НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛЫН ... - ncle.mn 2015-compressed.pdf ·...

НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛЫН ҮНДЭСНИЙ ТӨВ

НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛЫН БОДЛОГЫН БАРИМТ БИЧГИЙН

ЭМХЭТГЭЛ

УЛААНБААТАР2015

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

2

НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛЫН БОДЛОГЫНБАРИМТ БИЧГИЙН ЭМХЭТГЭЛ

Эмхэтгэсэн: Ц.Баяржаргал(НТБҮТөвийнмэргэжилтэн)

Хянасан: Л.Болортунгалаг(НТБҮТөвийнзахирал)

Т.Хантулга(НТБҮТөвийнахлахмэргэжилтэн)

©2015.Насантуршийнболовсролынүндэснийтөв

Насантуршийнболовсролынүндэснийтөвийнхэвлэхүйлдвэртхэвлэв.Хэвлэлийнтехникч:З.Пүрэвсүрэн

Хэвлэгч:Ж.Өлзийсайхан

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

3

АГУУЛГА

Өмнөхүг 4Боловсролынтухайхууль 5Төрөөсболовсролынталаарбаримтлахбодлого 34Насантуршийнболовсролынталаарбаримтлахчиглэл 40

Амьдрахухаандсуурилсанэрүүлмэндийнболовсролыгдэмжихтанхимажиллуулахудирдамж

47

Дэлхийнболовсролынчуулган2015 49

БСШУ-нысайдын2013оны08-рсарын13-ныөдрийнА/293тооттушаал

51

Ерөнхийболовсролынсургуулийнбагшийнажлыгүнэлэх,дүгнэхжурам

52

ШинэчлэлийнЗасгийнгазрынБоловсролынсалбарын2015-2016оныхичээлийнжилийнзорилт

56

Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнхөтөлбөрөөрсургалтявуулахжурам

59

Албанбусболовсролынамьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр 63

Амьдрахухаандсуурилсанбичигүсгийнсургалтынхөтөлбөр 77Албанбусболовсролынэрүүлмэндийнсургалтынхөтөлбөр 138Холимогбүлгийнсургалтынхөтөлбөр 149

Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсролынбагшбэлтгэхсургалтынхөтөлбөр

156

Ашигласанматериал 185

Номзүй 185

Заримүгийнтовчтайлбар 187

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

4

ӨМНӨХ ҮГ

2012 оноос Шинэчлэлийн Засгийн газрын бодлогын хүрээнд албан бусболовсролынтогтолцоогнасантуршийнболовсролынтогтолцоондшилжүүлжүйлчилгээний цар хүрээг өргөтгөн зохион байгуулж буй бөгөөд өнгөрсөнарваад жилийн хугацаанд насан туршийн боловсролын талаар баримтлах хэдхэдэнбодлогынбаримтбичигбатлагдажгарчээ.Иймдөнөөдөрхүчинтөгөлдөрмөрдөгдөжбайгааэдгээрбаримтбичгүүдийгдахинэмхэтгэж,таныөдөртутмынажлынхөтөчболгохоорхэвлэнгаргажбайна.Мөнугбаримтбичгүүд,сургалтынхөтөлбөрүүдийгманайтөвийнцахимхуудаснаастатажавахболомжтой.

Энэхүүэмхэтгэлдбагтсанбаримтбичиг,сургалтынхөтөлбөрүүдньиргэдэдболонзорилтодбүлгүүдэдчиглэсэнүйлажиллагаа, сургалт зохионбайгуулахадаргазүйндэмжлэгболохоосгаднаалбанбус,насантуршийнболовсролынсалбартажиллагсдынажлынбайрныбаталгаагхангах,тэднийхүлээхүүрэг,хариуцлагыгтодруулахадчухалүүрэггүйцэтгэнэ.

УгэмхэтгэлийгхэвлэхэдсанхүүгийндэмжлэгүзүүлсэнНҮБ-ынХүүхдийнСандталархлааилэрхийлье.

Насан туршийн боловсролын үндэсний төвийн захирал Л.Болортунгалаг

БСШУЯ-ныхарьяаНасантуршийнболовсролынүндэснийтөвБагшийнхөгжлийнордонЭнхтайваныөргөнчөлөө-10Сүхбаатардүүрэг8дугаархорооУлаанбаатар–14191Монголулс

Утас:7013-5131Факс:7013-4344Цахимшуудан:[email protected]Цахимхуудас:www.ncle.mn

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

5

МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ2002 оны 05 дугаар сарын 03-ны өдөр Улаанбаатар хот

БОЛОВСРОЛЫН ТУХАЙНЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ

Нийтлэг үндэслэл

1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт

1.1. Энэхуулийнзорилтньболовсролынүндсэнзарчим,тогтолцоо,агуулга,удирдлага,зохион байгуулалт, боловсролын харилцаанд оролцогчдын эрх, үүрэг, хүлээххариуцлагыгтодорхойлж,иргэнийсурчболовсрохэрхийгхангахтайхолбогдсоннийтлэгхарилцаагзохицуулахадоршино.

2 дугаар зүйл. Боловсролын тухай хууль тогтоомж2.1. БоловсролынтухайхуультогтоомжньМонголУлсынҮндсэнхууль,энэхууль,

Сургуулийн өмнөх боловсролын тухай, Бага, дунд боловсролын тухай, Дээдболовсролын тухай, Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тухай хууль болонтэдгээртэйнийцүүлэнгаргасанхуультогтоомжийнбусадактаасбүрдэнэ.

/Энэ хэсэгт 2008 оны 5 дугаар сарын 23-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/2.2. МонголУлсынолонулсынгэрээндэнэхуульдзааснаасөөрөөрзаасанбололон

улсынгэрээнийзаалтыгдагажмөрдөнө.

3 дугаар зүйл. Хуулийн нэр томъёо3.1. Энэхуульдхэрэглэсэндараахьнэртомъёогдордурдсанутгааройлгоно:

3.1.1. ”Бүхнийтийнерөнхийболовсрол”гэж12жилийнсургалтынагуулгынтүвшинг;

/Энэ заалтад 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

3.1.2. “Суурьболовсрол”гэж9жилийнсургалтынагуулгынтүвшинг;3.1.3. ”Боловсролынагуулга”гэжболовсролынтухайнтүвшиндэзэмшвэл

зохихмэдлэг,чадвар,дадал,төлөвшлийнцогцыг;3.1.4. ”Боловсролынтүвшин”гэжтухайншатандэзэмшвэлзохихсургуулийн

өмнөх,бага,дунд,дээдболовсролынагуулгынстандартаартогтоосонмэдлэгийнхэмжээг;

3.1.5. “Сургалтын байгууллага” гэж боловсролын нэг буюу хэд хэдэнтүвшнийболовсролынагуулгыгхэрэгжүүлдэгхуулийнэтгээдийг;

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

6

3.1.6. “Албан боловсрол” гэж боловсролын албан ёсны байгууллагаардамжуулж,суралцагчийнерөнхийболонмэргэжлийнзохихтүвшнийболовсрол эзэмших хэрэгцээг хангадаг боловсролын зохионбайгуулагдсанүйлажиллагааг;

3.1.7. “Албан бус боловсрол” гэж боловсролын албан ёсны тогтолцооноос гадуур иргэнд боловсролын үйлчилгээ үзүүлэх зохион байгуулалттай үйл ажиллагааг;

3.1.8. “Багц цаг” гэж дээд болон мэргэжлийн боловсролын агуулгынбагтаамжийгхэмжихнэгжийг.

3.1.9. “Хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагч” гэж Хөгжлийн бэрхшээлтэйиргэнийнийгмийнхамгааллынтухайхуулийн3дугаарзүйлийн3.1-дзаасаниргэнийг;

/Энэ заалтыг 2013 оны 02 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

3.1.10. ”Сургалтын орчин” гэж боловсролын стандартыг хэрэгжүүлэхэдшаардагдахматериаллагнөхцөлболонсурах,сургаххарилцааг;

/Энэ заалтыг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

3.1.11. “Төлөвшил”гэжсуралцагчийнхүмүүжил,итгэлүнэмшлийнцогцыг;/Энэ заалтыг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

3.1.12. “Сургуулийннийгмийнажилтан”гэжсуралцагч,эцэгэхболонбагшийнхарилцаа, тэднийнийгмийн асуудлаар үнэлгээ хийх, ганцаарчилсанболонбүлэгт чиглэсэнмэргэжлийн зөвлөгөөөгөх замаарнийгмийнсөрөг үзэгдлээс хүүхдийг урьдчилан сэргийлэх, тэдний төлөвшил,хамтынажиллагаанддэмжлэгүзүүлдэгмэргэжилтэнг.

/Энэ заалтыг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмсэн//Энэ заалтад 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

3.1.13 “Олонулсынхөтөлбөрийнсургалттайерөнхийболовсролынсургууль”гэжолонулсаднийтлэгхүлээнзөвшөөрөгдсөнерөнхийболовсролынхөтөлбөрөөрхичээллэдэгсургуулийг;

/Энэ заалтыг 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

3.1.14. “Ерөнхий боловсролын лаборатори сургууль” гэж бага, дундболовсролын судалгаа, арга зүйн туршилтыг зохион байгуулахерөнхийболовсролынсургуулийг;


3.1.15. “Боловсролын туслах ажилтан” гэж бүх шатны боловсролынсургалтын байгууллагын нягтлан бодогч, нярав, тогооч, манаач,үйлчлэгч,мужаан,цахилгаанчин,слесарь,галчболонүйлчилгээнийбусадажилтныг.


4 дүгээр зүйл. Боловсролын зорилго4.1. МонголУлсынболовсролынзорилгоньиргэнийгоюунухаан, ёс суртахуун,

бие бялдрын зохих чадавхитай, хүмүүнлэг ёсыг дээдлэн сахидаг, бие даансурах,ажиллах,амьдрахчадвартайболгонтөлөвшүүлэхэдоршино.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

7

5 дугаар зүйл. Боловсролын үндсэн зарчим5.1. Боловсролынүндсэнзарчимнь:

5.1.1. Боловсролыг тэргүүлэх салбар болгон хөгжүүлж, төрийн ивээл,зохицуулалт,төр,олоннийтийнхяналтадбайлгана;

5.1.2. МонголУлсад боловсрол нь хүмүүнлэг, ардчилсан, тасралтгүй, бүхнийтэдхүртээмжтэйбайхбөгөөдүндэснийболонхүн төрөлхтөнийсоёлиргэншлийнүнэтзүйлс,дэвшилтөвуламжлал,шинжлэхухаандтулгуурлана;

5.1.3. Боловсролэзэмшүүлэхарга,хэлбэр,суралцагчийнхэрэгцээ,хувийнболон хөгжлийн онцлогт нийцсэн олон хувилбартай, чөлөөтэй,нээлттэйбайна;

/Энэ заалтад 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

5.1.4. Иргэнийгсурчболовсроходүндэсугсаа,хэл,арьсныөнгө,нас,хүйс,хөгжлийн онцлог, эрүүл мэнд, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгөчинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодлоорнь ялгаварлан гадуурхахгүй байх, эх хэлээрээ сурч боловсрох тэгшболомж,нөхцөлөөрхангана;


5.1.5. Нийгэм,иргэнийэрхашиг,эрүүлмэнд,аюулгүйбайдалдсөрөгнөлөөбүхий,гадаадулсынсанхүүжилт,зохионбайгуулалттайгааршашнычиглэлээр сургалт, шашны зан үйл, бусад үйл ажиллагаа сургалтзохионбайгуулахыгхориглоно;

/Энэ заалтад 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

5.1.6. Өмчийнтөрөл,хэлбэрийгхаргалзахгүйгээрболовсролынбайгууллагададилтэгшхандана.

6 дугаар зүйл. Иргэний сурч боловсрох үндсэн эрх, үүрэг6.1. МонголУлсыниргэнбүхшатныболовсролыгхуульдзаасаннөхцөл,журмын

дагуутөлбөргүйбуюутөлбөртэйгээрсурчэзэмших,ажилэрхлэхийнзэрэгцээсуралцахэрхтэй.

6.2. Үндсэн хуульд заасны дагуу төрөөс бүх нийтийн ерөнхий боловсролыгтөлбөргүйолгоно.

6.3. МонголУлсыниргэнсуурьболовсролзаавалэзэмшихүүрэгтэй.6.4. Иргэн тодорхой хугацаанд мэргэшил дээшлүүлэх сургалтад хамрагдах, бие

даансуралцахзамаарболовсрол,мэргэшлийнурчадвараабайнгадээшлүүлжбайхүүрэгтэй.

/Энэ хэсгийг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

7 дугаар зүйл. Боловсролын тогтолцоо7.1. Монгол Улсад боловсролын тогтолцоо нь албан ба албан бус боловсролын

нэгдэл байх бөгөөд сургуулийн өмнөх болон бага, дунд, мэргэжлийн боловсрол, дээд боловсролоос бүрдэнэ.

/Энэ хэсэгт 2009 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

7.2. Албан боловсролын агуулга, стандартыг хуульд заасан журмын дагуу тогтооно. Албан бус боловсролын агуулга чөлөөтэй байна.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

8

8 дугаар зүйл. Боловсрол эзэмших арга, хэлбэр8.1. Иргэн нь боловсролыг албан болон албан бус сургалтаар эзэмшиж болно.

Албан сургалт нь өдөр, орой, эчнээ, экстернат зэрэг хэлбэртэй байж болно.8.2. Тодорхой хугацааны боловсролыг нөхөх, бие даан эзэмших зорилгоор бага,

дунд боловсролыг албан бус сургалтын дүйцсэн хөтөлбөрөөр олгож болох бөгөөд уг хөтөлбөрийн агуулга, сургалт явуулах журмыг боловсролын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.


9 дүгээр зүйл. Боловсролын баримт бичиг9.1. Боловсролынбаримтбичигньтухайниргэнийэзэмшсэнболовсролынагуулгын

түвшин,мэргэжлийггэрчилсэналбанёсныбаталгаамөн.9.2. Боловсролынбаримтбичиг/гэрчилгээ,үнэмлэх,диплом/-ийгбүрдүүлэх,олгох

журмыг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагабатална.

9.3. Ерөнхий боловсролын сургууль, албан бус боловсролын төв нь сургалтын баримт бичиг болох сурагчийн хувийн хэрэг, ангийн журналыг хөтөлнө.

/Энэ хэсгийг 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

9.4. Сургалтын баримт бичгийн загвар, түүнийг хөтлөх журмыг боловсролынасуудалэрхэлсэнтөрийнзахиргаанытөвбайгууллагабатална.


ХОЁРДУГААР БҮЛЭГБоловсролын агуулга, стандарт

10 дугаар зүйл. Боловсролын агуулга10.1. Боловсролын агуулга нь суралцагчийн нас, бие, сэтгэхүйн онцлог, авьяас,

сонирхол, хувийн болон нийгмийн хэрэгцээ, үндэсний өв, шинжлэх ухаан,технологийн хөгжлийн хандлагад нийцүүлэн боловсролын зорилгыгхэрэгжүүлэхэдчиглэнэ.

11 дүгээр зүйл. Боловсролын агуулгын түвшин, стандарт11.1. Боловсролын агуулгыг түвшингээр нь сургуулийн өмнөх болон бага, дунд,

мэргэжлийнболовсрол,дээдгэжангилна.БоловсролынагуулгыгСургуулийнөмнөхболовсролынтухай,Бага,дундболовсролынтухай,Дээдболовсролынтухай,Мэргэжлийнболовсрол,сургалтынтухайхуульдзаасныдагуутустустодорхойлж,боловсролынулсынстандартаарнарийвчлантогтооно.

/Энэ хэсэгт 2008 оны 5 дугаар сарын 23-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан//Энэ хэсэгт 2009 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

11.2. Боловсролын стандарт нь суралцагчийн зайлшгүй эзэмшсэн байвал зохихболовсролынагуулгынтүвшин,түүнийүнэлгээ,багшийнмэргэжлийнтүвшин,сургалтынорчиндтавигдахүндсэншаардлагыгтодорхойлно.

/Энэ хэсгийг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

11.3. Боловсролын стандартыг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргаанытөвбайгууллагаболовсруулан,Стандартчилал,тохирлынүнэлгээнийтухай[1]хуулийн6.5-дзаасныдагуубатлуулж,улсынбүртгэлдбүртгүүлнэ.

/Энэхэсгийг2006оны12дугаарсарын8-ныөдрийнхуулиарөөрчлөннайруулсан/

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

9

11.4. Боловсрол, сургалтын стандартыг өмчийн бүх хэлбэрийн сургалтынбайгууллагадагажмөрдөнө.

/Энэ хэсгийг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмсэн//Энэ хэсгийг 2009 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ Боловсролын байгууллага

12 дугаар зүйл. Боловсролын байгууллага12.1. Боловсролынзорилгыгхэрэгжүүлэхүйлажиллагааэрхэлдэгхуулийнэтгээдийг

боловсролынбайгууллагагэнэ.12.2. Боловсролынбайгууллагыгдордурдсанаарангилна:

12.2.1. Ашгийнтөлөөбус;12.2.2. Ашгийнтөлөө.


13 дугаар зүйл. Боловсролын байгууллагын тогтолцоо13.1. Боловсролынбайгууллагынтогтолцооньсургалтын, эрдэмшинжилгээ, арга

зүйнболовсролынүнэлгээнийболонбусадбайгууллагаасбүрдэнэ./Энэ хэсэгт 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

13.2. Боловсролын сургалтын байгууллага нь өөрийн үндсэн зорилгодоо нийцсэнсудалгаа,туршилт,мэргэжлийнсургалт,үйлдвэрлэлявуулахболомж,нөхцөлийгбүрдүүлсэнбүтэцбүхийтөрөлбүрийнхэвшинжтэйбайжболно.


14 дүгээр зүйл. Сургуулийн өмнөх болон бага, дунд боловсролын сургалтын байгууллага

14.1. Сургуулийнөмнөхболонбага,дундболовсролынсургалтынбайгууллаганьцэцэрлэг,ерөнхийболовсролынсургууль,байна.

/Энэ хэсэгт 2009 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

14.2. Бүрэндундболовсрололгох сургалтыгмэргэжлийнболовсролынсургалтынбайгууллагаэрхэлжболно.


141 дүгээр зүйл. Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллага141.1. Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллага нь политехник коллеж,

мэргэжлийнсургалт-үйлдвэрлэлийнтөвзэрэгхэвшинжтэйбайжболно.141.2. Политехникколлежньтехникийнболовсролынсургалтэрхэлдэгбайгууллага

байна./Энэ зүйлийг 2009 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

10

15 дугаар зүйл. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага15.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь их сургууль, дээд сургууль,

коллежбайна.Ихсургуульньэрдэмшинжилгээ-сургалт-үйлдвэрлэлийнбуюуэрдэмшинжилгээ-сургалтын,дээдсургуульньсургалт-эрдэмшинжилгээний,коллежньсургалтынбуюусургалт-үйлдвэрлэлийнхэвшинжтэйбайна.

16 дугаар зүйл. Боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн байгууллага

16.1. Боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн байгууллага нь боловсролынбодлого,шийдвэрболовсруулахадсудалгаанымэдээллээрхангах,сургуулийнөмнөхболонбага,дундболовсролынасуудлаарбайнгынсудалгаа,шинжилгээ,арга зүй,сургалтынажлыгэрхлэх,ороннутгийнболовсролынбайгууллагыгмэргэжил,аргазүйнудирдлагаархангах,бүхшатныболовсролынбайгууллагадсургалт, судалгаа, арга зүйн мэргэжлийн дэмжлэг үзүүлэх, боловсролынхөгжлийнасуудлааршинжлэхухаанысуурьболонхавсаргасудалгааявуулах,иргэд,олоннийтэдсудалгаа,шинжилгээниймэдээллээрүйлчлэхүйлажиллагаагэрхэлнэ.

/Энэхэсгийг2012оны05дугаарсарын09-нийөдрийнхуулиарөөрчлөннайруулсан/

16.2. Аймаг, нийслэлийн боловсролын газар, нийслэлийн дүүргийн боловсролынхэлтэс нь тухайн нутаг дэвсгэрийн цэцэрлэг, сургуульд удирдлагын болонмэргэжлийнтуслалцааүзүүлэх,боловсролынбайгууллагынудирдахажилтан,багш,иргэндболовсрол,мэргэжилэзэмших,мэргэшлээдээшлүүлэхсудалгаа,шинжилгэээрхлэхэдньтуслахчигүүргийгхэрэгжүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 1 дүгээр сарын 3-ны өдрийн хуулиар нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан/Энэ хэсэгт 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан/

16.3. Боловсролынэрдэмшинжилгээ,аргазүйнбайгууллагаболонаймаг,нийслэлийнболовсролынгазарньтүшиццэцэрлэг,сургуультайбайжболно.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 1 дүгээр сарын 3-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

16.4. Боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн байгууллагын бүтэц, орон тоодүрэм болон аймаг, нийслэлийн боловсролын газрын үлгэрчилсэн журмыгболовсролынасуудалэрхэлсэнтөрийнзахиргаанытөвбайгууллагабатална.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 1 дүгээр сарын 3-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан//Энэ хэсэгт 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

16.5. Боловсролын эрдэмшинжилгээ, арга зүйн байгууллага нь дараах чиглэлээрсудалгаа,шинжилгээ,сургалтынажлыгтасралтгүйэрхлэхбайнгынбүтэцтэйбайна:16.5.1. Боловсролын стандарт, сургалтын агуулга, хөтөлбөр, сурагчдын

мэдлэг, чадвар, дадлын үнэлгээ, сургуулийн өмнөх болон бага,дунд боловсролын сургалтын байгууллагын багшийн мэргэжилдээшлүүлэх;

16.5.2. Сурахбичгийнагуулга,аргазүй,боловсролынудирдлага,хүүхдийнхүмүүжил, төлөвшил, хөгжил, мэдээлэл, холбооны технологидсуурилсансургалт.


Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

11

17 дугаар зүйл. Албан бус боловсролын байгууллага17.1. Албан бус боловсролын сургалт, судалгаа, арга зүйн байгууллага нь албан

бус боловсролын бодлого, шийдвэр боловсруулахад судалгааны мэдээллээр хангах, албан бус боловсрол, насан туршийн тасралтгүй боловсролын талаар баримтлах бодлогын хэрэгжилтийг үндэсний түвшинд зохион байгуулах, орон нутгийн албан бус боловсролын байгууллагыг мэргэжил, арга зүйн удирдлагаар хангах, албан бус боловсрол олгож байгаа багшийн мэргэжил дээшлүүлэх сургалтыг зохион байгуулах үйл ажиллагааг эрхэлнэ.

/Энэ хэсгийг 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

17.2. Аймаг, нийслэл, сум, дүүрэгт албан бус сургалтыг зохион байгуулах, бие даан суралцагчид туслах үүрэг бүхий албан бус боловсролын төвийг бие даасан хэлбэрээр, эсхүл сургалтын байгууллагыг түшиглүүлэн ажиллуулна.

17.3. Албан бус боловсролын сургалт, судалгаа, арга зүйн байгууллагын дүрэм, зохион байгуулалтын бүтцийг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага батална.

/Энэ хэсэгт 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

17 дүгээр зүйл. Боловсролын үнэлгээний байгууллага“17.1.1. Боловсролын үнэлгээний байгууллага нь /цаашид “Боловсролын үнэлгээний

төв”гэх/сурлагынамжилт,бүхшатныболовсролынсургалтынчанартхяналт-шинжилгээ,үнэлгээ,судалгаахийх,сургалтзохионбайгуулах,их,дээдсургууль,коллежидэлсэгчдээсавахерөнхийболовсролынтүвшин,суралцагчдынмэдлэг,чадварыг тогтоох зорилго бүхий элсэлтийн ерөнхий шалгалтыг үндэснийтүвшиндзохионбайгуулахчигүүрэгбүхийхуулийнэтгээдмөн.

17.1.2. Боловсролын үнэлгээний төвийн бүтэц, орон тоо, дүрмийг боловсролынасуудалэрхэлсэнЗасгийнгазрынгишүүнбатална.

/Энэ зүйлийг 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

18 дугаар зүйл. Сургалтын бусад байгууллага18.1. Сургуулиас гадуурх сургалтын ажил эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, байгууллага,

иргэнөөрийнүйлажиллагаанычиглэлээрнийгэм,эдийнзасаг,шинжлэхухаан,технологи,хуульзүй,байгальорчин,гоозүй,соёл,урлаг,спорт,эрүүлмэнд,гэрбүлийнболонахуйнхүрээнийасуудлаартусгайхөтөлбөрийндагуухүүхэд,насандхүрэгчдэдболовсролэзэмшүүлэх,боловсрол,мэргэшлээдээшлүүлэхэдньтуслалцааүзүүлжболно.

18.2. Иргэнд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэхэд зайлшгүй шаардагдах мэргэжилэзэмшүүлэх,мэргэшилдээшлүүлэхсургалтыгбүхшатнысургууль,бусадажахуйннэгж,байгууллага,иргэнэрхэлжболно.

18.3. Ажахуйннэгж,байгууллагаболовсролынүйлажиллагаатогтвортойэрхлэхбиедаасаннэгжийгхуультогтоомжидзаасанжурмындагуубайгууланажиллуулжболно.

18.4. Шашны сургуульд суралцагчид суурь боловсрол эзэмшүүлэх харилцааг энэхуульболонТөр,сүмхийдийнхарилцаанытухай2хуулиарзохицуулна.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

12

19 дүгээр зүйл. Боловсролын сургалтын байгууллага байгуулах19.1. Боловсролын сургалтын байгууллагыг зориулалтын барилга, байгууламж,

техник хэрэгсэл, ном, сурах бичиг, багшлах боловсон хүчнээр хангагдсаннөхцөлдөмчийнальчхэлбэртүндэслэнбайгуулжболно.

19.2. Боловсролын сургалтын байгууллагыг улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн өдрөөсэхлэнбайгуулагдсандтооцно.

/Энэ хэсэгт 2015 оны 01 дүгээр сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

20 дугаар зүйл. Тусгай зөвшөөрөл олгох байгууллага20.1. Боловсролын сургалтын үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг Аж

ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай3 хуулийн 15.7.1, 15.7.2,15.7.4,15.7.8,15.7.9,16.2.4,16.3.3-дзаасныдагууихсургууль,дээдсургууль,коллежид,боловсролынасуудалэрхэлсэнтөрийнзахиргаанытөвбайгууллага,ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгт аймаг, нийслэлийн боловсролынгазрындүгнэлтийгүндэслэнаймаг,нийслэлийнЗасагдаргатустусолгоно.

/Энэ хэсэгт 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан//Энэ хэсэгт 2011 оны 01 дүгээр сарын 20-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

/Энэ хэсэгт 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан//Энэ хэсэгт 2012 оны 12 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан//Энэ хэсэгт 2015 оны 01 дүгээр сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

20.2. Төрийн өмчийн олон улсын хөтөлбөрийн сургалттай ерөнхий боловсролынсургууль болон ерөнхий боловсролын лаборатори сургууль, түүнчлэнгадаадын хөрөнгө оруулалттай сургууль, цэцэрлэгийн үйл ажиллагаа эрхлэхтусгай зөвшөөрлийг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төвбайгууллагаолгоно.

/Энэ хэсгийг 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар нэмсэн//Энэ хэсэгт 2015 оны 01 дүгээр сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

21 дүгээр зүйл. Тусгай зөвшөөрөл авахад бүрдүүлэх баримт бичиг21.1. Боловсролынсургалтынбайгууллагыгүүсгэнбайгуулагчньтусгайзөвшөөрөл

авахдаа Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуулийн 11дүгээрзүйлдзааснаасгаднадараахьбаримтбичгийгсургалтынүйлажиллагааэхлэхээсзургаагаасдоошгүйсарынөмнөтусгайзөвшөөрөлолгохбайгууллагадирүүлнэ:21.1.1. Боловсролын сургалтын байгууллага байгуулах тухай эрх бүхий

байгууллагын шийдвэр, өргөдөл, дүрэм, үүсгэн байгуулах тухайгэрээнийальнэг;


21.1.2. Боловсролын сургалтын байгууллага байгуулах үндэслэл, тооцообүхийтанилцуулга;

21.1.З. Сургалтынтөлөвлөгөө;21.1.4. Багшлах боловсон хүчний хангамж, бүрэлдэхүүн, боловсролын

түвшин,зэрэг,цолнысудалгаа;21.1.5. Сургалт явуулах барилга байгууламж, техник хэрэгсэл, ном, сурах

бичигзэрэгсургалтынхэрэглэгдэхүүнийбаталгаа;21.1.6. Санхүүгийнэхүүсвэр,хүчинчадал,түүнийбаталгаа;21.1.7. Үүсгэн байгуулагчаас сургалтын байгууллагын мэдэлд шилжүүлэх

хөрөнгө/биетболонмөнгөн/-ийнжагсаалт,хэмжээ,баталгаа;21.1.8. Байгууллагынэзэмшилгазрынзөвшөөрөл.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

13

21.2. Боловсролын сургалтын байгууллага шинэ мэргэжлээр сургалт явуулах,магистр,докторынзэрэголгохсургалтэрхлэхтусгайзөвшөөрөлавахдааАжахуйнүйлажиллагаанытусгай зөвшөөрлийнтухайхуулийн11дүгээр зүйлдзаасанбаримтбичгээсгаднаэнэхуулийн21.1.3-21.1.7-ддурдсанбаримтбичиг,сургалтэрхлэхтусгайзөвшөөрөлхүссэнөргөдөл,сургалтявуулахүндэслэл,тооцоогсургалтынүйлажиллагааэхлэхээставаасдоошгүйсарынөмнөтусгайзөвшөөрөлолгохбайгууллагадирүүлнэ.

21.3. Шинэ мэргэжлээр сургалт явуулах, магистр, докторын зэрэг олгох сургалтэрхлэх тусгай зөвшөөрөл олгох тухайшийдвэр гарснаас хойш долоо хоногтбагтаантухайнсургалтынбайгууллагынтусгайзөвшөөрлийнбаримтбичигтнэмэлттэмдэглэлхийнэ.

21.4. Энэхуулийн21.1.1-21.1.7-дзаасанбаримтбичигттавигдахшаардлага,загварыгболовсролынасуудалэрхэлсэнЗасгийнгазрынгишүүнбатална.


21.5. Боловсролын сургалтын байгууллагын үлгэрчилсэн дүрмийг боловсролынасуудалэрхэлсэнЗасгийнгазрынгишүүнбатална.


22 дугаар зүйл. Улсын бүртгэлд бүртгэх22.1. Боловсролын сургалтын байгууллагыг улсын бүртгэлд бүртгэх асуудлыг

Хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн тухай хуульд заасан журмын дагуушийдвэрлэнэ.

/Энэ зүйлийг 2015 оны 01 дүгээр сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

23 дугаар зүйл. Тусгай зөвшөөрлийн хугацаа, түүнийг сунгах23.1. Тусгай зөвшөөрлийн хугацааг сургуулийн өмнөх болон бага, суурь, бүрэн

дунд,дээдболовсролэзэмшүүлэхсургалтынхугацаатайуялдуулантогтооно.23.2. Тусгай зөвшөөрлийн хугацааг он, сар, өдрөөр тодорхойлох бөгөөд тухайн

сургалтынбайгууллагыгулсынбүртгэлдбүртгэсэнөдрөөсэхлэнтоолно.23.З. Хугацаа сунгуулах тухай өргөдлийг тусгай зөвшөөрлийн хугацаа дуусахаас

гурвансарынөмнөгаргана.23.4. Ажахуйнүйлажиллагаанытусгайзөвшөөрлийнтухайхуулийн13.1-дзаасан

нөхцөл байдал илрээгүй бол тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн өргөдлийгүндэслэн14хоногийндотортусгайзөвшөөрлийнхугацаагсунгана.

24 дүгээр зүйл. Тусгай зөвшөөрлийг хүчингүй болгох24.1. ТусгайзөвшөөрөлолгосонбайгууллаганьАжахуйнүйлажиллагаанытусгай

зөвшөөрлийнтухайхуулийн14.1-дзааснаасгаднадараахьүндэслэлээртүүнийгхүчингүйболгоно:24.1.1. Аттестатчиллынүнэлгээболонмэргэжлийнхяналтынбайгууллагын

дүгнэлтээр боловсролын стандарт зөрчсөн, эсхүл сургалт эрхлэхтусгайзөвшөөрлийннөхцөл,шаардлагыгудаадараахангаагүйболохньтогтоогдсон;


24.1.2. Нийгэм, иргэний эрх ашиг, эрүүл мэнд, аюулгүй байдалд сөрөгнөлөө үзүүлж болзошгүй сургалт зохион байгуулсан нь холбогдохмэргэжлийнбайгууллагаартогтоогдсон;

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

14

24.1.3. Улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн буюу тусгай зөвшөөрөл авснаас хойшзургаансарындоторүйлажиллагаагааявуулжэхлээгүй;

24.1.4.Хуульдзаасанбусадүндэслэл.

25 дугаар зүйл. Боловсролын сургалтын байгууллагыг татан буулгах25.1. Боловсролынсургалтынбайгууллагыгдараахьтохиолдолдтатанбуулгана:

25.1.1. Үүсгэнбайгуулагчийнбуюуүүсгэнбайгуулахбаримтбичгийндагууэрхолгогдсонэтгээдийншийдвэрээр;

25.1.2. Тусгайзөвшөөрлийгхүчингүйболгосон;25.1.З. Татанбуулгахтухайшүүхийншийдвэргарсан;25.1.4. Хуульдзаасанбусадүндэслэл.

25.2. Боловсролын сургалтын байгууллагыг энэ хуулийн 25.1.1, 25.1.3-т заасныдагуу татан буулгасан бол энэ тухай шийдвэр гарснаас хойш ажлын таванөдрийндотортухайнсургалтынбайгууллагынудирдлагабүртгэхбайгууллагадмэдэгдэнэ.

25.З. Тухайн боловсролын сургалтын байгууллагыг бүртгэх байгууллага улсынбүртгэлээсхассанаартатанбуугдсандтооцно.

25.4. Боловсролын сургалтын байгууллага татан буугдсан болон суралцагчидучирсанхохирлыгарилгуулахтайхолбоотойгоорүүссэнмаргааныгшүүххянаншийдвэрлэнэ.

25.5. Боловсролын сургалтын байгууллагыг татан буулгахтай холбогдон үүсэх эдхөрөнгийнхарилцаагиргэнийхуультогтоомжидзаасныдагуузохицуулна.


26 дугаар зүйл. Боловсролын магадлан итгэмжлэл 26.1. Боловсролынмагадланитгэмжлэлньдээдболовсролынсургалтынбайгууллага,

мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагын үйл ажиллагааны түвшин,сургалтын хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн чанарт хөндлөнгийн мэргэжлийнүнэлгээхийж,дүгнэлтгаргахажиллагаамөн.


26.2. Боловсролынмагадланитгэмжлэлийгболовсролынасуудал эрхэлсэн төрийнзахиргаанытөвбайгууллагаасэрхолгосонбайгууллага,шинжээчхэрэгжүүлнэ.

26.3. МагадланитгэмжлэхбайгууллагындүрмийгЗасгийнгазарбатална.26.4. Магадланитгэмжлэхбайгууллагамагадланшинжилгээхийхажлыггэрээний

үндсэн дээр төлбөртэй явуулах бөгөөд гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол буруудүгнэлт гаргаснаас учирсан хохирлыг өөрийн хөрөнгөөр бүрэн хариуцна.Төлбөрийнхэмжээ,холбогдохзардлынжишгийгболовсролынасуудалэрхэлсэнЗасгийнгазрынгишүүнтогтооно.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 11 дүгээр сарын 13-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

15

ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГБоловсролын удирдлага

27 дугаар зүйл. Боловсролын удирдлагын тогтолцоо27.1. Боловсролынудирдлаганьболовсролынасуудалэрхэлсэнтөрийнзахиргааны

төвболонороннутгийнбайгууллага,засагзахиргаа,нутагдэвсгэрийннэгжийнудирдлага, боловсролын байгууллагын болон түүний өөрийн удирдлагаасбүрдэнэ.


27.2. Боловсролынасуудалэрхэлсэнороннутгийнбайгууллаганьаймаг,нийслэлдболовсролынгазар,нийслэлийндүүрэгтболовсролынхэлтэсбайна.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 1 дүгээр сарын 3-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан//Энэ хэсэгт 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

27.3. Аймаг,нийслэлийнболовсролынгазрындэргэдтухайннутагдэвсгэртявуулахболовсролын үйл ажиллагааны бодлого, хөгжлийн төлөвлөлтийн асуудлаарзөвлөхчигүүрэгбүхийоронтооныбусзөвлөлажиллана.


28 дугаар зүйл. Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын бүрэн эрх

28.1. Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага дараахьбүрэнэрхийгхэрэгжүүлнэ:28.1.1. Боловсролынтухайхуультогтоомжийнхэрэгжилтийгулсынхэмжээнд

зохионбайгуулах;28.1.2. Боловсролыг хөгжүүлэх ойрын болон хэтийн төлөвлөгөө, дүрэм,

журам,үзэлбаримтлал,үндсэнчиглэл,хөтөлбөр,төсөлболовсруулах,батлах,хэрэгжүүлэх;


28.1.3. Мэргэжлийн анхан, дунд, дээд боловсролынмэргэжлийн чиглэлийгтогтоох;

28.1.4. Бүхшатныболовсролынстандарт,норм,нормативболовсруулах;/Энэ заалтад 2002 оны 7 дугаар сарын 10-ны хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

28.1.5. Иргэнд албан болон албан бус сургалтаар боловсрол эзэмшүүлэх, мэргэжил олгох, түүний боловсрол, мэргэшлийг дээшлүүлэх талаар бусад байгууллагаас зохиож байгаа ажлыг төрийн захиргааны болон мэргэжлийн удирдлагаар хангах, зохицуулах;

28.1.6. Удирдах ажилтан, багшийг нэгдсэн бодлого, тодорхой чиглэлээрбэлтгэх,давтансургах,тэднийнийгмийнбаталгаагхангахасуудлыгхолбогдохдээдбайгууллагадтавьжшийдвэрлүүлэх,энэталааргарсаншийдвэрийнбиелэлтийгхангах;

28.1.7. Цэцэрлэг, бүх шатны сургууль, боловсролын эрдэм шинжилгээ,мэргэжил,аргазүйнбайгууллагыгзориулалтынбарилгабайгууламж,техник хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, хичээлийн хэрэглэгдэхүүн, ном,сурах бичгээр хангах ажлыг холбогдох байгууллагатай хамтранзохионбайгуулах;


Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

16

28.1.8. Боловсролын стандарт, норм, нормативыг хэрхэн хэрэгжүүлжбайгааг тогтоох зорилгоор их сургууль, дээд сургууль, коллежийгаттестатчилах,түүнчлэнцэцэрлэг,ерөнхийболовсролынсургуулийгаттестатчилахажлыгмэргэжлийнудирдлагаархангах;

/Энэ заалтыг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан//Энэ заалтад 2009 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

28.1.9. Төрийн бус өмчийн боловсролын сургалтын байгууллагад хуультогтоомжидзаасандэмжлэг,туслалцааүзүүлэх;

28.1.10. Боловсролынасуудлааргадаадынболонолонулсынбайгууллагатайхамтранажиллах,үрөгөөжийгдээшлүүлэх;

28.1.11. Гадаадынихсургууль,дээдсургууль,коллеж,эрдэмшинжилгээнийбайгууллагад хувийн болон байгууллагын зардлаар суралцах хүндзуучлах,мэдээллийннэгдсэнбүртгэлдхамруулах;

28.1.12. Төрийн өмчит их сургууль, дээд сургууль, коллеж, боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн байгууллага, боловсролын үнэлгээний байгууллага, албан бус боловсролын сургалт, судалгаа, арга зүйн байгууллага, төрийн өмчит олон улсын хөтөлбөрийн сургалттай ерөнхий боловсролын сургууль болон ерөнхий боловсролын лаборатори сургуулийн захирлыг сонгон шалгаруулалтын дүнг үндэслэн томилох, хуульд заасан үндэслэлээр чөлөөлөх;

/Энэ заалтыг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан//Энэ заалтад 2009 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

/Энэ заалтад 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан//Энэ заалтад 2012 оны 12 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

28.1.13. Аймаг,нийслэлийнболовсролынгазрыгмэргэжлийнболонаргазүйнудирдлагаархангах;


28.1.14. Суралцагчид хөнгөлөлттэй зээл олгох, буцалтгүй тусламж үзүүлэх,сургалтынтөлбөрийгтөрхариуцахасуудлыгЗасгийнгазраасбаталсанжурмындагуушийдвэрлэх.


28.1.15. Боловсролынүйлчилгээсуралцагчийнхэрэгцээ,шаардлагаднийцэж,тэдний нэр төр, эрх чөлөөг хангаж байгаа эсэхэд хяналт тавих үйлажиллагаагмэргэжлийнудирдлагаархангах;


28.1.16. ОроннутгийнажиллаххүчнийхэрэгцээндүндэслэндээдболовсролынбайгууллагадзохихжурмындагууэлссэниргэдээсСургалтынтөрийнсангаас буцалтгүй тусламжаар суралцуулах оюутны тоог жил бүраймаг,нийслэлээртогтоож,гэрээнийүндсэндээрсуралцуулахжурамбаталжхэрэгжүүлэх;


28.1.17. Энэхуулийн28.1.16-д заасан гэрээнийүндсэндээрдээдболовсролэзэмшсэнбагш,боловсрол,соёл,эрдэмшинжилгээнийажилтангороннутагттомилонажиллуулах;


28.1.18. Боловсролын сургалтын байгууллагын удирдах ажилтан, багш,оюутан,сурагчдынёсзүйндүрмийгбаталжмөрдүүлэх;


Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

17

28.1.19. Төрийн өмчит их сургууль, дээд сургууль, коллеж, ерөнхийболовсролын тусгай сургуулийн захирлын ажлын байрнытодорхойлолтыгбаталжмөрдүүлэх;

/Энэ заалтыг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмсэн//Энэ заалтад 2009 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

/Энэ заалтад 2012 оны 12 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/28.1.20. Боловсролынстандартыгхэвлэх,түгээхажлыгзохионбайгуулах;

/Энэзаалтыг2006оны12дугаарсарын8-ныөдрийнхуулиарнэмсэн/

28.1.21. Бүх шатны боловсролын сургалтын байгууллагыг аттестатчилахжурмыгбаталж,мөрдүүлэх;


28.1.22. Цэцэрлэг,ерөнхийболовсролынсургуулийнбагшийнажлыгүнэлэх,дүгнэхжурамбатлах;


28.1.23. Төрийн өмчийн цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургууль, дотуурбайрныхүүхдийнхоол,хүнснийхангамж,үйлчилгээүзүүлэхжурамбатлах;


28.1.24. Сургуулийн өмнөх болон бага, дунд боловсролын сургалтынбайгууллагынбагш,ажилтнымэргэжилдээшлүүлэхжурамбатлах;


28.1.25. Төрийн өмчийн олон улсын хөтөлбөрийн сургалттай ерөнхийболовсролын сургууль болон ерөнхий боловсролын лабораторисургуулийн тусгай арга хэмжээ, хөтөлбөр, төлөвлөгөө, сургалтыгхэрэгжүүлэхжурамболовсруулжбатлах;


28.1.26.Энэхуульболонбусадхуульдзаасанбүрэнэрх./Энэ заалтын дугаарт 2006 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан//Энэ заалтын дугаарт 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

/Энэ заалтын дугаарт 2009 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан//Энэ заалтын дугаарт 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

28.2. Төрийн өмчит их сургууль, дээд сургууль, коллежийн захирлыг 5 жилийнхугацаагаартомилохбөгөөдажлынүрдүнгхаргалзанэнэхугацаагдахиннэгудаасунгажболно.


28.3. Цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургуулийн хүүхдийн хоол, хүнсний эрүүл,аюулгүйбайдлыгхангахадчиглэсэнстандарт,норм,нормативыгболовсролынасуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага холбогдох төрийнзахиргаанытөвбайгууллагатайхамтранболовсруулж,эрхбүхийбайгууллагабатална.


28.4. Сургуулийн нийгмийн ажилтанд мэргэжлийн зэрэг, нэмэгдэл хөлс олгохжурмыгЗасгийнгазарбатална.


Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

18

281.1 дугаар зүйл. Аймаг, нийслэлийн боловсролын газар281.1. Аймаг,нийслэлийнболовсролынгазардараахьбүрэнэрхийгхэрэгжүүлнэ:

281.1.1. Боловсролынтухайхуультогтоомжийнхэрэгжилтийгороннутгийнхэмжээндзохионбайгуулах;

281.1.2. Ерөнхийболовсролынсургууль,цэцэрлэгбайгуулахтусгайзөвшөөрөлолгох эсэх талаар дүгнэлт гаргаж аймаг, нийслэлийн Засаг даргадсаналболгох;

281.1.3. Багш, суралцагчийн хөдөлмөрийг бодитой үнэлж, шагнажурамшуулах,нийгмийнбаталгаагсайжруулахаддэмжлэгүзүүлэх;

281.1.4. Боловсролын байгууллагын үйл ажиллагаанд хяналт тавих,аттестатчилах;

281.1.5. Боловсролын тайлан, мэдээ, мэдээллийг хууль тогтоомжид заасанжурмындагуухолбогдохбайгууллагадгаргажөгөх;

281.1.6. Орон нутгийн өмчийн цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургуулийнхамрансургахтойрогтогтоох;

281.1.7. Ороннутгийнөмчийнерөнхийболовсролынсургууль,цэцэрлэгийнзахирал,эрхлэгчийгсонгоншалгаруулахажлыгзохионбайгуулах;

281.1.8. Төрийн бус өмчийн боловсролын сургалтын байгууллагад хуультогтоомжидзаасандэмжлэг,туслалцааүзүүлэх.

281.1.9. Аймаг,дүүргийнерөнхийболовсролынсургуулийнсурагчдындүрэмтхувцаснынэгдсэнзагварыгбатлах.


281.2. Нийслэлийн дүүргийн боловсролын хэлтсийн хэрэгжүүлэх чиг үүргийгболовсролын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүнтэй зөвшилцөннийслэлийнЗасагдаргатогтооно.

281.3. Нийслэлийн боловсролын газар нь энэ хуулийн 281.1-д заасан чиг үүргээнийслэлийндүүргийнболовсролынхэлтсээрдамжууланхэрэгжүүлжболно.

/Энэ зүйлийг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

29 дүгээр зүйл. Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн иргэдийн

Төлөөлөгчдийн Хурлын бүрэн эрх29.1. Аймаг,нийслэл,сум,дүүргийниргэдийнТөлөөлөгчдийнХуралтухайннутаг

дэвсгэртээболовсролынасуудлаардараахьбүрэнэрхийгхэрэгжүүлнэ:29.1.1. БоловсролынасуудлаартухайншатныбадоодшатныЗасагдаргын

тайланхэлэлцэж,чиглэлөгөх;29.1.2. Орон нутгийн өмчийн боловсролын байгууллагыг хөгжүүлэх

төлөвлөгөөбатлах,биелэлтэдхяналттавих;/Энэ заалтад 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

29.1.3./Энэ заалтыг 2003 оны 1 дүгээр сарын 3-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болгосон/ 29.1.4.хуульдзаасанбусадбүрэнэрх.

30 дугаар зүйл. Аймаг, нийслэлийн Засаг даргын бүрэн эрх30.1. Аймаг,нийслэлийнЗасагдаргатухайннутагдэвсгэртээболовсролынасуудлаар

дараахьбүрэнэрхийгхэрэгжүүлнэ: 30.1.1./Энэ заалтыг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

30.1.2. Иргэнд суурь боловсрол эзэмшүүлэх, мэргэжилтэй боловсон хүчинбэлтгэх, давтан сургах, мэргэжил эзэмшүүлэх арга хэмжээнийхөтөлбөр,төлөвлөгөөгаргажхэрэгжүүлэх;

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

19

30.1.З. Ороннутгийнөмчийнболовсролынсургалтынбайгууллагабайгуулах,өөрчлөх, татан буулгах асуудлыг аймаг, нийслэлийн боловсролынгазрындүгнэлтийгүндэслэншийдвэрлэх;


30.1.4. Өөрийнорлогоонэмэгдүүлэхэдньболовсролынбайгууллагаддэмжлэгүзүүлэх,тэдгээрийгхичээлийнболондотуурбайр,сургалтынтехникхэрэгсэл,тоногтөхөөрөмж,ном,сурахбичгээрхангахажлыгзохионбайгуулах;

/Энэ заалтад 2003 оны 1 дүгээр сарын 3-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/


30.1.6. Энэ хууль болон Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийнтухайхуульд заасанжурмындагуу ерөнхийболовсролынсургууль,цэцэрлэгийнүйлажиллагааэрхлэхтусгайзөвшөөрөлолгох;

/Энэ заалтад 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/ /Энэ заалтад 2015 оны 01 дүгээр сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

30.1.7. /Энэзаалтыг2006оны12дугаарсарын8-ныөдрийнхуулиархүчингүйболсондтооцсон/




30.1.11. Боловсролынасуудалэрхэлсэнтөрийнзахиргаанытөвбайгууллагатайзөвшилцөнаймаг,нийслэлийнболовсролынгазрындаргыгтомилох,чөлөөлөх;


30.1.12. Үндэсний цөөнхийн боловсрол эзэмших, соёл, зан заншлаа өвлөх,сургуулийнорчиндтөрөлххэлээрээхарилцахнөхцөлийгбүрдүүлэхажлыгзохионбайгуулах;

/Энэ заалтыг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/30.1.13. Цэцэрлэгийг зориулалтын барилга байгууламжаар, ерөнхий

боловсролын сургуулийг хичээлийн болон дотуур байраар хангах,дотуур байрны хүүхдийн хоол хүнсний хангамжийг зохихжурмындагуушийдвэрлэх;

/Энэ заалтыг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/30.1.14.Орон нутгийн өмчийн мэргэжлийн боловсролын сургалтын

байгууллагын захирлыг сонгон шалгаруулалтын дүнг үндэслэнтомилох,хуульдзаасанүндэслэлээралбантушаалаасньчөлөөлөх;

/Энэ заалтыг 2009 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/30.1.15. Аймаг,нийслэлийнболовсролынгазрынсонгоншалгаруулалтындүнг

үндэслэн ерөнхий боловсролын сургуулийн захирал, цэцэрлэгийнэрхлэгчийг томилох, тэдгээрийг үр дүнгийн гэрээний хэрэгжилтболон аймаг, нийслэлийн боловсролын газрын саналыг үндэслэнчөлөөлөх;


Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

20

30.1.16.Хуульдзаасанбусадбүрэнэрх./Энэ заалтын дугаарт 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

/Энэ заалтын дугаарт 2009 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан//Энэ заалтын дугаарт 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

31 дүгээр зүйл. Сум, дүүргийн Засаг даргын бүрэн эрх31.1. Сум, дүүргийн Засаг дарга тухайн нутаг дэвсгэртээ боловсролын асуудлаар

дараахьбүрэнэрхийгхэрэгжүүлнэ:31.1.1. Боловсролын тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг зохион

байгуулах;31.1.2. Хүүхдэд сургуулийн өмнөх болон бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол

эзэмшүүлэх, иргэнд суурь боловсрол нөхөн эзэмшүүлэх ажлыг захиргааны удирдлагаар хангах;

31.1.З /Энэзаалтыг2006оны12дугаарсарын8-ныөдрийнхуулиархүчингүйболсондтооцсон/

31.1.4. Энэ хууль болон Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийнтухайхуульдзаасанжурмындагууцэцэрлэгийнүйлажиллагааэрхлэхтусгайзөвшөөрөлолгох;

/Энэ заалтад 2015 оны 01 дүгээр сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/31.1.5. /Энэ заалтыг 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар

хүчингүйболсондтооцсон/31.1.6. /Энэзаалтыг2006оны12дугаарсарын8-ныөдрийнхуулиархүчингүй

болсондтооцсон/31.1.7. Өөрийнорлогоонэмэгдүүлэхэдболовсролынбайгууллагаддэмжлэг

үзүүлэх;/Энэ заалтад 2003 оны 01 дүгээр сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/





31.1.12.Хуульдзаасанбусадбүрэнэрх.

32 дугаар зүйл. Баг, хорооны Засаг даргын бүрэн эрх 32.1. Баг,хорооныЗасагдаргадараахьбүрэнэрхийгхэрэгжүүлнэ:

32.1.1. Сургуулийн өмнөх болон суурь боловсрол эзэмшүүлэх сургалтад харьяа айл өрхийн хүүхдийг хамруулах;

32.1.2. Иргэдийн боловсрол эзэмшсэн байдалд судалгаа хийж, шаардлагатай асуудлыг холбогдох байгууллагад тавьж шийдвэрлүүлэх;

32.1.3. Суурь боловсрол эзэмшээгүй иргэнд нөхөн эзэмшүүлэх ажил зохион байгуулах.

33 дугаар зүйл. Боловсролын сургалтын байгууллагын удирдлага33.1. Өмчийн бүх хэлбэрийн боловсролын сургалтын байгууллагыг үүсгэн

байгуулагч буюу түүний эрх олгосон этгээдийн томилсон захирал, эрхлэгчудирдана.


Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

21

33.2. Захирал, эрхлэгч нь Сургуулийн өмнөх боловсролын тухай, Бага, дундболовсролын тухай,Дээд боловсролын тухай болонМэргэжлийнболовсрол,сургалтынтухайхуульдзаасанэрх,үүргийгхэрэгжүүлнэ.


33.З. Боловсролынсургалтынбайгууллагынзахирал,эрхлэгчньоронтооныбайна.

З4 дүгээр зүйл. Боловсролын сургалтын байгууллагын өөрийн удирдлага

34.1. Боловсролын сургалтын байгууллагын өөрийн удирдлагыг ерөнхийболовсролын сургууль, цэцэрлэгт сургуулийн болон цэцэрлэгийн зөвлөл,их сургууль, дээд сургууль, коллеж, мэргэжлийн боловсрол, сургалтынбайгууллага, улсын хэмжээнд үйлчилгээ үзүүлдэг ерөнхий боловсролынсургуульдудирдахзөвлөлтустусхэрэгжүүлнэ.Сургалтэрхлэхчиглэл,нутагдэвсгэрийнбайршлыгхаргалзансургууль,цэцэрлэгийнзөвлөлболонудирдахзөвлөлийгдундынхэлбэрээрбайгуулжболно.

/Энэ хэсэгт 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан//Энэ хэсэгт 2009 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

34.2. Цэрэг, цагдаагийн дээд боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллагад энэхуулийн34.1-дзаасанзаалтхамаарахгүй.

34.3. Үүсгэнбайгуулагчньихсургууль,дээдсургууль,коллежийнхарьяасургуулийнудирдах зөвлөл байгуулах эрхийг тухайн сургуулийн удирдах зөвлөлдшилжүүлжболно.


34.4. Энэхуулийн34.1-дзаасанзөвлөлийнүйлажиллагааныүлгэрчилсэндүрмийгболовсролынасуудалэрхэлсэнЗасгийнгазрынгишүүнбатална.


35 дугаар зүйл. Сургууль, цэцэрлэгийн зөвлөл35.1. Сургууль, цэцэрлэгийн зөвлөл нь багш, ажилтан, сурагч, эцэг, эх, бусад

байгууллагын төлөөлөлтэй байна. 9-11 гишүүнтэй сургууль, цэцэрлэгийнзөвлөлийг3жилийнхугацаагаарсонгоно.

35.2. Сургууль, цэцэрлэгийн зөвлөлд орох багш, ажилтан, сурагч, эцэг, эхийнтөлөөллийгтэдгээрийнхамтолныхурлаастустуссонгоно.

35.3. Сургууль,цэцэрлэгийнзөвлөлдорохбусадбайгууллагынтөлөөл¬лийгүүсгэнбайгуулагчийнсаналыгүндэслэнсургууль,цэцэрлэгийннийтажилтныхурлаассонгоно.

35.4. Сургууль,цэцэрлэгийнзөвлөлньдараахьчигүүргийгхэрэгжүүлнэ:35.4.1. Сургууль,цэцэрлэгийнхөгжлийнбодлого,хөтөлбөрийгхэрэгжүүлэхэд

саналөгөх;35.4.2. Сургууль, цэцэрлэгийн дэг журам, дотоод зохион байгуулалтын

хэлбэрийгтодорхойлох;35.4.3. Сургууль, цэцэрлэгийн үйл ажиллагааны тайлан хэлэлцэх, үнэлэлт,

дүгнэлтөгөх;35.4.4. Сургалтынчанар,хүүхэдтөлөвшүүлэх,хамгаалах,хөгжүүлэхажлын

үрдүн,түвшингсайжруулахталаарсургууль,цэцэрлэгийнудирдлагаболонүүсгэнбайгуулагчидсаналтавих;


Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

22

35.4.5. Захирал, эрхлэгчийн үйл ажиллагаанд хөндлөнгийн хяналт тавих,дэмжлэгүзүүлэх;

35.4.6.Багш,сурагч,ажилтныэрхашгийгхамгаалах; 35.4.7./Энэзаалтыг2006оны12дугаарсарын8-ныөдрийнхуулиархүчингүй

болсондтооцсон/ 35.4.8.Сургалтынтөлбөрийнхэмжээгзохихжурмындагуутогтоох.


35.5. /Энэхэсгийг2006оны12дугаарсарын8-ныөдрийнхуулиархүчингүйболсондтооцсон/

35.6. /Энэхэсгийг2006оны12дугаарсарын8-ныөдрийнхуулиархүчингүйболсондтооцсон/

35.7. Энэ хуулийн 35.4.8 дахь заалт нь зөвхөн төрийн өмчийн бус сургууль,цэцэрлэгийнзөвлөлдхамаарна.


36 дугаар зүйл. Удирдах зөвлөл36.1. Удирдахзөвлөлньүүсгэнбайгуулагч,багш,суралцагч,төгсөгчийнтөлөөлөлтэй

байна. /Энэ хэсэгт 2009 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

36.2. Удирдах зөвлөлийн бүрэлдэхүүний 51-6О хувь нь үүсгэн байгуулагчийнтөлөөлөл байна. Удирдах зөвлөлд орох үүсгэн байгуулагчийн төлөөллийгүүсгэнбайгуулагчийншийдвэрээрболонтүүнийэрхшилжүүлснээртомилно.


36.З. Удирдах зөвлөлд орох багш, суралцагчийн төлөөллийг хамт олны хурлаассонгоно.

36.4. Удирдахзөвлөлийнгишүүнийг3жилийнхугацаагаартомилохбуюусонгоно.Жилбүрудирдахзөвлөлийнбүрэлдэхүүнийгуравнынэгийгөөрчилжболно.

36.5. Удирдахзөвлөлийнүйлажиллагааныүндсэнхэлбэрньхуралбайна.Удирдахзөвлөл бүрэн эрхийн хугацаанд жилд хоёроос доошгүй удаа хуралдаж,ээлжит бус хурлыг үүсгэн байгуулагч, зөвлөлийн дарга буюу гишүүдийн1/З-ээсдоошгүйнсаналаархуралдуулна.Захиралтодорхойасуудлаарудирдахзөвлөлийгхуралдуулахсаналаазөвлөлийндаргадтавьжболно.

36.6. Удирдах зөвлөл олонхийн саналаар шийдвэр гаргана. Зөвлөлийн даргыгудирдахзөвлөлөөссонгоно.

36.7. Удирдахзөвлөлүйлажиллагаандаатуслахүүрэгбүхийкомисс,ажлынхэсэгбайгууланажиллуулжболно.

36.8. Удирдахзөвлөлдорсонүүсгэнбайгуулагчийнтөлөөлөлньтүүнийбодлого,чигүүргийгхэрэгжүүлнэ.

36.9. Удирдах зөвлөлийн даргыг үүргээ хангалтгүй биелүүлсэн, хууль тогтоомжзөрчсөнньнотлогдсон,өөрөөчөлөөлөгдөхийгхүссэнүндэслэлээрхугацаанаасөмнөөөрчилжболно.

36.10. Үүсгэнбайгуулагчудирдахзөвлөл,түүнийгишүүнийгхангалтгүйажилласангэжүзвэлөөрийнтөлөөллөөэгүүлэнтатах,бусадгишүүнийталаарсонгосонхамтолондньмэдэгдэхэрхтэй.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

23

36.11. Удирдахзөвлөлдараахьчигүүргийгхэрэгжүүлнэ:36.11.1. Холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу боловсролын байгууллагыг

хөгжүүлэхбодлого,төлөвлөгөө,хөтөлбөр,дүрмийгбатлах,өөрчлөх;36.11.2. Сургуулийн бүтэц, зохион байгуулалт, орон тоо, цалингийн нийт

хэмжээгтогтоох./Энэ заалтын орон тоо, цалингийн нийт хэмжээг тогтоохтой холбогдох хэсэг нь

төрийн өмчийн боловсролын сургалтын байгууллагад хамаарахгүй./;/Энэ заалтад 2003 оны 1 дүгээр сарын 3-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

36.11.З. Хөрөнгө оруулалт, жилийн төсвийн хуваарилалтыг баталж,зарцуулалтад хяналт тавих, аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдээсхандивавахжурамтогтоох;


36.11.4. Сургалтынтөлбөр,дотуурбайрныүйлчилгээнийтөлбөрийнхэмжээгзохихжурмындагуутогтоох;

36.11.5. Сургуулийнүйлажиллагаанытайланхэлэлцэх,үнэлэлт,дүгнэлтөгөх;36.11.6. Удирдахзөвлөлийнүйлажиллагааныжилийнтайлангаргажүүсгэн

байгуулагчидөгөх.36.12. Удирдахзөвлөлньзахирлыгтомилох,чөлөөлөхсаналыгүүсгэнбайгуулагчид

тавьжболно.36.13. Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагын удирдах зөвлөлийн

төлөөллийгМэргэжлийнболовсрол,сургалтынтухайхуулиарзохицуулна./Энэ хэсгийг 2012 оны 12 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

37 дугаар зүйл. Боловсролын мэргэжлийн хяналт

37.1. Боловсролынмэргэжлийнхяналтыгмэргэжлийнхяналтынбайгууллага,улсынбайцаагчхэрэгжүүлнэ.


37.2. Боловсролын улсын хяналтын байгууллага нь боловсролын тухай хуультогтоомж, бага, дунд болон мэргэжлийн боловсролын стандарт, сургалтынбайгууллагын ажлын түвшин, түүнтэй холбогдсон норм, норматив, дүрэм,журмынхэрэгжилтэдмэргэжлийнхяналттавина.

37.3. БоловсролынулсынхяналтыналбаныдүрмийгЗасгийнгазарбатална.

ТАВДУГААР БҮЛЭГБоловсролын эдийн засаг

З8 дугаар зүйл. Боловсролын төлөвлөлт, мэдээлэл38.1. Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага орон

нутгийн захиргааны болон холбогдох бусад байгууллагын оролцоотойгоорболовсролын хөгжлийн ойрын болон хэтийн төлөвлөгөөг боловсруулж,хэрэгжүүлнэ.

38.2. Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагынболовсруулсан төлөвлөгөө, арга зүйг үндэслэн аймаг, нийслэл, сум, дүүрэгболовсролынойрынболонхэтийнтөлөвлөгөөтэйбайна.

38.З. Цэцэрлэг, сургууль, боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн байгууллагатогтоосоннорм,нормативыгүндэслэнзорилтоттөлөвлөгөөтэйажиллана.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

24

38.4. Өмчийнальчхэлбэрийнболовсролынбайгууллагахуультогтоомжидзаасанмэдээ,мэдээллийгтогтоосонхугацаандньүнэнзөвгаргажболовсролындээдшатныбайгууллагадтайлагнана.

З9 дүгээр зүйл. Боловсролын санхүүжилт39.1. /Энэхэсэгт2003оны1дүгээрсарын3-ныөдрийнхуулиарөөрчлөлторуулсан/ /Энэ хэсгийг 2011 оны 12 дугаар сарын 23-ны өдрийн хуулиар хүчингүй

болсондтооцсон/39.2. Боловсролынбайгууллаганьулсынтөсөв,хөрөнгөоруулалт,дотоод,гадаадын

аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдээс оруулах сургалтын төлбөр, дүрэмдзаасан үйл ажиллагаанд зориулсан хандив, хөнгөлөлттэй зээл, боловсролынбайгууллагынөөрийнүйлажиллагааныорлогозэрэгсанхүүгийнэхүүсвэртэйбайна.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 1 дүгээр сарын 3-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан//Энэ хэсэгт 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

39.3. Боловсролын сургалтын байгууллага санхүүгийн эх үүсвэрээ нэмэгдүүлэх,багш,ажилтан,суралцагчийннийгмийнбаталгаагдээшлүүлэхзорилгоорхуультогтоомжиднийцүүлэнажахуйнүйлажиллагааявуулжболохбөгөөдтүүнээсолсонорлогооэнэхуульдзаасанзориулалтындагуузахиранзарцуулахэрхийгболовсролынсургалтынбайгууллагынзахирал,эрхлэгчэдэлнэ.

39.4. Боловсролынбайгууллагынөөрийнорлогынхэмжээтэйхолбоотойгоорулсынтөсвөөссанхүүжүүлэххөрөнгийнхэмжээгбагасгахыгхориглоно.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 1 дүгээр сарын 3-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

39.5. Боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн байгууллага, аймаг, нийслэлийнболовсролын газар нь улсын төсөв, судалгааны ажлын төслийн зардлаарсанхүүжнэ.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 1 дүгээр сарын 3-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан//Энэ хэсэгт 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

39.6. Орой, эчнээ, албан бус хэлбэрээр иргэдэд бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол эзэмшүүлэхэд шаардагдах зардлыг улсын болон орон нутгийн төсвөөс санхүүжүүлнэ.


39.7. Орон нутгийг боловсон хүчнээр хангах, чухал хэрэгцээтэй мэргэжилтэнбэлтгэх, суралцагчийн авьяасыг дэмжих, орлого багатай болон хөгжлийнбэрхшээлтэй иргэдэд боловсрол эзэмшихэд зориулж сургалтын төлбөрийнзээл,буцалтгүйтусламжолгохбөгөөдтэдгээрийголгохжурмыгЗасгийнгазарбатална.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 1 дүгээр сарын 3-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан//Энэ хэсгийг 2006 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

/Энэ хэсэгт 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

39.8. Олон нийтийн үүсгэл санаачилгаар аймаг, нийслэл, сум, дүүрэгт боловсролхөгжүүлэхсанбайгуулжболно.

39.9. Боловсролд зориулсан төсвийн болон сангийн хөрөнгийг өөр зориулалтаарзарцуулахыгхориглоно.

39.10. Боловсролынсургалтынбайгууллагаүүсгэнбайгуулагчаасөөртньнийлүүлсэнболон тухайн сургалтын байгууллагын үйл ажиллагааных нь явцад бийболсон хөрөнгийг өөрийн үндсэн үйл ажиллагааны зорилго, дүрэм, үүсгэнбайгуулагчтайбайгуулсангэрээнднийцүүлэнзориулалтындагууүрашигтайзарцуулахүүрэгтэй.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

25

39.11. Сургалтын байгууллага нь сургууль хөгжүүлэх сантай байж болох бөгөөдсангийнүлгэрчилсэндүрмийгболовсролынболонсанхүүгийнасуудалэрхэлсэнЗасгийнгазрынгишүүдхамтранбатална.


39.12. Төрийн өмчийн ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг өөрийн үйлажиллагаанаасорлогоолох,түүнийгзарцуулах,тайлагнахжурмыгболовсролынасуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэнЗасгийнгазрынгишүүнтэйхамтранбатална.


39.13. Боловсролын үнэлгээний байгууллага нь улсын төсөв, судалгааны ажлынорлого их, дээд сургуулийн элсэлтийн ерөнхий шалгалтын хураамжийнорлогооссанхүүжнэ.


40 дүгээр зүйл. Төрийн өмчийн боловсролын сургалтын байгууллагын санхүүжилт

40.1. Төрийн өмчийн боловсролын сургалтын байгууллагыг тогтмол болоннормативтзардлаарсанхүүжүүлнэ.

40.2. Төрийн өмчит бүх шатны сургуулийн тогтмол зардал, ерөнхий боловсролын сургууль, мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагын дотуур байрны нийт зардал, цэцэрлэгийн хүүхдийн хоолны зардал, өмчийн хэлбэр харгалзахгүйгээр цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын албан болон албан бус сургалтад хамрагдаж байгаа нэг суралцагчид ногдох сургалтын нормативт зардлыг улсын төсвөөс тус тус санхүүжүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 1 дүгээр сарын 3-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан//Энэ хэсэгт 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан//Энэ хэсэгт 2008 оны 5 дугаар сарын 23-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/


40.3. Сургуулийнөмнөхболонбага,дунд,мэргэжлийнболовсролэзэмшүүлэхэднэгсуралцагчидногдоххувьсахзардлындундажнормативыгЗасгийнгазаржилбүршинэчлэнтогтооно.


40.4. Төрийнөмчийнболовсролынсургалтынбайгууллагынсанхүүжилтдараахьэхүүсвэрээсбүрдэнэ:40.4.1. Цэцэрлэгт улсын төсөв, эцэг, эх, асран хамгаалагчаас өгөх төлбөр,

өөрийнүйлажиллагааныорлого;/Энэ заалтад 2003 оны 1 дүгээр сарын 3-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

40.4.2. Ерөнхий боловсролын сургуульд улсын төсөв, өөрийн үйлажиллагааныорлого;


40.4.З. Мэргэжлийнболовсрол,сургалтынбайгууллагадулсынтөсөв,өөрийнүйлажиллагааныорлого;

/Энэзаалтад2003оны1дүгээрсарын3-ныөдрийнхуулиарөөрчлөлторуулсан//Энэзаалтад2009оны02дугаарсарын13-ныөдрийнхуулиарөөрчлөлторуулсан/

40.4.4. Ихсургууль,дээдсургууль,коллежидулсынтөсөв,сургалтынтөлбөр,эрдэмшинжилгээнийтөсөлтажлынболонөөрийнүйлажиллагааныорлого;


40.4.5. Цэрэг,цагдаагийндээдболовсролэзэмшүүлэхтэйхолбоотойзардлыгтөрхариуцна.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

26

40.5. /Энэ хэсгийг 2003 оны 01 дүгээр сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүйболгосон/

40.5. Нэг суралцагчид ногдох хувьсах зардлыг сургуулийн байршил, хэв шинж,мэргэжлийнчиглэл,олонулсынхөтөлбөрийнсургалттайерөнхийболовсролынсургуулийн сургалтын онцлог болон хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийнтусгайхэрэгцээтэйуялдууланэнэхуулийн40.3-тзаасансургалтынбайгууллагатус бүрээр ялгавартай тогтоох бөгөөд аргачлалыг нь боловсролын асуудалэрхэлсэнЗасгийнгазрынгишүүнбатална.

/Энэ хэсгийг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмсэн//Энэ хэсэгт 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

40.6. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага болон мэргэжлийн боловсрол,сургалтын байгууллагад суралцагчдад төрөөс үзүүлэх буцалтгүй тусламж,зээл,тэтгэлгийнхэмжээгЗасгийнгазаржилбүртогтооно.

/Энэ хэсгийг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмсэн//Энэ хэсэгт 2009 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

40.7. Суралцагчаасхуульдзаагаагүйтөлбөр,хураамжавахыгхориглоно./Энэ хэсгийг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

40.8. Ерөнхийболовсролынсургууль,цэцэрлэгийнбагшийнмэргэжлийн зэрэг, урчадварыгөмчийнхэлбэрүлхаргалзанулсынтөсвийнхөрөнгөөр5жилтутамдээшлүүлнэ.


41 дүгээр зүйл. Төрийн бус өмчийн боловсролын сургалтын байгууллагын санхүүжилт

41.1. Төрийн бус өмчийн боловсролын сургалтын байгууллагын санхүүжилтийнэх үүсвэрнь үүсгэн байгуулагчийнхөрөнгө, нэг сурагчидногдохнормативтзардлынтөсвөөссанхүүжүүлэххэсэг,сургалтынтөлбөр,хандив,хөнгөлөлттэйзээл,өөрийнүйлажиллагааныорлогоосбүрдэнэ.

/Энэ хэсэгт 2014 оны оны 10 дугаар сарын 31-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан бөгөөд үүнийг 2015 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө/

41.2. Төрийнбусөмчийнболовсролынсургалтынбайгууллагынсургалтынорчингсайжруулах, тэдгээрийг багшлах боловсон хүчнээр хангахад Засгийн газартогтоосонжурмындагуудэмжлэг,туслалцааүзүүлнэ.

41.3. Төрийнбусөмчийнерөнхийболовсролынсургуулийннэгсуралцагчидтөрөөсногдохсургалтыннормативтзардлынхэмжээгтухайнболовсролынсургалтынбайгууллагын сургалтын төлбөртэй нь уялдуулан Засгийн газар жил бүршинэчлэнтогтооно.

/Энэ хэсгийг 2014 оны оны 10 дугаар сарын 31-ний өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд үүнийг 2015 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө/

42 дугаар зүйл.Боловсролын байгууллагын сургалтын орчин

42.1. Боловсролынсургалтынбайгууллагынбарилгабайгууламж,техникхэрэгсэл,тоног төхөөрөмж нь багш, ажилтан, суралцагчийн хөдөлмөрийн онцлогттохирсон, хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн тусгай хэрэгцээнд нийцсэн,эрүүлахуй,аюулгүйбайдлыншаардлагыгхангасанбайна.


42.2. Боловсролын сургалтын байгууллага өөрийн харьяа хэвлэл, мэдээлэл,сургалтын техник хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, хичээлийн хэрэглэгдэхүүнийгзасварлах, үйлдвэрлэх, хангах зэрэг үйлдвэрлэл, үйлчилгээ явуулах нэгжтэйбайжболно.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

27

42.3. Цэцэрлэг,сургуулийнбарилгабайгууламж,сургалтынтехникхэрэгсэл,тоногтөхөөрөмж,хоолхүнснийзүйлболонсуралцагчийнэрүүлахуй,ариунцэвэр,аюулгүйбайдлыннорм,нормативыгхолбогдоххуультогтоомж,боловсролынстандартыг үндэслэн боловсрол, эрүүл мэндийн болон санхүүгийн асуудалэрхэлсэнЗасгийнгазрынгишүүдхамтранбаталжмөрдүүлнэ.


42.4. Боловсролын сургалтын байгууллагыг хэвийн үйл ажиллагаа явуулахадхүрэлцэхүйц зориулалтын барилга байгууламж, сургалтын техник хэрэгсэл,тоногтөхөөрөмж,сурахбичиг,дотуурбайраархангахажлыгүүсгэнбайгуулагчхариуцна.

42.5. Боловсролын сургалтын байгууллагын барилга байгууламж, эдэлбэр газрыгзориулалтындагууашиглана.


42.6. Боловсролын сургалтын байгууллага нь барилга, хот төлөвлөлтийн норм,нормативыг баримтлан тогтоосон, сургалтад зориулсан эзэмшил газартайбайна.


42.7. Аймаг,нийслэлийниргэдийнТөлөөлөгчдийнХуралньшинээрбарихсургууль,цэцэрлэгийн урт хугацааны төлөвлөлтийг аймаг, нийслэлийн газар зохионбайгуулалтынтөлөвлөгөө,хотынхөгжлийнхэсэгчилсэнерөнхийтөлөвлөгөөндтусгаж,сургууль,цэцэрлэгийнэзэмшил,ашиглалтынэдэлбэргазрыгсургалтынорчиндтавигдахшаардлагаднийцсэнталбайнхэмжээнийдагуунөөцөдавахшийдвэргаргана.


42.8. Энэхуулийн42.7-дзаасныдагуушинээрбарихсургууль,цэцэрлэгийннөөцийнгазрыгөөрзориулалтаарэзэмшүүлэх,ашиглуулах,худалдахыгхориглоно.


43 дугаар зүйл. Боловсролын харилцаанд оролцогчдын нийгмийн баталгаа

43.1. Багшнийгмийндараахьбаталгаагаархангагдана:43.1.1. Хөдөлмөрийн шинж чанар, мэргэжлийн онцлогт тохирсон цалин,

нэмэгдэл хөлс, нэмэгдэл, нөхөх олговор, шагнал урамшуулал авах,хуульдзаасанбусадхөнгөлөлтэдлэх;

43.1.2. Багш,ажиллагчдынээлжийнүндсэнамралтынхугацаагХөдөлмөрийнтухай4 хуулиар зохицуулна. Хөдөлмөрийн онцлогийг харгалзанбагшид ажлын 33, захирал, эрхлэгч, орлогч захирал, хичээлийнэрхлэгч /сургалтын менежер/, хичээлийн зохицуулагч, нийгмийнажилтан, арга зүйч, дадлагын болон байрны багш, цэцэрлэгийнтуслах багшид ажлын 15 өдрийн нэмэгдэл амралт тус тус олгоно.Хөдөлмөрийнтухайхуулийн79.5,79.6-дзаасанажилласанхугацаа,хөдөлмөрийн нөхцөлийг харгалзсан бусад нэмэгдэл амралт дээрхалбантушаалтандхамаарахгүй;

43.1.3. Оронсууцбарихбуюухудалданавахадзориулжхөнгөлөлттэйзээл,тусламжавах;

43.1.4. Төрийн болон орон нутгийн өмчийн мэргэжлийн сургалт-үйлдвэрлэлийн төв, ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгт энэхуулийн 43.1.2-т заасан албан тушаалд 25 ба түүнээс дээш жил

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

28

ажилласаниргэнөндөрнаснытэтгэвэртогтоолгоходтүүнийүндсэнцалингаар тооцож нэг удаагийн буцалтгүй мөнгөн тэтгэмжийгажиллажбайгаабайгууллагаасньолгохбөгөөдшаардагдахзардлыгньтухайнжилийнтөсөвттусгах;/Энэ заалтыг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

/Энэ заалтыг 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан//Энэ заалтыг 2015 оны 01 дүгээр сарын 23-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

43.1.5. Тухайннутагдэвсгэрийнонцлог,төвөөсалслагдсанбайдлыгхаргалзанбагшиднэмэгдэлцалин,урамшил,бусаддэмжлэгүзүүлэх;


43.1.6. /Энэ заалтыг 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиархүчингүйболсондтооцсон/

43.1.7. Дараахэтгээдэд5жилтутамднэгудаа6сарынүндсэнцалинтайньтэнцэххэмжээниймөнгөнтэтгэмжийгулсынтөсвөөсажиллажбайгаабайгууллагаарньдамжууланолгох:

43.1.7.а. Сум, тосгон, багийн сургууль, цэцэрлэгийн эрхлэгч, сургуулийн захирал, хичээлийн эрхлэгч /сургалтын менежер/, сургуулийн нийгмийн ажилтан, дотуур байрны багш, албан бус боловсролын багш, цэцэрлэгийн арга зүйч, сургуулийн номын санч, сургууль, цэцэрлэгийн эмч;

/Энэ заалтыг 2014 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө/

43.1.7.б.Сум, тосгон, багийн сургууль, цэцэрлэгийн энэ хуулийн 43.1.7.а-дзааснаасбусадбагш,туслахбагш.

