- centrum doradztwa rolniczego w brwinowie · w polsce. pomimo tego tamtejsi rolnicy nie narzekają...
TRANSCRIPT
szkolenia imprezy zewnętrzne prawo
e-Biuletyn wydawany jest przez Centrum Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Brwinowie
Zachęcamy do zamieszczania w e-Biuletynie artykułów, ciekawych informacji i ofert. Jeśli są Państwo zainteresowani otrzymywaniem e-Biuletynu Informacyjnego drogą elektroniczną, prosimy o zgłoszenia na adres:
[email protected] lub tel. 22/729 66 34 w. 132
www.cdr.gov.pl
Nowe zasady sprzedaży bezpośredniej nieprzetworzonych
produktów zwierzęcych obowiązujące od stycznia 2016
roku (Barbara Sałata; CDR O/Radom)
MRiRW opublikowało rozporządzenie w sprawie wymagań
przy produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego
przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej. Rozporządzenie to
weszło w życie z dn. 1 stycznia 2016 r. Wchodzące w życie
rozporządzenie podobnie jak poprzednie określa:
- wymagania weterynaryjne, jakie powinny być spełnione przy
produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do
sprzedaży bezpośredniej i przez takie produkty;
- wielkość, zakres i obszar produkcji produktów,
- wymagania weterynaryjne dla miejsc prowadzenia sprzedaży
bezpośredniej.
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
05-840 Brwinów, ul. Pszczelińska 99, tel. 22 729 66 34 do 38
Luty 2016
PRODUKCJA ROLNA
DOBRE PRAKTYKI
ROW
EKONOMIKA ROLNICTWA
2
NAZWA WYDARZENIA/
FORMA EDUKACYJNA
DATA
I MIEJSCE
ZGŁOSZENIA
I INFORMACJE
CDR Brwinów
Formy opodatkowania gospodarstw rolnych. Podatek Vat w działalności rolniczej i gospodarczej /szkolenie/
8-9 lutego
Łukasz Laskowski tel. 22 729 66 34
Spotkanie informacyjno-szkoleniowe dla koordynatorów SIR z Wojewódzkich Ośrodków Doradztwa Rolniczego
luty/marzec
Iwona Obojska tel. 22/ 729 66 34-38 w. 471
Rola i zadania brokera we wdrażaniu innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich /szkolenie, warsztaty /
luty/marzec
Iwona Obojska tel. 22/ 729 66 34-38 w. 471
CDR O/Poznań
Dni Przedsiębiorcy Rolnego 2-3 marca
Anna Pabich tel. 61/ 823 20 81 w. 137
szkolenia CDR
Konferencje, szkolenia, warsztaty
organizowane przez CDR
3
NAZWA WYDARZENIA/
FORMA EDUKACYJNA
DATA
I MIEJSCE
ZGŁOSZENIA
I INFORMACJE
CDR O/Kraków
ABC przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. Zakładanie działalności gospodarczej i tworzenie biznesplanu
1-29 lutego
Grzegorz Dziedzic, ZMiKD tel. 12/ 424 05 06
Kontrola i monitoring pracy doradczej dla kadry zarządzającej
3 luty
Jolanta Brudnik, ZMiKD tel. 12/ 424 05 24
Doskonalenie miękkich kompetencji - jak rozmawiać z rolnikiem
3 luty
Sylwia Filas, ZMiKD tel. 12/ 424 05 54 [email protected]
Koncepcja funkcjonowania i budowa systemu opiekunów wsi /szkolenie internetowe /
5-12 lutego
Grzegorz Dziedzic, ZMiKD tel. 12/ 424 05 06
Doradztwo dotyczące środków ochrony roślin /szkolenie podstawowe/
6-7, 13 lutego
Teresa Sędzik tel. 12/ 424 05 54
Metodyka wsparcia dla LGD w zakresie budowy sieciowych produktów turystyki wiejskiej /szkolenie/
9-16 lutego
Grzegorz Dziedzic tel. 12/ 424 05 06
Podatek dochodowy w działalności gospodarczej prowadzonej na obszarach wiejskich /szkolenie/
luty
Teresa Sędzik tel. 12/ 424 05 54
Ubezpieczenia i umowy w działalności gospodarczej prowadzonej na obszarach wiejskich /szkolenie/
luty
Teresa Sędzik tel. 12/ 424 05 54
szkolenia CDR
Konferencje, szkolenia, warsztaty
organizowane przez CDR
4
NAZWA WYDARZENIA/
FORMA EDUKACYJNA
DATA
I MIEJSCE
ZGŁOSZENIA
I INFORMACJE
CDR O/Radom
Targi ekologiczne Biofach 2016, wizyty w jednostkach produkujących i sprzedających produkty ekologiczne /wyjazd studyjny/
8-12 lutego
Bożena Ginalska tel.: 48 365 69 35
Uprawa międzyplonów w gospodarstwach ekologicznych oraz w Działaniu rolno-środowiskowo-klimatycznym /szkolenie/
17-18 lutego
Tomasz Stachowicz tel. 48/ 365 69 34
Zasady bilansowania substancji organicznej w działaniu rolno-środowiskowo-klimatycznym /szkolenie/
18-19 lutego
Marek Krysztoforski tel. 48/ 365 69 34
Zasady naliczania sankcji i zwrotu płatności w działaniu rolno-środowiskowo-klimatycznym i działaniu rolnictwo ekologiczne oraz w programie rolnośrodowiskowym PROW 2007-2013, sankcje z tytułu nieprzestrzegania rozp. 834/2007”
/szkolenie/
25 lutego
Barbara Pachocka-Oździńska 48 365 69 24
Wyniki badań naukowych umożliwiających wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań w gospodarstwie ekologicznym z zakresu rolnictwa ekologicznego za rok 2015 /szkolenie/
8-9 marca
Anna Litwinow tel. 48/ 365 69 39
szkolenia CDR
Konferencje, szkolenia, warsztaty
organizowane przez CDR
5
Imprezy promocyjne, konferencje szkolenia,
warsztaty organizowane przez WODR
Lu
ty 2
01
6
Opolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Łosiowie
www.oodr.pl
organizator/kontakt
16 lutego Konferencja dla producentów zbóż – “Złoty Kłos”
OODR w Łosiowie
tel. 77/412 53 27 wew.228 [email protected]
Luty Wojewódzka Olimpiada Młodych Producentów Rolnych
OODR w Łosiowie
tel. 77/ 412 53 27 wew. 256, 258 [email protected]
Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie
www.w-modr.pl organizator/kontakt
Luty Olimpiada Młodych Producentów Rolnych – finał wojewódzki
W-MODR w Olsztynie tel. 89/ 535 76 84 w. 44,
665 690 624 [email protected]
Luty-kwiecień VII edycja konkursu fotograficznego "Rolnictwo to moja pasja"
W-MODR w Olsztynie tel. 89/ 535 76 84 w. 44,
665 890 903 [email protected]
imprezy zewnętrzne
6
Targi Sadownictwa i Warzywnictwa TSW
13 – 14 stycznia 2016
imprezy zewnętrzne
W dniach 13-14 stycznia 2016r. odbyły się VI Targi Sadownictwa i Warzywnictwa TSW.
Po raz pierwszy ta doroczna impreza odbyła się w Warsaw Expo w Nadarzynie. Dogodna
lokalizacja 20 km od centrum Warszawy sprzyjała dużemu zainteresowaniu wystawców
i zwiedzających. W ciągu dwóch dni targi odwiedziło 11 863 a swoją ofertę prezentowało 205
wystawców. Powierzchnia TSW w nowej lokalizacji wynosiła blisko 16 000 metrów
kwadratowych. Wystawcy prezentowali bogatą ofertą środków produkcji: nowoczesne nawozy
chemiczne i biologiczne, środki ochrony roślin i inne produkty wspierające produkcję
ogrodniczą.
Wśród wystawców były też wiodące firmy maszynowe, które pokazały najnowsze urządzenia
do pielęgnacji sadów i upraw warzywnych. Pojawiły się także firmy oferujące różnorodne usługi
dla branży ogrodniczej. Udział w targach wzięło wiele firm zajmujących się chłodnictwem
i przechowalnictwem, firmy dostarczające maszyny do sortowania owoców i warzyw oraz
opakowania do sprzedaży tych produktów. Obecni byli producenci materiału szkółkarskiego,
firmy handlujące owocami i specjalizujące się w przetwórstwie owoców.
Podczas Targów odbyło się wiele konferencji
branżowych, na których wykłady prezentowali naukowcy
i praktycy z Polski i z zagranicy. W środę 13 stycznia odbyły
się:
III Konferencja Truskawkowa, Sadownicze Forum
Ekonomiczne, konferencja o doświetlaniu upraw pod
osłonami, Nowe odmiany warzyw i owoców – jak je
skutecznie chronić i komercjalizować? Praktyczne
szkolenie prawne dla agroprzedsiębiorców. Drugiego dnia
targów odbyły się konferencja sadownicza, konferencja o warzywach polowych w całości
poświęcona kapustnym oraz konferencja o nowym gatunku dla polskiego ogrodnictwa –
świdośliwie. Ta ostatnia cieszyła się największym zainteresowaniem zwiedzających.
7
Targi Sadownictwa i Warzywnictwa TSW
13 – 14 stycznia 2016
imprezy zewnętrzne
14 stycznia odbyło się również VI Krajowe Forum Grup Producentów Owoców i Warzyw,
którego organizatorem był Krajowy Związek Grup Producentów Owoców i Warzyw. Na spotkaniu
obecni byli przedstawiciele m.in. Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Inspekcji Jakości
Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.
Forum poświęcone było przedstawieniu nowych rozporządzeń Komisji Europejskiej,
zapoznaniu się z planami Ministerstwa dotyczącymi ich wdrażania w Polsce, a także ważnym
kwestiom związanym z bieżącym funkcjonowaniem grup i organizacji, w tym realizowanymi
kontrolami i ich rezultatami.
Podczas uroczystego otwarcia TSW 2016 po raz trzeci zostały przyznane nagrody im. prof.
Szczepana A. Pieniążka innowacyjnym produktom dla ogrodnictwa. Tegorocznymi laureatami
zostali: Vaxiplant SL, zgłoszony przez firmę Arysta LifeScience Polska Sp. z o.o. SoFruPak,
zgłoszony przez firmę Portos-Gaj i Pisarski Sp. J. Ultradźwiękowy system nawilżania –
Contronics, zgłoszony przez firmę Tel-Met Sp. z o.o.
Kapituła postanowiła przyznać dodatkowo wyróżnienie dla produktu MaxiFruit, zgłoszonego
przez firmę Timac Agro Polska Sp. z o.o.
Tegoroczne VI Targi Sadownictwa i Warzywnictwa TSW ze względu na wysoką frekwencję
wystawców i odwiedzających oraz bardzo interesującą ofertę konferencyjną należy zaliczyć do
bardzo udanych.
8 PRODUKCJA ROLNA
Produkcja rolna oraz oddolne inicjatywy
realizowane wśród społeczności wiejskich
w Holandii
Autor: Grzegorz Patoła, CDR O/Kraków
Nie od dziś wiadomo, że rolnictwo holenderskie należy do najbardziej wydajnych na świecie.
