου να πάθει

ΑΕΕ.



Τέλος, αξίζει να σημειωθεί, ότι στην πατούσα

ανασκόπηση δεν συζητήθηκαν άλλοι

τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου, όπως

είναι παχυσαρκία, διατροφή, φυσική

δραστηριότητα, κατανάλωση αλκοόλ, των

οποίων όμως η σχέση με την εμφάνιση ΑΕΕ,

δεν θεωρείται πλήρως τεκμηριωμένη.


Το κύριο συμπέρασμα που διεξάγεται από

την παρούσα ανασκόπηση είναι, ότι η

ενημέρωση του κοινού και ιδιαίτερα των

ατόμων που ανήκουν στις ομάδες υψηλού

κινδύνου ως προς τους τροποποιήσιμους

παράγοντες κινδύνου πρόκλησης Α.Ε.Ε

αποτελεί το σημαντικότερο βήμα για την

πρόληψη και τη μείωση της συχνότητας

εμφάνισης Α.Ε.Ε.


1. Ingall T. Stroke--incidence, mortality,

morbidity and risk. J Insur Med.

2004;36(2):143-52.

2. Fisher M. Stroke and TIA: epidemiology,

risk factors, and the need for early

intervention. Am J Manag Care. 2008

;14(6 Suppl 2):S204-11.

3. Πολυκανδριώτη Μ. Αγγειακό

Εγκεφαλικό Επεισόδιο. Το Βήμα του

Ασκληπιού. 2008, Τόμος 7ος, Τεύχος 2ο

4. Polikandrioti M. Non-modifiable risk

factors for ischemic stroke. Health

Science Journal.2009, Vol 3, Issue 1.

.

5. Williams CA., Sheppard T., Marrufo M.,

Galbis-Reig D., Gaskill A. A brief

descriptive analysis of stroke features in

a population of patients from a large

urban hospital in Richmond, Virginia, a

city within the 'stroke belt'.

Neuroepidemiology. 2003;22(1):31-6.

6. Ohyama M., Katsufumi M., Ohyama H.,

Takahashi T., Hosomi N., Ichihara S., et

al. Carotid turbulent flow observed by

convergent color Doppler Flownmetry in

silent Cerebral infraction. Int J

Cardiovasc Imaging.2002;18(2):119-24.

7. Li C., Engstrom, G., Hedbald B., Berglund

G., Janzon, L. Blood pressure Control and

Risk of Stroke. A population–Based

Prospective Cohort Study. Stroke.

2005;36(4):725-30.

8. Marino P. Μονάδες Εντατικής

Θεραπείας. Εκδ. Λαγός, Αθήνα, 1998.

9. Vemmos K., Takis K., Georgilis K.,

Zakopoulos N., Lekakis J., Papamichael

Chr., et al. The Athens Stroke Registry :

Results of a five year hospital-based

study. Cerebrovasc Dis.2000;10(2):133-

41.

10. Pieri A., Spitz M., Lopes TO., de Barros

CG., Faulhaber MW., Gabbai AA., et al.

Prevalence of cardiovascular risk factors

among elderly Brazilians over eighty

with ischemic stroke. Arq

Neuropsiquiatr. 2008;66(3A):454-7.



11. Kwon S.U., Kim J.S., Lee, J.H., Lee, M.C.

Ischemic stroke in Korean young adults.

Acta Neurol Scand. 2000;101(1):19-24.

12. González Hernández A., Fabre Pi O.,

López Fernández JC., Díaz Nicolás S.,

Cabrera Hidalgo A. Risk factors, etiology

and prognosis in patients with ischemic

stroke and diabetes mellitus. Rev Clin

Esp. 2008; 208(11):546-50.

13. Smajlovic D., Salihovic D., Ibrahimagic O.,

Sinanovic O., Burina A. Stroke in patients

with diabetes mellitus: a hospital based

study. Med Arh. 2006;60 (6 Suppl 2):63-

5.

14. Chambers BR., Norris JW. Outcomes in

patients with asymptomatic neck

bruits.N Engl J Med.1986;315:860-65.

15. Shaikh NA., Bhatty S., Irfan M., Khatri G.,

Vaswani AS., Jakhrani N. Frequency,

characteristics and risk factors of carotid

artery stenosis in ischemic stroke

patients at Civil Hospital Karachi. J Pak

Med Assoc. 2010;60(1):8-12.

16. Chang Y.J., Ryu S.J., Lin S.K.. Carotid

artery in ischemic stroke patients with

nonvalvular atrial fibrilation. Cerebrvasc

Dis. 2000;13(1):16-20.

17. Jain, S., Namboodri, K., Kumari, S. &

Prabhakar, S.. Loss of circadian rhythm

of blood pressure following acute stroke.

BMC Neurol. 2004;4:1.

18. Κονταξή Ε., Ζαφειρίου Δ.. Γονιδιακές

αλληλεπιδράσεις και αγγειακά

εγκεφαλικά επεισόδια στη

δρεπανοκυτταρική νόσο. Α’ Παιδιατρική

Κλινική ΑΠΘ, Ιπποκράτειο

ΓΝ, Θεσσαλονίκη Ειδικό άρθρο. Διαδυκτι

κή σελίδα http://www.paediatriki.gr/da

ta/issue4/11-Kontaxi.pdf. Πρόσβαση: 1-

10-2009.

19. Adams RJ. Big strokes in small persons.

Arch Neurol. 2007;64(11):1567-74.

20. Njamnshi AK., Mbong EN., Wonkam A.,

Ongolo-Zogo P.,Djientcheu V.-de., Sunjoh

Fl., et al. The epidemiology of stroke in

sickle cell patients in Yaounde,

Cameroon. Journal of the

Neurological Sciences. 2006. Volume

250, Issues 1-2, p.p: 79-84.

21. Caplan, L.. Caplan’s Stroke: A clinical

Approach. Butterworth-Heineman.,2000.

22. Braunwald E., Fauci A., Kasper D., Hauser

S., Longo D., Jameson, J. Principles of

Internal Medicine. Εd. Harrison’s, 2001.

23. Flemming K.D., Brown R.D. Secondary

prevention strategies in ischemic stroke:

identification and optimal management

of modifiable risk factors. Mayo Clin

Proc. 2004;79(10): 1330-40.

24. Lee A., Somerford P., Yau K. Risk factors

for ischemic stroke recurrence after

hospitalization. Proceedings of the 5th

International Congress on Peer Review

and Biomedical Publication. Chicago,

University of Illinois, USA, 2005.



25. Μουρίκης, Δ., Χατζηιωάννου Α. Αγγειακή

και Επεμβατική Ακτινολογία. Εκδ. Βήτα,

Αθήνα, 2003.

26. Κυρίτση Ε., Πολυκανδριώτη Μ. Ο ρόλος

της διατροφής στην στεφανιαία νόσο.

Το Bήμα του Ασκληπιού, 2005;4(2):60.

27. Guyton Α. Η Φυσιολογία του Ανθρώπου.

Εκδ. Λίτσας, Αθήνα, 1998.

28. Wolf PA., D'Agostino RB., Kannel WB.,

Bonita R., Belanger AJ. Cigarette smoking

as a risk factor for stroke. The

Framingham Study. JAMA.

1988;259(7):1025-9.

29. Wolf PA., D’Agostino RB., Belanger AJ.,

Kannel WB. Probability of stroke: a risk

profile from the Framingham Study.

Stroke 1991;22: 312-318.




Διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού στον υγειονομικό τομέα

Κελέση-Σταυροπούλου Ν. Μάρθα1, Σταυροπούλου Κ. Ματίνα2

1. Επίκουρος Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής Β΄, ΤΕΙ Αθήνας

2. Φοιτήτρια, Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων, Πανεπιστήμιο Πειραιώς

Περίληψη

Πολλά στοιχεία από την θεωρία της διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού προέρχονται από τα

γενικά πεδία των επιχειρήσεων και της διοίκησης. Η νοσηλευτική διοίκηση περιλαμβάνει γνώσεις για

τη διαχείριση του προσωπικού που σχετίζονται με την προσέλκυση, την επιλογή, την πιστοποίηση,

την ανάθεση των καθηκόντων, τη διατήρηση και την προαγωγή.

Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η ανάλυση των παραμέτρων που αφορούν στρατηγικές

διοίκησης τμημάτων στελεχωμένων με νοσηλευτές.

Μέθοδος: Πραγματοποιήθηκε αναζήτηση της σχετικής βιβλιογραφίας από διεθνή και ελληνικά

συγγράμματα καθώς και αναζήτηση από ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων (Medline, Pub med, Scopus).

Συμπεράσματα: Ο θεμέλιος λίθος της θεωρίας της νοσηλευτικής διοίκησης είναι ότι οι εργαζόμενοι

διοικούνται με στόχο την μέγιστη παραγωγικότητα και την εκπλήρωση της αποστολής του

οργανισμού. Η αποδοτικότητα των ανθρώπινων πόρων στον υγειονομικό τομέα είναι συνισταμένη

της ιεραρχικής εξέλιξης, των κινήτρων, της ικανοποίησης του εργαζομένου, των συνθηκών εργασίας

αλλά και της δια βίου επιμόρφωσης.

Λέξεις κλειδιά: Διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού, υγειονομικές μονάδες, παραγωγικότητα της

εργασίας.


Μάρθα Κελέση-Σταυροπούλου,

Πολέμη 3, 14572, Δροσιά.

Τηλ:210-6229960, 6944634596

E-mail:[email protected]



REVIEW Management of the human resources in the health sector

Kelesi-Stavropoulou N. Martha1, Stavropoulou Matina2

1. Assistant Professor, Faculty of Nursing B, T.E.I of Athens

2. Student in the Faculty of the Business Administration, University of Piraeus

Abstract

There are many common points between the theory of the management of human resources and

other general fields such as the business theory and the management theory. Especially, the

management of nurses includes all the procedures which are involved in order to hire the right

people for the job. The necessary procedures are in chronicle sequence the attraction of

employees, the choice between the most skilful of them, their control and certification, the

proper delegation of duties and the preservation of this personnel or its promotion to the next

level.

The aim the present study is the analysis of the parameters relative to management strategies in

nurse departments.

Method: This study was based on a search which was carried out through relative

bibliographical references both from international and Greek textbooks and also through the

Internet in recognized databases.

Conclusions: The foundation stone in the theory of nursing management is the idea that the

employees have to meet a double challenge. This challenge is the maximization of their

productivity and at the same time the fulfillment of the organization purposes. The efficiency of

human resources at the health sector is resultant of many powers. These are the hierarchical

promotion, the motives, the employee’s satisfaction, the working conditions and the in-service

training which should be provided for life.

Key words: Management of human resources, health-care units, works’ productivity.




Martha Kelesi-Stavropoulou,

3 Polemi st, 14572,

Athens, Greece,

Tel: 210-6229960, 6944634596,

Email: [email protected]

Εισαγωγή

όσο οι υπεύθυνοι της διοίκησης όσο και

οι υπεύθυνοι των οικονομικών σε κάθε

επιχείρηση ασχολούνται με την αύξηση της

παραγωγικότητας της εργασίας και την

ικανοποίηση από την εργασία, επειδή χωρίς

τον συνδυασμό αυτών των δύο δεν μπορεί να

μιλά κανείς για βελτίωση της

αποτελεσματικότητας και της

αποδοτικότητας. Με βάση τις θεωρητικές

πηγές η ανάπτυξη της παραγωγικότητας είναι

άρρηκτα δεμένη με την πολιτική διαχείρισης

ανθρώπινου δυναμικού (σχήμα 1) 1,2

Γενικότερα, βέβαια, στόχος κάθε επιχείρησης

κερδοσκοπικής ή μη είναι να κάνει τον

καλύτερο συνδυασμό παραγωγικών

συντελεστών με στόχο τη μέγιστη απόδοση

χωρίς απώλειες. Συγκεκριμένα, όμως στον

τομέα της υγείας ο σημαντικότερος

παραγωγικός συντελεστής είναι οι ανθρώπινοι

πόροι. Στις νοσοκομειακές μονάδες, λοιπόν, το

διοικητικό έργο εστιάζεται στην σωστή

αξιοποίηση του ανθρωπίνου δυναμικού

.

3,4

Σκοπός αυτής της μελέτης είναι η παρουσίαση

των σταθερών πάνω στις οποίες βασίζεται η

διαχείριση του προσωπικού που απασχολείται

στον τομέα της υγείας. Εστιάζει κυρίως, στην

ανάλυση των παραμέτρων που στρέφονται

γύρω από τη διοίκηση τμημάτων

επανδρωμένων με Νοσηλευτές.

.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ

ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ

1. Προσδιορισμός των αναγκών και

πλήρωση θέσεων στις υγειονομικές

μονάδες

Ο σχεδιασμός για την κάλυψη των αναγκαίων

θέσεων σε μια νοσοκομειακή μονάδα είναι

συνάρτηση της μελέτης των γενικότερων

αναγκών σε ανθρώπινο δυναμικό. Η έρευνα

γύρω από τις απαιτήσεις σε προσωπικό είναι

μια πολύπλοκη διαδικασία που γίνεται σωστά

μόνο λαμβάνοντας υπόψη ορισμένα κριτήρια.

Ωστόσο, στον δημόσιο τομέα τα πράγματα

απλοποιούνται λόγω του χαρακτηρισμού των

θέσεων ως οργανικών που είναι και πολύ

συγκεκριμένος ο αριθμός τους αλλά και λόγω

νομοθετικών, δημοσιονομικών περιορισμών

και σαφώς καθορισμένων οικονομικών

πόρων5,2

Τ

. Σε επίπεδο, βέβαια, ιδιωτικού



νοσοκομείου ή δημόσιας μονάδας στα οποία τα

παραπάνω δε θα διαδραματίζουν καθοριστικό

ρόλο είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθούν

οι εξής ενέργειες:

να οριοθετηθούν τα εργασιακά πεδία και

να βρίσκονται σε πλήρη αρμονία με τις

αντίστοιχες ειδικότητες των

επαγγελμάτων υγείας. Αυτό συνεπάγεται

και την τήρηση αναλογίας μεταξύ

επαγγελματιών υγείας είτε αυτοί είναι οι

γιατροί με τους νοσηλευτές, είτε αυτοί

είναι το ιατρικό με το εργαστηριακό

προσωπικό.

να προσδιοριστεί ο όγκος παραγωγής

υπηρεσιών που παρέχεται και η

δυναμικότητα των κλινών καθώς και το αν

υπάρχει και σε ποιο βαθμό

προτυποποιημένη σχέση ανάμεσα στους

επαγγελματίες και τις αντίστοιχες κλίνες.

να υπολογιστούν οι παραγόμενες

ποσότητες απεικονιστικών εξετάσεων

τόσο ανά μηχάνημα όσο και ανά τεχνολόγο

που τις διενεργεί.

να υπάρχει μια γενική εικόνα της αγοράς

εργασίας και των εκροών του

εκπαιδευτικού συστήματος στις

κατηγορίες επαγγελματιών υγείας. Σε

δεύτερο επίπεδο, η προσφορά

ειδικευμένου προσωπικού έγκειται και στα

επαγγελματικά δικαιώματα που δύνανται

να απολαμβάνουν τα άτομα αυτά, καθώς

και στις συνθήκες που επικρατούν στα

επαγγελματικά σωματεία των

επαγγελμάτων υγείας και στο αν και κατά

πόσο αυτά τους δίνουν τη δυνατότητα

διεκδίκησης δικαιωμάτων6,7,2

.

2. Γενικό πλαίσιο για τον κεντρικό

σχεδιασμό της κάλυψης των θέσεων

Σε κρατικό επίπεδο ο προγραμματισμός των

θέσεων του προσωπικού γίνεται από το

Υπουργείο Εσωτερικών, Δημοσίας Διοίκησης

και Αποκέντρωσης με βάση πάντα τις ανάγκες

των υπηρεσιών. Ειδικότερα, για τον

Νοσοκομειακό Δημόσιο Τομέα, οι νέες

προσλήψεις στηρίζονται στις κενές θέσεις που

δημιουργούνται στον Οργανισμό του

Νοσοκομείου είτε από την ίδρυσή του είτε από

μετέπειτα τροποποιήσεις. Οι τροποποιήσεις

αυτές άλλοτε ανοίγουν θέσεις εργασίας, άλλοτε

μετατρέπουν τις ήδη υπάρχουσες κάνοντας μια

αναδιανομή για όλες τις υφιστάμενες

ειδικότητες.

Αναλυτικότερα, για τις θέσεις εργασίας

αποφασίζει το Διοικητικό Συμβούλιο του

νοσοκομείου, αφού μελετήσει τις εισηγήσεις

των Διευθυντών και των Προϊσταμένων των

Τμημάτων αναφορικά με τις ανάγκες σε

ανθρώπινους πόρους. Βέβαια, σημαντικό ρόλο

στις αποφάσεις διαδραματίζουν και οι

υπάρχουσες οργανικές θέσεις που καθορίζουν

την ποσότητα αλλά κυρίως την ποιότητα του

προσωπικού που απαιτείται8

.



3. Προσέλκυση των επαγγελματιών υγείας

στην εργασία

Η Υγεία όπως και κάθε άλλος κλάδος

προσπαθεί να προσελκύσει τους ικανότερους

επαγγελματίες στους χώρους της. Ωστόσο,

πρέπει η εν λόγω «αγγελία» εργασίας όποια

μορφή κι αν έχει, να τηρεί κάποιες βασικές

αρχές του marketing προκειμένου να επιτύχει

το στόχο της. Αναλυτικότερα, πρέπει ο

υποψήφιος για τη θέση εργασίας να ειδωθεί

ως καταναλωτής μιας υπηρεσίας προκειμένου

να προωθηθεί σωστά η κάλυψη της θέσης.

Υπάρχει μια ορισμένη σειρά από βήματα που

θα πρέπει να γίνουν προκειμένου να

δημιουργηθεί μια αποτελεσματική αγγελία-

προκήρυξη οποιουδήποτε είδους (πίνακας 1).

Αρχικά, είναι απαραίτητο να καθοριστεί ο

πληθυσμός στον οποίο απευθύνεται η αγγελία.

Έπειτα, πρέπει με κάθε τρόπο να προσελκυθεί

η προσοχή του αναγνώστη, ενδεχομένως και με

τη χρήση οπτικών μέσων. Επίσης, στην αίτηση

πρόσληψης πρέπει να γίνεται ρητή αναφορά

σε όλες τις προϋποθέσεις που θα πρέπει να

τηρούνται και στα προσόντα που οφείλει να

διαθέτει ο υποψήφιος.

Αν αυτό το προκαταρκτικό στάδιο εξέτασης

του βιογραφικού λήξει με επιτυχία, τότε πρέπει

ο διάλογος μεταξύ εργοδότη και εργαζομένου

να έρθει σε πιο προσωπικό επίπεδο. Αυτό θα

γίνει δραστικά μέσω της διεξαγωγής της

συνέντευξης9,1

.

4. Επιλογή και πιστοποίηση για την

ανάθεση των καθηκόντων

Η συνέντευξη του υποψηφίου είναι ένα

κομβικό σημείο στην πορεία κρίσης του για

πρόσληψη. Αυτός είναι και ο λόγος για τον

οποίο είθισται να ακολουθεί την πρώτη

συνέντευξη μια δεύτερη η οποία οριστικοποιεί

την απόφαση των εργοδοτών. Τα βασικά

σημεία όσον αφορά τη συνέντευξη είναι η

ύπαρξη ενός ειδικού συνεντευξιαστή που να

έχει γνώση για θέματα ανθρωπίνων πόρων και

θα είναι προετοιμασμένος έχοντας διαβάσει

τον προσωπικό φάκελο του υποψηφίου να του

υποβάλλει τις ανάλογες ερωτήσεις, αλλά και να

απαντήσει στις δικές του.

Ειδικότερα, το περιεχόμενο των ερωτήσεων

είναι σκόπιμο να έχει συνάφεια με το

βιογραφικό του εργαζομένου. Φυσικά, η

συνέντευξη είναι αναγκαίο να διεξάγεται στον

κατάλληλο χώρο χωρίς διαρκείς οχλήσεις και

με διαθέσιμο όλο τον χρόνο που απαιτείται.

Ξεκινώντας τη συνέντευξη επιβάλλεται ο

υπεύθυνος να σηκωθεί από το γραφείο του, να

σταθεί μπροστά από αυτό και να χαιρετήσει

δια χειραψίας τον υποψήφιο προσφωνώντας

τον με το όνομά του συστηνόμενος και ο ίδιος

και ύστερα να του ζητήσει να καθίσει. Οι

ερωτήσεις στις οποίες θα υποβληθεί ο

υποψήφιος δίνονται και από πρότυπα

συνέντευξης, τα οποία μπορούν να

διανθιστούν (πίνακας 2). Η ουσία πάντως

είναι, ότι ο εξεταζόμενος αντιμετωπίζεται ως

επαγγελματίας και οι απαντήσεις δεν



καταγράφονται επακριβώς, γιατί έτσι

αποσπάται η προσοχή και των δύο,

χρονοτριβεί η διαδικασία και προκαλείται

αγωνία στον υποψήφιο.

Στη συνέχεια, όπως φαίνεται στον πίνακα 3,

και ο ίδιος ο υποψήφιος δύναται να υποβάλλει

ερωτήσεις και να ζητήσει σχετικές

πληροφορίες. Είναι αρκετά σημαντικό να είναι

σε θέση ο συνεντευξιαστής να απαντά στις

ερωτήσεις του υποψηφίου προκειμένου ευθύς

εξαρχής να χτιστεί μια θετική, φιλική σχέση

στο πλαίσιο της οποίας θα διατυπωθούν

προσωπικές απόψεις και θα αποκαλυφθούν οι

ικανότητες και τα επιτεύγματα του

συνεντευξιαζομένου10,11

Για να καταλήξει η συνέντευξη σε ένα

ικανοποιητικό αποτέλεσμα μέσα σε εύλογο

χρόνο θα πρέπει ο υπεύθυνος των

προσλήψεων που αναλαμβάνει τις

συνεντεύξεις να φροντίσει κατ’ αρχήν για τα

εξής (πίνακας 4):

.

να έχει αποφασίσει εκ των προτέρων τι

αναζητά και να έχει έτοιμη την ανάλογη

πρόταση εργασίας.

να γνωρίζει σαφώς τα χαρακτηριστικά του

ατόμου που απαιτεί η θέση και ο

οργανισμός σαν σύνολο.

να στοχεύει στην κατάκτηση της

εμπιστοσύνης του ανθρώπου που

αντιμετωπίζει.

να αποκτήσει παράλληλα και εικόνα των

αξιών του υποψηφίου και εικόνα για το αν

αυτές συνταιριάζονται με την αποστολή

και τη φιλοσοφία του οργανισμού.

να θέσει προδιαγραφές για το ντύσιμο, τις

χειρονομίες και άλλα ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά του υποψηφίου.

Ειδικότερα, για τον κώδικα ένδυσης ο

υποψήφιος εφόσον είναι άνδρας πρέπει να

φροντίσει ώστε να είναι καλά ξυρισμένος

και χτενισμένος και να φοράει κοστούμι με

ή χωρίς γραβάτα και ανάλογα υποδήματα.

Η γενειάδα είναι δεκτή μόνο σε περίπτωση

που είναι φροντισμένη. Αν ο υποψήφιος

είναι γυναίκα πρέπει επίσης να είναι καλά

χτενισμένη, ντυμένη με κοστούμι, φόρεμα

ή ταγιέρ με κάλτσες και τα ανάλογα

κοσμήματα. Το μακιγιάζ και το άρωμα αν

αυτά διατίθενται πρέπει να είναι

διακριτικά. Γενικά, η εμφάνιση του

υποψηφίου και η στάση του σώματός του

κάθε στιγμή πρέπει να αποπνέει

καλαισθησία και ικανότητα να κάνει τις

σωστές επιλογές. Έτσι, δίνεται από την

πλευρά του υποψηφίου βαρύτητα στη

διαδικασία της συνέντευξης και μια

αίσθηση μοναδικότητας. Φυσικά, χωρίς

αυτό να σημαίνει ότι δεν ισχύουν τα

αντίστοιχα στο ντύσιμο για τον ίδιο τον

συνεντευξιαστή.

Από την πλευρά του υποψηφίου για να έχει

επιτυχία η συνέντευξη πρέπει ο ίδιος να δίνει

το προσωπικό του στίγμα με μια θετική χροιά.

Συγκεκριμένα, πρέπει να αναδύει την αύρα του

συνεργάσιμου και ευχάριστου ατόμου που



μπορεί να χειρίζεται καταστάσεις με

λεπτότητα και αντικειμενικότητα. Επιπλέον,

καλό είναι να χαρακτηρίζεται από ψυχραιμία

χωρίς συμπεριφορικά ξεσπάσματα ή τάση

δουλοπρέπειας. Εννοείται, ωστόσο, ότι είναι

ελεύθερος να εκφράζει τις προτιμήσεις του και

τις ενστάσεις του όπου υπάρχουν. Σε αυτό το

πλαίσιο δύναται να μην απαντά σε ερωτήσεις

που θίγουν τα προσωπικά του δεδομένα

(πίνακας 5).

Σε όλη τη διάρκεια της συνέντευξης το κλειδί

είναι και για τα δύο μέρη είναι η επιδίωξη της

αρμονικής αλληλεπίδρασης. Αυτό συνεπάγεται

την τήρηση του μέτρου σε όλα τα επίπεδα,

αλλά και την προσήλωση στο στόχο12,13,14

.

5. Διαδικασίες αξιολόγησης των

υποψηφίων για πρόσληψη

Η αξιολόγηση είναι μια πολύ σημαντική

διαδικασία για την επιχείρηση. Μέσω αυτής

επιδιώκει να βρει τους καταλληλότερους

συνεργάτες και να απορρίψει όσους

στερούνται προδιαγραφών ή δεν ταιριάζουν

απόλυτα στο προφίλ της θέσης εργασίας που

επιθυμεί να καλύψει. Ουσιαστικά, θέτει η

αξιολόγηση τα κριτήρια για την εκτίμηση

εκτεταμένων συνεντεύξεων που παρουσιάζουν

διάφορες προοπτικές ενός υποψηφίου. Εδώ

αξίζει να σημειωθεί ότι για όλους του

παραπάνω λόγους τόσο η διαδικασία των

συνεντεύξεων όσο και αυτή της αξιολόγησης

πρέπει να διεκπεραιώνονται από ανώτερα

διοικητικά στελέχη.

Συγκεκριμένα, οι συνεντευξιαστές και οι

υπεύθυνοι των αξιολογήσεων έχουν μπροστά

τους λίστες με τις διάφορες διαστάσεις της

εργασίας προκειμένου να είναι πιο γρήγοροι

και αντικειμενικοί. Μια από αυτές τις λίστες

καταγράφει τις εξής μεταβλητές:

επίπεδο ενεργητικότητας

προϋπηρεσία στη νοσηλευτική

προσαρμοστικότητα

ευελιξία στη συμπεριφορά

σχεδιασμός και οργάνωση

ανοχή στο στρες

ανάλυση των προβλημάτων

δεξιότητες επικοινωνίας

επίλυση προβλημάτων με λήψη δραστικών

αποφάσεων

αντίληψη, ευαισθησία

ανάπτυξη υφισταμένων

κατηγορηματικότητα

ανάθεση αρμοδιοτήτων/έλεγχος διοίκησης

ανάληψη πρωτοβουλιών/ηγεσία

προσπελασιμότητα

Το ζητούμενο είναι εξετάζοντας όλα αυτά τα

κριτήρια πρόσληψης, αλλά και πολλά άλλα που

μπορεί να θέτει και από μόνος του ο εργοδότης

να οδηγείται η επιχείρηση σε μια

αποτελεσματική πρόσληψη. Βασική

προϋπόθεση, βέβαια, είναι συγχρόνως η

ύπαρξη ειδικά εκπαιδευμένων αξιολογητών.

Επιπλέον, μέσω μιας τέτοιας διαδικασίας

καθίσταται δυνατό να εξαλειφθούν οι

οποιεσδήποτε είδους διακρίσεις φυλετικές,



σεξιστικές, κοινωνικές ή ακόμη και

θρησκευτικές.

Συμπερασματικά, αυτό το σύστημα

αξιολόγησης προσφέρει υποψηφίους με

προσόντα και συνέπεια που υπερτερούν

αντικειμενικά και ενισχύει το κύρος της

διοίκησης. Φυσικά, μια τόσο εξονυχιστική

αξιολόγηση απαιτεί αρκετό χρόνο και ίσως να

προκαλεί αρκετό στρες στους υποψηφίους,

αλλά συντελεί στο καλύτερο δυνατό

αποτέλεσμα για όλους15,11

.

6. Επιλογή μονίμου προσωπικού-διορισμοί

Η επιλογή του προσωπικού διαφέρει ως

διαδικασία από τον δημόσιο στον ιδιωτικό

τομέα. Φυσικά, αυτό είναι λογικό και εξηγείται

από το γεγονός ότι στο Δημόσιο επιδιώκεται ο

μεγαλύτερος δυνατός βαθμός τυποποίησης για

οικονομία χρόνου και πόρων.

Αρχικά, στον δημόσιο τομέα η διαδικασία

πρόσληψης πραγματοποιείται από το ΑΣΕΠ

που είναι μια ανεξάρτητη αρχή υποκείμενη σε

κυβερνητικό και άλλο έλεγχο. Συγκεκριμένα, το

ΑΣΕΠ διεξάγει δημόσιο διαγωνισμό είτε

γραπτά είτε, κατ’ εξαίρεση, προφορικά με βάση

την αυστηρή σειρά προτεραιότητας. Αυτή η

μέθοδος έχει θεωρηθεί η πλέον δίκαιη και

αντικειμενική εξαιτίας της τόσο υψηλής

προσφοράς υποψηφίων. Για να κινηθεί όμως ο

μηχανισμός του διαγωνισμού αυτού πρώτα

προκηρύσσονται οι εν λόγω θέσεις που

απαιτούν κάλυψη. Η προκήρυξη, λοιπόν,

δημοσιεύεται σε ειδικό τεύχος της Εφημερίδας

της Κυβερνήσεως και μια περίληψή της

περιλαμβάνεται στον ημερήσιο τύπο. Ακόμη,

για την πρόσληψη μέσω ΑΣΕΠ σημαντικό ρόλο

διαδραματίζει και η μοριοδότηση που είναι θα

μπορούσε να πει κάποιος μια αποτίμηση των

προσόντων του υποψηφίου σε μόρια με βάση

αξιολογικούς πίνακες εγκεκριμένους από το

Υπουργείο16

Στη συνέχεια, όταν ο υπάλληλος σε ένα

Νοσοκομείο για παράδειγμα διοριστεί και

ορκιστεί τότε δημιουργείται το προσωπικό του

μητρώο στο Γραφείο Προσωπικού. Αυτό

συμβαίνει ανεξάρτητα από τη θέση ή τη

βαθμίδα του και περιλαμβάνει την ατομική,

οικογενειακή, περιουσιακή και τέλος την

υπηρεσιακή του κατάσταση. Έπειτα, ο

Διοικητής του Νοσοκομείου μαζί με τον

αρμόδιο Διευθυντή τοποθετούν τον υπάλληλο

όπου κρίνουν απαραίτητο και αναλαμβάνει ο

προϊστάμενος του εκάστοτε τμήματος την

ανάθεση των καθηκόντων

.

3,8

Στον ιδιωτικό τομέα, προκειμένου να

εξασφαλιστεί η υψηλότερη δυνατή ποιότητα

των υπηρεσιών η αξιολόγηση του υποψηφίου

γίνεται από ένα καθορισμένο άτομο ή Γραφείο

ώστε και οι έλεγχοι να είναι πιο διεξοδικοί.

Συνεπώς, πέρα από τα βασικά προσόντα που

είναι η άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, η

εκπαίδευση, η κατάρτιση και η πιστοποίηση

από ειδική επιτροπή ιδιαίτερη έμφαση δίνεται

στην προϋπηρεσία και στις συστατικές

επιστολές που ενδεχομένως συνοδεύουν αυτή.

Σε ένα πιο εξειδικευμένο επίπεδο,

.



συμπεριλαμβάνονται στην «πιστοποίηση» του

υποψηφίου η απόδειξη ειδικής κατάρτισης και

εκτέλεσης νοσηλευτικών διαδικασιών ή της

ειδικής φροντίδας κατά τη διάρκεια της

κατάρτισης και των προηγούμενων διορισμών.

Ωστόσο, η εξέταση του υποψηφίου δεν

σταματά εκεί, αλλά προχωρά αρκετά

παραπέρα. Το άτομο ή η επιτροπή που είναι

αρμόδια στην πιστοποίηση υποψηφίων ερευνά

για ενδείξεις συχνής αλλαγής εργοδοτών ή

γενικά εργασιακού περιβάλλοντος. Ακόμη,

ελέγχεται η αποφοίτηση από σχολές του

εξωτερικού και οι ενδείξεις μηνύσεων για

αδικήματα που διαπράχθηκαν στη διάρκεια

εκτέλεσης καθηκόντων ή και η λήψη

επαγγελματικών πειθαρχικών μέτρων για

πειθαρχικά παραπτώματα εντός του

οργανισμού. Αν τελικά προκύψουν ενδείξεις

για οτιδήποτε από τα προαναφερθέντα τότε

μπορεί να αναθεωρηθεί μια υποψηφιότητα.

Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι είναι

συχνό φαινόμενο πια να ανατίθεται η

διαδικασία πιστοποίησης-επιλογής

προσωπικού σε ειδικά γραφεία για μαζικές

προσλήψεις. Έτσι, επιτυγχάνεται τόσο

οικονομία χρόνου όσο και χρήματος.

Εντούτοις, η πιστοποίηση από τους μάνατζερ-

νοσηλευτές συμβάλλει στην ανύψωση του

κύρους τόσο των νοσηλευτών όσο και της ίδιας

της νοσηλευτικής διοίκησης9,17

Συμπερασματικά, τόσο ο δημόσιος όσο και ο

ιδιωτικός τομέας επιδιώκουν στο βαθμό που

αυτό είναι δυνατό να εξασφαλίσουν την

αντικειμενικότητα, την αμεροληψία και την

ακεραιότητα της επαγγελματικής

πιστοποίησης. Δίνουν, λοιπόν, ιδιαίτερη

σημασία σε αυτό καθώς είναι γνωστό ότι μόνο

οι αξιόλογες μονάδες μπορούν να συνθέσουν

ένα δυνατό και αποτελεσματικό σύνολο

.

18,2

.

ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1. Βαθμολογικές κλίμακες εξέλιξης-

κλίμακες σταδιοδρομίας

Οι κλίμακες εξέλιξης σε σχέση με τις κλίμακες

σταδιοδρομίας διαφέρουν ως προς τον

προσανατολισμό τους. Από τη μια στην

κλίμακα εξέλιξης ουσιαστικά προωθείται η

μετακίνηση στην ιεραρχία, ενώ από την άλλη η

κλίμακα σταδιοδρομίας συνεπάγεται τη

μετάβαση σε άλλους κλάδους, δηλαδή από την

κλινική νοσηλευτική στη διοίκηση, στην

εκπαίδευση ακόμη και στην έρευνα. Ωστόσο,

και στις δύο περιπτώσεις είτε της ανόδου στην

ιεραρχία είτε της αλλαγής βασικού

αντικειμένου πρέπει να σημειώνονται

εκτιμητέες αλλαγές στον μισθό, στα

καθήκοντα, στις ευθύνες και στις

απαιτούμενες δεξιότητες προκειμένου να

υφίστανται κίνητρα19,11

Επιπλέον, κοινό σημείο αναφοράς είναι η

προσωπική προσπάθεια που είναι αναγκαία

είτε για την εξέλιξη είτε για την σταδιοδρομία.

Βέβαια, συγχρόνως επιτυγχάνεται μέσω αυτών

η ικανοποίηση των νοσηλευτών και η αύξηση

.



της παραγωγικότητας του εκάστοτε

εργοδότη20

Στις κλίμακες εξέλιξης τα κριτήρια που

λαμβάνονται υπόψη διαφέρουν ελαφρώς

μεταξύ νοσηλευτικού και ιατρικού

προσωπικού. Για το νοσηλευτικό προσωπικό

σύμφωνα με τον νόμο πιο βαρύνουσα σημασία

έχουν: ο βαθμός εισαγωγής (που είναι

ανάλογος με το αν οι υπάλληλοι είναι ΠΕ, ΤΕ,

ΔΕ, ΥΕ, κάτοχοι διδακτορικού διπλώματος,

απόφοιτοι της Εθνικής Σχολής Δημόσιας

Διοίκησης ή απόφοιτοι της Εθνικής Σχολής

Τοπικής Αυτοδιοίκησης), τα έτη προϋπηρεσίας,

οι εκθέσεις αξιολόγησης που έχει δεχθεί και οι

τυπικοί εκπαιδευτικοί τίτλοι

.

21. Για το ιατρικό

προσωπικό τα πράγματα είναι κάπως

διαφορετικά αφού ως βασικά κριτήρια

εξέλιξης θεωρούνται η ηλικία, η συνολική

διάρκεια απασχόλησης και ειδικότερα η

διάρκεια απασχόλησης στην αντίστοιχη

ειδικότητα. Φυσικά, πέρα από αυτά κεντρική

θέση στη διαδικασία εξέλιξης εξακολουθεί να

έχει η μονιμοποίηση του ιατρικού δυναμικού

στους οργανισμούς 22,23,24

Όσον αφορά στην σταδιοδρομία η κρίση των

υποψηφίων γίνεται από μια επιτροπή

επαγγελματιών του ιδίου αντικειμένου που

εξετάζουν την προαγωγή και ως προς άλλους

τομείς που έχουν τρέχουσες ανάγκες. Τα

πλεονεκτήματα αυτής της διαδικασίας είναι,

λοιπόν, η ικανοποίηση από την εργασία, οι

βελτιωμένες (κλινικές και όχι μόνο) δεξιότητες

και η δημιουργία θετικών κινήτρων για την

αποδοχή συνεχιζόμενων ευθυνών είτε στην

ηγεσία είτε στην εκπαίδευση. Το μόνο

μειονέκτημα-εμπόδιο στη διαδικασία αυτή

είναι η απουσία κενών θέσεων σε υψηλότερα

επίπεδα όπως αυτό της διοίκησης.

.

Συνεπώς, σταδιοδρομία ή εξέλιξη καλλιεργούν

και οι δύο τη φιλοδοξία του προσωπικού και

την αναζήτηση της τελειότητας. Άρα,

διαμορφώνουν ένα ανθρώπινο δυναμικό

υψηλής ποιότητας και αυξημένων απαιτήσεων

ενισχύοντας, δυστυχώς, παράλληλα πολλές

φορές τον αθέμιτο ανταγωνισμό 14

.

2. Πολιτικές προαγωγών με βάση ορισμένα

κριτήρια

Η προαγωγή όπως και κάθε άλλη διαδικασία

πρέπει να γίνεται με βάση κάποιες μεταβλητές

και όχι αυθαίρετα προκειμένου να είναι

αποτελεσματική. Ο βασικός στόχος της

τοποθέτησης ορισμένων κριτηρίων είναι να

έχουν πρόσβαση στις προαγωγές όλες οι

κατηγορίες επαγγελματιών υγείας και ίσες

ευκαιρίες ως προς αυτές.

Οι προδιαγραφές αυτές είναι ως επί το

πλείστον τυπικές επί της διαδικασίας αν και η

εφαρμογή τους αποφέρει πολλά παράπλευρα

αποτελέσματα. Κατ’ αρχάς, αφετηρία όλων

είναι ότι όλες οι θέσεις πρέπει να

συμπληρώνονται ακόμα και όταν δεν

μεταβάλλεται ο μισθός ή η βαθμίδα. Μπορεί

,δηλαδή, απλά ο εκάστοτε υπάλληλος να

μεταφερθεί σε άλλη μονάδα, ειδικότητα ή και

βάρδια. Επιπλέον, όλοι οι ενδιαφερόμενοι



οφείλουν να καταθέσουν στο τμήμα

ανθρωπίνου δυναμικού την απαραίτητη

αίτηση ζητώντας προαγωγή. Τέλος, μετά την

υποβολή της αίτησης οι υποψήφιοι πρέπει να

περάσουν από συνέντευξη για την οποία και θα

βαθμολογηθούν 25

Στη συνέχεια, αφού δοθούν οι όποιες

προαγωγές αυτό θα πρέπει να ανακοινωθεί

επίσημα μέσα από πίνακες προακτέων.

Συγχρόνως, οι πίνακες αυτοί οφείλουν να

ακολουθούν αξιολογική σειρά, από τον πιο

προσοντούχο στον λιγότερο προσοντούχο,

αναγράφοντας όμως και τα αντικειμενικά

κριτήρια που εκτιμήθηκαν (εμπειρία,

προϋπηρεσία, εκπαίδευση). Για όσους δεν

περιλαμβάνονται στους συγκεκριμένους

πίνακες πρέπει η υπηρεσία να αναλαμβάνει τη

διεξαγωγή κάποιων συμβουλευτικών

συνεδριών προκειμένου να εντοπίσει ο

υπάλληλος που υστερούσε και

παραγκωνίστηκε στη διάρκεια της προαγωγής.

.

Με λίγα λόγια, όλα τα παραπάνω

καταδεικνύουν την ανάγκη ένα σύστημα

προαγωγών να είναι κυρίως δίκαιο και να

θεωρείται δίκαιο και από το ίδιο το

προσωπικό. Αυτό είναι καθοριστικής σημασίας

ιδίως όταν το περιβάλλον είναι πολύ

ανταγωνιστικό όπως είναι σήμερα που οι

υποψήφιοι με τα πλήρη προσόντα είναι

περισσότεροι, ενώ οι θέσεις εργασίας στους

οργανισμούς μειώνονται αισθητά κάθε χρόνο 26

3. Πειθαρχικό Σύστημα για τον Έλεγχο του

Προσωπικού

.

Ο έλεγχος και η πειθαρχία είναι τα συστατικά

της επιτυχίας για ένα καλά οργανωμένο και

λειτουργικό τμήμα. Για να υφίστανται, όμως,

αυτές οι σταθερές πρέπει να ισχύουν και

κάποιες ποινές για τυχόν παραβίασή τους και

κατά απόλυτη αναλογία το μέγεθος των

ποινών αυτών να καθορίζει και το ηθικό

επίπεδο των εργαζομένων σε αυτό τον χώρο.

Συνεπώς, γίνεται σαφές ότι το πειθαρχικό

σύστημα των επιχειρήσεων δρα βασικά

προληπτικά σαν τείχος προστασίας των

υπηρεσιών και των πελατών τους (ασθενών)

απέναντι σε λάθη και αυθαιρεσίες του

προσωπικού. Φυσικά, δεν είναι πάντα εφικτό

να παραμείνει στην πρόληψη και αν η

συμπεριφορά δεν χαλιναγωγείται περνά το

σύστημα στη διαδικασία καταστολής των

παραπτωμάτων με τη βοήθεια του νόμου 2

Ως πειθαρχικό παράπτωμα ορίζεται η

παράβαση του υπαλληλικού καθήκοντος που

συντελείται με υπαίτια πράξη ή παράλειψη και

μπορεί να καταλογισθεί στον υπάλληλο. Το

υπαλληλικό καθήκον προσδιορίζεται τόσο από

τις υποχρεώσεις που επιβάλλουν στον

υπάλληλο οι κείμενες διατάξεις, οι εντολές και

οδηγίες, όσο και από τη συμπεριφορά που

οφείλει να τηρεί.

.