/Энэ заалтыг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмсэн//Энэ заалтыг 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

43.1.8. Ерөнхийболовсролынсургуулийнэмч,багаангийнбагшидХөгжлийнбэрхшээлтэй иргэний нийгмийн хамгааллын тухай хуулийн 7.8-дзаасаннэмэгдлийгхөгжлийнбэрхшээлтэйхүүхдийнтооноосхамаарчсарбүролгох;


43.1.9. Хуульдзаасанбусадбаталгаа./Энэ заалтын дугаарт 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

/Энэ заалтын дугаарm 2013 оны 02 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/43.2. Суралцагчнийгмийндараахьбаталгаагаархангагдана:

43.2.1. Оршин суудаг газраасаа сургуульд тогтмол явах боломжгүй, өнчинбуюу амьжиргааны түвшин доогуур суралцагчийг дотуур байраархангах;

43.2.2. Ерөнхий боловсролын сургууль, мэргэжлийн боловсрол, сургалтынбайгууллагындотуурбайрандтөлбөргүйсуух;


43.2.З. Сурагчийг хичээлийн жил эхлэх, дуусах болон улирлын амралтаарсургуульдааирэх,гэртээбуцахадэцэг,эх,асранхамгаалагчийнзардал,хүсэлтээр унаагаар үйлчлэх арга хэмжээг сургуулийн захиргаа,нутгийнзахиргааныбайгууллагатайхамтранзохионбайгуулах;

43.2.4. Оршин суудаг газраасаа өөр аймаг, хотод суралцаж байгаа оюутныжилд 2 удаа орон нутагтаа ирж, очих зардлыг Засгийн газраастогтоосонжурмындагуухөнгөлөх;

43.2.5. Нийтийнтээврийнхэрэгслээрхичээлдээявахзайлшгүйшаардлагатайсурагч,оюутнынийтийнтээврийнхэрэгслээрзорчихзардлыннөхөнолговрыг аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаастогтоосонжурмындагууолгох;

/Энэ заалтад 2008 оны 5 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

29

43.2.6. Засгийнгазраастогтоосонжурмындагууэмнэлэг,нийтийнхоол,соёл,урлагийнболонахуйнүйлчилгээгээрүйлчлэхзардлыгхөнгөлөх;

43.2.7. Суралцагчийн онцгой авьяас, чадварыг нээн илрүүлж хөгжүүлэх,урамшууландэмжих,өнчин,амьжиргаанытүвшиндоогуур,хөгжлийнбэрхшээлтэйсуралцагчийгсурахнөхцөлбололцоогоортөрөөсхангах;


43.2.8. Хөдөөгийн сумдын захиалга-гэрээний дагуу багш мэргэжлээрсуралцаж байгаа оюутан, магистрантад сургалтын төрийн сангаасхөнгөлттэйнөхцөлөөрзээл,тэтгэлэголгох;

43.2.9. Сурлага, спорт, урлагийн онцгой амжилт гаргасан суралцагч-дадМонгол Улсын Ерөнхийлөгчийн болон Ерөнхий сайдын нэрэмжиттэтгэлэголгох;


43.2.10. Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагад суралцагчдадЗасгийнгазраастогтоосонхэмжээ,журмындагуусартутамтэтгэлэголгох;

/Энэ заалтыг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар нэмсэн//Энэ заалтад 2009 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

43.2.11.хуульдзаасанбусадбаталгаа./Энэ заалтын дугаарт 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

43.3. Багш, суралцагчид үзүүлэх хөнгөлөлт, нөхөх олговор, тэтгэлэг, тэтгэмж,шагналурамшилньөмчийнхэлбэрхаргалзахгүйадилтэгшбайна.

43.4. Ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн багш, бусад албан хаагчид үрдүнгийн урамшуулал олгох бөгөөд уг урамшууллын хэмжээ, түүнийг олгохжурмыг Төрийн албаны тухай хуулийн 31.3-т заасны дагуу Засгийн газарбатална.


43.5. Төрийнболонороннутгийнөмчийнерөнхийболовсролынсургууль,цэцэрлэгтэнэхуулийн3.1.15-дзаасаналбантушаалд25батүүнээсдээшжилажилласаниргэнөндөрнаснытэтгэвэртогтоолгоходтүүнийүндсэнцалингаасньтооцожнэгудаагийнбуцалтгүймөнгөнтэтгэмжийгажиллажбайгаабайгууллагаасньолгохбөгөөдшаардагдахзардлыгньтухайнжилийнтөсөвттусгана.

/Энэ хэсгийг 2012 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар нэмсэн//Энэ хэсгийг 2015 оны 01 дүгээр сарын 23-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

43.6. Энэхуулийн43.1.8-дзаасаннэмэгдлийгТөрийналбанытухайхуулийн28.9-дзаасныдагуутогтооно.


43.7. Энэ хуулийн 43.1.4, 43.5-д заасан нэг удаагийн тэтгэмж тооцох цалингийндундаж хэмжээ, тэтгэмж олгох шалгуур нөхцөлийг Төрийн албаны тухайхуулийн30.2-тзаасанжурмыгбаримтлантогтооно.

/Энэ хэсгийг 2015 оны 01 дүгээр сарын 23-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

30

ЗУРГАДУГААР БҮЛЭГБоловсролын харилцаанд оролцогчдын нийтлэг эрх, үүрэг

44 дүгээр зүйл. Багшийн эрх, үүрэг44.1. Багшдараахьэрхтэй:

44.1.1. Сургалтын үйл ажиллагааг хэвийн явуулах нөхцөл бололцоогоорхангуулах;

44.1.2. Сургалтад шинжлэх ухааны дэвшилт арга барил, боловсролынстандартаднийцсэнсурахбичиг,сургалтынхэрэглэгдэхүүнийгсонгонхэрэглэх;

44.1.З. Суралцагч болон түүний эцэг, эх, асран хамгаалагчид шаардлагатавих,зөвлөгөөөгөх;

44.1.4. Суралцагчийн мэдлэг, чадвар, дадлыг үнэлэх, тэдний авьяас, биесэтгэцийнхөгжилтөдтодорхойлолтөгөх;

44.1.5. Суралцагчийгсонгонсуралцуулах,мэргэжлийнболонгүнзгийрүүлсэнсургалтзохионбайгуулах;

44.1.6. Судалгаа шинжилгээний ажил хийх, багшийн мэргэжлийн болонболовсролынзэрэгхамгаалах,мэргэжлийнцолхүртэх;

44.1.7. Хүүхдийн эрүүл мэнд, эрх ашгийг хохироосон эцэг, эх, асранхамгаалагчийнталаарнасандхүрээгүй суралцагчаа төлөөлөн зохихбайгууллагадгомдолгаргажшийдвэрлүүлэх;

44.1.8 /Энэ залтыг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар хүчингүйболсондтооцсон/

44.2. Багшдараахьүүрэгтэй:44.2.1. Багшийнёсзүй,нэртөрийгэрхэмлэнсахих;44.2.2. Боловсролынстандартыгхэрэгжүүлэх;44.2.3. Онолынмэдлэг,заахарга,урчадвараадээшлүүлэх;44.2.4. Суралцагчдыгялгаварлангадуурхахгүйбайх,нэртөрийгньхүндэтгэн

хамгаалах;44.2.5. Суралцагчбүрийнонцлогбайдлыгхүлээнзөвшөөрчхүнлэгхарьцах,

өөрөө өөрийгөө хөгжүүлэх, бие хүн болж төлөвшихөд дэмжлэгүзүүлэх;

44.2.6. Суралцагчийн бие даасан байр суурь, үзэл бодолд хүндэтгэлтэйхандах;

44.2.7. Суралцагчийнэрүүлмэнд,аюулгүйбайдалданхааралтавих./Энэ хэсгийг 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

44.3. Багш нь суралцагчийн бие махбодид халдах, тэдэнд сэтгэл санааны дарамтүзүүлэх,хувийннууцыгньзадруулахыгхориглоно.


44.4. Багш нь хуульд заасан үүргээ хэрэгжүүлэхдээ багшийн ёс зүйн дүрмийгбаримталжажиллана.


Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

31

45 дугаар зүйл. Суралцагчийн эрх, үүрэг45.1. Суралцагчдараахьэрхтэй:

45.1.1. Суралцахнөхцөлбололцоогоорхангуулах;45.1.2. Сургалтынтөлөвлөгөөндзаавалсудлахаартусгаагүйхичээлээссонгон

судлах;45.1.З. Сургууль, багшийн үйл ажиллагаатай холбогдох асуудлаар санал

гаргах,шүүмжлэх,шаардлагатавих;45.1.4. Суралцаххугацаа,хэлбэрийнталаарсаналтавьжшийдвэрлүүлэх;45.1.5. Хуультогтоомжидзаасныдагуутусламжавах,хөнгөлөлтэдлэх;45.1.6. Гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол сургууль төгсөгч эзэмшсэн буюу

сонирхсон мэргэжлийн дагуу эрхлэх ажлаа хөдөлмөрийн зах зээлдээрчөлөөтэйсонгох;

45.1.7. Сургалтынтөлбөр,хандивынзарцуулалт,ашиглалтынталаармэдээлэлавах,хяналттавих;

45.1.8. Уламжлалт соёл, зан заншлыг өвлөх, сургуулийн орчинд төрөлххэлээрээхарилцах.


45.2. Суралцагчдараахьүүрэгтэй:45.2.1. Сургалтынхөтөлбөрийнагуулгыгхугацаандньбүрэнэзэмших;45.2.2. Багшааставьсаншаардлага,өгсөнүүрэг,даалгаврыгбиелүүлэх;45.2.3. Биедаажсуралцахаргабарилыгэзэмших;45.2.4. Багш,шавийнхарилцаагхүндэтгэндээдлэх;45.2.5. Сургуулийндотооджурмыгхүндэтгэнсахих;45.2.6. Сургалтынтөлбөрийггэрээнийдагуухугацаандньтөлөх.

46 дугаар зүйл. Эцэг, эх, асран хамгаалагчийн эрх, үүрэг46.1. Эцэг,эх,асранхамгаалагчдараахьэрхтэй:

46.1.1. Хүүхдээальсургуульд,ямархэлбэрээрсуралцуулахыгзохихжурмындагуусонгох;

46.1.2. Боловсролын сургалтын байгууллага, багшийн үйл ажиллагаатайхолбогдсонсанал,хүсэлтгаргах;

46.1.З. Хүүхдийнхээмэдлэг,чадвар,авьяас,бие,сэтгэцийнталаарсургууль,багшаасгаргасантодорхойлолттойтанилцах.

46.2. Эцэг,эх,асранхамгаалагчдараахьүүрэгтэй:46.2.1. Хүүхдийн авьяас, чадварыг бага наснаас нь дэмжин хөгжүүлэх,

боловсролэзэмшихэдньшаардагдахнөхцөлийгбүрдүүлэх,багштайхамтранажиллах,мэргэжлээсонгоходньхүүхэддээтуслах;

46.2.2. Сургалтынхэвийнүйлажиллагаагхангахтайхолбогдуулансургууль,багшааставьсаншаардлагыгбиелүүлэх;

46.2.З. Хүүхэддээ16хүртэлнасандньсуурьболовсролзаавалэзэмшүүлэх,суралцаххүсэл,сонирхлыгньхаажбоогдуулахгүйбайх;

46.2.4. Хүүхдийггэрбүлийнорчиндсургахаргабарилэзэмших.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

32

47 дугаар зүйл. Аж ахуйн нэгж, байгууллагын эрх, үүрэг47.1. Ажахуйннэгж,байгууллагадараахьэрхтэй:

47.1.1. Мэргэжилтэн бэлтгүүлэх, ажиллагчдын мэргэшлийг дээшлүүлэхзахиалгыг холбогдох боловсролын сургалтын байгууллагад өгөх,гэрээбайгуулах;

47.1.2. Гэрээ,захиалгаарсуралцагчийнталаарсаналгаргах,шаардлагатавих;47.1.3. Ажилтандааболовсрололгох,түүниймэргэшилдээшлүүлэхсургалт

зохионбайгуулах;47.1.4. Боловсролынбайгууллагыгбэхжүүлэхэддэмжлэг,туслалцааүзүүлэх,

ивээн тэтгэсний төлөө хууль тогтоомжид заасан зохих хөнгөлөлтэдлэх.

47.2. Ажахуйннэгж,байгууллагадараахьүүрэгтэй:47.2.1. Гэрээний дагуу суралцагчийг хүлээн авч үйлдвэрлэлийн дадлага

хийлгэхнөхцөл,бололцоогоорхангах;47.2.2. Гэрээ,захиалгаарсуралцагчийнсургалтынзардлыгтөлөх;47.2.З. Ажилтан бие дааж сурч боловсрох, хүүхдээ сургахад нь дэмжлэг,

туслалцааүзүүлэх.

ДОЛДУГААР БҮЛЭГБусад зүйл

48 дугаар зүйл. Боловсролын хууль тогтоомж зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлага

48.1. Суурьболовсрололгохажлыгхангалтгүйзохионбайгуулсан,зохихаргахэмжээаваагүй төрийн захиргааны болон боловсролын байгууллагын гэм буруутайалбантушаалтандхуультогтоомжийндагуусахилгынхариуцлагахүлээлгэнэ.

48.2. Боловсролын тухай хууль тогтоомж зөрчигчид эрүүгийн хариуцлагахүлээлгэхээргүйболдараахьзахиргаанышийтгэлногдуулна:48.2.1. Энэхуулийн9дүгээрзүйлийгзөрчижболовсролынбаримтбичгийг

хуульбусааролгосон,хуурамчаарүйлдсэн,авчашигласаниргэнийг30000-50000, албан тушаалтныг 50000-60000, аж ахуйн нэгж,байгууллагыг 200000-250000 төгрөгөөр торгож, хуурамч баримтбичгийгхураах;


48.2.2. Энэ хуулийн 47 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан үүргийгбиелүүлэхээсзайлсхийсэнбол75000-100000төгрөгөөрторгох;/Энэзаалтад2006оны12дугаарсарын8-ныөдрийнхуулиарөөрчлөлторуулсан/

48.2.3. Ажил үүргээ гүйцэтгэхэд нь багшид санаатайгаар саад учруулсан,багшийн нэр хүндийг гутаан доромжилсон этгээдийг 30000-50000төгрөгөөрторгох;


48.2.4. Энэ хуулийн 22 дугаар зүйлд заасан тусгай зөвшөөрөл аваагүй,боловсролынсургалтынбайгууллагыгулсынбүртгэлдбүртгүүлэлгүйсургалтын ажил эрхэлсэн бол сургалтын төлбөрийг суралцагчид

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

33

буцаанолгож,иргэнийг30000-50000,албантушаалтныг50000-60000,ажахуйннэгж,байгууллагыг200000-250000төгрөгөөрторгож,олсонорлогыгхурааж,сургалтынүйлажиллагаагзогсоох;

/Энэзаалтад2006оны12дугаарсарын8-ныөдрийнхуулиарөөрчлөлторуулсан/

48.2.5. Энэ хуулийн 46.2.3-т заасан үүргийг хүндэтгэх шалтгаангүйгээрбиелүүлээгүйбол10000-30000төгрөгөөрторгох;

48.2.6. Суралцагчийнбиемахбодидхалдсан,сэтгэлсанааныдарамтүзүүлсэн,мөнгө өгөх, ном, бүтээгдэхүүн худалдаж авахыг тулгасан, тэднийхувийннууцыгзадруулсан,хуульдзаагаагүйтөлбөр,хураамжавсанбагшийг 10000-30000 төгрөгөөр, албан тушаалтныг 40000-60000төгрөгөөрторгох;


48.2.7. Боловсролын стандарт болон сургалтын байгууллагад тавигдахшаардлагыг зөрчсөн удирдах албан тушаалтныг 50000-60000төгрөгөөрторгох;


48.2.8. Удирдахажилтныболонбагшийнёсзүйгноцтойзөрчсөнбол50000-60000 төгрөгөөр торгох, эсхүл багшлах эрхийг хасах арга хэмжээавах;


48.2.9. Байгууллагад хандивласан хөрөнгийг санхүүгийн тайлан, тэнцэлдтусгаагүй,түүнчлэнзориулалтынбусаарзарцуулсаналбантушаалтныг50000-60000төгрөгөөрторгох.


48.З. Энэ хуулийн 48. 2-т заасан шийтгэлийг шүүгч, сум, дүүргийн Засаг дарга,боловсролынхяналтынулсынбайцаагчногдуулна.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА С.ТӨМӨР-ОЧИР

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

34

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ТОГТООЛ

2015 оны 01 сарын 29 өдөрДугаар 12

Төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлого батлах тухай

МонголУлсынИхХурлынтухайхуулийн43дугаарзүйлийн43.1дэххэсгийгүндэслэнМонголУлсынИхХурлаасТОГТООХнь:

1. “Төрөөсболовсролынталаарбаримтлахбодлого”-ыгхавсралтаарбаталсугай.2. “Төрөөсболовсролынталаарбаримтлахбодлого”-ыгхэрэгжүүлэхзорилгоордараах

аргахэмжээгавчхэрэгжүүлэхийгМонголУлсынЗасгийнгазар/Ч.Сайханбилэг/-тдаалгасугай:

“Төрөөсболовсролынталаарбаримтлахбодлого”-ыгхэрэгжүүлэхтэйуялдууланхолбогдоххуультогтоомжийнтөслийгболовсруулж,МонголУлсынИхХурлаарбатлууланхэрэгжүүлэх;“Төрөөсболовсролынталаарбаримтлахбодлого”-ынстратегийнзорилтыгМонголУлсынжилбүрийнэдийнзасаг,нийгмийгхөгжүүлэхүндсэнчиглэлболонулсынтөсөвттусгажхэрэгжүүлэх.

3. “Төрөөсболовсролынталаарбаримтлахбодлого”-ынхэрэгжилтэдхяналттавьжажиллахыг Монгол Улсын Их Хурлын Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл,шинжлэхухааныбайнгынхороо/Д.Батцогт/-дүүрэгболгосугай.

4. Энэтогтоолыгбаталсантайхолбогдуулан“Төрөөсболовсролынталаарбаримтлахбодлого”-ыгбатлахтухай”МонголУлсынИхХурлын1995оны06дугаарсарын08-ныөдрийн36дугаартогтоолыгхүчингүйболсондтооцсугай.

МОНГОЛУЛСЫНИХХУРЛЫНДАРГА

З.ЭНХБОЛД

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

35

Монгол Улсын Их Хурлын 2015 оны12 дугаар тогтоолын хавсралт

ТӨРӨӨС БОЛОВСРОЛЫН ТАЛААР БАРИМТЛАХ БОДЛОГО

/2014-2024 он/

НЭГ. Нийтлэг үндэслэл1.1. Боловсрол нь иргэн бүрийн насан туршийн амьдралын чанарыг дэмжин

баталгаажуулах, улс орны нийгэм, эдийн засаг, шинжлэх ухаан, технологийнхөгжлийн түлхүүр хүчин зүйл, үндэсний тусгаар тогтнол, аюулгүй байдлынбаталгаа хэмээн үзэж,МонголУлсын төрөөс боловсролыг нийгмийн тэргүүлэхсалбарболгонхөгжүүлнэ.

1.2. Төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлогын зорилго нь иргэн бүр авьяас,чадвараа хөгжүүлэн, үр бүтээлтэй хөдөлмөрлөж, аз жаргалтай амьдрахадшаардагдахмэдлэг, чадвар, чадамжийг эзэмшин, ёс суртахуун, хүмүүнлэг ёсыгдээдлэнсахиж,үндэснийнийтлэгүнэтзүйлсийгөвлөннасантуршдаасуралцахболомжоорхангахзорилгобүхийүйлажиллагааныцогцтогтолцообүрдүүлэхэдоршино.

1.3. Төрөөсболовсролынталаарбаримтлахбодлогоньдараахзорилтыгхэрэгжүүлэхэдчиглэнэ:

1.3.1. Боловсролыг хөгжүүлэх бодлого, стратеги, төлөвлөгөө, хөтөлбөр,төсөл боловсруулах, хэрэгжүүлэхэд бодлого боловсруулагч,хэрэгжүүлэгч,мэргэжлийнхолбоо,эрдэмшинжилгээнийбайгууллага,судлаач,иргэнийоролцоогхангах;

1.3.2. Боловсролын талаар шийдвэр гаргах үйл явц нь нээлттэй, ил тод,судалгаа, нотолгоонд суурилсан, сайн засаглалын зарчимд нийцсэнбайх;

1.3.3. Боловсролынбайгууллагынхөгжлийнбодлого,төлөвлөлтийгбүтэц,байршил,онцлогхэвшинжидуялдуулануянхатантогтоожбайх;

1.3.4. Боловсролынудирдлагынбүхтүвшиндтөрийнболонороннутгийн,мэргэжлийн, олон нийтийн төлөөллийн байгууллагын бүрэн эрх,үйлажиллагаанызаагялгаа,уялдаахолбоогтогтоож,эрхзүйнхувьдбаталгаажуулах;

1.3.5. Боловсролын салбарын удирдлагын мэдээллийн нэгдсэн системийгхөгжүүлж,мэдээллийнилтод,аюулгүйбайдлыгхангах,дэдбүтцийгөргөтгөх.

ХОЁР. Боловсролын хөгжлийн талаар баримтлах зарчим

2.1. Төрөөсболовсролынталаарбаримтлахбодлогыгхэрэгжүүлэхэддараахзарчмыгбаримтална:

2.1.1. иргэн бүрт үзүүлэх боловсролын үйлчилгээ нь олон улсад хүлээнзөвшөөрөгдөхүйцчанартай,хүртээмжтэйбайх;

2.1.2. уламжлалтзанзаншил,түүх,соёлынонцлогийгшингээсэнерөнхийболовсролыг иргэн бүр заавал эзэмших, малчин өрхийн хүүхдийнхэрэгцээ,шаардлагыгхаргалзсанбодлогоявуулах;

2.1.3. боловсролынүйлхэргийгтөрийнзүгээснэгдсэнбодлогозохицуулалт,санхүүгийн тогтвортой эх үүсвэрээр хангаж, аж ахуйн нэгж, олоннийт,иргэдийноролцоогдэмжин,илтод,нээлттэй,хяналттайбайлгах;

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

36

2.1.4. хүнийэрх,эрхчөлөө,нэртөр,эрдмийнэрхчөлөө,ардчиллынүнэтзүйлс,үндэснийтүүх,хэл,соёл,өвуламжлал,занзаншлыгхүндэтгэх;

2.1.5. боловсролын байгууллагын үйл ажиллагаа нь ялгаварлангадуурхалтаас ангид,иргэдийнэрхашиг, эрүүлмэнд, ёс суртахуун,нийгмийнаюулгүйбайдалдхаршлахгүйбайх;

2.1.6. боловсролын байгууллагын багш, ажилтан, суралцагчийн эрхийгхүндэтгэж,тэднийэрхзөрчигдөхөөсурьдчилансэргийлэх;

2.1.7. боловсролынбодлого,үйлажиллагаатогтвортой,тасралтгүй,нээлттэй,техник,технологийндэвшилдсуурилсан,залгамжхолбоотойбайх;

2.1.8. иргэдийн насан туршид суралцах хэрэгцээ, суралцагчийн сонирхол, авьяас, чадвар, хөгжлийн онцлогт нийцсэн, тэдэнд тэгш боломж олгосон, олон хувилбартай, чөлөөтэй, нээлттэй байх;

2.1.9. албан болон албан бус боловсролын нийт байгууллагыг бүх насны иргэдийн боловсролын хэрэгцээнд нийцсэн үйлчилгээ үзүүлэх чадамжтай болгох;

2.1.10. бүхшатныболовсролынүйлажиллагаандиргэдийнэрхашиг,эрүүлмэнд,ёссуртахуун,нийгмийнаюулгүйбайдалдсөрөгнөлөөүзүүлжболзошгүйхүмүүнлэгбусүзэл,онолсурталчлах,альнэгнам,эвслийнүзэл суртал тулгах,мансууруулахбодис,хүнболонбайгальорчиндноцтойсөрөгнөлөөүзүүлэхүйцүйлдвэрлэл,ажил,үйлчилгээгзохионбайгуулахыгхориглох.

ГУРАВ. Боловсролын хөгжлийн стратеги, удирдлага,

зохион байгуулалт3.1. Боловсролынүйлхэргийгудирдахадтөрийнболоннутгийнзахиргааны,иргэний

нийгмийн байгууллага, гэр бүл, нийгмийн бүх салбарын оролцоонд суурилсанхамтынажиллагаагбэхжүүлнэ.

3.2. Сургуулийн өмнөх боловсролыг “хүүхдийг сургах, сургуульд бэлтгэх” гэсэнзорилгоос илүүтэйгээр хүний хөгжлийн үндэс, өөрийн онцлог, чадвар, бүтээлчүйлээрээхөгжих,насантуршийнболовсролынсуурьүехэмээнхөгжүүлнэ.

3.3. Багаболовсролыгэххэлнийчадамжийгэзэмшихболомжийгбүрдүүлэнбүтээлч,сурахаргабарилтаймонголхүүхэдтөлөвшихүехэмээнхөгжүүлнэ.

3.4. Суурь боловсролыг амьдрах ухаан,шинжлэх ухааны суурьмэдлэг, чадвар, биедаанбүтээлчээрсуралцахчадамжэзэмшихүехэмээнхөгжүүлнэ.

3.5. Бүрэн дунд боловсролыг сонголттой, уян хатан хөтөлбөрөөр мэдээлэлболовсруулах, шийдвэр гаргах чадвар бүхий, ирээдүйд эзэмших мэргэжлийнсуурьбаримжааолгохүехэмээнхөгжүүлнэ.

3.6. Дээд болон мэргэжлийн боловсрол нь хөдөлмөрийн даяарчлагдсан зах зээлдамжилттайөрсөлдөх,биедаанажлынбайрбийболгох,улсүндэстнийболонороннутагт тулгамдаж байгаа асуудлыг үндэсний онцлогт тулгуурлан шийдвэрлэх,үндэсний инновацийн чадавхыг бэхжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулах чадамжэзэмшихүехэмээнхөгжүүлнэ.

3.7. Бүрэн дунд, мэргэжлийн, дээд боловсролын агуулга, боловсролын зэргийгхарилцанхүлээнзөвшөөрөхтогтолцоогбүрдүүлнэ.

3.8. Боловсролын байгууллагад өмчийн хэлбэр харгалзахгүй адил тэгш шаардлагатавьж,хуультогтоомжийнхүрээнддэмжлэгүзүүлнэ.

3.9. Ерөнхийболовсролнь12жилийнтогтолцоотойбайхбөгөөдерөнхийболовсролэзэмших сургалтын тасралтгүй, залгамж чанарыг хангаж, олон улсад хүлээнзөвшөөрөгдсөншатлал,бүтцийгбаримтална.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

37

3.10. Боловсролын байгууллагын орчинд суралцагчийг эрсдэлд өртөхөөс урьдчилансэргийлэх,нийгмийнсөрөгүзэгдлээсхамгаалахнөхцөл,боломжийгбүрдүүлнэ.

3.11. Боловсролын салбарт гарч байгаа бүтээлч санал, санаачилга, үйл ажиллагаагдэмжин,түгээндэлгэрүүлнэ.

3.12. Боловсролынсалбартжендэрийнтэгшбайдлыгхангахбодлогоболовсруулж,үешаттайхэрэгжүүлнэ.

3.13. Боловсролын хөгжлийн стратегийг тодорхойлох, нийтлэг зохицуулалт хийхэдзөвлөх эрх бүхий мэргэжлийн гишүүдээс бүрдсэн боловсролын зөвлөлийгбайгуулж,тогтвортойажиллуулна.

3.14. Насан туршийн боловсролын үйлчилгээний төрөл, хэлбэр, сургалтын байгууллагыг өргөжүүлэн бэхжүүлнэ.

3.15. Боловсролынбайгууллагынхараатбус,биедаасанбайдал,дээдболонмэргэжлийнболовсролынбайгууллагынакадемикэрхчөлөөгхангана.

3.16. Дээдболовсролынбайгууллагынсудалгааныүйлажиллагаагдэмжинэ.3.17. Дээдболонмэргэжлийнболовсролыгхөгжлийнбодлого,хөдөлмөрийнзахзээлийн

эрэлт,нийлүүлэлттэйуялдуулна.3.18. Бүхшатныболовсролынбайгууллагынүйлажиллагаандөөрийнүнэлгээ,дотоод

мониторингийнтогтолцоогхөгжүүлнэ.

ДӨРӨВ. Боловсролын агуулга, стандарт, сургалтынтехнологи, чанарын үнэлгээ

4.1. Иргэн бүрд насан туршдаа боловсрол эзэмших орчин, нөхцөл, боломжийг бүрдүүлэн, нас, бие, сэтгэцийн онцлог, авьяас, хүсэл, сонирхолд нийцүүлж мэргэжил, чадвараа дээшлүүлэх сургалтын төрөл, хэлбэрийг дэмжин хөгжүүлнэ.

4.2. Боловсролынолонулсынхөгжлийнчигхандлагаднийцүүлэнороннутаг,үндэснийонцлогт суурилсанмузей, кино, хэрэглэгдэхүүн, лабораторид түшиглэнүйлийнявцадсуралцахболомжийгбүрдүүлэхэдбүхталыноролцоогхангана.

4.3. Боловсролын агуулга, стандарт, сургалтын технологи, сурах бичиг, бусадхэрэглэгдэхүүн,сургалтынбайгууллагынүйлчилгээндтавихстандарт,шаардлагыгтогтвортоймөрдөн,чанар,үрдүнгтогтмолүнэлжзохицуулалтхийнэ.

4.4. Бүхшатнысургалтыгтөрийналбанёсныхэл,бичгээрявуулж,уламжлалтмонголбичгийнсургалт,хэрэглээгүешаттайнэмэгдүүлнэ.Суралцагчдындийлэнхолонхньхүнамынөөрхэлбүхийүндэстнийцөөнхбайвалэххэлээрээбагаболовсролэзэмших нөхцөл, боломжоор хангаж, хос хэлний сургалтын бодлого, хөтөлбөрхэрэгжүүлнэ.

4.5. Гадаадулсадамьдарчбайгаамонголхүүхдэдүндэснийболовсролынсуурьчадамжэзэмшүүлэххөтөлбөрхэрэгжүүлнэ.

4.6. Бүх шатны сургалтын хөтөлбөр, агуулга, арга зүйд монголын түүх, хэл, соёл,үндэсний өв уламжлал, зан заншил, эх оронч сэтгэлгээ, хувь хүний төлөвшил,хөгжил,хүнтөрөлхтнийнийтлэгүнэтзүйлийгтусганхэрэгжүүлнэ.

4.7. Гадаад хэлний сургалтыг эх хэлний суурь чадамжийг бүрэн эзэмшүүлэхтэйуялдуулан зохион байгуулах ба сургуульд заах үндсэн гадаад хэл нь англи хэлбайна.

4.8. Сургуулийн өмнөх, бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын стандарт, цөмхөтөлбөрийгтөрөөстогтоож,чанар,үрдүнгүнэлнэ.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

38

4.9. Суралцагчбүрийнавьяас,чадвар,сонирхлыгхаргалзанахлахангидстандартаасдавсанагуулгаарсургалтзохионбайгуулахыгдэмжинэ.

4.10. Бүхшатныболовсролынхөтөлбөртсайндурынүйлажиллагаанытөрөл,агуулга,хэлбэрийгтодорхойлжхэрэгжүүлнэ.

4.11. Дээдболонмэргэжлийнболовсролынсургалтынхөтөлбөрийгхөгжлийнбодлого,хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлт, шинжлэх ухаан, технологийндэвшил,иргэдийнсураххэрэгцээ,ажлынбайрандтавихшаардлагатайуялдуулантасралтгүйхөгжүүлнэ.

4.12. Дээд болон мэргэжлийн боловсролын чанарын баталгаажилт, магадланитгэмжлэлийн тогтолцоог төгөлдөржүүлэх, олон улсын сургалтын хөтөлбөр,боловсролынзэргийгхарилцанхүлээнзөвшөөрөхнөхцөлийгбүрдүүлнэ.

4.13. Дээдболонмэргэжлийнболовсролыголонулсыннийтлэгжишгийгбаримжаалантөрөлбүрийнхэвшинжтэйгээрхөгжүүлнэ.

ТАВ. Хүний нөөцийн хөгжлийг дэмжих тогтолцоо

5.1. Багш бэлтгэх сургалтын байгууллагын хөгжлийг дэмжсэн эрх зүйн орчныгсайжруулж,бүхталындэмжлэгүзүүлнэ.

5.2. Багшийн мэргэжлийн ур чадвар, нэр хүнд, ёс зүй, шаардлага, хариуцлагыгөндөржүүлэн,хөдөлмөрийгбодитойүнэлэхтогтолцоогбүрдүүлнэ.

5.3. Боловсролынмэргэшсэнудирдахболонбусадажилтныгхүнийнөөцийнтөлөвлөлт,бодлоготой уялдуулан сургаж бэлтгэх, дадлагажуулах, тогтвор суурьшилтайажиллахнөхцөлийгбүрдүүлнэ.

ЗУРГАА. Боловсролыг тогтвортой хөгжүүлэх эдийн засаг,

санхүүжилтийн тогтолцоо6.1. Бүх шатны боловсролын байгууллагын үйл ажиллагааны санхүүжилт, хөрөнгө

оруулалтынхэмжээгүйлчилгээнийстандарт,чанар,хүрэхүрдүнтэйуялдуулантогтооно.

6.2. Боловсролын санхүүжилтийг олон эх үүсвэртэй болгох, зориулалтын дагуу үрөгөөжтэйашиглана.

6.3. Багш,ажилтан,суралцагчийнхөгжлийгдэмжих,нийгмийнасуудлыгшийдвэрлэхсанхүүгийнуянхатан,үрдүнтэйтогтолцоогбүрдүүлнэ.

6.4. Сургалтын материаллаг баазыг бэхжүүлэхэд үндэсний үйлдвэрлэл, хөрөнгөоруулагчдыгдэмжинэ.

6.5. Бүхшатны сургалтынбайгууллагыг хүнийнөөцийнхөгжил, хөрөнгө оруулалт,санхүүжилтээр дэмжсэн аж ахуйн нэгж, байгууллага, олон улсын байгууллага,хандивлагчорнызээл,тусламж,иргэдийнбодитдэмжлэгийгхөхиүлэндэмжинэ.

6.6. Боловсролын салбарын төсвийг дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлттэйуялдуулан тогтвортойнэмэгдүүлж, захиран зарцуулах эрхмэдлийгороннутагтшилжүүлнэ.

6.7. Сургуулийн өмнөх боловсролын үндсэн зардлыг төрөөс санхүүжүүлж, хоолнызардлыгэцэгэх,асранхамгаалагчньхуваалцахзарчмыгбаримтална.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

39

ДОЛОО. Боловсролын салбар дахь хамтын ажиллагаа,бодлогын хэрэгжилт, үнэлгээ, шалгуур

А.Хамтын ажиллагаа, түншлэл:7.1. Иргэдийн насан туршийн боловсрол эзэмших үйл хэргийг хөгжүүлэхэд төр,

дотоод, гадаадын олон нийт, мэргэжлийн байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэдийн оролцоо, хувь нэмрийг хөхиүлэн дэмжиж, түншлэлийг өргөжүүлэн хүлээх үүрэг, хариуцлагыг дээшлүүлнэ.

7.2. Олон улс, бүс нутгийн боловсролын байгууллагын үйл ажиллагаанд идэвхтэйоролцох,хамтарсанхөтөлбөр,төсөлхэрэгжүүлэх,харилцанмэдээлэлсолилцох,бодлогыгуялдууланзохицуулна.

7.3. Дэлхийн болон олон улсын боловсролын төрөлжсөн байгууллагад гишүүнээрэлсэх,салбар,нэгжбайгуулах,конвенциднэгдэнорохыгдэмжинэ.

Б.Бодлогын хэрэгжилт, үнэлгээ:7.4. Боловсролынхууль,эрхзүйнбаримтбичиг,хөгжлийнхөтөлбөр,бодлого,стратеги

төлөвлөгөө боловсруулж хэрэгжүүлэхэд энэхүү бодлогыг иш үндэс болгож,шаардагдаххөрөнгийгжилбүрийнулсынтөсөвттусганхэрэгжүүлнэ.

7.5. Төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлогын хэрэгжилтийн явцад хяналт-шинжилгээ,үнэлгээхийж,хоёржилтутамМонголУлсынЗасгийнгазарУлсынИхХуралдтайлагнаж,боловсролынчанарынүрдүндтогтмолүнэлэлт,дүгнэлтөгчбайна.

В.Бодлогын хэрэгжилтийн шалгуур үзүүлэлт:7.6. Монголхүүхэдбүрүндсэн,цагийн,улирлын,ээлжийн,явуулынбагшийн,нүүдлийн

зэрэгхэлбэрээрсургуулийнөмнөхболовсролынүйлчилгээндхамрагдсанбайна.7.7. Ерөнхийболовсролынсургалтынолонулсадхүлээнзөвшөөрөгдсөнстандарттай

дүйцэхүйцүндэснийхөтөлбөрийгнэвтрүүлж,олонулсынхөтөлбөрийнмагадланитгэмжлэлд2018-2019оныхичээлийнжилдхамрагдсанбайна.

7.8. Сурлагын амжилтын олон улсын чанарын үнэлгээний судалгаанд 2021 ондхамрагдана.

7.9. Ерөнхийболовсролынсургуульдзаахаргазүй,сургалтынтехнологиормэргэшсэнмагистрзэрэгтэйбагшийнэзлэххувийг70хувьдхүргэнэ.

7.10. Ерөнхийболовсролынсургуульнэгээлжээрхичээллэхболомжбүрдсэнбайна.7.11. Боловсролынудирдлага,мэдээллийннэгдсэнсистемийг2016-2017оныхичээлийн

жилээсүндэснийхэмжээндбүрэннэвтрүүлсэнбайна.7.12. Тэргүүлэх чиглэлийн дээд болон мэргэжлийн боловсролын 20-оос доошгүй

хөтөлбөролонулсадмагадланитгэмжлэгдсэнбайна.7.13. МонголУлсындөрвөөсдоошгүйихсургуулийгАзийншилдэг100ихсургуулийн

эгнээндхүргэсэнбайна.7.14. Боловсролдмэдээллийн технологи, нээлттэй агуулга, хөтөлбөрийг хөгжүүлсэн

байна.

------------о0о-------------

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

40

Боловсрол, шинжлэх ухааны сайдын 2013 оны 06-р сарын 19-ний өдрийн А/242-р

тушаалын нэгдүгээр хавсралт

НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛЫН ТАЛААР БАРИМТЛАХ ЧИГЛЭЛ

НЭГ. Насан туршийн боловсролын хэрэгцээ, шаардлага

Боловсролынтухайхуульд“МонголУлсадболовсролынтогтолцооньалбанбаалбанбусболовсролыннэгдэлбайна”хэмээн заасныдагууиргэдболовсролыг албанболоналбанбуссургалтаарэзэмшижбайна.

1998-2012ондалбанбусболовсролынсалбарт“Албанбусболовсролынүндэснийхөтөлбөр”, “Зайны сургалтын үндэсний хөтөлбөр”, “Бичиг үсгийн боловсролынүндэсний хөтөлбөр” тус тус хэрэгжсэн бөгөөд иргэдэд бичиг үсгийн болон амьдрахухааныболовсрололгох,боловсролнөхөнолгохүйлажиллагааг“Боловсролынтухай”хууль, бусад дүрэм, журмын дагуу албан бус боловсролын төвүүд зохион байгуулжирлээ.2012оныбайдлаарулсынхэмжээнд370“Гэгээрэлтөв”үйлажиллагааявуулж,эдгээртнийт492багш,ажилтанажиллажбайна.

Улсынтөсвөөс албанбусболовсролынүйлчилгээний зардлын зонхилоххэсэгбуюу дүйцсэн хөтөлбөрөөр суралцагчдын хувьсах зардлыг санхүүжүүлдэг бөгөөдбичигүсгийнболонамьдрахухаанысургалт,төвийнүйлажиллагааныбусадзардлыгхандивлагчбайгууллага,олонулсынтөсөл,хөтөлбөрөөсбүрдүүлжбайна.

Боловсролынтухайхуулийн39дүгээрзүйлийн39.6-д“...албанбусхэлбэрээриргэдэд бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол эзэмшүүлэхэдшаардагдах зардлыг улсынболонороннутгийнтөсвөөссанхүүжүүлнэ”хэмээнзаасанболовчодоогийнбайдлааророн нутгийн төсвөөс иргэдэд албан бус боловсролын төвөөр дамжуулан боловсрололгохүйлажиллагаандзориуланхөрөнгөсанхүүжилтбарагзарцуулдаггүй,сургалтынэрхзөвшөөрлийголгодоггүйбайна.

Багшийнцалинхөлс,төвийнүйлажиллагаанытогтвортойбайдлыгхангахзэрэгүндсэнүйл ажиллагаанысанхүүжилтийнихэнххувийгийнхүүдүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтын зардал эзэлж байгаагаас шалтгаалан албан бус боловсролын тогтолцоондболовсролнөхөнолгохүйлажиллагаазонхилохболж,бичигүсэг,амьдрахухаанзэрэгтасралтгүйболовсролынчанар,үрнөлөөбуурах,орхигдоххандлагабийболжээ.

Цаашилбал, албан бус боловсролын үйлчилгээг зөвхөн сургуулийн гаднабайгаа хүүхдэд боловсрол нөхөн олгох үйл ажиллагаагаар төлөөлүүлэн ойлгох, үүндтөвлөрөхболсонньнасантуршийнтасралтгүйболовсролынталаархнийтлэгойлголт,боловсролынхөгжлийнчигхандлагаасихээхэнзөрөөтэйүзэгдэлюм.

Иймд нийгмийн амьдрал харьцангуй тогтворжиж, ерөнхий боловсролынтогтолцообэхжин,иргэдийнболовсролэзэмшиххэрэгцээөөрчлөгдөжбайгааөнөөүедалбанбусболовсролынүйлчилгээгөргөжүүлж,Бүхнийтийнболовсролынтунхаглал,Насанд хүрэгчдийн боловсролын олон улсын чуулганы тунхаглалууд, Мянганыхөгжлийн зорилтууд тухайлбал, 2009 оны “Билэмийн үйл ажиллагааны бүтэцчилсэнхүрээ”-д тодорхойлсон нийтлэг чиглэлүүдээр баримжаалан шинэчлэх шаардлагатайбайна.

Үүний зэрэгцээ шинжлэх ухаан, технологийн хурдацтай хөгжил, мэдээллийнорчинд иргэд амьдралынхаа чанарыг дээшлүүлэхэд шаардагдах боловсролыг зөвхөналбан сургалтаар эзэмших бололцоо хязгаарлагдмал болжбайгаа зэргээсшалтгааланнасантуршдаасуралцахшинэаргахэрэгслийгсонгохшаардлагатулгарчбайна.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

41

Иймд албан бус боловсролын үйлчилгээг насан туршийн тасралтгүйболовсролынтогтолцооболгонөргөжүүлж,өөрийнорныхөгжлийнонцлогийгтусганболовсронгуйболгохзамаархүний,амьдралынчанарыгдээшлүүлэхболомжтойхэмээнүзэжбайна.

ХОЁР. Үнэт зүйл ба эрхэм зорилго

Насан туршийн боловсрол нь: Хувь хүн, гэр бүл, улс үндэстэн, дэлхий нийтийн өмнө тулгамдсан асуудлыг нэгдмэл эрх ашгийн үүднээс бие дааж болон бусадтай хамтран шийдвэрлэх замаар ардчиллын үнэт зүйлсэд түшиглэн хүн бүрийн амьдралын чанарыг дээшлүүлэх үндсэн хэрэглүүр хэмээн үзэж,

Насан туршийн боловсролын агуулга нь: Тухайн хүнд гэр бүлийн, иргэний, ёс суртахуун-төлөвшлийн, гоо зүй-мэдрэмжийн, амьдрах ухааны цогц чадамж эзэмшүүлэхэд чиглэсэн үзэл санаа, мэдлэг, чадвар, сургалтын орчны нэгдсэн хүрээ болохыг үндэслэн,

Насан туршийн боловсролыг эзэмшүүлэх арга зам нь:Нас, хүйс, яс үндэс, нийгмийн гарал, хөрөнгө чинээ, шашин шүтлэг, ажил мэргэжил, оршин суугаа газар нутгаасаа үл хамааран нийгмийн бүхий л орчин, цаг хугацаанд өөрийнхөө хэрэгцээ, боломжид нийцүүлэн албан бус боловсрол эзэмших тэгш боломжийг хүн бүрд адил тэгш олгох, үүнд төр, иргэний нийгмийн байгууллагуудын оролцоог хангах явдал хэмээн тооцож,

Насан туршийн боловсролын үр дүн нь:Тухайн цаг үеийнхээ суурь хэрэгцээ, байгаль, нийгмийн орчноос өгч байгаа шийдэл шаардсан асуултуудад дасан зохицох чадвар, зоригийн үйлдэлд үндэслэсэн хүнлэг хариултыг өгч чадах оюун санаа, сэтгэц, бие бялдрын хувьд хөгжсөн “Эрдэм боловсролтой Монгол хүн” байна хэмээн төсөөлж,

Насан туршийн боловсролын Эрхэм зорилго нь: Хүн төрсөн цагаасаа эхлэн насан хутгийг олох хүртлээ амар тайван, эрүүл энх, нэр төртэй байж, жам ёсны эрхээ бусдаас хараат бус байдлаар эдлэхэд нь шаардагдах тасралтгүй боловсролын орчин нөхцлийг цогцлоох явдал мөн хэмээн тодорхойлж байна.

Зорилго: Бүх нийт нь нийгмийн хөгжлийн чиг хандлага болон хувь хүний эрх ашигт нийцсэн боловсролыг насан туршдаа тасралтгүй эзэмшиж, амьдралынхаа чанарыг дээшлүүлэхэд шаардагдах боловсролын агуулга, арга зүй, үнэлгээ, орчин, боловсон хүчин, санхүүгийн тогтолцоог бүрдүүлэхэд оршино.

ГУРАВ. Насан туршийн боловсролын хөгжлийн стратеги

3.1. Тэргүүлэх чиглэл Боловсролынчанар,хүртээмж,өрсөлдөхчадварыгсайжруулах,насантуршийнболовсролынтогтолцоогбүрдүүлэх

3.2 Стратегийн зорилт Насан туршийн боловсролын эрхэм зорилго, тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнддараахстратегийнзорилтуудыгхэрэгжүүлнэ.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

42

3.2.1Иргэдэд чиглэсэн бүх нийтийн насан туршийн боловсролын нээлттэйтогтолцоогбүрдүүлнэ.

3.2.2Насантуршийнболовсролынүнэцэнэ,тасралтгүйбайдлыгхангажолоннийтийнойлголтхандлага,оролцоогхангана.

3.2.3Насантуршийнболовсролдахьтөсвийнтөлөвлөлт,санхүүжилтынэхүүсвэрийгнэмэгдүүлнэ.

3.3 Үйлчилгээний хүрээСтратегийнзорилтуудыгхэрэгжүүлэхнасантуршийнболовсролтасралтгүйолгохүйлявц нь дараах үйлчилгээний хүрээнд хэрэгжих баМонгол улсыннийт хүн ам болонгадаадорондамьдарчбайгааиргэдэдболовсролэзэмших,суралцахболомжитбүхийлорчиндүйлчилгээгүзүүлнэ.

1. Бүх нийтэд тасралтгүй боловсролыг албан бус хэлбэрээр эзэмшүүлэхэд төр,засгийнгазрынбайгууллага,иргэнийнийгмийнбайгууллагынүйлажиллагаагороннутаг,үндэснийболонолонулсынхэмжээнднэгтгэнзохицуулах

2. Мэдлэг чадвараа шинэчлэн хөгжүүлж боловсрол эзэмших иргэний идэвхчармайлтадмэргэжлийндэмжлэгүзүүлэх

3. Хувьхүнийнасантуршдаасуралцажмэдлэгболовсролэзэмшижбуйгүнэлэх,нотлохбаталгаажуулах

3.4 Үйлчилгээний хэлбэр

Менежемент: Нийгмийн салбарууд дахь хүний хөгжлийг хангах,иргэдэднасантуршийнболовсролэзэмшүүлэхчигүүрэгбүхийтөрийнболон төрийн бус, олон улсын байгууллагуудын зураглалыг гаргаж,салбар,байгууллагахоорондынзохицуулалтыгхийх,оролцоогхангах,тогтвортойүйлажиллагаагбийболгох.

Сургалт: Тухайн хүний боловсрол эзэмших хэрэгцээнд нийцүүлэнболомжитбүххэлбэр,аргазүйгээртодорхойсургалтуудыгбусадсалбар,байгууллагуудтайхамтранзохионбайгуулах.

Бие даан сурахад дэмжлэг үзүүлэх:Эхорондооболонгадаадорондамьдарч буй Монгол улсын иргэд амьдралынхаа явцад боловсролэзэмшихорчиннөхцлийгсургалтсуртачилгааныхэлбэрээрбүрдүүлэх,нөлөөллийнажлыгзохионбайгуулах.

Боловсролын үйлчилгээний нөөц бүрдүүлэх: Сургалтын болонболовсон хүчнийг чадваржуулан, үндэсний мэдээллийн сангболовсронгуйболгох.

НА

СА

Н Т

УРШ

ИЙ

Н Б

ОЛ

ОВ

СРО

ЛЫ

Н Ү

ЙЛ

ЧИ

ЛГЭ

Э

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

43

3.5 Сургалтын агуулга

Насан туршийн боловсролыг дараах 5 чиглэлийн агуулгын хүрээнд иргэдэдолгохсургалтынүйлажиллагаагаартодорхойлогдоно.Үүнд:

1. Гэр бүлийн боловсрол: Агуулгын хүрээ: Хүн бүр гэр бүлээ төлөвлөх, үр хүүхдийнхээ бие бялдар, сэтгэц, оюун санааг эрүүл байлгаж, эрсдэлгүйгээр өсгөж хүмүүжүүлэх таатай орчин бүрдүүлэх, гэр бүлийн тулгамдсан асуудлыг зохистойгоор шийдвэрлэх, удмын сангаа цэвэр байлгах, төрөл садан, нийгмийн өмнө хүлээсэн гэр бүлийн гишүүний үүргээ биелүүлэхэд шаардагдах чадвар эзэмшихэд чиглэнэ.

2. Иргэний боловсрол: Агуулгын хүрээ: Хүн бүр үндэсний уламжлалт болон иргэний нийгмийн үнэт зүйлийг тэнцвэртэйгээр хослуулан эзэмших, улмаар оюун санаа, гэр бүл, нийгмийн олон талт харилцаанд иргэний хувьд тэгш эрхтэйгээр оролцох, экологи, эдийн засаг, улс төр, эрх зүйн хүрээнд бие дааж болон бусадтай хамтран аж төрөхөд шаардагдах чадвар эзэмшихэд чиглэнэ.

3. Ёс суртахуун-төлөвшлийн боловсрол: Агуулгын хүрээ: Хүн бүр өсвөр залуу насандаа амьдралын утга учрыг танин мэдэж, цаашдын зорилгоо зөв тодорхойлох, амьдралынхаа чанарыг дээшлүүлэхийн тулд авьяас чадвараа нээн хөгжүүлэх, мэргэжлээ сонгох, эрүүл мэнд, харилцаа, ёс суртахууны хувьд төлөвших, буруу зуршилд автахгүй байх, нийгэмд эзлэх байр сууриа баттай олоход шаардагдах чадвар эзэмшихэд чиглэнэ.

4. Гоо зүй-мэдрэмжийн боловсрол: Агуулгын хүрээ: Хүн бүр байгаль, нийгмийн зүй зохист хамаарал, түгээмэл гоо сайхныг танин мэдэж, энэхүү төсөөлөл, мэдрэмжээ хүн-байгаль, хүн-нийгмийн харилцаанд зохистойгоор тусган хэрэгжүүлэх, аливаа урлагийн бүтээлээр дамжуулан хүний оршихуйн үнэ цэнэ, сайхныг түгээн дэлгэрүүлэх, хүртэн мэдрэх чадвар эзэмшихэд чиглэнэ.

5. Амьдрах ухааны боловсрол: Агуулгын хүрээ: Хүн бүр амьдралынхаа туршид нийгмийн хөгжлөөс хоцрохгүй байх, бие бялдар, оюун санаа, авьяас чадвараа хөгжүүлэх, эзэмшсэн мэргэжлээ тасралтгүй дээшлүүлэх, дүйцсэн хөтөлбөрийн болон бичиг үсэг, мэргэжлийн боловсрол эзэмших, санхүүгийн нөхцлөө сайжруулах зорилгоор сургалт, өдөр тутмын үйл ажиллагааны олон арга хэлбэрийг ашиглах чадвар эзэмшихэд чиглэнэ.

ДӨРӨВ. Стратегийг хэрэгжүүлэх байгууллага, тэдгээрийн бүтэц, зохион байгуулалт

Насан туршийн боловсролын бодлого, төлөвлөлтийн чиг үүргийг үндэснийхэмжээндНасан туршийн боловсролын үндэсний зохицуулах зөвлөл, салбар дундынзөвлөл,боловсролынасуудалэрхэлсэнтөрийнзахиргаанытөвбайгууллагахэрэгжүүлнэ.

Насантуршийнболовсролынбодлогынхэрэгжилтийгзохицуулахчигүүргийгүндэсний хэмжээнд Насан туршийн боловсролын үндэсний төв, орон нутагт аймаг,нийслэлийнБоловсролынгазар,НасантуршийнболовсролынтөвболонсумынНасантуршийнболовсролыннэгжхэрэгжүүлнэ.

НасантуршийнболовсролынүндэснийтөвийнзахирлыгболовсролынасуудалэрхэлсэнЗасгийнгазрынгишүүн,аймаг,дүүргийннасантуршийнболовсролынтөвийнзахирлыг аймаг, дүүргийн Засаг дарга, сумын насан туршийн боловсролын нэгжийнменежер-багшийгсумынзасагдаргатомилно.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

44

Насантуршийнболовсролынаймаг,дүүрэгдэхтөвньбиедаасанбайдлаардээрхагуулгабүхийсургалт-үйлажиллагаагзохицуулахменежментийнчигүүрэгбаөөрийнальнэгдавууталдтүшиглэжсургалтынүйлажиллагаагзохионбайгуулжхэрэгжүүлнэ.Аймагдүүргийннасантуршийнболовсролынтөвдзахирал,менежер,нийгмийнажилтан-сэтгэлзүйч,багш,үйлчилгээнийажилтанажиллана.

Сумын насан туршийн боловсролын нэгж нь боловсролын байгууллага эсвэлороннутгийнзахиргааныбайгууллагыгтүшиглэжажиллахбаороннутгийнхэмжээндиргэдийнхэрэгцээндтулгуурласантөрөлбүрийнсургалт-үйлажиллагаагмэргэжлийнбайгууллагыноролцоотойгоорзохионбайгуулах,түүндиргэдийгхамруулжажиллана.

Мөн дүйцсэн хөтөлбөрийн, амьдрах ухааны сургалтуудыг бие дааж болонсургууль,иргэдтэйхамтранзохионбайгуулна.Сумыннэгжидменежер-багшажиллана.Насан туршийн боловсролын аймаг, дүүрэг дэх төв нь үйл ажиллагааны тогтвортойбайдлыг хангасан байр, албан өрөө, сургалтын танхимтай, сумын нэгж албан өрөө,сургалтынтанхимтайбайна.

Насан туршийн боловсролын тогтолцооны зураглал

НийслэлийнБоловсролынгазар

ДүүргийнАлбанбус-Насантуршийнболовсролынтөв

БОЛОВСРОЛ, ШИНЖЛЭХ УХААНЫ

ЯАМ

НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛ ҮНДЭСНИЙ

ТӨВ

НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛЫН ҮНДЭСНИЙ

ЗӨВЛӨЛ

Салбардундынзөвлөл

Боловсролынүнэлгээнийтөв

Боловсролынхүрээлэн

Багшийнмэргэжилдээшлүүлэхиниститут

Магадланитгэмжлэхүндэснийзөвлөл

АймгийнБоловсролынгазар

СумынНасантуршийнболовсролыннэгж

АймгийнНасантуршийнболовсролын

төв

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

45

ТАВ. Насан туршийн боловсролын стратегийн загвар

Зорилго Стратегийн зорилт

Үйл ажиллагааны гол зорилтууд Хүлээгдэж буй үр дүн

Бүх нийт нь нийгмийн хөгжлийн чиг хандлага болон хувь хүний эрх ашигт нийцсэн боловсролыг насан туршдаа тасралтгүй эзэмшиж, амьдралынхаа чанарыг дээшлүүлэхэд шаардагдах боловсролын агуулга, арга зүй, үнэлгээ, орчин, боловсон хүчин, санхүүгийн тогтолцоог бүрдүүлэхэд оршино.

Иргэдэд чиглэсэн бүх нийтийн насан туршийнболовсролын нээлттэй тогтолцоог бүрдүүлэх

Насан туршийн боловсролын үнэ цэнэ, тасралтгүй байдлыг хангаж олон нийтийн ойлголт хандлага, оролцоог нэмэгдүүлэх

Насан туршийн боловсрол дахь төсвийн төлөвлөлт, санхүүжилтын эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх

НТБ-ын салбарын эрх зүйн орчин бүрдсэн байна

НТБҮТ болон орон нутгийн байгууллагууд бэхэжсэн байна

НТБ-ыг иргэдэд тасралтгүй эзэмшүүлэх боловсон хүчний нөөц бүрдэж, чадавх

дээшилсэн байна

Үндэсний хэмжээний бодлого, төлөвлөлт, зохицуулалтын нэгдсэн тогтолцоо бүрдэж, боловсролын байгууллага,

иргэдийн хамтын ажиллагаа сайжирсан байна

Иргэдийн насан туршийн боловсролын тухай ойлголтын түвшин дээшилж,

идэвх, оролцоо нэмэгдсэн байна

Улсын төвлөрсөн төсвөөс НТБ-ын салбарт ногдох хувь хэмжээ нэмэгдсэн

байна

НТБ эзэмших харилцааг зохицуулах хууль хэрэгжиж эхэлнэ

Иргэдэд насан туршид нь боловсрол олгох тогтолцоо хөгжингүй орнуудын

түвшинд ойртсон байна

НТБ-ын шууд болон дам нөлөөгөөр иргэдийн амьдралын чанар дээшилж,

хүний эрх, эрх чөлөө, шударга, ёс тэгш эрхийн баталгаа нийгэмд бүрдэж эхэлнэ

НТБ-ын үндэсний хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлсэн байна

Бодлого, төлөвлөгөө, хяналт шинжилгээ, бусад үйл ажиллагааны

уялдаа холбоо, зохицуулалт, тайлагналын механизмыг бий болгох

НТБ нь бүх нийтэд тэгш, хүртээмжтэй байх боломжуудыг

нэмэгдүүлэх, цахим онлайн сургалтыг хөгжүүлэх

НТБ-ынсалбарынболовсонхүчнийгбэлтгэх,чадваржуулах,боловсролынүйлчилгээнийчанарыгсайжруулах

НТБ-ыгдэмжихсудалгаашинжилгээнийажлуудыг

хэрэгжүүлэх,мэдээллийнсанбүрдүүлэлтийгсайжруулах

Бүхнийтийннасантуршдаасуралцаххэрэгцээгхангахбодлого,хөтөлбөр,төлөвлөгөөхэрэгжихбүтэц,тогтолцоогбэхжүүлэх,

чадавхжуулах

Бүхнийтэд(нийгэмд)НТБ-ынтухайойлголт,хандлагыгбийболгож,өөрчлөх,сайжруулах,хувьхүний

оролцохбэлэнбайдлыгнэмэгдүүлэх

Бүхнаснысуралцагчдадзориулсансургалтынхөгжлийнсан,иргэдийноролцоо,ажлынүрдүн,боловсонхүчнийурчадвартсуурилсантөвлөрсөнтөсвийнболонорон

нутгийнсанхүүжилтыгнэмэгдүүлэх

Төсөл,хөтөлбөр,үйлажиллагаандзориулсан

санхүүжилт,сангбийболгох

Биедаанэсвэлөөрттохиромжтойхэлбэрээруянхатансуралцах

орчиннөхцлийгнэмэгдүүлэхцахим(онлайн)сүлжээндсуурилсанзайнсургалтыгхөгжүүлэн,чанарыг

сайжруулжбаталгаагхангах

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

46

ЗУРГАА. Үйл ажиллагааны төлөвлөлт

1. Насан туршийн боловсролын хэрэгцээ, чиг хандлагын талаарх салбарынболонсалбардамнасансудалгаахийх(2013оны9-12дугаарсар).

2. Гол бичиг баримтуудыг боловсруулан гаргах баталгаажуулах, үүнд: Насантуршийн боловсролын талаар баримтлах бодлого, албан бус боловсролынүндэснийтөвийгНасантуршийнболовсролынүндэснийтөвболгожөөрчлөнбайгуулах, бүх түвшний төвүүдийн орон тооны бүтэц дүрэм, үлгэрчилсэндүрэм,ажлынбайрнытодорхойлолт(2012оны11дүгээрсараас2013оны5дугаарсар).

3. Насан туршийн боловсролын агуулгын хүрээ, нэгж агуулга, сургалтынхөтөлбөр,гарынавлагаболовсруулах(2013-2014он).

4. Нэгжагуулгабүрээрсургалтынмодульболовсруулах(2013оноос).5. Насантуршийнболовсролынагуулгаарболовсролынболонбусадсалбарын

боловсонхүчнийгчадваржуулахүндэснийсургалт(2013оны8дугаарсараас)6. Насан туршийн боловсролын төвд ажиллах боловсон хүчнийг бүрдүүлж,

чадваржуулахүйлажиллагаа,сургалтуудыгжилбүрзохионбайгуулна(2013-2016он).

7. Салбардундынболонтөрийнбусбайгууллага,олонулсынбайгууллагуудынхамтын ажиллагааг зохицуулах насан туршийн боловсролын үндэснийхөтөлбөрболовсруулж,Засгийнгазраарбатлуулна(2013оны12дугаарсар).

8. Насан туршийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр боловсруулж, батлуулна.Боловсролынихсургуульднасантуршийнболовсролынмагистрынангинээжажиллуулна(2014оны9дүгээрсар).Олоннийтболоншийдвэргаргагчдадхандсаннасантуршийнболовсролынхэрэгцээ,үйлчилгээнийсурталчилгаа,нөлөөллийнаргахэмжээгзохионбайгуулна(2013-2014он).

9. Насантуршийнболовсролынтөв,нэгжийнбайр,материаллагбааз,сургалтынорчиннөхцлийгбэхжүүлнэ(2013-2016он).

10. Насантуршийнболовсролынмэдээллийннэгдсэнсанбайгуулна(2014-2015он).

11. Үндэснийболонолонулсынэрдэмшинжилгээнийбагахурлуудыгүешаттайзохионбайгуулах(2013-2015он).

12. Насан туршийн боловсролын байгууллагуудын үндэсний сүлжээ, байнгынфорумбайгуулна(2014он).

13. Насан туршийн боловсролын стратегийн хэрэгжилтэд мониторинг хийнэ(2015).

14. Насантуршийнболовсролынтухайхуульболовсруулна(2016).15. Насан туршийн боловсролын стратегийн хэрэгжилтийн үнэлгээг хийнэ

(2016).

------------о0о-------------

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

47

БСШУ-ны сайдын 2015 оны 06-р сарын 11-ний өдрийн 3/5196 албан тоотын хавсралт

АМЬДРАХ УХААНД СУУРИЛСАН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН БОЛОВСРОЛЫГ ДЭМЖИХ ТАНХИМ АЖИЛЛУУЛАХ УДИРДАМЖ

НЭГ. Зорилго1.1. “Амьдрах ухаанд суурилсан эрүүл мэндийн боловсролыг дэмжих танхим”-

ыг (цаашид “танхим” гэх) 15-35 насны, нэн ялангуяа нийгмийн үйлчилгээзайлшгүйшаардлагатайөсвөрүе,залуучуудыгхөгжүүлэх,тэднийхөдөлмөрлөх,өөрийгөө хөгжүүлэх бүтээлч ухамсар, сэтгэлгээ, амьдралын зөв зан үйлийгтөлөвшүүлэх, чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх, тэднийг өөрсдийн эрхашигт нөлөөлөх аливаа асуудлаар шийдвэрт оролцохыг дэмжихэд чиглэсэнүйлчилгээүзүүлэхчигүүрэгбүхийнэгжбайна.

1.2. Танхимынзорилгоньмэдлэгчадвартай,хариуцлагатай,өөртөөитгэхзанүйлбүхийамьдралынурчадвартайөсвөрүе,залуучуудыгтөлөвшүүлэхэдоршино.

ХОЁР: Үйл ажиллагааны зарчим

2.1 Танхим нь үйл ажиллагаандаа холбогдох хууль, тогтоомж болон энэхүүудирдамжыгудирдлагаболгоно.

2.2 Танхимнь өсвөр үе, залуучуудын эрэлт хэрэгцээ, хүсэл сонирхлынхүрээндүйлажиллагаагааявуулна.

2.3 Танхимньөсвөрүе, залуучуудынхүнийэрх, эрхашгийгдээдлэн, тэгшэрх,тэгш хамралт, бодит оролцоо болонжендерийншударга ёс, ил тод байдлыгхангажажиллана.

2.4 Танхимыналивааүйлажиллагаа, аргахэмжээньөсвөрүе, залуучуудболонолоннийтэдилтод,нээлттэйхүртээмжтэйбайна.

ГУРАВ. Үйл ажиллагааны ерөнхий чиглэл3.1 Танхимньөсвөрүе,залуучуудынхүсэлсонирхол,эрэлтхэрэгцээнднийцсэн

дараахчиглэлийнүйлажиллагааболонүйлчилгээгүзүүлнэ.Үүнд:3.1.1.Амьдрахухааныболовсрол,амьдрахухаандсуурилсанэрүүлмэндийн

боловсрол, ялангуяа бэлгийн цогц боловсрол, жендэрт суурилсанхүчирхийллээссэргийлэхболонхүнийэрхийнболовсролыгхичээл,хичээлээсгадуурхүйлажиллагаа,графиктсургалт,төлөвшлийнажилболонолоннийтийгхамарсанүйлажиллагаагаардамжууланолгоно.

3.1.2.Эрүүл мэнд, ялангуяа бэлгийн болон нөхөн үржихүйн эрүүл мэнд,хүний эрх, харилцаа сэтгэл зүйн асуудлаар зөвлөгөө өгч, өсвөрүеийнхэн, залуучуудад ээлтэй эрүүл мэндийн төвийн үйлчилгээндхолбоно.

3.1.3.Ажилмэргэжлээсонгохчиглэлээрүешаттайзөвлөгөөөгөх,сургалтхийх,ажилолгогчтойуулзуулахзэрэгажиллагаатогтмолявуулна.

3.1.4Тухайн орон нутгийн өсвөр үе, залуучууд танхимыг түшиглэнөөрсдийнхэрэгцээ,хүсэлсонирхлоортөрөлбүрийнсонирхлынбүлэг,сайндурынклуббайгуулжажиллуулахаддэмжлэгүзүүлж,чиглүүлнэ.

3.1.5 Үе тэнгийн сургагчид, сайн дурын ажилтнуудаар дамжуулан ороннутгийн өсвөр үе, залуучуудад хүрч ажиллах, боловсролын үйл

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

48

ажиллагаазохионбайгуулахзамаарөсвөрүе,залуучуудыгтанхимынүйлажиллагаандтатаноролцуулж,үйлчилгээгхүртээмжтэйхүргэнэ.

3.1.6 Өсвөр үе, залуучуудад үйлчилгээ үзүүлж буй холбогдох төрийнбайгууллагуудбуюуороннутгийнболовсрол,эрүүлмэнд,цагдаагийнбайгууллагууд,хөдөлмөр,нийгмийнхөгжлийнхэлтсүүдтэйхамтранажиллана.

3.1.8Өсвөр үе, залуучуудын хөгжил, оролцоо, амьдрах ухаан, эрүүлмэндийнболовсролыгдэмжсэнбусадүйлажиллагаагявуулна.

ДӨРӨВ. Бүтэц, удирдлага, зохион байгуулалт4.1 Танхим нь тус танхим байрлах Насан туршийн боловсролын төв, Ерөнхий

боловсролын сургууль, Их, дээд сургуулийг түшиглэн үйл ажиллагаагааявуулна.

4.2 ТухайнНасантуршийнболовсролынтөв,Ерөнхийболовсролынсургууль,Ихдээдсургуулиастанхимынүйлажиллагаагхариуцанажиллахзохицуулагчыгажил үүргийнх нь хуваарьт багтаан эрхлэх асуудлын хүрээнд нь томилонажиллуулна.Тодруулбал,насантуршийнболовсролынтөвийнамьдрахухааныболовсролынбагшэсвэладилтөстэйчигүүрэгтэйбусадалбанхаагч,ерөнхийболовсролынсургуулийнэрүүлмэнд,биологийнбагшэсвэладилтөстэйчигүүрэгтэйбагш,албанхаагч,их,дээдсургуулийнбиологи,эрүүлмэндийнбагшэсвэладилтөстэйчигүүрэгтэйбусадбагш,албанхаагчнараастустанхимынзохицуулагчааражиллуулна.

4.3 Танхимынзохицуулагчньөөрийнхариуцсанчигүүргийнхүрээндтанхимынүйл ажиллагааны тогтвортой байдлыг ханган, өсвөр үе, залуучуудад ээлтэй,аливаахүчирхийлэлдарамт,ялгаварлангадуурхалтаасангидорчныгбүрдүүлж,сургалтявуулах,зөвлөгөө,мэдээлэлөгөх,батлагдсантөлөвлөгөөнийдагууүйлажиллагааявуулахзэрэгаргахэмжээгзохионбайгуулан,чанартайүйлчилгээүзүүлнэ.

ТАВ. Бусад5.1. Танхимын үйл ажиллагаанд зайлшгүй шаардлагатай тавилга хэрэгсэл,

компьютер,тоногтөхөөрөмж,интернэт,номтовхимолболонбусадхэрэгцээттоног төхөөрөмж, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, эд хэрэгсэл зэрэг хөрөнгөоруулалтынзардлыгулсынболонороннутгийнтөсвийнхөрөнгө,олонулсынтөсөл,хөтөлбөрийнхөрөнгөөрсанхүүжүүлнэ.

5.2. Танхимыг түшиглэн явуулах аливаа үйл ажиллагааны зардлыг улсын болонорон нутгийн төсвийн хөрөнгө, олон улсын төсөл, хөтөлбөрийн хөрөнгөөрсанхүүжүүлнэ.

5.3. Танхимын тавилга хэрэгсэл, компьютер, тоног төхөөрөмж, интернэт, номтовхимолболонбусадэдзүйлсийгэнэхүүудирдамжидзааснаасболонтанхимынүйлажиллагаанызорилгоосбусадзориулалтаарашиглахыгхориглоно.

------------о0о-------------

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

49

ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖИЛ – 2030,

ДЭЛХИЙН БОЛОВСРОЛЫН ФОРУМ: ИНЧЁНЫ ТУНХАГЛАЛ “БОЛОВСРОЛ-2030”

2015оны9-рсардАНУ-ынНью-ЙоркхотнооболсонНҮБ-ынЕрөнхийАссамблейндээдхэмжээний70-рчуулганаар2030хүртэлхдараагийн15жилийнТогтвортойхөгжлийндараах17зорилгыгхэлэлцэнбаталлаа.

1. Бүххэлбэрийнядуурлыгзогсоох2. Тогтвортойхөдөөажахуйгдэмжин,хүнснийтэжээллэгчанар,аюулгүйбайдлыг

нэмэгдүүлэх,өлсгөлөнгзогсоох3. Бүхнасныхүмүүсийнэрүүлажтөрөхбайдлыгхангах4. Боловсролэзэмшилт,боловсролынчанарыгнэмэгдүүлэх5. Жендерийнэрхтэгшбайдлыгхангах,охид,эмэгтэйчүүдийнэрхийгнэмэгдүүлэх6. Цэвэрусныхангамжийгдээшлүүлэх7. Найдвартай,тогтвортой,орчинүеийнэрчимхүчийгнэвтрүүлэх8. ЭЗ-ийн өсөлтийг дэмжих, хөдөлмөр эрхлэлтийг хангалттай хөдөлмөрийн

хөлсөөрхангах9. Тогтвортойдэдбүтэц,үйлдвэрлэл,инновацийгдэмжих10.Улсорнуудынбаянчинээлгийнялгаагбагасгах11. Хотуудыгаюулгүй,амарамгалан,тогтвортойбайдлаархангах12.Тогтвортойүйлдэрлэлболонхэрэглээгхангах13.Уурамьсгалынөөрчлөлтболонтүүнийулмөрийнэсрэгаргахэмжээгавах14.Далайтэнгисийнтогтвортойбайдлыгхангах15. Ой, хээрийг хамгаалж, цөлжилтийн эсрэг тэмцэх, биологийн төрөл зүйлийн

хорогдлыгзогсоох16.Энхтайванбүхийнийгмийгцогцлоох17.Тогтвортойхөгжлийнтөлөөхдэлхийнтүншлэлийгсэргээнхадгалах.

Дээрх зорилтуудын “Боловсрол эзэмшилт, боловсролын чанарыг нэмэгдүүлэх” 4 дэхзорилтынхүрээнд2015оны5дугаарсард БНСУ-ынИнчёнхотнооболсонДэлхийнболовсролынчуулганаарөнгөрсөн15жилдБүхнийтийнболовсролынталаардэвшүүлсэнзорилт,үрдүнгээдүгнэж,дараагийн15жилийнүндсэн5зорилтыгдэвшүүлсэнбайна.

Үндсэн 5 Зорилт: • Боловсрол эзэмших эрх: 2030 он гэхэд бүх хүнд тэгш хамруулсан, чанартай

боловсролэзэмшихбанасантуршдаасуралцахтэгшболомжийгбаталгаажуулах

• Хүртээмж:Бүххүүхэдчанартай,төрөөссанхүүжүүлсэнбага,дундболовсролэзэмших–12жил,үүний9жилньзаавалэзэмших,үнэтөлбөргүйболовсролбайх,сургуулиасгадуурбайгаахүүхдэдалбанбусболовсролэзэмшихболомж,залуус,насандхүрэгчдэдбичигүсэгтайлагдах,нийгэмдидэвхтэйбайрсуурь,харилцаандбүрэноролцохболомжбүрдүүлэх.НаадзахньнэгжилийнСӨБ-ыгзаавалэзэмшүүлэх

• Тэгш байдал ба тэгш хамруулах:Бүххүндболовсролэзэмших,суралцахтэгшболомж–хүйс,ядуурал,мөргөлдөөнбагамшиг,газарзүйнбайршил,ясугсаа,хэл,насболонхөгжлийнбэрхшээлзэрэгхүчинзүйлсүлшалтгаалах

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

50

• Чанартай боловсрол: Бүх түвшинд – бүх суралцагчийн хэрэгцээнд нийцсэнаргазүй,агуулгыгмэргэшсэн,хүрэлцээтэйцалинтай,ажилдаадурсонирхолтойбагш,тохиромжтойаргазүйгээраюулгүй,эрүүл,жендэрийнмэдрэмжтэй,тэгшхамруулсан, хангалттай нөөц, хэрэглэгдэхүүнтэй, суралцах үйл ажиллагаагдэмжсэнорчиндолгох

• Насан туршдаа суралцах: Бүх хүнд албан сургалтаар хязгаарлахгүй насантуршдаасуралцах,өргөнхүрээний,уянхатанболомжолгох

Дэд зорилтууд

• Зорилт4.1:2030онгэхэдбүхохид,хөвгүүдүнэтөлбөргүй,чанартайбага,дундболовсролыгтэгшэзэмшиж,үрдүнтэй,амжилттайсуралцахболомжоорхангах

• Зорилт 4.2: 2030 он гэхэд бүх охид, хөвгүүд чанартай бага насны асаргаа,хөгжлийн үйлчилгээнд хамрагдан СӨБ эзэмшиж, бага сургуульд бэлтгэгдэхболомжтойболсонбайх

• Зорилт 4.3: 2030 он гэхэд бүх эмэгтэйчүүд, эрэгтэйчүүд чанартай бөгөөдтөлбөрийг нь төлөх боломжтой техникийн, мэргэжлийн ба дээд боловсролэзэмшихтэгшхүртээмжбийболгох

• Зорилт4.4:2030онгэхэдхөдөлмөрэрхлэх,зохистхөдөлмөрбабизнесэрхлэхэдхэрэгтэй техникийн, мэргэжлийн ба бусад холбогдох ур чадварыг эзэмшсэнзалуус,насандхүрэгчдийнхувийгнэмэгдүүлэх

• Зорилт 4.5: 2030 он гэхэд боловсрол дахь жендэрийн ялгааг арилгах, эмзэг,хөгжлийн бэрхшээлтэй, уугуул хүн ам, хүнд нөхцөлд байгаа хүүхдүүдэдболовсролынбүхтүвшингтэгшхүртээмжтэйболгох

• Зорилт 4.6: 2030 он гэхэд эрэгтэй, эмэгтэй ялгалгүй бүх залуус, насандхүрэгчдийнбичигүсгийнтайлагдаалт,тоободохчадварыгнэмэгдүүлэх

• Зорилт4.7:2030онгэхэдбүхсуралцагчтогтвортойхөгжлийгхөхиүлэндэмжихмэдлэг,урчадварыгтогтвортойхөгжлийнбатогтвортойамьдралынхэвмаягийнтухайболовсрол,хүнийэрх,жендэрийнтэгшэрх,хүчирхийлэлгүй,энхтайвнаарамьдрах соёл, дэлхийн иргэншил, соёлын ялгаатай байдлыг талархан үзэх,тогтвортойхөгжихөдсоёлынүзүүүлэхнөлөөзэргийгсудлахзамааролжавахыгбаталгаажуулах

Эхсурвалж:“Бүхнийтболовсролынтөлөө”Үндэснийэвсэл,Албанбусорчуулга

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

51

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

52

Боловсрол, шинжлэх ухаанысайдын 2013 оны 08 сарын 13-ний өдрийн

А/293 тоот тушаалын 1 дүгээр хавсралт

ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН СУРГУУЛИЙН БАГШИЙН АЖЛЫГ ҮНЭЛЭХ, ДҮГНЭХ ЖУРАМ

НЭГ. Нийтлэг зүйл

Ерөнхийболовсролынсургуулийнбагшийн(цаашидбагшгэх)ажлыгүнэлж,дүгнэхэдэнэхүүжурмыгбаримтална.

Энэхүүжурмынзорилгоньбагшийнхүүхэднэгбүрийгхөгжүүлэх,төлөвшүүлэх,авьяасчадварыгнээнхөгжүүлэх,сургалтынчанарыгсайжруулах,хүүхдэдээлтэйорчиннөхцөлбүрдүүлэх,бүтээлчүйлажиллагаагаархүрсэнүрдүнгүнэлэхэдоршино.

1. Багшийн ажлыг үнэлэх үнэлгээ нь түүний ажлын байрнытодорхойлолт,хөдөлмөрийнгэрээндтусгагдсанажлыгүнэлэх,хөдөлмөрийнгэрээнийбиелэлтийгтооцох,мөнулирлынажлынүрдүнгийнурамшил,урчадварыннэмэгдлийгтооцонолгохүндэслэлболно.

1. Багшийнажлынявц,гүйцэтгэлийнүрдүнгхичээлийнжилийнулиралбүроноогоор үнэлэх бөгөөд эдгээрийн дундажоноогоор хагасжилийнболонжилийнажлынүнэлгээгтооцно.

1. Багшньхичээлийнжилийнулиралтусбүрхэрэгжүүлэхүйлажиллагаанытөлөвлөгөөтэйажиллана.

1. Багш өөрийн үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг энэхүү журмын хавсралтаарбаталсанүлгэрчилсэнчиглэлийндагууболовсруулна.