Dochód z jednego hektara jest tam blisko siedmiokrotnie wyższy niż w Polsce. Po obejrzeniu
kilku gospodarstw holenderskich, przeprowadzeniu wywiadów z ich właścicielami oraz po
przeczytaniu kilku artykułów na temat holenderskiego rolnictwa te wyniki przestają dziwić. Ciągłe
inwestowanie w rozwój gospodarstw, utarte od lat rynki zbytu, dobre położenie geograficzne
(bliskość morza), jedne z największych portów handlowych na świecie, połączenie całego kraju
siecią kanałów, świetne nawodnienie gleby, stosunkowo duże gospodarstwa rolne (poniżej 50 ha
określane są w Holandii gospodarstwa małe) oraz sprzyjający klimat. To podstawowe czynniki
decydujące o tak wysokim poziomie rozwoju holenderskiego rolnictwa. Holandia zajmuje drugie
miejsce na świecie ( po Stanach Zjednoczonych) jeśli chodzi o eksport produktów rolnych.
Większość holenderskich rolników to osoby zamożne (w rolnictwie pracuje około 2% ). Wśród
nich nie brakuje milionerów, a nawet miliarderów! Spora część rolników jest obciążona najwyższą
stawką podatku dochodowego, która wynosi tam 52%. Przekroczenie jej wcale nie jest trudne
ponieważ dotyczy każdego kto w ciągu roku podatkowego osiąga dochody powyżej 56 tysięcy
Euro. Zresztą najniższa stawka podatku dochodowego (33,1%) wynosi więcej niż najniższa
w Polsce. Pomimo tego tamtejsi rolnicy nie narzekają na swój los. Zastosowane nowoczesne
technologie oraz używane urządzenia sprawiają, że większą część pracy w gospodarstwie
zamiast ludzi wykonują maszyny.
W jakim stopniu pomaga im państwo? Jak twierdzą sami rolnicy, w niewielkim. Doradztwo
rolnicze jest tu od ponad 20 lat całkowicie prywatne (warto jednak podkreślić, że są z niego
bardzo zadowoleni), pomoc w formie dopłat dotyczy tylko bezpośrednich płatności do hektara,
które nota bene należą do jednych z największych w Unii Europejskiej (417 Euro za hektar).
Państwo natomiast dopłaca do tzw. zielonej energii. Gdyby nie to budowa turbin wietrznych
byłaby tu w ogóle nie opłacalna, gdyż
państwo dopłaca drugie tyle do wartości
rynkowej kilowata energii.
Zielona energia jest w Holandii coraz
bardziej popularna, stąd powstaje coraz
więcej Lokalnych Inicjatyw
Energetycznych, które w skrócie mają na
celu pomagać lokalnym społecznościom
w uniezależnieniu się od „dużych”
dostawców energii, dążeniu do uzyskania
wpływu na jej ceny z uwzględnieniem
zrównoważonego wzrostu i ochrony Krajobraz wiejski z wiatrakiem w tle. Fot. Autor
9 PRODUKCJA ROLNA
środowiska. W celu realizacji powyższych postulatów powstają Centra Technologiczne dotyczące
w całości Odnawialnych Źródeł Energii. Skupiają one naukowców, studentów, przedsiębiorców
oraz lokalne władze. Przykładem są projekty, gdzie lokalne, często niewielkie firmy dzięki
współpracy ze sferą nauki mogę tam
testować nowoczesne rozwiązania.
Poniżej kilka przykładowych
projektów realizowanych dzięki
współpracy studentów, naukowców,
przedsiębiorców oraz samorządu:
„1000 czystych gospodarstw
domowych” – projekt mający na celu
ograniczenie zużycia energii w
gospodarstwach domowych.
Realizowany dzięki współpracy trzech
regionalnych firm z branży IT, które
udostępniły do testowania kilka rodzajów
aplikacji oraz urządzeń mających na celu
mierzenie zużywanej energii w
gospodarstwach. Następnie naukowcy wraz ze studentami Uniwersytetu porównali wyniki badań
pochodzących z różnych gospodarstw. Rezultaty ich pracy pokazały, że mieszkańcy domów,
w których przeprowadzano eksperymenty, poprzez zmianę swoich zwyczajów w podejściu do
używania energii mogliby średnio ograniczyć jej zużycie aż o 30%. Realizacja projektu była
możliwa dzięki wsparciu finansowym urzędu miasta Groningen w wysokości 110 tys. Euro. Miasto
wsparło ten projekt ponieważ ma ambicję zdecydowanego ograniczenia dwutlenku węgla do 2035
roku. Ponadto władze samorządowe uważają, że projekt wpłynie stymulująco na rozwój ekonomii,
doprowadzi do wzrostu zatrudnienia oraz wzmocni postrzeganie Groningen jako miasta
przyjaznego innowacyjnym projektom oraz nowoczesnym rozwiązaniom.
„Energia dla Grunneger” jest to projekt, którego głównym celem jest uniezależnienie się
lokalnej społeczności od dostawców energii dzięki zastosowaniu odnawialnych źródeł energii.
Celem projektu jest doradztwo oraz pomoc mieszkańcom w przekształcaniu swoich gospodarstw
tak, aby stawały się one samowystarczalne. W tym celu powołano Lokalną Grupę Energetyczną
działającą w prowincji Groningen. Grupa działą na zasadach kooperatywy. Jej członkiem może
zostać każdy. Jej fachowe działanie wsparte jest wiedzą specjalistów z zakresu Odnawialnych
Źródeł Energii. Zyski z działalności Grupy są reinwestowane w kolejne lokalne projekty. Firma
skupia się na zastosowaniu paneli solarnych oraz
energii termalnej.
“Zrównoważony system komunikacji” – projekt
badający możliwość korzystania ze środków transport
poruszających się w 100% dzięki zastosowaniu
nowoczesnych, przyjaznych środowisku rozwiązań.
Jednym z pomysów jest zastosowanie paneli
słonecznych lub fotowoltaicznych na dachu samochodu,
Produkcja rolna oraz oddolne inicjatywy w Holandii
10 PRODUKCJA ROLNA
co pozwoli wykorzystać energię słoneczną do poruszania się w trasie. Ponadto pozyskana
energia mogłaby być także wykorzystywana do innych urządzeń domowych w momencie kiedy
samochód nie byłby używany.
„Energetyczna Stodoła” to projekt bezpośrednio powiązany z Parkiem Technologicznym
EnTranCe. Celem projektu było zbudowanie na terenie Parku stodoły ze słomy, która będzie
miejscem organizacji wystaw, konferencji, szkoleń oraz innych wydarzeń. Konstrukcja jest
uznawana za bardzo trwałą i wytrzymałą. W projekt zaangażowani byli naukowcy którzy wraz ze
studentami zaprojektowali konstrukcje,
tak aby spełniała ona wymagane kryteria.
Wybudowana stodoła służy jako przykład
dla rolników, którzy chcieliby zbudować
taką konstrukcję w swoim gospodarstwie.
Co z Lokalnymi Grupami
Działania oraz programem Leader?
Lokalne Grupy Działania w Holandii mają
już ponad dwudziestoletnią tradycję.
Obecnie jest ich 20, a swoim obszarem
obejmują 60% obszarów wiejskich. W
założeniu funkcjonują całkiem podobnie
do polskich LGD. Mają na celu
rozwiązywanie problemów dotyczących
obszarów wiejskich, aktywizację społeczności lokalnych oraz podnoszenie jakości życia na
obszarach wiejskich. W praktyce wygląda to trochę inaczej. Dlaczego? Po pierwsze ponieważ
problemy są tam trochę inne: walka z bezrobociem, które wynosi 7% i jest uznawane za duże,
próba radzenia sobie ze starzeniem się społeczeństwa oraz młodzieżą, która od obszarów
wiejskich woli duże miasta. Najważniejsze cele ogólne holenderskich LGD to: Ludzie, Ziemia oraz
Zysk.
Produkcja rolna oraz oddolne inicjatywy w Holandii
11 PRODUKCJA ROLNA
Zachodzi spora dywersyfikacja środków przeznaczonych na realizację poszczególnych
działań, projektów realizowanych przez Lokalne Grupy Działania. Środki unijne to zaledwie 25%
całości. Kolejne 25% to fundusze z lokalnych gmin oraz spółek wodnych, które w Holandii
odgrywają znaczącą rolę. Co z pozostałymi 50%? Są to środki prywatne pochodzące od
sponsorów, którymi są zarówno lokalne przedsiębiorstwa jak i indywidualni mieszkańcy. I tak na
budowę sportowej areny ze środków prywatnych zebrano ponad 100 tysięcy Euro. A to dlatego,
że jak tłumaczyła nam menedżer Lokalnej Grupy Działania Salland — Pani Marille, jeśli znajdą
się środki prywatne na pokrycie kosztów jakiegoś działania, to znaczy, że jest rzeczywista chęć
zrobienia czegoś wynikająca z realnych potrzeb mieszkańców. Tym samym minimalizujemy
ryzyko marnowania publicznych środków. Drugą istotną różnicą pomiędzy polskimi
a holenderskimi lokalnymi grupami działania jest funkcjonowanie biura. W holenderskich LGD
pracuje jedna, czasem dwie osoby – przeważnie nie na cały etat. Głównym zadaniem
pracowników jest komunikacja z mieszkańcami, odpowiadanie na pytania dotyczące możliwości
jakie stwarza program LEADER oraz animacja lokalnych społeczności. Jednak o podjęciu
jakiegoś działania decydują sami mieszkańcy. Poniżej przykłady zrealizowanych, działań
inwestycji na terenie LGD Salland w latach 2007-2014
1) Budowa wielofunkcyjnego obiektu sportowego służącego młodzieży oraz dorosłym
2) Projekt polegający na zwiększeniu udziału Odnawialnych Źródeł Energii w gospodarstwach
rolnych. W jego wyniku w 45 gospodarstwach rolnych zainstalowano panele fotowoltaiczne
3) Wsparcie lokalnych „Zagród Edukacyjnych” poprzez projekt współpracy ze szkołami.
Działanie polegało na organizacji cotygodniowych zajęć lekcyjnych na terenie gospodarstw
rolnych. Uczniowie nabywali przede wszystkim praktyczną wiedzę z zakresu: biologii,
geografii, fizyki, matematyki itd.
4) Wdrożenie systemu komputerowego pomagającego w leczeniu osób starszych.
Ze względu na problem starzenia się społeczeństwa, braku miejsc w domu starców oraz
braku opieki ze strony dzieci, które opuściły rodzinny dom stworzono aplikację, zawierającą
bazę danych o chorobie oraz aktualnych informacjach na temat stanu zdrowia pacjentów
5) Powstanie stowarzyszenia, które udziela w szkołach lekcji muzyki. Z powodu cięć
w budżecie, władze zdecydowały na usunięcie lekcji muzyki z obowiązkowego kanonu
nauczania. Aby nie pozbawiać dzieci
możliwości rozwijania talentów
muzycznych członkowie lokalnej
orkiestry zdecydowali się na
udzielanie lekcji muzyki w szkołach.