Αρχικά, θα γίνει αναφορά σε πειθαρχικά

παραπτώματα που αφορούν κυρίως το

νοσηλευτικό προσωπικό:



ενέργειες που εκφράζουν άρνηση

αναγνώρισης του Συντάγματος και

απαξία προς την

Πατρίδα και την Δημοκρατία

παράβαση καθήκοντος σύμφωνα με τον

Ποινικό Κώδικα ή άλλους ποινικούς

νόμους

παράβαση της υποχρέωσης εχεμύθειας

άσκηση έργου με αμοιβή χωρίς άδεια

υπηρεσίας

ανάρμοστη συμπεριφορά προς τους

πολίτες, μη εξυπηρέτησή τους

χρησιμοποίηση τρίτων προσώπων στην

απόκτηση υπηρεσιακής εύνοιας

φθορές λόγω ασυνήθιστης χρήσης,

εγκατάλειψη ή παράνομη χρήση των

πόρων της

υπηρεσίας

σύναψη στενών κοινωνικών σχέσεων σε

επαγγελματικό περιβάλλον εξάρτησης

άρνηση σύμπραξης, συνεργασίας και

παροχής στοιχείων σε άλλους Δημόσιους

φορείς ελέγχου της Υγείας

ολιγωρία στη δίωξη κάποιου

παραπτώματος

παράβαση της αρχής της αμεροληψίας

αποχή από την εκτέλεση καθηκόντων

χρησιμοποίηση της δημοσιοϋπαλληλικής

ιδιότητας ή άλλων πληροφοριών της

υπηρεσίας για εξυπηρέτηση ιδιωτικών

συμφερόντων

αποδοχή υλικής εύνοιας ή

ανταλλάγματος για τον χειρισμό μιας

υπόθεσης

αδικαιολόγητη προτίμηση νεότερων

υποθέσεων με ταυτόχρονη παραμέληση

παλαιότερων

άρνηση προσέλευσης για ιατρική εξέταση

άρνηση ή παρέλκυση εκτέλεσης εξουσίας

αμέλεια ή ατελής εκπλήρωση καθήκοντος

άσκηση κριτικής των πράξεων της

προϊσταμένης αρχής δημοσίως με χρήση

ανακριβών στοιχείων και απρεπών

εκφράσεων

αδικαιολόγητη μη έγκαιρη σύνταξη

έκθεσης αξιολόγησης

μη έγκαιρη απάντηση σε αναφορές

πολιτών 8

Τα πειθαρχικά παραπτώματα

διαφοροποιούνται, βέβαια, στην περίπτωση

του ιατρικού προσωπικού:

.

άσκηση ελεύθερου ή άλλου

επαγγέλματος

απουσία από την εφημερία

συνεργασία με ιδιώτες γιατρούς και

ιδιωτικές κλινικές αν ο υπάλληλος έχει

διοριστεί στο δημόσιο

άνιση μεταχείριση αρρώστων και

ανάρμοστη συμπεριφορά προς αυτούς

δωροληψία

παραβίαση οποιουδήποτε κανόνα

ιατρικής δεοντολογίας 22

Αν και τα πειθαρχικά παραπτώματα

διαφέρουν σημαντικά μεταξύ ιατρών και

.



νοσηλευτών λόγω της επαφής που έχει ο κάθε

επαγγελματίας με τους ασθενείς και των

ευθυνών που φέρει απέναντί τους, δεν ισχύει

το ίδιο και με τις ποινές. Οι πειθαρχικές ποινές

είναι κοινές καθώς ακολουθείται μια

γενικότερη τάση συστηματοποίησης και

τυποποίησης. Ειδικότερα, οι ποινές που

προβλέπονται για όλα τα προαναφερθέντα

παραπτώματα είναι:

η έγγραφη επίπληξη

πρόστιμο που ποικίλει ως προς το

μέγεθος ανάλογα με τη βαρύτητα του

σφάλματος

στέρηση του δικαιώματος προαγωγής για

διάστημα που ποικίλει

υποβιβασμός

προσωρινή παύση για διάστημα που

ποικίλει

οριστική παύση

αφαίρεση της άδειας άσκησης

επαγγέλματος προσωρινά ή μόνιμα

Το πειθαρχικό σύστημα ελέγχου είναι

απαραίτητο για την εύρυθμη λειτουργία του

οργανισμού και τη διατήρηση της τάξης. Σε

γενικές γραμμές, προβλέπει τα περισσότερα

είδη παραβάσεων και επιβάλλει ποινές

αυστηρές αλλά όχι απάνθρωπες. Φυσικά, σε

αυτό συντελεί και το σύστημα δικαιοσύνης το

οποίο αναλαμβάνει την τελική κρίση 21

.

4. Προσδοκίες και ικανοποίηση από την

εργασία

Ο λόγος για τον οποίο οι νοσηλευτές

παρουσιάζουν μεγάλη κινητικότητα ως κλάδος

και πολλοί από αυτούς ακόμη φτάνουν στο

σημείο να εγκαταλείπουν το επάγγελμα είναι η

πολύ χαμηλή ικανοποίηση από την εργασία.

Αντίθετα, αυτό που διαχέεται προς τα έξω

είναι μια αυξανόμενη δυσαρέσκεια που αφορά

διάφορους τομείς της δουλειάς.

Συγκεκριμένα, με αξιολογική σειρά τα

προβλήματα ξεκινούν από τη χρηματική

αμοιβή που θεωρείται από τους περισσότερους

ως εξαιρετικά ανεπαρκής. Έπειτα, ακολουθούν

σε απόλυτη σειρά προτεραιότητας τα θέματα

της μη αναγνώρισης της προσφοράς του

εργαζομένου ή ακόμη και της απαξίωσης

αυτής, του ακατάστατου και υπερφορτωμένου

ωραρίου εργασίας, των πολλαπλών ευθυνών

του επαγγελματία σε σχέση με τον πελάτη

χωρίς να υπάρχει αντιστοιχία και στο μισθό

και τέλος εκείνο του υπερβολικού άγχους που

απορρέει από όλα τα παραπάνω. Συνεπώς, τα

προβλήματα είναι αλληλένδετα και

αλληλοεπηρεάζονται άμεσα 27,28

Ωστόσο, αυτά είναι ζητήματα και εμπόδια που

παρουσιάζονται στην καθημερινότητα της

δουλειάς, αλλά οι προσδοκίες των νεαρών

επαγγελματιών υγείας είναι πολύ διαφορετικές

πριν βγουν στην αγορά εργασίας. Οι

προσδοκίες είναι συνώνυμο των φιλοδοξιών οι

οποίες δεν μπορεί να είναι χαμηλές ή

μετριοπαθείς ιδίως σε έναν νέο άνθρωπο ο

.



οποίος ξεκινά γεμάτος όρεξη και όνειρα την

καριέρα του. Μερικά από τα «υπεραισιόδοξα

σχέδια» των νεαρών πτυχιούχων νοσηλευτών

ακολουθούν παρακάτω:

εργασία πλήρους απασχόλησης

ικανοποιητική αμοιβή

αναγνώριση και ενθάρρυνση

ευχάριστες συνθήκες εργασίας

ημέρες εργασίας και βάρδιες της

αρεσκείας του κάθε εργαζομένου

απόλυτη ικανοποίηση και αίσθηση του

πετυχημένου από την προσφορά της

καταλληλότερης και πιο ολοκληρωμένης

φροντίδας

εργασία σε ένα μεσαίο ή και μεγάλο

νοσοκομείο

συνεχή εποπτεία από υπεύθυνους

μάνατζερ νοσηλευτές

επαγγελματική αυτονομία, εξουσία,

πρωτοβουλία

εργασία γενικότερα σε μια υγιή κοινωνία

με ευκαιρίες ανώτερης εκπαίδευσης και

ανάπτυξης οικογενείας. Αυτό

συνεπάγεται ένα αποτελεσματικό

εκπαιδευτικό σύστημα, εξάλειψη της

εγκληματικότητας, σταθερή οικονομία,

χαμηλή φορολογία και κόστος ζωής 29,30

Φυσικά, αν όλα τα παραπάνω ίσχυαν θα

επρόκειτο για την τέλεια εικόνα της

πραγματικότητας που πρακτικά δεν

υφίσταται. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάποιες από

αυτές τις προδιαγραφές δεν εφαρμόζονται και

σε πολύ ικανοποιητικό βαθμό σε πολλές

περιπτώσεις ή ότι δεν γίνεται προσπάθεια για

την επίτευξη τους απλά σίγουρα υπάρχουν

μεγάλα περιθώρια βελτίωσης. Εξάλλου, όταν

κάποιος δεν έχει εμπειρία των πραγματικών

συνθηκών μπορεί να αγνοεί διάφορα στοιχεία,

να υποτιμά άλλα και να θέτει ανούσια

κριτήρια.

.

Πέρα από όσα ήδη αναφέρθηκαν για τις

αντιφάσεις ανάμεσα στις προσδοκίες και την

πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν οι νέοι

νοσηλευτές ο Drucker εντοπίζει και ένα άλλο

σφάλμα που ισχυρίζεται ότι είναι η πηγή

πολλών άλλων. Το σφάλμα αυτό είναι σφάλμα

νοοτροπίας, ότι δηλαδή οι νοσηλευτές δεν

αφήνονται από τους γιατρούς περισσότερο να

ασχοληθούν με τη νοσηλευτική και τον ασθενή

αλλά τους μεταχειρίζονται σαν «λαντζέρηδες»

και «καθαριστές». Επομένως,

παραγκωνίζονται, θίγεται η αυτοπεποίθησή

τους και η αξία τους και δεν δύνανται να

προσφέρουν αυτά που μπορούν.

Δημιουργείται, λοιπόν, το ερώτημα μήπως

τελικά οι προσδοκίες και το κατά πόσο αυτές

ικανοποιούνται είναι θέμα νοοτροπίας και

οπτικής. Μήπως όταν κάποιος για διάφορους

λόγους δεν έχει σε εκτίμηση τον εαυτό του και

το αντικείμενό του δε θα νιώσει ποτέ

ικανοποιημένος ό,τι κι αν καταφέρει; Μήπως

,δηλαδή, η ικανοποίηση του ατόμου ξεκινά από

το να επιβάλλει την παρουσία του στο

περιβάλλον του;

31,18



5. Αλλαγή του προσωπικού

Ο κλάδος της φροντίδας υγείας αντιμετωπίζει

σημαντικό πρόβλημα με τη διατήρηση ικανών

επαγγελματιών σε διάφορες θέσεις εργασίας.

Φυσικά, υπάρχει μια γενικότερη τάση που

υποδεικνύει την αλλαγή εργασιακού

περιβάλλοντος αρκετές φορές στη διάρκεια

της ενεργούς δράσης. Εντούτοις, στην

περίπτωση των νοσηλευτών με αυτές τις

συχνές αλλαγές επιτυγχάνονται

μακροπρόθεσμοι στόχοι σταδιοδρομίας. Οι εν

λόγω αλλαγές άλλοτε αφορούν την ειδικότητα

του εργαζομένου και άλλοτε τον ρόλο του που

διαφοροποιείται στον υφιστάμενο

επαγγελματικό χώρο.

Αναλυτικότερα, επειδή το ποσοστό του

προσωπικού που αλλάζει-μετακινείται μέσα σε

έναν οργανισμό είναι πολύ υψηλό γίνεται σε

μικρά χρονικά διαστήματα ένας υπολογισμός

και για το ανθρώπινο δυναμικό που πρόκειται

να αλλάξει αλλά και για τα κριτήρια της

αλλαγής. Τα στοιχεία του προσωπικού που

αποχωρεί που λαμβάνονται συνήθως υπόψη

είναι αρκετά συγκεκριμένα και αφορούν στην

ηλικία, στην οικογενειακή κατάσταση, στο

είδος του προγράμματος του οποίου ήταν

απόφοιτοι, στην ενδεχόμενη επιπλέον

εκπαίδευσή τους, στα χρόνια της

προϋπηρεσίας, στην ειδικότητα, στο φύλο, στη

φυλή και στις πολιτικές τοποθετήσεις 32

Οι λόγοι για τους οποίους μελετάται επιμελώς

η αλλαγή των υπαλλήλων δεν είναι μόνο

ποιοτικοί, διότι απομακρύνονται ικανότατοι

και έμπειροι επαγγελματίες αλλά και

οικονομικοί. Οι μετακινήσεις προσωπικού

δημιουργούν αστάθεια στην οργάνωση αυτού,

αλλά και σημαντική αύξηση στο κόστος

πρόσληψης και προσανατολισμού του

υπαλλήλου. Η αύξηση του κόστους με τη σειρά

της οδηγεί στη συρρίκνωση του περιθωρίου

κέρδους και στην πτώση της

ανταγωνιστικότητας, διότι δεν πρέπει να ξεχνά

κανείς ότι το σύστημα Υγείας αποτελείται

τουλάχιστον κατά το ήμισυ από εμπορικές

κερδοσκοπικές επιχειρήσεις (ιδιωτικός

τομέας).

.

Από την άλλη πλευρά, η αλλαγή του

προσωπικού όταν συνεπάγεται την

αντικατάστασή του παρουσιάζει και οφέλη.

Κατ’ αρχάς πραγματοποιούνται

εξοικονομήσεις σε μισθούς και επιδόματα. Σε

ένα άλλο επίπεδο, μεταβιβάζονται νέες γνώσεις

και ιδέες και πείρα σε νέα μέλη του

συστήματος.

Παρ’ όλα αυτά, η διατήρηση του ανθρώπινου

δυναμικού ποτέ δε χάνει την αξία της.

Υπάρχουν ισχυρά κίνητρα προκειμένου η

διοίκηση να στοχεύει στη σταθερότητα του

προσωπικού. Τέτοια είναι ορισμένα οικονομικά

οφέλη κυρίως από λειτουργικά έξοδα και έξοδα

επιμόρφωσης, ευελιξία στον προγραμματισμό

με τις όποιες δύσκολες συνθήκες και η

συμμετοχική διοίκηση που είναι εξαιρετικά

αποδοτική όταν εφαρμόζεται 33,34

.



6. Κατάρτιση και επιμόρφωση προσωπικού

Η συνεχής επιμόρφωση των επαγγελματιών

υγείας αποτελεί υπηρεσιακή υποχρέωση και

αναγκαιότητα. Μάλιστα, το δικαίωμα αυτό των

εργαζομένων υποστηρίζεται με ειδικά

προγράμματα από την Ευρωπαϊκή Ένωση με

την συνεργασία πάντα του Υπουργείου Υγείας.

Τα προγράμματα αυτά καλούνται

προγράμματα «δια βίου μάθησης».

Η δια βίου μάθηση αποτελεί επένδυση για κάθε

οργανισμό υγείας. Μέσω αυτής βελτιώνονται

οι δεξιότητες και οι ικανότητες του

ανθρώπινου δυναμικού. Έτσι, τουλάχιστον την

τελευταία δεκαπενταετία η εκπαίδευση των

νοσοκομειακών ιδίως υπαλλήλων παρουσιάζει

συνεχώς μια αυξητική τάση. Φυσικά, σε αυτό

συνέβαλε και η χρηματοδότηση από το

Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και η αύξηση

των διατιθέμενων εθνικών πόρων προς τον

σκοπό αυτό. Η διαρκής κατάρτιση δεν

σχετίζεται αποκλειστικά με τους ανθρώπινους

πόρους της Υγείας, αλλά και με εκείνους της

Ψυχικής Υγείας και της Πρόνοιας ώστε να

βελτιωθούν οι υπηρεσίες που είναι διαθέσιμες

σε όλους τους τομείς και για όλες τις

ειδικότητες.

Συνεπώς, τα προγράμματα δια βίου μάθησης

επιτελούν σαφώς καθορισμένους στόχους.

Αρχικά, στηρίζουν την απασχόληση με

δημιουργία ευκαιριών και των αναγκαίων

δυνατοτήτων για πλήρη εργασιακή ένταξη.

Έπειτα, αυξάνουν σημαντικά την

αποτελεσματικότητα και την παραγωγικότητα

των υπηρεσιών και με την συμβολή του ίδιου

του προσωπικού σε αυτή την ποιοτική

αναβάθμιση. Επιπλέον, προωθούν την ισότιμη

πρόσβαση των πολιτών στις υπηρεσίες υγείας

και πρόνοιας. Τέλος, συνδέουν τα εκπαιδευτικά

προγράμματα με τους στρατηγικούς στόχους

της μεταρρύθμισης και εναρμονίζουν το

περιεχόμενο της εκπαίδευσης με τις

διοικητικές, οργανωτικές και λειτουργικές

αλλαγές του Εθνικού Συστήματος Υγείας και

του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής

Φροντίδας ή πιο απλά συνδέουν την θεωρία με

την πρακτική εφαρμογή της στην

καθημερινότητα με τις υφιστάμενες συνθήκες 35,36

Η εκπαίδευση όμως σε όλα τα στάδιά της

καθορίζεται και από το νομικό πλαίσιο. Πέρα,

λοιπόν, από την προνοητική πολιτική της

Ευρωπαϊκής Ένωσης και την πρωτοβουλία του

κράτους να ενισχύσει την προσπάθεια αυτή ο

νόμος ορίζει ως δικαίωμα του υπαλλήλου την

επιμόρφωση, μετεκπαίδευση και την

μεταπτυχιακή εκπαίδευση. Ειδικότερα, η

εισαγωγική εκπαίδευση που καλύπτει την

πρώτη διετία μετά τον διορισμό του

υπαλλήλου είναι υποχρεωτική και συνιστά

στην εξοικείωση του ατόμου με τα αντικείμενα

της υπηρεσίας. Επίσης, η επιμόρφωση των

υπαλλήλων είναι υποχρεωτική διαδικασία σε

κάθε δημόσια υπηρεσία ανεξάρτητα με την

ειδικότητα, τον κλάδο ή τον βαθμό των

εργαζομένων.

.



Σε επόμενο επίπεδο, βρίσκεται η

μετεκπαίδευση-εξειδίκευση που σκοπεύει στην

απόκτηση εξειδικευμένων πλέον γνώσεων. Η

μεταπτυχιακή, δηλαδή, εκπαίδευση η οποία

πραγματοποιείται σε οργανωμένα

προγράμματα ή κύκλους από αναγνωρισμένα

Ιδρύματα Ανώτατης Εκπαίδευσης με στόχο τη

λήψη διδακτορικού διπλώματος,

μεταπτυχιακού τίτλου ή ανάλογου

πιστοποιητικού. Φυσικά, για τη συμμετοχή του

σε τέτοια προγράμματα ο υπάλληλος

δικαιούται άδεια υπηρεσιακής εκπαίδευσης

που του χορηγείται από το Υπουργείο Υγείας ή

από τη Διοίκηση του Νοσοκομείου μετά την

έγκριση του υπηρεσιακού συμβουλίου.

Εντούτοις, ειδικές άδειες χορηγούνται και για

την συμμετοχή των εργαζομένων σε συνέδρια,

ημερίδες, επιστημονικά συμπόσια και

σεμινάρια 22,37,8

.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΤΩΝ

ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ

1. Σύστημα αξιολόγησης νοσηλευτικού

προσωπικού

Η αξιολόγηση του προσωπικού που εργάζεται

ήδη σε έναν υγειονομικό οργανισμό είναι

καίριας σημασίας για να καταδείξει τις όποιες

αδυναμίες, ελλείψεις και να ληφθούν τα

κατάλληλα μέτρα για την καταπολέμησή τους.

Η διαδικασία αυτή, βέβαια, γίνεται με ένα

ορισμένο σύστημα αξιολόγησης το οποίο

διέπεται από αρχές όπως η αμεροληψία και η

επαγγελματική ικανότητα που επιδεικνύει ο

εξεταζόμενος 38,39

Αναλυτικότερα, εργαλεία του τυποποιημένου

αυτού συστήματος αξιολόγησης είναι οι

εκθέσεις αξιολόγησης. Οι εκθέσεις αυτές

συντάσσονται τον Ιανουάριο κάθε έτους και

περιλαμβάνουν τους επαγγελματίες όλων των

κατηγοριών. Η συμπλήρωση των εντύπων

αυτών είναι, βέβαια, υποχρεωτική και

αναλαμβάνεται από δύο προϊσταμένους ή

διευθυντές, γενικά δύο αξιολογητές για κάθε

υπάλληλο που απασχολείται για πέντε μήνες

τουλάχιστον στον εκάστοτε τμήμα.

.

Ακολουθείται, λοιπόν, μια τυπική διαδικασία

για πολύ ουσιαστικούς και πρακτικούς

σκοπούς. Τα κύρια κριτήρια που εξετάζονται

μέσω της έκθεσης αξιολόγησης είναι:

οι τίτλοι σπουδών-μετεκπαίδευση-

επιμόρφωση

η συνοπτική περιγραφή του έργου που

έχει επιτελεστεί

η γνώση του αντικειμένου

η αποτελεσματικότητα

οι ποινές αν υπάρχουν

οι διακρίσεις αν υπάρχουν

οι διοικητικές σχέσεις

οι υπηρεσιακές σχέσεις, η συμπεριφορά

και η προσωπικότητα

το ενδιαφέρον και η δημιουργικότητα

η οργανωτική ικανότητα

Φυσικά, καθένα από τα προαναφερθέντα

κριτήρια αναλύεται στις περαιτέρω

παραμέτρους του οι οποίες εξετάζονται



εξονυχιστικά (πίνακας 6). Στην

πραγματικότητα η αξιολόγηση κάθε άλλο παρά

απλή είναι, διότι είναι και σχετικά χρονοβόρα

και σχετικά δαπανηρή. Επιπλέον, η αξιολόγηση

απαιτεί και την ύπαρξη ικανών και έμπειρων

ελεγκτών για να είναι επιτυχημένη 8

.


Ο θεμέλιος λίθος της θεωρίας της διοίκησης

είναι ότι το προσωπικό διοικείται με στόχο την

μέγιστη παραγωγικότητα και την εκπλήρωση

της αποστολής του οργανισμού. Η μέγιστη

αποδοτικότητα των ανθρωπίνων πόρων στο

νοσοκομειακό σύστημα ,βέβαια, είναι

συνισταμένη πολλών παραμέτρων όπως της

ιεραρχικής εξέλιξης ή οποιουδήποτε άλλου

κινήτρου παρέχεται, της ικανοποίησης του

ιδίου του εργαζομένου από το αντικείμενό του

και της συνθήκες δουλειάς αλλά και της

κατάρτισης και επιμόρφωσης που πρέπει να

συνοδεύει δια βίου τον υπάλληλο.

Προτού όμως φτάσει η διοίκηση στην

αναζήτηση της άριστης απόδοσης πρέπει να

έχει ετοιμάσει ένα σχέδιο που θα διερευνά τις

ανάγκες για προσωπικό, την προσέγγιση προς

τους επαγγελματίες υγείας και τον έλεγχο της

καταλληλότητας τους. Μέσα από αυτή τη

διαδικασία διαλογής ανθρώπινου δυναμικού

επιτυγχάνεται και η τοποθέτηση στόχων που

θα γίνουν πραγματικότητα από τους

ανάλογους ανθρώπους.

Επιπλέον, πρέπει να τονιστεί ότι η δια βίου

επιμόρφωση αν και είναι μια πολυέξοδη

διαδικασία συνιστά επένδυση για το

επιχειρηματικό μέλλον του οργανισμού.

Ωστόσο, χωρίς την πρέπουσα και επαρκή

εκπαίδευση σε στάδιο πρόσληψης ή και ακόμα

νωρίτερα σε στάδιο σπουδών ή και

δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης-

προσανατολισμού, η επιμόρφωση είναι

εντελώς αβάσιμη έως και περιττή.

Συγκεκριμένα, για αυτόν τον λόγο γίνεται μια

προσπάθεια συνεργασίας ανάμεσα στους

μάνατζερ των διαφόρων τμημάτων στον τομέα

της υγείας, αλλά και παραπέρα ανάμεσα σε

μάνατζερ και καθηγητές ή συμβούλους

δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που μπορούν να

προετοιμάσουν τη νέα γενιά για μια

σταδιοδρομία στον χώρο της υγείας.

Συμπερασματικά, η διαχείριση των

ανθρωπίνων πόρων απαιτεί συστηματική

μελέτη και μεθοδικότητα για να οδηγήσει στα

επιθυμητά αποτελέσματα. Βεβαίως, άτομα που

απασχολούνται στη διοίκηση δεν μπορούν να

ενεργούν χωρίς τον απαραίτητο

προγραμματισμό, θέτοντας πάντα

προτεραιότητες. Μια από αυτές και μάλλον η

βασικότερη στον χώρο της υγείας όπως και

οπουδήποτε αλλού είναι η εκπαίδευση-

εξάσκηση από την πρώιμη φάση της

επαγγελματικής ζωής του ατόμου και σε όλη τη

διάρκεια αυτής.




1. Swansburg C. R., Swansburg J.R.

Εισαγωγή στη Νοσηλευτική διοίκηση και

ηγεσία. 2η

2. Γούλα Α. Διοίκηση και Διαχείριση

νοσοκομείου. Δεύτερη Έκδοση,

Παπαζήσης, Αθήνα, 2007.

Έκδοση. Λαγός, Αθήνα, 1999.

3. Φαναριώτης Π. Διοίκηση Προσωπικού.

Σταμούλης, Αθήνα, 1999.

4. Σισσούρας Α. Πρότυπο Επιχειρησιακού

Σχεδίου, Ομάδα Σχεδιασμού και

Πολιτικής Υγείας, Πανεπιστήμιο

Πατρών, 2002.

5. Λιαρόπουλος Λ., Φακιολάς. Ανθρώπινο

Δυναμικό. Επιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών, 1974.

6. Σούλης Σ., Υφαντόπουλος Ι. Οι Ανάγκες

σε Ανθρώπινο Δυναμικό στον Τομέα

Υγείας στην Ελλάδα 1980-2000. Έρευνα

για τη V Διεύθυνση του ΕΚΤ της ΕΟΚ,

1993.

7. Σούλης Σ., Κυριόπουλος Ι. Μελέτη

Καθορισμού των Αναγκών

Επαγγελματικής Κατάρτισης

(Εργαζομένων και Ανέργων) ανά

Περιφέρεια και Ειδικότητα στον Τομέα

της Υγείας. Υπουργείο Υγείας-Πρόνοιας,

1998.

8. Υπουργείο Εσωτερικών Σχέδιο

Υπαλληλικού Κώδικα, Επιτροπή για την

αναθεώρηση του υπαλληλικού κώδικα,

Αθήνα, 1998.

9. Connelly A., Strauser F. Managing

recruitment and retention problems: an

application of the marketing process. J

Nurs Admin, 1983, 17-22.

10. Battle H., Bragg S., Delaney J., Gilbert S.,

Roesler D. Developing a rating interview

guide. J Nurs Admin, 1985, 39-45.

11. Roussel L., Swansburg R. Management

and Leadership Fifth Edit. Jones and

Bartlett. Massachusetts, 2009.

12. Thompson R. Why should I hire you. New

York: Jove Publications, 1975, 94.

13. Alpern S., Shmuel G. Searching for an

agent who may or may not want to be

found. Oper Res, 2002, 50: 311-327.

14. Flynn J., Mathis L., Jackson J. Healthcare

human resource management. Mason,

OH: Thompson, 2004.

15. www.jbpub.com/swansburg.

Introductory management and

Leadership for nurses, 1999

16. Ζηλίδης Χ. Αρχές και Εφαρμογές

Πολιτικής Υγείας. Η Μεταρρύθμιση

2000-4, Μediforce, 2005.

17. Rowland S. Rowland L. Hospital legal

forms, Checklists, Guidelines. (Rockville,

Md.: Aspen, 1987, 17:1.

18. Σαρρής Μ. Κοινωνιολογία της Υγείας και

Ποιότητα Ζωής. Παπαζήσης, Αθήνα,

2001.

19. Casicio F., Aquinis H. Applied psychology

in human resource management. Sixth



Edit. Upper Saddle River, NJ: Prentice

Hall, 2005.

20. Noe A. Employee training and

development. New York: Mc Graw –Hill,

2005.

21. Ν/3329. Εθνικό Σύστημα Υγείας και

Κοινωνικής Αλληλεγγύης και λοιπές

διατάξεις, ΦΕΚ 81/Α/4-4-2005.

22. Ν/2071. Εκσυγχρονισμός και Οργάνωση

Συστήματος Υγείας, ΦΕΚ 123/Α/15-7-

1992.

23. Ν/2889. Βελτίωση και εκσυγχρονισμός

του ΕΣΥ και άλλες διατάξεις, ΦΕΚ

37/Α/2-3-2001.

24. Ν/3204. Τροποποίηση και συμπλήρωση

της νομοθεσίας για το Εθνικό Σύστημα

Υγείας και ρυθμίσεις άλλων θεμάτων

αρμοδιότητας του Υ.Υ.Π., ΦΕΚ

296/Α/23-12-2004.

25. Boeehr A., Vandana N., Gudanowski D.,

Such M. Perception of reason for

promotion of self and others. Hum

Relats, 2004, 57: 413-438.

26. Darling A.W., Mc Grath G. The causes and

costs of promotion trauma. J Nurs

Admin, 1983, 29-33.

27. Ginsberg E., Patray J., Ostow M., Brann A.

Nurse discontent: The search of realistic

solutions. J Nurs Admin, 1982, 7-11.

28. Vachon. Occupational Stress in the Care

of the Critically Ill, the Dying and the

Bereaved, New York: Hemisphere Publ.

Co, 1987.

29. Burton E., Burton T. Job expectations of

senior nursing students. J Nurs Admin,

1982, 11-17.

30. Οικονομάκης Μ. Είναι αναγκαία μια

Πολιτική Ανθρωπίνων Πόρων για το

Νοσηλευτικό Προσωπικό των

Νοσοκομείων στη βάση των Θεωριών

Υποκίνησης, στις Υπηρεσίες Υγείας, στο

Μάνατζμεντ και Τεχνολογία. Mediforce,

Αθήνα, 2004.

31. Drucker F., Bays D. Discuss the toughest

job – running a hospital, Part 2. HMQ,

1982, 2-5.

32. Rondeau V., Williams S., Wagar T.

.Turnover and vacancy rates for

registered nurses: Do labor market

factors matter? Health Care Manage R,

2008, 33, 69-78.

33. Duxbury L., Armstrong D. .Calculating

nurse turnover indices. J Nurs Admin,

1982, 18-24.

34. Jones B. Staff nurse turnover costs. Part

1, A conceptual model. J Nurs Admin,

1990, 18-23.

35. Knowles S. The adult learner: The

definitive class in adult education and

human resource development. Linacre

House, Jordan Hill, Oxford, UK: Gulf

Professional Publishing, 1998.

36. http://nursingworld.org/MainMenuCate

gories/ANAmarketplace/ANAPeriodicals

/OJIN/TableofContents/volume8, 2003.



37. Υπουργείο Υγείας Πρόνοιας .

Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Υγεία-

Πρόνοια (2000-2006), Άξονας

Προτεραιότητας: 4, Μέτρο 4.1, Έργο

Συνεχιζόμενη Κατάρτιση Επαγγελματιών

Υγείας. Μάρτιος, 2002.

38. Urwick. The Elements of Administration

(New York: Harper & Row, 1944), 14-15.

39. Fayol. General and Industrial

Management by C. Storrs (London:

Pitman and Sons, 1949) ,3.



ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ

ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ

Σχήμα 1. Διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού.

(Γούλα, 2007)



Πίνακας 1. Κριτήρια για την ανάπτυξη μιας αποτελεσματικής αγγελίας προσέλκυσης

Νοσηλευτών.

Καθορισμός του πληθυσμού. Δημοσίευση της αγγελίας σε νοσηλευτικά

περιοδικά που τις διαβάζει ο πληθυσμός-στόχος.

Προσέλκυση της προσοχής του αναγνώστη. Δημοσίευση της αγγελίας σε υγειονομικού

περιεχομένου περιοδικά που τα διαβάζει ο πληθυσμός-στόχος.

Εξέταση μιας εικόνας η οποία απεικονίζει έναν επαγγελματία σε δράση, το είδος της δράσης που οι επαγγελματίες λένε ότι επιθυμούν.

Εξασφάλιση απαντήσεων από τους ενδιαφερόμενους μέσω τηλεφώνου και ταχυδρομείου: - Αριθμοί τηλεφώνου χωρίς χρέωση - Συγκεκριμένη διεύθυνση - Αριθμός φαξ και ηλεκτρονική διεύθυνση

Αναφορά διαφόρων παραγόντων που προσελκύουν τους επαγγελματίες. Αυτοί μπορεί να περιλαμβάνουν: - Ευκαιρία για αυτο-πραγμάτωση - Γνώσεις σχετικά με την προσφορά βοήθειας

σε άλλους - Πνευματική τόνωση - Ευκαιρία για εκπαίδευση - Σχέσεις με συναδέλφους - Ικανοποιητική αμοιβή - Ευκαιρία για εισαγωγή καινοτομιών - Ευκαιρία για επιλογή του ωραρίου εργασίας - Ευκαιρία για προαγωγή - Ευκαιρία ανάληψης ρόλου ηγέτη - Κατάλληλα υποστηρικτικά συστήματα - Εγκαταστάσεις για παιδική μέριμνα - Ικανοποιητικές παροχές

Εξασφάλιση αποτελεσματικών απαντήσεων από τους οργανισμούς μέσω τηλεφώνου και ταχυδρομείου: - Τα τηλεφωνήματα πρέπει να απαντηθούν με

θετικές απαντήσεις που εξασφαλίζουν συνεντεύξεις. Μπορεί να είναι αποτελεσματικό αν οι κλινικοί επαγγελματίες υγείας κάνουν άμεσα τηλεφωνήματα σε μελλοντικούς υποψήφιους.

- Αποτελεσματική ταχυδρομική αποστολή των πακέτων με υλικά που προσελκύουν μελλοντικούς υποψήφιους. (Απεικονίστε και περιγράψτε με λεπτομέρεια τους παράγοντες που αναφέρθηκαν στον αριθμό 4).

Συμμετοχή των κλινικών νοσηλευτών στην ανάπτυξη της αγγελίας.

Κλείσιμο ραντεβού για συνέντευξη στην οποία θα περιλαμβάνεται και μία επίσκεψη στον οργανισμό: - Υπεύθυνος επαφής και χορηγός - Κάλυψη εξόδων μετακίνησης - Δωρεάν διαμονή και γεύματα - Συνεντεύξεις με τον υπεύθυνο των

προσλήψεων, το ειδικευμένο προσωπικό, μεταξύ των οποίων είναι ο αρμόδιος για την προσέλκυση προσωπικού και οι κλινικοί νοσηλευτές

Δοκιμή της αποτελεσματικότητας της αγγελίας στο κλινικό νοσηλευτικό προσωπικό. Συνέχιση της επαφής με γραπτή επιστολή.

(www.jbpub.com/swansburg, 2008)



Πίνακας 2. Οδηγός συνέντευξης.

Υποψήφιος: Ημερομηνία και ώρα συνέντευξης:

Γίνονται οι απαραίτητες συστάσεις και αρχίζει η επικοινωνία.

Σημειώστε τα εξής: Ο υποψήφιος − ήρθε στην ώρα του − ήταν καλοντυμένος − είχε καλούς τρόπους − είχε αυτοπεποίθηση

Αποφασίζεται πού θα καθίσει ο καθένας. Φροντίστε να κοιτάζετε τον υποψήφιο στα μάτια.

Υποβολή προετοιμασμένων ερωτήσεων: − Μιλήστε μου για τον εαυτό σας. − Τι δουλειά κάνετε σήμερα; − Ποια είναι τα τρία πιο σημαντικά επιτεύγματα

σας; − Ποιο είναι το επίπεδο της επίσημης εκπαίδευ-

σής σας; − Ποια είναι τα τρία πράγματα που θεωρείτε πιο

σημαντικά στην εργασία σας; − Ποιο είναι το σημαντικότερο προσόν σας γι’

αυτή τη θέση εργασίας; − Ποιες άλλες θέσεις εργασίας κατείχατε σε

αυτόν ή σε κάποιο παρόμοιο χώρο; − Ποιες ήταν οι ευθύνες σας; − Σας ενοχλεί αν υπάρχει ακατάστατο ωράριο

εργασίας; Εξηγήστε. − Θα είχατε πρόβλημα να αλλάξετε θέση

εργασίας; Να ταξιδέψετε; − Ποιος είναι ο ελάχιστος μισθός που είστε

διατεθειμένος να δεχθείτε; − Νιώθετε πιο άνετα όταν εργάζεστε μόνος ή με

άλλα άτομα γύρω σας;

Σημειώστε τις προσωπικές αξίες του υποψηφίου.

Απαντήστε στα ερωτήματα του υποψηφίου.

Ολοκληρώστε τη συνέντευξη: − Προτείνετε κάτι − Εξασφαλίστε την αποδοχή − Ορίστε ένα χρονοδιάγραμμα για την

πραγματοποίηση της πρότασης ή τη λήψη της απάντησης στην πρόταση.

(Swansburg C. R. and Swansburg J.R., 1999)



Πίνακας 3. Ερωτήματα που μπορεί να θέσουν οι υποψήφιοι.

Πόσο ασφαλής μπορώ να

αισθάνομαι σε αυτή τη θέση

εργασίας;

Ποια επιδόματα υπάρχουν γι’ αυτή

την εργασία;

Τι είδους προϋπηρεσία απαιτείται γι’

αυτή τη θέση εργασίας;

Ποιες είναι οι απαιτήσεις για

εργασία σε βάρδιες και

Σαββατοκύριακα;

Ποιο είναι το μέλλον γι’ αυτό το

είδος εργασίας;

Ποια είναι η πολιτική που υπάρχει

για το εφεδρικό προσωπικό;

Ποιες δυνατότητες ανάπτυξης έχει

αυτή η συγκεκριμένη εργασία;

Ποιες ευκαιρίες υπάρχουν για

συνεχιζόμενη εκπαίδευση;

Πού θα σημειωθεί η πιο σημαντική

ανάπτυξη γι’ αυτό το είδος εργασίας

στον τομέα της φροντίδας υγείας;

Ποιες ευκαιρίες υπάρχουν για

προαγωγή;

Ποιος είναι ο αρχικός μισθός γι’ αυτή

την εργασία;

Ποιες διευκολύνσεις υπάρχουν για

τη φροντίδα των παιδιών των

εργαζομένων;

Με ποιο τρόπο δίνονται οι αυξήσεις

μισθού;

Ποια πολιτική ακολουθείται για τη

στελέχωση και τον προγραμματισμό

των υπηρεσιών;

Με ποιο τρόπο μαθαίνει κάποιος

πότε δημιουργούνται άλλες κενές

θέσεις εργασίας;




Πίνακας 4. Τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης.

Το στέλεχος που είναι υπεύθυνο για

την πρόσληψη Ο υποψήφιος

Δίνει πληροφορίες για τη θέση

εργασίας και το ίδρυμα. Δίνει πληροφορίες για το άτομό του.

Εκτιμά τις ικανότητες του υποψηφίου

σε σχέση με τα προσόντα που πρέπει

να έχει αυτός που θα καλύψει την

κενή θέση.

Εκτιμά την ευκαιρία που του δίνεται

για την ανάπτυξη και τη

χρησιμοποίηση των ικανοτήτων του

στην εργασία.

Εκτιμά τα προσωπικά

χαρακτηριστικά του υποψηφίου σε

σχέση με το προσωπικό με το οποίο ο

υποψήφιος θα συνεργάζεται

(συνεργασία με το προσωπικό).

Εκτιμά την ικανότητα να δημιουργεί

σχέσεις με το προσωπικό με το οποίο

θα συνεργάζεται ο υποψήφιος.

Εκτιμά τις δυνατότητες του

υποψηφίου να ωθήσει τον οργανισμό

προς τους στόχους του.

Εκτιμά την πιθανότητα της επίτευξης

των στόχων για την προσωπική του

σταδιοδρομία.

Εκτιμά τον ενθουσιασμό και την

κατάσταση της υγείας του

υποψηφίου.

Εκτιμά το κλίμα του οργανισμού και

το ηθικό του προσωπικού.

Αποκομίζει εντυπώσεις για τον

υποψήφιο, τη συμπεριφορά, την

εμφάνιση, την ικανότητα επικοι-

νωνίας, την αυτοπεποίθηση, την

ευφυΐα, την

προσωπικότητα.

Εκτιμά τις ευκαιρίες για προαγωγή

και επιτυχία.

Εκτιμά την ικανότητα του υποψηφίου

να εκτελεί τα εργασιακά καθήκοντα.

Εκτιμά την ικανότητά του να

ανταποκριθεί στην εργασία.

Κάνει διαπιστώσεις για τον

υποψήφιο.

Κάνει διαπιστώσεις για τον οργανισμό

και τις συνθήκες εργασίας.




Πίνακας 5. Ερωτήσεις που είναι παράνομο να τεθούν.

Σύμφωνα με το νόμο, οι υπεύθυνοι για τη λήψη της συνέντευξης απαγορεύεται

να θέσουν τις εξής ερωτήσεις:

Ηλικία

Αριθμό και ηλικία παιδιών. Ποιος θα

αναλάβει τη φροντίδα τους όταν θα

εργάζεται ο υποψήφιος

Ημερομηνία γέννησης

Τρόπος μετάβασης στην εργασία,

παρά μόνο αν το μεταφορικό μέσο

είναι απαραίτητο για την εργασία

Χρονικό διάστημα που παραμένει ο

υποψήφιος στην παρούσα διεύθυνση

Αν η κατοικία είναι του συζύγου ή του

γονέα

Προηγούμενη διεύθυνση κατοικίας Αν η κατοικία είναι ιδιόκτητη ή

ενοικιαζόμενη

Θρήσκευμα, την εκκλησία στην οποία

εκκλησιάζεται, το όνομα του

πνευματικού συμβούλου του

υποψηφίου

Όνομα Τραπέζης. Πληροφορίες για

εκκρεμή δάνεια

Επώνυμο του πατέρα

Αν εισέπραξε ποτέ ο υποψήφιος

«επιπλέον» χρήματα πέραν του

μισθού του

Γένος (στις γυναίκες) Αν ως επιχειρηματίας χρεοκόπησε

Οικογενειακή κατάσταση Αν συνελήφθη ποτέ για κάποιο λόγο

Διαμονή με συναδέλφους

Χόμπι, ενδιαφέροντα τον ελεύθερο

χρόνο του, λέσχες στις οποίες είναι

μέλος




Πίνακας 6. Βασικά κριτήρια της έκθεσης αξιολόγησης νοσηλευτικού προσωπικού.

1. Τίτλοι σπουδών –

μετεκπαίδευση – επιμόρφωση

2. Συνοπτική περιγραφή του

έργου που επιτελέστηκε

συνοπτική περιγραφή του έργου

μελέτες – άρθρα – προτάσεις –

βραβεύσεις

δυσχέρειες και προβλήματα υλοποίησης

του έργου

3. Γνώση του αντικειμένου

επαγγελματική επάρκεια (θεωρητική

κατάρτιση, ειδικές γνώσεις και εμπειρία)

ικανότητα εφαρμογής των γνώσεων και

της εμπειρίας κατά την εκτέλεση των

καθηκόντων του

σφαιρική γνώση του αντικειμένου του

Φορέα

4. Ενδιαφέρον και

δημιουργικότητα

ενδιαφέρον και αφοσίωση στην εργασία

πρωτοβουλία – καινοτομίες, εκπόνηση

σχετικών με την υπηρεσία μελετών,

άρθρων ή προτάσεων και βράβευση

εργασιών

ανάληψη ευθυνών

5. Υπηρεσιακές σχέσεις και

συμπεριφορά

συμπεριφορά προς τους πολίτες

εξυπηρέτηση του κοινού

επικοινωνία και συνεργασία με

συναδέλφους και άλλες υπηρεσίες

6. Αποτελεσματικότητα

ποιότητα και ποσότητα εργασίας

ικανότητα να προγραμματίζει, να

οργανώνει, να συντονίζει και να ελέγχει

τις εργασίες του

7. Διακρίσεις

8. Ποινές

(Γούλα, 2007).