1. Багшийнажлынүрдүн, гүйцэтгэлийгтүүнийажилолгогчтойбайгуулсанхөдөлмөрийн гэрээ, ажлын байрны тодорхойлолт болон багшийн үйлажиллагаанытөлөвлөгөөнийхэрэгжилтээрүнэлждүгнэнэ.

ХОЁР. Багшийн ажлыг үнэлэхэд баримтлах зарчим

2. Шударга,бодитой,сонирхлынзөрчил,субъективнөлөөллөөсангидбайх;2. Ажлынүнэлгээньдэвшүүлсэнзорилго,зорилт,суралцагчийнахиц,

амжилттайхолбоотойбайх;2. Хувьхүнийболонмэргэжлийннэрхүнд,бүрэнэрхийгхүндэтгэсэнбайх;2. Үнэлгээнийшалгуур,үнэлэхүйлажиллагааньилтодбайх;2. Багшийгдэмжих,урамшуулах,хөгжүүлэхэдчиглэсэнбайх;2. Багшийнөөрийнболонмагадланбаталгаажуулалтадчиглэсэн

хөндлөнгийн(багш,ажилтан,эцэгэх,заахаргыннэгдлийнахлагч,сургалтынменежер)үнэлгээнийаргахэлбэрийгхослуулсанбайх;

ГУРАВ: Багшийн ажлыг үнэлэх, дүгнэх зохион байгуулалт

3. Өмнөххичээлийнжилийнэцсийнүнэлгээболонхичээлийнжилийнэхэндхийсэнбагшийнөөрийнүнэлгээнийдунджийг тухайнхичээлийнжилийнгарааны үнэлгээ гэж үзнэ. Нэгдүгээр анги болон шинээр эхлэн судалжбайгаахичээлийнхувьднэгдүгээрулирлынүнэлгээгарааныүнэлгээболно.

3. Тухайн хичээлийнжилийн 1,3 дугаар улиралд хийсэн ажлаа багш өөрөөүнэлж,тавьсанзорилгообиелүүлсэнбайдлааэнэхүүжурмын4.1-дзаасаншалгуурүзүүлэлтийнбиелэлт,үрдүнгээзаахаргыннэгдэлдээтайлагнана.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

53

3. Тухайн хичээлийн жилийн 2,4 дүгээр улиралд багшийн өөрийн үнэлгээгсургуулийн захирлыншийдвэрээр байгуулагдсан багш, ажилтан, эцэг эх,заахаргыннэгдлийнахлагч,сургалтынменежерээсбүрдсэнбагмагадланбаталгаажуулна.

3. Багшийнөөрийнүнэлгээболонмагадланбаталгаажуулсанүнэлгээнийзөрүү10болонтүүнээсдээшоноотойбайхтохиолдолдбагшидтухайнулиралдмөнгөнурамшилолгохгүй.

3. Багшмагадланбаталгаажуулсанүнэлгээгбодитойбишгэжүзвэлсургуулийнзахирлыншийдвэрээрбайгуулагдсанажлынхэсэгярилцлага,хэлэлцүүлэгхийждахинмагадалжболно.

3. Багшийн өөрийн үнэлгээ болон сургуулийн захирлын шийдвэрээрбайгуулагдсанбагийнүнэлгээгзахиралтушаалаарбаталгаажуулна.

ДӨРӨВ. Багшийн ажлыг үнэлж, дүгнэх шалгуур үзүүлэлт

4. Багшийнажлыгдараахнийтлэгүзүүлэлтээрүнэлнэ.

№Шалгуур

үзүүлэлтОйлголт Гүйцэтгэлийнүзүүлэлт

1.

Төлөвшил/20оноо/

1.Оролцоо

2.Дадалхэвшил

3.Занчанар

1. Хүүхэд нэг бүрийг[1]суралцах үйл болонсайндурын,олоннийтийнүйлажиллагаандоролцох хүсэл эрмэлзэл, боломжийгбүрдүүлсэнбайдал

2. Хүүхэд нэг бүрийн сургуулийн болоннийгмийн орчны хэм хэмжээг дагажмөрдөжбайгаабайдал,эрмэлзэл

3. Хүүхэд нэг бүрийн нийгмийн орчиндөөрийгөө зөв авч явах, илэрхийлэх,бусадтай зөв харилцах /ажилсаг, эвсэг,тусархаг/занчанартөлөвшүүлсэнбайдал

2

Хүүхэднэгбүрийнэзэмшсэнмэдлэг,чадварынахиц,амжилт/20оноо/

1.Ахиц

2.Амжилт

1. Хүүхэд нэг бүрийн эзэмшсэн мэдлэг,чадварынахицынтүвшин

2. Хүүхэд нэг бүрийн эзэмшсэн мэдлэг,чадварынулирлынамжилтынүнэлгээ

3Авьяасыгнээнхөгжүүлсэнбайдал/20оноо/

Хүүхэднэгбүртзаяагдсантөрөлхийнолонталтболомж,чадавхийгнээнхөгжүүлэх

-Авьяасыгсудалсан,нээсэнбайдал,

-Авьяасыгхөгжүүлсэнбайдал/сурсан,чаддагболсонзүйлийнтоо,чанар/

4

Боловсролынүйлчилгээнийсэтгэлханамж

/20оноо/

Сурагчийн,эцэгэх,асранхамгаалагчийн,бусадоролцогчдийн

Саналасуулгынүрдүн:1.Багшийнхүүхэднэгбүрийнхөгжилд

үзүүлсэндэмжлэг2.Багшийнёсзүй

5

Эрүүлмэндийнбайдал

/20оноо/

1.Эрүүлчийрэгбайдал2.Эрүүлхарилцаа3.Эрүүлаюулгүйорчин

-Хүүхдийнэрүүлмэндийгсайжруулсанбайдал

-Эрүүлхарилцаагбүрдүүлэхэдоруулсанхувьнэмэр

-Эрүүлаюулгүйорчинбүрдүүлэхэдоруулсанхувьнэмэр

4. Багшийнажлынүрдүн,гүйцэтгэлийгнийт100онообайхаартооцож,шалгуурүзүүлэлттусбүрийг20оноогоорүнэлнэ.

4. Багшийнажлынүнэлгээний1,5дахьшалгуурүзүүлэлтээр6-12дугаарангидхичээлзаадагбагшнарнэганги,бүлгээрнэгдсэжажиллажболно.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

54

ТАВ. Багшийн ажлыг дүгнэх

Багшийнажлыггүйцэтгэлийндундажоноогхаргалзандараахбайдлаарүнэлнэ.90-100оноо- “Машсайн”80-89оноо- “Хангалттайсайн”70-79оноо- “Сайн”60-69оноо- “Дундаж”31-59оноо- “Дунджаасдоогуур”0-30оноо- “Хангалтгүй”

5. Багшийнажлынүнэлгээгээр70-аасдээшонообуюу“Сайн”үнэлгээавах

ньбагшулирлынмөнгөнурамшилавахүндэслэлболно.5. Улирлынмөнгөнурамшлынхэмжээгтухайнжилийнтөсөвтурамшилд

зориулантусгасанхөрөнгийндүндбагтаанүндсэнцалингаасЗасгийнгазраастогтоосонхэмжээгээрсарбүртооцож,улиралтутамолгоно.

5. Багшийнажлынүнэлгээгээр80-аасдээшонообуюу“Хангалттайсайн”

үнэлгээавахньбагшурчадварыннэмэгдэлавахүндэслэлболно.5. Урчадварыннэмэгдлийгбайгууллагынтухайнжилийнцалингийнсанд

багтаанЗасгийнгазраастогтоосонхувьхэмжээгээрүндсэнцалингаастооцожолгоно.

5. Багшидурчадварыннэмэгдэл,улирлынмөнгөнурамшилолгох

шийдвэрийгсургуулийнзахиралгаргана.5. “Дунджаасдоогуур”үнэлгээавсанбагшидзахиргааныхариуцлагабуюу

сануулах,цалинхасахаргахэмжээавахүндэслэлболно.5. “Хангалтгүй”үнэлгээавсанбагшидзахиргааныхариуцлагатооцон,3

сарынтуршзөвлөнтуслахаргахэмжээавч,байдалсайжраагүйтохиолдолдэнэньбагшлахэрхийгхасахбуюухөдөлмөрийнгэрээцуцлахүндэслэлболно.

5. Ажлынүнэлгээгээр2-3удаа69-оосдоошоноотойүнэлэгдсэнтохиолдолд

багшидтусгайланмэргэжил,аргазүйнзөвлөгөөөгөхүүргийгхолбогдохалбантушаалтанхүлээнэ.

------оОо-------

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

55

”Ерө

нхий

бол

овср

олы

н су

ргуу

лийн

баг

ший

н а

жлы

г үнэ

лэх,

дүг

нэх

жур

ам”-

ын

хавс

ралт

БАГШ

ИЙ

Н Ү

ЙЛ

АЖ

ИЛ

ЛА

ГАА

НЫ

ҮЛ

ГЭРЧ

ИЛ

СЭ

Н Ч

ИГЛ

ЭЛИ

ЙН

ЗА

ГВА

Р

БАТЛ

АВ.ЗАХИРА

Л.....................

Багш

ийн

нэр:

....

......

......

С

ургу

улий

н зо

рилг

о

Багш

ийн

зори

лго:

Даас

ан а

нги:

.....

......

......

.

Заад

аг х

ичээ

л: ..

......

......

......

....

Н

эмэл

т ү

йл а

жил

лага

а:

Багш

хамаарахсуралцагчдынхаахүрээнддараахчиглэлээраж

лаатөлөвлөн,хүрэхүрдүнгээтодорхойлно:

Шал

гуур

Хам

рах

хүрэ

эI у

лира

лII

ули

рал

III у

лира

лIY

ули

рал

Жил

ийн

эцэс

гараа

зорилго

үрдүн

гараа

зорилго

үрдүн

гараа

зорилго

үрдүн

гараа

зорилго

үр

дүн

1.Хүүхэднэгбүрийн

эзэмшсэнмэдлэг,

чадварынахиц,

амжилт

Хамаарах

суралцагчид

Өмн

өххичээлийн

жилийнэцсийнүнэлгээ

болонхичээлийн

жилийнэхнийгарааны

үнэлгээ

Iулирлын

эцэст

хүрсэнүр

дүн

IIулирлын

эцэстхүрсэн

үрдү

IIIулирлын

эцэстхүрсэн

үрдү

4улирлы

нүнэлгээний

дундаж

2.Т

өлөв

шил

3.А

вьяа

сыг

нээн

хөг

жүү

лэх

4.Бо

ловс

ролы

н үй

лчил

гээн

ий с

этгэ

л ха

нам

ж5.

Эрү

үл м

энд

Хэрэгжүүлэхүйл

ажиллагаа

Үрдүнгийн

үзүүлэлт


ажиллагаа

Үрдүнгийн

үзүүлэлт


ажиллагаа

Үрдүнгийн

үзүүлэлт


ажиллагаа

Үрдүнгийн

үзүүлэлт

[1]А

лбан

бус

бол

овср

олы

н ба

гший

н ху

вьд

сура

лцаг

ч нэ

г бүр

ийг г

эж о

йлго

но

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

56

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

57

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

58

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

59

Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайдын 2007 оны 10 дугаар сарын 09-ний өдрийн

362 дугаар тушаалын хавсралт

БАГА, СУУРЬ, БҮРЭН ДУНД БОЛОВСРОЛЫН ДҮЙЦСЭН

ХӨТӨЛБӨРӨӨР СУРГАЛТ ЯВУУЛАХ ЖУРАМ

НЭГ. Нийтлэг үндэслэл1.1. Иргэдэдтодорхойхугацааныболовсролыгнөхөх,биедааххэлбэрээрэзэмшүүлэх

зорилгобүхийбага,суурь,бүрэндундболовсролынстандартаднийцсэналбанбуссургалтыгдүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтгэнэ.

1.2. Албанболовсролынүйлчилгээндхамрагдажчадаагүйсургуулийннасныхүүхдэдсуурьболовсрол заавалолгох, бүхнийтийн ерөнхийболовсролнөхөн эзэмшиххүсэлтэй иргэдэд дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтаар боловсрол эзэмшүүлэххарилцаагэнэхүүжурмаарзохицуулна.

1.3. Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалт(цаашид“сургалт”гэх)-ынагуулга,аргазүй,хэлбэр,хугацааньсуралцагчдынболовсролэзэмшиххэрэгцээ,боломжидтулгуурласанчөлөөтэй,уянхатан,олонхувилбартайбайна.

1.4. Сургалтынбагаболовсролын түвшинд10ба түүнээсдээш, суурь, бүрэн дундболовсролынтүвшинд15батүүнээсдээшнасныиргэдхамрагдансуралцана.

ХОЁР. Сургалтын зохион байгуулалт2.1. Сургалтыг аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газрын дүгнэлтийг үндэслэн

сум,дүүргийнЗасагдаргабүртгэж, захирамжгаргаснаариргэн,хуулийнэтгээд(цаашид“сургалтзохионбайгуулагч”гэх)биедаасанхэлбэрээр,эсвэл,сургалтынбайгууллагатайхамтранзохионбайгуулна.

2.2. Сургалтзохионбайгуулахтухайбүртгэлийнхүчинтэйбайххугацаахоёржилбайхбасургалтынчанар,үрдүндүндэслэн,цаашидхоёржилийнхугацаагаарсунгажболно.

2.3. Сургалт зохион байгуулагч нь сургалт явуулахаар хүсэлт гаргахдаа дараахшаардлагыгхангасанбайна:

2.3.1. Сургалтявуулахтанхим,техникхэрэгслээрхангагдсанбайх;2.3.2. Сургалтынхөтөлбөр,төлөвлөгөөгБоловсрол,соёл,шинжлэхухааны

сайдын 2005 оны 287 дугаар тушаалаар батлагдсан “Бага,суурь, бүрэн дунд боловсролын дүйцсэн хөтөлбөр”-т нийцүүлэнболовсруулж, аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газраарбатлуулсанбайх;

2.3.3. Сургалтявуулахадшаардагдахбага,суурь,бүрэндундболовсролынсурахбичиг,сургалтынмодулиудыгбэлтгэсэнбайх;

2.3.4. Сургалт явуулах багш нь багшлах эрхтэй, дүйцсэн хөтөлбөрийнсургалтынагуулга,холимогбүлгийнсургалтынаргазүйнсургалтадхамрагдсанбайх;

2.3.5. Сургалтзохионбайгуулагчньнэгсуралцагчидногдоххувьсахзардлаасгадна, төсөл, хөтөлбөр, хандив тусламж, өөрийн үйл ажиллагааныорлогозэрэгсанхүүжилтийнбусадэхүүсвэртэйгээнотолсонбайх.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

60

2.4. Аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газар тус журмын 2.3-т тавьсаншаардлагыг хангасан тохиолдолд дүгнэлтийг сум, дүүргийн Засаг даргадхүргүүлнэ.Боловсрол,соёлынгазрындүгнэлтгүй,бүртгэлдороогүйсургалтзохионбайгуулагчидхуульдзаасансанхүүжилтолгохыгхориглоно.

2.5. Энэхүүжурмын2.3-ттавьсаншаардлагыгхангаагүйболаймаг,нийслэлийнБоловсрол,соёлынгазраасэнэтухайхариуөгнө.

ГУРАВ. Сургалтын баримт бичиг

3.1. Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын хөтөлбөрт дор дурдсан зүйлийг тусгажбатлуулсанбайна:3.1.1.Бага,дундболовсролынстандартын“Агуулгынстандарт”-днийцэж,

амьдрахухаандсуурилсанагуулга;3.1.2.Бага, дунд боловсролын стандартын “Арга зүйн хөгжлийн үндэс”,

зайны болон холимог бүлгийн сургалтын зарчмыг баримталж,суралцагчдынхэрэгцээсонирхолдсуурилсанаргазүй;

3.1.3.Бага, дунд боловсролын стандартын “Үнэлгээний стандарт”-днийцэж,суралцагчдыгхөгжүүлэхэдчиглэсэнүнэлгээ;

3.2.Сургалтынтөлөвлөгөөнддараахзүйлийгтусгажбатлуулсанбайна:

3.2.1.Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын хичээлийн жилийн бүтэц, зайнысургалт,биедаахболонтанхимдхичээллэхсургалтынцагийнхэмжээ,хичээлийнхуваарь;

3.2.2.Багшлах мэргэжлийн боловсон хүчин, санхүүгийн нөөцийнхуваарилалт,тооцоо;

3.2.3.Боловсролынтүвшинбүрээрсудлахмодулийнтоо;3.2.4.Давтлага,шалгалтынхуваарь.

3.3.Сургалтынявц,үрдүнгдордурдсанбаримтбичигтхөтөлнө:

- Багшийнжурнал;- Суралцагчийнхувийнхэрэг;- Багаболовсролэзэмшсэнийггэрчлэхбатламж;- Суурь,бүрэндундболовсролынүнэмлэх.

ДӨРӨВ. Сургалтын хэлбэр, хугацаа

4.1. Хичээлийнжил10дугаарсарын1-ндэхлэхбөгөөдсургалтзохионбайгуулагчнь жил бүрийн 9 дүгээр сарын 25-наас өмнө суралцагчдыг бүртгэж,суралцагч,эсвэл,тэднийхуульёснытөлөөлөгчтэйгэрээбайгуулсанбайна.

4.2. Сургалтынүргэлжлэххугацаагбагаболовсролынтүвшинджилд550-иас,суурь боловсролын түвшинд 730-аас, бүрэн дунд боловсролын түвшинд790-ээсдоошгүйцагаартустустөлөвлөнө.

4.3. Сургалтыг суралцагчийн мэдлэг, чадварын түвшин, суралцах боломжидтохируулан танхимын, зайны, бие даах, гэрийн буюу шавь сургалт, түрцугларалтын аль нэгээр, эсвэл, эдгээрийн хосолсон хэлбэрээр зохионбайгуулахбөгөөджурмын4.2-тзаасансургалтынхугацаагбаримтална.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

61

4.4. Суралцагч зайны болон бие даах хэлбэрээр суралцах гэрээ байгуулсантохиолдолджилдхоёроосдоошгүйудаа21хоногоосдээшхугацаагаартүрцугларалтболонтанхимынсургалтадзаавалхамрагдсанбайна.

4.5. Түр цугларалт ба танхимын сургалтын үед бүлгийг 15-аас, гэрийн буюушавь сургалтын үед 10-аас дээш суралцагчтай байхаар тус тус зохионбайгуулна.

ТАВ. Сургалтын явцад хийх хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ

5.1. Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын үйл ажиллагаанд сум, дүүргийн Засагдаргын тамгын газар, аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газар,Боловсролынасуудалэрхэлсэнтөрийнзахиргаанытөвбайгууллага,Улсынмэргэжлийнхяналтыналбатустусхяналттавьж,үнэлгээөгнө.

5.2. Хамрансургалт,захиргааныудирдлага,зохионбайгуулалтаархангахүүргийгбүхшатныЗасагдарга,сургалтынявц,чанар,үрдүн,хамрагдалтынталаарсургалт зохион байгуулагчаас гаргасан статистикийн мэдээллийг хянахүүргийгаймаг,нийслэлийнБоловсрол,соёлынгазартустусгүйцэтгэнэ.

5.3. Суралцагчийг ерөнхий боловсролын сургуульд шилжүүлэн суралцуулахасуудлыг сургалт зохион байгуулагч, ерөнхий боловсролын сургууль,тухайннутагдэвсгэрийннэгжийнЗасагдаргатайхамтраншийдвэрлэнэ.

5.4. Сургалт зохион байгуулагч нь суурь, бүрэн дунд боловсрол эзэмшиж,төгсөлтийн шалгалт өгөх суралцагчдын дэлгэрэнгүй мэдээллийг аймаг,нийслэлийн Боловсрол, соёлын газраар дамжуулан Боловсролын асуудалэрхэлсэнтөрийнзахиргаанытөвбайгууллагаджилбүрийн11дүгээрсарын25-ны дотор багтаан ирүүлэх ба төгсөлтийн шалгалт өгөх, боловсролынүнэмлэх,гэрчилгээолгохүйлажиллагаагбага,дундболовсролынтөгсөлтийншалгалтынжурмаарзохицуулна.

5.5. Энэ журмын 5.1-д байгаа эрх бүхий байгууллагуудаас ирүүлсэн сургалтявуулахболомжгүйтухайдүгнэлтийгүндэслэнсум,дүүргийнЗасагдаргадордурдсаннөхцөлүүдийнальнэгшалтгаанаарбүртгэлээсхасахүүрэгтэй:

5.5.1. Сургалтзохионбайгуулагчхүсэлтгаргасан,хуулийнэтгээдтатан

буугдсан;5.5.2. Сургалтынбатлагдсанхөтөлбөр,төлөвлөгөөг2-3удаазөрчсөн;5.53. Сургалтынорчин,хөтөлбөрхэрэгжилтньболовсролынстандартыг

зөрчсөн,статистикийнмэдээллийгхудалгаргасан,сургалтявуулжбуйбагшэнэжурмын2.3.4-тзаасныгхангаагүй;

5.5.4. Суралцагчдад ногдох нормативт зардал болон санхүүжилтийнбусадэхүүсвэрийгзориулалтындагуузарцуулаагүйболохньэрхбүхийбайгууллагыншалгалтаарилэрсэн;

5.5.5. Албан боловсролын өдөр, орой, эчнээ, экстернат болон албанбус боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтыг давхардуулансуралцах нөхцөлийг бүрдүүлэн, боловсролын баримт бичгийгхуульбусааролгосон.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

62

ЗУРГАА. Санхүүжилт

6.1. Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтад хамрагдаж буй нэг суралцагчид ногдохнормативт зардлыг Засгийн газраас тогтоосон хэмжээгээр улсын төсвөөссанхүүжүүлнэ.

6.2. Сургалтын модулиудыг суралцагчдад үнэ төлбөргүй ашиглуулах бөгөөддүйцсэнхөтөлбөрөөрсургалтявуулахадсуралцагчаастөлбөравахгүй.

6.3. Сургалтзохионбайгуулагчидаймаг,нийслэлийнБоловсрол,соёлынгазарболонсум,дүүргийнЗасагдаргынтамгынгазраардамжууланулсынтөсвөөссанхүүжилтолгохдоодараахбаримтбичгүүдийгүндэсболгоно.Үүнд:

- Сум,дүүргийнЗасагдаргабүртгэсэнтухайшийдвэр- Сургалт зохион байгуулагч харъяа нутаг дэвсгэрийн Засаг

даргатайболовсролнөхөнолгох,биедаанэзэмшихсургалтадиргэдийг хамруулан сургах, үр дүнг тооцох, мэдээлэх талаарбайгуулсангэрээ

- Сургалтынбатлагдсанхөтөлбөр,төлөвлөгөө- Багшлахболовсонхүчнийсудалгаа- Нэгсуралцагчидногдоххувьсахзардлаасгаднасанхүүжилтийн

бусадэхүүсвэрийнталаархбаримтнотолгоо- Суралцагчдындэлгэрэнгүйбүртгэл-Суралцагчтайбайгуулсангэрээ-Суралцагчдыншилжиххөдөлгөөнийбүртгэл- Зохих анги, түвшний болон төгсөлтийн шалгалтын мэдээ,

тайлан

6.4. Эдгээр баримт бичгийг жил бүрийн 11 дүгээр сарын 1-ний дотор аймаг,нийслэлийнБоловсрол,соёлынгазартхүргүүлэнбаталгаажуулсанбайна.

6.5. Аймаг,нийслэлийнБоловсрол,соёлынгазарсургалтзохионбайгуулагчийнболон сургалтын талаарх статистикийн мэдээллийг нэгтгэн жил бүрийн11 дүгээр сарын 15-ны дотор Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийнзахиргаанытөвбайгууллагадхүргүүлнэ.

--------оо0оо--------

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

63

БСШУ-ы сайдын 2010 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрийн 556 дугаар тушаалын 4 дүгээр хавсралт

АЛБАН БУС БОЛОВСРОЛЫНАМЬДРАХ УХААНЫ СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР

Нэг. УДИРТГАЛ

Боловсролньуламжлалтутгаараахүндмэдлэг,чадваролгохявдалбайсанболөнөөүедхүмүүсамьдралдхэрхэнбэлтгэгдэхэдчиглэгдэнзорилгоньөөрчлөгдөжбайна.Өөрөөр хэлбэл, боловсрол нь зөвхөн “сургуулилахуй”-гаар хязгаарлагдахгүй насантуршийнүйлявцучиршинэшаардлагадзохицсоншинэбүтцийгшаардажбайна.Эдгээршаардлагыннэгньтухайнсуралцагчийнхэрэгцээ,сонирхолднийцүүлэн,боловсролынтөвшин болон наснаас хамааралгүйгээр албан бус замаар боловсролын үйлчилгээүзүүлэхявдалюм.Ялангуяа,албанболовсролынхүрээндбуюуальнэгшатнысургалтаартэрболгонэзэмшүүлэхболомжгүймэдлэг,чадвар,хандлагыгтөлөвшүүлэх“оронзай”-гнөхөхөдалбанбусболовсролынхүрээндявуулахамьдрах,ажтөрөхухаанысургалтуудчухалүүрэггүйцэтгэнэ.

Мэдээлэл, мэдлэгийн шинэ зуунд амьдрах иргэдэд академик мэдлэгтэйболохоосооилүүтэйгээрцагүеийншаардлагадаазохицонамьдарчсурахаргаухааныгтөлөвшүүлэхийнтулдшинэцогцчадамж,шинэүнэлэмжийгбийболгосноортогтвортойнийгэмдажтөрөхболно.Иймдалбанбусболовсролынсургалтаарамьдрах,ажтөрөхухаанд сургах, тогтвортой хөгжлийн боловсрол эзэмшүүлэх, иргэний эрх зүй, хуульдүрэмжурмыгсахинмөрдөхөдньхэрэгболохуйцмэдлэг,чадварэзэшүүлэхшаардлагаургангарчбайна.

Тухайлбал, харилцааны ур чадвар эзэмшүүлэх, амьдралд янз бүрийн асуудалтулгарахүедзөвшийдвэргаргажсурахадньтуслах,шүүмжлэлтсэтгэлгээгхөгжүүлэх,ажил амьдралаа төлөвлөж, түүндээ хүрэх итгэл үнэмшил төлөвшүүлэх, бүтээлчээрсэтгэх, өөрийгөө хянан жолоодох чадвар суулгах зэрэг амьдрах ухааны ерөнхийчадваруудаасгаднаөрхийнорлогообүрдүүлэх,жижигбизнесэрхлэх,амьдарчбуйгазаророн,ажилмэргэжлийнхээонцлогттохирууланажтөрлөөдээшлүүлэх,цэвэрорчиндажтөрөх,зөвзанүйлдсуралцахадзориулсансургалтыгалбанбусзамаарзохионбайгуулахүүднээсэнэхүүсургалтынхөтөлбөрийгболовсруулангаргажбайна.

Амьдрах ухааны сургалтын нэг бүрэлдэхүүн хэсэг нь тогтвортой хөгжлийнболовсрол олгоход чиглэгдэнэ. НҮБ-аас 2005-2014 оныг “Тогтвортой хөгжлийнболовсролын 10 жил” хэмээн зарлан тунхаглаж энэ хүрээнд хэрэгжүүлэх томоохонзорилтуудньдэлхийнийтийнөмнөтулгарчбайгаатайбидчгэсэнхөлнийлүүлэхёстойбилээ.Тогтвортойхөгжлийнболовсролын10жилийнзорилтыгхэрэгжүүлэхэдалбанбусболовсролынгүйцэтгэхүүргийгЮНЕСКО-гоосболовсруулангаргасан“ТХБ-ынОлонулсынхэрэгжүүлэхзагвар”баримтбичигттодорхойдурдсанньасуудлыначхолбогдлыгуламчнэмэгдүүлжбайгаабилээ.

АББ-ын амьдрах ухааны сургалтын хөтөлбөрийг суралцагчийн хэрэгцээнднийцсэн, уян хатан, нээлттэй, хувилбарт байх зарчмыг баримтлан боловсруулсанбөгөөдүндсэнзорилтотбүлэгньнасандхүрэгчидболонсургуулийнгаднабуйхүүхэд,залуус,тэдгээртсургалтзохионбайгуулахбагш,бусадхүмүүсболно.ТүүнчлэнАББ-ын сургалтыг зохионбайгуулахба оролцохбайгууллагын ажилтан,менежер, хяналт,үнэлгээхийххүмүүсчашиглажболно.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

64

Хөтөлбөрийг боловсруулахад хууль, эрх зүйн дараах акт, бичиг баримтыгашиглав.

Үүнд:• МонголулсынБоловсролынтухайхууль• Мянганыхөгжлийнзорилтодсуурилсанүндэснийхөгжлийнцогцбодлого• Боловсролүндэснийхөтөлбөр• Бүхнийтийнболовсрол-Дакарынүйлажиллагааныүлгэрчилсэнхүрээ• Тогтвортой хөгжлийн боловсролын НҮБ-ын 10 жил: ЮНЕСКО-гоос

гаргасан“Олонулсынхэрэгжүүлэхзагвар”• Насанд хүрэгчдийн боловсролын олон улсын 6 дугаар хурлаас баталсан

“Билемийнүйлажиллагааныүлгэрчилсэнхүрээ”• Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнсургалтынхөтөлбөр

Энэхүү хөтөлбөр нь суралцах хэрэгцээ бүхий насанд хүрэгчид, сургуулийнгаднабуйхүүхэд, залууст амьдрах, ажтөрөх ухаанымэдлэгчадвар эзэмшүүлэхүйлажиллагааныүлгэрчилсэнагуулгыгтодорхойлсонудирдамжбаримтбичигюм.

ХӨТӨЛБӨРИЙН ЗОРИЛГО

Суралцаххэрэгцээбүхийнасандхүрэгчидболонсургуулийнгаднабуйхүүхэд,залуустзориуланамьдрах,ажтөрөхаргаухаанысургалтыгалбанбусзамааролгохүйлажиллагааныүлгэрчилсэнагуулгыгтодорхойлоходоршино.

ЗОРИЛТ Хөтөлбөрийн зорилт нь суралцагчдад дараах цогц чадамж, үнэт зүйлсийгтөлөвшүүлэхэдчиглэнэ.Үүнд:

• Амьдрахухааныерөнхийчадваруудыгэзэмших• Ажтөрөхболонамьжиргааныухаандсуралцах• Тогтвортойнийгэм,цэвэр,аюулгүйорчиндажтөрөхзөвзанүйлдсуралцах

ХӨТӨЛБӨРИЙН АГУУЛГА Албан бус боловсролын амьдрах ухааны сургалтын хөтөлбөрийн агуулгынтогтолооны бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг “Амьдрах ухаан”, “Аж төрөх ухаан”, “Иргэн бахууль,эрхзүй”,“Тогтвортойхөгжлийнболовсрол”гэсэнхэсэгтангилсанбабүрэлдэхүүнхэсэгтусбүрийнхүрээндэзэмшихмэдлэгчадвар,хандлагыгтодорхойлсонбаүнэлгээ,аргазүйбахэрэглэгдэхүүнийгбүрэлдэхүүнхэсэгтусбүрторуулсанболно.

Бүлэг 1. АМЬДРАХ УХААН

1.1. Өөртөө итгэх итгэлМэдлэг:

- Өөртөөитгэхитгэл- Өөртөөитгэлтэйболонитгэлгүйзангийнонцлог- Итгэлтэйхарилцааныаргабарил

Чадвар: - Өөртөөитгэлтэйболонитгэлгүйхүнийжишээгунших,харьцуулах,

санаабодлооилэрхийлэнярих- Өөртөөитгэлтэйбаитгэлгүйзангийнонцлогийндавуубасулталыг

ялгах

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

65

- Онцлог,давууталаатодорхойлох,бусдадилэрхийлэх- Итгэлтэйхарилцааныаргабарилдсуралцах

Хандлага:- Өөртөөитгэлтэйэсэхээтодорхойлох- Онцлог,давууталаамэдрэх,өөрөөрөөбахархах- Итгэлтэйхарилцааныалхмуудыгмөрдөн,санаабодлооилэрхийлэх- Өөртөөболонбусдадитгэл,урамөгөх,зөвлөх

1.2. Сэтгэлийн хөдөлгөөн

Мэдлэг:- Сэтгэлийнхөдөлгөөнийхэлбэрүүд- Стресс,түүнийгүүсгэгчхүчинзүйл- Стрессийнтөрөл- Эерэг,сөрөгсэтгэлийнхөдөлгөөнийүзүүлэхнөлөөлөл- Стрессээссэргийлэх,бууруулахарга

Чадвар:- Сэтгэлийнхөдөлгөөнийхэлбэрүүдийгялгах- Сэтгэлийн хөдөлгөөний хүний эрүүл мэнд, сэтгэл санаа, зан үйлд

үзүүлэхнөлөөллийгтайлбарлах- Стресс,үүсгэххүчинзүйл,илрэхшинж,сөрөгүрдагаврыгтодорхойлох- Сэтгэлийн хөдөлгөөнөө хянах, стрессээс өөрийгөө хамгаалах аргад

суралцахХандлага:

- Сэтгэлийнхөдөлгөөнөөхянах,зохицуулахыгэрмэлзэх- Өөрт тохирох аргыг сонгон стрессээс сэргийлэх, стресст орсон

тохиолдолдбууруулах- Өөрийн болон бусдын сэтгэлийн хөдөлгөөнийг ойлгох, эерэгээр

нөлөөлөх- Аливааасуудалдамарханэмзэглэхгүй,гуниглахгүйбайх

1.3. ШийдвэрМэдлэг:

- Шийдвэр,түүнднөлөөлөххүчинзүйлс- Шийдвэргаргаххэлбэрүүд- Шийдвэргаргахалхмууд- Шийдвэрийнүрдагавар,давуубасултал- Эрсдэл

Чадвар:- Шийдвэр,түүнийхэлбэрүүд,үрдагавар,давуубасулталыгялгах- Шийдвэргаргахолонянзынаргаасүрдүнтэйгсонгох- Тулгамдсанасуудлыгшийдэхболомжийгалхамбүрээртодорхойлох- Сөрөгүрдагавартайятгалгаастатгалзажсурах

Хандлага:- Аливаамэдээлэлдөөрийнбайрсууринаасшүүмжлэлтэйхандах- Зөвшийдвэргаргахадсурснааашиглах- Шийдэх асуудалтай холбогдох хууль, дүрэм судлах, хариуцлагатай

хандах- Бусдыншийдвэртхүндэтгэлтэйхандах,өөрийнүзэлбодлыгтулгахгүй

байх- Хувийнамьдралынболонороннутгийнасуудлыгшийдэхэдидэвхтэй

оролцох

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

66

1.4. Харилцаа

Мэдлэг:- Харилцаа,түүнийтөрөл- Харилцаанаасүүсэхүрдагавар- Харилцаандэерэг,сөргөөрнөлөөлөххүчинзүйлс

Чадвар:- Бусдадтаалагдах,эстаалагдахынучрыгмэдэх,тайлбарлах- Бусдыгөөрөөсөөтүлхэхээсурьдчилансэргийлэхаргадсуралцах- Бусдыгхүлээцтэйсонсох,харилцагчааойлгох,эелдгээртатгалзах- Буруухарилцаанаасгарчболохсөрөгүрдагавраасурьдчилансэргийлэх- Эх хэлээрээ зөв боловсон харилцах, уламжлалт мэндчилгээ, ёслол

хүндэтгэлийнүгхэллэгээссуралцахХандлага:

- Хүмүүстэйзөвболовсонмэндлэх,харилцах- Сургалтынявцадэзэмшсэнмэдлэгчадварааамьдралдаахэрэгжүүлэх

1.5. Төлөвлөлт

Мэдлэг:- Цаглабар(календарь)- Өдрийндэглэм- Цагашиглалт- Хувийнзохионбайгуулалт- Ойрынбаирээдүйнтөлөвлөгөө

Чадвар:- Цагхугацааныхэмжүүр,цаглабарашиглах- Төлөвлөлтийнжишээ,баримтсудлах,дүншинжилгээхийх- Төлөвлөхболонтөлөвлөхгүйбайхындавуубасулталыгялгах- Өдөртутмынбаирээдүйнтөлөвлөгөөнийялгааггаргах- Цагаазохицуулж,ирээдүйгээтөлөвлөжсурах

Хандлага:- Цагийн үнэ цэнийг мэдрэх, цагийг үр дүнтэй өнгөрөөх, хэрэгцээт зүйл

сурахадцаггаргах- Өдөртутмынажлаатөлөвлөх,хугацаандньбиелүүлэх- Ирээдүйн төлөвлөгөөгөө гаргах, түүнд хүрэхэд тулгарах бэрхшээлийг

тодорхойлох,давахаргазамыгэрэлхийлэх,шантралгүйхэрэгжүүлэх- Хэрэгцээтмэдээллээбусадтайхуваалцах

1.6. Бүтээлч сэтгэлгээ

Мэдлэг:- Бүтээлчсэтгэлгээ- Хэвшмэлсэтгэлгээ- Бүтээлчбахэвшмэлсэтгэлгээнийонцлог,ялгаа- Бүтээлччадвараадээшлүүлэхарга

Чадвар:- Бүтээлчбахэвшмэлсэтгэлгээнийонцлог,давууталыгялгах,тайлбарлах- Амьдралдтохиолдожбайсанжишээндүндэслэнсанаабодлоосолилцох- Бүтээлчсэтгэлгээгхөгжүүлэхаргадсуралцах,амьдралахуйдаатурших- Сэтгэлгээгээхөгжүүлэхдасгалажиллах,өөртөөдүгнэлтхийх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

67

Хандлага:- Өөрийгөөболонхүүхэд,дүү,найзнараахөгжүүлэхийгэрмэлзэх- Амласнаабиелүүлдэг,тэвчээрзориггаргадагбайх- Хүсэлзорилгообиелүүлэхийнтулдбусдаастусламжавах- Хувийнболонолоннийтийнажилдидэвхсанаачлагатайоролцох

Үнэлгээ Үнэлгээ нь нэг талаас суралцагчдын чадвар эзэмшилт, ахиц, нөгөө талаассургалтынхөтөлбөрийнхэрэгжилтийгхаруулахүзүүлэлтюм.Сургалтынэхэнд,явцад,төгсгөлдсуралцагчдынмэдлэг,чадварынтүвшингтогтоохньбагш,суралцагчдынальалиныхувьдсургалтынүйлажиллагаагчиглүүлэхудирдамжболно.Амьдрах ухаанысургалтаар суралцагчийн мэдлэг, чадварыг үнэлэхдээ өөрийн үнэлгээ, стандарт бусүнэлгээнийхэлбэрийгашиглахньилүүтохиромжтой.Өөрийнүнэлгээньсуралцагчийгидэвхжүүлэх нэг хөшүүрэг бөгөөд тэднийг сурах үйл ажиллагаагаа хянах, уламсайжруулахэрмэлзэлтэйболгоно.Сургалтынүрдүнгдээшлүүлэхзорилгоора)сургалтынявц,б)суралцагчдынчадварэзэмшилтийнбайдлыгилрүүлэхдаалгаварболовсруулангүйцэтгэлийг ажиглан тэмдэглэл хөтөлнө.Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн үр дүнг дээрхзагвараарүнэлснээрдараагийнсэдвийгсудлахболомжтойэсэхийгтодорхойлно.

Арга зүй Сургалтыг зохион байгуулахдаа тухайн сэдвийг мэдэх мэргэжлийн хүмүүс,энэ чиглэлээр мэргэшсэн, туршлагажсан орон нутгийн иргэдтэй хамтарч болно.Суралцагчдын мэдлэг, боловсролын түвшин, нас, хэрэгцээ шаардлагаас хамаарантухайнсэдвийгсудлахцагийнхуваарилалтуянхатанбайна.Багшороннутгийнболонсуралцагчийнхэрэгцээгүндэслэнзаасанбүлэгсэдвүүдээс2-оосбагагүйгсонгондээрхцагтбагтаансудлахсургалтынхөтөлбөрөөболовсруулна.Ороннутагболонсуралцагчдынхэрэгцээ,сонирхлыгхаргалзансургалтынүйлажиллагаагтөлөвлөн,агуулга,оролцооныаргазүй,хэрэглэгдэхүүнийгсонгонбэлтгэжсургалтыгэрчимжүүлнэ.“Амьдрахухаан”бүрэлдэхүүнхэсгийнхүрээндмэдлэгчадварыгэзэмшүүлэхдээсэдэвтэйхолбоотойкэйсдээражилланэргэцүүлэнбодох,хэлэлцэхаргыгөргөнхэрэглэнэ.

Хэрэглэгдэхүүн• Амьдрахухааныцувралгарынавлага№1-11,АББЗСҮТ,УБ.,2003,2007• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр,АББЗСҮТ,ЮНИСЕФ,УБ.,2008• О.Мягмар,Харилцааны саятан,Амьдрах ухааны сургалтын гарын авлага

№1,АББЗСҮТ,УБ.,2008• З.Тогтохмаа,Хамгийн чухал зүйлийн тухай ярилцах уу,Амьдрах ухааны

сургалтынгарынавлага№2,АББЗСҮТ,УБ.,2008• О.Мягмар, Амьдралд хөл тавих нэгэн гүүр буюу таны оюуны чадамж,

Амьдрахухаанысургалтынгарынавлага№3,АББЗСҮТ,УБ.,2008• З.Тогтохмаа,Долоохэмжижнэгогтол,Амьдрахухаанысургалтынгарын

авлага№4,АББЗСҮТ,УБ.,2009• З.Тогтохмаа,Өчигдөр,өнөөдөр,маргааш,Амьдрахухаанысургалтынгарын

авлага№6,АББЗСҮТ,УБ.,2009• Таөөртөөитгэдэгүү,АББЗСҮТ,УБ.,2010• Сэтгэлийнхөдөлгөөнөөжолоодохуй,АББЗСҮТ,УБ.,2010• Аавынхүүарванянз,АББЗСҮТ,УБ.,2010• Ердийнхүү,ербусынхуу,АББЗСҮТ,УБ.,2010

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

68

Бүлэг 2. АЖ ТӨРӨХ УХААН

2.1. Амьдралын хэрэгцээ

Мэдлэг:- Өрхийнорлого,зарлагынтооцоо- Ахуйнцахилгаанхэрэгсэл- Аюулгүйажиллагаанызаавар- Замынхөдөлгөөнийдүрэм

Чадвар:- Өрхийнорлого,зарлагаатооцоолох- Ахуйнхэрэгсэл,тоногтөхөөрөмж(угаалгынмашин,зурагт,антенн,хөргөгч

гэхмэт)-ийнзааврыгунших,зааврындагууашиглах- Ахуйн хэрэгсэл, тоног төхөөрөмжийн үнийг харьцуулан судлах, өрхийн

орлого,зарлагадүндэслэнахуйнхэрэгсэлхудалданавахболомж(хямдрал,урамшуулал,хөнгөлөлт,хуримтлал,зээл,лизинггэхмэт)-ийгтооцох

- Мэдээллийн технологийг ахуйд болон асуудал шийдвэрлэхэд ашиглах(электронзахидалилгээх,хүлээжавах,интернетээсмэдээлэлхайх,ашиглах)

- ЗамынхөдөлгөөнийдүрмийнанханшатнымэдлэгтэйболохХандлага:

- Өрхийнорлого,зарлагадүндэслэнхэрэглээндээхяналттавих,өдөртутамхэрэглэдэг нөөц (гэрэл, дулаан, цахилгаан, илчлэг, температур гэх мэт)-дхэмнэлттэйхандах

- Эдхөрөнгөөариггамтайзөвашиглах,арчлах- Аюулгүйажиллагааныдүрмийгбаримтлах- Замынхөдөлгөөнийболонбусаддүрэм,журмыгсахинбиелүүлэх

2.2. Өрхийн үйлдвэрлэл

Мэдлэг:- Өрхийнүйлдвэрлэл,фермерийнажахуй- Хөршийнхолбоо- Төсөлбичихарга- Ороннутгийнонцлогттохирсонжижигүйлдвэрлэлэрхлэхболомж

Чадвар:- Өрхийнүйлдвэрлэлявуулахадшаардлагатайзүйлсийнсудалгаахийх- Төсөл, түүний бүтэц, бүрэлдэхүүн хэсгүүдтэй танилцах, боловсруулах,

ашиг,орлого,татварынхэмжээгтооцох- Бүтээгдэхүүнийурхийц,өнгө,үзэмжийгуламболовсронгуйболгох,- Уламжлалтболонорчинүеийнтехнологибүхийаргаассуралцах- Багааражиллах,хариуцлагахүлээх,мэдээлэлсолилцох

Хандлага: - Шинэтехнологи,техникхэрэгслийгамьдралахуйдаанэвтрүүлэх,энэталаар

мэдээлэлавах- Өрхийнболонороннутгийнонцлогтойжижигүйлдвэрлэлэрхлэхболомжийг

судлах- Бизнестөсөл,төлөвлөгөөболовсруулах,хэрэгжүүлжэхлэх- Ашгийнтатвартөлөх,нийгмийнбаялагтхувьнэмэроруулах

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

69

2.3. Эсгий эдлэл

Мэдлэг:- Нооснытөрөл,онцлог- Эсгий,эсгийэдлэлхийхдараалал

Чадвар:- Нооснытөрөл,онцлогшинжчанарыгхарьцуулах,ангиланялгах- Эсгий,эсгийэдлэлхийхуламжлалтбаорчинүеийнаргыгсудлах,турших- Тодорхойбүтээгдэхүүнийгхийхэдшаардлагатайтүүхийэдийнорцхэмжээг

тооцох,борлуулах,өртгийгтооцоолохХандлага:

- Ширдэг,эсгийнаадгай,гоёлзэрэгбүтээгдэхүүнээссонгонхийх- Бүтээгдэхүүнийурхийц,өнгө,үзэмжийгуламболовсронгуйболгох- Гэрбүлийнхэрэгцээндхийжбүтээсэнзүйлээбусаддаасурталчлах,туршлага

солилцох

2.4. Зүймэл эдлэл

Мэдлэг:- Зүймэлэдлэлхийхтүүхийэдийнтөрөл,сонголт- Зүймэлэдлэлхийхдараалал

Чадвар:- Зүймэлэдлэлхийхэдийгсонгоходанхаарахзүйлийгбаримтлах- Зүймэлэдлэлийгэсгэх- Зүймэлэдлэлдхээзураггаргах- Дарааллыгбаримтланоёх

Хандлага:- Тодорхойзагварсонгонхэрэгцээтзүймэлэдлэл(ширээнийбүтээлэг,дэрний

уут,орныаравч,цүнхг.м)хийх- Бүтээгдэхүүнийурхийц,өнгө,үзэмжийгуламболовсронгуйболгох

2.5. Хүнсний ногоо, жимс

Мэдлэг:- Хүнснийногоотариалалт,хадгалалт- Хүнснийногооболовсруулахарга- Жимсжимсгэнийтариалалт,хадгалалт- Жимсжимсгэнийгболовсруулахарга

Чадвар:- Хүнснийногоотариалах,арчлах,услах,хураах,хадгалах- Жимсжимсгэнийбуттариалах,арчлах,услах,хураах,хадгалах- Хүнснийногоо,жимснийбуттарихбагажхэрэгслийгзөвашиглах- Хэрэгцээтхүнснийбүтээгдэхүүнийгбэлтгэх

Хандлага:- Хүнснийногоо,жимсжимсгэнээссонгонтариалах- Хүнснийногоо,жимсжимсгэнийгзөвхадгалах- Хүнсний ногоо, жимс жимсгэнээр салат, чанамал зэргийг хийж, өрхийн

хэрэгцээгхангах

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

70

2.6. Үндэсний хувцас

Мэдлэг:- Үндэснийхувцас,эдлэлийнонцлог,хэрэглээ- Үндэснийхувцасхийхаргачлал

Чадвар:- Үндэснийхувцас,эдлэлийнонцлог,хэрэглээнийталаартайлбарланярих- Үндэснийхувцасоёходшаардлагатайматериалынтооцоогаргах- Үндэснийхувцас,эдлэлхийхаргачлалаассуралцах- Хувцаснызагвар,өнгө,үзэмжийгуламболовсронгуйболгох- Уламжлалтболонорчинүеийнтехнологибүхийаргаассуралцах

Хандлага:- Уламжлалтхувцасхийжхэрэглэх- Бусдадзаажсургахбуюузахиалгаавчоёх,үнэөртгийгтооцох

2.7. Мал маллах арга ухаан

Мэдлэг:- Малмаллахаргаухаан,малоторлонтаргалуулахарга- Малүржүүлгийнарга- Өвчтэйболонэрүүлмалынялгаа- Малынхалдвартболонхалдваргүйөвчин,шинжтэмдэг- Малынэмчилгээ,вакциныачхолбогдол- Зуд,гантайүедолноорүхсэнмалынсэгзэмийнхорхөнөөл,үрдагавар

Чадвар:- Дөрвөн улирлын мал маллагаанд анхаарах зүйлсийн ялгааг нэрлэх,

тайлбарлах- Малынхэвийнхалуун,судасныцохилт,амьсгалынтоогтодорхойлох- Оторнүүдлийнёсзаншил,дэггоримынталаарбаримт,материалцуглуулах,

дүншинжилгээхийх- Оторнүүдэлхийхдээбайгальорчноохамгаалахуламжлалтаргуудыгөнөө

үедхэрэглэхболомжийгсудлах- Байгаль цаг уурын өвөрмөц онцлогийг харгалзан ямар чиглэлийн малыг

яажүржүүлжөсгөхталаарсанаабодлооилэрхийлэх- Малынөвчнийангиллынсхемдөвчнүүдийгялгажбичих- Малааэрүүлбайлгахыначхолбогдлыгтайлбарлах,малынөвчнийүедгарах

зардлынтооцоохийх- Үхсэн малын сэг, зэмийг зайлуулах аргуудаас эдийн засгийн хэмнэлтэйг

сонгохХандлага:

- Малыгзүсээрньялгах,нэрлэх- Нутгийнсайнмалчнытуршлагаассуралцах,дуурайх- Малынөвчинэмгэгийгтаних,малынөвчингарахаасурьдчилансэргийлэх- Малынсэг,зэмийгзайлуулах

2.8. Малын хишиг буян

Мэдлэг:- Малынгаралтайбүтээгдэхүүн-эрүүлхүнс- Малынгаралтайбүтээгдэхүүнийзахзээл- Малынтоногхэрэгсэл

Чадвар:- Дайвар бүтээгдэхүүнийг хэрэглэх, түүний эрүүл мэнд, эдийн засгийн ач

холбогдлыгтайлбарлах

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

71

- Хүндхэрэгтэйаминдэмүүдийгагуулсанмалынэрхтэнгялгах,тайлбарлах- Цагаан идээ хийх уламжлалт аргад суралцах, гэрийн нөхцөлд туршин

ашиглах- Цагаанидээгбайгалийнгаралтайбүтээгдэхүүнтэйхольжхүнсбэлтгэх- Малажахуйнтоногхэрэгслийгялгах- Малынгаралтайтүүхийэдболовсруулжбайсануламжлалтболондэвшилтэт

аргуудыгсудлах,оновчтойгсонгох- Ороннутгийнзахзээлдэхмалынгаралтайбүтээгдэхүүнийүнэханш,түүний

өсөлтбууралтыгтайлбарлах,угмэдээллээамьдралдааашиглах- Ямааны ноолуур, хонины ноос, бодын хөөврөөр хийж болох ахуйн эд

зүйлийнталаараргатуршлагаасолилцох- Ширдэгхийдэгтехнологидсуралцах

Хандлага:- Сүү, сүүн бүтээгдэхүүн, дайвар бүтээгдэхүүнийг зөв боловсруулан өдөр

тутмынамьдралахуйдаахэрэглэх- Малын гаралтай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх арга туршлагаас солилцох

(чөдөр,ногт,хазаар,эмээлг.м.),хэрэглэх- Малаасхүндхалдахөвчнөөсурьдчилансэргийлэх

Үнэлгээ Ажтөрөхухаанысургалтаарсуралцагчийнмэдлэг,чадварыгүнэлэхдээчадварэзэмшилтийн байдлыг нь ажиглаж, ахицын талаар тэмдэглэл хөтөлнө. Суралцагчийгүнэлэхолонхэлбэрээс(сорил,ярилцлага,асуулга,бүтээл,тэмдэглэлгэхмэт)сонгохоосгадна өөрийн үнэлгээг голлоно. Энэ төрлийн сургалтад суралцагчдын эзэмшсэнчадварыгилрүүлэхголхэрэгсэлньтэднийбүтээл,түүнээхийхэдашигласанаргатехниктулбагшүүндилүүачхолбогдолөгөхньзүйтэй.

Арга зүй Сургалтыгзохионбайгуулахдаатухайнсэдвийгмэдэхмэргэжлийнхүмүүс,энэчиглэлээрмэргэшсэн,туршлагажсанороннутгийниргэдтэйхамтарчболно.Сургалтад:

- Танхимынболонтанхимынбуссургалтынарга,хэлбэрүүдийгашиглах- Танхимынбуссургалтынүедбиедаанажиллахүйлийггүйцэтгэх- Бүтээгдэхүүнийачхолбогдлыгбусдадсурталчлантайлбарлах- Хамтранажиллаж,туршлагасолилцохзэрэгүйлажиллагаануудыгтөлөвлөн

хийхньүрдүндхүргэнэ.

Суралцагчидтайхамтрансэдэв,агуулгыгсонгонсудлахцагийгтөлөвлөжболно.Багш сургалтад шаардлагатай материал, түүхий эд, ажиллах зааварчилгаа, аюулгүйажиллагааны дүрмийн талаар санамж, гарын авлага, ном, аудио, видео материалыгурьдчиланбэлтгэнэ.“Ажтөрөхухаан”бүрэлдэхүүнхэсгийнхүрээндмэдлэгчадварыгэзэмшүүлэхдээсэдэвтэйхолбоотойкэйсдээражилланэргэцүүлэнбодох,хэлэлцэхаргыггаднабүтээлчүйлхийлгэхэдтүлхүүанхаарна.

Хэрэглэгдэхүүн • Д.Хөхөө,Арвайнгурилчамттайдаа...,УБ.,2006• Д.Хөхөө,Б.Алтанцэцэг,Зөвзангидажсурвалч...,УБ.,2008• Б.Батсүх,Д.Гүндэгмаа,Зүймэлэдлэл,УБ.,2007• Б.Чимэд,Моносдахинцэцэглэнэ,УБ.,2007• Б.Эрдэнэцэцэг,Ноосцагааналт,УБ.,2007

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

72

• Б.Эрдэнэцэцэг,Ноосоорурлахуй,УБ.,2007• С.Ундрал,Тахиашувууашигтайдаа...,УБ.,2006• Д.Хөхөөнар,Амьдралынхэрэгцээ,УБ.,2006• Д.Баттогтох,Таванэрдэнийнтэгшсүрэгмину,УБ.,2009

Бүлэг 3. ИРГЭН БА ЭРХ ЗҮЙ

3.1. Иргэний эрх, үүрэг

Мэдлэг: - Гэрбүлийнгишүүдийнүүрэгхариуцлагабахамтынөмч- Хөдөлмөрийнхарилцаандоролцогчталуудынэрх,үүрэг- Иргэнийхүрээндхийгдэхгэрээ,түүнийтөрөл,загварууд(ажилолгогчтой

байгуулах гэрээ, газар, байр гэх мэт үлд хөдлөх хөрөнгө бэлэн мөнгөөрболонзээлээрхудалданавах,түрээслэхгэрээгэхмэт)

- Иргэний эрх, үүрэгтэй холбоотой хуулийн холбогдох заалтууд, үндэслэл(ажилдорох,халагдах,чөлөөавах,гэрбүлцуцлуулах,нөхөнтөлбөравахгэхмэт)

- Ажилолгогчбаажилтныхүлээхүүрэгхариуцлагабаэдлэхэрх- Үйлдвэрийн осол, мэргэжлээс шалтгаалах өвчин, түүнээс урьдчилан

сэргийлэх,яаралтайавахтусламж- Татвар,түүнийтөрлүүд,хүлээхүүрэгхариуцлага

Чадвар: - Иргэнийэрхэээдлэх,хамгаалах- Иргэний үүрэг (татвар, хураамж төлөх)-ээ биелүүлэх, хариуцлагаа

ухамсарлах- Гэрбүлийнгишүүдийнтэгшэрхийгхүндэтгэх,үрхүүхэд,эцэгэхээасран

хамгаалах,тэжээнтэтгэхүүргээбиелүүлэх- Иргэний эрх зөрчигдөх болон заримшаардлагатай үед хандах газраа зөв

сонгох,бичигбаримтаазөвбүрдүүлэх- Хураамж,төлбөр,албантатварынялгаагзөвтайлбарлах- Хүнамынорлогын,нийгмийндаатгалынболонэрүүлмэндийндаатгалын

татварынхувьхэмжээгтооцох,ашиглах- Үйлдвэрлэлийносол,мэргэжлээсшалтгаалахөвчнөөсурьдчилансэргийлэх,

бусдадтаниулах- Өргөдөл,гомдол,хүсэлт,гэрээзэрэгалбанбаримтболовсруулах- Нийгмийн харилцаанд оролцохдоо өөрийн болон бусдын эрх чөлөөг

хүндэтгэх,үзэлбодлоочөлөөтэйилэрхийлэх- Зөрчигдсөнэрхээсэргээлгэхталаарзохихбайгууллагадхандажсурах- Шашиншүтэх,эсшүтэхэрхэээдлэх

Хандлага: - Иргэнхүнийзүгээсөөрийнболонгэрбүл,хамтолныүзэлбодлыгхүндэтгэх,

эрхашгийгхамгаалах- Шаардлагатайтохиолдолдхолбогдохбайгууллагадөргөдөл,гомдолгаргаж,

өөрийнболонбусдынэрхашгийгхамгаалах- Ажилолгогчтойхөдөлмөрийнгэрээбайгуулахсаналгаргаж,гэрээбайгуулах

гэх мэтээр үйл ажиллагаагаа баримтжуулах, түүнд хяналт тавих чадвартсуралцах,бусдаднөлөөлөх

- Албанбичгийнсоёл,стандартыгмөрдөх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

73

3.2. Иргэний ухамсар

Мэдлэг:- Өөрийнболонгэрбүл,хамтолныөмнөхүлээхүүрэг,хариуцлагааухамсарлах

байдал- Эхорноохайрландээдлэхиргэнийухамсар,эхорончүзэл- Нийгмийнамьдралдахьхувьхүнийоролцоо- Эрхээзөвэдэлж,үүргээхариуцлагатайхүлээхиргэнхүнийухамсар

Чадвар:- Амьдявах,эрүүлмэндээхамгаалуулах,сурчболовсрохзэрэгэрхэээдлэхдээ

бусдынэрхийгзөрчихгүйбайх- Ороннутгийнудирдлагынүйлажиллагаандсанал,дүгнэлтөгөх- Ороннутгийнхөгжилньиргэдийноролцооноосхамаарахыгухаарах,үүнд

хувьнэмэроруулахёстойгойлгох- Орон нутгийн хөгжлийн чиг хандлагын талаар эргэцүүлэх, саналаа

илэрхийлэх- Нийгмийнамьдралдидэвхтэйбайрсууринаасхандах- Эхорончүзэл,ойлголттойболох,эхорноохайрлах,хамгаалах

Хандлага: - Эрхээ зөв эдэлж, үүргээ хариуцлагатай биелүүлэх иргэний ухамсар,

чадвартайболох,бусдадсурталчлах,нөлөөлөх- Нийгмийн амьдралд идэвхитэй байр сууринаас хандах, оролцох, бусдад

үлгэрдууриалүзүүлэх- Эх орноо хайрлах, хамгаалах үзлийг төлөвшүүлэх талаар бусдад ухуулан

сурталчлах

Үнэлгээ Иргэн ба эрх зүйн боловсролын талаар суралцагчийн мэдлэг, чадварыгүнэлэхдээ ерөнхий ахицаас гадна амьдралд тулгарч буй янз бүрийн асуудалд хандаххандлага,нийгмийнамьдралдоролцожбуйбайдал,өөрийнболонбусдынөмнөүүрэгхариуцлагаа ухамсарлах зэрэг өөрчлөлтийг харгалзана.Жишээ нь: өөрийн болон гэрбүлийнгишүүдийнэрхашигзөрчигдсөнтохиолдолдхолбогдохбайгууллагадөргөдөл,гомдол,хүсэлтгаргахгэхмэтчадварэзэмшсэнбайдлаардүгнэж,ахицынтөвшингөөрүнэлнэ.

Аргазүй Энэбүрэлдэхүүнхэсгийнхүрээндмэдлэг,чадварыгэзэмшүүлэхдээхууль,дүрэм,журам, өргөдөл зэрэг албан баримтын үг, найруулга, бичлэгийн хэлбэрийг ашиглаж,бусадном,сурахбичиг, гарынавлагаасялгагдахонцлогийггаргуулах, суралцагчдааргэрээ,өргөдөлзэргийгжишээлжбичүүлэхзэрэгаргабарилыгхэрэглэнэ.Түүнчлэндээрдурдсаналбанбаримтуудыггаргадагэрхбүхийбайгууллагыгтанилцуулах,иргэнийэрх,үүрэгтэй холбоотой гарах харилцааг зохицуулах, иргэний зүгээс хэрхэн хандах зэрэгчадвардадалэзэмшүүлэхэдбагшийнзүгээсанхаарахшаардлагатай.Жишээнь:хуульболонтомоохонбодлогозэргийгУлсынИхХурал,Засгийнгазраасбаталдаггэхмэт.

Хэрэглэгдэхүүн- Алтангэрэл.М,Иргэнбахууль,УБ.,1999- Баярсайхан.Д,Хүнийэрхбанутгийнөөрөөудирдахёс,УБ.,1999- Урнаа.Б.нар,Таөөртөөхуульч,УБ.,2005- Тринидад.В,Хүүхэдтаныэрх-1,УБ.,2002- Түвшинтөгс.Ц,Хүүхэдтаныэрх-2,УБ.,2002

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

74

- Сурталчилгааныхялбаршуулсанматериал- Сургалтынагуулгатусбүртшаардагдахтусгайхэрэглэгдэхүүн(цаас,үзэг

гэхмэт)

Бүлэг 4. ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН БОЛОВСРОЛ

4.1. Байгаль орчин

Мэдлэг:- Байгальорчныбохирдол(агаар,ус,хөрснийгэхмэт)батэдгээрийншалтгаан- Байгальорчныбохирдлооссэргийлэх,багасгахаргазамууд- Байгалийнгамшигбааюултүзэгдлийнтөрлүүд(үер,ган,зуд,галтүймэр,

газархөдлөлт),тохиолдохшалтгаан,давтамж- Байгалийн гамшгаас урьдчилан сэргийлэх ба нөлөөллийг багасгах арга

замууд- Байгалийннөөцийнтөрөлбаашиглалт,хэрэглээнийөсөлт- Хэтхэрэглээ,түүнийгбууруулахаргазам- Амьдрахэрүүлорчинбүрдүүлэхаргазамууд- Хогхаягдал,түүнийтөрөл,хогхаягдлыгбагасгахаргазамууд- Ургамал,амьтнытөрөлзүйл,тэдгээрийгхамгаалахадхувьхүнийоролцоо- Хорт бодис (мөнгөн ус, цианит гэх мэт)-ын хэрэглээ ба байгаль орчин,

нийгэм,эдийнзасаг,эрүүлмэндэдүзүүлэххоруршигЧадвар:

- Байгальорчинтойзөвхарьцаж,түүнийгхайрлажхамгаалах- Цагагаарынмэдээуншиж,өөрийнамьдралахуйдаахэрэглэх- Усыг бохирдуулагч гол эх үүсвэрүүдийг мэдэж, сэргийлэх арга зам,

уламжлалтаргуудыгамьдралдааашиглах- Орчин тойрныхоо хөрсний элэгдэл, бохирдлоос шалтгаалж буй сөрөг үр

дагаварыгүнэлэн,урьдчилансэргийлэх- Хогхаягдлыгтөрлөөрньангилах,дахинболовсруулахбадахинашиглаххог

хаягдлыгялгах,хаях- Ахуйнгаралтайхогхаягдал(шил,лааз,хоолныүлдэгдэлгэхмэт)-ыгдахин

ашиглах- Гамшгийнүедөөрийгөөболонбусдыгхамгаалах,бусдадтуслах,мэдээлэх- Байгальтай зөвхарьцах,байгалийннөөцийг зөв зохистойхэрэглэхёстойг

ухамсарлах- Ашиг олох үүднээс хорт бодис (мөнгөн ус, цианит)-ыг хэрэглэхэд гарах

эрсдлийгтооцох,татгалзахХандлага:

- Байгаль хамгаалах орон нутгийн сайн дурын холбоо, нэгдэлд оролцох,хамтарчажиллах

- Байгальорчноотохижуулахбүхнийтийнажилдгэрбүлээрээоролцох- Орон нутгийн ургамал, амьтныг хайрлан хамгаалах ухамсар, үзэл

хүмүүжлтэйболох- Байгалийнгамшигтохиолдохзэрэгаливааэрсдэлдбэлэнбайх,урьдчилан

сэргийлэхдадалтайболох

4.2. Нийгэм, соёл

Мэдлэг:- Архи, согтууруулах ундаа, тамхи, мансууруулах бодис хэрэглэхийн хор

уршиг,хувьхүн,эрүүлмэнд,гэрбүл,нийгэмдүзүүлэхсөрөгүрдагавар

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

75

- Тамхидалтбадамтамхидалтынхоруршиг- Эрүүламьдралынхэмхэмжээ,хувийнбанийгмийначхолбогдол- Эрүүлажтөрөлдхөдөлгөөнийачтусбазөвхооллолт- Хоолхүнсболонэмийнзохистойхэрэглээ- Хувьхүн,нутагорнысоёл,занзаншлынялгаа- Жендерийнялгаабатэгшэрх- Ардчилалбазасаглал,сонгохбасонгогдохэрх- Уламжлалтзанзаншил,соёлынөв,тэдгээрийнтөрлүүд

Чадвар:- Архи, согтууруулахундаа, тамхи,мансууруулахбодисынхорхолбогдлыг

ойлгожтүүнээстатгалзах- Хортзуршилхэрэглэхээсзайлсхийхаргазамыгэзэмших- Дамтамхидалтынхорнөлөөгтайлбарлаж,бусдадойлгуулах- Архи, тамхи хэрэглэснээс гарах хохирлын эдийн засгийн тооцоог хийх,

эрүүлмэнд,нийгэм,орчиндүзүүлэхсөрөгнөлөөгухаарах- Хоолхүнснийзүйлс,эмийнбүтээгдэхүүндээрхзааварчилгаагуншиж,зөв

хэрэглэжзанших- Бусдынсоёл,занзаншлыгхүндэтгэх,бусадтайхамтранажиллах- Хүмүүсийгнас,хүйс,шашиншүтлэг,нутагус,ясүндсээрньялгаварлахгүй

ижилтэгшхандах,энэталаарбусдаднөлөөлөх- Сонгох,сонгогдохэрхэээдлэхдээбусдыннөлөөндавтахгүйбайх- Ардчилалбаүнэтзүйлсийгталаартайлбарлантаниулах- Ороннутгийннийгмийнасуудалдхувьнэмрээоруулах,оролцох- Уламжлалт зан заншил, соёлын өвийг ялгах, тэдгээрийг хамгаалах,

хадгалахадхувьнэмрээоруулахХандлага:

- Архитамхизэрэгхортзуршлаассэргийлдэг,өөрийгээудирданжолооддогбайх

- Өвчинтуссанүедэмхэрэглэхийгурьталболгохгүйбайх- Байнгындасгал,хөдөлгөөнхийх,биеийнтамираархичээллэх- Гэрбүлийнболонороннутгийнүнэтзүйлс,соёлынөвийгхамгаалах,хойч

үедээдамжуулах- Нийгэмдэхсөрөгүрдагавараассэргийлэхталаарүрхүүхэд,найзнөхөддөө

нөлөөлөх

4.3. Эдийн засаг

Мэдлэг:- Хувьхүнболонгэрбүлийнорлого,зарлагынтооцоо- Хувийнболонахуйнхэтхэрэглээ,түүнийгбагасгахаргазамууд- Өрхийнорлогообүрдүүлэхбизнесийнтөрлүүд- Ороннутгийнэдийнзасагтэерэгбасөргөөрнөлөөлөхүрдагаварууд- Бизнесийнтөрлүүдбаэрхлэхаргаухаан- Эрчимхүч,ус,түлш,хоолхүнсзэргээхэмнэх,зохистойашиглахаргууд- Малсүргийнбүтцийнзохистойхарьцаабабэлчээрашиглалт

Чадвар:- Өдөртутмынорлого,зарлагаазөвтооцох,хуримтлалүүсгэх- Өрхийнорлогобүрдүүлэхэхүүсвэрийгдээшлүүлэхаргазамыгэрэлхийлэх- Хувийнбаөрхийнхэрэглээгээтооцох,хэтхэрэглээнээстатгалзах,хэмнэлт

гаргах- Бэлчээрийнзөвхуваарилалт,ашиглалт,талхлалтаасхамааранмалсүргийн

бүтцийнзохистойхарьцаагбаримтлах

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

76

- Гэрахуйнцахилгаанхэрэгсэл(комьютер,индүү,цахилгаанзуухгэхмэт)-ээбүрэнунтраах,эрчимхүчийгхэмнэхаргуудыгашиглах

- Эрчимхүч, бензин зэргийг ашигласныхэрээрбайгальорчинбохирдуулжбайгаагааухамсарлах,бусдадтайлбарлантаниулах

Хандлага:- Өрхийнорлого,зарлагадүндэслэнхэрэглээндээхяналттавих,өдөртутам

хэрэглэдэг нөөц (гэрэл, дулаан, цахилгаан, илчлэг, температур гэх мэт)-дхэмнэлттэйхандах

- Ахуйн хэрэглээндээ ашиглаж буй байгалийн нөөц, баялгийг хэмнэх(хэрэглээнийусаахэмнэх,түлшээхэмнэхгэхмэт)сэтгэлгээтэйболох,өдөртутмынамьдралдаахэвшүүлжзанших

Үнэлгээ Тогтвортой хөгжлийн боловсролын талаар суралцагчийн мэдлэг, чадварыгүнэлэхдээ ерөнхий ахицыг харгалзах ба амьдралд тулгарч буй янз бүрийн асуудалдхандаххандлагынөөрчлөлтийгхаргалзахбазөвзанзүйлтөлөвшсөнбайдлаарньүнэлжболно.Жишээ нь: архи, тамхи хэрэглэхээ больсон,шүдээ угаах үед саванд ус хийжхэрэглэдэгболсонгэхмэт.Гэвчагуулгадорсонзаримтодорхойзүйлдээр(жишээлбэл:уламжлалтзангилаахийжсурахгэхмэт)сурчмэдсэнболончадварэзэмшсэнбайдлаардүгнэж,ахицынтөвшингээрүнэлнэ.

Арга зүй

“Тогтвортой хөгжлийн боловсрол” бүрэлдэхүүн хэсгийн хүрээнд мэдлэгчадварыг эзэмшүүлэхдээ юуны өмнө тухайн сэдэвтэй холбоотой бодит жишээ-кейсцуглуулж,түүндээрүндэслэнэрэгцүүлэнбодох,хэлэлцэхаргыгөргөнхэрэглэнэ.Энэньтодорхойнэгхувьхүндтохиолдсонболонороннутагттохиоолдсонжишээбайжболно.Жишээ нь: зөв хооллолтын дэглэм бариагүйгээс биеийн жин нь нэмэгдсэн, биеийнжингээбагасгахынтулдхөдөлгөөн,дасгалыгэрхэмлэхээсээилүүэлдэв“сүлжээ”-нийэмхэрэглээдүрдүндхүрээгүйнэгнийтухайсэдэвуншаадөөртиймзүйлтохиолдволямаршийдвэргаргахвэ?гэсэнасуулттавих,хэлэлцүүлэхгэхмэт.

Хэрэглэгдэхүүн• Байгаль орчны боловсрол олгоход зориулагдсан “Эх дэлхий” багц

материалууд: “Эхдэлхий-1”:Усчандмань эрдэнэ (2004), “Эхдэлхий-2”:Цэвэрорчинбиднийамьдрал(2006),“Эхдэлхий-3”:Байгалийнгамшгаассэргийлье(2009)

• Арвайнгурилчамттайдаа..• Гялгаруутхаягдалмөнүү• Ёсёмбогор• Зөвзангидажсурвалч• Нигшингэбэлтгэх• Минийөвбиднийх...• Хогхаягдлыгдахинашиглажболохуу• Хортоншавьжустгах• Болгоомжил(зурагтхуудас)• Тамхи-чимээгүйдайсан(зурагтхуудас)• Таныбиеийнжинхэвийнүү?(зурагтхуудас)• Хоолхүнснийзохистойхэрэглээ(зурагтхуудас)• Элгээхамгаалья(зурагтхуудас)• Тамхи-Утааттахал(зурагтхуудас)• Хүсвэлхогбиш(зайнысургалтынCD.,УБ.,2004

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

77

БСШУ-ы сайдын 2010 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрийн 556 дугаар тушаалын

2 дугаар хавсралт

АМЬДРАХ УХААНД СУУРИЛСАН БИЧИГ ҮСГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР


Бичиг үсгийн боловсрол бол хамгийн анхан шатны суурь боловсрол бөгөөдүүнээс эхлэн боловсролын цаашдын түвшингүүд болох бага, суурь гэхчлэн бусадболовсролынтүвшингээрсуралцахболомжтойбилээ.

ДэлхийнийтийнтомоохонзорилтуудболохМянганыХөгжлийнзорилт,Дакарынүйл ажиллагааны бүтэцчилсэн хүрээ-Бүх нийтийн боловсролын зорилт, “Бичигтэн”болохНҮБ-ын10жилболонНҮБ-ынТогтвортойхөгжлийнболовсролын10жилийнхүрээнд бүх улс орны өмнө тулгарч буй нэгдмэл нэг зорилт бол хүн амынхаа бичигүсгийнболовсролыгдээшлүүлэхзамаарамьдрах,ажтөрөхухаандсургах,амьдралынчанарыгдээшлүүлэнядуурлыгбууруулах,байгальорчиндээлтэйамьдралынзөвзанүйлтөлөвшүүлэхявдалюм.Тухайлбал,Дакарынүйлажиллагааныбүтэцчилсэнхүрээ-Бүхнийтийнболовсролын6зорилтодтусгасан“нийтхүнамынбичигүсгийнболовсролынтүвшинг50хувиардээшлүүлэх”,“залуус,насандхүрэгчдийнамьдрахухаанычадварыгдээшлүүлэх”,Мянганыхөгжлийнзорилтын“бүхнийтээрбагаболовсролэзэмших”зэрэгзорилтуудынхүрээндулсоронболгонөөрөөрсдийнонцлогт тохирсонхэтийнболондундхугацаанытөлөвлөгөө гарганмөрдөжбайна.МанайулсБоловсролынсалбарынмастер төлөвлөгөөндөө хүн амын бичиг үсгийн болон амьдрах ухааны боловсролынүйлчилгээгдээшлүүлэх, хүртээмжчанарыг сайжруулах талаар тодорхой зорилтуудыг(“Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол”бүлэгтзаасан)дэвшүүлсэнньдээрхзорилтуудыгхэрэгжүүлэххөшүүрэгболжбайна.

Өнөөдөрдэлхийнхэмжээгээр700гаруйсаянасандхүрэгчбичигүсэгмэдэхгүйбайгаагийндотор60гаруйхувийгэмэгтэйчүүдэзэлжбайна.Түүнчлэнсургуулийнгадна300-аад сая хүүхэд байгаа нь бичиг үсэг үлмэдэгч насанд хүрэгчдийн тоо дорвитойбуурахгүйбайххандлагыгилэрхийлжбайгааньсэтгэлзовоосонасуудалболжбайна.Манай орны хувьд ч бичиг үсгийн боловсролын түвшин харьцангуй өндөр боловчанхаарвал зохих асуудал байсаар байна. Тухайлбал, 2000 оны хүн ам, орон сууцнытооллогоор 15 ба түүнээс дээш насны бичиг үсэг үл мэдэгч 34 гаруй мянга байгаахэмээсэнболовчэнэнь зөвхөнаманасуулгандүндэслэсэнтулучирдутагдалтайюм.Нөгөөталааролонулсынболонзаримтөрийнбусбайгууллагуудынхийсэнсудалгаагаарнасанд хүрэгчдийн дотор бичиг үсэг үл мэдэх явдал тийм ч санаа зовохооргүй бусхэмжээнд байгааг илтгэж байна. Ганц жишээ дурдахад Албан бус боловсрол, зайнысургалтынүндэснийтөвөөс2005ондболовсролгүйболонсургуульзавсардсангэх1000орчим хүний бичиг үсгийн боловсролын түвшинг тусгайлсан тестээр судалж үзэхэд45 орчимхувь нь бичиг үсэгт огт тайлагдаагүй гэсэн дүн гарч байсан билээ.Энэньхэдийгээрцөөнхүнийгхамарсанболовчболовсролынтүвшиндоогуургэгдэхиргэдийнбичигүсгийнтүвшинголонулсынжишигттохирсонтестээршалгажүзвэлямарчдүнгарчболзошгүйгхаруулсанюм.

НҮБ-ын Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллага-ЮНЕСКО-гоосболовсролынталаарбаримталжбуйтэргүүлэхчиглэлийннэгнь“тэгшхамрахболовсрол”(inсlusive education) буюу боловсролын тэгш байдал юм. Энэ нь нийгмийн гишүүнбүр,хүнбүр,нас,хүйс,оршинсуухбайдал,шашиншүтлэг,үндэстэнястан,хөгжлийнбэрхшээлтэйэсэхээсүлхамааранболовсролынүйлчилгээгхүртэхэрхтэйбөгөөдүүнд

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

78

сургалтынбүхшатныбайгууллагынүүрэгнэнихбилээ.Ялангуяасургуулийнгаднабуйхүүхэд, тухайннасандаа зохихшатныболовсрол эзэмшижчадаагүйнасандхүрэгчидболон бичиг үсэг үл мэдэгчид, үндэсний цөөнхөд боловсролын үйлчилгээг тэгшүзүүлэхэдалбанбусболовсролынбайгууллагуудынгүйцэтгэхүүрэгихюм.

Сүүлийнжилүүдэдманайдсургуулийнгаднабуйхүүхэдзалуустболовсролынхүртээмжийгнэмэгдүүлэхэднэлээдтодорхойахицгарч,сургуульдхамрагдалтнэмэгдэн,бичигүсэгүлмэдэгчнасандхүрэгчдийнтообуурчбайгаачказах,туваиргэдийндоторбайдалтөдийлэнсайжрахгүйбайна.Энэбайдлыгөөрчилж,алслагдсаннутгийнхүнам,түүнийдоторүндэстнийцөөнхийнболовсролыгдэмжих, боловсролынүйлчилгээнийхүртээмжийгдээшлүүлэхталаартөрөөсанхаарчбуйннэгилрэлньМонголулсынзасгийнгазраас НҮБ-ын төрөлжсөн байгууллагуудтай хамтран хэрэгжүүлж буй “Монголынхөдөөгийнхүн амынамьдралынбаталгаагнийгмийнижбүрэнүйлчилгээгээрхангахнь”төсөлюм.Энэхүүтөслийннэгүндсэнзорилтболох“Хөдөөгийнхүнамдзориулсаналбан бус боловсрол болон мэдээллийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор ороннутгийн иргэдийн сургалтын төв байгуулан улмаар бичиг үсэг тайлагдалтын хувийгнэмэгдүүлэх”(зорилт2.1)зорилтынхүрээнд“Амьдрахухаандсуурилсанбичигүсгийнсургалтынхөтөлбөр”-ийгболовсруулангаргажбайна.