Najzdolniejsi uczniowie mogli
spróbować swoich sił w orkiestrze.
W latach 2007-2014 Lokalna Grupa
Działania Salland, na terenach której
zamieszkiwało ponad 100 tys. ludzi miała
do dyspozycji 1,8 mln euro ze środków
programu Leader. Natomiast zrealizowane w tym okresie inwestycje sięgnęły kwoty 5 mln euro.
Natomiast w obecnej perspektywie (2014-2020) Lokalna Grupa Działania Salland będzie miała
Produkcja rolna oraz oddolne inicjatywy w Holandii
12 PRODUKCJA ROLNA
do dyspozycji 1 mln euro z programu Leader. Na pozostałą sumę w wysokości 2,5 mln euro
składają się środki prywatne 1,5 mln euro, fundusze prowincji 500 tys. euro oraz środki
pochodzące ze spółek wodnych także wynoszące 500 tys. euro. Łącznie będzie to więc 3,5 mln
euro.
Wszystkie Lokalne Grupy Działania w Holandii mają jeden wspólny sekretariat, który jest
odpowiedzialny za administracyjne oraz finansowe sprawy i mieści się w Utrechcie. Pomimo tego
osoby związane z Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Programem Leader podkreślały
zbyt dużą zawiłość procedur, biurokrację oraz nieproporcjonalnie duże środki na obsługę
projektów w stosunku do zrealizowanych rezultatów. Poniżej kilka przykładów zrealizowanych
działań przez Lokalną Grupę Salland.
Jednym głównych celów Lokalnych Grup Działania jest aktywizacja społeczna. W tym celu
LGD organizuje spotkania z mieszkańcami, podczas których mogą oni wyrazić swoje potrzeby.
Ponadto od czasu do czasu organizowane są spotkania integracyjne, gdzie mieszkańcy mogą
wspólnie coś zrobić (np. wyrób ciasteczek, prace rękodzielnicze itd.) Pracownicy Lokalnej Grupy
Działania starają się także animować pewne działania, takie jak np. wspólne sprzątanie lasu,
budowa toru z przeszkodami, pielęgnacja zieleni itd. Podobnie jak w Polsce mieszkańcy biorą
udział w przygotowywaniu Lokalnej Strategii Rozwoju.
Produkcja rolna oraz oddolne inicjatywy w Holandii
13 PRODUKCJA ROLNA
Innowacyjne rozwiązania w doświetlaniu
upraw szklarniowych
Opracował: Paweł Pruszek; CDR Brwinów
W miesiącach wiosenno-letnich wzrost i rozwój roślin w naszym kraju przebiega
w warunkach dostatecznej intensywności światła. Z kolei jesienią oraz wczesną wiosną
(od września do marca) występuje jego deficyt. W wielu badaniach wykazano, że istnieje
silna liniowa zależność między dostępnością światła a spadkiem plonu uprawianych
roślin.
Niedostateczna ilość światła powoduje nie tylko spowolnienie procesu wzrostu (wolne tempo
fotosyntezy), ale również niekorzystnie wpływa na rozwój roślin — nadmiernie wydłużone, wiotkie
łodygi, zmniejszona ilość chlorofilu w tkankach. W słabo wykształconych chloroplastach
zmniejszona jest intensywność fotosyntezy, nawet przy późniejszej dostępności światła. Może to
prowadzić do ograniczenia produktywności roślin.
Rodzaje lamp
Do doświetlania asymilacyjnego, dla uzupełnienia promieniowania słonecznego, stosuje się
lampy o dużej mocy. Ze względu na wysoki koszt, zabieg ten jest ekonomicznie uzasadniony
tylko w przypadku rozsad i wybranych gatunków roślin. Z kolei, ingerencja w zakresie długości
dnia, w celu regulowania terminu kwitnienia, owocowania, a także sterowania okresem
spoczynku zimowego nie wymaga dużego natężenia oświetlenia i mocy zainstalowanych lamp.
Przy wyborze lamp należy kierować się nie tylko ich skutecznością świetlną (czyli
stosunkiem strumienia światła do pobieranej przez lampę mocy elektrycznej), ale również
składem spektralnym światła, jakie wytwarzają.
Z dostępnych na rynku źródeł światła można wyróżnić następujące:
Lampy żarowe. Ze względu na emisję światła głównie w zakresie większych długości fali,
intensywne nagrzewanie, małą skuteczność świetlną (8–18 lm/W zainstalowanej mocy) są
rzadko wykorzystywane do doświetlania roślin w szklarni. Można ich użyć do doświetlania
fotoperiodycznego.
Lampy fluorescencyjne (świetlówki). W zależności od barwy luminoforu, można uzyskać
światło o żądanej długości fali. Jednak, z powodu małej skuteczności świetlnej (30–50 lm/W),
konieczności łączenia w specjalne agregaty, a tym samym ograniczania dostępu naturalnego
światła do roślin, również i te lampy są rzadko spotykane w uprawach szklarniowych. Można je
stosować przy produkcji rozsady w pomieszczeniu sztucznie oświetlanym lub też w szklarni,
w której zainstalowany jest mechanizm do ich przesuwania. Mogą być użyte zarówno do
doświetlania fotoperiodycznego, jak i asymilacyjnego.
uprawy czy warunków klimatycznych.
Lampy rtęciowe lub rtęciowo-żarowe. Charakteryzują się skutecznością świetlną
w granicach od 17–23 lm/W (lampy rtęciowe) do 35–55 lm/W (rtęciowo-żarowe). W praktyce
mają ograniczone zastosowanie, bowiem mała skuteczność świetlna implikuje konieczność ich
gęstego montażu w szklarni. Na przykład jedna lampa 400W wystarcza do oświetlenia jednego
metra kwadratowego powierzchni uprawy. Lampy te są jednak tańsze od sodowych. Powinny być
umieszczane od 60–80 cm (250 W) do 120–150 cm (400 W) nad wierzchołkami roślin.
14 PRODUKCJA ROLNA
Innowacyjne rozwiązania w doświetlaniu upraw szklarniowych
Lampy sodowe (nisko- i wysokoprężne). Są najczęściej stosowane w produkcji
szklarniowej, bowiem ich skuteczność świetlna wynosi od 90–135 lm/W (lampy sodowe
niskoprężne) do 110–140 lm/W (lampy wysokoprężne). Ekstremum emitowanego światła
przypada na długość fal 550–630 nm (barwa żółta).
Technologia LED
Zjawisko elektroluminescencji będące podstawą działania diod LED (Light-Emitting Diode)
zostało zaobserwowane w 1907 r. przez H.J.Rounda. Jednak naprawdę dynamiczny rozwój
technologii LED nastąpił dopiero w ostatnich latach i sprawił, że stosowane dotychczas lampy
sodowe i fluoroscencyjne
będą wypierane przez źródła
światła na nich oparte.
Od kilku lat prowadzone
SA intensywne badania nad
skutecznością doświetlania
roślin za pomocą diod LED.
W Polsce Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach prowadzi doświadczenie w zakresie
zastosowania lamp LED do doświetlania rozsady warzyw. SGGW w Warszawie prowadzi
doświadczenia porównawcze w zakresie użytkowania różnych typów doświetlania (w tym LED)
w uprawie ogórków. Wydział Biotechnologii i Ogrodnictwa Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie
prowadzi prace nad możliwością parametryzacji (programowania) emitowanego światła przy
zastosowaniu systemów LED.
Główne zalety LED-owego oświetlenia dla
szklarni to: długi okres eksploatacji, odporność
na wibracje i wilgoć, wysoka efektywność
energetyczna, szybki czas reakcji, idealne
dostosowanie spektrum koloru światła,
ograniczone wydzielanie ciepła, duża swoboda
w projektowaniu rozwiązań optycznych.
Zastosowanie LED-ów pozwala na 40-50%
oszczędność energii w porównaniu do
technologii konwencjonalnych. Efektywność
energetyczna modułu LED drugiej generacji to
2,7-2,7 umol/s/, podczas gdy w przypadku najlepszych lamp konwencjonalnych to 1,7-1,8 umol/
s/W.
LED-y mogą być wykorzystywane zarówno do oświetlenia górnego, jak i do stosowania
paneli doświetlających umieszczanych między rzędami roślin. Rozmieszczenie źródeł światła
między roślinami pozwala na uzyskanie maksymalnej produktywności roślin.
15 PRODUKCJA ROLNA
Wzrost produkcji wynosi 15-30% w zależności od zastosowania jedno- lub dwupoziomowej
instalacji. Hybrydowa konfiguracja (lampy górne i międzyrzędowe) wykazuje dużą elastyczność
i zapewnia optymalna kontrole nad uprawą. Zastosowanie ”inteligentnych”, programowalnych
systemów sterowania pozwala na dostosowanie światła do wymagań roślin w określonej fazie
wzrostu, zagęszczenia uprawy czy warunków klimatycznych.
Szczególnie interesującą kwestią jest wpływ na fotosyntezę proporcji światła niebieskiego
i czerwonego na różnych etapach rozwoju roślin, stosowanie oświetlenia impulsowego, czy
znaczenie koloru zielonego, UV i dalekiej czerwieni dla roslin Odpowiedzi na te należą jednak
do przyszłości i wymagaja nowych badań i eksperymentów.
Literatura:
1. Technika doświetlania roślin, dr hab. Sławomir Kurpaska, Hasło Ogrodnicze, Numer
archiwalny: 07/2004.
2. Rola światła w zyciu roślin, dr inż. Gabriela Wyżgolik, materiały konferencyjne TSW 2016,
str. 15.
3. Doświetlanie tradycyjne, hybrydowe i diodowe w uprawie ogórków
w doświadczeniach na SGGW, dr inż. Katarzyna Kowalczyk, materiały konferencyjne TSW 2016,
str. 16
4. Zastosowanie lamp LED do doświetlania rozsady warzyw, dr hab. Jadwiga Treder,
materiały konferencyjne TSW 2016, str. 18.
5. Programowalne systemy doświetlania roslin bazujące na technologii LED, dr inż.
Wojciech Grzesiak, materiały konferencyjne TSW 2016, str. 19.
6. Doswietlanie upraw szklarniowych, Maciej Tadeusz Król, materiały konferencyjne TSW
2016, str. 20.
Innowacyjne rozwiązania w doświetlaniu upraw szklarniowych
16
Rybactwo to ważna gałąź gospodarki obejmująca pozyskiwanie ryb i innych zwierząt
wodnych, czyli rybołówstwo oraz ich hodowlę, czyli akwakulturę. Organizmy te wydobywa się lub
hoduje zarówno na morzach i oceanach, jak i w rzekach, jeziorach i innych akwenach, w celu ich
spożycia bądź dalszego przetworzenia. Rybołówstwo ma największe znaczenie społeczne w
krajach nie dysponujących odpowiednio rozległymi obszarami rolniczymi, a zwłaszcza w Islandii
(gdzie roczne połowy ryb w przeliczeniu na 1 mieszkańca dochodzą do 6 tys. kg), Norwegii, Chile
i Peru. Stosunkowo duże znaczenie ma ono również w Chinach, Tajlandii, Korei Południowej,
Japonii i Indonezji. Akwakultura zaś to domena krajów azjatyckich, głównie Chin, Indii
i Wietnamu.
