ปาฐกถา 60 ปี เศรษฐศาสตร์ ธรรมศาสตร์

openbooks

60��.indd 1 3/3/2554 16:02:24

ปาฐกถา 60 ป

เศรษฐศาสตร ธรรมศาสตร

พมพครงแรก

มนาคม 2554

เลขมาตรฐานสากลประจำาหนงสอ

978-616-7347-36-3

ราคา 280 บาท

บรรณาธการบรหาร

ภญโญ ไตรสรยธรรมา

บรรณาธการ

ปกปอง จนวทย

บรรณาธการเลม

กตตพงศ สนธสมพนธ

กองบรรณาธการ

บญชย แซเงยว

ออกแบบปก

ลกษวงษ ประกตภพสทธ

รปเลม

ธรณฏฐ ขวญกจประณธ

60��.indd 2 3/3/2554 16:02:24

สำานกพมพ openbooks

286 ถนนพชย

แขวงถนนนครไชยศร

เขตดสต กรงเทพฯ 10300

โทรศพท 0-2669-5145

โทรสาร 0-2669-5146

www.onopen.com

[email protected]

จดจำาหนาย

บรษท เคลดไทย จำากด

117-119 ถนนเฟองนคร ตรงขามวดราชบพธ

กรงเทพ 10200

โทรศพท 0-2225-9536-40

โทรสาร 0-2222-5188

ขอมลทางบรรณานกรมของสำานกหอสมดแหงชาต

ปาฐกถา 60 ป เศรษฐศาสตร ธรรมศาสตร.-- กรงเทพฯ : โอเพนบกส, 2554.

368 หนา.

1. มหาวทยาลยธรรมศาสตร. คณะเศรษฐศาสตร.--ปาฐกถา. I. ชอเรอง.

330

ISBN 978-616-7347-36-3

60��.indd 3 3/3/2554 16:02:24

- 4 -

ปาฐกถา 60 ป เศรษฐศาสตร ธรรมศาสตร

คำานำา

เนองในวาระครบรอบ 60 ป ของการสถาปนาคณะเศรษฐศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร ในป พ.ศ. 2552 คณะเศรษฐศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร ไดจดการแสดง ปาฐกถา 60 ป เศรษฐศาสตร

ธรรมศาสตร ตลอดทงป เดอนละ 1 ครง รวมทงสน 12 ครง เพอ

เปนการใหบรการทางวชาการแกสงคม โดยเผยแพรองคความรดาน

เศรษฐศาสตรสสาธารณะ อนเปนภารกจหลกทคณะใหความสำาคญ

เสมอมาตลอดระยะเวลา 60 ป

กลาวสำาหรบ ปาฐกถา 60 ป เศรษฐศาสตร ธรรมศาสตร คณะ

ผจดตงใจเชอเชญนกคดในสาขาวชาตางๆ มารวมมอง ‘เศรษฐศาสตร’

และ ‘เศรษฐกจ’ ผานแวนตาทหลากหลาย และผานความหมายทมได

ถกผกขาดเพยงนกเศรษฐศาสตรเทานน เราปรารถนาใหการใหคณคา

ความหมายของ ปาฐกถา 60 ป เศรษฐศาสตร ธรรมศาสตร ของพวก

เราเปนภาพสะทอนจตวญญาณประการหนงของสำานกเศรษฐศาสตร

ทาพระจนทร ทมองเหนความเชอมโยงของเศรษฐศาสตรกบศาสตร

อนๆ รวมถงการทำางานรวมกนระหวางเศรษฐศาสตรกบศาสตรอนๆ

ในการอธบาย วพากษวจารณ และแกไขปญหาของสงคมเศรษฐกจไทย

60��.indd 4 3/3/2554 16:02:24

- 5 -

คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

เพอความอยเยนเปนสขของสมาชกในสงคม และเพอสงคมเศรษฐกจ

ทเปนธรรมและมประสทธภาพ

รายละเอยดทงหมดของการแสดง ปาฐกถา 60 ป เศรษฐศาสตร

ธรรมศาสตร มดงน

ครงท 1 หวขอ “ประเทศไทยกบการพฒนาตามกระแสโลกา-

ภวตน” โดย ม.ร.ว.ปรดยาธร เทวกล

วนพธท 21 มกราคม พ.ศ. 2552 เวลา 13.30-15.00 น.

ณ หอง 101 คณะเศรษฐศาสตร

ครงท 2 หวขอ “เศรษฐศาสตรและการเมอง” โดย ศ.ดร.อภชย

พนธเสน

วนจนทรท 23 กมภาพนธ พ.ศ. 2552 เวลา 14.00-15.30 น.

ณ หองประชมชน 5 คณะเศรษฐศาสตร

ครงท 3 หวขอ “การเงนชมชน เศรษฐศาสตรชมชน” โดย

พระสบน ปณโต และ ครชบ ยอดแกว

วนจนทรท 23 มนาคม พ.ศ. 2552 เวลา 14.00-15.30 น.


ครงท 4 หวขอ “ศาสนาในสงคมไทยปจจบน” โดย ศ.ดร.นธ

เอยวศรวงศ

วนจนทรท 27 เมษายน พ.ศ. 2552 เวลา 14.00-15.30 น.


ครงท 5 หวขอ “เศรษฐศาสตรกลางทะเลลก: อำานาจของ

ภาษา” โดย รศ.ชศกด ภทรกลวณชย

วนจนทรท 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2552 เวลา 14.00-15.30 น.


ครงท 6 หวขอ “จาก 2492 ถง 2552” โดย ศ.รงสรรค ธนะ-

พรพนธ

วนอาทตยท 14 มถนายน พ.ศ. 2552 เวลา 9.30-11.00 น.

ณ หอง 101 คณะเศรษฐศาสตร

60��.indd 5 3/3/2554 16:02:24

- 6 -


ครงท 7 หวขอ “การบรโภคและการลงทนของชนชนกลาง:

สการฟนฟดวยอปสงคมวลรวมภายในประเทศ” โดย รศ.ดร.นพนธ

พวพงศกร

วนจนทรท 27 กรกฎาคม พ.ศ. 2552 เวลา 14.00-15.30 น.


ครงท 8 หวขอ “การปรบโครงสรางชนบทไทยกบปญหาทมอง

ไมเหน” โดย ศ.ดร.อานนท กาญจนพนธ

วนจนทรท 24 สงหาคม พ.ศ. 2552 เวลา 14.00-15.30 น.


ครงท 9 หวขอ “เศรษฐธรรมแหงความรนแรง” โดย รศ.ดร.

ชยวฒน สถาอานนท

วนจนทรท 21 กนยายน พ.ศ. 2552 เวลา 14.00-15.30 น.


ครงท 10 หวขอ “เศรษฐศาสนกบการผลตอวชชาเชง

โครงสราง” โดย ดร.เสกสรรค ประเสรฐกล

วนจนทรท 19 ตลาคม พ.ศ. 2552 เวลา 14.00-15.30 น.


ครงท 11 หวขอ “นตรฐกบความยตธรรมทางสงคม” โดย

รศ.ดร.วรเจตน ภาครตน

วนจนทรท 16 พฤศจกายน พ.ศ. 2552 เวลา 14.00-15.30 น.


ครงท 12 หวขอ “เสนหและอปลกษณของวชาเศรษฐศาสตร”

โดย ศ.ดร.อมมาร สยามวาลา

วนจนทรท 21 ธนวาคม พ.ศ. 2552 เวลา 13.30-15.00 น.


60��.indd 6 3/3/2554 16:02:24

- 7 -


หนงสอ ปาฐกถา 60 ป เศรษฐศาสตร ธรรมศาสตร เปน

หนงในหนงสอชด เศรษฐ’ธรรมศาสตร คลาสสก ภายใตโครงการ

เศรษฐ’ธรรมศาสตร ตลาดวชา ซงคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลย

ธรรมศาสตร รวมกบสำานกพมพ openbooks ตพมพผลงานวชาการ

ของอาจารยและอดตอาจารยของคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลย

ธรรมศาสตร และถอดความการสมมนาทางวชาการครงสำาคญของ

คณะ ออกมาในรปแบบหนงสอเลม และวางจำาหนายตามรานหนงสอ

ทวไป เพอเผยแพรองคความรดานเศรษฐศาสตรสสาธารณะ

เนอหาของหนงสอเลมนเปนการรวบรวมบทปาฐกถาและ

บทความประกอบปาฐกถา 60 ป เศรษฐศาสตร ธรรมศาสตร ทกครง

ยกเวนครงท 6 ครงท 7 และครงท 12 ซงเราหวงวาบทปาฐกถาทยง

ไมไดรวมตพมพอยในหนงสอเลมนจะไดรบการเผยแพรในอนาคต เมอ

ตนฉบบเสรจสมบรณ

ทายทสด คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ขอ

ขอบพระคณปาฐกทกทานทใหเกยรตมารวมใหความรและแลกเปลยน

ความคดเหนกบประชาคมเศรษฐศาสตรธรรมศาสตรและผสนใจทวไป

ทานผอานสามารถตดตามขาวสารเกยวกบการสมมนาวชาการของ

คณะทจดขนตอเนองตลอดทงป รวมทงดาวนโหลดไฟลเสยงของการ

สมมนาในอดต รวมถงปาฐกถา 60 ป เศรษฐศาสตร ธรรมศาสตร

ทกครง ไดท http://www.econ.tu.ac.th/seminar/

คณะเศรษฐศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร

60��.indd 7 3/3/2554 16:02:24


สารบญ

ประเทศไทยกบการพฒนาตามกระแสโลกาภวตน

ม.ร.ว.ปรดยาธร เทวกล

เศรษฐศาสตรและการเมอง

ศ.ดร.อภชย พนธเสน

การเงนชมชน เศรษฐศาสตรชมชน

พระสบน ปณโต

ครชบ ยอดแกว

ศาสนาในสงคมไทยปจจบน

ศ.ดร.นธ เอยวศรวงศ

“เศรษฐศาสตรกลางทะเลลก” อำานาจของภาษา

รศ.ชศกด ภทรกลวณชย

10 |

34 |

56 |

86 |

148 |

60��.indd 8 3/3/2554 16:02:24


การปรบโครงสรางชนบทไทยกบปญหาทมองไมเหน

ศ.ดร.อานนท กาญจนพนธ

เศรษฐธรรมแหงความรนแรง

[Moral Economy(ies) of Violence]

ศ.ดร.ชยวฒน สถาอานนท

เศรษฐศาสนกบการผลตอวชชาเชงโครงสราง

ดร.เสกสรรค ประเสรฐกล

นตรฐกบความยตธรรมทางสงคม


194 |

248 |

296 |

322 |

60��.indd 9 3/3/2554 16:02:24

- 10 -

| ประเทศไทยกบการพฒนาตามกระแสโลกาภวตน

ประเทศไทยกบการพฒนา

ตามกระแสโลกาภวตน

ม.ร.ว.ปรดยาธร เทวกล

วนพธท 21 มกราคม พ.ศ. 2552

60��.indd 10 3/3/2554 16:02:24

- 11 -

ม.ร.ว.ปรดยาธร เทวกล |

โลกาภวตนเปนพฒนาการตามธรรมชาตของโลกเศรษฐกจเสรนยม

ประเทศทเจรญจากการปฏวตอตสาหกรรม สามารถผลตสนคาได

มากกวาความตองการในประเทศ จงตองขยายตลาดไปยงตางประเทศ

ซงรวมทงประเทศทเคยเปนอาณานคมของตนหรอประเทศดอย

พฒนาทตองพงพาประเทศอตสาหกรรมในทางเศรษฐกจการคา

เพอใหประเทศดอยพฒนาสามารถซอสนคาจากประเทศอตสาหกรรม

ได ประเทศอตสาหกรรมจงซอสนคาพนเมองทใชประโยชนไดจาก

ประเทศนนกลบไป โดยเฉพาะอยางยงสงทเปนทรพยากรธรรมชาต

ทจะนำาไปใชเปนวตถดบในอตสาหกรรม ทรพยากรธรรมชาตบางอยาง

มตนทนในการเคลอนยายสงมาก ไมคมคา เชน แร โลหะ หรอนำามน

ประเทศอตสาหกรรมกใชวธเขาไปตงกจการในประเทศทมแหลง

วตถดบนน

เมอตลาดสำาหรบสนคาบางอยางในประเทศดอยพฒนา

ขยายตวมากพอ ประเทศอตสาหกรรมกเขาไปตงโรงงานผลตสนคา

ในประเทศนน เพอลดตนทนคาขนสงสนคาปอนตลาดนนและตลาด

ประเทศเพอนบานในภมภาคนน

60��.indd 11 3/3/2554 16:02:25

- 12 -


บรษททลงทนขามชาตทำากำาไรไดสง และขยายกจการอยาง

รวดเรว บรษทขามชาตจำานวนไมนอยมยอดขายตอปสงกวารายได

ประชาชาตของหลายประเทศ และเปนหวหอกสำาคญในการขยาย

อทธพลทางเศรษฐกจของประเทศใหญๆ

นอกจากวตถดบ ทรพยากรธรรมชาตอยางหนงทบรษท

ขามชาตเหนประโยชนกคอแรงงานมนษยในประเทศดอยพฒนา ซงม

ตนทนตำา จงมการตงโรงงานเพอผลตสนคาทใชแรงงานราคาถก โดย

นำาวตถดบหรอสนคากงสำาเรจจากอกประเทศหนงมาประกอบ เชน

โรงงานผลตสนคาอเลกทรอนกสทงหลาย ตอมาการเขาไปตงโรงงาน

ผลตสนคาในประเทศดอยพฒนาเพอใชวตถดบทองถนกด หรอเพอ

ใชแรงงานคาแรงตำากด ไดพฒนาเปนการสรางเครอขายการผลต

ปอนระหวางกนในประเทศตางๆ ในภมภาคเดยวกน

ประเทศผรบการลงทนไดประโยชนจากการขยายตวทาง

เศรษฐกจ คนมงานทำามากขน ไดรบการถายทอดเทคโนโลยมากขน

มสนคาสำาหรบอำานวยความสะดวกใหแกชวตมากขน จงออกมาตรการ

เพอดงดดการลงทน และพยายามรกษาการลงทนของบรษทขามชาต

ไวดวยการอำานวยความสะดวกตางๆ ใหแกบรษทขามชาตเปน

อยางด นอกจากน การลดภาษอากรนำาเขาระหวางประเทศในภมภาค

ชวยใหการสรางเครอขายการผลตซงปอนชนสวนซงกนและกน

เปนไปไดสะดวกขน

ทผานมา การพฒนาเศรษฐกจของประเทศไทยเปนการพฒนา

ทเกาะไปกบกระแสโลกาภวตน เราเดนตามสเสอแหงเอเชย อนไดแก

ฮองกง เกาหลใต ไตหวน และสงคโปร คอพฒนาอตสาหกรรมเพอ

ทดแทนการนำาเขา และกาวไปถงการผลตเพอการสงออก นำารายได

มาใชพฒนาประเทศในดานตางๆ พรอมกบสรางงานใหคนทำา การ

สงออกทพฒนาขนมา บางสวนเปนการผลตสนคาจากทรพยากร

60��.indd 12 3/3/2554 16:02:25

- 13 -


ทเรามอย บางสวนเราทำาหนาทเปนโรงงานประกอบผลตภณฑ และ

บางสวนเราเปนสวนหนงของ Supply Chain ของโลก

คงตองยอมรบวาการพฒนาเศรษฐกจทผานมาประสบ

ผลสำาเรจเปนอยางดในดานความเจรญเตบโตของเศรษฐกจ ทำาใหคน

มงานทำามากขน ปจจบนเราเปนประเทศทผลตสนคาอปโภคบรโภค

ทดทสดในอาเซยน นอกจากนยงเปนศนยกลางการผลตรถยนต

ขนาดเลกและรถกระบะของโลก เปนผสงออกรายใหญของโลก

สำาหรบขาว ยางพารา นำาตาล อาหารทะเล และอญมณ

รายไดตอหวของคนไทยโดยรวมเพมขนอยางมาก จาก 2,029

บาทในป 2503 เมอเรมตนแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 มาเปน 109,696

บาทในป 2548 เมอสนสดแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 การจางงานเพม