Θεωρητική προσέγγιση του συνδρόμου Asperger στα παιδιά

Βαλαμουτοπούλου Χρυσούλα1, Κουτελέκος Ιωάννης2

3. Ψυχολόγος, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Οικογενειακή θεραπεύτρια

4. Νοσηλευτής, MSc, Γραφείο Εκπαίδευσης Γ.Ν. Παίδων «Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ», Οικογενειακός

Θεραπευτής

Περίληψη

Το σύνδρομο Asperger αναφέρεται στις διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές και ταξινομήθηκε ως

ξεχωριστή διαταραχή αρχικά στο ICD -10 (World Health Organization,1992) και στη συνέχεια

στο DSM–IV (American Psychiatric Organization, 1994). Το σύνδρομο Asperger συγκαταλέγεται

σε μία υπο-ομάδα διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών που αναφέρονται στο φάσμα του

αυτισμού των οποίων χαρακτηριστικό είναι οι δυσκολίες στην κοινωνική και συναισθηματική

αλληλεπίδραση, στην επικοινωνία, και οι στερεοτυπίες.

Σκοπός: Σκοπός της παρούσης εργασίας ήταν η περιγραφική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας

ως προς την επιδημιολογία, τη διαφορική διάγνωση από τον αυτισμό, την αιτιοπαθογένεια, τη

διάγνωση, τις θεραπευτικές προσεγγίσεις και το δυσκολία προσαρμογής του οικογενειακού

περιβάλλοντος, σχετικά με τη διερεύνηση του συνδρόμου Asperger.

Υλικό και μέθοδος: Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιλάμβανε εξειδικευμένη ηλεκτρονική

αναζήτηση σχετικά με το σύνδρομο Asperger στα παιδιά, χρησιμοποιώντας ειδικές λέξεις –

κλειδιά.

Αποτελέσματα: Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας έδειξε ότι τα άτομα με σύνδρομο Asperger

βιώνουν πραγματικά μεγάλες δυσκολίες σε στοιχειώδεις κοινωνικές συμπεριφορές, όπως

αποτυχία στην ανάπτυξη και δημιουργία φιλικών σχέσεων ή στην αναζήτηση διασκεδαστικών

δραστηριοτήτων μαζί με άλλους. Επίσης δυσκολεύονται στην κατανόηση της μη λεκτικής

επικοινωνίας (γλώσσα του σώματος) και τις εκφράσεις του προσώπου, τις στάσεις σώματος και

την βλεμματική επαφή.

Συμπεράσματα: Η πρώιμη αναγνώριση του συνδρόμου Asperger είναι επιτακτική, με απώτερο

στόχο την συνεχή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση όλων των επαγγελματιών υγείας, κάτω από

το πρίσμα της διεπιστημονικής προσέγγισης αλλά και του ευρύτερου κοινού, απέναντι σε αυτό.



Λέξεις κλειδιά: Σύνδρομο Asperger, αυτισμός, διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές,

στερεοτυπική συμπεριφορά, συναισθηματικές δυσκολίες, κοινωνικές δυσλειτουργίες, μη

λεκτική επικοινωνία.


Κουτελέκος Ιωάννης,

Αγίου Νεκταρίου 14, Γλυφάδα,

Αθήνα, 16562, τηλ: 6974875766

REVIEW

A theoretical approach of Asperger’s syndrome in children

Valamoutopoulou Chrysoula1, Koutelekos Ioannis2

1. Psychologist, Counsellor of mental health, Family therapist. Athens, Greece

2. RN Educational Nursing Department, G. Children’s Hospital “Agia Sophia”, Family therapist.

Athens, Greece

Abstract

The Asperger’s Syndrome is reported in the pervasive developmental disorders and was

categorized as a separate disorder, initially in the ICD -10 (World Health Organization, 1992)

and afterwards in the DSM-IV (American Psychiatric Organization, 1994). The Asperger’s

Syndrome is distinguished by a team of symptoms that concern the low output in the social

interaction and the communication dexterities, as well as the increased stereotypical behavior in

various activities and interests.

Aim: The aim of this present study was the descriptive review of bibliography concerning the

epidemiology, the differential diagnosis from the autism, the etiology, the diagnosis, the

therapeutic approaches and the adaptation difficulty of the family environment, with regard to

the investigation of the Asperger ’s syndrome.

Material and method: In the present review, the methodology that was followed included

specialized electronic research with regard to the Asperger’s syndrome in children, using special

keywords.



Results: The review of the bibliography showed that the individuals with Asperger’s syndrome

experience really big difficulties in elementary social behaviors, as failure in the growth and

creation of friendly relations or in the search of amusing activities with others. Also, they face

difficulties in the comprehension of not verbal communication (body language) and the other’s

expressions, the attitudes of body and the eye contact.

Conclusions: The precocious recognition of Asperger’ s syndrome is imperative, with final

objective the continuous briefing and sensitization of all health professionals as well as the

wider public toward this, under the prism of interdisciplinary approach.

Key words: Asperger’s syndrome, autism, pervasive developmental disorders, stereotypical

behavior, sentimental difficulties, social dysfunctions, not verbal communication.


Koutelekos Ioannis

Agiou Nectariou 14, Glyfada

Athens 16562, tel: 6974875766

Εισαγωγή

ο σύνδρομο Asperger συγκαταλέγεται

σε μία υπο-ομάδα διάχυτων

αναπτυξιακών διαταραχών που

αναφέρονται στο φάσμα του αυτισμού των

οποίων χαρακτηριστικό είναι οι δυσκολίες

στην κοινωνική και συναισθηματική

αλληλεπίδραση, στην επικοινωνία, και οι

στερεοτυπίες. Πρόσφατα, το Asperger

διαφοροποιήθηκε από τις άλλες διάχυτες

αναπτυξιακές διαταραχές και ταξινομήθηκε

ως ξεχωριστή διαταραχή αρχικά στο ICD -10

(World Health Organization, 1992)1 και στη

συνέχεια στο DSM–IV (American Psychiatric

Organization,1994)2

Οι αναδρομές στην βιβλιογραφική

ανασκόπηση δεν μπορούν παρά να

εστιάζουν σε δύο μεγάλες προσωπικότητες

που θεωρούνται σταθμοί στη διερεύνηση

των Διάχυτων Αναπτυξιακών Διαταραχών. Ο

Leo Kanner και ο Hans Asperger γεννήθηκαν

αμφότεροι στην Αυστρία και σπούδασαν

στην Βιέννη. Ο Kanner έφυγε το 1924 στην

Αμερική και ανέλαβε την κλινική John

Hopkins στην Βαλτιμόρη. Έπειτα, το 1943

περιέγραψε για πρώτη φορά τον αυτισμό

αναφέροντας πως τα άτομα με αυτισμό

έχουν φυσιολογική νοημοσύνη

με γνώμονα τις

αποκλειστικές ιδιοτυπίες και ευνοϊκότερες

εξελίξεις που εμφανίζει στο γλωσσολογικό

και γνωστικό τομέα.

3,4

Τ

.



Ωστόσο, αργότερα παρατηρήθηκε πως ένα

σημαντικό ποσοστό παιδιών με αυτισμό έχει

«νοητική υστέρηση» και σοβαρές

μαθησιακές δυσκολίες όπως επίσης και

διαταραχές στην γλώσσα και συχνά στον

λόγο. Αρχικά, μίλησε για «γονείς ψυγεία»,

κάτι που αργότερα το αναίρεσε ο ίδιος και

φυσικά ξέρουμε σήμερα πως δεν ισχύει. 5

Ο παιδίατρος Hans Asperger, χωρίς να

γνωρίζει ο ίδιος την εργασία του Kanner

περιέγραψε το 1944 μια κατηγορία παιδιών

που παρουσίαζαν σημαντική έκπτωση στη

μη λεκτική τους συμπεριφορά, στην

κοινωνική και συναισθηματική

αλληλεπίδραση με τους άλλους, την οποία

ονόμασε «αυτιστική ψυχοπάθεια» και

αργότερα πήρε την ονομασία σύνδρομο

Asperger.

6

« Είμαστε πεπεισμένοι πως τα άτομα με

αυτισμό έχουν τη δική τους θέση στον

οργανισμό της δημόσιας κοινότητας. Πληρούν

το ρόλο τους αρκετά καλά, ίσως καλύτερα

από οποιοδήποτε άλλο και μπορούμε να

πούμε πως αναφερόμαστε σε ανθρώπους που

είχαν τις μεγαλύτερες δυσκολίες ως παιδιά

και προκάλεσαν ανείπωτες ανησυχίες στους

κηδεμόνες τους».

Σε αυτή την εργασία του ο

Asperger γράφει:

6

Σήμερα τα διαγνωστικά συστήματα και οι

ταξινομήσεις που αναφέρονται στο

σύνδρομο Asperger περιγράφουν άτομα με

αυτιστικού τύπου διαταραχές αλλά υψηλής

λειτουργικότητας και με δείκτη νοημοσύνης

οριακό έως φυσιολογικό και καλές

γλωσσικές δεξιότητες.

Το σύνδρομο Asperger απέκτησε τα δικά

του διαγνωστικά κριτήρια το 1992, όπου

συμπεριλήφθηκε στη δέκατη έκδοση του

διαγνωστικού εγχειριδίου International

Classification of Diseases του World Health

Organization. Εν συνεχεία, σχεδόν μία

δεκαετία από το 2008 που διανύουμε

προστέθηκε στην τέταρτη έκδοση του

Diagnostic and Statistical Manual of Mental

Disorders της Αμερικανικής Ψυχιατρικής

Εταιρείας.

4

Στόχος του συγκεκριμένου άρθρου που

αποτελεί βιβλιογραφική ανασκόπηση του

συνδρόμου Asperger είναι η περιγραφική

προσέγγιση και η περαιτέρω διερεύνηση

του συνδρόμου ώστε να δοθούν απαντήσεις

σε ερωτήσεις που παραμένουν ανοιχτές

όπως: Που και σε ποιο βαθμό

διαφοροποιείται από τον αυτισμό; Ποια

είναι η αιτιοπαθογένεια του;

7

Η καλύτερη πληροφόρηση και διερεύνηση

αυτού του συνδρόμου πιθανολογείται ότι θα

δώσει όλο και μεγαλύτερη έμφαση στην

κάλυψη των αναγκών των ατόμων με

σύνδρομο Asperger και της οικογένειάς

τους, καθότι οι υπάρχουσες εξειδικευμένες,

δημόσιες υπηρεσίες για παιδιά/εφήβους με

διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή δεν είναι σε

θέση να καλύψουν όλο το εύρος των

ιδιαίτερων αναγκών.



Ορισμός-Διαφοροποίηση από τον Αυτισμό

Ο αυτισμός ή αυτιστική διαταραχή και το

σύνδρομο Asperger, ανήκουν στις διάχυτες

αναπτυξιακές διαταραχές και χαρακτηρίζονται

από τις ίδιες βασικές δυσκολίες στους τομείς

της αμοιβαίας κοινωνικής αλληλεπίδρασης,

της επικοινωνίας και της στερεοτυπικής

συμπεριφοράς. Ωστόσο, οι δυσκολίες αυτές

είναι πιο ήπιες στα άτομα με σύνδρομο

Asperger, τα οποία έχουν φυσιολογικές ή

υψηλές νοητικές δεξιότητες. Η σημαντική

διαφορά, μεταξύ των δυο διαταραχών

θεωρείται η απουσία καθυστέρησης στην

ανάπτυξη του λόγου στα άτομα με σύνδρομο

Asperger. Εντούτοις, κάποια παιδιά με

τυπική αυτιστική διαταραχή σε μικρή ηλικία,

αναπτύσσουν λόγο και άλλες δεξιότητες

αργότερα και στην εφηβεία παρουσιάζουν

χαρακτηριστικά συνδρόμου Asperger4

Ειδικότερα, το σύνδρομο Asperger

διακρίνεται από μία ομάδα συμπτωμάτων

που αφορούν την χαμηλή απόδοση στην

κοινωνική αλληλεπίδραση και τις

επικοινωνιακές δεξιότητες, καθώς και την

αυξημένη στερεοτυπική συμπεριφορά σε

διάφορες δραστηριότητες και ενδιαφέροντα.

.

Παρότι το σύνδρομο Asperger παρουσιάζει

κοινά συμπτώματα με τον αυτισμό,

διακρίνεται από αποκλειστικές ιδιοτυπίες

κυρίως στον γλωσσικό και τον κοινωνικό

τομέα. Τα χαρακτηριστικά των ατόμων με το

εν λόγω σύνδρομο σύμφωνα με το DSM-IV

είναι τα ακόλουθα:

Γλωσσικός τομέας

2,8,9

• Δεν εμφανίζουν σημαντική καθυστέρηση

στον λόγο έως τα 3 πρώτα έτη

• Χρησιμοποιούν λόγο με ιδιοτυπίες και

επαναλήψεις

• Καταφεύγουν σε συζητήσεις μη

παραγωγικές και στείρες (κακός ρυθμός,

τόνος και συναίσθημα στον προφορικό

λόγο)

• Έχουν την τάση προς φλυαρία ή

αποφεύγουν εντελώς να μιλήσουν

• Έχουν εμμονή σε ορισμένα θέματα

συζήτησης

Κοινωνικός και συναισθηματικός τομέας

• δείχνουν ενδιαφέρον για να συνάψουν

σχέση

• εκφράζουν επιθυμία για συζήτηση

• αποφεύγουν σναλλαγές με συνομίληκα ή

μικρότερα παιδιά

• δυσκολεύονται να κάνουν βαθύτερες

κοινωνικές σχέσεις

• δεν εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους

• δεν κατανοούν τα συναισθήματα των

άλλων

Γνωστικές λειτουργίες

• δεν παρουσιάζουν νοητική καθυστέρηση

Κινητικές λειτουργίες

• εκδηλώνουν δυσκολίες στον

γραφοκινητικό τομέα

• αδεξιότητα κινήσεων σώματος



Γενική συμπεριφορά

• παρουσιάζουν διαταραχές ύπνου

• εκδηλώνουν αυξημένο άγχος

• έχουν περιορισμένα ενδιαφέροντα

• δεν προσαρμόζονται εύκολα σε αλλαγές

Τα άτομα με σύνδρομο Asperger έχουν

φυσιολογικές νοητικές δεξιότητες ή υψηλές

και αντιλαμβάνονται τις σημαντικές

κοινωνικές-επικοινωνιακές δυσκολίες τους,

αλλά δεν ξέρουν πώς να τις αντιμετωπίσουν.4

Έχει παρατηρηθεί μέσα από μία μελέτη των

Pedro M. Vital et al (2009) πως τα άτομα

αυτά, παρουσιάζουν ειδικές ικανότητες οι

οποίες συνδέονται με τα γνωρίσματα του

συνδρόμου όπως άριστη ικανότητα

απομνημόνευσης(π.χ. αριθμομνήμονες),

ιδιαίτερη επιδεξιότητα σε κατασκευές και

στη χρήση υπολογιστών .

10

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ

Η διαταραχή Asperger εμφανίζεται ή

εντοπίζεται σε σχετικά μεγαλύτερη ηλικία

απ’ ό,τι η αυτιστική διαταραχή. Οι

ιδιαιτερότητες των παιδιών αυτών γίνονται

αντιληπτές στο πλαίσιο του σχολείου, καθότι

συνήθως παραβλέπονται από το

οικογενειακό περιβάλλον. Η συχνότητα

εμφάνισης του συνδρόμου είναι μεγαλύτερη

στο αρσενικό φύλο σε σύγκριση με το θηλυκό

σε αναλογία 9 προς 1. Μία ανασκόπηση

επιδημιολογικών ερευνών το 2003 κατέδειξε,

ότι η συχνότητα εμφάνισης ποικίλλει από

0.03 έως 4,84 ανά 1000 γεννήσεις, ενώ η

αναλογία της εμφάνισης αυτισμού προς την

εμφάνιση Asperger είναι 1,5:1 προς 16:1.

Σύμφωνα με πρόσφατη επιδημιολογική

έρευνα, η επικράτηση του συνδρόμου

Asperger υπολογίζεται γύρω στο 0,26 ανά

1000 γεννήσεις.

11

Σύγχρονες έρευνες στην Αγγλία έδειξαν ότι

ο ρυθμός εμφάνισης για όλες τις μορφές

αναπτυξιακών διαταραχών είναι περίπου 30

ανά 10.000 γεννήσεις αλλά τελευταίες

έρευνες τεκμηριώνουν πως ο αριθμός αυτός

μπορεί να είναι μεγαλύτερος στο βαθμό των

60 ανά 10.000 γεννήσεις. Ωστόσο, η

συχνότητα εμφάνισης για το σύνδρομο

Asperger δεν είναι πλήρως ξεκάθαρη και

προς το παρόν μπορούμε να κάνουμε λόγο

για 2,5 ανά 10.000 γεννήσεις.

12,13

Τα αποτελέσματα μίας έρευνας που διεξήχθη

στην Αμερική και συγκεκριμένα στην

Καλιφορνία το 2009 καταδεικνύουν, ότι η

εμφάνιση αυτισμού αυξήθηκε τα τελευταία

χρόνια. Μεταξύ των παιδιών των οποίων η

διάγνωση γίνεται στα 5 τους πρώτα χρόνια

βρέθηκε πως η συχνότητα εμφάνισης

αυξήθηκε από 6,2 το 1990 στο 42,5 για τις

γεννήσεις μέσα στο 2001. Ο παράγοντας της

ηλικίας κατά τη διάγνωση, οι αλλαγές στα

διαγνωστικά κριτήρια και η ενσωμάτωση

και πιο ήπιων περιπτώσεων στον υπό

εξέταση πληθυσμό καθιστούν αναγκαία την

περαιτέρω επιδημιολογική έρευνα, ώστε να

διερευνηθούν διεξοδικά οι λόγοι της

αυξημένης εμφάνισης του συνδρόμου.

14

15



Δυστυχώς, στην Ελλάδα δεν έχει διενεργηθεί

ακόμη κάποια επιδημιολογική μελέτη ως

προς το ρυθμό εμφάνισης του συνδρόμου

Asperger με αποτέλεσμα η χώρα μας να μην

διαθέτει απαραίτητα δεδομένα, ώστε να

πραγματοποιηθούν συγκριτικές μελέτες με

τα άλλες χώρες.

ΑΙΤΙΟΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ

Ο Hans Asperger μέσα από τις έρευνές που

διεξήγαγε υποστηρίζει πως το σύνδρομο

Asperger οφείλεται σε γενετικούς

παράγοντες. Απόδειξη της θεώρησης του για

τη γενετική βάση του συνδρόμου αποτελεί το

γεγονός ότι εκτός από τα παιδιά που το

εμφανίζουν, παρόμοια αλλά ηπιότερα

συμπτώματα έχουν και οι γονείς τους ή άλλοι

συγγενείς του κοντινού οικογενειακού

περιβάλλοντος (π.χ μικρές δυσκολίες στην

κοινωνική αλληλεπίδραση).16

Οι περισσότερες έρευνες υποστηρίζουν πως

οι διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές

οφείλονται κυρίως σε γενετικούς

μηχανισμούς, ενώ πιθανόν για το σύνδρομο

Asperger ο γενετικός παράγοντας να

διαδραματίζει πιο κυρίαρχο ρόλο για την

εκδήλωση του.

Εντούτοις, δεν

έχει ακόμη βρεθεί κάποιο συγκεκριμένο

γονίδιο που να ευθύνεται για την εκδήλωσή

του.

Μετά τον Asperger, υπάρχουν αναφορές για

οικογενή εμφάνιση της διαταραχής.

17,18

19 Η

ένδειξη για τη συμβολή γενετικών

παραγόντων αποτελεί η εμφάνιση της νόσου

σε τρίδυμα αδέλφια .

Εκτός από τους γενετικούς παράγοντες

υπεύθυνοι για την εκδήλωση του συνδρόμου

θεωρούνται και οι νευροφυσιολογικοί και

νευροανατομικοί παράγοντες,καθότι 6 από

21 παιδιά που εξετάστηκαν στην μελέτη των

Gillberg ν& Steffenburg (1987), παρουσίαζαν

ανωμαλίες στο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα

ενώ 3 στα 18 παιδιά παρουσίαζαν ελαφρά ή

μέτρια εγκεφαλική ατροφία.

20,8

Συνεπώς, είναι αναγκαίο να διενεργηθούν

πολλές ακόμη έρευνες, βασιζόμενες σε

κλινικές μελέτες σχετικά με την

αιτιοπαθογένεια του συνδρόμου Asperger,

αφού οι ήδη υπάρχουσες εργασίες δεν

μπορούν να μας οδηγήσουν με βεβαιότητα σε

ένα σαφές συμπέρασμα.

21

ΔΙΑΓΝΩΣΗ

Η διάγνωση των διάχυτων αναπτυξιακών

διαταραχών στηρίζεται στο λεπτομερές

αναπτυξιακό ιστορικό, στην παρατήρηση της

συμπεριφοράς και τις μετρήσεις των

διαγνωστικών ψυχομετρικών εργαλείων. Στα

τρία αυτά στάδια δίνεται έμφαση στους

τομείς της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, της

επικοινωνίας και της δημιουργικής σκέψης.

Σήμερα, η εγκυρότητα της διάγνωσης του

συνδρόμου Asperger διασφαλίζεται μόνο

μέσα από την κλινική εμπειρία και την

εξειδίκευση των αρμοδίων θεραπευτών



υγείας σε σημαντικές διαγνωστικές

δοκιμασίες.

Στην Αμερική, η δοκιμασία «Denver II

(DDST)» και το «Autism Screening

Questionnaire (ASQ)» χρησιμοποιούνται για

την έγκυρη αναπτυξιακή εξέταση και

διάγνωση μέχρι την ηλικία των 6 χρόνων

ενώ το R-DPDQ χρησιμοποιείται για μία

περαιτέρω διερεύνηση. H μέτρηση

Australian Scale for Syndrome είναι μια

κλίμακα γονέων και δασκάλων με παιδιά

υψηλής λειτουργικότητας αυτισμού ή με

σύνδρομο Asperger που είναι μεγαλύτερης

ηλικίας και δεν είχαν διάγνωση κατά τα

πρώτα σχολικά χρόνια ενώ η κλίμακα

Childhood Autism Rating Scale (CARS)

βοηθά να καθοριστεί η σοβαρότητα της

συμπτωματολογίας του που παρουσιάζει το

παιδί στους εξεταζόμενους τομείς.

4

Παράλληλα, ως ψυχομετρικά εργαλεία

χορηγούνται το Brigance Screens και το

Child Development Inventories

22

23

Η σημασία της έγκαιρης διάγνωσης είναι

πολύ καθοριστική καθώς αυτή

προδιαγράφει την πορεία της πρώιμης

παρέμβασης που έχει ως απώτερο στόχο το

σχεδιασμό ενός εξατομικευμένου

προγράμματος παρέμβασης που αποσκοπεί

στην καλύτερη εξέλιξη και πρόοδο του

παιδιού. Αν από νωρίς εντοπισθούν οι

δυσκολίες, τότε το παιδί έχει περισσότερες

πιθανότητες να ενσωματώσει όλο και

λιγότερες ανεπιθύμητες συμπεριφορές που

θα του δυσχεραίνουν την επικοινωνία, την

κοινωνική αλληλεπίδραση και τη σχολική

επίδοση.

τα οποία

διερευνούν τους τομείς του λόγου, των

κινητικών δεξιοτήτων, του αυτοελέγχου και

της συμπεριφοράς.

Οι ειδικοί αναφέρουν ότι για το σύνδρομο

Asperger δεν μπορεί να μπορεί να υπάρξει

ξεκάθαρη διάγνωση πριν από την ηλικία των

3 πρώτων χρόνων ζωής, γιατί δεν έχει

πραγματοποιηθεί η απαραίτητη

αναπτυξιακή εξέλιξη. Αντίθετα η μελέτη των

Mars, Mauk και Dowrick( 1998)

8,22

24

Οι διαφορετικές απόψεις ως προς τη

διάγνωση μεταξύ των ειδικών θα

μπορούσαν να αποδοθούν στο διαφορετικό

θεωρητικό-επιστημονικό υπόβαθρο, στην

εξειδίκευση και στην κλινική εμπειρία. Η

ενδελεχής και λεπτομερής αξιολόγηση

γίνεται κατά κύριο λόγο σε εξειδικευμένα

κρατικά ή ιδιωτικά κέντρα από

διεπιστημονική ομάδα (αναπτυξιολόγο,

παιδίατρο, παιδοψυχίατρο, ψυχολόγο,

κοινωνικό λειτουργό), προκειμένου να

υπάρξει μια ολιστική προσέγγιση και κατά

συνέπεια μία αξιόπιστη διάγνωση των

αναφέρουν ότι η κακή βλεμματική επαφή

και η έλλειψη καλού προσανατολισμού και

ανταπόκρισης κατά την εκφώνηση του

ονόματος μπορούν να προδώσουν μία

πιθανή εμφάνιση διάχυτων αναπτυξιακών

διαταραχών ακόμη και από τη βρεφική

ηλικία.



αναπτυξιακών διαταραχών από τη σκοπιά

κάθε επιστήμης που τις διερευνά.

Η εκτίμηση μπορεί να πραγματοποιηθεί

κυρίως στα παρακάτω κέντρα:4

α. Διαγνωστικά Κέντρα Φυσικών ή Ν.Π.Ι.Δ. ,

ιδιώτες επαγγελματίες και τα Κέντρα

Διάγνωσης Αξιολόγησης και Υποστήριξης

του Υπουργείου Παιδείας (ΚΔΑΥ).

β. Κέντρα Ψυχικής Υγείας

γ. Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα και

Πολυδύναμα Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα

δ. Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία:

Εξειδικευμένα Ιατρεία.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

Υπάρχουν ποικίλες ειδικές θεραπευτικές

παρεμβάσεις και εκπαιδευτικές

προσεγγίσεις που έχουν ως στόχο την

ενδυνάμωση της λειτουργικότητας και την

εκμάθηση κοινωνικών και επικοινωνιακών

δεξιοτήτων για τα παιδιά με σύνδρομο

Asperger ή άλλες διάχυτες αναπτυξιακές

διαταραχές.

Το πρόγραμμα Θεραπείας και Εκπαίδευσης

των παιδιών με Αυτισμό και σχετικές

Διαταραχές επικοινωνίας ΤΕACCH

(Treatment and Education of Autistic

Communication Handicapped Children) είναι

ένα κρατικό πρόγραμμα με έδρα την Βόρεια

Καρολίνα που ιδρύθηκε από τον Eric

Schopler και τον Robert Riechler και

διευθύνεται έως σήμερα από τον Dr. Gary

Mesibov. Το πρόγραμμα αυτό είναι

αφιερωμένο στη βελτίωση της αυτονόμησης

και της συμπεριφοράς παιδιών με

διαταραχές επικοινωνίας.

To ΤΕΑCCH είναι ένα ολοκληρωμένο

πρόγραμμα που περιλαμβάνει κλινικές

υπηρεσίες, συμβουλευτική, έρευνα,

διάγνωση και εκπαιδευτικά προγράμματα

για γονείς και επαγγελματίες υγείας. Οι

εκπαιδευτικές στρατηγικές πάνω στις

οποίες είναι δομημένο στηρίζονται σε

σημαντικά ψυχοεκπαιδευτικά εργαλεία

αξιολόγησης για παιδιά και ενήλικες.

Συγκεκριμένα, η χρήση του

ψυχοεκπαιδευτικού εργαλείου ΡΕΡ (Psycho

Educational Profile) βοηθά στον εντοπισμό

των δυσκολιών που εμφανίζει το παιδί σε

διάφορους τομείς ανάπτυξης, όπως επίσης

και τις δυνατότητες του κάθε παιδιού.

Κατόπιν, ακολουθεί ο σχεδιασμός ενός

εξατομικευμένου προγράμματος

παρέμβασης που βασίζεται στις εκάστοτε

ανάγκες και τις δυσκολίες.

25

Κάθε εξατομικευμένο πρόγραμμα στηρίζεται

στην ιδέα της αποδοχής της

διαφορετικότητας και ιδιαιτερότητας των

παιδιών με διάχυτες αναπτυξιακές

διαταραχές και στην βελτίωση της

λειτουργικότητάς τους. Οι πέντε

διαφορετικούς τομείς της εκπαίδευσης του

TEACCH είναι: η δόμηση και οργάνωση του

φυσικού περιβάλλοντος, το ημερήσιο

ατομικό πρόγραμμα, το σύστημα εργασίας,

οι ρουτίνες και η οπτική δόμηση.26



Η πλέον κοινώς αποδεκτή θεραπευτική

προσέγγιση που βοηθά πολύ στα θέματα

των αναπτυξιακών διαταραχών είναι η

συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία

(Behavioural approaches, applied behavior

analysis (A.B.A.).27

Η Θεωρία Εφαρμοσμένης Ανάλυσης της

Συμπεριφοράς και συγκεκριμένα η

συντελεστική μορφή μάθησης στηρίζεται

στις αρχές του συμπεριφορισμού και ο

πυρήνας της εν συντομία επικεντρώνεται

στην αρνητική και θετική ενίσχυση

συμπεριφοράς με στόχο την μείωση ή την

αύξηση εμφάνισης μιας συμπεριφοράς

αντίστοιχα .

Σύμφωνα με την

Αγγελική Γενά (2006), «η Εφαρμοσμένη

Ανάλυση της Συμπεριφοράς (ΕΑΣ) είναι η

προσέγγιση εκείνη που παρέχει μια

ολοκληρωμένη θεραπευτική πρόταση για όλα

τα παιδιά με αυτισμό, ανεξάρτητα από τη

βαρύτητα της διαταραχής τους...δεν

υπόσχεται θαύματα και ταχεία εξέλιξη όπως

άλλες επιστημοφανείς προσεγγίσεις αλλά

αντιθέτως προτείνει πολύωρη, αυστηρά

δομημένη και πρώιμη ψυχοεκπαιδευτική

παρέμβαση, που δεν περιορίζεται στη

συμβολή έμπειρων ειδικών, αλλά

προϋποθέτει και την ενεργό συμβολή της

οικογένειας.»

Επίσης, οι κοινωνικές ιστορίες προσαρμογής

της αποτελούν ένα θεραπευτικό εργαλείο

για τα παιδιά με σύνδρομο Asperger, καθότι

βελτιώνει την ανάπτυξη των κοινωνικών

τους δεξιοτήτων. Η Carol Gray που έχει

ασχοληθεί επί σειρά ετών με τα παιδιά με

διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές και

διδάσκει στο Jenison Public School στο

Michigan των Ηνωμένων Πολιτειών

Αμερικής, υποστηρίζει ότι «οι ιστορίες

καθημερινής πρακτικής και κοινωνικής

διαβίωσης περιγράφουν αυτά που εμείς οι

υπόλοιποι παραλείπουμε ως αυτονόητα και

παρατηρούν τον κόσμο μέσα από τα μάτια

ενός παιδιού με διάχυτη αναπτυξιακή

διαταραχή. Μια τέτοια ιστορία μπορεί να

πληροφορήσει, να καθησυχάσει, να

καθοδηγήσει, να παρηγορήσει, να

υποστηρίξει και να υποδείξει τρόπους

διόρθωσης της συμπεριφοράς τόσο στα

παιδιά με Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή,

όσο και στους επαγγελματίες που εργάζονται

με αυτά»

28

29

Η διδακτική αυτή στρατηγική των

κοινωνικών ιστοριών είναι δομημένη σε

τρεις τομείς:

• «Μαθαίνω να φροντίζω τον εαυτό μου»

όπου περιγράφονται δραστηριότητες όπως

η χρήση της τουαλέτας, το πλύσιμο των

χεριών κ.α.,

29

• «Στο σπίτι» όπου περιγράφονται και

εξηγούνται διάφορες καταστάσεις που

μπορεί να είναι αγχογόνες για το παιδί

όπως οι ξαφνικοί θόρυβοι, το γάβγισμα

ενός σκύλου κ.α.

• «Πηγαίνοντας σε διάφορα μέρη» όπου

περιγράφονται δραστηριότητες που



συμβαίνουν εκτός σπιτιού ώστε το παιδί να

κατακτήσει τη γνώση του κόσμου γύρω

του.

Άλλες ειδικές θεραπευτικές παρεμβάσεις

που χρησιμοποιούνται σχετικά με το

κινησιολογικό κομμάτι είναι η εργοθεραπεία

και η χοροθεραπεία. Αυτές οι παρεμβάσεις

είναι απαραίτητες ώστε να μπορέσουμε να

περιορίσουμε την κινητική αδεξιότητα των

παιδιών με σύνδρομο Asperger και να

ελέγξουμε την ισορροπία τους αλλά και τη

σωματική τους ορμή. Παράλληλα,

προτείνεται η λογοθεραπεία για τα παιδιά

εκείνα που παρουσιάζουν από μικρές έως

και μεγάλες δυσκολίες στην προφορική τους

έκφραση και επικοινωνία. Η λογοθεραπεία

βοηθά τα παιδιά με σύνδρομο Asperger να

αναπτύξουν καθημερινές ,απλές

επικοινωνιακές δεξιότητες.

Οι επικοινωνιακές δεξιότητες

υποβοηθούνται παράλληλα και με ειδικές

εκπαιδευτικές παρεμβάσεις όπως τα

συστήματα PECS (Picture Exchange

Communication System) και MAKATON.

30

Αρχικά, το PECS αποτελεί ένα πρόγραμμα

επικοινωνίας μέσω ανταλλαγής εικόνων. Το

πρωτόκολλο εκπαίδευσης βασίζεται στο

βιβλίο του B.F. Skinner «Κατανόηση της

Λεκτικής Συμπεριφοράς» (Verbal Behavior),

με στόχο την ανάπτυξη της αυτόνομης

επικοινωνίας.

Ειδικότερα, ο μαθητής μαθαίνει να

ανταλλάσσει μια εικόνα με τον εκπαιδευτή

του για να αποκτήσει κάποιο επιθυμητό

αντικείμενο και στη συνέχεια άμεσα ο

εκπαιδευτής απαντάει μέσω πάλι μίας

εικόνας.

Η διδασκαλία του συστήματος συνεχίζεται

με τη διάκριση των εικόνων και στη

συνέχεια με τη σωστή τοποθέτηση των

εικόνων για τη δημιουργία προτάσεων.

Τελικός στόχος είναι η δημιουργία

αυθόρμητου λόγου και η ανταπόκριση του

παιδιού σε διάφορες ερωτήσεις του

εκπαιδευτή.

Εκτός από το PECS, πολυαισθητηριακό,

εναλλακτικό πρόγραμμα ανάπτυξης της

επικοινωνίας είναι και το ΜΑΚΑΤΟΝ το

οποίο εφαρμόζεται ευρέως και στην Ελλάδα

από το 1992. Το ίδρυμα "Παμμακάριστος"

έχει αναλάβει την εκπαίδευση και προώθηση

αυτού του προγράμματος.

31,32

Το ΜΑΚΑΤΟΝ είναι κατάλληλο για άτομα

που εμφανίζουν διάχυτες αναπτυξιακές

διαταραχές καθώς βασίζεται στη χρήση

νοημάτων ή και γραφικών συμβόλων που

συνοδεύουν τον προφορικό λόγο. Η

διδακτική του προσέγγιση εστιάζεται, σε

πρώτο επίπεδο, στην απόκτηση βασικών

δεξιοτήτων επικοινωνίας και σε

μακροπρόθεσμο επίπεδο, στην κατάκτηση

της ανάγνωσης και της γραφής.

33



ΟIKOΓΕΝΕΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ASPERGER

Η παρουσία του συνδρόμου Asperger μέσα

στο οικογενειακό περιβάλλον φαίνεται να

επηρεάζει συναισθηματικά άμεσα όλα τα

υπόλοιπα μέλη της οικογένειας και

ιδιαιτέρως εκείνα που αναλαμβάνουν την

φροντίδα του παιδιού αυτού. Η δυσκολία

προσαρμογής της οικογένειας σε αυτή την

αναπτυξιακή διαταραχή που εμφανίζει το

παιδί της οικογένειας μπορεί να αποτελέσει

τον κεντρικό πυρήνα ενός μακροχρόνιου

συναισθηματικού στρες.

Μία μακροχρόνια έρευνα των Benson &

Karlof (2009) έδειξε πως o θυμός και η

συνεχής αύξηση του στρες στους γονείς των

παιδιών με σύνδρομο Asperger συνυπάρχει

με την αναπτυξιακή διαταραχή του παιδιού

τους και κλιμακώνεται ανάλογα με την

εξέλιξη του. Επίσης, τα αποτελέσματα

έδειξαν πως έστω και η άτυπη κοινωνική

υποστήριξη σε αυτούς τους ανθρώπους που

αναλαμβάνουν την φροντίδα των παιδιών με

διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή φαίνεται

να βοηθάει πολύ στην μείωση των

καταθλιπτικών συμπτωμάτων.

Αξιοσημείωτα είναι τα αποτελέσματα μίας

άλλης ερευνητικής μελέτης των Kyoko Mori

& al. ( 2009) για το γονεϊκό άγχος που

διεξήχθη στην Ιαπωνία σε ένα δείγμα 193

οικογενειών το οποίο είχε χωριστεί σε δύο

ομάδες: οι οικογένειες με παιδιά με

σύνδρομο Asperger και οι οικογένειες με

παιδιά με αυτισμό. Η έρευνα αυτή, όπου τα

αποτελέσματα της επιβεβαιώνονται και από

παρόμοιες μελέτες

34

35 , επισημαίνει πως οι

γονείς των παιδιών με σύνδρομο Asperger

παρουσιάζουν μεγαλύτερο βαθμό άγχους και

συναισθηματικής έντασης.

Ως προς τις συνέπειες στον τρόπο ζωής της

υπόλοιπης οικογένειας, φαίνεται πως τα

αδέλφια των παιδιών που έχουν εμφανίσει

σύνδρομο Asperger ή κάποια άλλη αυτιστική

διαταραχή αντιμετωπίζουν περισσότερα

προβλήματα συμπεριφοράς στις σχέσεις που

κάνουν σε σχέση με τα παιδιά που ζουν μέσα

σε μία οικογένεια χωρίς τέτοιου είδους

αναπτυξιακές διαταραχές. Ωστόσο, λίγα

γνωρίζουμε σχετικά με το τι ακριβώς

ευθύνεται για αυτό το φαινόμενο.

36

Τέλος, τα ίδια τα παιδιά που έχουν το

σύνδρομο σημειώνουν υψηλά επίπεδα

κοινωνικού άγχους και ανησυχίας, όπως

επίσης και μικρότερη ευχαρίστηση και

συναγωνισμό κατά τη διάρκεια των

διαπροσωπικών τους σχέσεων. Τα παιδιά

αυτά πολύ συχνά γίνονται στόχος

σχολιασμών και πειραγμάτων από τους

συνομήλικούς τους, γι αυτό και είναι

απαραίτητη η συνεχής ψυχολογική τους

υποστήριξη καθ’ όλη τη διάρκεια της

παιδικής αλλά και ενήλικης ζωής τους.

37

Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν μπορούμε να

μιλάμε για πλήρη θεραπεία του συνδρόμου

Asperger και των αναπτυξιακών

διαταραχών που παρατηρούνται στα παιδιά,

38



αλλά μόνο για λειτουργική αντιμετώπιση

των συμπτωμάτων τους. Στην ενήλικη ζωή

τους, τα άτομα με Asperger μπορούν να

αντιμετωπίζουν τη διαφορετικότητά τους,

αλλά φαίνεται να χρειάζονται ψυχολογική

υποστήριξη κι ενθάρρυνση, ώστε να

μπορέσουν να διατηρήσουν μία περισσότερο

ανεξάρτητη ζωή.

16

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Οι διαγνώσεις παιδιών με σύνδρομο

Asperger συνεχώς αυξάνονται ανά τον

κόσμο. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι

μερικές φορές η διάγνωση καθυστερεί να

γίνει ή ακόμη και να μη γίνει ποτέ. Συνεπώς,

είναι επιτακτική η ανάγκη για συνεχή

ενημέρωση και ευαισθητοποίηση όλων των

επαγγελματιών υγείας αλλά και του

ευρύτερου κοινού, απέναντι σε αυτό το

«νέο» σύνδρομο, με στόχο τη βέλτιστη

αντιμετώπισή του.

Ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι στις 9

Μαΐου του 1996, τα μέλη του Ευρωπαϊκού

Κοινοβουλίου, ανάμεσά τους και οι Έλληνες

ευρωβουλευτές, υπέγραψαν την Διακήρυξη

των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Αυτισμό, η

οποία τονίζει ότι τα άτομα με αυτισμό

πρέπει να έχουν τα ίδια δικαιώματα που

φέρουν όλοι οι υπόλοιποι πολίτες των

κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ωστόσο, τα δικαιώματα αυτά, συνίστανται

να επιβάλλονται με κατάλληλη νομοθεσία σε

κάθε κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ξεχωριστά, με στόχο την κατά το δυνατό

καλύτερη και πιστότερη εφαρμογή τους.

39


1. World Health Organisation. ICD-10

Classification of mental and behavioral

disorders.Clinical Description and

diagnostic guidelines. Geneva: WHO

,1992.

2. American Psychiatric Association

Diagnostic and Statistical Manual of

Mental Disorders, Fourth Edition, Text

Revised. Washington, DC: American

Psychiatric Association, Publishing Inc.;

2000.

3. Kanner L. Autistic disturbances of

affective contact. Acta Paedopsychiatr

1968;35(4):100–36

4. Διαδικτυακή σελίδα: Σύλλογος Γονέων

Κηδεμόνων και Φίλων Αυτιστικών

Ατόμων Λάρισας.

http://www.autismthessaly.gr/doc/Q_A_

autism.pdf.Πρόσβαση:15-05-09.

5. Neumärker KJ. Leo Kanner: his years in

Berlin, 1906-24. The roots of autistic

disorder. Hist Psychiatry.2003; 14 (54 Pt

2): 205–18.

6. Asperger H. Autistic psychopathy' in

childhood". In:. Autism and Asperger

syndrome. Frith U (Eds).Cambridge:

University Press.1991, pp. 37–92.

7. Διαγνωστικά Κριτήρια DSM-IV-TRTM.

Eκδ. Λίτσας.Αθήνα,2004.



8. Γενά Α. Αυτισμός και Διάχυτες

αναπτυξιακές διαταραχές. Eκδ. ιδίας.

Αθήνα, 2002.

9. Gillberg C.Asperger Syndrome in 23

Swedish children. Developments in

Medical Child Neurology. 1989a; 31:520-

531.

10. Vital PM., Ronald A., Wallace GL.,Happé F.

Relationship between special abilities and

autistic-like traits in a large population-

based sample of 8-year-olds. J Child

Psychol Psychiatry. 2009; Mar 28.

11. Fombonne E., Tidmarsh L. Epidemiologic

data on Asperger Syndrome. Child

Adolesc Psychiatr Clin N Am. 2003; 12

(1): 15–21.

12. Fombonne E. Epidemiological surveys of

pervasive developmental disorders, in:

Autism and Pervasive Developmental

Disorders. Volkmar FR (Eds).Cambridge:

University Press, 2007: 33–68.

13. Fombonne E. Epidemiological studies of

pervasive developmental disorders. In:.

Handbook of autism and pervasive

developmental disorders. Volkmar F.,

Paul R., Klin A., Cohen D. (Eds).New York:

Wiley, 2005: 42-69.

14. Fombonne E.

15. Hertz-Picciotto I.,Delwiche L. The Rise in

Autism and the Role of Age at Diagnosis,

Epidemiology, 2009; 20 (1): 84-90

Epidemiological surveys of

autism and other pervasive

developmental disorders: an update.

Journal of Autism and Developmental

Disorders, 2003; 33 (4): 365-382.

16. Διαδικτυακή σελίδα: National Institute of

Neurological Disorders and Stroke

(NINDS).www.ninds.nih.gov.

Πρόσβαση:21-05-2009.

17. McPartland J, Klin A. Asperger's

syndrome. Adolesc Med Clin, 2006; 17 (3):

771–88.

18. Wing ,L. Asperger’s syndrome: a clinical

account. Psychological

Medicinwe,1981;11:115-130.