Хөтөлбөрийн зорилго нь насанд хүрэгчдийн бичиг үсгийн мэдлэг чадварыгдээшлүүлэх,улмаарамьдрах,ажтөрөхухаандсурганамьдралынчанарыгдээшлүүлж,нийгмийнбаталгаагхангахявдалюм.

Хөтөлбөрийн зорилт ньдарааххэдхэдэнхэсгээсбүрдэжбайна.Үүнд:

• Бичигүсэгүлмэдэгчнасандхүрэгчдийгбичигүсэгттайлах,ялангуяаүндэстнийцөөнхийнбичигүсэгттайлагдалтынтүвшингнэмэгдүүлэхэдтуслах

• Бичиг үсэг бага мэдэгч насанд хүрэгчдийн унших, бичих, тооцоолох мэдлэгчадварыгдээшлүүлэхзамаармэдлэгчадварынтүвшингахиулах

• Бичиг үсгийн дараах сургалтаар дамжуулан амьдрах ба аж төрөх ухаандсуралцуулах, ингэснээр өрхийн орлогоо нэмэгдүүлж, амьдралын чанараадээшлүүлэхэдньдэмжлэгүзүүлэх

• Насанд хүрэгчдийн, ялангуяа алслагдсан нутгийн болон үндэстнийцөөнхийнбичигүсгийнболовсролыгдээшлүүлснээрбүххүнамыгфункциональбичигтэнболгох

“Амьдрахухаандсуурилсанбичигүсгийнсургалтынхөтөлбөр”-ийгхэрэглэгчүндсэн зорилтот бүлэг нь бичиг үсэгт эхлэн суралцагч болон бичиг үсгийн дараахчадвараадээшлүүлэхийгхүссэннасандхүрэгчид,түүнийдоторалслагдсаннутгийнхүнамболонүндэстнийцөөнхбайхболно.Түүнчлэналбанбусболовсролынбичигүсгийнсургалтынбагшнар,биедаансуралцагч,бичигүсгийндараахсургалтаардамжууланамьдрах,ажтөрөхухаандсуралцагчхэнчашиглахболомжтой.

Сургалтын хөтөлбөрийг БСШУЯ-наас боловсруулан мөрдөж буй “Тухайнболовсролынүндэснийсургалтынхөтөлбөрийнбүтэц”(БСШУ-нысайдын2009оны202тооттушаалаарбатлагдсан)-ийгүндэсболгона) “агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг”, б) хүлээгдэж буй үр дүн, в) “агуулга”(мэдлэг,чадвар,хэрэглээ,үнэлгээ),г)“арга зүй, д) “хэрэглэгдэхүүн”гэсэн5хэсэгтэйгээравчүзэв.Энэхүүбүтцийгтогтоосонзарчимбахөтөлбөрттодорхойлсонбайдлыгтусбүрдньавчүзье.

А. Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг: Ази-Номхон далайн орнуудынтуршлага, үндэстний цөөнхийн бичиг үсгийн боловсролын талаар ЮНЕСКО-гоосгаргасансудалгаа,зөвлөмжийгголболгохоосгаднаөөрийнорондтулгамдажбуй асуудлууд, орон нутгийн хэрэгцээ, шаардлагыг тодорхойлсон судалгааныдүн зэргийгүндэсболгон сургалтынхөтөлбөрийнагуулгынтогтолцоогдараах6бүрэлдэхүүнхэсэгтэйгээравчүзэжбайна.Үүнд:

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

79

1. Бичиг үсэг Энэхүү хөтөлбөрийн “Бичиг үсэг” хэмээх бүлэг нь суралцагчдад эх хэлнийхэмхэмжээнийдагууярих,унших,бичих,тооны4үйлдэлхийханханшатнымэдлэг,чадвар эзэмшүүлэхэд чиглэх бөгөөд унших, ярих, бичих, тооцоолон бодох дадлагагэсэн гурван дэд сэдвээс бүрдэнэ. Унших дадлагын хэсэгт авиа зүйд суурилсан зөвбичих дүрмийг эзэмшүүлэхэд хялбар дөхөм байх үүднээс эгшиг, эгшигт гийгүүлэгч,заримдаг гийгүүлэгч,онцгойдөрвөнгийгүүлэгч, туслахэгшгийгбагцланнүдлэх, зөвдуудажсурахявцадүе,үг,өгүүлбэр,эхунших,томүсэг,цэг,тэмдгийнутгыгзөвойлгожунших,эхийнутгасанаагзөвойлгохмэдлэг,чадварэзэмшүүлнэ.Суралцахявцадардынуламжлалтзанзаншил,хүүхдийнхүмүүжил,өрхийнорлогынталааруншиж,амьдралахуйдаахэрэглэхдадлагахийхбөгөөдцаашидсуралцагчөөртөөхэрэгтэйбүхмэдээллийгуншижойлгох,бусдадярихдамжуулахчадвартайболохүүдхаалгыгнээхзорилготойюм.Бичихдадлагынхэсэгтүсэг,үе,үг,өгүүлбэр,цифр,тэмдгийгзөвтехнологиорбичихөөрийнболонгэрбүлийнхнийовогнэрийгбичих,анкетбөглөх,өрхийнорлого,зарлага,малынтоозэргийгбичижтэмдэглэхдасгалхийхявцадзөвбичиханханшатнымэдлэг,чадварэзэмшүүлнэ.Тооцоолонбодохдадлагынхэсэгтарифметикийн4үйлдэл,цаг,урт,хүндийнхэмжүүрийннэгжийнтухайанханшатнымэдлэг,чадварэзэмшүүлж,амьдралахуйдхэрэглэхдасгалхийнэ.

2. Эрүүл мэнд Бид бичиг үсэгт сургаж, тоо бодохыг маш сайн заадаг хэрнээ аж амьдралаатөлөвлөхурчадваролгох,амьдралынэрүүлхэвмаягийгтөлөвшүүлэх,эрүүлмэндийнталаар хэрэгцээтэй мэдлэг, боловсролыг нь шаардлагын хэмжээнд хүртэл олгожчадахгүй байна. Гэтэл асар хурдтай өөрчлөгдөж буй өнөөгийн нийгмийн орчиннасанд хүрэгчдэд төдийгүй хүүхэд, өсвөрнасныхныг ч тойролгүй тэдэнд амьдралынтомоохонсорилт,дарамтшахалтүүсгэжбайгаабилээ.Иймдтусхөтөлбөрийн“Эрүүлмэнд” бүлгийг “Эрүүл мэндийн боловсролын стандарт”, “Бага, дунд боловсрол –эрүүлмэндийнболовсрол”зэрэгбаримтбичигттулгуурланбусадбүлгийнагуулгатайдавхардуулалгүй“Эрүүлбие”,“Гэрахуйнэрүүлорчин”гэсэн2дэдсэдвийгсудлуулаххэлбэрээрболовсруулсанболно.“Эрүүлбие”дэдсэдэвтхувийнэрүүлахуй,хооллолт,хөдөлгөөнхэмээххувьхүнбүрийнмэдвэлзохих,хүнболгоныөдөртутмынамьдралдхэрэглэгдэхмэдлэг,чадварыголгохагуулгыгбагтаанөгсөн.“Гэрахуйнэрүүлорчин”дэдсэдвийгсудалснаарсуралцагчамьдарч,ажиллажбуйорчныхооэрүүлмэндийнасуудлыгшийдвэрлэхмэдлэг, чадвартайболохюм.Тусбүлгийнмэдээллийгбагшзаавал эрүүлмэндийнхичээлийнтусгайцаггарганзаахалбагүй.Эрүүлмэндийнмэдээлэлөгчбуйсэдвийгуншиж,бичиж,тоолжсурахявцадньдавхарөгөхболомжтойюм.Ингэснээрсуралцагч бичиг үсэгт суралцах, бичиг үсгийн боловсролын түвшингээ дээшлүүлэхявцдаа өөрийн болон бусдын эрүүлмэнд, орчны эрүүл ахуйг сахин хамгаалж, эрүүлхарилцааныёсзүй,хэмхэмжээгбаримталжсурна.

3. Амьдрах, аж төрөх ухаан Амьдрах ухаан, амьжиргааны ухаан, аж төрөх ухаан гэж олонтаа сонсогдож,яригдаж байгаа өнөөгийн нийгэмд насанд хүрэгчдэд энэ талын боловсролыг бичигүсгийн сургалттай хослуулан эзэмшүүлэхэд энэ бүрэлдэхүүн хэсгийн гол агуулгаоршиж байна.Дээрх олон ухаантай хүнийгманай ахмад, хуучцуул “амьдралын харухаантай”гэжярьдагчлантэдгээрийгнэгтгэн“амьдрах, аж төрөх ухаан”гэжагуулгынтогтолцооны энэхүү бүрэлдэхүүн хэсгийг нэрлэсэн бөгөөд дунд шатны сургалтадхувьхүнталаасөөрийнзанбайдлынтөлөвшилболоодбусадтайхарилцаххарилцааныэерэгхандлагыгбийболгох,гүнзгийшатандөрхийнорлого,амьжиргаагаадээшлүүлэхагуулгуудыг багтаахыг хичээлээ.Шат бүрийн агуулгын бүрэлдэхүүн хэсгүүд дотроодэд сэдвүүдээс тогтох ба сургалтын арга зүйд дурдсанчлан суралцагчийн хэрэгцээ,сонирхлындагуусонгонсудална.Түүнчлэнүнэлгээ,аргазүйдбайгаазөвлөмж,хүснэгт

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

80

г.м зүйлийг үлгэрчилсэн загвар байдлаар гаргасан тул бусад агуулгын тогтолцооныбүрэлдэхүүнхэсэгтнийцүүлэнашиглахболомжтой.

4. Иргэний ухамсар

Хүн амын бичиг үсгийн чадварыг дээшлүүлэх замаар өөрийн болон гэр бүл,нийгмийн өмнө хүлээх үүрэг, хариуцлагаа ухамсарладаг хувь хүнийг төлөвшүүлэхэдэнэхүүхэсэгчиглэгдэнэ.Агуулгынтогтолцооныэнэхүүбүрэлдэхүүнхэсэгнь1)Хувь хүний ухамсар,2)Гэр бүлийн ухамсар,3)Нийгмийн ухамсаргэсэнгурвандэдхэсэгтэйгээрбичигүсгийндундболонгүнзгийшатнысургалтандхэрэглэгдэнэ.

5. Мал, малын бүтээгдэхүүн Малболмонголхүнийголамьзуулга,Монголулсынэдийнзасгийнэхүндэс,эрхлэхүндсэнажахуйньбилээ.Үүнээсгаднамонголүндэстэнугсаатныязгуурсоёлцөммалтайгаахолбогддог.Монголхүнийахуйамьдрал,ажилхөдөлмөр, занзаншил,ёссуртахуун,сурганхүмүүжүүлэхухаан, гүнухаан,шашиншүтлэг,хуульцааз,дайнбайлдаан, үүх түүх, урлаг соёл, аман ба бичгийн уран зохиол, зугаа цэнгэл, наадамтоглоомгээдоюуныбүхлхүрээндтүүнчлэноромжсууц,хувцасхунар,хоолундгээдэдөлгийнбүхийлтөрөлдмалынтухайсоёлнэвтшингэнхадгалагдсанбайдаг.

“Мал, малын бүтээгдэхүүн” хэмээх энэхүү бүрэлдэхүүн хэсэг нь сургуулийнгадна буй насанд хүрэгчдэд мал маллах арга ухаанд суурилан тэдний бичиг үсгийнчадварыг дээшлүүлэх албан бус сургалтыг ерөнхий удирдамжаар хангана. Агуулгынтогтолцооныэнэхүүбүрэлдэхүүнхэсэгнь1)Мал маллах арга ухаан,2)Малын хишиг буянгэсэнхоёрдэдхэсэгтэйгээрбичигүсгийндундболонгүнзгийшатнысургалтандхэрэглэгдэнэ.

6. Байгаль орчин Хүнтөрөлхтнийамьдарчбуйэнэзуунддэлхийдахинднэнтулгамдсанасуудлыннэгньбайгальорчныасуудалюм.Хүнөдөртутамхүрээлэнбуйорчиндньхэрхэнөөрчлөлторжбуйгмэдэрдэггүйболовчхүнбабайгальорчныхарилцаахэвийнхэмжээнээсхэтэрч,бүраюулынгэмээрбайдалдоржбайгааголонулсорондхүлээнзөвшөөрчбайна.Өөрөөрхэлбэлэкологийнаюулнүүрлээдбайгааэнээринүедтүүнийгбүрмөсөнтасланзогсоожчадахгүйчбагасгах,сааруулах,өнөөгийнбайдлыгньхадгаланүлдээххамгийнголаргазамболбүхнийтээрболовсрол,мэдлэгээдээшлүүлэхявдалюм.

Экологийнаюулдманайорончөртөхньгарцаагүйтулодоохондооунагантөрхньалдагдаагүйбайгаабайгальорчноохамгаалах,хадгалах,нийгмийнорчиндаятухтайажтөрөхөднэмэрболохүүднээсэнэсэдвийгсонгоноруулсанболно.

Бүх насны хүн амын экологийн боловсролыг дээшлүүлэх, цэвэр орчинд аятухтай аж төрөхөд туслах, байгаль орчноо хадгалан хамгаалах үзэл бодол, мэдлэгтөлөвшүүлэхэдсургалтынзорилгооршино.

Энэагуулгынтогтолцооныбүрэлдэхүүнхэсгийгдараахчиглэлээрашиглажболно.Үүнд:

- хүүхэд,насандхүрэгчдэдзориулсансургалтявуулах- ороннутгийниргэдэдяриатаниулгахийх- сургуулийнсурагчдадхичээлээсгадуурдугуйлан,нэмэлтсургалтзохионбайгуулах- хаягдалзүйлсийгашигланахуйнхэрэгцээтзүйлсхийхзэрэг.

Б.Хүлээгдэжбуйүрдүн:Агуулгынтогтолцоонытухайнбүрэлдэхүүнхэсгийнхүрээндмэдлэг чадвар эзэмшиж, түүнийгээ амьдралд хэрэглэн, суралцах үйл ажиллагаанаасхүлээгдэжбуйүрдүнг4-5төрлөөртусбүрдньтодорхойлов.Эдгээрүрдүнньбичиг

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

81

үсгийнсургалтынтүвшинболонагуулгынтогтолцооныбүрэлдэхүүнхэсэгбүрийнагуулгаасхамаарчөөрөөронцлогтой.Жишээнь,“Бичигүсэг”-ийнанханшатнысургалтандхүлээгдэжбуйүрдүнд:

• Орчинцагийнмонголхэлнийдуудлагынхэмхэмжээнийдагуузөвярих• Өөртөөболонбусдадунших(минутанд50-аасдоошгүйүг),ойлгох• Бичмэлэхсурвалжаасмэдээлэлавах, ашиглах,хэрэгцээтэй зүйлээбичиж

тэмдэглэх• Намтар,захидал,зурвасбичих,тэмдэглэлхөтлөх• Ахуйнтооцоохийх,өрхийнорлогоонэмэгдүүлэх• Эцэгэхийнүүрэг,хүүхдийнхүмүүжлийнталаармэдээлэлавах,ашиглах• Цаашид бичиг үсгийн чадвараа сайжруулах, бие даан сурах эрмэлзэлтэй

болох “Иргэнийухамсар”-ындундшатнысургалтынүрдүнд:

• Өөрийгөөболонбусдыгхүндэтгэхухамсар,соёл,ёсзүйнталаармэдлэгтэйболно

• Хувьхүнийзүгээсгэрбүл,нийгмийнамьдралдоролцохоролцоо,холбогдоххуульхийгээдёсзүйндүрмүүдийгхэрэгжүүлэхчадвартайболно

• Өөрийгөөхөгжүүлэх,гэрбүл,өвгөдхөгшдөөэнэрэнхамгаалах,амьдралааавчявахчадвартайболно

• Гэрбүл,хамтолон,нийгэмдээүлгэржишээүзүүлдэг,нутагорныхөгжилдхувьнэмэроруулахаарбусадтайхамтранажилладагиргэнболонтөлөвшинөгэхмэт.

В.Агуулга:Агуулгынмэдлэг,чадвар,хэрэглээгэсэнгурванхэсгийгдараахбайдлаархүснэгтээрүзүүлэв.Тухайлбал,“Эрүүлмэнд”хэсгийнхүрээндэх“мэдлэг,чадвар,хэрэглээ”-нийзаримжишээгавчүзье:

Мэдлэг Чадвар Хэрэглээ•Амныхөндийнэрүүлахуй•Арьс,үс,хумс,гархөлнийарчилгаа

•Хувийнариунцэврийнхэрэгслүүд

•Арьс,үснийхээонцлогттохирсонгоосайхныбүтээгдэхүүнийгзөвсонгож,хэрэглэх

•Сүү,өндөг,хүнснийногоозэргийггэрийннөхцөлдашигланарьс,үсээарчлах

•Хувийнариунцэврийнхэрэслээзөвсонгож,арчилж,ашиглах

• Биеийнболонулирлынонцлогттохирууланхувцаслах

•Эмийнзаавар,хүнснийбараанышошгоунших,зөвхэрэглэх

•Шүдээтогтмолзөвугаах,арчилах

•Гоосайхныбүтээгдэхүүнийзөвсонгож,хэрэглэдэгбайх

•Биеэарчилж,ариунцэврийгтогтмолсахих

•Хувийнариунцэврийнхэрэгслээбусадтайсольжхэрэглэхгүйбайх

•Биеийнонцлог,тодорхойнөхцөлбайдалдтохирууланхувцаслах

• Уламжлалтхоолхүнс–сүү,маханбүтээгдэхүүн

• Хоолхүнсгэрийннөхцөлдбэлтгэхарга/айраг,ааруул,мойлтойтос,ээзгий,цөцгий,арвайнгурил,борц,каз,бесбармакг.м./

• Үндэстэн,ястныцөөнххүнамынхэрэглэжирсэнуламжлалтхоол,хүнсийгболовсруулах,бэлтгэх

• Хүнсээзөвхадгалах• Өрхийн7хоногийнхоолны

цэсгаргах,хоолнынэртөрлийголшруулах

•Хүнснийбүтээгдэхүүнсонгохдоохугацаагхаржзанших

•Зөвзохистойхооллохдэглэмбаримтлах

•Эрүүлмэндээхамгаалахзорилгоорзаримхоолноостатгалзах

Эдгээрийгтусбүрдньтайлбарлая.

• “Мэдлэг” баганадагуулгынтогтолцоонытухайнбүрэлдэхүүнхэсгийнхүрээндэххүлээгдэжбуйүрдүндхамаарахүндсэнмэдлэгүүдийгтодорхойлов.Эдгээрнь тухайн хэсгийн агуулгаасаа хамаараад баримтын, ухагдахууны болон арга

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

82

үйлдлийн (процедур)мэдлэгийнтөрлүүдээсбүрдэжбайна.Жишээнь:“Бичигүсэг” гэсэн анхан шатны суралцагчдын судлах хэсгийн хүрээнд бол “уншихярихдадлага”,“бичихдадлага”,“тооцоолжбодох”гэхзэрэгбаримтынмэдлэгголлож байна.Харин бичиг үсгийн сургалтын дундшатанд бол ухагдахуунымэдлэг нэлээд түлхүү орсон болно.Жишээ нь: “Эрүүл мэнд” хэсэг дээр буй“эм хэрэглээ”, “архи тамхины хор уршиг” гэх мэт, “Байгаль орчин” хэсгийнхүрээн дэх “байгалийн гамшигт үзэгдэл”, “хог хаягдлын төрлүүд” гэхмэтээртодорхойлсонньухагдахуунымэдлэгюм.Арга-үйлдлийн мэдлэгийн төрөл нь голчлон бичиг үсгийн сургалтынгүнзгийрүүлсэншатандхэрэглэгдэхбөгөөдэнэньтухайнхэсгийг судалснаарамьдрал,ажтөрөлдхэрэгтэйямарзүйлсийгхийж,гүйцэтгэхсурахадхэрэгтэйарга,технологизэргийгилэрхийлжбайна.Жишээнь:“Эрүүлмэнд”хэсэгдээрбуй “Сүү, хүнсний ногоогоор бүрхэвч, түрхлэг хийх арга” гэх мэт, “Иргэнийухамсар” хэсэг дээрх “олон нийтийн газар биеэ зөв авч явах соёл” гэх мэт,“Амьдрах аж төрөх ухаан” хэсгийн хүрээнд буй “хоол хүнс гэрийн нөхцөлдбэлтгэхарга”зэрэгньарга-үйлдлийнмэдлэгболно.

• “Чадвар”баганадагуулгынтогтолцоонытухайнбүрэлдэхүүнхэсгийнүндсэнасуудлыг шийдэх арга ба үйлийг тодорхойлсон бөгөөд энэ нь харилцааны,тооцоолол мэдээллийн, хувийн зохион байгуулалт болон өрсөлдөхүйн,нийгэмшихүйн чадварын төрлүүдийг хамарч байна.Жишээ нь: Бичиг үсгийнанханшатнысуралцагчид“гийгүүлэгчийгзөвтаних,дуудах,үзсэнүсгээрүе,үгбүтээх”,“томүсэг,цэг,тэмдгийнутгыгзөвойлгожунших”,“өөрийгөөболонгэрбүлийнхнээ танилцуулах (амаар)”, “хүсэл сонирхол, боломж, бэрхшээлийнхээталаар ойлгомжтой ярих” гэх мэт, агуулгын тогтолцооны “Мал, малынбүтээгдэхүүн”хэсгийнхүрээндбол“малынтоногтөхөөрөмж,хэрэгсэлхийх”,“малын өвчнийг гэрийн нөхцөлд эмчлэх”, “Байгаль орчин” хэсгийн хүрээнд“хог хаягдлыг ялгах, ангилан хаях”, “дахин ашигладаг ба ашиглагддаггүй хогхаягдлыгялгахтэмдэглэгээгуншиж,ашиглах”гэхмэтТүүнчлэн чадварыг тодорхойлохдоо аль болох суралцагчийн бичиг үсгийнчадварын хөгжил, амьдралын хэрэгцээ болон орон нутгийн онцлог, үндэстэнястны уламжлал зан заншилтай нь холбохыг зорилоо. Тэр бүр “нутгийнуламжлал,занзаншил”-ыгтодруулаагүйчугтаатухайнчадварыгбичигүсгийнбагшболонсуралцагчөөрсдийнтуршлага,боломжидтүшиглэхньзүйтэйюм.Жишээнь:“цагаанидээгамтлагболгоходжимсжимсгэнэ,байгалийнгаралтайбүтээгдэхүүн хэрэглэх” гэсэн чадварын хүрээнд тухайн нутгийн онцлог банутгийнзанзаншилдтохирсонямараргыгсонгонавахньбичигүсгийнбагшболонсуралцагчдаднээлттэйбайхболно.

• “Хэрэглээ” баганад агуулгын тогтолцооны тухайн бүрэлдэхүүн хэсэг тусбүрийнхүрээндэзэмшсэнмэдлэг,чадварүйлийнбаримжаагашигланамьдрал,аж төрөлдөө хэрхэн хэрэглэх, тулгарсан асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэхийгтодорхойлов. Өөрөөр хэлбэл “дотоод ба гадаад хэрэглээ”-ний аль алиныг ньтусгасанболно.Ялангуяаөдөртутмынамьдралынбайдлыг(контекст)ойлгох,бичиг үсгийн анхан болон дунд, гүнзгий шатны түвшин бүрээр суралцагчамьдралд тохиолдсон асуудлаа шийдвэрлэх, бусдад тайлбарлан таниулждамжуулах,үрхүүхэд,айлсаахалтындаатуслах,өөрсдийннийгэмдэхбайрсуурианэмэгдүүлж, амьдрах чадвараа дээшлүүлэх, харилцаанд суралцах, хэрэглэхталаартүлхүүтодорхойлонорууллаа.Ингэснээрбичигүсгийнсуралцагчмэдлэгчадвараа дээшлүүлэх, аливаа асуудлыг эргэцүүлэн бодох, амьдралд хэрэгтэйшийдвэр гаргахдаа өмнөх туршлага, сургалтын явцад эзэмшсэншинэмэдлэг,чадвараанэгтгэнхэрэглэхболомжийголгожбайна.

“Хэрэглээ”-гтодорхойлохдоободитамьдралынжишээ,ороннутгийнболонүндэстэнзанзаншлыннөхцөлбайдалдээржишээлэнилэрхийлэхчиглэлийгголболгов.Жишээ

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

83

нь: “Эмийн заавар унших, ашиглах” “хаяг, зарлал, реклам унших”, “телевизийнхөтөлбөрунших”(“Бичигүсэг”хэсэгдээр),“хүнснийбүтээгдэхүүнхудалданавахдааүйлдвэрлэсэн хугацааг харж занших”, “биеийн үндсэн үзүүлэлтийг ашиглаж, биеийнжингээхэвийнбайлгахаданхаарах”(“эрүүлмэнд”хэсэг)гэхмэт.

• Үнэлгээ: Энэ хэсэг нь агуулгын нэг бүрэлдэхүүн боловч хүснэгтийн баганаболгонүзүүлэхэдтохиромжгүйтулдээрдурдсан“мэдлэг,чадвар,хэрэглээ”тусбүрийн дараа оруулав. Үнэлгээ хэсэгт тухайн сэдвийг судалснаар хүлээгдэжбуйямарүрдүндхүрэхийгилрүүлэхшалгууруудыг эхэндньжагсаанбичиж,заримжишигдаалгавар,түүнийгхэрхэнүнэлэхзааврыгоруулсанболно.Өөрөөрхэлбэл,эдгээршалгуурүзүүлэлттусбүрээрүнэлгээхийснээртодорхойсэдвийнхүрээндбичигүсгийнболовсролэзэмшихүйлявцынүрдүнгсайжруулах,анханшатны болон дараах шатны түвшинд суралцагчдын мэдлэг, чадвар, хандлагахэрхэнхөгжиндэвшижбайгаагтодруулахадзориулагдахболно.Албан боловсролын сургалтаас ялгаатай нь насанд хүрэгчдийн бичиг үсгийнсургалтын явцад багш суралцагчийг байнга дагаж, анхаарч, туслан үнэлэхболомжгүйтулзаримтохиолдолдсуралцагчөөрөөөөрийгөөүнэлэхдаалгаврыгтүлхүүоруулав.Энэньнасандхүрсэнсуралцагчтулбиедаансуралцах,мэдлэгболовсролоодээшлүүлэххандлагатөлөвшихөдчтустайхэмээнүзэжбайна.

Г. Арга зүй: ЭнэхүүсургалтынхөтөлбөрийнаргазүйньүндсэндээБСШУЯ-наасгарганбаримталжбуйБага,дундболовсролынстандартынаргазүйнхөгжлийнзарчимдүндэслэсэнбөгөөдагуулгынтогтолцооныхэсэгтусбүрийнагуулга,бичигүсгийнболовсролынтүвшин,насандхүрсэнсуралцагчдынамьдралынтуршлага,сэтгэхүйнтүвшин,хандлагазэрэгонцлогийгтусгасантулхэсэгтусбүрдтусадньтодорхойлжзаримнэгийгньжишээгээрдэлгэрүүлэв.Энэньбичигүсгийнсургалтынбагшийначаалал,суралцагчийнбиедаансудлахболомжзэргийгхаргалзанмэдлэгчадвараадээшлүүлэххэрэгцээгбийболгох,бичигүсгийнсургалтынявцадсонсох,унших,бичих,тооцоолох,ярилцахбашийдвэргаргахзэрэгүйлийнхарилцаагилэрхийлэхболомжийголгожбайна.Ялангуяабичигүсгийнанханшатнысургалтынтүвшиндунших,бичихболонарифметикийнүйлийндадлагахийхаргазүйньнасандхүрсэнсуралцагчбагшаарзаалгахаасааилүүтэйгээрүсэгтоогообичиж,нүдэлж,үгхолбож,анханшатны үйлдлүүдийг хийж сурсны дараагаас цаашид бие даан суралцахадчиглэгдсэнболно.

Д. Хэрэглэгдэхүүн: Агуулгынтогтолцооныбүрэлдэхүүнхэсэгтусбүрдээрхэрэглэгдэхном,сурахбичиг,гарынавлаганэмэлтматериалыгдурдсанбөгөөдэдгээрньбичигүсгийн анхан шатны болон дунд, гүнзгий шатны сурах бичгүүд, бичиг үсгийндараахсургалтынматериалуудболонамьдрахухаан,эрүүлмэнд,ажтөрөхухаан,байгальорчныболонтогтвортойхөгжлийнболовсролдзориулсанматериалуудыгчбагтаажбайна.

Ийнхүүсургалтынхөтөлбөрийндээрхбүтэцагуулгынтогтолцооны6бүрэлдэхүүнхэсэгтусбүрдээдараахбайдалтайгаардавтагдажбайна:

Агуулгынтогтолцооныбүрэлдэхүүнхэсэг:НэрХүлээгдэжбуйүрдүн:Агуулга:

мэдлэг чадвар хэрэглээ

Үнэлгээ:Аргазүй:Хэрэглэгдэхүүн:

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

84

Сүүлийн жилүүдэд АББЗСҮТ-өөс насанд хүрэгчдэд зориулсан бичиг үсгийнанханболондунд,гүнзгийшатнысурахбичиг,бичигүсгийндараахсургалтыннэлээдматериалбэлтгэн гаргасныгаймагороннутагдахьГэгээрлийнтөвүүдээрдамжууланхэрэглэжбайна.Гэвчсургалтынматериалхүссэнхүнбүртхүрэлцээгүй,ороннутгийнонцлог, суралцагчдынхэрэгцээнднийцэхгүйбайхтохиолдолч заримүедгарчбайна.Алслагдсаннутгийнхүнам,ялангуяаказах,тувазэрэгүндэстнийцөөнхийнхэрэгцээшаардлагад тохирсон бичиг үсгийн болон амьдрах ухааны сургалтын материалдутагдалтайхэвээрбайна. Түүнчлэн бичиг үсгийн сургалтад зориулан ашиглах бусад хэрэглэгдэхүүн,бичиг үсгийнмэдлэг чадвараадээшлүүлэх замаар амьдрахухаанычадвар эзэмшихэдзориулсанбусадхэрэглэгдэхүүнийгбичигүсгийнбагшболонсуралцагчөөрсдөөхэрхэнбэлдэжхэрэглэхталаардурдсанболно.Жишээнь:эмийнзаавар,эрүүлмэндийнзөвлөгөө,ашигтайзөвлөгөөзэрэгсониныхайчилбар,цуглуулгахийжашиглах,архитамхиныхорхөнөөлийнталаархолоннийтэдзориулсанмэдээлэл,зурагтхуудас,танилцуулга,өргөдөлболонзээлийнгэрээүйлдэхмаягт,тэдгээрийгбөглөхгэхчлэнсургалтандхэрэглэжболохбусадболомжийгэржхайх,ашиглахзамаарбичигүсгийнсургалтынхэрэглэгдэхүүнийгбаяжуулахболомжтойюм.

Хоёр. ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ Олонулсынпрактиктбичигүсгийнболовсролынтүвшингзөвхөнуншиж,тоотоолж чадаж байгаа эсэхээр төдий бус уншиж, бичиж, тоолох чадвараа амьдралдаахэрхэн хэрэглэж, шийдвэр гаргахад ашиглаж байгаагаар нь авч үздэг. Энэ үүднээсч “бичиг үсгийн анханшатны” (буюубичиг үсэгт тайлагдах-basic literacy) ба “бичигүсгийндараах(postliteracy)шатны”сургалтынтүвшингялганальчтүвшингийнхувьдагуулганьсуралцагчдынамьдралынхэрэгцээ,шаардлагаднийцсэнбайхаасгаднабичигүсгийнсургалтаардамжууланамьдрахухаандсуралцахүйлийгголболгодогбилээ. Бичиг үсгийн сургалтын хөтөлбөр боловсруулахад энэхүү чиг баримжааг голболгон авч үзсэн бөгөөд ялангуяа хөтөлбөрийн агуулга нь бичиг үсэгт тайлагдсаныдараа суралцагчид бодит амьдралдаа хэрэг болохуйц сэдвийг уншиж судлах явцдааанхан шатны мэдлэг чадвараа улам сайжруулан бататгаж, улмаар бичиг үсгийнфункциональтүвшиндхүрэхболомжийголгоходчиглэгдсэнболно.Тухайлбал,эмийнзаавар, хүнснийшошго, цаг агаарын мэдээ уншиж ашиглах, тэдгээрийг тэмдэглэсэнтанихтэмдгийгялгах,үрхүүхэддээтайлбарлахзэрэгньулмаарфункциональтүвшиндхүрэхэдсуралцагчдадтустайюм.

Бичиг үсгийн сургалтын хөтөлбөрийг боловсруулахад дараах материалыгтулгуурболгов.Үүнд:

• Бага, дунд боловсролын киррикюлим болон стандартыг шинэчлэн хөгжүүлэх үзэл баримтлалт тулгуурласан тухайн боловсролын үндэсний сургалтын хөтөлбөрийн бүтэц (БСШУ-ны сайдын 2002 оны 202 дугаар тушаалын хавсралт)

• ЮНЕСКО-гийн тэргүүлэх чиглэлүүд, тэдгээрийн үзэл санаа• Ази-Номхон далайн орнуудын бичиг үсгийн сургалтын талаар гарсан

материалууд• Боловсролын салбарын мастер төлөвлөгөө• Бичиг үсгийн боловсролын сургалтын хөтөлбөр (АББЗСҮТ., 2003)• Үндэсний цөөнхийн хэрэгцээний судалгаа (АББЗСҮТ., 2010)

Сургалтын хөтөлбөрийг боловсруулахаас өмнө бичиг үсгийн хэрэгцээнийсудалгаа авсан бөгөөд энэхүү судалгаанаас гарсан үр дүнд тулгуурлан агуулгын

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

85

тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг сонгон авснаас гадна хөтөлбөрийн сургалтынтүвшинг 1) анхан, 2) дунд, 3) гүнзгий хэмээн гурав ангилав. Гэвч агуулга, аргазүйгболовсруулах явцад агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг өөр өөрөөрхуваарилах шаардлага гарсан болно. Тухайлбал, анхан шатанд бичиг үсэгт эхлэнтайлагдахад зориулсан агуулгаас гадна өдөр тутмын амьдралд тохиолдох үйлүүдтэйхолбожөгөв.Энэньамьдралынхамгийннаадзахыншаардлагаболохбиеийнбайцаалтбөглөх, намтар бичих, гэр бүлийн гишүүдийн нэр усыг бичих уншихаас эхлээд гэрбүлийн орлого зарлагаа тооцоолох, ажилд орох өргөдөл бичих зэрэг өргөн агуулгыгхамрах тул дунд түвшинд ч мөн давтагдаж байна. Харин гурав дахь түвшинд болагуулгынтогтолцооныбусадбүрэлдэхүүнхэсгүүдийггүнзгийрүүлэнсудлахаарбодожорууллаа.Энэхүүхуваарилалтаасүүдэнбүрэлдэхүүнхэсэг тусбүрийг судлахцагийнхувьд ч ялгавартай байхаар тооцож, сургалтын төлөвлөгөөнд тусгалаа. (Сургалтын төлөвлөгөөг харна уу.)

Гурав. ХҮЛЭЭГДЭЖ БУЙ ЕРӨНХИЙ ҮР ДҮН

Бичигүсгийнсургалтынхөтөлбөрийнхүлээгдэжбуйүрдүнгдараахбайдлаартомъёолжбайна.Үүнд:

1. Тодорхойсэдвийнхүрээндсонсох,ярих,унших,тооцоолох,биедаансуралцахчадвартайболох

2. Бичигүсгийнмэдлэг,чадварааашигланамьдралахуйдхэрэгцээтмэдээллээолжунших,зөвшийдвэргаргах

3. Бичиг үсгийн анхан шатны мэдлэгт тулгуурлан өөрийгээ дайчилж, бие даансуралцахчадвараахөгжүүлэх,суралцах,өрхийнорлогоонэмэгдүүлэх,амьдралахуйгаадээшлүүлэххүсэлэрмэлзэлтэйболох

4. Эрүүлмэндийнбичигүсгийнболовсролэзэмшиж,амьдралдхэрэгцээтмэдээллээуншижашиглах,зөвхооллох,эрүүлажтөрөх,эрүүлмэндийнхээтөлөөөөртөөболонбусдаданхаардагдадалхэвшилтэйболох

5. Иргэний эрх үүргээ ухамсарлан биелүүлэх, аж амьдралд холбоотой хуульдүрмийг сахих, иргэний эрх зөрчигдсөн үед хандах газраа зөв сонгон, санаабодлообичгээрболонамаарилэрхийлэхмэдлэгчадварэзэмших

6. Хүрээлэн буй орчноо сайн мэддэг, хайрлан хамгаалах ухамсартай, байгальорчнооажиглах,жиших,харьцуулах,шийдвэр,дүгнэлтгаргахчадвартайиргэнхүнтөлөвших

Дөрөв. БИЧИГ ҮСГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙН АГУУЛГА

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсгүүд 1.1. БИЧИГ ҮСЭГ

Хүлээгдэж буй үр дүн- Орчинцагийнмонголхэлнийдуудлагынхэмхэмжээнийдагуузөвярих- Өөртөөболонбусдадунших(минутанд50-аасдоошгүйүг),ойлгох- Бичмэл эх сурвалжаас мэдээлэл авах, ашиглах, хэрэгцээтэй зүйлээ бичиж

тэмдэглэх- Намтар,захидал,зурвасбичих,тэмдэглэлхөтлөх- Ахуйнтооцоохийх,өрхийнорлогоонэмэгдүүлэх- Эцэгэхийнүүрэг,хүүхдийнхүмүүжлийнталаармэдээлэлавах,ашиглах- Цаашидбичигүсгийнчадвараасайжруулах,биедаансурахэрмэлзлэлтэйболох

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

86

Дэд сэдэв

АгуулгаМэдлэг Чадвар Хэрэглээ

1.1.

Унш

их, я

рих

дадл

ага

• Богино(а,э,и,о,у,ө,ү),урт(аа,ээ,ий,оо,уу,өө,үү),хос(ай,эй,ой,уй,үй)эгшиг,эр(а,о,у),эм(э,ө,ү),саармаг(и)эгшиг,асуух,анхааруулахтэмдэг(?,!)

• Урт,богино,хос,эгшгийг,таних,зөвдуудах,

• Үзсэнүсгээсбүтсэнүг,өгүүлбэрунших

Загвар:

-А,О,У3уу?-А,О,У3-Э,И,Ө,Ү4үү?-Э,И,Ө,Ү4

• Эгшигтгийгүүлэгч(м,н,г,л,б,в,р),томүсэг,цэгтэмдэг,

• Заримдаггийгүүлэгч(д,т,ц,ч,з,ж,ш,с,х)

• Үе,үг,холбооүг,өгүүлбэр

• Гийгүүлэгчийгзөвтаних,дуудах,үзсэнүсгээрүе,үгбүтээх,

• Томүсэг,цэг,тэмдгийнутгыгзөвойлгожунших

• Өөрийнхөөболонгэрбүлийнхнээтанилцуулах(амаар)

•Хүсэлсонирхол,боломж,бэрхшээлийнхээталааройлгомжтойярих

• Зүйрцэцэнүг,ардынаманзохиолоосунших,цээжлэх(БардамүгээрцэцэнболохгүйБалмадүйлээрбаатарболохгүйг.м.)харилцаандаахэрэглэх

• Өөрийгөөилэрхийлэх,бусадтайхамтранажиллах,дэмжлэгтусламжавах

• Онцгой4гийгүүлэгч(к,п,ф,щ,)

• Онцгой4гийгүүлэгчийгдуудах,

• Онцгой4гийгүүлэгчтэйүе,үг,өгүүлбэрунших,

• Эмийнзааварунших,ашиглах

• Хаяг,зарлал,рекламунших• Телевизийнхөтөлбөрунших

• Туслахэгшиг(я, е, ё, ю, ы, й,),тэмдэг(ъ, ь)үсэг,

• Туслахэгшигтэйөгүүлбэр,эхийгзөвунших,утгыгойлгох

• Сонин,зурагтхуудас,бичигүсгийнболонбичигүсгийндараахболовсролынномашиглах

Уншиххурд,ойлгохчадварыгсайжруулахдасгалынсэдэв:

• Эсгийэдлэл,монголдээл,нэхмэл,хатгамал,зүймэлэдлэл,малынтоногтөхөөрөмжхийхтехнологи,материал,тоногтөхөөрөмж(сонголтоор)

• Өрхийнуламжлал,занзаншил

• Аав,ээжийначийгдээдлэхёс

• Эцэгэхээсхүүхдийнхээтөлөөхүлээхүүрэг,хариуцлага

• Хүүхдийнхүмүүжил-монголуламжлал

• Гэртээүйлдвэрлэжболохбүтээгдэхүүнийтехнологийгуншижойлгох,

• Голсанааголжтэмдэглэх,хууланбичих

• Найзнөхдөддөөярьжтайлбарлаххамтранажиллах

• Хүүхдийнхүмүүжил,ээжаавынач,ариуннандинёсжурмынтухайдуу,шүлэг,үлгэроньсого,уранзохиолунших

• Хүүхдийнхээөмнөхүлээсэнүүргээухамсарлах,биелүүлэх,бусдадшаардлагатавих

• Аавээжийнхээсайнчанарыгөвлөх,хадгалах

• Өтгөс,нялхастэнэрэнгүйхандах,санаатавих,туслах

• Өөртөөболонбусдадсайханүгхэлэх,сэтгэлсанаагаардэмжих,сурсанзүйр,цэцэнүг,сургаалүг,ураняруухэллэгийгашиглах

• Сургуулийн өмнөх насныхүүхдэд үлгэр уншиж өгөх,зүйр цэцэн үг, оньсого,таавар,шүлэгцээжлүүлэх,

• Уранзохиол,кино,жүжгийнбаатраассайнүлгэрдуурайлавах

• Үлгэр,тууль,зүйрцэцэнүг,сургаалүгсийгхарилцаандааашиглах

• Ашиголохмэдлэг,туршлагынталаармэдээлэлцуглуулах,уншиж,тэмдэглэх

• Өрхийнүйлдвэрлэлийнтехнологи(Эсгийэдлэл,монголдээл,нэхмэл,хатгамал,зүймэлэдлэл,малынтоногтөхөөрөмж)-ийндагуухийжтурших

• Өөрийнхэрэгцээнийболонзаржборлуулахбүтээгдэхүүнүйлдвэрлэх

• Ороннутгийнсайндурынхолбоо,нэгдэлдоролцох,хамтарчажиллахболомжийнталаарунших,мэдээлэлавах

• Малынгаралтайбүтээгдэхүүнболовсруулах,байгалийнбаялагашиглажашиголохаргатехнологийнталаарунших,тэмдэглэх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

87

Дэд сэдэв


1.2.

Бич

их д

адла

га

• Зурлага,холбоосхийх,үсэг,цифрзөвбичихтехнологи

• Томүсэг,цэг,тэмдэг• Үеэртаслахдүрэм• Эгшигзохицохёс• Эгшигтболонзаримдаг

гийгүүлэгчийгзөвбичихдүрэм

• Онцгойгийгүүлэгчийгзөвбичихдүрэм

• Хосболонтуслахэгшгийгзөвбичихдүрэм

• ЪболонЬ-ийгзөвбичихдүрэм

•Үсэг, үе, үг, өгүүлбэр, цифр,тэмдгийг зөв технологиорбичих

•Анкетбөглөх•Өөрийнхөөболонгэрбүлийнхнийовогнэрийгбичих,

•Өрхийнорлого,зарлага,малынтоозэргийгбичижтэмдэглэх

•Санажявахсайханүг,дуртайдуу,шүлгийгхууланбичих

•Намтраабичих•Нүдлэхцээжбичигбичих•20-оосдээшүгтэйцээжбичигбичих

• Сургуулийнөмнөхнасныхүүхдээрзурагбудуулах,зурлагазуруулах

• Үсэгцифрзөвбичүүлжсургах

• Төрснийгэрчилгээболониргэнийүнэмлэхнийдугаарыгтусгайланбичижхадгалах,хувийнбаримтбичгийнхадгалалтхамгаалалтадхариуцлагатайхандах

• шаардлагатайутас,хаягийгтэмдэглэх

• Гэрийнэзэн,эзэгтэй,хүүхэдбүгдгэрбүлийнажамьдралдхувьнэмрээоруулаххуваарьгаргах(бичих)

1.3.

Тоо

цоол

ж б

одох

дад

лага

• 1-20 хүртэлх тооныбүтэц, нэмэх, хасахүйлдэл

• Тэмдэг(+,-,х,:,<,>,=)• 100 хүртэлх тооны

бүтэц, нэмэх хасахүйлдэл, нэмэх, хасахынхүрд

• 1 ба 2 оронтой тоог 1ба 2 оронтой тоогоорүржүүлэх, хуваахүйлдэл, үржүүлэхийнхүрд, түргэн үржүүлэххялбараргууд

• урт (мм, см, дм, м,км, алхам, алд дэлэм,тохой), хүнд (гр, кг, ц,тн, атга, чимх, аяга,халбага), цаг хугацаа(секунд, минут, цаг,хоног,сар,улиралжил)-ийнхэмжүүрийн нэгж

• Тэгш өнцөгт, квадрат,гурвалжин,дугуй

• 1000,10000, 100000,1000000 хүртэлх тоо),тэдгээрийнбүтэц

• Олон оронтой тоогүржүүлэх, хуваахүйлдэл, 2, 3 оронтойтоог 11-ээр, 2 оронтойтоог 111-ээр, 5-аартөгссөн тоог 5-аартөгссөн тоогоор түргэнүржүүлэххялбараргууд

• Тоогбүтцээрньзадлах• тооныжишилт(3>1,2<5,10=10г.м.)хийх,

• аравт хэтрүүлэхгүй буюухэтрүүлжнэмэххасах,үржиххуваах,хувьолох,

• Нэмэх,хасахынхүрдашиглах• 1 ба 2 оронтой тоог 1 ба 2оронтой тоогоор үржүүлэх,хуваах

• Үржүүлэхийнхүрдашиглах• 1000,10000, 100000, 1000000хүртэлх тоог зөв унших,бичих, бүтцээр нь задлах,нэмэххасах

• тоонымашинашиглажтооцоохийх

• тэгшөнцөгт,квадратамьдралахуйд өргөн хэрэглэдэгдүрсүүд, тэдгээрийн талбай,тал, эргэн тойрны хэмжээголох

• Урт, хүнд, цаг хугацааныхэмжүүрийн нэгжийг мэдэх,ашиглах

• Тоонымашинашиглах,• Олон оронтой тооныүйлдлийн хялбар аргаасашигланцээжээрбодох

• Өрхийнхэрэглээ-зардал(өдөртутмын амьдралын өртөг,хувцас, хоол хүнс сургалтынтөлбөр, татвар, зээлийн хүүбусад)-ыгтооцох

• Өрхийн хэрэгцээнд худалдажавахзүйлийнжагсаалтгаргах,зардлынтооцоохийх

• Гэрийннөхцөлдхийххоолныжор,тооцоо

• Уртын хэмжүүрийг ашиглантуулах зам, хугацаа, зардлыгтооцох

• хүндийнхэмжүүрийгашигланмалынмах,ноос,ноолуур,сүүцагаан идээнээс олох ашиг,зөвзарцуулахтооцоохийх

• Өрхийн үйлдвэрлэлдзарцуулах түүхийэд, материал, тоногтөхөөрөмжийн жагсаалтгаргах

• Зардлынтооцоохийх• Гэр бүлийн сар, жилийн

орлого(малын тоо, мах, сүү,цагаан идээ, ноос ноолуур,арьс шир, төмс хүнснийногоо, ан агнуур, жимсжимсгэнэ,модтүлш,өрхийнүйлдвэрлэл-эсгий, эсгийэдлэл, гар урлал, малынтэжээл, тоног төхөөрөмж,оёдолэсгүүр,дарханмужаанбусадтөрлөөсолдогорлого)-ынтооцоохийх

Үнэлгээ:

Сэдвийн явц болон төгсгөлд суралцагчдын өөрийн үнэлгээ, багшийнбаталгаажуулахүнэлгээгсорилго,жишигдаалгавар,бүтээлээрүнэлэхаргаархийнэ.Тусбүлгийгүзэждуусаадөөрийнүнэлгээхийхсорилгынжишээ:

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

88

Асуулга Сайн(2оноо)

Дундзэрэг(1оноо)

Тааруу(0оноо)

1. Бибүхүсэг,тоогзагварындагуубичижчадна

2. Загварашигланбичихаргыгбусдадзаажзөвлөжчадна

3. Биөдөрбүрхурдансайханбичихдасгалхийсэн4. Зөв бичихэд эргэлзэж буй үгс, санаж явахад

сайханүгсийгбичижавсан5. Биуншижчадна6. Бихүүхдэдүлгэруншижөгччадна7. Биуншсанзүйлээбусдадярьжөгччадна8. Биуншсанжороороохоолхийжсурсан9. Биэрүүлмэндийнболонгоосайхнызөвөлгөөг

уншижашигладагболсон10. Битоогнэмжхасажчадна11. Битоогүржүүлжхуваажчадна12. Битоонымашинашиглажчадна13. Биөрхийнорлого,зардлыгтооцожчадна14. Бибичигсурахявцдаабагааражилласан15. Биамжилтандаасэтгэлхангалуунбайна

20-30оноо: зорилгоосайнбиелүүлсэн,багшаараабаталгаажуулахүнэлгээ хийлгэхэдбэлэн15-20оноо: зорилгоодундзэрэгбиелүүлсэн,заримзүйлийгдахинүзэх хэрэгтэй15-аасдоошоноо: дахинажиллахшаардлагатай

Багшсуралцагчийнөөрийнүнэлгээтэйтанилцаад,баталгаажуулахүнэлгээхийнэ.Жишигдаалгаврынжишээ

1.Унших, ярих чадвар. Эхийг уншаад асуултад хариулаарай АнаргулийнаавСавхаанманайэцэгхоёридэрзалуунаснаасааайлсаахалтявж,Зургаагийнгазаргэдэгнутагттарвас,хөхтариа,буудайтарьж,аминаасааилүүгарсныгХовдхотынзээлдээрборлуулжхэдэнцаасболгодогбайсанюмгэнэбилээ.

Савхаан ах манай өвөлжөөнд тарианы сүрэл, шар шавартай хольж, явраарбэхжүүлсэнтүүхийтоосгоорсууцбарьжөгсөнюм...(Ц.Мухар, “Анаргуль” өгүүллэгээс)

- Эхэдюунытухайөгүүлжбайнавэ?- Танайнутагтайлхөршамьдардагказак,монголайлуудбийюу?- Байдагболдэлгэрүүлжяриарай- Одоотарвастарьжзардагказакайлбайдагуу?- Тарвасыгяажтарьдагвэ?

2.Бичих, тооцоолох чадвар

а. Казакийнуламжлалттүүхийтоосгонсууцбарихадюуюуордогвэгүйцээжбичээрэй.- Тоосго- ..............

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

89

- ..............

- ...............

- ..............

б.Нэгтүүхийтоосго200төгрөгийнүнэтэй5000тоосгоямарүнэтэйбайхвэ?гэхмэт

Арга зүй

Унших,ярих, бичих, бодох дадлага

1. Унших, бичих болон арифметикийн үйлдлийн дадлага бүлгийг заахдаа эхлээдунших,бичих,харьцуулжжиших,нөхөжбичихзэрэгүйлийгтөлөөлсөнтэмдэглээгсайтартайлбарлажөгнө.Ингэснээруншижчадахгүйсуралцагчидтайажиллахадхялбарбайхболно.Жишээнь:

2. Төрөлх хэлний цагаан толгойн үсгүүдийг эгшиг гийгүүлэгчээр нь, үг бүтээхболомжоор нь багцлан нүдлүүлж, 21 хоногийн дотор 1-3 үетэй үгсээс бүтсэнхялбарэхунших,уншижбайгаазүйлээхууланбичих,нүдлэхцээжбичигбичиххэмжээнд хүрэхээр аль болох эрчимтэй сургана. “Бичиг үсэг сурагч болбоос нүдийг бичиг үсгээс бүү холдуул, гарыг үзэг, харандаанаас бүү салга” хэмээхсургаалыгбаримтлансайннүдлүүлж,ихбичүүлнэ.Үсэг,тообичүүлжсургахдаасумбүхийзагварыгсайтаражиглуулансуралцагчөөрөөзөвтехнологиорбичижсурахалхмыгсайнзаажөгөөрэй.ЭхнийхэдэнүсгийгбичижсурахявцдаазагварыгашиглаадсурчихвалцаашдаабагшТанытуслалцаагбагашаардахболно.Гэхдээшинэүсэгбичижсурахбүртсуралцагчбүрийгсайтархянаж,алдаадутагдлыгньзасажзөвлөжбайхньчухал.

Үсэг, үе, үг, өгүүлбэрийг сайтар нүдлээд харалгүй бичих, бичсэнээ эхтэй тааруулжөөрийгөөшалгах,3,6,9цаг,3хоногийндараадахинбичижбататгахзэрэгбиедаансурахаргыгсургалтынэхнээсэзэмшүүлжхэвшүүлээрэй.

-бичих-нөхөжбичих

-дагажхэлэх -нүдлэх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

90

3. Үсэг,үенүдлүүлэхдасгалыгмэддэгдууныаяараялгуулануншижтогтоох,үсэгбичгийнтухайшүлэгдөрвөнмөртцээжлүүлэх,ардынаманзохиол,сургаалүгс,залуус,насандхүрэгчдийнцээжлэх,дуулахдуртайдуу,шүлэгнээссонгож,уншижөгөх,амьдралдойржишээ авахзэргээрсургалтыгсонирхолтой,энгийнхялбараргаарявуулахболомжбүрдүүлэхэдонцгойанхаарна.

4.5. Үзсэнүсэг,тэмдэгбүрийгашиглануншихбүтээхдасгалиххийлгэжсуралцагчид

урамөгч,бибичигсурччадахюмбайнагэсэнитгэлүнэмшилтөрүүлжбайхньчухал. Учир нь насанд хүрэгчдийн сургалт тэдний хэрэгцээ, итгэл үнэмшилдтулгуурлан явагддаг. Жишээ нь, зөвхөн үндсэн 7 эгшиг, 1-20 хүртэлх тоо,тэмдгүүдийгүзээддараахмаягийнуншихдасгалхийжболохюм.

а) АВ- ААВ, ЦАС-ЦААС, ХОЛ-ХООЛ, УЛ-УУЛ, ХИЛ-ХИЙЛ, ШҮР-ШҮҮР, ДЭЛ- ДЭЭЛ, ӨР-ӨӨР гэхмэтүгсийгуншижөгөөдбогиноуртэгшгийгялгуулах

б)Харааны,сонсголын,хүртэхүйнэрхтэнүүдийгжигдоролцуулахдасгалхийлгэхньүсэгнүдлэхтогтоохолритустай.Жишээнь,эхлээдүсгүүдийгхайчлаадижлээрньялгуулна.

А О И ИЙ У Ү ҮҮ

У АА ЭЭ Ө Э ОО ӨӨ

И А О Ө У ҮҮ УУ

О Э АА АА ИЙ Э ЭЭ

ИЙ ЭЭ ИЙ ӨӨ Ө УУ А

Дараань“өд”гэхэдордог“ө”,“өөдөс”гэхэдордог“өө”,“үр”гэхэдордог“ү”,“үүр”гэхэдордог “үү” хэмээнасуухад суралцагчидялгажбэлтгэсэн картаас олжөргөнхаруулна.Зөвбуюубурууолсонүсгийгтустусадньялгантавина.Төгсгөлдньхэдэнүсгийгзөвхэдэнүсгийнбурууолсныгтоолно.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

91

ө-өө

¯-¯¯ в) Үзсэн үсэг, тоо, тэмдгийг оролцуулан зурагт өгүүлбэр уншуулна. Энэ ньсуралцагчид уншиж сурч буй сэтгэгдэл төрүүлж урамшуулах, үзсэн үсэг бүрийгхэрэглээндоруулахачхолбогдолтой.Жишээнь,эгшигүсэг,10хүртэлхтоо,асуултынболонанхаарлынтэмдгийгүзээддараахөгүүлбэрийгуншижболно.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

92

Эгшиг үсэг, эгшигт гийгүүлэгчийг үзсэний дараа дараах маягийн өгүүлбэрүүдийгуншижэхэлнэ.

Дарааньданэгшигтгийгүүлэгч,эгшгээсбүтсэнэхуншуулна.

Мал

Манаймалолон.Амбүлээрээмалмаллана.Аавуургабарив.Би малаа өвлөнө. Би малаа олон болгоно. Ноолуурын үнэнэмлээ.

Эмээл

Энэ бол аавын эмээл. Аавын эмээлийн баавар ганган. Минийэмээлийн бүүрэг нам. Ганаа бор морины эмээлийг авав. Өнөрөөалагмориоэмээлээрэй.

5.Насандхүрэгчдийнамьдралынтуршлага,үгийннөөцийгальболохсайнашиглаж,өдөртутмынамьдрал,занүйлтэйньхолбохаргахэрэглэнэ.Жишээнь:

а) “А”үсгийгүзэжбайхад(АЗ, АД, АМ, АТ, АТАА, АЧ, ААШ, АХ, АЛХАА, АР, ААРУУЛ, АЯГА, АЯНГА, АВДАР, АДУУ, АДУУЧИН, АН, АНЧИН, АМЬ, АМЬДРАЛ, АМЖИРГАА, АВХААЛЖ, АВЬЯАС, АЖИЛ, АЖИЛЧИН, АШИГ, АМЖИЛТ, АЧАА, АЧААЛАЛ, АНХААРАЛ, АЛИМАА, АНАР, АРИУНАА)зэрэгүгсийгэхлээднэгнэгээрньуншижөгөөд

-“Аз”гэдэгүгэнд“А”үсэгбайнауу?-“А”богинодуудагдажбайнауу,уртдуудагдажбайнауу

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

93

б) Дараань “А”үсэг аль болохолонорсон өгүүлбэр ( Анар манай ач. Анар арван настай.)өгч“А”үсгийголуулантом“А”,жижиг“А”,урт“А”,богино“А”гэхмэтярилцана.Өгүүлбэрийгуншихадсуралцагчдынүзсэнүсгийннөөцхүрэхгүйбайгаатохиолдолдбагшөөрөөуншижөгнө.

в)Тоглоомтоглоно.

• Суралцагчдыг2багтхуваана.НэгбагньЮу?гэсэнасуултад,нөгөөньХэн?гэсэнасуултадхариулагдах“А”үсгээрэхэлсэнүгальболохолныгхэлнэ.Багшсамбардээрбичнэ.Жишээнь:

Юу? Хэн?арц,

аарц

аав

авга

• Суралцагчдынхэлсэн бүхүгийгсамбардээрбичиждуусаадболзолдтохирохгүйүгсийгдарна.Жишээнь:

Юу? Хэн?

арц,

аарц

ачих

аав

авга

адуу

•Үлдсэнүгсийнтоогбичнэ

Юу? Хэн?

13үг 12 үг

• Тойрогдоторальтэмдгийг(<?,>?=?)тавибалзөвбэ?гэхмэтасуулттавьж,үзсэнцифр,тэмдгүүдийгхэрэглүүлэхболомжбүрийгашиглахыгхичээгээрэй.

13 12• Альбагтүрүүлэхвэ?(дүгнэнэ)• Эцэстньсуралцагчидховорхэрэглэгддэг,зөвбичихэдэргэлзэжбуйүгсийгдэвтэртээ

бичиж авна. Энэ ажлыг гүйцэтгэхдээ дэвтрийн хуудсыг Цагаан толгойн үсгээрдугаарланөдөрбүрнэмжбичсээрсургалтынэцэстхүнбүрөөртөөзориулсанзөвбичгийнтоль,зүйрцэцэнүгийнцуглуулгатайболногэдгийганхааруулаарай.Жишээнь:

ААдсага

Араншин

адис...г.м.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

94

•Энэ тоглоомыг бараг бүх үсгийг бататгах, хэрэглэх явцад хэрэглэж болохбахичээлдхүнбүрийгидэвхитэйоролцуулжнүүрхагаранбиеэбарихыгньбагасгах,бусадтайхамтранажиллажсурах,хурдансэтгэх,үгийнбаялагийгнэмэгдүүлэхачхолбогдолтой.

г) Шинээр үзэж буй буюу бататгаж буй үсгээр эхэлсэн ба уг үсэг олон орсон, гэрбүл, ахуй соёл, зан заншилтай холбоотой онч мэргэн үгс цээжлэх, хуулан бичихдасгалхийлгэнэ.Тэдгээрийгхоёрхуваасанхуудасныхоёрдахьхэсэгтбичүүлэхбасуралцагчидүзээгүй,бичижчадахгүйүсэгбайгаатохиолдолдэхнийудаадцээжилжбайгааддарааньбичнэ.Жишээнь:

А

Адсага

Араншин

адис...г.м.

Аавынүгалт,ээжийнүгэрдэнэАавээжгэсээрхэлээсурдаг,А,БгэсээрэрдэмсурдагАавньхэлж,хүүньдагадагАагтайцайалжаалтайлна,аятайүгсэтгэлзаснаАмгэжалт,ажилгэжгуульАмбардам,гуяшалданАмнаасүггарна,ажлаасухаангарнаАдууныхаахэрээрисгэрч,амныхаахэрээрбур

1.Цифртаниулах,үйлдэлхийх,тоожиших,хувьолох,тоонымашинаартооцоохийхзэргийгнасандхүрэгчдийнмэдлэг,туршлагадтулгуурланэрчимтэйхөгжүүлнэ.

2.Эдгээрөгүүлбэрүүдэдхэдэнтомүсэг, хэдэнцэг байна, яагаад?Эдгээрүгсторсонүсгүүдийгтоолонжишиж,тохирохтэмдгийгтавь.Та1минутад30үсэгбичижбайна,3минутадхэдийгбичихвэ?Төрөлххэлний“Цагаантолгой”-нүсгийнхэдньэгшиг,хэдньгийгүүлэгчвэ?г.м.тоогхасах,нэмэх,үржүүлэх,хуваахүйлдэлхийлгэхявцадэххэлниймэдлэгийгбайнгахэрэглэждавтана.

3. Уг сэдвийг заахдаа загвар, алгоритмийн дагуу ажиллах, бүтээлчээр өөрчлөх,баяжуулах,биедаангүйцэтгэхаргыгшатдарааланхэрэглүүлсээрсуралцагчидсурахаргаэзэмшүүлэхэдиханхаарна.Жишээнь:

а.Анаргулийннамтрыганхааралтайуншаарайб.Намтраабичээрэй

Намтар

Намайг Анаргуль гэдэг. Би 26 настай. Баян-Өлгийаймгийн Цэнгэл суманд төрсөн, луу жилтэй. Нөхөрхоёрхүүхэдтэйгээамьдардаг.Дуртайхоол:каз,дуртайөнгө:цагаан,саарал,сонирхдогзүйл:казак үндэснийуранхатгамал.Хэлэхдуртайүг:-“Аавын сургаал алт, ээжийн сургаал эрдэнэ”МинийхүүСайлауирэхжилсургуульд орно. Хүүгээ сургуульд орохоос өмнө бибичигсайнсурахааршийдсэн.

в.СултанМуратанкетаахэрхэнбөглөснийганхааралтайхараарайг.Анкетаабөглөөрэйг.м.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

95

АнкетОвог,нэр: СултанМуратТөрсөнон,сар,өдөр 1985.10.25Жил ҮхэрТөрсөнгазар Баян-ӨлгийаймгийнЦэнгэлсум

Иргэнийүнэмлэхийндугаар БӨ0056475

Бүртгэлийндугаар ЧП85102521

Амбүлхэд,хэнхэнхаанаюухийдэг

Амбүл-4,эхнэрАнаргульмалчин,хүүСайлау 5 настай гэртээ байдаг, охинХарлыгаш2настаймөнгэртээбайдаг.

Эрхэлдэгажил МалчинДуртайхоол,унд бесбармак,сүүтэйцайДуртайөнгө ХарСонирхдогзүйл Малмаллах,анагнахХэлэхдуртайүг Шүдньургамагц,махыгбүүзажилжөг

Дээрх маягийн даалгаврыг нэлээд хийлгэсний дараа мэдлэг туршлагаа ашиглан,өмнөхөөс илүүг эрж хайх, баяжуулах даалгавар гүйцэтгэнэ. Тухайлбал, суралцагчөөрийнхөө гурван үеийн авга, нагацын талынхнынэрийгмэддэг байж болно.Харинцаашньэржсураглахшаардлагатайболногэжүзвэлбэлэн,гүйцэдзагварбишгүйцээх,үргэлжүүлэхзагварөгнө.Жишээнь:

Угийн бичиг

Хэрэглэгдэхүүн

• ГүндэгмааД.,БаттогтохД.,ЧулуунцэцэгО.,Билгийннүд-1,УБ.,2003(монгол,казакхэлдээр)

• Гүндэгмаа Д., Наранцэцэг Ц.,Монгол хэл УБ., 2005 (бага боловсролын дүйцсэнсургалтынсурахбичиг)

Ээж-МерейАав-Казий

Нагацөвөө.................

Авгаөвөө.................

Анаргуль

Авгаэмээ.................

Нагацэмээ.................

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

96

Дэд сэдэв

Агуулга

Мэдлэг Чадвар Хэрэглээ

Эрү

үл б

ие

Хувийн эрүүл ахуй:- Амны хөндийн эрүүл ахуй- Арьс, үс, хумс, гар хөлний

арчилгаа- Хувийн ариун цэврийн

хэрэгслүүд- Гоо сайхны болон ариун

цэврийн хэрэгслийн сонголт- Сүү, хүнсний ногоогоор

бүрхэвч, түрхлэг хийх арга- Хувцас сонголт, хэрэглээ- Эмийн зөв хэрэглээ- Архи, тамхины хор- Дам тамхидалт, түүний үр

дагавар

- Шүдээ арчлан хамгаалах- Арьс, үснийхээ онцлогт

тохирсон гоо сайхны бүтээгдэхүүнийг зөв сонгож, хэрэглэх

- Сүү, өндөг, хүнсний ногоо зэргийг гэрийн нөхцөлд ашиглан арьс, үсээ арчилж сурах

- Хувийн ариун цэврийн хэрэслээ зөв сонгож, арчилж, ашиглах

- Биеийн болон улирлын онцлогт тохируулан хувцаслах

- Эмийн заавар, хүнсний барааны шошго унших, зөв хэрэглэх

- Архи, тамхинд зарцуулах үр ашиггүй зардлыг тооцох, эрүүл мэндэд үзүүлэх хор уршгийг ойлгох, тайлбарлах, бусдыг хордуулахгүй байх

- Шүдээ тогтмол зөв угаах, арчилах

- Гоо сайхны бүтээгдэхүүнийг зөв сонгож, хэрэглэдэг байх

- Биеэ арчилж, ариун цэврийг тогтмол сахих

- Хувийн ариун цэврийн хэрэгслээ бусадтай сольж хэрэглэхгүй байх

- Биеийн онцлог, тодорхой нөхцөл байдалд тохируулан хувцаслах

- Хорт зуршлаас татгалздаг байх

- Хорт зуршлын талаар өөртөө болон бусдад шүүмжлэлтэй ханддаг байх

- Бусдыг архи, тамхинаас гарахыг уриалдаг, биеэрээ үлгэрлэдэг байх

Хооллолт:- Уламжлалт хоол хүнс сүү,

махан бүтээгдэхүүн- Хоол хүнс гэрийн нөхцөлд

бэлтгэх арга (айраг, ааруул, мойлтой тос, ээзгий, цөцгий, арвайн гурил, борц, каз, бесбармак г.м.)

- Хоол хүнсний зохилдлого, бие махбодид хэрэгцээтэй эрдэс бодис

- Хоол хүнсний найрлага, тэжээллэг чанар

- Хүнсний бүтээгдэхүүний сонголт, аюулгүй байдал ба хадгалалт

- Зөв зохистой хооллолт- Хооллолттой холбоотой

эмгэгүүд (хоолны хордлого, хоолны дуршил буурах, хэт идэх г.м.)

- Үндэстэн, ястны хэрэглэж ирсэн уламжлалт хоол, хүнсийг боловсруулах, бэлтгэх

- Хүнсээ зөв хадгалах- Өрхийн 7 хоногийн

хоолны цэс гаргах, нэр төрлийг олшруулах

- Боломжоо ашиглан амт, чанартай хоол хүнс бэлтгэх

- Хүнсний зүйл худалдан авах жагсаалт гаргах, мөнгөө урьдчилан төлөвлөж, тооцох

- Өрхийн хоол хүнснээс хэмнэж болох зардлыг тооцох

- Хүнсний бүтээгдэхүүнийг зөв сонгох, хадгалах

- Буруу хооллолтоос үүсэх сөрөг үр дагаврыг тайлбарлах, урьдчилан сэргийлэх

- Үндэсний хоол хүнсийг дээдлэх, бэлтгэн боловсруулах уламжлалыг хадгалах, хөгжүүлэх

- Хүнсний бүтээгдэхүүн сонгохдоо хугацааг харж занших

- Зөв зохистой хооллох дэглэм баримтлах

- Эрүүл мэндээ хамгаалах зорилгоор зарим хоолноос татгалзах

Хөдөлгөөн:- Хөдөлгөөний ач холбогдол- Эрүүл мэндэд чиглэсэн

дасгал хөдөлгөөн- Нар, ус, агаараар биеэ

чийрэгжүүлэх арга зам

- Эрүүл, чийрэг байх, гоо сайхнаа хадгалахад чиглэсэн дасгал хөдөлгөөнийг сонгож, хэрэглэх

- Дасгал хөдөлгөөний ач холбогдлыг бусдад тайлбарлах, сурталчлах

- Биеэ чийрэгжүүлэх аргуудыг эзэмших

- Өөрт тохирсон дасгал хөдөлгөөнийг сонгох, зөв гүйцэтгэх талаар зөвлөгөө авдаг байх

- Дасгал хөдөлгөөнийг хийж хэвшсэн байх

- Бие бялдрын үндсэн үзүүлэлтээ хянаж, хэвийн байлгахад анхаардаг байх

- Дасгал хөдөлгөөний ач холбогдлыг бусдад сурталчилдаг байх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

97

Гэр

ахуй

н эр

үүл

орчи

н

- Гэрорныболонажлынбайрныариунцэвэр

- Агааржуулалт- Гэрэлтүүлэг- Тоосжилтоосүүсэхөвчин- Бохироосүүсэххалдварт

болонхалдвартбусөвчин- Ахуйносолгэмтэл- Ариунцэврийнбодис,

хэрэгслүүд

- Гэртээбуюуамьдарчбуйгазраацэвэр,эрүүлорчингбүрдүүлэхаргадсуралцах

- Гэрорнооагааржуулжбайх- Гэрэлтүүлгийгзөвхэрэглэх- Тоосноосүүсдэгөвчнөөс

урьдчилансэргийлэхаргыгэзэмших

- Бохироосүүсэххалдварт,халдвартбусөвчнөөсурьдчилансэргийлэхаргыгэзэмших

- Ахуйносол,гэмтлээссэргийлэхаргазамыгэзэмших,анхнытусламжүзүүлэхаргабарилдсуралцсанбайх

- Ариунцэврийнбодисыгсонгож,зааврындагууаюулгүйхэрэглэх

- Амьдарч,ажиллажбуйгазартаацэвэр,эрүүлорчинбүрдүүлэх

- Өдөрболгонцэвэрагаароруулах

- Байгалийнгэрэл,гэрэлчийдэнгзөвашиглах

- Өдөрболгонамьдарчбуйгэрийхээтоосыгарчих

- Ариунцэврийнбодисуудыгзөвсонгож,бохирорчиндцэвэрлэгээгтогтмолхийх

- Ариунцэврийнбодисынзааврыгчандлансахих

- Ахуйнослоосөөрийгөөболонгэрийхнийгээсэргийлэх

- Ахуйнослынүеданхнытусламжүзүүлэхэдшаардлагатайэм,багажхэрэгслийгтогтмолбайлгаж,шаардлагатайүедхэрэглэх

Үнэлгээ• Өөрийн эрүүл мэндийг хамгаалахын ач холбогдолыг мэдэж, ойлгосноор

бусдад цэгцтэй ярьж тайлбарлах, урьдчилан сэргийлэх аргыг хэлэх. Энэталааргарсангарынавлага,ном,хэвлэмэлматериалыгунших

• Ариунцэврийнхэрэглэл,ооэнгэсэгнийзааврыгуншижхэрэглэх• Хувцсандээрхтэмдэгтийгуншижзааврындагууарчлах• Эмийнзааварунших• Хоолхийхжорунших,түүнийдагуухийх• Хүнснийбараанышошгоунших,хүчинтэйхугацаагхарах• Хоолныдуршилбуурах,хэтихидэх,хоолныхордлогынэмгэгүүдийгнэрлэх,

сэргийлэхаргыгхэлэх.Энэталааргарсанхэвлэмэлматериалунших• Хоолондорохматериалынорцбодох• Хөдөлгөөн,дасгалынталаарбичигдсэнзаавар,зөвлөгөөгунших• Бусдад хөдөлгөөний ач холбогдол, нар, ус, агаараар биеэ чийрэгжүүлэх

аргыгхэлэх• Өөрттохирсонбиеэчийрэгжүүлэххөтөлбөрбичих• Гэр орон, ажлын байрны ариун цэвэр, агааржуулалт, гэрэлтүүлэг хүний

эрүүлмэндэдямарачхолбогдолтойгярих• Харшилөвчинюунаасүүсдэг,хэрхэнурьдчилансэргийлэх,туссанүедавах

аргахэмжээнийталаарярих• Бохироос үүсэх халдварт болон халдварт бус өвчнүүдийг нэрлэх, илрэх

шинжтэмдгүүдийг,авахаргахэмжээгхэлэх• Ахуйносолгэмтлийнүеданхнытусламжүзүүлэхаргуудаасхэлэх• Гэрорнынөхцөлдхортоншавьжустгахэнгийнаргааснэрлэх• Ахуйнхэрэгсэл,бодисыгзөвхэрэглэхзаавар,тэмдэглэгээгунших

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

98

Арга зүй: Хөтөлбөрийгхэрэгжүүлэхэдтанхимынбусхэлбэрзонхилохтултанхимынбуюузайны сургалтын төрөл бүрийн хэлбэрүүдийг ашиглаж болохоос гадна суралцагчидбие даан судлах, гэр орны гишүүд, ойр дотныхонтойгоо хамтран ажиллах бүтээлчаргуудыг сонгож хэрэглэх нь зүйтэй. Сургалт эхлэхийн өмнө багш суралцагчийнэрүүл мэндийн талаарх мэдлэгийн түвшинг тогтоож, мэдээлэл авах хэрэгцээнийсудалгааг гаргасан байна. Эрүүл мэндийн сургалтыг бичиг үсгийн боловсрол олгоханхан, дунд, гүнзгийрүүлсэншатны үед янз бүрийн хэлбэрээр давхар явуулж болно.Тухайлбал,уншижсурчбуйхүнтусбүртшаардлагатаймэдээллийгньтекстхэлбэрээруншуулах. Түүнийг хуулж бичүүлэх, тухайн сэдвээр ярилцлага зохион байгуулж хэляриагхөгжүүлэх,тооцоолонбодохболомжтойсэдвүүддээртоободуулах.Жишээлбэл,өгөгдсөнэрүүлмэндийнсэдэвтэйтекстыгзааврындагууунших,хурданунших,утгатхэсгээрунших,голтүлхүүрүгийндоогуурзурах,хосооруншихг.м.аргуудыгхэрэглэжболохюм.Сургалтынявцадуншихаасгаднаэхтэйажиллахаргабарилыгхөгжүүлэхньмашчухал.Жишээлбэл,эхийгуншаадахуйннөхцөлдбохироосүүсэххалдвартболонхалдвартбусөвчнийталаартэмдэглэлхийжбичээрэй,халдвартөвчнийүедилрэхшинжтэмдэгүүдийг жагсаан бичээрэй. Тухайн өвчний шинж тэмдэг илэрсэн үед та хэндхандахвэ?г.м.цаашньажиллажболно.Иймээссургалтзохионбайгуулахдаасургалтынтөрөлбүрийнидэвхтэйаргуудыгөргөнхэрэглэжсуралцагчдыноролцоондтулгуурланявуулбалилүүүрдүнтэйболно.Жишээ,тохиолдлыгсуралцагчдааргаргууланхамтранярилцаж, гарц хайж, үр дүнд хүрсэн байдлаар зохион байгуулна. Эрүүл мэндийнсургалтыгбичигүсгийнболовсрололгохявцадзохионбайгуулахдааангидоторхнөхцөлбайдлыгзөвтооцоолж,багшхэлэхүг,өгүүлбэрээбодож,бодлогогүйавсанжишээхэннэгэн суралцагчийг эвгүйбайдалдоруулахгүйбайх талаарнарийн тооцохнь зүйтэй.Эрүүл мэндийн сургалт явуулахад суралцагчдын дунд бие биенээ хүндэтгэх, итгэхдулаануурамьсгалыгбүрдүүлэхньчухалбайдаг.