สงขนจนเกอบเตมท คนสวนใหญไดรบบรการโครงสรางพนฐาน และ

มสงอำานวยความสะดวกในชวตดขน เชนเดยวกบประเทศทเจรญแลว

แตการขยายตวดงกลาวไมไดไดมาโดยไมมตนทน การเตบโต

ทางเศรษฐกจทผานมาอยบนพนฐานการใชทรพยากรธรรมชาตอยาง

สนเปลอง โดยธรรมชาต ธรกจอตสาหกรรมยอมใชประโยชนจาก

ทรพยากรธรรมชาต และเมอกจการขยายตวมากขน กใชจนหมดหรอ

เกอบหมด เชน กรณดบก หรอใชในอตราทมากเกนกวาทธรรมชาต

จะสรางใหมไดทน เชน การใชไมเปนวตถดบในอตสาหกรรม ทำาให

ไมหรอทรพยากรนำาเรมขาดแคลน ใชกนเตมท แตไมไดดแลอยาง

เพยงพอ

นอกจากน อตสาหกรรมตางๆ ยงมผลทำาลายสงแวดลอม

และคณภาพชวต กระแสโลกาภวตนทเรงการลงทนดานอตสาหกรรม

เพอผลตปอนตลาด ยงเรงการขยายตวของอตสาหกรรม และมผล

ทำาลายสงแวดลอมและคณภาพชวตเรวขน ธรกจทองเทยวในสถานท

หลายแหงทไมมคนดแลการกอสรางทเหมาะสม กลบกลายเปนสงท

60��.indd 13 3/3/2554 16:02:25

- 14 -


ขดสายตาและทำาลายทวทศน ธรกจทองเทยวหลายประเภทกลาย

เปนแหลงเสอมโทรมทางวฒนธรรม เปนทขดหขดตาของคนทอย

ใกลเคยง แมกระทงธรกจการเงนซงเปนธรกจทไมกระทบสงแวดลอม

ไมกอใหเกดแหลงเสอมโทรม แตกมผลกระทบทางสงคมและคณภาพ

ชวตของลกคา เชน ธรกจบตรเครดตหรอสนเชอบคคลกลายเปนสง

ลอใจใหมการใชเงนเกนตว เปลยนวฒนธรรมจากการออมกอนใช

เปนการใชกอนออม ซงกอใหเกดหนสนพอกพนขนจนเกนความ

สามารถในการชำาระหน กระทบความเปนอยของลกคา บางคนถก

ทวงหนจนตองตกงาน เสยอนาคต กระทบถงครอบครว ซงสถานการณ

เหลานไมเคยเกดขนในชวงกอนทบรษทตางชาตจะเขามาผลกดนธรกจ

บตรเครดตและสนเชอบคคลในชวง 7-8 ปทผานมา

การพฒนาทเกาะความเจรญของกระแสโลกาภวตนเพยง

อยางเดยวโดยไมจดกระบวนการพฒนาในประเทศใหตามทนควบค

กนไป ไมสามารถผนรายไดสวนเพมทไดจากการพฒนาตามกระแส

โลกาภวตนใหกระจายไปยงสวนตางๆ ในสงคมไดอยางทวถง ภาค

การสงออกซงกาวทนกระแสโลกาภวตนไดประโยชนเตมท กจการ

รงเรอง มฐานะรำารวย แตภาคการเกษตรไดรบประโยชนนอยกวามาก

ภาคอตสาหกรรมและการคามอตราการเตบโตเรวกวาภาคเกษตรกรรม

ชองวางระหวางรายไดของคนในภาคอตสาหกรรมและการคาซงอย

ในเมอง กบคนในภาคเกษตรกรรมซงอยในชนบท ไมไดลดลงเลย

หลงจาก 50 ปทพฒนามา ยงไปกวานน การเตบโตของรายไดของ

บคลากรในภาคการเงน ซงทำากำาไรกนไดงายๆ ตามโครงสรางทผกพน

กบตลาดการเงนตางประเทศ ยงทำาใหชองวางรายไดของคนในเมอง

หางไกลจากคนในชนบทมากขนไปอก ซงถาปลอยใหชองวางมากขน

ในทสดอาจพฒนาไปเปนความขดแยงในสงคมได

คำาถามทวา พฒนาการตางๆ ของเศรษฐกจและบานเมองเรา

นนคมคากบธรรมชาตทถกทำาลายไปและคณภาพชวตและวฒนธรรม

60��.indd 14 3/3/2554 16:02:25

- 15 -


ทเสอมลงไปหรอไม ขนอยกบวาเราถามใคร ถาเราถามนกธรกจกจะ

ไดคำาตอบวาการพฒนาเศรษฐกจทผานมากอใหเกดประโยชนโภชผล

มากมาย แตถาถามแรงงานทอาบเหงอตางนำา คำาตอบกจะเปนไปใน

ลกษณะทไมแนใจ และถาถามเกษตรกร กอาจจะเหนวาไมมอะไรดขน

เลย

ถาเราถามเดกรนใหมทโชคดไดจบการศกษาสงๆ และทำางาน

ในธรกจทมโอกาสในการทำาเงนไดสง เรากจะไดคำาตอบวาเศรษฐกจ

ทพฒนามาแบบนใหผลดเปนอยางยง แตถาเราถามเดกในครอบครว

ยากจนในชนบทหางไกลทดอยโอกาสในการศกษา คำาตอบทไดกจะ

เปนไปในลกษณะตรงกนขาม

ความแตกแยกทางความคดอนเปนผลจากพฒนาการทเนน

เศรษฐกจเปนสำาคญ และคอนขางละเลยในดานสงคม สงแวดลอม

และวฒนธรรม เหนไดชดขนและมากขนทกท นอกจากน การพฒนา

เศรษฐกจทผานมาไมไดชวยใหการกระจายรายไดดขนแตอยางใด

ชองวางระหวางคนรวยกบคนจนยงมากอยเชนเดม ดงจะเหนไดจาก

สดสวนของคนรวยทสด 20 เปอรเซนต ครอบครองรายไดถง 56.5

เปอรเซนตของรายไดทงหมด เมอเทยบกบเพยง 4.2 เปอรเซนตของ

คนจนทสด 20 เปอรเซนต

นอกจากแนวทางการพฒนาประเทศทผานมาแลว อกสงหนง

ซงมผลตอสภาพเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ในปจจบน กคอ

คานยมตะวนตกและแบบแผนชวตแบบตะวนตกทเขามาผานการตดตอ

ทางการคา การลงทน และธรกจบรการตางๆ ซงมทงขอดและขอเสย

ตอประเทศไทย ในดานขอดกคอ การนำามาซงเทคโนโลยสมยใหม

ทชวยเพมความสามารถและประสทธภาพในการผลต ตลอดจนความ

สามารถในการแขงขนของธรกจไทยในตลาดโลก แตขณะเดยวกน

กระแสโลกาภวตนและบรษทขามชาตกนำาคานยมแบบธรกจและ

เศรษฐกจตะวนตกเขามาดวย ซงไดแกคานยมของความใหญและ

60��.indd 15 3/3/2554 16:02:25

- 16 -


การทำากำาไรสงสด สงคมธรกจตะวนตกใหความสำาคญกบขนาดของ

กจการและการทำากำาไรสงมาก นตยสารธรกจยกยองธรกจทมขนาด

ใหญ ธรกจทโตเรว ธรกจททำากำาไรสง และแมแตซอโอทมรายไดสง

กไดรบการกลาวขานถง สงคมธรกจในเมองไทยกเรมดดซบคานยม

เหลานเขามามากแลว

นกธรกจทซมซบคานยมในการทำากำาไรใหสงทสดแตเพยง

อยางเดยว มกจะพยายามประหยดคาใชจายในการรกษาสงแวดลอม

ใหเหลอเฉพาะทตองทำาตามกฎหมายเทานน หรอบางรายกทำานอยกวา

ทกฎหมายตองการเสยดวยซำา ความเตมใจทจะทำาเพอสรางคณภาพ

ชวตทดใหแกสงคมรอบดานยงมไมมากเทาทควร

ธรกจบางชนดทตองแขงขนในตลาดโลก จำาเปนตองมขนาด

ใหญ เพอใหเกดการประหยดจากขนาด (Economy of Scale) กควร

สงเสรมใหมขนาดใหญ แตธรกจบางประเภททไมมความจำาเปนตอง

ออกไปแขงในตลาดโลก แมวาขนาดทใหญอาจจะชวยในดานการลด

ตนทนในการทำาธรกจ แตหากมผลในการทำาลายคณคาทางวฒนธรรม

บางประการ เรากควรทจะระมดระวง ตวอยางทเหนไดชดคอธรกจ

คาปลก ซงเราปลอยใหกระแสโลกาภวตนเขาครอบงำาในรปบรษทขนาด

ยกษ เชน เทสโก โลตสและแมคโครสรางเปนเครอขายครอบคลมไป

ทงประเทศ ทำาใหรานขายของชำาขนาดเลกของคณลงคณปาตองมอน

ทยอยปดไป คนตวเลกๆ ซงเคยมอาชพเปนผประกอบการรายยอย

ตองหมดโอกาส ความสขทผบรโภคเคยไดรบจากการซอของในราน

ขนาดเลกซงเจาของรานใหความสนทสนมและรบฟงเรองทกขรอน

ขาดหายไป เปลยนไปเปนการซอของโดยไมมการโอภาปราศรย และ

ตองเขาแถวเพอจายเงนใหแกพนกงานทเรงกดเครองแขงกบเวลา

ความกรณาของเจาของรานเลกๆ ทชวยใหผทขดสนไดของไปใช

ไปกนกอนในยามจำาเปน และนำาเงนมาชำาระภายหลง ไมมเหลออกแลว

60��.indd 16 3/3/2554 16:02:25

- 17 -


สงทขาดหายไปทงหมดน เพอแลกกบราคาสนคาทถกลง

เนองจากธรกจขนาดยกษมอำานาจตอรองสงในการเจรจาซอสนคาจาก

ผผลต และขณะเดยวกนกมอำานาจตอรองสงกบชาวไรชาวสวนทนำา

พชผกผลไมมาขาย ชาวไรชาวสวนทยากจนอยแลวยงไดนอยลงกวา

เดม ประสทธภาพทไดมาจากธรกจคาปลกขนาดใหญดจะเปนศตรตอ

การกระจายรายไดไปสเจาของรานคารายยอยและชาวไรชาวสวนผขาย

สนคา

ทผมพดมาถงตรงนกเพอจะชใหเหนวา สภาวการณทางเศรษฐกจ

สงคม และวฒนธรรม ทเปนอยในขณะน เปนผลมาจากแนวทาง

การพฒนาประเทศในระยะ 50 ปทผานมา และเปนผลมาจากคานยม

ตะวนตก ทานผฟงอาจจะนกวาผมคงจะแนะนำาใหเปลยนแนวทาง

ในการพฒนาเศรษฐกจจากทเคยทำามา หรอคงจะเสนอใหปฏเสธ

กระแสโลกาภวตนและบรษทขามชาต

ทจรงแลวไมใชครบ แนวทางการพฒนาเศรษฐกจทผานมา

เปนแนวทางทเกดประโยชนแกเศรษฐกจของประเทศชาตอยาง

มากมาย เรายงจำาเปนตองใชการพฒนาตามกระแสนเปนแนวทาง

หลกตอไป เนองจากเปนแนวทางทชวยใหเศรษฐกจของเรากาวหนา

มาไดคอนขางด สามารถผลตสนคาใชเองไดมากมาย ตลอดจนผลต

เปนสนคาออกหารายไดมาใชพฒนาประเทศไดอกเปนจำานวนมาก

เรายงจำาเปนตองเดนตามแนวทางนตอไป เพอใชพนฐานทไดพฒนา

มาแลวเปนฐานในการทำารายไดใหแกประเทศชาตตอไป แตสงทตอง

เปลยนแปลงกคอ เราตองปรบปรงภาคการผลตของเราใหดขน การ

เปนโรงประกอบผลตภณฑทนำาวตถดบเขามาประกอบเปนสนคา

สงออกไปขายกด การเปนสวนหนงของ Supply Chain ของภมภาค

หรอของโลกกด ยงตองดำาเนนตอไป แตเราตองพฒนาอตสาหกรรม

60��.indd 17 3/3/2554 16:02:25

- 18 -


ทใชวตถดบจากทรพยากรทเรามอยใหมากขน ยงมทรพยสนในดน

อกมากทเราสามารถพฒนาเปนอตสาหกรรมหลกเพอเพมความ

แขงแกรงใหกบอตสาหกรรมในประเทศ เชน โพแทส ดบกสำาหรบผลต

แทนทาลม และแรทองคำา ถาเราวางแผนอยางจรงจง เราจะสามารถ

มอตสาหกรรมหลกเพอสรางความเจรญใหแกเศรษฐกจของประเทศ

เพมเตมไดอก

แตเราจะคดแตเพยงการพฒนาอตสาหกรรมหลกเพมเตม

เทานนไมได เราจำาเปนตองดำาเนนการแกไขในสวนทเปนจดออน

ทเกดจากการพฒนาในอดตควบคกนไปดวย ตลอดจนตองระมดระวง

ในเรองทละเอยดออนเปนพเศษ ซงกระทบตอชวตความเปนอย

ในสงคมและกระทบตอวฒนธรรม

เราจำาเปนตองระมดระวงการใชทรพยากร ไมใหมการใช

ในอตราทมากเกนกวาอตราทธรรมชาตจะสรางขนมาใหมไดทน

ในเรองน การปดปาซงอาจจะเกดจากอบตเหตทางการเมอง เปนจด

เรมตนใหคนตนตวในเรองการดแลทรพยากรธรรมชาต จนเกด

โครงการปลกปาเปนจำานวนไมนอย เราจำาเปนตองจดการการใชนำา

เพอใหแนใจวามการนำานำาจากธรรมชาตไปใชไดมากทสด และปลอย

ใหไหลลงทะเลโดยไมไดนำาไปใชกอนใหนอยทสด เราจำาเปนตอง

ดแลใหมแหลงนำาเพยงพอสอดคลองกบความตองการเพอการเกษตร

อตสาหกรรม การทองเทยว และครวเรอน ในเรองน กรมชลประทาน

ซงเปนหนวยงานของรฐทดแลเรองนำา ไดเรมบทบาทการจดการใหม

นำาใชเพยงพออยางจรงจงแลว กลาวคอ หลายเดอนทผานมาม

การเสนอขออนมตจดทำาโครงการผนนำาขนาดใหญหลายโครงการ

เชน โครงการนำานำาจากแมนำาเจาพระยาไปยงอางเกบนำาบางพระ

โครงการนำานำาจากจนทบรมาใหอตสาหกรรมในจงหวดระยองใช และ

โครงการนำานำาหลงเขอนรชประภาทสราษฎรธานไปยงพงงาและภเกต

60��.indd 18 3/3/2554 16:02:25

- 19 -


เพอดแลการทองเทยว เปนตน นเปนเพยงจดเรมตนทยงไมเพยงพอ

เรายงตองดำาเนนการในเรองการบรหารจดการนำาตอไปอกมาก

เราจำาเปนตองดแลไมใหโรงงานปลอยควนพษหรอนำาเสย

ไปทำาลายสงแวดลอมและคณภาพชวตของผคนในทองถนใกลเคยง

ตองดแลไมใหมโรงงานตงหนาแนนเกนไป ทำาใหเกดความตองการ

ใชนำาเกนความสามารถของแหลงนำาในทองทนน ในปจจบน ความ

ตนตวของทองถนทำาใหหนวยงานราชการสนองตอบมากขน โรงงาน

ตางๆ จงตองปรบปรงในเรองนใหดขน ซงเปนพฒนาการทดำาเนนไป

ถกทศทาง

เราตองจำากดการขยายตวของธรกจทองเทยวประเภท

ทกระทบตอศลธรรมและวฒนธรรมอนดของไทย และกำาจด

แหลงเสอมโทรมอนเปนผลจากธรกจทองเทยวประเภททไมพง

ปรารถนา ในเรองนมการพดถงกนมาก แตหนวยงานทเกยวของ

ยงไมไดดำาเนนการในเรองนอยางจรงจง ปญหาจงยงคงมอยมาก

เราตองหามาตรการปองกนมใหธรกจบตรเครดตหรอสนเชอ

บคคลขยายตวในทศทางทจะยวยใหคนใชเงนเกนกำาลง จนกลายเปน

ปญหาสงคมในภายหลง ในเรองน ธนาคารแหงประเทศไทยไดเรมทำา

แลว แตตองทำาเพมขนอก นอกจากนยงมธรกจสนเชอบคคลทผดปกต

และผกถกเอารดเอาเปรยบมาก ซงตองอาศยตำารวจชวย จงจะปราบ

ไดสำาเรจ

เราตองใชมาตรการตางๆ เสรม เพอทำาใหราคาพชผลจาก

ภาคเกษตรกรรมสงขน เพอเพมรายไดใหแกภาคเกษตรกรรมในชนบท

ใหไลทนรายไดของคนในเมอง และเราตองหาทางทำาใหรายไดทมา

จากการทำาตามกระแสโลกาภวตนกระจายออกไปยงชนบท เชน การ

สงเสรมการทองเทยวในประเทศ ชกจงใหคนกรงเทพฯ ออกไปเทยว

ตางจงหวดใหมากขน ทงนเพอมใหความแตกตางระหวางคนในเมอง

60��.indd 19 3/3/2554 16:02:25

- 20 -


ใหญกบคนในชนบทหางไกลพฒนาไปจนกลายเปนความขดแยง

ในสงคม

สงทยากทสดทเราจะตองทำากคอ การลดชองวางการพฒนา

ระหวางเมองใหญกบชนบท เพอมใหชมชนชนบทถกทงหาง และ

สามารถพฒนาไลทนชมชนในเมองใหญไดบาง เราจงจำาเปนตองม

“ยทธศาสตรการพฒนาชมชนทองถน” เพมขนมาอกยทธศาสตรหนง

ควบคไปกบ “ยทธศาสตรการพฒนากระแสหลก” ทกลาวถงขนตน

เราจำาเปนตองดำาเนนการพฒนาชมชนอยางมแบบแผนจรงจง

เพอไมใหทองถนชนบทถกทงหางดงทเคยเปนมา ในอดต สภาพฒน

ไดกำาหนดแผนพฒนาชมชนทองถนไวอยางนาสนใจ โดยเรมจากการ

ยอมรบในสงทประชาคมในทองถนทำาไดสำาเรจ กลาวคอ ประชาคม

ในทองถนจำานวนหลายหมนหมบาน หลายพนตำาบล ไดรวมตวกน

เพอชวยเหลอตวเอง เนองจากมาตรการของหนวยงานของรฐในการ

พฒนาทองถนชนบทไมไดผลด หรอไดผลไมตรงกบความตองการของ

ทองถน ประชาคมในทองถนจงรวมตวกนจดทำาสงทเรยกวาแผนชมชน

เพอชวยกนพฒนาในสงทชมชนตองการจรงๆ จากทรพยากรและความ

สามารถทมอย

ปรากฏวาหมบานหรอตำาบลทมแผนชมชนทด สามารถ

ดงดดหนวยงานพฒนาของรฐใหเขาไปชวยพฒนาในสงทระบไวตาม

แผน เพราะแนใจไดวาตรงกบความตองการของชมชน และยงดงดด

ใหองคการบรหารสวนตำาบล (อบต.) จดสรรงบประมาณใหใชในแผน

ชมชนนนๆ อกดวย จากการพจารณาของหนวยงานทปฏบตงาน

สนบสนนประชาคมตางๆ พบวาในป 2549 มประมาณ 18,000 หมบาน

หรอประมาณ 1,700 กวาตำาบล ทมแผนชมชนทไดมาตรฐาน

ในแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ซงเรมดำาเนนการในปงบประมาณ

2549 สภาพฒนจงไดวางแนวทางทจะกระตนใหชมชนในทองถน

60��.indd 20 3/3/2554 16:02:25

- 21 -


จดทำาแผนชมชนดวยตนเอง หรอปรบปรงแผนชมชนทมอยแลวใหได

มาตรฐาน โดยขอความรวมมอจากสมาชกของกลมประชาสงคมตางๆ

ในทองถน เชน ศนยอำานวยการตอสเพอเอาชนะความยากจนแหงชาต

เครอขายแผนแมบทชมชนพงตนเอง ตลอดจนสถาบนพฒนาองคกร

ชมชน ซงมความชำาชองในการจดทำาแผนชมชน เปนผแนะนำาวธทำา

แผนชมชนทดใหแกชมชนตางๆ เมอมแผนชมชนทดแลว การพฒนา

ตามแผนกจะตามมา จากการลงมอปฏบตของหนวยงานราชการท

เกยวของ และงบประมาณสำาหรบทองถนกจะตามมาจาก อบต. ท

จดสรรมาให

การพฒนาตามแผนและการใชงบประมาณทองถนสนบสนน

แผนชมชนดงกลาวจะใหผลเตมเมดเตมหนวย เนองจากผลทเกดขน

จะตรงกบความตองการทแทจรงของชมชน ไมมสงทเรยกวาสวนเกน

ทางเศรษฐกจหรอสงคมทชมชนไมตองการ และชมชนไมตองถก

ทางการหรอ อบต. ยดเยยดใหดงเชนในอดต

พฒนาการทชมชนทองถนชวยกนทำาแผนชมชนเพอชวยเหลอ

ตนเอง และพฒนาเปนกลมประชาสงคมทเขมแขงและนาภาคภมใจ

เปนปรากฏการณสำาคญทนาจบตามอง เปนหนทางออกทแทจรงของ

การพฒนาชนบทของประเทศไทย เปนการเสรมสรางโครงสรางทาง

เศรษฐกจในทองถนใหรองรบกจกรรมทางเศรษฐกจระหวางสมาชก

ในทองถนทเปนรปธรรมมากขน และเปนรากฐานของการสรางสงคม

ทเขมแขงในหลายๆ เรองตอไป เปนการถกตองแลวทสภาพฒนใชการ

เชญชวนใหมการจดทำาแผนชมชนทดเปนมาตรการนำาในการพฒนา

ชมชนในทองถน

ในแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 สภาพฒนกำาหนดเปาหมายไววา

จะผลกดนใหตำาบลทวประเทศจำานวน 7,000 กวาตำาบลมแผนชมชน

ทไดมาตรฐานครบทกตำาบลภายในป 2554 ขณะนกลมประชาสงคม

60��.indd 21 3/3/2554 16:02:25

- 22 -


ตางๆ กำาลงตนตวทจะชวยกนแนะนำาการจดทำาแผนชมชนใหกบ

ทองถนตางๆ เชอวาพฒนาการทเกดขนตามแนวทางนจะชวยให

ชมชนในทองถนเจรญขนเรวกวาทเคยเปนมา มสงอำานวยความสะดวก

ในการดำารงชวตทดขน มสงอำานวยความสะดวกรองรบกจกรรมทาง

เศรษฐกจภายในทองถนและระหวางทองถนมากขน ซงจะชวยให

เศรษฐกจระดบทองถนมบทบาทมากขนในการขยายตวของเศรษฐกจ

แตการมแผนชมชนยงไมสามารถแกปญหาเรองการกระจายรายได

ไดดพอ ยงมความจำาเปนทจะตองเพมโอกาสในการหารายไดใหกบ

ชนบท จงจะทำาใหการกระจายรายไดดขน

การเพมรายไดใหกบชนบทนนไมควรจะเปนไปในลกษณะ

ของการแจกเงนเปนครงๆ ดงนโยบายประชานยมบางเรอง แตควร

จะเปนไปในลกษณะของการเพมโอกาสในการทำามาหากน เพราะการ

นำาเงนไปใหเปนครงๆ นนเปนการสรางความเคยตวในลกษณะทวา

ไมตองทำาอะไรกไดเงนมาใช ซงจะทำาใหผรบไมเหนคณคาของการ

หารายไดดวยนำาพกนำาแรงของตนเอง แตการเพมโอกาสในการ

ทำามาหากนนน นอกจากจะเปนการกระจายรายไดแลว ยงเปนการ

เพมผลผลตใหแกระบบเศรษฐกจอกดวย

การเพมโอกาสในการทำามาหากนนนมมากมายหลายรปแบบ

ตงแตการสรางอตสาหกรรมในแหลงทผลตวตถดบเพออตสาหกรรมนน

เชน อตสาหกรรมซอสมะเขอเทศทหนองคาย สรางแหลงหตถกรรม

เพอรองรบการทองเทยว เชน แหลงไมแกะสลกทบานถวาย สรางอาชพ

ทสองใหแกเกษตรกรในชวงนอกฤดเพาะปลก หรอการแนะนำาใหปลก

พชผลประเภททสองนอกฤดกาลหลก

บคคลชนนำาของจงหวดตางๆ กสามารถชวยกนคดถง

หนทางทจะเพมการทำามาหากนใหแกจงหวดของตนได เพอให

สอดคลองกบพฒนาการทางเศรษฐกจทกำาลงเกดขน ตวอยางเชน

60��.indd 22 3/3/2554 16:02:25

- 23 -


จงหวดเชยงรายซงมแผนการระดบชาตทจะมเสนทางคมนาคมจากจน

ตอนใตเขาสประเทศไทยทจงหวดเชยงรายสองเสนทาง คอเสนทาง

ถนนเขาพมา ผานเมองเชยงตง แลวเขาสประเทศไทยทอำาเภอแมสาย

และเสนทางรถไฟพรอมถนนทเขาประเทศลาวทเมองบอเตน ลงมายง

เมองหวยทราย แลวขามแมนำาโขงเขาสประเทศไทยทเมองเชยงของ

โดยทงสองเสนทางนจะเขามาบรรจบกนในจงหวดเชยงราย ซงเปน

โครงสรางอยางดทจะทำาใหเชยงรายกลายเปนศนยกระจายสนคา

ทงสนคาทลงมาจากจนเพอไปยงตลาดในสวนตางๆ ของประเทศไทย

และสนคาทขนมาจากสวนตางๆ ของประเทศไทยเพอปอนตลาด

จน ผนำาภาคธรกจเอกชนในเชยงรายจงไดรวมกนเตรยมการในเรอง

ตางๆ เพอใหเชยงรายพรอมทจะพฒนาเปนศนยกระจายสนคาทม

ประสทธภาพ ซงจะเปนการสรางโอกาสในการทำามาหากนใหกบชาว

เชยงรายเปนจำานวนมาก

ในแตละจงหวดจะมลกษณะเฉพาะของตนเอง ถาชวยกน

พจารณาใหด กจะเหนลกษณะทเออตอการสรางโอกาสในการทำามา

หากนใหกบคนในจงหวดได

นอกจากการเพมโอกาสในการทำามาหากนเพมเตมจากทมอย

เดมแลว การเพมขนของราคาพชผลกเปนอกทางหนงในการเพมรายได

ใหกบเกษตรกร ราคาพชผลจะเพมขนหรอลดลงนนขนอยกบสภาวะ

ของตลาด ซงแปรเปลยนตามปรมาณผลผลตและความตองการซอ

เพอใชประโยชนจากพชผลนนตามปกตประการหนง อกประการหนง

เกดจากการทสามารถนำาพชผลนนไปใชในการผลตสนคาชนดใหม

ตวอยางเชน การใชมนสำาปะหลงและออย หรอกากนำาตาล (โมลาส)

