Η EΛΛΗΝΙΚΗ EΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΟΘΩΜΑΝΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΙΟΙ ΣΤΑ 1821

Μια συντηρητική εποχήΤο 1815 οι τελευταίες στρατιές του Ναπολέοντα ηττήθηκαν στο Βατερλό Για την ευ-ρωπαϊκή ιστορία αυτό το ορόσηmicroο αποτελούσε το τέλος microιας εποχής και την αρχή microιας καινούργιας κατάστασης Η περίοδος των microεγάλων αναταραχών που είχε ξεκινήσει microε τη Γαλλική Επανάσταση του 1789 και συνεχίστηκε microε τις απόπειρες της Γαλλίας να microεταβάλει τον χάρτη και συνάmicroα το πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα της Ευρώπης τελείωσε και επανήλθε η γαλήνη Θα ήταν υπερβολικό να ισχυριστούmicroε ότι το ποτάmicroι της ιστορίας είχε γυρίσει πίσω Από πολλές απόψεις το 1815 δεν θύmicroιζε σε τίποτε το 1788 Η Παλινόρθωση η αποκατάσταση των δικαίων του Παλαιού Καθεστώτος έδωσε πίσω τίτλους και ενίοτε ιδιοκτησίες στους αριστοκράτες της Γαλλίας δεν microπόρεσε όmicroως να επαναφέρει στη ζωή εκείνους που έχασαν τη ζωή τους στη λαιmicroητόmicroο όπως δεν microπόρεσε να επαναφέρει στο microυαλό των ανθρώπων τον σεβασmicroό τον φόβο το δέος την απόσταση τέλος πάντων που χώριζε παλιά τους άρχοντες από τον απλό λαό Οι τύραννοι το ήξερε ο πολύς κόσmicroος πλέον ήταν θνητοίΕπιπλέον νέα φαινόmicroενα άλλαζαν την εικόνα και τις λειτουργίες του κόσmicroου Οι εφαρ-microογές του ατmicroού έδιναν νέες προοπτικές στη βιοmicroηχανία και στο εmicroπόριο και ταυτό-χρονα γεννούσαν νέες ευκαιρίες πλουτισmicroού για τους λίγους και νέες κοινωνικές ιδιό-τητες για τους πολλούς Οι βιοmicroηχανικοί εργάτες έγιναν microέρος του κοινωνικού τοπίου στις λίγες ακόmicroα γεωγραφικές ζώνες όπου η βιοmicroηχανία έκανε την επανάστασή της Μαζί τους έφεραν νέες κοινωνικές ισορροπίες ή microάλλον εισήγαγαν φόβους ανατροπής πολύ πιο ισχυρούς από εκείνους που γνώριζε το πρόσφατο microόλις παρελθόν Παράλλη-λα οι επιχειρηmicroατίες άλλαξαν διάσταση υπόσταση σηmicroασία δεν χρειαζόταν πλέον να έχεις τίτλο ευγενείας γαλάζιο αίmicroα γη και δουλοπάροικους για να είσαι σηmicroαντικός Το χρήmicroα τα εισοδήmicroατα έκρινε ολοένα περισσότερο τη θέση στην κοινωνική πυρα-

Η ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό σηmicroατοδότησε το τέλος

Στη νέα εποχή των αρχών του 19ου αιώνα οι νέες εφαρmicroο-

microίδα και οι τρόποι να το αποκτήσει κανείς πολλαπλασιάζονταν Η κερδοσκοπία έγινε τρόπος ζωής και microαζί της η τυχοδιωκτική τόλmicroη Γεννιόταν ένας κόσmicroος ευκαιριών στον οποίο θα κυριαρχούσαν όσοι ήξεραν να τις αδράξουνΌλα αυτά ήταν καινούργια για τη γηραιά ήπειρο τον οmicroφαλό της γης σε εκείνους τους καιρούς Οδηγούσαν σε ένα microέλλον απρόβλεπτο όπου οι ανατροπές θα ήταν ο κανόνας στη λειτουργία του κόσmicroου Οι φόβοι που κληροδότησε το επαναστατικό χθες συνα-ντήθηκαν microε εκείνους που προκαλούσε το καινοτόmicroο αύριο έτσι ώστε να απλώσουν ένα παχύ σύννεφο ανησυχίας πάνω από τα ανάκτορα τους πύργους ή τα microέγαρα των ισχυρών της ηπείρου Ο κόσmicroος τους ήταν εύθραυστος όπως απέδειξε το χθες και ασταθής όπως υποσχόταν το αύριο Η αίσθηση αυτή οδηγούσε τους ενδιαφεροmicroένους προς microια συντηρητική κατεύθυνση η οποία εκφραζόταν και κυριαρχούσε στην πολι-τική αντίληψη σε όλες τις πρωτεύουσες της ηπείρου Διαmicroορφωmicroένη microέσα στο γενικό αυτό πνεύmicroα η Ιερή Συmicromicroαχία ιδρύθηκε από τους ισχυρούς ηγεmicroόνες της Ευρώπης την επαύριο της microεγάλης τους νίκης κατά του Ναπολέοντα ακριβώς για να εξορκίσει τους φόβους για όσα έφυγαν και για όσα θα έρχονταν Αναχρονιστική στο πνεύmicroα και στο γράmicromicroα ταύτιζε την τάξη του κόσmicroου microε την τάξη του Θεού και απειλούσε τους ανατροπείς microε επίγεια και επουράνια τιmicroωρία Δεν ήταν ευπρόσδεκτες οι επαναστάσεις εκείνα τα χρόνιαΠαρά τις αναχρονιστικές της παραmicroέτρους η Ιερή Συmicromicroαχία επρόκειτο να έχει αξι-οσηmicroείωτη ndashκαι σε ένα βαθmicroό απρόβλεπτη για όποιον γνώριζε τα υπόγεια πάθη και τους ανταγωνισmicroούς των δυνάmicroεωνndash επιτυχία Στην ουσία εγκαινίασε ένα διπλωmicroατικό σύστηmicroα microε πολιτικά ιδεολογικά κοινωνικά χαρακτηριστικά το οποίο microε διαφορετική microορφή και διαφορετικούς πρωταγωνιστές θα διηύθυνε τα ευρωπαϊκά πράγmicroατα έως το 1897-98 ή σύmicroφωνα microε άλλους έως το 1912 - 1914 Επρόκειτο για ένα πλαίσιο συνεννόησης των Ευρωπαίων ηγετών που επιβίωσε επαναστάσεων (1821 1830 1848 1870) πολεmicroικών αναmicroετρήσεων (Κριmicroαϊκός πόλεmicroος ιταλικοί και γερmicroανικοί πόλεmicroοι Γαλλοπρωσικός πόλεmicroος κλπ) τεράστιων γεωπολιτικών ανατροπών (ενοποίηση Ιταλί-ας και Γερmicroανίας) και ποικίλων αδιάκοπων κρίσεων Στην ουσία εmicroπόδισε το ξέσπασmicroα ενός γενικευmicroένου ευρωπαϊκού πολέmicroου για περίπου εκατό χρόνια από το 1815 έως το 1914 Είχε τις θετικές του πλευρές καθώς εξασφάλισε στις ευρωπαϊκές δυνά-microεις την αναγκαία ηρεmicroία ώστε να απλώσουν την ισχύ τους (οικονοmicroική διοικητική

Ο τσάρος Αλέξανδρος της Ρωσίας (1777-1825) ήταν ανά-

Διακήρυξη της Iερής ΣυmicromicroαχίαςΠαρίσι 26 Σεπτεmicroβρίου 1815(αποσπάσmicroατα)laquoΣτο όνοmicroα της Aγίας και Aδιαιρέτου Tριάδοςοι AM ο Aυτοκράτορας της Aυστρίας ο Bασιλιάς της Πρωσσίας και ο Aυτοκράτορας της Pωσσίας ακολουθώντας την οδό που έδειξαν τα microεγάλα γεγονότα που συνέβησαν στην Eυρώπη τα τελευταία τρία χρόνια και ιδιαίτερα τις αγαθές τύχες microε τις οποίες θέλησε η Θεία Πρόνοια να ανταmicroείψει τα κράτη των οποίων οι Kυβερνήσεις στήριξαν την ελπίδα και την εmicroπιστοσύνη τους σε Aυτήν και microόνη έχοντας την βαθιά πεποίθηση ότι πρέπει να θεmicroελιώσουν την πορεία που οι Δυνάmicroεις αυτές ακολουθούν στις microεταξύ τους σχέσεις πάνω στίς υπέρτατες αλήθειες που η άφθαρτη θρησκεία του Θεού-Σωτή-ρος διδάσκειΔιακηρύσσουν αποφασιστικά ότι η παρούσα Πράξη δεν έχει άλλο αντικείmicroενο από το να εκφράσει ενώπιον του Σύmicroπαντος την ακλόνητη απόφασή τους να microην ακολουθήσουν άλλον κανόνα στην συmicroπεριφορά ή στην διοίκηση των κρατών τους ή στις σχέσεις τους microε οποιαδήποτε άλλη κυβέρνηση παρά τις διδαχές αυτής της Aγίας Θρησκείας αρχές δικαιοσύνης ελέους και ειρήνης ()Kατά συνέπεια οι Mεγαλειότητές Tους συmicroφωνούν στα παρακάτω άρθραΆρθρο 1ο - Σύmicroφωνα microε τον Λόγο των Aγίων Γραφών που επιτάσσει σε όλους τους ανθρώπους να θεωρούν αλλήλους ως αδελφούς οι τρείς microονάρχες αποφασίζουν να συνδεθούν microε δεσmicroούς αδελφοσύνης αληθινής και αδιάλυτης και θεωρώντας εαυτούς συmicroπατριώτες να παρέχουν ο ένας στον άλλο σε κάθε τόπο και σε κάθε περίσταση στήριξη και βοήθεια Θεωρώντας δε τις σχέσεις microε τους υπηκόους τους και τους στρα-τούς τους ως σχέσεις πατέρα προς την οικογένειά του θα τους κατευθύνουν στο ίδιο πνεύmicroα της αδελφότητας που εmicroπνέει τους ίδιους στην υπεράσπιση της θρησκείας της ειρήνης και της δικαιοσύνηςΆρθρο 2ο - Kατά συνέπεια η microόνη απόλυτη αρχή στις σχέσεις είτε ανάmicroεσα στις αναφερόmicroενες Kυβερνήσεις είτε ανάmicroεσα στους υπηκόους τους θα είναι η παροχή αmicroοιβαίας υποστήριξης η καλοπροαίρετη έκφραση της αmicroοιβαίας στοργής που τους διακατέχει η αίσθηση όλων ότι είναι microέλη του ίδιου χριστιανικού έθνους Οι τρείς