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг - 2.2. АМЬДРАХ, АЖ ТӨРӨХ УХААН

Хүлээгдэж буй үр дүн:- Өөртөө итгэлтэй ба итгэлгүй зангийн онцлогт үндэслэн өөртөө дүгнэлт хийн,өөртөөитгэхитгэлээсайжруулах

- Сэтгэлийн хөдөлгөөнөө мэдрэх, хянах, зохицуулах чадвартай болж стрессгүйамьдралынхэвмаягийгэрхэмлэх

- Аливааасуудлыгтодорхойлж,зөвшийдвэргаргах- Ном,сонин,мэдээллийнхэрэгслээсхарилцааныталаархмэдээ,мэдээллийгуншин,ойлгож,амьдралдаахэрэглэх

- Төлөвлөлтхийж,зорилгодоохүрэххэрэгсэлболгонашиглах

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

99

Дэд сэдэв


Өөр

төө

итгэ

х ит

гэл

• Өөртөөитгэхитгэл

• Өөртөөитгэлтэйболонитгэлгүйзангийнонцлог

• Итгэлтэйхарилцааныаргабарил

• Өөртөө итгэлтэй болон итгэлгүйхүний жишээг унших, эргэцүүлэх,санаабодлооилэрхийлэнярих

• Өөртөөитгэлтэйбаитгэлгүйзангийнонцлогийг харьцуулан давуу ба султалыгялгах

• Онцлог,давууталааилэрхийлэх• Итгэлтэй харилцааны арга барилдсуралцах,турших

• Сэдэвтэй холбоотой зүйр цэцэн үголжутгыгтайлбарлах,цээжлэх

• Өөртөө итгэлтэй эсэхээтодорхойлох

• Өөрийн онцлог, давуу талаамэдрэх,өөрөөрөөбахархах

• Итгэлтэй харилцааныалхмуудыг мөрдөхийгэрмэлзэх

• Боловсролын хэрэгцээгухаарах, боловсролоодээшлүүлэх чадвартайгэдэгтээитгэлтэйбайх

• Санаа бодлоо чөлөөтэйилэрхийлэх

• Өөртөө болон бусдад итгэл,урам өгөх үгийг хэлэх,зөвлөх,сурсанзүйрцэцэнүг,сургаалүгашиглах

Сэт

гэли

йн х

өдөл

гөөн

• Сэтгэлийнхөдөлгөөнийхэлбэрүүд

• Стресс,түүнийгүүсгэгчхүчинзүйл

• Стрессийнтөрөл• Эерэг,сөрөгсэтгэлийнхөдөлгөөнийүзүүлэхнөлөөлөл

• Стрессээссэргийлэх,бууруулахарга

• Сэтгэлийнхөдөлгөөнийхэлбэрүүдийнталааржишээгунших,эргэцүүлэх,санаабодлооилэрхийлэх

• Сэтгэлийнхөдөлгөөнийхүнийэрүүлмэнд,сэтгэлсанаа,занүйлдүзүүлэхнөлөөллийгтайлбарлах

• Стресс,үүсгэххүчинзүйл,илрэхшинж,сөрөгүрдагаврыгтодорхойлох,бичих

• Дуу,шүлэг,зохиолдахьдүрийнсэтгэлийнхөдөлгөөнийгтодорхойлох

• Сэтгэлийнхөдөлгөөнөөхянах,стрессээсөөрийгөөхамгаалахаргадсуралцах

• Сэтгэлийнхөдөлгөөнөөхянах,зохицуулахадтуслахзөвлөмж,санамжиданхааралхандуулан,ижилтөстэйнөхцөлдхэрэглэжтурших

• Тохирохсайнаргаасонгонстрессээссэргийлэх,стрессторсонтохиолдолдбууруулах

• Өөрийнболонбусдынсэтгэлийнхөдөлгөөнийгойлгох,эерэгээрнөлөөлөх

• Аливааасуудалдамарханэмзэглэхгүй,гуниглахгүйбайх

• Хэрэгцээтмэдээллээбусдадтүгээх,саналсолилцох

Ший

двэр

•Шийдвэр,түүнднөлөөлөххүчинзүйлс

•Шийдвэргаргаххэлбэрүүд

•Шийдвэргаргахалхмууд

•Шийдвэрийнүрдагавар,давуубасултал

• Эрсдэл

•Шийдвэр,түүнийхэлбэрүүд,үрдагавар,давуубасулталыгялгах

•Шийдвэргаргахалхмуудынталаарунших,голзүйлийгтэмдэглэжбичих

• Нэгасуудалсонгон,шийдэхболомжийгалхамбүрээрбичих

• Сөрөгүрдагавартайятгалгаастатгалзажсурах

• Сэдэвтэйхолбоотойзүйрцэцэнүг,үлгэр,уранзохиолунших,ашиглах

• Аливаамэдээлэлдөөрийнбайрсууринаасшүүмжлэлтэйхандах

•Шийдвэргаргахалхмуудыгбаримтлах,асуудалтайхолбогдоххууль,дүрэмсудлах,хариуцлагатайхандах

• Бусдыншийдвэртхүндэтгэлтэйхандах,өөрийнүзэлбодлыгтулгахгүйбайх

• Хувийнамьдралынболонороннутгийнасуудлыгшийдэхэдидэвхтэйоролцох

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

100

Хар

илца

а•Мэндлэх,хүндлэх,талархахёс

• Харилцаа,түүнийтөрөл

• Харилцаанаасүүсэхүрдагавар

• Хэлнийхарилцаандэерэг,сөргөөрнөлөөлөххүчинзүйлс

• Бусдадтаалагдах,эстаалагдахынучрыгмэдэх,тайлбарлах

• Бусдыгөөрөөсөөтүлхэхээсурьдчилансэргийлэхаргадсуралцах

• Бусдыгхүлээцтэйсонсох,харилцагчааойлгох,эелдгээртатгалзах

• Буруухарилцаанаасгарчболохсөрөгүрдагавраасурьдчилансэргийлэх

• Эххэлээрээзөвболовсонхарилцах,уламжлалтмэндчилгээ,ёслолхүндэтгэлийнүгхэллэгээссуралцах

• Хүмүүстэйзөвболовсонмэндлэх,харилцах

• Сургалтынявцадэзэмшсэнмэдлэгчадварааамьдралдаахэрэгжүүлэх

• Хүндэтгэл,ерөөлийнүгийгхэрэглэж,этгээд,бүдүүлэг,албархаг,харь,сулүгзэргийгхэрэглэхгүйбайх

Төл

өвлө

лт

• Цаглабар(календарь)

• Өдрийндэглэм• Цагашиглалт• Хувийнзохионбайгуулалт

• Ойрынбаирээдүйнтөлөвлөгөө

• Цагхугацааныхэмжүүр,цаглабарашиглах

• Төлөвлөлтийнжишээ,баримтсудлах,дүншинжилгээхийх

• Төлөвлөхболонтөлөвлөхгүйбайхындавуубасулталыгялгах

• Өдөртутмынбаирээдүйнтөлөвлөгөөнийялгааггаргах

• Цагаазохицуулж,ирээдүйгээтөлөвлөжсурах

• Сэдэвтэйхолбоотойзүйрцэцэнүгсийнутгыгтайлбарлах

• Цагийнүнэцэнийгмэдрэх,цагийгүрдүнтэйөнгөрөөх,хэрэгцээтзүйл,бичигүсэгсурахадцаггаргах

• Өдөртутмынажлаатөлөвлөх,хугацаандньбиелүүлэх

• Ирээдүйнтөлөвлөгөөгөөгаргах,түүндхүрэхэдтулгарахбэрхшээлийгтодорхойлох,давахаргазамыгэрэлхийлэх,шантралгүйхэрэгжүүлэх

• Хэрэгцээтмэдээллээбусадтайхуваалцах

Бүтэ

элч

сэтг

элгэ

э

• Бүтээлчбахэвшмэлсэтгэлгээнийонцлог,ялгаатайтал

• Бүтээлччадвараадээшлүүлэхарга

• Бүтээлчбахэвшмэлсэтгэлгээнийонцлог,давууталыгялгах,тайлбарлах

• Амьдралдтохиолдожбайсанжишээндүндэслэнсанаабодлоосолилцох

• Бүтээлчсэтгэлгээгхөгжүүлэхаргадсуралцах,амьдралахуйдаатурших

• Сэтгэлгээгээхөгжүүлэхдасгалажиллах,өөртөөдүгнэлтхийх

• Өөрийгөөболонхүүхэд,дүү,найзнараахөгжүүлэхийгэрмэлзэх

• Амласнаабиелүүлдэг,тэвчээрзориггаргадагбайх

• Хүсэлзорилгообиелүүлэхийнтулдбусдаастусламжавах

• Хувийнболонолоннийтийнажилдидэвхсанаачлагатайоролцох

Үнэлгээ:

Үнэлгээ нь нэг талаас суралцагчдын чадвар эзэмшилт, ахиц, нөгөө талаассургалтынхөтөлбөрийнхэрэгжилтийгхаруулахүзүүлэлтюм.Сургалтынэхэнд,явцад,төгсгөлдсуралцагчдынмэдлэг,чадварынтүвшингтогтоохньбагш,суралцагчдынальалиныхувьдсургалтынүйлажиллагаагчиглүүлэхудирдамжболно.

Суралцагчдын өөрийн үнэлгээ, стандарт бус үнэлгээний хэлбэрийг сургалтын явцадашиглах нь илүү тохиромжтой. Өөрийн үнэлгээ нь суралцагчийг идэвхжүүлэх нэгхөшүүрэгбөгөөдтэднийгсурахүйлажиллагаагаахянах,уламсайжруулахэрмэлзэлтэйболгоно.Суралцагчдынөөртөөөгсөнүнэлгээгбагшнарзаавалтооцожбайхньчухал.

Сургалтын явцын үнэлгээ хийхдээ сургалтын үйл явцыг хянах, багш, суралцагч, гэрбүлийнгишүүд,бусадхүмүүсийгүнэлгээнийажилдтатаноролцуулж:

- ажиглалтхийх- тэмдэглэлхөтлөх- суралцагчидтайярилцах- гэрбүлийнгишүүдтэйярилцах- сургах-сурахүйлажиллагааныүрдүнгхянах

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

101

- суралцагчдынтүвшингтогтоох- суралцагчдынбүтээлийнсанбийболгох- суралцагчдын өдөр тутмын амьдралд гарч байгаа өөрчлөлт, ахицыг

ажиглалтынаргаардүгнэжүнэлгээөгөхзэрэгхэлбэрийгашиглажболно.

Сургалтынүрдүнгдээшлүүлэх зорилгоор а) сургалтынявц, б) суралцагчдынчадварэзэмшилтийнбайдлыгажигландараахзагвараартэмдэглэлийгхөтөлнө.

а)СургалтынявцыгажиглантэмдэглэлхөтлөхзагварБАГШИЙНТЭМДЭГЛЭЛ

Сэдвийн нэр: ...Аж төрөх ухаан...

№ Дэдсэдэв Сар/өдөр Үндсэнүйлажиллагаа Тэмдэглэл

1 Өөртөөитгэхитгэл X/11

“Өөртөөитгэхитгэл”сорилоорсуралцагчидөөрсдийгөөтодорхойлов.Суралцагчдыгбагтхуваариланялгаатайномныагуулга,даалгаваражиллуулав.

Багбүрөөрдаалгавархийж,үрдүнгярилцсанньбагахугацаандихмэдээлэлсолилцохболомжолгов.

2 Сэтгэлийнхөдөлгөөн X/12

б)Суралцагчдынчадварэзэмшилтийнбайдлыгтэмдэглэхзагвар

Дэдсэдвийннэр,эзэмшихчадвар

Суралцагчийннэр

Өөртөөитгэхитгэл Сэтгэлийнхөдөлгөөн

Жиш

ээгуншинсанаа

бодлооилэрхийлэх

Өөртөөитгэлтэйбаитгэлгүйзангийн

онцлог,давуубасулталыгялгах

Өөрийнонцлог,давууталаа

илэрхийлэнхэлэх

Итгэлтэйхарилцааны

аргабарилд

суралцах

Зүйрцэцэнүгийнутгыгтайлбарлах,

цээжлэх

Ариунболд X/3 X/5 X/10 + + + + + + +

Анхцэцэг + + + + + + + X/5 X/20

...

Энх-Оргил + X/4 + X/15 + XI/5 + + X/20 +

Тайлбар: Суралцагч тухайн чадварыг хугацаандаа эзэмшсэн бол хүснэгтэд үүнийг “+”-ээр, хугацаа хоцорч эзэмшсэн бол хугацааг нь бичиж тэмдэглэнэ.Тэмдэглэлээ чанартай, бодитой хөтлөх нь багш арга зүйгээ шинэчлэн хөгжүүлэх,суралцагчдад зөвлөгөө өгөх, чиглүүлэх, улмаар сургалтын хөтөлбөрөө сайжруулахүндэслэл судалгаа болно.Тухайлбал, суралцагчАриунболд эхэндээ чадвараа хугацаахоцорчэзэмшижбайснаадараагийндэдсэдвээсэхлэнхугацаандааэзэмшижбайгааньтухайнсуралцагчахижбайгаагхаруулна.ХаринАнхцэцэгийнхувьдэхнийдэдсэдвийнчадварыгхугацаандааэзэмшсэнболдараагийндэдсэдвээсхоцорчбуйньажиглагдажбайна.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

102

Түүнчлэнхүснэгтээбаганындагууажиглаж,альсэдвийнямарчадварыгсуралцагчдынхэдэнхувьньэзэмшсэнбайгаагтодорхойлж,сургалтынхөтөлбөр,сэдвийнболовсруулалт,хэрэгжилтийнталаарүнэлгээдүгнэлтөгч,үүндтулгуурланхөтөлбөрөөсайжруулахньзүйтэй.Бүхсуралцагчийнчадварэзэмшилтийгнэгцагийнхичээлдээрилрүүлэхамаргүй.Иймд багш хичээл бүр дээр чадварыг илрүүлэх боломжит үйл ажиллагааг төлөвлөнзохион байгуулж, сургалтын явцад суралцагчдын хийж байгаа үйл, үйлдэл, хийсэнбүтээлээрээилэрхийлсэнсанаа,саналбодлооүгээр,үйлхөдлөлөөрилэрхийлжбайгаабайдал,аливааюмандхандажбайгаахандлагазэргийгмашгярхай,мэдрэмжтэйажиглаххэрэгтэй.Тухайнчадварыгэзэмшсэнньтодорхойсуралцагчийгхувьдтэмдэглэлдээ“+”-ийг бичнэ. Ажиглах явцад нэмэлт дэмжлэгшаардлагатай суралцагчдад багш тусалжзөвлөнө. Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн үр дүнг дээрх загвараар үнэлснээр дараагийнсэдвийгсудлахболомжтойэсэхийгтодорхойлно.

Суралцагчдын эзэмшсэн мэдлэг, чадварыг илрүүлэх даалгаврын жишээ:Багшсургалтынхөтөлбөрөөболовсруулахдаасуралцагчдынэзэмшсэнчадварыгилрүүлэхдаалгаврын жишээг урьдчилан боловсруулсан байна. Тэгээд сургалтын эхний үйлажиллагаанаасэхлээдлбагшсуралцагчдыгажиглантэмдэглэлхөтөлнө.Суралцагчдынэзэмшсэн мэдлэг, чадварыг илрүүлэх шалгуур, түүнд харгалзах даалгаврын жишээг“Өөртөөитгэхитгэл”дэдсэдвээржишээлэнүзүүллээ.Энэхүүсэдвийнхүрээндэзэмшихчадварыгхөтөлбөрболондээрхб)хүснэгтэдтодорхойлснооравсанбөгөөддаалгаврынжишээгболовсруулахдааАмьдрахухаан сургалтынхөтөлбөр (2008, хуудас5-15)-ийгашиглав.

Эзэмших чадвар Шалгуур (илрүүлэгч) Даалгаврын жишээ

Жишээгуншин,санаабодлооилэрхийлэх

Өгсөнэхийгуншижбуйбайдал

8дугаархуудасны“Би чамайг хамгаална”эхийгуншаарай.(Багш эхийн 1-3 өгүүлбэрийг суралцагчид ээлж дараалануншихаарзохицуулжболно.)

Асуултадхариулж,санаабодлооилэрхийлжбуйбайдал

“Би чамайг хамгаална” эх дэх дүрийн талаар дараахасуултадхариулаарай.

• Сугаряагаадиймхэрэгүйлдэхболсонбэ?• Сугар,Төрөө2ямарзантайхүүхдүүдвэ?• Ямарүеднайзуудбиебиенийхээүгэндорохёстой

вэ?• Төрөөөөртөөитгэлтэйхүнмөнүү?Яагаад?• ТанытаниххүмүүсдоторСугар,Төрөөшигзантай

хүнбийюу?• Энээхээсямарсургамжавчболохвэ?Саналаахэлнэ

үү.

Өөртөөитгэлтэйбаитгэлгүйзангийнонцлогийгхарьцууландавуубасулталыгялгах

Өөртөөитгэлтэйбаитгэлгүйзангийнонцлогийгхарьцуулануншиж,давуубасулталыгнэрлэжбуйбайдал

Өөртөө итгэлтэй ба итгэлгүй зангийн онцлогийн талаартовч мэдээлэл (хуудас 9)-ийг уншиж 8 төрлийн онцлогбүрээрдавуубасулталыгхэлнэүү.

Эхдэхдүрүүдийгдээрхонцлогуудааршинжиж,өөртөөитгэлтэйэсэхийгтогтоожбуйбайдал

“Батаахүүяагаадганцаардсанбэ?”,“Бичамайгхамгаална”эх дэх Батаа, Сугар нарыг дээрх онцлогуудаар шинжиж,өөртөөитгэлтэйэсэхийгньтогтооноуу.

Өөрийнонцлог,давууталааилэрхийлэх

Өөрийнонцлог,давууталаатодорхойлонбичижбуйбайдал

Загварыг ажиглан өгүүлбэрийг гүйцээж бичнэ үү (хуудас12).• Минийамжилтбаүйлажиллагаа.................• Минийитгэлүнэмшил,зорилго....................• Минийитгэлбаэрхмэдэл............................• Минийшийдвэрбахариуцлага....................• Минийхарилцаа,байрсуурь........................• Минийхосгүйталууд.....................................• Минийорчинбаби........................................• Минийоронзай.............................................

Өөрийнонцлог,давууталааилэрхийлэнхэлжбуйбайдал

Дээрх даалгавар дахь өгүүлбэрийг гүйцээж бичсэнээдэлгэрүүлэняринауу.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

103

Итгэлтэйхарилцааныаргабарилдсуралцах

Санаабодлоотөвлөрүүлэнүгээбодожхэлжбайгааэсэх

Сонгосонсэдвээрярилцах,үйлгүйцэтгэхявцад,сургалтынбусцагаарсуралцагчидхосхосоороо,суралцагчбагштай,эсвэл суралцагч танил боловч дотно биш хүнтэй, эсвэлсуралцагчтанихгүйхүнтэйхарилцахявцыгбагшажигланөгсөншалгуураар тухайн суралцагч итгэлтэй харилцааныаргабарилдсуралцажбуйэсэхийгилрүүлжболно.

ЦэхсуужбуйэсэхЯрилцагчааөөртөөхандуулжбуйбайдалЯрилцагчийнхааөөдөөсхаржбайгааэсэхҮгээсонсогдохоортодхэлжбуйэсэх

Зүйрцэцэнүголж,утгыгтайлбарлах,цээжлэх

Зүйрцэцэнүгсийголж,утгыгтайлбарлажбуйбайдал

• Дараахзүйрцэцэнүг,хэлцүгсийнутгыгтайлбарланауу.Бусдынэрхээржаргаснаасөөрийнэрхээрзовсонньдээр.Эзэнхичээвэлзаяахичээнэ.Зорилгогүйхүнэлсэндшингэсэнустайадил.ӨөртөөэзэнбайхБусдадтолгойгоомэдүүлэх

• Эдгээрээсгаднасэдэвтэйхолбоотойямарзүйрцэцэнүгийгмэдэхвэ?Бичиж,утгыгтайлбарланауу.

Зүйрцэцэнүгийгцээжлэнхэрэглэхбайдал

• Цээжилсэнзүйрцэцэнүгсээбичнэүү.• Батаахүүгийнамжилтадхэлцболонзүйрцэцэнүгсээс

альньтохирохвэ?Сугарынхувьдальньтохирохвэ?

Арга зүй: Сургалтыг тухайн сумын АББ-ын багш хариуцан зохион байгуулах бөгөөдсургалтынявцадтухайнсэдвийгмэдэхмэргэжлийнхүмүүс,энэчиглэлээрмэргэшсэн,туршлагажсанороннутгийниргэд,ЕБС-ийнбагштайхамтарчболно.Сургалтад:

- Багшлахонол,аргазүйгхослонхэрэглэх- Танхимынболонтанхимынбуссургалтынарга,хэлбэрүүдийгашиглах- Танхимынбуссургалтынүедсургалтынагуулгыгбиедаанэзэмшүүлэхэдбагш

анхаарч,явцадньхяналттавьжажиллах- Зүйрцэцэнүг,хэлцхэллэг,оньсоготаавар,үлгэр,тууль,сургаалүгүүдийгсэдэв,

агуулгабүрттусганашиглах - Өгөгдсөнсэдвүүдтэйхолбоотойжишээ,баримттанилцуулах- Насанд хүрэгчдийн амьдралын туршлага, үгийн нөөцийг аль болох сайн

ашиглаж,өдөртутмынамьдрал,занүйлтэйньхолбохаргахэрэглэх- Ялангуяаамьдрахухаантайхолбоотоймэдлэгньсуралцагчдынбодитамьдралтай

хэрхэнуялдажбайгааталаартэднээряриулах,эхбичүүлэх- Суралцагчдынбодолсанаагсонсох,оролцоогдэмжих(сэдэлүүсгэх)- Оролцогчийгтанинмэдэх(сонирхол,чадамжийгтодорхойлох)- Хөдөлгөөнттоглоомынаргуудхэрэглэх- Эрэнхайх,цуглуулах(судалгааныарга)- Суралцагчаар дамжуулан гэр бүлийн бусад гишүүд, иргэдэд сурсан мэдлэгээ

хуваалцах,түгээх,хамтранажиллаж,туршлагасолилцох- Оновчтойүйлийгтөлөвлөх,хэрэгжүүлэх- Тухайнсэдэв,агуулгатайхолбоотойороннутгийнардынзанүйл,уламжлалаас

сургалтандаашигтгэж,хэрэглэхзэрэгүйлажиллагаануудыгтөлөвлөнхийхньүрдүндхүргэнэ.

Суралцагчдын мэдлэг, боловсролын түвшин, нас, хэрэгцээ шаардлагаас хамаарантухайнсэдвийгсудлахцагийнхуваарилалтуянхатанбайна.Суралцагчдадхийжбүтээххэрэгцээ, сонирхлыг төрүүлэхүйц байдлаар сургалтын үйл ажиллагааг төлөвлөн,хэрэглэгдэхүүнийгбэлтгэх,саналыгньхаргалзанбаг,бүлгүүдэдхуваажхамтранажиллахарга,эвдүйдсургах,зорилгочиглэлтэйгээрхичээлийгзохионбайгуулж,суралцагчдадбүтээлч үйлийн сэдэл төрүүлж, сэтгэл зүйн таатай орчин бүрдүүлэх, ялангуяа орон

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

104

нутгийннөөцболомжиндтулгуурлантухайнсудалжбуйсэдэв,агуулгатайхолбоотойматериаллагорчинбүрдүүлэх,нутгийниргэдийнбодитамьдралтайхолбох,сургалтынхэрэглэгдэхүүнболовсруулахзэрэгбүхийларгазамаарсургалтыгэрчимжүүлнэ.

Багш Та тодорхой шатны сургалтаар орон нутгийн болон суралцагчийн хэрэгцээгүндэслэн заасан бүлэг сэдвүүдээс 2-оос багагүйг сонгон дээрх цагт багтаан судлахсургалтын хөтөлбөрөө боловсруулна. Ингэхдээ сонгосон бүлэг сэдвийн агуулгыгхэрэгжүүлэхцагийнхуваарилалтыгуянхатантөлөвлөжболно.

Бичигүсгийндундшатнысургалтынявцад“Амьдрах,ажтөрөхухаан”сэдвийгсудлаххөтөлбөрийгболовсруулахадбагштандбаримжааболгохүүднээсдэдсэдвийгсудлахцаг, хэрэгжүүлж болох үйл ажиллагааны нэгэн хувилбарыг орууллаа. Үүнийг багшзаавалмөрдөхалбагүй,харинөөрийнтуршлага,урчадвар,суралцагчдынсурахчадварыгхаргалзанбүлэгсэдэв,судлахцагаазохицуулахболомжнээлттэй.

Сэдэв Цаг Хэрэгжүүлж болох үйл ажиллагаа ҮнэлгээЦ БД

Дунд шат (Цугларалтаар12,биедаансудлах16цаг)

Өөртөөитгэхитгэл 2 2

• Багшсургалтадшаардлагатайхэрэглэгдэхүүнийгурьдчиланбэлтгэх

• Амьдрахухааныцуврал№2:Өөртөөитгэхитгэл(2003,2007),Таөөртөөитгэдэгүү?(2010)номондбуй“Өөртөөитгэхитгэл”асуулгадхариулжсуралцагчидөөрсдийгөөтодорхойлох

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн5-13дугаархуудас,Таөөртөөитгэдэгүү?Гарынавлагаасбагшийнзөвлөнсонгосныдагуусуралцагчидагуулгыгсудлаж,үйлгүйцэтгэн,хоорондоомэдээллээсолилцох

• Сэдэвтэйхолбоотойзүйрцэцэнүголжцээжлэх,утгыгтайлбарлах

• Өөртөөитгэхитгэлийгсайжруулахдасгалхийхдээмэдэрсэнзүйлийнталаар80-100үгтэйэсээбичих

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн14-15дугаархуудсандбуйсорилоорсургалтынэхэнболонтөгсгөлдсуралцагчидөөрсдийгөөүнэлнэ.

• Суралцагчдынчадварэзэмшилтийнбайдлыгбагшажиглажтэмдэглэлхөтөлнө,шалгана.

Сэтгэлийнхөдөлгөөн 2 4

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн50-74дүгээрхуудас,Зовохцагт...(2009),Сэтгэлийнхөдөлгөөнөөжолоодохуй(2010)гарынавлагынагуулгыгсуралцагчидбагшийнзөвлөснөөрсонгонсудлах,холбогдохүйлажиллагаа,тоглоом,даалгаврыггүйцэтгэх

• Сэдэвтэйхолбоотойзүйрцэцэн,хэлцүг,сургаалүгсийнутгыгтайлбарлах,цээжлэх

• Сэтгэлийнхөдөлгөөнөөхянах,стрессээссэргийлдэгаргынхааталаарэсээбичих

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн62,73дугаархуудсандбуйсорилоорүнэлнэ.

• Суралцагчдынчадварэзэмшилтийгбагшажиглажтэмдэглэнэ.

Шийдвэр 2 2

• Ахуйамьдралдтулгамддагасуудал,гаргадагшийдвэрийнталаарэргэцүүлэнбодох,ярилцах

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн38-48дугаархуудас,Долоохэмжижнэгогтол(2009)гарынавлагыгсуралцагчидсудлан,үйлажиллагаагсонгонгүйцэтгэх

• Амьдралдаа,эсвэлороннутагттулгамдажбуйасуудлыгшийдэхэдхувьхүнийоруулаххувьнэмрийнталаарэсээбичих

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн49дүгээрхуудас,Долоохэмжижнэгогтол(2009)номын24дүгээрхуудсандахьсорилоорүнэлнэ.


Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

105

Харилцаа 2 4

• Уламжлалтмэндлэх,хүндлэхёсныталаарсуралцагчидтайярилцах

• Сэдэвтэйхолбоотойжишээганхааралтайуншиж,эргэцүүлэх,жишээндтохирохзүйрцэцэнүгсийголжбичих,утгыгтайлбарлах,цээжлэх

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн16-35дугаархуудас,Хамгийнчухалзүйлийнтухайярилцахуу(2008),Харилцаанысаятан(2008),Аавынхүүарванянз(2010)гарынавлагынагуулгаассуралцагчидбагшийнзөвлөснөөрсонгонсудлаж,зааврындагууажиллах,мэдээллээхарилцансолилцох

• Судлахявцадсуралцагчидөөрийгөөтодорхойлж,өөртөөдүгнэлтхийх

• Олжавсанмэдлэг,чадварньтэднийамьдралтайхэрхэнуялдаж,ямарбэрхшээлтулгарчбайгааталаарярилцах

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн35дугаархуудсандахьсорилоорүнэлнэ.


Төлөвлөлт 2 2

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008),Өчигдөр,өнөөдөр,маргааш(2009)гарынавлагадахь“Тахэрсайнтөлөвлөгчвэ?”сорилыгсуралцагчгүйцэтгэнөөрийгөөтодорхойлох

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн75-86дугаархуудас,Өчигдөр,өнөөдөр,маргааш(2009)гарынавлагынагуулгыгсонгонсудлах,заасанүйлажиллагаа,тооцохдаалгаврыгхийх

• Сэдэвтэйхолбоотойзүйрцэцэнүгсийголжбичих,утгыгтайлбарлах,цээжлэх

• Хүсэлзорилгоотодорхойлж,ойрынбаирээдүйнтөлөвлөгөө,хэрэгжүүлэхаргазамаабичих

• Өдөр,долоохоногийнүйлажиллагаанытөлөвлөгөөгарган,хэрэгжүүлжбуйбайдлыгбагшажиглажтэмдэглэлхөтөлнө.

Бүтээлчсэтгэлгээ 2 2

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн89-95дугаархуудас,Амьдралдхөлтавихнэгэнгүүрбуюутаныоюунычадамж(2008),Ердийнхүү,ербусынхуу?(2010)гарынавлагаасбагшийнхуваарилснаарагуулгыгсонгонсудлах,холбогдохүйлажиллагааггүйцэтгэх

• Хүсэлзорилгоо,түүндхүрэхийнтулдавахаргахэмжээгтодорхойлж,найзнөхөдороннутгаасдэмжлэгаваххүсэлт,өргөдөлбичихдадлагахийх

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн96дугаархуудсандахьсорилоорүнэлнэ.

• Багштэмдэглэлхөтөлнө.

Тайлбар: Ц - цугларалтаар, БД - бие даан

Сургалтын явцад сэдэвтэй холбоотой агуулга бүхий бусад гарын авлагыгашиглаж болно.Дунд шатны сургалтад сэдвээ заахдаа өгсөн загвараар ажиллах, биедаан ажиллах, тайлбарлах, санаа бодлоо илэрхийлэх зэрэг үйлийг дараалан хийлгэжсуралцагчдыгсурахаргабарилдсургахадбагшанхаарна.Жишээлбэл,Амьдрахухаансургалтынхөтөлбөр(2008)-өөр“Өөртөөитгэхитгэл”дэдсэдвийгзаахдаа(хуудас7-15)эхнийэргэцүүлэхжишээгсуралцагчидуншин,багшийнчиглүүлснээрасуултадхамтранхариулж ярилцсаны дараа хоёр дахь жишээг бие даан гүйцэтгэх байдлаар ажиллажболно. АББ-ын Гэгээрэл төвийн сургалтад хамрагдаж байгаа хүмүүс санаа бодлооилэрхийлэх, хүмүүстэй чөлөөтэй харилцахдаа тааруу, биеэ барих, эмээх, ичих, дууцөөтэйбайхявдалажиглагддагтулсургалтынявцадсуралцагчдааральболохяриулах,санаабодлоочөлөөтэйилэрхийлэхүйлажиллагаагэхлээдсуралцагчдындунд,дарааньхөндлөнгийн хүмүүсийг байлцуулах байдлаар зохион байгуулах нь тэдний хэл яриагхөгжүүлж, нээлттэй болгоход ач холбогдолтой. Санаа бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэхчадварэзэмшихньцаашидтэдамьдралдаатулгамдсанасуудлаашийдэхэдньчхэрэгтэйбилээ.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

106

Хэрэглэгдэхүүн:• Амьдрахухааныцувралгарынавлага№1-11,АББЗСҮТ,УБ.,2003,2007• Зайнысургалтынгарынавлага/цувралууд/,АББЗСҮТ,УБ.,2005,2006,2007,2008• Д.Гүндэгмаа,О.Чулуунцэцэгнар,Билгийннүд-3,АББЗСҮТ,УБ,2007• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр,АББЗСҮТ,ЮНИСЕФ,УБ.,2008• ЮНЕСКО“Сурчамьдаръя”төсөл./цувралгарынавлагууд/,УБ.,2000• ЮНЕСКО “Говийн малчин эмэгтэйчүүд төсөл”. / Цуврал гарын авлагууд/,

УБ.,1996• Ч.Аръяасүрэн,Х.Нямбуу,Монголёсзаншлынихтайлбартоль,УБ.,1992• О.Мягмар, Харилцааны саятан, Амьдрах ухааны сургалтын гарын авлага №1,

АББЗСҮТ,УБ.,2008• З.Тогтохмаа,Хамгийнчухалзүйлийнтухайярилцахуу,Амьдрахухаанысургалтын

гарынавлага№2,АББЗСҮТ,УБ.,2008• О.Мягмар,Амьдралдхөлтавихнэгэнгүүрбуюутаныоюунычадамж,Амьдрах

ухаанысургалтынгарынавлага№3,АББЗСҮТ,УБ.,2008• З.Тогтохмаа,Долоохэмжижнэгогтол,Амьдрахухаанысургалтынгарынавлага

№4,АББЗСҮТ,УБ.,2009• С.Ундрал,Зовохцагт...,Амьдрахухаанысургалтынгарынавлага#5,АББЗСҮТ,

УБ.,2009• З.Тогтохмаа, Өчигдөр, өнөөдөр, маргааш, Амьдрах ухааны сургалтын гарын

авлага№6,АББЗСҮТ,УБ.,2009• Таөөртөөитгэдэгүү,АББЗСҮТ,УБ.,2010• Сэтгэлийнхөдөлгөөнөөжолоодохуй,АББЗСҮТ,УБ.,2010• Аавынхүүарванянз,АББЗСҮТ,УБ.,2010• Ердийнхүү,ербусынхуу,АББЗСҮТ,УБ.,2010

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг. 2.3. ИРГЭНИЙ УХАМСАР

Хүлээгдэж буй үр дүн:

- Өөрийгөөболонбусдыгхүндэтгэхухамсар,соёл,ёсзүйнталаармэдлэгтэйболно- Хувь хүний зүгээс гэр бүл, нийгмийн амьдралд оролцох оролцоо, холбогдох

хуульхийгээдёсзүйндүрмүүдийгхэрэгжүүлэхчадвартайболно- Өөрийгөөхөгжүүлдэг,гэрбүл,өвгөдхөгшдөөэнэрэнхамгаалдаг,амьдралааавч

явахчадвартайболно- Гэрбүл,хамтолон,нийгэмдээүлгэржишээүзүүлдэг,нутагорныхөгжилдхувь

нэмэроруулахаарбусадтайхамтранажилладагиргэнтөлөвшинө

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

107

Дэд сэдэв


Хув

ь хү

ний

ухам

сар

- Зөв,цэвэрхувцаслалт

- Дөрвөнулирлынонцлогбахувцаслалт

- Хувцасныматериал

- Хувцаснызагвар

- Олоннийтийнгазар,гудамжталбайдбиеэзөвавчявахсоёл

- Өөрийнөмнөхүлээхүүрэгхариуцлага

- Зөв,цэвэрхувцаслахтайхолбоотоймэдээллийгбусдаасялгах

- Улирлынонцлогттохирууланзөв,цэвэрхувцаслахёстойгойлгох

- Хувцасныматериалхүнийэрүүлмэндэдэерэгбасөрөгнөлөөүзүүлдэгболохыгтаних

- Хувцаснызагварынталааройлголттойболох,өөрттохироххувцасныхийц,өнгийгмэдэх

- Гудамж,олоннийтийнгазартхог,шүлсээхаяхгүйбайх

- Ямарнэгэнүйлчилгээхүртэхдээдугаарлахёстойгухамсарлах

- Замынхөдөлгөөнийдүрмийгсахих

- Өөрийгөөбусдаасялгаатайдавтагдашгүйхүнгэдгийгмэдэх

- Өөрийгөөойлгожмэдэх,давуу,султал,зорилгоотаних

- Өөрийгөөхөгжүүлэх

- Зөв,цэвэрхувцаслалттайхолбогдохмэдээллийнтөрөлбүрийнэхсурвалжаасцуглуулж,хайчилбархийх

- Хувцасцэвэрлэхзааврыгунших- Улирлынонцлогттохирууланзөв

хувцаслахтухаймэдээлэлунших,хэрэгцээтхэсгийгтэмдэглэх

- Хувцасныматериалынхүнийбиедямарнөлөөтэйгуншижсудлах

- Хувцасныорчинүеийнзагвар,хандлагынталаарсонинсэтгүүл,интернетээсмэдээлэлцуглуулжунших,хэрэгцээтэйхэсгээтэмдэглэх

- Гудамж,талбайдбуйхүмүүстзориулсанмэдээллийгунших

- Хогхаях,биезасахгазрыгзаасандүрсбүхийтэмдэглэгээгунших

- Хувьхүнийзанчанарынонцлогийгэргэнтойрныхүмүүсийнжишээндээрэргэцүүлэнбодох

- Давуу,султалаатодорхойлжбичих- Зорилгоотодорхойлжбичих- Ирээдүйдээитгэлтэй,

зорилготойамьдрахынтулдөөрийгөөхөгжүүлэхтөлөвлөгөөболовсруулжтэмдэглэх

Гэр

бүли

йн у

хам

сар

- Гэрбүлийнгишүүдийнсурахэрх

- Хүүхдийнхүмүүжил

- Гэрбүлийнгишүүдийнүүрэгхариуцлага

- Гэрбүлийнүнэцэнэ

- Өвгөдхөгшдөөдээдлэнасрахёс

- Гэрбүлийнсургуулийннасныхүмүүсийгсургуульдхамруулах,завсардуулахгүйбайхёстойгойлгох

- Сурлага,хөдөлмөртанхааралтавьжбайхёстойгухамсарлах

- Үрхүүхэд,дүүнараазөвхүмүүжүүлэхёстойгойлгох

- Гэрбүлийнгишүүдийнгүйцэтгэхүүрэг,хариуцлагыгойлгожмэдэх

- Гэрбүлээхайрланхамгаалж,батбэхавчявах

- Өвгөдхөгшдөөасарчэнэрэх,хүнёсоорхандах

- Сурчболовсрохэрхийнталаарунших

- Сургуульдсуралцаххүүхдийнхувцас,хичээлийнхэрэглэлдзарцуулахмөнгийгтооцох

- Хүүхэд,дүүнартаасургамжтайүлгэруншижөгөх,зүйрцэцэнүг,сургаалүгцээжлүүлэх

- Хүүхдийгхүмүүжүүлжирсэнэцэгөвгөдийнаргуудыгцуглуулжунших,хэрэгцээтэйгньтэмдэглэх

- Хүүхдийгхүмүүжүүлэхорчинүеийнаргынталаарбүхтөрлийнэхсурвалжаасмэдээлэлцуглуулах

- Гэрбүлийнүнэтзүйлийнталаарярилцаж,гишүүдийнгүйцэтгэхүүргийгтайлбарлах

- Дуу,шүлэг,захидалболонөдөртутмынхаахарилцаагаардамжуулангэрбүлийнхэндээхайртайгааилэрхийлэх

- Батбэхгэрбүлийнмэдээлэлцуглуулжангилан,хүүхэд,залуустярих

- Өвгөдхөгшдийгасарчдээдэлжирсэнсургаал,домогцуглуулжунших

- Өвгөдхөгшдөөэнэрчасрахталаархүүхэд,залуус,хойчүедээхэлжсургах

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

108

Ний

гмий

н ух

амса

р- Ажил

хөдөлмөрийнүнэцэнэ

- Байгууллага,хамтолон

- Нийтийнчанартайажил,түүндоролцохнь

- Ажилхөдөлмөрэрхэлжамьдрахёстойгойлгох

- Шударгахөдөлмөрлөжбайгууллага,хамтолныүлгэрдуурайлболох,тэднийгманлайлах,дагуулах

- Түймэр,бүхнийтийнцэвэрлэгээзэрэгажилдидэвхитэй,сайндураароролцохёстойгухамсарлах,бусдаасшаардах

- Ажилдорохөргөдөл,намтраабичих

- Ажилхөдөлмөрийнүнэцэнийнталаархүүхэд,залуустухууланярих

- Ажилдааамжилтгаргасанхүмүүсийнжишээбаримтыгцуглууланбяцханномхийх

- Иргэнхүнийнийгэмдхүлээхүүрэг,хариуцлагынталаарунших,уншсанаабусдадтайлбарлах

- Бүхнийтийнажилдсайндураарааоролцдогболоноролцдоггүйхүнийялгаагтодорхойлжбичих

- Бусдынтөлөөажиллажбайгаадамьнасааалдсанхүмүүсийнталаартөрөлбүрийнэхсурвалжаасмэдээлэлцуглуулж,хүүхэд,залуустүлгэрдуурайлболгонярих.Жишээнь,СэлэнгэаймгийнМандалсумандгалунтраахаарявсанОнцгойбайдлынерөнхийгазрынаврагч12залууамиаалдсангэхмэт

Үнэлгээ:• Хувцас,эдхэрэглэлийгцэвэрлэхзааврыгуншиж,тэмдэглэгээхийсэнэсэх• Гудамж,олоннийтийнгазартбиеэхэрхэнзөвавчявахталаархүүхэд,залууст

зориулансургамжтайзохионбичлэгбичсэнэсэх• Гэрбүлийнгишүүдийнөмнөхүлээсэнүүрэг,хариуцлагаабиелүүлдэгэсэхэд

дүгнэлтхийж,тэмдэглэлхөтөлсөнэсэх• Өргөдөл,намтраазагварындагуубичиж,бусдадтайлбарлажярьсанэсэх• Ажиллаж хөдөлмөрлөхийн үнэ цэнийн талаар залууст сургамж бүхий

уриалгабичиж,ухуулансурталчилсанэсэх• Бүх нийтийн ажилд идэвхтэй оролцох болон оролцохгүй байхын ялгааг

тодорхойлонбичиж,залуустойлгуулсанэсэх

Арга зүй:ХүнамынбичигүсгийнчадварыгдээшлүүлэхзамаариргэнийухамсрыгнэмэгдүүлэхэдчиглэсэнэнэхүүдэдхэсгийгсудлахдааСУРАЛЦАГЧтадараахзүйлийганхаараарай:1. Суралцагч та өөрийгөө ухамсартай иргэн мөн эсэх талаар эргэцүүлэн бодоорой.

Иргэнийухамсар гэжюуболох, яагаадхүнбүрөөрийнболонгэрбүл,нийгмийнөмнө үүрэг хариуцлага хүлээж амьдардаг болохын учрыг олохыг хичээгээрэй.ҮүнийтулдтаАББ-ынГэгээрлийнтөвөөсдараахгарынавлагыгавчсудлаарай:

• Айлаасэрэхээравдраауудал• Таөөртөөхуульч• Оюунтэлэхүй• АББ-ынГэгээрлийнтөвийнбагшийнзөвлөсөнбусадматериал

Эдгээрномыгсудлахявцдаатабичигүсгийнмэдлэгчадвараауламсайжруулахболно.

2. “Иргэний ухамсар” хэсгийг судлах явцдаа холбогдох материалыг хаанаас олж,хэрхэнашиглахталаарАББ-ынГэгээрлийнтөвийнбагшаасзөвлөгөөавчболно.

3. Хамаатансадан,гэрбүл,найзнөхөддөөзахидалбичих,тэмдэглэлхөтлөхзэргээрбичгийнурчадвараадээшлүүлэхийгхичээгээрэй.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

109

4. Уншижсудалсан,тэмдэглэсэнзүйлээзөвхөнөөртөөхадгалахбусгэрбүл,найзнөхөд,хөрш, нэн ялангуяа хүүхэд, залууст тайлбарлан ярихад анхаараарай. Ингэснээртаныүгяриа,бусадтайхарилцахчадваруудхөгжихөөсгаднаэргээдтаиргэнхүнийүүднээс хойч үеийг хүмүүжүүлэн төлөвшүүлэх ажилд хувь нэмрээ оруулж буйухамсартайхувьхүнболногэсэнүг.

СуралцагчдыгчиглүүлэхБАГШтадараахзүйлийганхаараарай:

1. Сургалтын агуулгыг бие даан эзэмшүүлэх талаас нь багш анхаарна. Тухайлбал,шаардлагатай гарын авлагуудаар хангаж, тэдгээрийг хэрхэн ашиглах талаарзөвлөгөөөгөх,хэрэгцээтэйсургалтынматериал,агуулгынэхсурвалжийгньзаажөгөхзэргээражиллана.Бие даан суралцахад нь суралцагчдыг сэдэлжүүлэх нь хамгийн чухал. Өөрөөрхэлбэл,энэчиглэлийгсудалснаарсуралцагчийнамьдралдхэрзэрэгачхолбогдол,нөлөө үзүүлэх, өөрчлөлт гарах ёстойг тайлбарлана гэсэн үг. Бие даан суралцахсэдлийгтөрүүлэхийнтулддараахаргааражиллажболно:

• Суралцагчдыг цуглуулан уг хөтөлбөрийн “Иргэний ухамсар” гэсэн хэсгийгяагаадсудлахёстойгтайлбарланярина.Ингэхдээиргэнийухамсаргэжюуболох,яагаадиргэнхүнөөрийнболон гэрбүл,нийгмийнөмнөхариуцлагахүлээдэгталааржишээбаримтандтулгуурлажухууланярина.

• Холбогдох мэдээ, уншихматериалыг гэрээр түгээх, санал бодлыг нь сонсох,өөрийнхөө бодлыг хуваалцах, ямар арга зам, аргачлалаар цаашид бие даансудлахыгньчиглүүлэхзэргээражиллана.Шаардлагатайболбусадмэргэжлийнхүмүүстэйхолбож,тэднийдэмжлэг,зөвлөгөөгөөрхангана.

2. Агуулгыг амьдрал, хэрэглээтэй нь холбох, цугларалт, хэлэлцүүлэг, жүжигчилсэнтоглолт зохион байгуулах, бодит жишээн дээр асуудал шийдэх зэрэг бүтээлчбайдлаарсургалтыгявуулна.

3. Иргэдийн хэрэгцээ шаардлага, ажил хөдөлмөрийн онцлог, суралцах чадвартайхолбонсургалтынцагийгтөлөвлөнө.

4. Суралцагчдынмэдлэгийнтүвшиндтохирсонсургалтынматериалыголончиглэлээрсонгохэсвэлхялбарчилжашиглана.Сургалтынявцадбичигүсгийндараахшатныбагцматериал(Оюунтэлэхүй,Таөөртөөхуульч,Айлаасэрэхээравдраауудалгэхмэт)-уудыгашиглахньзүйтэй.


•Алтангэрэл.М,“Иргэнбахууль”,УБ.,1999•Баярсайхан.Д,“Хүнийэрхбанутгийнөөрөөудирдахёс”,УБ.,1999•Урнаа.Б.нар,“Таөөртөөхуульч”,УБ.,2005•Тринидад.В,“Хүүхэдтаныэрх-1”,УБ.,2002•Түвшинтөгс.Ц,“Хүүхэдтаныэрх-2”,УБ.,2002•Сурталчилгааныхялбаршуулсанматериал•Сургалтынагуулгатусбүртшаардагдахтусгайхэрэглэгдэхүүн(цаас,үзэггэхмэт)

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг-2.4. БАЙГАЛЬ ОРЧИН

Хүлээгдэж буй үр дүн:- Байгальорчныхолбогдолтойбичмэл эх сурвалжыгчөлөөтэйуншихбауншсан

зүйлээойлгодогболно- Уншсан, сонссон зүйлийнхээ талаар тэмдэглэл хөтлөх, товчлол хийх, бодол

санаагааилэрхийлжбичнэ

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

110

- Сонирхсон зүйлээ хүнээс асуух, хүний яриа, асуулт, тайлбарыг анхааралтайсонсоодзөвхариулах,уншижмэдсэнзүйлээбусдадойлгомжтойярихадсуралцана

- Байгаль орчноо ажиглах, жиших, харьцуулах, шийдвэр, дүгнэлт гаргаж чаддагболно

- Байгальорчныталаарсайнмэддэг,хайрланхамгаалахухамсар,чадвартайиргэнхүнболжтөлөвшинө

Дэд сэдэв


Хүр

ээлэ

н б

уй о

рчин

• Хүрээлэнбуйорчиндахьюмсүзэгдэл

• Хүрээлэнбуйорчноохайрланхамгаалахуламжлал,занзаншил

• Хүрээлэнбуйорчноохайрланхамгаалахтухайдуу,шүлэг,үлгэроньсого

• Өрхийнажахуйэрхлэхэдхамгийнихнөлөөлдөгүзэгдлийгажиглах,харьцуулах

• Хүрээлэнбуйорчиндхамрагдахзүйлийгмэддэгболох

• Хүрээлэнбуйорчноохайрланхамгаалахуламжлал,занзаншлыгмэдэж,хэрэгжүүлэхёстойгухамсарлах

• Хүрээлэнбуйорчинтойхолбоотоймэдээлэл,бичвэрийгчөлөөтэйуншижойлгодогболох

• Телевиз,радиогийнмэдээсонсож,товчтэмдэглэлхийжашиглах

• Хүрээлэнбуйорчныталааргэрбүл,найзнөхөд,үрхүүхэддээярих

• Хүрээлэнбуйорчноохайрланхамгаалахталаархүүхэд,залуустзориулсанярилцлагахийх

• Хүрээлэнбуйорчноохайрланхамгаалахтайхолбоотойзанзаншлыгүрхүүхэд,хойчүедээзаажсургах

• Төрөлбүрийнэхсурвалжаасхүрээлэнбуйорчинтойхолбоотойсургаал,зүйрцэцэнүг,хэлцхэллэгийгэмхэтгэнбичих

• Нүүж,суухдаагэрийнбуурь,орчинтойрнооцэвэрлэдэгболох

Ага

ары

н бо

хирд

ол,

түүн

ийг

бага

сгах

арг

а за

м • Агаар• Агаарыннайрлага• Түүндүзүүлэхнөлөө• Бохирагаар

• Агаарынтухайерөнхийойлголтэзэмших

• Цагагаарынмэдээунших,ашиглах

• Цагагаарынбайдлыгтэмдэглэдэгтанихтэмдгийгялгажсурах

• Агаархүндямарачхолбогдолтойболохтухайбусдадтаниулах

• Ногоонургамал,цэцэгтарих,модургуулах

• Угаартсанхүнданхнытусламжүзүүлэх

• Байгальорчиндэлдэвтөрлийнхимийнгаралтайбодисыгшатаалгахгүйбайх

Усны

бох

ирдо

л, т

үүни

йг

бага

сгах

арг

а за

м

• Усныбохирдол• Усыгбохирдуулагч

голэхүүсвэрүүд• Усныбохирдлоос

үүсэххоруршиг• Усныбохирдлыг

бууруулах,түүнээссэргийлэхаргазам

• Уламжлалтаргууд

• Усныбохирдлынталаарерөнхийойлголтэзэмших

• Усыгбохирдуулагчголэхүүсвэрүүдийгмэдэжавах

• Сэргийлэхаргазам,уламжлалтаргуудыгмэдэжавах

• “Усболчандманьэрдэнэ”хэлэлцүүлэгявуулах

• Голгорхи,булагшандыгхамгаалалтадавах

• Усныбохирдлоосүүсэххоруршгийгбусдадтайлбарлах

• Усныбохирдлыгбууруулах,түүнээссэргийлэхуламжлалтаргазамуудыгхэрэглэх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

111

Хөр

с, г

азры

н до

ройт

ол

• Хөрс• Хөрснийтөрөл• Хөрсбохирдох

шалтгаан• Хөрснийэлэгдэл

• Хөрснийтухайойлголтэзэмших

• Хөрснийтөрлийгтодорхойлжсурах

• Хөрснийбохирдлооссэргийлэхталаарунших,хэрэгцээтмэдээллээбичижтэмдэглэх

• Хөрснийэлэгдэл,бохирдлоосүүсэхөвчлөлттүүнээссэргийлэхталааранхааралтайунших,товчлонбичижтэмдэглэх

• Хөрс,газарнутагтайхолбоотойерөөл,магтаал,зүйрцэцэнүг,ардынаманзохиолыголжунших,цээжлэх,хэрэглэх

• Хөрсийгариггамтайзөвашиглах,арчлах

• Хөрснийбохирдол,элэгдлийнталаарбусдадтаниулах

• Газрыгзөвашиглахадухамсартайхандах

• Хүнснийногоотариалахадүржилшимтэйхөрсийгсонгох

• Хөрснийтөрлийгмэдэхэдбусдаастусламжавах,заажсургасныгньбичижтэмдэглэх

• Телевиз,радио,сонинбусадмэдээллийнхэрэгслээсшинэмэдээлэлолох,ашиглах,бусдадтүгээх

• Газрындоройтлооссэргийлэхзорилгоорзамтавих,зүлэгургуулах

Урга

мал

• Ургамал• Ургамлынтөрөл• Эмийнургамал• Хүнснийногоо• Жимс,жимсгэнэ

• Эмийнургамал,хүнснийногоо,жимсжимсгэнэтүүх,хадгалахаргадсуралцах

• Ургамал,хүнснийногоо,жимсжимсгэнийбуттариалах,арчилах,услах,хураах,хадгалахтухаймэдээлэлцуглуулан,хэрэгцээтхэсгийгтэмдэглэжбичих

• Ургамалтайхолбоотойерөөл,магтаал,зүйрцэцэнүг,ардынаманзохиолыголжунших,цээжлэх,хэрэглэх

• Ургамлынтөрлүүд,тэдгээрийгамьдралахуйдааашиглах

• Эмийнургамал,хүнснийногоо,жимсжимсгэнэтүүх,хадгалах

• Хэрэгцээтхүнснийногоо,жимсжимсгэнээссонгонтариалж,ахуйамьдралдаахэрэглэх

• Ургамлынхолбогдолтойшүлэг,дуу,билэгдэмбэрэл,ерөөлийгхүүхдэдцээжлүүлэх

• Гэрбүлийнхэрэгцээндзориулантарьсанхүнснийногоо,жимсжимсгэнээбусаддаасурталчлах,аргатуршлагаасолилцох

Хог

хая

гдал

• Хогхаягдал

• Хогхаягдлынтөрөл

• Хаягдлыгашиглах

• Хогхаягдлынтөрлийгмэдэжавах

• Устажүгүйболдоггүйхогхаягдлынталааруншин,голзүйлийгтэмдэглэжавах

• Сэдэвтэйхолбоотойзүйрцэцэнүголжцээжлэх,яриандаахэрэглэх

• Бусдадзориуланхаягдалашигланбүтээгдэхүүнүйлдвэрлэхталаарбяцханномхийх

• Хогхаягдалтарьжбуйэтгээдэдшаардлагатавих

• Орчиндоохогхаягдалгүйхэвшилтэйболох

• Хогхаягдалашигланбүтээгдэхүүнүйлдвэрлэх,бусдадсуртчилах

• Сонирхож,сурахыгхүсчбуйзүйлийнхээталаармэдээлэлцуглуулах,ангилах,хэрэглэх

• Хэрэгцээтмэдээллээбусадтайхуваалцах,хамтранажиллах

• Хортойболонхоргүйхогхаягдлынталаарбусадтайсанал,бодлоосолилцох

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

112

Ний

тийн

тээ

вэр,

оло

н ни

йтий

н га

зар

• Цэвэрорчин• Нийтийнтээвэр• Олоннийтийнгазар• Сургууль

• Цэвэрорчиндажтөрөхийначхолбогдлыгухаарах

• Цэвэрорчиндхэрхэнбиеэавчявахталаарсуралцах

• Цэвэрорчныанхааруулсантэмдгийгтанинмэдэх

• Нийтийнёсжурмыгсахих• Энэсэдвээролжавсан

мэдлэг,чадварньтэднийбодитамьдралтайхэрхэнуялдажбайгааталаарсуралцагчдааряриулах

• Суралцагчидмэдлэгчадварааамьдралдаахэрэгжүүлсэнбайдал,энэньтэднийамьдралдтодорхойнөлөөүзүүлсэнэсэх,ямарбэрхшээлтэйучирсантухайярилцах

Эко

логи

йн ц

эвэр

хо

ол х

үнс

• Байгалынгаралтайхоолхүнс

• Химийнгаралтайхоолхүнс

• Тэдгээрийнялгаа

• Экологийнцэвэрхоолхүнснийялгаагтаних

• Хоолхүнснийсав,баглаабоодолдээрххадгалалтынболонүйлдвэрлэсэнхугацаагтаньжмэдэх

• Удаанхадгалагддагболонлаазалсанбүтээгдэхүүнийгхэрэглэх

• Химийнбордоохэрэглэхийнхорхолбогдолболонэрүүлмэндэдхортойэлементүүдийгбусдадтанижмэдүүлэх,зөвлөгөөөгөх

Өдө

р ту

тмы

н ам

ьдра

лд

хэрэ

гтэй

зүйл

• Өргөнхэрэглээнийэм• Эмэнбүтээгдэхүүн• Эмийнтөрлүүд• Эмийннайрлагадах

химийнбодис

• Эмийнхэрэглээнийталаарерөнхийойлголттойболох

• Эмийнбүтээгдэхүүндээрхзааварчилгаагуншиж,ойлгох

• Шавьж,амьтанустгаххорнытөрлийгтанинялгах

• Эмийгзөвхэрэглэх,хадгалах

• Эмболонхорондхордсонхүнданхнытусламжүзүүлэх

• Шавьж,амьтанустгаххорныхүнийбиедүзүүлэхнөлөө,хэрэглэхзааврыгбусдадуншижтаниулах

• Эмийнбуруухэрэглээндхяналттавих,бусдаданхааруулах

Үнэлгээ:Өөрийнүнэлгээнийхэлбэрголлоно.Сургалтынявцаданхаараал,ойтогтоолт,унших,бичихчадвараахэрхэнхөгжүүлжбайгаа,эрүүлажтөрөхдадалхэвшилтэйболжбайгааэсэх, байгаль орчноо танин мэдэх хүсэл тэмүүлэл, байгалиа хайрлан хамгаалах үзэлхэрхэнтөлөвшиж,түүнтэйхэрхэнхарьцаж,байгалийннөөцбаялагийгхэрхэнашиглажбуйгаарүнэлнэ.Сэдвийнявцболонтөгсгөлдсуралцагчдынөөрийнүнэлгээ,багшийнбаталгаажуулахүнэлгээгсорилго,жишигдаалгавар,бүтээлээрүнэлэхаргаархийнэ.

Өөрийгөөүнэлэхсорилгынжишээ:

№ Асуулт Сайн(2оноо)



1 Хүрээлэнбуйорчныгбүрдүүлэхзүйл,тэдгээрийгхайрланхамгаалахталаарсургамжбэлтгэн,ярьжчадна

2 Хүрээлэнбуйорчныгхайрланхамгаалахуламжлал,занзаншлынталаархойчүедээтайлбарланярьжчадна

3 Байгалийнүзэгдэлюмс,тэдгээрийнхарилцанхамаарлыгхүүхэд,залуусттайлбарланярьжчадна

4 Байгаль,цагагаарыгурьдчилантааварлахталаартэмдэглэлхөтөлж,хүүхэд,залуустсургажчадна

5 Байгалийнгамшигтүзэгдлүүд,тэдгээрээсхэрхэнхамгаалахаргачлалбүхийбяцханномхийжчадна

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

113

6 Байгалийнбаялагтайзүйзохистойхарьцах,ашиглахталаарсургамжбичижчадна

7 Ороннутагтургадагургамал,амьдардаганамьтнытухаймэдээлэлбэлтгэж,хүүхэд,залуусттүгээжчадна

8 Байгальорчиндхортнөлөөүзүүлдэгхүнийбуруутайүйлажиллагааныталаарбусдадухууланярьжчадна

9 Байгальдхаршүйлажиллагааявуулдагхувь,байгууллагадхандсануриалгабичижчадна

10 Байгальхамгаалахбаг,нөхөрлөлбайгуулахтөлөвлөгөөгаргаж,үйлажиллагаагньтодорхойлжчадна

15-20оноо зорилгоосайнбиелүүлсэн,багшаараабаталгаажуулахүнэлгээ хийлгэхэдбэлэнболсон9-14оноо зорилгоодундзэрэгбиелүүлсэн,заримзүйлийгдахиндавтах8–аасдоошоноо дахинажиллахшаардлагатай

Багшсуралцагчийнөөрийнүнэлгээтэйтанилцаад,баталгаажуулахүнэлгээхийнэ.

Сэдвийнявцболонтөгсгөлдсуралцагчийгдоорхжишээгээрүнэлжболно.• Байгальорчноохайрланхамгаалахыначхолбогдолыгмэдэж,ойлгосноорбусдад

цэгцтэйярьжтайлбарлах,байгалынбохирдлоосурьдчилансэргийлэхаргыгхэлэх.Энэталааргарсангарынавлага,ном,хэвлэмэлматериалыгунших

• Байгалийнгамшигтүзэгдлээссэрэмжлэх,бусдадсануулах• Хүрээлэнбуйорчиндахьюмсүзэгдэлтэйсонинхэвлэлээсуншижтанилцах• Эмийнзааваруншиж,зааврындагуухэрэглэх• Эмийнзааваруншаад,хүчинтэйхугацаагхарах• Бохирагаарынөвчинюунаасүүсдэг,хэрхэнурьдчилансэргийлэх,туссанүедавах

аргахэмжээнийталаарярих• Хөрсний элэгдэл, бохирдолоос үүсэх халдварт болон халдварт бус өвчнүүдийг

нэрлэх,илрэхшинжтэмдгүүдийг,авахаргахэмжээгхэлэх• Угаартсанүеданхнытусламжүзүүлэхаргуудаасхэлэх• Гэрорнынөхцөлдхортоншавьжустгахэнгийнаргааснэрлэх• Жимсжимсгэнэтүүх,хадгалахаргыгмэдээлэх• Хортойбахоргүйхаягдал,дахинашиглажболоххогхаягдлынялгаагтайлбарлах• Цэвэрорчныанхааруулсантэмдгийнучирхолбогдлыгойлгосонбайх• Хоолхүнснийсавбаглаабоодолдээрххадгалалтынболонүйлдвэрлэсэнхугацааг

таньжмэдэх• Эрүүлмэндэдхортойэлементүүдийгнэрлүүлэх• Шавьжь амьтан устгах хорны хүний биед үзүүлэх нөлөө, хорыг хэрэглэх

зааварчилгааунших• Хүрээлэнбуйорчныталаарбусдадэмхцэгцтэймэдээлэлхүргэжбайгааэсэх• Хүрээлэн буй орчныг хайрлаж хамгаалах талаарх уламжлал, зан заншлуудыг

тайлбарланярих• Хүрээлэн буй орчинтой холбоотой сургаал, зүйр цэцэн үг, хэлц хэллэг бүхий

бүтээлийндэвтэрхийсэнэсэх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

114

Арга зүй:Байгаль орчны боловсролыг олгох хөтөлбөрийн хүрээнд ашиглаж болох ном, сурахбичиг, гарын авлагыг хэрэглэн суралцагч бие даан суралцана. Түүнчлэн сургалтыгхүртээмжтэй,үрдүнтэйболгоходороннутгийннөөц,боломжийгсайнашиглаж,иргэдолоннийтийнбайгууллагыгөргөнөөроролцуулжхамтранажиллана.

Хөтөлбөрийгхэрэгжүүлэхэдбагшлахаргазүйголонянзынаргадтулгуурлаж,суралцагчийноюунухааныгтэлэхньчухалюм.Үүнтэйхолбогдонсургалтадхэсэг,бүлгийнзохионбайгуулалтыггэхэдлолонянзаархувирганашиглажболно.Оролцогчдынтоо,тэднийоролцоонычадамжаасхамааруулж,мөнтоглоомынаргахэрэглэнхэсэг,бүлэгтхуваахньилүүоновчтой.Тухайнсургалтынагуулга,цагхугацаанаасхамаарчхэсэг,бүлгийгшуудхуваарилах,эсвэлхэсэг,бүлгүүдэдтуршлагатай,чадвартайсуралцагчдыгтэгшхуваахингэхдээхэсэг,бүлгээянзбүрийнтүвшнийхүмүүсийнхослолоорбүрдүүлэхньхэсэг,бүлгийнажлыгөгөөжтэйболгож,илүүхөгжилтэй,нээлттэйорчныгбүрдүүлжөгдөг.

Сургалтыгявуулахдаадараахзүйлийганхаарна:• Үндэстэн/угсаатнызанүйл,уламжлалдтулгуурланзохионбайгуулах• Зүйр цэцэн үг, оньсого таавар, үлгэр,тууль, сургаал үгсийг сэдэв, агуулга бүрт

тусганашиглах• Насанд хүрэгчдийн амьдралын туршлага, өдөр тутмын амьдрал, зан үйлтэй нь

холбох• Суралцагчдынхэрэгцээ,шаардлагыгсудлах,сургалтыгтүүндчиглүүлэх

Товч агуулга Оновчтойасуудалхэлэлцэхэнэхүүарганьурансэтгэмжбийболгох,суралцагчидүзэлбодлоо солилцох,товчхон мэдээлэх хийх,түүнчлэн тухайн сэдвийн талаар мэдрэмж,ойлгоцоотодорхойдүрслэлийнболонбичгийнхэлбэрээрилэрхийлжсурахадньтусалдаг.

Заавар: 1. Суралцагчбүрсургалтынерөнхийсэдэвтэйхолбоотойсэдэвсонгоно2. Сэдвийнталаарөөрийнүзэлсанаагбэлтгэнэ.(Энэхүү зурагт үзүүлэнгийн

утга санаа нь ажиглагчдад ямар ч нэмэлт аман тайлбар, урт бичвэргүйгээр ойлгогдохоор байх ёстой)

3. Сэдвийнталаахтайлбарааөрөөнийэргэнтойрондхарагдахуйцаарбайрлуулжхэлэлцүүлнэ.

4. Сургалтыннэгхэсэгдуусахаас15минутынөмнөбүхоролцогчдыгцуглуулж,энэүйлажиллагаанаасямархэрэгтэйзүйлолжававгэдгийгярилцана.

5. Сэдвийнцархүрээхязгаартайболхүнбүрбиедаасандаалгаваравахыноронд2,3-аараанэгбагболжболохюм.

Хэрэглэгдэхүүн:• Албанбусболовсролынсургалтынматериал/Амьдрахухаан/,УБ.,2004• АББЗСҮТ”Малчинхүүхдийнболовсролтөсөл”Газрыншимийгхүртье.УБ.,1999• Байгаль орчны шинжилгээний төв лаборатори. Хүчиллэг тунадас–Агаарын

бохирдол.УБ.,2003• Дэлхийнзөн”Хамтынэзэмшлийнойнтөсөл”.Минийнутгийнбайгаль–экологи.

УБ.,2001• Албанбусболовсролынсургалтынматериал/Гялгаруутхаягдалмөгүү/,УБ.,2007• МонголУлсын ЗасгийнГазар. “Бүх нийтийн экологийн боловсролын үндэсний

хөтөлбөр”.УБ.,1998• Албанбусболовсролынсургалтынматериал/Ёсёмбогор/,УБ.,2006• ЮНЕСКО“Сурчамьдаръя”төсөл.Байгалийншимийгхүртэжсурцгаая.УБ.,2000• ЮНЕСКО“Сурчамьдаръя”төсөл.Ойбиднийамьдрал.УБ.,2000

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

115

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг 2.5. МАЛ, МАЛЫН БҮТЭЭГДЭХҮҮН

Хүлээгдэж буй үр дүн:- Малмаллахаргаухаан,түүнийашигшимийгүрөгөөжтэйхүртэхсэтгэлгээ,аргуудыгхэрэглэнхолбогдохмэдээллийгболовсруулахчадвартайболж,малболонмалчинхүнийөмнө тулгамдажбуй аливаа асуудалдидэвхтэйоролцожучиршалтгааныгүндэслэлтэйтайлбарланүзэлбодлоохамгаалах,зөвшилцөхчадвартайболно.

- Малмаллах,түүнийашигшимийгхүртэхаргаухаандсуралцаж,тулгарчбуйбодитасуудалдүндэслэлтэйхандах,зүйтогтлыгтанинмэдэх,аливааөөрчлөлтийнталаартаамаглалдэвшүүлжүндэслэлтэйхандахчадвартайболно.

- Шинжлэхухааныололт,загвар,бусдынтуршлага,аргаухаан,технологийгашигланмалмаллахаргаухаандаабүтээлчээрхандах,хэрэгцээтмэдээллийгболовсруулжашиглахчадвартайболно.

- Танин мэдэхүйн болон хөдөлмөрийн үнэ цэнийг ойлгох, хамтын ажиллагааныдавууталыгмэдрэх,өөрийгөөхөгжүүлэххүсэлэрмэлзэлтэйболохоосгаднабусдаднөлөөлөх,танинмэдэххандлагатөлөвшсөнбайна.

Дэд сэдэв


Мал

мал

лах

арга

ух

аан

- Өвчтэйболонэрүүлмалынялгаа

- Малынөвчнийүедгарахзардлынтооцоохийх

- Малоторлонтаргалуулахарга

- Боом,шүлхийөвчнийшинжтэмдэг

- Малынэмчилгээ- Төлбүрийгмал

болгодогтуршлага- Зуд,гантайүед

олноорүхсэнмалынсэгзэмийнхорхөнөөл,үрдагавар

- Малыншинжтэмдгийгэрхтэнтогтолцоогоорньангилжбичих

- Бод,богмалынөвчнийтухайматериалуншижашиглах

- Малднэнтэргүүнхэрэглэгдэхэмийннэрийгуншижашиглах

- Дөрвөнулирлынмалмаллагаанданхаарахзүйлсийнялгаагнэрлэх,тайлбарлах

- Оторнүүдлийнёсзаншил,дэггоримынталаарэхзохиох

- Оторнүүдэлхийхдээбайгальорчноохамгаалахталааруламжилжирсэнаргуудыгнэрлэх

- Төлбүрийгмалболгох- Үхсэнмалынсэг,зэмийг

зайлуулаххялбар,эдийнзасгийнхэмнэлтэйаргуудыгнэрлэх

- Малынхэвийнхалуун,судасныцохилт,амьсгалынтоогмалынтөрөлбүрээрньмэдэжхэрэглэх

- Халуунышилийгхэрэглэхдарааллыгзааврындагуууншаадбичих

- Бодмалыгхоньчилжхариулахыначтусыгбичих

- Малынөвчинэмгэгийгтанихчадвартайболох,бусадтайтуршлагасолилцох

- Малынзүсийгнэрлэжбичих

- Төлбүрийгмалболгохаргатуршлагатайболсонбайх

- Малынсэг,зэмийгзайлуулахарга,туршлагатайболсонбайх

Мал

ын

хиш

иг

буян

- Малынгаралтайбүтээгдэхүүнийзахзээл

- Малынгаралтайбүтээгдэхүүн-эрүүлхүнс

- Малынтоногхэрэгсэл

- Захзээлдэхмалынтүүхийэдийнханшийнмэдээллийгашигланөрхийнтооцоогаргах

- Хүндхэрэгтэйаминдэмүүдийгагуулсанмалынэрхтэнгялгах,хүүхэддээтайлбарлах

- Дайварбүтээгдэхүүнийгхэрэглэх,түүнийэрүүлмэнд,эдийнзасгийначхолбогдлыгтайлбарлах

- Цагаанидээгбайгалийнгаралтайбүтээгдэхүүнтэйхольжхүнсбэлтгэх

- Малажахуйнтоногхэрэгсэл,түүнийангиллыгнэрлэх

- Ороннутгийнзахзээлдэхмалынгаралтайбүтээгдэхүүнийүнэханш,түүнийөсөлтбууралтыгтайлбарлах,угмэдээллээамьдралдааашиглах

- Малынтоногтөхөөрөмжхийдэгуламжлалтболондэвшилтэтаргыгбусаддаазаах,туршлагасолилцох(чөдөр,ногт,хазаар,эмээлг.м.)

- Сүүгээрхийжболохбүтээгдэхүүнүүдийнталаарбичих

- Аминдэм,эрдэсбодисыначхолбогдлыгтайлбарласанэхзохиох

- Яснысийрэгжихөвчиндмалынгаралтайямарбүтээгдэхүүнтустайбайдгийгтайлбарлах,бичих

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

116

Үнэлгээ:Мэдлэг эзэмших ба ойлгох нь суралцагчийн өмнөх мэдлэгээс ихээхэн шалтгаалдагүйл явцучраас сургалтынявцадбагшбайнга ажиглалтхийж, ахицдэвшлийн талаартэмдэглэл хөтлөх хэрэгтэй. Суралцагчийг үнэлэх олон хэлбэрээс (сорил, ярилцлага,асуулга,бүтээл,тэмдэглэлгэхмэт)сонгохоосгаднаөөрийнүнэлгээгголлоно.Сургалтынөмнө түвшин тогтоох сорил болон бусад аргаар тэдний туршлага, мэдлэг, чадварыгилрүүлэхньзүйтэй.Хөтөлбөрийндагуусургалтыгзохионбайгуулахдааинтеграцчилжсуралцагчийнхандлага,үзэлхэрхэнөөрчлөгдөжбуйгаарүнэлнэ.

Мөн кейс, жишээ тараан өгч тайлбарлуулан асуудал дэвшүүлсэн ярилцлага зохионбайгуулжгарцыгхайж,амьдралаадээшлүүлэхболомжуудыгхэрхэнсудалсанбайдлаарньдүгнэхньзөв.Жишээнь:

1.МалчинМ-ийнамьдардагнутагбоомөвчнийдэгдэлттэйболовчсүүлийнхоёржилэнэ өвчин гараагүй байна.Малын эмч Д түүний суурийн 75 үхэрт боом өвчнөөссэргийлэхвакцинтарихаарирсэнболовчмалчинМ-ийнэсэргүүцэлтэйтулгарснааругайлынүхрийгвакцинжуулалтандхамруулжчадаагүйбайна.Намар9дүгээрсардмалчинМ-ийн хотонд үхрийн боом өвчин гарч 14 үхэр үхсэн бөгөөд хэрвээ бүхүхэртээвакцинтариулсанболэнэхохирлоосурьдчилансэргийлжчадахбайсанюм.Учирньбоомөвчнөөсурьдчилансэргийлэхвакцинийгтарьснаасхойш14хоногийндотормалддархлаатогтожбүтэнжилийнтуршугөвчнөөснайдвартайхамгаалдагбайна.

Даалгавар: • Малынэмчийнүүргийгжагсаанбич• Малчныүүргийгжагсаанбич• Танай орон нутагт малын эмч, малчин хүмүүс нийгмийн өмнө хэрхэн үүргээ

биелүүлдэгтухайжишээавчтайлбарла

2.Хүнбруцеллёзоорөвдөхгүйбайхынтулдюуганхаарахвэ?Жагсаанбичнэүү?гэхмэт...Дээрхбайдлааркейс,жишээндтулгуурласандаалгаварөгөхньсуралцагчдынмэдлэгчадварыгилрүүлэхачхолбогдолтой.

3.Малын өвчний төрлүүдийг жишээгээр тайлбарлахЖишээ нь:Дараах өвчнүүдийг ангилан бичнэ үү. Боом, гуур, хувалз, бруцеллёз, дуут хавдар, шүлхий, хониныцэцэгөвчин,адуунысавханхорхой,галзуу,догол,хамуу,

Халдвартай Халдваргүй

4.Өвчтэймалдхялбарсувилгаахийхаргуудааснэрлүүлжбичүүлэх.Жишээ нь: Уралдааны замд бахардаж унасан моринд анхан шатны ямар тусламж үзүүлэх вэ?

жагсаан бичнэ үү гэх мэт..

5. Бэлчээрийг цаг улиралд зохицуулан хэрхэн хуваарилж ашиглах.Жишээ нь: Отор нүүдлийн нутгийг сонгохдоо харгалзан үзэх хүчин зүйлүүдийг /бод, бог малын бэлчээрийн ялгаа/ нэрлэж бичүүлэх. Мөн ямааг хэт өсгөснөөс бэлчээрийн даацад нөлөөлж буй хүчин зүйлүүдийн талаар товч эх зохиолгож санааг илэрхийлүүлэх.

6. Малын өвчний үед гарах зардлыг тооцох (малын төрөл, өвчний шинж тэмдгийгсонгонавчзардлыгтооцох,жишээтатах)Жишээ нь: Үхэрт боом өвчин халдсанаас үүдэн:

-Эдийн засгийн болон сэтгэл зүйн ямар ямар дарамтанд орох жижиг тооцоолол гаргуулж түүнээс урьдчилан сэргийлэх арга замуудыг бичүүлэх гэх мэт.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

117

7. 50эмхониноосжилийнтуршавахашигшимийгтооцоолох.Үүний тулд нэг хониноос авах ашиг шимийг эхэлж тооцоолуулах. Жишээ нь: 1 эм хониноос авах ашиг шим. Үүнд, мах, сүү, ноос, төл малаас хүртэх ашиг шим, мөн хариулгад шаардагдах зардал гэх мэт.

8. Малынгаралтайхүнсбүхэнэрүүлхүнсэндорохэсэхталаартайлбарлах.Жишээ нь: Сүүний эрүүл ахуйн шаардлагыг доош цувуулан бичүүлж шаардлага хангахад

анхаарах зүйлийг ард нь харгалзуулан бичих.

9. Тоногхэрэгслийнхэрэглээ,бүтцийгтайлбарланярих.Жишээ нь: Ногт хийх дараалал, бүтэц, материалын талаар тайлбарлуулах.

10.Малын гаралтай бүтээгдэхүүнээр аливаа өвчнийг анагаадаг уламжлалт аргуудааснэрлэжбичих.Жишээ нь: Тэмээний өөх бронхит өвчинд сайн бол, цус багадалтыг эмчлэхэд малын гаралтай ямар бүтээгдэхүүн ашигладаг талаар өөрсдийн мэдэх уламжлалт аргаас бичих гэх мэт

Арга зүй:Аргазүйнүндэснь:

- мэдлэгбүтээххэрэгцээбийболгох,- мэдлэгбүтээхүйлажиллагаагхамтаарүзэх,- харах,- ярилцах,- бичих,- зурах,- унших ба хийж бүтээх гэх мэт үйлийн харилцааг тусгаж насанд хүрэгчдийн

сэтгэлгээ,амьдралынтуршлагагэхмэтонцлогзүйлийганхааранаргазүйгээбагшсонгоххэрэгтэй.

- ЭнэхүүдэдхэсгийгсудлахдааСУРАЛЦАГЧ,БАГШтабүхэндараахзүйлийганхаараарай.

СУРАЛЦАГЧ:

1. Суралцагчтамалмаллагааныуламжлалтаргаухаанболонөөрийнмалмаллагааныарга, туршлагаас харьцуулан эргэцүүлэл хийгээрэй. Мал маллахуй болон малынхишиг буян хүртэх арга туршлага, өв уламжлалын талаар нөхдөөсөө туршлагасудлахынхамтХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮНхэсэгтбуйгарынавлагуудыгавчсудлаарай.Эдгээр номыг судлах явцдаа та бичиг үсгийн мэдлэг чадвараа улам сайжруулахболно.

2. Хөтөлбөрийг судлах явцдаа холбогдох материалыг хаанаас олж, хэрхэн ашиглахталаарАББ-ынГэгээрлийнтөвийнбагшаасзөвлөгөөавчболно.

БАГШ:1. Сургалтын агуулгыг бие даан эзэмшүүлэх арга зүйн талаас нь багш анхаарна.

Тухайлбал, шаардлагатай гарын авлагуудаар хангаж, тэдгээрийг хэрхэн ашиглахталаарзөвлөгөөөгөх,хэрэгцээтэйсургалтынматериал,агуулгынэхсурвалжийгньзаажөгөхзэргээражиллана.

2. Агуулгыгзаахдааамьдрал,хэрэглээтэйхолбох,ороннутгийнонцлогийгхаргалзах,үүнээсгаднаүндэстэн,угсаатныёсзаншлаасшингээжөгвөлилүүачхолбогдолтойболно.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

118

3. Иргэдийн хэрэгцээ шаардлага, ажил хөдөлмөрийн онцлог, суралцах чадвартайхолбонсургалтынцагийгтөлөвлөнө.