จากออย เปนวตถดบในการผลตเอทานอล ซงใชผสมกบเบนซนเปน

แกสโซฮอล หรอใชปาลมนำามนในการผลตไบโอดเซล เปนตน การ

ผลตพลงงานทดแทนจากพชผลเหลาน ในระยะยาว เมอราคานำามน

60��.indd 23 3/3/2554 16:02:25

- 24 -


เพมขน ราคาของพชผลเหลานกจะเพมขนตาม ซงจะมสวนสำาคญ

ในการเพมรายไดใหกบเกษตรกร

สำาหรบราคาพชผลซงขนลงตามสภาวะการผลตและความ

ตองการซอของตลาดตามปกตนน มผลกระทบตอความเปนอยของ

เกษตรกรไมนอย ปใดทราคาตำามากจนขาดทน กจะทำาใหเกษตรกร

ตองเปนหนสนเพมขน จงมความจำาเปนอยางยงทรฐบาลจะตองบรหาร

จดการในเรองนใหดทสด ซงไมใชเรองททำาไดงายๆ

การใชวธแทรกแซงตลาดดวยการรบจำานำาในราคาสงๆ นน

ไมไดหมายความวาราคาตลาดจะเพมสงตาม ดงทเหนไดในปจจบน

วาการทหนวยงานของรฐรบจำานำาขาวและเกบสตอกไวสงมากถง

6 ลานตน กลบมผลใหผซอชะลอการซอ และรอใหราคาขาวลดลง

อก เนองจากม Supply ของขาวเหลออยมาก เมอผซอชะลอการซอ

ในขณะทมขาวออกมามากขนหลงจากการเกบเกยว จงมผลกดให

ราคาตลาดตำาลงไปอก ผรบผดชอบในรฐบาลตองเขาใจในเรองนอยาง

แทจรง จงจะทำาไดถกตอง

ตองเขาใจวาราคาจำานำานนไมใชเปาหมายทแทจรง ราคาตลาด

ตางหากทเปนเปาหมายทเราตองดแลไมใหลดตำาจนเกนสมควร ซงจะ

มผลกระทบตอรายไดของเกษตรกรสวนใหญ แตในปทผานมา รฐบาล

ดำาเนนนโยบายเรองราคาขาวผดมาโดยตลอด ไมไดขายขาวในสตอก

ในชวงทราคาสง แตกลบรบจำานำาเพมขนในชวงนาปรง ซงไมจำาเปน

ตองรบจำานำา เนองจากราคาในตลาดสงมากอยแลว นอกจากนยง

กำาหนดราคารบจำานำาขาวนาปรงในราคาทสงเกนจำาเปน ทำาใหสตอก

สะสมมาก จนมผลกดราคาตลาดลงไปอก ชใหเหนถงความไมสามารถ

ของรฐบาลในเรองน และนาจะนบวาเปนความบกพรองครงใหญ ซง

นอกจากจะไมสามารถปองกนมใหราคาขาวลดลงกวาทควรแลว ยง

อาจจะทำาใหยอดการสงออกลดลงมาก และสญเสยตลาดตางประเทศ

60��.indd 24 3/3/2554 16:02:25

- 25 -


ใหแกคแขงอยางเวยดนามมากเปนประวตการณอกดวย ทสำาคญกคอ

ราคาตลาดกไมสามารถคงไวในระดบสง ซงจะสงผลกระทบตอรายได

ของเกษตรกรในทสด

ทนาเปนหวงกคอ รฐบาลปจจบนกำาลงจะดำาเนนการแทรกแซง

ตลาดเพอใหราคาพชผลอกหลายชนดอยในระดบสง ซงเปนความตงใจ

ทด แตคำาถามกคอ รฐบาลจะแทรกแซงดวยวธใดจงจะไดผล เพราะหาก

ใชวธการรบจำานำาในราคาทสงกวาราคาตลาดตอไปอก อาจทำาใหมการ

สะสมสตอกเปนจำานวนมาก จนมผลกดราคาตลาดของพชผลเหลาน

ใหตำาลงกวาทควรจะเปน เรองนเปนเรองทนาตดตามตอไป

ทผมนำาเสนอมาสวนใหญเปนเรองโลกาภวตนในภาคเศรษฐกจท

แทจรง สำาหรบภาคการเงนนน ประเทศไทยไดดำาเนนการตาม

พฒนาการของประเทศทเจรญแลวในโลกตะวนตกเชนกน ทงตลาด

ทน ตลาดเงน และระบบสถาบนการเงน

ในเรองของตลาดทน เราไดพฒนาตลาดหลกทรพยตาม

แบบแผนของตะวนตกทกประการ และใชมาตรการตางๆ ดงดดเงน

ทนจากตางชาตใหเขามาลงทนในตลาดหลกทรพยไดมาก ชวยให

ตลาดหลกทรพยขยายตวอยางรวดเรว รำารวยไปตามๆ กน และเปน

แหลงระดมทนทสำาคญสำาหรบธรกจเอกชนจำานวนไมนอย แตดวย

ความทไมระมดระวง เราไดปลอยใหตลาดหลกทรพยของเราอยภายใต

การครอบงำาของทนตางชาตโดยไมรตว

กอนวกฤตการเงนโลกครงน ตางชาตถอหนในตลาด

หลกทรพยเปนมลคา 40 เปอรเซนตของมลคาตลาดทงหมด ขณะน

หลงจากทเทขายกนบางแลว ตางชาตกยงถอหนอยประมาณ 30

เปอรเซนตของมลคาทงหมด และเปน 30 เปอรเซนตททำาการซอขาย

ในตลาดเปนประจำา ในขณะท 70 เปอรเซนตทเหลอซงเปนของคนไทย

60��.indd 25 3/3/2554 16:02:25

- 26 -


มบางสวนเทานนททำาการซอขายในตลาดเปนประจำา การซอขาย

ในแตละวนจงอยภายใตอทธพลของนกลงทนตางชาต

วกฤตเศรษฐกจของโลกครงนแสดงใหเหนชดถงผลกระทบ

ตอตลาดทนของเราอนเนองมาจากการครอบงำาของทนตางชาต ในป

2551 มลคาของหลกทรพยในตลาดลดลงอยางรวดเรว เนองจากความ

ออนแอของผลงทนชาวตางชาต โดยไมไดลดลงตามผลประกอบการ

ของบรษททจดทะเบยนหนใหคาขายในตลาดแตอยางใด จงมความ

จำาเปนทเราจะตองปรบแกทศทางการพฒนาของตลาดหลกทรพย

เพอลดการครอบงำาของนายทนตางชาตลง เราควรพฒนาใหมกำาลง

ซอและขายทเกดจากกำาลงเงนของคนไทยในประเทศมากกวาทเปน

อย เพอมใหราคาในตลาดหลกทรพยของเราแกวงไกวไปกบการไหล

เขาออกของเงนทนจากตางชาตมากเกนไปดงทเปนอยในปจจบน

ในเรองของตลาดเงน เราไดปรบกฎเกณฑตางๆ ใหสามารถ

รองรบพฒนาการของสนคาใหมทซอขายในตลาดการเงน โดยอนญาต

ใหเงนทนเคลอนยายไดอยางเสร เพอการชำาระเงนทเกยวกบการ

ซอขายสนคาในตลาดการเงน แตธนาคารแหงประเทศไทยกยงดแล

ความปลอดภยของสถาบนการเงนทเขามาคาขายในตลาดการเงน

เพอมใหเสยงจนเกนไปจากพฒนาการใหมๆ ของสนคาในตลาดการเงน

ของโลก และยงแทรกแซงในตลาดเงนตราตางประเทศ เพอมใหอตรา

แลกเปลยนแกวงไกวมากจนเปนอปสรรคตอการคาและการขยายตว

ของภาคเศรษฐกจทแทจรง

ในเรองของอตราแลกเปลยนน นกเศรษฐศาสตรบางคน

เชอวา ถาปลอยใหเปนไปตามกลไกตลาด ทกอยางจะปรบตวไดอยาง

เหมาะสม และไมจำาเปนตองเขาไปแทรกแซงใหเหนอยยาก ผมอยาก

จะบอกวา ในเรองของตลาดการเงนนน กำาลงเงนของผเลนรายใหญ

ในตลาดมมากกวาขนาดของธรกรรมภายในตลาดของเราหลายเทา

ผเลนเหลานสามารถใชพลงเงนทำาใหตลาดเปนไปในทางทเปน

60��.indd 26 3/3/2554 16:02:25

- 27 -


ประโยชนแกเขาไดโดยไมยาก และเมอเขาไดประโยชนแลว จงปลอย

ใหปรบตวอยางเสร ซงหมายความวา ทกขณะทตลาดขนหรอลง

เขาสามารถควบคมตลาด และเอาประโยชนจากตลาดเลกๆ ของ

เราไดตลอดเวลา ทำาใหตลาดแกวงไกวมากกวาทควรจะเปน อตรา

แลกเปลยนไมมเสถยรภาพเพยงพอทจะทำาใหภาคเศรษฐกจทแทจรง

พฒนาหรอเตบโตไดอยางราบรน

ความเปนจรงทเกดขนเปนขอพสจนในเรองน กลาวคอ ในชวง

ป 2541 ถงกลางป 2544 ทกอยางเปนไปตามพลงของตลาดอยางเสร

อตราแลกเปลยนของเราขาดเสถยรภาพอยางมาก การคาตางประเทศ

ไมสามารถขยายตวไดอยางราบรน เศรษฐกจไมสามารถฟนตวไดใน

ชวงนน แตหลงจากเดอนมถนายน 2544 เมอมการใชมาตรการตางๆ

ดแลตลาดใหเกดเสถยรภาพ แมเงนบาทจะแขงคาขน แตกแขงคาขน

อยางคอยเปนคอยไป ปรากฏวาการคาตางประเทศดำาเนนไปไดอยาง

ราบรน ภาคเศรษฐกจทแทจรง (Real Sector) ทำางานไดดขน และม

ผลทำาใหเศรษฐกจฟนขน

ความเปนหวงของธนาคารแหงประเทศไทยในเรองความเสยง

ทเกยวกบสนคาการเงนแบบใหมๆ และลกษณะอนรกษนยมของ

ผบรหารระดบสงของสถาบนการเงนตางๆ ของไทย มผลทำาใหสถาบน

การเงนของไทยเขาไปซอขายและลงทนในสนคาการเงนแบบใหมๆ

ในจำานวนจำากด ซงถอวาเปนโชคดของประเทศไทย เนองจากวกฤต

เศรษฐกจของโลกซงเรมจากสหรฐอเมรกาในครงนมสาเหตมาจาก

ฟองสบสองแหง คอฟองสบในภาคอสงหารมทรพยของสหรฐอเมรกา

แหงหนง และฟองสบในตลาดการเงนของสหรฐอเมรกาและตลาด

การเงนของโลกอกแหงหนง

ฟองสบทแตกในภาคอสงหารมทรพยทำาใหฟองสบในภาค

การเงนแตกตามไปดวย และเปนตวคณททำาใหปญหาขยายตวออกไป

มากมายหลายเทาตว ฟองสบ หรอ Economic Excess ในภาคการเงน

60��.indd 27 3/3/2554 16:02:25

- 28 -


นมปรมาณสงมาก ดงจะเหนไดจากขอเทจจรงทวา ภาคการเงนของ

สหรฐอเมรกาขยายตวเรวกวาภาคเศรษฐกจทแทจรงถง 3 เทาตลอด

ทศวรรษทผานมา การทสถาบนการเงนในสหรฐอเมรกาลมลงนน

เปนเพราะลงทนในสนคาอนพนธทางการเงนเปนจำานวนมาก บางแหง

มากกวาครงหนงของสนทรพยทงหมด เมอฟองสบแตก สนคาการเงน

ทเปน Economic Excess เหลานกหมดคาลง สถาบนการเงนจงลมลง

อยางรวดเรว มขอมลทไมยนยนวาขณะนมสนคาอนพนธทางการเงน

คงคางอยในสหรฐอเมรกาอยางนอย 10 เทาของ GDP และอาจสงถง

20 เทาเสยดวยซำา เปน Economic Excess ทจะยงสรางปญหาใหกบ

เศรษฐกจของสหรฐอเมรกาตอไป

โชคดทประเทศไทยไมไดดดซบพฒนาการของตลาดการเงน

ในเรองนเรวนก ตลาดอนพนธทางการเงนในประเทศไทยยงมจำากด

ผบรหารระดบสงของสถาบนการเงนไทยยงระมดระวงและไมไดเขาไป

ลงทนในตลาดอนพนธทางการเงนมากนก ประกอบกบธนาคารแหง

ประเทศไทยยงควบคมยอดสงสดสทธทสถาบนการเงนจะลงทนใน

สนคาการเงนทเปนเงนตราตางประเทศ จงทำาใหสถาบนการเงนไทย

ไดรบผลเสยหายจากตลาดอนพนธนอยมากในครงน วกฤตเศรษฐกจ

ครงน เราจงยงมสถาบนการเงนทแขงแรงพอทจะชวยรองรบแรง

กระแทกไดบาง

ประสบการณครงนชใหเหนวา แนวทางทดแลใหตลาดการเงน

และระบบสถาบนการเงนเปดรบกระแสโลกาภวตนในระดบทสมควร

ตามความสามารถและความแขงแรงของตลาดและระบบนน เปน

แนวทางทเหมาะสมแลว การแทรกแซงคาเงนเพอรกษาเสถยรภาพ

ของอตราแลกเปลยนเปนสงจำาเปน เพอมใหภาคเศรษฐกจทแทจรง

ถกกระทบ การไมปลอยใหตลาดเงนเสรอยางเตมทนนคงตองรกษา

ไวตอไป เพราะจดสำาคญทสดกคอ ภาคเศรษฐกจทแทจรงตองเตบโต

อยางมนคง

60��.indd 28 3/3/2554 16:02:25

- 29 -


ทผานมา การพฒนาตามกระแสโลกาภวตนโดยภาพรวมนบวาเปน

ประโยชนตอประเทศไทยมาก และเปนกระแสหลกของการพฒนา

ทควรดำาเนนตอไป แตเราควรมเขมทศนำาทางทชดเจนวา จากวนนไป

เราควรจะทำาใหเศรษฐกจของเราพฒนาตามกระแสโลกาภวตนแตละ

ดานอยางไรบาง จงจะกาวหนาไดด และลดผลพวงทเปนผลเสยให

นอยทสด พรอมทงปองกนมใหความเสยงของพฒนาการตามกระแส

โลกาภวตนบางเรองกระทบตอประเทศไทย

ในภาคเศรษฐกจทแทจรง การผลตและการคาเดนมาถกทาง

เปนสวนใหญ อาจจะดอยประสทธภาพไปบางในบางเรอง แตไมผด

ทาง เราควรพฒนาตามกระแสโลกาภวตนตอไป พรอมทงเพมความ

มนคงใหแกภาคอตสาหกรรมดวยการพฒนาอตสาหกรรมจากทรพย

ในดนท เรามอย ใหเปนอตสาหกรรมหลกมากขน เชน โพแทส

แทนทาลม และทองคำา ในขณะเดยวกน เราตองเพมมาตรการ

ระมดระวงผลกระทบตอสงคม สงแวดลอม และคณภาพชวตรอบดาน

ใหเพยงพอ พรอมทงดแลใหทรพยากรธรรมชาตฟนตวไดทนอตรา

การใช ตลอดจนบรหารจดการใหมนำาเพยงพอ เพอรองรบความเจรญ

ของภาคตางๆ อยางมประสทธภาพ

ในภาคการเงนนน การเปดตลาดเงนและตลาดทนของเรา

ใหเชอมโยงกบโลกภายนอก ทำาใหเราสามารถดงดดเงนทนมาชวย

พฒนาประเทศของเราไดเปนอยางด ในสวนทเปนตลาดเงนและระบบ

สถาบนการเงนซงเราคอยๆ เปดรบกระแสโลกาภวตนในระดบทสมควร

และดแลระมดระวงในเรองทเรายงไมพรอมนน เปนแนวทางทสามารถ

ใชไดตอไป และอาจทยอยเปดรบมากขนเมอตลาดและระบบของเรา

แขงแรงและมความสามารถมากพอ

สำาหรบตลาดหลกทรพยของเรานน กลไกตางๆ เออตอการ

ลงทนของตางชาตเปนอยางดอยแลว แตเพอลดการครอบงำาของทน

60��.indd 29 3/3/2554 16:02:25

- 30 -


ตางชาตและเพมความมนคงใหแกตลาด กระทรวงการคลง สำานกงาน

คณะกรรมการกำากบหลกทรพยและตลาดหลกทรพย (สำานกงาน

คณะกรรมการ ก.ล.ต.) และคณะกรรมการตลาดหลกทรพย นาจะให

ความสนใจในเรองการพฒนาหนทางทจะดงดดเงนทนในประเทศจาก

แหลงตางๆ ใหเขามาลงทนซอขายในตลาดหลกทรพยมากขนอยาง

จรงจง

นอกจากการแกไขจดออนตางๆ ดงกลาวขางตน เราตอง

หนไปดแลการเพมรายไดใหกบภาคเกษตรกรรมในชนบทใหมากขน

เพอลดชองวางของรายไดทเปนอยใหนอยลง นอกจากการใชแผน

ชมชนพฒนาโครงสรางทางเศรษฐกจในระดบทองถนแลว รฐบาลตอง

ใหความสนใจเปนพเศษในการเพมโอกาสทำามาหากนใหกบชนบท

ในทกรปแบบ ตงแตการสรางอตสาหกรรมรองรบแหลงวตถดบใน

ทองถน การสรางแหลงหตถกรรมรองรบการทองเทยว การเพมอาชพ

ทสองใหแกเกษตรกรนอกฤดเพาะปลก ตลอดจนการแนะนำาพชทสอง

สำาหรบเพาะปลกนอกฤดกาลหลก

นอกจากน ควรสงเสรมการนำาพชผลทมอยไปผลตเปนสนคา

ชนดอนทตลาดตองการ เชน การผลตพลงงานทดแทน ทสำาคญกคอ

มความจำาเปนทรฐบาลจะตองใหความสนใจในการดแลราคาพชผล

เพอใหราคาตลาดไมตำากวาทควรจะเปน เพราะจะกระทบตอรายได

ของเกษตรกรโดยตรง แตจะตองกระทำาอยางถกตองดวยวธการตางๆ

ผสมผสานกน ทงการขายและการรบจำานำาในราคาและชวงเวลาท

เหมาะสม โดยมเปาหมายอยทราคาตลาด ไมใชราคารบจำานำา การ

รบจำานำาเปนเพยงวธการทจะทำาใหราคาตลาดไมลดตำาลง และกลบ

เพมสงขนในภายหลงจนสงกวาราคารบจำานำา

การเพมรายไดใหแกภาคเกษตรกรรมในชนบทจะมผล

ใหคนไทยในชนบทซงเปนคนสวนใหญของประเทศมรายไดสงขน

60��.indd 30 3/3/2554 16:02:25

- 31 -


มความสามารถในการจบจายใชสอยมากขน เปนการทำาใหการบรโภค

ในประเทศเปนตวขบเคลอนเศรษฐกจทแขงแรงขน ควบคกนไป

กบการสงออก ซงจะทำาใหเศรษฐกจของไทยมการเตบโตทม

เสถยรภาพมากขน ปใดทการสงออกชะลอตวลง เรากยงมการ

บรโภคในประเทศชวยขบเคลอนเศรษฐกจไวไดอกแรงหนง สงท

ตามมากคอจะชวยลดชองวางทางเศรษฐกจ และเปนการลดโอกาส

ทจะเกดความขดแยงขนในสงคม

60��.indd 31 3/3/2554 16:02:25

- 32 -


ประวตปาฐก

ม.ร.ว.ปรดยาธร เทวกล จบการศกษาระดบปรญญาตร (เกยรตนยม

ดมาก) จากคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร และปรญญาโท

บรหารธรกจ สาขาธรกจระหวางประเทศ จากวารตนสคล มหาวทยาลยเพนซล-

เวเนย

ม.ร.ว.ปรดยาธรเรมตนทำางานทธนาคารกสกรไทย (ม.ย. 2514 - ธ.ค.

