3มกราคม-เมษายน 2555

กลมอาการฮโมโกลบน อ

ในเมดเลอดแดง มฮโมโกลบน (hemoglobin) เขยนยอเปน

Hb ทำาหนาทนำา oxygen ไปสอวยวะตางๆ คนปกตจะม

ฮโมโกลบน เอ (Hb A) และฮโมโกลบน เอ 2 (Hb A2)

อยในปรมาณ 97.5% และ 2.5% ตามลำาดบ สำาหรบ

ฮโมโกลบน อ (Hb E) เปนฮโมโกลบนผดปกตพบครงแรกในป

พ.ศ. 2497 จากการตรวจทางหองปฏบตการหรอทเรยกวาตรวจ

หาชนดของฮโมโกลบน (hemoglobin type; Hb type) ซงจะ

กลาวในรายละเอยดตอไป

โฮโมซยกสฮโมโกลบน อ

Homozygous Hb E (Hb EE) เปนความผดปกตในโครง

สรางของสายเบตาโกลบน (β-globin) ทเกดขนจากความผด

ปกตของยนเบตา (β-gene) บนโครโมโซมคท 11 ทงสองขาง

ผปวยจะมอาการซดเพยงเลกนอย เมอตรวจสเมยรเลอดจะพบ

ลกษณะเดนคอ มจำานวนเมดเลอดแดงมลกษณะเหมอนเปา

หรอตาวว (target cell) จำานวนมากกวารอยละ 50 โดยปกต

โฮโมซยกสฮโมโกลบน อ (Homozygous Hb E)

รศ. นพ.กตต ตอจรส

เมดเลอดแดงจะตดสจาง (hypochromia) สวนใหญไมซด

นอกเสยจากมภาวะโลหตจางจากการขาดเหลกรวมดวย

การศกษาทางดานระบาดวทยา

องคการอนามยโลก (WHO) ประมาณอบตการณของ

ฮโมโกลบน อ ในประชากรทวโลกพบรอยละ 7 โดยพบมาก

ในภมภาคเอเชยและเอเชยตะวนออกเฉยงใต ไดแก อนเดย

ศรลงกา พมา ลาว กมพชาและไทย สำาหรบประเทศไทยพบ

วาประชากรโดยเฉลยรอยละ 5-10 เปนพาหะของฮโมโกลบน

อ ( Hb E trait )1 แบงตามภมภาคไดดงน ภาคเหนอพบรอยละ 4-8

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ พบมากทสดรอยละ 30 – 50 ภาค

กลาง พบรอยละ 13 – 17 ภาคตะวนออก พบรอยละ 23 ภาคใต

พบรอยละ 11 (รปท 1) ในกรงเทพฯ พบพาหะของฮโมโกลบน

อ รอยละ 12.9 โฮโมซยกสฮโมโกลบน อ พบรอยละ 0.3

และ พาหะของ ฮโมโกลบน อ รวมกบพาหะของ แอลฟาธาลส

ซเมย (double heterozygote ของ Hb E และ alpha-thalas-

semia) พบไดรอยละ 5.38

รปท 1 แสดงอบตการณของฮโมโกลบน อและเบตาธาลสซเมยในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

4 มกราคม-เมษายน 2555

โครโมโซมและยน

ในคนปกตจะมโครโมโซม 22 คและโครโมโซมเพศ (X, Y)

1 ค ดงรปท 2 ในแตละคของโครโมโซมจะมเซนโตเมย (centro-

mere) ยดแตละแขนของโครโมโซมโดยแบงโครโมโซมเปนสวน

บนและลาง และในแตละแขนของโครโมโซมมยนทควบคม

ลกษณะตางๆเหมอนกน แขนขางสน (สวนบน) ของโครโมโซม

คท 11 จะเปนทอยของ เบตาโกลบนยน (beta globin gene)

หรอเขยนเปน β และยนของฮโมโกลบน อ (Hb E gene)

หรอเขยนเปน βE

ยนของฮโมโกลบน อ

ในคนปกตจะมเบตาโกลบนยน 2 ยน (β/β) ผทเปน

พาหะของฮโมโกลบน อ จะม เบตาโกลบนยน และยนของ

ฮโมโกลบน อ (β/βE) และ ผทเปนโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ

ม ยนฮโมโกลบน อ 2 ยน (βE/βE) ดงรปท 3

รปท 3 แสดงโครโมโซมคท 11 และตำาแหนงยนของฮโมโกลบน อ

ก. คนปกต (β/β) ข. พาหะของฮโมโกลบน อ (β/βE) และ

ค. โฮโมซยกสฮโมโกลบน อ (βE/βE)

ฮโมโกลบนผดปกต (Hemoglobinopathies)

ความผดปกตของการสรางสายโกลบนแบงออกไดเปน 2

ประเภทใหญๆ คอความผดปกตทางคณภาพและความผดปกต

ทางปรมาณ ความผดปกตทางคณภาพ หมายถงการเปลยน

แปลงในโครงสรางหรอชนดของ กรดอะมโน (amino acid) ใน

สายโกลบนหรอโพลเปปไทด (polypeptide chain) ทำาใหเกด

เปนฮโมโกลบนผดปกตชนดตางๆ ขน เชน Hb S, Hb D, Hb E, Hb

Mahidol และ Hb Thailand เปนตน เทาทพบแลวในขณะนม

ฮโมโกลบนผดปกตมากกวา 500 ชนด และยงพบฮโมโกลบนผด

ปกตชนดใหมเพมขนเรอยๆ การเปลยนแปลงของ กรดอะมโน

มหลายประเภท แตสวนใหญจะพบวา กรดอะมโน ตวใดตว

หนงใน สายโพลเปปไทด ถกแทนทดวย กรดอะมโน ตวอน

พยาธสภาพของ ฮโมโกลบน อ

ปกตฮโมโกลบน เอ (Hb A) ประกอบดวยสายแอลฟาโกลบน

และเบตาโกลบน อยางละ 2 สาย แตละสายของแอลฟาโกลบน

และเบตาโกลบนจะประกอบดวยกรดอะมโน (amino acid) ตอ

กน เมอมการกลายพนธ (mutation) ของเบตายน (β gene)

เปนฮโมโกลบน อ ยน (βE gene) จะสงผลใหมการสงเคราะห

สายเบตาโกลบน ผดไป ทำาใหกรดอะมโนลำาดบท 26 ทมชอวา

กตามน (glutamine) ถกแทนทดวยกรดอะมโนไลซน (lysine)

ซงมผลทำาใหมการสรางสายเบตาโกลบนลดลงเหมอนกบผท

เปนพาหะของเบตาธาลสซเมย ดงนนผทเปนฮโมโกลบน อ จงม

ผลเหมอนกบพาหะเบตาธาลสซเมย

อาการของพาหะและโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ

พาหะของฮโมโกลบน อ (Heterozygous Hb E หรอ Hb E

trait) คอผทมสขภาพดปกต ไมมอาการทางคลนก ไมตองรกษา

สามารถมชวตเหมอนคนปกต ตรวจเลอด (CBC) จะซดเลกนอย

พบ target cell ในเสมยรเลอด ตรวจชนดของฮโมโกลบน

(Hb type) พบฮโมโกลบน เอ และ อ (Hb A E) โดยพบ

ฮโมโกลบน อ (Hb E) ประมาณ 25-30% โฮโมซยกส

ฮโมโกลบน อ (homozygous Hb E) หมายถงผทมยน

(gene) ฮโมโกลบน อ 2 ยนโดยทวไปไมมอาการ อาจจะพบม

อาการซดเลกนอย ตรวจเลอด (CBC) พบ target cell 20-80%

ในเสมยรเลอด ตรวจชนดของฮโมโกลบน พบ Hb E F และ

ปรมาณ Hb E 85-95%, Hb F 5-15%

ปฏสมพนธของฮโมโกลบน อ

เนองจากในประชากรไทยมอบตการณของ ฮโมโกลบน อ

ทสง ดงนนผทเปนพาหะของฮโมโกลบน อ หรอ โฮโมซยกส

ฮโมโกลบน อ จะมโอกาสแตงงานกบผทเปนพาหะของฮโมโกลบน

อ หรอ พาหะของเบตาธาลสซเมย ทำาใหเกดภาวะตางๆ ไดดงน

รปท 2 แสดงโครโมโซม 22 ค และโครโมโซมเพศ (X, Y) 1 ค

β- -βEβ- -β βE- -βE

ก. ข. ค.