Хэрэглэгдэхүүн:• “Билгийннүд-1”.АББЗСҮТ.УБ,2008.• “Билгийннүд-2”.АББЗСҮТ,УБ,2006.• “Билгийннүд-3”.АББЗСҮТ,УБ,2008.• Д.Баттогтох“Таванэрдэнийнтэгшсүрэгмину”УБ,2009• Д.Ганбаатар.“Эзэнсайтынмалэрүүл”УБ,2005.• “Малажахуйнүндэс”.Сурахбичиг.УБ,1988.• Ж.Самбуу“Малажахуйдээряажажиллахтухайардадөгөх• сануулга,сургааль”/1946/,• Ж.Самбуу“Малчдадөгөхзөвлөгөө”/1958/,• Ж.Самбуу“Малчдынамьдрал,ахуй,хэвзаншлаас”/1971/

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг- 3.1. ЭРҮҮЛ МЭНД

Хүлээгдэж буй үр дүн:- Өөрийнболонбусдынэрүүлорчиндамьдрахнөхцлийгхангах- Өөрийнболонбусдынэрүүлмэндийгсахинхамгаалах

Дэд сэдэв


Бэлгийн амьдрал ба нөхөн үржихүйн эрүүл мэнд:- Бэлгийнзанүйлбаүр

дагавар- Гэрбүлтөлөвлөлт- Үртогтолтба

жирэмслэлт- Жирэмсэнүеийн

хяналт,халамжасаргаа

- Ургийнхөгжил,түүнднөлөөлөххүчинзүйлс

- Үрхөндөлтбаүргүйдэлт

- Жирэмслэлтээссэргийлэхаргахэрэгслүүд

- Аюулгүйбэлгийнхарилцаа

- Жирэмслэх,үрудмааүлдээхийндавууталыгтайлбарлах

- Жирэмснийболонтөрснийдараахүедзөвхооллох,хувцаслах,дасгалхөдөлгөөнхийхийначхолбогдлыгтайлбарлах

- Жирэмсэнхүмүүстхаламжүзүүлэх

- Үрхөндөлтийнсөрөгүрдагаврыгтайлбарлах

- Үргүйдэлдхүргэдэгшалтгаан,сэргийлэхаргазамыгтайлбарлах

- Жирэмснээссэргийлэхаргахэрэгслийгзөвсонгожхэрэглэх

- Бэлгийнболоннөхөнүржихүйнэрүүлмэндньхүнболгоныасуудалгэдгийгхүлээнзөвшөөрдөгбайх

- Төрөлтболонжирэмслэлтийгтөлөвлөхийгмэддэгбайх

- Жирэмсэнүедэмчийнхяналтадэрторохыгдэмждэгбайх

- Аюулгүйбэлгийнхарилцаагэрхэмлэдэгбайх

- Жирэмсэнүеданхаарахзүйлийгмэддэгбайх

- Хүсээгүйжирэмслэлтэдхүрэхалхамыгхийдэггүйбайх

- Бэлгийнамьдралтайхолбоотойасуудлаарэмч,сэтгэлзүйчээсзөвлөгөөавдагбайх

Халдварт ба халдварт бус өвчин:- Халдвартбахалдварт

бусөвчнийтухайерөнхийойлголт

- Халдвартөвчнийүүсгэгч,дамжихзам

- Халдвартбахалдвартбусөвчнийшинжтэмдэг

- Халдвартбахалдвартбусөвчнөөссэргийлэхаргазам

- Халдвартбахалдвартбусөвчнийялгаагтайлбарлах

- Халдвартбахалдвартбусөвчнөөссэргийлэхаргазамыгэзэмших

- Өвчнөөэмчлүүлээгүйгээсгарчболохсөрөгүрдагавруудыгбусдадтайлбарлах

- Өвчнийүедэмчидхандах,эмийгзохистойхэрэглэх

- Халдвартбахалдвартбусөвчнөөсөөрийгөөболонбусдыгурьдчилансэргийлдэгбайх

- Заримхалдвартөвчнөөссэргийлэхвакцинжуулалтадхамрагддагбайх

- Өвчинтуссаннөхцөлдөвчнөөнуулгүйэмнэлэгтхандажоношлуулдаг,эмчлүүлдэгбайх

- Дурмэдэнэмчилгээхийдэггүйбайх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

119

Хорт зуршил:- Архи,согтууруулах

ундаа,түүнийхувьхүн,гэрбүл,нийгэмдүзүүлэхсөрөгүрдагавар

- Тамхи,түүнийхувьхүн,гэрбүл,нийгэмдүзүүлэхсөрөгүрдагавар

- Дамтамхидалт,түүнийүрдагавар

- Мансууруулахбодис,түүнийхувьхүн,гэрбүл,нийгэмдүзүүлэхсөрөгүрдагавар

- Хортзуршилхэрэглэхээсзайлсхийхаргазам

- Хортзуршилхэрэглэхээсзайлсхийхаргазамыгэзэмших

- Архи,согтууруулахундаа,тамхи,мансууруулахбодисынхорхолбогдлыгтайлбарлах

- Дамтамхидалтынхорнөлөөгтайлбарлах

- Архи,тамхихэрэглэснээсгараххохирлынэдийнзасгийнтооцоогхийх

- Хортзуршлынхэрэглээнийталаарөөртөөболонбусдадшүүмжлэлтэйханддагбайх

- Хортзуршлаастууштайтатгалздагбайх

- Архи,тамхи,мансууруулахбодисхэрэглэхбуруузуршлаасгарахадньбусдыгуриалдаг,тусалдаг,үлгэрлэдэгбайх

- Мансууруулахбодистойхолбоотойэрсдлээсөөрийгөөхамгаалдагбайх

- Гэрийнгаднахорчныариунцэвэр

- Ахуйнхогхаягдал- Малынхашаа,

хорооныцэвэрлэгээ- Моджуулалт,

цэцэрлэгжүүлэлт- Хүүхдийнтоглоомын

талбай- Биезасахгазар

- Амьдарчбуйгазрааэрүүлорчингбүрдүүлэхаргадсуралцах

- Ахуйнхогхаягдлыгашиглах,хаях,устгахаргаэзэмших

- Малынхашаа,хороогцэвэрлэхаргабарилдсуралцах

- Орчноомоджуулах,зүлэгногоо,цэцэгтарихаргаэзэмших

- Хүүхдийхээнас,хүйсонцлогттохирсонтоглоомынталбайгбайгуулахаргадсуралцах

- Амьдарч,нүүдэллэжбуйорчиндоозөв,боловсонбиезасахгазарбайгуулахаргаэзэмших

- Орчныариунцэврийгсахиж,цэвэрлэгээхийжбайх

- Хогхаягдлаатөрөлжүүлжхаях,илзадгайасгадаггүйбайх

- Малынхашаа,хороогтогтмолцэвэрлэх

- Орчноомоджуулж,цэцэгжүүлэх

- Амралт,тоглоомынтайлбайбайгуулах

- Амьдарч,нүүдэллэжбуйорчиндоозөв,боловсонбиезасахгазарбайгуулж,ашиглах

Үнэлгээ:• Эмчийнзаавар,зөвлөгөөболонбусадгарынавлага,материалыгунших• Эмэгтэйчүүдхуанлихөтлөх• Бусдадмэдсэнзүйлээцэгцтэйярьжөгөх• Эрэгтэй,эмэгтэйбэлгэвчийнзааварунших• Нийтлэг тохиолдох халдварт өвчнүүдийг нэрлэх, тэдгээрээс сэргийлэх аргыг

тайлбарлах• Өвчнийталаархмэдээллийгунших,бусдадярих,тайлбарлах• Хортзуршилдавтагдахаасзайлсхийхаргазамыгбусдадтайлбарлах• Архи, тамхи, мансууруулах бодис хэрэглэх буруу зуршлын талаар байгаа

материалыгунших,бусдадярих• Дамтамхидалтыгжишээгээртайлбарлах• Архи,тамхиндзарцуулдагмөнгөөрямархэрэгцээтэйхүнс,хувцасавчболохыг

тооцох• Орчныариунцэвэрхүнийэрүүлмэндэдэерэгээрболонсөргөөрнөлөөлдөгталаар

жишээтатанярих• Хогхаягдалынасуудлыгтухайнайлөрххэрхэншийдвэрлэдэгталаарбичих• Ахуйнямархогхаягдалыгюунд,яажашигладагболонашиглажболохталаарярих• Амралт,тоглоомынталбайнзураглалхийх• Нүүдлийн,цэвэрхэн,тохилог,хялбарханбиезасахгазарбайгуулахзураглалхийх,

тайлбарланярих

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

120

• Ярилцлага,кейсанализ,өөрийнүнэлгээ,дүрийнтоглолт,төсөлтажил,эсээбичлэг,тестзэрэгүнэлгээнийаргуудыгхэрэглэжболно.

• Сургалтынүеэрбагшоролцооныаргыгтүлхүүашиглаж,хичээлдтатаноролцуулах,суралцагчид бие биенээ хүндэлж, бусдын яриа, сэтгэгдэл, саналыг хүндэтгэнсонсож,бусдынитгэл,хариуцлагахүлээжчаддагболгохзэрэгүрдүнтэйаргуудаассонгох хэрэгтэй. Үнэлэхдээ хандлагын өөрчлөлт, жишээ тайлбарлах чадвар,бусдынзовлон,өвчингойлгохчадварзэрэгмэдлэгээсилүүтэйхэрэглээгголлосонүнэлгээгхийж,өөрөөрньболонхамтолноорньүнэлүүлэхзэргээрявцынүнэлгээгхийххэрэгтэй.

• Суралцагч өөрийн эрүүл мэндийн талаар зөв ойлголттой болж, эрүүл орчинөөртөөбүрдүүлж,эрүүлхүнсхэрэглэн,эрүүламьдраххэвшилтэйболж,өвчнөөсурьдчилансэргийлэх,өвдсөннөхцөлдэмнэлгийнүйлчилгээгзөвхүртэжчаддагболоходньчиглүүлэх.Тухайнсуралцагчсургалтынявцаасэхлэнөөрийнамьдралдсурсан зүйлээ өдөр тутамхэрэгжүүлж, эрүүлорчинд эрүүл амьдарччадажбуйэсэхээрсургалтынүрдүнгтооцно.

Арга зүй:Хөтөлбөрийгхэрэгжүүлэхэдтанхимынбусхэлбэрзонхилохтултанхимынбуюузайнысургалтынтөрөлбүрийнхэлбэрүүдийгашиглажболохоосгаднасуралцагчидбиедаансудлах,гэрорныгишүүд,ойрдотныхонтойгоохамтранажиллахбүтээлчаргуудыгсонгожхэрэглэхньзүйтэй.Сургалтэхлэхийнөмнөбагшсуралцагчийнэрүүлмэндийнталаархмэдлэгийнтүвшингтогтоож,мэдээлэлаваххэрэгцээнийсудалгааггаргасанбайна.Эрүүлмэндийнсургалтыгбичигүсгийнболовсрололгоханхан,дунд,гүнзгийрүүлсэншатныүедянзбүрийнхэлбэрээрдавхарявуулжболно.Тухайлбал,уншижсурчбуйхүнтусбүртшаардлагатаймэдээллийгньтекстхэлбэрээруншуулах,түүнийгхуулжбичүүлэх,тухайн сэдвээр ярилцлага зохион байгуулж хэл яриаг хөгжүүлэх, тооцоолон бодохболомжтойсэдвүүддээртоободуулах.Жишээлбэл,өгөгдсөнэрүүлмэндийнсэдэвтэйтекстыгзааврындагууунших,хурданунших,утгатхэсгээрунших,голтүлхүүрүгийндоогуурзурах,хосооруншихг.м.аргуудыгхэрэглэжболохюм.

Сургалтынявцадуншихаасгаднаэхтэйажиллахаргабарилыгхөгжүүлэхньмашчухал.Жишээлбэл,эхийгуншаадахуйннөхцөлдбохироосүүсэххалдвартболонхалдвартбусөвчнийталаартэмдэглэлхийжбичээрэй,халдвартөвчнийүедилрэхшинжтэмдэгүүдийгжагсаан бичээрэй. Тухайн өвчнийшинж тэмдэг илэрсэн үед та хэнд хандах вэ? г.м.цаашньажиллажболно.Иймээссургалтзохионбайгуулахдаасургалтынтөрөлбүрийнидэвхтэйаргуудыгөргөнхэрэглэжсуралцагчдыноролцоондтулгуурланявуулбалилүүүрдүнтэйболно.Жишээ,тохиолдлыгсуралцагчдааргаргууланхамтранярилцаж,гарцхайж, үр дүнд хүрсэн байдлаар зохион байгуулна. Эрүүл мэндийн сургалтыг бичигүсгийн боловсрол олгох явцад зохион байгуулахдаа анги доторх нөхцөл байдлыгзөв тооцоолж, багш хэлэх үг, өгүүлбэр ээ бодож, бодлогогүй авсанжишээ хэн нэгэнсуралцагчийгэвгүйбайдалдоруулахгүйбайхталаарнарийнтооцохньзүйтэй.Эрүүлмэндийнсургалтявуулахадсуралцагчдындундбиебиенээхүндэтгэх,итгэхдулаануурамьсгалыгбүрдүүлэхньчухалбайдаг.

Хэрэглэгдэхүүн:• “Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр”УБхот.2008он.АББЗСҮТ• “Амьдрах ухаанд суурилсан эрүүл мэндийн боловсрол” (сургалтын хөтөлбөр,

багшийнгарынавлагынхамт)УБхот.2007он.АББЗСҮТ• “Амьдрахухааныцувралном”.УБхот.2003он.АББЗСҮТ• Д.Алтанцэцэг,Д.Алтанчимэг.“Бэлгийнболовсрол-1,2”• Д.Алтанцэцэг,Д.Алтанчимэг,Ч.Байгалмаа,О.Баяр“Хүнийбэлгийнамьдрал”УБ

хот.2005он• Д.Алтанцэцэг, Д.Ганганоров. “Хорт зуршлаас холхон амьдаръя”АББ-ын гарын

авлага2,УБ.2006он

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

121

• Д.Алтанцэцэг, Ш.Оюунцэцэг нар “Эрүүл мэндийн боловсролын чанарыгсайжруулахадтаныоролцоо”.УБ.2005он

• Ч.Байгалмаа, “БЗДХ,ХДХВ/ДОХ-оос урьдчилан сэргийлэх нь”,АББ-ын гарынавлага3.УБхот.2006он

• Б.Баярмаа“Ухаалагамьдрахынучир”УБхот.2003он• З.Тогтохмаа“Долоохэмжижнэгогтол”УБхот.2009он• С.Тунгалаг,Т.Хантулга“Зөвхооллолт”сургалтынмодульУБхот.2007он.• С.Ундрал“Уурбиеийг...”УБхот.2006он• С.Ундрал“Зовохцагт...”УБхот.2009он• Т.Хантулга“Эрүүлхүнсэмнээсчухал”УБхот.2006он• Г.Цэрэнжигмэд,Д.Мөнхжаргал“Биеэзасаадгэрээзас”гарынавлага.УБхот.2006

он• Л.Эрдэнэбаяр“Архиамьдралындэнс”УБхот.1999он• Д.Гүндэгмаанар“Билгийннүд1”(2005он),“Билгийннүд2”(2006он),“Билгийн

нүд3”(2007он)УБхот.

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг. 3.2. АМЬДРАХ, АЖ ТӨРӨХ УХААН

Хүлээгдэж буй үр дүн- Амьдралахуйгаадээшлүүлэх,өрхийнорлогоонэмэгдүүлэхтөсөв,тооцоогаргаж,

уламжлалт болон орчин үеийн арга технологийн дагуу хэрэгжүүлэх хүсэлэрмэлзэлтэйболно.

Дэд сэдэв


Ам

ьдра

лын

хэрэ

гцээ

• Өрхийнорлого,зарлагынтооцоо

• Ахуйнцахилгаанхэрэгсэл

• Аюулгүйажиллагаанызаавар

• Замынхөдөлгөөнийдүрэм

• Талх,нарийнбоов

• Өрхийнорлого,зарлагаатооцоолох• Ахуйнхэрэгсэл,тоногтөхөөрөмж(угаалгынмашин,зурагт,антенн,хөргөгчгэхмэт)-ийнзааврыгунших,зааврындагууашиглах

• Ахуйнхэрэгсэл,тоногтөхөөрөмжийнүнийгхарьцуулансудлах,өрхийнорлого,зарлагадүндэслэнахуйнхэрэгсэлхудалданавахболомж(хямдрал,урамшуулал,хөнгөлөлт,хуримтлал,зээл,лизинггэхмэт)-ийгтооцох

• Мэдээллийнтехнологийгахуйдболонасуудалшийдвэрлэхэдашиглах(электронзахидалилгээх,хүлээжавах,интернетээсмэдээлэлхайх,ашиглах)

• Замынхөдөлгөөнийдүрмийнанханшатнымэдлэгтэйболох

• Өрхийнорлого,зарлагадүндэслэнхэрэглээндээхяналттавих,өдөртутамхэрэглэдэгнөөц(гэрэл,дулаан,цахилгаан,илчлэг,температургэхмэт)-дхэмнэлттэйхандах

• Эдхөрөнгөөариггамтайзөвашиглах,арчлах

• Аюулгүйажиллагааныдүрмийгбаримтлах,бусдадсануулах

• Ахуйнхэрэгсэлхудалдажавахтооцоохийхзээл,лизингийгсудлах,эргэнтөлөхболомжоотооцох

• Бусдаастусламжавах,заажсургасныгньбичижтэмдэглэх

• Телевиз,радио,сонинбусадмэдээллийнхэрэгслээсшинэмэдээлэлолох,ашиглах,бусдадтүгээх

• Замынхөдөлгөөнийдүрмийгбаримтлах

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

122

Өрх

ийн

үйлд

вэрл

эл• Өрхийнүйлдвэрлэл,фермерийнажахуй

• Хөршийнхолбоо• Төсөлбичихарга• Ороннутгийнонцлогттохирсонжижигүйлдвэрлэлэрхлэхболомж

• Төсөл,түүнийбүтэц,бүрэлдэхүүнхэсгүүдтэйтанилцах,боловсруулах,ашиг,орлого,татварынхэмжээгтооцох

• Бүтээгдэхүүнийурхийц,өнгө,үзэмжийгуламболовсронгуйболгох,уламжлалтболонорчинүеийнтехнологибүхийаргаассуралцах

• Монголынуламжлалтхөдөлмөртэйхолбоотойзүйрцэцэнүг,үлгэр,уранзохиолунших,хэрэглэх

• Багааражиллах,хариуцлагахүлээх,мэдээлэлсолилцох

• Шинэтехнологи,техникхэрэгслийгамьдралахуйдаанэвтрүүлэх,энэталаармэдээлэлаваххүсэлэрмэлзлэлтэйболох

• Өрхийнболонороннутгийнонцлогтойжижигүйлдвэрлэлэрхлэхбизнестөсөл,төлөвлөгөөболовсруулах,хэрэгжүүлжэхлэх

• Ашгийнтатвартөлөх,нийгмийнбаялагтхувьнэмэроруулах

Эсг

ий эд

лэл

• Эсгий,түүнийтөрөл

• Эсгий,эсгийэдлэлхийхдараалал

• Нооснытөрөл,онцлогшинжчанарыгхарьцуулах,ангиланялгах

• Эсгий,эсгийэдлэлхийхуламжлалтбаорчинүеийнаргынталаарунших,хэрэгцээтмэдээллээбичижтэмдэглэх,хийжтурших

• Тодорхойбүтээгдэхүүнийгхийхэдшаардлагатайтүүхийэдийнорцхэмжээгуншижойлгох,тооцох,борлуулах,өртгийгтооцоолох

• Уламжлалтажилхөдөлмөр,урлалтайхолбоотойерөөл,магтаал,зүйрцэцэнүг,ардынаманзохиолыголжунших,цээжлэх,хэрэглэх

• Ширдэг,эсгийнаадгай,гоёлзэрэгбүтээгдэхүүнээссонгонхийх

• Бүтээгдэхүүнийурхийц,өнгө,үзэмжийгуламболовсронгуйболгох

• Хүндхийжбуйзүйлдньтохирсонбилэгдэмбэрэл,ерөөлийнүгхэлэх,хүүхдэдцээжлүүлэх

• Гэрбүлийнхэрэгцээндхийжбүтээсэнзүйлээбусаддаасурталчлах,туршлагасолилцох

Зүйм

эл эд

лэл

• Зүймэлэдлэлхийхдараалал

• Зүймэлэдлэлхийхэдийгсонгоходанхаарахзүйлийгбаримтлах

• Зүймэлэдлэлийгэсгэх,хээзураггаргах,оёхдарааллыганхааралтайунших,товчлонбичижтэмдэглэх

• Тодорхойзагварсонгонхэрэгцээтзүймэлэдлэл(ширээнийбүтээлэг,дэрнийуут,орныаравч,цүнхг.м)хийх

• Бүтээгдэхүүнийурхийц,өнгө,үзэмжийгуламболовсронгуйболгох


Хүн

сний

ног

оо,

жим

с

• Хүнснийногоо,жимсжимсгэнийтариалалт,хадгалалт

• Хүнснийногоо,жимсжимсгэнийгболовсруулахарга

• Хүнснийногоо,жимсжимсгэнийбуттариалах,арчлах,услах,хураах,хадгалахтухаймэдээлэлцуглуулан,хэрэгцээтхэсгийгтэмдэглэжбичих

• Бүтээгдэхүүнхийх,ногоо,жимснийбуттарихбагажхэрэгслийгзөвашиглах

• Хэрэгцээтхүнснийногоо,жимсжимсгэнээссонгонтариалж,ахуйамьдралдаахэрэглэх


Үнд

эсни

й ху

вцас

• Үндэснийхувцас,эдлэл,хийхаргачлал

• Сурчбуйзүйлийггүйцэтгэхдараалал,орцхэмжээгуншижойлгох,бичижтэмдэглэх

• Орцхэмжээг,зардлыгтооцоолох,тайлбарлах

• Үндэснийхувцас,эдлэлхийх• Бүтээгдэхүүнийурхийц,өнгө,үзэмжийгуламболовсронгуйболгох,уламжлалтболонорчинүеийнтехнологибүхийаргаассуралцах

• Уламжлалтхувцасхийжхэрэглэх,тэдгээрийнэрүүлмэндийнболонахуйначхолбогдлыгойлгох,бахархах

• Гэрбүлийнхэрэгцээнийэдлэл,хүнсүйлдвэрлэх,ороннутгийнхандаасурталчлах,захиалгаавч,үйлчлэх,үйлчилгээнийхөлсийгтооцох

Үнэлгээ:Сургалтын явцад суралцагчдын чадвар эзэмшилтийн байдлыг ажиглаж, тэмдэглэлхөтлөх тухай дундшатны сургалтын “Амьдрах, аж төрөх ухаан” үнэлгээний хэсгээсхарнауу.Гүнзгийшатнысургалтынявцадүнэлгээхийхдээбагшсуралцагчдынүйлхийхявцыгхянах, суралцагч, гэр бүлийн гишүүд, бусад хүмүүсийг үнэлгээний ажилд татаноролцуулж:

- ажиглалтхийх- тэмдэглэлхөтлөх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

123

- суралцагчидтайярилцах- гэрбүлийнгишүүдтэйярилцах- суралцагчдынбүтээлийнсанбийболгох- суралцагчдын сонгосон чиглэлээр өрхийн үйлдвэрлэл эрхлэх бизнес тооцоог

гаргах- ахуйнхэрэгслийгзааврыгунших,тайлбарлах- өгсөннөхцөлийндагуутооцоохийх- суралцагчдынөдөртутмынамьдралдгарчбайгааөөрчлөлт,ахицыгажиглалтын

аргаардүгнэжүнэлгээөгөхзэрэгхэлбэрийгашиглажболно.Суралцагчдын эзэмшсэн чадварыг илрүүлэх гол хэрэгсэл нь тэдний бүтээл, түүнээхийхэдашигласанаргатехникболно.

Арга зүй, хэрэглэгдэхүүн:

Сургалтыг тухайн сумынАББ-ын багш хариуцан зохион байгуулах бөгөөд тодорхоймэргэжлийн чиглэлээр мэргэшсэн мэргэжлийн хүмүүс, амьдрах, аж төрөх ухаанаарамьдралынтуршлагатайиргэд,ЕБС-ийнбагштайхамтарчболно.

Сургалтад:- Танхимынболонтанхимынбуссургалтынарга,хэлбэрүүдийгашиглах- Танхимынбуссургалтынүедбиедаанажиллахүйлийггүйцэтгүүлэх- Өгөгдсөнсэдвүүдтэйхолбоотойжишээ,баримттанилцуулах- Насандхүрэгчдийнамьдралынтуршлага,үгийннөөцийгальболохсайнашиглаж,

өдөртутмынамьдрал,занүйлтэйньхолбохаргахэрэглэх- Ялангуяаамьдрахухаантайхолбоотоймэдлэгньсуралцагчдынбодитамьдралтай

хэрхэнуялдажбайгааталаартэднээряриулах,эхбичүүлэх- Суралцагчдынбодолсанаагсонсох,оролцоогдэмжих(сэдэлүүсгэх)- Эрэнхайх,цуглуулах(судалгааныарга)- Суралцагчаар дамжуулан гэр бүлийн бусад гишүүд, иргэдэд сурсан мэдлэгээ

хуваалцах,түгээх- Хамтранажиллаж,туршлагасолилцох- Оновчтойүйлийгтөлөвлөх,хэрэгжүүлэх- Тухайн сэдэв, агуулгатайхолбоотойороннутгийн ардын занүйл, уламжлалаас

сургалтадаашигтгэж,хэрэглэхзэрэгүйлажиллагаануудыгтөлөвлөнхийхньүрдүндхүргэнэ.

Альсэдвийгсонгонсуралцахталаарсуралцагчидтайхамтранярилцсаныдараатэдниймэдлэг, боловсролын түвшин, нас, хэрэгцээ шаардлагаас хамааран тухайн судлахцагийг төлөвлөжболно. Багш сургалтадшаардлагатайматериал, түүхий эд, ажиллахзааварчилгаа,аюулгүйажиллагааныдүрмийнталаарсанамжийгурьдчиланбэлтгэнэ.

Суралцагчдынсонгосонсэдвээсхамаарчсудлахном,гарынавлага,зааварчилгаагсудлахэхүүсвэрийгороннутгийнхаанөөцболомжийгтооцонбагшзааж,зөвлөгөөөгнө.Бичигүсгийнгүнзгийшатнысургалтынявцад“Амьдрах,ажтөрөхухаан”сэдвийгсудлаххөтөлбөрийгболовсруулахадбагштандбаримжааболгохүүднээсдэдсэдвийгсудлахцаг,ашиглахматериал,хэрэгжүүлжболохүйлажиллагаанынэгэнхувилбарыгорууллаа.Үүнийгбагшзаавалмөрдөхалбагүй,харинөөрийнтуршлага,урчадвар,суралцагчдынсурахчадварыгхаргалзанбүлэгсэдэв,судлахцагаазохицуулахболомжнээлттэй.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

124

СэдэвЦаг

Хэрэгжүүлж болох үйл ажиллагаа ҮнэлгээЦ БД

Гүнзгий шат (Цугларалтаар10-12,биедаансудлах10-12цаг)Дараахдэдсэдвүүдээс2-оосбагагүйгсонгонсудална.

Ахуйнтооцоо,хэрэглээ

4 4

• Өрхийнорлого,зарлагасэдвийнхүрээнд“Амьдралын хэрэгцээ” (2006) гарынавлагын I бүлэг (хуудас 5-18), Билгийннүд 2 (2006)-ын I бүлэг (хуудас 20-24,30-31),Билгийннүд3(2007)-ынYбүлэг(хуудас109-116)-ээс багш, суралцагчхамтранагуулгыгсонгонсудлах

• Мэдээллийн технологи (гар утас, цахимшуудан бичих)-ийн чиглэлээр Билгийннүд3(2007)-ынYIIбүлэг(156-168дугаархуудас)-ийгсудлах

• Талх, нарийн боов хийх (2010) гарынавлага

• Бусад сэдвийн хувьд багш, суралцагчбиедаансудлахматериалааолжсудалж,мэдээллээсолилцонярилцах

• Суралцагчдын техникхэрэгслийн ашиглалт,чадвар эзэмшилтийнбайдлыг илрүүлэх даалгаваражиллуулж, явцад нь багшажиглажтэмдэглэлхөтөлнө.

Эсгийэдлэл 6 6

• Ноосоорурлахуй(2007),Ноос-цагааналт(2007),Ноосонутас(2010)гарынавлага,сургалтын видео (Ноосоор урлахуй,Ажил хийвэл ам тосдоно-2010),Хониныноос боловсруулах, бүтээгдэхүүн хийх(2010)радиохичээл

• Суралцагч гэрийн нөхцөлдөрхийнхэрэгцээндээгараргаарноос, ноосон бүтээгдэхүүнхийх

Зүймэлэдлэл 6 6

• Зүймэл эдлэл (2007), Арьсны өөдөсамилуулах ухаан (2010), Үйл бүтэг(2010),Ширдэголбог,тохом,тохошхийхаргачлал(2010)

• Суралцагч гэрийн нөхцөлдөрхийн хэрэгцээндээ гараргаарбүтээгдэхүүнхийх

Хүнснийногоо,жимс,жимсгэнэ

6 6

• Жимс,жимсниймодтариалахсургалтынвидео (2010), Хүнсний ногоо, жимс,жимсгэнэ тариалах, хураах, хадгалахгарын авлага (2010), Хүнсний ногоодаршлахаргачлалвидео(2010),Байцааныкимчихийхвидео(2010),

• Суралцагч өрхийнхэрэгцээндээ тохирсон газартариалан эрхлэх, гэрийннөхцөлд хүнсний ногоо,жимсжимгэнэхадгалах,даршлах

Үндэснийхувцас 6 6

• Үндэснийхувцасвидео(2010),Монголдээлоёхаргавидео(2010),Монголүндэснийхувцас(2010)гарынавлага

• Суралцагчөрхийнхэрэгцээндээгараргаардээлхувцасхийх

Өрхийнүйлдвэр-лэл 6 6

• Жижигбизнесэрхэлцгээе(2010),Төсөлбичихаргачлал(2010)гарынавлага,Тахиашувууашигтайдаа()гарынавлага,видео

• Суралцагчидсонгосончиглэлээрээөрхийнүйлдвэрлэлэрхлэхтөсөлбичих

Сургалтын явцад сэдэвтэй холбоотой агуулга бүхий бусад гарын авлага, ном, аудио,видеоматериалыгашиглажболно.Гүнзгий шатны сургалтад суралцагчдаар өгсөн загвар, заавраар ажиллах, бие даанажиллах,бүтээлээтайлбарлах,бусдынтуршлагаассуралцах,санаабодлооилэрхийлэхзэрэгүйлийгхийлгэхньачхолбогдолтой.

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг. 3.3. ИРГЭНИЙ УХАМСАР

Хүлээгдэж буй үр дүн:- Эрхэдэлж,үүргээбиелүүлдэг,гэрбүлээхайрланхамгаалдагхувьхүнтөлөвшинө.- Эдлэх,эрх,хүлээхүүргийгхуулийнболонёсзүйнхэмжээнддаганмөрдөхчадвартай

болно.- Эрх,үүргээамьдралдаахэрэгжүүлэхчадварбүхийиргэнтөлөвшинө.- Нийгмийн амьдралд идэвхтэй байр сууринаас ханддаг, эх оронч иргэн хүн

төлөвшинө.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

125

Дэд сэдэв

Агуулга

Мэдлэг Чадвар Хэрэглээ

Гүнзгий шатны сургалт

Хув

ь хү

ний

ухам

сар

- Амьдявах,эрүүлмэндээхамгаалуулах,сурчболовсрохзэрэгхүнийүндсэнэрх

- Эрхэээдлэхнь- Хөдөлмөрлөх,

байгальорчноохамгаалах,хуульдээдлэх,сахих,хуулиарногдуулсаналбантатвартөлөхзэрэгүүрэг

- Үүргээбиелүүлэхнь

- Амьдявах,эрүүлмэндээхамгаалуулах,сурчболовсрохзэрэгүндсэнэрхэээдлэхёстойгухамсарлах

- Хөдөлмөрлөх,байгальорчноохамгаалах,хуульдээдлэх,сахих,хуулиарногдуулсаналбантатвартөлөхзэрэгүүргээбиелүүлэх

- Эрхээзөвэдэлж,бусдынэрх,эрхчөлөөгхүндэтгэх

- Хуулиарзаасанэдлэхэрхээжагсаанбичих,эрхээбүрэнэдэлдэгталаарэргэцүүлэнбодох

- Бусдынэрхийгзөрчихгүйгээрэрхэээдлэхталаарсанаабодлооэмхцэгцтэйилэрхийлэх

- Эрхньзөрчигдсөнтохиолдолдхамгаалуулахталаархолбогдохгазартгаргахөргөдөлбичих,холбогдоххууль,тогтоомжийгуншиж,хэрэгцээтэйгньтэмдэглэх

- Хуулиархүлээдэгүүргээжагсаанбичих,тэдгээрийгхэрхэнхэрэгжүүлдэгчаддагэсэхэээргэцүүлэх

- Хүлээсэнүүргээбиелүүлдэгболонбиелүүлдэггүйхүнийялгаагтодорхойлонбичих

- Үүргээнэртөртэйгээрбиелүүлэхталаархүүхэд,залуустхандсанухуулгасурталчилгаабичих

- Үүргээбиелүүлдэггүйхүндногдуулахторгууль,шийтгэлийнталаармэдээлэлцуглуулж,бичижэмхэтгэх

Гэр

бүли

йн у

хам

сар

- Гэрбүлийнгишүүдийнүлгэрдуурайлал

- Гэрбүлийнхүчирхийлэл

- Гэрбүлийнхэндээнайрсаг,дотнохандах

- Гэрбүлдээитгэлтэйуурамьсгалбүрдүүлэх

- Үрхүүхэддээүлгэрлэндуурайххүнньбайх

- Эрхээзөвэдэлж,үүргээбиелүүлэхёстойггэрбүлийнгишүүдэдтайлбарлах,ойлгуулах

- Гэрбүлийнорчиндбиебиенээхүчирхийлэхгүйбайх

- Гэрбүлийнгишүүддээнайрсагдотнохандаж,тэднийитгэлийгхэрхэнхүлээхтухайсэтгэлзүйнзөвлөгөөзааварунших,тэмдэглэх

- Үрхүүхэд,гэрбүлдээсайнаарнөлөөлөхийнтулддутагдлаазасахзөвлөгөө,зааврыгинтернетболонбусадэхсурвалжаасолжунших

- Гэрбүлийнгишүүнбүртгүйцэтгэхүүргийгньтайлбарлах,ойлгуулах

- Үүргээбиелүүлэхэдньтуслахзорилгоорсургамжтайзохиол,өгүүллийгцуглуулжуншуулах,ярьжөгөх

- Гэрбүлийнхүчирхийллийнталаархмэдээллийгсудалжнайзнөхөд,хамаатансадан,хөршдөөухууланярих

- Гэрбүлийнхүчирхийлэлдөртөжболзошгүйхүмүүсийгхэрхэнхамгаалахталаарсэтгэлзүйнзөвлөгөөгцуглуулах,судлах

- Гэрбүлийнхүчирхийлэлдөртсөнхүнийэрхийгхамгаалахталаархолбогдохбайгууллагадгаргахөргөдөлбичих,холбогдоххууль,тогтоомжийгсудлах

- Хүчирхийлэлдөртсөнгэрбүлийнгишүүндсэтгэлсанаанытусламжүзүүлэнэнгийнзөвлөгөөгунших,тэмдэглэх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

126

Ний

гмий

н ух

амса

р- Нийгмийн

амьдралдахьхувьхүнийоролцоо

- Эхорноохайрландээдлэхёс

- Нийгмийнамьдралдидэвхтэйбайрсууринаасхандах

- Ороннутгийннутгийнудирдлагынүйлажиллагаагдүгнэх

- Ороннутгийнхөгжилньиргэдийноролцооноосхамаарахыгухаарах

- Ороннутгийнхөгжилдхувьнэмэроруулахёстойгойлгох

- Ороннутгийнхөгжлийнчигхандлагынталаарэргэцүүлэх

- Эхорноохайрлах,хамгаалах

- Эхорончүзлийнталааройлгох

- Ороннутгийнасуудлыгшийдвэрлэхэдиргэдийноролцоогтодорхойлсонжурамзааврыголжунших

- Ороннутгийнудирдлагадхүргүүлэххөгжлийнталаархсаналбодлообичих

- Ороннутгийнхөгжилдиргэдийноруулаххувьнэмрийнталаарсаналбодлоохурал,цуглаандээрилэрхийлэх

- Ороннутгийнудирдлагынүйлажиллагаандүнэлэлтдүгнэлтөгсөнмэдээлэлбэлтгэх

- Ахмаднастан,хүүхэд,залуус,эмэгтэйчүүдзэрэгнийгмийнбүлэгттуслахсаналсанаачлагабүхийуриалгабичих

- Тэднийгнийгмийнамьдралдтатаноролцуулахчиглэлээрямаражилявуулжболохталааророннутгийнудирдлагадхүргүүлэхсаналаабичих

- Хойчүеээхорончүзлээрхүмүүжүүлэхийначхолбогдлыгтүүхийнүүднээстайлбарлажойлгуулах

- Үеүеийнэхорончдынбаатарлагүйлсийгуншижтэмдэглэн,хүүхэдбагачуудадсургамжболгонярих

- Эхорноохайрланхамгаалахадиргэнбүрхэрхэноролцохёстойтухайэсээбичих

Үнэлгээ:• Хүнийэрхийнмодыгбүтээх(Моднымөчирболгондхүнийэрхийгбичих)• Хүнийэдлэхэрх,хүлээхүүргийнталааруншижмэдсэнэсэх• Эрхэээдлэх,үүргээбиелүүлэхийнмөнчанарынталаарбодолсаналаабичсэнэсэх• Бүтээлийндэвтэртээгэрбүлийнгишүүдэдсайнаарнөлөөлжчадсанэсэхталаар

тэмдэглэлхөтөлсөнбайх• Гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртсөн гишүүдэд ямар дэмжлэг, туслалцаа үзүүлж

болохталаармэдээлэлцуглуулж,тайлбарлах• Нийгмийнамьдралдхувьхүнийзүгээсоролцохболомжийгдэвтэртээтодорхойлон

бичих• Бусдаднийгмийнамьдралдидэвхтэйоролцохыгуриалсанухуулгабичих,хүүхэд,

залууст үлгэр дуурайлал үзүүлэх чиглэлээр үе тэнгийнхээ хүмүүстэй хамтранярилцлагазохионбайгуулсанэсэх

• Эхорноохайрландээдлэхталаарсургамжитэсээбичсэнэсэх• Эхорноохамгаалжявсанэрэлхэгбаатруудынталаармэдээлэлцуглуулж,бяцхан

номхийсэнэсэх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

127

Арга зүй:

СУРАЛЦАГЧтадараахзүйлийганхаараарай:

1. Хууль, дүрэм, журам, өргөдөл зэрэг албан баримтын үг, найруулгыг анзаарчтэмдэглэж аваарай. Ингэхдээ бусад ном, гарын авлагын үг, найруулгаас ямарялгаатайбайнагэхмэтчилэнгээрбүтээлчээрхандахньчухал.Түүнчлэндээрдурдсаналбанбаримтуудыггаргадагэрхбүхийбайгууллагыголжтэмдэглэнавахньтанымэдлэгийнсангарвижуулна.Жишээнь,хуулийгУлсынИхХуралбаталжгаргадаггэхмэт.

2. “Хэрэглээ”гэсэнбаганаддурдсанзүйлийгхэрэглэдэгболохынтулдуншижсудлах,уншсанааэргэцүүлэнбодох,бодсоноотэмдэглэх,тэмдэглэснээбусдадтайлбарлахзэргээр ажиллаарай.Ингэх нь таны өөрт хэрэгцээтэй зүйлийг эрж олох, ангиланялгах, хэрэгцээтэйг тэмдэглэн авах, өөрийгөө илэрхийлэх, бусдад туслах зэргээртаныбичигүсгийнболонхувьхүнийчадваруудхөгжихболно.

3. Харьяалагдахбаг,сумынудирдлагадааөргөдөлгаргах,тусламжхүсэх,ороннутгаахөгжүүлэх санал хүргүүлэх зэргээр албан бичгийн соёлд суралцаарай.Эдгээрийгхэрхэнбичихзөвлөгөөзааврыгтабагшболонбусадхүмүүсээсасууж,тэмдэглэжаваарай.

4. Гүнзгийрүүлэнсуралцахыгхүсвэлсум,ороннутагтбуйбүхийлхүнээстусламжавчболно.Жишээнь,ахмадбуурал,ухаантайажилсаг,олныхүндлэлхүлээсэнхүмүүс,багш,бусадмэргэжлийнхүмүүсээстаасуужсурчболно.Учиртаныэргэнтойрныболонөдөртутмынамьдралаасургангардагасуудлуудыгэнэхүүхэсэгтавчүзсэнболно.

5. АББ-ын Гэгээрлийн төв гэх мэт байгууллагатай хамтран сум орноо цэвэрлэх,тохижуулах, зүлэг, мод тарих зэрэг бүх нийтийн чанартай компанит ажлыгявуулаарай.Ингэхдээкомпанитажлынзорилго,төлөвлөгөө,хөтөлбөрийгхамтранболовсруулах гэхмэтээрбичигүсгийнмэдлэг,чадвараадээшлүүлэхэданхаарахаамартуузай.

6. Хөтөлбөрийн “Иргэний ухамсар” хэсгийг судалж дуусаад суралцагч та доорхсорилоорөөрийгөөүнэлээрэй.

№ Асуулт Сайн(2оноо)



1Биолоннийтийнгазар,гудамжталбайдбиеэхэрхэнзөвавчявахталаармэдээлэлцуглуулж,түүнийгээуншинбусаддааярьжчадна

2Иргэнхүнийэдлэхүндсэнэрх,хүлээхүндсэнбажурамтүүргийгуншижцээжлэн,бусдадухууланярьжчадна

3Минийболонойрдотныхүмүүсийнэрхзөрчигдсөнүедшийдвэрлүүлэхталаарөргөдөлбичиж,холбогдохгазартньхандажчадна

4Гэрбүлийнгишүүдийнөмнөхүлээсэнүүрэг,түүнийгээхэрхэнбиелүүлжбайгааталаардүгнэнбичижчадна

5Гэрбүлийнгишүүддээүлгэрдууриалалүзүүлэхталаархолбогдохмэдээматериалцуглуулах,ангиланялгах,судлахзамаарбяцхангарынавлагаэмхэтгэнгаргажчадна

6 Орон нутгийн байгууллагатай хамтран ажиллах талаармэдээлэлцуглуулануншижсудлан,бусдадухуулжчадна

7 Нийтийгхамарсаналивааажилдсайндураароролцохүүргээбиелүүлэх талаар хүүхэд, залууст хандсан уриалга бичижчадна

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

128

8 Нийгмийн амьдралд идэвхтэй оролцохын ач холбогдлынталаармэдээлэлцуглуулан,түүнийгээүрхүүхэд,гэрбүлийнгишүүддээярьжчадна

9 Иргэн хүний орон нутгийн хөгжилд оруулж болох хувьнэмрийнталаарсаналааболовсруулж,холбогдохбайгууллагадхүргүүлжчадна

10 Иргэнхүнийхувьднийгмийнөмнөхүлээсэнүүргээбиелүүлэхталдээрсанаачлагатайажиллахталаархүүхэд, залуус,хойчүедээхандсансургамжитэссэбичижчадна

15-20 оноо – зорилгоо сайн биелүүлсэн, багшаараа баталгаажуулах үнэлгээхийлгэхэдбэлэн9-14оноо–зорилгоодундзэрэгбиелүүлсэн,заримзүйлийгдахинүзэххэрэгтэй8–аасдоошоноо–дахинажиллахшаардлагатай

7. Эцэстньтаэнэхэсгийгсудалснаарөөртямарөөрчлөлтгарсан,ямарачхолбогдолтойболсныгбодожэргэцүүлээдбичижтэмдэглэнГэгээрлийнтөвдхандивлаарай.Таныбүтээлийгөөрбусадхүнүзээдхөтөлбөрийгсонирхонсудлаххүсэлтөрж,таньшигөөрчлөгдөхийгхичээхболно.

СуралцагчдыгчиглүүлэхБАГШтадараахзүйлийганхаараарай:

1. Сургалтынагуулгыгбиедаанэзэмшүүлэхталаасньбагшанхаарч,явцадньхяналттавьжажиллана.Жишээнь,холбогдоххуультогтоомжоосөөртхэрэгцээтэйхэсгийголж унших, тэмдэглэгээ хийх, сэдвүүдийн чиглэлээр эргэцүүлэмж гаргах, саналхүсэлтээилэрхийлэхзэргээрбиедаансуралцахболомжийгхангана.

2. Иргэний ухамсрыг дээшлүүлэхэд чиглэсэн практик ажлуудыг хийж гүйцэтгэнэ.Тухайлбал, түймэр, бүх нийтийн цэвэрлэгээ зэрэг олон нийтийншинж чанартайасуудалд сайн дураараа идэвхийлэн оролцох ухамсрыг дээшлүүлэхэд чиглэсэнкомпанит ажлуудыг өрнүүлнэ. Ингэхдээ суралцагчдын бичиг үсгийн чадварыгдээшлүүлэх үүднээс уг ажлын зорилго, хөтөлбөр төлөвлөгөө гаргах, саналсанаачлагыг бусдад түгээх зэрэг ажлыг тэднээр гүйцэтгүүлэх хэрэгтэй. Дашрамддурьдахад,ороннутгийниргэдийгхэрхэндайчлах,зохионбайгуулахталаармэдлэгээдээшлүүлээрэй.

3. Сургалтанд ашиглах материалыг олон чиглэлээр бэлтгэнэ. Тухайлбал, холбогдоххуультогтоомж,дүрэмжурам,гарынавлага,сурталчилгааныматериалзэрэгбайна.

4. Суралцагчийнөөрийнүнэлгээтэйтанилцан,баталгаажуулахүнэлгээхийнэ.Бодитбаримт,тест,ярилцлага,ажиглалтынаргуудыгхослууланүнэлгээхийхньзохимжтой.

Хэрэглэгдэхүүн:

• Үндсэнхууль,УБ.,1992• БоловсролынтухайМонголулсынхууль,УБ.,2003• Хөтөлбөрийнагуулгатайхолбогдохбодлого,хөтөлбөрүүд(Хүүхдийнталаар

төрөөсбаримтлахбодлогогэхмэт)• Холбогдоххуультогтоомж,дүрэмжурам• Бусадгарынавлага• Сурталчилгааныхялбаршуулсанматериал• Сургалтынагуулгатусбүртшаардагдахтусгайхэрэглэгдэхүүн(цаас,үзэг

гэхмэт)

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

129

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг. 3.4. БАЙГАЛЬ ОРЧИН

Хүлээгдэж буй үр дүн:- Бүхнасныхүнамынэкологийнболовсролыгдээшлүүлнэ- Цэвэрорчиндаятухтайажтөрөхөдтуслана- Байгальорчноохадгаланхамгаалахүзэлбодол,мэдлэгтөлөвшүүлнэ- Байгальтайхэрхэнхарьцах,байгалийннөөцийгхэрхэнашиглахталаармэдлэгтэй

болно

Дэд сэдэв


Тог

твор

той

хөгж

лийн

бол

овср

ол

Б

айга

ль о

рчин

ба

хүни

й үй

л аж

илла

гаа

- Байгалийнүзэгдэл- Цагагаар- Байгалийнгамшиг

(үер,ган,зуд,галтүймэр,газархөдлөлт)

- Байгальтайхарьцах,байгалийннөөцийнашиглалт

- Ургамал,амьтнытөрөлзүйл

- Бороо,цасгэхмэтбайгалийнүзэгдлийгтанинмэдэх

- Байгальшинжижцагагаарыгурьдчилантааварлахчадвартайболох

- Байгалийнгамшигтордогүзэгдлийнталаармэдэх

- Гамшгийнүедөөрийгөөболонбусдыгхамгаалахталаармэдэх

- Байгальтайзөвхарьцах,байгалийннөөцийгзөвзохистойхэрэглэхёстойгухамсарлах

- Ороннутагтургадагургамал,амьдардаганамьтнытухаймэдэх,хайрланхамгаалахёстойгухамсарлах

- Байгалийнүзэгдэлдтохирууланхувцаслах,хооллох,ажилхөдөлмөрөөзохицуулах

- БайгальшинжижцагагаарыгтааварланажилхөдөлмөрөөзохицуулахЖнь,тэнгэрмуухайрахыгжаргажбуйнарныхэлбэр,маламьтдынааш,хөдөлгөөнаартааварлажшинжих

- Гамшгийнүедөөрийгөөболонбусдыгхамгаалахзаавар,аргачлалыгбичих,бусдадтаниуланярих

- Жимсжисмгэнэгэхмэтбайгалийнбаялгийгзөвтүүх,ашиглахталаархүүхэд,залуустухуулансурталчлах

- Байгалийнбаялагашиглажөрхийнорлогобүрдүүлэхаргыгсудлах,тэмдэглэх

- Ургамал,анамьтныгхайрлах,хүнтөрөлхтнийамьдралыннэгхэсэгболохталаархүүхэд,залуустухууланярих,энэталааржишээбаримтцуглууланбүтээлийндэвтрээбаяжуулах

• Тогтвортойхөгжлийнболовсрол

• Өнгөрсөнболонөнөөдөргаргажбуйшийдвэрүүдньирээдүйүеийнхэнднөлөөлөхнөлөөлөл

• Гэрбүлийнгишүүдийнбайгальорчноохайрлах,хамгаалахмэдлэг,туршлага

• Мод,цэцэгтарьж,арчлахаргаухаан

• Байгальорчноотохижуулахбүхнийтийнажилдгэрбүлээрээоролцох,оролцооныявцадхүүхдийгхүмүүжүүлдэгмонголуламжлал

• Ажилхөдөлмөр,аривчхямгачзанчанарынтухайдуу,шүлэг,уранзохиол,оньсого,зүйрцэцэнүг

• Байгальэхорнысэдэвтэйдуу,шүлэг,магтаал

• Оюуныбиедаах,харилцанбиебиенээсээсуралцах,багааражиллах,өөртөөитгэлтэйбайхчадвар,дадалэзэмшүүлнэ.

• Суралцагчойрорчноосооасуудлыголжхарах,өөрөөэргэцүүлэнбодох,өөрөөсуралцах,мэдлэгээхэрэглэх,сонголтхийх,

•Шийдвэргаргахадсуралцагчийноролцоо

• Биедаантөлөвлөхбаүйлажиллагааявуулах

• Цагагаарынмэдээлэлөдөртутамуншижмэдэх,бусдадмэдээлэх

• Аюултайүзэгдлийгбичижтэмдэглэх

• Бусдынтуршлагаассуралцах,бусдадзөвлөх,хамтранажиллах

• Байгальорчноохайрлах,хамгаалахтухайдуу,шүлэг,уранзохиол,оньсого,зүйрцэцэнүгцуглуулах,хүүхдэдээуншижөгөх,цээжлүүлэх

• Тогтвортойхөгжлийнболовсролтойхолбоотойхууль,тогтоомж,дүрэмжурмыгбиедаансудлан,тухайнасуудлаарурьдчилсантаамаглал,дүгнэлтгарган,багштайгааболонхамтранажиллах

• Аавээж,ахдүүгээхүндлэх,үгсургаалыгньдагах

• Өтгөс,нялхастэнэрэнгүйхандах,санаатавих,туслах

• Радиохичээлашигланбиедаансуралцах

• Үрдүнтэйхарилцах(бичгээрболонамаар),бусадтайхамтранажиллах

• Заримүзэгдэл,юмсынирээдүйнбайдлыгурьдчиланхарах,таамаглах,цагагаарыгшинжихардынмэдлэгийгашиглахЖнь:Нар улайж мандвал Тэнгэр муухайрах Манан татаж эхэлбэл Үер болох

• Нар хүрээлбэл орохын тэмдэг Сар хүрээлбэл хүйтэрхийн шинж

• Гэрбүлээрээбайгальорчноохайрланхамгаалахадхувьнэмрээоруулах,нийтийнбүтээлчүйлажиллагаанддэмжиноролцох

• Байгальхамгаалахуламжлал,бусдынтуршлагаассуралцах,амьдралдхэрэгжүүлэх

• Байгальхамгаалахороннутгийнсайндурынхолбоо,нэгдэлдоролцох,хамтарчажиллах

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

130

Үнэлгээ:Жишигдаалгаврынжишээ:

1. Унших, ярих чадвар

Эхийг уншаад асуултад хариулаарай.Монголчууд бид онгон тансаг байгальтайгаа үлдсэн үлэмжийн их хувь заяатай ардтүмэн билээ. Бидний бишрэх, бахархах, хайрлан хамгаалах юмны нэг нь энэ мөн.Уламжлалаасаа сурах, түүнийг өвлүүлэх нь хэн хүнд хамаатай үйлс гэдгийг Байгальорчныг хамгаалах тухай хуульд тусган оруулж, байгаль орчныг хамгаалах үндэснийуламжлал,занзаншилэзэмшижхэрэглэх,үрхүүхэддэээкологийнхүмүүжилолгохньиргэнбүрийнүүрэгмөнгэжээ.

Энэрэл хүндэтгэлийн уламжлал нь гол төлөв газар нутаг, уул ус, ой мод, ан амьтанургамлыгхайрланхамгаалжамьдралахуйдаатухайнхэрэглээнийшаардлагадтохируулантуйлынариггамтайхэрэглэхаргаухааныгсургажбайсангэжүзэжболно.

Байгальорчиндооэнэрэлхүндэтгэлтэйхандажирсэнёсзаншлуудындотрооснийтийгхамарсанхамгийнхүндэтгэлтэйзанүйлньуултайхёслолбайв.

- Эхэдюунытухайөгүүлжбайнавэ?- Монголчуудбидямархувьзаяатайардтүмэнвэ?- Байгальхамгаалахиргэнийүүргийгтаюугэжойлгодогвэ?- Энэрэлхүндэтгэлийнуламжлалгэжюувэ?

2. Эргэцүүлэмж, бодомж даалгавар

Эхийг уншаад эргэцүүлж, өөрийн хариултыг хэлнэ үү?Цэцэрлэгчөвгөнхөвгүүдээцэцэрлэгийнажилдсургахсангэжхүсдэгбайжээ.Насанөөдболохынцагтаахөвгүүдээдууданирүүлж:

- Заахүүхдүүдминьаавыгааөнгөрснийдарааусанүзмийнцэцэрлэгтнуусанюмыголжаваарайгэжзахижээ.Хүүхдүүдэцгээөнгөрснийдараануусанэрдэнийгньолохгэжцэцэрлэгийнбүхийлгазрыгонгичинухжээ.Усанүзмийнгазрыгдахиндахинухавчэрдэнэолдсонгүй.

1) Тэд яагаад эрдэнийг олж чадсангүй вэ?2) Эрдэнэ яагаад олдоогүй юм бол.

Сэдвийнявцболонтөгсгөлдсуралцагчийгдоорхжишээгээрүнэлжболно.• Байгалийнүзэгдлүүдийгухаарч,түүндтохирууланамьдрахталаархүүхэд,залууст

тайлбарланярих• Байгаль, цаг агаарыг хэрхэн тааварлан шинжих талаар мэдээлэл цуглуулж

бүтээлийндэвтэртбичсэнэсэх• Байгалийн гамшгийн төрөл хэлбэр, тохиолдсон үед хэрхэн хамгаалах талаар

мэдээлэлцуглуулжбүтээлийндэвтэртээбичсэнэсэх,бусдадтайлбарланярих• Байгалийнбаялагтайзөвхарьцах,жимсжимсгэнийгхэрхэнзөвтүүх,боловсруулах

аргачлалбүхийбяцханномхийсэнэсэх• Байгалийнбаялагашигланөрхийнорлогоонэмэгдүүлжболохталаарсанаагааэмх

цэгцтэйбичижтэмдэглэсэнэсэх• Ороннутгийнургамал,анамьтныталаармэдээлэлцуглуулжтэмдэглэсэнэсэх• Байгаль орчинд үзүүлдэг хүний сөрөг нөлөөллийг тэмдэглэж, түүнд дүн

шинжилгээхийсэнэсэх• Байгаль орчныг хамгаалах зорилготой баг, нөхөрлөл байгуулах төлөвлөгөө

гаргасанэсэх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

131

• Байгальорчиндхалтайүйлажиллагааявуулдагхувьхүн,байгууллагадхандсанбичиг,уриалгагаргасанэсэх

Арга зүй:Суралцагчдадхийжбүтээххэрэгцээ,сонирхлыгтөрүүлэхүйцбайдлаарүйлажиллагаагтөлөвлөн, сургалтынхэрэглэгдэхүүнийг бэлтгэх, саналыгнь харгалзан баг, хэсгүүдэдхуваажхамтранажиллахарга,эвдүйдсургах,зорилгочиглэлтэйгээрхичээлийгзохионбайгуулж, суралцагчдад бүтээлч үйлийн, сэтгэлзүйн, материаллаг орчин бүрдүүлэх,сургалтын хэрэглэгдэхүүн боловсруулах, дидактикийн оновчтой шийдэл хийх зэрэгбүхийларгазамаарсургалтыгэрчимжүүлэхдээМХТ(мэдээлэл,харилцаанытехнологи)-ийг багшсургалт, үйл ажиллагаандаа байнга хэрэглэхшаардлага зүй ёсоор тавигдажбайна.

Нэгжхичээлийнхөтөлбөрөөшинэчлэнболовсруулж,сургалтынчанарыгсайжруулахынтулддараахзөвлөгөөганхаарнауу:• Хөтөлбөрийн зорилго, зорилтоо суралцагчдыг байгаль орчныг хайрлан

хамгаалдаг, баялгийг зүй зохистой ашигладаг, хариуцлагатай, ёс зүйтэй иргэдболгонтөлөвшүүлэхэдчиглүүлэнтодорхойлох;

• Байгалийнүзэгдэл,юмсынуялдаа холбоо, харилцан хамаарал, тоон хэмжээнийөсөлт, бууралт (жишээлбэл, хотын хүн ам, айл өрх нэмэгдэхэд хотын агаарынбохирдол төдий хэмжээгээр ихэснэ, мод, бут төдий хэмжээгээр тарихад уснынөөц төдий хэмжээгээр ихсэх, цөлжилт төдий хэмжээгээр багасах, агаар даххүчилтөрөгчийнхэмжээнэмэгдэхгэхмэт)-тайхолбоотойбодитбичвэр,мэдээлэл,тоонүзүүлэлтүүдийгтооныхичээлийнагуулгадинтеграцчилан,бодлогодасгалынхэлбэрторууланашиглах;

• Эзэмшсэн мэдлэг, чадвараа байгаль, нийгмийн харилцаандаа зөв хэрэглэх урчадвар,дадал,хандлагатайболоходсуралцагчдыгчиглүүлэх;

• Үнэлгээгболовсруулахдаатухайнхичээлийнхүрээндэхмэдлэг,чадварыгүнэлээдзогсохгүйхүүхэд,залуучуудынтөлөвшил,бусадтайболонхүрээлэнбуйорчинтойхарилцаххарилцаа,хандлагазэргийгтооцонүнэлэхэданхаарах;

• Суралцагчдаар дамжуулан бусдад мэдээлэл өгөх, тогтвортой хөгжлийнболовсролынүзэлсанаагсурталчлаххэрэгтэй.Жишээ хувилбар :

БИЕ ДААН СУРАЛЦАХ АРГА ЗҮЙ:

Бүлгээрболонбагаархамтарчсуралцахньбиедаансуралцахүйлажиллагаанддэмжлэгболдог.Оролцогчбиедаансуралцахявцдаааливаагэргэцүүлэнбодож,шүүнтунгаажтөлөвлөдөг.Түүнчлэнтэдөөрсдийнсурахүйлажиллагаандтодорхойхариуцлагахүлээхболомжтой.Дараахаргуудыгтабүхэнсургалтынявцадболонсургалтаасгадуурашигланбиедаансуралцажболно.

Ургуулан бодож, санаандаа төсөөлөх

Товч агуулга: Хараанытөсөөллөөрөөсуралцагчидньөөрсдийнтөлөвлөгөө,санаабодлоохөгжүүлжчаддаг.Энэарганьбагаараасуралцахадбүтээлчээрүрөгөөжтэйтусалдаг.Заавар:

1. Сэдвээтанилцуулна.Хичээлийгбүтээлчболгохүүднээстэднийчармайлт,санаандаатөсөөлөхүйлажиллагаагаардэмжинэгэдгийгтайлбарлана.

2. Суралцагчдыгнүдээаниадтайванбайдлаарболжбуйүйлявцыгбодохыгзөвлө.Үрдүндхүрэхийнтулдбүдэггэрэл,намууханхөгжимтавиххэрэгтэй.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

132

3. Дарааньтэднийгнүдээаньсанхэвээрээсарнайцэцгийнцоморлиг,өөрсдийнунтлагынөрөө,гэрлэндохионыөөрчлөлт,эсвэлборооныдуслындуучимээзэргийгдүрслэн,санаандаатөсөөлөхийгхүс.

4. Тэднийгийнхүүалжаалаатайлсныдараа,дараахсэдвүүдээрөөрсдийнтөсөөллийгдүрслэнбүтээхийгхүс:

·Байгалийн сайхан · Цэвэр орчин · Байгалийн гамшигт үзэгдэл · Хог хаягдал

5. Эдгээрдүрслэлийггаргахынтулдсуралцагчидөөрсдийнтөсөөллийгашиглахбололцоотойнамгүморчингбийболгоххэрэгтэй.Энэүедбүхийлмэдрэхүйгашиглахдараахасуултыгтавь.Таюухарсанбэ?Таюумэдэрчбайна?

6. Төсөөлөндүрсэлждууссаныдараабагийнгишүүдөөрсдийндүрслэлэээргэжсанахдаалгаварөгөххэрэгтэй.

7. Суралцагчдыгжижигбүлэгболгоодхоорондоодүрслэлбийболгосонтуршлагаасолилцохыгхүс.

8. Суралцагчдынтуршлагадутагдсанүеддүрслэнбодохтөсөөллийнүйлажиллагаагудирдвалтэднийтөсөөлөламжилттайболно.

Хэрэглэгдэхүүн:• АББЗСҮТ“Эхдэлхий3”,”Эхдэлхий4”багцматериалууд.УБ.,2009,2010• АББЗСҮТ“Байгалийнгамшгаассэргийлье”.УБ.,2010• Н.Нэргүйбабусад,“Тогтвортойхөгжлийнболовсрол”,УБ,2008.• Б.Бурмаа ба бусад, “Багшнарт зориулсан гарын авлага”, Тогтвортой хөгжлийн

боловсролIхэсэг,УБ,2008.• Албанбусболовсролынсургалтынматериал(CD1)/Хүсвэлхогбиш/,УБ.,2004• Бүхнийтийнэкологийнболовсрол–Үндэснийхөтөлбөр• Ногоонорчин-биднийирээдүйхөтөлбөр• Ч.Аръяасүрэн,Х.Нямбуу.“Монголёсзаншилийнихтайлбартоль”1992он.• Албан бус боловсролын сургалтын материал /Цэвэр орчин –бидний амьдрал/,

УБ.,2006• “Уламжлалтбайгальхамгаалахаргаухаанаас”УБ,2006он.

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг. 3.5. МАЛ, МАЛЫН БҮТЭЭГДЭХҮҮН

Хүлээгдэж буй үр дүн:- Малмаллахаргаухаан,түүнийашигшимийгхүртэхсэтгэлгээ,аргуудыгхэрэглэн

холбогдохмэдээллийгболовсруулахчадвартайболж,малболонмалчинхүнийөмнөтулгамдажбуйаливааасуудалдидэвхтэйоролцожучиршалтгааныгүндэслэлтэйтайлбарланүзэлбодлоохамгаалах,зөвшилцөхчадвартайболно.

- Малмаллах,түүнийашигшимийгхүртэхаргаухаандсуралцаж,тулгарчбуйбодитасуудалдүндэслэлтэйхандах,зүйтогтлыгтанинмэдэх,аливааөөрчлөлтийнталаартаамаглалдэвшүүлжүндэслэлтэйхандахчадвартайболно.

- Шинжлэхухааныололт,загвар,бусдынтуршлага,аргаухаан,технологийгашигланмалмаллахаргаухаандаабүтээлчээрхандах,хэрэгцээтмэдээллийгболовсруулжашиглахчадвартайболно.

- Танин мэдэхүйн болон хөдөлмөрийн үнэ цэнийг ойлгох, хамтын ажиллагааныдавууталыгмэдрэх,өөрийгөөхөгжүүлэххүсэлэрмэлзэлтэйболохоосгаднабусдаднөлөөлөх,танинмэдэххандлагатөлөвшсөнбайна.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

133

Дэд сэдэв

Агуулга

Мэдлэг Чадвар ХэрэглээМ

ал м

алла

х ар

га у

хаан

- Малынхалдвартболонхалдваргүйөвчин,түүнийшалтгаан

- Шүлхий,боом,цэцэг,эргүүзэрэгөвчинүүсэхшалтгаан,тэдгээрээссэргийлэхнь

- Вакциныачхолбогдол

- Малүржүүлгийнарга

- Малыгэрүүлбайлгахыначхолбогдлыгтайлбарлах

- Нутгийнсайнмалчнытуршлагаассуралцах,дуурайх

- Гаднашимэгчийгтаних- Малынөвчний

ангиллынсхемдөвчнүүдийгялгажбичих

- Байгальцагуурынөвөрмөцонцлогийгхаргалзанямарчиглэлийнмалыгяажүржүүлжөсгөхталаарөөрийнсанаагбичих,хамгаалах

- Үхсэнмалынсэг,зэмийгзайлуулаххялбар,эдийнзасгийнхэмнэлтэйаргуудыгнэрлэх

- Малын заримхалдвартөвчинхүндхалдахаюултайгзургаарилэрхийлснийгашиглах

- Ивомектарианыачхолбогдол,зөвхэрэглээ

- Арчилгаа, эдэлгээнийалдаанаас үүсэх өвчнийгэдгээх, урьдчилан сэргийлэхталаарталаарярилцах

- Орон нутаг дахь өндөр ашигшимтэй үүлдэр угсааныталаар мэдээлэл солилцох,малын захаас өндөр ашигшимтэй малын шинжийгтөрөлбүрээрньялганбичих

- Бэлчээрийн мал аж ахуйгэрчимжсэн болгохын ачхолбогдлыгбичих

- Эцэг малыг шилж сонгонсүрэгт тавих уламжлалт ёсзаншлыг судлах, холбогдохбилэндэмбэрлийнболонзүйрцэцэнүгийгцээжлэх

- Малын сэг, зэмийг зайлуулахарга,туршлагатайболсонбайх

Мал

ын

хиш

иг б

уян

- Малынгаралтайбүтээгдэхүүнийгэцсийнбүтээгдэхүүнболгохнь

- Малынгаралтайбүтээгдэхүүн-эрүүлхүнс

- Малынгаралтайтүүхийэдболовсруулжбайсануламжлалтболондэвшилтэтаргыгтайлбарлах

- Цагаанидээхийхуламжлалтаргыгномноосунших,гэрийннөхцөлдашиглах

- Ямааны ноолуур, хониныноос, бодын хөөврөөр хийжболохахуйнэдзүйлийнталаараргатуршлагаасолилцох

- Сүү, сүүн бүтээгдэхүүнийтөрөл, зах зээл дэхханшийг судлах, 1 өрхийн 1жилийн хэрэгцээний сүүнбүтээгдэхүүн худалдан авахтооцоогаргах

- Ширдэг хийдэг технологийнталаар туршлага солилцох,ярилцах (нутгийн онцлогялгааггаргах)

- Сүү сүүн бүтээгдэхүүнийгхэрхэн хийдэг талаартуршлага солилцох, бусаддаазаах

Үнэлгээ:

Мэдлэг эзэмших ба ойлгох нь суралцагчийн өмнөх мэдлэгээс ихээхэн шалтгаалдагүйл явцучраас сургалтынявцадбагшбайнга ажиглалтхийж, ахицдэвшлийн талаартэмдэглэл хөтлөх хэрэгтэй. Суралцагчийг үнэлэх олон хэлбэрээс (сорил, ярилцлага, асуулга, бүтээл, тэмдэглэл гэх мэт) сонгохоос гадна өөрийн үнэлгээг голлоно.Сургалтынөмнө түвшинтогтоох сорилболонбусад аргаар тэдний туршлага,мэдлэг,чадварыгилрүүлэхньзүйтэй.

Хөтөлбөрийн дагуу сургалтыг зохион байгуулахдаа интеграцчилж суралцагчийнхандлага, үзэл хэрхэн өөрчлөгдөж буйгаар үнэлнэ. Мөн кейс, жишээ тараан өгчтайлбарлууланасуудалдэвшүүлсэнярилцлагазохионбайгуулжгарцыгхайж,амьдралаадээшлүүлэхболомжуудыгхэрхэнсудалсанбайдлаарньдүгнэхньзөв.Жишээнь:

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

134

1. Малынөвчнийгангилах,схемчлэх

Жишээнь:Өвчнүүдийг харгалзах хүснэгтэд байрлуулБоом, гуур, хувалз, бруцеллёз, дуут хавдар, шүлхий, цэцэг өвчин, савхан хорхой, галзуу, догол, хамуу, туруу сунах, хавчраа, мялзан, хатиар,

Адуу Тэмээ Үхэр Хонь Ямаа

2. Халдвартайболонхалдваргүйөвчтэймалынгадаадшинжийгтодорхойлох

Жишээнь:

Боом Туруу сунах

3. Эрчимжсэнмалажахуйначхолбогдлыгжишээгээртайлбарлах

Бэлчээрийн үхэр Фермерийн үхэр

4. Шилмэл,хэрэгцээний,заазмалынангиллыгтайлбарлах,үрашгийгтооцох

Шилмэлмал Хэрэгцээниймал Заазмал

Ангилахшалтгаан

Үрашиггэхмэт...

5. Ямаагхэтөсгөснөөсүүссэнхохирлуудыгнэрлэжшалтгааныгтайлбарлан,ярих

Нөлөөлөхнь Үүсэххохирол

Бэлчээрийндаац

Сүргийнбүтэц

Малхариулга

Эдийнзасаг

.......

гэхмэт...

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

135

6. Малаас ашиглах зүйлсийг жагсаан бичиж тус бүрт нь юунд ямар хэлбэрээрашигладгийгтайлбарлах

Жишээнь:

АшигшимТаванхошуумал

Адуу Тэмээ Үхэр Хонь ЯмааНоосМахСүүАрьсБусадДүнгэхмэт...

Арга зүй: Багадундболовсролындүйцсэнсургалтынхөтөлбөрийнаргазүйнхөгжлийнзарчимдүндэслэхбаагуулгынтогтолцооныхэсэгтусбүртороннутгийнонцлогийгтусгана.Аргазүйнүндэсньмэдлэгбүтээххэрэгцээбийболгох,мэдлэгбүтээхүйлажиллагаагхамтаарүзэх, харах, ярилцах, бичих, зурах, уншихбахийжбүтээх гэхмэтүйлийнхарилцаагтусгаж насанд хүрэгчдийн сэтгэлгээ, амьдралын туршлага гэх мэт онцлог зүйлийганхааранаргазүйгээбагшсонгоххэрэгтэй.

Хөтөлбөрийн хүрээнд ашиглаж болох ном, сурах бичиг, гарын авлагыг хэрэглэн биедаансуралцана.Жишээнь:

• Ц.Дамдинсүрэн“Морь шинжээч Жомбоохүү” өгүүллэгийг уншаад сургамжитхэсгийг түүж бичнэ үү гэсэн даалгавар өгч бичиг үсгийн сургалттай холбожөгөх, “Хонио сайжруулья гэвэл хуцнаас нь, хотоо сайжруулья гэвэл бууцнаас нь” гэсэнахмадмалчдынүгийгөөрийнмалмалладагаргаухаантайхослуулантайлбарлахгэхмэтдаалгаварөгөөрэй.

• Таванхошуумалынтухайтзүйрлэсэнхэлцүг,зүйрүг,ертөнцийнгуравбичүүлэх.Мөнмалтай холбоотой тайлал бүхий оньсого өөрсдөөр нь зохиолгох. Зураглалхийлгэж, үгийн сүлжээ зохиолгож суралцагч хооронд нь таалгах идэвхтэйаргуудаасашиглаххэрэгтэй.Жишээнь

Хэлц үг:• Үхэршигзүтгэх/дөргүйсарлагшиг/–өөрийнсанаагаармуйхарлах• Шавартунасаншарынэзэн–өөрийнюмөргүйгэхутга• Зараалынморь–үнэгүйзарах,зарагдах• Нуруугааавсанморь–халирчхаширсан• Тэмээнээстэмдэгтэй–илтод,тодтомруун,тодорхой• Гувшаахургашиг–идэжуухаасхоцордоггүйхүнийг• Зуунямаанджаранухна–зохицолгүй

Хэвшмэл хэлц:

• Эрдэмбагатыномогих• Ишгэнухныгүйдэлих• Хонинысэлбэгямаа• Хоолнысэлбэгногоо• Бурууөссөнхүүхэд• Бухынхүзүүнээсхатуу

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

136

• Номхонтэмээ• Ноолоходамархан• Ажилхийжхүнболдог• Ардавжхүлэгболдоггэхмэтээрцаашүргэлжлүүлэнзохиолгож,мөнхэлцүгээрэх

зохиохдаалгаварөгөххэрэгтэй.Хэлцүгээрэхзохиолгохньтухайнсуралцагчийнсэтгэх,бичих,төсөөлөхгээдолончадварыгилрүүлдэгсайнталтайгбодоххэрэгтэй.

• Таванхошуумалынтухайүгхэллэгүүдийгхэлүүлжбичүүлэх.Жишээнь:

№ Хонийг насаар нь нэрлэх Тайлбар

1 Хурга Тусжилийнтөл

2 Хөгэй Өвлийнхурга

3 Сэнс Эртийнхөрвөхурга

4 Төлөг 2настай

5 Зусаг 2-3насныэмхүйстхонь

6 Хөрвөө Хурганыөөрдуудлага

7 Хэнз Хожуутөрсөнхурга

8 Хавчигхурга Эртгарсанхурга

9 Тахлайхурга Өвлийнхурга

10 Бабрайхурга Хөгөөсөмнөгарсанхурга

11 Төлөгнийхурга Хөгийнхугацаанаасхойшгарсан

12 Ихэрхурга Нэгэхээсхамтгарсан2хурга

13 Шүдлэнхонь 2настайхоньбуюутөлөг

14 Хязааланхонь 3настайхонь

15 Соёолон 4настайхонь

16 Ирэг Хязаалангаасдээшнаснызассанэрхонь

17 Бүдүүнхонь Насгүйцсэнхонь

18 Амбанирэг Сүрэгтээтолгойлсонбүдүүнирэг

гэхмэтээр5хошуумалыгнасшүдээрньнэрлүүлэнбичүүлжхарьцуулахаргахэрэглэх.• “Монголчуудхониныноосыгноолуураасилүүчанартай, үнэтэйболгожчадвал

ямар ямар давуу талууд гарах вэ?, манай нутагт энэ ажлыг зохион байгуулахболомж бий юу” гэх зэрэг асуудал дэвшүүлсэн асуулт тавьж орон нутгийнонцлогтойхолбонярилцаж,мэтгэлцээнзохиожболно.

• Малынөвчнийшинжтэмдэг,үүсгэгчийнталаарзурагтүзүүлэнашиглах.• Малынзүсийгонцгойтэмдэг,дүрбайдал,занаашаарньялганбичүүлэх.Жишээ

нь:

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

137

Тэмээ Адуу Үхэр Хонь Ямаа-Хавтгайбөхтэй,-Хананширээбөхтэй-Бархираа-Зулардаг-Ороо-Хоргодоо-Жонжоо-Хатуухамарт-Идэмхийгм.

гэхмэтээрцаашнөхүүлэнбичүүлж,харилцанярилцах.Хэрэглэгдэхүүн:• “Билгийннүд-1”.АББЗСҮТ.УБ,2008.• “Билгийннүд-2”.АББЗСҮТ,УБ,2006.• “Билгийннүд-3”.АББЗСҮТ,УБ,2008.• Д.Баттогтох“Таванэрдэнийнтэгшсүрэгмину”УБ,2009• Д.Ганбаатар.“Эзэнсайтынмалэрүүл”УБ,2005.• “Малажахуйнүндэс”.Сурахбичиг.УБ,1988.• Ж.Самбуу“Малажахуйдээряажажиллахтухайардадөгөх• сануулга,сургааль”/1946/,• Ж.Самбуу“Малчдадөгөхзөвлөгөө”/1958/,• Ж.Самбуу“Малчдынамьдрал,ахуй,хэвзаншлаас”/1971/

Ном зүй:• АББЗСҮТ, ДАНИДА, Хөдөөгийн сургуулийн хөгжил төсөл, “Амьдрах ухаан”

Албанбусболовсролынсургалтынхөтөлбөр,УБ,2004• АББЗСҮТ,Албанбусболовсролынсургалтынхөтөлбөрүүд,УБ,2005• АББЗСҮТ,ЮНЕСКО,“Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол”онол-арга

зүй,УБ,2008• “Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол” гарын авлага.АББЗСҮТ.УБ,

2009• АББЗСҮТ,ЮНИСЕФ,“Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр”,УБ,2008• АлтанцэцэгД.нар,“Бага,дундболовсрол–эрүүлмэндийнболовсрол”,УБ,2004• Д.Баттогтох“Таванэрдэнийнтэгшсүрэгмину”УБ,2009• БСШУЯ,“Эрүүлмэндийнболовсролынстандарт”,УБ,2005• Д.Гүндэгмаанар,Билгийннүд,бичигүсгийнцувралсурахбичиг,УБ.,2003,2006,

2008• МонголулсынҮндсэнхууль,УБ.,1992• Д.Ганбаатар.“Эзэнсайтынмалэрүүл”2005он.УБхот.• “Эрүүлхүнсэмнээсчухал”.АББЗСҮТ,УБ,2006• Малажахуйнүндэс”.Сурахбичиг.1988он.УБхот• Д.Мэнджаргал,З.Батсүх,Ж.Байгалмаа“Малынэрүүлмэнд”.2001он.УБхот• Малынхишигбуян.I,II2000он.УБхот.• “Холимогбүлгийнсургалтынаргазүй”.АББЗСҮТ,УБ,2009• UNESCOBangkok,ManualforDevelopingLiteracyandAdultEducationProgrammes

inMinorityLanguageCommunities,2004• UNESCOBangkok,MotherTongue-basedLiteracyProgramme,2009• ACCU,NewGuidebookforDevelopmentandProductionofLiteracyMaterials,1992• APPEAL,TrainingMaterialsforLiteracyPersonnel,1988• ACCUandothers,“DevelopmentofBasicLiteracyLearningMaterials forMinority

PeoplesinAsiaandthePacific”FinalReportofthe2ndSub-RegionalWorkshop,1994.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

138

БСШУ-ысайдын2010 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрийн 556 дугаар тушаалын

5 дугаархавсралт

АЛБАН БУС БОЛОВСРОЛЫНЭРҮҮЛ МЭНДИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР

Нэг. Удиртгал Цаг үеийн хувьсал өөрчлөлтийг даган боловсролын үнэлэмж, агуулга өргөн

хүрээтэй болж байна. Дэлхий нийтээр хүн төвтэй хөгжлийн бодлого баримтлан улсорныхөгжлийнүндсийгболовсролхэмээнүзэхболсонөнөөүедхүнийхүчинзүйлийнголтодорхойлогчньболохэрүүлмэнд,боловсролынасуудлыгцогцбайдлааравчүзсэн“Бүх нийтийн эрүүл мэндийн боловсрол”-ынүзэлбаримтлалтүгэндэлгэрчбайна.Эрүүлмэндийнтухайойлголт,түүндхандаххандлага,эрүүлмэндийнасуудалтайхолбогдонгарахэрхзүйнхарилцаа,үнэлэмжөөрчлөгдөж,эрүүлмэндийнүнэцэнэ,эрүүлмэндийнболовсролынхэрэгцээуламбүрөсөннэмэгдэжбайна.

ЕБС-иар олгодогшинжлэх ухаан төвт боловсролын агуулга хүрээгээ тэлж, энэньсалбардамнасанасуудалболонөргөжиж,эрүүлмэндийгдэмжигчорчинбүрдүүлэх,иргэд,хүнамдэрүүлмэндээөөрөөхариуцахсэтгэлгээгтөлөвшүүлэхньболовсролынсалшгүйнэгхэсэгболжбайна.Эрүүлмэндээхамгаалах,эрүүлажтөрөхталаарцэгцтэймэдлэг, зөвхандлага,дадалтөлөвшижчадаагүйгээсөвчлөл, эндэгдэл,осолгэмтэлихгарч,улмаарамьдралынчанартнөлөөлжбайна.