19. Foster B, King BH. Asperger syndrome: to

be or not to be?. Curr Opin Pediatr ,

2003;15 (5): 491–4.

20. Burgoine E.,Wing L. Identical triplets with

Asperger’s syndrome. British Journal of

Psychiatry ,1983;143: 261-265.

21. Gillberg I.C.,Steffenburg S.Outcome and

prognostic factors in infantile autism and

similar conditions : a population-based

study of 46 cases followed through

puberty. Journal of Autism and

developmental disorders, 1987;17:273-

287.

22. Mesibov G.B., Shea V., Adams L.W.

Understanding Asperger syndrome and

high-functioning autism. New York:

Kluwer Academic/ Plenum Press,2001.

23. Pruett JR.Autism spectrum disorders in

infants and toddlers Diagnosis,

Assessment and treatment.Journal of the



American Academy of Child & Adolescent

Psychiatry,2008; 47 (11):1352-1354.

24. Mars A.,Mauk J.,Dowrick P.Symptoms of

pervasive developmental disorders as

observed in prediagnostic home videos of

infants and toddlers. Journal of

Pediatrics,1998; 132: 500-504.

25. Faherty C. Τι σημαίνει για μένα;

Eκδ.Ελληνικά Γράμματα Μετάφραση:

Βάσια Παπαγεωργίου, Αθήνα, 2000.

26. Mesibov GB., Shea V., Schopler E. The

TEACCH Approach to Autism Spectrum

Disorders. USA:Springer.2004.

27. Γενά Α. Εφαρμοσμένη ανάλυση της

συμπεριφοράς για την αντιμετώπιση του

αυτισμού Εγκέφαλος, 2006; 42 (2):18-20.

28. Cooper JO., Heron TE., Heward WL.

Applied Behavior Analysis. New

York:Macmillan,1987.

29. Gray C., Leigh White A. Κοινωνική

Προσαρμογή –Πρακτικός Οδηγός για

αυτιστικά παιδιά και παιδιά με σύνδρομο

Asperger. Εκδ. Σαββάλα, Αθήνα, 2003.

30. Campbell M., Schopler E., Gueva.,Hallin A.

Treatment of autism. Journal of the

American Academy of Child Adolescent

Psychiatry, 1996; 35(2): 134-143.

31. Bondy A.S. PECS: Potential benefits and

risks.The Behavior Analyst Today,2001;

2:127-132.

32. Διαδικτυακή σελίδα: Pyramid Educational

Consultants (pecs) www. Pecs-

greece.com/WhatsPECS.htm..

33. Διαδικτυακή σελίδα: Makaton.

http://www.makaton.org. Πρόσβαση:21-

05-2009.

34. Paul R,. Benson Ζ Kristie L., Karlof A.

Stress Proliferation, and Depressed Mood

Among Parents of Children with ASD: A

Longitudinal Replication J Autism Dev

Disorder,2009; 39:350–362.

35. Allik H.,Larsson JO., Smedje H .Health-

related quality of life in parents of school-

age children with Asperger Syndrome or

High-Functioning Autism. Health Qual

Life outcomes 2006; 4(4):1.

36. Kyoko M., Takeshi U., Smith A., Howlin P.

Parental stress associated with caring for

children with Asperger's syndrome or

autism. PediatricsΙnternational

2009;51(3):364 – 370.

37. Dorris L., Espie CA., Knott F., Salt J. Mind –

reading difficulties in the siblings of

people with Asperger’ s Syndrome:

evidence for a genetic influence in the

abnormal development of a specific

cognitive domain J Child Psychol

Psychiatry. 2004;45(2):412-8.

38. Meyer J., Mundy P., Van Hecke A.,

Durocher S. Social attributions processes

and co morbid psychiatric symptoms in

children with Asperger Syndrome.

Autism,2006;10(4): 383-402.

39. Ταγκούλη Ε. Τα δικαιώματα των ατόμων

με αυτισμό, Εγκέφαλος, 2006; 42:10-14.



ΕΙΔΙΚΟ ΑΡΘΡΟ

Διατροφή και Καρκίνος: Ανασκόπηση επιδημιολογικών και κλινικών ερευνών Κόντου Νίκη1, Γεωργίου Γεωργία2, Παναγιωτάκος Δημοσθένης3

1. Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Msc, Yποψ. Διδάκτωρ Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, Τμήμα

Διατροφής, Α.Ο.Ν.Α. «Ο Άγιος Σάββας», Αθήνα

2. Φοιτήτρια Τμήματος Επιστήμης Διαιτολογίας – Διατροφής, Χαροκοπείου Πανεπιστημίου

3. Αναπληρωτής Καθηγητής Βιοστατιστικής- Επιδημιολογίας της Διατροφής, Τμήμα Επιστήμης

Διαιτολογίας – Διατροφής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

Περίληψη

Στους αιτιολογικούς παράγοντες του καρκίνου περιλαμβάνονται οι διατροφή, η φυσική

δραστηριότητα, περιβαλλοντικοί και γενετικοί παράγοντες. Ο καρκίνος αποτελεί την δεύτερη αιτία

θανάτου μετά από τα καρδιαγγειακά παγκοσμίως και αναμένεται να αυξηθεί η συνολική του

επίπτωση, ενώ το 80% των καρκίνων του πεπτικού, του μαστού και του προστάτη οφείλονται σε

κακές διαιτητικές συνήθειες. Πολλές έρευνες γίνονται με σκοπό να συσχετίσουν τη διατροφή στο

σύνολό της αλλά και στα επιμέρους συστατικά με την πρόληψη του καρκίνου, χωρίς να έχουν βρεθεί

ακόμα πολλά ισχυρά δεδομένα. Σημαντικές συσχετίσεις έχουν βρεθεί για την προστατευτική δράση

των φρούτων και λαχανικών με τον καρκίνο παχέος εντέρου, την επιβαρυντική δράση του κόκκινου

κρέατος και τον προστατευτικό ρόλο του γάλακτος στον κολοορθικό καρκίνο. Η υψηλή κατανάλωση

αλκοόλ σχετίζεται με την εμφάνιση καρκίνου στοματικής κοιλότητας και οισοφάγου, ενώ τα πολύ

ζεστά ροφήματα πιθανόν να παίζουν κάποιο ρόλο στην εμφάνιση καρκίνου στόματος ή και του

γαστρεντερικού. Η υψηλή πρόσληψη λίπους φαίνεται να σχετίζεται με τον καρκίνο του κολοορθικού,

ενώ η ζάχαρη και αλάτι ίσως να συνδέονται με τον καρκίνο του στομάχου. Σημαντικό ρόλο πέρα από

τη διατροφή έχει βρεθεί ότι παίζουν τόσο η φυσική δραστηριότητα, με ισχυρά ευρήματα ότι

προστατεύει από την εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου, αλλά και το ποσοστό σωματικού

λίπους αποτελώντας επιβαρυντικό παράγοντα για την εμφάνιση καρκίνου μαστού σε

μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Μελέτες της επίδρασης των μικροθρεπτικών συστατικών, βιταμινών



και ιχνοστοιχείων οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι τα συμπληρώματα διατροφής θα πρέπει να

αποφεύγονται και η κάλυψη των αναγκών πρέπει να γίνεται μέσα από μία ισορροπημένη διατροφή.

Λέξεις κλειδιά: Καρκίνος, διατροφή, τρόφιμα, επεξεργασία, σωματικό λίπος, φυσική

δραστηριότητα, συστάσεις πρόληψης.


Νίκη Κόντου,

Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc,

υποψ. Διδάκτωρ Χαροκοπείου Πανεπιστημίου,

Τμήμα Διατροφής,

Γ. Ν. Άγιος Σάββας, Αθήνα


SPECIAL ARTICLE Nutrition and cancer: Review of epidemiological studies and clinical

trials

Kontou Niki1, Georgiou Georgia2, Panagiotakos Demosthenes3

3. Dietician –Nutritionist, MSc, Candidate Doctor, Harokopio University.

Department of Dietetics and Nutrition, “Agios Savvas” Cancer Hospital, Athens

4. Student in Department of Dietetics – Nutrition, Harokopio University

5. Associate Professor in Biostatistics-Epidemiology of Nutrition, Dept of Dietetics – Nutrition,

Harokopio University

Abstract

Risk factors of cancer include unhealthy dietary habits, physical inactivity, smoking, various

genetic and environmental factors. Cancer is the second cause of death after cardiovascular

diseases with increased incidence; moreover, 80% of gastrointestinal, breast and prostate

cancers are attributed to unhealthy eating habits. Many surveys have investigated the role of diet



in cancer prevention. Here we summarized current knowledge about dietary factors associated

with cancer incidence. There is a strong correlation of the protective effect of fruits and

vegetables with colon cancer and the negative effect of red meat and the protective effect of milk

on colorectal cancer. High alcohol consumption is related to higher incidence of mouth and

esophageal cancers, with hot drinks playing a role in mouth or even gastrointestinal cancers.

High fat consumption seems to play a negative role in colorectal cancer, where sugar and salt

might be negatively related to stomach cancer. Beyond nutrition, physical inactivity and body fat

seems to play an important role in cancer, where there are strong evidence that the first protects

against colorectal cancer and the second increases the incidence of breast cancer after

menopause. Data for the role of micronutrients, vitamins and minerals lead to the suggestion

that dietary supplements should be avoided and all nutritional needs should be covered through

a well balanced diet.

Key words: Cancer, nutrition, food, preparation, body fat, physical activity, guidelines for

prevention.


Niki Kontou, MSc

Dietician –Nutritionist, Candidate Doctor,

Harokopio University.

Department of Dietetics and Nutrition,

“Agios Savvas” Cancer Hospital, Athens


Επιδημιολογία του καρκίνου

καρκίνος, όπως ονομάστηκε από τον

Ιπποκράτη, κατάλαβε μια από τις

υψηλότερες θέσης νοσηρότητας στον πλανήτη

του εικοστού πρώτου αιώνα. Χαρακτηρίζεται

από ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των

κυττάρων λόγω βλάβης στην κωδικοποίηση

του DNA και διαταραχή της διαδικασίας της

κυτταροδιαίρεσης καθώς και από μετάσταση

των καρκινικών κυττάρων σε διάφορους

ιστούς στο σώμα. Στους αιτιολογικούς

παράγοντες περιλαμβάνονται η

κληρονομικότητα, η φυλή, η γεωγραφική

κατανομή, διάφορες φυσικές ή χημικές

καρκινογόνες ουσίες 1,2, το κάπνισμα 1,3,4

Ο

, η

πολύωρη έκθεση στον ήλιο και την ιονίζουσα



ακτινοβολία1-2, οι κακές διατροφικές

συνήθειες, η μειωμένη φυσική δραστηριότητα

και η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ 1,2,5,6

Το 2006 στην Ευρώπη διαγνώστηκαν

3.191.600 νέες περιπτώσεις καρκίνου

(συμπεριλαμβανομένου και των καρκίνων

δέρματος, πλην του μελανώματος) και

1.703.000 θάνατοι από καρκίνο. Οι πιο κοινές

μορφές καρκίνου ήταν ο καρκίνος μαστού

(429.900 νέες περιπτώσεις, 13,5% της

συνολικής επίπτωσης του καρκίνου),

ακολουθούμενος από τον καρκίνο παχέος

εντέρου (412.900, 12,9%) και τον καρκίνο

πνεύμονα (386.300, 12,1%). Η πιο συχνή αιτία

θανάτου από καρκίνο οφειλόταν στον καρκίνο

πνεύμονα (334.800, 19,7%), ακολουθούμενη

από τον καρκίνο του παχέος εντέρου (207.400

θάνατοι), μαστού (131.900) και στομάχου

(118.200). Από το 2004 ο συνολικός αριθμός

νέων περιπτώσεων καρκίνου στην Ευρώπη

αυξήθηκε κατά 300.000. Με την ετήσια

εκτίμηση των 3,2 εκατομμυρίων νέων

περιπτώσεων καρκίνου (53% για τους άνδρες

και 47% στις γυναίκες) και 1,7 εκατομμύρια

θανάτους (56% στους άνδρες και 44% στις

γυναίκες), ο καρκίνος παραμένει ένα

σημαντικό κοινωνικό πρόβλημα υγείας στην

Ευρώπη και με τη γήρανση του πληθυσμού

που θα προκαλεί συνεχή αύξηση των αριθμών

αυτών, πρέπει να ληφθούν μέτρα πρόληψης

του καρκίνου

.

7. Στην Ελλάδα τα στατιστικά

στοιχεία από το WΗΟ δείχνουν στα 100.000

άτομα, 18,9 άντρες και 8,9 γυναίκες νοσούν

από καρκίνο στομάχου, 31 άντρες και 21,3

γυναίκες από καρκίνο παχέος εντέρου και

ορθού, 88,7 άντρες και 12,7 γυναίκες από

καρκίνο παγκρέατος, 81,8 γυναίκες από

καρκίνο μαστού, 21,3 γυναίκες από καρκίνο

μήτρας και 81 άντρες από καρκίνο προστάτη.

Γενικά 423,9 άντρες και 259,5 γυναίκες

νόσησαν το 2006 στα 100.000 άτομα που

μελετήθηκαν. Τα αντίστοιχα ποσοστά

θνησιμότητας για τα 100.000 άτομα ήταν 12,3

άντρες και 5,9 γυναίκες πέθαναν από καρκίνο

στομάχου, 15,5 άντρες και 10,8 γυναίκες από

καρκίνο παχέος εντέρου και ορθού, 69 άντρες

και 11,4 γυναίκες από καρκίνο παγκρέατος,

21,7 γυναίκες από καρκίνο μαστού,

5,1γυναίκες από καρκίνο μήτρας και 18,8

άντρες από καρκίνο προστάτη8

.

Ο ρόλος της διατροφής στον καρκίνο

Οι περισσότερες μορφές καρκίνου δεν είναι

κληρονομούμενες. Εντούτοις, ο καρκίνος είναι

μία νόσος διαταραγμένης γονιδιακής έκφρασης

που οφείλεται σε αλλαγές του γενετικού

κώδικα, του DNA1. Για τη μετατροπή ενός

κυττάρου από φυσιολογικό σε καρκινογόνο

απαιτείται να αποκτήσει αυτό διαφορετικά

φαινοτυπικά χαρακτηριστικά ως αποτέλεσμα

μεταβολών στο γονότυπο. Οι περισσότεροι

καρκίνοι μπορούν να διαγνωστούν κλινικά

μόνο μετά από αρκετά χρόνια ή και δεκαετίες

μετά τη βλάβη του DNA. Πειραματικές μελέτες

έχουν δείξει ότι οι ετεροκυκλικές αμίνες που

βρίσκονται στο μαγειρεμένο κρέας είναι



καρκινογόνες ουσίες για τον μαστικό αδένα και

το κόλον, διάφορα διατροφικά συστατικά

προκαλούν απόπτωση (έναν από τις

προστατευτικούς μηχανισμούς εναντίον του

καρκίνου), αντιοξειδωτικές ουσίες από τα

τρόφιμα καταστέλλουν σποραδικές

μεταλλάξεις ενώ άλλοι διαιτητικοί παράγοντες

μπορούν να επηρεάσουν τον κυτταρικό

πολλαπλασιασμό και τη μεθυλίωση του DNA9-

10. Έχει βρεθεί ότι το 80% των καρκίνων του

πεπτικού, του μαστού και του προστάτη

οφείλονται σε κακές διαιτητικές

συνήθειες1,11,12. Ο τρόπος με τον οποίο τα

τρόφιμα, η διατροφή και η φυσική

δραστηριότητα επηρεάζουν την κυτταρική

λειτουργία και οδηγούν σε κύτταρα ικανά για

καρκινογένεση φαίνεται στις εικόνες 1 και 213

.

Αλκοολούχα ποτά

Πολλά φυτικά και μερικά ζωικά τρόφιμα που

υπόκεινται στην διαδικασία της ζύμωσης

χρησιμοποιούνται ώστε να παραχθούν

αλκοολούχα ποτά. Με αυτό το τρόπο εξάλλου

παρασκευάζονται εδώ και χιλιάδες χρόνια

τώρα. Τα κύρια ποτά που καταναλώνονται και

παράγονται κατά αύξουσα σειρά, είναι οι

μπύρες, οι μηλίτες, τα κρασιά, τα ενισχυμένα

κρασιά και τα ηδύποτα. Η περιεκτικότητα σε

αιθανόλη των διαφορετικών ποτών ποικίλει.

Τα οινοπνευματώδη ποτά προκαλούν αλλαγές

στη διάθεση καθώς και βιολογικές επιδράσεις

στον οργανισμό όπως απώλεια συντονισμού.

Στις περισσότερες χώρες το ποτό

χρησιμοποιείται νόμιμα ως μέρος της

κοινωνικοποίησης των ανθρώπων. Εντούτοις

ορισμένοι πολιτισμοί απαγορεύουν την

κατανάλωση του. Με την εκβιομηχάνιση και

την αστικοποίηση και ως εκ τούτου την εύκολη

διαθεσιμότητα των οινοπνευματωδών ποτών

(που φορολογούνται ή όχι), η κατανάλωση

τείνει να αυξάνεται. Το οινόπνευμα τείνει να

χαλαρώνει τις ηθικές αναστολές των

ανθρώπων, ενώ η συχνή κατανάλωση του

προκαλεί εθισμό. Γι αυτό μπορεί να

προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στις

προσωπικές και επαγγελματικές ζωές των

ανθρώπων.

Ήταν γνωστό παλαιότερα μέχρι σήμερα ότι η

συνεχής κατανάλωση οινοπνεύματος αποτελεί

αιτία κίρρωσης του ήπατος με διαφορετική

βέβαια ευαισθησία στα διάφορα άτομα. Γενικά

αποτελεί αιτία καρκίνων διαφόρων οργάνων

γεγονός που αποδεικνύεται επίσημα

επιστημονικά στα τέλη της δεκαετίας του 90. Η

βιβλιογραφία δεν δείχνει κάποιο ασφαλές όριο

κατανάλωσης και η επίδραση της αιθανόλης

είναι ίδια ανεξαρτήτως της μορφής του ποτού

που καταναλώνεται. Η αιθανόλη ταξινομείται

από την διεθνή βιβλιογραφία ως καρκινογόνος

ουσία. Το ποτό αποτελεί αιτία καρκίνου του

στόματος, του φάρυγγα, του λάρυγγα, του

οισοφάγου14-18, του ορθού , του κόλου19-20 και

του μαστού21 ενώ δεν επηρεάζει τον καρκίνο

στα νεφρά22. Όσο αφορά στον γυναικείο

πληθυσμό συγκεκριμένα, το οινόπνευμα,



αποτελεί πιθανή αιτία καρκίνου στο ήπαρ, στο

ορθό και στο κόλον19, 22, 23

.

Νερό, χυμοί φρούτων και άλλα μη

αλκοολούχα ποτά, και ζεστά ποτά

Το νερό είναι απαραίτητο. Χωρίς νερό, οι

άνθρωποι πεθαίνουν σε διάστημα ημερών. Η

επάρκεια και η ασφάλεια του νερού,

εμφιαλωμένου ή μη, αποτελεί ζήτημα δημόσιας

υγείας. Η ποιότητα του μπορεί να επιβαρυνθεί

λόγω χημικής ή μικροβιολογικής μόλυνσης24

Τα φρούτα και ο πολτός των φρούτων αφού

συγκεντρωθούν και μεταφερθούν σε ειδικούς

χώρους επεξεργάζονται ώστε να μετατραπούν

σε χυμό. Το νερό για αραίωση, η ζάχαρη καθώς

και άλλα συστατικά προστίθενται συχνά στην

τελική διαδικασία ανασύνθεσης των.

.

Τα μη αλκοολούχα ποτά γίνονται συνήθως από

νερό, σάκχαρα, χρωστικές ουσίες, αρωματικές

ουσίες, μίγματα βοτάνων και άλλων

συστατικών, ώστε να δώσουν διακριτικό ύφος

και χαρακτήρα. Η κατανάλωση μη

αλκοολούχων ποτών, ενωμένων με διοξείδιο

του άνθρακα και ποτών τύπου κόλας, έχει

αυξηθεί πολύ στον 20ο αιώνα, και συνεχίζει να

αυξάνεται σε όλο τον κόσμο. Η άνοδος είναι

χαρακτηριστική σε ομάδες ανθρώπων με

χαμηλό εισόδημα.

Το τσάι και ο καφές αποτελούν τα κύρια ζεστά

ποτά που καταναλώνονται παγκοσμίως25

Τα άμεσα στοιχεία που δείχνουν πως τα μη

οινοπνευματώδη ποτά προάγουν τον καρκίνο,

είναι οι περιπτώσεις όπου έχουμε μόλυνση των

παροχών νερού με αρσενικό καθώς και οι πολύ

υψηλές θερμοκρασίες που πολλές φορές

σερβίρονται

. Και

τα δύο αυτά ποτά περιέχουν τονωτικά και

βιοενεργά συστατικά. Πολλοί άνθρωποι

προσθέτουν σε αυτά γάλα και ζάχαρη.

24. Οι μελέτες δείχνουν τον καρκίνο

στο πνεύμονα να έχει άμεση συσχέτιση με το

αρσενικό που μπορεί να περιέχεται σε

μολυσμένο νερό. Το νερό μολυσμένο από

αρσενικό συμβάλει πιθανώς και στην

ανάπτυξη καρκίνου στο δέρμα26. Γενικότερα το

αρσενικό και οι ενώσεις αρσενικού αποτελούν

αναγνωρισμένες καρκινογόνες ουσίες.

Αναφορικά με τα παραπάνω ο καρκίνος στις

κύστης και των νεφρών δεν φάνηκε να έχει

κάποια συσχέτιση27

Το Maté, μια βοτανική έγχυση, όπως πίνεται

παραδοσιακά στα μέρη της Λατινικής

Αμερικής, είναι πιθανώς μια αιτία ανάπτυξης

καρκίνου στον οισοφάγο. Το βότανο που

περιέχεται δεν θεωρείται υπεύθυνο για αυτή

την σχέση αλλά η ψηλή θερμοκρασία του

ποτού αυτού. Υπάρχουν περιορισμένα στοιχεία

που αναφέρουν ότι το maté αποτελεί αιτία

των καρκίνων στο στόμα, στο φάρυγγα, και

στο λάρυγγα. Υπάρχουν περιορισμένα όμως

στοιχεία και όχι πολλά που προτείνουν ότι τα

ψηλής θερμοκρασίας ποτά αποτελούν αιτία

ανάπτυξης καρκίνου στον οισοφάγο

. Οι αυξημένες

θερμοκρασίες που προαναφέρθηκαν

αποτελούν επιβαρυντικό παράγοντα για

ανάπτυξη καρκίνου στην γλώσσα καθώς και σε

όλη την γαστρεντερική οδό.

28, 29.



Αποτελεί απίθανο γεγονός ο καφές να έχει

οποιαδήποτε ουσιαστική επίδραση στον

κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου είτε του

παγκρέατος είτε του νεφρού25, 29

.

Λιπαρά οξέα

Τα λίπη και τα έλαια είναι τα πυκνότερα

ενεργειακά τρόφιμα της διατροφής επομένως

η παχυσαρκία αποτελεί συνοδό πρόβλημα σε

μια διατροφή με ψηλή σύσταση στα οργανικά

αυτά συστατικά. Η συμβολή τους στη συνολική

διαιτητική πρόσληψη αυξάνεται με την

βιομηχανοποίηση και την αστικοποίηση. Το

κρέας από τα αναπαραγόμενα ζώα αποτελεί

την ψηλότερη πηγή λίπους από ότι το κρέας

από τα άγρια είδη ζώων. Παράλληλα το γάλα

και τα γαλακτοκομικά προϊόντα αποτελούν

σημαντική πηγή λίπους στις αναπτυγμένες

χώρες. Πολλά τρόφιμα περιέχουν σημαντική

ποσότητα λίπους από τις πηγές των

εγκαταστάσεών που παρασκευάζονται.

Γενικά η βιβλιογραφία είναι περιορισμένη

αναφορικά με την επίδραση των λιπών της

διατροφής (οποιασδήποτε μορφής και τύπου)

στην επίπτωση εμφάνισης καρκίνου.

Διαθέσιμα στοιχεία αναφέρουν πως διατροφή

ψηλή σε λίπη και έλαια αποτελεί αίτιο μερικών

μορφών καρκίνου ενώ τίποτα μέχρι τώρα δεν

αποδεικνύει ότι προστατεύουν από αυτόν30, 31

Περιορισμένες είναι οι μελέτες που δείχνουν

πως το συνολικό λίπος αποτελεί αιτία

καρκίνου του πνεύμονα

.

32-33 και του μαστού σε

μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες34-36, η

κατανάλωση βουτύρου επηρεάζει τον καρκίνο

στον πνεύμονα και γενικά ότι το ζωικό λίπος

αιτιάται τον καρκίνο στο ορθό και στο κόλον37,

38

Λαχανικά, φρούτα, όσπρια, ξηροί καρποί,

χορταρικά, βότανα και καρυκεύματα

.

Τα λαχανικά και τα φρούτα πλην ελαχίστων

εξαιρέσεων είναι γενικά χαμηλά σε ενεργειακή

πυκνότητα τρόφιμα και όταν καταναλώνονται

σε ποικιλία, αποτελούν πηγή βιταμινών,

ανόργανων αλάτων, και άλλων βιοενεργών

ενώσεων (φυτοχημικά). Πολλά μη-αμυλούχα

λαχανικά, συμπεριλαμβανομένων των

λαχανικών για σαλάτες και των φρούτων

μπορεί να είναι ακατέργαστα, κατεργασμένα,

μπορούν να φαγωθούν ωμά ή ψημένα. Τα

όσπρια αποτελούν σημαντική πηγή πρωτεΐνης.

Οι παραδοσιακές τροφές συνδυάζουν τα

δημητριακά/σιτηρά με τα όσπρια και με αυτό

τον τρόπο το γεύμα τους έχει αρκετή

περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη καλής ποιότητας,

συγκρινόμενο με ένα γεύμα μικρής

περιεκτικότητας σε ζωικά τρόφιμα. Οι ξηροί

καρποί και τα όσπρια αποτελούν πηγή

απαραίτητων λιπαρών οξέων για τον

οργανισμό.

Τα τρόφιμα της κατηγορίας αυτής αποτελούν

σημαντικές πηγές φυτικών ινών. Βότανα και

καρυκεύματα έχουν ισχυρές φαρμακολογικές

και μαγειρικές ιδιότητες. Ο άνθρωπος

παρουσιάζει μεταβλητή κατανάλωση φρούτων

και λαχανικών, η οποία επηρεάζεται από την



καταγωγή, το μακρο- και μικροκοινωνικό

περιβάλλον και την οικονομική κατάσταση

του. Η κατανάλωση οσπρίων επίσης

παρουσιάζει ποικιλότητα στους πληθυσμούς.

Τα φασόλια καθώς και τα προϊόντα τους είναι

βασικά τρόφιμα σε λατινοαμερικανικούς

πληθυσμούς, σε Ανατολικές και Ασιατικές

χώρες, ενώ είναι ασήμαντα τρόφιμα για

Βορειοαμερικανικές και Ευρωπαϊκές

διατροφές. Η κατανάλωση καρυδιών, σπόρων,

βοτάνων και καρυκευμάτων ποικίλει επίσης. Οι

κουζίνες της Μέσης Ανατολής και της Ινδίας

χρησιμοποιούν μια μεγάλη ποικιλία των

βοτάνων και των καρυκευμάτων. Το σκόρδο

επίσης που ταξινομείται στην ομάδα των

βοτάνων καταναλώνεται σε σημαντικές

ποσότητες σε μερικές χώρες39, 40

Τα συμπεράσματα από μελέτες της δεκαετίας

του ’90 για τα φρούτα και τα λαχανικά και τον

προστατευτικό τους ρόλο στην ανάπτυξη

καρκίνου ήταν πολύ λιγότερο εντυπωσιακά

από ότι περίμεναν οι ερευνητές. Τα

αποτελέσματα για τα όσπρια, τους ξηρούς

καρπούς, τους σπόρους, τα βότανα και τα

καρυκεύματα παραμένουν μη αξιολογήσιμα.

.

Τα μη αμυλούχα λαχανικά πιθανώς

προστατεύουν από τους καρκίνους του

στόματος, του φάρυγγα, του λάρυγγα,40, 41 του

οισοφάγου40, 42-44 και του στομαχιού40, 44, 45.

Πολύ λίγα είναι τα βιβλιογραφικά δεδομένα

που παρουσιάζουν τον προστατευτικό ρόλο

τους στο καρκίνο του πνεύμονα40, 46, 47, του

ορθού, του κόλου40, 48 και του ενδομητρίου40, 49,

50

Το σκόρδο πιθανώς να προστατεύει από τον

ορθοκολικό καρκίνο

.

50, 51

Τα φρούτα στο σύνολό τους, πιθανώς να

λειτουργούν προστατευτικά για την εμφάνιση

καρκίνου στοματικής κοιλότητας, φάρυγγα,

λάρυγγα, πνεύμονα, οισοφάγου και στομάχου.

Λίγα είναι τα στοιχεία που δείχνουν την θετική

τους δράση για τον καρκίνο ήπατος,

παγκρέατος, ορθού και κόλου. Το τσίλι

συμπεριλαμβάνεται σε αυτή την μεγάλη

κατηγορία τροφίμων και περιορισμένα

στοιχεία το ενοχοποιούν ως αιτία καρκίνου

στομάχου

. Περιορισμένα είναι τα

δεδομένα για τα όσπρια, τη σόγια καθώς και τα

προϊόντα αυτής ως προς τον προστατευτικό

τους ρόλο στον καρκίνο του στομάχου και του

προστάτη.

40, 48

Τα τρόφιμα που περιέχουν φυλλικό οξύ

προστατεύουν από τον καρκίνο παγκρέατος,

οισοφάγου, ορθού και κόλου

.

56-58. Τα τρόφιμα

που περιέχουν καρoτενοειδή φαίνεται να

έχουν προστατευτικό ρόλο για το καρκίνο

στοματικής κοιλότητας, φάρυγγα, λάρυγγα και

πνεύμονα.. Τα τρόφιμα που περιέχουν β-

καροτένιο δείχνουν να έχουν προστατευτικό

ρόλο για τον καρκίνο οισοφάγου όπως και η

βιταμίνη C59,60. Tρόφιμα που περιέχουν

λυκοπένιο προστατεύουν πιθανώς από τον

καρκίνο προστάτη61. Το σελήνιο πιθανώς

προστατεύει από τον καρκίνο προστάτη και

υπάρχουν περιορισμένα στοιχεία που



προτείνουν πως προστατεύει και από τον

καρκίνο στομάχου, ορθού και κόλου62-64

Κρέας και κρεατοπαρασκευάσματα

.

Το κρέας αποτελεί σημαντική πηγή πρωτεϊνών

και μικροσυστατικών. Ανάλογα με τον τρόπο

που θα επεξεργαστούν, θα αποθηκευτούν και

θα προετοιμαστούν, το κρέας, τα πουλερικά

και το ψάρι, θα διατηρήσουν ή θα αποβάλουν

συγκεκριμένα ποσά λίπους. Επιπλέον

σημαντικό αποτελεί το είδος του κρέατος που

καταναλώνεται γιατί κάποια είδη κρέατος

περιέχουν μεγαλύτερη ποσότητα λίπους από

ότι κάποια άλλα. Ανάλογα με το εισόδημα των

ανθρώπων φάνηκε να σχετίζεται η

κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου

κρέατος. Στην Κίνα βρέθηκε πως η

κατανάλωση μοσχαρίσιου κρέατος σχετίζεται

με χαμηλό και μέσο εισόδημα ανθρώπων ενώ

το κόκκινο κρέας καταναλωνόταν από άτομα

με ψηλό εισόδημα. Σε πολλές χώρες η εκτροφή

πουλερικών και ψαριών όλο και αυξάνεται με

αποτέλεσμα σημαντική άνοδος στην

κατανάλωσή τους.

Συμπερασματικά τα στοιχεία για την

επιβαρυντική δράση του κρέατος είναι

ισχυρότερα σήμερα απ' οτι στα μέσα της

δεκαετίας του '90, ενώ τα στοιχεία για την

επίδραση στο καρκίνο των πουλερικών, των

ψαριών και των αυγών είναι γενικά

ανεπαρκή65. Τα στοιχεία που φανερώνουν τα

κόκκινα κρέατα και τα επεξεργασμένα κρέατα

σαν αιτία του καρκίνου στο ορθό και στο

κόλον είναι γενικά αποδεκτή, ενώ

περιορισμένα είναι τα στοιχεία που προτείνουν

ότι το κόκκινο κρέας αποτελεί αιτία των

καρκίνων στον οισοφάγο, στον πνεύμονα, στο

πάγκρεας και στο ενδομήτριο. Τα τρόφιμα που

ψήνονται στη σχάρα, και καπνίζονται,

αποτελούν αιτία καρκίνου στομάχου. Τέλος το

κρέας αποτελεί πηγή ζωικών λιπών και πηγή

θερμίδων, παράγοντες που επιδρούν αρνητικά

στην εμφάνιση νεοπλάσματος65-71

Το γάλα και τα προϊόντα που γίνονται από το

γάλα, όπως τυρί, βούτυρο και γιαούρτι έγιναν

από τότε που εξημερώθηκαν τα ζώα. Το

ολόπαχο γάλα, τυρί και γιαούρτι, έχουν μεγάλη

ποσότητα σε λίπος και θερμίδες αν και οι

απόλυτες συγκεντρώσεις στο υγρό γάλα είναι

χαμηλότερες από εκείνες στο τυρί λόγω της

μεγαλύτερης περιεκτικότητάς του σε νερό. Τα

προϊόντα αυτά περιέχουν μεγάλο αριθμό

βιταμινών συμπεριλαμβανομένης της

ρετινόλης, της ριβοφλαβίνης και ιδιαίτερα του

ασβεστίου. Σε χώρες όπου καταναλώνονται

μεγάλες ποσότητες γάλακτος και

γαλακτοκομικά προϊόντα, τα τρόφιμα αυτά

αποτελούν και την κύρια πηγή ασβεστίου. Τα

χαμηλής περιεκτικότητας λίπους,

γαλακτοκομικά προϊόντα, διατηρούν όλη την

πρωτεΐνη, τις υδατοδιαλυτές βιταμίνες ενώ οι

λιποδιαλυτές βιταμίνες είναι σημαντικά

μειωμένες. Γι αυτό πολλές φορές το χαμηλό σε

λιπαρά γάλα είναι ενισχυμένο με Βιταμίνες Α

και D. Μέχρι πρόσφατα (19

.

Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα

ος αιώνας ), το γάλα



από τα ζώα χρησιμοποιήθηκε ως

υποκατάστατο ανθρώπινου γάλακτος για να

ταΐζονται τα νήπια. Οι ενήλικες δεν

κατανάλωναν τέτοιου είδους γάλα και εάν το

έκαναν ήταν σε μικρές ποσότητες. Από τον 20ο

Τα γαλακτοκομικά προϊόντα και το γάλα,

αποδεικνύεται να παρουσιάζουν συσχέτιση με

διάφορες μορφές καρκίνου

αιώνα, τα γαλακτοκομικά προϊόντα

αποτέλεσαν σημαντικό τρόφιμο για τους

Αμερικάνους και Ευρωπαίους πολίτες και

πολλοί ήταν οι αρμόδιοι πλέον που

ασχολούνταν με την παραγωγή του.

Βιομηχανοποιήθηκαν επομένως οι χώροι όπου

συντηρούνταν και τρέφονταν τα βόδια

,αναπτύχθηκαν και βελτιώθηκαν οι τεχνικές

παραγωγής, συσκευασίας και ψύξης. Το γάλα

σε σκόνη αποτελεί συστατικό πολλών

τροφίμων στην αγορά.

72. Το γάλα

προστατεύει πιθανώς από τον ορθοκολικό

καρκίνο72, 73. Περιορισμένα στοιχεία δείχνουν

ότι το γάλα προστατεύει από την εμφάνιση

καρκίνου στην ουροδόχο κύστη72, 74, 75.

Υπάρχουν μελέτες που προτείνουν ότι το τυρί

αποτελεί επιβαρυντικό στοιχείο για την

ανάπτυξη του ορθοκολικού καρκίνου72, 76, 77.

Διατροφές ψηλές σε περιεκτικότητα γάλακτος

και γαλακτοκομικών προϊόντων αποτελούν

πιθανή αιτία ανάπτυξης καρκίνου του

προστάτη72, 78, 79

.

Παραγωγή προϊόντων, συντήρηση,

επεξεργασία και προετοιμασία

Σχεδόν όλα τα τρόφιμα και τα ποτά

τροποποιούνται προτού να καταναλωθούν,

όπως για παράδειγμα με το ξεφλούδισμα ή το

μαγείρεμα. Η πλειοψηφία των τροφίμων και

των ποτών που καταναλώνονται από τους

περισσότερους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο

τροποποιούνται με πολλούς και ποικίλους

τρόπους. Τα προϊόντα στις υπεραγορές, στα

μικρά καταστήματα, και στη λιανική αγορά

είναι κατεψυγμένα, παστεριωμένα,

κονσερβοποιημένα, εμφιαλωμένα ή

συσκευασμένα. Τα περισσότερα από αυτά τα

τρόφιμα περιέχουν κάποια ποσότητα

θρεπτικών συστατικών αν και υπέστησαν

σημαντική επεξεργασία. Κοινοί δρόμοι

επεξεργασίας είναι η χρήση συντηρητικών, η

τροποποίηση αμύλου, η προσθήκη ζάχαρης, η

υδρογόνωση των λιπών, η προσθήκη ουσιών,

ενισχυτικών γεύσης ,χρωστικών και

γλυκαντικών ουσιών. Γενικά η αυξημένη

κατανάλωση λίπους, ελαίων και ζάχαρης,

οφείλεται στην αυξανόμενη τέτοιου είδους

επεξεργασία των τροφίμων.

Τα φυτικά και ζωικά προϊόντα περιέχουν ίχνη

από γεωργικές χημικές ουσίες. Η βιομηχανική

προετοιμασία, επεξεργασία των τροφίμων, η

συντήρηση και η μαγειρική επεξεργασία

αλλάζουν την σύσταση των τροφίμων αλλά

μπορεί να είναι και προστατευτικές για

ορισμένα θρεπτικά συστατικά.



Η παραγωγή προϊόντων, η συντήρηση, η

επεξεργασία και η προετοιμασία μπορεί να

έχουν αρνητική, ουδέτερη ή θετική επίδραση

στην εμφάνιση διάφορων μορφών καρκίνου.

Τα τρόφιμα που υφίστανται τέτοιες

διαδικασίες και η επίδρασή τους, κρίνονται

βάση με την κατηγορία που κατατάσσονται.

Σε αυτό το τμήμα συνοψίζονται πληροφορίες

και συμπεράσματα που αφορούν τους τρόπους

με τους οποίους τα συγκεκριμένα τρόφιμα και

ποτά υφίστανται τροποποίηση πριν από την

κατανάλωση. Μελέτες για τις συγκεκριμένες

διαδικασίες γίνονται ώστε να καθιερωθούν

κανονισμοί για την ασφάλεια και την

λειτουργία των χημικών ουσιών και όλων τον

πρόσθετων που χρησιμοποιούνται γενικά και

είναι τοξικά για τον άνθρωπο.

Γενικότερα τα επιδημιολογικά στοιχεία που

φανερώνουν την επίδραση των μεθόδων

τροποποίησης στην εμφάνιση καρκίνου είναι

λίγα. Δεν κατακρίνεται η σωστή χρήση

διάφορων μεθόδων τροποποίησης των

τροφίμων εάν γίνεται βάση σύγχρονων και

καλά ρυθμισμένων προδιαγραφών και

συστάσεων. Οι αλλαγές που γίνονται στα

επεξεργασμένα τρόφιμα και στα ποτά μέσα

στα καλά ρυθμισμένα, σύγχρονα συστήματα

είναι απίθανο να τροποποιήσουν και να

αυξήσουν τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου

σημαντικά80, 81

.

Διαιτητικά συστατικά και συμπληρώματα

Επιστήμη της διατροφής διαχωρίζει τα

τρόφιμα σύμφωνα με τα οργανικά θρεπτικά

συστατικά τους. Έτσι κατηγοριοποιούνται

στους υδατάνθρακες, στα λίπη, στις πρωτεΐνες.

Ακόμη τα τρόφιμα περιέχουν ανόργανα άλατα,

βιταμίνες και νερό. Οι βιολογικές τους

λειτουργίες εξερευνούνται μεμονωμένα ή σε

συνδυασμό. Τώρα όλο και περισσότερο τα

πρόσθετα θεωρούνται από την δημόσια υγεία

μέρος μιας ολοκληρωμένης διατροφικής

προσέγγισης τόσο στα τρόφιμα όσο και στα

ποτά. Τα βιοενεργά συστατικά των τροφίμων

(γνωστά ως φυτοχημικά) και τα

συμπληρώματα θα αναφερθούν εν συντομία.

Τα μακροθρεπτικά συστατικά, οι

υδατάνθρακες, τα λίπη και οι πρωτεΐνες δεν

φανέρωσαν κάποια εντυπωσιακά

αποτελέσματα στη σχέση τους με τον καρκίνο.

Τυχαιοποιημένες μελέτες που διεξήχθηκαν με

σκοπό τη διερεύνηση της σχέσης και

επίδρασης των συμπληρωμάτων διατροφής

στην εμφάνιση καρκίνου έδωσαν πολύ

εντυπωσιακά αποτελέσματα. Τα

συμπληρώματα β-καροτεινοειδών σε ψηλές

δόσεις αποτελούν επιβαρυντικό παράγοντα

ανάπτυξης καρκίνου στο πνεύμονα για τους

καπνιστές. Είναι απίθανο το ότι το β-

καροτένιο έχει ουσιαστική επίδραση στον

κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου προστάτη και

μελανώματος. Περιορισμένα στοιχεία δείχνουν

την ρετινόλη να προστατεύει από τον καρκίνο

δέρματος. Ακόμη η α-τοκοφερόλη προστατεύει



από τον καρκίνο προστάτη82-85. Το ασβέστιο

προστατεύει πιθανώς από τον ορθοκολικό

καρκίνο ενώ το σελήνιο προστατεύει από τον

προστατικό καρκίνο, από τον ορθοκολικό

καρκίνο και τον καρκίνο του πνεύμονα86.

Επίσης τα συμπληρώματα σελήνιου

προστατεύουν από τον καρκίνο στο δέρμα87-91

Ζάχαρη και αλάτι

.

Οι διάφορες ποικιλίες ζάχαρης είναι

γλυκαντικές ουσίες και σύμφωνα με κάποια

έντυπα αναφέρονται ως συντηρητικά ή

πρόσθετα γεύσης. Η ζάχαρη ως στερεό

τρόφιμο ή ως σιρόπι αποτελεί συστατικό σε

πολλά επεξεργασμένα τρόφιμα και ποτά.

Φυσικά αποτελούν μέσο παροχής ενέργειας

και τίποτα άλλο. Η συνολική κατανάλωση

ζάχαρης αυξάνεται παγκοσμίως, ιδιαίτερα στις

χαμηλού εισοδήματος χώρες. Τις τελευταίες

δεκαετίες καταναλώνονται τρόφιμα και ποτά

με πρόσθετο τη ζάχαρη με αποτέλεσμα ένα

ουσιαστικό ποσοστό αύξησης της ενεργειακής

πρόσληψης να οφείλεται σε αυτό. Αναφορικά

με τη ζάχαρη η βιβλιογραφία καθίσταται πάλι

ανεπαρκής, πιθανόν να αποτελεί παράγοντα

εμφάνισης καρκίνου στο κόλον και στο ορθό92-

94

Το αλάτι (χλωριούχο νάτριο) αποτελεί επίσης

συντηρητικό καθώς και πρόσθετο γεύσης. Το

νάτριο και το χλώριο στο αλάτι είναι

μικροσυστατικά που χρειάζεται ο άνθρωπος σε

πολύ μικρές ποσότητες. Στη φύση, τα τρόφιμα

είναι γενικά χαμηλά ή πολύ χαμηλά σε νάτριο

σε αντίθεση με τα επεξεργασμένα,

συντηρημένα τρόφιμα. Κατανάλωση αλατιού

γίνεται συνήθως με κατανάλωση

επεξεργασμένων αλμυρών από τις υπεραγορές

ή κατά την προσθήκη αλατιού στο μαγείρεμα.