2533 ตำาแหนงสดทายคอรองกรรมการผจดการอาวโส) หลงจากนนจงเขารบ

ตำาแหนงโฆษกประจำาสำานกนายกรฐมนตร (ธ.ค. 2533 - ก.พ. 2534 ในรฐบาลพล

เอกชาตชาย ชณหะวณ) รฐมนตรชวยวาการกระทรวงพาณชย (ก.ค. 2534 - เม.ย.

2535, ม.ย. 2535 - ต.ค. 2535 ในรฐบาลนายอานนท ปนยารชน และ เม.ย. 2535

- ม.ย. 2535 ในรฐบาลพลเอกสจนดา คราประยร) กรรมการผจดการ ธนาคาร

เพอการสงออกและนำาเขาแหงประเทศไทย (ต.ค. 2536 - พ.ค. 2544) ประธาน

กรรมการบรรษทบรหารสนทรพยสถาบนการเงน (ธ.ค. 2540 - เม.ย. 2546)

ผวาการธนาคารแหงประเทศไทย (พ.ค. 2544 - ต.ค. 2549) และรองนายกรฐมนตร

และรฐมนตรวาการกระทรวงการคลง (ต.ค. 2549 - ก.พ. 2550 ในรฐบาลพลเอก

สรยทธ จลานนท)

ปจจบน ม.ร.ว.ปรดยาธรดำารงตำาแหนงกรรมการและเลขานการมลนธ

อาจารยปวย ประธานกรรมการ สถาบนปวย องภากรณ กรรมการสภา

มหาวทยาลยผทรงคณวฒ มหาวทยาลยธรรมศาสตร และกรรมการในคณะ

กรรมการขาราชการพลเรอน

60��.indd 32 3/3/2554 16:02:26

60��.indd 33 3/3/2554 16:02:26

- 34 -

| เศรษฐศาสตรและการเมอง

เศรษฐศาสตรและการเมอง

ศ.ดร.อภชย พนธเสน

วนจนทรท 23 กมภาพนธ พ.ศ. 2552

60��.indd 34 3/3/2554 16:02:26

- 35 -

ศ.ดร.อภชย พนธเสน |

ความหมายและความเปนมา

ประเดนทจะบรรยายในวนนคอ เศรษฐศาสตรและการเมอง

(Economics and Politics) หมายถง ความสมพนธระหวางวชา

เศรษฐศาสตรและการดำาเนนการทางการเมอง โดยทวชาเศรษฐศาสตร

หมายถงวชาทวาดวยกจกรรมทางเศรษฐกจของมนษย ซงมเปาหมาย

เพอตองการใหมนษยในฐานะทเปนปจเจกชนบรรลซงอรรถประโยชน

สงสด หรอถาหากเปนสงคมกคอทำาใหสงคมไดรบสวสดการสงสด

แตถาหากเปนพทธเศรษฐศาสตรกจะมเปาหมายทจะใหมนษยมความ

สงบสข ถาหากเปนสงคมกคอทำาใหสงคมมศานตสข สวนการเมอง

เปนเรองของกระบวนการทพยายามดำาเนนการใหไดมาซงอำานาจ

โดยเฉพาะอยางยงอำานาจในการตดสนใจ หรอใชอำานาจในการตดสนใจ

เพอใหไดมาซงวตถประสงคทตองการ การเมองในทนคอกระบวนการ

หรอกจกรรมทตองมการลงมอกระทำา ไมใชแนวคดทางทฤษฎ

ผเขยนขอขอบคณ รศ.สรชย หวนแกว และ รศ.ดร.ปทมาวด โพชนกล ซซก ทใหขอ

คดเหนทเปนประโยชน สวนขอผดพลาดทยงคงมอยในบทความนเปนความรบผดชอบ

ของผเขยนแตเพยงผเดยว

60��.indd 35 3/3/2554 16:02:26

- 36 -


ดงนน เศรษฐศาสตรและการเมองจงเปนการนำาเอาความร

ทางเศรษฐศาสตรไปผสมกบกจกรรมทางการเมอง เพอใหเกดการ

เปลยนแปลงตามแนวทางการวเคราะหของวชาเศรษฐศาสตร โดย

ไมปลอยใหเกดเปนพลงขบเคลอนจนแนวคดดงกลาวเปนความจรง

ในทสด เพราะกวาพลงดงกลาวจะกอตวและขบเคลอนได อาจจะตอง

ใชเวลานานมาก จนไมทนทจะปองกนหรอตงรบปญหาทเกดขน

ดงนน สงทจะนำาเสนอในครงนจงมใชเศรษฐศาสตรและ

รฐศาสตร (Economics and Political Science) ถงแมจะมความ

เกยวพนกนอยบาง และกไมใชเศรษฐกจการเมอง (Political Economy)

คำาวา “เศรษฐกจการเมอง” ใชโดยตงใจ เพราะในประเทศไทยเรา

แปลวาเศรษฐศาสตรการเมอง แตคำาวา Economy ควรแปลวา

เศรษฐกจมากกวาเศรษฐศาสตร

ทวาไมใชเศรษฐศาสตรและรฐศาสตรกเพราะไมไดเอาวชา

เศรษฐศาสตรไปผสมผสานกบวชารฐศาสตร และกไมไดกลาวถง

เศรษฐกจการเมอง ซงเปนเรองเศรษฐกจทมผลตอกจกรรมหรอ

ความสมพนธทางการเมอง หรอในทางกลบกน ดงนน ตรงนจงขอ

ใหแยกแยะระหวางคำาจำากดความทฟงดแลวเหมอนจะมความหมาย

ใกลเคยงกนใหเหนความแตกตางอยางชดเจน

ทจะอภปรายในประเดนทเรยกวาเศรษฐศาสตรและการเมอง

นน กเพราะเหนวานกเศรษฐศาสตรสวนใหญ ถงแมบางครงจะม

ประสบการณทเกดจากการปฏบตจรง แตทผานมามความรและความ

เขาใจในฐานะทเปนวชาการแขนงหนงทนกเศรษฐศาสตรควรจะม

ความรและความเขาใจนอยมาก ในฐานะทเปนตวเนอหาทางวชาการ

ทไมรวมเอาเรองการนำาไปสการปฏบตจรง ทงนเพราะในอดต นก

เศรษฐศาสตรถกสอนใหมความทะนงตววาเปนนกวชาการบรสทธ

หรอเปนมออาชพทมหนาทในการนำาเอาความรหรอหลกการท

60��.indd 36 3/3/2554 16:02:26

- 37 -


วเคราะหไดจากการนำาทฤษฎเศรษฐศาสตรมาวเคราะหหาความ

สมพนธในเชงทฤษฎในลกษณะทเปนตรรกะทางคณตศาสตร หรอ

นำาเอาหลกฐานเชงประจกษ (Empirical Evidence) มาใชประกอบ

เปนทฤษฎหรอความเชอ เพอนำาไปเปนขอเสนอใหนกการเมองใช

ในการตดสนใจ

นกเศรษฐศาสตรถกสอนวาไมควรจะยงกบนกการเมอง

การตดสนใจเปนเรองของนกการเมองทจะตองทำาหนาทในฐานะผท

ไดรบมอบอำานาจจากประชาชนใหมหนาทในการตดสนใจ โดยท

นกเศรษฐศาสตรมสถานภาพเปนผเชยวชาญทไมไดรบมอบอำานาจ

หนาทใหทำาเชนนน สวนการตดสนใจของนกการเมองนนมความหมาย

ตอไปอกวา การตดสนใจดงกลาวควรจะเปนไปเพอผลประโยชนของ

ประชาชนสวนใหญ เพราะนกการเมองไดรบเลอกมาจากประชาชน

สวนใหญของประเทศ นกการเมองจงจะตองนกถงผลประโยชนของ

ประชาชนสวนใหญ เพอใชประกอบในการตดสนใจ ถาหากเปนเชนน

นกเศรษฐศาสตรกไมจำาเปนทจะตองหวงใยการทำาหนาทของนก

การเมอง เพราะนกการเมองคำานงถงผลประโยชนของประชาชน

สวนใหญอยแลว ถงแมวานกเศรษฐศาสตรจะใชคำาทตางกน โดย

เรยกวาสวสดการของสงคมสงทสด แตกนาจะมความหมายใกลเคยง

กบคำาวาผลประโยชนสงสดของประชาชนสวนใหญ

ทงหมดนเปนความจรงเมอวเคราะหจากหลกตรรกะทเกด

จากระบบคด แตทกอยางในโลกนมไดเปนไปตามตรรกะ โดยเฉพาะ

อยางยงเรองทเกยวของกบจตและพฤตกรรมของมนษย ปญหา

จรงๆ มไดเกดจากการทมนษยไมมตรรกะหรอวธคดทเปนระบบ แต

ในความเปนจรงมปจจยมากมายทเกยวของ ซงมนษยในฐานะทเปน

ปจเจกบคคลไมอาจเขาใจหรอทราบไดทงหมด นอกจากนน ความ

สมพนธของปจจยตางๆ กอาจจะไมเปนไปตามตรรกะทมนษยคด

60��.indd 37 3/3/2554 16:02:26

- 38 -


และทสำาคญทสดซงอาจจะไมใชประเดนทายทสด กคอความจำากด

ในความเขาใจ หรอสมองของมนษยแตละคนมความแตกตางกน

และไมสามารถสรางแบบจำาลองทเปนตนแบบ (Prototype) มาอธบาย

การตดสนใจของมนษยได อยางดทสดกอาจจะนำาเอาปจจยทสำาคญ

บางตวมาประกอบการพจารณา เปนตนวาผลประโยชนสวนตวและ

พวกพองของผทตดสนใจ ผลประโยชนเฉพาะหนาเมอเปรยบเทยบ

กบผลประโยชนในระยะยาวของผทตดสนใจ หรอผลประโยชนทาง

การเมองของผทตดสนใจ เทยบกบผลประโยชนอนๆ ซงปจจยเหลาน

อาจจะเปนปจจยทสำาคญ แตกคงไมสามารถครอบคลมปจจยทกปจจย

ทเขามาอยในความคดคำานงของนกการเมอง ซงจะนำามาใชในการ

ตดสนใจในเรองตางๆ แตละเรอง

คำาอธบายทนำาเสนอมาทงหมดนมวตถประสงคเพยงประการ

เดยว คอตองการชใหเหนวา เพราะเหตใดความคดเหนดๆ ของ

นกเศรษฐศาสตรทมการนำาเสนอในทสาธารณะ หรอแมแตนำาเสนอ

ตอนกการเมองโดยตรงเพอนำาไปสการตดสนใจ จงไมมผลอยางท

นกเศรษฐศาสตรคาดหวง พรอมกบการทขอเสนอดงกลาวหายไปกบ

สายลม

เมอปญหาเปนเชนน จงมคำาถามตอมาวานกเศรษฐศาสตร

ควรจะตองทำาอยางไร เพอใหขอเสนอของนกเศรษฐศาสตรมผลตอ

การตดสนใจทางการเมองอยางแทจรง การศกษาเรองนมงานทาง

วชาการโดยนกเศรษฐศาสตรจำานวนมากทสนใจจะตอบคำาถามน

ในคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร กมวทยานพนธ

ของ ดร.พงษธร วราศย ทสำาเรจการศกษาจากมหาวทยาลยอราสมส

ประเทศเนเธอรแลนด ไดศกษาในเรองน

สงทจะบรรยายในวนนคงมไดมลกษณะเปนวชาการลกซงมาก

เทากบงานเขยนดงกลาวของอาจารยพงษธร ดวยเหตผลสำาคญวาเรา

60��.indd 38 3/3/2554 16:02:26

- 39 -


ไมอาจแนใจวาปจจยทนกเศรษฐศาสตรเหนวานกการเมองควรนำามา

เปนปจจยหลกในการตดสนใจประกอบกบตรรกะในทางคณตศาสตร

นนสามารถใชไดจรงหรอไม เพราะขอจำากดอยางทไดกลาวมาแลว

นอกจากนน การตดสนใจยงมประเดนในเรองจงหวะและโอกาส

ซงกไดกลายมาเปนปจจยหนงทอาจจะมผลชวยทำาใหนกการเมอง

ตดสนใจในแนวทางทนกเศรษฐศาสตรพงประสงค

จากลกษณะของเรองทจะตองนำามาพจารณาประกอบมากมาย

ดงกลาว นกเศรษฐศาสตรจงควรจะตองมความรในเรองเหลาน

พอสมควร ประกอบกบประสบการณในตวของนกเศรษฐศาสตรเอง

ทผานมา ถงแมจะมจำานวนไมมากนก แตกมนกเศรษฐศาสตร

ทพยายามจะทำาใหความคดเหนของตนนำาไปสการตดสนใจทาง

การเมองในรปแบบตางๆ ดงตอไปน

1) ไปเปนนกการเมองเสยเอง ซงเมอใดทนกเศรษฐศาสตร

ไปเปนนกการเมอง กมกจะไดรบการอางถงในฐานะนกการเมอง

มากกวานกเศรษฐศาสตร

2) ไปเปนทปรกษานกการเมอง ในกรณน นกเศรษฐศาสตร

อาจจะยงคงรกษาสถานภาพการเปนนกเศรษฐศาสตรเอาไวได แตก

ไมแนนอนเสมอไปวาความคดเหนของนกเศรษฐศาสตรจะถกนำาไปใช

ในการตดสนใจทางดานนโยบายของนกการเมอง

3) ทำาใหเกดการเคลอนไหวทางการเมองในรปของขอ

เรยกรองหรอขอเสนอผานสาธารณชน เพอใหสาธารณชนเกดความ

ตระหนก กอเปนกระแสททำาใหเกดการเปลยนแปลงทางการเมอง

โดยทนกเศรษฐศาสตรเหลานยงคงมสถานภาพเปนนกวชาการ

เศรษฐศาสตรอยางเดม

4) เนองจากในยคทเรยกวา เศรษฐกจบนพนฐานของความร

หรอในทางการเมอง ความรกเปนสวนสำาคญของอำานาจ ซงจะนำาไป

60��.indd 39 3/3/2554 16:02:26

- 40 -


สการตดสนใจทางการเมองทมเปาหมาย และสนองผลประโยชนของ

คนสวนใหญเปนสำาคญ การสรางองคความร การขยายฐานความร

ในโอกาสและเวลาทเหมาะสม กเปนแนวทางของการเคลอนไหว

ทางการเมองทสำาคญดวยเชนกน วธการเชนนอาจจะทำาใหนก

เศรษฐศาสตรยงสามารถคงสภาวะการเปนนกวชาการทบรสทธจาก

การเมอง ในขณะทสรางความเคลอนไหวใหเกดการเปลยนแปลง

ทางการเมองโดยไมจำาเปนตองปะทะสงสรรคกบนกการเมองโดยตรง

แตสามารถกระทำาผานเครอขายประชาสงคมและสอมวลชนในรปแบบ

ตางๆ ในวงกวาง แตในขณะเดยวกนกไมสามารถประเมนผลสำาเรจ

ในระยะสนได

5) ผานการใหความรทางเศรษฐศาสตรแกนกศกษา ทจะชวย

ใหนกศกษาเกดความตระหนกทางการเมอง ซงเปนวธทอาจจะชวยให

ไดผลในระยะยาว แตจะไมมผลในระยะสนแตอยางใด

ถงแมจะมรปแบบของการทนกเศรษฐศาสตรจะสามารถ

มบทบาททางการเมองไดอยางหลากหลายดงทไดกลาวมาแลว

แตในบทความนจะเนนเพยงเรองเดยว คอความสมพนธของนก

เศรษฐศาสตรกบการเมองในรปแบบของการเคลอนไหวทางการเมอง

โดยใชประสบการณในอดตของคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลย

ธรรมศาสตร เพอใหเหนอกมตหนงของคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลย

ธรรมศาสตร ในระยะ 60 ปทผานมา ซงกเปนสวนหนงของการฉลอง

ของคณะในครงน

เมอกลาวถงการเคลอนไหวทางการเมอง กจะตองศกษา

จากประสบการณทเกดขนในอดต โดยสวนทเปนประสบการณนน

ไมสามารถถายทอดกนไดโดยตรง แตสามารถนำาเสนอในรปของ

“ความร” ผานกรณศกษา ซงเปนประเดนทจะแลกเปลยนกบผฟง

ในวนน แตทสำาคญในเบองตนกคอ นกเศรษฐศาสตรเองจะตอง

60��.indd 40 3/3/2554 16:02:26

- 41 -


เขาใจวา ถาหากตองการจะใหความคดทตนเองคดวาเปนความคดทด

มโอกาสผานกระบวนการตดสนใจออกมาเปนนโยบาย และนำาไปสการ

ปฏบต นอกจากความรในวชาเศรษฐศาสตรทไดรำาเรยนมาโดยตรง

แลว จะตองมความร ความเขาใจ ตลอดจนมความสามารถในการ

แสวงหาโอกาสและเวลาทเหมาะสมดวย แตถาหากนกเศรษฐศาสตร

มความรถงขนนนแลวจะเปลยนใจไปเปนนกการเมองเองเสยเลย

แทนทจะเปนครสอนวชาเศรษฐศาสตร กยอมเปนดลพนจของนก

เศรษฐศาสตรผนนเอง ซงกมอดตอาจารยหลายคนในคณะนเปน

ตวอยางใหเหน รวมทง ฯพณฯ นายกรฐมนตรคนท 27 ในปจจบน

ในทางตรงกนขาม ระยะเวลาทผานมาไดพสจนแลววานก

เศรษฐศาสตรทไมมความรเรองการเมองเลย ยอมไมมโอกาสทจะชวย

ใหความรดๆ เหลานนมผลออกมาเปนนโยบายและนำาไปสการปฏบต

โดยเฉพาะอยางยงในระบบสารสนเทศทมความกาวหนามาก แต

ขณะเดยวกนกม “เสยง” (Noise) รบกวนเกดขนมากมาย ซงทำาใหผท

ไดยนแตไมไดตงใจฟงไมสามารถจบประเดนได

เนองจากคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

มประวตอนยาวนานในการมสวนรวมในการเมองของไทย จงมความ

อดมสมบรณไปดวย “กรณตวอยาง” ทคณะเศรษฐศาสตรของมหา-

วทยาลยอนๆ ไมม หรอมกไมมากเทา จงนาเสยดายหากไมมการนำา

“กรณศกษา” เหลานมารอฟนเพอใหเกดเปน “ความร” อนจะชวยให

มการนำาความรทไดไปพฒนาเปนนโยบายทางการเมอง และนำาไป

ปฏบตใหบงเกดผลอยางแทจรง

60��.indd 41 3/3/2554 16:02:26

- 42 -


ประวตทเกยวกบปฏสมพนธของคณะเศรษฐศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร กบการเมองของประเทศ