Tab.1 Światowa produkcja ryb. Połowy i akwakultura mln ton
Zadziwia dynamika rozwoju branży. Tylko w latach 1980 – 1994 światowe połowy morskie
(łącznie z połowami w wodach słodkich) wzrosły do 110 mln ton, to jest o 52%. Dla porównania
zbiory zbóż ogółem zwiększyły się w tym czasie o 24 %, produkcja mięsa – o 47%, zaś
produkcja rolnicza ogółem (liczona w cenach stałych) – o 28 %. Co prawda później połowy
Rola rybactwa w gospodarce cz. 1
Autor: Leonard Cilak, W-MODR Olsztyn
ROW
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2012 2022
PRODUKCJA
ŚRÓDLĄDOWA
Połowy
Akwakultura
Ogółem śródlądowa
8,6
25,2
33,8
9,4
26,8
36,2
9,8
28,7
38,5
10,1
29,9
40,0
10,3
32,4
42,7
10,5
34,3
44,8
11,6
41,9
53,5
MORSKA
Połowy
Akwakultura
Ogółem morska
OGÓŁEM POŁOWY
OGÓŁEM AKWAKULTURA
OGÓŁEM PRODUKCJA
83,8
16,7
100,5
92,4
41,9
134,3
82,7
17,5
100,1
92,1
44,3
136,4
80,0
18,6
98,6
89,7
47,4
137,1
80,7
20,0
100,7
90,8
49,9
140,7
79,9
20,5
100,4
90,2
52,9
143,1
79,6
21,4
101,0
90,1
55,7
145,8
79,7
24,7
104,4
91,3
66,6
157,9
95,5
99,3
194,8
ZAGOSPODAROWANIE
Spożycie
Inne cele
Populacja ludności mld
Spożycie na osobę kg
104,4
29,8
6,4
16,2
107,3
29,1
6,5
16,5
110,7
26,3
6,5
16,5
117,3
23,4
6,7
17,6
120,9
22,2
6,8
17,9
123,7
22,1
6,8
18,1
136,2
21,7
7,1
19,2
22,4
17
ustabilizowały się, ale na niespotykana dotychczas skalę rozwijała się. akwakultura. Wystarczy
dodać, że spożycie ryb hodowlanych wzrosło w latach 1970-2012 z 0,7 do 8,2 kg na
statystycznego mieszkańca Ziemi. Jest to wzrost o 6,6 % rocznie. Ogólne spożycie ryb wzrosło
z 9,9 kg w 1960 r. do 19,2 kg w 2012r.
Z powyższych danych wynika, że w światowym bilansie żywności zwiększa się udział
produktów pochodzenia rybackiego. To dobry prognostyk, gdyż według najnowszych
przewidywań do 2050 roku liczba ludności ma wzrosnąć do 9 miliardów a światowe
zapotrzebowanie na żywność o 70 procent. Rolnictwo jest bardzo energochłonne i wydaje się,
że osiągnęło kres swoich możliwości, zwłaszcza z powodu niedostatku wody
i gruntów pod uprawę. Warto dodać, że na przykład do wyprodukowania 1 kilograma ziarna
potrzeba 100 litrów wody. Natomiast do uzyskania tej samej ilości mięsa zużywa się jej od 2000
do 3000 litrów.
WYMIAR SPOŁECZNO – KULTUROWY
Zawód rybaka zawsze cieszył się zainteresowaniem i estymą społeczeństwa. Jeszcze przed
paru laty odłowy niewodowe ryb na Mazurach – zwłaszcza pod lodem – gromadziły rzesze
okolicznych mieszkańców. Zjawisko to znajduje szczególny wyraz u naszych południowych
sąsiadów, gdzie niektóre etapy prac są prezentowane zagranicznym turystom jako swego
rodzaju atrakcja. Odłowy są uważane przez miejscowe społeczeństwo za święto i celebrowane
bardzo uroczyście z orkiestrą oraz obficie zastawionym bufetem. Na takie uroczystości zjeżdżają
się licznie fotoreporterzy, aby nakręcić film bądź zrobić reportaż o romantycznej i „pachnącej
przygodą” pracy rybaków oraz ciągną nieprzebrane wycieczki uczniów i przedszkolaków.
Rybacy w Czechach cieszą się takim prestiżem, że mieszkańcy wsi i osad nad stawami witają ich
kołaczem, piwem a często także śliwowicą własnego wyrobu. Rodzice chętnie posyłają swoje
pociechy (nie wyłączając płci pięknej) do szkół
o profilu rybackim. W czasach Polski Ludowej ciężka i pożyteczna praca rybaka była
doceniana i uhonorowana przez wydanie monety i banknotu o nominałach 5 i 50 zł. W panteonie
najbardziej szanowanych zawodów - rybak znalazł się na trzecim miejscu, za górnikiem
i stoczniowcem a polska flotylla rybacka była światową potęgą, obecną na wszystkich łowiskach.
Czerpane korzyści z gospodarki rybackiej są podstawowym bądź ważnym źródłem
utrzymania wielu krajów Czarnej Afryki, Azji i Oceanii. W Europie z rybactwa i kreowanych
przez nie walorów żyją Islandczycy, Norwegowie oraz kraje śródziemnomorskie. Analogicznie
w Polsce – zwłaszcza na Pomorzu i województwie warmińsko-mazurskim ryby mogą i powinny
być motorem napędowym lokalnej gospodarki.
ROW
Rola rybactwa w gospodarce
18
PRODUKCJA ŚWIATOWA
Światowa produkcja ryb w 2012 roku wyniosła około 160 mln ton i zajmuje pierwsze
miejsce wśród innych rodzajów mięsa (tab.1 ). Produkcja (połowy i akwakultura)
światowa ryb stanowiła w 2012 r. 270% wołowiny
i cielęciny, 148% wieprzowiny oraz 165% mięsa drobiowego. Jednak, w odróżnieniu od
nich, nie potrzebuje dodatkowego areału ziemi do wytworzenia paszy. Pozwala to
biednym krajom o małym lub nieurodzajnym terytorium na spożywanie białka
zwierzęcego w swej racji pokarmowej.
Tab. 2. Produkcja mięsa zwierząt stałocieplnych i ryb na świecie w latach 2002-2012
(mln ton)
źródło: FAO, U.S. Department of Agriculture, Foreign Agricultural Service, Livestock and Poultry: World Markets and Trade, annual. Dla przejrzystości narracji w tab. celowo pominięto produkcję mięsa indyków i baraniny. Wielkości te wynoszą ok. 10 mln ton dla każdego rodzaju mięsa i są praktycznie niezmienne, a mięso tych zwierząt ma lokalne znaczenie.
Interesująco przedstawia się zestawienie krajów o najwyższej ilości pozyskiwanych ryb
(tab.3). Rozpatrując bezwzględne ilości, niekwestionowanym liderem są Chiny (57,3 mln ton).
Ich produkcja w latach 2002-2012 niemal się podwoiła Kolejne miejsca zajmuje Peru (9,8 mln.
ton). Trzecie miejsce przypada Indiom (9,1 mln ton).
Uwzględniając połowy na głowę statystycznego mieszkańca na pierwsze, niekwestionowane
miejsce wysuwa się Norwegia (ponad 696 kg per capita). Polska zajmuje dalekie miejsce
w rankingu z rezultatem ok.5,5 kg. Można zauważyć, że jest to wskaźnik prawie czterokrotnie
niższy od średniej światowej (19,2 kg).
ROW
Wyszczególnienie 2002 2008 2009 2010 2012
Wołowina i cielęcina 57,9 65,2 58,5 56,8 58,5
Wieprzowina 94,2 104,0 106,1 107,0 112,0
Drób 73,9 91,9 93,7 95,7 89,3
Ryby 132,8 142,3 145,1 148, 0 157,9
- w tym kg )na 1
mieszkańca) 16,1 16,5 17,1 17,2 19,2
Rola rybactwa w gospodarce
19 ROW
Tab.3 Produkcja ryb wybranych krajów – czołowa 11 + Polska
źródło: obliczenia własne, Wikipedia, FAO SOFIA 2014
Według raportu opublikowanego przez Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw
Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), akwakultura jest najszybciej rosnącym źródłem białka
zwierzęcego, a obecnie stanowi źródło blisko połowy wszystkich ryb spożywanych na świecie.
Światowa produkcja ryb, a także bezkręgowców, glonów i roślin naczyniowych
systematycznie wzrasta, przyjmuje się, iż światowa akwakultura produkuje obecnie ok. 67 mln
ton organizmów wodnych. Ponad 60 % produkcji pochodzi z Azji, gdzie w oszałamiającym
tempie rozwija się akwakultura, szczególnie słodkowodna. Przykładem dynamiki azjatyckiej
akwakultury jest panga, która w 2000 roku była praktycznie nieznaną rybą na rynku europejskim,
a w roku 2007 rynki unijne importowały już ok. 126 tys. ton. W produkcji światowej
systematycznie zmniejsza się udział ryb morskich na rzecz organizmów słodkowodnych,
produkowanych w akwakulturze.
Kraj
2012
mln ton
Udział w świecie %
kg na 1 mieszkańca
Świat
Chiny
Peru
Indie
Indonezja
USA
Rosja
Japonia
Chile
Norwegia
Tajlandia
Filipiny
Polska
157,9
57,3
9,8
9,1
8,9
5,5
4,3
4,2
3,6
3,5
3,1
2,9
0,2
100
36,1
7,0
5,8
5,6
3,5
2,7
2,7
2,3
2,2
1,9
1,8
0,1
19,2
36,5
250,7
6,6
28,2
15,7
26,2
39,4
243
697
55,4
35,5
5,5
Rola rybactwa w gospodarce
20
ZAPOTRZEBOWANIE ŚWIATOWE I ROLA AKWAKULTURY
Przy kurczących się zasobach ryb morskich i przewidywanym wzroście populacji ludności coraz większego znaczenia nabiera akwakultura. Przewiduje się dynamiczny rozwój tej branży w kolejnych latach. (tab.4 ).
Szybko rozwijająca się hodowla stworzeń wodnych przyczyniła się do zmniejszenia nędzy i zwiększenia bezpieczeństwa żywnościowego w wielu regionach świata, choć w różnych regionach i krajach istnieją różnice w wielkości produkcji, doborze gatunków i systemów hodowli.
Ryby są ponadto ważnym składnikiem diety krajów Azji południowo-wschodniej, na przykład
Kambodży stanowią 79% , zaś Bangladeszu, Laosu, Indonezji, Filipin 50% spożywanego białka
zwierzęcego. Warto zauważyć, że spożycie wszystkich rodzajów mięsa w tych krajach zawiera
się w przedziale 3-5 kg na osobę rocznie. Widzimy więc, że ryby są największym a często
jedynym źródłem białka zwierzęcego dla ubogich.
Dominujący w tym sektorze region Azji i Pacyfiku zapewnił w 2012 r. 89,1 proc. światowej
produkcji, bo na same Chiny przypadło 62,3 procent a z 15 wiodących regionów hodowlanych,
jedenaście było w tym kraju. Chiny będące największym na świecie producentem karpi,
dołączyły do Tajlandii, Wietnamu, Indonezji i Indii w oferowaniu krewetek. Z kolei Chile
i Norwegia przodują w hodowli łososi.