5มกราคม-เมษายน 2555

1. พาหะของฮโมโกลบน อ แตงงานกบคนปกต มโอกาสมบตรดงตวอยางในรปท 4

รปท 4 แสดงอตราเสยงในลกของพอ ทเปนพาหะฮโมโกลบน อ และแมปกต

พอเปนพาหะฮโมโกลบน อ แมปกต

50% ลกปกต 50% ลกเปนพาหะของฮโมโกลบน อ

2. พาหะของฮโมโกลบน อ แตงงานกบ พาหะฮโมโกลบน อ มโอกาสมบตรดงตวอยางในรปท 5

รปท 5 แสดงอตราเสยง ในลกของพอและแมทเปนพาหะฮโมโกลบน อ

25% ลกปกต

พอเปนพาหะฮโมโกลบน อ แมเปนพาหะฮโมโกลบน อ

25% ลกเปนโฮโมซยกส

ฮโมโกลบน อ

50% ลกเปนพาหะของฮโมโกลบน อ

6 มกราคม-เมษายน 2555

3. พาหะฮโมโกลบน อ แตงงานกบ พาหะเบตาธาลสซเมย มโอกาสมบตรดงตวอยางในรปท 6

รปท 6 แสดงอตราเสยง ในลกของพอทเปนพาหะเบตาธาลสซเมยและแมทเปนพาหะฮโมโกลบน อ

25% ลกเปน

โรคเบตาธาลสซเมย/

ฮโมโกลบน อ

25% ลกเปนพาหะของ

เบตาธาลสซเมย

พอเปนพาหะเบตาธาลสซเมย แมเปนพาหะฮโมโกลบน อ

25% ลกปกต 25% ลกเปนพาหะของ

ฮโมโกลบน อ

50% ลกเปนพาหะของฮโมโกลบน อ

พอเปนโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ แมเปนพาหะเบตาธาลสซเมย

รปท 7 แสดงอตราเสยง ในลกของพอทเปนโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ และแมทเปนพาหะเบตาธาลสซเมย

50% ลกเปนโรคเบตาธาลสซเมย/ฮโมโกลบน อ

4. โฮโมซยกสฮโมโกลบน อ แตงงานกบ พาหะเบตาธาลสซเมย มโอกาสมบตรดงตวอยางในรปท 7

7มกราคม-เมษายน 2555

5. โฮโมซยกสฮโมโกลบน อ แตงงานกบ พาหะฮโมโกลบน อ มโอกาสมบตรดงตวอยางในรปท 8

พอเปนโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ แมเปนพาหะฮโมโกลบน อ

50% ลกเปนโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ 50% ลกเปนพาหะของฮโมโกลบน อ

รปท 8 แสดงอตราเสยง ในลกของพอทเปนโฮโมซยกสฮโมโกลบนอและแมทเปนพาหะฮโมโกลบนอ

พอเปนโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ แมเปนเบตาธาลสซเมย/ฮโมโกลบน อ

50% ลกเปนโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ 50% ลกเปนโรคเบตาธาลสซเมย/ฮโมโกลบน อ

รปท 9 แสดงอตราเสยง ในลกของพอทเปนโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ และแมทเปนเบตาธาลสซเมย/ฮโมโกลบน อ

6. โฮโมซยกสฮโมโกลบน อ แตงงานกบ เบตาธาลสซเมยมฮโมโกลบน อ มโอกาสมบตรดงตวอยางในรปท 9

8 มกราคม-เมษายน 2555

ผลการตรวจทางหองปฏบตการ

ผลเลอดในคนปกตจะมระดบความเขมขนของเลอด (Hb,

hemoglobin) ในผชาย 15 ± 0.9 กรมตอเดซลตร (g/dL) ใน

ผหญง 12.5 ± 2.0 กรมตอเดซลตร (g/dL) ขนาดเมดเลอดแดง

(MCV, mean corpuscular volume) 87 ± 6 เฟมโตลตร (fL)