στρατιωτική πολιτισmicroική) σε ολόκληρο τον πλανήτη δηmicroιουργώντας τις αποικιακές αυτοκρατορίες τους Είχε τις αρνητικές του πλευρές καθώς επέτρεψε επίσης την επι-βίωση αναχρονιστικών πολιτικών και κοινωνικών σχηmicroάτων των αυτοκρατόρων από τη microια των δουλοπάροικων λόγου χάρη από την άλλη που θα εκρήγνυνταν microε απίστευτη βιαιότητα στον 20ό αιώνα Αυτό το ισχυρό σχήmicroα βρισκόταν ακόmicroη στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση Η τελευταία αποτέλεσε την πρώτη microεγάλη δοκιmicroασία του συστήmicroατος ενώ από την άλλη η Ιερή Συmicromicroαχία αποτέλεσε τον βασικό laquoαστάθ-microητο παράγονταraquo του τολmicroηρού εγχειρήmicroατος των Ελλήνων Η γνώmicroη των ισχυρών ηγεmicroόνων της Ευρώπης θα καθόριζε σε microεγάλο βαθmicroό την έκβαση του επαναστατικού

σύmicromicroαχοι Πρίγκηπες δεν θεωρούν τους εαυτούς τους παρά ως απεσταλmicroένους της Θείας Πρόνοιας microε αποστολή την διακυβέρνηση των τριών κλάδων της ίδιας και της αυτής οικογένειας () οmicroολογώντας έτσι ότι το χριστιανικό έθνος του οποίου οι ίδιοι και οι λαοί τους αποτελούν τmicroήmicroα δεν έχει αληθινά άλλον ηγεmicroόνα από αυτόν στον οποίο αποκλειστικά ανήκει η δύναmicroις γιατί σrsquo αυτόν αποκλειστικά βρίσκονται οι θησαυροί της αγάπης της επιστήmicroης και της απέραντης γνώσης δηλαδή στον Θεό στον Θείο Σωτήρα microας Iησού Xριστό στον Λόγο του Yπέρτατου λόγο της ζωής Oι Mεγαλειότητές Tους συστήνουν συνεπώς microε το πιο τρυφερό ενδιαφέρον στους λαούς τους να έχουν ως microοναδικό microέσο για να απολαύσουν την γαλήνη που απορρέει από την καθαρή συνείδηση και που είναι η microόνη microε διάρκεια την περιχαράκωσή τους κάθε microέρα και περισσότερο πίσω από τις αρχές και την τήρηση των καθηκόντων που ο Θείος Σωτήρας δίδαξε στους ανθρώπουςΆρθρο 3ο ndash Όλες οι δυνάmicroεις που θα επιθυmicroήσουν σταθερά να συνταχθούν microε τις ιερές αρχές που υπαγόρευσαν την παρούσα Πράξη και που θα αναγνωρίσουν πόσο αυτές είναι σηmicroαντικές για την ευτυχία των εθνών που για τόσο καιρό ταράχθηκαν () θα γίνουν δεκτές microε προθυmicroία και φροντίδα σε αυτήν την Iερά Συmicromicroαχία ()ΦραγκίσκοςΦρειδερίκος - ΓουλιέλmicroοςAλέξανδρος

αγώνα και ήταν φυσικό να θεωρείται το συντηρητικό πνεύmicroα που σάρωνε την ήπειρο microείζων κίνδυνος για τα δίκαια των Ελλήνων Στην πράξη αποδείχθηκε ότι τα πράγmicroατα ήταν πολύπλοκα και αντιφατικάΗ ελληνική εξέγερση ήταν το πρώτο microεγάλο γεγονός που βρέθηκε απέναντι στα νέα ευρωπαϊκά σχήmicroατα Οι εταίροι δεν είχαν διαmicroορφώσει συγκεκριmicroένες πολιτικές για ένα τόσο microεγάλο ζήτηmicroα που έθετε σε δοκιmicroασία ακόmicroη και τις microεταξύ τους ισορροπί-ες Επιπλέον το γεγονός ήταν πολύπλοκο Η Οθωmicroανική αυτοκρατορία είχε γίνει δεκτή στη Βιέννη αν όχι ως ισότιmicroος εταίρος των ισχυρών της Ευρώπης τουλάχιστον ως microία δύναmicroη που microπορούσε να συmicroβάλει στην ευταξία και στις ισορροπίες του καιρού της έστω και αν δύσκολα microπορούσε να τη θεωρήσει κανείς microέρος των σχεδίων της χριστιανικής Θείας Πρόνοιας Και ενώ οι θρησκευτικοί παράγοντες microπορούσαν εύκολα να παραmicroεριστούν δεν συνέβαινε το ίδιο microε τους αντίστοιχους πολιτικούς Η όλη θλιβερή εικόνα της επικράτειας του σουλτάνου γεννούσε εκ των πραγmicroάτων ζήτηmicroα διαδοχής Η διαδοχή αυτή ενδιέφερε κυρίως τη Ρωσία και την Αυστρία δυνάmicroεις που αποτελούσαν τους θεmicroέλιους λίθους του τότε ευρωπαϊκού συντηρητισmicroού και δευτε-ρευόντως την Αγγλία που δεν ήθελε να δει στο νότιο άκρο των Βαλκανίων ανατροπές που θα δηmicroιουργούσαν microακροπρόθεσmicroα απειλές στους αποικιακούς της διαδρόmicroους Εκ των πραγmicroάτων η αναταραχή που προκάλεσαν οι Έλληνες αποτελούσε ευθύς εξαρχής ένα διεθνές επεισόδιο η έκταση του οποίου προκαλούσε υπόγειους κλυδωνισmicroούς κάτω από τη microάσκα του συντηρητισmicroού και της αντεπανάστασης που φορούσε η Ιερή Συmicromicroαχία Σε τελευταία ανάλυση αυτές οι αφανείς αναταράξεις θα έδιναν στην πορεία τη λύση στο ελληνικό ζήτηmicroα και θα διαmicroόρφωναν microε τον τρόπο που διαmicroόρφωσαν το ελληνικό κράτος κάτω από διεθνή αιγίδα και microέριmicroνα Με άλλα λόγια το γενικά συντη-ρητικό κλίmicroα που όριζε τα ευρωπαϊκά πράγmicroατα δεν είχε microόνο αρνητικές συνέπειες για τους επαναστάτες Οπωσδήποτε θα χρειάζονταν πολλά για να φθάσουmicroε έως εκεί

Μια ασυνήθιστη επανάστασηΗ Ελληνική Επανάσταση δεν ήταν οπωσδήποτε η πρώτη που συνέβαινε στο ευρωπαϊκό στερέωmicroα ούτε η πρώτη που συγκλόνιζε την Οθωmicroανική αυτοκρατορία Η ταραγmicroένη περίοδος 1789 - 1815 είχε δει κάθε είδους ανατρεπτικό και επαναστατικό αίτηmicroα να microετουσιώνεται σε microαζική πολιτική δράση Στην ίδια την επικράτεια της Πύλης επανα-

Η Ιερή Συmicromicroαχία των ισχυρών ηγεmicroόνων της Ευρώπης υπήρξε

στρατιωτική πολιτισmicroική) σε ολόκληρο τον πλανήτη δηmicroιουργώντας τις αποικιακές αυτοκρατορίες τους Είχε τις αρνητικές του πλευρές καθώς επέτρεψε επίσης την επι-βίωση αναχρονιστικών πολιτικών και κοινωνικών σχηmicroάτων των αυτοκρατόρων από τη microια των δουλοπάροικων λόγου χάρη από την άλλη που θα εκρήγνυνταν microε απίστευτη βιαιότητα στον 20ό αιώνα Αυτό το ισχυρό σχήmicroα βρισκόταν ακόmicroη στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση Η τελευταία αποτέλεσε την πρώτη microεγάλη δοκιmicroασία του συστήmicroατος ενώ από την άλλη η Ιερή Συmicromicroαχία αποτέλεσε τον βασικό laquoαστάθ-microητο παράγονταraquo του τολmicroηρού εγχειρήmicroατος των Ελλήνων Η γνώmicroη των ισχυρών ηγεmicroόνων της Ευρώπης θα καθόριζε σε microεγάλο βαθmicroό την έκβαση του επαναστατικού

σύmicromicroαχοι Πρίγκηπες δεν θεωρούν τους εαυτούς τους παρά ως απεσταλmicroένους της Θείας Πρόνοιας microε αποστολή την διακυβέρνηση των τριών κλάδων της ίδιας και της αυτής οικογένειας () οmicroολογώντας έτσι ότι το χριστιανικό έθνος του οποίου οι ίδιοι και οι λαοί τους αποτελούν τmicroήmicroα δεν έχει αληθινά άλλον ηγεmicroόνα από αυτόν στον οποίο αποκλειστικά ανήκει η δύναmicroις γιατί σrsquo αυτόν αποκλειστικά βρίσκονται οι θησαυροί της αγάπης της επιστήmicroης και της απέραντης γνώσης δηλαδή στον Θεό στον Θείο Σωτήρα microας Iησού Xριστό στον Λόγο του Yπέρτατου λόγο της ζωής Oι Mεγαλειότητές Tους συστήνουν συνεπώς microε το πιο τρυφερό ενδιαφέρον στους λαούς τους να έχουν ως microοναδικό microέσο για να απολαύσουν την γαλήνη που απορρέει από την καθαρή συνείδηση και που είναι η microόνη microε διάρκεια την περιχαράκωσή τους κάθε microέρα και περισσότερο πίσω από τις αρχές και την τήρηση των καθηκόντων που ο Θείος Σωτήρας δίδαξε στους ανθρώπουςΆρθρο 3ο ndash Όλες οι δυνάmicroεις που θα επιθυmicroήσουν σταθερά να συνταχθούν microε τις ιερές αρχές που υπαγόρευσαν την παρούσα Πράξη και που θα αναγνωρίσουν πόσο αυτές είναι σηmicroαντικές για την ευτυχία των εθνών που για τόσο καιρό ταράχθηκαν () θα γίνουν δεκτές microε προθυmicroία και φροντίδα σε αυτήν την Iερά Συmicromicroαχία ()ΦραγκίσκοςΦρειδερίκος - ΓουλιέλmicroοςAλέξανδρος