Do 2020 r. ponad połowa światowego spożycia ryb będzie pochodzić z hodowli, czyli
akwakultury. Globalna produkcja ryb z hodowli wzrosła o 100 proc. w ciągu 8 lat, z 32,4 mln ton
w 2000 r. do 66,9 mln w 2012 r. Wartość ryb z hodowli, bez roślin, oszacowano na 144,4 mld
dolarów w 2012 r. Wliczając ryby paszowe (66,6 mln ton o wartości 137,7 mld), algi (23,8 mln ton
o wartości 6,4 mld) i inne ryby nie konsumpcyjne (22,4 mln ton o wartości 220 mln) wartość
akwakultury przekroczyła w 2012 r, 288 mld USD.
Tab. 4 Światowe zapotrzebowanie na ryby
źródło: Keynote Presention WAS, June 1991, za Claes Kiaer Mathiesen Danaq Consult Ltd,
ROW
Rok Zaludnienie
mld
Potrzeby
mln ton Rybołówstwo Akwakultura
1990
2000
2010
2025
5,4
6,3
7,2
8,5
95,6
120
137
162
84,6
85
85
85
11
35
52
77
Rola rybactwa w gospodarce
21 EKONOMIKA ROLNICTWA
Polscy rolnicy są coraz bardziej zainteresowani prowadzeniem produkcji żywności w celu jej
sprzedaży konsumentom na rynkach lokalnych. Świadczy o tym stale wzrastająca liczba
podmiotów rozpoczynających taką działalność. Ponadto rolnicy coraz częściej chcą prowadzić tą
działalność zgodnie z wymaganiami i zasadami regulującymi jej prowadzenie w zakresie
rejestracji i wymagań weterynaryjnych. Polscy konsumenci natomiast są zainteresowani
możliwością zakupu świeżej żywności pochodzenia zwierzęcego, produkowanej w danym rejonie
przez lokalnych rolników, gdzie nie ma długich łańcuchów dostaw i pośredników. Konsument
oczekuje także, że kupowana przez niego żywność w tym nieprzetworzona, nie spowoduje
w jego organizmie żadnego uszczerbku zdrowotnego. Dlatego producenci żywności, w tym
produkujący surowce rolnicze stoją przed coraz to wyższymi wymaganiami dotyczącymi jakości
i bezpieczeństwa żywności. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom producentów rolnych dnia
26.10.2015 r. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi opublikowało rozporządzenie z dnia 30
września 2015r. w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji produktów pochodzenia
zwierzęcego przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej. Rozporządzenie to weszło w życie
z dniem 1 stycznia 2016 r. uchylając w tym dniu obowiązujące w tym zakresie przepisy
rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 grudnia 2006 r. w sprawie wymagań
weterynaryjnych przy produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do
sprzedaży bezpośredniej. Wchodzące w życie rozporządzenie podobnie jak poprzednie określa:
wymagania weterynaryjne, jakie powinny być spełnione przy produkcji produktów
pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej i przez takie
produkty;
wielkość, zakres i obszar produkcji produktów,
wymagania weterynaryjne dla miejsc prowadzenia sprzedaży bezpośredniej.
Co dopuszcza do sprzedaży bezpośredniej nowe prawo:
1. Tusze lub podroby, pozyskane z drobiu poddanego ubojowi w gospodarstwie rolnym,
w przypadku gdy roczna produkcja w tym gospodarstwie nie przekracza: 2500 sztuk
indyków, 10000 sztuk innych gatunków drobiu.
2. Tusze lub podroby z zajęczaków poddanych ubojowi w gospodarstwie rolnym,
w przypadku gdy roczna produkcja w gospodarstwie nie przekracza 5000 sztuk.
Ubój w gospodarstwie w przypadku drobiu i zajęczaków należy przeprowadzić zgodnie
z przepisami o ochronie oraz przepisami o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu
chorób zakaźnych zwierzą
3. Tusze lub podroby, pozyskane przez koło łowieckie Polskiego Związku Łowieckiego
będące dzierżawcą obwodu łowieckiego albo ośrodek hodowli zwierzyny prowadzony
Nowe zasady sprzedaży bezpośredniej
nieprzetworzonych produktów zwierzęcych
obowiązujące od stycznia 2016 roku
Autor: Barbara Sałata; CDR O/Radom
22 EKONOMIKA ROLNICTWA
przez zarządcę obwodu łowieckiego z: grubej zwierzyny łownej skórowanej albo
nieoskórowanej, z drobnej zwierzyny łownej patroszonej albo niewypatroszonej lub
opierzonej albo nieopierzonej, lub oskórowanej albo nieoskórowanej - po odstrzale
wykonanym zgodnie z przepisami prawa łowieckiego.
4.Produkty rybołówstwa, pozyskane przez uprawnionego do rybactwa w rozumieniu
przepisów o rybactwie śródlądowym lub przez wykonującego rybołówstwo morskie
w rozumieniu przepisów o rybołówstwie: żywe lub uśmiercone i:
- niepoddane czynnościom naruszającym ich pierwotną budowę anatomiczną,
- poddane czynnościom wykrwawiania, odgławiania, usuwania płetw lub patroszenia.
5. Żywe ślimaki lądowe (gatunki: Helix pomatia, Cornu aspersum aspersum, Cornu aspersum
maxima, Helix lucorum; gatunki z rodziny Achatinidae).
6. Mleko surowe, siarę, surową śmietanę, pozyskane w gospodarstwie produkcji mleka.
7. Jaja pozyskane od drobiu lub ptaków bezgrzebieniowych.
8. Produkty pszczele nieprzetworzone: miód, pyłek pszczeli, pierzgę, mleczko pszczele.
Do sprzedaży bezpośredniej dopuszcza się wyłącznie produkty wyprodukowane z własnych
surowców przez podmiot prowadzący produkcję produktów pochodzenia zwierzęcego do
sprzedaży bezpośredniej.
W jaki sposób można sprzedawać powyższe produkty?
1.Tusze lub podroby z drobiu; tusze lub podroby z zajęczaków oraz żywe ślimaki lądowe
będzie można sprzedać konsumentowi końcowemu w miejscu produkcji, na targowiskach,
z obiektów lub urządzeń ruchomych lub tymczasowych, w tym ze specjalistycznych środków
transportu, znajdujących się na terenie miejsc, w których odbywa się produkcja tych produktów,
na terenie targowisk lub poza nimi. Wymienione produkty można sprzedawać także
sprzedawcom detalicznym, którzy sprzedadzą je tylko klientowi końcowemu.
2. Powyższe zasady stosuje się także wobec tusz lub podrobów, pozyskanych przez koło
łowieckie Polskiego Związku Łowieckiego. Dodatkowo mogą być one sprzedawane na terenie
obwodu łowieckiego dzierżawionego przez koło łowieckie Polskiego Związku Łowieckiego albo
zarządzanego przez ośrodek hodowli zwierzyny.
3. Produkty rybołówstwa można sprzedawać konsumentowi końcowemu w miejscach,
w których odbywa się produkcja tych produktów, w tym znajdujących się na terenie
gospodarstwa rybackiego lub gospodarstwa rolnego, lub ze statków, z wyłączeniem statków
zamrażalni i statków przetwórni, na targowiskach, lub z obiektów lub urządzeń ruchomych lub
tymczasowych, w tym ze specjalistycznych środków transportu, znajdujących się na terenie
miejsc, w których odbywa się produkcja tych produktów, na terenie targowisk lub poza nimi.
Sprzedaż może być prowadzona także do zakładów prowadzących handel detaliczny
bezpośrednio zaopatrujących konsumenta końcowego.
4. Mleko surowe, siarę, surową śmietanę rolnik może sprzedać konsumentowi końcowemu:
na terenie gospodarstwa produkcji mleka, na targowiskach, lub z obiektów lub urządzeń
ruchomych lub tymczasowych, w tym ze specjalistycznych środków transportu, znajdujących się
na terenie gospodarstwa produkcji mleka, na terenie targowisk lub poza nimi, z urządzeń
dystrybucyjnych do sprzedaży żywności, w przypadku mleka surowego, siary i surowej
śmietany, znajdujących się na terenie miejsc, w których odbywa się produkcja tych produktów,
Nowe zasady sprzedaży bezpośredniej
23 EKONOMIKA ROLNICTWA
na terenie targowisk lub poza nimi. Wymienione surowce można sprzedawać również do
zakładów prowadzących handel detaliczny bezpośrednio zaopatrujących konsumenta
końcowego.
5. Jaja od drobiu lub ptaków bezgrzebieniowych można sprzedać konsumentowi
końcowemu: w miejscach, w których odbywa się produkcja tych produktów, w tym znajdujących
się na terenie gospodarstwa rolnego, na targowiskach, lub z obiektów lub urządzeń ruchomych
lub tymczasowych, w tym ze specjalistycznych środków transportu, znajdujących się na terenie
miejsc, w których odbywa się produkcja tych produktów, na terenie targowisk lub poza nimi, oraz
z urządzeń dystrybucyjnych do sprzedaży żywności, znajdujących na terenie miejsc, w których
odbywa się produkcja tych produktów, na terenie targowisk lub poza nimi. Jaja od drobiu lub
ptaków bezgrzebieniowych rolnik może sprzedać także do zakładów prowadzących handel
detaliczny bezpośrednio zaopatrujących konsumenta końcowego.
6. Produkty pszczele nieprzetworzone, które mogą być sprzedawane konsumentowi
końcowemu w miejscach, w których odbywa się produkcja tych produktów, w tym znajdujących
się na terenie gospodarstwa rolnego lub pasieki, na targowiskach, z urządzeń dystrybucyjnych
do sprzedaży żywności oraz ze specjalistycznych środków transportu, obiektów lub urządzeń
ruchomych lub tymczasowych w miejscach, w których odbywa się produkcja tych produktów,
w tym znajdujących się na terenie gospodarstwa rolnego, pasieki, na targowiskach, na terenie
targowisk lub poza nimi. Produkty pszczele nieprzetworzone można sprzedać do zakładów
prowadzących handel detaliczny bezpośrednio zaopatrujących konsumenta końcowego.
Gdzie można prowadzić sprzedaż bezpośrednią:
Sprzedaż bezpośrednia produktów pochodzenia
zwierzęcego, opisanych powyżej, może być prowadzona na
obszarze: województwa, w którym odbywa się produkcja
tych produktów, lub na obszarze sąsiadujących z nim
województw. Jeśli chcemy rozszerzyć sprzedaż na obszar
innych województw, to taka sprzedaż będzie możliwa jedynie
podczas imprez okolicznościowych, w szczególności
wystaw, festynów, targów lub kiermaszy, organizowanych
w celu promocji tych produktów. Tu warunkiem jest
przekazanie powiatowemu lekarzowi weterynarii (właściwemu ze względu na miejsce
sprzedaży), co najmniej na siedem dni przed dniem rozpoczęcia, pisemnej informacji
zawierającej: imię i nazwisko/nazwę podmiotu oraz adres producenta, dane dotyczące miejsca i
okresu, w których będzie prowadzona sprzedaż.