Τα στοιχεία για τη σχέση του αλατιού με την

εμφάνιση καρκίνου του στομάχου είναι

περιορισμένα

.

95, 96

Ο ρόλος της φυσικής δραστηριότητας και

του σωματικού βάρους

.

Η φυσική δραστηριότητα προστατεύει από την

εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου97, 98.

Ενδεχομένως να έχει προστατευτική επίδραση

στον καρκίνο του ενδομητρίου, του μαστού σε

μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, ενώ τα

στοιχεία που υποστηρίζουν την προστατευτική

της δράσης σε προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες

είναι ελάχιστα99. Περιορισμένα είναι και τα

στοιχεία σχετικά με την επίδρασή της στον

καρκίνο του πνεύμονα και του παγκρέατος100

Όσον αφορά την επίδραση του σωματικού

βάρους και συγκεκριμένα του υψηλού

ποσοστού σωματικού λίπους έχει βρεθεί ότι

επηρεάζει σημαντικά την εμφάνιση

αδενοκαρκινώματος οισοφάγου, καρκίνου του

παγκρέατος, ορθοκολικού, μαστού (μετά την

εμμηνόπαυση), ενδομητρίου και νεφρών.

Πιθανότατα να προκαλεί καρκίνο χοληδόχου

κύστεως, ενώ περιορισμένα είναι τα στοιχεία

για την εμφάνιση καρκίνου του ήπατος

.

101-104

.



Συμπεράσματα: Συστάσεις πρόληψης του

καρκίνου

Λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα των

ερευνών για την επίπτωση του καρκίνου το

Παγκόσμιο Ίδρυμα για τη Μελέτη του

καρκίνου (World Cancer Research Fund) και το

Αμερικάνικο Ινστιτούτο για τη Μελέτη του

Καρκίνου εξέδωσαν το 2007 οδηγίες πρόληψης

του καρκίνου105

Συνοπτικά οι οδηγίες αυτές περιλαμβάνουν:

.

• Σωματικό λίπος: να διατηρείτε το

σωματικό βάρος μέσα στα φυσιολογικά

όρια, με τον δείκτη μάζας σώματος να

κυμαίνεται μεταξύ 21-23kg/m2

• Φυσική δραστηριότητα: τουλάχιστον 30

λεπτά την ημέρα μέτριας έντασης φυσική

δραστηριότητα με απώτερο στόχο τα 60

λεπτά ημερησίως άσκησης μέτριας

έντασης ή 30 λεπτά ημερησίως έντονης

φυσικής δραστηριότητας.

. για τον

πληθυσμό που είναι υπέρβαροι ή

παχύσαρκοι η σύσταση είναι στην επόμενη

δεκαετία το βάρος να μειωθεί ή να

παρμείνει σταθερό.

• Τρόφιμα και ποτά που προάγουν την

αύξηση του σωματικού βάρους:

περιορισμός των πυκνών ενεργειακά

τροφίμων και των ποτών που περιέχουν

ζάχαρη, κατανάλωση ταχυφαγείων σπάνια

αν όχι ποτέ.

• Τρόφιμα φυτικής προέλευσης: να

προτιμάτε κυρίως τρόφιμα της ομάδας

αυτής, καταναλώνοντας τουλάχιστον 600

γραμμάρια τη ημέρα μη αμυλούχων

λαχανικών και φρούτων.

• Τρόφιμα ζωικής προέλευσης: περιορίστε

την κατανάλωση κόκκινου κρέατος σε

ποσότητα μικρότερη των 300 γραμμαρίων

την εβδομάδα και αποφύγετε την

κατανάλωση επεξεργασμένων

κρεατοσκευασμάτων.

• Αλκοόλ: περιορίστε την κατανάλωσή του

σε 2 ποτά ημερησίως για τους άνδρες και 1

ποτό για τις γυναίκες.

• Συντήρηση, επεξεργασία και Παρασκευή:

περιορίστε την κατανάλωση αλατιού και

αποφύγετε τα μουχλιασμένα δημητριακά ή

όσπρια.

• Συμπληρώματα διατροφής: καλύψτε τις

διατροφικές σας ανάγκες από την

διατροφή αποφεύγοντας της χρήση των

συμπληρωμάτων.

• Και δύο ειδικές συστάσεις:

• Μητρικός θηλασμός; Οι μητέρες να

θηλάζουν, τα παιδιά να θηλάζονται για

διάστημα έξι μηνών αποκλειστικά.

• Για τους επιζήσαντες από τον καρκίνο: να

ακολουθήσετε τις προηγούμενες

συστάσεις για την πρόληψη του καρκίνου


1. Doll R, Peto R. The causes of cancer:

quantitative estimates of avoidable

risks of cancer in the United States

today. J Natl Cancer Inst 1981;66:1191-

308



2. World Health Organization and

International Agency for Research on

Cancer. World Cancer Report. Lyon:

IARC Press, 2003

3. Nishikawa A, Mori Y, Lee IS et al.

Cigarette smoking, metabolic activation

and carcinogenesis. Curr Drug Metab

2004;5:363-73

4. Alberg A. The influence of cigarette

smoking on circulating concentrations

of antioxidant micronutrients.

Toxicology 2002;180:121-37

5. Uauy R, Solomos N. Diet, nutrition and

the life-course approach to cancer

prevention. J Nutr 2005;135:2934s-45s

6. Calle E. Kaaks R. overweight, obesity

and cancer: epidemiological evidence

and proposed mechanisms. Nat Rev

Cancer 2004;4:579-91

7. Ferlay J, Autier P, Boniol M et al.

Estimates of the cancer incidence and

mortality in Europe in 2006. Ann Oncol

2007;18:581-592

8. WHO Global Infobase: The impact of

cancer in Greece.

https://apps.who.int/infobase/report

9. Hanahan D, Weinberg RA. The

hallmarks of cancer. Cell 2000;100:57-

70.

10. Bohnsack BL, Hirschi KK. Nutrient

regulation of cell cycle

progression.Annu Rev Nutr 2004;

24:433-53.

11. Willet WC. Diet nutrition and avoidable

cancer. Environ Health perspect

1995;103(suppl 8):165-70

12. Cummings J, Bingham S. Diet and the

prevention of cancer. BMJ

1998:317:1636-1640

13. World Cancer Reasearch Fund and

American institute for Cancer Research.

Food, nutrition, physical activity and

the prevention of cancer: a global

perspective. Washington DC: AICR,

2007

14. Gronbaek M, Becker U, Johansen D, et

al. Population based cohort study of the

association between alcohol intake and

cancer of the upper digestive tract. BMJ

1998;317:844-7.

15. Kasum CM, Jacobs DR, Jr., Nicodemus K,

et al. Dietary risk factors for upper

aerodigestive tract cancers. Int J Cancer

2002;99:267-72.

16. Kato I, Nomura AM, Stemmermann GN,

et al. Prospective study of the

association of alcohol with cancer of

the upper aerodigestive tract and other

sites. Cancer Causes Control

1992;3:145-51.

17. Crosignani P, Russo A, Tagliabue G, et

al. Tobacco and diet as determinants of

survival in male laryngeal cancer

patients. Int J Cancer 1996;65:308-13.

18. Maier H, Dietz A, Gewelke U, et al.

Tobacco and alcohol and the risk of



head and neck cancer. Clin Investig

1992;70:320-7.

19. Klatsky AL, Armstrong MA, Friedman

GD, et al. The relations of alcoholic

beverage use to colon and rectal cancer.

Am J Epidemiol 1988;128:1007-15

20. Cho E, Smith-Warner SA, Ritz J, et al.

Alcohol intake and colorectal cancer: a

pooled analysis of 8 cohort studies. Ann

Intern Med 2004;140:603-13.

21. Petri AL, Tjonneland A, Gamborg M, et

al. Alcohol intake, type of beverage, and

risk of breast cancer in pre- and

postmenopausal women. Alcohol Clin

Exp Res 2004;28:1084-90.

22. Pelucchi C, La Vecchia C, Negri E, et al.

Alcohol drinking and renal cell

carcinoma in women and men. Eur J

Cancer Prev 2002;11:543-5.

23. Donato F, Tagger A, Gelatti U, et al.

Alcohol and hepatocellular carcinoma:

the effect of lifetime intake and

hepatitis virus infections in men and

women. Am J Epidemiol 2002;155:323-

31

24. Tchounwou PB, Patlolla AK, Centeno JA.

Carcinogenic and systemic health

effects associated with arsenic

exposure – a critical review. Toxicol

Pathol 2003;31:575-88

25. Binstock M, Krakow D, Stamler J, et al.

Coffee and pancreatic cancer: an

analysis of international mortality data.

Am J Epidemiol 1983;118:630-40.

26. Hsueh YM, Chiou HY, Huang YL, et al.

Serum beta-carotene level, arsenic

methylation capability, and incidence of

skin cancer. Cancer Epidemiol

Biomarkers Prev 1997;6:589-96.

27. Lee JE, Giovannucci E, Smith-Warner

SA, et al. Total fluid intake and use of

individual beverages and risk of renal

cell cancer in two large cohorts. Cancer

Epidemiol Biomarkers Prev

2006;15:1204-11.

28. De Stefani E, Munoz N, Esteve J, et al.

Mate drinking, alcohol, tobacco, diet,

and esophageal cancer in Uruguay.

Cancer Res 1990;50:426-31.

29. Rolon PA, Castellsague X, Benz M, et al.

Hot and cold mate drinking and

esophageal cancer in Paraguay. Cancer

Epidemiol Biomarkers Prev 1995;4:595-

605.

30. Lin J, Zhang SM, Cook NR, et al. Dietary

fat and fatty acids and risk of colorectal

cancer in women. Am J Epidemiol

2004;160:1011-22.

31. Calder PC. n-3 Polyunsaturated fatty

acids, inflammation, and inflammatory

diseases. Am J Clin Nutr 2006;

83:1505S-19S.

32. Mulder I, Jansen MC, Smit HA, et al. Role

of smoking and diet in the cross-

cultural variation in lung-cancer



mortality: the Seven Countries Study.

Seven Countries Study Research Group.

Int J Cancer 2000;88:665-71.

33. Smith-Warner SA, Ritz J, Hunter DJ, et

al. Dietary fat and risk of lung cancer in

a pooled analysis of prospective

studies. Cancer Epidemiol Biomarkers

Prev 2002;11:987-92.

34. Mattisson I, Wirfalt E, Wallstrom P, et

al. High fat and alcohol intakes are risk

factors of postmenopausal breast

cancer: a prospective study from the

Malmo diet and cancer cohort. Int J

Cancer 2004;110:589-97.

35. Sieri S, Krogh V, Muti P, et al. Fat and

protein intake and subsequent breast

cancer risk in postmenopausal women.

Nutr Cancer 2002;42:10-7.

36. Thiebaut AC, Clavel-Chapelon F. [Fat

consumption and breast cancer:

preliminary results from the E3N-Epic

cohort]. Bull Cancer (Paris) 2001;

88:954-8.

37. Sanjoaquin MA, Appleby PN, Thorogood

M, et al. Nutrition, lifestyle and

colorectal cancer incidence: a

prospective investigation of 10998

vegetarians and non-vegetarians in the

United Kingdom. Br J Cancer 2004;

90:118-21.

38. Lin J, Zhang SM, Cook NR, et al. Dietary

fat and fatty acids and risk of colorectal

cancer in women. Am J Epidemiol

2004;160:1011-22.

39. Riboli E, Norat T. Epidemiologic

evidence of the protective effect of fruit

and vegetables on cancer risk. Am J Clin

Nutr 2003;78(suppl):559s-69s

40. George S, Park Y, Leitzmann M, et al.

fruit and vegetable intake and risk of

cancer: a prospective cohort study. Am

J Clin Nutr 2009;89:347-53

41. Llewellyn CD, Linklater K, Bell J, et al.

An analysis of risk factors for oral

cancer in young people: a case-control

study. Oral Oncol 2004;40:304-13

42. Nayar D, Kapil U, Joshi YK, et al.

Nutritional risk factors in esophageal

cancer. J Assoc Physicians India

2000;48:781-7.

43. Terry P, Lagergren J, Hansen H, et al.

Fruit and vegetable consumption in the

prevention of oesophageal and cardia

cancers. Eur J Cancer Prev 2001;10:365-

9.

44. Gonzalez CA, Pera G, Agudo A, et al.

Fruit and vegetable intake and the risk

of stomach and oesophagus

adenocarcinoma in the European

Prospective Investigation into Cancer

and Nutrition (EPIC-EURGAST). Int J

Cancer 2006;118:2559-66.

45. McCullough ML, Robertson AS, Jacobs

EJ, et al. A prospective study of diet and

stomach cancer mortality in United



States men and women. Cancer


2001;10:1201-5.

46. Breslow RA, Graubard BI, Sinha R, et al.

Diet and lung cancer mortality: a 1987

National Health Interview Survey

cohort study. Cancer Causes Control

2000;11:419-31.

47. Feskanich D, Ziegler RG, Michaud DS, et

al. Prospective study of fruit and

vegetable consumption and risk of lung

cancer among men and women. J Natl

Cancer Inst 2000;92:1812-23.

48. Marques – Vidal P, Ravasso P, Camilo

ME. Foodstuffs and colorectal cancer

risk: A review. Clin Nutr 2006;25:14-36

49. Littman AJ, Beresford SA, White E. The

association of dietary fat and plant

foods with endometrial cancer (United

States). Cancer Causes Control

2001;12:691-702.

50. Petridou E, Kedikoglou S,

Koukoulomatis P, et al. Diet in relation

to endometrial cancer risk: a case-

control study in Greece. Nutr Cancer

2002;44:16-22.

51. Shukla Y, Kalra N. Cancer

chemoprevention with garlic and its

constituents. Cancer Lett

2007;247:167- 81.

52. Milner JA. Preclinical perspectives on

garlic and cancer. J Nutr 2006;

136:827S-31S.

53. van Poppel G, Goldbohm RA.

Epidemiologic evidence for

betacarotene and cancer prevention.

Am J Clin Nutr 1995;62:1393S-402S.

54. Nagata C, Takatsuka N, Kawakami N, et

al. A prospective cohort study of soy

product intake and stomach cancer

death. Br J Cancer 2002;87:31-6.

55. Nagata C. Ecological study of the

association between soy product intake

and mortality from cancer and heart

disease in Japan. Int J Epidemiol

2000;29:832-6.

56. Harnack L, Jacobs DR, Jr., Nicodemus K,

et al. Relationship of folate, vitamin B-

6, vitamin B-12, and methionine intake

to incidence of colorectal cancers. Nutr

Cancer 2002;43:152-8.

57. Konings EJ, Goldbohm RA, Brants HA, et

al. Intake of dietary folate vitamers and

risk of colorectal carcinoma: results

from The Netherlands Cohort Study.

Cancer 2002;95:1421-33.

58. Terry P, Jain M, Miller AB, et al. Dietary

intake of folic acid and colorectal

cancer risk in a cohort of women. Int J

Cancer 2002;97:864-7.

59. Willett WC, Polk BF, Underwood BA, et

al. Relation of serum vitamins A and E

and carotenoids to the risk of cancer. N

Engl J Med 1984;310:430-4.

60. Lee KW, Lee HJ, Surh YJ, et al. Vitamin C

and cancer chemoprevention:



reappraisal. Am J Clin Nutr 2003;

78:1074

61. Willett WC, Polk BF, Underwood BA, et

al. Relation of serum vitamins A and E

and carotenoids to the risk of cancer. N

Engl J Med 1984;310:430-4.

62. Lipsky K, Zigeuner R, Zischka M, et al.

Selenium levels of patients with newly

diagnosed prostate cancer compared

with control group. Urology

2004;63:912-6.

63. Morris JS, Rohan T, Soskolne CL, et al.

Selenium status and cancer mortality in

subjects residing in four Canadian

provinces. J Radio Nucl Chem 2001;

249:421-7.

64. Duffield-Lillico AJ, Dalkin BL, Reid ME,

et al. Selenium supplementation,

baseline plasma selenium status and

incidence of prostate cancer: an

analysis of the complete treatment

period of the Nutritional Prevention of

Cancer Trial. BJU Int 2003;91:608-12.

65. Tavani A, La Vecchia C, Gallus S, et al.

Red meat intake and cancer risk: a

study in Italy. Int J Cancer 2000;86:425-

8.

66. Perry P, Baron JA, Bergkvist L, et al.

Dietary calcium and vitamin D intake

and risk of colorectal cancer: a

prospective cohort study in women.

Nutr Cancer 2002;43:39-46.

67. McCullough ML, Robertson AS,

Rodriguez C, et al. Calcium, vitamin D,

dairy products, and risk of colorectal

cancer in the Cancer Prevention Study

II Nutrition Cohort (United States).

Cancer Causes Control 2003;14:1-12.

68. Kato I, Dnistrian AM, Schwartz M, et al.

Iron intake, body iron stores and

colorectal cancer risk in women: a

nested case-control study. Int J Cancer

1999;80:693-8.

69. Konings EJ, Goldbohm RA, Brants HA, et

al. Intake of dietary folate vitamers and

risk of colorectal carcinoma: results

from The Netherlands Cohort Study.

Cancer 2002;95:1421-33.

70. Lee DH, Anderson KE, Harnack LJ, et al.

Heme iron, zinc, alcohol consumption,

and colon cancer: Iowa Women’s Health

Study. J Natl Cancer Inst 2004;96:403-7.

71. Luchtenborg M, Weijenberg MP, de

Goeij AF, et al. Meat and fish

consumption, APC gene mutations and

hMLH1 expression in colon and rectal

cancer: a prospective cohort study (The

Netherlands). Cancer Causes Control

2005;16:1041-54.

72. Zhang J, Kesteloot H. Milk consumption

in relation to incidence of prostate,

breast, colon, and rectal cancers: is

there an independent effect? Nutr

Cancer 2005;53:65-72.



73. Jarvinen R, Knekt P, Hakulinen T, et al.

Prospective study on milk products,

calcium and cancers of the colon and

rectum. Eur J Clin Nutr 2001;55:1000-7.

74. Sakauchi F, Mori M, Washio M, et al.

Dietary habits and risk of urothelial

cancer incidence in the JACC study. J

Epidemiol 2005;15:S190-S5.

75. Sakauchi F, Mori M, Washio M, et al.

Dietary habits and risk of urothelial

cancer death in a large-scale cohort

study (JACC Study) in Japan. Nutr

Cancer 2004;50:33-9.

76. Wu K, Willett WC, Fuchs CS, et al.

Calcium intake and risk of colon cancer

in women and en. J Natl Cancer Inst

2002;94:437-46.

77. McCullough ML, Robertson AS,

Rodriguez C, et al. Calcium, vitamin D,

dairy products, and risk of colorectal

cancer in the Cancer Prevention Study

II Nutrition Cohort (United States).

Cancer Causes Control 2003;14:1-12.

78. Tseng M, Breslow RA, Graubard BI, et

al. Dairy, calcium, and vitamin D

intakes and prostate cancer risk in the

National Health and Nutrition

Examination Epidemiologic Follow-up

Study cohort. Am J Clin Nutr

2005;81:1147-54.

79. Rodriguez C, McCullough ML, Mondul

AM, et al. Calcium, dairy products, and

risk of prostate cancer in a prospective

cohort of United States men. Cancer

Epidemiol Biomarkers Prev 2003;

12:597-603.

80. Jukes D. Food additives in the European

Union.

http://www.foodlaw.rdg.ac.uk/additiv

e.htm. 2006.

81. Food and Agriculture Organization of

theUnited Nations, World Health

Organization. Summary of evaluations

performed by the Joint FAO/WHO Expert

Committee on Food Additives.

http://jecfa.ilsi.org/. 2006.

82. Virtamo J, Pietinen P, Huttunen JK, et al.

Incidence of cancer and mortality

following alpha-tocopherol and

betacarotene supplementation: a

postintervention follow-up. JAMA

2003;290:476-85.

83. Albanes D, Heinonen OP, Taylor PR, et

al. Alpha-Tocopherol and beta-carotene

supplements and lung cancer incidence

in the alpha-tocopherol, beta-carotene

cancer prevention study: effects of

baseline characteristics and study

compliance. J Natl Cancer Inst

1996;88:1560-70.

84. Cook NR, Le IM, Manson JE, et al. Effects

of beta-carotene supplementation on

cancer incidence by baseline

characteristics in the Physicians’ Health

Study (United States). Cancer Causes

Control 2000;11:617-26.



85. Wu K, Erdman Jr JW, Schwartz SJ, et al.

Plasma and Dietary Carotenoids, and

the Risk of Prostate Cancer: A Nested

Case- Control Study. Cancer Epidemiol

Biomarkers Prev 2004;. 13:260-9.

86. Platz EA, Leitzmann MF, Hollis BW, et

al. Plasma 1,25-dihydroxy- and 25-

hydroxyvitamin D and subsequent risk

of prostate cancer. Cancer Causes

Control 2004;15:255-65.

87. Ganther HE. Selenium metabolism,

selenoproteins and mechanisms of

cancer prevention: complexities with

thioredoxin reductase. Carcinogenesis

1999;20:1657-66.

88. Duffield-Lillico AJ, Dalkin BL, Reid ME,

et al. Selenium supplementation,

baseline plasma selenium status and

incidence of prostate cancer: an

analysis of the complete treatment

period of the Nutritional Prevention of

Cancer Trial. BJU Int 2003;91:608-12.

89. Reid ME, Duffield-Lillico AJ, Garland L,

et al. Selenium supplementation and

lung cancer incidence: an update of the

nutritional prevention of cancer trial.

Cancer Epidemiol Biomarkers Prev

2002;11:1285-91.

90. Combs GF, Jr., Clark LC, Turnbull BW.

Reduction of cancer mortality and

incidence by selenium

supplementation. Med Klin 1997;92

Suppl 3:42-5.

91. Clark LC, Combs GF, Jr., Turnbull BW, et

al. Effects of selenium supplementation

for cancer prevention in patients with

carcinoma of the skin. A randomised

controlled trial. Nutritional Prevention

of Cancer Study Group. JAMA

1996;276:1957-63.

92. 22. Terry PD, Jain M, Miller AB, et al.

Glycemic load, carbohydrate intake,

and risk of colorectal cancer in women:

a prospective cohort study. J Natl

Cancer Inst 2003;95:914-6.

93. Bostick RM, Potter JD, Kushi LH, et

al.Sugar, meat, and fat intake, and

nondietary risk factors for colon cancer

incidence in Iowa women (United

States). Cancer Causes Control

1994;5:38-52.

94. Higginbotham S, Zhang ZF, Lee IM, et al.

Dietary glycemic load and risk of

colorectal cancer in the Women’s

Health Study. J Natl Cancer Inst

2004;96:229-33.

95. Tsugane S, Sasazuki S, Kobayashi M, et

al. Salt and salted food intake and

subsequent risk of gastric cancer

among middle-aged Japanese men and

women. Br J Cancer 2004;90:128-34.

96. van den Brandt PA, Botterweck AA,

Goldbohm RA. Salt intake, cured meat

consumption, refrigerator use and

stomach cancer incidence: a

prospective cohort study



(Netherlands). Cancer Causes Control

2003;14:427-38.

97. Chao A, Connell CJ, Jacobs EJ, et al.

Amount, type, and timing of

recreational physical activity in

relation to colon and rectal cancer in

older adults: the Cancer Prevention

Study II Nutrition Cohort. Cancer


2004;13:2187-95.

98. Tavani A, Braga C, La Vecchia C, et al.

Physical activity and risk of cancers of

the colon and rectum: an Italian case-

control study. Br J Cancer 1999; 79:

1912-6.

99. Fioretti F, Tavani A, Bosetti C, et al. Risk

factors for breast cancer in nulliparous

women. Br J Cancer 1999;79:1923-8.

100. Alfano CM, Klesges RC, Murray DM, et

al. Physical activity in relation to all-

site and lung cancer incidence and

mortality in current and former

smokers. Cancer Epidemiol Biomarkers

Prev 2004;13:2233- 41.

101. Calle EE, Rodriguez C, Walker-

Thurmond K, et al. Overweight, obesity,

and mortality from cancer in a

prospectively studied cohort of U.S.

adults. N Engl J Med 2003;348:1625-38.

102. Rapp K, Schroeder J, Klenk J, et al.

Obesity and incidence of cancer: a large

cohort study of over 145,000 adults in

Austria. Br J Cancer 2005;93:1062-7.

103. Chang SC, Leitzmann M, Stolzenberg-

Solomon R, et al. Interrelation of energy

intake, body size, and physical activity

with breast cancer in the PLCO

screening trial. Cancer Epidemiol

Biomarkers Prev 2003;12:1338S.

104. Colditz GA, Rosner BA, Chen WY, et al.

Risk factors for breast cancer according

to estrogen and progesterone receptor

status. J Natl Cancer Inst 2004;96:218-

28.

105. World Cancer Research Fund &

American Institute for Cancer Research.

Food, Nutrition, Physical activity and

the prevention of cancer: a Global

Perspective. Washington DC: AICR,

2007



ΕΡΕΥΝΑ

Ανάγκες εκπαίδευσης και περιορισμοί ρόλου του νοσηλευτικού

προσωπικού που εργάζεται σε τμήματα βραχείας νοσηλείας σε

ψυχιατρικά νοσοκομεία

Κούκια Ευμορφία1, Γκόνης Νικόλαος2

1. Λέκτορας Ψυχιατρικής Νοσηλευτικής - Τμήμα Νοσηλευτικής -Πανεπιστήμιο Αθηνών

2. Βιολόγος MSc, υποψήφιος διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Αθηνών

Περίληψη

Σκοπός: Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η καταγραφή των κυριότερων κλινικών προβλημάτων

που αντιμετωπίζουν στην καθημερινή τους πρακτική το νοσηλευτικό προσωπικό δευτεροβάθμιας και

τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Υλικό-Μέθοδος: Στη μελέτη συμμετείχαν συνολικά 82 νοσηλευτές και βοηθοί νοσηλευτών. Η

συλλογή των δεδομένων βασίσθηκε στη χρήση ημι-δομημένης συνέντευξης και στην καταγραφή των

σχολίων του νοσηλευτικού προσωπικού που εργάζεται σε ψυχιατρικά τμήματα βραχείας νοσηλείας.

Για την ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση περιεχομένου και τα δεδομένα

κατηγοριοποιήθηκαν σε κύρια θέματα και κατηγορίες.

Αποτελέσματα: Η ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι: Ο περιορισμοί του νοσηλευτικού ρόλου

περιλαμβάνουν την έλλειψη αυτονομίας, την υπευθυνότητα, τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής και

τον καθορισμό των νοσηλευτικών παρεμβάσεων. Οι εκπαιδευτικές και οι κλινικές ανάγκες των

νοσηλευτών εστιάζονται σε παρεμβάσεις σε καταστάσεις κρίσης, στη συνεργασία των μελών της

θεραπευτικής ομάδας, στην έλλειψη προσωπικού και κατά συνέπεια νοσηλευτικού χρόνου με τον

άρρωστο, στην ασφάλεια στο χώρο εργασίας και στην ψυχολογική στήριξη του προσωπικού.

Συμπεράσματα: Προκύπτει ότι οι νοσηλευτές ψυχικής υγείας καλούνται να αναλάβουν έναν

απαιτητικό ρόλο στην καθημερινή κλινική πρακτική με ανεπαρκή εκπαίδευση και προετοιμασία.

Λέξεις κλειδιά: Νοσηλευτική ψυχικής υγείας, ανάγκες εκπαίδευσης, περιορισμοί ρόλου,

τμήματα βραχείας νοσηλείας.




Ευμορφία Κούκια,

Κέντρο Κοινοτικής Ψυχικής Υγιεινής,

Δαβάκη Πίνδου 42, 157 73 Ζωγράφου Αθήνα,

Τηλ. : 210 7481174, 6932006001,


ORIGINAL PAPER Training needs and role constraints of nurses and assistant nurses

working in acute inpatients units of psychiatric hospitals

Koukia Evmorfia1, Gonis Nikolaos2

4. Lecturer Psychiatric Nursing, Department of Nursing. University of Athens 5. Biologist, MSc, PhD Student

Abstract

Aim: The aim of the research was to record the main clinical problems that mental health nurses

and assistant nurses encounter in everyday practice.

Material-Method: Data collection based on semi-structured interviews and nurses’ quotes who

work in psychiatric acute inpatient wards. Content analysis was carried out and data was

categorized into main themes. The total sample consisted of 82 mental health nurses and

assistant nurses.

Results: Analysis of data revealed that: The constraints of nursing role include the lack of

autonomy, the accountability, the medication administration and nursing interventions. Training

and clinical needs concern the managing of crisis, the collaboration inside the therapeutic team,

the lack of nursing staff that means less time spent with the patient, the security in the work

place and the psychological support for nurses.

Conclusions: The findings indicated that mental health nurses are called to undertake a

demanding role in every day clinical practice with inadequate preparation and training.

Key words: Mental health nursing, training needs, role constraints, acute inpatient care unit.




Evmorfia Koukia

42, Davaki Pindou,

157 73 Athens, Greece,

Tel.: 0030 210 7481174

Εισαγωγή

ι νοσηλευτές/τριες ψυχικής υγείας

εξακολουθούν να κατέχουν πρωτεύοντα

ρόλο στη φροντίδα του αρρώστου στις

ψυχιατρικές μονάδες. Στον Ελλαδικό χώρο τον

ίδιο απαιτητικό ρόλο αναλαμβάνουν σε πολλές

περιπτώσεις και οι βοηθοί νοσηλευτών. Στα

πλαίσια αυτά αντιμετωπίζουν μια πληθώρα

κλινικών περιπτώσεων και προβλημάτων, τα

οποία οφείλουν να αναγνωρίσουν, να

εκτιμήσουν αλλά και να παρέμβουν

αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση τους1

Ο ρόλος του νοσηλευτή ψυχικής υγείας

περιλαμβάνει την επικοινωνία με τον άρρωστο,

την εκτίμηση των προβλημάτων του, την

παρέμβαση και αξιολόγηση των

αποτελεσμάτων αλλά και τομείς όπως η

συνεργασία, ο συντονισμός και η οργάνωση

.

2 .

Επίσης καλούνται να ανταπεξέλθουν και να

ανταποκριθούν στις αλλαγές ενός όλο και πιο

απαιτητικού θεραπευτικού περιβάλλοντος

σύμφωνα με τις εξελίξεις στη φροντίδα του

αρρώστου με ψυχικό νόσημα3

Οι ανάγκες και τα προβλήματα που

αντιμετωπίζουν οι νοσηλευτές ψυχικής υγείας

κατά την εργασία τους σε μονάδες οξέων

περιστατικών αποτελούν αντικείμενο έρευνας

παγκοσμίως. Ειδικά, θέματα όπως η διαδικασία

λήψης της κλινικής απόφασης, η θεραπευτική

σχέση με τον άρρωστο, οι ανάγκες

εκπαίδευσης των νοσηλευτών και η

συνεργασία με τη θεραπευτική ομάδα

προσελκύουν συνεχώς το ερευνητικό

ενδιαφέρον

.

4,5

Η έλλειψη εκπαίδευσης σε τεχνικές

επικοινωνίας και διαχείρισης των κρίσιμων

περιστατικών, προβλήματα διεπαγγελματικής

συνεργασίας και θέματα αυτονομίας του

νοσηλευτικού επαγγέλματος, νομοθετικής

κάλυψης και ηθικής συμπεριφοράς στην

προσφορά της φροντίδας, φαίνεται να

αποτελούν τους κυριότερους περιορισμούς του

νοσηλευτικού ρόλου στον ψυχιατρικό τομέα

.

6

Λαμβάνοντας υπόψη ότι το ψυχιατρικό

σύστημα στην Ελλάδα υπόκειται τα τελευταία

χρόνια μια σειρά σημαντικών αλλαγών με

έμφαση στην εξωνοσοκομειακή και

αποκαταστασιακή φροντίδα του αρρώστου με

ψυχικό νόσημα, η ανάγκη να οριστεί ο

νοσηλευτικός ρόλος με σαφήνεια και να

εντοπιστούν τα προβλήματα φαίνεται να είναι

.

Ο



επιτακτική7

Η φροντίδα των ψυχικά αρρώστων σύμφωνα

με το ισχύον σύστημα παροχής φροντίδας στον

Ελλαδικό χώρο χαρακτηρίζεται από τα εξής: Τα

ψυχιατρικά νοσοκομεία με τον όρο «Τμήματα

Βραχείας Νοσηλείας» συμπεριλαμβάνουν, με

ελάχιστες εξαιρέσεις, τα τμήματα οξέων

περιστατικών, στα οποία οι νοσηλευτές

αντιμετωπίζουν ασθενείς σε κρίση. Οι δύο όροι

ταυτίζονται και οι κανονισμοί λειτουργίας τους

αντιστοιχούν στον αγγλικό όρο «Acute

Inpatient Units».

. Οι νοσηλευτές ψυχικής υγείας θα

κληθούν να ανταποκριθούν σε πιο

απαιτητικούς ρόλους και να προσφέρουν

εξειδικευμένη φροντίδα στον άρρωστο.

Επίσης η φροντίδα παρέχεται από νοσηλευτές

τριτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας

εκπαίδευσης, οι οποίοι στα ψυχιατρικά

νοσοκομεία εργάζονται με τις ίδιες συνθήκες

και τα ίδια καθήκοντα και υποχρεώσεις προς

τον ψυχικά άρρωστο με ελάχιστες παραλλαγές.

Σκοπός

Σκοπός της μελέτης ήταν η καταγραφή των

κυριότερων κλινικών προβλημάτων που

αντιμετωπίζουν στην καθημερινή τους

πρακτική οι νοσηλευτές και οι βοηθοί

νοσηλευτές.

Οι στόχοι της έρευνας ήταν:

1. Η αναφορά στους περιορισμούς στην

άσκηση του νοσηλευτικού ρόλου.

2. Η διερεύνηση των αναγκών βασικής αλλά

και συνεχιζόμενης εκπαίδευσης των

νοσηλευτών που εργάζονται σε τμήματα

βραχείας νοσηλείας σε ψυχιατρικά νοσοκομεία.

Πληθυσμός-Μεθοδολογία

Το αρχικό δείγμα της μελέτης ήταν 90

νοσηλευτές και βοηθοί νοσηλευτών που

εργάζονταν σε τμήματα βραχείας νοσηλείας

δύο ψυχιατρικών νοσοκομείων της ευρύτερης

περιοχής της Αθήνας. Το τελικό δείγμα της

μελέτης αποτέλεσαν 82 άτομα, 44 (53.6%)

ήταν νοσηλευτές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης

και 38 (46.3%) βοηθοί νοσηλευτών

(δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης). Οι οκτώ (8)

αρνήθηκαν τη συμμετοχή τους στη μελέτη. Οι

36 (43.9%) εργάζονταν σε ανοιχτά ψυχιατρικά

τμήματα και οι 46 (56.1%) σε κλειστά

ψυχιατρικά τμήματα.

Κριτήριο επιλογής του δείγματος ήταν να

εργάζεται σε ψυχιατρικό τμήμα βραχείας

νοσηλείας τουλάχιστον τα τελευταία δύο

χρόνια και με πλήρες ωράριο.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε έντεκα (11)

τμήματα βραχείας νοσηλείας δύο Ψυχιατρικών

Νοσοκομείων της ευρύτερης περιοχής της

Αθήνας. Πριν από τη διεξαγωγή της έρευνας

δόθηκε άδεια από τις Επιτροπές Δεοντολογίας

των νοσοκομείων. Στη συνέχεια ενημερώθηκαν

οι προϊστάμενοι των τμημάτων για το σκοπό

της έρευνας και στη συνέχεια με την άδεια τους

προσεγγίστηκαν από τον ερευνητή οι

νοσηλευτές βάρδιας. Εξασφαλίστηκε η

ανωνυμία και η εμπιστευτικότητα των



απαντήσεων των νοσηλευτών και ζητήθηκε

προφορικά η συναίνεση τους.

Η συλλογή των στοιχείων πραγματοποιήθηκε

με τη χρήση ημι-δομημένης προσωπικής

συνέντευξης από την κυρίως ερευνήτρια, με

στόχο οι νοσηλευτές να διατυπώσουν

ελεύθερα τις απόψεις και τα σχόλια τους. Τα

σχόλιο των νοσηλευτών καταγράφηκαν σε

λευκό χαρτί από την ερευνήτρια σε ελεύθερη

μη-δομημένη μορφή και αναφέρονται στο

κείμενο σε «εισαγωγικά». Η έρευνα

υλοποιήθηκε σε διάρκεια τριών μηνών. Η

συνέντευξη διάρκειας από 15 έως 20 λεπτά,

πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της

εργασίας των νοσηλευτών σε χώρο που

παραχωρήθηκε ώστε να εξασφαλίζεται η

απομόνωση. Η ημι-δομημένη συνέντευξη

κάλυπτε τα εξής θέματα:

- Τα βασικά δημογραφικά στοιχεία των

ερωτηθέντων (ηλικία, φύλο, επίπεδο σπουδών,

τμήμα εργασίας).

- Στη συνέχεια κλήθηκαν να απαντήσουν στις

παρακάτω ερωτήσεις:

1. Ποια κλινικά ψυχιατρικά θέματα

αντιμετωπίζετε στην καθημερινή σας εργασία

στο τμήμα;

2. Ποιοι είναι οι περιορισμοί που συναντάτε

στην άσκηση του νοσηλευτικού σας ρόλου;

3. Ποιες είναι οι ανάγκες βασικής και

συνεχιζόμενης εκπαίδευσης για τους

νοσηλευτές;

Η ανάλυση των δεδομένων πραγματοποιήθηκε

με την ποιοτική ανάλυση περιεχομένου. Αρχικά

συγκεντρώθηκαν τα σχόλια των

νοσηλευτών/τριών που αφορούσαν στις τρεις

θεματικές ενότητες που αναφέρθηκαν και

κατηγοριοποιήθηκαν τα δεδομένα σε κύρια

θέματα. Στους πίνακες που ακολουθούν

αναγράφεται ο αριθμός των αναφορών σε

κάθε κατηγορία, ο αριθμός των νοσηλευτών

που θεωρούν την κατηγορία «σημαντική» και

το ποσοστό των νοσηλευτών με τη μορφή

αναλογιών. Αν και η ανάλυση περιεχομένου με

τη δημιουργία κατηγοριών είναι σε κάποιο

βαθμό υποκειμενική, η αντικειμενικότητα

εξασφαλίστηκε με την εμπλοκή στην

αποκωδικοποίηση δύο ερευνητών.

Η στατιστική επεξεργασία των δημογραφικών

του δείγματος έγινε με το στατιστικό

υπολογιστικό πακέτο για τις κοινωνικές

επιστήμες SPSS (10.0).

Αποτελέσματα

Θέματα κλινικής νοσηλευτικής πρακτικής

– περιορισμοί στην άσκηση νοσηλευτικού

ρόλου

Αυτονομία του νοσηλευτή

Το νοσηλευτικό προσωπικό ανέφερε ως

πρωταρχικό θέμα τις αυξανόμενες απαιτήσεις

του νοσηλευτικού ρόλου σε σχέση με το

παρελθόν και μερικά άτομα επεσήμαναν ότι

«συνεχώς μας αναθέτουν καινούργιους ρόλους

πολλές φορές έξω από τα καθήκοντα μας».

Αυτό κυρίως έθεσε το θέμα της αυτονομίας του



νοσηλευτή (Ν=34). Η έννοια της αυτονομίας

συσχετίστηκε με την «ανυπαρξία νομοθετικής

κάλυψης» κατά την άσκηση του έργου τους. Η

περιορισμένη αυτονομία σε συνδυασμό με την

άγνοια ή την ελλιπή γνώση των νοσηλευτών

όσον αφορά στα καθήκοντα και στα όρια του

ρόλου τους, δημιουργούν ένα «αίσθημα

ανεπάρκειας» που έχει αντίκτυπο στην επαφή

τους με τον άρρωστο.

Υπευθυνότητα σε σχέση με τη λογοδοσία

Ένας μεγάλος αριθμός ατόμων (Ν=72)

ανέφερε ότι κύριος περιορισμός στην άσκηση

του θεραπευτικού κυρίως ρόλου όσων

νοσηλευτών είχαν την ανάλογη εκπαίδευση

είναι το κομμάτι της υπευθυνότητας. Η έννοια

αυτή πρακτικά για τους νοσηλευτές σημαίνει

δύο πράγματα: σε ποιο άτομο από το

νοσηλευτικό ή το ιατρικό προσωπικό, πρέπει

να λογοδοτήσουν για τις παρεμβάσεις τους και

σαφώς η έλλειψη γραπτής τεκμηρίωσης της

παρεχόμενης φροντίδας.

Όρια νοσηλευτικού ρόλου και αναγνώριση


Επίσης τα θέματα του καθορισμού των ορίων

του νοσηλευτικού ρόλου (Ν=73) και της

αναγνώριση του επαγγέλματος από το

κοινωνικό και επιστημονικό περιβάλλον

(Ν=75) φάνηκε να απασχολεί σε σημαντικό

βαθμό το νοσηλευτικό προσωπικό. Η

«αποδοχή και ο σεβασμός» προς το

νοσηλευτικό επάγγελμα ειδικά από τον ιατρικό

κλάδο φάνηκε να επηρεάζει την άσκηση του

έργου των νοσηλευτών. Η ανάγκη αυτή

προέκυψε από τα σχόλια τους ως προϋπόθεση

για επιτυχημένη και αποτελεσματική

συνεργασία.

Εκπαίδευση στην παρέμβαση στην κρίση

Το σύνολο του νοσηλευτικού

προσωπικού (Ν=82) ανέφερε ως κύριο κλινικό

πρόβλημα την ελλιπή εκπαίδευση στην

παρέμβαση σε κρίσιμες καταστάσεις. Η

«αναγνώριση των πρώιμων συμπτωμάτων της

επιθετικής συμπεριφοράς» ώστε να γίνει

έγκαιρα η παρέμβαση, η «ύπαρξη

πρωτοκόλλου» καθώς και η παρουσία «ομάδας

άμεσης παρέμβασης», αναφέρθηκε ότι

εκλείπουν εντελώς ή είναι ελλιπέστατα από το

σύνολο των ερωτούμενων τμημάτων.

Συνθήκες περιβαλλοντικής ασφάλειας

Αρκετά άτομα (Ν=53) ανέφεραν ότι θεωρούν

το εργασιακό περιβάλλον μη ασφαλές τόσο για

τους ίδιους όσο και για τους ασθενείς. Στα

κλειστά τμήματα η ανασφάλεια ήταν έντονη σε

σχέση με την επικινδυνότητα για περιστατικά

βίας που δυνητικά θα βιώσει το νοσηλευτικό

προσωπικό και αντίστοιχα στα ανοικτά

τμήματα τέθηκε το θέμα της «φυγής των

αρρώστων» και της υπευθυνότητα που

αποδίδεται στο νοσηλευτή βάρδιας.