ในฐานะทเปนอาจารยทเกษยณอายแลว และสำาเรจการศกษา

จากมหาวทยาลยธรรมศาสตรเปนรนสดทายของยคตลาดวชา จงอาจ

จะชวยเชอมโยงอดตของมหาวทยาลยธรรมศาสตรในฐานะทเปนตลาด

วชาเขากบการรบรของคณาจารยและผทสนใจคนอนๆ ในรนปจจบน

การทมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง (Univer-

sity of Moral and Political Science) ถอกำาเนดขนในป 2476 หลง

การเปลยนแปลงการปกครองในป 2475 นน ถอไดวาเปนผลจากการ

เปลยนแปลงทางการเมอง นอกจากนน การกอตงมหาวทยาลยทเนน

วชาธรรมศาสตรและการเมองกดวยเหตผลในการเผยแพรและสราง

จตสำานกของการเมองในระบอบประชาธปไตยใหขยายออกไปใน

วงกวาง โดยเฉพาะอยางยงเมอมหาวทยาลยถกกอตงขนมาพรอมกบ

ประเดนเพอถามหาความเปนธรรมในสงคม ซงเปนสงทควรจะเกดขน

และดำารงอยตลอดไปในสงคมประชาธปไตย

การถามหาความเปนธรรมในยคตนของมหาวทยาลยยอม

มผลกระทบตอโครงสรางทางการเมองและการปกครองทดำารงอยใน

สงคมขณะนน ซงมพนฐานจากความเปนจรง ประกอบกบความเชอ

ของชนชนนำาหรอชนชนปกครองในขณะนนวาคนสวนใหญของประเทศ

ยงมการศกษาไมมากพอ นอกจากนน การศกษาทดกยงไมกระจาย

อยางทวถง โดยตวแทนของชนชนปกครองในยคนนกคอทหาร ซงม

อำานาจทางการทหารหนนหลง โดยมสถาบนกษตรยในฐานะทเปน

สถาบนอนสงสดทสถาบนทหารสามารถใชอางองได เปนเครอง

รบรองความชอบธรรมของสถาบนทหาร เมอเปนเชนนน สถาบน

ทหารจงจำาเปนตองไดรบการทาทายจากคำาถามถงความเปนธรรม

60��.indd 42 3/3/2554 16:02:26

- 43 -


ในสงคม ซงแนวคดสงคมนยมทแพรหลายในขณะนนมคำาตอบ

สำาเรจรปใหอยแลว การปะทะกนระหวางแนวคดทงสอง ซงม

มหาวทยาลยธรรมศาสตรเปนผทพรวนดนใสปยใหกบแนวคด

สงคมนยม ทำาใหมหาวทยาลยธรรมศาสตรถกเพงเลง และมความ

พยายามจากรฐเผดจการทหารในยคนนทจะครอบงำา เพอมใหหนอ

ออนของความคดสงคมนยมเกดขนในมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตร

และการเมองในยคนน จนตองถกลดทอนความเปน “การเมอง” ลงมา

เหลอแตชอ มหาวทยาลยธรรมศาสตร

วชาเศรษฐศาสตรของมหาวทยาลยธรรมศาสตรซงเปน

มหาวทยาลยแหงเดยวของประเทศไทยในขณะนนทสอนวชาน

กยงถกเพงเลงเปนพเศษจากทงสองฝาย ฝายหนงคอชนชนปกครอง

ทจะปองกนมใหเกดหนอออนทางความคดสงคมนยม อกฝายหนง

กคออาจารยและกระบวนการสงคมนยมภายนอกมหาวทยาลย ซง

พยายามทจะเขามามบทบาทในการชวยใหนกศกษาคดถงทางเลอก

โดยฝายแรกมสถานภาพทสงกวา คอมกฎหมายและอำานาจทางการ

เมองทหนนหลงดวยอำานาจทางการทหาร แตฝายหลงใชการอธบาย

ดวยตรรกะ ประกอบกบความรทไหลบามาจากทงโลกตะวนตกและ

โลกตะวนออก ผลกคอมอาจารยถกหามไมใหเขามาสอนในคณะ

เศรษฐศาสตรเปนระยะๆ วชาหลกเศรษฐศาสตรถกเปลยนจากตำารา

ทแปลมาจากภาษาฝรงเศสเปนตำาราทเขยนโดยศาสตราจารยทม

ชอเสยงของสหรฐอเมรกาในยคนน คอศาสตราจารยพอล แซมมวล-

สน (Paul Samuelson) และนกศกษาทำากจกรรมทางการเมองไดใน

ขอบเขตทจำากด

กรณตวอยางนชใหเหนวา ถงแมความเปนธรรมจะเปนมต

ททกฝายปรารถนา ยกเวนชนชนปกครอง แตในสภาพทประชาชน

สวนใหญยงขาดการศกษา และในขณะทชนชนปกครองยงมอำานาจสง

60��.indd 43 3/3/2554 16:02:26

- 44 -


ปญญาชนคนชนกลางทไดรบความรในเรองเหลาน และพยายามจะ

กอใหเกดกระแสการเปลยนแปลงทางแนวคด ยอมไมสามารถทำาให

บงเกดผลได ตรงนเปนตวอยางทชใหเหนวา ถาไมเขาใจบรบทและ

พลงอำานาจทางการเมองในขณะนน “การดนทรง” ยอมมผลเพยง

ทำาใหอาจารยทมความตงใจจะกอใหเกดการ “เปลยนแปลงทางสงคม”

ถกระงบไมใหสอน ตลอดจนผนำานกศกษาบางคนอาจถกลบชอ

หรอมประวตอยทตำารวจสนตบาล ซงมหนาทโดยตรงในการตดตาม

ตรวจสอบคดทางการเมอง

มผบรหารมหาวทยาลยในขณะนนทมวสยทศนกวางไกล และ

สามารถทำางานรวมกบอำานาจทครอบงำามหาวทยาลยธรรมศาสตร

ในยคดงกลาวได ไดเสนอใหนกศกษาหนมาใหความสนใจเฉพาะในสวน

ทเปนทฤษฎ และขออยาใหเคลอนไหวอยางเดนชด ขอใหรอโอกาส

ใหประเทศไทยมความพรอมกวาน ซงคำาเตอนดงกลาวกมคณปการ

ตอนกศกษาจำานวนหนงคอนขางมาก ใหหนมาเอาดทางการเลาเรยน

แทนการเคลอนไหวทางการเมอง และสำาเรจการศกษาระดบสงในทสด

เพอทจะสามารถรบใชอดมการณของตนไดในระยะยาว และทำาหนาท

ไดนานกวา

ถงแมจะไมมการเคลอนไหวทางการเมองโดยเปดเผย แตคณะ

เศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร กไมเคยทงหาง “การเมอง”

เมอศาสตราจารย ดร.ปวย องภากรณ รบทจะดำารงตำาแหนงคณบด

คณะเศรษฐศาสตร และคอยๆ ถอนตวจากการเปนผวาการธนาคาร

แหงประเทศไทย ซงมตวอยางทางการเมองทนาสนใจและอาจนำามา

เปนกรณศกษาได

ทานอาจารยปวยได เลาใหฟงดวยความภาคภม ใจวา

มหาวทยาลยของทาน คอมหาวทยาลยลอนดอน ซงมสคลทเดนคอ

London School of Economics and Political Science นนถอดแบบ

มาจากมหาวทยาลยปารสททานศาสตราจารย ดร.ปรด พนมยงค

60��.indd 44 3/3/2554 16:02:26

- 45 -


ผประศาสนการมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง สำาเรจการ

ศกษามา ตางกนแตเพยงวาขององกฤษนนเปนระบบจำากดรบ ขณะท

มหาวทยาลยปารสเปนระบบไมจำากด

ทานอาจารยปรดเรยกระบบสงคมนยมของทานวาลทธ

สมานฉนท (Socialism) ซงเนนการสรางจตสำานกในเชงสหกรณ

ผานกระบวนการสหกรณ สวนทานอาจารยปวยนนสนใจและยดมน

ในแนวทาง Fabian Socialism คอการเปลยนไปสสงคมนยมโดย

สนตวธและดวยปญญา คลายๆ กบธมมกสงคมนยมของทานอาจารย

พทธทาสภกข โดยทงทานอาจารยปรดและทานอาจารยปวยนนม

ความเขาใจในเรองพทธธรรมเปนพนฐานอยางลกซง ทำาใหทงสองทาน

มความคดทแตกตางจากสงคมนยมในตะวนตกซงเปนแมแบบ และ

ทงสองทานมความเขาใจสงคมไทยเปนอยางด แตทงสองทานกไมพน

จากการกลาวใหรายจากฝายสดโตงทอยตรงขาม ซงเปนการสะทอน

วาทานทงสองมากอนกาลเวลาอนสมควร นเปนตนทนททงสองทาน

และครอบครวของทานทงสองจำาเปนตองยอมรบ ในฐานะททานทงสอง

เลงเหนความจำาเปนในการวางรากฐานเพอสรางความเปนธรรม

ในสงคม

ในกรณของทานอาจารยปวย งานทางวชาการชนแรกท

ทานสงเสรมในฐานะทเปนคณบดคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลย

ธรรมศาสตร คอใหมการจดสมมนานกวชาการชนนำาเรองปญหาของ

คาพรเมยมขาว ในฐานะทเปนปจจยทกอใหเกดความไมเปนธรรม

แกชาวนาของประเทศอยางใหญหลวง หรออาจจะเรยกไดวาเปนการ

ปลนเงยบชาวนาโดยรฐกวาได และมผลกระทบคอปญหาความยากจน

ของชาวนามาจนถงปจจบน

การสมมนาดงกลาวมขอเสนอใหยกเลกคาพรเมยมขาว ซง

เปนภาษสงออกของขาวทกอใหเกดความไมเปนธรรมและสรางปญหา

ความยากจนใหกบชาวนา อนเปนผลจากความจำาเปนของรฐบาลไทย

60��.indd 45 3/3/2554 16:02:26

- 46 -


ในยคหลงสงครามโลกครงท 2 ทไมสามารถหารายไดเปนกอบเปนกำา

ไดจากแหลงภาษสงออกอยางอน เมอเวลาผานไป มการพฒนา

ประเทศจนเกดชองวางอยางมากระหวางเมองกบชนบท การเกบภาษ

ดงกลาวจงเปนการชวยเหลอผทมฐานะดอยแลว และเกดความไมเปน

ธรรมอยางยงสำาหรบคนยากจน แตปรากฏวารฐบาลในยคนนไมยอม

เปลยนใจ เพราะมหลายฝายไดประโยชนจากการเกบคาพรเมยมขาว

โดยเฉพาะอยางยงหนวยงานททำาหนาทจดเกบยอมมผลประโยชน

รวมกบรฐมนตรและคณะรฐบาลในยคนน สงทควรจะมการศกษาแต

ไมไดทำาในยคนนกคอ งานวจยจะตองดำาเนนตอไปถงขนเปดเผยวา

ใครบางทไดประโยชนจากการคงคาพรเมยมขาวเอาไว แตถาจะม

การวจยในประเดนน นกวจยกคงจะมปญหากบฝายการเมองโดยตรง

ดวยเชนกน จนกระทงในยคของพลเอกเปรม ตณสลานนท เปนนายก-

รฐมนตร (2523-2530) ซงเปนยคทราคาสนคาเกษตรในตลาดโลก

ตกตำาตดตอกนเปนเวลา 5 ป อนเปนผลจากการเพมผลผลตทางการ

เกษตรอยางรวดเรวจากสงทเรยกวาการปฏวตเขยว จนไมสามารถเกบ

คาพรเมยมขาวได การเกบคาพรเมยมขาวจงถกยกเลกไปโดยปรยาย

ตวอยางนเปนตวอยางทชใหเหนชดเจนวา ความคดทดในทาง

เศรษฐศาสตร ไมสามารถแปรเปนนโยบายเพอนำาไปสการปฏบตได

ถาโอกาสทางการเมองไมเอออำานวย

ดงนน ในยคททานศาสตราจารย ดร.ปวย องภากรณ เปน

คณบดคณะเศรษฐศาสตร สงหนงททานไดทำาเปนระยะๆ คอมการ

ประชมภายในเฉพาะอาจารยในคณะเศรษฐศาสตร มการอธบาย

เหตผลทางการเมองทอยเบองหลง ซงไมอาจเสนอใหสาธารณชนรบร

ได เนองจากจะเปนอนตรายตอผทมความรนน การกระทำาดงกลาว

กเพอใหอาจารยมขอมลรอบดาน ซงกรวมทงขอมลและบรบททาง

การเมองดวยเชนกน

60��.indd 46 3/3/2554 16:02:26

- 47 -


สงทนาสนใจเปนพเศษสำาหรบทานศาสตราจารย ดร.ปวย

องภากรณ กคอ ถงแมทานจะมอทธพลทางความคดอยางมากกบ

นโยบายระดบมหภาคทมผลตอการพฒนาประเทศ ไมวาจะในตำาแหนง

ประธานคณะทปรกษาฝายเศรษฐกจของนายกรฐมนตร ผวาการ

ธนาคารแหงประเทศไทย ผอำานวยการสำานกงบประมาณ และ

ผอำานวยการสำานกงานเศรษฐกจการคลง แตทานไดเลาใหอาจารย

ในคณะฟงวา นโยบายในระดบมหภาคไมสามารถแกปญหาความ

ยากจนในชนบทไดอยางแทจรง และนคอแรงบนดาลใจใหทานกอตง

มลนธบรณะชนบทแหงประเทศไทย ในพระบรมราชปถมภ ซงเปน

องคกรพฒนาเอกชนแหงแรกของประเทศไทย และไดผลตนกอาสา

พฒนาเอกชนเปนจำานวนมากในระยะตอมา อกทงทานไดรเรมจดทำา

โครงการลมนำาแมกลอง ซงเปนการรวมมอกนระหวางมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร มหาวทยาลยมหดล และมหาวทยาลยเกษตรศาสตร มการ

กอตงสำานกบณฑตอาสาพฒนาชนบทขนในมหาวทยาลยธรรมศาสตร

เพอใหบณฑตไดเรยนรและเขาใจปญหาการพฒนาชนบทไดดวยตวเอง

อกทงทานไดรเรมเปดสอนวชาพฒนาชนบทไทยในคณะเศรษฐศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร ดวยตวทานเอง