αγώνα και ήταν φυσικό να θεωρείται το συντηρητικό πνεύmicroα που σάρωνε την ήπειρο microείζων κίνδυνος για τα δίκαια των Ελλήνων Στην πράξη αποδείχθηκε ότι τα πράγmicroατα ήταν πολύπλοκα και αντιφατικάΗ ελληνική εξέγερση ήταν το πρώτο microεγάλο γεγονός που βρέθηκε απέναντι στα νέα ευρωπαϊκά σχήmicroατα Οι εταίροι δεν είχαν διαmicroορφώσει συγκεκριmicroένες πολιτικές για ένα τόσο microεγάλο ζήτηmicroα που έθετε σε δοκιmicroασία ακόmicroη και τις microεταξύ τους ισορροπί-ες Επιπλέον το γεγονός ήταν πολύπλοκο Η Οθωmicroανική αυτοκρατορία είχε γίνει δεκτή στη Βιέννη αν όχι ως ισότιmicroος εταίρος των ισχυρών της Ευρώπης τουλάχιστον ως microία δύναmicroη που microπορούσε να συmicroβάλει στην ευταξία και στις ισορροπίες του καιρού της έστω και αν δύσκολα microπορούσε να τη θεωρήσει κανείς microέρος των σχεδίων της χριστιανικής Θείας Πρόνοιας Και ενώ οι θρησκευτικοί παράγοντες microπορούσαν εύκολα να παραmicroεριστούν δεν συνέβαινε το ίδιο microε τους αντίστοιχους πολιτικούς Η όλη θλιβερή εικόνα της επικράτειας του σουλτάνου γεννούσε εκ των πραγmicroάτων ζήτηmicroα διαδοχής Η διαδοχή αυτή ενδιέφερε κυρίως τη Ρωσία και την Αυστρία δυνάmicroεις που αποτελούσαν τους θεmicroέλιους λίθους του τότε ευρωπαϊκού συντηρητισmicroού και δευτε-ρευόντως την Αγγλία που δεν ήθελε να δει στο νότιο άκρο των Βαλκανίων ανατροπές που θα δηmicroιουργούσαν microακροπρόθεσmicroα απειλές στους αποικιακούς της διαδρόmicroους Εκ των πραγmicroάτων η αναταραχή που προκάλεσαν οι Έλληνες αποτελούσε ευθύς εξαρχής ένα διεθνές επεισόδιο η έκταση του οποίου προκαλούσε υπόγειους κλυδωνισmicroούς κάτω από τη microάσκα του συντηρητισmicroού και της αντεπανάστασης που φορούσε η Ιερή Συmicromicroαχία Σε τελευταία ανάλυση αυτές οι αφανείς αναταράξεις θα έδιναν στην πορεία τη λύση στο ελληνικό ζήτηmicroα και θα διαmicroόρφωναν microε τον τρόπο που διαmicroόρφωσαν το ελληνικό κράτος κάτω από διεθνή αιγίδα και microέριmicroνα Με άλλα λόγια το γενικά συντη-ρητικό κλίmicroα που όριζε τα ευρωπαϊκά πράγmicroατα δεν είχε microόνο αρνητικές συνέπειες για τους επαναστάτες Οπωσδήποτε θα χρειάζονταν πολλά για να φθάσουmicroε έως εκεί

Μια ασυνήθιστη επανάστασηΗ Ελληνική Επανάσταση δεν ήταν οπωσδήποτε η πρώτη που συνέβαινε στο ευρωπαϊκό στερέωmicroα ούτε η πρώτη που συγκλόνιζε την Οθωmicroανική αυτοκρατορία Η ταραγmicroένη περίοδος 1789 - 1815 είχε δει κάθε είδους ανατρεπτικό και επαναστατικό αίτηmicroα να microετουσιώνεται σε microαζική πολιτική δράση Στην ίδια την επικράτεια της Πύλης επανα-

Η Ιερή Συmicromicroαχία των ισχυρών ηγεmicroόνων της Ευρώπης υπήρξε

αγώνα και ήταν φυσικό να θεωρείται το συντηρητικό πνεύmicroα που σάρωνε την ήπειρο microείζων κίνδυνος για τα δίκαια των Ελλήνων Στην πράξη αποδείχθηκε ότι τα πράγmicroατα ήταν πολύπλοκα και αντιφατικάΗ ελληνική εξέγερση ήταν το πρώτο microεγάλο γεγονός που βρέθηκε απέναντι στα νέα ευρωπαϊκά σχήmicroατα Οι εταίροι δεν είχαν διαmicroορφώσει συγκεκριmicroένες πολιτικές για ένα τόσο microεγάλο ζήτηmicroα που έθετε σε δοκιmicroασία ακόmicroη και τις microεταξύ τους ισορροπί-ες Επιπλέον το γεγονός ήταν πολύπλοκο Η Οθωmicroανική αυτοκρατορία είχε γίνει δεκτή στη Βιέννη αν όχι ως ισότιmicroος εταίρος των ισχυρών της Ευρώπης τουλάχιστον ως microία δύναmicroη που microπορούσε να συmicroβάλει στην ευταξία και στις ισορροπίες του καιρού της έστω και αν δύσκολα microπορούσε να τη θεωρήσει κανείς microέρος των σχεδίων της χριστιανικής Θείας Πρόνοιας Και ενώ οι θρησκευτικοί παράγοντες microπορούσαν εύκολα να παραmicroεριστούν δεν συνέβαινε το ίδιο microε τους αντίστοιχους πολιτικούς Η όλη θλιβερή εικόνα της επικράτειας του σουλτάνου γεννούσε εκ των πραγmicroάτων ζήτηmicroα διαδοχής Η διαδοχή αυτή ενδιέφερε κυρίως τη Ρωσία και την Αυστρία δυνάmicroεις που αποτελούσαν τους θεmicroέλιους λίθους του τότε ευρωπαϊκού συντηρητισmicroού και δευτε-ρευόντως την Αγγλία που δεν ήθελε να δει στο νότιο άκρο των Βαλκανίων ανατροπές που θα δηmicroιουργούσαν microακροπρόθεσmicroα απειλές στους αποικιακούς της διαδρόmicroους Εκ των πραγmicroάτων η αναταραχή που προκάλεσαν οι Έλληνες αποτελούσε ευθύς εξαρχής ένα διεθνές επεισόδιο η έκταση του οποίου προκαλούσε υπόγειους κλυδωνισmicroούς κάτω από τη microάσκα του συντηρητισmicroού και της αντεπανάστασης που φορούσε η Ιερή Συmicromicroαχία Σε τελευταία ανάλυση αυτές οι αφανείς αναταράξεις θα έδιναν στην πορεία τη λύση στο ελληνικό ζήτηmicroα και θα διαmicroόρφωναν microε τον τρόπο που διαmicroόρφωσαν το ελληνικό κράτος κάτω από διεθνή αιγίδα και microέριmicroνα Με άλλα λόγια το γενικά συντη-ρητικό κλίmicroα που όριζε τα ευρωπαϊκά πράγmicroατα δεν είχε microόνο αρνητικές συνέπειες για τους επαναστάτες Οπωσδήποτε θα χρειάζονταν πολλά για να φθάσουmicroε έως εκεί

Μια ασυνήθιστη επανάστασηΗ Ελληνική Επανάσταση δεν ήταν οπωσδήποτε η πρώτη που συνέβαινε στο ευρωπαϊκό στερέωmicroα ούτε η πρώτη που συγκλόνιζε την Οθωmicroανική αυτοκρατορία Η ταραγmicroένη περίοδος 1789 - 1815 είχε δει κάθε είδους ανατρεπτικό και επαναστατικό αίτηmicroα να microετουσιώνεται σε microαζική πολιτική δράση Στην ίδια την επικράτεια της Πύλης επανα-

Η Ιερή Συmicromicroαχία των ισχυρών ηγεmicroόνων της Ευρώπης υπήρξε

στατικά κινήmicroατα ή αποσχιστικές απόπειρες microε θρησκευτικό ή πολιτικό περιεχόmicroενο ήταν microάλλον ο κανόνας στην εποχή αυτή Οι Σέρβοι εξεγέρθηκαν το 1804 και το 1817 ήταν η πρώτη εθνική ενότητα των Βαλκανίων που απέκτησε κάποιου είδους ανεξαρτησία από την Κωνσταντινούπολη Στην Αραβία τη Συρία την Αίγυπτο σοβού-σαν κινήmicroατα αmicroφισβήτησης της εξουσίας του σουλτάνου microε θρησκευτικό ή αντίθετα εκσυγχρονιστικό περιεχόmicroενο Ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων ανήκε ακριβώς σε αυτό το κλίmicroα Η περίπτωση των Ελλήνων διέφερε όmicroως απrsquo όλα όσα ο οθωmicroανικός κόσmicroος είχε γνωρίσει microέχρι τότεΈνα χαρισmicroατικό πρόσωπο βρισκόταν πίσω από τις περισσότερες των περιπτώσεων όπου η κυριαρχία του σουλτάνου βρέθηκε εκείνα τα χρόνια σε αmicroφισβήτηση Ο Μεχ-microέτ Αλή της Αιγύπτου ήταν η πιο επιφανής περίπτωση αξιωmicroατούχου ικανού να υπε-ξαιρέσει εξουσία και επικράτεια της αυτοκρατορικής Κωνσταντινούπολης χωρίς όmicroως να είναι η microόνη Στην Ελλάδα δεν υπήρχε τίποτε το αντίστοιχο αν και οι κινήσεις του Αλή πασά παραπλάνησαν αρχικά τους ιθύνοντες της Πύλης ως προς το τι συνέβαινε στην Ελλάδα Σε άλλες περιπτώσεις όπως στη Σερβία όπου απουσίαζε η χαρισmicroατική προσωπικότητα επικεφαλής της αmicroφισβήτησης βρισκόταν microία συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα microε συmicroφέροντα που συναντούσαν ίσως τις επιθυmicroίες των πολλών αλλά που δεν έπαυαν να είναι στενά συνδεδεmicroένα microε τις ειδικές laquoταξικέςraquo θα λέγαmicroε επιθυmicroίες του συγκεκριmicroένου κοινωνικού χώρου Επρόκειτο για αγροτικές κοινωνίες κλεισmicroένες στον εαυτό τους microε βασικό ενδιαφέρον τη γη και τον τρόπο που θα την κατείχαν ή θα τη διένειmicroαν Η πλεονεξία των γενίτσαρων ήταν εκεί το βασικό τους πρόβληmicroα και την επίλυσή του microπορούσαν να την αναζητήσουν ακόmicroα και από κοινού microε τον σουλτάνο Στην Ελλάδα τα πράγmicroατα ήταν πιο σύνθεταΠραγmicroατικά το κύριο στοιχείο που διαφοροποιούσε την ελληνική περίπτωση από τις άλλες κινήσεις αmicroφισβήτησης της σουλτανικής εξουσίας ήταν ο πολυσηmicroία των πρωταγωνιστών της Δεν υπήρχε στην εδώ περίπτωση microία αυστηρά προσδιορισmicroένη κοινωνική οmicroάδα που θα οδηγούσε προς τη ρήξη για να προασπίσει κυρίως τα δικά της συmicroφέροντα Για την ακρίβεια οι ισχυρές οικονοmicroικά και κοινωνικά οmicroάδες που ενδιαφέρονταν για τον απογαλακτισmicroό τους από την οθωmicroανική εξουσία ήταν στη συ-γκεκριmicroένη περίπτωση πολλές microε διαφορετικές δραστηριότητες διαφορετικά ταξικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά διαφορετική κουλτούρα ιδεολογία πολιτική παιδεία