Συνεργασία θεραπευτικής ομάδας

Η συνεργασία και οι διαπροσωπικές σχέσεις

μεταξύ των μελών της θεραπευτικής ομάδας

αποτέλεσαν πεδίο εκτεταμένης συζήτησης. Η

πλειοψηφία του νοσηλευτικού προσωπικού

(Ν=79) ανέφερε ότι το θέμα της συνεργασίας

είναι ίσως το κυριότερο κλινικό πρόβλημα. Το

νοσηλευτικό προσωπικό δευτεροβάθμιας

εκπαίδευσης ανέφερε ότι «δεν αισθάνεται

μέλος της θεραπευτικής ομάδας» είτε γιατί δεν

συμμετέχει στις συναντήσεις είτε γιατί οι

υπεύθυνοι αδιαφορούν για τα προβλήματα

που αντιμετωπίζουν. Η «άνιση κατανομή των

αρρώστων» στους επαγγελματίες υγείας

δημιουργεί επίσης σοβαρό πρόβλημα στη

φροντίδα τους σε σχέση με το σύνολο των

ιατρών στους οποίους αντιστοιχεί αναλογικά

μικρός αριθμός.

Γραπτές οδηγίες

Αρκετά άτομα (Ν=67) επεσήμαναν την έλλειψη

γραπτών οδηγιών ή την ύπαρξη μονομερούς

αναφοράς μόνο στην φαρμακευτική οδηγία

από τον ιατρό ως αιτία δημιουργίας

αισθήματος ανασφάλειας και ανεπάρκειας.

Έλλειψη νοσηλευτικού προσωπικού

Η έλλειψη νοσηλευτικού προσωπικού

αναφέρθηκε επανειλημμένα από το σύνολο του

νοσηλευτικού προσωπικού (Ν=82), έχει

κυρίως ως αποτέλεσμα την μείωση του χρόνου

παροχής φροντίδας στον άρρωστο. Η

πλειοψηφία των νοσηλευτών ανέφερε ότι

«σπάνια μας δίνεται η ευκαιρία να

επικοινωνήσουμε έστω και για λίγα λεπτά με

όλους τους αρρώστους». Το γεγονός αυτό

περιορίζει σημαντικά τις δυνατότητες

αποτελεσματικής παρέμβασης αλλά και την

δημιουργία θεραπευτικής σχέσης με τον

άρρωστο. Συνήθως δεν γίνεται καταμερισμός

των αρρώστων σε υπεύθυνους νοσηλευτές ή

δεν τους δίνεται επαρκής χρόνος για

επικοινωνία και παρεμβάσεις στον άρρωστο.

Ψυχολογική υποστήριξη και κλινική εποπτεία

Σημαντικός αριθμός από το νοσηλευτικό

προσωπικό (Ν=67) επεσήμανε ότι η

«ψυχολογική στήριξη του προσωπικού» που

εργάζεται σε ψυχιατρικούς χώρους και η

«κλινική εποπτεία» είναι σημαντικά θέματα

στην κλινική πρακτική. Η «ψυχολογική

επιβάρυνση» που βιώνουν θα μπορούσε να

ανακουφιστεί με την οργάνωση εβδομαδιαίων

θεραπευτικών συναντήσεων όπου θα μπορούν

να εκφράζουν τα συναισθήματα και τις

σκέψεις τους. Με το ίδιο σκεπτικό κρίθηκε

απαραίτητη η κλινική εποπτεία που θα δώσει

λύσεις σε προβλήματα καθημερινής κλινικής

επαφής με τον άρρωστο. Τα δύο αυτά

ζητήματα απασχολούν ιδιαίτερα τους

νοσηλευτές με λιγότερα χρόνια προϋπηρεσίας.

Φαρμακευτική αγωγή

Το νοσηλευτικό προσωπικό στο σύνολο του

(Ν=82) ανέφερε πολλαπλά προβλήματα που

σχετίζονται με τη χορήγηση φαρμακευτικής



αγωγής. Διατύπωσαν ερωτηματικά σε σχέση

με το είδος της αγωγής που επιτρέπεται να

χορηγούν, τους τρόπους χορήγησης και στο

βαθμό που δικαιούνται να παρέμβουν άμεσα

στις παρενέργειες. Επίσης σε ποιο βαθμό

καλύπτονται νομικά αν αρνηθούν τη χορήγηση

κάποιου φαρμάκου ή τι ευθύνη φέρουν γενικά

όταν δεν υπάρχουν συγκεκριμένες γραπτές

οδηγίες.

Λήψη απόφασης για νοσηλευτική παρέμβαση

Τουλάχιστον ο μισός αριθμός ατόμων

νοσηλευτικού προσωπικού (Ν=46) έθεσε το

θέμα της νοσηλευτικής παρέμβασης. Οι

παρεμβάσεις των νοσηλευτών στηρίζονται

κυρίως στην προσωπική τους γνώση για τον

άρρωστο σε συνδυασμό με την προηγηθείσα

εμπειρία σε κάποιο παρόμοιο περιστατικό.

Σημαντικό ρόλο φάνηκε να παίζει η

«συνεργασία των νοσηλευτών μεταξύ τους».

Το νοσηλευτικό προσωπικό με περισσότερη

εμπειρία καθοδηγεί τους νεότερους σε αρκετά

θέματα κυρίως δικαιοδοσίας άσκησης του

ρόλου τους. Αυτό έχει ως συνέπεια το

προσωπικό με λιγότερα χρόνια στον

ψυχιατρικό χώρο να περιορίζει σημαντικά τις

γνώσεις που κατέχει και να προσπαθεί να

ανταποκριθεί στις ποικίλες απαιτήσεις με ένα

αίσθημα ευθυνοφοβίας. Όπως ανέφερε μία

νεαρή νοσηλεύτρια «δεν υπάρχει καμία

περίπτωση να πάρω πρωτοβουλία χωρίς να

ρωτήσω κάποιον παλιότερο». Ένας μικρός

αριθμός νοσηλευτών δήλωσε ότι ανεξάρτητα

με τις συνέπειες παρεμβαίνουν στον άρρωστο

με βάση το προσωπικό τους κριτήριο και τις

γνώσεις. «Θα κάνω αυτό που νομίζω σωστό

και δεν με νοιάζει για τις συνέπειες» δήλωσε

ένας νοσηλευτής.

Ο πίνακας 1 συνοψίζει τα κλινικά προβλήματα

που αντιμετωπίζουν οι νοσηλευτές και τους

περιορισμούς στην άσκηση του νοσηλευτικού

ρόλου.

Ανάγκες εκπαίδευσης

Οι νοσηλευτές και οι βοηθοί νοσηλευτών

ανέφεραν συγκεκριμένους τομείς της

ψυχιατρικής πρακτικής στους οποίους

θεωρούν ότι η εκπαίδευση τους είναι ελλιπής ή

ανύπαρκτη. Από το σύνολο των αναφερόμενων

ελλείψεων προκύπτουν οι εξής τομείς – πεδία

εκπαίδευσης:

- Εκπαίδευση στις ψυχιατρικές ασθένειες

δηλαδή στα συμπτώματα (Ν=32) και στις

διαθέσιμες θεραπευτικές τεχνικές (Ν=43).

- Εκπαίδευση στην εφαρμογή εξειδικευμένων

παρεμβάσεων όπως στη διαχείριση της κρίσης,

του άγχους και των επιθετικών συμπεριφορών

(Ν=79).

- Επίσης εκπαίδευση στην πρόληψη της

αυτοκτονίας (Ν= 75), στη λύση προβλημάτων

(Ν=45), στις τεχνικές επικοινωνίας και στη

συμβουλευτική (Ν=72).

- Ενημέρωση σε σχέση με ειδικά ψυχιατρικά

προβλήματα όπως η χρήση ουσιών και οι

διαταραχές διατροφής ιδιαίτερα όταν υπάρχει



συνεννόηση με άλλη ψυχιατρική ασθένεια

(Ν=35).

- Εκπαίδευση στη διδασκαλία του αρρώστου

και της οικογένειας του, ρόλος που πολύ συχνά

ανατίθεται στο νοσηλευτή βάρδιας κατά την

έξοδο του αρρώστου από το νοσοκομείο

(Ν=56).

- Αναγνώριση και τήρηση των ορίων των

νοσηλευτικών καθηκόντων, αίτημα που

περικλείει τις έννοιες της αυτονομίας και της

λογοδοσίας (Ν=79).

- Ενημέρωση για τις διαθέσιμες

εξωνοσοκομειακές υπηρεσίες όπως τα

προγράμματα αποκατάστασης και οι ομάδες

υποστήριξης του αρρώστου και της

οικογένειας του (Ν=44).

Στο σύνολο τους οι νοσηλευτές και οι βοηθοί

νοσηλευτών τόνισαν τόσο την ανάγκη

αναμόρφωσης του υπάρχοντος εκπαιδευτικού

συστήματος ώστε να προετοιμάζονται

κατάλληλα οι νοσηλευτές σε προπτυχιακό

επίπεδο πριν την ανάληψη καθηκόντων όσο

και της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης στο χώρο

της εργασίας τους.

Οι εκπαιδευτικές ανάγκες των νοσηλευτών

παρουσιάζονται στον πίνακα 2.

Συζήτηση

Σκοπός της έρευνας αυτής ήταν να

επισημανθούν τα προβλήματα και οι ανάγκες

των νοσηλευτών ψυχιατρικών τμημάτων με

την καταγραφή των προσωπικών τους

απόψεων. Η μέθοδος αυτή αποδείχθηκε άμεση

και αποτελεσματική σύμφωνα με

προηγούμενες έρευνες3,8

Το πρωταρχικό πρόβλημα σύμφωνα με τις

απαντήσεις των νοσηλευτών ήταν η σημαντική

έλλειψη προσωπικού. Η έλλειψη αυτή είναι

καθοριστική για την επίλυση των υπολοίπων

θεμάτων δοθέντος ότι σε πληθυσμό 100.000

ατόμων αντιστοιχούν μόλις τρεις νοσηλευτές

ψυχικής υγείας

. Η σημαντική

συμμετοχή που παρατηρήθηκε καθώς και η

προθυμία των νοσηλευτών να απαντήσουν

στις ερωτήσεις δείχνουν ότι οι ψυχιατρικοί

νοσηλευτές είναι ιδιαίτερα

ευαισθητοποιημένοι και αναγνωρίζουν ως

επιτακτική την ανάγκη του

επαναπροσδιορισμού του νοσηλευτικού ρόλου.

9

Όσον αφορά στα κλινικά ψυχιατρικά

νοσηλευτικά θέματα αποτελεί γεγονός ότι το

προσωπικό καλείται να αντιμετωπίσει μία

ποικιλία προβλημάτων. Ο ρόλος των

νοσηλευτών ψυχικής υγείας συνεχώς

διευρύνεται και οι απαιτήσεις αυξάνονται. Το

γεγονός αυτό θέτει διάφορα ζητήματα όπως

τις παρεμβάσεις σε καταστάσεις κρίσης, τη

συνεργασία των μελών της νοσηλευτικής

ομάδας, την έλλειψη προσωπικού και κατά

συνέπεια νοσηλευτικού χρόνου με τον

. Επίσης ήταν το κυρίαρχο

σχόλιο με το οποίο άρχιζαν όλοι οι νοσηλευτές

τη συνέντευξη, συγκεκριμένα ανέφεραν «όταν

στη βάρδια υπάρχουν τρεις νοσηλευτές δεν

μπορούμε να μιλάμε για εκπαίδευση ή

θεραπευτική σχέση με τον άρρωστο».



άρρωστο, την ασφάλεια στο χώρο εργασίας

και την ψυχολογική στήριξη του προσωπικού.

Σε συνδυασμό με τους περιορισμούς του ρόλου

των νοσηλευτών όπως έχει δειχθεί και σε

προηγούμενες έρευνες τόσο στον Ελλαδικό

χώρο όσο και στο εξωτερικό, οι νοσηλευτές

τονίζουν το θέμα της αυτονομίας10

Με το ίδιο σκεπτικό οι σχέσεις της

θεραπευτικής ομάδας ως κλινικό θέμα αλλά

και ως δυνητικά περιοριστικός παράγοντας

του νοσηλευτικού ρόλου επισημάνθηκε σαφώς

από τους περισσότερους νοσηλευτές. Τα

σχόλια των νοσηλευτών για «συντηρητική και

κατεστημένη αντιμετώπιση τους από τους

ιατρούς», για «προκαταλήψεις σε σχέση με τις

δυνατότητες τους» και «έλλειψη αναγνώρισης

της προσφοράς τους» δείχνουν ότι υπάρχει μια

πλειάδα προβλημάτων που πρέπει να

επιλυθούν για να μπορούμε να μιλάμε για

θεραπευτική ομάδα, τα οποία έχουν αναφερθεί

και σε άλλες έρευνες

. Η

γενικότερη εντύπωση είναι ότι οι νοσηλευτές

αισθάνονται εγκλωβισμένοι σε ένα σύστημα

όπου οι απαιτήσεις συνεχώς αυξάνονται και η

ελευθερία στην παρέμβαση περιορίζεται. Αυτό

αποτελεί ένα οξύμωρο σχήμα για την άσκηση

της κλινικής πρακτικής που αφήνει τους

νοσηλευτές «νομικά ακάλυπτους και νομικά

υπεύθυνους ταυτόχρονα» όπως

χαρακτηριστικά είπε ένας νοσηλευτής.

11. Αποτέλεσε

χαρακτηριστικό ότι οι νοσηλευτές τόνισαν τη

διάθεση συνεργασίας τους αρκεί να γίνεται με

ισότιμους όρους. Πρέπει να αναλογιστούμε,

όπως έχει δειχθεί σε έρευνες ότι το είδος της

σχέσης μεταξύ ιατρών και νοσηλευτών

καθορίζει και την ποιότητα της φροντίδας

προς τον άρρωστο5

Το θέμα της χορήγησης της φαρμακευτικής

αγωγής εμφανίστηκε επανειλημμένα στα

σχόλια των νοσηλευτών. Οι απόψεις των

νοσηλευτών έκλιναν στην πλειοψηφία τους

υπέρ της δυνατότητας συνταγογράφησης με

την προϋπόθεση ότι θα ελάμβαναν την

απαραίτητη εκπαίδευση

.

12

Αν και σημειώθηκε επίσης ότι γίνονται

ικανοποιητικές προσπάθειες στον τομέα των

ιατρικών οδηγιών σε αρκετά τμήματα,

εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές

ελλείψεις με αποτέλεσμα να εντείνεται το

αίσθημα της ανασφάλειας και της ανεπάρκειας

των εργαζομένων

. Παρόλα’ αυτά

επεσήμαναν ότι ως κατεκτημένο δικαίωμα του

ιατρικού επαγγέλματος «πολύ δύσκολα θα

εφαρμοστεί στην Ελλάδα».

13. Όπως επεσήμανε μία

νοσηλεύτρια «αν ο ιατρός ξεχάσει να γράψει

οδηγίες, λένε π.χ. ότι «θα μπορούσα να

χορηγήσω υπναγωγό χωρίς οδηγία αλλά δεν

γνωρίζω να υπάρχει νομοθετική κάλυψη στην

Ελλάδα». Στην περίπτωση που δεν υπάρχουν

οδηγίες για κάποιον άρρωστο και εμφανίσει

κάποια κρίση, τους προβληματίζει το γεγονός

της χρονικής καθυστέρησης. Θεωρούν ότι η

ενημέρωση της εφημερεύουσας νοσηλεύτριας

και του εφημερεύοντος ψυχιάτρου, η οποία

περιλαμβάνει το ιστορικό του αρρώστου, το

λόγο εισαγωγής του, την παρούσα



φαρμακευτική του αγωγή και τέλος την

περιγραφή της κρίσης έχει ως αποτέλεσμα να

χάνεται πολύτιμος χρόνος. Η γενικότερη στάση

των νοσηλευτών έτεινε προς την εφαρμογή

πρωτοκόλλων που θα στηρίζονταν στη

συνεργασία ιατρών και νοσηλευτών12

Οι νοσηλευτές εξέφρασαν αρκετούς

προβληματισμούς σε σχέση με τις

νοσηλευτικές τους παρεμβάσεις. Αρχικά

ανέφεραν ότι η καταγραφή τόσο των

προβλημάτων του αρρώστου όσο και των

παρεμβάσεων θα έπρεπε να γίνεται με

συνέπεια και λεπτομέρεια γεγονός που θα

λειτουργούσε προστατευτικά για τους ίδιους

και για τον άρρωστο

.

14. Μερικοί νοσηλευτές

επεσήμαναν όμως ότι με την έλλειψη χρόνου

που ήδη υπάρχει η γραπτή αναφορά μοιάζει

ανεφάρμοστη. Η άποψη αυτή έχει τονιστεί και

από νοσηλευτές του εξωτερικού οι οποίοι

εφαρμόζουν τη λεπτομερή γραπτή αναφορά,

με την έννοια ότι η διαδικασία αφαιρεί χρόνο

από τη φροντίδα του αρρώστου3

Οι παρεμβάσεις σε καταστάσεις κρίσης

αποτελούν ένα πολύπλευρο ζήτημα στον

καθορισμό του νοσηλευτικού ρόλου. Όπως έχει

δειχθεί σε προηγούμενη έρευνα στην Ελλάδα,

οι παρεμβάσεις των ψυχιατρικών νοσηλευτών

σε προβλήματα όπως το άγχος του αρρώστου

συμβάλουν σημαντικά στη μείωση τους

.

15.

Έμφαση δόθηκε στην νοσηλευτική εκτίμηση

επικίνδυνων συμπεριφορών καθώς και στις

πρακτικές που εφαρμόζονται για την

αντιμετώπιση τους. Ο ιδιαίτερος αυτός ρόλος

του νοσηλευτή έχει αποτελέσει αντικείμενο

έρευνας, όπου τονίζεται η συμβολή της

νοσηλευτικής παρατήρησης και της γνώσης

για τον άρρωστο ως οι κυριότεροι παράγοντες

που διαμορφώνουν αυτή την εκτίμηση16,17

Ο νοσηλευτής αναλαμβάνει το «ρόλο του

φύλακα» με την έννοια ότι καλείται να

αναγνωρίσει τα πρώιμα συμπτώματα και

εφόσον παρατηρηθεί αυτό ή έτερο

καταστροφική συμπεριφορά να παρέμβει

άμεσα. Στο συγκεκριμένο ρόλο

καταγράφτηκαν πολλές ενστάσεις όπως «πόσο

ασφαλής είναι τελικά ο νοσηλευτής;», «είναι

νομικά καλυμμένος να ενεργήσει χωρίς

οδηγία;», «σ’ αυτές τις φάσεις τί πρέπει να

κάνεις πρώτα, να πάρεις τηλέφωνο τους

εφημερεύοντες ή να προστατέψεις τον εαυτό

σου και τους άλλους;». Συνολικά

παρατηρήθηκε ότι οι νοσηλευτές κατέληγαν

συνεχώς με ερωτηματικά σε σχέση με την

νομική κάλυψη αλλά και λογοδοσία είτε

εκφράζοντας τη άγνοια τους είτε θέτοντας τις

αμφισβητήσεις τους. Το θέμα της

νοσηλευτικής νομοθεσίας γενικά αποτελεί

θέμα συζητήσεων και έρευνας ειδικά στις

χώρες του εξωτερικού

. Το

εύρημα αυτό υποστήριξε επακριβώς και μία

νοσηλεύτρια η οποία τόνισε «τελικά για να

καταλάβω αν υπάρχει κίνδυνος πρέπει να

στηριχθώ σε ότι γνωρίζω από μόνη μου για τον

άρρωστο και φυσικά σε ότι έχω παρατηρήσει

στη βάρδια μου».

18.



Το κυριότερο εύρημα της έρευνας είναι ότι οι

ψυχιατρικοί νοσηλευτές καλούνται να

ανταποκριθούν σε έναν δύσκολο ρόλο με

ελλιπή ή καθόλου προετοιμασία και ασαφή τα

όρια του ρόλου τους, αποτέλεσμα που έχει

διαπιστωθεί και σε άλλες έρευνες19

Οι εκπαιδευτικές ανάγκες των νοσηλευτών

φαίνονται να είναι πολυποίκιλες. Το

προσωπικό ανέφερε ότι συμμετέχει σε μια

πλειάδα ψυχοθεραπευτικών παρεμβάσεων για

τις οποίες η εκπαίδευση τους είναι

ελλιπέστατη

. Η

ανταπόκριση των νοσηλευτών στις απαιτήσεις

αυτές προϋποθέτει εξειδικευμένες γνώσεις για

τις ψυχιατρικές ασθένειες και τις αντίστοιχες

νοσηλευτικές παρεμβάσεις καθώς και σε νέες

φαρμακευτικές θεραπείες.

5. Ειδικά όσον αφορά στις τεχνικές

διαχείρισης των κρίσιμων περιστατικών,

αρκετές έρευνες επιβεβαιώνουν την

επιτακτική ανάγκη να εκπαιδευτούν οι

νοσηλευτές στην εφαρμογή τους στην κλινική

πρακτική4

Οι νοσηλευτές εξέφρασαν την διάθεση να

εκπαιδευτούν σε ανάλογες τεχνικές με την

παρακολούθηση ειδικών προγραμμάτων

συνεχιζόμενης εκπαίδευσης. Τα προγράμματα

αυτά φαίνεται να συμβάλλουν τόσο στη

βελτίωση της γνώσης σε θέματα εργασίας και

στην προσφορά υψηλότερου επιπέδου

φροντίδας στον άρρωστο όσο και στην αύξηση

της αυτοπεποίθησης των νοσηλευτών

.

20,21

Τέλος σημαντικό αίτημα φάνηκε να είναι η

ψυχολογική στήριξη του προσωπικού. Οι

αυξημένες απαιτήσεις του ρόλου τους, η

συνεχής επικοινωνία και διευθέτηση

προβλημάτων που αφορούν στον άρρωστο και

στους συγγενείς τους, ο συντονισμός και η

πραγματοποίηση της νοσηλευτικής εργασίας

συμβάλλουν στην αύξηση της έντασης που

βιώνουν οι νοσηλευτές στον ψυχιατρικό χώρο.

Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε μία

νοσηλεύτρια «τις περισσότερες φορές ο

φόρτος εργασίας είναι τόσο μεγάλος που δεν

έχω την αίσθηση του χρόνου». Επίσης ένας

νοσηλευτής τόνισε ότι «νιώθω σαν να είμαι

στο κέντρο ενός κυκλώνα. Όλοι απαιτούν από

εμάς τα πάντα αλλά εμείς δεν έχουμε δικαίωμα

να ζητήσουμε τίποτα». ΟΙ επισημάνσεις των

νοσηλευτών που αφορούν στα εμπόδια και

τους περιορισμούς του ρόλου τους αποτελούν

στρεσογόνους παράγοντες που αν δεν

αντιμετωπισθούν δεν μπορούμε να μιλάμε για

αξιολόγηση του νοσηλευτικού έργου και

καθορισμό πλαισίων

. Δεν

εκλείπουν βέβαια οι αμφισβητήσεις σε σχέση

με τη δυνατότητα συμμετοχής σε

προγράμματα συνεχιζόμενης εκπαίδευσης

όσον αφορά στο χρόνο που μπορούν να

αφιερώσουν. Όπως ανέφερε μία νοσηλεύτρια

«η έλλειψη νοσηλευτικού προσωπικού κάνει

αδύνατη την παρακολούθηση τέτοιων

προγραμμάτων με εξαίρεση να γίνουν σε ώρες

εκτός βάρδιας αλλά τότε ποιος θα πάει;».

3

.




Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι οι

νοσηλευτές ψυχικής υγείας καλούνται να

ανταποκριθούν σε νέους ρόλους έχοντας να

αντιμετωπίσουν μια σειρά σημαντικών

προβλημάτων και ελλείψεων. Η ανάγκη

προσφοράς εξειδικευμένης θεραπευτικά

φροντίδας στον άρρωστο πρέπει να

υπερκεράσει τις βασικές εκπαιδευτικές

ελλείψεις, την ανυπαρξία πρωτοκόλλων, την

ελλιπή νομοθετική κάλυψη και την

περιορισμένη αυτονομία. Η μελέτη αυτή

αποτελεί μία πρωταρχική προσπάθεια

επισήμανσης των νοσηλευτικών προβλημάτων

με στόχο να αποτελέσει έναυσμα για

περαιτέρω έρευνα.

Ευχαριστίες

Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά το

νοσηλευτικό προσωπικό που μοιράστηκε μαζί

μας τις ανησυχίες και τα προβλήματα που

αντιμετωπίζει.


1. Mackintosh C. ‘Is there a place for ‘care’

within nursing?’ International Journal of

Nursing Studies 2000, 37: 321-327.

2. Mackay I, Paterson B & Casselis C.

Constant or specific observations of

inpatients presenting aggression or

violence: nurses’ perceptions of the rules

of engagement. Journal of Psychiatric

Mental Health Nursing 2005, 12(4): 464-

471.

3. Cleary M. The realities of mental health

nursing in acute inpatient environments.

International Journal of Mental Health

Nursing 2004, 13(1): 53-60.

4. Haddad M, Plummer S, Taverner A, Gray

R, Lee S, Payne F & Knight D. District

nurses’ involvement and attitudes to

mental health problems: a three-area

cross-sectional study. Journal of Clinical

Nursing 2005, 14(8): 976-985.

5. Walker L, Barker P & Pearson P. The

required role of the psychiatric-mental

health nurse in primary health-care: an

augmented Delphi study. Nursing

Inquiry 2000, 7(2): 91-102.

6. O’Brien L & Cole R. Mental health

nursing practice in acute psychiatric

close-observation areas. International

Journal of Mental Health Nursing 2004,

13: 89-99.

7. Madianos M. Deinstitutionalization and

the closure of public mental hospitals:

the pragmatics of psychiatric reform in

Greece. International Journal of Mental

Health 2002, 31: 66-75.

8. Carpenter MA. The process of ethical

decision making in psychiatric nursing

practice. Issues of Mental Health Nursing

1991, 12(2): 179-191.

9. WHO Mental Health Atlas 2005, Greece.



10. Bakalis N, Bowman GS, Porock D.

Decision making in Greek and English

registered nurses in coronary care units.

International Journal of Nursing Studies

2003, 40: 749-760.

11. Howard PB & Greiner D. Constraints to

advanced psychiatric-mental health

nursing practice. Archives of Psychiatric

Nursing 1997, 4: 198-209.

12. Cornwell C & Chiverton P. The

psychiatric advanced practice nurse with

prescriptive authority: role

development, practice issues, and

outcomes measurement. Archives of

Psychiatric Nursing 1997, 2: 57-65.

13. Flynn AV & Sinclair M. Exploring the

relationship between nursing protocols

and nursing practice in an Irish intensive

care unit. International Journal of

Nursing Practice 2005, 11(4): 142-149.

14. Cleary M. The challenges of mental

health care reform for contemporary

mental health nursing practice: Delivery

of nursing care. International Journal of


222.

15. Priami M & Plati C. The effectiveness of

the mental health nursing inerventions

in a general hospital. Scandinavian

Journal of Caring Sciences 1997, 11(1):

56-62.

16. Crow M & Carlyle D. Deconstructing risk

assessment and management in mental

health nursing. Journal of Advanced

Nursing 2003, 43(1): 19-27.

17. Trenoweth S. Perceiving risk in

dangerous situations: risks of violence

among mental health inpatients. Journal

of Advanced Nursing 2003, 42(3): 278-

287.

18. Mitchell GJ. A qualitative study exploring

how qualified mental health nurses deal

with incidents that conflict their

accountability. Journal of Psychiatric


248.

19. Secker J, Frankie P & Parham A (1999).

Mental health training needs of primary

health care nurses. Journal of Clinical

nursing 1999, 8(6): 643-652.

20. Wood I. The effects of continuing

professional education on the clinical

pratice of nurses: a review of the

literature. International Journal of

Nursing Studies 1998, 35: 125-131.

21. Lester H, Tritter JQ & Sorohan H.

Managing crisis: the role of primary care

for people with serious mental illness.

Family Medicine 2004, 36(1): 28-34.



Πίνακας 1. Θέματα που αφορούν στους περιορισμούς άσκησης του νοσηλευτικού ρόλου και

κύρια κλινικά θέματα

Περιοριστικά - κλινικά θέματα

Αριθμός και ποσοστό των

νοσηλευτών που τα θεωρούν

«σημαντικά» (%)

Αυτονομία 34/73 (46%)

Όρια νοσηλευτικού ρόλου 73/79 (92%)

Αναγνώριση επαγγέλματος 75/82 (92%)

Χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής 82/82 (100%)

Λήψη απόφασης για νοσηλευτική παρέμβαση 46/68 (68%)

Υπευθυνότητα σε σχέση με τη λογοδοσία 72/78 (92%)

Συνεργασία θεραπευτικής ομάδας 79/82 (96%)

Έλλειψη νοσηλευτικού προσωπικού 82/82 (100%)

Συνθήκες περιβαλλοντικής ασφάλειας 53/75 (71%)

Έλλειψη γραπτών οδηγιών/πρωτοκόλλων 67/73 (92%)

Ψυχολογική στήριξη προσωπικού/κλινική

εποπτεία

67//70 (76%)

Πίνακας 2. Κυριότερες εκπαιδευτικές ανάγκες των νοσηλευτών

Εκπαιδευτικές ανάγκες

Αριθμός και ποσοστό των

νοσηλευτών που τα θεωρούν

«σημαντικά» (%)

Αναγνώριση ψυχιατρικών ασθενειών 32/54 (59%)

Ενημέρωση σε νέες θεραπευτικές τεχνικές 43/65 (66%)

Διαχείριση κρίσης/άγχους/επιθετικότητας 79/82 (96%)

Λύση προβλημάτων 45/55 (82%)

Συμβουλευτική/τεχνικές επικοινωνίας 72/82 (88%)

Πρόληψη αυτοκτονίας 75/82 (91%)

Χρήση ουσιών/διαταραχές διατροφής 35/45 (78%)

Διδασκαλία αρρώστου/οικογένειας 56/67 (84%)

Πληροφόρηση για διαθέσιμες υπηρεσίες 44/53 (83%)



ΕΡΕΥΝΑ

Σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης (burn-out syndrome):

Κατανόηση και πρώιμη αναγνώριση του συνδρόμου από το

νοσηλευτικό προσωπικό σε δημόσιο και ιδιωτικό νοσοκομείο

Σταυροπούλου Αρετή1, Παπαδάκη Ευαγγελία2, Φτυλάκη Αγγελική2, Καμπά Ευρυδίκη3

1. Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ Κρήτης

2. Νοσηλεύτρια ΤΕ, ΤΕΙ Κρήτης

3. Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής Α΄, ΤΕΙ Αθήνας

Περίληψη

Η ανάλυση και διερεύνηση του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης (burn-out syndrome)

έχει απασχολήσει σε μεγάλο βαθμό τους ερευνητές στον τομέα της υγείας διεθνώς. Σε ότι αφορά

τη νοσηλευτική επιστήμη και την Ελληνική πραγματικότητα τείνει να λάβει διαστάσεις

επιδημίας. Αποτελεί κίνδυνο για την ψυχική και σωματική υγεία του νοσηλευτικού προσωπικού

και επηρεάζει την ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών υγείας.

Σκοπός: Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση, κατανόηση και πρώιμη αναγνώριση

των συμπτωμάτων επαγγελματικής εξουθένωσης από νοσηλευτές που εργάζονται σε ιδιωτικά

και δημόσια νοσοκομεία της Κρήτης.

Υλικό και μέθοδος: Για τη διεξαγωγή της μελέτης χρησιμοποιήθηκαν ημιδομημένες

συνεντεύξεις σε δείγμα οκτώ (8) νοσηλευτών από δυο νοσοκομεία (ιδιωτικός και δημόσιος

τομέας) της Κρήτης. Η ανάλυση των δεδομένων έγινε εφαρμόζοντας τις αρχές της ανάλυσης

περιεχομένου.

Αποτελέσματα: Από την ανάλυση των δεδομένων δεν εντοπίστηκαν διαφορές μεταξύ των

νοσηλευτών του ιδιωτικού και του δημόσιου νοσοκομείου όσον αφορά την πρώιμη αναγνώριση

συμπτωμάτων και την κατανόηση του συνδρόμου «επαγγελματική εξουθένωση». Οι νοσηλευτές

στην πλειοψηφία τους γνώριζαν τον ορισμό του συνδρόμου και οι περισσότεροι εξ’ αυτών

παρουσίαζαν συμπτωματολογία που περιλάμβανε σεξουαλικές διαταραχές, αϋπνίες,

γαστρεντερικές διαταραχές και πονοκεφάλους. Ο μεγάλος φόρτος εργασίας, οι χαμηλοί μισθοί



και το εργασιακό περιβάλλον ενοχοποιήθηκαν από τους περισσότερους νοσηλευτές ως

παράγοντες που συνέτειναν στην εμφάνιση του συνδρόμου.

Συμπεράσματα: Οι νοσηλευτές στην πλειοψηφία τους μπορούν να αναγνωρίζουν τα πρώιμα

συμπτώματα του συνδρόμου «επαγγελματική εξουθένωση» και πολλοί από αυτούς βιώνουν το

σύνδρομο. Υποστήριξη του νοσηλευτικού προσωπικού από την διοίκηση και μέριμνα για την

μείωση του φόρτου εργασίας, την δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων και την

διασφάλιση ικανοποιητικού εργασιακού περιβάλλοντος αποτελούν απαραίτητους παράγοντες

για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του συνδρόμου.

Λέξεις κλειδιά: Επαγγελματική εξουθένωση, σύνδρομο, burn-out, νοσηλευτές, ποιοτική έρευνα.


Αρετή Σταυροπούλου

ΤΕΙ Κρήτης

Τμήμα Νοσηλευτικής

Σταυρωμένος 71004 Τ.Θ. 1939

E-mail: [email protected]

ORIGINAL PAPER Burn-out syndrome: Understanding and early recognition of the

syndrome from the nursing staff in public and private hospital

Stavropoulou Areti1, Papadaki Evagelia2, Ftylaki Ageliki2, Kamba Evridiki3

6. Assistant Professor, Nursing Department, ATEI Crete 7. RN, TEI Crete

8. Assistant Professor, Nursing Department A’, ATEI Athens

Abstract

The analysis and the investigation of the burn-out syndrome have to a great degree preoccupied

the researchers in the sector of health internationally. Regarding the nursing science and the

Greek reality, it tends to look like an outbreak of an epidemic, it consists a risk for the mental



and physical health of nursing personnel and influences the quality of the available health

services.

Aim: The aim of the present study was the investigation, the understanding and the early

recognition of the symptoms of the burn-out syndrome from nurses who work in private and

public hospitals of Crete.

Material and method: Semi-structured interviews were used in a sample of eight (8) nurses

from two hospitals (private and public sector) of Crete. The data were analyzed based on the

principles of content analysis.

Results: The analysis of data revealed no differences between the nurses in the private and the

public hospital with regard to the early recognition of symptoms and the comprehension of the

burn-out syndrome. The majority of nurses knew the definition of the syndrome and most of

them presented symptoms that included sexual disturbances, insomnia, gastro-intestine

disturbances and headaches. The pressure of workload, the low income and the work

environment were considered by most nurses as the main factors that contributed in the onset

of the syndrome.

Conclusions: The majority of nurses can recognize the early symptoms of the burn-out

syndrome and many of them experience the syndrome. Support and respect on nursing staff

from the supervisors and efforts to reduce the workload, the development of educational

programs and a satisfactory work environment constitute the essential factors for the

prevention and the treatment of the syndrome.

Key words: Burn-out syndrome , nurses, qualitative research.


Stavropoulou Areti,

TEI of Crete,

Nursing Department,

Stavromenos 71004 P.O.Box 1939




Εισαγωγή

όρος «επαγγελματική εξουθένωση»

(burnout), αναφέρθηκε στη

βιβλιογραφία για πρώτη φορά το 1974, ως

εξάντληση του ατόμου, η οποία προέρχεται

από παρατεταμένη χρήση των ενεργειακών

του αποθεμάτων. Ο ευρύτερα αποδεκτός

ορισμός του συνδρόμου είναι αυτός που έδωσε

η Maslach. Σύμφωνα με αυτόν, ως

επαγγελματική εξουθένωση ορίζεται ένα

σύνδρομο ψυχικής, σωματικής και

πνευματικής κόπωσης , που αποτελεί την

αντίδραση του εργαζόμενου στο χρόνιο και

διαπροσωπικό στρες της εργασίας του και

χαρακτηρίζεται από τρεις διαστάσεις: Την

συναισθηματική εξάντληση, όπου ο

εργαζόμενος αισθάνεται ψυχικά άδειος, την

αποπροσωποποίηση, όπου ο εργαζόμενος

αναπτύσσει ένα μηχανισμό άμυνας

προκειμένου να αντιμετωπίσει την

συναισθηματική εξάντληση που βιώνει, και το

αίσθημα μειωμένων προσωπικών

επιτευγμάτων που προκύπτει ως αποτέλεσμα

των δύο παραπάνω1,2. Tο σύνδρομο

επαγγελματικής εξουθένωσης αποτέλεσε

αντικείμενο συστηματικής έρευνας, τόσο

στους επαγγελματίες υγείας, καθώς το

συγκεκριμένο είδος εργασίας επικεντρώνεται

στη σχέση μεταξύ εκείνου που παρέχει και

εκείνου που λαμβάνει φροντίδα όσο και σε

άλλες κατηγορίες εργαζομένων όπως είναι οι

εκπαιδευτικοί, οι αστυνομικοί, οι νομικοί και

οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι.

Σε ότι αφορά τους επαγγελματίες υγείας, το

σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης

εμφανίζεται σε μεγάλα ποσοστά και κυρίως

επηρεάζει νοσηλευτές και γιατρούς3. Η

εμφάνιση του συνδρόμου συνδέεται με

ψυχοσωματικά προβλήματα, αντικοινωνική

συμπεριφορά, και παροχή χαμηλής ποιοτικά

νοσηλευτικής φροντίδας. Μπορεί δε να

αποτελέσει μία από τις κύριες αιτίες

εγκατάλειψης του νοσηλευτικού

επαγγέλματος4.

Ο σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η

διερεύνηση, κατανόηση και πρώιμη

αναγνώριση των συμπτωμάτων του

συνδρόμου «επαγγελματικής εξουθένωσης»

από νοσηλευτές που εργάζονται σε ιδιωτικά

και δημόσια νοσοκομεία της Κρήτης.

Επιπροσθέτως η μελέτη επικεντρώθηκε στην

καταγραφή και διερεύνηση των προσωπικών

εμπειριών του νοσηλευτικού προσωπικού σε

σχέση με το σύνδρομο και την πρώιμη

αναγνώριση του.

Βιβλιογραφική ανασκόπηση

Σύμφωνα με την Maslach , ιδιαίτερα επιρρεπή

στο σύνδρομο, είναι τα άτομα ηλικίας 30 έως

40 ετών. Δεν έχουν διερευνηθεί εκτενώς οι

λόγοι για τους οποίους στις νεαρότερες ηλικίες

δεν έχουμε την ίδια συχνότητα εμφάνισης του

συνδρόμου1. Πιθανόν αυτό να συμβαίνει επειδή

τα νεαρότερα άτομα όταν αντιληφθούν ότι η

εργασία τους επηρεάζει τόσο έντονα, αλλάζουν

Ο



ευκολότερα επαγγελματική κατεύθυνση καθώς

βρίσκονται στα πρώτα στάδια της

σταδιοδρομίας τους2,5 .

Το φύλο των εργαζομένων στις περισσότερες

έρευνες φαίνεται να παίζει ρόλο στην

εργασιακή ικανοποίηση και εμμέσως στην

εμφάνιση του συνδρόμου. Υπάρχουν κάποιες

διαφοροποιήσεις στις έρευνες, ενώ τις

περισσότερες φορές στους άνδρες

παρατηρείται πιο έντονα ο κυνισμός και στις

γυναίκες η εξουθένωση6. Παράλληλα, όσον

αφορά την οικογενειακή κατάσταση, οι

ανύπαντροι και οι διαζευγμένοι εμφανίζουν σε

μεγαλύτερα ποσοστά επαγγελματική

εξουθένωση από τους παντρεμένους7 .Τέλος,

έχει διαπιστωθεί ότι συχνά άτομα με υψηλό

μορφωτικό επίπεδο παρουσιάζουν μεγαλύτερα

επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης, χωρίς

όμως να έχουν διερευνηθεί και οι λόγοι. Ως

πιθανό αίτιο θεωρούνται οι υψηλές

προσδοκίες αυτών των ατόμων από την

εργασία τους που συνήθως είναι ανάλογες με

το υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο τους1,5,7.

Υλικό και μέθοδος

Ως μεθοδολογία για την παρούσα έρευνα

χρησιμοποιήθηκε η ποιοτική προσέγγιση που

βασίστηκε στις αρχές της ανάλυσης

περιεχομένου. Η ποιοτική προσέγγιση είναι η

καταλληλότερη για την μελέτη και διερεύνηση

προσωπικών εμπειριών, αξιών και στάσεων.

Ειδικότερα, η ποιοτική προσέγγιση έχει

χαρακτηριστεί βιβλιογραφικά ως η πλέον

κατάλληλη μεθοδολογία για την αξιολόγηση

απόψεων, στάσεων και εμπειριών του

νοσηλευτικού προσωπικού8.

Η συλλογή των δεδομένων έγινε με

προγραμματισμένη συνέντευξη (μέθοδος

αυτοαναφοράς) και συγκεκριμένα με

ημιδομημένη τεχνική αυτοαναφοράς. Επτά

ανοικτού τύπου ερωτήσεις συμπεριλήφθηκαν

στο σχέδιο της συνέντευξης, οι οποίες

χρησιμοποιήθηκαν από τους ερευνητές

προκειμένου να διευκολύνουν ή να

καθοδηγήσουν τη συζήτηση όταν αυτό ήταν

αναγκαίο. Tα πεδία μελέτης βασίστηκαν στη

ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας και

αφορούσαν α) την ικανοποίηση των

νοσηλευτών από την επιλογή του

επαγγέλματός τους, β) την ικανοποίηση από

την εργασία τους, γ) την ικανοποίηση από τις

εργασιακές σχέσεις, δ) τη διαχείριση του

ελεύθερου χρόνου τους, ε) προβλήματα υγείας

που τυχόν αντιμετώπιζαν, στ) συμπτώματα

σωματικής και ψυχικής καταπόνησης και ζ)

αναγνώριση και κατανόηση του συνδρόμου

«επαγγελματικής εξουθένωσης» 1,2,4,5,7.

Η μελέτη πραγματοποιήθηκε σε ένα δημόσιο

και σε ένα ιδιωτικό νοσοκομείο της Κρήτης. Το

δείγμα περιλάμβανε νοσηλευτές με

προϋπηρεσία άνω των 10 ετών. Συγκεκριμένα

8 νοσηλευτές έλαβαν μέρος στη μελέτη 4 από

αυτούς εργάζονταν στο δημόσιο τομέα και 4

στον ιδιωτικό. Πρόκειται για δειγματοληψία

ευκολίας ή περιστασιακή δειγματοληψία η



οποία επιτρέπει τη χρησιμοποίηση

οποιασδήποτε διαθέσιμης ομάδας μελών του

πληθυσμού της έρευνας9. Πραγματοποιήθηκαν

συνολικά οχτώ συνεντεύξεις, τέσσερις σε κάθε

νοσοκομείο. Μετά την συλλογή στοιχείων και

την απομαγνητοφώνηση των συνεντεύξεων τα

δεδομένα σε κάθε ερώτηση αναλύθηκαν

ακολουθώντας της αρχές ανάλυσης

περιεχομένου.

Αποτελέσματα - Συζήτηση

Η μέση ηλικία των ερωτηθέντων ήταν τα 36,5

χρόνια. Παρατηρήθηκε μια διαφορά ανάμεσα

στην ηλικία των νοσηλευτών στο δημόσιο και

στο ιδιωτικό νοσοκομείο με τους νοσηλευτές

του ιδιωτικού να είναι μικρότερης ηλικίας (33

έτη έναντι 40 έτη). Από τους συμμετέχοντες οι

6 ήταν γυναίκες και οι 2 άνδρες.