ทงหมดนสะทอนขอจำากดทางการเมองของประเทศไทย

ในขณะนน ทไมสามารถทำางานพฒนาชนบทใหไดผลจากระดบนโยบาย

มหภาค และนกเปนบทเรยนทางการเมองและเศรษฐศาสตรทนก

เศรษฐศาสตรรนตอมาไมคอยซมซบ โดยยงอยากจะเรยนและเสนอ

นโยบายทเกยวกบเศรษฐกจมหภาคเปนหลก เพราะจะทำาใหตนเองด

เดนกวาผอน แตไมอาจแกปญหาของคนสวนใหญในประเทศไดมาก

นก เนองจากไมเขาใจบรบทของปญหาอยางแทจรง

แนนอนวาในยคทท านอาจารยปวยเปนคณบดคณะ

เศรษฐศาสตร และหลงจากนนไดเปนอาจารยประจำาธรรมดา กอนจะ

60��.indd 47 3/3/2554 16:02:26

- 48 -


เปนอธการบดของมหาวทยาลยธรรมศาสตร อาจารยและนกศกษา

จำานวนหนงมความตนตวและสนใจการเมอง ตลอดจนมสวนรวมใน

กระบวนการเปลยนแปลงทางการเมองในระดบหนง อาจารยในขณะ

นนกมอาจารยทว หมนนกร อาจารยรงสรรค ธนะพรพนธ อาจารย

ไตรรงค สวรรณคร และผเขยน นอกจากนนกยงมอาจารยในคณะ

อกเปนจำานวนมากทอาจจะไมใชพวกกองหนา แตกเปนกองหลงและ

กองหนน

ทกครงทมความไมชอบมาพากลทางการเมองซงมผลตอ

เศรษฐกจของประเทศ อาจารยในคณะเศรษฐศาสตรจะเปดประเดน

ดวยการอภปรายทางวชาการ และเชญผเกยวของมารวมอภปราย

เพอสรางผลสะเทอนทางการเมอง หรอบางครงกจะมการจดสมมนา

ทางวชาการทเรยกวา Symposium โดยเลอกประเดนเดนทางสงคม

เปนประเดนในการอภปราย เพอหวงผลใหเกดการเปลยนแปลง

ดานนโยบายทางการเมอง

มกรณศกษากรณหนงทเปนตวอยางทนาสนใจ กลาวคอ

ในชวงทเศรษฐกจไทยเรมซวนเซ กอนทจะมการประกาศลอยตวคา

เงนบาทเมอวนท 2 กรกฎาคม 2540 มนกเศรษฐศาสตรทมชอเสยง

และมตำาแหนงสำาคญในธนาคารพาณชยขนาดใหญออกมาเรยกรอง

ใหรฐบาลเพมคาเงนบาท ดวยเหตผลวาเศรษฐกจของประเทศไทย

มพนฐานด และจะไมมปญหาอะไร อกทงเปนการสรางความเชอมน

ใหกบฐานะทางเศรษฐกจของประเทศ ซงความจรงอกดานหนงกคอ

เนองจากในขณะนนธนาคารดงกลาวไดกเงนดอลลารมาปลอยกตอ

ภายในประเทศไทยมากพอสมควร ถาคาเงนบาทลดลงจากการลอยตว

คาเงนบาท ธนาคารแหงนนกจะประสบปญหามาก คณาจารยในคณะ

เศรษฐศาสตรเหนวาแนวคดดงกลาวเปนเรองของการคำานงถงผล

ประโยชนสวนตนมากกวาผลประโยชนของประเทศ จงรวมกนออก

60��.indd 48 3/3/2554 16:02:26

- 49 -


แถลงการณเรยกรองใหรฐบาลลอยตวคาเงนบาท พรอมทงเสนอให

รฐบาลไทยในขณะนนแสวงหาความชวยเหลอจาก IMF ในทสด เมอ

วนท 2 กรกฎาคม 2540 รฐบาลกไดประกาศลอยตวคาเงนบาท และขอ

ให IMF เขามาชวยลดปญหาการขาดแคลนเงนสำารองระหวางประเทศ

ทเกดขนในขณะนน ซงเกดจากการปองกนการโจมตคาเงนบาทของ

ธนาคารแหงประเทศไทยในชวงกอนหนานน แตบทเรยนทไดรบกคอ

IMF ไดใหยาในลกษณะทเปนประโยชนกบทนตางชาต แทนทจะรกษา

อาการของประเทศไทยใหฟนตวเรวขน ซง IMF กถกวพากษวจารณ

จากนกเศรษฐศาสตรทงตางประเทศและในประเทศ

นจงเปนกรณตวอยางของการเคลอนไหวทางการเมอง

ดวยจตสำานกทคำานงถงผลประโยชนของประเทศชาตเปนหลกใน

โอกาสทเหมาะสม ถาหากไมมการเคลอนไหวทางการเมองในลกษณะ

ดงกลาว ขอเสนอของคณาจารยกจะเปนเพยงประเดนถกเถยงกนใน

สงคม และสถานการณกอาจจะถลำาลกไปกวาน

เมอเรวๆ น นกวชาการทานเดมทเคยสงกดอยกบกลม

การเมองฝงตรงขามกบรฐบาลชดปจจบน (2552) ไดออกมากลาวหา

การดำาเนนงานของรฐบาลวาจะทำาให GDP ของประเทศไทยมคา

-4.5 ซงตำาทสดในเอเชยและในโลก แตบดนกปรากฏผลชดเจนแลว

วาประเทศญปนและประเทศสงคโปรมปญหามากกวาประเทศไทย

โดยคราวนไมมนกเศรษฐศาสตรจากมหาวทยาลยธรรมศาสตรออก

มาใหความเหนในเรองนแตอยางใด ซงนกเศรษฐศาสตรควรจะช

ใหเหนวาในสถานการณเชนน ถงแม GDP จะมผลเกยวเนองกบ

การจางงาน แตการแกปญหาโดยเนนการจางงานและการกระจาย

รายไดในประเทศเปนหลก และลดการพงพาการสงออกของประเทศ

ในลกษณะทเปนการเปลยนวกฤตใหเปนโอกาส มความสำาคญกบ

ประเทศในระยะยาวมากกวา กรณศกษานจงเปนสงทนาสนใจ ซง

60��.indd 49 3/3/2554 16:02:26

- 50 -


สะทอนแนวโนมในอนาคตของคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลย

ธรรมศาสตร ถงความไมชดเจนในเรองจดยนของความเปนธรรม

ในสงคม ดงจะไดกลาวตอไป

การเปลยนแปลงทางการเมองครงสำาคญ ไมวาจะเปน 14

ตลาคม 2516, 6 ตลาคม 2519, 17 พฤษภาคม 2535 แมกระทง

กระบวนการขบไลอดตนายกฯ ทกษณ ชนวตร ในป 2548 จะมอาจารย

จากคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร เปนหวหอกในการ

ลารายชอหรอเขารวมในกจกรรมเหลานน แตตอไปในอนาคตจะมการ

เคลอนไหวในลกษณะนอกหรอไม คงเปนเรองทคณาจารยในคณะ

เศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร จะเปนผใหคำาตอบ

ทงหมดนคอตวอยางของกรณศกษาทสะทอนความเกยวพน

ของคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร กบบทบาทการ

เคลอนไหวทางการเมองเพอการเปลยนแปลงทดขนในทางเศรษฐกจ

สำาหรบประชาชนสวนใหญของประเทศ เหตการณเหลานมไดเกดขน

ลอยๆ แตมาจากพนฐานทางประวตศาสตรทแตกตางจากสถาบน

การศกษาอนๆ

การเคลอนไหวแตละครงมไดประสบความสำาเรจเสมอไป แต

อยางนอยกเปนการเคลอนไหวเพอสรางโอกาสทางการเมอง หรอ

มฉะนนกเปนการเคลอนไหวในโอกาสและจงหวะทจะชวยใหเกดการ

เปลยนแปลงทางการเมองได

หนทางตอไปในอนาคต

หลงจากการเคลอนไหวทางการเมองครงสดทายของ

คณาจารยคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ในป 2548

60��.indd 50 3/3/2554 16:02:26

- 51 -


ในฐานะทเปนผสงเกตการณจากภายนอก ผเขยนเหนวาการเคลอนไหว

เพอเปลยนแปลงนโยบายทสำาคญคอนขางจะแผวเบาลง ความจรง

ความแผวเบาดงกลาวเรมมมาตงแตหลงจากยค 17 พฤษภาคม 2535

แตกยงมเชอทจะเดนตอบาง

เขาใจวาตอจากนเปนตนไป คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลย

ธรรมศาสตร กคงจะเหมอนๆ กบคณะเศรษฐศาสตรของมหาวทยาลย

อนๆ คอเนนการทำางานทางวชาการเปนหลก โดยสาเหตนาจะมาจาก

สประการหลก กลาวคอ ประการแรก ความไมตอเนองของอาจารย

โดยอาจารยในรนหลงๆ นนไมไดผานประสบการณการมสวนรวม

ทางการเมองมากนก นอกจากนน สถานภาพของวชาเศรษฐศาสตร

กไดสอนใหพวกเราเนนการเปน “มออาชพ” และปลอยใหการเมอง

เปนเรองของนกการเมองทจะตดสนใจกนเอง

ประการทสอง เกดการแบงขวทางอดมการณเชนเดยวกบ

การแบงขวทางอดมการณทเกดขนในสงคมไทยทวไป ทำาใหอาจารย

ทคดวาตนเองมอดมการณตางกบผอนไมสามารถทำางานรวมกนได

ซงตางจากในอดตทอาจารยอาจจะคดเหนไมตรงกน แตกยงทำางาน

ดวยกนได จากลกษณะความสมพนธฉนเพอนรวมคณะ และคดวา

ความแตกตางทางความคดไมใชเรองทควรจะแบงพวก เพราะทกคน

ตางกมไดมผลประโยชนแฝงเรนในความคดหรอความเชอของตน

ประการทสาม ถกครอบดวยกรอบและโครงสรางของลทธ

ทนนยม ทำาใหอาจารยทงหลายเนนทจะอยรอดในโลกของวตถนยม

ดวยการหารายไดจากกจกรรมทางวชาการทตนเองมความไดเปรยบ

เปนหลก

และประการสดทายซงเปนประการทสำาคญ นนคอ ในปจจบน

สงคมและการเมองมความยงยากและสลบซบซอนเกนกวาทจะอทศ

เวลาเพอทำาความเขาใจหรอมสวนรวมทางการเมองได และยงหาก

60��.indd 51 3/3/2554 16:02:26

- 52 -


ความคดหรอจดยนเรองความเปนธรรมในสงคมเสอมคลายลงไป

คณาจารยมลกษณะเปนปจเจกชนนยมมากขน ตางคนตางอย เพราะ

เปนจดยนทสบายกวา กอาจจะมผลทำาใหการมสวนรวมทางการเมอง

ของคณาจารยคณะเศรษฐศาสตรแผวลงได แตถาหากคณาจารย

เหลานนหนมาใชแนวทางขยายความรเพอการสรางอำานาจทางการ

เมอง กนาจะสอดคลองกบยคสมย แตในฐานะผสงเกตการณจาก

ภายนอก แนวโนมดงกลาวยงไมคอยชดเจนมากนก

คำาถามตอไปจงมอยวา การเนนความเปนมออาชพแบบนกบ

การมสวนรวมทางการเมองแบบเดม อยางไหนจะดกวากน คำาตอบ

ในเรองนกคอ คงจะเปรยบเทยบกนไมได ทงนเพราะบรบททงหลาย

ไดเปลยนไปหมดแลว ตอไปอาจจะตองเนนการสรางองคความรใหม

ใหมผลในการขบเคลอนทางการเมอง ซงอาจจะสอดคลองกบบรบท

ทเปลยนไปกได

อยางไรกตาม ผเขยนอยากจะขอเตอนอาจารยรนนองและ

รนลกศษยวา การเปนนกเศรษฐศาสตรทดสำาหรบประเทศไทย

นอกจากจะตองเขาใจปจจยทางเศรษฐศาสตรแลว ยงตองเขาใจปจจย

ในมตอนๆ สามารถเหนภาพรวมของเรองทตองการศกษา รวมทง

ผลกระทบของเรองทศกษา ตลอดจนเขาใจบรบททจะนำาไปประยกตใช

และในทสดจะตองตดตามการเคลอนไหวทางการเมอง เพอผลในการ

จดประกายความคดใหกบสงคม หรอผลทจะทำาใหเกดการเปลยนแปลง

ขนอยางแทจรง ซงอาจตองรอคอยจงหวะและโอกาสทสมควร ในขณะ

เดยวกนกไมมความจำาเปนทจะตองไปเปนนกการเมอง ยกเวนเปนผท

มจรตเชนนนอยแลว และกไมจำาเปนตองมความรความเขาใจในทฤษฎ

การตดสนใจของนกการเมอง ซงเปนประเดนทสลบซบซอน โดยนก

เศรษฐศาสตรควรพยายามทำาความเขาใจเหตผลทางตรรกะหรอทาง

ทฤษฎ ซงไมจำาเปนจะตองสะทอนความเปนจรงแตอยางใด

60��.indd 52 3/3/2554 16:02:26

- 53 -


สงทนกเศรษฐศาสตรสามารถทำาไดคอตดตามพฤตกรรม

ของตวละครทสำาคญทางการเมอง ตลอดจนพฒนาการทางการเมอง

รวมทงคนหาจดทจะเปนคานงด ตลอดจนจงหวะทอาจจะเปนจดเปลยน

ทสำาคญ ซงจะชวยใหสงคมมความเปนธรรมมากขน ทสำาคญกคอ

จะตองเปดใจใหกวางในการหาความรและรบฟงความคดเหนท

หลากหลาย และสรางเสรมองคความรใหมทเปนประโยชนและ

สอดคลองกบความเปนจรงของสงคมในแตละชวงของการเปลยนผาน

ขอเสนอเหลานดเหมอนจะเปนพนธกจ (mission) ทไมอาจ

ประสบความสำาเรจได (impossible) แตสงเหลานคอสงทเคยเปน

จตวญญาณของคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร แตก

ไมจำาเปนจะตองรกษาจตวญญาณเหลานนไวถาหากบรบทเปลยนไป

โดยสนเชง ทงนเพราะการเปน “นกเศรษฐศาสตรมออาชพ” ทสนใจ

เฉพาะประเดนทางเศรษฐศาสตร จะชวยใหการดำารงชวตงายกวามาก

เพยงแตเปนชวตทไมคอยทาทายเทานน

60��.indd 53 3/3/2554 16:02:26

- 54 -



ศ.ดร.อภชย พนธเสน จบการศกษาระดบปรญญาตรจากคณะ

เศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ปรญญาโทและปรญญาเอกจาก

มหาวทยาลยแวนเดอรบลต สหรฐอเมรกา และรบราชการเปนอาจารยประจำา

ทคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร จนกระทงเกษยณอายราชการ

ในตำาแหนงศาสตราจารย เมอป พ.ศ. 2544

ศ.ดร.อภชยมบทบาทสำาคญในการขบเคลอนปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