Το σώmicroα των γενίτσαρων δηmicroι-ούργησε κατά τον 19ο αιώνα

Οι Φαναριώτες οι αριστοκράτες της Κωνσταντινούπολης αποτε-

και ως εκ τούτου σχέδια Τις ένωνε ο κοινός παρονοmicroαστής της αmicroφισβήτησης τις χώριζαν όmicroως οι διαφορετικές λειτουργίες που επιτελούσαν Καmicroία από τις διαφορετικές αυτές οmicroάδες δεν microπορούσε από microόνη της να σκεφθεί να οργανώσει και να πραγmicroατοποιήσει microια επανάσταση ενάντια στην εξουσία της Υψηλής Πύλης Η καθεmicroία από αυτές microετέφερε ιδιότητες δυνατότητες δεξιότητες και χαρα-κτηριστικά που σε συνδυασmicroό microε τις υπόλοιπες την καθιστούσαν απαραίτητο κοmicromicroάτι της γενικής προσπάθειας Οι Φαναριώτες αληθινοί αριστοκράτες της Κωνσταντινού-πολης απολάmicroβαναν σηmicroαντικές θέσεις στον κρατικό microηχανισmicroό της Πύλης κυρίως ως δραγοmicroάνοι ως διερmicroηνείς ως διπλωmicroάτες δηλαδή σύmicroφωνα microε τους ορισmicroούς της δικής microας εποχής Δεν ήταν εκ φύσεως επαναστάτες κάθε άλλο microάλιστα Ζούσαν όmicroως σε συγκυρίες περίπλοκες ευνοϊκές γιrsquo αυτούς και απειλητικές ταυτόχρονα Οι εκσυγ-χρονιστικές επιθυmicroίες των σουλτάνων ευνοούσαν την ανάδειξή τους καθώς ενίσχυαν τις γέφυρες microε τη Δύση και ως εκ τούτου τη θέση των Φαναριωτών στην οθωmicroανική πολιτική ζωή Όταν οι διαmicroάχες των Οθωmicroανών microε τους Ρώσους οδήγησαν σε ειδικό καθεστώς τις συνοριακές ανάmicroεσα στις δυνάmicroεις αυτές επαρχίες η Πύλη εmicroπιστεύθη-κε αυτούς τους άρχοντες στη διακυβέρνηση των Παραδουνάβιων Ηγεmicroονιών αξίωmicroα που επιβαλλόταν πλέον από τις συmicroφωνίες microε τους Ρώσους να το ασκούν χριστιανοί Άρχοντες της διοίκησης και της διπλωmicroατίας ηγεmicroόνες σε πλούσιες επαρχίες που βρίσκονταν ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroους οι Φαναριώτες αποτελούσαν το σηmicroείο επίσηmicroης επαφής της οθωmicroανικής εξουσίας microε τη Δύση Από τη θέση τους αυτή γνώριζαν πολλά πράγmicroατα για τις προόδους της τελευταίας και αποτελούσαν ένα βασικό κανάλι στη microεταφορά ιδεών προς την οθωmicroανική πρωτεύουσα Αυτή ακριβώς η στρατηγικά σηmicroα-ντική τους θέση τους καθιστούσε εύθραυστους ευάλωτους στις εκάστοτε κρίσεις και αλλαγές Οι συντηρητικοί στην Κωνσταντινούπολη τους έβλεπαν ως συνενόχους στο έγκληmicroα του εκδυτικισmicroού της εγκατάλειψης των πατροπαράδοτων ισλαmicroικών αξιών Από την άλλη πλευρά όσοι στην οθωmicroανική διοίκηση επιθυmicroούσαν τον εκδυτικισmicroό αυ-τό έβλεπαν τους Φαναριώτες ως microείζον εmicroπόδιο στις προθέσεις τους Στη θέση τους έπρεπε να αναδειχθεί microία microουσουλmicroανική οθωmicroανική αριστοκρατία που θα microπορούσε να οδηγήσει την αυτοκρατορία στις απαραίτητες αλλαγές Στην Κωνσταντινούπολη ακόmicroη και οι επιφανέστεροι των Φαναριωτών ένιωθαν ανησυχία microπροστά στις αντιφα-τικές και επικίνδυνες αυτές ισορροπίες

Ο πατριάρχης αντλούσε το κύρος του από τη θέση του στην

Οι εξελίξεις στα βόρεια Βαλκάνια έδιναν νέες δυνατότητες στους Φαναριώτες microε αντάλλαγmicroα πρόσθετους κινδύνους και ανησυχίες Το εξαρτώmicroενο από τις τύχες των ρωσο-οθωmicroανικών σχέσεων ειδικό καθεστώς των Παραδουνάβιων Ηγεmicroονιών είχε εξασφαλίσει σε microερικές χριστιανικές οικογένειες της Πόλης αληθινά βασίλεια που φαίνονταν όmicroως ndashκαι ήτανndash εφήmicroερα Ηγεmicroόνευαν στα σύνορα δύο διαφορετικών και αντίπαλων κόσmicroων ξένοι αυτοί ενδιάmicroεσοι δεχόmicroενοι επιδράσεις από όλα τα ση-microεία του ορίζοντα και εξασκώντας τις πολιτικές και διπλωmicroατικές τους δεξιότητες σε ένα ολισθηρό περιβάλλον Μερικοί από αυτούς η οικογένεια των Υψηλάντηδων ήταν το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγmicroα περνούσαν τη λεπτή και δυσδιάκριτη ndashγια αριστοκράτες φυσικάndash γραmicromicroή των συνόρων και microετέφεραν τα δικαιώmicroατα της τάξης τους στην οmicroόθρησκη δύναmicroη τη Ρωσία Με τον τρόπο αυτό ο υπό εκκόλαψη νέος ελληνισmicroός διέθετε microια κοσmicroοπολίτικη αριστοκρατία από εκείνες που ξέρουν να τη-ρούν εξουσία θέση περιουσία τίτλους κάτω από διαφορετικές σηmicroαίες υπηρετώ-ντας ισχυρά κέντρα στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών ενδιαφερόντων και εξελίξεων Κανείς άλλος από τους λαούς της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας δεν διέθετε microία τόσο πολύπλευρη άρχουσα τάξηΚανείς άλλος δεν διέθετε επίσης microηχανισmicroούς σχεδόν κρατικούς σε πολλές πλευρές της λειτουργίας τους Η Ορθόδοξη Εκκλησία εκπορευόταν από την Κωνσταντινούπολη και συνδιαλεγόταν ποικιλότροπα microε την αριστοκρατία του Φαναρίου Από εκεί άπλωνε την οργάνωση τους θεσmicroούς τις κοινωνικές και οικονοmicroικές λειτουργίες της σε ευρύ-τατους γεωγραφικά χώρους αποτελώντας ίσως τον βαρύτερο κρατικό microη στρατιωτικό microηχανισmicroό της αυτοκρατορίας Ο πατριάρχης υπεύθυνος για το Μιλέτι των χριστια-νών αποτελούσε ένα σηmicroείο αναφοράς διχασmicroένο επίσης καθώς αντλούσε κύρος και δυνατότητες από τον ίδιο τον microηχανισmicroό της Εκκλησίας από τη θέση του κοντά στην εξουσία του σουλτάνου αλλά και καθώς πλησιάζαmicroε στα χρόνια της Επανάστασης microετά τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή από την υψηλή προστασία την εύνοια θα λέγαmicroε της ισχυρής Ρωσίας χώρας microε ιδιαίτερο κύρος στα ευρωπαϊκά πράγmicroατα στη microετά τον Ναπολέοντα εποχή Κανείς άλλος από τους λαούς της αυτοκρατορίας δεν δι-έθετε παρόmicroοιο microηχανισmicroό ικανό να συνδέει microεταξύ τους τις διάφορες ενότητες των χριστιανών ραγιάδων να διασχίζει τον κοινωνικό χώρο να ενοποιεί microε τη γλώσσα αλλά και microε πολλά άλλα να διοικεί και να προνοεί σε πλήθος υποθέσεων και πεδίων

Οι Δυτικοί λόγιοι περιηγητές αναζητούσαν το microεγαλείο της

Η οικονοmicroική κοινωνική πολιτιστική πολυmicroορφία χαρακτήριζε επίσης τις υπόλοιπες κοινωνικές οmicroάδες microέσα στις οποίες διαmicroορφωνόταν ο νέος ελληνισmicroός και ωρίmicroαζε το αίτηmicroα για επανάσταση Η κινητικότητα χαρακτήριζε πολλές από τις κοινότητες του ελληνικού χώρου καθώς οι δρόmicroοι της θάλασσας και η συνοριακή θέση τους ανάmicroεσα στην Ευρώπη και στον οθωmicroανικό κόσmicroο διευκόλυναν τη microετακίνηση σε αναζήτηση ευκαιριών Προς τη πλευρά της Ρωσίας και της Μαύρης Θάλασσας αλλά και προς την πλευρά της Ιταλίας microε αιχmicroές στην κεντρική Ευρώπη ελληνικές παροικίες υπηρετούσαν το εmicroπόριο αλλού microε microεγαλύτερη αλλού microε microικρότερη επιτυχία Το ζήτηmicroα ήταν ότι η έννοια του laquoεπιχειρώraquo ήταν microια τρέχουσα αντίληψη σε σηmicroαντικούς αριθmicroούς Ελλήνων και microαζί microε αυτήν δηmicroιουργούνταν νέες ανάγκες και συνεπακόλουθα δεξιότητες Η microόρφωση ήταν microία από αυτές Το ταξίδι η εγκατάσταση σε ξένους τόπους η επαφή microε διαφορετικές καταστάσεις και πολιτισmicroούς αποτελούσαν από microόνα τους σηmicroαντι-κούς παράγοντες παιδείας Επιπλέον όλα αυτά βοηθούσαν στη διατύπωση ταυτότητας Αυτοί οι microετανάστες οι ταξιδευτές οι έmicroποροι προέρχονταν από έναν κόσmicroο που δεν ήταν ο δικός τους Χριστιανοί προερχόmicroενοι από microια microουσουλmicroανική πραγmicroατικότητα έmicroποροι και επιχειρηmicroατίες σε έναν σχεδόν καπιταλιστικό κόσmicroο προερχόmicroενοι από microια ενοχλητικά προκαπιταλιστική κατάσταση ένιωθαν ότι η θέση τους ήταν αδιευ-κρίνιστη και εύθραυστη έτσι όπως πατούσαν ταυτόχρονα σε δύο κόσmicroους Η ρωσική προστασία στο όνοmicroα των θρησκευτικών πεποιθήσεων αλλά και του εmicroπορίου ενίσχυε αυτήν την αντίληψη Οι λόγιοι περιηγητές από τη Δύση που αναζητούσαν στις ελλη-νικές χώρες το κλασικό πνεύmicroα των αρχαίων καιρών συνηγορούσαν στην καλλιέργεια αmicroφιβολιών Το πνεύmicroα του Ανθρωπισmicroού και των Φώτων ndashτου Διαφωτισmicroούndash έδινε απαντήσεις ειδικά στους εγκατεστηmicroένους έξω από τον οθωmicroανικό κόσmicroο Έλληνες Αυτοί προέρχονταν από τον ίδιο εκείνο χώρο στον οποίο οι Δυτικοί αναζητούσαν το microεγαλείο της κλασικής αρχαιότηταςΑλλά ακόmicroη και στον ίδιο τον ελληνικό χώρο έτσι όπως λειτουργούσε στην οθωmicroανική του εκδοχή υπήρχαν ισχυρά κοινωνικά στρώmicroατα που επίσης είχαν λόγους να διαι-σθάνονται ότι τα συmicroφέροντα και οι προοπτικές τους δεν ταυτίζονταν microε τα αντίστοιχα της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας Οι ναυτικοί του Αιγαίου και ειδικά οι κάτοικοι των microικρών άγονων νησιών που δηmicroιούργησαν από το τίποτα ισχυρούς εmicroπορικούς στό-λους ανήκαν οπωσδήποτε σε αυτή την κατηγορία Πιο παραδοσιακές κοινωνικά οmicroάδες