Sprzedaż surowców wyprodukowanych przez podmiot prowadzący działalność w zakresie
produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej
może być dokonywana przez inny podmiot prowadzący taką działalność, jeżeli zakłady
prowadzone przez te podmioty zostały wpisane do rejestru zakładów nadzorowanych przez
Inspekcję Weterynaryjną w tym samym powiecie. Podmiot prowadzący sprzedaż posiada
w miejscu sprzedaży: imienne upoważnienie do prowadzenia sprzedaży udzielone mu przez
podmiot, który wyprodukował produkty pochodzenia zwierzęcego, kopię decyzji o wpisie
podmiotu, który wyprodukował produkty pochodzenia zwierzęcego do rejestru zakładów
Nowe zasady sprzedaży bezpośredniej
24 EKONOMIKA ROLNICTWA
prowadzących sprzedaż bezpośrednią tych produktów. Przy transporcie i sprzedaży produktów
zostały spełnione wymagania weterynaryjne określone w rozporządzeniu.
Ile można sprzedać :
Rozporządzenie określa szczegółowo ilości produktów dopuszczonych do sprzedaży
bezpośredniej. Wielkość produkcji produktów przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej
wynosi nie więcej niż:
- 50 sztuk tygodniowo - tusze indyków, wraz z podrobami z tych indyków;
- 500 sztuk tygodniowo - tusze gęsi, wraz z podrobami z tych gęsi;
- 200 sztuk tygodniowo - tusze innych gatunków drobiu wraz z podrobami z tego drobiu;
- 100 sztuk tygodniowo - tusze zajęczaków, wraz z podrobami z tych zajęczaków;
- 10000 kg rocznie - tusze grubej zwierzyny łownej, wraz z podrobami z tej zwierzyny;
- 10000 kg rocznie - tusze drobnej zwierzyny łownej, wraz z podrobami z tej zwierzyny;
- 1000 kg rocznie - żywe ślimaki lądowe;
- 1000 litrów tygodniowo - mleko surowe albo mleko surowe i siara;
- 200 litrów tygodniowo - surowa śmietana;
- 2450 sztuk tygodniowo - jaja od drobiu;
- 500 sztuk rocznie - jaja od ptaków bezgrzebieniowych.
Powiatowy lekarz weterynarii, na wniosek producenta, może wyrazić zgodę na
przekroczenie w danym tygodniu wielkości produkcji tych produktów pod warunkiem zachowania
rocznego limitu produkcji, który wynosi:
- 2500 sztuk - tusze indyków, wraz z podrobami;
- 10000 sztuk - tusze innych gatunków drobiu, wraz z podrobami;
- 5000 sztuk - tusze zajęczaków, wraz z podrobami;
- 52000 litrów - mleko surowe albo mleko surowe i siara;
- 10400 litrów - surowa śmietana;
- 127400 sztuk - jaja od drobiu.
Wymagania weterynaryjne, jakie powinny być spełnione przy produkcji produktów
pochodzenia zwierzęcego oraz wymagania weterynaryjne dla miejsc prowadzenia sprzedaży
bezpośredniej tych produktów określono w rozporządzeniu odrębnie dla poszczególnych grup
produktów. Dodatkowo w rozporządzeniu określono minimalne wymagania higieniczne jakie
musi spełnić podmiot, który uruchomi sprzedaż żywności pochodzenia zwierzęcego z obiektów
lub urządzeń ruchomych lub tymczasowych, w tym urządzeń dystrybucyjnych do sprzedaży
żywności (np. mlekomatów).
Wymagana ewidencja ilości sprzedawanych produktów.
Podmiot prowadzący działalność w zakresie produkcji i sprzedaży bezpośredniej produktów
nieprzetworzonych pochodzenia zwierzęcego prowadzi i przechowuje dokumentację,
zawierającą informacje o: ilości sprzedanych w danym miesiącu produktów wynikach czynności
sprawdzających. Dokumentację przechowuje się przez rok następujący po roku, w którym
została sporządzona, i udostępnia się na żądanie właściwego powiatowego lekarza weterynarii.
Obowiązek prowadzenia dokumentacji dotyczącej ilości sprzedawanych surowców
Nowe zasady sprzedaży bezpośredniej
25 EKONOMIKA ROLNICTWA
z dokładnością co do dnia, tygodnia, miesiąca. Określenie tego wymogu ma na celu
umożliwienie właściwego przeprowadzania kontroli podmiotów przez organy Inspekcji
Weterynaryjnej, w związku z limitami maksymalnej wielkości produkcji produktów
przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej określonymi w rozporządzeniu.
Podmioty prowadzące sprzedaż bezpośrednią powinny w miejscu sprzedaży, np. na
targowisku, dysponować kopią decyzji wydanej przez właściwego powiatowego lekarza
weterynarii, w której nadano im weterynaryjny numer identyfikacyjny, w tym celu, aby w razie
kontroli organów Inspekcji Weterynaryjnej przedstawić dowód, że uzyskali zgodę na
prowadzenie takiej działalności.
Nowe , obowiązujące od stycznia 2016 roku rozporządzenie wprowadza szereg ułatwień dla
rolników i pszczelarzy prowadzących sprzedaż bezpośrednią surowców pochodzenia
zwierzęcego. Do najbardziej istotnych należy zaliczyć:
- rozszerzenie katalogu produktów pochodzenia zwierzęcego dopuszczonych do sprzedaży
bezpośredniej o siarę, mrożone tusze drobiu, zajęczaków i zwierząt łownych, skórowane tusze
grubej zwierzyny łownej, patroszone tusze drobnej zwierzyny łownej, podroby drobiu,
zajęczaków i zwierząt łownych, ślimaka lądowego z gatunku Cornu aspersum maxima;
- wprowadzenie możliwości sprzedaży bezpośredniej jaj z gospodarstwa;
- podwyższenie limitów sprzedaży dla tusz gęsi z 50 na 500 sztuk tygodniowo, określenie
limitów dla produktów, dla których dotychczas ich nie ustanowiono (z wyłączeniem produktów
pszczelich nieprzetworzonych, produktów rybołówstwa), tj. dla tusz zwierząt łownych i żywych
ślimaków lądowych, określenie limitów dla nowododanych produktów pochodzenia zwierzęcego,
tj. siary;
- wprowadzenie możliwości przekroczenia wielkości sprzedaży bezpośredniej przez podmiot
w danym tygodniu, pod warunkiem uzyskania zgody właściwego powiatowego lekarza
weterynarii oraz zachowania rocznego limitu sprzedaży;
- określenie minimalnych wymagań higienicznych dla sprzedaży żywności pochodzenia
zwierzęcego z obiektów lub urządzeń ruchomych lub tymczasowych, w tym urządzeń
dystrybucyjnych do sprzedaży żywności (np. mlekomatów);
- zniesienie, pod pewnymi warunkami, ograniczenia dotyczącego obszaru sprzedaży
bezpośredniej w przypadku sprzedaży podczas wystaw, festynów, targów oraz kiermaszy
organizowanych w celu promocji tych produktów, tj. wprowadzenie możliwości sprzedaży
podczas takich imprez na terytorium całego kraju;
- wprowadzenie możliwości tzw. „sprzedaży zbiorczej”, tj. sprzedaży przez podmiot
prowadzący sprzedaż bezpośrednią produktów pochodzenia zwierzęcego wyprodukowanych
przez inny podmiot prowadzący taką działalność w tym samym powiecie, podczas wystaw,
festynów, targów oraz kiermaszy organizowanych w celu promocji tych produktów;
- mleko surowe, siarę i surową śmietanę przeznaczone do sprzedaży bezpośredniej można
sprzedawać konsumentom końcowym z opakowań zbiorczych lub w zamkniętych opakowaniach
jednostkowych. Sprzedaż produktów należy prowadzić z zachowaniem higienicznych warunków
i standardów bezpieczeństwa.
W zakresie wymagań formalnych działalność sprzedaży bezpośredniej produktów
pochodzenia zwierzęcego właściciel gospodarstwa rejestruje w Powiatowym Inspektoracie
Weterynarii właściwym ze względu na miejsce położenia gospodarstwa.
Nowe zasady sprzedaży bezpośredniej
26 EKONOMIKA ROLNICTWA
W przeszłości status rolnika jako przedsiębiorcy był zasadniczo odrzucany. Bazowano tutaj
na przepisach ustawy o swobodzie działalności gospodarczej wyłączającej swoje zastosowanie
m.in. do działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli
zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa. Obecnie poglądy w tym zakresie są podzielone .
W tym kontekście należy zauważyć, że w polskim systemie prawnym brak jednej, wspólnej
dla całego systemu definicji rolnika indywidualnego. Występuję tu zamieszanie terminologiczne,
z niezależnymi od siebie pojęciami, właściwymi dla jednego aktu prawnego, których interpretacja
systemowa została utrudniona przez ustawodawcę wykorzystywaniem równocześnie terminów
rolnik, rolnik indywidualny oraz producent rolny.
Dwiema fundamentalnymi gałęziami prawa są prawo publiczne i prawo prywatne.
W kontekście tego podziału nalży spojrzeć na definicje rolnika indywidualnego i jego status jako
przedsiębiorcy.
Gdy mamy do czynienia ze stosunkiem prawnej nadrzędności państwa i podporządkowania
obywatela, to wówczas mamy do czynienia z prawem publicznym . W sytuacji zaś, gdy pozycja
stron w ramach stosunku prawnego równa, wówczas mówimy o tzw. prawie prywatnym.
Ustalając status rolnika indywidualnego w zakresie prawa publicznego w pierwszej
kolejności należy się odwołać do definicji wprowadzonej do ustawy o kształtowaniu ustroju
rolnego (Dz.U. 2015 poz. 1433). Zgodnie z art. 4 ustawy „Za rolnika indywidualnego, o którym
mowa w art. 3 ust. 1 pkt 1, uważa się osobę fizyczną będącą właścicielem, użytkownikiem
wieczystym, samoistnym posiadaczem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych, których
łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300 ha, posiadającą kwalifikacje
rolnicze oraz co najmniej od 5 lat zamieszkałą w gminie, na obszarze której jest położona jedna
z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, i prowadzącą przez ten
okres osobiście to gospodarstwo.
Natomiast w art. 6 ust 1 Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (Dz.U. 1991 nr 7 poz. 24) definiuje rolnika jako pełnoletnią osobę fizyczną,
zamieszkującą i prowadzącą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, osobiście i na własny
rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym
również w ramach grupy producentów rolnych, a także osobę, która przeznaczyła grunty
prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia. W szeregu ustaw można się
spotkać z pojęciem producenta rolnego:
ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji
gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności (Dz.U. 2004 nr 10
poz. 76 ze zm.)
ustawa z dnia 10 marca 2006 r. o zwrocie podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju
napędowego wykorzystywanego do produkcji rolnej (Dz.U. 2006 nr 52 poz. 379)
Czy rolnik indywidualny to przedsiębiorca?