ใหเปนรปธรรมทงในเชงวชาการและในเชงปฏบต โดยเฉพาะอยางยงผลงาน

ทเกยวของกบพทธเศรษฐศาสตรและเศรษฐกจพอเพยง ซงเปนผลงานทเปลยน

โฉมหนาการศกษาทางดานวชาการเศรษฐศาสตรในประเทศไทย

ศ.ดร.อภชยดำารงตำาแหนงผอำานวยการโครงการปรญญาเอก

สหวทยาการ มหาวทยาลยธรรมศาสตร ในป พ.ศ. 2544 และไดรบการยกยอง

เปนกรตยาจารยแหงมหาวทยาลยธรรมศาสตร สาขาสงคมศาสตร ในป พ.ศ. 2545

ปจจบน ศ.ดร.อภชยดำารงตำาแหนงผอำานวยการสถาบนการจดการ

เพอชนบทและสงคม โดยสถาบนดงกลาวทำาหนาทดำาเนนงานดานการวจย ทงงาน

วจยเชงนโยบายและงานวจยเชงปฏบตการ และใหความสำาคญกบการนำาผลการ

วจยไปประยกตใชเพอใหเกดประโยชนไดจรง

60��.indd 54 3/3/2554 16:02:27

60��.indd 55 3/3/2554 16:02:27

- 56 -

| การเงนชมชน เศรษฐศาสตรชมชน

การเงนชมชน เศรษฐศาสตรชมชน



วนจนทรท 23 มนาคม พ.ศ. 2552

60��.indd 56 3/3/2554 16:02:27

- 57 -

พระสบน ปณโต, ครชบ ยอดแกว |


มนสการพระคณเจา กราบเรยน รศ.ดร.ปทมาวด ซซก

คณบดคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร และทานผม

เกยรตทเคารพรกทกทาน วนนผมรสกเปนเกยรตอยางสงทไดมโอกาส

มานงอย ณ ทแหงน ผมไมไดจบจากสถาบนสงๆ เลยรสกดใจ เปน

เกยรต พดดวยความภาคภมใจเลยวา ไดยกระดบตนเองขนถงระดบ

มหาวทยาลยทคนยอมรบกน

ตามความเขาใจในเรองเศรษฐศาสตรของครบานนอก ผม

คดวาเศรษฐศาสตรมทงเศรษฐศาสตรตะวนตกและเศรษฐศาสตร

ตะวนออก เศรษฐศาสตรตะวนตกคดเรองตวเงนเปนตวตง เชน

ลงทน 100 บาท ถาไดเงนคนไมถง 100 บาท เศรษฐศาสตรถอวา

ขาดทน ตองทำาใหไดกลบคนมามากกวา 100 บาท จงจะถอวากำาไร

แตเศรษฐศาสตรตะวนออกตามทผมเขาใจ หากเราลงทนไป 100

บาท ไดกลบมาเพยง 80 บาท แตทำาใหคนดขน มความสขขน

เศรษฐศาสตรตะวนออกถอวาประสบผลสำาเรจ เรามองกนคนละมม

คนละจด

60��.indd 57 3/3/2554 16:02:27

- 58 -


ถาเราจะทำาอะไรสกอยางหนง ไมวาจะเปนเรองเศรษฐศาสตร

หรอเรองอะไรกตาม ตองคดถงทนของเรากอนวาเรามทนแคไหน

ทนทางเศรษฐศาสตรกคอเงน แตทนตามความคดของผมคอทนทาง

สงคม ซงมอย 7 ทน คอ

ทนทหนง ทนคน ในทนคนนมภมปญญา ซงเปนทนตวทสอง

แตละคนมปญญาไมเทากน

ทนทสาม ทนศาสนาและวฒนธรรม ทกคนมศาสนาและ

วฒนธรรมของตนเอง

ทนทส ทนทรพยากรธรรมชาต ดน นำา ปา แสงแดด ฯลฯ

ทนทหา ทนแรงงาน ทกคนเกดมามแรงงานของตนเอง

ทนทหก เรามกจะละเลยทนตวน ไมคอยนำามาคด ทนตวนคอ

ทนเวลา ทงโลกมเวลา 24 ชวโมงเทากน และผทสมมตเรองนขนมา

กคอคน

ทนทเจด เงนตรา ผมเอาไวอนดบสดทาย พออยอนดบสดทาย

หลายทานกคงคานอยในใจ โลกปจจบนไมเหนเปนอยางทครชบวา

เพราะทนตวทเจดมแรงมาก มพลงมาก เปนทนตะวนตก ความคด

แบบตะวนตกทำาใหคนเราออนแอ ทำาใหทนทหนงถงทนทหกออนแอ

ลมระเนระนาด ทรพยากรเราหายหมด ศาสนาและวฒนธรรมเราถก

ทำาลายไปเยอะ แตอยางไรกตาม ทนเหลานยงไมหมด ยงมอยตาม

ชนบท ตามบานนอก

เหตของปญหา ปญหาของคน

พระพทธเจาสอนวา เมอปญหาเกดขน ตองไปแกทเหตของ

ปญหา เพราะฉะนน ผมจงมองวาปญหาของประเทศหรอของโลก

อยทคน เชน เมอยางพาราราคาตกตำา ยางพาราไมเคยเดอดรอน

60��.indd 58 3/3/2554 16:02:27

- 59 -


มนสำาปะหลงราคาถก มนสำาปะหลงกไมเคยเดอดรอน ฝนตกนำาทวม

นำากไมเคยเดอดรอน ฝนแลง ความแหงแลงกไมเคยเดอดรอน แตท

เดอดรอนคอคน เพราะฉะนน การแกปญหาทถกจดตามหลกศาสนา

ตองแกทคน ถาไปแกทอน ไมจบ แกกนอยอยางนน วนเวยนกนอย

อยางนน

เมอตองแกปญหาทคน จงตองมาดทคน คนประกอบดวย

2 สวน สวนทหนงคอจตใจ สวนทสองคอรางกาย

จตใจ ทานจะเชอผมหรอไมกชาง คนสมยนขาดคณธรรมกน

มาก ขาดจรยธรรม ขาดศลธรรม เมอขาดคณธรรมกตองเพมคณธรรม

ใหคนมคณธรรม มศลธรรม เมอป 2525 พระบาทสมเดจพระเจาอยหว

มพระราชดำารสเรองคณธรรม 4 ประการ ผมกยกเอาเรองนมาพฒนา

คนใหมคณธรรม เปนคณธรรมททกคนควรศกษาและนอมนำามาปฏบต

คณธรรม 4 ประการนประกอบดวย

ประการแรก การรกษาความสตย ความจรงใจตอตนเอง

ทจะประพฤตปฏบตสงทเปนประโยชนและเปนธรรม

ประการทสอง การขมใจ ฝกใจตนเองใหประพฤตปฏบตอย

ในความสตย อยในความประพฤตอนด

ประการทสาม การอดทน อดกลน อดออม

ประการทส การรจกละวางความชว ความทจรต และสละ

ประโยชนสวนนอยของตนเพอประโยชนสวนใหญของบานเมอง

คณธรรมทง 4 ประการน ถาแตละคนพยายามปลกฝงและ

บำารงใหเจรญงอกงามขนโดยทวกนแลว จะชวยใหประเทศชาตบงเกด

ความสข ความรมเยน และมโอกาสทจะปรบปรงและพฒนาใหมนคง

กาวหนาตอไปไดอยางเหมาะสม

พระราชดำารสเปนนามธรรม เพราะฉะนนตองแปลงพระราช-

ดำารสใหเปนรปธรรมใหได ใหสามารถแลเหนไดวาพระราชดำารส

ทเปนนามธรรมสามารถปฏบตไดและเกดผลได ผมเลยทดลองใชกบ

60��.indd 59 3/3/2554 16:02:27

- 60 -


กลมสจจะออมทรพยทผมเปนคนตงขนเมอป 2526 ผมทดลองใน

11 หมบานของตำาบลนำาขาว แตกอนทจะทดลองในตำาบล ผมกทดลอง

ในโรงเรยนกอน ปรากฏวาประสบผลสำาเรจ และชาวบานกอยากทดลอง

ผมเลยนำาออกสชมชน และกประสบผลสำาเรจทง 11 หมบานตามท

ไดทราบกนบางแลว

นคอการพฒนาทางดานจตใจ เมอเงนมนมาเอง กใชเงนเปน

เครองมอเพอพฒนาคนใหเกดคณสมบตตามทผมไดกลาวไวแลว

รางกาย เราพฒนาเรองนจนประสบผลสำาเรจมากพอสมควร

เพราะตอนนคนอายยน ไมตายงาย เราประสบผลสำาเรจทางดาน

สาธารณสข

สวนวตถประสงคในการพฒนาคนของผมมอย 3 ขอ คอ

1. พฒนาคนใหมสขภาพอนามยสมบรณ ปราศจากโรคภย

ไขเจบทกชนด เนนอนามยสวนบคคลและอนามยสงแวดลอม

2. พฒนาคนใหมความมนคงทางเศรษฐกจ เนนการงาน

พนฐานอาชพ

3. พฒนาคนใหเปนนกประชาธปไตย

ทนเราตองการลกษณะคนอยางไร ลกษณะของคนกคอ

คณสมบตของคนทเราตองการ ไดแก

1. ตองพฒนาคนใหพงตนเอง มความเสยสละ เหนแก

ประโยชนสวนรวม ไมเหนแกตว

2. ตองพฒนาคนใหมวนยในตนเอง มงมนทำาการงานใหสำาเรจ

3. ตองพฒนาคนใหขยนหมนเพยร ซอสตย ประหยด และ

อดทน

4. ตองพฒนาคนใหรจกคด วจารณ และตดสนใจอยางมเหตผล

60��.indd 60 3/3/2554 16:02:27

- 61 -


5. ตองพฒนาคนใหมขนตธรรมตอคำาวจารณ รถงความ

แตกตางระหวางบคคล

6. ตองพฒนาคนใหมนำาใจเปนนกกฬา รจกยกยองผอน

7. ตองพฒนาคนใหทำางานรวมกบผอนได รจกเปนผให ผรบ

ผนำา และผตามทด

ผมเชอสภาษตทกลาววา “จะปลกพชตองเตรยมดน จะกน

ตองเตรยมอาหาร จะพฒนาการตองเตรยมประชาชน จะพฒนาคน

ตองพฒนาจตใจ จะพฒนาใครตองพฒนาตนเองกอน” ตองเรมจากตว

เรา นคอหลกการ แลวกนำาเงนตรามาเปนเครองมอ

การสรางกลมสจจะออมทรพย

และการจดสวสดการชมชน

กลมสจจะออมทรพยเรมตนจากการทผมไปถามพนองทบาน

วา ทำาไมถงสงลกเรยนหนงสอ

เขากบอกวา เพราะอยากใหลกไดเรยนหนงสอ จบมาเปน

เจาคนนายคน เปนขาราชการ

ผมเลยถามตอวา ทำาไมอยากเปนขาราชการ

เขากบอกวา ขาราชการมสวสดการด มเงนเดอน พอเจบปวย

รฐบาลกชวยรกษา ตวเองกได พอแมกได เมยกได ลกกได

ผมเลยถามวา รไหมวาขาราชการเอาเงนจากทไหนมาจด

สวสดการ

เขากตอบวา จากภาษของประชาชน

ผมถามวา เมอเกบภาษจากประชาชน แสดงวาเราเปน

เจาของเงนใชไหม

60��.indd 61 3/3/2554 16:02:27

- 62 -


เขาตอบวา ใช ผมเลยถามวา ในเมอเราเปนเจาของเงน ทำาไม

เราไมจดสวสดการเอง ไปเรยนเปนขาราชการอยทำาไม จดสวสดการ

เองไมไดหรอ

เขาบอกวา ไมได ไมรจะทำาอยางไร

ผมบอกวา ผมมวธคด จะทำาใหได ทำาใหเหมอนกบทขาราชการ

ไดรบ

ผมอธบายใหเขาฟงวา ไมตองใหเขาเกบภาษไปกรงเทพฯ

แลวรอกลบมาใหเรา เราทำาของเราเองทบานเราเลยดกวา

ดวยเหตน ผมเลยมความคดจะตงกลมออมทรพยทภาษา

ใตเรยกวา “ปกปกปกปก” หมายความวา ตงใหญบาง เลกบาง เตม

บานเตมเมอง ไมตองรวมใหใหญ เพราะถารวมใหใหญเมอไร เดยว

ตางประเทศมาดดเราอก มาทำาเราลมอก เพราะฉะนน ถาเราทำา

ปกปกปกปก ใครมาทำาอยางไรเรากไมลม เราอยดวยตวของเราเอง

เตมบานเตมเมอง ประชาชนอยได

ตอนทผมเรมฝกใหนกเรยนมสจจะวนละ 1 บาท ครคานกน

เตมทเลย บอกวาทำาไมได พอแมจน จะทำาไดหรอ ผมกบอกวา ถาร

วาพอแมเขาจน เราเปนคร ทำาไมเราไมคดใหเดกมเงนฝาก ครกบอก

วาคดไมได คดไมออกวาจะใหเดกมเงนไดอยางไร เขาบอกวาครใหญ

คดส

ตอนนนผมเปลยนหมดเลย เวลาครจะเรยกนกเรยนใหเรยก

วาลก สวนครผชายใหนกเรยนเรยกวาพอคร ครผหญงใหเรยกวา

แมคร ผมเปนครใหญใหเรยกวาพอครใหญ

จากนนผมกดวาลกชาวบานทมาเรยนกบเราเปนลกเกษตรกร

โรงเรยนทผมเปนครใหญตอนนนมเนอท 5 ไร สนามฟตบอล 1 ไร

อาคาร 4 หลง นอกนนปลกไมดอกไมประดบ ทนเราคดใหเดกมเงน

โดยเนนประเดนการเกษตร เพราะประเทศไทยเดนทางดานการเกษตร

ทางดานการผลตอาหาร ผมกออกนโยบาย

60��.indd 62 3/3/2554 16:02:27

- 63 -


ขอเกรนกอนเขาเรองสกเลกนอย โรงเรยนนมอนบาล เปน

อนบาลชนบท ผมเปนคนคด เขาเชญผมรางแผนพฒนาประเทศ

ฉบบท 5 ผมกคดวาการพฒนาคนตองเรมจากการพฒนาดานการ

ศกษา แตการศกษาของประเทศเราไมยตธรรม คนในเมองไดเรยน

อนบาล คนบานนอกไมไดเรยน เพราะฉะนนตองมอนบาลในชนบท

ทงประเทศ เขากรบหลกการ ออกมาเปนอนบาลชนบท ผมทำาเปน

คนแรก และผมสอนเอง

มครงหนง เจาหนาทมาตรวจโรงเรยน ถามผมวา เดกๆ เรยน

ชนอะไร แตงตวเหมอนชนอนบาลทสงขลา

ผมบอกวา ชนอนบาลครบ ตอนนนผมเปนครใหญไดประมาณ

6 เดอน เขายงไมรวาผมเปนครใหญ

เขาบอกวา ชนอนบาลมแหงเดยวทสงขลา ทนมดวยหรอ

ผมบอกวา มครบ

เขาถามวา ใครสงใหตง

ผมกบอกวา ครใหญครบ

เขาถามตอวา ใครเปนครใหญ

ผมกตอบวา ผมนแหละครบ ครใหญ

เขากบอกวา ครใหญ รไหมวาผดกฎหมาย

ผมบอกวา ร แตทำาไมคนในเมองไมผดกฎหมาย ทำาไมคน

บานผมถงผดกฎหมาย ถาอยากเอาเรอง ผมทาเลย เพราะทผมเปน

ครใหญ ผมไมไดสอบ ผมไมไดซอ ผมไปขอจากนายอำาเภอ ผมอยาก

จะทำาตามความคด นายอำาเภอกเลยใหผมเปน ผมเลยไมกลว

ผมบอกวา ถาจะเอาเรอง เชญเลย ผมยนดเขาตะราง ใหรไป

วาสอนลกชาวบานแลวตดตะราง เขากเงยบ

กจกรรมทผมใหเดกทำา คอใหเดกทกคนในโรงเรยนน ตงแต

ชนอนบาลจนถงพอครใหญ ตองทำาแปลงผก กวาง 1 เมตร ยาว 3 เมตร

60��.indd 63 3/3/2554 16:02:27

- 64 -


ทำาทกคน ไมมยกเวน ไมดอกไมประดบรอทงหมด ปลกผกแทน เตม

บานเตมเมอง เตมทงโรงเรยน ทานทายดสวาแปลงของใครสวยกวา

เพอน แปลงชนอนบาลสวยกวาเพอน เพราะเดกอนบาลยกจอบกน

ไมรอด ใครเปนคนมาทำา พอกบแมมาทำา ผมบอกวาผมไมไดขอรอง

ไมไดขอแรง คณมาทำาเอง ตอนมาสงลกกทำาแปลง ตอนมารบลกก

รดนำา พอไดแปลงผกสวย ผมบอกวาใหเอาผกไปขาย เอาไปกนทบาน

เปนผกปลอดสารพษ และผมใหเดก ป. 6 ตวโต กบเดกอนบาลตวเลก

จบคกน—ผมลมเลาไปวา ตอนนนโรงเรยนเรมเขาเรยน 9 โมงเชา

เลก 3 โมงเยน แตผมใหขนเรยน 7 โมงครง เลก 4 โมงครง จน

ครใหญในอำาเภอจะนะบอกวา ครชบมนบาอำานาจ พอเปนครใหญ

มาเปลยนแปลงหมดเลย—เสรจแลวกใหเดกเอาผกไปขายทตลาดของ

หมบาน ปรากฏวาเดกออกจากโรงเรยนไมเกน 500 เมตร คนรมกนซอ

จนหมด ไมใชอยากไดผก เขาสงสารเดก ผมกใหเดกเอาเงนไปฝากกบ

พอแม และฝากโรงเรยนวนละ 1 บาท

ผมในฐานะครใหญ มเงนเดอนมาก เอาเงนเดอนตวเองไปซอ

ลกไกแจกเดกคนละ 2 ตว ใหไปเลยงทบาน มกตกาคอ ไก 2 ตวนหาม

ตาย ตวทหนงจะแกงหรอจะขายแลวแตผปกครอง ตวทสองตองเอา

กลบมาโรงเรยน แลวขายรวมกน เงนทไดแบงเปน 2 สวน ครงหนง

ใหเดกเอาไปฝากโรงเรยนวนละ 1 บาท อกครงหนงนำามาตงกองทน

ในโรงเรยน เปนกองทนวชาชพ จบ ป. 6 แลวมายมเงนกองทนไป

ประกอบอาชพได ผมทำาสำาเรจ มเงนเขาโรงเรยนทกวน ตอนนน

โรงเรยนมนกเรยน 225 คน กมเงนเขาโรงเรยนวนละ 225 บาท ปรากฏ

วาครเขากออมดวย

จากนนจะเอาเงนไปไหน ผมไมเอาไปฝากธนาคาร เรองอะไร

จะเอาเงนของคนจนไปใหคนรวยอก บรหารงานเอง เปนผจดการ

ธนาคารเองดกวา กเลยทำาสมดฝากแบบธนาคาร ใหเดกๆ เซนชอ

60��.indd 64 3/3/2554 16:02:27

- 65 -


พอสนเดอนกรวมกน ใหครประจำาชนเซนชอ แลวเสนอครใหญ ครใหญ

คอผจดการธนาคาร แลวเงนนกเอาไวบรหารโรงเรยน

จากนนผมกสำารวจดวามครคนไหนเปนหนบาง ตอนนนม

คร 9 คน เปนหนทง 9 คน ยกเวนครใหญคนเดยวทไมเปนหน เพราะ

ผมจะตองสอนใหคนไมเปนหน แลวผมกถามวา กในหมบานรอยละ

เทาไร เขาบอกวารอยละ 20 ตอเดอนบาง รอยละ 15 บาง รอยละ 10

บาง ถาเปนพนองรอยละ 8 ผมเลยบอกวา ครหามเปนหนชาวบานนะ

เปนหนสหกรณได เปนหน ธ.ก.ส. ได แตอยาเปนหนชาวบาน เพราะ

เวลาประชมชาวบาน ถาเจาหนมาประชมดวย ครจะเงยบ ไมกลาพด

เพราะเจาหนนงมองตา คนทเปนเจาหนกบลกหนมนแพกนทางจตใจ

เราอยาไปเปนหนชาวบาน เราเปนคร ตองเปนผนำา ผมบอกวา ผม

ไมเอาดอกเบย แตคณตองเสยคาบำารงรอยละ 5 ตอเดอน ถอวาไมผด

กฎหมายการเงน ผมกไดเงนเขาโรงเรยนเดอนละประมาณ 6,000 บาท

ในสมยนนโรงเรยนประถมไมมงบประมาณ แตผมม ถามคนมาเยยมชม

โรงเรยน ผมจดเลยงได มเงนกองกลางใช

เงนทไดมาจะแบงสดสวนดงน พอไดคาบำารงมา 5 บาท

1 บาทใหเดก อก 4 บาทตงกองทนสวสดการโรงเรยน เดกคนไหน

ปวย นอนโรงพยาบาล มาเบกได ใหคนละ 30 บาท ถานกเรยนไปทำา

กจกรรมนอกโรงเรยน จะจายเบยเลยงคนละ 30 บาท พอแมเลยใหเดก

มาโรงเรยน มากนรอยละ 99-100 เผอวาพอครจะใชใหไปไหนอก จะ

ไดเบยเลยงดวย ขนาดปวยยงบรรทกมาใหผม นงรถมอรเตอรไซคมา

ถาเปนครคนอนเขากคงรำาคาญ ปวยแลวทำาไมตองเอามาใหพอคร

ทำาไมไมนอนอยทบาน แตผมภมใจ แสดงวาขนาดปวยยงเอามาให

ผม ใหผมพาไปหาหมอ เขาบอกวาถาพอครพาไป หมอเขาเกรงใจ

พอคร ถาเขาพาไปเอง หมอไมคอยเกรงใจ พอครจดการไดเรว ผมก

ดใจ แสดงวาชาวบานเขาเชอถอเรา

60��.indd 65 3/3/2554 16:02:27

- 66 -


นอกจากน ผมยงแจกแกวนำาใหเดกคนละ 1 ใบ แปรงสฟน

1 อน ยาสฟน 1 หลอด คอตองแปรงฟนทกวน ยาสฟนหลอดนตองใช

แปรงฟนใหได 1 ป ถาหมดกซอไปแปรงตอเอง

สวนครในฐานะทเปนคนเสยคาบำารง ถาไปราชการจะจาย

เบยเลยงตามสทธ ถาครบ 12 ชวโมงกเบกไปตามสทธ แตถาไมครบ

กเบกเปนคานำามนแทน เพราะครมสวสดการอยางอนเยอะแลว

นอกจากนน ผมกตดเครองแบบแจกคร แจกเครองแบบครปละ 2 ชด

ชดหนงสกาก มขดเรยบรอย อกชดหนงใหไปคนละ 1,500 บาท ไปตด

ชดทสวยงาม จะตดอยางไรกได เกนกจายเอง ใหแคน

จากนนชาวบานกเชญผมไปออกชมชน เขาตองการจะทำา

กลมสจจะออมทรพย ผมกเลยไปใหความร ผมบอกวา ถาอยากทำา

เหมอนโรงเรยนกใหตงสจจะกบตวเองวาแตละเดอนจะสจจะครงละ

กบาท 10 บาทกได 20 บาทกได ตำาทสดคอ 10 บาท สงทสดคอ 30

บาท ปรากฏวามชาวบานเชอผมประมาณ 30 เปอรเซนต ผมบอกวา

ให 30 เปอรเซนตนทดลองดวาความคดนจะไดผลหรอไมไดผล

ชวงนนผมไปพดทกหมบาน ผมออกชมชนอย 4 ป ตงแต

ป 2526 ถงป 2529 ไปทกคน กลางวนไปโรงเรยน กลางคนไปชมชน

ใชเวลาตงแต 1 ทมจนถง 4 ทม วนท 5 ของทกเดอน ผมจะไปหม 2

วนท 6 หม 1 วนท 7 หม 3 วนท 8 หม 9 วนท 9 หม 5 วนท 10

เขาเชญใหไปเขตโรงเรยนอน แตอยตำาบลเดยวกน ผมไปหม 7 กบ

หม 11 คนวนท 11 พก 1 คน คนวนท 12 หม 8 คนวนท 13 หม

4 คนวนท 14 หม 10 ทงหมด 11 หมบาน ผมทำาแบบน 4 ป เพอ

ทดลองเรองนวาจรงหรอไมจรง

สมาชกทกกเสยคาบำารงเหมอนกบครทโรงเรยน คอรอยละ

5 แลวผอนสง ตอนแรกใครทจะกเงน ตองเอา นส. 3 มา เอาโฉนด

ทดนมา ใหกได 500 บาท ไมไดใหกมาก พอสนป คนไมทำาผดกตกา

เลย เพราะถอสจจะ พอไมผดกตกา ผมกบอกวา ทำาไมถงใช นส. 3

60��.indd 66 3/3/2554 16:02:27

- 67 -


ประกนได กระดาษ 1 แผน มครฑ มลายเซนของใครกไมร อานก

ไมออก ทำาไมถงประกนเงนได แลวเราทเปนคน ทำาไมถงจะประกน

เงนไมได เลยเลกการใชเอกสารสทธ เอาคนมาเปนผประกนดกวา

และใหกไดคนละ 1,000 บาท ถาใครผอนสงดขนกจะขนเงนกใหเปน

2,000 บาท ดขนอกกจะขนเปน 4,000 บาท ดขนอกกเปน 8,000 บาท

จนกระทงบดนขนเปน 200,000 บาท ไมตองใชเอกสารสทธ กกนเอง

ใชเครดตตวเอง

เมอถงสนปกจะมาดคาบำารง ปรากฏวาไดมาก เพราะดอกเบย

รอยละ 5 มนหมนกลบหลายรอบ ทนเงนทไดกจะแบงเปน 2 สวน

สวนหนงปนผลตามหลกสหกรณ ตามหลกเศรษฐศาสตรสากล

ออม 10 บาทจะไดกำาไรกบาท ออม 20 บาทจะไดกำาไรกบาท ยตธรรม

อกสวนหนงนำามาตงเปนกองทนสวสดการชมชน ใหเบกสวสดการ

ตามทตองการ

สวนแรกทปนผลนนดทเงน แตสวนทสองนนไมดทเงน แตด

ทสจจะ ใครสจจะ 12 เดอนไมเคยขาด ถาปวย นอนโรงพยาบาล

จะไดคนละ 30 บาท แตไมเกน 600 บาทตอปตอคน ถาสจจะ 24 เดอน

มาเบกไดคนละ 60 บาท แตไมเกน 1,200 บาทตอปตอคน ถาสจจะ

36 เดอน มาเบกไดคนละ 90 บาท แตไมเกน 1,800 บาทตอปตอคน

ถาสจจะ 48 เดอนไมเคยขาด มาเบกไดคนละ 120 บาท แตไมเกน