ปรมาณความเขมขนของฮโมโกลบนในเมดเลอดแดง (MCH,

mean corpuscular haemoglobin) 31 ± 1.1 พโครกรม

(pg) และการตรวจหาชนดของฮโมโกลบน (Hb type) จะพบ

Hb A 97.5 ± 1.1% และ Hb A2 2.5 ± 0.2 %

ในโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ (Homozygous Hb E)2

จะพบวาซดเลกนอย Hb 11.4 ± 1.8 g/dL, เมดเลอดแดง

มขนาดเลก MCV 70 ± 4 fL ตรวจชนดของฮโมโลบน พบ

Hb E 87.7 ± 5.9%; F 1.8 ± 1.4% นอกจากนนยงพบ

ฮโมโกลบน อ ในภาวะตางๆ ดงแสดงในตารางท 1

ขอสงเกตในพาหะของฮโมโกลบน อ พบปรมาณ Hb E

29.4 ± 2.3% และ MCV 84 ± 5 fL แตในพาหะของฮโมโกลบน

อ รวมกบพาหะของแอลฟาธาลสซเมย 1 (Hb E trait + α-tha-

lassemia 1) จะพบ Hb E 20.7 ± 1.2% และ MCV 77 ± 5 fL

ดงนนการแปลผลวาเปนพาหะของฮโมโกลบน อ จงตองพจารณา

ปรมาณ (%) ของ Hb E และคา MCV ดวย

ผลเลอดเปนโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ

ทำาไมจงควรตรวจหาแอลฟาธาลสซเมยดวย

เนองจากสามารถพบโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ รวมกบพาหะ

ของแอลฟาธาลสซเมยไดในประชากรทวไป ดงนนการรายงาน

ผลวาเปนโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ จงแนะนำาใหตรวจหาแอลฟา

ธาลสซเมยดงกลาวดวย สาเหตทยนฮโมโกลบน อ และ แอลฟา

ตารางท 1 แสดงผลเลอดของคนปกตและฮโมโกลบน อ ในภาวะตางๆ

Normal ชาย 15 ± 0.9 87 ±6 31 ± 1.1 A2 (2.5 ± 0.2) + A

หญง 12.5 ± 2.0

Hb E trait 12.8 ± 1.5 84 ± 5 30 ± 1.8 E (29.4 ± 2.3) + A

Hb E trait + α-thalassemia 1 12.5 ± 1.4 77 ± 5 23 ± 1.1 E (20.7 ± 1.2) + A

Homozygous Hb E 11.4 ± 1.8 70 ± 4 22 ± 1.9 E (87.7 ± 5.9) + F (1.8 ± 1.4)

β0-thalaseemia/Hb E 7.8 ± 2.6 67 ± 6 19 ± 3.6 E (58 ± 1.5) + F (42 ± 1.5)

Hb (g/dL) MCV (fL) MCH (pg) Hb type (%)

ซงเปนคนละกลมกนถาอยรวมกน (double heterozygote)