Η microεγαλόπρεπη και πλούσια δια-κοσmicroηmicroένη αίθουσα ακροάσεων

αισθάνονταν το ίδιο Οι χριστιανοί προύχοντες της Πελοποννήσου όπως διαmicroορφώ-θηκαν microέσα από τις περιπέτειες της ιστορίας του Μοριά από την τελευταία Ενετική περίοδο (1684 ndash 1715) κι έπειτα αποτελούσαν microία καθrsquo όλα σεβαστή αριστοκρατία η οποία είχε πολλούς λόγους να αντιmicroετωπίζει microε καχυποψία τα όσα τις προσέφερε η προσήλωσή της στην Κωνσταντινούπολη Λίγο πιο βόρεια στη Στερεά η χριστιανική αριστοκρατία των όπλων οι αρmicroατολοί γνώρισαν ειδικά στα χρόνια της λάmicroψης του Αλή πασά των Ιωαννίνων τη δυνατότητα άλλων αναζητήσεων και επιλογών Πολλές από αυτές microπορούσαν να τους οδηγήσουν έξω από την οθωmicroανική πραγmicroατικότητα σε δρόmicroους microέρος των οποίων είχε ήδη διανύσει και ο πρόσκαιρος αφέντης τους ο κυρίαρχος των Ιωαννίνων

Xριστιανική γαιοκτησία στις παραmicroονές της Επανάστασης

πηγή DA ZAKYTHINOS The Making of Modern GreeceFrom Byzantium to Independence Oxford Blackwell 1976

Περιοχή Eλληνικές ιδιοκτησίες (σε στρέmicromicroατα)

Mουσουλmicroανικές ιδιοκτη-σίες (σε στρέmicromicroατα)

Δυτική Eλλάδα 1636730 1285730

Aνατολική Eλλάδα 5178440 2082990

Mοριάς 1500000 3000000

Kρήτη 1520000 2280000

Xίος 200000 1600

Kυκλάδες 100

Oι αριθmicroοί είναι κατrsquo εκτίmicroηση Mε την περιοχή του Πηλίου αλλά χωρίς την υπόλοιπη Θεσσαλία

Με λίγα λόγια στις παραmicroονές της Ελληνικής Επανάστασης υπήρχαν σηmicroαντικά και ισχυρά οικονοmicroικά πολιτιστικά κοινωνικά κέντρα δυναmicroικές οmicroάδες και κοινωνικά στρώmicroατα που θα microπορούσαν να συναντηθούν σε microια αποκλίνουσα από την οθωmicroανική πραγmicroατικότητα πορεία Ακόmicroη και τα πιο ταπεινά στρώmicroατα τα λαϊκά όπως απλου-στευτικά ονοmicroάζονται είχαν microια σειρά ιδιοmicroορφίες που τα έκανε να διαφέρουν από τα αντίστοιχα άλλων περιοχών της αυτοκρατορίας ή της υπόλοιπης Ευρώπης Το 1820 δεν είχαν ακόmicroη συmicroβεί στις περισσότερες ζώνες του ευρωπαϊκού χώρου οι διεργασίες της Βιοmicroηχανικής Επανάστασης που θα ανέτρεπαν τις παραδοσιακές ισορροπίες του αγροτικού κόσmicroου Στη Ρωσία σε ολόκληρη την κεντρική Ευρώπη σε πολλές γερmicroανι-κές περιοχές ο αγροτικός πληθυσmicroός ζούσε κάτω από απόλυτη ανέχεια και κάτω από απόλυτη δουλεία Οι αριστοκράτες της γης θεωρούσαν απόλυτο κτήmicroα τους όχι microόνο την πρώτη αλλά και τους ανθρώπους που την αξιοποιούσαν που εργάζονταν σε αυτή Η δουλοπαροικία ήταν το κυρίαρχο καθεστώς στην αγροτική Ευρώπη Σrsquo έναν βαθmicroό έτσι ήταν και στον ελληνικό χώρο Σrsquo έναν βαθmicroό microόνο γιατί εδώ οι γεωγραφικές συνθήκες η περιορισmicroένη έκταση της καλλιεργήσιmicroης γης η εναλλαγή της microε τους βοσκότοπους της κτηνοτροφίας οι παραπληρωmicroατικές δραστηριότητες καθιστούσαν πιο ευέλικτες τις σχέσεις ανάmicroεσα στους ισχυρούς και τους αδύναmicroους Οι αποστάσεις ήταν εδώ microικρές και η δυνατότητα αλλαγής κοινωνικού ρόλου υπαρκτή πολύ περισσότερο υλοποιήσιmicroη απrsquo ότι σε ένα τσιφλίκι στα κεντρικά Βαλκάνια σε ένα αγρόκτηmicroα της Ρωσίας της Ουγγαρίας της Σικελίας της Ισπανίας ή της Αυστρίας Σε σύγκριση microε τον microέσο αγρότη του κεντρικού του ανατολικού του microεσογειακού τmicroήmicroατος της Ευρώπης ο αγρότης του ελληνικού χώρου ταυτιζόταν microε αυτόν ως προς την πενία την εξαθλίωση πολλές φορές είναι όmicroως αmicroφίβολο αν ταυτιζόταν ως προς τις δυνατότητες Τις δυνατότητες του να ξεφύγει από το θλιβερό περιβάλλον του να κάνει κάτι διαφορετικό από αυτό στο οποίο τον έταξε η κοινωνική του microοίρα Δεν ήταν ροmicroπότ (όπως ονοmicroάζονταν οι εκτεθειmicroένοι στις αγγαρείες και τις επιθυmicroίες του άρχοντα δουλοπάροικοι της Τσεχίας) δεν ήταν microουζίκος Από τη σκοπιά του η αναζή-τηση microιας καλύτερης κατάστασης φαινόταν εφικτή είτε microέσα από τη microετανάστευση είτε microέσα από τη διεκδίκηση γης προστασίας ή δικαιωmicroάτων (προνοmicroίων) είτε microέσα από την αλλαγή ρόλου Για τον ίδιο λόγο του φαινόταν εφικτή microια επανάσταση ειδικά αν αυτή την προστάτευε microια microεγάλη δύναmicroη ndashτο ξανθό γένοςndash και την ήθελε και ο

Στην αγροτική Ευρώπη επι-κρατούσε η δουλοπαροικία σε

Οι εντάσεις που δηmicroιουργήθη-καν στο πλαίσιο της επαναστατι-

Με λίγα λόγια στις παραmicroονές της Ελληνικής Επανάστασης υπήρχαν σηmicroαντικά και ισχυρά οικονοmicroικά πολιτιστικά κοινωνικά κέντρα δυναmicroικές οmicroάδες και κοινωνικά στρώmicroατα που θα microπορούσαν να συναντηθούν σε microια αποκλίνουσα από την οθωmicroανική πραγmicroατικότητα πορεία Ακόmicroη και τα πιο ταπεινά στρώmicroατα τα λαϊκά όπως απλου-στευτικά ονοmicroάζονται είχαν microια σειρά ιδιοmicroορφίες που τα έκανε να διαφέρουν από τα αντίστοιχα άλλων περιοχών της αυτοκρατορίας ή της υπόλοιπης Ευρώπης Το 1820 δεν είχαν ακόmicroη συmicroβεί στις περισσότερες ζώνες του ευρωπαϊκού χώρου οι διεργασίες της Βιοmicroηχανικής Επανάστασης που θα ανέτρεπαν τις παραδοσιακές ισορροπίες του αγροτικού κόσmicroου Στη Ρωσία σε ολόκληρη την κεντρική Ευρώπη σε πολλές γερmicroανι-κές περιοχές ο αγροτικός πληθυσmicroός ζούσε κάτω από απόλυτη ανέχεια και κάτω από απόλυτη δουλεία Οι αριστοκράτες της γης θεωρούσαν απόλυτο κτήmicroα τους όχι microόνο την πρώτη αλλά και τους ανθρώπους που την αξιοποιούσαν που εργάζονταν σε αυτή Η δουλοπαροικία ήταν το κυρίαρχο καθεστώς στην αγροτική Ευρώπη Σrsquo έναν βαθmicroό έτσι ήταν και στον ελληνικό χώρο Σrsquo έναν βαθmicroό microόνο γιατί εδώ οι γεωγραφικές συνθήκες η περιορισmicroένη έκταση της καλλιεργήσιmicroης γης η εναλλαγή της microε τους βοσκότοπους της κτηνοτροφίας οι παραπληρωmicroατικές δραστηριότητες καθιστούσαν πιο ευέλικτες τις σχέσεις ανάmicroεσα στους ισχυρούς και τους αδύναmicroους Οι αποστάσεις ήταν εδώ microικρές και η δυνατότητα αλλαγής κοινωνικού ρόλου υπαρκτή πολύ περισσότερο υλοποιήσιmicroη απrsquo ότι σε ένα τσιφλίκι στα κεντρικά Βαλκάνια σε ένα αγρόκτηmicroα της Ρωσίας της Ουγγαρίας της Σικελίας της Ισπανίας ή της Αυστρίας Σε σύγκριση microε τον microέσο αγρότη του κεντρικού του ανατολικού του microεσογειακού τmicroήmicroατος της Ευρώπης ο αγρότης του ελληνικού χώρου ταυτιζόταν microε αυτόν ως προς την πενία την εξαθλίωση πολλές φορές είναι όmicroως αmicroφίβολο αν ταυτιζόταν ως προς τις δυνατότητες Τις δυνατότητες του να ξεφύγει από το θλιβερό περιβάλλον του να κάνει κάτι διαφορετικό από αυτό στο οποίο τον έταξε η κοινωνική του microοίρα Δεν ήταν ροmicroπότ (όπως ονοmicroάζονταν οι εκτεθειmicroένοι στις αγγαρείες και τις επιθυmicroίες του άρχοντα δουλοπάροικοι της Τσεχίας) δεν ήταν microουζίκος Από τη σκοπιά του η αναζή-τηση microιας καλύτερης κατάστασης φαινόταν εφικτή είτε microέσα από τη microετανάστευση είτε microέσα από τη διεκδίκηση γης προστασίας ή δικαιωmicroάτων (προνοmicroίων) είτε microέσα από την αλλαγή ρόλου Για τον ίδιο λόγο του φαινόταν εφικτή microια επανάσταση ειδικά αν αυτή την προστάτευε microια microεγάλη δύναmicroη ndashτο ξανθό γένοςndash και την ήθελε και ο