Autor: Mateusz Grojec; CDR O/Kraków
27 EKONOMIKA ROLNICTWA
Z punktu widzenia rozważań na temat statutu prawnego aktywności ekonomicznej rolnika
w świetle prawa publicznego zasadniczą rolę ma ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie
działalności gospodarczej (Dz.U. 2004 nr 173 poz. 1807)
Określono w niej zasady korzystania z konstytucyjnej wolności i granic w obszarze
przedsiębiorczości. Jako, że jest ona podstawowym aktem prawnym w tym zakresie, jej
unormowania powinny być brane pod uwagę w obszarze całego publicznego prawa
gospodarczego.
Zgodnie z art. 4. 1. Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba
prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa
przyznaje zdolność prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą
Tymczasem art. 3 wyłącza zastosowanie ustawy do:
1) działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli
zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego;
2) wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia
w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów;
3) wyrobu wina przez producentów będących rolnikami wyrabiającymi mniej
niż 100 hektolitrów wina w ciągu roku gospodarczego
4) działalności rolników w zakresie sprzedaży bezpośredniej, zgodnie
z nowowprowadzonymi unormowaniami
Ustawodawca odrzuca tu więc status przedsiębiorcy w przypadku rolników indywidualnych,
jakkolwiek działalność wytwórcza w rolnictwie, ma charakter gospodarczy w rozumieniu art. 2
ustawy. Przepis ów bowiem stanowi, że działalnością gospodarczą jest zarobkowa
działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie
i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób
zorganizowany i ciągły.
Tak więc, pomimo tego, że rolników indywidualnych nie zalicza się do grona
przedsiębiorców, to są nimi w obszarze prawa publicznego, jeżeli przepisy poszczególnych
ustaw nie stanowią inaczej. Działalność rolnicza mieści się bowiem w definicji działalności
gospodarczej określonej w art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, a ustawa
jedynie wyłącza działalność rolniczą z zakresu stosowania ustawy.
Pojawiają się jednak i w tym obszarze wyjątki, kiedy rolnik indywidualny w obszarze prawa
publicznego, nie jest przedsiębiorcą. I tak przykładowo , w ustawie z dnia 5 sierpnia 2001
o cenach terminem przedsiębiorcy określono podmiot o którym mowa w art. 4 ustawy
o swobodzie działalności gospodarczej, a także osobę prowadzącą działalność wytwórczą
w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa,
warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego. Podobne regulacje traktujące rolnika
indywidualnego jako przedsiębiorcę lub też obejmującego zakresem podmiotowym jak
przedsiębiorcę, odnaleźć można również w innych ustawach.
Ustawa z dnia 30 marca 2001 r. o rolniczych badaniach rynkowych (Dz.U. 2001, nr 42,
poz. 471 ze zm.
Ustawa z dnia 12 grudnia 1995 r. o izbach rolniczych (t.j. Dz.U. 2002, nr 101, poz.
927);
Czy rolnik indywidualny to przedsiębiorca
28 EKONOMIKA ROLNICTWA
Ustawa z dnia 8 marca 2013 o terminach zapłaty w transakcjach handlowych ( Dz. U.
2013, poz. 403).
Reasumując, w prawie publicznym widoczny jest duży chaos w zakresie terminologii,
co chodzi o status prawny rolnika indywidualnego. Definicje określenia rolnik, czy też producent
rolny zawarto w wielu ustawach z zakresu rolnictwa. Ich zastosowanie dotyczy jednak wyłącznie
danego aktu prawnego, ponieważ zostały one ustanowione jedynie na jego potrzeby. Ustawy z
zakresu rolnictwa, na własne potrzeby , zrównują w zakresie praw i obowiązków podmioty
określane jako producenci rolni, czy, mówiąc ogólnie, podmioty będące osobami fizycznymi,
osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, prowadzące
gospodarstwo rolne. Tu zaznacza się wyraźna różnica w kontekście statusu prawnego
przedsiębiorcy. Osoby prawne (spółki prawa handlowego), prowadzące gospodarstwo rolne są
przedsiębiorcą, natomiast osoby fizyczne takiego statusu nie posiadają, nawet gdyby ich
działalność w zakresie produkcji rolnej była identyczna.
Do nieco innych wniosków w zakresie statusu rolnika indywidualnego można dojść na
gruncie przepisów prawa cywilnego (prawa prywatnego) . Tutaj również operowanie różnymi
pojęciami powoduje zamęt związany z ich rozumieniem. Trudności potęguje również odmienne
podejście ustawodawcy do zagadnienia działalności rolniczej. Raz chodzi bowiem
o wykonywanie określonego rodzaju działalności rolniczej, innym razem o prowadzenie
gospodarstwa rolnego.
Zgodnie z art. 431 KC przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka
organizacyjna, nie będąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną,
prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.
Wskazana definicja, poprzez umieszczenie jej w akcie prawnym o randze kodeksu, może
pretendować do bycia systemową w sferze całego prawa cywilnego. Innymi słowy, na tle tej
gałęzi prawa, przedsiębiorcą jest podmiot spełniający przesłanki w niej zawarte.
Kodeks cywilny za gospodarstwo rolne uznaje grunty rolne wraz z gruntami leśnymi
i budynkami lub ich częściami , urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić
zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa
rolnego (art. 553). Definicja ta nie przesądza, czy gospodarstwo rolne może prowadzić
działalność gospodarczą.
Kodeks cywilny nie wyłącza rolników indywidualnych z zakresu zastosowania przepisów
dotyczących przedsiębiorców. Co istotne, status przedsiębiorcy w świetle kodeksu cywilnego
uzyskuje się niezależnie od obowiązku dopełnienia różnych formalności.
W tym kontekście warto odwołać się do wykładni prawnej wspomnianych regulacji.
W teorii prawa wyróżnia się 3 podstawowe rodzaje wykładni, biorąc pod uwagę sposób jej
przeprowadzania, tj. wykładnię:
językową
systemową
funkcjonalną
Podstawowym rodzajem wykładni winna być wykładnia językowa. Jedynie wtedy, gdy wynik
tego sposobu interpretacji wydaje się z pewnych powodów nie do zaakceptowania, należy
skorzystać z wykładni systemowej i funkcjonalnej. Wykładnie systemowa i funkcjonalna mają
Czy rolnik indywidualny to przedsiębiorca
29 EKONOMIKA ROLNICTWA
więc charakter posiłkowy względem językowej. Pozajęzykowe rodzaje interpretacji tekstów
prawnych nakazują wybrać takie z dopuszczalnych na tle wykładni gramatycznej znaczenie
normy prawnej, które jest najbardziej uzasadnione z punktu widzenia systemowego
i celowościowego.
Wykładnia art. 431 k.c. z punktu widzenia uznania rolnika indywidualnego za przedsiębiorcę
może rodzić wątpliwości ze względu na kontekst systemowy i cele regulacji prawnej. Dotyczy to
przede wszystkim sytuacji, kiedy wynik wykładni gramatycznej prowadzi do ustalenia norm
nieżyciowych, sprzecznych z aktualnymi zasadami ustroju politycznego, ekonomicznego
i społecznego państwa (kwestie funkcjonalne), czy też norm sprzecznych z innymi normami
(kwestie systemowe). Wydaje się toteż niezbędne zastosowanie pozostałych rodzajów
wykładni.
Z tego też powodu warto spojrzeć na definicję z art. 431 k.c. w kontekście wykładni
celowościowej. Uznanie rolnika indywidualnego za przedsiębiorcę w świetle kodeksu cywilnego
może wówczas rodzić sprzeciw. Jakiż może być sens i cel przyznawania mu takiego statusu?
Budzi wątpliwości stosowanie do takiego podmiotu krótszych terminów przedawnienia (art. 118
k.c.), podwyższonego miernika staranności z art. 355 § 2 k.c., zakazu waloryzacji świadczeń
pieniężnych z art. 3581 § 4 k.c. czy uznawanie jego imienia i nazwiska za firmę (art. 434 k.c.).
Ponadto, czy rzeczywiście szczególne tryby zawierania umów w obrocie profesjonalnym
odnoszą się do drobnych wytwórców rolnych, prowadzących kilkuhektarowe gospodarstwo rolne
lub mających parę krów? Czy właśnie o to chodziło ustawodawcy konstytucyjnemu, który w art.
23 Konstytucji określił, że „podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne…”.
Przez gospodarstwo rodzinne należy rozumieć taką jednostkę produkcyjną, która w zasadzie
zapewnia utrzymanie rolnika i jego rodziny oraz nie opiera się na pracy najemnej (co nie
oznacza, że nie można pomocniczo z takiej pracy korzystać). Z pewnością więc spora grupa
rolników indywidualnych będzie prowadzić tak rozumiane „gospodarstwa rodzinne".
W Polsce można wyróżnić wszakże dwa typy gospodarstw:
Drobne gospodarstwa rolne produkujące na własne potrzeby
Gospodarstwa większe, towarowe, oferujące swoje towary na rynku.
W przypadku pierwszej grupy trudno mówić o spełnieniu przesłanki działalności zarobkowej,
dlatego nie sposób nazwać ich przedsiębiorcami. Nieco więcej wątpliwości pojawia się
w przypadku drugiej kategorii gospodarstw.
Zgodnie z postanowieniem Trybunału Konstytucyjnego z 15.04.2002 r. wspomniany przepis
konstytucji „wyraża jedną z zasad polityki państwa. Ma charakter tzw. normy programowej, której
adresatem są organy władzy publicznej zobligowane do takiego ukierunkowania swojej
aktywności w sferze polityki rolnej, które respektować będą w możliwie szerokim zakresie
funkcjonowanie rodzinnych gospodarstw, jako podstawy ustroju rolnego". Art. 23 Konstytucji RP
jest więc istotnym „drogowskazem" przy dokonywaniu wykładni przepisów niższej rangi.
Nie sposób też nie zauważyć, że z wielu pozakonstytucyjnych regulacjach prawnych
ustawodawca tworzy dla rolników indywidualnych swoisty reżim prawny, odbiegający od
regulacji dotyczącej ogółu, np. w zakresie prawa podatkowego i prawa ubezpieczeń
społecznych.
Wykładnia systemowa art. 431 k.c. może prowadzić zaś do wniosku, że inne normy
Czy rolnik indywidualny to przedsiębiorca
30 EKONOMIKA ROLNICTWA
polskiego systemu prawnego bądź nie uznają rolników indywidualnych za przedsiębiorców, bądź
też formalnie takiego statusu im nie odmawiając, wyłączają następnie zastosowanie wobec nich
szczególnych norm dotyczących przedsiębiorców.
Odmienne podejście od wyżej wskazanego, akceptujące rolnika jako przedsiębiorcę na
gruncie prawa cywilnego, rodzi szereg konsekwencji.
Po pierwsze, należytą staranność rolnika w wykonywaniu zobowiązań należy oceniać przy
uwzględnieniu zawodowego charakteru jego działalności. Tutaj rolnicy nie tylko nie są
uprzywilejowani, ale jako profesjonalistów obowiązuje ich dalej idąca – tak jak innych
przedsiębiorców – staranność.