จะไมทำาใหเกดโรคในคนๆนน เนองจากฮโมโกลบน อ อยบน

โครโมโซมคท 11 และแอลฟา อยบนโครโมโซมคท 16 จะเกด

เปนโรคโลหตจางธาลสซเมยไดตองมยนทอยในกลมเดยวกน

เชนมยนแอลฟาธาลสซเมย 1 และ ยนแอลฟาธาลสซเมย 2 จะ

เปนโรคธาลสซเมยชนด ฮโมโกลบน เอช

เปนฮโมโกลบน อ จะมบตรเปนโรคธาลสซเมยไดหรอไม

ถาสามภรรยาเปนพาหะของ ฮโมโกลบน อ หรอ โฮโมซยกส

ฮโมโกลบน อ จะมโอกาสมบตรเปนโรคธาลสซเมยชนดอนๆ ได

ดงตวอยางตอไปน

1. ถาสามเปนพาหะของ ฮโมโกลบน อ รวมกบพาหะ

แอลฟาธาลสซเมย 1 (ผลเลอดดงตารางท 1) และภรรยาเปน

พาหะของ ฮโมโกลบน อรวมกบพาหะแอลฟาธาลสซเมย 2 จะม

โอกาสมบตรเปน โรคธาลสซเมยชนด ฮโมโกลบน เอช ไดถาบตร

ไดยนแอลฟาธาลสซเมย 1 จากพอและยนแอลฟาธาลสซเมย 2

จากแม

2. ถาสามและภรรยาเปนพาหะของฮโมโกลบน อ รวม

กบเปนพาหะแอลฟาธาลสซเมย 1 ทงคโอกาสทจะมบตรเปน

โรคฮโมโกลบนบารทฮยดรอฟซงเปน แอลฟาธาลสซเมย ชนด

รนแรงโดยผปวยไดยน แอลฟาธาลสซเมย 1 จากพอและแม

3. กรณภรรยามาฝากครรภแลวตรวจพบวาเปนโฮโมซย-

กสฮโมโกลบน อรวมกบเปนพาหะแอลฟาธาลสซเมย 1 และ

แพทยไดแนะนำาใหตามสามมาตรวจเลอดแลวพบวาเปนพาหะ

แอลฟาธาลสซเมย 1 ทำานองเดยวกน กบทกลาวไวในเบองตน

โอกาสทจะมบตรเปนโรค ฮโมโกลบนบารทฮยดรอฟไดเชนกน

9มกราคม-เมษายน 2555

เปนฮโมโกลบน อ ทำาไมถงซด

ภาวะซดจากการขาดธาตเหลกยงมอบตการณทสงใน

ประชากรไทย ดงนนอาจพบรวมกบโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ ดง

นนถาเปนโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ แลวพบวามภาวะซดควรไป

พบแพทยเพอหาสาเหตของซด สาเหตทพบบอย เชนเสยเลอด

จากมประจำาเดอนมากกวาปกต หรอจากโรคกระเพาะทเสย

เลอดจากมแผลในกระเพาะอาหารเปนตน เมอทราบสาเหต

และรกษาแลวภาวะซดจะหายไป ดงนนถามภาวะซดมากตอง

รบหาสาเหต

ฮโมโกลบนอบรจาคโลหตไดหรอไม

ผทเปนโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ หรอเปนพาหะของ ฮโม-

โกลบน อ ถอวาเปนคนปกตทมสขภาพแขงแรงสามารถบรจาค

โลหตไดและผทไดรบเลอดจะไมเปนพาหะของ ฮโมโกลบน อ เนอง

จากเลอดทไดรบบรจาคเมออยในรางกายประมาณ 2-3 เดอน

กจะหมดอาย ถกทำาลายไปตามกระบวนการปกตของรางกาย

ผเปนโรคธาลสซเมยจะซดมากแคไหน

ขอยกตวอยาง ผทเปนโรคเบตาธาลสซเมย/ฮโมโกลบน อ

(βo-thalassemia/HbE) จะซดชดเจน Hb7.8 ± 2.6 g/dl และ

ผลเลอดดงแสดงในตารางท 1

สรป

โฮโมซยกสฮโมโกลบน อ พบรอยละ 0.3 อาการทาง

คลนกนอยมาก ผทเปนโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ จะมรางกาย

แขงแรงเหมอนคนปกต ใชชวตไดปกต การตรวจเลอดจะพบ

ซดเลกนอย ไมจำาเปนตองรบประทานยาโฟลค แตเนองจาก

อบตการณของโลหตจางจากการขาดธาตเหลกพบไดสงจงอาจ

พบรวมกบโฮโมซยกสฮโมโกลบน อ ไดแตเมอรกษาโลหตจาง

จากการขาดเหลกแลวอาการซดจะดขน นอกจากนนยงพบ

อบตการณของแอลฟาธาลสซเมยทสงเชนกน ดงนนผทเปน

โฮโมซยกสฮโมโกลบน อ หรอพาหะของฮโมโกลบน อ จะม

โอกาสมบตรเปนโรคกลมแอลฟาธาลสซเมยไดเชนกน

เอกสารอางอง

1. D. J. Weatherall and J. B. Clegg. Inherited haemoglobin

disorders: an increasing global health problem. Bull

World Health Organ. 2001; 79(8): 704–12.

2. Vichinsky E. Hemoglobin e syndromes. Hematology Am

Soc Hematol Educ Program. 2007:79-83.

3. Bachir D and Galacteros F. Hemoglobin E disease. Orphanet

Encyclopedia, November 2004. Available from

http://www.orpha.net/data/patho/GB/uk-HbE.pdf