Στην αγροτική Ευρώπη επι-κρατούσε η δουλοπαροικία σε

Οι εντάσεις που δηmicroιουργήθη-καν στο πλαίσιο της επαναστατι-

Θεός Είχε το προνόmicroιο του να ονειρεύεται σε microία εποχή που για τους περισσότερους αγρότες αυτό ήταν microια αδιανόητη πολυτέλεια Ξεκινώντας από πολλές διαφορετικές και ενίοτε αντιφατικές και αντίπαλες ως προς τα συmicroφέροντα αφετηρίες η Ελληνική Επανάσταση δεν microπορούσε να είναι microία microονοσή-microαντη διαδικασία microε διαυγείς ενιαίους στόχους πέρα από εκείνο της απόσχισης από την οθωmicroανική πραγmicroατικότητα Για τον λόγο αυτό σε όλη τη διάρκεια του αγώνα της ανεξαρτησίας δεν έλειψαν οι συγκρούσεις microεταξύ των επαναστατηmicroένων και οι συνε-πακόλουθες πολιτικές εσωτερικού συmicroβιβασmicroού Για τον ίδιο λόγο η επανάσταση δεν ανέδειξε αδιαφιλονίκητο ηγέτη ούτε ενιαία ηγετική οmicroάδα Δεν θα υπήρχε εδώ κά-ποιος Μπολιβάρ και η κυβερνητική εξουσία του νέου κράτους σχεδόν ποτέ στα χρόνια του Αγώνα δεν θα κατάφερνε να συσπειρώσει γύρω από την εξουσία της όλους τους επαναστατηmicroένους Έλληνες Ήταν microια σύνθετη και πολυκύmicroαντη διαδικασία ακατανό-ητη σε όσους από τους Ευρωπαίους την υποστήριξαν στα ροmicroαντικά εκείνα χρόνια ή σε όσους ασχολήθηκαν microαζί της ως ερευνητές αργότεραΑπό την άλλη πλευρά η ιδιοmicroορφία αυτή που τόσο δυσκόλεψε τον Αγώνα αποτέλεσε ίσως το σηmicroαντικό πλεονέκτηmicroα των επαναστατών Για να συγκεράσουν τις διαφορετι-κές τάσεις οι τελευταίοι έπρεπε να κατασκευάσουν ένα κράτος που θα υπηρετούσε που θα συνυπολόγιζε πολύ περισσότερους ανθρώπους και κοινωνικούς χώρους απrsquo ότι τα αντίστοιχα κράτη του καιρού Εκ των πραγmicroάτων η νέα εξουσία ήταν υποχρεωmicroένη να διατηρεί ισορροπίες να έχει ως εκ τούτου δηmicroοκρατικά και κοινωνικά χαρακτηρι-στικά και να διαmicroορφώνει πολιτικές εξισορρόπησης αποφεύγοντας τις ακραίες επιλογές και καταστάσεις Για τους ίδιους λόγους δεν αναδείχθηκε microία κυρίαρχη οmicroάδα ολότελα διακριτή από τις υπόλοιπες ικανή να υπαγορεύει τις θελήσεις της στην πολιτική εξουσία Δεν Χτίστηκε ndashπαρότι αρκετοί το επιδίωξανndash ούτε αριστοκρατία αίmicroατος ούτε ολιγαρχία ιδιοκτησίας ή χρήmicroατος και οι ισχυροί διεσπάρησαν microέσα σε ανταγωνιστικές microεταξύ τους οmicroάδες Οι ενίοτε προφανείς microέσα στην επαναστατική διαδικασία κοινωνικές εντάσεις διαρ-θρώνονταν συνήθως κάθετα συχνά microε απλό γεωγραφικό παρονοmicroαστή (οι Πελοποννή-σιοι οι Νησιώτες οι Ρουmicroελιώτες) χωρίς να προκαλέσουν οριζόντιους διαχωρισmicroούς που θα έδιναν άλλη χροιά στην επαναστατική διαδικασία Μετά την ανεξαρτησία οι εκ των Ελλήνων αριστοκράτες από γενιά ή από περιουσία εξακολούθησαν να βρίσκο-

Άποψη αγροτικού σπιτιού στη Χίο σε έγχρωmicroη λιθογραφία

νται κυρίως έξω από τα σύνορα στον παροικιακό χώρο στην Κωνσταντινούπολη στη Ρωσία

Η επανάσταση του ροmicroαντισmicroού Η Ελλάδα που γεννιόταν θα είχε εξαιτίας των εσωτερικών της ισορροπιών θεσmicroούς και πρακτικές εξαιρετικά προοδευτικά για τα microέτρα της τότε Ευρώπης Σε αυτή την κατεύθυνση όmicroως χρειάστηκε να εργαστούν και άλλοι παράγοντες ευρωπαϊκοί αυτή τη φορά που ξεκινούσαν microεν έξω από το πλαίσιο της εδώ επαναστατικής διαδικασίας microπόρεσαν όmicroως εξαιτίας του ειδικού της χαρακτήρα να συναντηθούν microαζί της σχε-δόν να την υιοθετήσουν να της προσδώσουν microια λάmicroψη που σφράγισε την ιστορία της γηραιάς ηπείρου στη microετά τη Βιέννη περίοδο Η ελληνική υπόθεση έγινε απρόσmicroενα microία ευρωπαϊκή υπόθεση ήταν η επανάσταση του ροmicroαντισmicroούΈξι χρόνια microετά τον θρίαmicroβο των αυτοκρατόρων το πολιτικό κλίmicroα στην Ευρώπη άγ-γιζε το απόλυτο σκοτάδι Το πολιτικό και κοινωνικό καθεστώς που εκπροσωπούσαν οι γαλαζοαίmicroατοι microονάρχες και που τόσο είχε αmicroφισβητηθεί τα προηγούmicroενα χρόνια είχε επανέλθει φαινοmicroενικά πανίσχυρο στο ευρωπαϊκό στερέωmicroα Οι microεγάλες αυτο-κρατορίες ndashη Αυστρία και η Ρωσίαndash θα αποτελούσαν τους κύριους τοποτηρητές της τάξης και θα εmicroπόδιζαν κάθε αλλαγή είτε αυτή διεκδικούσε εθνικά είτε κοινωνικά είτε πολιτικά αιτήmicroατα Η Βρετανία προσυπέγραφε ευχαρίστως ένα σύστηmicroα που την άφηνε κυρίαρχο τοποτηρητή των ωκεανών και κρατούσε ανοικτούς τους δρόmicroους του ευρωπαϊκού εmicroπορίου Παρά την επιβλητική του εικόνα το σύστηmicroα ήταν εύθραυστο καθώς ήταν ήδη ανα-χρονιστικό Οι προσδοκίες των λαών είχαν ήδη καταγραφεί microε διαύγεια στα προηγού-microενα χρόνια και οι ταυτότητες των εθνών microε την εmicroφάνισή τους είχαν ενσωmicroατώσει microε τρόπο δυναmicroικό τα επιmicroέρους αιτήmicroατα ευρύτατων κοινωνικών οmicroάδων Κάτω από τη γαλήνη της ευρωπαϊκής επιφάνειας σοβούσαν αντιθέσεις εχθρότητες θεmicroελιώνονταν συγκρούσεις έτοιmicroες να ξεσπάσουν microόλις η συγκυρία το επέτρεπε Οι αυτοκράτορες οι microονάρχες κυβερνούσαν όπως τον παλιό καιρό αλλά βασική πλέον παράmicroετρος της εξουσίας τους ήταν ο φόβος Περίπλοκοι microηχανισmicroοί καταστολής χτίζονταν σε κάθε γωνιά της ηπείρου για να παρακολουθούν τα υπόγεια ρεύmicroατα να προλαmicroβάνουν και να καταστέλλουν κάθε απόπειρα ανατροπής κάθε επαναστατική δραστηριότητα Η

Η microαγεία που ασκούσε στους ροmicroαντικούς Δυτικούς το ελλη-

δυσφήmicroιση των επαναστατικών καιρών που λίγο νωρίτερα είχε ζήσει η Ευρώπη ήταν microέρος αυτής της πολιτικής Οι αστυνόmicroοι οι λογοκριτές οι δεσmicroοφύλακες ήταν σχεδόν σύmicroβολα αυτής της φοβισmicroένης Παλινόρθωσης

Το ΈθνοςΗ ιδέα του Έθνους σφράγισε microε την παρουσία της τον 19ο αιώνα Στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης το laquoΈθνοςraquo (La Nation) αντιπροσώπευε τη συλλογική θέληση των πολιτών που το συναποτελούσαν Η εξουσία πήγαζε απrsquo αυτούς και microόνο χωρίς να χρειάζεται κάποια microεσιτεία της Θείας Πρόνοιας που στο παρελθόν εξέφραζε σαφή προτίmicroηση για τους αριστοκράτες τους βασιλείς και τους αυτοκράτορες Απrsquo αυτή την άποψη η ιδέα του Έθνους αποτέλεσε το θεmicroέλιο της δηmicroοκρατίας όπως σήmicroερα τη γνωρίζουmicroε και την εφαρmicroόζουmicroε Στα επόmicroενα χρόνια microετά την υποχώρηση του πνεύmicroατος της Γαλλικής Επανάστασης στα χρόνια του ροmicroαντισmicroού το Έθνος απέκτησε πρόσθετες σηmicroασίες Στη γερmicroανική του εκδοχή όπως τη διατύπωσε κυρίως ο Χέρντερ η αίσθηση της laquoταυτότηταςraquo έγινε προϋπόθεση για την ανάδειξη microιας εθνικής οντότητας και τη συmicromicroετοχή σε αυτή Τα κοινά χαρακτηριστικά ταξινοmicroούσαν τις κοινωνίες των ανθρώπων σε εθνικές οντότη-τες Τόσο στην πολιτική όσο και στη φυλετική εκδοχή του το Έθνος σφράγισε έκτοτε την ιστορία της ανθρωπότητας και πιο ειδικά την ιστορία της Ευρώπης Στις συνθήκες του 19ου αιώνα ήταν εκ των πραγmicroάτων microια ανατρεπτική ιδέα Τα εθνικά σύνορα microέσα στα οποία έπρεπε να περιχαρακωθεί το κάθε Έθνος είτε για να καλλιεργήσει την ιδιαίτερή του ταυτότητα είτε για να διασφαλίσει το δικαίωmicroα αυτοπροσδιορισmicroού των πολιτών του αποτελούσαν τη ληξιαρχική πράξη θανάτου για τις αυτοκρατορίες και για τους ηγεmicroόνες που στο όνοmicroα των επιθυmicroιών της Θείας Πρόνοιας διαχειρίζονταν σχεδόν προσωπικά την έκταση των επικρατειών τουςΣε τελευταία ανάλυση οι κοινωνικές οmicroάδες που υιοθέτησαν και προώθησαν την ιδέα του Έθνους ήταν οι ίδιες προϊόντα των καιρών Τα microεσοαστικά και microικροαστικά στρώ-microατα που διόγκωναν οι οικονοmicroικές και παραγωγικές εξελίξεις χρησιmicroοποίησαν έντονα την ιδέα αυτή για να διεκδικήσουν και να βελτιώσουν τη δική τους θέση στην κοινωνική ιεραρχία ανατρέποντας την έως τότε τάξη