Нийгмийн амьдралын өөрчлөлтийг дагаж, бидний амьдралын хэв маяг чөөрчлөгдөн, аж төрөх дадал хэвшилтэй холбоотой үүсдэг өвчин нэмэгдсээр байна.Тухайлбал, хэт таргалалт, зүрх судас, хоолболовсруулах эрхтнийөвчлөлихсэж, хортхавдраар өвчлөгсөд залуужин, чихрийн шижин, бэлгийн замаар халдварлах өвчиннэмэгдэн, архи, тамхинд донтох явдал хүүхэд, залуучуудын дунд ч нэмэгдэж байна.Халдваргүй өвчнүүдийн60-70 хувьнь хөдөлгөөнийхомсдол, хооллохбуруу зуршил,архи, тамхинд донтох зэрэг аж төрөх буруу дадал хэвшлээс шалтгаалан үүсдэг ньтогтоогджээ.Эдгээрээсурьдчилансэргийлэх,улмаарөвчлөхгүйбайхголзамньиргэдэрүүлмэндийнболовсролтойболохявдалюм.

Сүүлийнжилүүдэдэрүүлмэндийнболовсролынталаарихээхэнахицгарч,ЕБС-ийн хичээлийн хөтөлбөрт тусгагдан, тусдаа бие даасан хичээл болж, сурах бичиг,стандартчгарчхэрэглэгдэжбайгааньсайшаалтай.

Гэвч “сургуулийн бус” хэлбэрээр иргэд, хүн амд эрүүл мэндээ хамгаалжбэхжүүлэх, эрүүл аж төрөх арга барил эзэмшүүлэх явдал өнөөг хүртэл орхигдсоориржээ.Иймд албан бус замаар сургуулийн гадна буй хүүхэд, залуучууд болон бусадхүнамдэрүүлмэндийнболовсрололгож,эрүүлмэндийгдэмжигчорчинбүрдүүлэхньэнэхүүсургалтынхөтөлбөрийгболовсруулахүндэслэлболжбайна.

АББ-ындараахзарчмыгбаримтланхөтөлбөрийгболовсруулсан.Үүнд:- Хэрэгцээнднийцсэн- Уянхатан- Нээлттэй- Хувилбарт

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

139

Хөтөлбөрньдараахзорилтотбүлэгтзориулагдсанболно.Үүнд:- Сургуулийнгаднабуй15-24насныхүүхэд,залуус- Тэднийэцэгэх,ойрдотныхон- АББ-ынбагш,аргазүйч- АББ-ын сургалтыг зохион байгуулах, оролцох сургуулийн болон олон

нийтийнбайгууллагынажилтан,менежерүүд- Хяналт,үнэлгээхийххүмүүс- Эрүүлмэндийнбайгууллагынажилтан- Бусадсонирхсонхүмүүс

Хөтөлбөрийгхууль,эрхзүйндараахакт,баримтбичигттулгуурланболовсруулав.Үүнд:- Мянганыхөгжлийнзорилт- Бүхнийтийнболовсрол-Дакарынүйлажиллагааныүлгэрчилсэнхүрээ- МонголулсынЭрүүлмэндийнтухайхууль- МонголулсынБоловсролынтухайхууль- Эрүүлмэндийнболовсролынстандарт- Эрүүлмэндийнхичээлийнагуулгынүлгэрчилсэнхүрээ- Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнсургалтынхөтөлбөр

Энэхүүхөтөлбөрньсургуулийнгаднабуй15-24насныхүүхэд,залуустамьдрахухаандсуурилсан эрүүл мэндийн боловсролыг эрүүл мэндийн боловсролын стандартаднийцүүлэнэзэмшүүлэхүйлажиллагааныүлгэрчилсэнагуулгыгтодорхойлсонудирдамжбаримтбичигюм.Иймдерөнхийболовсролынсургуульдхамрагдаагүйхүүхэд,залуусалбанбуссургалтадхамрагдаж,эрүүлажтөрөхухааныталаархөтөлбөрийндагуусудлахболомжтой.

ЗОРИЛГО

Сургуулийнгаднабуй15-24насныхандэрүүлажтөрөх,эрүүлмэндээхамгаалахаргаухааныгэзэмшүүлэхалбанбуссургалтыгерөнхийудирдамжаархангахадоршино.

ЗОРИЛТ

Хөтөлбөрийнзорилтньдараахцогцчадамжуудыгтөлөвшүүлэхэдчиглэнэ.Үүнд:

- Хүнийбиеийн өсөлт хөгжилтөднөлөөлөх хүчин зүйлсийгмэдэх, өөрийнболонбусдынэрүүлмэндийгсахинхамгаалах

- Эрүүлхарилцааныёсзүй,хэмхэмжээгбаримтлах- Орчныхооэрүүлмэндийнасуудлыгшийдвэрлэхэдхувьнэмрээоруулах

АГУУЛГА

АлбанбусболовсролынэрүүлмэндийнсургалтынхөтөлбөрийнагуулгыгЕБС-ийнэрүүлмэндийнболовсролынстандартын“Эрүүл бие”,“Эрүүл харилцаа”,“Эрүүл орчин”гэсэн үндсэн айд баримжаалан гурван бүлэгт хувааж дараах байдлаар тодорхойлсонболно.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

140

Бүлэг 1. ЭРҮҮЛ БИЕД САРУУЛ УХААН1.1. Биеийнөсөлт,хөгжил1.2. Хооллолт1.3. Хөдөлгөөн1.4. Хувийнэрүүлахуй1.5. Бэлгийнамьдралбанөхөнүржихүйнэрүүлмэнд1.6. Халдвартбахалдвартбусөвчин1.7. Хортзуршил

Бүлэг 2. ЭРҮҮЛ ХАРИЛЦАА

2.1.Харилцаанднөлөөлөххүчинзүйлс2.2.Харилцаа,түүнийтөрөл,хэлбэр

Бүлэг 3. ЭРҮҮЛ ОРЧИН 3.1. Гэрахуйнорчин3.2.Гадаадорчин

Бүлэг 1. ЭРҮҮЛ БИЕД САРУУЛ УХААН

1.1. Биеийн өсөлт, хөгжил

Мэдлэг: - Хүнийөсөлтхөгжил(биебялдар,оюунсанаа,нийгэм,сэтгэлзүйнөөрчлөлт)

батүүнднөлөөлөххүчинзүйлс- Эрхтэн тогтолцооны бүтэц, үйл ажиллагаа (амьсгал, зүрх судас, хоол

боловсруулах,шээсялгаруулах,нөхөнүржихүйнгэхмэт)- Бие бялдрын үндсэн үзүүлэлтүүд (биеийн жин, өндөр, зүрхний цохилт,

цусныдаралтгэхмэт)эрүүлмэндэднөлөөлөхнь

Чадвар:- Амьсгал,зүрхсудас,хоолболовсруулах,шээсялгаруулах,нөхөнүржихүйн

зэрэгэрхтэнтогтолцооныбүтэц,үйлажиллагаагбиеийнөсөлт,хөгжилтэйхолбонтайлбарлах

- Биеийнөсөлт,хөгжилтэйхолбоотойгоорсэтгэлсанаандгарахөөрчлөлтийгтайлбарлах

- Эрүүлмэндэднөлөөлөххүчинзүйлсийгтодорхойлох- Өөрийн болон бусдын бие бялдрын үндсэн үзүүлэлтийг тодорхойлох

(биеийнжингийниндекс,өндрийгтодорхойлох,цусныдаралтхэмжихгэхмэт)

Хандлага: - Биемахбоддоогарчбуйөөрчлөлтийганхаардагбайх- Оюунсанаа,нийгэм,сэтгэлзүйнбайдалньхүнийбиебялдрынэрүүлмэндэд

нөлөөлдгийгухамсарладагбайх- Эмнэлэгтхандажүзлэгшинжилгээндсайндураараахамрагддагболох

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

141

- Биебялдрынүндсэнүзүүлэлтүүдээхянаж,хэвийнбайлгахаданхаардагбайх

1.2. ХооллолтМэдлэг:

- Эрүүлхүнсбахоолхүнснийнайрлага- Хоолхүнснийбиемахбододүзүүлэхүрнөлөө- Хүнснийбүтээгдэхүүнийсонголт- Хүнснийаюулгүйбайдалбахадгалалт- Зөвзохистойхооллолт- Хооллолттойхолбоотойэмгэгүүд(хоолныдуршилбуурах,хэтидэх,хоолны

хордлогогэхмэт)

Чадвар: - Хүнснийбүтээгдэхүүнийгзөвсонгох,хадгалах- Зөвзохистойхооллохзарчмыгбаримтлах- Хооллохсоёлдсуралцах- Ахуйннөхцөлдэрүүлхүнсбэлтгэх,боловсруулахаргадсуралцах- Буруу хооллолтоос үүсэх сөрөг үр дагаврыг тайлбарлах, урьдчилан

сэргийлэх

Хандлага: - Эрүүлхүнснийбүтээгдэхүүнсонгохыгдэмждэгбайх- Хоолхүнсээтохирууланхэрэглэдэгболох

1.3. ХөдөлгөөнМэдлэг:

- Хөдөлгөөнбатүүнийтөрөлхэлбэрүүд- Хөдөлгөөнийачхолбогдол- Дасгалхөдөлгөөнхийхэдбаримтлахзарчим- Эрүүлмэндэдчиглэсэндасгалхөдөлгөөн- Нар,ус,агаараарбиеэчийрэгжүүлэхаргазам

Чадвар:- Эрүүл,чийрэгбайх,гоосайхнаахадгалахадчиглэсэндасгалхөдөлгөөнийг

сонгож,хэрэглэх- Дасгалхөдөлгөөнийачхолбогдлыгбусдадтайлбарлах,сурталчлах- Биеэчийрэгжүүлэхаргуудыгэзэмших

Хандлага: - Өөрт тохирсон дасгал хөдөлгөөнийг сонгох, зөв гүйцэтгэх талаар

мэргэжлийнхүнээсзөвлөгөөавдагбайх- Дасгалхөдөлгөөнийгхийжхэвшсэнбайх- Дасгалхөдөлгөөнийачхолбогдлыгбусдадсурталчилдагбайх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

142

1.4. Хувийн эрүүл ахуйМэдлэг:

- Амныхөндийнэрүүлахуй- Хувийнариунцэвэр(арьс,үс,хумс,гар,хөлнийарчилгаа)- Бэлгийнариунцэвэр- Хувийнариунцэврийнхэрэгслүүд- Хувцассонголт,хэрэглээ

Чадвар: - Шүдээарчланхамгаалах- Арьс,үсзэрэгбиеийнонцлогоотодорхойлж,түүндтохирсонгоосайхны

бүтээгдэхүүнийгзөвсонгож,хэрэглэх- Хувийнариунцэврийнхэрэгслүүдээөөртөөзөвтохируулансонгох- Охидбиеийнюмирсэнүедэрүүлахуйндэглэмийгсахих,ариунцэврийн

хэрэглэлийгзөвсонгонхэрэглэх- Биеийнболонулирлынонцлогттохирууланхувцаслах

Хандлага: - Шүдээтогтмолзөвугаах- Гоосайхныбүтээгдэхүүнийгзөвсонгож,хэрэглэдэгбайх- Биеийнариунцэврийгтогтмолсахих- Хувийнариунцэврийнхэрэгслүүдээбусадтайсольжхэрэглэхгүйбайх- Биеийнонцлог,тодорхойнөхцөлбайдалдтохирууланхувцасладагбайх

1.5. Бэлгийн амьдрал ба нөхөн үржихүйн эрүүл мэндМэдлэг:

- Бэлгийнболоннөхөнүржихүйнэрүүлмэндийнталаархүндсэнойлголт- Шилжилтийннасныөөрчлөлтүүд- Бэлгийнзанүйлбаүрдагавар- Гэрбүлтөлөвлөлт- Үртогтолтбажирэмслэлт- Жирэмсэнүеийнхяналтбахаламжасаргаа- Ургийнхөгжилбатүүнднөлөөлөххүчинзүйлс- Үргүйдэл- Үрхөндөлт- Жирэмслэлтээс сэргийлэх арга хэрэгслүүд /бэлгэвч, ерөндөг г.м./ арга,

давуу,султал- Аюулгүйбэлгийнхарилцаа- Бэлгийнчигхандлага

Чадвар:- Бэлгийн болон нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн үндсэн ойлголтыг ялган

таних,тайлбарлах- Шилжилтийннасныөөрчлөлтүүдийгтайлбарлах- Хөх,төмсгөөшалгахаргыгэзэмших- Хамгаалалтгүйбэлгийнхарилцааныүрдагавруудынталаарэргэцүүлэх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

143

- Өсвөр насныхан бэлгийн хавьталд эрт орсноос гарах сөрөг үр дагаврынталаармэдсэнээртүүнээссэргийлэх

- Жирэмслэх,үрудмааүлдээхийндавууталыгтайлбарлах- Жирэмсэн болон төрсний дараах үед зөв хооллох, хувцаслах, дасгал

хөдөлгөөнхийхийначхолбогдлыгтайлбарлах- Жирэмсэнхүмүүстхаламжүзүүлэх- Үрхөндөлтийнсөрөгүрдагаврыгтайлбарлах- Үргүйдэлдхүргэдэгшалтгаан,сэргийлэхаргазамыгтайлбарлах- Жирэмслэлтээссэргийлэхаргахэрэгслийгзөвсонгожхэрэглэх- Бэлгийнчигхандлагатайхолбоотойнэртомьёогтайлбарлах

Хандлага:- Бэлгийнболоннөхөнүржихүйнэрүүлмэндньхүнболгоныасуудалгэдгийг

хүлээнзөвшөөрдөгбайх- Төрөлтболонжирэмслэлтийгхэрхэнтөлөвлөхийгмэддэгбайх- Жирэмсэнүедэмчийнхяналтадэрторохыгдэмждэгбайх- Аюулгүйбэлгийнхарилцаагэрхэмлэдэгбайх- Хөх, төмсгөнд өөрчлөлт гарсан тохиолдолд мэргэжлийн эмчид хандахыг

эрхэмлэдэгбайх- Жирэмсэнүеданхаарахзүйлсийгмэддэгбайх- Хүсээгүйжирэмслэлтэдхүрэхалхамхийдэггүйбайх- Бэлгийнчигхандлагаархүмүүсийгялгаварлангадуурхдаггүйбайх- Бэлгийн амьдралтай холбоотой асуудлаар мэргэжлийн хүнээс зөвлөгөө

авдагбайх

1.6. Халдварт ба халдварт бус өвчинМэдлэг:

- Халдвартбахалдвартбусөвчнийтухайерөнхийойлголт- Халдвартөвчнийүүсгэгч,дамжихзам- Халдвартбусөвчинүүсэхэднөлөөлөххүчинзүйлс- Халдвартбахалдвартбусөвчнийшинжтэмдэг- Халдвартбахалдвартбусөвчнөөссэргийлэхаргазам- Нийтлэгтохиолдоххалдвартбусөвчин(чихрийншижин,зүрхсудасны,үе

мөчний,хоолболовсруулахэрхтний,бөөрнийөвчин,хавдар,арьс,харшлынөвчингэхмэт)

- Нийтлэгтохиолдоххалдвартөвчин(томуу,томуутөст,хамуу,цусансуулга,БЗДХ/ХДХВ/ДОХгэхмэт)

Чадвар: - Халдвартбахалдвартбусөвчнийялгаагтайлбарлах- Халдвартбахалдвартбусөвчнөөссэргийлэхаргазамыгэзэмших- Өвчнөө эмчлүүлээгүйгээс гарч болох сөрөг үр дагавруудыг бусдад

тайлбарлах- Ирээдүйн босго, итгэлтэй утас, сайн дурын зөвлөгөөшинжилгээний төв

зэрэггазруудадханданөвчнийталаармэдээлэл,зөвлөгөөавах- Халдварт өвчнөөс сэргийлэх талаар бусдад заавар зөвлөгөө өгөх, хяналт

тавих- Өвчнийүедэмийгзохистойхэрэглэх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

144

Хандлага: - Заримхалдвартөвчнөөссэргийлэхвакцинжуулалтадхамрагддагбайх- Халдварт ба халдварт бус өвчнөөс өөрийгөө болон бусдыг урьдчилан

сэргийлдэгбайх- Айжичиж,өвчнөөнуулгүйгээрэмнэлэгтхандажоношлуулдаг,эмчлүүлдэг

байх- Дурмэдэнэмчилгээхийдэггүйбайх

1.7. Хорт зуршилМэдлэг:

- Архи,согтууруулахундаа,түүнийхувьхүн,гэрбүл,нийгэмдүзүүлэхсөрөгүрдагавар

- Тамхибатүүнийхувьхүн,гэрбүл,нийгэмдүзүүлэхсөрөгүрдагавар- Дамтамхидалтбатүүнийүрдагавар- Мансууруулахбодисбатүүнийхувьхүн,гэрбүл,нийгэмдүзүүлэхсөрөгүр

дагавар- Хортзуршилхэрэглэхээсзайлсхийхаргазам

Чадвар: - Архи, согтууруулахундаа, тамхи,мансууруулахбодисынхорхолбогдлыг

тайлбарлах- Хортзуршилхэрэглэхээсзайлсхийхаргазамыгэзэмших- Дамтамхидалтынхорнөлөөгтайлбарлах- Архи,тамхихэрэглэснээсгараххохирлынэдийнзасгийнтооцоогхийх

Хандлага: - Хортзуршлаастууштайтатгалздагбайх- Хорт зуршлийн хэрэглээний талаар өөртөө болон бусдад шүүмжлэлтэй

ханддагбайх- Архи, тамхи, мансууруулах бодис хэрэглэх буруу зуршлаас гарахад нь

бусдыгуриалдаг,тусалдаг,үлгэрлэдэгбайх- Мансууруулахбодистойхолбоотойэрсдлээсөөрийгөөхамгаалдагбайх

Бүлэг 2. ЭРҮҮЛ ХАРИЛЦАА

2.1. Харилцаанд нөлөөлөх хүчин зүйлсМэдлэг:

- Хувьхүнийэрх,үүрэг- Өөртөөитгэхитгэл,түүнднөлөөлөххүчинзүйлс- Өөртөөитгэлтэйболоходтуслахаргууд- Эрхэмлэдэгүнэтзүйл,чанар- Сэтгэлийнхөдөлгөөнбатүүнийгилэрхийлэхаргазамууд- Шийдвэргаргалт- Стрессүүсгэххүчинзүйлс- Стрессээсгарахзөваргазам- Төлөвлөлтбацагзохицуулалт

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

145

Чадвар: - Өөрийгөөтаних,эрхэмлэдэгүнэтзүйлсээтодорхойлох- Өөртөөсэтгэлхангалуун,итгэлтэйбайжсурах- Өөртөөитгэлтэйбайхындавууталыгтодорхойлох- Сэтгэлийнхөдөлгөөнөөхянах,зохицуулах- Стрессээссэргийлэхаргазамуудыгэзэмших- Аливааасуудалдшүүмжлэлтэйхандах,оновчтойшийдвэргаргах- Ирээдүйнзорилго,зорилтоотодорхойлох,хэрэгжүүлэх

Хандлага: - Дутагдалтайталааилрүүлжзасах,бусдаассуралцаж,өөрийгөөхөгжүүлдэг

байх- Өөртөөитгэлтэйбайх- Иргэнийэрхүүргийгмэддэг,баримталдагбайх- Шүүмж,зөвлөгөөгэерэгээрилэрхийлж,бусдыншүүмжлэлийгзөвхүлээж

авдагбайх- Саналбодлоочөлөөтэй,оновчтойилэрхийлдэгбайх- Өдөртутмынасуудлыголонталаасньэргэцүүлжшийдвэргаргадагбайх

2.2. Харилцаа, түүний төрөл, хэлбэрМэдлэг:

- Харилцааныхэлбэрүүд,тэдгээрийндавуу,султал- Эерэгхарилцаахолбоотогтоохаргазам- Үерхэл,нөхөрлөл- Хайр,шохоорхол- Гэрбүлийнхарилцаа- Хамтолныхарилцаа- Үетэнгийнхнийдарамт,шахалт

Чадвар: - Бусдынэрхэмлэдэгүнэтзүйл,чанар,үзэлбодлыгхүндэтгэх- Харилцааныурчадвартсуралцах- Харилцаатогтоох,бэхжүүлэх,шаардлагатайболхарилцаагаатаслах- Өөрийнболонбусдынсэтгэлийнхөдөлгөөнийгойлгох,эерэгээрнөлөөлөх

аргазамыгэзэмших- Хайр,шохоорхлыгялгах,хайраазөвилэрхийлжсурах- Гэрбүлийнхарилцаанднөлөөлөхэерэг,сөрөгхүчинзүйлийгтодорхойлох- Бусдын хувийн шинж чанар, үзэл бодол, гадаад төрхөөр ялгаварлан

гадуурхахгүйбайх- Үетэнгийндарамтшахалтаастатгалзахаргыгэзэмших

Хандлага: - Хүмүүстэйзөвболовсонхарилцдагбайх- Найзнөхдөөзөвсонгожүерхдэгбайх- Гэрбүлийнхарилцаандтэгшоролцдог,хариуцлагатайханддагбайх- Маргааныгзөвзохицуулж,зөвшилцөлдхүрдэгбайх- Үетэнгийнхнийдарамтшахалт,дургүйзүйлээсэээелдгээртатгалздагбайх- Бусадтайхарилцахдаасэтгэлийнхөдөлгөөнөөзөвилэрхийлдэгбайх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

146

Бүлэг 3. ЭРҮҮЛ ОРЧИН

3.1. Гэр ахуйн орчинМэдлэг:

- Гэртээбуюуамьдарчбуйгазартааэрүүлорчинбүрдүүлэхаргазам- Ахуйнхэрэгсэл,тэдгээрийнаюулгүйхэрэглээ- Өргөнхэрэглээнийбодисууд,тэдгээрийнхэрэглээ- Гэрахуйносолгэмтлүүд- Ахуйносолгэмтлийнүедавахаргахэмжээ,анхнытусламж

Чадвар: - Гэртээбуюуамьдарчбуйгазрааэрүүлорчинбүрдүүлэхаргадсуралцах- Ахуйносолгэмтлээссэргийлэхаргазамыгэзэмших- Ахуйносолгэмтлийнүеданхнытусламжүзүүлэх- Ахуйнхэрэгсэл,бодисыгзааврындагууаюулгүйхэрэглэх- Гэрорнынөхцөлдхортоншавжустгахэнгийнаргыгхэрэглэжсурах

Хандлага: - Ажиллаж,оршинбуйгазартааэрүүлорчинбүрдүүлдэгбайх- Ахуйнослооссэргийлдэгбайх- Ахуйн ослын үед анхны тусламж үзүүлэхэд шаардлагатай эм, багаж

хэрэгслийгтогтмолбайлгаж,хэрэглэдэгбайх

3.2. Гадаад орчинМэдлэг:

- Орчныбохирдол(хөрс,ус,агаар)түүнийэрүүлмэндэдүзүүлэхсөрөгнөлөө- Цэвэрорчинбүрдүүлэхэдхувьхүнийоролцоо- Дуушуугиан,гэрэл,тоосжилтынэрүүлмэндэдүзүүлэхнөлөө- Замтээврийносолгэмтэл,түүнийүрдагавар- Үер,галтүймэр,хүчтэйсалхишуургабазуд,газархөдлөлт,аянгацахилгааны

үедтохиолдохаюулосол,тэдгээрээссэргийлэхаргазам- Байгалийнгамшгийнүеэрболонбусадтөрлийносолгэмтлийнүедавахарга

хэмжээ,анхнытусламж- Бэлгийндарамтшахалт,түүнээссэргийлэхаргазам- Хүчирхийлэл, түүнийнийтлэгшинж, хүчирхийлэлдөртсөнүед авах арга

хэмжээ- Хүнхудалдахгэмтхэрэгбатүүнээссэргийлэхаргазам- Мэдээлэл,түүнийдавуубасултал

Чадвар: - Агаар,ус,хөрсийгбохирдлоосөөрийгөөхамгаалах- Дуушуугиан,тоосжилтооссэргийлэх,гэрэлтүүлгийгтохирууланхэрэглэх- Замтээврийносол гэмтлээс сэргийлэх,шаардлагатайүед анхнытусламж

үзүүлэх- Байгалийнгамшгийнаюулослооссэргийлэх- Байгалийн гамшгийн үеэр болон бусад осол гэмтлийн үед өөртөө болон

бусдадтусламжүзүүлэх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

147

- Бэлгийндарамтшахалтыгялгажтодорхойлох- Хүчирхийлэлдөртөхөөсзайлсхийх- Хүнхудалдахгэмтхэргийнхохирогчдодтулгарахасуудлыгтайлбарлах- Олонэхсурвалжаасхэрэгцээтмэдээллээоновчтойсонгох,буруунөлөөнд

автахгүйбайх

Хандлага: - Хогоотөрөлжүүлжхаяхбаилзадгайасгадаггүйбайх- Ус,хөрс,агаарыгбохирдуулдаггүйбайх- Замынхөдөлгөөнийдүрмийгмөрддөгбайх- Цагагаарынмэдээгүндэслэнүйлажиллагаагаазохицуулдагбайх- Байгалийнүзэгдлийнямарчнөхцөлдбэлтгэлтэйбайх- Осолгэмтэлдөртөхгүйбайх,гэмтлийнүедяаралтайтусламжүзүүлдэгбайх- Хүчирхийлэлдөртсөнхүндтусалдагбайх- Аливаамэдээлэлдшүүмжлэлтэйханддагбайх

Арга зүй

Энэхүүхөтөлбөрийгхэрэгжүүлэхэдтанхимынбусхэлбэрзонхилохтулнээлттэйбуюузайнысургалтынтөрөлбүрийнхэлбэрүүдийгашиглажболохоосгаднасуралцагчидбие даан судлах, эцэг эх, ойр дотныхонтойгоо хамтран ажиллах бүтээлч аргуудыгсонгожхэрэглэхньзүйтэй.1дүгээрбүдүүвчидсуралцагчдынтанинмэдэхүйнтүвшинболонбагш,суралцагчийнсургах,сурахүйлажиллагааныхолбоохамаарлыгхаруулжээ.Тухайлбал,босоотэнхлэгийндагуухтанинмэдэхүйнтүвшинднийцүүлэнхөтөлбөрийгхэрэгжүүлжбуйбагш,суралцагчньсургах,сурахүйлажиллагаагаатөлөвлөхёстойньхарагдажбайна.Хэрвээсуралцагчсургалтааэхлэхгэжбайгааболнэгталаасбагшсудлахагуулгынталаархсуралцагчийнмэдлэг,чадвар,хандлагыгоношлонсэдэлжүүлж,нөгөөталаас,суралцагчөөрийгөөбэлтгэнэгэсэнүг.Хариндараагийншатандсуралцагчдадмэдлэг, чадвар эзэмшүүлэхийн тулд багш мэдээлэл (модуль, бусад мэдээллийн эхүүсвэр)-ээрхангаж,суралцагчбүтээлчээруншихаргуудыгашигланбиедаансуралцана.

Үнэлгээ

Үнэлгээний зорилго Сургалтын үр дүн, суралцагчийн хөгжлийг тодорхойлох, сургалтыг эрчимжүүлэх,сургалтынявцадтулгарчбуйбэрхшээлийгдавантуулахадтуслахадэнэхүүхөтөлбөрийнүнэлгээнийзорилгооршино.

Үнэлгээний арга Ярилцлага,кейсанализ,өөрийнүнэлгээ,дүрийнтоглолт,төсөлтажил,эсээбичлэг,тестзэрэгерөнхийболовсролынсургуульдөргөнхэрэглэдэгаргаарүнэлнэ.


Эрүүл мэндийн сургалтын явцад заах сэдвээ харгалзан янз бүрийн сургалтынгарынавлагуудаассонгонхэрэглэжболно.Эдгээрээсзаримыгтовчагуулгатайньдарааххүснэгтэдхаруулав.Үүнд:

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

148

№Сургалтын материалын

нэр Товч агуулга

1

Амьдрахухааныцувралном1-11,УБ.,2003

Өөртөөитгэхитгэл,харилцаа,холбоо,сэтгэлхөдлөл,шийдвэргаргалт,төлөвлөлт,стресс,шүүмжлэлтсэтгэлгээнийтухай

2

О.Мягмар,Айлаасэрэхээравдраауудал,Бичигүсгийндараахзайнысургалтынгарынавлага4,УБ.,2006

Сайн,муунайз,өөрийгөөтаньмэдэх,ухаанбаавьяасынтухай

3О.Мягмар,Харилцаанысаятан,УБ.

Харилцаахолбоо,бусдыгтатах,түлхэхийнучир,харилцаахолбоондэерэгбасөрөгнөлөөүзүүлдэгшалтгаанытухай

4

Нөхөнүржихүйнэрүүлмэндбэлгийнболовсрол,хичээлийнтөлөвлөгөөзаахаргынзөвлөмж,УБ.,

Шилжилтийннас,үерхэлнөхөрлөл,үетэнгийнхнийдарамтшахалт,харилцаа,нөхөнүржихүйнэрхтнийбүтэц,үйлажиллагаа,үртогтолт,бэлгийнхарилцаа,занүйл,бэлгийнчигхандлага,гэрлэлт,түүнийүүрэг,амьдралаатөлөвлөхтухай

5

Ш.Оюунцэцэг,Найзминьчихичээгээрэй,АББ-ынгарынавлага1,УБ.,2006

Үетэнгийнхнийдарамтшахалт,бэлгийнхүчирхийлэл,өөртөөитгэхитгэл,татгалзахчадварынтухай

НОМ ЗҮЙ

- Амьдрах ухаанд суурилсан эрүүл мэндийн боловсрол, БЗДХ/ХДХВ/ДОХ-ооссэргийлэхсургалтынхөтөлбөр,АББЗСҮТ,УБ.,2007

- Г.Баярмаа,Ч.Байгалмаа,Э.Мөнгөнтулганар,Эрүүлмэндийнбагшнартзориулсанзөвлөмж1,УБ.,2009

- ЕБС-ийнэрүүлмэндийнсурахбичиг,1-11-ранги,УБ.,2003,2006

- Монгол улсын боловсролын стандарт, бага, дунд боловсрол, эрүүл мэндийнболовсрол,УБ.,2004

- Нөхөнүржихүйнэрүүлмэндбэлгийнболовсрол,Хичээлийнтөлөвлөгөөзаахаргынзөвлөмж,ЭМНХЯ,ГЯ,НҮБ-ынХАС

- Х.Энхжаргал, Э.Пүрэвдаваа, Д.Идэр, ХДХВ ба ДОХ-ын түгээмэл нэр томьёоныАнгли-Монголтовчтоль,УБ.,2008

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

149



ХОЛИМОГ БҮЛГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР


Энэхүүхөтөлбөрньхолимогбүлгийнсургалтаарбага,дундболовсролынстандартаднийцүүлсэн,чанартайболовсролэзэмшүүлэхүйлажиллагааныүлгэрчилсэнагуулгыгтодорхойлсонудирдамжбаримтбичигболно

Хоёр. ХОЛИМОГ БҮЛГИЙН СУРГАЛТЫН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ

Өөрөөрнасныханнэгдорхамтхичээллэдэгучирхөгжилхурдтайявагддаг.Сургалтынявц ихээхэн уян хатан, шинэлэг зүйл, өөрчлөлтийг амархан тусгаж болдог. Асуудалшийдвэрлэх, аливаа зүйлд шүүмжлэлтэй хандаж сурахад дөхөмтэй, хүүхдэд ээлтэй,багшидээлтэй,суралцахадээлтэйорчинчухамэндлбүрддэггэжүздэгаж.Ингэснээр“сурахад суралцах” гэсэн шаардлага биелэлээ олдог. Гэвч насны хувьд ялгаатайхүүхдүүдэднэгдорхичээлзаахньамарбиш.Суралцагчдыгхичнээнзөвбүлэгболгонажиллуулсанчбагшөөрөөртүвшнийхоорондцагихзарцуулдаг,сургалтынматериал,хэрэглэгдэхүүнийгялгавартайгаархэрэглэхэдтохиромжгүйбайхньбий(Kalaoja,1990,Korpinen, 1996; 1998). Ялангуяа ангид байх хүүхдийн тоо олон, нөөц хүрэлцээгүй,сургалтын орчин муу, хичээлийн бэлтгэл хангалтгүй, бүлгийн зохион байгуулалтзамбараагүй байх нь сургалтын чанарт муугаар нөлөөлнө. Холимог бүлгээр сургалтявуулжбуйбагшямарчтохиолдолдхоёроосдээшангийнкиррикюлимийгболовсруулахшаардлагатайболдогтөдийгүйнэгбагштайболтав,зургаанчангийнкиррикюлимийгболовсруулах хэрэгтэй болдог аж1. Иймд киррикюлим боловсруулахад суралцах ньхолимогбүлгийнбагшийнажлыннэгүндсэнзорилгоболно.

Гурав. ХОЛИМОГ БҮЛГИЙН СУРГАЛТЫН СЭТГЭЛ ЗҮЙН ҮНДЭС

• Бүлэг болгон ангилах• Бүлгүүд хамтран ажиллах• Өөр өөр насны бүлгүүд бие биедээ туслах • Багш бүлэг бүрт туслах• Ж.Пиаже-ийн танин мэдэхүйн онол• Эриксоны сэтгэл зүйн онол• Л.Выготскийн оюун ухааны хөгжлийн онол• Хүүхэд болгон өөр өөр • Ямар ч анги “холимог” буюу суралцагчдын

чадвар, сэтгэхүйн түвшин ямагт ялгаатай

Суралцагчдыг бүлэг болгон ангилах, бүлгүүдхамтранажиллах,багшбүлэгбүрттуслахзэрэгньхолимогбүлгийнзохионбайгуулалтынголхэлбэрюм.Ялангуяа өөр өөр насныбүлгүүд бие биедээтуслах үйл явц бол холимог бүлгийн сургалтынхамгийнгол,төрөлхэлементбилээ.Суралцагчдыгбүлэг болгон ангилах, бүлгүүд хамтран ажиллах,багшбүлэгбүрттуслахзэрэгньхолимогбүлгийнзохионбайгуулалтынголхэлбэрюм.Ялангуяаөөрөөрнасныбүлгүүдбиебиедээтуслахүйлявцболхолимог бүлгийн сургалтын хамгийн гол, төрөлхэлементбилээ.Холимог ангид хүүхдийн хөгжил их ялгавартайявагддаг тул үүнийг харгалзан унших, бичих,тоо бодох зэрэг хичээлүүдийг хамтран ажиллахбүлэг болгон зохион байгуулах, харин дүрслэхурлаг, хөдөлмөр, биеийн тамир зэрэг бусадхичээлийн хувьд бүх хүүхэд хамтдаа оролцохболомжтой(Koskenniemi,1982).

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

150

Нас, сэтгэхүй, мэдлэг чадварын түвшингээр өөр өөр суралцагчдыг бүлэгт хуваансургалтыг нэг дор зохион байгуулах үзэл санаа нь шинжлэх ухааны судалгаа банийгмийн практикийн хослолд тулгуурлаж байсан 19-р зууны хоёрдугаар хагасадЕвропдэхлэнхөгжжээ.Тухайлбал,ГермандПетерПетерсеныдэвшүүлсэнсургуулийншинэзагварболохболовсрололгохүйлявцыгтухайннутгийноршинсуугчдадхүрч,тэдэнтэйхамтарчявагдахёстойгэсэнүзлээсүүдэнсургалтыгбүлгээрзохионбайгуулаххэлбэрүүссэнхэмээнүздэг.Холимогнасныхүүхдүүдийгийнхүүбүлэглэнсургахтухайасуудлын онолын үндэс нь Пиаже-ийн танин мэдэхүйн онол, Бандарусын нийгмийнсургалтын онол, Л.Выгодскийн нийгэм соёлын, Бронфенбреннерийн экологийн,Эриксонысэтгэлзүйнонолзэрэгболно(Bacharach,HasslenAnderson,1995).ЯлангуяахүүхдийнсурахүйлявцаднийгмийнхэрэгцээгтооцсонЛ.Выготскийнонолньхолимогбүлгийн сургалтанд их чухал бөгөөд сургалтаас өмнө ч хүүхдийн хөгжил явагддаг,хүүхдийнөсөжторнижбуйорчинньтүүнийхөгжлийнголхүчинзүйлгэжүзсэнийгбодолцохгүйбайхынаргагүй(Vygotsky1978,p.90).

Л.Выготскийн үзсэнээр хүүхдийн оюун ухааны хөгжилд наад зах нь хоёр түвшинбайдгийн нэг дэх нь, хөгжлийн хамгийн чухал үе буюу сургалтын үр дүнд илэрдэг“хувийнчадвар”,хоёрдахьнь,багшболонбусадтайхамтранажилласаныхүчиндилэрдэг“боломжит түвшин”юм. Товчоор хэлбэл, ямар ч үед хүүхэд оюун ухааны хөгжлийнхоёрүеийгзаавалтуулдаг.Тэдгээрийнхоорондохзайболох“ойрын хөгжлийн бүс”-ийннөлөөхолимогнасныангидтодилэрдэг.Холимогнасныбүлэгньхүүхдийннийгмийнболон танин мэдэхүйн хөгжилд маш тустай. Учир нь тэнд насаар ах хүүхдүүдийнороцоотойгоорнийгэмших,хамтрахүйлявцхурдан“бүтээгдэнэ”.Кристи,Стоуннарынүзсэнээрхолимогангид“ойрынхөгжлийнбүс”-ийнүйлявцэрчтэйилэрдэгтулхолимогбүлгийнсургалтньбагштөвтсургалтаасямагтялгаатай.Эндхамтрансуралцахүйлявцхамгийнэрчимтэйявагдана.Өөрхүүхдээстуслалцааавсанхүүхэддараагийнхүүхдэддээтуслахнөхцөлбүрдэнэ.

Дөрөв. ХОЛИМОГ БҮЛГИЙН СУРГАЛТЫН АРГА ЗҮЙН ХӨГЖЛИЙН ҮНДЭС

• Багш зөвхөн мэдлэг, мэдээлэл дамжуулагч биш

• Хүүхэд идэвхгүй суралцагч биш

• Сургалт нь мэдлэг бүтээх үйл явц

• Асуудал шийдвэрлэх , аливаа зүйлд шүүмжлэлтэй хандаж сурахад хэрэгтэй. Ингэснээр “сурахад суралцах” гэсэн шаардлага биелэлээ олоход дөхөм болно

Гурван үндсэн хэлбэр: • Түвшин өөр бүлэгт нэг

хичээл дээр ижил сэдэв судлах

• Нэг цаг дээр өөр өөр сэдвийг заах

• Бүгд ижил сэдэв судлах

Боловсролын даяаршлалын өнөө үед гарч буй сургалтыншинэхандлагуудньхолимогбүлгийнсургалтынаргазүйннэгголшалтгаанболжбайна.Өөрөөрхэлбэл1960-аадондтанин мэдэхүйн сэтгэл зүй буюу Веховирист уламжлалнь хүний оюун ухааны үйл ажиллагаа ба бүтцэд голложголлож байснаас багшийн үүрэг зөвхөн мэдлэг, мэдээлэлдамжуулагч, хүүхэд идэвхгүй суралцагч байсан болконструктивизмын онол хүчээ авсан өнөө үед багшийн ч,сурагчийнчбайрсуурьөөрчлөгдөжбайна.Энэнь“жирийнанги”-дчхолимогбүлгийнсургалтынаргазүйхэрэглэхийнаяндаашаардажбайна.

Конструктивизмдахьхоёрголаспектбайгаагийннэгдэх нь,сургалтболмэдлэгбүтээхүйлявцюм.Хүнбүрөөрөөрөөрсэтгэн,өөрөөрийнмэдлэгийгбийболгодогэнэньбагшаасхүүхдэдболоннэгээснөгөөддамжихболомжгүйюм.Иймдсуралцагчтэрхүүбүтээхүйлявцадидэвхтэйоролцож,өөрөөөөрийнхөөмэдлэгбүтээхүедл сургалтявагдажбайна гэжүзнэ.Хоёрт,мэдлэгньтүүнийбүтээгдэжбуйсуралцагчийнорчинтойихээхэнхолбоотой(vonGlaserfield,1996)болно.

Энэүүднээс“жирийн”буюуалбансургуулийнхувьдчямарчангинь“холимог”юм.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

151

Учирньнэгангидижилхичээлүзэжадилханагуулгаарсуралцажбуйхүүхэдбүрийнтүвшин,чадварөөрөөручир“хичээлдээсайн”,“тааруу”гэхчлэн“ангилагддаг”билээ.Иймд холимог бүлгийн сургалтын арга зүй нь зөвхөн холимог бүлэг бүхий газартөдийгүй, жирийн сургуульд ч хэрэгтэй гэсэн логик гарч байна. Холимог бүлгийнсургалтын гурван үндсэн хэлбэр бий бөгөө энэ нь1) хичээл дээр ижил сэдэв судлах боловч бүлэг болгонд түвшин өөр байх, 2) нэг цаг дээр өөр өөр сэдвийг заах, 3) бүгд ижил сэдэв судлах(зураг,дуухөгжим,биеийнтамирг.м)

Тав. ХОЛИМОГ БҮЛГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙН ЗОРИЛГО

Хөтөлбөрийнзорилгоньалбанболоналбанбуссургалтынхолимогбүлгийнхэлбэрээрбага боловсрол эзэмшүүлэх үйл ажиллагааны үлгэрчилсэн агуулга, арга зүйгтодорхойлоходоршино.

Зургаа. ХОЛИМОГ БҮЛГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙН АГУУЛГА

Хөтөлбөрийнагуулганьалбанболоналбанбуссургалтынхолимогбүлгийнхэлбэрээрбага боловсрол эзэмшижбуй суралцагчид ”Монгол хэл”, “Математик”, “Зураг, урланбүтээх хөдөлмөр”, “Хүн ба байгаль, эрүүл мэнд” гэсэн 4 багц хичээлийн хүрээндэзэмшихмэдлэг,чадвараасбүрдэжбайна.

6.1. Цогц чадамжХолимог бүлгийн суралцагчид бага боловсролын стандартад нийцсэн дараах цогцчадамжэзэмшинэ.

Монгол хэлний хичээлээр:- Утгазохиолынхэлнийяриа,бичигттавихшаардлагындагууярьж,бичих- Эхийгбүтээлчээруншихаргадсуралцах,эхийнголбанэмэлтсанаагялгах- Өөрийнсанаагааоновчтойилэрхийлэнярьж,бичихэдсуралцах- Хэлнийнэгжүүдийнонцлогшинжийгмэдэх,тэдгээрийнойролцообаэсрэгутгын

харьцааголох,ялгажсурах- Хэлнийнэгжүүдийнбүтэц,холбоо,бүтэхарга,хэлбэр,үүргийгзадланшинжлэх,

тодорхойлох- Хэлнийбүтэц,зүйтогтлыгмэдэх,тайлбарлах

Математикийн хичээлээр:- Үзэгдэлюмсынтоохэмжээ,натуралбабутархайтооныүйлдлийннэртомьёо,үг

хэллэг,зураг,бичиглэл,тэмдэглэлийгухаарах,хэрэглэх- Амьдрал, ахуйн асуудлын агуулгыг илэрхийлэл, тэгшитгэл, тэнцэтгэл бишээр

илэрхийлэх,асуудалшийдвэрлэхэдашиглах- Геометрийн дүрс ба биеэр загварчлан тооцоолох аргууд (урт, өргөн, талбай,

эзэлхүүнолох,өнцөгхэмжихгэхмэт)-тай танилцанамьдралахуйдбүтээлчээрхэрэглэх

- Ажиглалт, туршилт хийх, боломж тоолох хялбар аргатай танилцах, үр дүнгхүснэгт,диаграммаарилэрхийлэх,зүйтогтлыгхайжтаамагдэвшүүлэнтулгамдажбуйасуудлаашийдвэрлэх

Дүрслэх урлаг, технологийн хичээлээр:- Юмсынүндсэнхэлбэрдүрсээртайлбарлах- Обьект,бодитюмстүүнийшинжийгмэдэх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

152

- Материаллагболонхийсвэробьектыгялган,ангилах- Хүрээлэнбайгааюмсынхэлбэрийггеометрийнбиетээртайлбарлах,зураг

дүрслэлээрбодолсанаагааилэрхийлэх.- Хамтарчхөдөлмөрлөхсоёлдсуралцах

Хүн ба байгаль, эрүүл мэнд хичээлээр:- Амьдарчбуйорчнооажиглан,юмсүзэгдлийгялгах- Амьгүйбаамьдбайгалийнхоорондоххолбоохамаарлыгтанинмэдэх,тайлбарлах- Амьдралахуйдаамалынашигшим,амьд,амьгүйбайгалийнүршимийгашиглах- Байгальорчноохамгаалах,ариггамтайхэрэглэхийгухаарах- Биебабодисыгялгаххэрэглэх- Нар,сар,од ,гариг,агаар,ус,хөрснийшинжчанаруудыгтанинмэдэжамьдрал

ахуйдаахэрэглэх

6.2. Цогц чадамжийн хүрээнд эзэмших чадвар

А. МОНГОЛ ХЭЛ

Монголхэлнийхичээлээрдордурдсанчадварыгэзэмшинэ.Эх:

- Эхньцогцолбороосбүтдэгийгойлгох- Цогцолборыгдоголмөрөөрялгажбичих- Эхийнэхлэл,гол,төгсгөлхэсгийгялгажсурах- Эхийнхэвмаяг(тоочимж,хүүрнэмж,тайлбарламж)-ийгөөрчлөнбичих- Эхийгхурааж,дэлгэрүүлжбичих- Утгаарааойролцообаэсрэгцогцолборыгтаних- Цогцолборыгутгаарньзүйлчлэх- Тодорхойсэдвээрэхзохионнайруулжбичих- Өөрийнболоодбусдынзохиосонэхийгзасажсайжруулах

Өгүүлбэр:- Асуух,хүүрнэх,захирах,анхааруулахөгүүлбэрийгтаних,ялганбичих,- зөвунших,утгыгтайлбарлах- Өгүүлбэрийнхэлэхзорилгыгөөрчлөнбичижнайруулах- Өгүүлбэрийгутгаарньзүйлчлэх- Утгаарааойролцообаэсрэгөгүүлбэрийгтаних- Хураангуйбадэлгэрэнгүйөгүүлбэрийгялгах- Өгүүлбэрийгхурааж,дэлгэрүүлжбичих- Зөвбүтэцтэй,найруулгыналдаагүйөгүүлбэрзохиох- Өгүүлбэрдэхүгсийнхолбооголох- Цэг,тэмдгийгзөвбичих,зөвунших

Үг:- Нэрлэх,асуух,заах,,төлөөлөхүгийгялгах,тайлбарлах- Үгсийгутгаарньзүйлчлэх- Харьүгбауугуулүгийгялгах,зөвбичих,зөвунших- Энгийнбанийлмэлүгийгтаних,тайлбарлах- Үгээсхолбооүгбүтээх,холбооүгийгүгболгонзадлах- Үгээстөрөлүг,төрөлүгийнүүрүүсгэх- Үгийнсалааутгыгтаних,тайлбарлах- Нийлмэлүгийнбайрыгтонгоргох,товчлонхураах- Ярьжбичихдэээтгээд,бүдүүлэгүгхэллэгхэрэглэхгүйбайх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

153

Бүтээвэр:- Нэрбаүйлүгийнтүгээмэлхэрэглэгддэгнөхцөлийгнэрлэх,утгыгтайлбарлах- Язгуур,задгаварбүтээьрийнбайр,утга,үүргийгтодорхойлох- Бүтээврийнтооцөөн,заагньтодорхойүгсийгзадалж,тайлбарлах- Үгбүтээврийнбүтцэдбайгааавиа,үгсийнхарьцаагтодорхойлох,тайлбарлах- Эгшигбагийгүүлэгчавианынийтлэгбаялгарахшинжийгтайлбарлах- Зөвбичихдүрмийналдаагүйбичих- Үгсийнбүтээврийннийлцийгзөвбичих,холбогдохдүрмийгжишээгээртайлбарлах

Б. МАТЕМАТИК

Математикийн хичээлээр дор дурдсан чадварыг эзэмшинэ.- Тоогунших,бичих,тоймлох,жиших- Нэмэх, хасах, үржих ба хуваах үйлдлийн тусламжтайгаар ахуйн хялбар

тооцооллыггүйцэтгэх- Илэрхийлэл,тэгшитгэл,тэнцэтгэлбишээрзагварчланасуудлыгшийдвэрлэх- Геометрийнхялбарбиебадүрсийгялгажтаних,дүрслэх- Дүрсийнпериметрбаталбайгхэмжих,биеийнэзэлхүүнийголох- Хүндийгхэмжих- Цагхугацаагхэмжих,тооцоолох- Тоонмэдээллийгхүснэгт,диаграммаарилэрхийлэх- Хүснэгт, диаграммаар илэрхийлсэн мэдээллийг уншиж ойлгох, өгөгдлийг

ашигланхолбогдохтооцоохийх- Замынуртолох,хурд,хугацаагтооцоолохгэхмэтхөдөлгөөнийэнгийнбодлого

бодох- Ажиглалт,туршилтхийх,боломжтоолох,үрдүнгурьдчилантаамаглах,шалгах- Юмсынхэмжээгхэсэглэнхуваах,хэсгийнхэмжээгтооцоолох,тэмдэглэх- Хэсэг,процентийнбодлогободох,ахуйнхялбарасуудлыгшийдвэрлэхэдашиглах

В. ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ТЕХНОЛОГИ

Дүрслэх урлаг, технологийн хичээлээр дор дурдсан чадварыг эзэмшинэ.- Материалынгадаадбайдлыгажиглах,харьцуулжялгах- Байгалийнматериалыгболовсруулах,загварчлах,ахуйамьдралдаахэрэгтэйэд

зүйлсзохионбүтээх- Загварынангилалыгмэдэх- Хялбархийцтэйзагварзохионбїтээх- Заримтехникийнзориулалтыгтайлбарлах- Зохиосон загварынхаа тусламжтайгаар түгээмэл хэрэглэгдэг техникийн төрөл,

тэдгээрийнбүрдэлхэсгийгнэрлэнтайлбарлах- Геометрийнбиетүүдийгнэрлэх- Геометрийнбиетүүдийгянзбїрийнаргаарбїтээх,загварчлах- Геометрийнбиетүүдээрхїрээлэнбайгааорчныюмсынхэлбэрийгтайлбарлах- Хялбардүрсийгзурах,загварчлах- Дугуйнталбайгхэмжих

Г. ХҮН БА БАЙГАЛЬ, ЭРҮҮЛ МЭНД

Хүнбабайгаль,эрүүлмэндхичээлээрдордурдсанчадварыгэзэмшинэ.

I Түвшин - Сургууль,гэрорчныбайгалийгнэрлэх,зүгчигийгнэрлэх- Амьгүйбаамьдбайгалийгялгах,нэрлэх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

154

- Орчиндоотүгээмэлтархсанамьтдыгнэрлэх,зурах- Орчиндоотүгээмэлтархсанургамлыгнэрлэх,онцлогийгтайлбарлах- Таванхошуумалынмаллагаа,ашигшимийгтайлбарлах,өдөртутамдааашиглах

II Түвшин - Амьдбайгалийнонцлогийгтайлбарлах,зургийнөнгийгтохирууланзурах- Ургамалургахаднөлөөлөхзүйлийгнэрлэх,бичих,зурах- Амьдбиеамьсгалах,хөдлөх,ургахүзэгдлийгжишээгээрнэрлэх- Ургамлыгзуржбүтцийгньтайлбарлах- Тэжээвэрбазэрлэгамьтдыннэрийгбичих,зурах,эдгээрамьтдынхоолтэжээл,

орон- Байрныонцлогийгжишээгээртайлбарлах- Шавьжшувуудыннэрлэх,бичих,зурах- Амьтанургамлыгхамгаалахажилдоролцох

III Түвшин - Ойтайгийнургамаламьтдыгнэрлэх,бичих,зурах,орон- Нутгийнжишээгээртайлбарлах- Хээрталынургамаламьтдыннэрийгбичих,онцлогийгтайлбарлах,ашигшим,

арчилгаагжишээгээрнэрлэх- Говь цөл нутагт ургадаг ургамал, амьдардаг амьтдын онцлогийг зургаар

тайлбарлах,тайлбарыгбичих

IV Түвшин - Бие,бодисыгялгах,туршилтаарбатлах- Нар,сар,одгаригзурах,байршлыгньзурах,нэрийгбичих- Агаарыншинжчанарыгтуршилтаархаруулах,тайлбарлах- Усныгурвантөлөвийгтуршилтаархаруулах,тайлбарланбичих- Хөрснийшинжчанарыгтуршилтаархаруулах,хөрсхамгаалахажилдхамтран

оролцох

V Түвшин - Амьдбиеийнхөдөлгөөнийонцлогийгзурах,хүснэгтзагвараартайлбарлах- Амьгүйбаамьдбиеийнхарилцанхолбоогзургаартайлбарлах,бичих- Хоол тэжээлийн холбоог зургаар харуулах, орон нутгийн жишээн дээр

тайлбарланярих

Нэр томьёоны тайлбарАлбан боловсрол - Сургуулиаролгожбуйболовсрол

Албанбусболовсрол - Сургуулийнгаднаххэлбэрээролгожбуй боловсролАмьдралаас суралцах боловсрол - Амьдрахажтөрөхявцдааолжавах боловсролБоловсрол нөхөн олгох сургалт - Тухайнтүвшнийболовсролыг албанбусхэлбэрээролгохсургалтДүйцсэн сургалтын хөтөлбөр - Нөхөнэзэшүүлжболовсролыголгоход дүйцүүлсэнсургалтынхөтөлбөрХолимог бүлгийн сургалт - Нас,мэдлэгийнтүвшинөөрөөр суралцагсдаднэгангид,нэгэн зэрэгявуулахсургалт

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

155

Нэмж ашиглах материалын нэрс:

- Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнсургалтынхөтөлбөр.УБ.,2005- Бага,суурь,бүрэндундболовсролынстандарт- Монголхэлнийболовсролынстандарт- Математикболовсролынстандарт- Байгалийншинжлэлийнболовсролынстандарт- Газарзүйнболовсролынстандарт- Дүрслэхурлаг,технологийнболовсролынстандарт- Эрүүлмэндийнболовсролынстандарт- Багийнсургуулийнүнэлгээ(тайлан)УБ.,2004- Холимогбүлгийнсургалтынүндэснийзөвлөгөөнийтайлан.УБ.,2003- Холимогбүлгийнсургалтынүнэлгээ.УБ.,2004- Холимогбүлгийнсургалтынаргазүй.УБ.,2004- Холимогбүлгийнсургалтыгзохионбайгуулахнь.УБ.,2004- ХолимогбүлгийнсургалтМонголд.УБ.,2004- Холимогбүлгийнсургалтынмодуль(10модул).УБ.,2005- “ХБС-ыгзохионбайгуулахаргазүй”видеоматериал- “Математик”(Багаболовсролындүйцсэнхөтөлбөрийнсурахбичиг).УБ.,2004,

2006- “Монголхэл”(Багаболовсролындүйцсэнхөтөлбөрийнсурахбичиг).УБ.,2004,

2006Долоо. НОМ ЗҮЙ

1. Албанбусболовсролыгхөгжүүлэхүндэснийхөтөлбөр.УБ.,19972. Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнсургалтынхөтөлбөр.УБ.,20053. Монголхэлнийболовсролынстандарт.УБ.,20044. Математикболовсролынстандарт.УБ.,20045. Байгалийншинжлэлийнболовсролынстандарт.УБ.,20046. Газарзүйнболовсролынстандарт.УБ.,20047. Дүрслэхурлаг,технологийнболовсролынстандарт.УБ.,20048. Эрүүлмэндийнболовсролынстандарт.УБ.,20049. Education for All:the challenge of learning and teaching in multigrade settings

(ed.A.W.Little)Springer.,200610. Дүйцсэнболовсролынстандарт.УБ.,200311. Aikman, S., Pridmore, P., 2001. Multigrade schools in ‘remote’ areas of Vietnam.

InternationalJournalofEducationalDevelopment,21(6):521-536.12. BasicPrimaryEducationProject,2000.Multigradeteachertrainingmanual(forteachers).

PrimaryTeacherTrainingUnit,Sanothimi,Nepal.13. Birch,I.,Lally,M.,1995.Multigradeteachinginprimaryschools.Asia-PacificCentreof

EducationalInnovationforDevelopment:Bangkok14. EffectiveMultigradeLearningandTeaching.Teacher’sbook.2002.Hanoi,Vietnam15. Hargreaves,E.,2001.Assessmentforlearninginthemultigradeclassroom.International

JournalofEducationalDevelopment,21(6):553-560.16. Little, A.W., 2001. Multigrade teaching: towards an international research and policy

agenda.InternationalJournalofEducationalDevelopment,21(6):481-49817. Son,V.,PridmoreP.,Nga,B..MyD.,andKickP.,2002.Renovatingtheteachingofhealth

inmultigradeprimaryschools:Ateacher’sguidetohealthinnaturalandsocialsciences(Grades1,2,3)andScience (grade5).BritishCouncil /National InstituteofEducationalSciences:Hanoi,Vietnam

18. TranThithanh;BuiThiPhuongNga;andLeSon,2000.MultigradeteachinginsouthernprovincesofVietnam.TheBritishCouncil:Vietnam

19. UNESCO/APEID, 1995.Managing schools for better quality:multigrade teaching andschoolclusters.UNESCOPrincipalRegionalofficeforAsiaandthePacific:Bangkok.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

156



АЛБАН БУС БОЛОН НАСАНД ХҮРЭГЧДИЙН БОЛОВСРОЛЫН БАГШ БЭЛТГЭХ СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР


Дэлхийннийтийнтомоохонзорилтуудболох“Мянганы хөгжлийн зорилт”,Бүхнийтийнболовсролынталаарх“Дакарын үйл ажиллагааны бүтэцчилсэн хүрээ”(2000-2015),“Бичигтэн болох НҮБ-ын арван жил”(2002-2012)болон“НҮБ-ын Тогтвортой хөгжлийн боловсролын арван жил”(2004-2015)-ийнзорилтуудыгхэрэгжүүлэхэдалбансургалтаасгаднаалбанбуссургалтынүүрэг,оролцоотуйлынчухалюм.

Орчин үед боловсролын талаар дэлхий нийтээр баримтлах чиг хандлага өөрчлөгдөннасантуршдаасуралцахуйбуюутасралтгүйсуралцахзарчмыгчухалчилжбайна.Үүнээсүүдэн“исургалт”,“онлайнсургалт”гэхмэтсургалтыншинэхэлбэрүүдбийболж,шинэнэршил,шинэухагдахуунчтүгээмэлболжболовсролэзэмшихүйлявцньзөвхөнальнэгшатнысургуультөгссөнөөрхязгаарлагдахгүй,тухайннийгмийнхөгжил,цагүеийнөөрчлөлт,хэрэгцээтэйуялдантасралтгүйшинэчлэгдэнөөрчлөгдөжбайна.

ЮНЕСКО-гоосдэвшүүлжбуй“боловсролдтэгшхамруулах”(inclusiveeducation)үзэлсанаагхэрэгжүүлэхэдулсоронбүранхаарчбайгаабөгөөдэнэньмашөргөнхүрээтэйойлголт юм. Өөрөөр хэлбэл, жендерийн ялгаа болон амьдарч буй газар (хот хөдөө,алслагдсан гэхмэт), насны ялгаа, сургуульд сурдаг эсэх, хөгжлийнбэрхшээл зэргээсүлхамааранбүххүнийгболовсролынүйлчилгээндтэгшхамруулснаар“Бүхнийтийнболовсрол”-ын зорилгод хүрэх тухай үзэл санаа юм. Боловсролын тэгш байдлыгхангахадзөвхөналбанболовсролтөдийгүйбусадхэлбэрүүдболохалбанбусбаамьдрахорчнооссуралцахболовсролынүйлчилгээ,хүртээмж,чанарүрашгийгдээшлүүлэхньбүхулсорнытулгамдсанасуудалболжбайна.

Манай оронд боловсролын тогтолцоо үүсэн бүрэлдээд олонжил болсон ч бодлогынзохицуулалт, төрийн дэмжлэг нь голчлон албан боловсрол руу, тэр дундаа ерөнхийболовсролбуюухүүхдэд“сургуулиаролгодог”тогтолцоондилүүанхаарчирсэнбилээ.Гэтэл дээр дурдсан “тэгш хамруулах боловсрол”-ын үзэл санааг жинхэнэ утгаар ньхэрэгжүүлэхийн тулд насанд хүрэгчдийн сургалтыг анхаарах, энэ үйлчилгээний нэгтохиромжтой хэлбэр болсон албан бус боловсролын талаарх ойлголтыг дээшлүүлэхявдалчухалбайна.

Боловсролынтухайхуульд“Монгол улсын боловсролын тогтолцоо нь албан ба албан бус боловсролын нэгдэл байна”хэмээнзаасанболовчболовсролын“тэргүүнэгнээнийхэн”болохбагшнарзөвхөналбанболовсролынүйлчилгээүзүүлэхэдлбэлтгэгдсээриржээ.Иймд боловсролын тогтолцооны нөгөө хэлбэр болох албан бус боловсролын талаарбагшнартойлгуулах,юуныөмнөбагшбэлтгэх тогтолцоонднэвтрүүлэхньөнөөгийншаардлагаасургангарчбайна.Албанбусболовсролынүйлчилгээг“хүртэгч”бүлгийннэгньнасандхүрэгчидбөгөөдтэдэндзориулсансургалтынонцлогийгмэдэх,тэднийсэтгэл зүйн болон суралцах онцлогийг харгалзах, энэ талаар зохих мэдээлэл авахшаардлага багш нарт гарч байна. Боловсролын түвшин доогуур, тодорхой мэргэжилэзэмшээгүй,ажилхөдөлмөрэрхэлдэггүйнасандхүрэгчдийнхувьдамьдрал,ажтөрлөөдээшлүүлэхнэгаргазамньмэдлэгболовсролооахиулахявдалбөгөөдтэднийсуралцаххэрэгцээ улам нэмэгдэж байгаа нь багш бэлтгэх тогтолцоонд насанд хүрэгчдийн

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

157

сургалтын агуулга, арга зүйг тусгах хэрэгцээг бий болгож байна. Хүн амын энэхүүбүлэгтзориулсанболовсролынүйлчилгээнийүндсэнхэсэгньалбанбусзамаардамжинхэрэгжих тул багш болгон албан бус боловсролын тогтолцооны онцлогийг мэддэг,насанд хүрэгчдийн сургалтын онолын болон арга зүйн талаар зохих мэдлэг чадварэзэмшиж,дээрхүйлчилгээгчанартайзохионбайгуулдагбайхньчухалюм.

МанайдАББ-ынбагшийгтусгайланбэлтгэхтогтолцооүгүйбайгааөнөөгийннөхцөлдбагш болохоор суралцаж буй оюутнуудад зохих мэдлэг, чадвар эзэмшүүлэх, өөрмэргэжлийн багш нарыг энэ чиглэлээр сургахад зориулан “Албан бус болон насандхүрэгчдийн боловсрол” сургалтын хөтөлбөрийн анхны хувилбарыг боловсруулангаргажбайна.

Хөтөлбөрньдараахзорилтотбүлэгтзориулагдсанболно.Үүнд:• Багшбэлтгэхсургуулийнмэргэжлийндидактикийнбагшнар• Багшмэргэжлээрсуралцажбуйоюутнууд• Боловсрол,соёлынгазрынмэргэжилтнүүд• АлбанбусболовсролынГэгээрэлтөвийнзахирал,багш,аргазүйчид• Насандхүрэгчдэдзориулсансургалтзохионбайгуулахбайгууллага,хүмүүс• АББ-ынсургалтыгзохионбайгуулах,оролцохсургуулийнболонолоннийтийн

байгууллагынажилтан,менежерүүд• Боловсролынбусадбайгууллагынажилтан• Албанбусболовсролынхяналт,үнэлгээхийххүмүүс

Хөтөлбөрийг боловсруулахад дараах хууль эрх зүйн акт, баримт бичигт тулгуурлав.Үүнд:

• Мянганыхөгжлийнзорилт• Дакарын үйл ажиллагааны үлгэрчилсэн хүрээ: Бүх нийтийн боловсролын

зорилтууд• НасандхүрэгчдийнболовсролынХамбургийнтунхаглал• МонголулсынБоловсролынтухайхууль• Бичигүсгийнүндэснийхөтөлбөр(2004-2012)• Монголулсынболовсролыгхөгжүүлэхмастертөлөвлөгөө(2006-2015)• Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнсургалтынхөтөлбөр• Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнсургалтынжурам• АББ-ынсургалтынбусадхөтөлбөрүүд

Энэхүү хөтөлбөр нь албан бус боловсролын багш бэлтгэх үлгэрчилсэн агуулгыгтодорхойлсонудирдамжбаримтбичигболно.

Хоёр. СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙН ЗОРИЛГО

Хөтөлбөрийн зорилго нь албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсролынталаар хичээл заах багш нар болон бие даан судлах хүмүүс, албан бус боловсролынүйлчилгээгудирданзохионбайгуулахбагшнарынэзэмшвэлзохихмэдлэг,чадвар,аргазүй,үнэлгээнийүлгэрчилсэнагуулгыгтодорхойлоходоршино.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

158

Гурав. СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙН АГУУЛГА

Хөтөлбөрийн агуулга нь насанд хүрэгчдийн сургалтын онолын үндэс болоналбанбусболовсролынтогтолцооныонцлог,сургалтынхөтөлбөрүүдболонсургалтынаргазүйгбагтаасангурванүндсэнбүлэг,дэдсэдвүүдбүхийзорилго,зорилт,агуулгынхүрээндэзэмшихмэдлэг,чадвар,аргазүй,үнэлгээхэрэглэгдэхүүнгэсэнхэсгээсбүрдэжбайна.Үүнд:

Бүлэг 1. НАСАНД ХҮРЭГЧДИЙН СУРГАЛТЫН ОНОЛЫН ҮНДЭС1.1. Андрогогибуюунасандхүрэгчдийнсургалтынонол1.2. Насандхүрэгчдийнхөгжлийнерөнхийонцлог1.3. Сургалтынсэтгэлзүйнзаримүзэлбаримтлал1.4. Суралцахсэдлийнталаархорчинүеийнүзэлбаримтлал1.5. Тасралтгүйбуюунасантуршийнболовсролынталаархмонголухаан1.6. Насантуршийнболовсролбанасантуршдаасуралцахуй1.7. Зайнысургалтбанээлттэйсургалт

Бүлэг 2. АЛБАН БУС БОЛОВСРОЛЫН ТОГТОЛЦОО БА СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРҮҮД 2.1.Боловсролынхэлбэрүүд,ялгаабаонцлог2.2.Албанбусболовсролынтогтолцоо,бүтэц,зохионбайгуулалт2.3.АлбанбусболовсролынГэгээрлийнтөв2.4.АББ-ынхөтөлбөрүүд:Бичигүсгийнболовсрол2.5.Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалт2.6.Амьдрахболонамьжиргааныухаанысургалт

Бүлэг 3. АЛБАН БУС БОЛОВСРОЛ БА НАСАНД ХҮРЭГЧДИЙН СУРГАЛТЫН АРГА ЗҮЙ3.1.АББ-ынмэдээллийнменежментийнтогтолцоо3.2.ХолимогбүлгийнсургалтыгАББ-дашиглахаргазүй3.3.Холимогбүлгийнсургалтынсэтгэлзүйнзаримасуудал3.4ТогтвортойхөгжлийнболовсролыгАББ-ооролгохаргазүй3.5.АББ-ынсургалтыгзохионбайгуулахаргазүй3.6.АББ-ынсургалтынматериалууд,ашиглахаргазүй

------------о0о-------------

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

159

Бүлэг 1. НАСАНД ХҮРЭГЧДИЙН СУРГАЛТЫН ОНОЛЫН ҮНДЭС

1.1. АНДРОГОГИ БУЮУ НАСАНД ХҮРЭГЧДИЙН СУРГАЛТЫН ОНОЛ

Зорилго: Насанд хүрэгчдийн сургалтын онолын үзэл баримтлал, зарчимтай танилцан, түүнийонцлогийгнасандхүрэгчдийнсургалтзохионбайгуулахявцдаахаргалзах

Зорилт: • Насандхүрэгчдийнсургалтынонолынзарчимтайтанилцах• М.Ноүлс,Линдмэннарынсудалгааныүрдүнгхарьцуулах• Андрогоги ба уламжлалт сурган хүмүүжүүлэх ухааны үзэл баримтлалыг

харьцуулах• Насандхүрсэнсуралцагчийнонцлогийнталаармэдэх

Агуулга:Энэсэдвийнхүрээнддордурдсанмэдлэг,чадварыгэзэмшинэ.

Мэдлэг:• Насандхүрэгчдийнсургалтынонолынхөгжил• М.Ноулсийнүзэлбаримтлалбаболовсруулсанзарчим• Сургалтынталаархдөрвөнүндсэнойлголт• Андрогогибапедагогийнялгаатайболонтөсөөтэйтал• Насандхүрэгчболонхүүхдийнсуралцахшинжбатуршлагынхоорондохялгаа• Насандхүрэгчдийнсуралцахчигхандлагабахоорондохялгаа• “Багштөвт”ба“Суралцагчтөвт”сургалтынялгаа

Чадвар:• Насандхүрэгчдийнсургалтынтаванонцлогийгжишээндээртайлбарлах• Андрогогибапедагогийнялгаабахамаарлыггарганпрактиктхэрэглэх• Насандхүрсэнсуралцагчийнамьдралынтуршлагыгсургалтявуулахдаахаргалзах• “Суралцагчтөвт”сургалтзохионбайгуулахаргазүйэзэмших• Насанд хүрэгчдийн онцлогийг сургалтандаа тооцох, харилцаа, арга зүйгээ

тохируулансонгох• Сургалтынонцлогоосхамааранүйлажиллагаагаасонгонавах• Насандхүрсэнсуралцагчийнонцлогийгтайлбарлах• Суралцагчдыгтөрлөөрньангиланялгаатайаргазүйгсонгох

Арга зүй:• Насандхүрэгчдийнсургалтынонолынмэдээллийгуншиж,судлах• Насандхүрэгчдийнсуралцахонцлогийгтодорхойлохтестхийжтурших• Суралцагчидтайярилцах,тодорхойсэдэвдээртулгуурланмаргаанөрнүүлэх• Суралцагчийнтуршлагаасяриулж,дүгнэлтгаргуулах• Тодорхойжишээндээрүндэслэн“ямартөрөл”-ийнсуралцагчболохыгтодорхойлох

дасгалхийх.

Хэрэглэгдэхүүн:• Насанд хүрэгчдийн сургалтын онолын тухай товч мэдээлэл (Албан бус болон

насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-6-15)• Андрогоги-насанд хүрэгчдийн сургалтын онол, танилцуулга-слайд (Албан бус

болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, гарын авлага, УБ., 2009, х-39-40)• Интернэтболонбусадном,гарынавлага,эхсурвалжаасолжавсанмэдээлэл

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

160

Үнэлгээ: Дараахасуултындагуусуралцагчийгүнэлжболно.

• Насандхүрэгчдийнсургалтынзарчмыгнэрлэх• “Суралцагчтөвт”сургалтынаргазүйнялгаабаонцлогийгтодорхойлох• Суралцагчийнонцлогийгтодорхойлохжишээ,тестзохиожашиглах

1.2. НАСАНД ХҮРЭГЧДИЙН ХӨГЖЛИЙН ЕРӨНХИЙ ОНЦЛОГ

Зорилго:Насандхүрсэнхүмүүсийнхөгжлийнерөнхийонцлогийнталаарзохихмэдлэгтэйболох,мэдлэгээсургалтынявцадхаргалзанүзэханханшатнычадварэзэмших

Зорилт:- Хүнийхөгжлийннасныонцлогялгааныталаарзохихойлголт,мэдлэгэзэмших- Төрөл бүрийн насны хүмүүст зориулсан сургалтыг төлөвлөх ба зохион

байгуулахдааэдгээронцлогуудыгхаргалзанүзэхэрмэлзлэлтэйболсонбайх- Насны үечлэл тус бүрт илэрч болох эерэг ба сөрөг хүчин зүйлсийн нөлөөг

харуулсан жишээ баримтуудад анализ хийх, сургалтын явцад харгалзан үзэхчадвартайболох


Мэдлэг:- Насандхүрсэнхүмүүсийнхөгжлийнерөнхийонцлог- Хувьхүнийхөгжлийнзорилтууд- Хөгжлийнзүйтогтолбазорилтууд,тэдгээрийгтодорхойлохыначхолбогдол- Насныүечлэл:өсвөрнас,залуунас,дунднас,өтлөлнас- Залуунасныонцлог- Иднасныхүмүүсийнсэтгэлзүйнонцлог- Өтлөлнастайхүмүүсийнхөгжлийнонцлог

Чадвар:- Сургалтыг зохион байгуулахдаа насанд хүрэгчдийн хөгжлийн онцлогийг

харгалзанүзэх- Хөгжлийн явцад хувь хүний өмнө тулгарч байгаа зорилтуудтай уялдуулан

сургалтындаалгавруудыгболовсруулах- Сургалтыгзохионбайгуулахдаатухайннасныонцлогбахөгжлийнявцадтулгарч

байгаабэрхшээлийгдавантуулахаргазамтайхолбонавчүзэх- Сургалтын дасгал, даалгавруудыг насны онцлогт тохируулан боловсруулах,

сонголтхийх

Арга зүй:- Бичиллекц,мэдээлэл- Кейсанализ- Дүрийнтоглолт- Семинарынхичээлээргүйцэтгэхзориулалтбүхийдасгалууд- Оролцооныбусадаргууд

Хэрэглэгдэхүүн:- Насандхүрэгчдийнхөгжлийнерөнхийонцлогийнталаархмэдээлэл(Албан бус

болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-16-23)

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

161

- Насандхүрэгчдийнхөгжлийнерөнхийонцлогийнтухайсеминарынхичээлзохионбайгуулахудирдамж,дасгал(Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-23-29)

- Насзүй,сурганхүмүүжүүлэхсэтгэлсудлалынчиглэлээргарсанномзохиол,сургалтадзориуланбэлтгэсэнслайдболонбусадматериалууд,холбогдохжишээбаримтууд

Үнэлгээ:- Танхимынсургалтадхамрагдсантохиолдолдбагшсуралцагчдынмэдлэг,чадварыг

хялбартестболонбусадхэлбэрээрүнэлнэ.- Суралцагч бие даан суралцсан тохиолдолд сэдэвтэй холбоотой дасгал

даалгавруудыг гүйцэтгэх, хялбар тестүүдийг бөглөх зэргээр мэдлэг, чадварааөөрөөүнэлнэ.

- Сургалтынявцадсуралцагчдыннасныонцлогттохирсондасгалдаалгаварболонсургалтынматериалуудыгсонгонавахбаболовсруулахчадвартайболсонбайхньголшалгуурюм.

1.3. СУРГАЛТЫН СЭТГЭЛ ЗҮЙН ЗАРИМ ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ

Зорилго: Насандхүрэгчдэдзориулсансургалтявуулахынтулдсургалтынсэтгэлзүйнорчинүеийнголголүзэлбаримтлалтайтанилцаж,сургалтыгбүтээлч,идэвхтэйаргаарзохионявуулахадчиглэсэнголчигхандлагуудыгмэддэгболсонбайна.

Зорилт:- Сургалтын талаарх төрөл бүрийн үзэл баримтлалуудтай сургагч багш нарыг

танилцуулах- Суралцагчтөвтэйсургалтындавууталыгилүүгүнзгийойлгоходдөхөмүзүүлэх- Сургалтын явцад зан үйлийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг цогцоор нь авч үзэхэд

анхаарах

Агуулга: Энэсэдвийнхүрээнддордурдсанмэдлэг,чадварыгэзэмшинэ.