Όσον αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης, όλοι οι

εργαζόμενοι νοσηλευτές που συμμετείχαν στην

έρευνα ήταν απόφοιτοι τριτοβάθμιας

εκπαίδευσης (Τ.Ε.Ι). Οι νοσηλευτές του

δημοσίου είχαν κατά μέσο όρο 18 χρόνια

προϋπηρεσίας με εύρος 14-23 χρόνια ενώ οι

νοσηλευτές του ιδιωτικού νοσοκομείου είχαν

κατά μέσο όρο 12 χρόνια προϋπηρεσίας με

εύρος 10-15 έτη.

Σε ότι αφορά τα αποτελέσματα από τις

ερωτήσεις ανοικτού – τύπου, δεν σημειώθηκαν

αξιοσημείωτες διαφοροποιήσεις μεταξύ των

νοσηλευτών που εργάζονταν στο δημόσιο και

των νοσηλευτών που εργάζονταν στο ιδιωτικό

νοσοκομείο. Ως εκ τούτου, τα αποτελέσματα

παρουσιάζονται συνολικά.

Ικανοποίηση από την επιλογή


Αρχικά οι νοσηλευτές ερωτήθηκαν κατά πόσο

ήταν ικανοποιημένοι από την επιλογή του

επαγγέλματος τους. Η έννοια του «τυχαίου» ή

της «δυσφορίας» εμφανίζεται στις

περισσότερες απαντήσεις των νοσηλευτών. Οι

απαντήσεις που περιείχαν αυτές τις έννοιες

ομαδοποιήθηκαν σε δυο κατηγορίες. Η πρώτη

κατηγορία ονομάστηκε «τυχαία επιλογή» και

η δεύτερη «έλλειψη ικανοποίησης».

Ειδικότερα σε ότι αφορά την πρώτη κατηγορία

οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες

δήλωσαν ότι η νοσηλευτική δεν ήταν η επιλογή

τους ως επάγγελμα.

Ειδικότερα κάποιοι από αυτούς δήλωσαν:

«Δεν ήταν επιλογή μου, απλώς προέκυψε…»

«Αν έκανα τώρα την επιλογή μου δ εν θα

επέλεγα αυτό το επάγγελμα σε καμιά

περίπτωση. Θα επέλεγα ένα επάγγελμα που θα

ήταν μόνο πρωινό και λιγότερο ψυχοφθόρο ένα

επάγγελμα που θα ήμουν με τα παιδιά μου το

Σαββατοκύριακα, τις αργίες, τα Χριστούγεννα»

Η δεύτερη κατηγορία συνδέεται με τον βαθμό

ικανοποίησης των νοσηλευτών από την

καθημερινή τους ενασχόληση. Αρκετοί από

αυτούς δήλωσαν ότι δεν είναι ικανοποιημένοι

από την επιλογή του επαγγέλματος τους, ενώ



κάποιοι από αυτούς εκφράζουν μόνο μερική

ικανοποίηση.

«Νιώθω υπερήφανος που κάνω αυτό

επάγγελμα, θα άλλαζα όμως τις βάρδιες και να

μην δουλεύω αργίες…»

«Η δουλειά είναι εντάξει σε γενικές γραμμές

αλλά πολλές φορές το ωράριο και οι συνθήκες

με επιβαρύνουν…»

Η διεθνής βιβλιογραφία σημειώνει μια τάση

των νοσηλευτών να φεύγουν από το

επάγγελμα εξαιτίας των συνθηκών και του

ωραρίου, και υπογραμμίζει ότι είναι επιτακτική

η ανάγκη αναζήτησης λύσεων ώστε να

αντιμετωπιστεί το πρόβλημα αυτό. Ένας από

τους κυριότερους παράγοντες παραμονής ή όχι

του νοσηλευτικού προσωπικού στο

νοσηλευτικό επάγγελμα είναι και ο βαθμός

ικανοποίησης τους και η αρχική επιλογή τους

να ακολουθήσουν την νοσηλευτική

επιστήμη10,11,12.

Ικανοποίηση από την εργασία

Τα μεγάλα ποσοστά δυσαρέσκειας από την

εργασία έχουν ως αποτέλεσμα τόσο την

μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης του

συνδρόμου «επαγγελματικής εξουθένωσης»

όσο και την μεγαλύτερη πιθανότητα

εγκατάλειψης του νοσηλευτικού

επαγγέλματος13.

Από τις απαντήσεις των συμμετεχόντων και

την ανάλυση περιεχομένου προέκυψε μια

έννοια, αυτής της «δυσαρέσκειας». Οι

απαντήσεις που περιείχαν αυτήν την έννοια

ομαδοποιήθηκαν σε δυο κατηγορίες:

«δυσαρέσκεια από το εργασιακό

περιβάλλον» και «δυσαρέσκεια από την

αμοιβή».

Οι περισσότεροι ερωτηθέντες απάντησαν ότι

το εργασιακό τους περιβάλλον είναι αυτό που

τους στερεί την ικανοποίηση από την εργασία.

«Όσον αφορά το περιβάλλον εργασίας δεν είμαι

ικανοποιημένη γιατί διαρκώς εκτίθεται και

επιβαρύνεται η υγεία μου…»

Ανάλογες απαντήσεις αφορούσαν και το θέμα

της αμοιβής.

«Από την εργασία μου είμαι κάπως

ικανοποιημένη αλλά από την αμοιβή μου όχι…»

«Δεν είμαι ικανοποιημένος διότι είναι δύσκολες

οι συνθήκες εργασίες και η αμοιβή είναι πάρα

πολύ χαμηλή…»

Μελέτες ικανοποίησης που

πραγματοποιήθηκαν για το νοσηλευτικό

προσωπικό έχουν δείξει ότι υψηλά ποσοστά

δυσαρέσκειας των νοσηλευτών από την

εργασία τους σε ότι αφορά το περιβάλλον, τις

συνθήκες και την αμοιβή έχουν μειώσει

δραματικά την πιθανότητα επιλογής της

νοσηλευτικής ως επαγγελματικό προορισμό

και έχουν οδηγήσει στην επιλογή άλλων

επαγγελμάτων με καλύτερες συνθήκες

εργασίας. Επιπλέον παράγοντες που είχαν την

μεγαλύτερη επίπτωση ως προς τη μη επιλογή

του επαγγέλματος της νοσηλευτικής ήταν οι



μειωμένες δυνατότητες για επαγγελματική

εξέλιξη, η ελάχιστη συνεχιζόμενη εκπαίδευση

και ο μεγάλος φόρτος εργασίας, παράγοντες

που μπορούν να αντιμετωπιστούν από μια

ισχυρή νοσηλευτική διοίκηση 14,15,16,17.

Ικανοποίηση από εργασιακές σχέσεις

Σε ότι αφορά τις εργασιακές σχέσεις των

νοσηλευτών με τους άλλους συναδέλφους,

από την ανάλυση των απαντήσεων των

ερωτηθέντων προέκυψε η έννοια της

«ευχαρίστησης». Μια κατηγορία προέκυψε από

την ανάλυση των δεδομένων αυτής της

«καλής εργασιακής σχέσης». Σε γενικές

γραμμές παρατηρήθηκε να υπάρχει μια θετική

τάση σε ότι αφορά τις εργασιακές σχέσεις και

τη συνεργασία.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απαντήσεις

ορισμένων νοσηλευτών που αναγνωρίζουν ότι

υπάρχουν δυσκολίες στη διατήρηση καλών

εργασιακών σχέσεων και ότι χρειάζεται

προσπάθεια να διατηρηθεί καλό επίπεδο

συνεργασίας.

«Όταν εργάζεσαι με πολλά άτομα πάντα

υπάρχουν διαφορές και προβλήματα γιατί έχεις

να κάνεις με διαφορετικούς χαρακτήρες

ανθρώπων αλλά ευτυχώς με διάλογο λύνονται

όλα…»

«Υπάρχει πολύ καλή συνεργασία με όλους τους

συναδέλφους, και μπορούμε να καταλάβουμε

απόλυτα ο ένας τον άλλον γιατί όλοι κάνουμε

κυκλικό ωράριο και ξέρουμε πόσο δύσκολο

είναι. Έτσι οτιδήποτε προκύψει το

αντιμετωπίζουμε…»

Πολύ σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει

την ψυχολογία των νοσηλευτών και την

εμφάνιση του συνδρόμου επαγγελματικής

εξουθένωσης είναι η πίεση και οι προστριβές

που δημιουργούνται ανάμεσα στο προσωπικό

του νοσοκομείου18,19.

Η έλλειψη υπομονής και κατανόησης και οι

απαιτήσεις από το λοιπό προσωπικό

δημιουργούν ψυχολογική πίεση και μπορεί να

οδηγήσουν στην εκδήλωση έντονων

αντιδράσεων και αρνητικών σκέψεων και

συναισθημάτων μεταξύ των συναδέλφων20,21.

Διαχείριση ελεύθερου χρόνου

Η διαχείριση του ελεύθερου χρόνου φαίνεται

να αποτελεί παράγοντα πολύ σημαντικό για

την πρόληψη της επαγγελματικής

εξουθένωσης. Μελέτες που ανέλυσαν τις

επιπτώσεις του κυκλικού ωραρίου στην υγεία

των νοσηλευτών, έδειξαν στατιστικά

σημαντική συσχέτιση μεταξύ του αριθμού των

νυχτερινών βαρδιών και της επίδρασης στην

οικογενειακή και κοινωνική ζωή των

εργαζόμενων νοσηλευτών 22,23.

Σχετικά με το θέμα της διαχείρισης του

ελεύθερου χρόνου, οι απαντήσεις των

ερωτηθέντων επικεντρώθηκαν στην έννοια της

«ελεύθερης διαχείρισης». Σύμφωνα με την

ανάλυση περιεχομένου προέκυψαν δύο

κατηγορίες. Αυτή του «προσωπικού χρόνου»



και αυτή του «χρόνου με την οικογένεια». Η

οικογένεια και οι προσωπικές ασχολίες

αποτελούν προτεραιότητα στη διαχείριση του

ελεύθερου χρόνου των νοσηλευτών. Ωστόσο

υπογραμμίζεται ότι το κυκλικό ωράριο και η

εργασία κατά τη διάρκεια των αργιών

αποτελούν τροχοπέδη στην ικανοποιητική

διαχείριση του ελεύθερου χρόνου των

νοσηλευτών.

Ενδεικτική είναι η αποτύπωση της εμπειρίας

κάποιων από τους νοσηλευτές που

συμμετείχαν στην μελέτη.

«Ο ελεύθερος μου χρόνος είναι πολύ λίγος και

τον αφιερώνω στην οικογένεια μου, στα παιδιά

μου, γιατί πιστεύω ότι λείπω πολλές ώρες από

κοντά τους και προσπαθώ όσο μπορώ να

ασχολούμαι μαζί τους όταν είμαι σπίτι»

«Προσπαθώ να βρίσκω όσο γίνεται περισσότερο

ελεύθερο χρόνο και περνάω με την οικογένεια

και τους φίλους μου. Κυρίως αφιερώνω πιο

πολύ χρόνο στο παιδί μου να διαβάσουμε, να

πάμε βόλτα και να παίξουμε, όταν είμαι και

ξεκούραστη…»

Προβλήματα υγείας

Η ανάλυση των δεδομένων ανέδειξε μια

πληθώρα σωματικών αλλά και ψυχικών

συμπτωμάτων που συνδέονται με την

επαγγελματική κόπωση και το σύνδρομο της

επαγγελματικής εξουθένωσης. Ανάμεσα στα

προβλήματα υγείας που αναφέρθηκαν ήταν το

άγχος, οι σεξουαλικές διαταραχές, οι πόνοι

στην μέση, οι αϋπνίες, οι ημικρανίες και οι

γαστρεντερικές διαταραχές.

Από την ανάλυση περιεχομένου προέκυψαν

δύο ομάδες προβλημάτων, όπως αυτές

αναφέρθηκαν από τους νοσηλευτές. Τα

«σωματικά» προβλήματα και τα «ψυχικά».

Χαρακτηριστικά κάποιοι από τους

συμμετέχοντες υπογράμμισαν:

«Αντιμετωπίζω διάφορα προβλήματα, όπως

προβλήματα με το στομάχι και με το έντερο μου.

Όταν αγχωθώ με πιάνει πόνος στο στομάχι,

επίσης υποφέρω από ημικρανίες. Δεν έχω

διάθεση για σεξουαλική επαφή γιατί πάντα έχω

να κάνω κάτι…»

«Σεξουαλικές διαταραχές είναι πολύ συχνές

διότι το στρες της δουλειάς σαφώς προξενεί

κόπωση και αϋπνία, συχνά από την υπερένταση.

Ιδιαίτερα όταν το ωράριο είναι απόγευμα και

μετά πρωί είναι πολύ δύσκολο να κοιμηθείς

αλλά και να έρθεις το πρωί να αποδώσεις και

στην δουλειά σου…»

«Έχω πολύ άγχος με αποτέλεσμα να υποφέρω

από αϋπνίες και πονοκεφάλους. Αντιμετωπίζω

προβλήματα με το στομάχι μου και προβλήματα

δυσκοιλιότητας. Με τον σύντροφό μου, συχνά

δεν έχω όρεξη, συνήθως το κάνω γιατί πρέπει»

Από τις απαντήσεις των ερωτηθέντων

φαίνεται ότι το νοσηλευτικό προσωπικό

αντιμετωπίζει συνθήκες υψηλού στρες σε

καθημερινή βάση. Η έλλειψη του



νοσηλευτικού προσωπικού αποτελεί

επιβαρυντικό παράγοντα σε ότι αφορά την

ενίσχυση του στρες στο χώρο εργασίας23. Η

έλλειψη αυτή έχει οδηγήσει σε εξουθενωτικά

κυκλικά ωράρια, περισσότερες ώρες εργασίας,

έλλειψη ενδιαφέροντος και συγκέντρωσης και

αισθήματα αρνητικά προς την διοίκηση23, 24.

Άλλοι παράγοντες που προκαλούν άγχος είναι

ο βαθμός της ψυχολογικής υποστήριξης που οι

νοσηλευτές παρέχουν προς τους ασθενείς και

τις οικογένειες τους καθώς και την έλλειψη

αυτονομίας σε έναν ιατρο-κρατούμενο χώρο21,

25.

Σωματική και ψυχική επιβάρυνση

Οι ψυχοσωματικές παθήσεις είναι πολύ συχνές

σε άτομα που βρίσκονται κάτω από συνθήκες

πίεσης στον επαγγελματικό χώρο, παθήσεις

που εντοπίζονται πολύ συχνά και στους

επαγγελματίες υγείας 25,26. Σύμφωνα με

αποτελέσματα μελετών οι ψυχοσωματικές

παθήσεις αποτελούν απόλυτο σημείο

διάγνωσης και πιστοποίησης της ύπαρξης του

συνδρόμου «επαγγελματικής εξουθένωσης».

Επιπροσθέτως, άλλοι παράγοντες όπως οι

συγκρούσεις μεταξύ των εργαζομένων και τα

έτη εργασίας των νοσηλευτών επίσης

συσχετίζονται με την συχνότητα των

ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, με τις

γυναίκες νοσηλεύτριες να εκδηλώνουν

περισσότερα ψυχοσωματικά συμπτώματα σε

σχέση με τους άνδρες νοσηλευτές 26, 27.

Διερεύνηση και ποιοτική αξιολόγηση των

απαντήσεων των ερωτηθέντων για την

εκδήλωση ή όχι σωματικών και ψυχολογικών

συμπτωμάτων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι

όλοι οι συμμετέχοντες στη μελέτη ανέφεραν

την εμφάνιση σωματικών και ψυχικών

συμπτωμάτων παρόμοιων με αυτά που η

σχετική με το σύνδρομο της επαγγελματικής

εξουθένωσης βιβλιογραφία αναφέρει25, 27.

Παράγοντες που συντείνουν στη σωματική

επιβάρυνση των νοσηλευτών είναι η

ορθοστασία και οι βάρδιες και η έλλειψη

διαλείμματος κατά τη διάρκεια της εργασίας

τους. Χαρακτηριστικά οι νοσηλευτές

ανέφεραν:

«Σαφώς επηρεάζομαι σωματικά και ψυχικά.

Σωματικά γιατί απαιτείται 24ωρη επαγρύπνηση

και ετοιμότητα και ταυτόχρονα τεράστια

υπομονή και δεξιότητα…»

«Σωματικά κουράζομαι…βρίσκεσαι σε διαρκή

ετοιμότητα γιατί δεν ξέρεις την ώρα ή την

στιγμή που θα προκύψει κάτι και τι θα είναι

αυτό»

Εκτός από την σωματική επιβάρυνση οι

νοσηλευτές ανέφεραν και την ψυχική

επιβάρυνση η οποία επιτείνεται από τον

αυξημένο βαθμό ευθύνης και την διαρκή

επαφή με τον ασθενή.

«Το επάγγελμα είναι ψυχοφθόρο, αναγκαστικά

σε επηρεάζει ο πόνος του ασθενούς και η

κατάσταση της υγείας του…»



«Ψυχικά κουράζεσαι γιατί το αντικείμενο είναι ο

ίδιος ο άνθρωπος, και δίνεις όλο σου το είναι για

να προάγεις την υγεία και να απαλύνεις τον

ανθρώπινο πόνο…»

Το επίπεδο σωματικής και ψυχολογικής υγείας

του νοσηλευτικού προσωπικού είναι ίσως οι

δυο κυριότεροι παράγοντες που οδηγούν στην

απώλεια της αυτοεκτίμησης στην δουλειά και

στην ανάπτυξη του συνδρόμου

επαγγελματικής εξουθένωσης 26, 27.

Αναγνώριση και κατανόηση του

συνδρόμου της «επαγγελματικής

εξουθένωσης»

Η κατανόηση του συνδρόμου της

επαγγελματικής εξουθένωσης είναι

απαραίτητη προϋπόθεση για την αναγνώριση

των πρώιμων συμπτωμάτων και την έγκαιρη

διάγνωση και αντιμετώπιση της. Το σύνδρομο

επαγγελματικής εξουθένωσης

συμπεριλαμβάνει την ψυχοσωματική

καταπόνηση του εργαζομένου και την

εξάντληση όλων των προσωπικών ψυχικών

του αποθεμάτων κατά την προσπάθεια

προσαρμογής του στις καθημερινές δυσκολίες

που σχετίζονται µε την επαγγελματική του

δραστηριότητα. Επιπλέον ο αγγλικός όρος

«burnout» περιγράφει την καθημερινή

δυσφορία και ευερεθιστότητα, την καταβολή

δυνάμεων, το αίσθημα «κενού», την αίσθηση

απογοήτευσης και ανικανότητας πολλών

εργαζομένων και ιδιαίτερα εκείνων που

ασχολούνται στις υπηρεσίες φροντίδας, υγείας

και πρόνοιας.2,5,28 .

Οι νοσηλευτές που έλαβαν μέρος στη μελέτη

αποτύπωσαν, σε γενικές γραμμές, με σωστό

τρόπο τις επιπτώσεις και τον ορισμό του

συνδρόμου. Ορισμένοι από αυτούς ανέφεραν

χαρακτηριστικά:

«Ναι, τον γνωρίζω τον όρο. Είναι όταν

φτάνουμε στα όρια μας και δεν έχουμε όρεξη

για τίποτα. Τα άτομα αυτά είναι κενά

εσωτερικά, σκέφτονται διαρκώς πώς θα πάνε

την επόμενη στην δουλεία τους, και έχουν

κάποια μελαγχολία που μπορεί να οδηγήσει και

στην κατάθλιψη.»

«Όχι μόνο τον γνωρίζω αλλά τον βιώνω κιόλας.

Νιώθω υπερβολική κόπωση και εξάντληση,

νιώθω ένα μεγάλο κενό μέσα μου και

αισθάνομαι ότι δεν μπορώ να προσφέρω, ότι

δεν είμαι ο εαυτός μου και ότι προσποιούμαι

στην δουλειά μου. Έχω κλειστεί περισσότερο

στον εαυτό μου σαν να περνάω κάποιο μεγάλο

πρόβλημα. Διαρκώς σκέφτομαι και ψάχνω

λύσεις για να απέχω από την δ ουλειά μου. Αν

είχα οικονομική ευχέρεια θα σταματούσα να

εργάζομαι»

«Ναι τον γνωρίζω, σημαίνει ότι έχω φτάσει στα

όρια της αντοχής μου, τόσο σωματικά όσο και

ψυχολογικά»

«Είναι η υπερβολική εξάντληση του ατόμου

μετά από πολλά χρόνια υπηρεσίας. Το άτομο



αυτό νιώθει άδειο και εξαντλημένο σωματικά

και ψυχικά, δεν έχει όρεξη για δουλειά, νιώθει το

αίσθημα της απογοήτευσης, της ανικανότητας»

Προτάσεις – Συμπεράσματα

Από τα αποτελέσματα της μελέτης

συμπεραίνονται τα εξής:

1. Με μέση ηλικία τα 36,5 έτη, και αναλογία

ανδρών : γυναικών στο 1:3 το δείγμα της

μελέτης δεν ήταν και ιδιαίτερα ομοιογενές,

αν λάβουμε υπόψη ότι οι νοσηλευτές στο

δημόσιο τομέα ήταν μεγαλύτερης ηλικίας

με σαφώς περισσότερα χρόνια

προϋπηρεσίας. Παρά το γεγονός ότι τα

βασικά δημογραφικά τους στοιχεία ήταν

διαφορετικά, οι απαντήσεις που μας

έδωσαν ήταν αξιοσημείωτα παρόμοιες,

γεγονός που καταδεικνύει ότι το

νοσηλευτικό προσωπικό έχει παρόμοιες

εμπειρίες και αντιμετωπίζει παρόμοιες

δυσκολίες ανεξάρτητα από τα χρόνια

εργασίας ή την ηλικία.

2. Η μελέτη έδειξε ότι αυτοί που είχαν

επιλέξει να ακολουθήσουν το επάγγελμα

της νοσηλευτικής ήταν περισσότερο

ικανοποιημένοι από την εργασία τους σε

σχέση με αυτούς που ακολούθησαν το

νοσηλευτικό επάγγελμα χωρίς να αποτελεί

αρχική επιλογή τους.

3. Οι νοσηλευτές εμφανίστηκαν

δυσαρεστημένοι από την εργασία τους. Οι

περισσότεροι ερωτηθέντες απάντησαν ότι

η αμοιβή είναι αυτό που τους στερεί την

ικανοποίηση από την εργασία. Επίσης οι

νοσηλευτές εμφανίστηκαν

δυσαρεστημένοι από το χώρο εργασίας,

τον φόρτο εργασίας, τις πολλές ώρες, την

έλλειψη διαλλείματος και το κυκλικό

ωράριο.

4. Παρά το γεγονός ότι οι νοσηλευτές

ανέφεραν ότι υπόκεινται σε διαρκή πίεση,

σε μεγάλο φόρτο εργασίας, σε μη ιδανικές

συνθήκες εργασίας, οι ερωτηθέντες

απάντησαν ότι οι μεταξύ τους εργασιακές

σχέσεις είναι καλές με τα περισσότερα

προβλήματα να λύνονται με διάλογο,

γεγονός που δρα προστατευτικά απέναντι

στην εμφάνιση του συνδρόμου

επαγγελματικής εξουθένωσης.

5. Ο ελεύθερος χρόνος είναι απαραίτητος για

την αντιμετώπιση της εργασιακής

κόπωσης και του άγχους. Οι νοσηλευτές

που συμμετείχαν στη μελέτη αποτύπωσαν

την ανάγκη να αφιερώνουν περισσότερο

ελεύθερο χρόνο στην οικογένεια τους αλλά

και σε προσωπικές τους ενασχολήσεις.

6. Όλοι οι νοσηλευτές ανέφεραν ότι

εμφανίζουν σωματικά και ψυχικά

συμπτώματα εξαιτίας του εργασιακού

άγχους. Ειδικότερα οι νοσηλευτές

ανέφεραν ότι υπέφεραν από σεξουαλικές

διαταραχές, αϋπνίες, πονοκεφάλους,

νεύρα, ευερεθιστότητα και γαστρεντερικές

διαταραχές.

7. Οι περισσότεροι νοσηλευτές είχαν

επίγνωση του όρου «επαγγελματική



εξουθένωση» και ορισμένοι εξ’ αυτών

βίωναν κάποια από τα συμπτώματα που

χαρακτηρίζουν το σύνδρομο.

Η κατανόηση του συνδρόμου επαγγελματικής

εξουθένωσης και η αναγνώριση των

συμπτωμάτων του είναι απαραίτητη

προϋπόθεση για την προστασία της υγείας του

προσωπικού και την προαγωγή της

επαγγελματικής ικανοποίησης. Οι τελευταίες

μελέτες και η διεθνής βιβλιογραφία προτείνουν

τρεις στρατηγικές για την πρόληψη του

συνδρόμου στο νοσηλευτικό προσωπικό που

εργάζεται σε υπηρεσίες παροχής φροντίδας

αλλά και στους νοσηλευτές που εργάζονται

στον τομέα της νοσηλευτικής εκπαίδευσης.

Οι στρατηγικές αυτές περιλαμβάνουν τη

συστηματική εφαρμογή προγραμμάτων

εκπαίδευσης, την ανανέωση και εναλλαγή

καθηκόντων του νοσηλευτικού δυναμικού και

την ενεργό υποστήριξη της νοσηλευτικής

διεύθυνσης / διοίκησης. Η ταυτόχρονη χρήση

και των τριών αυτών στρατηγικών

προλαμβάνουν πλήρως τα ατομικά και

οργανωτικά προβλήματα που μπορούν να

οδηγήσουν στην εμφάνιση του συνδρόμου της

επαγγελματικής εξουθένωσης. Θα ήταν

παράδοξο κανείς να αντιμετωπίσει το

σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης στο

νοσηλευτικό προσωπικό μόνο από την

προσωπική σκοπιά του ατόμου γιατί όλες οι

έρευνες δείχνουν ότι οι οργανωτικές και οι

περιβαλλοντικές συνθήκες διαδραματίζουν

εξίσου σημαντικό ή ίσως και σημαντικότερο

ρόλο22,23,28,29 .

Τα προγράμματα εκπαίδευσης είναι

απαραίτητα για την διδασκαλία των

νοσηλευτών στην πρώιμη αναγνώριση και

διάγνωση των συμπτωμάτων ώστε αυτά να

αντιμετωπίζονται πριν λάβουν ανησυχητικές

διαστάσεις. Τα προγράμματα αυτά επίσης

μπορούν να είναι εστιασμένα τόσο στον νέο

εργαζόμενο όσο και στον εργαζόμενο με πολλά

χρόνια προϋπηρεσίας με σκοπό την καλύτερη

συνεργασία και αντιμετώπιση προβλημάτων

που σχετίζονται με το σύνδρομο29,30.

Η ανανέωση και η εναλλαγή καθηκόντων του

νοσηλευτικού προσωπικού είναι απαραίτητη

προϋπόθεση για την αποφυγή του συνδρόμου

επαγγελματικής εξουθένωσης. Παρέχοντας

προσδοκίες αλλαγής αλλά και διαφορετικές

κλινικές δραστηριότητες, ενισχύεται το

πνευματικό ενδιαφέρον και το κίνητρο του

νοσηλευτή που επανακτά θετική στάση ως

προς την εργασία29,31. Δημιουργώντας επίσης

αίσθημα κοινής ευθύνης και διοχετεύοντας την

ενέργεια των αντιπαραθέσεων σε άλλες

δημιουργικές δραστηριότητες το σύνδρομο

επαγγελματικής εξουθένωσης δεν εμφανίζεται.

Τέλος, η ευθύνη και ο ρόλος της νοσηλευτικής

διοίκησης στην πρόληψη και αντιμετώπιση του

συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης είναι

βαρύνουσας σημασίας. Η στρατηγική αυτή

απαιτεί παροχή εκπαιδευτικών δυνατοτήτων

στους νοσηλευτές και χάραξη υποστηρικτικών

στρατηγικών από την διοίκηση28,30,31. Κατ’



αυτόν τον τρόπο οι σοβαρές επιπτώσεις του

συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης στο

άτομο και στην ομάδα μπορούν να

αντιμετωπιστούν και να προληφθούν.


1. Maslach, C., Leiter, P. M. The truth about

burnout. Jossey-Bass Publishers 1997

San Francisco.

2. Maslach, C., & Jackson, S. E. Burnout in

organizational settings. Applied Social

Psychology Annual 1984; 5: 133-153.

3. Κουτελέκος Ι., Πολυκανδριώτη Μ. Το

Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης

των Νοσηλευτών (Burn out Syndrome)

To Bήμα του Ασκληπιού, Ιανουάριος-

Μάρτιος 2007; 2: 3-7

4. Ρούπα Ζ, Ραφτόπουλος Β, Τζαβέλας Γ,

Σαπουτζή-Κρέπια Δ, Κοτρώτσιου Ε.

Σχέση επαγγελματικής εξουθένωσης και

ικανοποίησης από τη ζωή σε νοσηλευτές

που εργάζονται σε ογκολογικά τμήματα.

Νοσηλευτική 47(2): 247-255, 2008

5. Shaufeli W., Maslach C., Marek T.

Professional burnout: Recent

developments in theory and research.

1993. Washington.

6. Heim E. Stressors in health occupations.

Do females have a greater health risk? Z

Psychosom Med Psychoanal. 1992;

38:207-26

7. Yaktin US, Azoury NB, Doumit MA.

Personal characteristics and job

satisfaction among nurses in Lebanon.

Journal of Nursing Administration.

2003,; 33(7-8):384-90

8. Field PA, Morse JM Nursing research.

The application of Qualitative

Approaches. Chapman & Hall. London

1991.

9. Σαχίνη – Καρδάση Α. Μεθοδολογία

Έρευνας. Εφαρμογές στον Χώρο της

Υγείας. Γ’ Έκδοση. Εκδόσεις Βήτα, Αθήνα

1997.

10. Gauci-Borda, R., Norman, I. Factors

influencing turnover and absence of

nurses: a research review. International

Journal of Nursing Studies 1997 ; 34 (6),

385–394.

11. Cavanagh, S. Job satisfaction of nursing

staff working in hospitals. Journal of

Advanced Nursing 1992; 17, 704–711.

12. Strachota, E., Normandin, P., O’Brien, N.,

Clary, M., Krukow, B. Reasons registered

nurses leave or change employment

status. Journal of Nursing Administration

2003; 33 (2), 111–117.

13. Hellman, C. Job satisfaction and intent to

leave. Journal of Social Psychology 1997;

137: 677–689.

14. Ahlburg D, Brown-Mahoney C. The effect

of wages on the retention of nurses’,

Canadian Journal of Economics, 1996, 29

: 126-9.



15. Price, J., Mueller, C. Professional

Turnover: The Case for Nurses. Iowa

State University Press, 1981. Iowa.

16. Cavanagh, S., Coffin, D. Staff turnover

among hospital nurses. Journal of

Advanced Nursing 1992; 17: 1369–1376.

17. Seccombe, I., Smith, G. Taking Part:

Registered Nurses and the Labour

Market in 1997. Institute for

Employment Studies. 1997 Brighton.

18. Fenlason K.J., and Beehr T.A. Social

support and occupational stress: effects

of talking to others, Journal of

Organizational Behavior 1994; 15: 157–

175.

19. Kalliath T and Morris R. Job satisfaction

among nurses: a predictor of burnout

levels, Journal of Nursing Administration

2002; 32: 648–654.

20. O’Driscoll M.P., and Beehr T.A.

Supervisor behaviors, role stressors and

uncertainty as predictors of personal

outcomes for subordinates, Journal of

Organizational Behavior 1994; 15: 141–

155.

21. Allen J., and Mellor D. Work context,

personal control, and burnout amongst

nurses, Western Journal of Nursing

Research 2002; 24: 905–917.

22. Κορομπέλη Α, Κτενάς Ε, Κικεμένη Α.

Κυκλικό ωράριο. Επιπτώσεις στην υγεία

των νοσηλευτών. Νοσηλευτική 45(1):

98-106, 2006

23. Barton J, Spelten E, Tottedell P, Smith L,

Folkard S,Costa G. The Standard

Shiftwork Index: a battery of

questionnaires for assessing shiftwork-

related problems. Work Stress 1995,

9:4–30

24. Katz J, Wiley S, Capuano T, Baker D,

Shapiro J. The effects of mindfulness

based stress reduction on nurse stress

and burnout. Part two. A quantitative

and qualitative study. Holistic Nursing

Practice. 2005;19:26–32.

25. Piko B. Work related stress among

nurses: a challenge for health care

institutions, The Journal of the Royal

Society for the Promotion of Health

1999; 119: 156–162.

26. Wahlstedt K., and Edling C. Psychosocial

factors and psychosomatic complaints

among postal workers, European Journal

of Public Health 1994; 4: 60–64.

27. Piko B., Barabás K., and Boda Κ.

Frequency of common psychosomatic

symptoms and its influence on self-

perceived health in a Hungarian student

population, European Journal of Public

Health 1997; 7: 243–253.

28. Maslach C, Schaufeli WB, Leiter MP. Job

burnout. Annual Review Psychology.

2001;52: 397-422.

29. Lewallen LP, Crane PB, Letvak S, Jones E,

Hu J. An innovative strategy to enhance



new faculty success. Nursing Education

Perspectives. 2003; 24:257-260.

30. Shirey MR. Stress and burnout in nursing

faculty. Nurse Educator, 2006 May-Jun

31(3): 95-97

31. Espeland K.E. Overcoming burnout: how

to revitalize your career. Journal of

Continuing Education, 2006 Jul-Aug

37(4): 178-184



ΕΡΕΥΝΑ

Αίτια εισαγωγής νεαρού ενήλικου πληθυσμού 18-30 ετών σε ΜΕΘ

Τζιάλλας Βασίλειος1, Ρούτση Χριστίνα2, Μαρβάκη Χριστίνα3, Πολυκανδριώτη Μαρία4, Τζιάλλας Δημήτριος5, Τσαλκάνης Άγγελος6

1. Νοσηλευτής ΤΕ, MSc, Γ.Ν.Α. ¨Γ. Γεννηματάς¨ Αθήνα

2. Καθηγήτρια Ιατρικής σχολής Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

3. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής Α΄ ΤΕΙ Αθήνας

4. Καθηγήτρια Εφαρμογών Νοσηλευτικής Α΄ ΤΕΙ Αθήνας

5. Νοσηλευτής ΤΕ, MSc, NFESC, Phd(c) Προϊστάμενος Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου

Ιωαννίνων

6. Καθηγητής Κοινωνικής Εργασίας ΤΕΙ Αθήνας

Περίληψη

Τα αίτια εισαγωγής νεαρών ενήλικων ατόμων σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ)

αποτελούν σύνθετο φαινόμενο με ποικίλες προεκτάσεις.

Σκοπός της παρούσης εργασίας ήταν να διερευνηθούν τα αίτια εισαγωγής νεαρού ενήλικου

πληθυσμού ηλικίας 18-30 ετών σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας με βάση τα δημογραφικά τους

χαρακτηριστικά.

Υλικό και μέθοδος: Τον πληθυσμό της μελέτης αποτέλεσαν άτομα ηλικίας 18-30 ετών που

νοσηλεύονταν σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας κατά το χρονικό διάστημα 2005-2007. Για τη

συλλογή των στοιχείων χρησιμοποιήθηκε ειδικά διαμορφωμένο κλινικό πρωτόκολλο για τις

ανάγκες της έρευνας, το οποίο εκτός από τα δημογραφικά στοιχεία περιελάμβανε και

μεταβλητές που αφορούσαν τα αίτια εισαγωγής σε ΜΕΘ, τη διάρκεια νοσηλείας, όπως επίσης

και την έκβασή της. Για την ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο

SPSS 13 και η μέθοδος x2.

Αποτελέσματα: Το 74,9% του πληθυσμού της μελέτης ήταν άνδρες και το 25,1% γυναίκες. Ως

προς την υπηκοότητα, το 78,4% ήταν Έλληνες, ενώ το 21,6% αλλοδαποί. Ως πρώτη αιτία

εισαγωγής στις ΜΕΘ καταγράφηκαν τα τροχαία ατυχήματα με ποσοστό 59,4%, ακολούθησαν τα

παθολογικά προβλήματα με ποσοστό 14,1%, η μετεγχειρητική παρακολούθηση με ποσοστό

9,8%, τα εργατικά ατυχήματα με ποσοστό 5%, οι εγκληματικές ενέργειες με ποσοστό 4,2%, η



απόπειρα αυτοκτονίας με ποσοστό 4% και τα ναρκωτικά με ποσοστό 3,5%. Από τη στατιστική

ανάλυση των αποτελεσμάτων φάνηκαν τα εξής : Ως προς τη συνάφεια της αιτίας εισόδου με την

οικογενειακή κατάσταση και το επάγγελμα βρέθηκε, ότι οι φοιτητές, οι ιδιωτικοί υπάλληλοι και

οι ελεύθεροι επαγγελματίες που ήταν άγαμοι είχαν αυξημένη πιθανότητα εμπλοκής σε τροχαίο

ατύχημα, p<0,001. Οι αλλοδαποί εισάγονταν περισσότερο συχνά λόγω εργατικών ατυχημάτων

και λόγω εγκληματικών ενεργειών με στατιστικά σημαντική διαφορά σε σχέση με τους Έλληνες,

p<0,001, αντίστοιχα. Αντιθέτως, οι Έλληνες εισάγονταν περισσότερο συχνά λόγω αυτοκτονιών

και λόγω παθολογικών αιτιών με στατιστικά σημαντική διαφορά σε σχέση με τους αλλοδαπούς,

p<0,001, αντίστοιχα.

Συμπεράσματα: Κοινωνικοί και δημογραφικοί παράγοντες επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό

την εισαγωγή των νέων στις ΜΕΘ.

Λέξεις κλειδιά: Εισαγωγή σε ΜΕΘ, παράγοντες κινδύνου, δημογραφικά στοιχεία, θνησιμότητα.


Τζιάλλας Βασίλειος,

Μαυρογένους 9, 11251 Αγ. Παντελεήμων,

τηλ.2108830048 & 6938121244,

Ε-mail: [email protected]

ORIGINAL PAPER Causes of admission of young adult 18-30 years old in Intensive

Care Unit

Tziallas Vasilios1, Routsi Christina2, Marvaki Christina3, Polikandrioti Maria4, Tziallas Dimitrios5, Tsalkanis Aggelos6

1. RN, MSc, General Hospital ‘Genimatas’, Athens

2. Professor in Medical School National and kapodistrian University of Athens

3. Professor in Nursing Department A΄ TEI, Athens

4. Laboratory Instructor in Nursing Department A΄ TEI, Athens

5. RN, MSc, NFESC, Phd (c) Head Nurse in General Hospital of Ioannina

6. Professor in Department of Social Work TEI, Athens



Abstract

Admission of young adult in Intensive Care Unit (ICU) consists a complex phenomenon with

various dimensions.

The aim of the present study was to explore the causes of admission in Intensive Care Unit of

young adult 18-30 years old according to their demographic variables.

Method and material: The sample of the present study consisted of individuals’ age 18-30 years

old that were hospitalized in Intensive Care Unit during 2005-07. Data was collected by the use

of a specially designed clinical protocol which besides the demographic data included variables

related to the causes of admission, the duration of treatment as well as the outcome of the

disease. For the analysis of data the statistical packet SPSS v.13 was used and the method x2.

Results: 74,9% of the sample studied was men and the 25,1% women. Regarding nationality,

78,4% were Greek whereas 21,6% were foreigners. The fist reason of admission in ICU was road

accidents with percentage 59,4%, pathological problems followed with 14,1%, the post-

operative period with 9,8%, work accidents with 5%, criminal actions with 4,2%, suicide

attempt with 4% and the use of drugs with 3,5%. The statistical analysis of data showed that :

regarding the relation of admission to marital status and occupation, students, private

employees and free-lancers who were not married were more likely to be involved in road

accident, p<0,001. The foreigners were admitted more frequently because of work accidents and

criminal actions with statistical significant difference compared to Greeks, p<0,001, respectively.

On the contrary, Greeks admitted less frequently because of suicide and pathological problems

with statistical significant difference compared to foreigners, p<0,001, respectively.

Conclusions: Social and demographic variables significantly affect admission of young in

Intensive Care Unit.

Key words: Admission in Intensive Care Unit, risk factors, demographic variables, mortality.


Tziallas Vasilios, Maurogenous 9,

11251, Ag. Panteleimon,

tel : 2108830048 & 6938121244,




Εισαγωγή

εισαγωγή νεαρών ενήλικων ατόμων στο

νοσοκομείο και ειδικότερα σε Μονάδες

Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) αποτελεί ένα

σύνθετο φαινόμενο που ποικίλει από χώρα σε

χώρα.1

Ως γνωστό, η λειτουργία της ΜΕΘ κρίνεται

απαραίτητη για την επιβίωση ασθενών, που

υπό διαφορετικές συνθήκες δεν θα μπορούσαν

να διατηρηθούν στη ζωή. Ειδικότερα, οι

ασθενείς που νοσηλεύονται σε ΜΕΘ είναι

εκείνοι που χρειάζονται στενή παρακολούθηση

και θεραπεία λόγω του ότι μια ή περισσότερες

ζωτικές τους λειτουργίες απειλούνται είτε από

οξεία νόσο είτε από επιπλοκή χειρουργικής ή

άλλης θεραπείας, όπως επίσης και οι ασθενείς

που έχουν ήδη ανεπάρκεια μιας ζωτικής

λειτουργίας όπως καρδιαγγειακής,

αναπνευστικής, νεφρικής, μεταβολικής ή

εγκεφαλικής. Επιπλέον, στο χώρο της ΜΕΘ

μεταφέρονται και οι βαρέως πάσχοντες όλων

των ιατρικών ειδικοτήτων, οι οποίοι παρά την

έκπτωση ζωτικών λειτουργιών,

έχουν πιθανότητα επιβίωσης και συνεπώς

χρήζουν εντατικής παρακολούθησης,

συστηματικής υποστήριξης, έγκαιρης

διάγνωσης και αιτιολογικής θεραπείας.1-3

Παρότι, ως κύρια αιτία εισαγωγής ατόμων σε

νοσοκομείο θεωρείται η νόσος, εντούτοις όσον

αφορά την εισαγωγή νεαρών ατόμων στη

Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) συχνά

ευθύνονται άλλοι παράγοντες που

συμβάλλουν σε ακραίες ή παραβατικές

συμπεριφορές. 3-5

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, οι κυριότεροι

παράγοντες που ευθύνονται για την εισαγωγή

των νέων σε ΜΕΘ είναι κοινωνικο-οικονομικοί

όπως φτώχεια, ανεργία ή ακόμα και

ψυχολογικοί όπως άγχος, χαμηλή

αυτοεκτίμηση, ανασφάλεια για το μέλλον, κ.ά.

Ως αποτέλεσμα, τα άτομα αυτά βιώνουν

κοινωνικό αποκλεισμό, ανικανότητα

προσαρμογής προς την κοινωνία, απόκλιση

από το κοινωνικά έννομο και αποδεκτό ή

αδυναμία ανάπτυξης υγιούς δράσης με

αποτέλεσμα να υιοθετούν επικίνδυνες ή

παραβατικές συμπεριφορές, όπως χρήση βίας,

κατάχρηση ουσιών κ.ά., οι οποίες σχετίζονται

στατιστικά σημαντικά με την εισαγωγή σε

ΜΕΘ. 3-5

Σκοπός της παρούσης εργασίας ήταν να

διερευνηθούν τα αίτια εισαγωγής ατόμων

ηλικίας 18-30 ετών σε Μονάδα Εντατικής

Θεραπείας με βάση τα δημογραφικά τους


Υλικό και μέθοδος

Στη παρούσα μελέτη διερευνήθηκε η

συχνότητα εισαγωγής νεαρού ενήλικου

πληθυσμού και συγκεκριμένα 18-30 ετών σε 6

Μονάδες Εντατικής Θεραπείας κατά το χρονικό

διάστημα 2005-2007, όπως επίσης και τα αίτια

Η



εισαγωγής τους με βάση τα δημογραφικά τους


Το συνολικό μέγεθος του δείγματος

καθορίστηκε από το πρώτο στάδιο της έρευνας

με βάση τις κλίνες που διαθέτουν για νοσηλεία

οι ΜΕΘ που επιλέχθηκαν. Ο τρόπος επιλογής

του δείγματος έγινε με τον συνδυασμό

διαστρωματοποιημένης και μη τυχαίας

δειγματοληψίας. Οι ΜΕΘ επιλέχθηκαν από το

σύνολο των δημόσιων ΜΕΘ του λεκανοπεδίου

Αττικής, με βάση το κριτήριο, ότι τα

νοσοκομεία στα οποία ανήκαν μπορούσαν να

υποστηρίξουν νοσηλεία βαρέως πασχόντων

ασθενών πριν ή μετά την εισαγωγή τους στη

ΜΕΘ.