Η καταστολή κάθε φιλελεύθερου πνεύmicroατος που προωθούσαν οι Αρχές συναντούσε την απογοήτευση των δυνάmicroεων της ανατροπής στην Ευρώπη Το επαναστατικό ρεύmicroα που σάρωσε την ήπειρο από το 1789 έως το 1815 είχε microεταβληθεί σε ρυάκι ή microάλλον είχε διασπαστεί σε πλήθος αόρατων νεροσυρmicroών που πότιζαν τα θεmicroέλια του ισχυρού εποικοδοmicroήmicroατος χωρίς να δείχνουν ικανά να το ανατρέψουν Αδελφότητες microασονικές στοές συνωmicroοτικές οmicroάδες κύκλοι κάθε είδους και microορφής κρατούσαν ζωντανή την επαναστατική ιδέα προσαρmicroόζοντάς την στη δική τους microορφή και διάσταση Η γλώσσα της πολιτικής microεταφράστηκε σε ποικίλες διαλέκτους που δανείζονταν το λεξιλόγιό τους από την τέχνη τη θρησκευτική αποκάλυψη τους παλιούς θρύλους των λαών Ο microυστικισmicroός συνδέθηκε έτσι microε το υπόγειο ρεύmicroα της αmicroφισβήτησης και όλα αυτά απλωmicroένα σε όλα τα επίπεδα της πνευmicroατικής και πολιτικής δραστηριότητας στριmicroώ-χθηκαν microέσα στο περίβληmicroα του ροmicroαντισmicroού δίνοντας αισθητική και προσωπική χροιά σε ανάγκες βαθύτατα πρακτικές και συλλογικές Βαθιά microέσα στο σκοτάδι των καιρών οι προσδοκίες των Ευρωπαίων φιλελεύθερων microεταπλάθονταν και microεταmicroφιέζονταν σε κινήmicroατα ευαισθησίαςΗ Ελληνική Επανάσταση δεν ήταν το microόνο ανατρεπτικό κίνηmicroα στις αρχές της δεκα-ετίας του 1820 Αν εξαιρέσουmicroε τις microεγάλες ανατροπές που βρίσκονταν σε εξέλιξη στη νότια Αmicroερική στο ευρωπαϊκό έδαφος οι ταραχές δεν ήταν άγνωστο φαινόmicroενο Συγκρούσεις συγκλόνιζαν την Πορτογαλία τη Νάπολη την ίδια την Ισπανία ενώ στα γερmicroανικά κρατίδια αργόσβηναν οι τελευταίες σπίθες του εθνικού κινήmicroατος του 1813 Τίποτε από αυτά δεν έφερε microαζί του τα ίδια νοήmicroατα τους ίδιους συmicroβολι-σmicroούς δεν είχε την ίδια απήχηση και σηmicroασία microε την Ελληνική Επανάσταση Για τους Ευρωπαίους φιλελεύθερους ο πάλαι ποτέ Μεγάλος Τούρκος ο σουλτάνος της Κωνσταντινούπολης ήταν ένας τύραννος όπως όλοι οι υπόλοιποι microονάρχες του και-ρού microε πρόσθετα όmicroως αρνητικά χαρακτηριστικά Ανήκε στη βάρβαρη Ανατολή microια περιοχή όπου δεν άνθησε ο αιώνας των Φώτων ανήκε στο Ισλάmicro και εχθρευόταν τον κόσmicroο του χριστιανισmicroού διά του οποίου έβρισκαν συχνά κοινή γλώσσα οι Ευρωπαίοι Καmicroία φιλελεύθερη συνταγή δεν είχε απαλύνει τον δεσποτισmicroό του και η εκ microέρους του διατήρηση αρχαϊκών πολιτικών και διοικητικών σχηmicroάτων ξεπερνούσε ακόmicroη και τις πιο θλιβερές αναmicroνήσεις του Παλαιού Καθεστώτος στη Δύση Ο εναντίον του ξε-σηκωmicroός αποτελούσε ταυτόχρονα κίνηση ελευθερίας και κίνηση πολιτισmicroού Καθώς

Οι ροmicroαντικοί περιηγητές ταξί-δευαν στην οθωmicroανική Ελλάδα

Άποψη του Ερεχθείου σε έγχρωmicroη υδατογραφία είναι

Η καταστολή κάθε φιλελεύθερου πνεύmicroατος που προωθούσαν οι Αρχές συναντούσε την απογοήτευση των δυνάmicroεων της ανατροπής στην Ευρώπη Το επαναστατικό ρεύmicroα που σάρωσε την ήπειρο από το 1789 έως το 1815 είχε microεταβληθεί σε ρυάκι ή microάλλον είχε διασπαστεί σε πλήθος αόρατων νεροσυρmicroών που πότιζαν τα θεmicroέλια του ισχυρού εποικοδοmicroήmicroατος χωρίς να δείχνουν ικανά να το ανατρέψουν Αδελφότητες microασονικές στοές συνωmicroοτικές οmicroάδες κύκλοι κάθε είδους και microορφής κρατούσαν ζωντανή την επαναστατική ιδέα προσαρmicroόζοντάς την στη δική τους microορφή και διάσταση Η γλώσσα της πολιτικής microεταφράστηκε σε ποικίλες διαλέκτους που δανείζονταν το λεξιλόγιό τους από την τέχνη τη θρησκευτική αποκάλυψη τους παλιούς θρύλους των λαών Ο microυστικισmicroός συνδέθηκε έτσι microε το υπόγειο ρεύmicroα της αmicroφισβήτησης και όλα αυτά απλωmicroένα σε όλα τα επίπεδα της πνευmicroατικής και πολιτικής δραστηριότητας στριmicroώ-χθηκαν microέσα στο περίβληmicroα του ροmicroαντισmicroού δίνοντας αισθητική και προσωπική χροιά σε ανάγκες βαθύτατα πρακτικές και συλλογικές Βαθιά microέσα στο σκοτάδι των καιρών οι προσδοκίες των Ευρωπαίων φιλελεύθερων microεταπλάθονταν και microεταmicroφιέζονταν σε κινήmicroατα ευαισθησίαςΗ Ελληνική Επανάσταση δεν ήταν το microόνο ανατρεπτικό κίνηmicroα στις αρχές της δεκα-ετίας του 1820 Αν εξαιρέσουmicroε τις microεγάλες ανατροπές που βρίσκονταν σε εξέλιξη στη νότια Αmicroερική στο ευρωπαϊκό έδαφος οι ταραχές δεν ήταν άγνωστο φαινόmicroενο Συγκρούσεις συγκλόνιζαν την Πορτογαλία τη Νάπολη την ίδια την Ισπανία ενώ στα γερmicroανικά κρατίδια αργόσβηναν οι τελευταίες σπίθες του εθνικού κινήmicroατος του 1813 Τίποτε από αυτά δεν έφερε microαζί του τα ίδια νοήmicroατα τους ίδιους συmicroβολι-σmicroούς δεν είχε την ίδια απήχηση και σηmicroασία microε την Ελληνική Επανάσταση Για τους Ευρωπαίους φιλελεύθερους ο πάλαι ποτέ Μεγάλος Τούρκος ο σουλτάνος της Κωνσταντινούπολης ήταν ένας τύραννος όπως όλοι οι υπόλοιποι microονάρχες του και-ρού microε πρόσθετα όmicroως αρνητικά χαρακτηριστικά Ανήκε στη βάρβαρη Ανατολή microια περιοχή όπου δεν άνθησε ο αιώνας των Φώτων ανήκε στο Ισλάmicro και εχθρευόταν τον κόσmicroο του χριστιανισmicroού διά του οποίου έβρισκαν συχνά κοινή γλώσσα οι Ευρωπαίοι Καmicroία φιλελεύθερη συνταγή δεν είχε απαλύνει τον δεσποτισmicroό του και η εκ microέρους του διατήρηση αρχαϊκών πολιτικών και διοικητικών σχηmicroάτων ξεπερνούσε ακόmicroη και τις πιο θλιβερές αναmicroνήσεις του Παλαιού Καθεστώτος στη Δύση Ο εναντίον του ξε-σηκωmicroός αποτελούσε ταυτόχρονα κίνηση ελευθερίας και κίνηση πολιτισmicroού Καθώς

Οι ροmicroαντικοί περιηγητές ταξί-δευαν στην οθωmicroανική Ελλάδα

Άποψη του Ερεχθείου σε έγχρωmicroη υδατογραφία είναι

microάλιστα ο ξεσηκωmicroός αυτός γινόταν από Έλληνες ο σχετικός συmicroβολισmicroός αποκτούσε πρόσθετο βάρος και σηmicroασία Η ελληνική αρχαιότητα είχε τιmicroητική θέση στην Ευρώπη εκείνου του καιρού Καθώς ο κόσmicroος της Δύσης αναζητούσε από καιρό νέα σχήmicroατα και πρότυπα microακριά microάλι-στα από τα τετριmicromicroένα και στραmicromicroένα προς το παρελθόν που είχε να προσφέρει η Eκκλησία η δεξαmicroενή του αρχαίου κόσmicroου ρωmicroαϊκού κυρίως αλλά και ελληνικού προσέφερε απλόχερα υλικά και επιχειρήmicroατα για τον νέο κόσmicroο που ερχόταν Πολλές φωτισmicroένες microοναρχίες του Παλαιού Καθεστώτος (πριν από τη Γαλλική Επανάσταση) ή την Παλινόρθωση (microετά το 1815) αναφέρονταν σε αυτό το κλασικό παρελθόν σχεδόν όπως και οι ανατρεπτικοί τους αντίπαλοι Ήταν ένα είδος πολιτικής και πνευmicroατικής κιβωτού η αρχαιότητα και επάνω στα ίχνη της αναζητούσαν οι σύγχρονοι κλειδιά για τη βελτίωση του τρέχοντος κόσmicroου Αυτά τα ίχνη αναζητούσαν οι περιηγητές που έσπευδαν στην οθωmicroανική Ελλάδα να θαυmicroάσουν τα αρχαία κατάλοιπα Ο πρύτανης του ροmicroαντισmicroού ο Μπάυρον χρωστούσε πολλά στο ελληνικό του ταξίδι Οι δυσαρεστηmicroένοι microε την οθωmicroανική πραγmicroατικότητα Pωmicroιοί δεν ήταν δυνατό να microείνουν αδιάφοροι στις ευρωπαϊκές αυτές ευαισθησίες Εξάλλου η γλώσσα τους πι-στοποιούσε άmicroεσες συγγένειες microε τον πολύ θαυmicroαζόmicroενο κλασικό κόσmicroο Από το σηmicroείο αυτό έως του να θεωρηθούν νόmicroιmicroοι διάδοχοι των αρχαίων ο δρόmicroος ήταν microικρός Τον διένυσαν πρόθυmicroα οι επαναστατηmicroένοι και εξίσου πρόθυmicroα οι αρχαιο-λάτρες Ευρωπαίοι από την άλλη κατεύθυνση Πάνω στα ερείπια του αρχαίου κόσmicroου λοιπόν συναντήθηκε η Ελληνική Επανάσταση microε τη ροmicroαντική Ευρώπη και όχι microόνο microε αυτή Πολλοί συγκινήθηκαν microε τη ιδέα της αναγέννησης microιας χαmicroένης Ατλαντίδας και σε αυτή έσπευσαν να καταθέσουν τη δική τους πίστη και τις προσδοκίες τους για τον τρέχοντα κόσmicroο Η Ελληνική Επανάσταση έγινε microε τον τρόπο αυτό από την πρώτη κιό-λας στιγmicroή ευρωπαϊκή υπόθεση Ως προς αυτό διέφερε και πάλι από όλα τα ανάλογα κινήmicroατα που συνέβαιναν στα Βαλκάνια στη Μεσόγειο ή αλλού Ήταν ένα εξαιρετικό στη microοναδικότητά του και στο εύρος του γεγονός Ήταν από την αρχή microια ευρωπαϊκή υπόθεση όσο και αν οι ισχυροί ηγεmicroόνες δυσκολεύονταν να το δεχτούν Δεν ήταν χωρίς βαριές συνέπειες η συνάντηση των επαναστατηmicroένων Ελλήνων microε τους ροmicroαντικούς φιλελεύθερους Οι τελευταίοι περίmicroεναν να γεννηθεί από τον αγώ-να αυτόν ένα Έθνος περίπου ιδανικό περίπου microια microετενσάρκωση microια ανάσταση της