Po drugie, ilekroć przepisy określają szczególną regulację w relacji pomiędzy osobami
prowadzącymi działalność gospodarczą lub przedsiębiorcami, ma ona zastosowanie także do
rolników. Przykładem może tu być korzystanie z uprawnień, jakie daje rękojmia. Zwykle
kupujący traci uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy, jeżeli nie zawiadomi
sprzedawcy o wadzie w ciągu miesiąca od jej wykrycia. Przedsiębiorca (w tym wypadku także
rolnik) traci uprawnienia, jeżeli nie zbadał rzeczy w czasie i w sposób przyjęty przy rzeczach
tego rodzaju i nie zawiadomił sprzedawcy niezwłocznie o dostrzeżonej wadzie (tj. nawet w dniu
przyjęcia towaru).
Co ciekawe można się również spotkać z poglądem dążącym do swoistego kompromisu
pomiędzy wcześniej zaprezentowanymi stanowiskami. Mianowicie, zwolennicy takiego
rozstrzygnięcia podkreślają że skoro art. 431 k.c. nie precyzuje, jak należy rozumieć pojęcie
„działalność gospodarcza", to pojawia się konieczność pomocniczego odwołania się do art. 2
u.s.d.g. W ten sposób uzupełniona zostaje definicja „przedsiębiorca" zawarta w kodeksie
cywilnym o inne konieczne cechy działalności profesjonalnej (tj. o element zarobkowości oraz
zorganizowanie i ciągłość) oraz następuje racjonalne ograniczenie zakresu zastosowania art.
431 k.c. i wyłączenie zastosowania przepisów dotyczących przedsiębiorców względem osób
fizycznych prowadzących gospodarstwa rolne. Skutkiem tego rolnicy indywidualni podlegaliby
więc formalnie definicji z art. 431 k.c., lecz szczególne normy prawne odnoszące się do
przedsiębiorców nie będą miały względem nich zastosowania.
Podsumowując, regulacje dotyczące sytuacji prawnej rolnika w kontekście prowadzonej
przez niego działalności przyczyniają do szeregu wątpliwości i sporów doktrynalnych. Istniejące
prawo, poprzez nieuporządkowanie, niejednoznaczność rodzi możliwość różnorodnej wykładni,
w zależności od tego kto, z jakiego i czyjego punktu widzenia będzie je interpretował.
Tymczasem regulacje prawne powinny być jasne, aby ludzkie losy nie były zależne od sposobu
ich odczytu. Inaczej obowiązujące prawo nie zawsze będzie prowadzić do sprawiedliwości, tak
jak rozumie ją zwykły człowiek, nie zajmujący się na co dzień analizą zagmatwanych przepisów.
u.s.d.g. – ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. 2004
Nr 173 poz. 1807 ze zm.)
k.c. – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 Nr 19 poz. 93 ze zm.)
Więcej informacji z zakresu przedsiębiorczości znajdą Państwo w elektronicznym
biuletynie Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, Oddział w Krakowie p.t.
„Przedsiębiorczość wiejska”, wydawanym pod koniec każdego kwartału (dostępny jest on
na stronie internetowej, jak i drogą mailingową; nowe zgłoszenia prosimy kierować na
adres mailowy [email protected] ).
Czy rolnik indywidualny to przedsiębiorca
31 prawo
Pozycja Treść
119
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 stycznia 2016 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie stawek płatności związanych do
powierzchni upraw za 2015 r.
Dz. U. z 2016 Nr 119
102
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 stycznia 2016 r.
w sprawie wielkości zmniejszenia (redukcji) stawek niektórych płatności
związanych do powierzchni upraw za 2015 r.
Dz. U. z 2016 Nr 102
87
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 stycznia 2016 r.
w sprawie uznawania organizacji producentów i zrzeszeń organizacji
producentów oraz organizacji międzybranżowych funkcjonujących na rynkach
rolnych innych niż rynki mleka i przetworów mlecznych oraz owoców i warzyw.
Dz. U. z 2016 Nr 87
70
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 stycznia 2016 r.
w sprawie wprowadzenia w 2016 r. na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
„Programu mającego na celu wczesne wykrycie zakażeń wirusem wywołującym
afrykański pomór świń i poszerzenie wiedzy na temat tej choroby oraz jej
zwalczanie”.
Dz. U. z 2016 Nr 70
61
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11 stycznia 2016 r.
w sprawie warunków dokonywania zwrotu środków, o których mowa w art. 26
ust. 5 rozporządzenia (UE) nr 1306/2013.
Dz. U. z 2016 Nr 61
50
Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników oraz niektórych innych ustaw.
Dz. U. z 2016 Nr 50
33
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 grudnia 2015 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie programu szkoleń dla osób
wystawiających świadectwa zdrowia oraz sposobu przeprowadzania tych
szkoleń.
Dz. U. z 2016 Nr 33
Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane
z rolnictwem i obszarami wiejskimi
32 DOBRE PRAKTYKI
Fiołek pachnie i smakuje
Autor: Anna Bodaszewska, PODR w Boguchwale
Małe jest piękne, ta sentencja obrazuje
historię i współczesność Zakładu Mięsno-
Wędliniarskiego w Godowej na Podkarpaciu.
To mała rodzinna firma specjalizująca się
w produkcji wędliniarskiej. Działa od 1989 r.
Założycielem był Stanisław Fiołek, który
rozpoczął prowadzenie niewielkiego zakładu
ubojowo-masarskiego. Początkowo zwierzęta
pochodziły z własnego gospodarstwa ale w miarę
zapotrzebowania na przetwory i produkty mięsne
zaczęto skupować trzodę chlewną od
okolicznych rolników. Od początku swojej
działalności właściciel przywiązywał szczególną
uwagę do jakości surowca i jakości
wytwarzanych produktów. Zachowanie
tradycyjnego polskiego smaku wytwarzanych
produktów to misja zakładu. W ofercie znajdują
się wyroby bezpieczne dla zdrowia, wytwarzane
według własnych, tradycyjnych receptur. Firma
przywiązuje wagę nie tylko do jakości gotowych wyrobów, ale również do jakości surowca, który
pochodzi wyłącznie z czystych ekologicznie regionów powiatu strzyżowskiego.
Klient ceni sobie fakt, że zakład produkuje wyroby wędliniarskie – wędzonki i kiełbasy
wytwarzane domowymi metodami, bez stosowania ulepszaczy i środków konserwujących.
Cały asortyment wyprodukowany w zakładzie masarskim jest sprzedawany w sklepach
firmowych. W związku z ciągłym popytem na produkty wędliniarskie utworzono kolejne sklepy.
W początkowym okresie właściciel zatrudniał siedem osób i prowadził: ubój żywca, rozbiór
schłodzonych półtusz, podział na klasy mięsa, zabiegi peklowania, rozdrabnianie surowca oraz
produkcję wyrobów wędliniarskich. Od początku działalności zakład spełniał wszystkie niezbędne
kryteria stawiane zarówno ubojniom trzody chlewnej, jak i zakładom przetwórstwa mięsnego.
W 2011 roku zakład przejął syn właściciela Czesław Fiołek. I jaką szansę rozwoju dostrzegł
młody właściciel? Po pierwsze, konieczność modernizacji zakładu, poprzez zakup
nowoczesnego parku maszynowego do produkcji. Po drugie, ciągła obserwacja oczekiwań
klienta i dostosowanie oferty do jego potrzeb. Po trzecie, wybór i przyjęcie takich rozwiązań,
które przyniosą satysfakcjonujące wyniki ekonomiczne.
Odpowiedzią na pierwsze spostrzeżenie była przebudowa i modernizacja masarni z ubojnią.
Celem modernizacji nieruchomości była poprawa warunków pracy zatrudnionych pracowników,
podniesienie jakości wyrobów i ochronę środowiska. Natomiast po konsultacji z doradcami
Podkarpackiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Boguchwale zdecydował się na nabycie
Anna Bodaszewska, doradca Podkarpackiego
Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Boguchwale.
Zajmuje się przedsiębiorczością, gospodarstwem
domowym i agroturystyką. Wdrażając PROW
2007-2013 przygotowała wiele wniosków
aplikacnych o wsparcie finansowe. Jednym z nich
jest zrealizowane przedsięwzięcie rodzinne
z powiatu strzyżowskiego, opisane w opracowaniu
pt. Fiołek pachnie i smakuje.
33 DOBRE PRAKTYKI
środków do produkcji korzystając ze wsparcia ze środków Unii Europejskiej. Drugie
spostrzeżenie rozwiązuje poprzez ciągłe poszukiwanie, gromadzenie i korzystanie ze starych,
tradycyjnych receptur, zatrzymując swego klienta i przyciągając nowych. Pociąga to za sobą
konieczność otwierania nowych sklepów firmowych – obecnie sprzedaż odbywa się w pięciu
zlokalizowanych w różnych miejscowościach sklepach. Trzecie spostrzeżenie opiera się po
części na sentencji „doświadczenie czyni mistrza” – co oznacza czerpanie z doświadczeń ojca
i własnych z okresu kiedy praktykował w rodzinnym biznesie.
Zakład masarski inwestuje w ekologiczne i odnawialne źródła energii. Założono solary
dostarczające energię do ogrzewania wody w masarni. Ścieki technologiczne pochodzące
z zakładu odprowadzane są do zbiorników bezodpływowych. Po napełnieniu wywozi się je do
oczyszczalni ścieków. Wszystkie te procedury gwarantują, że środowisko naturalne nie zostanie
zanieczyszczone.
Podjęte działania inwestycyjne wpłynęły na znaczny rozwój firmy i wzrost sprzedaży które
wymusiły konieczność przejścia zakładu na rozliczenie według pełnej księgowości. Ponadto
pozwoliły na uruchomienie biznesu rodzinnego w którym nastąpiła dywersyfikacja działalności –
Czesław Fiołek prowadzi zakład masarsko-wędliniarski, natomiast żona Renata zarządza siecią
sklepów. Łącznie w obu przedsięwzięciach znalazło zatrudnienie 23 osoby.
Jeśli uznamy za sukces modernizację zakładu, ocalenie od zapomnienia tradycyjnych
receptur i sposobów produkcji, oferowanie klientowi doskonałych wyrobów o niepowtarzalnym
smaku, to działalność Czesława Fiołka jest przykładem znaczącego sukcesu małego rodzinnego
biznesu oraz godnym naśladowania przykładem.
Społeczność lokalna akceptuje i postrzega firmę Pana Fiołka jako rzetelnego i godnego
zaufania partnera. Producenci trzody chlewnej współpracując z masarnią są pewni zbytu
wyprodukowanego surowca, terminowych wypłat za dostarczony produkt, partnerskiego
podejścia do współpracy. Klienci, którzy skosztowali wyrobów wędliniarskich, pozostają stałymi
klientami.
Tak więc, na Podkarpaciu FIOŁEK pachnie i smakuje! A może będzie pachniał i smakował
w innych regionach?
Adres: Zakład Mięsno-
Wędliniarski Czesław Fiołek
Godowa 450, 38-100
Strzyżów, woj. Podkarpackie
Zakład masarsko-wędliniarski. Fot. Cz. Fiołek
Fiołek pachnie i smakuje