Мэдлэг:- Сургалтынсэтгэл зүйнүндсийгбүрдүүлэгчорчинүеийнсэтгэл зүйнзаримгол

онолууд- Онолынөөрөөрчигхандлагынүүднээснасандхүрэгчдийнсургалтыгтайлбарлах

нь- Хүмүүнлэгийнүзэлбаримтлалынүүднээссургалтадхандахнь- Хүмүүнлэгболовсролын10зарчим- Суралцагчийн зан үйлийг гаднаас жолоодоход чиглэсэн бихевиорист чиг

хандлагынүүднээссургалтадхандахаасорчинүедтатгалзахболсоншалтгаан- Конструктивистболонсоциальконструктивчигхандлагуудыгчухалчлахболсон

шалтгаан,мөнчанар- Суралцагчийнидэвх,санаачлагадтулгуурласанүзэлбаримтлалындавуутал- Суралцагчийн зан зөвхөн танин мэдэхүйн талаас тайлбарлаж ирсэн өрөөсгөл

хандлагындутагдалтайтал- Сургалтын явцад суралцагчийн зан үйлийг цогц байдлаар хөгжүүлэхийн ач

холбогдлыгтайлбарласанонолхандлагууд- Сэтгэлийнхөдөлгөөнбамэдрэмжийгхөгжүүлэхийначхолбогдол- Хувьхүнийонцлогийгсургалтадхаргалзахтухай- Сургалтынявцадзанүйлийнбүхбүрэлдэхүүнхэсгүүдийгцогцооравчүзэхийнач

холбогдол

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

162

Чадвар:- Суралцагчийндотооднөөцийгилрүүлэх,тулгуурлах- Судалжбайгаазүйлүүдийгтэднийэрэлтхэрэгцээнднийцүүлэх- Суралцагчийгидэвхжүүлэнтүүнийхандлагыгөөрчлөх- Өөрийнүнэлгээгхөндлөнгийнүнэлгээтэйхослуулахзэрэгзарчмуудыгсургалтад

хэрэглэх- Суралцахүйлийнбүрэлдэхүүнхэсгүүдэддээрхчигхандлагуудынүүднээсанализ

хийж,давуубасулталуудыгтодорхойлох- Суралцагчийн болон багшийн санаачлагад тулгуурласан үйл ажиллагааны

онцлогийгхарьцууландүншинжилгээхийх- Суралцагчийг сургалтын үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцуулахад чиглэсэн

дасгал,дадлагаажлуудыгсанаачланболовсруулах- Сургалтынявцадсуралцагчийнтанинмэдэхүйл,сэтгэлийнхөдөлгөөнбамэдрэмж,

хөдөлгөөнүйлдлийнталыгцогцоортөлөвлөнхөгжүүлэх- Сэтгэлийн хөдөлгөөн ба мэдрэмжийг сургалтын явцад хөгжүүлэхэд чиглэсэн

дасгал,даалгавруудыгболовсруулжсурах- Сургалтын явцад суралцагчдын хувийн онцлогийг харгалзан үзэхэд чиглэсэн

дасгал,даалгаварболовсруулах

Арга зүй:- Бичиллекц,мэдээлэл- Кейсанализ- Өгөгдсөнзагваруудындагуухичээлүүдийнагуулгаданализхийх- Өмнөбэлтгэжбайсансургалтынматериалуудадагуулгын-контентанализхийх- Семинарынхичээлээргүйцэтгэхзориулалтбүхийдасгалууд- Оролцооныбусадаргууд

Хэрэглэгдэхүүн:- Сургалтынсэтгэлзүйнзаримүзэлбаримтлал(Албан бус болон насанд хүрэгчдийн

боловсрол, УБ., 2008, х-30-42)- Сургалтынявцдахьзанүйлийнзагварчлалынасуудал,танилцуулга-слайд(Албан

бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, гарын авлага, УБ., 2009, х-35-36)- Сургалтынсэтгэлзүйнорчинүеийнүзэлбаримтлалынтухайсеминарынхичээл

зохионбайгуулахудирдамж,дасгал(Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-42-47)

- Насзүй,сурганхүмүүжүүлэхсэтгэлсудлалынчиглэлээргарсанномзохиолболонбусадматериалууд,холбогдохжишээбаримтууд

Үнэлгээ:- Танхимынсургалтадхамрагдсантохиолдолдбагшсуралцагчдынмэдлэг,чадварыг

хялбартестболонбусадхэлбэрээрүнэлнэ.- Суралцагч бие даан суралцсан тохиолдолд сэдэвтэй холбоотой дасгал,


- Сургалтынявцад занүйлийндээрхүндсэн гурванбүрэлдэхүүнхэсгүүдийнальалиныг зохистойгоор төлөвлөн хөгжүүлэхэд зохих анхаарал хандуулдаг болсонбайхньголшалгуурмөн.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

163

1.4. СУРАЛЦАХ СЭДЛИЙН ТАЛААРХ ОРЧИН ҮЕИЙН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ

Зорилго: Суралцахсэдлийнталаархорчинүеийнүзэлбаримтлалтайсуралцагчдыгтанилцуулах

Зорилт:- Суралцахсэдлийнталаархорчинүеийнүзэлбаримтлалынтоймтойсуралцагчдыг

танилцуулах- Дотоодбагадаадсэдлүүдийнялгаа,уялдаахолбоогмэддэгболсонбайх- Сургалтын явцад суралцагчдыг сэдэлжүүлэх зарим арга техниктэй танилцсан

байх- Дотоодсэдэлдтулгуурласанаргатехникүүдийгсургалтынявцадболовсруулан

хэрэглэханханшатнычадварэзэмших


Мэдлэг:- Өөрийнүнэлэмжийнонол- Өөрийнүрдүнтбайдал- Өөрийгөөчадваргүйгэжүзэххэвшил- Гадаадурамшууллынхэлбэрбанөлөөлөл- Хамтын,өрсөлдөөнт,ганцаарчилсанзорилтууд- Сургалтынсэдлийнталаархорчинүеийнүзэлбаримтлал- Сэдлийгамжилтадхүрэхсэдэлтэйхолбонтайлбарлах- Суралцахсэдэлбаидэвхийнталаархпрактикхэрэглээ

Чадвар:- Өөрийнүнэлэмжийнонолуудынялгаагтайлбарлах- АмьдралдээрБандурагийнүзлийгнотлохжишээ,баримтыггаргах,ашиглах- “Бичадна”гэсэнитгэлийгсайжруулах,өөрийнаргазүйгболовсрууланхэрэглэх- Суралцагчдынөөрийнүрдүнтбайдлыгүнэлэн,бурууойлголтыгзасажзалруулах- Суралцагчдын өөрийн үнэлэмжийн үзлийг ялган салгаж, тус бүрийн онцлогт

тохирууланхарилцах- Сургалтынгадаад,дотоодурамшуулал,үнэлгээнийнөлөөллийгхаргалзантухай

бүрдньзөвхэрэглэх- Хамтынсургалтынаргуудыгашиглажсурах- Сургалтынсэдлийнталаарпрактикажиглалтхийжашиглах- Ярилцлага,кейсанализ,дүрийнтоглолтзэргийгудирданчиглүүлэх- Суралцагчдынжишээндээртулгуурланхоорондньхарьцуулж,үнэлгээөгөх

Арга зүй:- Бичиллекц,мэдээлэл- Кейсанализ- Сургалтын материалуудын сэдэлжүүлэх ач холбогдлыг тодорхойлох контент

анализхийх- АББ-ынсургагчбагшнарынхичээлдсуужтэднийхэрэглэжбайгаасэдэлжүүлэх

аргатехниктанализхийх- Семинарынхичээлээргүйцэтгэхзориулалтбүхийдасгалууд- Оролцооныбусадаргууд

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

164

Хэрэглэгдэхүүн:- Сургалтынсэтгэлзүйнзаримүзэлбаримтлал(Албан бус болон насанд хүрэгчдийн

боловсрол, УБ., 2008, х-48-57)- Суралцахсэдэл,танилцуулга-слайд(Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол,

гарын авлага, УБ., 2009, х-37-38)- Суралцахсэдэлбаидэвхийнталаарсеминарынхичээлзохионбайгуулахудирдамж,

дасгал(Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-58-62)- Насзүй,сурганхүмүүжүүлэхсэтгэлсудлалынчиглэлээргарсанномзохиолболон

бусадматериалууд,холбогдохжишээбаримтууд

Үнэлгээ:- Танхимынсургалтадхамрагдсантохиолдолдбагшсуралцагчдынмэдлэг,чадврыг

хялбартестболонбусадхэлбэрээрүнэлнэ.- Суралцагч бие даан суралцсан тохиолдолд сэдэвтэй холбоотой дасгал


- Сургалтын явцад суралцагчийн дотоод сэдлийг өдөөх эрчимжүүлэхэд чиглэсэнтөрөлбүрийнаргатехникүүдийгхэрэглэжчаддагболсонбайхньүнэлгээнийголшалгуурболно.

1.5. ТАСРАЛТГҮЙ БУЮУ НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛЫН ТАЛААРХ МОНГОЛ УХААН

Зорилго: • Тасралтгүйбуюунасантуршийнболовсролынталаархмонголухааныг,Өрнөдийн

насантуршийнболовсролтойхарьцууланойлгох

Зорилт:- Насантуршийнболовсролынүзэлбаримтлалтайтанилцах- Насантуршийнболовсролынталаархмонголухааныгухаарчэргэцүүлэх- Насантуршийнболовсролыгдэлхийнжишигтэйхарьцууланойлгох


Мэдлэг:- Боловсролынталаархмонголынуламжлалтүзэл- Ертөнцийгүзэх“Мөнхтэнгэр”үзлийнонол,баримтлал- Хүний хөгжлийн талаарх нүүдэлчин монголчуудын номлол, түүний үзэл

баримтлал- Хүнийхөгжлийнчанарталаасньавчүздэгмонголуламжлал,түүнийшалгуур- ӨрнөДорнынболовсролынүзэлбаримтлалынялгаа- МонголчуудынболовсролдхандахүзэлхандлагабаӨрнөдийнхоорондоххолбоо

хамаарал- “Оршинамьдрах,хүнболох”үзлийнүндсэнмөнчанар- “Цэгцтэй”,“цэгцгүй”,“албанболовсрол”ба“албанбусболовсрол”ойлголтууд,

тэдгээрийнялгаатайбатөсөөтэйтал

Чадвар:- Тасралтгүйболовсрол,монголухааныталаартайлбарланярих- Насандхүрэгчидболонсуралцагчидтайажиллахүедээмонголынуламжлалтзан

заншлыгхаргалзах

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

165

- Өрнө ба Дорнын боловсролын үзэл баримтлалаас тохирох хэлбэрийг сургалтявуулахдааашигладагболох

- Аль ч шатны сургалтыг зохион байгуулахдаа хүний хөгжлийн арга болонбилгийнталынзохистойхарьцаагхаргалзах

- Суралцагчдыг“хүнболох”талаасньавчүзэн,“хийхявцдаасуралцах”зарчмыгбаримталдагбайх

- Суралцагчдынхувьд“оролцоо”ба“хамтынажиллагаа”үзүүлэлтямарбайгаагзөвтодорхойлонхүнийхөгжлийнчанарынмонголуламжлалтайхолбох

- Түүх,намтар,фотозураг,хуучяриа,урлагурансайхныбүтээлүүдийгмэдээллийнэхсурвалжболгонсургалтандааашиглах

- АББбаалбанболовсролынялгаагсургалтандаахаргалзах

Арга зүй:Тоглоомын арга (сэдэл, тэмүүллийг өдөөх )Суралцагчдыгтойрогхэлбэрээрзогсоож,багшхэннэгэнрүүбөмбөгшидэхдээмонголухаан, уламжлалтай холбоотой нэг асуулт асууна. Асуултыг суралцагч хариулаад,нөгөөхүнрүүдамжууланүргэлжлүүлнэ.Энэтоглоомньсуралцагчдынидэвхоролцоогнэмэгдүүлнэ.

Групп, хэсгийн зохион байгуулалт(хамтран ажиллах)

Суралцагчдыгдөрөвдөрвөөрнэгбагболгоно.Дараахасуудлаархэлэлцүүлэгхийнэ.Үүнд:

1. Монголынболовсролынуламжлалтүзлийнталаартаямаройлголттойвэ?2. Ертөнцийгүзэх“Мөнхтэнгэр”үзлийнонол,баримтлалгэжюувэ?3. Хүний хөгжлийн талаарх нүүдэлчин монголчуудын номлол, түүний үзэл

баримтлалгэжюуболох?4. Хүнийхөгжлийнчанарталаасньавчүздэгмонголуламжлал,түүнийшалгуурыг

тахэрхэнойлгожбайнавэ?5. Өрнө,Дорнынболовсролынүзэлбаримтлалынялгаануудыгхэлнэүү?6. “Оршинамьдрах,хүнболох”үзлийнүндсэнмөнчанарыгтодорхойлноуу?

Хэрэглэгдэхүүн:- Тасралтгүйбуюунасантуршийнболовсролынталаархмонголухаан(Албан бус

болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-63-68)- Мэдээллийнэхсурвалжболгонсургалтандашигласанматериалууд:Б.Жадамбаа

”Шүтэлцэн багцрахуй”, “Сэдэл гэдэг бол хэрэгцээ, хэрэгцээ гэдэг бол сэдэл”,Х.Намсрай”Квантфизикийнүндэс”,ChiefEditorSallyWehmeier,OxfordAdvancedLearner’sDictionaryof currentEnglish,OxfordUniversityPress, 2005, p.610,Webresources.

Үнэлгээ: Насан туршийн боловсролын монгол ухаан, Өрнөдийн боловсрол, насан туршийнболовсролынүзэлбаримтлал,дэлхийнжишигтэйхарьцуулсанагуулгынасуулгыг4-6хүнтэйбаг,бүлгийнхүрээндзохионбайгуулж,ярилцлагадоролцогчийнөөрийнүнэлгээ,хэсэг,бүлгийнүнэлгээгхийлгэнэ.

Шалгуур: Тасралтгүй боловсрол, монгол ухааны талаар жишээ татан тайлбарлах, монголынуламжлалтзанзаншлыгтүлхүүтусгах,ӨрнөбаДорнынболовсролынүзэлбаримтлалаастохирох хэлбэрийг сонгох, “хийх явцдаа суралцах” арга зүйн зарчмыг баримтлах,суралцагчдын хувьд “оролцоо” ба “хамтын ажиллагаа” үзүүлэлт ямар байгаагтодорхойлоходсургалтынүйлажиллагаагчиглүүлнэ.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

166

1.6.НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛ БА НАСАН ТУРШДАА СУРАЛЦАХУЙ

Зорилго:• Насан туршийн боловсрол ба насан туршдаа суралцахуй, түүнийг хөгжүүлэхэд

төр, оролцогчдын зүгээс оруулах хувь нэмэр, дэмжлэгийн талаармэдээлэл авчэргэцүүлэх

Зорилт:

- Насан туршдаа суралцахуйн тодорхойлолт, хөгжүүлэх чиглэл, бодлоготойтанилцах

- Насандтуршдаасуралцахуйнонцлогийгтайлбарлах- Эзэмшсэн мэдлэгтээ үндэслэн суралцахуйд хандах хандлагынхаа талаар

эргэцүүлэх,өөрийгөөхөгжүүлэхэрмэлзлэлтэйболох


Мэдлэг:- Насантуршийнболовсролынталаарсудлаачидболонхөгжлийнбайгууллагуудаас

баримталжбуйүзэлсанааболоннэртомьёонытайлал- Насан туршдаа суралцахуйг хөгжүүлэх 5 чиглэл: Сургалтыг тодорхой болгох,

Насан туршдаа суралцахуйд сурах, Хүртээмж ба тэгш байдал, Насан туршдаасуралцахуйгдэмжихнөөцбаэхүүсвэр,Бодлогозохицуулалт

- Насан туршдаа суралцахуйн бодлогын 4 загвар: боловсрол нөхөн олгох;мэргэжлийн тасралтгүй сургалт; нийгмийн шинэчлэл буюу иргэний нийгмийнзагвар;чөлөөтцагтсуурилсанхөгжүүлэхсургалт

- Насантуршдаасуралцахуйгдэмжинхөгжүүлэхшаардлага,түүнийгхөгжүүлэхэданхаарахасуудлууд

Чадвар:- “Насантуршийнболовсрол”болон“Насантуршдаасуралцахуй”гэсэннэртомьёог

ухаарчтайлбарлах- НасантуршийнболовсролболонНасантуршдаасуралцахуйнталаарххөгжлийн

байгууллага болон эрдэмтдийн судалгааны мэдээллээс сонгон сургалтандааашиглах

- Албан боловсролоос гадуурх сургалтуудыг хүлээн зөвшөөрөх, хүмүүсийгсургалтуудынталаархмэдээлэлзааварчилгаагаархангах

- Насантуршдаасуралцахуйдсурахчадварэзэмшихийначхолбогдлыгтайлбарланярих

- Боловсролын хүртээмж, тэгш хамрагдалтын чухлыг ойлгон сургалтандаахаргалзах

- Насантуршдаасуралцахуйгдэмжихнөөц,эхүүсвэрүүдийгсонгонхэрэглэх- Насан туршдаа суралцахуйг дэмжихэд оролцогч талуудыг татан оролцуулах,

хамтранажиллахаргадсуралцах- Насантуршдаасуралцахуйнбодлогынзагваруудаассонгонхэрэглэх- Загвартусбүрийнонцлог,шинжийгялгантайлбарлах- Насантуршдаасуралцахуйнбодлогыгхэрэгжүүлэхньэдийнзасаг,нийгмийнолон

зорилгодхүрэхэдтуслахыгухаарансургалтандаахаргалзах

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

167

- Хүмүүсийнсуралцахуйдхандаххандлагыгөөрчлөх- Хөрөнгөоруулалт,хамтынажиллагааныүрнөлөөгмэдэжойлгох- Мэдээллийнтогтолцоонынээлттэйуянхатанбайдлыгдэмжихэдсуралцах- Насантуршийнболовсролыгхэрэгжүүлэхпрактик,стратегийнбодлого,түүнийач

холбогдол,агуулгазарчмыгойлгонхэрэглэх

Арга зүй: - Суралцагчидөөрийгөөямархэлбэр,аргазамаархэрхэнхөгжүүлжбайсан,эсвэл

хөгжүүлэхсонирхолтойбайгааталаарярилцлагаөрнүүлэх- Насантуршийнболовсролбанасантуршдаасуралцахуйнталаармэдээлэлхийх

буюуунших(Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-69-74)- Танилцсанматериалынталаарярилцах,биедаансуралцажбуйнөхцөлдойлгоогүй

зүйлээялгажхариултолохыгхичээх,багшмэргэжилтнээсасуух- Интернет болон бусад эх үүсвэрээс насан туршдаа суралцахуйн талаар нэмж

материалцуглуулах,хэлэлцүүлэгзохионбайгуулах

Хэрэглэгдэхүүн:- Насантуршдаасуралцахуйнтухайтовчмэдээлэл(Албан бус болон насанд

хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-69-74)- Интернэтболонбусадэхсурвалжаасолжавсанмэдээлэл

Үнэлгээ:- Насантуршдаасуралцахуйнталаарэзэмшсэнмэдлэгийгтандахасуулга,теставах- Суралцагчийнсургалтынявцдахьоролцоогүнэлэх- Өөрийгөөхөгжүүлэхсэдэл,сонирхолбийболжбуй,үүнийтулдямараргахэмжээ

авахаартөлөвлөжбуйгүнэлэх

1.7. ЗАЙНЫ СУРГАЛТ БА НЭЭЛТТЭЙ СУРГАЛТ

Зорилго:• Зайны сургалт, түүний онцлог, давуу тал, хамрах хүрээ, тавигдах шаардлага,

түгээлтийнсистем,зарчим,орчинүеийнзагваруудынталаартовчмэдээлэлавч,түүнийгцаашидбаяжуулах,мэдээлэлхайхсонирхолтойболох

Зорилт: Сургалтынгарынавлагаасзайнысургалтынталаартовчмэдээлэлавах- Танилцуулга-материалаасзайнысургалттайхолбоотоймэдээлэлхарах- Онлайнсургалтынсайтрууоржтодорхойнэгжишээтэйтанилцах


Мэдлэг:- Зайнысургалт,түүнийонцлогбадавуутал- Зайнысургалтынхэлбэрүүд- Орон зай, цаг хугацааны хамааралгүй суралцах, виртуаль сургалтын орчин,

интернетбамэдээллийнтехнологиашиглахболомж- Сургалтажилхөдөлмөрийгхослуулахболомж- Зайны сургалтын зарчмууд (хүмүүнлэг байх, нийгмийн тэгш байдлыг хангах,

биедаансуралцахзарчимдтулгуурлах,модулиарзохионбайгуулах,мэдээллийнтехнологиашиглах,мэдээллийнаюулгүйбайдлыгхангах,олонулсыншинжтэйбайх,багшийнүүргийгшинэчлэхг.м.)

- Зайнысургалтынүйлчилгээгхүртэхнийгмийнбүлгүүд- Зайнысургалтынүйлчилгээнийнээлттэйхүмүүнлэгчанар- Синхронтүгээлтийнсистем

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

168

- Асинхронхэлбэрсистем- Зайнысургалтынтогтолцоо,сургалтадтавигдахшаардлага- Зайнысургалтынтехнологи- Зайнысургалтындэмжлэг- Суралцагчийн хэрэгцээ, агуулга, сургалтын орчин, санхүүжилтэд тавигдах

шаардлага- Зайны сургалтын технологийн хөгжлийн загвар (харилцааны загвар

-CorrespondenceModel,мальтимедиазагвар-Multi-mediaModel,телесургалтынзагвар-TelelearningModel,чөлөөтсургалтынзагвар)

- Онлайнбаи-сургалт,тэдгээрийнялгаа

Чадвар:- Зайнысургалтынмөнчанарыгойлгох- Зайнысургалтынонцлогбадавууталыгялгах- Зайнысургалтынүндсэнзарчмуудыгялгах- Зайнысургалтынзарчмыгхэрэгжүүлэхнөхцөлийгтодорхойлох- Зайнысургалтынтодорхойлолтбазарчмыгхолбонтайлбарлах- Зайнысургалтадхамрагдахнийгмийнбүлгийгтодорхойлох- Хүн амын статистик мэдээнд суурилан эхний ээлжинд хамруулах бүлгийг

тодорхойлох- Сургалтынтүгээлтийнямарсистемхэрэглэхийгтодорхойлох,тайлбарлах- Зайнысургалтынаргахэрэгслийгуламжлалтсургалттайжиших- Сургалтын агуулга, орчны өвөрмөц байдлыг онцлон тайлбарлах, танхимын

сургалттайхарьцуулах- Зайны сургалтын тодорхой жишээн дээр хэрэглэж буй загварыг тодорхойлох,

тайлбарлах- Зайнысургалтынтодорхойжишээндээрхэрэглэхзагварыгсонгохталаарсанал

солилцох- Манайорондхэрэглэжбуйонлайнбаи-сургалтынжишээгаргах- Онлайн ба и-сургалтаар суралцаж буй хичээлүүдийнхээ тухай ярилцах, давуу

талыгньгаргах

Арга зүй:

- Сургалтын гарын авлагын болон танилцуулгын зайны сургалтын тухайматериалтайсуралцагчидтанилцахбуюуэсвэлбагшмэдээлэлхийх (Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол,УБ.,2008,х-147-152)

- Танилцсанматериалынталаарярилцах,биедаансуралцажбуйнөхцөлдойлгоогүйзүйлээялгажхариултолохыгхичээх,багшмэргэжилтнээсасуух

- Интернет болон бусад эх үүсвэрээс зайны сургалтын талаар нэмж материалцуглуулах,бүлэгтээтанилцуулах

Хэрэглэгдэхүүн:- Зайны сургалтын тухай товч мэдээлэл (Албан бус болон насанд хүрэгчдийн

боловсрол, УБ., 2008, х-147-152)- Зайнысургалтынонцлог,давуутал,танилцуулга-слайд(Албан бус болон насанд

хүрэгчдийн боловсрол, гарын авлага, УБ., 2009, х-41-49)

Үнэлгээ:- Зайнысургалтынтухаймэдлэгойлголтыгсэргээнсануулах,бататгахзорилготой

асуулга,теставах- Уламжлалтсургалттайхарьцуулахонцлогбадавууталыголох- Дотоод, гадаадынонлайнсургалтыг судлаххамрагдах сонирхолбийболжбуйг

харахзэргээрүнэлнэ.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

169

Бүлэг 2. АЛБАН БУС БОЛОВСРОЛЫН*ТОГТОЛЦОО БА СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРҮҮД

2.1. БОЛОВСРОЛЫН ХЭЛБЭРҮҮД, ЯЛГАА БА ОНЦЛОГ

Зорилго:• Боловсролэзэмших3үндсэнхэлбэр(албанбаалбанбусболонамьдрахорчноосоо

суралцах)тусбүрийнонцлог,ялгаабатөстэйталыгтанинмэдэх

Зорилт:- Албанбаалбанбусболовсролынялгааггаргах- Амьдрахорчнооссуралцахболовсролынонцлогийгтайлбарлах- Боловсролынхэлбэрүүдийнзохионбайгуулалтбасургалтынорчингялгах


Мэдлэг:- Албан,Албанбусболовсрол(АББ),амьдрахорчноосэзэмшихболовсролынтухай

ойлголт,ялгаатайталууд,тусбүрийнонцлог- Албанбусболовсролынонцлогтал,хөгжижбуйболонхөгжингүйорнууддахь

хөгжлийнчигхандлага- Албанбусболовсролынтогтолцооныхөгжлийнүешатууд:1960-1980он;1980-

аадоноосодоогхүртэл- Албан,АББ,амьдрахорчноосэзэмшихболовсролынхөтөлбө-рүүдийнонцлогба

ялгааЧадвар:

- Албан,АББ,амьдрахорчноосэзэмшихболовсролынялгаагтайлбарлах- АББ-ынонцлог,давууталыгялгах- АББ-ынхөгжингүйболонхөгжижбуйорнууддахьхөгжлийгхарьцуулах,ололттой

талуудыгүйлажиллагаандаатусгах- АББ-ынүйлажиллагаандхамрагдахзорилтотбүлгийгтодорхойлох- АББ-ыннийгэм,эдийнзасагторуулаххувьнэмрийгонцлонтайлбарлах- Албан, АББ, амьдрах орчноос эзэмших боловсролын хөтөлбөрүүдийн онцлог,

хоорондынялгаагмэдэж,суралцагчдынхэрэгцээгхаргалзансонгонхэрэглэх- Албан,АББ,амьдрахорчноосэзэмшихболовсролынхөтөлбө-рүүдийгхарьцуулах,

үнэлгээөгөх

Арга зүй:- Боловсролын хэлбэрүүдийн ялгааг тайлбарлахдаа суралцагчдын туршлага

дээр тулгуурлан ярилцлага өрнүүлнэ. Жишээ нь: химийн багшийн мэргэжилэзэмшихдээ боловсролын ямар хэлбэрээр суралцсан, англи болон бусад гадаадхэл, комьпютер дээр ажиллах чадвар эзэмшихдээ зохион байгуулалттай буюусертификаттайсургалтадсуусануу?Үгүйболэнэньболовсролынямархэлбэрээрсуралцсандтооцогдохвэ?гэхмэт.

- Хэдхэдэнжишээавчцаасандээрбичижтараагаадбөглүүлэх- Тодорхойнэг хувь хүндээржишээ авч боловсрол эзэмшсэнбайдлыгньнасны

үечлэлээргаргах

*БШУ-ны сайдын 2013 оны 06 дугаар сарын 19-ны өдрийн А/242 тоот тушаалаар АББ-г НТБ болгох, АББ-ын Гэгээрэл төвийг НТБ-ын төв, нэгж гэж нэрлэх болсон.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

170

Хэрэглэгдэхүүн:Боловсролын хэлбэрийн талаар товч мэдээлэл (Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-75-80)

- Албан бус боловсрол: бүх нийтийн боловсролд, танилцуулга-слайд (Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, гарын авлага, УБ., 2009, х-50-54)

- Интернетээс олж авсан мэдээлэл (www.google.com цахим хуудсанд non formaleducation,informaleducation,formaleducationгэжбичинхайлтхийжолох)

- Холбогдох бусад ном зохиол, сургалтад зориулан бэлтгэсэн слайд болон бусадматериалууд,холбогдохжишээбаримтууд

Үнэлгээ:Албанбаалбанбус,амьдрахорчноосэзэмшихболовсролынхэлбэрүүддээржишээавччадажбайгааэсэхээрхялбартестзохионүнэлжболно.

2.2. АЛБАН БУС БОЛОВСРОЛЫН ТОГТОЛЦОО, БҮТЭЦ, ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ

Зорилго:• Монголулсынболовсролынтогтолцоонынэгхэсэгболсоналбанбус

боловсролындэдтогтолцооныбүтэц,зохионбайгуулалт,үйлажиллагааныталааройлгожмэдэх

Зорилт:- Албанбусболовсрол(АББ)-ынтогтолцоо,түүнийудирдлагазохионбайгуулалтыг

бүтэцтэйтанилцах- ҮндэснийболонороннутгийнтүвшнийАББ-ынбайгууллагуудынүүрэг,ажлын

чиглэлийн талаар ойлголттой болж, хэрэгцээтэй үед үйл ажиллагаагаа хэрхэнуялдуулахталаармэддэгболох

- ОроннутгийнхааАББ-ынГэгээрэлтөвийнүйлажиллагаатайтанилцахАгуулга:Энэсэдвийнхүрээнддордурдсанмэдлэг,чадварыгэзэмшинэ.

Мэдлэг:- Албанбусболовсролынтогтолцоо,түүнийудирдлагазохионбайгуулалтынбүтэц- Үндэсний,ороннутгийн,нэгжийнтүвшиндажиллажбуйАлбанбусболовсролын

байгууллагууд,тэднийүүрэг,ажлынчиглэл- Албанбусболовсролынхүрээндүйлажиллагааявуулдагбайгууллагуудынажлын

уялдаахолбоо- Албан бус боловсролын үйлчилгээ ба хүртээмж, зорилтот бүлгийн хэрэгцээг

хангажбуйбайдал

Чадвар:- Албан бус боловсролын тогтолцоог албан ёсны боловсролын тогтолцооноос

ялгажсурах- МонголулсынБоловсролынтухайхуулиндАлбанбусболовсролынталаарорсон

заалтуудыгмэддэгболох,ажилхэрэгташиглажчаддагболох- Албан бус боловсролын удирдлага, зохион байгуулалтын бүтцийн талаар зөв

ойлголттойболох,үйлажиллагаандаахаргалзах- Албан бус боловсролын үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулах, зангидан

холбох нэгдсэн сүлжээний гурван түвшний талаар ойлголттой болох, ажилхэрэгтээашиглажчаддагболох

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

171

- Түвшин бүрт үйл ажиллагаа явуулдаг АББ-ын байгууллагуудын үүрэг, ажлынчиглэлийн талаар ойлголттой болох, өөрт хэрэгцээтэй байгууллагад ханданхамтранажиллажчаддагбайх

- АББ-ынудирдлага зохионбайгуулалтадоролцдог төрийнбайгууллагууд, албантушаалтнуудынүүрэг,оролцоогмэддэгболох,өөрийнажилдашиглажчаддагбайх

- Хөтөлбөр,төлөвлөгөөхэрэгжүүлдэгмеханизмыгойлгох,хэрэглэжчаддагболох

Арга зүй- Албанбусболовсролынтогтолцоогбүрдүүлэхэдчиглэсэнхуульэрхзүйнбаримт

бичгүүдийгуншижсудлах;үүнд:МонголулсынБоловсролынтухайхууль, 7.1,7.2,8.2,17дугаарзүйл,8.2,40.1,40.2дугаарзаалт

- АББ-ын байгууллага, тэнд ажиллагчдын статусыг тодорхойлсон бичиг баримтцуглуулах,судлах

- Ороннутагтаабуйалбанбусболовсролынбайгууллагынбүтэц,үйлажиллагаатайтанилцах

- Албан бус боловсролын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг бусад байгууллага,төсөлхөтөлбөрийнүйлажиллагаанытайланунших,ашиглах

Хэрэглэгдэхүүн:- Албан бус боловсролын тогтолцооны бүтэц, зохион байгуулалтын тухай товч

мэдээлэл(Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-82-87)- Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын баримт

бичгийнэмхэтгэл,АББЗСҮТ,УБ.,2009,х-9-23- Холбогдох бусад ном зохиол, сургалтад зориулан бэлтгэсэн слайд болон бусад

материалууд

Үнэлгээ:- АББ-ын талаар гарсан хууль эрх зүйн баримт бичгүүдийн гол агуулгыгмэдэж,

ялгажбайгааэсэх- Байгууллагуудынчигүүргийнялгаагтодорхойлох- Боловсролын төв байгууллага ба ороннутгийн салбаруудын гүйцэтгэх үүргийг

ялгах

2.3. АЛБАН БУС БОЛОВСРОЛЫН ГЭГЭЭРЛИЙН ТӨВ

Зорилго:- Албанбусболовсролынүйлажиллагаагороннутгийнтүвшиндявуулдаганхдагч

нэгжболохГэгээрлийнтөвийнүйлажиллагааныонцлогтойтанилцах

Зорилт:- ОроннутагтАББ-ынүйлчилгээгзохионбайгуулахнэгжийнталаармэдэх- Гэгээрлийнтөвийнхаръяалал,тэдгээрийнялгааггаргах- АББ-ынбагшийнажилүүргийнхуваарийнталааройлгожмэдэх


Мэдлэг:- АлбанбусболовсролынГэгээрлийнтөв,түүнийүйлажиллагааныэрхзүйнорчин- Гэгээрлийнтөвийнудирдлага,зохионбайгуулалтынбүтэц- Гэгээрлийнтөвийнүйлажиллагаанычиглэл- Гэгээрлийнтөвдажиллагчдынэрх,үүрэг,ажлынчиглэл- Чадвар:

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

172

- Гэгээрлийнтөвийнталаартусгасанбаримтбичгүүдийнтухаймэддэгболох,үйлажиллагаандашиглажчаддагболох

- Гэгээрлийнтөв, түүнийдэргэд ажиллах зөвлөл,бүлгэмийнталааройлголттойболох,тэдгээрийгудирданзохионбайгуулжчаддагболох

- Гэгээрлийнтөвийнхамтынажиллагааныачхолбогдлыгойлгох,түншлэлтогтоохаргазүйэзэмших

- АББ-ынГэгээрлийнтөвийнүйлажиллагаанычиглэлүүдийгялгах- АББ-ын багшийн үйл ажиллагааны чиглэл, үүргийг мэддэг болох, үйл

ажиллагаандашиглажчаддагболох- Гэгээрлийнтөвдажиллахаргазүйгэзэмших

Аргазүй:- АББ-ынГэгээрлийнтөвдхолбогдоххуульэрхзүйнбаримтбичигуншижсудлах

(АББ-ынГэгээрлийнтөвийнүлгэрчилсэндүрэм;АББ-ынбагшийнажлынбайрнытодорхойлолт;БСШУ-нысайдын2003оны169дүгээртушаалаарбатлагдсан)

- ОроннутагтаабуйГэгээрлийнтөвийнүйлажиллагаатайтанилцах- АББ-ынбагштайуулзажярилцах,саналбодлоосолилцох- Гэгээрлийн төвд явагддаг сургалтын төрөл, ялгааг үзэх, сургалтын болон

материаллагнөөцийгсудлах

Хэрэглэгдэхүүн:- АлбанбусболовсролынГэгээрлийнтөв (Албанбусболоннасандхүрэгчдийн

боловсрол,УБ.,2008,х-88-93)- Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтынбаримт

бичгийнэмхэтгэл,АББЗСҮТ,УБ.,2009,х-9-23- Холбогдохбусадномзохиол,сургалтадзориуланбэлтгэсэнслайдболонбусад


Үнэлгээ:- АББ-ын Гэгээрлийн төвийн бүтэц, зохион байгуулалт, үйл ажиллагааны

чиглэлийнталаархмэдлэгэзэмшсэнбайдлыгүнэлнэ.АББ-ынбагшийнажлынбайрнытодорхойлолтодзаасанчигүүргийнталаарасуужтодруулна.

2.4. АББ-ЫН ХӨТӨЛБӨРҮҮД: БИЧИГ ҮСГИЙН БОЛОВСРОЛ

Зорилго:- Бичигүсгийнболовсролынүндсэнухагдахуун,зарчим,сургалтынтогтолцооны

талаармэдлэг,мэдлэгээхэрэглэхчадварэзэмшинэ.

Зорилт:- Бичигүсгийнболовсролынүндсэнухагдахуун,зарчим,сургалтынтогтолцооны

талаармэдээлэлхүргэх- Бичигүсгийнсургалтзохионбайгуулжбуйтуршлага,сургалтынхөтөлбөр,сурах

бичиг,гарынавлагатайтанилцах- АББ-ынГэгээрэлтөвдээрбичигүсгийнсургалтявуулжбуйжишээтэйтанилцах


Мэдлэг:- Бичигүсгийнболовсрол- Бичигүлмэдэгч,багамэдэгч,сайнмэдэгч,функциональбичигтэн- Дакарын2000оныдэлхийнчуулгауулзалт,“БичигтэнболохНҮБ-ын10жил”,

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

173

“Бичигүсгийнболовсролынүндэснийхөтөлбөр”-ийнүзэлбаримтлал- Бичигүсгийнсургалтадхаргалзахзарчим(Биедаансуралцахыгурьталболгох,

Хамтранажиллах,Амьдралынтуршлагадтулгуурлах,Шинэмэдлэгэзэмшихэдсаадболжбуйхуучинтуршлага,хувьхүнийтогтсонхэвшлийгзасах,Сургалтыгганцаарчлах,Сургалтсонголттойбайхзэрэг11зарчим)

- Суралцагчдынхэрэгцээ- Сургалтынзорилго- Агуулга- Танинмэдэхүйлажиллагааныарга- Зохионбайгуулаххэлбэр- Сургалтынхөтөлбөр- Сурахбичиг,гарынавлага,сургалтынматериалынагуулга,аргазүй- Түвшинтогтоохсорилго,түүнийбүтэц,төрөл- Сорилгоавах,үнэлэхаргачлал- Сургалтынүрдүнгийнүнэлгээ

Чадвар:- Бичигүсгийнболовсрол,түүнийтүвшинялгаагтайлбарлах- БичигүсгийнталаарДэлхийнболонулсынхэмжээндбаримталжбуйбодлогын

баримтбичгүүдийгнэрлэх,хэрэгцээтэйүедолжашиглах- Насандхүрэгчдийнбичигүсгийнсургалтадхэрэглэхүндсэнзарчмуудыгнэрлэх- Насандхүрэгчдийнсургалтынзарчмыг,хүүхдийгсургахзарчимтайхарьцуулах,

онцлогялгааггаргажтайлбарлах- Насандхүрэгчдийнсургалтынаргазүйнонцлогийгтайлбарлах,онцлогялгааг

гаргах- Сургалтыгтүвшинчлэх,ганцаарчлахшаардлагыгтайлбарлах- Сургалтынхөтөлбөр,сурахбичиг,гарынавлагынонцлогийгтайлбарлах- Сургалтынтүвшиндтохирууланхэрэглэгдэхүүнийгсонгох- Биедаансуралцагчдадзөвлөх- Бичигүсгийнтүвшнийсорилавах- Сорилынүрдүндтулгуурланбүлэгзохионбайгуулах- Бүлэгбүрийнонцлогттохируулансургалтынматериалсонгох

-Арга зүй:

- Бичигүсгийнболовсролтойхолбоотойматериалыгунших,эсвэлбагшмэдээлэлхийх(Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол,УБ.,2008,х-121-129)

- Бичигүсгийнболовсролынтүвшин,түвшинбүрээрзохионбайгуулахсургалтынхөтөлбөр, Билгийн нүд - 1, 2, 3 сурах бичиг, бичиг үсгийн дараах сургалтынгарынавлагууд,CD,түвшинтогтоохсорилгозэрэгтэйтанилцах

- Бичиг үсгийн сургалт явуулж буй бодит жишээг газар дээр нь үзэх, АББ-ынбагшаасасуух

Хэрэглэгдэхүүн:- Бичигүсгийнболовсролтойхолбоотойматериалыгунших,эсвэлбагшмэдээлэл

хийх(Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол,УБ.,2008,х-121-129)- Бичигүсгийнболовсрол-танилцуулга(слайд)- Бичигүсгийнболовсролынтүвшинтогтоохтест- Сурахбичиггарынавлагууд

Үнэлгээ:Угсэдвийндагууэзэмшихмэдлэг,чадварыгасуулт,тест,бодитбайдалдмэдлэг,чадвараахэрэглэхаргуудаарүнэлнэ.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

174

2.5.ДҮЙЦСЭН ХӨТӨЛБӨРИЙН СУРГАЛТ

Зорилго:- Боловсролынүйлчилгээнийхүртээмжийгнэмэгдүүлэхаргазамболохынхувьд

дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалт, түүний онцлог, давуу тал, шаардлагынталаар мэдлэг, чадвар эзэмших, түгээн дэлгэрүүлэх, сургалт явуулахтуршлагатайболох

Зорилт:- Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтньболовсролынүйлчилгээгхүмүүстхүргэхарга

хэрэгсэлболохтухаймэдлэгэзэмших- Эзэмшсэн мэдлэгтээ үндэслэн хөтөлбөр, журмын дагуу дүйцсэн сургалтыг

чанартайзохионбайгуулах


Мэдлэг:- Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтньбүхнийтэдболовсролынүйлчилгээгтасралтгүй

хүргэхаргазамболохтухай- Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтынонцлог,давуутал,шаардлага- Дүйцсэнсургалтынхөтөлбөрөөрсургалтзохионбайгуулахэрхзүйнхолбогдолтой

баримтбичгүүд- Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтынагуулга,аргазүй,сургалтынматериал,түүний

уламжлалтсургалтаасялгагдахонцлог

Чадвар:- Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтынталааророннутгийнхүмүүстмэдээлэлхүргэх,

тайлбарлах- Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтынэрхзүйнорчиндбаримжаалан,агуулга,арга

зүйгсонгож,сургалтзохионбайгуулах- Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтынматериалыгхэрэглэх,баяжуулах,ороннутгийн

хэрэгцээнднийцүүлэнөөрчлөх- Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтынчанар,хүртээмжийгнэмэгдүүлэх

Арга зүй:

- Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалттай холбогдох бүхий л материалыг цуглуулжсудална.

- Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалт нь зохих шатны боловсрол эзэмшиж чадаагүйхүмүүст хоёр дахь боломж болдгийн хувьд сургалтын уламжлалт хэлбэрээсялгагдахонцлогийнталаардэлгэрэнгүймэдээлэлөгнө.

- Угсургалтадхэн, хэрхэнхамрагдажболохтухайтайлбарланярилцаж, энэхүүмэдээллийгзөвхөнтухайнсуралцагчбусбусадхүмүүстхүргэхталаартөлөвлөгөөболовсрууланажиллажболно.

- Багш, суралцагчид орон нутгийн АББ-ын Гэгээрлийн төвд явагдаж буй угсургалттай газар дээр нь танилцах, үнэлгээ, дүгнэлт өгөх зэргээр бүтээлчээражиллаж,эзэмшсэнмэдлэгээбаталгаажуулна.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

175


Дараахматериалыгашиглана:- Дүйцсэнхөтөлбөрийнтухайтовчмэдээлэл(Албанбусболоннасандхүрэгчдийн

боловсрол,УБ.,2008,х-130-138)- Дүйцсэнхөтөлбөрийнагуулга, арга зүй, танилцуулга-слайд (Албанбусболон

насандхүрэгчдийнболовсрол,гарынавлага,УБ.,2009,х-61-67)- Албанбусболовсролыгхөгжүүлэхүндэснийхөтөлбөрийнхэрэгжилтийнтайлан,

АББЗСҮТ,УБ.,2005- Багаболовсролындүйцсэнхөтөлбөр,Албанбусболовсролынтөв,УБ.,2001- Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнсургалтынжурам- Боловсролынсалбарынхуультогтоомж,БСШУЯ,УБ.,2007- Дүйцсэнболовсролынстандарт,БСШУЯ,УБ.,2003- Дүйцсэнболовсролынстандартынзөвлөмж,БСШУЯ,УБ.,2004- Дүйцсэнхөтөлбөрүүд,Х.Дүгэр,Д.Хишигбуяннар,УБ.,1995- Суурьболовсролындүйцсэнхөтөлбөр,Албанбусболовсролынтөв,УБ.,2001

Үнэлгээ:Энэхүүсэдвийнхүрээндсорил,асуулт,хариулт,реферат,курсынажилзэрэгүнэлгээнийхэрэгслээрдамжууланагуулгыгхэрхэнэзэмшсэнбайдлыгхянандүгнэжболно.

2.6. АМЬДРАХ БОЛОН АМЬЖИРГААНЫ УХААНЫ СУРГАЛТ

Зорилго:Амьдрахболонамьжиргааныухааныталааройлголттойболох,заагялгаагтаних,энэчиглэлийнсургалтзохионбайгуулахмэдлэг,туршлагаэзэмших

Зорилт:- Амьдрахболонамьжиргааныухааныерөнхиймэдээлэл,мэдлэгэзэмших- Энэчиглэлээрсургалтявуулахтуршлага,чадвар,дадалтайболох


Мэдлэг:- Олон улсын түвшинд амьдрах болон амьжиргааны ухааны талаар баримталж

буйүзэлбаримтлал,чигхандлага- Амьдрахухаанытухайойлголт- Амьжиргааныбуюуажтөрөхухаанытухайойлголт- Амьдрахболонамьжиргааныухаантайхолбоотойбусадхамурчадвар- Амьдрах,амьжиргааныухаандсуралцахачхолбогдол- Амьдрах,амьжиргааныухаанысургалтынхэлбэрүүд- Амьдрах,амьжиргааныухаанысургалтявуулахаргазүйнтухайерөнхиймэдлэг- Эрүүл мэндийн сургалтын арга зүй (зорилго, зорилт, суралцах бүлэг,

суралцагчдын өмнөх мэдлэг, чадвар, агуулга, арга зүй, үнэлгээ, сургалтадашиглахматериал)

Чадвар:- Чадвар,урухааныхоорондынялгаагбусдадтайлбарлах- Амьдрах ухаан, амьжиргааны ухааныг хооронд нь ялгаж сурах, сургалтыг

удирданзохионбайгуулах- Амьдрах,амьжиргааныухаанысургалтыначхолбогдлыгбусдадойлгуулах- Амьдрах,амьжиргааныухаанысургалтынхэлбэрүүдийгтодорхойлжсурах

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

176

- Амьдрах, амьжиргааны ухааны сургалтын арга зүйн онцлогийг ялгах, бусдадтайлбарлах

- Эрүүлмэндийнсургалтынжишээндээрүндэслэнбусадсургалтынхөтөлбөрийгтөлөвлөнболовсруулж,сургалтявуулахчадварэзэмших

Арга зүй:- Агуулгындагуушаардлагатайбүхийлмэдээллийггадна,дотныэхсурвалжуудаас

цуглуулжсудална.- Амьдрах болон амьжиргааны ухааны сургалт, түүний ялгааг суралцагчдад

дэлгэрэнгүйтайлбарлажөгнө.- Орон нутаг дахь АББ-ын Гэгээрлийн төвөөс энэ чиглэлээр зохион байгуулж

сургалтыг ажиглах, хамтран оролцох зэргээр эзэмшсэн мэдлэгийг бүтээлчээрбаталгаажуулна.

Хэрэглэгдэхүүн:Дараахматериалыгашиглана.Үүнд:

1. Амьдрахболонамьжиргааныухаанысургалтынтухайтовчмэдээлэл(Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-139-146)

2. Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр3. Гарынавлага:

АмьдралдхөлтавихнэгэнгүүрбуюутаныоюунычадамжХарилцаанысаятанХамгийнчухалзүйлийнтухайярилцахуу?Зовохцагт...Өчигдөр,өнөөдөр,маргаашДолоохэмжиж,нэгогтолТаөөртөөитгэдэгүү?Ердийнхүү,ербусынхуу?АавынхүүарванянзСэтгэлийнхөдөлгөөнөөжолоодохуй

Үнэлгээ:Дээр дурдсан сургалтын хөтөлбөр, гарын авлагын дасгал, даалгаврыг бүтээлчээрхэрэгжүүлэн,түүнддүгнэлтөгөхзамаарүнэлгээхийнэ.Сорил, асуулт, хариулт, реферат, курсын ажил зэргээрдамжуулан агуулгыг эзэмшсэнбайдлыгхянандүгнэжболно.

------------о0о-------------

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

177

Бүлэг 3. АЛБАН БУС БОЛОВСРОЛ БА НАСАНД ХҮРЭГЧДИЙН СУРГАЛТЫН АРГА ЗҮЙ

3.1. АББ-ЫН МЭДЭЭЛЛИЙН МЕНЕЖМЕНТИЙН ТОГТОЛЦОО

Зорилго:Мэдээллийнменежментийнтогтолцоо,түүнийүйлажиллагааныүешатадбаримжаалантулгамдсанасуудлааилрүүлэх,шийдэхаргабарилдсуралцах

Зорилт:- Мэдээллийнменежментийнтогтолцооныталаармэдээлэлавах- Мэдээллийнменежментийнтогтолцооныүйлажиллагааныүешатуудынталаар

уншижтанилцах- Эзэмшсэнмэдлэг,чадварааашигланүйлажиллагаандаадүншинжилгээхийж,

асуудлаашийдэхаргабарилтайболох


Мэдлэг:- Мэдээ,мэдээлэл,тэдгээрийнялгаа- Мэдээллийнтогтолцоо- Мэдээллийнменежментийнтогтолцоо- Мэдээллийнменежментийнтогтолцооныүйлажиллагаа,түүнийүешат- Мэдээллийнтөрөл:тоонболончанарынмэдээлэл- Мэдээлэлцуглуулахүешат- Мэдээлэлцуглуулахаргууд(асуулгын,ярилцлагынгэхмэт)- Мэдээлэлболовсруулахүешат- Мэдээллийгтайлагнах,танилцуулаххэлбэр- Мэдээллийнменежментийнтогтолцооныачхолбогдол

Чадвар:- Мэдээ, мэдээлэл, мэдээллийн тогтолцоо зэрэг нэр томьёог ялгах, оновчтой

сонгонхэрэглэх- Мэдээллийнменежментийнтогтолцооныүешатуудынонцлогийгтайлбарлах- Мэдээлэлцуглуулахаргуудындавуубасулталыгялгантайлбарлах- Мэдээллийнтөрлөөсхамаарууланцуглуулахаргаасонгонхэрэглэх- Мэдээллийнменежментхийх,үйлажиллагаазохионбайгуулахаргазүйэзэмших,

үйлажиллагаандаахаргалзах- Цуглуулсанмэдээллийгболовсруулах,дүншинжилгээхийхчадварэзэмших- Өгсөншаардлагаднийцүүлэнмэдээллийгтанилцуулах,тайлагнаххэлбэрүүдээс

сонгонхэрэглэх- Бодитмэдээлэл,түүнийболовсруулалтынүрдүнгүйлажиллагаагаатөлөвлөх,

үнэлэх,сурталчлах,түншлэлтогтооходашиглажсурах

Арга зүй:Танхимын сургалтын үед:

Багш идэвхтэй сургалтын аргаас ашиглан суралцагчдын оролцоотойгоор мэдлэгэзэмшихүйлажиллагаагянзбүрийнхэлбэрээрзохионбайгуулжболно.Тухайлбал,

- Суралцагчидмэдээ, мэдээлэл, мэдээллийн тогтолцооны талаармэдэж байгаазүйлээ тэмдэглээд хоорондоо санаа бодлоо солилцоно. Үүний дараа багштодорхойлолтыгтанилцуулж,суралцагчидтэмдэглэлтэйгээхарьцуулна.

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

178

- Мэдээллийн менежментийн тогтолцооны үйл ажиллагааны үешатуудад ямарүйлгүйцэтгэхийгсуралцагчидтайярилцажгаргана.

- Мэдээллийнменежментийнүйлажиллагааныүешатуудынталаартанилцуулна.- Тодорхойкэйсөгч,суралцагчдыг1-3тоолуулан,1дугаартайсуралцагчидорц,2

дугаартайньявц,3дугаартайньгарцынүешатандямарүйлажиллагаагүйцэтгэжболохыгтөлөвлөнбусадбагуудадтанилцуулж,нэгтгэнхэлэлцэнэ.

- Мэдээллийнтогтолцооныачхолбогдлынталаарярилцана.

Бие даан судалж байгаа үед:- “Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол”гарынавлагын94-102дугаар

хуудсыг уншина. Түүнчлэн энэ талаар “Албан бус боловсролын мэдээллийнменежментийнтогтолцоо”номноосдэлгэрэнгүймэдээлэлавчболно.

- Мэдээллийн менежментийн талаар янз бүрийн эх сурвалжаас олж авсанмэдээллүүдийгхарьцуулна.

- Тулгамдсан асуудлаа шийдэхэд судалсан зүйлээ хэрхэн ашиглаж болохыгэргэцүүлнэ.

Хэрэглэгдэхүүн:- Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол гарынавлага,АББЗСҮТ,УБ.,

2008,х-94-102- Мэдээлэл менежментийн тогтолцоо, танилцуулга-слайд (Албан бус болон

насандхүрэгчдийнболовсрол,гарынавлага,УБ.,2009,х-71-74)- Албан бус боловсролын мэдээллийн менежментийн тогтолцоо, Бангкок дахь

АзиНомхондалайнбүсийнболовсролынтовчоо,АББЗСҮТ,УБ.,2007- АлбанбусболовсролынГэгээрлийнтөвийнтөлөвлөлт, удирдлага, АББЗСҮТ,

УБ.,2004,Модуль6:Мэдээллийнсанбүрдүүлэлтбаашиглалт- “Мэдээллийнменежментийнтогтолцоо”танилцуулгынматериал(слайд)

Үнэлгээ:- Танхимынсургалтзохионбайгуулсантохиолдолдбагшүнэлгээнийдаалгавруудыг

боловсруулансайжруулж,суралцагчдынэзэмшсэнмэдлэг,чадварыгньүнэлэх- Сургалтадоролцсонбайдлаарүнэлэх- Мэдээллийн менежментийн үе шатын дагуу асуудлаа шийдэх төлөвлөгөө

гаргасанбүтээлчажлаарүнэлэх- Суралцагч бие даан суралцсан нөхцөлд хөтөлбөр дэх үнэлгээний жишиг

даалгавраарөөрийгөөүнэлэхболомжтой.

3.2.ХОЛИМОГ БҮЛГИЙН СУРГАЛТЫГ АББ-Д АШИГЛАХ АРГА ЗҮЙ

Зорилго:Холимогбүлгийнсургалт,түүнийхэрэгцээ,шаардлага,аргазүй,сургалтынтогтолцооныталаармэдлэг,мэдлэгээхэрэглэхчадварэзэмшинэ.

Зорилт:- Холимогбүлгийнсургалтынталаармэдээлэлавах- Холимогбүлгийнсургалт зохионбайгуулжбуйтуршлага,хичээлийнхуваарь,

төлөвлөгөө,үнэлгээнийаргазүйтэйтанилцах- Холимогбүлгийнсургалтынгарынавлага,сургалтынмодулиудтайтанилцах

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

179


Мэдлэг:- Холимогбүлгийнсургалтынүүсэл,хөгжил- Холимогбүлгийнсургалтынхэрэгцээ,шаардлага- Холимогбүлгийнсургалтынтодорхойлолт- Багшийнбэлтгэл- Анги,бүлэгзохионбайгуулалт- Хичээлийнхуваарь,төлөвлөгөө,үнэлгээ- Насандхүрэгчид,тэднийсэтгэц,физиологийнонцлог- Сургалтынявцадбагшийнанхаарахзүйлс- Насандхүрэгчдийнхолимогбүлгийнсургалтынзаахаргынонцлог

Чадвар:- Холимог бүлгийн сургалт олон улсын болон манай орны боловсролын

тогтолцоонд хэрхэннэвтэрсэн болоод хэрэгцээ,шаардлага ямар байдаг тухайойлголтавч,бусадердийнсургалтаасялгажсурах

- Холимогбүлгийнсургалтзохионбайгуулахаргазүйнзохихчадварэзэмших- Насандхүрэгчдийнхолимогбүлгийнсургалтзохионбайгуулахаргазүйнзохих

чадварэзэмших,бусдадтайлбарлах

Арга зүй:

- Холимог бүлгийн сургалтаар мэдээлэл хийх буюу унших (Албан бус болоннасандхүрэгчдийнболовсрол,УБ.,2008,х-103-108)

- МэдээлэлхүргэхэдХолимогбүлгийнсургалт-танилцуулга(слайд)ашиглах- Холимогбүлгийнсургалттайхолбоотойгарынавлага,товхимолтойтанилцах- ХолимогбүлшийнсургалтCD-гүзэж,ярилцлагазохионбайгуулах- Холимогбүлгийнхичээлийнтөлөвлөгөөхийхдадлага


- Холимог бүлгийн сургалтын тухай товч мэдээлэл (Албан бус болон насандхүрэгчдийнболовсрол,УБ.,2008,х-103-108)

- Холимог бүлгийн сургалтын хэрэгцээ, шаардлага, чиг хандлага, хэлбэр,танилцуулга-слайд (Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, гарынавлага,УБ.,2009,х-67-70)

- ХолимогбүлгийнсургалтМонголд,УБ.,2004,Холимогбүлгийнсургалтынаргазүй,УБ.,2004,Холимогбүлгийнсургалтзохионбайгуулахаргачлал,УБ.,2004,Холимогбүлгийнсургалтынхөтөлбөр,УБ.,2005,Холимогбүлгийнсургалтынмодуль,УБ.,2005,Холимогбүлгийнсургалтынкиррикюлим,УБ.,2006

- ХолимогбүлгийнсургалтCD

Үнэлгээ:- Холимогбүлгийнсургалтынтухаймэдээллийгхэрхэнойлгосныгшалгахсорилго

авах- ХолимогбүлгийнсургалтCD-гүзэжярилцахявцадоролцооныбайдлаарүнэлэх- Өгсөннөхцөлийндагуухолимогбүлгийнхичээлийнтөлөвлөгөөхийхбүтээлч

ажлаарүнэлэх- Холимог бүлэг зохиомлоор бүрдүүлж хичээл зааж үзүүлэх, хичээлийн

хэлэлцүүлэгторолцожбуйбайдлаарүнэлэх

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

180

3.3. ХОЛИМОГ БҮЛГИЙН СУРГАЛТЫН СЭТГЭЛ ЗҮЙН ЗАРИМ АСУУДАЛ

Зорилго:Бүлгээрсургалтявуулахонцлогийгхолимогбүлгийнжишээндээртулгуурлан

сургалтыгзохионбайгуулахдадлагаэзэмших

Зорилт:- Бүлгээрсургалтявуулахүешатыгялгах,эзэмших- Бүлгийнхөгжлийнүешатуудыгялгаж,практиктхэрэглэх- Тухайнсэдэвтэйхолбоотойпрактикдасгалуудыгэзэмших


Мэдлэг:- Холимогбүлгээрсургалтявуулахүешат- Холимогбүлгийнсургалтынявцадтохиолдохбэрхшээлүүд- Бүлгийгсайнчиглүүлэхийнтулдбагшийнанхаарахзүйлс- Оролцогчийнтообабүлгийндүрэм- Бүлгийнзохионбайгуулалтбаоронзай- Бүлэгбүрдэхүешатууд- Бүлгийгнягтруулахтоглоомууд

Чадвар:- Холимогбүлгийнсургалтявуулахдөрвөнүешатыгангилжашиглах- Бүлгээрсургалтявуулахадтохиолдохбэрхшээлүүдийгпрактиктялгажсурах- Суралцагчдыннас,сэтгэлзүйнонцлогболонхэрэгцээ,сонирхлыгтодорхойлж,

сургалтандаахаргалзах- Харилцах,хамтранажиллахаргабарилэзэмшсэнбайх- Оролцогчдынтооноосхамаарчбүлгийгангилдагбайх- Бүлгийнтөрлийгхаргалзансуудлаахуваарилах

Арга зүй:- Бичиллекц,мэдээлэлөгөх- Сургалтын материалуудын сэдэлжүүлэх ач холбогдлыг тодорхойлох контент

анализхийх- АББ-ынсургагчбагшнарынхичээлдсуужтэднийхэрэглэжбайгаасэдэлжүүлэх

аргатехниктанализхийх- Сэдэвтэйхолбоотойдасгал,даалгавруудыгажиллах- Оролцооныбусадаргуудыгашиглах

Хэрэглэгдэхүүн:- Холимогбүлгийнсургалтынсэтгэлзүйнзаримасуудал(Албанбусболоннасанд

хүрэгчдийнболовсрол,УБ.,2008,х-109-120)- Холимогбүлгийнсургалтынхөтөлбөр,АББЗСҮТ,УБ.,2006- Холбогдохбусадномзохиол,сургалтадзориуланбэлтгэсэнслайдболонбусад


Үнэлгээ:- Танхимын сургалтад хамрагдсан тохиолдолд багш суралцагчдын мэдлэг,

чадварыгхялбартестболонбусадхэлбэрээрүнэлнэ.- Суралцагч бие даан суралцсан тохиолдолд сэдэвтэй холбоотой дасгал,


Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

181

- Аливаа сургалтыг төлөвлөн зохион байгуулах үе шатуудад зохих анхааралхандуулдагболсонбайхньголшалгуурмөн.

3.4. ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН БОЛОВСРОЛЫГ АББ-ООР ОЛГОХ АРГА ЗҮЙ

Зорилго: Тогтвортой хөгжлийн боловсролын талаарх олон нийтийн мэдээллийгдээшлүүлэх, түүний зорилтыг хэрэгжүүлэхэд албан бус боловсролын тогтолцооныгүйцэтгэхүүргийнталааройлгожмэдэх

Зорилт:- Тогтвортойхөгжлийнболовсролынбүрэлдэхүүнхэсгүүдийгмэдэх- НҮБ-ынТХБ-ын10жилийнүйлажиллагаа,тавьсанзорилттойтанилцах- ТХБ-ынталааролоннийтийнойлголтыгдээшлүүлэхэдАББ-ынүүргийгойлгох- ТХБ-ынбүрэлдэхүүнхэсэг,хэрэгжүүлэхмеханизмыгмэдэх


Мэдлэг:- Тогтвортой хөгжил, Тогтвортой хөгжлийн төлөөх боловсрол, Тогтвортой

хөгжлийнболовсролын10жилийнтухайерөнхийойлголт- Тогтвортойхөгжлийнхамраххүрээ,онцлогбашаардлага- Тогтвортойхөгжлийнболовсролыгдэмжихчиглэлүүд- ТогтвортойхөгжлийнболовсролыгМонголдхөгжүүлэххэрэгцээ,шаардлага

Чадвар:- Тогтвортойхөгжлийнүзэлсанаагтайлбарлах- Тогтвортой хөгжлийн талаарх Дэлхий нийтийн тунхаг бичгүүд, НҮБ-ын

Тогтвортойхөгжлийнболовсролын10жилийнзорилго,зорилт,гишүүнорнуудынүйл ажиллагааны үндсэн чиглэлийн талаар тайлбарлах, үйл ажиллагаандаахаргалзах

- Тогтвортой хөгжлийн боловсрол нь нийгэм, эдийн засаг, хүрээлэн буй орчин,соёлынхүрээгхамардагталааржишээбаримтаартайлбарлах

- Тогтвортойхөгжлийнболовсролынонцлогбазарчмыгялгах- Тогтвортой хөгжил дэх боловсролын ач холбогдол ба түүнийг хөгжүүлэх

шаардлагыгухамсарлан,сургалтандаахаргалзах- Тогтвортой хөгжлийн боловсролыг хөгжүүлэхэд анхаарах зүйлсийг үйл

ажиллагаандаатусгах- Тогтвортой хөгжлийн боловсрол баМянганы хөгжлийн зорилт, Бүх нийтийн

боловсрол,БичигтэнболохНэгдсэнүндэснийбайгууллагын10жилийнүндсэнзорилтуудыгхэрэгжүүлэхэдхувьнэмрээоруулах

- Хөтөлбөрүүдээсхүлээгдэжбуйшуудболоншуудбусүрдүнгүүдийгялгах- Тогтвортой хөгжлийн боловсролыг Монголд хэрэгжүүлэх шаардлага,

шалтгаануудыгтодорхойлох- Тогтвортой хөгжлийн боловсролын Үндэсний хөтөлбөрүүдийг ашиглах,

харьцуулах- Тогтвортойхөгжлийнболовсролынхамраххүрээгтодорхойлох- Тогтвортой хөгжлийн боловсролыг дэмжих чиглэлүүдэд баримжаалан үйл

ажиллагаагаатөлөвлөх,сургалтандаахаргалзах

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

182

Арга зүй:- ТХБ-ынбүрэлдэхүүнхэсгүүдийнталаарбодитжишээндээрярилцах- Түүндэээргэцүүлэлхийх,өөрийнжишээндээртайлбарлах- Байгаль орчин ба нийгмийн тулгамдсан асуудлыг орон нутгийнжишээн дээр

тодорхойлонгаргах- Амьдралынхаахэвмаягттулгуурланбодитжишээгарганярилцах- АББ-ынбусадхөтөлбөрүүдийгхэрэгжүүлэхэдТХБ-ынасуудлыгхэрхэнхолбох

хувилбарболовсруулах

Хэрэглэгдэхүүн:- Тогтвортой хөгжлийн боловсролын тухай товч мэдээлэл (Албан бус болон

насандхүрэгчдийнболовсрол,УБ.,2008,х-153-159)- Тогтвортойхөгжлийнболовсрол,түүниймөнчанар,танилцуулга-слайд(Албан

бусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол,гарынавлага,УБ.,2009,х-55-60)- Тогтвортой хөгжлийн боловсролд албан бус боловсролын үүрэг (Албан бус

болоннасандхүрэгчдийнболовсрол,гарынавлага,УБ.,2009,х-28-33)- Интернэтболонбусадном,гарынавлага,эхсурвалжаасолжавсанмэдээлэл

Үнэлгээ:- Амьдралд тохиолдох энгийнжишээн дээр тогтвортой хөгжлийнболовсролын

бүрэлдэхүүнхэсгүүдийгтайлбарлажчадажбуйэсэх- ТодорхойжишээндээрТХБ-ынбүрэлдэхүүнхэсгүүдийнуялдаахолбооггаргах

3.5. АББ-ЫН СУРГАЛТЫГ ЗОХИОН БАЙГУУЛАХ АРГА ЗҮЙ

Зорилго:Иргэдийгажилхөдөлмөрөөсньхөндийрүүлэхгүйгээрбогинохугацаанысургалт

(боловсролын ерөнхий түвшин, амьдрах болон амьжиргааны ухаан гэх мэт) зохионбайгуулахаргазүйнмэдлэг,чадварэзэмших

Зорилт:- Сургалтынхөтөлбөрийнбүрэлдэхүүнхэсгүүдийнталаармэдлэгэзэмших- Сургалтынүешат,дэсдарааллынталааройлголтообаталгаажуулах- Сургалтадхэрэглэжболохаргуудынталаартодорхоймэдлэгэзэмшин,хэрэглэх

чадвартайболох


Мэдлэг:- Сургалтын хөтөлбөр, түүний бүрэлдэхүүн хэсгүүд (сургалтын нэр, зорилго,

болохгазар,хугацаа,оролцогчидболонсургагчбагшгэхмэт)- Сургалтынхөтөлбөрболовсруулахаргазүй- Сургалтзохионбайгуулахүешат- Сургалтандхэрэглэхаргууд,тэдгээрийнонцлогууд- Танилцуулах,идэвхжүүлэх,хэлэлцүүлэгхийхболонбусадаргууд

Чадвар:- Сургалтынхөтөлбөрболовсруулахаргазүйнталаарерөнхиймэдлэгэзэмших- Аль ч хэлбэрийн сургалт зохион байгуулах үе шат, дэс дарааллын талаар

тодорхоймэдээлэлтэйболох- Сургалтыгүрдүнтэй зохионявуулахадшаардлагатайаргуудынталаармэдлэг

эзэмших

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

183

- Тэдгээраргуудыгбодитбайдалдтуршиж,хэрэглэдэгчадвартайболсонбайх- Сургалтзохионбайгуулахаргазүй,аргачлалынталаархмэдлэгээбусдадтүгээх,

хүргэхчадвартайболох

Арга зүй:- Агуулгындагуушаардлагатайбүхийлмэдээллийггадна,дотныэхсурвалжуудаас

цуглуулжсудална.- Сургалтандхэрэглэжболохбусадаргуудынталаармэдээлэлцуглуулж,бяцхан

ном,сэдвийнажилхийхзэргээрбүтээлчээражиллана.- Тодорхой сэдвүүдийг сонгон авч сургалтын хөтөлбөр боловсруулах дадлага

ажилхийнэ.- ОроннутагдахьАББ-ынГэгээрэлтөвөөсзохионбайгуулжбуйсургалтыгажиглах,

хамтраноролцохзэргээрэзэмшсэнмэдлэгийгбүтээлчээрбаталгаажуулна.

Хэрэглэгдэхүүн:- Албанбусболоннасандхүрэгчдийнсургалтзохионбайгуулахаргазүй(Албан

бусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол,гарынавлага,УБ.,2009,х-6-27)- АББ-ынбусадсургалтынхөтөлбөрүүд

Үнэлгээ:- Тодорхой сэдвийн дагуу сургалтын иж бүрэн хөтөлбөр боловсруулах дадлага

ажлыгбүлгээрхийлгэжболно.- Хамгийнболовсронгуйхөтөлбөрийндагууоюутансуралцагчдындундтухайн

сургалтыг явуулж, түүнд үнэлгээ дүгнэлт өгөх байдлаар эзэмшсэн мэдлэгийгбодитбайдалдхэрэглэхэдньхувьнэмэроруулна.

- Сорил,асуулт,хариултзэргээрдамжууланагуулгыгхэрхэнэзэмшсэнбайдлыгхянаждүгнэжболно.

3.6. АББ-ЫН СУРГАЛТЫН МАТЕРИАЛУУД, АШИГЛАХ АРГА ЗҮЙ

Зорилго:АББ-ын чиглэлээр гарсан сургалтын материалуудтай танилцан хэрэгцээт

мэдээллээавах,үйлажиллагаандааашиглах

Зорилт:- АББ-ынсургалтынматериалуудынтөрөл,онцлогтойтанилцах- Хэрэгцээтсургалтынматериалуудыгуншижсудлах,үйлажиллагаандаахэрэглэх- АББ-ынсургалтынматериалынталаарбусдадсурталчлах


Мэдлэг:- АББ-ынонол,аргазүйнчиглэлээргарсанном,гарынавлагынонцлог- Насандхүрэгчдийнбичигүсгийнсурахбичиг,гарынавлагынонцлог,ашиглах

аргазүй- Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтынхөтөлбөр,сурахбичиг,модулиуд,ашиглахарга

зүй- Холимог бүлгийн сургалтын материалуудын агуулгын тойм, онцлог, ашиглах

аргазүй- Амьдрахухаанысургалтынматериалуудынтөрөл,онцлог,ашиглахаргазүй

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

184

Чадвар:- АББ-ынсургалтынматериалуудынтөрөл,агуулга,онцлогталуудыгтайлбарлах- Бичигүсгийн,дүйцсэнхөтөлбөрийн,амьдрахухааныгарынавлагуудынялгаатай

талыгхарьцуулах- АББ-ынсургалтынматериалуудыгхослууланхэрэглэхболомжийгсудлах- АББ-ын сургалтын материалуудын агуулга, арга зүйгээс санаа авч үйл

ажиллагаандаашүүмжлэлтэйхандах- Найзнөхөд,гэрбүл,хамтолондоосургалтынматериалуудынталаартанилцуулах,

хэрэгцээтгарынавлагыгсонгоходньтуслах- НийтэдзориулсанүйлажиллагаазохионбайгуулахүедхэрэгцээтхүндньАББ-

ынсургалтынматериалынталаармэдээлэлхүргэх- Үйл ажиллагаагаа төлөвлөх, сургалт зохион байгуулахдааАББ-ын сургалтын

материалуудыгсонгонхэрэглэх

Арга зүй:- АББ-ынГэгээрэлтөвдочихбуюутэндбуйгарынавлагыгашиглансуралцагчдад

АББ-ынсургалтынматериалуудынтөрөл,онцлогийгтайлбарлана.- Байгаль орчин ба ахуй амьдралын тулгамдсан асуудлаа шийдэхэд сургалтын

материалыгхэрхэнашиглажболохталаарярилцана.- ТодорхойсэдвээрболовсруулахбуюузохионбайгуулахажилдАББ-ынсургалтын

материалуудыгхослууланхэрэглэхболомжийгэргэцүүлэнжишээгаргахдасгалажиллана.

Хэрэглэгдэхүүн:- Үндэснийтүвшиндгарсансургалтынматериалыннэрсбүхийхавсралт(Албан

бусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол,УБ.,2008,х-75-77)- Албан бус боловсролын ном, сурах бичиг, гарын авлага, танилцуулга-слайд

(Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол,гарынавлага,УБ.,2009,х-75-77)

- Тухайн орон нутгийнАББ-ынГэгээрэл төвийн ном, гарын авлага, сургалтынматериалууд

- АББЗСҮТ-ийнwww.nfde.mnвэбсайтадбайрлуулсансургалтынматериалууд

Үнэлгээ:- Сонгож авсан сургалтын материалын агуулга, арга зүй, дасгал, даалгаварт

үнэлгээ,дүгнэлтөгөх,ашиглахаргазүйгтодорхойлсонбайдлыгүнэлнэ.- Тодорхойжишээндээрсургалтынматериалуудыгуялдууланхэрэглэхтөлөвлөгөө

гаргууланүнэлжболно.- Реферат, курсын ажил зэргээр дамжуулан агуулгыг эзэмшсэн байдлыг хянан

дүгнэжболно.

------------о0о-------------

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

185

Нэмж ашиглах материалын нэрс:

- АББ-ынмэдээллийнменежментийнтогтолцоо,БанкгокдахьАзиномхондалайнбүсийнболовсролынтовчоо,АББЗСҮТ,УБ.,2007

- Албанбусболовсролыгхөгжүүлэхүндэснийхөтөлбөрийнхэрэгжилтийнтайлан,АББЗСҮТ,УБ.,2005

- Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнсургалтынхөтөлбөр,УБ.,2005- БатчулуунЕ.нар,Албанбусболовсролынбагшидзориулсанзайнысургалтын

материал2,УБ.,2003- БатчулуунЕ.нар,Холимогбүлгийнсургалтынаргазүй,2004- Боловсролынсалбарынхуультогтоомж,БСШУЯ,УБ.,2007- ЕБС-ийнэрүүлмэндийнбага,суурь,бүрэндундболовсролынсурахбичгүүд- Математик,багаболовсролындүйцсэнхөтөлбөрийнсурахбичиг,УБ.,2004,2006- Монгол хэл, бага боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрийн сурах бичиг, УБ., 2004,

2006- НямдавааЁ.,нар,Албанбусболовсролынтогтолцоо,УБ.,1998- НямдавааЁ.нар,Насандхүрэгчдэдзориулсансургалтынматериалороннутагт

бэлтгэхгарынавлага,УБ.,2002- Суурьболовсролындүйцсэнхөтөлбөр,АББЗСҮТ,УБ.,2001- ЦовооЦ.нар,Холимогбүлгийнсургалтзохионбайгуулахаргачлал,2004- Эрүүламьдрахухаан-Өсвөрүеийнэрүүлмэнд,ЭМЯ,ДЭМБ,УБ.,2004- BrookfieldS.D.(1983)AdultLearning,AdultEducationandtheCommunity,Milton

Keynes:OpenUniversityPress.

Ном зүй:

- АББ-ынмэдээллийнменежментийнтогтолцоо,БанкгокдахьАзиномхондалайнбүсийнболовсролынтовчоо,АББЗСҮТ,УБ.,2007

- Албанбусболовсролыгхөгжүүлэхүндэснийхөтөлбөр,УБ.,1997- АндреевА.А.,Введениевдистанционноеобучение,М.,МЭСИ,1997.- Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнсургалтынхөтөлбөр,УБ.,2005- БатчулуунЕ.нар,Албанбусболовсролынбагшидзориулсанзайнысургалтын

материал2,УБ.,2003- БатчулуунЕ,ГансүхС,АлбанбусболовсролынГэгээрлийнтөвийнтөлөвлөлт,

удирдлага,орчуулга,2003- БершадскийА.М.,Дистанционноеобразованиенабазеновыхинформационных

технологий,Пенза-1997- “БичигтэнболохНҮБ-ынарванжил”-ийнбаримтбичгийнэмхэтгэл,УБ.,2003- Бичигүсгийнболовсролынүндэснийхөтөлбөр,2004-2012- ГрэйсКрайг,Психологияразвития,Санкт-Петербург,2001- Дистанционное обучение, Под ред. Полат Е.С.-М.: Гуманит. Изд. Центр

ВЛАДОС,1998.- Дүгэр Х., Монгол улсад албан бус боловсролын тогтолцоог бүрэлдүүлэн

төлөвшүүлэхонол,аргазүйнасуудалд,УБ.,2001- Зайнысургалтынонол,туршлага,УБ.,2005- МухинаВ.С.,Возрастнаяпсихология,Москва,1998- Мэдээллийнаюулгүйбайдлынтухаймонголулсынхууль,3дугаарзүйл,2004

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

186

- МягмарО,Сэтгэлсудлал,нэгдүгээрдэвтэр,УБ.,2008- Мягмар О, Сэтгэл судлал, хоёрдугаар дэвтэр: Сургалтын нийгэм-сэтгэл зүйн

асуудал,УБ.,2008- НямдавааЁ.нар,Албанбусболовсролынбагшбэлтгэхзайнысургалтынбагц

материал1,УБ.,1999- НямдавааЁ.нар,Албанбусболовсролынбагшийнгарынавлага,УБ.,2002- НямдавааЁ.нар,Насандхүрэгчдэдзориулсансургалтынматериалороннутагт

бэлтгэхгарынавлага,УБ.,2002- Сэтгэлсудлал,МУБИС-ийнбагшнарынхамтынбүтээл,УБ.,2002- Тогтвортойхөгжлийнболовсрол,WWF2008,Улаанбаатар- ТогтвортойХөгжлийнБоловсролынНэгдсэнҮндэснийБайгууллагын 10жил

(2005-2014):Олонулсынхэрэгжилтийнзагвар- Тогтвортой хөгжлийн үзэл санааг анги танхимд хэрэгжүүлэх нь “Дэлхийн

тунхаглал”-ынбагшнартзориулсангарынавлага,2005он- УндрахЦ.,Зайнысургалтынменежмент,УБ.,2001- NewYork,Simon&SchusterMacmillan- DavidG.Myers,Psychology,NewYork,2003- DeweyJ.1996.DemocracyandEducation.FreePress,NewYork.- EducationforSustainableDevelopmentToolkit,2002- ElizabetB.Hurlock,Developmentalpsychology,NewDelhi,1998- Fordham P.E. (1993) Informal, non-formal and formal education programmers in

YMCAGeorgeWilliamsCollegeICE301LifelongLearningUnit2,London:YMCAGeorgeWilliamsCollege

- Handbook of Lifelong Learning. Part II. Kluwer Academic Publishers BV. TheNetherlands.

- HumanDevelopmentReportMongolia.2005.

------------о0о-------------

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

187

Зарим үгсийн товч тайлбар:

Албанболовсрол Сургуулиар олгож буй боловсрол

Албанбусболовсрол Сургуулийн гаднах хэлбэрээр олгож буй боловсрол

Албанбусболовсролынтогтолцоо Сургуулиас гадуур зохион байгуулалттайгаар боловсрол олгох тогтолцоо. Амьдрах орчноос олох боловсролын тогтолцоог мөн энэ тогтолцоонд оруулан ойлгож болно.

Амьдралаассуралцахболовсрол Амьдрах, аж төрөх явцдаа олж авах боловсрол

Андрогоги Насанд хүрэгчдийн сурган хүмүүжүүлэх зүйн онол

Бичигүсгийнболовсрол Мэдлэг, чадвар, амьдрах арга ухаан эзэмшиж, нийгмийн амьдралын оролцоогоо дээшлүүлэх зорилгоор бичмэл мэдээлэл ашиглах үйл явц

Бичигүлмэдэгч Бичиж, уншиж, арифметикийн 4 үйлдэл хийж чаддаггүй хүн

Бичигбагамэдэгч Бичиж, уншиж, арифметикийн 4 үйлдэл хийж чадах боловч цаашид бие даан суралцах чадваргүй хүн

Бичигсайнмэдэгч Бичиж, уншиж, арифметикийн 4 үйлдэл хийж чаддаг, цаашид бие даан суралцах чадвартай хүн

Боловсролнөхөнолгохсургалт Тухайн түвшний боловсролыг албан бус хэлбэрээр олгох сургалт

И-сургалт Интернет болон интранет сүлжээнд холбогдсон компьютер ашиглаж суралцах сургалт

Зайнысургалт Багш суралцагч хоёр орон зайн хувьд тусгаарлагдмал нөхцөлд мэдээллийн технологийн ямар нэгэн төрлийг ашиглан явуулж буй сургалт

Мэдээллийнтогтолцоо Мэдээллийн нөөц, түүнд зориулан мэдээллийг үүсгэх, цуглуулах, боловсруулах, нэгтгэн хадгалах, хамгаалах, хайх, тараах болон хэрэглэгчдэд хүргэх технологи, чиг үүргийн хувьд холбогдсон компьютер, программ хангамж, хэрэгслүүд болон баримт бичиг, мэдээллийн эмхлэгдэн зохион байгуулагдсан нэгдэл

Насантуршдаасуралцахуй Төрөхөөс эхлээд насан эцэс хүртэл үргэлжилдэг хувь хүмүүсийн танин мэдэхүйн үйл явц

Насантуршийнболовсрол Албан, албан бус боловсрол, амьдрах орчноос эзэмших боловсролын хүрээг хамрах сургалтын үйл явц

Нас

ан т

урш

ийн

боло

всро

лын

бодл

огы

н ба

римт

бич

гийн

эмхэ

тгэ

л

188

Онлайнсургалт Товлосон цаг хугацаанд сургагч ба суралцагчид хоорондоо харилцаж хамтран суралцдаг сургалт

Тогтвортойхөгжил Ирээдүй үеийнхэнд хэрэгцээгээ хангах нөхцөлийг алдагдуулалгүйгээр өнөөгийн хэрэгцээг хангах боломж

Функциональбичигтэн Бичиг үсгийн чадвараа ахуй амьдрал, нийгэм, эдийн засаг, соёлын хүрээнд ашигладаг хүн

Холимогбүлгийнсургалт Нас, мэдлэгийн түвшин өөр, өөр суралцагчдад нэг ангид, нэгэн зэрэг явуулах сургалт

Эргэххолбоо Сургалтын явцад оролцогч талууд (багш, суралцагч)-ын хоорондын харилцаа

------------о0о-------------

НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛЫН ... - ncle.mn 2015-compressed.pdf ·...

Documents