Ο γρήγορος πλουτισmicroός των Ελλήνων και η παράλληλη

κλασικής αρχαιότητας Δεν ήταν έτσι και οι απογοητεύσεις που προκλήθηκαν δεν ήταν ασήmicroαντες Έmicroεινε όmicroως πίσω από όλον αυτό τον ξέφρενο θαυmicroασmicroό ένα βαρύ κληροδότηmicroα το νέο Έθνος θα είχε δύο microορφές της θολής πραγmicroατικότητας και της υπέρλαmicroπρης φαντασίωσης Με λίγα λόγια δεν θα ήταν ndashεκ κατασκευήςndash ευχαριστη-microένο microε τον εαυτό του Για πολλά χρόνια αργότερα οι microετέπειτα Έλληνες θα δυσκο-λεύονταν αφάνταστα στο να προσδιορίσουν το Έθνος τους τις διαστάσεις του τα δικαιώmicroατά του τη γλώσσα του τα πιστεύω του Ο ροmicroαντισmicroός στέριωσε εδώ στην πιο πολιτική εκδοχή του

Η εξέγερση και ο πόλεmicroοςΗ αναζήτηση των χαρακτηριστικών της ιστορικής συγκυρίας που οδήγησε στην έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης έχει έως τώρα οδηγήσει σε αντικρουόmicroενες απόψεις Άλ-λοι υποστηρίζουν ότι η εξέγερση ξέσπασε microέσα σε βαθιά οικονοmicroική κρίση που υπο-βάθmicroιζε τη θέση των Eλλήνων κάνοντας τους φτωχούς άθλιους και τους πλούσιους φτωχούς Άλλοι πάλι υποθέτουν ότι οι Έλληνες πλούτιζαν εκείνο τον καιρό τόσο γρή-γορα ώστε η κοινωνική και πολιτική τους κατωτερότητα στα πλαίσια της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας να τους φαίνεται αβάσταχτα άδικη Ούτως ή άλλως όλοι συmicroφωνούν στο ότι η επανάσταση του 1821 ξεκίνησε από πολλά ταυτόχρονα κοινωνικά στρώmicroατα και δυνάmicroεις που αν και είχαν διαφορετικά και αντικρουόmicroενα πολλές φορές συmicroφέ-ροντα συmicroφωνούσαν στο βασικό να φύγουν οι Tούρκοι Στα πλαίσια της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας η συγκυρία του 1820-1821 ήταν ευ-νοϊκή για το ξεκίνηmicroα της επανάστασης Εκτός από το πρόβληmicroα του Aλή πασά η Οθωmicroανική αυτοκρατορία είχε εmicroπλακεί σε πολέmicroους στα ανατολικά της σύνορα microε τους Πέρσες Φυγόκεντρες τάσεις και κίνδυνοι ήταν αισθητοί στα Bαλκάνια στην Aίγυπτο και στη βόρεια Aφρική Tαυτόχρονα τα σχέδια εκσυγχρονισmicroού της οθωmicroα-νικής κρατικής microηχανής από τους σουλτάνους προκαλούσαν εντάσεις και τριγmicroούς στην αυτοκρατορία Η προσπάθεια ενίσχυσης της κεντρικής εξουσίας σε βάρος των τοπικών αρχόντων ενίσχυσε κρυφές δυσαρέσκειες και αναδείκνυε φυγόκεντρες προ-θέσεις ιδιαίτερα όπου η Κωνσταντινούπολη επένδυε στους ανταγωνισmicroούς microεταξύ των πασάδων της περιφέρειας Η πρόθεση της Πύλης να αντικαταστήσει τα επιmicroέρους παλαιά στρατιωτικά σώmicroατα microε τακτικό στρατό την οδήγησε σε ανοικτή σύγκρουση

Έλληνας οπλαρχηγός σε υδατο-γραφία του περιηγητή Charles

microε τα γενιτσαρικά σώmicroατα Ο εσωτερικός αυτός πόλεmicroος η έκταση του οποίου φαίνεται ανάγλυφα στα γεγονότα της Kρήτης (συγκρούσεις και microαζική θανάτωση γενιτσάρων στα 1813) σοβούσε σε πολλές περιοχές όπως και στην ίδια την Kωνσταντινούπολη O φαινοmicroενικά ισχυρός σουλτάνος έπρεπε να ισορροπεί συνεχώς σε τεντωmicroένο σκοινί χωρίς να microπορεί να φέρει σε πέρας τις microεταρρυθmicroίσεις αλλά και χωρίς να microπορεί να κινηθεί χωρίς αυτές Όσο αφορούσε την κατάσταση των εχθρών της η Ελληνική Επανάσταση ξέσπασε πραγmicroατικά την πιο κατάλληλη ώρα και καθώς δεν λειτούργησε ως καταλύτης σε πολλά εσωτερικά αδιέξοδα του οθωmicroανικού κόσmicroου microπορεί να λεχθεί ότι η σηmicroασία της ήταν και για τους Οθωmicroανούς τόσο microεγάλη όσο ήταν για τους Έλληνες ή για την ΕυρώπηΣτις παραmicroονές του 1821 το ελληνικό στοιχείο ήταν από πολλές πλευρές ισχυρό microέσα και έξω από την αυτοκρατορία Στον καθαυτό ελληνικό χώρο εκεί όπου η επα-νάσταση ρίζωσε και επικράτησε η υπεροχή του ήταν καταλυτική Στον Mοριά και στη Pούmicroελη στα νησιά του Αιγαίου το στοιχείο αυτό κυριαρχούσε και αριθmicroητικά Οι Oθωmicroανοί δεν προκάλεσαν microαζικές microεταναστεύσεις microουσουλmicroανικών πληθυσmicroών της Aνατολής προς τον ελληνικό χώρο Οι microουσουλmicroάνοι δεν ήταν παρά το 10 του πλη-θυσmicroού του Μοριά κάτι ανάλογο του πληθυσmicroού της Ρούmicroελης σχεδόν ανύπαρκτοι στα νησιά των Κυκλάδων και σαφής microειοψηφία σε άλλα νησιωτικά πλέγmicroατα εκτός ίσως της Κρήτης όπου αντιπροσώπευαν σχεδόν το microισό του τότε πληθυσmicroού Αυτοί οι συσχετισmicroοί υπαγόρευσαν εκτός από την επιτυχία του εγχειρήmicroατος και τη microορφή που θα είχε η επερχόmicroενη αναmicroέτρηση Μετά τους πρώτους ταραγmicroένους microήνες της εξέγερσης και της πολιορκίας των φρουρίων και των οχυρών πόλεων η επανάσταση συνεχίστηκε ως πόλεmicroος microε σαφώς διαχωρισmicroένες γεωγραφικά τις εκατέρωθεν επι-κράτειες Με τους microηχανισmicroούς που microπορούσε να κινητοποιήσει το οθωmicroανικό κράτος microε τις δυνατότητες και τα microέσα των εmicroπολέmicroων ο πόλεmicroος αυτός ήταν καταδικασmicroένος να κρατήσει πολύ καθώς δύσκολα microπορούσε ο ένας εκ των αντιπάλων να εκβιάσει κά-ποιο αποφασιστικό αποτέλεσmicroα Ο πόλεmicroος της ελληνικής ανεξαρτησίας κράτησε λοι-πόν περίπου επτά χρόνια και προκάλεσε όλα τα δεινά που συνοδεύουν microια αδιέξοδη σκληρή αναmicroέτρηση Στη διάρκειά του όmicroως εκτός από τα θύmicroατα τις καταστροφές

και τα παθήmicroατα των ανθρώπων συντελέστηκε κάτι πολύ σηmicroαντικό Όλοι αυτοί άνθρωποι οmicroάδες χώροι που συναντήθηκαν στη βάση της κοινής τους απέχθειας για την οθωmicroανική εξουσία συναρθρώθηκαν σε κάτι ενιαίο σε κάτι που ποτέ δεν είχε υπάρξει νωρίτερα στο παρελθόν Συναρθρώθηκαν σε Έθνος και σε Κράτος Οι ρωmicroιοί οι ραγιάδες οι γκιαούρηδες microεταπλάστηκαν σε Έλληνες Μέσα στα πάθη του Αγώνα έφτιαξαν αυτό που είmicroαστε σήmicroερα Δηmicroιούργησαν το κράτος διά του οποίου συλλογικά αναφερόmicroαστε και microέσα από το οποίο ταξινοmicroούmicroαστε στον σύγχρονο κόσmicroο Η γέννηση δε ενός Έθνους δεν είναι ποτέ microια απλή και εύκολη υπόθεση

Στα νησιά των Κυκλάδων το microουσουλmicroανικό στοιχείο ήταν

και τα παθήmicroατα των ανθρώπων συντελέστηκε κάτι πολύ σηmicroαντικό Όλοι αυτοί άνθρωποι οmicroάδες χώροι που συναντήθηκαν στη βάση της κοινής τους απέχθειας για την οθωmicroανική εξουσία συναρθρώθηκαν σε κάτι ενιαίο σε κάτι που ποτέ δεν είχε υπάρξει νωρίτερα στο παρελθόν Συναρθρώθηκαν σε Έθνος και σε Κράτος Οι ρωmicroιοί οι ραγιάδες οι γκιαούρηδες microεταπλάστηκαν σε Έλληνες Μέσα στα πάθη του Αγώνα έφτιαξαν αυτό που είmicroαστε σήmicroερα Δηmicroιούργησαν το κράτος διά του οποίου συλλογικά αναφερόmicroαστε και microέσα από το οποίο ταξινοmicroούmicroαστε στον σύγχρονο κόσmicroο Η γέννηση δε ενός Έθνους δεν είναι ποτέ microια απλή και εύκολη υπόθεση

Στα νησιά των Κυκλάδων το microουσουλmicroανικό στοιχείο ήταν