Για τη συλλογή των στοιχείων

χρησιμοποιήθηκε ειδικά διαμορφωμένο

κλινικό πρωτόκολλο για τις ανάγκες της

έρευνας, το οποίο εκτός από τα δημογραφικά

στοιχεία περιελάμβανε και μεταβλητές που

αφορούσαν τα αίτια εισαγωγής σε ΜΕΘ, τη

διάρκεια νοσηλείας, όπως επίσης και την

έκβασή της.

Για την καταγραφή των στοιχείων

ακολουθήθηκαν όλοι οι κανόνες Ηθικής και

Δεοντολογίας και η έρευνα άρχισε κατόπιν

λήψης έγκρισης από την Επιστημονική

Επιτροπή του κάθε νοσοκομείου.

Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων έγινε

με το SPSS 13 και για την ανάλυση των

αποτελεσμάτων χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος

χ2.

Αποτελέσματα

Το σύνολο των εισαγωγών που

πραγματοποιήθηκαν στις έξι ΜΕΘ κατά τα έτη

2005-2007 ήταν 4252. Από το σύνολο των

εισαγωγών το 14,1% ήταν ηλικίας 18-30 ετών,

εκ των οποίων το 74,9% ήταν άνδρες και το

25,1% γυναίκες. Ως προς την υπηκοότητα, το

78,4% ήταν Έλληνες, ενώ αλλοδαποί ήταν το

21,6%. (Πίνακας 1)

Ως πρώτη αιτία εισαγωγής στις ΜΕΘ

καταγράφηκαν τα τροχαία ατυχήματα με

ποσοστό 59,4%, ακολούθησαν τα παθολογικά

προβλήματα με ποσοστό 14,1%, η

μετεγχειρητική παρακολούθηση με ποσοστό

9,8%, τα εργατικά ατυχήματα με ποσοστό 5%,

οι εγκληματικές ενέργειες με ποσοστό 4,2%, η

απόπειρα αυτοκτονίας με ποσοστό 4% και τα

ναρκωτικά με ποσοστό 3,5%.

Ως προς το φύλο και συγκεκριμένα για τους

άντρες, η κύρια αιτία εισαγωγής στις ΜΕΘ

ήταν τα τροχαία ατυχήματα σε ποσοστό

64,4%, ακολουθούσαν τα παθολογικά αίτια σε

ποσοστό 12%, η μετεγχειρητική

παρακολούθηση με 6,2%, τα εργατικά

ατυχήματα με 5,6%, οι εγκληματικές ενέργειες

με 5,3%, τα ναρκωτικά με 3,6%, και τέλος η

απόπειρα αυτοκτονίας με ποσοστό 2,9%.

(Πίνακας 2)

Για τις γυναίκες πρώτη αιτία εισαγωγής στις

ΜΕΘ αποτελούσαν τα τροχαία ατυχήματα με

ποσοστό 44,4%, ακολουθούσαν τα παθολογικά

αίτια με 20,5%, η μετεγχειρητική

παρακολούθηση με 20,5%, η απόπειρα



αυτοκτονίας με 7,3%, τα εργατικά ατυχήματα

με 3,3%, η χρήση ναρκωτικών με 3,3% και

τέλος εισαγωγή μετά από εγκληματικές

ενέργειες με ποσοστό 0,7%. (Πίνακας 2)

Ως προς τη σχέση τροχαίου ατυχήματος ανά

είδος οχήματος, από το σύνολο των τροχαίων

ατυχημάτων, το 60,1% οφείλονταν σε δίκυκλο

όχημα.

Σε ότι αφορά την κατανομή της ηλικίας ανά

αιτία εισόδου, βρέθηκε, ότι τα άτομα

νεαρότερης ηλικίας και συγκεκριμένα με μέσο

όρο ηλικίας 23 έτη εμπλέκονταν περισσότερο

συχνά σε τροχαία ατυχήματα, ενώ τα

μεγαλύτερα άτομα με μέσο όρο ηλικίας 27 έτη

εισάγονταν μετά από απόπειρα

αυτοκαταστροφής και ναρκωτικά. (Πίνακας 3)

Ως προς την εθνικότητα, για τους Έλληνες

άντρες, η πρώτη αιτία εισαγωγής στις ΜΕΘ

υπήρξαν τα τροχαία ατυχήματα σε ποσοστό

65,5%, ακολουθούσαν τα παθολογικά αίτια σε

ποσοστό 13,1%, η μετεγχειρητική

παρακολούθηση με 6,8%, τα ναρκωτικά με

4,3%, οι εγκληματικές ενέργειες με 4%, η

απόπειρα αυτοκτονίας με 3,4% και τέλος τα

εργατικά ατυχήματα με ποσοστό 2,8%. Για

τους Αλλοδαπούς άντρες, η πρώτη αιτία

εισαγωγής ήταν τα τροχαία ατυχήματα σε

ποσοστό 60,6%, ακολουθούσαν τα εργατικά

ατυχήματα με ποσοστό 15,2%, οι εγκληματικές

ενέργειες με 10,1%, τα παθολογικά αίτια με

8,1%, η μετεγχειρητική παρακολούθηση με

4%, και τέλος η εισαγωγή λόγω ναρκωτικών

και απόπειρας αυτοκτονίας με ποσοστό 1%,

αντίστοιχα. (Πίνακας 4)

Σχετικά με το επάγγελμα, βρέθηκε, ότι άνεργοι

ήταν: το 100% των ατόμων που εισήχθησαν

λόγω χρήσης ναρκωτικών ουσιών, το 85,7%

των ατόμων που εισήχθησαν λόγω

εγκληματικής ενέργειας, το 88,9% όσων

εισήχθησαν λόγω απόπειρας αυτοκτονίας, το

88,2% όσων εισήχθησαν λόγω μετεγχειρητικής

παρακολούθησης και το 81,8% όσων

εισήχθησαν λόγω παθολογικών αιτιών.

(Πίνακας 5)

Ως προς την οικογενειακή κατάσταση άγαμοι

ήταν το 95,8% των Ελλήνων και το 87,0% των

αλλοδαπών, ενώ άγαμες ήταν το 85,7% των

Ελληνίδων και το 41,7% των αλλοδαπών.

Ως προς τη συνάφεια της αιτίας εισόδου με την

οικογενειακή κατάσταση και το επάγγελμα

βρέθηκε, ότι οι φοιτητές, οι ιδιωτικοί

υπάλληλοι και οι ελεύθεροι επαγγελματίες που

ήταν άγαμοι είχαν αυξημένη πιθανότητα

εμπλοκής σε τροχαίο ατύχημα σε σχέση με

τους ανέργους και εργάτες, που ήταν άγαμοι,

96,6%, 90,6% και 93,9% με 53,2% και 52,9%,

αντίστοιχα, p<0,001.

Σύμφωνα με τη μονοπαραγοντική ανάλυση

ανά αιτία εισαγωγής, βρέθηκε στατιστικά

σημαντική διαφοροποίηση ανά αιτία

εισαγωγής σε ότι αφορά το μορφωτικό

επίπεδο. Συγκεκριμένα, στις εισαγωγές μετά

από τροχαίο ατύχημα, το 21,9% ήταν

απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ

στις εισαγωγές μετά από απόπειρα



αυτοκαταστροφής, απόφοιτοι τριτοβάθμιας

εκπαίδευσης ήταν το 14,3% . Αντιθέτως, το

100% που εισήχθησαν λόγω χρήσης

ναρκωτικών ουσιών και ύστερα από εργατικά

ατυχήματα ήταν απόφοιτοι δευτεροβάθμιας

εκπαίδευσης.

Ο μέσος όρος νοσηλείας των εισαχθέντων ήταν

14,9 ημέρες (Τυπική απόκλιση: 16,4)

Ως προς τους θανάτους ανά αιτία εισαγωγής,

το 60,9% των θανάτων στις ΜΕΘ οφείλονταν

σε τροχαία ατυχήματα, το 16,1% σε

παθολογικά αίτια και το 9,2% σε εργατικά

ατυχήματα. (Πίνακας 6)

Από τη στατιστική ανάλυση των

αποτελεσμάτων φάνηκαν τα εξής :

Οι αλλοδαποί εισάγονταν περισσότερο συχνά

λόγω εργατικών ατυχημάτων με στατιστικά

σημαντική διαφορά σε σχέση με τους Έλληνες,

p=<0,001.


λόγω εγκληματικών ενεργειών με στατιστικά

σημαντική διαφορά σε σχέση με τους Έλληνες,

p=<0,001.

Αντιθέτως, οι Έλληνες εισάγονταν

περισσότερο συχνά λόγω αυτοκτονιών με

στατιστικά σημαντική διαφορά σε σχέση με

τους αλλοδαπούς, p=<0,001.

Ως προς τη συχνότητα εισαγωγής λόγω

παθολογικών προβλημάτων, οι Έλληνες

εισάγονταν περισσότερο για παθολογικά αίτια

με στατιστικά σημαντική διαφορά σε σχέση με

τους αλλοδαπούς, p=<0,001. (Πίνακας 7)

Συζήτηση

Τα αποτελέσματα της παρούσης εργασίας

έδειξαν, ότι οι αιτίες εισαγωγής νεαρών

ατόμων σε ΜΕΘ σχετίζονταν με τα

δημογραφικά τους χαρακτηριστικά.

Η συντριπτική πλειοψηφία του υπό μελέτη

πληθυσμού που εισήχθη στις ΜΕΘ ήταν

άνδρες. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η

συχνότητα εισαγωγής ανδρών στις ΜΕΘ είναι

υψηλότερη σε σχέση με τις γυναίκες. Έρευνες

έχουν δείξει, ότι η αναλογία εισαγωγής

ανδρών/γυναικών στις ΜΕΘ λόγω τραύματος

είναι 4:1.6 Σύμφωνα με την έρευνα των Macken

και συν.,7 όπου διερευνήθηκαν εισαγωγές σε

νοσοκομείο μετά από τραύμα (ΜΕΘ και

κλινικές) βρέθηκε, ότι το 70% ήταν άνδρες.

Ομοίως, άλλες ερευνητικές μελέτες που

διερεύνησαν τις εισαγωγές ατόμων νεαρής

ηλικίας σε κλινικές λόγω επικίνδυνων

συμπεριφορών, έδειξαν υψηλότερη συχνότητα

εισαγωγών των ανδρών, ενώ ως προς τις αιτίες

εισαγωγής βρέθηκε, ότι το 84% των

εισαγωγών των ανδρών οφείλονταν σε

τραύμα, το 78% σε τραύμα προσώπου και το

70% οφείλονταν σε τροχαία ατυχήματα.8,9

Τα αποτελέσματα της παρούσης μελέτης ως

προς το φύλο έδειξαν, ότι κύρια αιτία

εισαγωγής ήταν τα τροχαία ατυχήματα τόσο

για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες.

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, οι άνδρες

εισάγονταν στις ΜΕΘ μετά από τροχαίο

ατύχημα περισσότερο συχνά σε σχέση με τις

γυναίκες. Συγκεκριμένα, το 2006, τα ¾



περίπου των θανάτων ατόμων ηλικίας 20-29

ετών ήταν άντρες, όπως επίσης και το 80%

των βαριά τραυματιών από τροχαία

ατυχήματα. Αντιθέτως, οι γυναίκες

αποτελούσαν το 38% περίπου των βαριά

τραυματισμένων από τροχαία ατυχήματα και

συνεπώς των ατόμων που εν δυνάμει

μπορούσαν να εισαχθούν σε ΜΕΘ. Πιθανόν, οι

άνδρες είτε οδηγούν περισσότερο επικίνδυνα

συγκριτικά με τις γυναίκες αδιαφορώντας για

τους κανόνες σωστής οδικής συμπεριφοράς

είτε οδηγούν υπό την επήρεια ουσιών, όπως

αλκοόλ ή εξαρτησιογόνων ουσιών. Είναι

γνωστό, ότι η Ελληνική κοινωνία είναι

περισσότερο ανεκτική σε ορισμένες

συμπεριφορές των αντρών (ξενύχτια, λήψη

αλκοόλ, οδήγηση μετά από διασκέδαση κ.ά.)

ενώ αλλάζει στάση όταν αυτές οι

συμπεριφορές απορρέουν από το γυναικείο

φύλο.10-14Η ερμηνεία αυτή επιβεβαιώνεται από

στατιστικά στοιχεία της Υπηρεσίας επίσημων

εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων που

έδειξαν, ότι κατά το έτος 2006 περισσότεροι

άνδρες ανέφεραν, ότι οδηγούσαν μετά από

χρήση αλκοόλ.15

Ανεξαρτήτως πάντως φύλου, έρευνες από

διεθνή βιβλιογραφία έχουν δείξει ποσοστά

εισαγωγής λόγω τροχαίων ατυχημάτων από

52% έως 72,6%. Πιθανόν, η διαφορά αυτή να

οφείλεται στο οδικό δίκτυο της κάθε χώρας,

στο βαθμό συμμόρφωσης των οδηγών όπως

επίσης και στον έλεγχο από τις αρχές.10-17

Ως προς τη σχέση τροχαίου ατυχήματος ανά

είδος οχήματος, από το σύνολο των τροχαίων

ατυχημάτων το 60,1% οφείλονταν σε δίκυκλο

όχημα. Από το εύρημα αυτό διεξάγεται το

συμπέρασμα, ότι κατά τη διερεύνηση της

συχνότητας τροχαίων ατυχημάτων θα πρέπει

να συνεκτιμώνται και άλλοι παράγοντες που

αφορούν το είδος του μεταφορικού μέσου, την

ποιότητα του οδικού δικτύου και την τήρηση

βασικών αρχών οδικής συμπεριφοράς, όπως

είναι η καθιέρωση της ζώνης ασφαλείας και η

μείωση των ορίων ταχύτητας. Δεδομένου, ότι

τα τροχαία ατυχήματα συνεπάγονται άμεσες

και έμμεσες οικονομικές επιπτώσεις για κάθε

χώρα καθότι σχετίζονται με αυξημένο χρόνο

νοσηλείας και μείωση του βαθμού

παραγωγικότητας, θα πρέπει αφενός να

αξιολογείται συστηματικά ο βαθμός

συμμόρφωσης των οδηγών προς τους κανόνες

οδικής συμπεριφοράς αφετέρου ο ελεγκτικός

μηχανισμός του κράτους να είναι ιδιαίτερα

αυστηρός.10,19-21

Επίσης, τα αποτελέσματα της παρούσης

μελέτης έδειξαν, ότι οι αυτοκτονίες

αποτελούσαν μια από τις αιτίες εισόδου σε

ΜΕΘ. Ομοίως, η έρευνα των Akbaba και συν.,22

που εκπονήθηκε στην Τουρκία έδειξε, ότι οι

αυτοκτονίες αφορούσαν το 2,4% των

εισαγωγών στα νοσοκομεία (ΜΕΘ και

κλινικές). Παρότι, από τη βιβλιογραφία

υποστηρίζεται, ότι η αυτοκτονία αποτελεί μία

από τις κύριες αιτίες θανάτου εφήβων,

εντούτοις στη παρούσα έρευνα βρέθηκε, ότι



άτομα με μέσο όρο ηλικίας 27 έτη εισάγονται

λόγω απόπειρας αυτοκτονίας και χρήσης

ναρκωτικών ουσιών.22,23 Το εύρημα αυτό

πιθανόν να αντανακλά τη απόγνωση που

βιώνουν τα μεγαλύτερα άτομα λόγω της

αποτυχίας εκπλήρωσης στόχων, οραμάτων και

φιλοδοξιών, μπορεί όμως και να σχετίζεται με

άλλα βαθύτερα αίτια, όπως είναι αποτυχία σε

διαπροσωπικές σχέσεις, χαμηλή αυτοεκτίμηση,

απουσία στήριξης ακόμα και ύπαρξη

προβλημάτων από τη ψυχική σφαίρα, όπως

είναι η κατάθλιψη.

Ως προς τη σειρά εμφάνισης αιτιών

εισαγωγής επίσης βρέθηκε, ότι τα τροχαία

ατυχήματα αποτελούν την πρώτη και κοινή

αιτία εισαγωγής σε ΜΕΘ τόσο για τους

Έλληνες όσο και για τους αλλοδαπούς, ενώ οι

επόμενες αιτίες διαφέρουν. Συγκεκριμένα, για

τους αλλοδαπούς η δεύτερη αιτία ήταν τα

εργατικά ατυχήματα και τρίτη οι

εγκληματικές ενέργειες. Τα ευρήματα αυτά

επιβεβαιώνονται από το Σώμα Επιθεώρησης

Εργασίας (ΣΕΠΕ), όπου η συχνότητα των

εργατικών ατυχημάτων στους μετανάστες

είναι περίπου δύο φορές μεγαλύτερη σε σχέση

με τους Έλληνες.24

Το εύρημα της παρούσης μελέτης, ότι οι

αλλοδαποί εισάγονταν περισσότερο συχνά

λόγω εργατικών ατυχημάτων σε σχέση με τους

Έλληνες αποδίδεται στο γεγονός, ότι αφενός

ασκούν κυρίως επαγγέλματα χειρωνακτικού

τύπου, αφετέρου, ότι ο ελεγκτικός μηχανισμός

στο περιβάλλον εργασίας είναι ανεπαρκής και

τα μέτρα ασφαλείας περιορισμένα. Μια μια

άλλη πιθανή ερμηνεία του ευρήματος είναι, ότι

οι αλλοδαποί βιώνουν ποικίλα και πολύπλοκα

προβλήματα τα οποία συντελούν στην μείωση

της επαγγελματικής απόδοσης, η οποία

έμμεσα οδηγεί σε απροσεξία κατά την άσκηση

του επαγγέλματος.

Ως προς την επαγγελματική κατάσταση,

βρέθηκε, ότι οι άνεργοι εισάγονταν

περισσότερο συχνά μετά από εγκληματικές

ενέργειες και απόπειρες αυτοκτονίας και

λιγότερο συχνά μετά από τροχαία ατυχήματα.

Παρότι, η οικονομική ανάλυση της

εγκληματικότητας άρχισε σχετικά πρόσφατα

και συγκεκριμένα τη δεκαετία του 60 από τον

ερευνητή Fisher, εντούτοις από τη τρέχουσα

βιβλιογραφία καταδεικνύεται, ότι οι μειωμένοι

οικονομικοί πόροι, η εισοδηματική ανισότητα

και κυρίως η ανεργία όχι μόνο σχετίζονται

στατιστικά με την εγκληματικότητα αλλά

παίρνουν ανησυχητικές διαστάσεις σε

παγκόσμια κλίμακα. Έρευνες έχουν δείξει, ότι η

μακροχρόνια ανεργία σχετίζεται περισσότερο

με την εγκληματικότητα καθώς το άτομο δεν

ωθείται σε εγκληματικές ενέργειες αμέσως

μετά από την απώλεια της εργασίας του αλλά

μετά την πάροδο χρόνου, όπου είτε

ψυχολογικοί παράγοντες, όπως είναι η

αδυναμία απασχόλησης σε νέα θέση είτε

οικονομικοί παράγοντες, όπως είναι μείωση

των διαθέσιμων πόρων, ωθούν το άτομο στην

εγκληματικότητα. Αναλυτικότερα, από την

ανασκόπηση της βιβλιογραφίας,



υποστηρίζεται ότι τρεις παράγοντες

ευθύνονται κυρίως για την εγκληματικότητα.

Πρώτον, οι οικονομικοί παράγοντες,

εκφρασμένοι μέσω των μεγεθών της

εισοδηματικής ανισότητας και της ανεργίας,

δεύτερον οι κοινωνικοί παράγοντες όπως είναι

το μορφωτικό επίπεδο, το φύλο, η ηλικία

ακόμα και τέλος οι παράγοντες που

σχετίζονται με την πρόληψη και την

καταστολή της εγκληματικότητας, όπως είναι

το μέγεθος και το έργο του δυναμικού των

αρχών δημόσιας τάξης, η αυστηρότητα των

ποινών που προέρχεται από το σύστημα

δικαιοσύνης, καθώς και οι συνθήκες

λειτουργίας των σωφρονιστικών ιδρυμάτων.

Επιπροσθέτως, η σχέση ανεργίας και

εγκληματικότητας έχει διπλή όψη, αφενός, η

ίδια η ανεργία ωθεί στην εγκληματικότητα

αφετέρου, τα άτομα που έχουν καταδικαστεί

λόγω εγκληματικών πράξεων και έχουν εκτίσει

τις ποινές τους δυσκολεύονται κατά την

αναζήτηση εργασίας λόγω μειωμένων

ευκαιριών για μια νόμιμη εργασία. Αξίζει να

σημειωθεί, ότι η ανεργία σχετίζεται στατιστικά

σημαντικά με συγκεκριμένες κατηγορίες

αδικημάτων, όπως είναι ληστείες, κλοπές

αδικήματα κατά της ιδιοκτησίας και επιθέσεις

ναρκωτικών, ενώ αδικήματα όπως οι

ανθρωποκτονίες και οι βιασμοί δεν φαίνεται

να επηρεάζονται τόσο ισχυρά από την αγορά

εργασίας. 25-29

Από τα αποτελέσματα της παρούσης έρευνας,

φάνηκε, ότι οι άγαμοι αποτελούσαν την

πλειοψηφία των εισαγωγών στις ΜΕΘ. Είναι

ευρέως αποδεκτό, ότι οι αυξημένες απαιτήσεις

της σύγχρονης κοινωνίας, όπως επίσης οι

αλλαγές στις στάσεις και στις απόψεις και

γενικότερα στην κουλτούρα των νεαρών

ατόμων αποτελούν σημαντικούς

παράγοντες καθυστέρησης δημιουργίας οικογέ

νειας. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την

απογραφή 2001, περίπου 2 στις 5 γυναίκες και

3 στους 5 άντρες, ηλικίας έως 20 ετών ήταν

άγαμοι.6 Μια πιθανή ερμηνεία του ευρήματος

της παρούσης μελέτης είναι, ότι οι άγαμοι

στερούνται οικογενειακής στήριξης με

αποτέλεσμα να υιοθετούν επικίνδυνες

συμπεριφορές, όπως υπερκατανάλωση

αλκοόλ, χρήση ναρκωτικών ουσιών, κ.ά., οι

οποίες ευθύνονται στατιστικά σημαντικά με

την εισαγωγή νέων στις ΜΕΘ.

Ως προς τη συνάφεια της αιτίας εισόδου με το

επάγγελμα και την οικογενειακή κατάσταση,

βρέθηκε, ότι οι άγαμοι φοιτητές, ιδιωτικοί

υπάλληλοι και ελεύθεροι επαγγελματίες είχαν

αυξημένη πιθανότητα εμπλοκής σε τροχαίο

ατύχημα σε σχέση με τους άγαμους ανέργους

και εργάτες. Μια πιθανή ερμηνεία του

ευρήματος είναι, ότι τα άτομα αυτά βιώνουν

υψηλής έντασης άγχος με αποτέλεσμα να είναι

περισσότερο ευάλωτοι στην πρόκληση

τροχαίου ατυχήματος. Για την καλύτερη

αξιολόγηση του ευρήματος θα πρέπει να

συνεκτιμάται το γεγονός, ότι η πλειοψηφία

των τροχαίων ατυχημάτων στην Ελλάδα

λαμβάνει χώρα κυρίως νύχτα Σαββατο-



Κύριακου και τα άτομα έχουν τη οικονομική

δυνατότητα ή τον χρόνο λόγω της ιδιότητας

τους (φοιτητές) να διασκεδάζουν συχνότερα

σε σχέση με τους άνεργους και τους εργάτες,

άρα έχουν αυξημένες πιθανότητες εμπλοκής σε

τροχαίο ατύχημα.

Τα αποτελέσματα της παρούσης μελέτης

έδειξαν, ότι τα τροχαία ατυχήματα

αποτελούσαν τη συχνότερη αιτία θνητότητας

στις ΜΕΘ. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, τα

οδικά τροχαία ατυχήματα στη Ελλάδα

αποτελούν την τρίτη αιτία θανάτου στο γενικό

πληθυσμό μετά από τα καρδιαγγειακά

νοσήματα και τα νεοπλάσματα. Ομοίως από

την Διεθνή βιβλιογραφία, υποστηρίζεται, ότι

τα οδικά τροχαία ατυχήματα αποτελούν μια

από τις συχνότερες αιτίες θανάτου στα άτομα

ηλικίας 15–44 ετών στη Γερμανία, στην

Αυστραλία, στις ΗΠΑ, στη Γαλλία, στην

Ιαπωνία και στην Αγγλία και η συχνότητά τους

είναι διπλάσια σε σχέση με εκείνη που

παρατηρείται σε άτομα οποιασδήποτε άλλης

ηλικίας.10,11,16

Όσον αφορά το εύρημα της παρούσης μελέτης,

ότι οι αλλοδαποί άντρες εισάγονταν στις ΜΕΘ

λιγότερο συχνά για λόγους υγείας, πιθανόν να

οφείλεται στο γεγονός, ότι οι αλλοδαποί

νεαρής ηλικίας, έρχονται στην Ελλάδα υγιείς,

κυρίως για εργασία. Αναλυτικότερα, σύμφωνα

με στατιστικά στοιχεία, το 49,4% του συνόλου

των αλλοδαπών στην Ελλάδα είναι ηλικίας

20-30 ετών, εκ των οποίων το 59% φεύγει

από την Ελλάδα πριν από τα πέντε έτη.30,31


λόγω εγκληματικών ενεργειών με στατιστικά

σημαντική διαφορά σε σχέση με τους Έλληνες.

Παρότι, οι αλλοδαποί μετά την είσοδο τους στη

χώρα επιθυμούν να ζήσουν ως οικονομικοί

μετανάστες χωρίς εγκληματικές διαθέσεις,

εντούτοις από τη βιβλιογραφία διαφαίνεται,

ότι λόγω της αδυναμίας ευρέσεως εργασίας και

κατά την προσπάθεια τους να επιβιώσουν

καταφεύγουν σε εγκληματικές ενέργειες, όπως

ληστείες και κλοπές. Ο αριθμός των

αλλοδαπών δραστών κυρίως σε εγκλήματα

κατά της περιουσίας εμφανίζει αυξητικές

τάσεις, που είναι σύστοιχες με τον κατ’ έτος

αυξανόμενο αριθμό των αλλοδαπών στη χώρα

μας.32-35

Αντιθέτως, οι Έλληνες εισάγονταν

περισσότερο συχνά λόγω αυτοκτονιών με

στατιστικά σημαντική διαφορά σε σχέση με

τους αλλοδαπούς. Το εύρημα αυτό πιθανόν να

αποδίδεται στις διαφορετικές ανάγκες που

βιώνουν οι Έλληνες συγκριτικά με τους

αλλοδαπούς, οι οποίες δεν περιορίζονται μόνο

στην εύρεση εργασίας. Στρεσογόνα γεγονότα

της ζωής όπως είναι οι χωρισμοί, η απώλεια

της κοινωνικής θέσης, οι απογοητεύσεις καθώς

και η εμπειρία επανειλημμένων αποτυχιών στη

ζωή, μπορεί να οδηγήσουν τους νέους σε

αυτοκτονία, ως αντίδραση απέναντι στα

αδιέξοδα που βιώνουν. Επίσης, το εύρημα αυτό

πιθανόν να αντανακλά τα προβλήματα του

«δυτικού πολιτισμού» που συνοδεύονται από

υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, χρήση



ναρκωτικών ουσιών ή οφείλονται σε ψυχικές

διαταραχές.32-35

Περιορισμοί μελέτης: Για να διερευνηθούν οι

κοινωνικοί και δημογραφικοί δείκτες

εισαγωγής των νέων στις ΜΕΘ, ως νέοι

ορίσθηκαν τα άτομα ηλικίας 18-30 ετών,

δεδομένου, ότι σε αυτή την ηλικιακή ομάδα

εκλείπουν σε μεγάλο βαθμό άλλοι σοβαροί

λόγοι εισαγωγής στις ΜΕΘ, που σχετίζονται

κυρίως με άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.


Κοινωνικοί και δημογραφικοί παράγοντες

επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό την εισαγωγή

των νέων στις ΜΕΘ. Οι άντρες ανεξαρτήτου

υπηκοότητας, καθώς και οι άγαμοι

ανεξαρτήτως φύλου και υπηκοότητας,

κινδυνεύουν περισσότερο να εισαχθούν στις

ΜΕΘ σε σχέση με τις γυναίκες και τους

έγγαμους αντίστοιχα. Τα τροχαία ατυχήματα

αποτελούν ανεξαρτήτως φύλου και

εθνικότητας έναν από τους σημαντικότερους

λόγους εισαγωγής των νέων στις ΜΕΘ,

ταυτόχρονα αποτελούν τη συχνότερη αιτία

θνησιμότητας και για τα δύο φύλα.


1. Despins LA. Patient safety and

collaboration of the intensive care unit

team. Crit Care Nurse.2009;29(2):85-91.

2. Stockwell DC., Slonim AD. Quality and

safety in the intensive care unit.

Intensive Care Med. 2006;21(4):199-

210.

3. Winters B., Dorman T. Patient-safety and

quality initiatives in the intensive-care

unit. Curr Opin Anaesthesiol.

2006;19(2):140-5.

4. Ραγιά Α.. Βασική Νοσηλευτική. Copyright

Αφροδίτη Χρ. Ραγιά. Αθήνα 1987.

5. Σαρρής Μ.. Κοινωνιολογία της υγείας και

ποιότητα ζωής. Εκδόσεις Παπαζήσης,

Αθήνα 2001.

6. Mitchell V.T., Scarlett M.D.. Trauma

Admissions to the ICU of the University

Hospital of the West Indies, Kingston,

Jamaica. ITACCS Fall/Winter 2001,

Volume 11, Number 2, p.p: 86-88.

7. Macken L., Manovel A. Trauma bypass in

south-eastern Sydney: An 8-year review.

Emergency Medicine Australasia.2005,

Volume 17, Issue 2, p.p : A1 – 101.

8. Paibul Suriyawongpaisal, Somchai

Kanchanasut. Road traffic injuries in

Thailand: Trends, selected underlying

determinants and status of intervention.

International Journal of Injury Control

and Safety Promotion, 2003, Volume 10,

Issue 1 & 2 , p.p: 95 – 104.

9. Sabariah F.J., Ramesh N., Mahathar A.W..

National Trauma Database (NTrD) –

Improving Trauma Care: First Year

Report. Med J Malaysia. 2008, Vol 63

Supplement C September.



10. Καρδαρά Μ., Παπαζαφειροπούλου Α.,

Παππάς Σ. Οδικά τροχαία ατυχήματα

Επιδημιολογία, παράγοντες κινδύνου και

μέτρα πρόληψης. Αρχεία Ελληνικής

Ιατρικής, 2009; 26(6):751-758.

11. Kardara M, Kondakis X. Road traffic

accidents in Greece: Recent trends

(1981–1991). Eur J Epidemiol

1997;13:765–770.

12. Γ.Γ. ΕΣΥΕ1, Θάνατοι 2000-2006.

Στατιστικά Στοιχεία /Δημογραφία / -

Φυσική Κίνηση Πληθυσμού - Θάνατοι .

Θάνατοι στην Ελλάδα κατά τα έτη 2000-

2006, κατά φύλο και ηλικία του

θανούντος. Διαδικτυακή σελίδα:

http://www.statistics.gr/gr_tables/S201

_SPO_4_TS_00_06_2_Y.pdf Ημερομηνία

πρόσβασης : 3-9- 2008.

13. Γ.Γ.ΕΣΥΕ2, 2006 Στατιστικά Στοιχεία / -

Δημόσια Τάξη / - Οδικά Τροχαία

Ατυχήματα . Πίνακας 44: Πρόσωπα

παθόντα από οδικά τροχαία ατυχήματα,

κατά ηλικία, φύλο και κατηγορία

(οδηγοί, μεταφερόμενοι, πεζοί).

Διαδικτυακή σελίδα:

http://www.statistics.gr/gr_tables/S801

_SDT_1_TB_AN_06_44_Y.pdf

Ημερομηνία πρόσβασης: 3-9- 2008.

14. Γ.Γ. ΕΣΥΕ7, 2006. Στατιστικά Στοιχεία /

- Δημόσια Τάξη / - Οδικά Τροχαία

Ατυχήματα . Πίνακας 47. Κατανομή

ατόμων που έκαναν ή μη χρήση ζώνης

ασφαλείας σε εμπλακέντες οδηγούς και

παθόντες επιβάτες κατά ηλικία, φύλο

και έκβαση. Διαδικτυακή σελίδα:http://

www.statistics.gr/gr_tables/S801_SDT_1

_TB_AN_06_47_Y.pdf. Ημερομηνία

πρόσβασης : 3-9- 2008.

15. European Monitoring Centre for Drugs

and Drug Addiction. EMCDDA :

Publications : National reports : National

report 2007: Greece (2006 Data)

http://www.emcdda.europa.eu/html.cfm

/index61269EN.html.Ημερομηνία

Πρόσβασης : 4/8/2008.

16. Ruehsen MM., Abdul-Wahab AW. The

Epidemiology of Trauma in an Intensive

Care Unit in Bahrain. Journal of Trauma-

Injury Infection & Critical Care.

1989;29(1):31-37.

17. Singh B., Palimar V., Arun M., Mohanty

MK.. Profile of trauma related mortality

at Manipal. Kathmandu University

Medical Journal, 2008, Vol. 6, No. 3, Issue

23, 393-398.

18. Marmor M., Parnes N., Aladgem D.,

Birshan V., Sorkine P., Halpern P.

Characteristics of road traffic accidents

treated in an urban trauma center. Isr

Med Assoc J. 2005;7(1):9-12.

19. Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης

Ναρκωτικών και Τοξικομανίας,

Ε.Κ.ΤΕ.Π.Ν., 2006. Ετήσια έκθεση 2003-

Κατάσταση του προβλήματος των

ναρκωτικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση

και τη Νορβηγία. Λουξεμβούργο:



Υπηρεσία επίσημων εκδόσεων των

Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 2003.

Διαδικτυακή σελίδα: http://www.emcdd

a.europa.eu/publications.Ημερομηνία

Πρόσβασης : 4/8/2007

20. Vorko-Jović A., Kern J., Biloglav Z.. Risk

factors in urban road traffic accidents. J

Safety Res 2006; 37(1):93–98.

21. Valent F., Schiava F., Savonitto C., Gallo

T., Brusaferro S., Barbone F. Risk factors

for fatal road traffic accidents in Udine,

Italy. Accid Anal Prev. 2002;34(1):71-84.

22. Akbaba M., Nazlican E., Demirhindi H.,

Sütoluk Z., Gökel Y.. Etiological and

demographical characteristics of acute

adult poisoning in Adana, Turkey.

Human & Experimental Toxicology.2007,

Vol. 26, No. 5, pages : 401-406.

23. Moskos MA., Achilles J., Gray D.

Adolescent suicide myths in the United

States.Crisis. 2004;25(4):176-82.

24. Nordentoft M. Prevention of suicide and

attempted suicide in Denmark.

Epidemiological studies of suicide and

intervention studies in selected risk

groups.Dan Med Bull. 2007;54(4):306-

69.

25. Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας (ΣΕΠΕ).

Έκθεση Πεπραγμένων ΣΕΠΕ, έτους

2006. Επιμέλεια: Διεύθυνση

Προγραμματισμού και συντονισμού

Τεχνικής και Υγειονομικής Επιθεώρησης

Σ.ΕΠ.Ε., & Διεύθυνση Προγραμματισμού

και συντονισμού Κοινωνικής

Επιθεώρησης Σ.ΕΠ.Ε. Μορφή αρχείου:

PDF,

http://www.ypakp.gr/uploads/docs/21

39.pdf. Ημερομηνία πρόσβασης :

10/11/2008.

26. Fleisher B. The Effect of Unemployment

on Juvenile Delinquency. The Journal of

Political Economy, 1963, Vol. 71, No.6,

p.p: 543 – 555.

27. Fleisher, B. The Effects of Income on

Delinquency. American Economic

Review, 1966,Vol. 56, No. (1/2), p.p: 118

– 137.

28. Entorf H., Spengler H. "Socioeconomic

and demographic factors of crime in

Germany: Evidence from panel data of

the German states" International Review

of Law and Economics, 2000, Vol. 20,

No.1, p.p: 75 – 106.

29. Machin S., Meghir C. "Crime and

Economic Incentives". Journal of Human

Resources, 2004, Vol. 39, No. 4, p.p: 958

– 979.

30. Edmark K. "Unemployment and crime: Is

there a connection?". Scandinavian

Journal of Economics, 2005, Vol. 107, No.

2, p.p: 353 – 373.

31. Γ.Γ.ΕΣΥΕ 15, 2001. Στατιστικά Στοιχεία /

- Απογραφή Πληθυσμού / -

Δημογραφικά Στοιχεία - Τόμος ΙΙ

(Μόνιμος Πληθυσμός) . Πίνακας 1:

Πληθυσμός κατά φύλο και ηλικία. Διαδικ



τυακή σελίδα:http://www.statistics.gr/g

r_tables/S1101_SAP_3_TB_DC_01_01_Y.p

df . Ημερομηνία πρόσβασης: 10/8 2008.

32. Μαράτου Λ., Γκαζόν Ε. Έκθεση:

Μετανάστευση και υγεία- πρόνοια.

Αποτίμηση της υπάρχουσας

κατάστασης-Προκλήσεις και προοπτικές

βελτίωσης (Ερευνητικό έργο). Εθνικό

Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ),

Αθήνα 2005.

33. Moehling C., Piehl AM. Immigration,

crime, and incarceration in early

twentieth-century America.Demography.

2009;46(4):739-63.

34. Gabrielsen G., Kramp P. Forensic

psychiatric patients among immigrants

in Denmark--diagnoses and criminality.

Nord J Psychiatry. 2009;63(2):140-7.

35. Duleep HO., Dowhan DJ. Research on

immigrant earnings. Soc Secur Bull.

2008;68(1):31-50.



Πίνακας 1: Κατανομή του δείγματος με βάση τα δημογραφικά χαρακτηριστικά.

Πίνακας 2: Πίνακας συχνοτήτων εισαγωγής στις ΜΕΘ ανά αιτία εισαγωγής και φύλο.

Φύλο Αιτία Εισόδου Άντρες Γυναίκες

Ν % Ν % Τροχαία 290 64,4% 67 44,4%

Χειρουργείο -

Μετεγχειρητική παρακολούθηση

28 6,2% 31 20,5%

Παθολογικό 54 12,0% 31 20,5%

Απόπειρα Αυτοκτονίας 13 2,9% 11 7,3%

Ναρκωτικά 16 3,6% 5 3,3%

Εργατικά Ατυχήματα / ΠΑΥ 25 5,6% 5 3,3%

Εγκληματική Ενέργεια 24 5,3% 1 ,7%

Συχνότητες N % Φύλο Άντρες 450 74,9 Γυναίκες 151 25,1 Υπηκοότητα Έλληνες 471 78,4 Αλλοδαποί 130 21,6 Τόπος διαμονής Νομός Αττικής 351 69,8

Επαρχία 96 19,1 Νησί 56 11,1 Επάγγελμα Άνεργοι 124 45,6 Ελεύθεροι επαγγελματίες 39 14,3 Ιδ, υπάλληλοι 45 16,5 Αγρότες 2 0,7 Φοιτητές 31 11,4 Δημ, Υπάλληλοι 2 0,7 Εργάτες 29 10,7 Μορφωτικό επίπεδο Αναλφάβητοι/Πρωτοβάθμιο 12 5,0

Δευτεροβάθμιο 187 78,2 Τριτοβάθμιο 40 16,7 Οικογενειακή Κατάσταση Άγαμοι 306 90,8



Πίνακας 3: Κατανομή ηλικίας ανά αιτία εισόδου.

Ηλικία

Διάμεσος

Ενδοτεταρτημοριακό

εύρος

Αιτία Εισόδου Τροχαία 23,0 7,0


Μετεγχειρητική

παρακολούθηση

24,0 6,0

Παθολογικό 26,0 6,0

Απόπειρα

Αυτοκτονίας 27,0 6,8

Ναρκωτικά 27,0 5,0

Εργατικά Ατυχήματα

/ ΠΑΥ 25,5 4,3

Πίνακας 4: Πίνακας συχνοτήτων εισαγωγής στις ΜΕΘ ανά αιτίας εισόδου φύλο και

Υπηκοότητα.

Φύλο Άντρες Γυναίκες Υπηκοότητα Υπηκοότητα

Αιτία Εισόδου Έλληνες Αλλοδαποί Έλληνες Αλλοδαποί N % N % N % N %

Τροχαία 230 65,5% 60 60,6% 56 46,7% 11 35,5%

Χειρουργείο – Μετεγχει/τική παρακ/θηση

24 6,8% 4 4,0% 24 20,0% 7 22,6%

Παθολογικό 46 13,1% 8 8,1% 23 19,2% 8 25,8%

Απόπειρα Αυτοκτονίας 12 3,4% 1 1,0% 10 8,3% 1 3,2%

Ναρκωτικά 15 4,3% 1 1,0% 2 1,7% 3 9,7%

Εργατικά Ατυχήματα / ΠΑΥ 10 2,8% 15 15,2% 5 4,2% 0 ,0%

Εγκληματική Ενέργεια 14 4,0% 10 10,1% 0 ,0% 1 3,2%



Πίνακας 5: Συχνότητα εισαγωγών στις ΜΕΘ ανέργων, σε σχέση με το επάγγελμα και την αιτία

εισαγωγής.

Άνεργοι

Αιτία Εισόδου

Ν %

Τροχαία 62 34,6%




15 88,2%

Παθολογικό 18 81,8%

Απόπειρα Αυτοκτονίας 8 88,9%

Ναρκωτικά 8 100%

Εργατικά Ατυχήματα / ΠΑΥ 1 4,3%

Εγκληματική Ενέργεια 12 85,7%

Πίνακας 6: Πίνακας συχνοτήτων θανάτων στις ΜΕΘ ανά αιτία εισαγωγής.

Θάνατος

Αιτία Εισόδου Όχι Ναι

Ν % Ν %

Τροχαία 304 59,4% 53 60,9%




55 10,7% 4 4,6%

Παθολογικό 71 13,9% 14 16,1%


Ναρκωτικά 19 3,7% 2 2,3%

Εργατικά Ατυχήματα / ΠΑΥ 21 4,1% 8 9,2%

Εγκληματική Ενέργεια 21 4,1% 4 4,6%



Πίνακας 7: Πίνακας συνάφειας αιτίας εισόδου ανά υπηκοότητα στους άντρες.

Φύλο

Άντρες

Υπηκοότητα

Αιτία Εισόδου Έλληνες Αλλοδαποί

N % N %

Τροχαία 230 65,5% 60 60,6%




24 6,8% 4 4,0%

Παθολογικό 46 13,1% 8 8,1%


Ναρκωτικά 15 4,3% 1 1,0%

Εργατικά Ατυχήματα /

ΠΑΥ 10 2,8% 15 15,2%

Εγκληματική Ενέργεια 14 4,0% 10 10,1%