2,400 บาทตอปตอคน นเปนตวอยางหนงของสวสดการทจดขนมา

ทนพอสนป ปรากฏวาสวสดการเบกไดจรง คนทไมเชอวา

เบกไดจรงกเขามารวม แตกยงมพวกทคดวา 2 ปกลมไดเหมอนกน

แต 2 ปผานไปกยงเบกสวสดการไดอกเหมอนเดม คนกเขามา

เรอยๆ สดทาย หมบานของผมมคนเขารวม 98 เปอรเซนต เหลออก

2 เปอรเซนต ซงคอคร แตไมตองหวง ตอนนครกเขารวมเรยบรอย

ตอนนเขารวมกน 100 เปอรเซนตแลว

60��.indd 67 3/3/2554 16:02:27

- 68 -


แตหากใครผดสจจะเมอไร จะถกตดสวสดการทนท และตอง

ไปนบหนงใหม กลบมาตงสจจะใหม เพราะฉะนน คนทตงสจจะไป

หลายเดอน หลายป กยงเครงขน เพราะหากผดสจจะตองไปเรมท

12 เดอนใหม คนจงอยในระเบยบ

นคอสาเหตทคนไมโกง นเปนเพราะสวสดการ เพราะฉะนน

สวสดการเปนเครองมอพฒนาคน


ความแตกแยก ความยากจน

เศรษฐศาสตร และหลกธรรม

ขอความเจรญในธรรมจงมแกผจดและผรวมงานทกทาน

สงทสงคมไทยปรารถนาและแสวงหาคอความสข แตความสข

ขนพนฐานทพระพทธเจาตรสไว เปนความสขขนพนฐานของฆราวาส

ผครองบานครองเรอน เปนความสขทเกดจากการมทรพย จากการ

ใชจายทรพย จากการไมเปนหน และจากการประกอบสมมาอาชวะ

สงเหลานเปนความสขขนพนฐานทพระพทธเจาตรสไว เปนความสข

ทตองวงไลตาม เหมอนวงไลลกบอล ยงวงไล ยงหาง ยงวงไล ยงไกล

ในทสด ขบวนการทงหลายกยงไกลตวมากขน หางตวมากขน เมอหาง

ตวมากขนกเหนอยมากขน ทกขมากขน และความสขกหายไป

สงทเกดขนกบสงคมนคอ คนรวยกรวยขน คนจนกจนลง

ภาวะของความเหลอมลำามมากขนเรอยๆ คนทมทดนทำามาหากนกม

มากขนเรอยๆ คนทไมมทดนทำามาหากนกมมากขนเรอยๆ ชองวาง

ดงกลาวมากขนเรอยๆ ปญหาทงหลายเหลานไดโยงไปสการจดการ

60��.indd 68 3/3/2554 16:02:27

- 69 -


ทางเศรษฐศาสตรมากขน ดงนน ภาครฐจะจดเศรษฐศาสตรแบบไหน

จงจะเกดการเกอกลตอกนได

พระพทธเจาตรสวา การใหนนด แตการเลอกใหนนดกวา

เพราะตอนนเราไมไดนำาหลกพทธไปใช เรานำาหลกของนโยบายไปใช

คอใชนโยบายทถกใจคน นโยบายแบบแจกอยางเดยว แจกวตถ แต

ไมแจกปญญา แจกความตองการ แตไมแจกความพอประมาณ

การแจกแบบน พระพทธเจาทานตรสวา ความตองการของคน

ไมมคำาวาสนสด เหมอนนำาฝนทตกลงมา ไมวากรอยหา นำากไมเคยลน

ทะเล เพราะฉะนน ยงมนโยบายประชานยมมากขนเทาไร กเหมอน

กบการทเราตกนำาใสทะเลใหมนเตมใหได ทำาอยางนแลวมนเหนอย

หรอเปลา

เมอเกดชองวางเหลาน สงทอาตมามองเหนจากการเดนธดงค

กคอ ปญหาความแตกแยก นบวนความแตกแยกยงมากขนเรอยๆ

แลวเราจะจดการทางเศรษฐศาสตรอยางไร

ถามวาความแตกแยกมาจากอะไร ความแตกแยกมาจาก

ความจน เมอคนจนไปกเงนจากคนทมฐานะ ถกเรยกดอกเบยแพงๆ

เชน กดอกเบยรายวน มพวกหมวกกนนอกผมอทธพลเขาไปตาม

ทองถนตางๆ เกบรอยละ 60 ตอเดอน รอยละ 2 ตอวน กลมสจจะฯ

กพยายามเรยกลกหนเขาไปคย พยายามแกปญหาให เขาถกรอ

ขางฝาบาง พงหลงคาบาง ใหไปแจงความกไมมใครกลาไปแจง ไมร

จะจดการอยางไร

เราเหนปญหาเหลาน เชน กเงนมา 20,000 บาท สงประมาณ

40 สปดาห รวมแลวตองจายดอกเบยประมาณ 120,000 บาท นคอ

สถาบนการเงนของคนรวย คนจนเขาไมทำากน คนจนเขากดอกเบย

รอยละ 9-12 สวนคนรวยกดอกเบยรอยละ 60 ตอเดอน แลวถามวา

อยางนจะถกยดทไหม

60��.indd 69 3/3/2554 16:02:27

- 70 -


ความจนเหลาน ความแตกแยกเหลาน เกดขนเนองจาก

สงคมเปนวตถนยมและเปนบรโภคนยมมากขน หากเราจดการดวย

เศรษฐศาสตรเชงเดยว สงคมกจะยงหางกนมากขน เพราะเราไมจดการ

สงคมในเชงสงเคราะหแบบสงคหวตถในรปของพระพทธศาสนา และ

ความแตกแยกกเกดจากการเมองดวย ไมวาจะเปนการเลอกตงกำานน

ผใหญบาน อบต. อบจ. ส.ส. ส.ว. ชมชนกยงแตกแยกหนกขนไปอก

นอกจากน เมอเขาจน เขากตองทงครอบครว ทงพอทงแม

ทงพทงนอง ไปหางานทำาทอน หรอโยกยายไปทำางานทอน ในทสด

กจะเปนปญหาชมชนทหนกมากขนเรอยๆ ไปบกรกทสาธารณะบาง

เขตปาสงวนบาง แผวถางปาบาง ปาจงถกทำาลายมากขนเพอเอามา

เลยงปากเลยงทอง เศรษฐศาสตรทเราจะตองจดการจงหนกมากขน

สงแวดลอมทเราจะตองจดการจงหนกมากขน

กวาจะปลกตนไมได 1 ตน ใชเวลาเปนสบๆ ป แตเวลาโคน

ตนไม 1 ตน ใชเวลาไมถง 10 นาท ทำาอยางไรกไมทนกน ทำาอยางไรก

ไมทนกบความตองการของผบรโภค ฉะนนจะจดการกบเศรษฐศาสตร

อยางไรจงจะเกดความสมดล

ความจนเหลานโยงไปถงความแตกแยกของครอบครว

ความแตกแยกของครอบครวกโยงไปถงการโยกยายถนฐาน การ

โยกยายถนฐานกโยงไปถงปญหาทคนกรงเทพฯ พดกนเปนประจำา

คอปญหาสลม ใตทางดวนมคนมาอยอาศยมากขน เพราะไมมท

จะอย หนไปตายเอาดาบหนา ในทสดกเกดเปนสลม มการมวสม

ยาเสพตดมากขน การจราจรตดขดมากขน เกดปญหาตางๆ มาก

ขน เราจะใชเศรษฐศาสตรแกปญหาไดอยางไร เราจะนำาแนวทาง

เศรษฐศาสตรมาจดการเพอใหเกดความเขมแขงและยงยนไดอยางไร

เราจะเลอกเศรษฐศาสตรทเขมแขงเฉพาะคน เฉพาะชมชน เฉพาะ

จงหวด หรอประเทศชาต ตองฝากใหพวกเราชวยกนคด เพราะอาตมา

60��.indd 70 3/3/2554 16:02:27

- 71 -


ไมมกำาลงจะจดการเรองน และไมมความร ไมไดเรยนเศรษฐศาสตร

แบบน เพยงแตไดเรยนธรรมะมา และเหนวาหลกการของธรรมะเปน

พนฐานทจะจดการเรองเหลานได ซงอาตมาเรยกวาเศรษฐศาสตรแนว

พทธ คอคดแบบมเมตตาตอกนอยางทพระพทธเจาตรส ตงกายกรรม

ประกอบดวยเมตตา ตงวจกรรมประกอบดวยเมตตา ตงมโนกรรม

ประกอบดวยเมตตา แบงปนลาภทตนเองไดมาโดยชอบธรรมใหแก

เพอนและผอน สงเหลานคอธรรมแหงการเกอกล ธรรมแหงการอย

รวมกน สงเหลานกำาลงจะหายไปจากสงคม เปนปญหาหนก กำาลง

ลกลาม ซงโยงมาจากปญหาความยากจน

เราจะแกปญหาความยากจนดวยอะไร เพราะระบบการ

ศกษาอาจจะพาเขาไปผดทาง เราจะชวยกนปรบปรงอยางไร เพราะ

การศกษาเปนเหมอนแผนท แตตอนนคนทเดนตามแผนทแลวไมบรรล

เปากมเยอะ เรามงใหเรยนและทงถนมากขน ทงครอบครวมากขน

คนทมความร ไมมใครกลบสชมชน เศรษฐศาสตรจะจดการอยางไร

อาตมาเคยถามคนทไปหาอาตมาวา จะพฒนาชมชนใหรวดเรว

ไดอยางไร ตอนนเราอยกบคนในชมชนทมแต หนง คนแก ไปไหน

ไมคอยไหวแลว ตองอยกบบาน สอง เดกไปโรงเรยนแลวเกเร เขา

ไมเอา เขากไลกลบบาน สาม เดกทหวไมไหวจรงๆ เขากไลกลบบาน

คนเหลานไปมวสมยาเสพตด เขาไมเอา เขากไลกลบบาน พอคน

เหลานไปทำางานทไหน โรงงานเขากไมเอา เขากไลกลบบาน คนท

พการทางสมองและพการทางรางกายกเอาไวกบบาน เราทำางานกบ

คนฐานราก ตองทำางานกบคนประเภทน คนทมความรเขาหนไปหมด

แลวจะจดการเศรษฐศาสตรฐานรากอยางไร อนนวเคราะหใหฟง ให

เราชวยกนคดหาทางออก

เรองสำาคญทสดซงเกยวโยงกบความยากจนกคอ การมวสม

อบายมข คนจนหาทพงไมได กหนเขาหาเหลาเปนสรณะ คนจนหา

60��.indd 71 3/3/2554 16:02:27

- 72 -


ทพงไมได และหวงรวย กไปคดออกดวยการเลนหวย การพนน หรอ

บอนคาสโน อยางนเราจะจดการเศรษฐศาสตรอยางไร

พอมวสมมากๆ กปวยไขมากขน เปนโรคจตมากขน ทะเลาะ

กนในครอบครวมากขน เราจะใชเศรษฐศาสตรจดการปญหาเหลาน

อยางไร

สวสดการเพอการพฒนาคณธรรม

และการพงตนเอง

ชวตคนจะอยรอดได ตองอาศยปจจยส แตปจจบนโฆษณา

ในโทรทศนบอกวาปจจยสไมพอแลว ตองมปจจยทหา คอโตโยตาและ

โคโรลลา อาตมาศกษาธรรมะ และมองเหนปญหาวา เราสอนธรรมะ

แตไมอาจทำาใหเปนรปธรรมได ธรรมะเลยกลายเปนทฤษฎมากกวา

การปฏบต ผลทางปรยตมมาก แตผลทางการปฏบตไมคอยม ปฏเวธ

คอสงคม กเลยแตกราวแตกแยก มปญหามากมายกายกอง จนอาตมา

คดวาตองหยดสอนธรรมะ หนเขาปา พกตนเอง ไปอยปาชาหรออยถำา

ไปตามเรอง

จนเมอป 2528 อาตมามแนวคดเรองแผนดนธรรม แผนดนทอง

อาตมามองแลววา ถาเราไปบรรยาย มนเปนนามธรรม ไมอาจแกปญหา

สงคมได เลยตองหน—ทจรงไมไดอยากจะทำาอยางน แตมนเกดแนวคด

วาแนวทางแผนดนธรรม แผนดนทอง ไมมทางสำาเรจหรอก เพราะ

เปนเพยงทฤษฎ เลยตองหน

หลงจากนน ป 2530 อาตมาไปอยปา คนมาออนวอนขอใหไป

บรรยายหลกการคดเปน ทำาเปน แกปญหาเปน อาตมาบอกวาอาตมา

ไมรบกจนมนตเทศนแลว เขากบอกวาหาพระเทศนไมได ขอใหไป

60��.indd 72 3/3/2554 16:02:27

- 73 -


ชวยหนอย ไปจงหวดสตล สดทายจงตดสนใจไปชวยเขา อาตมากไป

บรรยาย

อาตมากดวาจะแกปญหาของชมชนนอยางไร ทงปญหาความ

ยากจน ปญหาความขดแยง และปญหาความแตกแยก หมบานนชอ

บานนำาตกวงสายทอง มนำาตกไหลผานทงป แตทำาการเกษตรไมได

เพราะไมมเครองมอนำานำามาใช ตอนกลางวนเขาคยกน อาตมากจบ

ประเดน พอตอนกลางคนกเรยกผนำา 5 คนมาคยกน เพราะเมอตอน

กลางวนเขาคดจะกเงน ธ.ก.ส. มาทำาฝาย เพอนำานำามาทำาการเกษตร

อาตมากเลยบอกวาพวกคณคดกนไมเปนแลว เพยงแคคด คณกเปน

หนแลว นเปนประเดนแรก คอจดการเศรษฐศาสตรไมเปน ตนทนจง

สงทนท

ประเดนทสอง ถาคณสราง คณตองใชเงนกบาท จงจะได

ฝายคอนกรตทแขงแรง และคณตองจายดอกเบยทกวน คณไมมทาง

สได เพราะนำาตกไหลตลอดทงป ตองสรางฝายใหญแคไหนจงจะ

แขงแรงพอ และชาวบานกยากจนกนอยแลว

ประเดนทสาม คณคดจะทำาฝายเพอการเกษตร แลวคณม

ตลาดหรอยง ยงไมม ไมรวาจะขายทไหน ถาคณปลกแลวขายไมออก

ถามวาจะกำาไรหรอขาดทน

เพราะฉะนน คณจงมตนทนตงแตฝาย พนธพช ขนตอนการ

เพาะปลก จนกระทงถงการขาย ซงคณกยงไมรเลยวาผลจะเปนอยางไร

อยางนไมไดคดแบบพทธ พอไมไดคดแบบพทธ เศรษฐศาสตรกยนหยด

อยบนความโลภ ยนหยดอยบนความตองการ ยนหยดอยากจะได แต

ไมไดมองวาตนทนมนมาจากทไหน และจะแกอยางไร

อาตมาเลยบอกชาวบานวา หากคดอยางน ไปไมรอด เปลยน

ความคดไดไหม แทนทจะสรางฝาย เปลยนมาเปนขอคนละ 10 บาท

ตอเดอน มาลองทำากนดกอน ถามวาคณซอหวยกนไหม ซอ เกน 10

60��.indd 73 3/3/2554 16:02:27

- 74 -


บาทไหม เกน 10 บาทหากผดพลาดกคงไมเสยหายมากนก ถาตลาด

มนด แลวเราคอยมาคยกนตอ เปนขนทสอง ทสาม ทส อยาเพงคด

ลงทนมากๆ ลงทนหนกๆ ความเสยหายจะเกดขน อนนเปนประเดน

ของการคดเปน ทำาเปน แกปญหาเปน

อาตมาบอกกบชมชนวา เมอคณคดไมเปน คณกจะทำาไมเปน

เพราะสงทคณทำากำาลงมดตวเอง และเมอคณแกปญหาไมได ถาคณ

เปนหนสน จะปลดบานออกมาอยางไร จะปลดทดนออกมาอยางไร

จะถอยตวเองออกมาอยางไร ฉะนน เรองทงหมดนคอการผกมดคณ

ไมใชเรองทเปนทางออกเลยสกทางเดยว

จนกระทงอาตมาไปอยอำาเภอเมอง กเกดความคดวา 10 บาท

มนนอยไป นาจะเปนวนละ 1 บาท แตอยทอำาเภอเมองไดไมนาน

อาตมากไปอก มคนมารบอาตมาไปหาดใหญ มเจาของหางมาขอรอง

ใหไปชวยเรองโครงการอาหารเดก เนองจากมคนมาขอเงนแกมาก

เดยวโรงเรยนนนโรงเรยนนมาขอ แกถามอาตมาวาชวยอยางนด

ไหม อาตมากบอกวาด แตการชวยอยางน คณกำาลงทำาใหคนไทย

เปนขอทานกนทงประเทศ นอาตมาไมไดดาเขานะ อาตมาบอกเขา

วา เดยวครเขากจะไมทำาอะไรเลย เขากมาขอเงนคณ พอแมกไมตอง

ทำาอะไรเลย ไมตองเลยงลก แลวกมาขอเงนคณ เดกกไมตองเปนการ

เกษตรอะไร กมาขอเงนคณ เสรจแลวคณกไปเอากำาไรจากชาวบาน

ตอไปหางรานของคณกจะเจงไปดวย เพราะตองเอากำาไรมากๆ เพอ

ไปเลยงเดก ในทสด เดกกไมทำาอะไรเลย กกลบมาขอคณตอ ถามวา

วฏจกรนมนจะสนสดไหม

ในทสด อาตมากมาทำารวมกบครชบ เปนคนพนทเดยวกน

อาตมากเรยกครชบมา แลวเอาโรงเรยนแถบของครชบเปนตวตง

หมบานน โรงเรยนน ตองการทนกหมน ใหไปเลย แตตองเลยงตวเอง

ใหได ใหทเรยนแลวตองเลยงตวเองใหได ทำาการเกษตร ทำามาคาขาย

ผปกครองตองมาซอมาขายกนเองอยในนน หมนเวยนเปลยนกนไป

60��.indd 74 3/3/2554 16:02:27

- 75 -


จนกระทงป 2530 กเกดปญหาอก ทางใตมปญหาเรองการ

จบตวเรยกคาไถ อาตมาไปรบบณฑบาตทบานเขาทกวน กลางคน

ชาวบานถกตหว เราเปนพระ ไมชวยไมได เลยเกดความคดวาตองหา

ทางออกดวยการรวมตวใหได จนกระทงไปหาอาจารยสมบรณซงสอน

อยทจงหวดสตล เขาบอกวาสงทอาตมาคดคอสงทครชบทำาไปแลว

อาตมาเลยไปนงคยกบครชบ แลวกมาดวาธรรมะจะชวยแกปญหาน

ไดอยางไร กโยงมาถงเรองธรรมะทจะนำาไปใชแกปญหาความยากจน

เพราะหลกธรรมะทพระพทธเจาตรสมเยอะมาก แตเรายงไมไดนำามา

ประยกตใชใหเปนเรองเปนราว กเลยเกดแนวคดเรองการแกปญหา

ความยากจนโดยใชเงนเปนสอ

ความยากจนทำาใหเราเหนความแตกแยก คอเงนทองทำาให

ความเปนพเปนนองแตกแยก อาตมาถามวา เรามพนอง 5 คน ใน

5 คนน โยมคดวารวยจนเทากนไหม ไมเทากน ถาเกดพมเงนเหลอ

จะเอาเงนไปไวทไหน กฝากธนาคาร แลวถานองอยากลงทน จะไปเอา

เงนทไหน กทธนาคาร พเอาเงนไปฝาก ไดดอกเบยรอยละ 75 สตางค

นองอยากลงทนกไปกมา ดอกเบยรอยละ 9 รอยละ 12 แลวเวลาพปวย

นกถงใคร กนกถงนองใชไหม ทำาไมไมนกถงพนกงานธนาคาร เวลา

มเงนนกถงคนอน แตเวลาปวยไขบากหนาไปหานอง เงนกำาลงทำาให

สงคมแตกแยก เนองจากทงหลกธรรมะของพระพทธเจา ซงทานสอน

วาการสงเคราะหญาตเปนมงคล

ตอจากนน อาตมากมองไปถงชมชน คนในชมชนรวยจน

ไมเทากน คนรวยกเอาเงนไปฝาก คนจนกตามไปเอา เงนอยทไหน

กตามไปทนน แลวทำาไมไมดงเงนเขาวดบาง อาตมาใชคำาวา สจจะ

พฒนาคณธรรม ไมไดพฒนาเงนนะ เพราะเงนเหมอนกบนำามน และ

คนกเหมอนกบไฟ เอาไวใกลกนไมได ถาไมกนไวใหด มนอนตราย

ฉะนน เราตองยำาหลกธรรมะมากขน เหมอนเปนตวกนระหวางไฟกบ

นำามน ดงนน คณธรรมเปนเรองทสำาคญมากในการพฒนาคน ถาเรา

60��.indd 75 3/3/2554 16:02:28

- 76 -


ทงเรองคณธรรม เปนอนวามนกหมดแนนอน ชมชนจะเขมแขงได ตอง

พฒนาตรงนกอน

ธรรมะเปนเรองพนฐานทสำาคญมาก เหมอนอาคารหลงน

อะไรสำาคญทสด สงทสำาคญทสดซงมองไมเหนกคอเสาเขม ถาเสาเขม

ทรดไปทางไหน ทกสงทกอยางกจะทรดไปทางนน พงราบหมด ถา

คณธรรมดานไหนมนทรด มนกเอยงไปทางนน ในทสด สงคมกลมสลาย

นคอการทสงคมไมมคณธรรมพนฐานรองรบ จตสำานกของเรองเหลาน

มนถดถอยลดนอยลงเรอยๆ ไมวาเราจะสรางกฎหมายมาเทาไร สราง

ระเบยบมาเทาไร สรางกตกามาเทาไร กกนไมได กนไมอย กนไมไหว

ฉะนน มทางเดยวทจะทำาใหสงคมเขมแขง คอการปลกฝง

คณธรรม และยำาตอกเหมอนกบการตอกเสาเขม มเสาเขมทไหน

ทเขาตอกทเดยวแลวหยด มไหม ไมม ตอกแลวกตอกอกจนกระทง

ไมทรด จนคนสรางอาคารเขามนใจวาสรางอาคารได ชมชนกตองพด

เรองคณธรรมจนกระทงคนมความรสกวาไมอยากโกง เมอนนแหละ

สงคมจงจะเขมแขง ตองยำาลงไปจนคนรสกวาละอายตอชว กลวตอ

บาป และละอายตอสงทมนไมด คอยๆ ปลกฝงไปเรอยๆ จงจะทำาให

สงคมเขมแขง เศรษฐกจกจะพลอยเขมแขง การเมอง วฒนธรรม

สงแวดลอม สขภาพ กจะเขมแขงตามกนมาเปนลำาดบ ถาคณธรรม

ไมเขมแขงแคตวเดยว ตวอนๆ กจะแยตามไปหมด

อาตมาขอพดแบบรวบรดวา ฐานธรรมะเปนเรองทสำาคญ

ทสด และหวใจเศรษฐ คอ อ อา กะ สะ (อฏฐานสมปทา อารกขสมปทา

กลยาณมตตตา สมชวตา) อาตมาพยายามพดแลวพดอก ยำาแลว

ยำาอก แตคนกยงไมคอยเขาใจหลกธรรมะทพระพทธเจาแสดง ตอนน

อาตามพยายามโยงทง 4 ขอนเขากบเศรษฐกจพอเพยงทในหลวง

ทรงนำามาใช คนถามกนวาเศรษฐกจพอเพยงนำามาจากอะไร กมาจาก

โภชเนมตตญญตา รจกประมาณในการบรโภค สมชวตา เลยงตนพอ

60��.indd 76 3/3/2554 16:02:28

- 77 -


สมควรแกกำาลงทรพย และตองมสนโดษเขามาดวย ควบคกนไปทง

3 ขอ จงจะเกดเศรษฐกจพอเพยงได

ฐานธรรมะทจะทำาใหชมชนแกปญหาของตนเองไดกคอ

หนง ตองขยนหา สอง ตองรจกรกษา แตตอนนยงรกษายงจนมากขน

อาตมาเลยกลบมามองวา สำาหรบการออม เราออมกนมานานแลว แต

ทำาไมยงออมถงยงจน มนขดกบหลกการ ขดกบทฤษฎ ตอนนอาตมา

เลยบอกชาวบานวา ใหเอาเศษเงนมาทำา ไมใชเอาเงนกอนมาทำา

อาตมาถามชาวบานวา เดอนหนงๆ เราทำาบญงานบวชงานแตงเกน

100 บาทไหม เกนใชไหม เดอนหนงๆ เราทำาบญงานศพเกน 100 บาท

ไหม เกนใชไหม เดอนหนงๆ เราทำางานบญกฐนฝาปา ปดทองลกนมต

เกน 100 บาทไหม กเกนใชไหม สงเหลานเราทำาแลวไมไดกลบ เรา

ยงกลาทำาใชไหม แลวถาเรามาทำาเพอสงเคราะหคนในชมชนเดอนละ

100 บาท เราจะทำาไดไหม 50 บาทหรอ 20 บาทพอทำาไดไหม ถามวา

เราถงกบเดอดรอนไหม กไมเดอดรอน อยางนนกลองด

อาตมาบอกชาวบานวา ตอนนมคน 100 คนเกบเงนใสกระปก

ออมสนวนละ 1 บาท เงนกตายวนละ 100 บาท เงนทออมกเกบไวเฉยๆ

ในขณะทพอแมตองไปกจากธนาคารหรอจากนายทนมาใช คนนนก

จายดอกเบย คนนกออมเอาไวเฉยๆ อาตมากบอกวา พอเตมกระปก

สก 1,000 บาท เรากเกบเงนคนละ 1,000 บาทไปเปดบญช กไดเงน

100,000 บาท อยางนเราจะรวยขนไหม

คอหลกเศรษฐศาสตรแนวพทธสอนใหหดคด หดวเคราะห

หดมอง แลวจะตดสนใจอยางไรเปนเรองของเขา แตทกคนมสทธท

จะคด มสทธทจะทำาตามแนวทางของตนเอง หลกพทธไมมหนาทไป

บงคบใคร แตมหนาทชใหเหน และกจทงหลาย ทานตองทำาเอง

อาตมาบอกวา สมมตเกบเงนใสกระปกออมสน หวงจะซอเสอ

ตวหนง ราคา 50 บาท พอเกบเงนจนเตมกระปก เสอตวนกราคาขน

60��.indd 77 3/3/2554 16:02:28

- 78 -


เปน 100 บาท แตคาของเงนมนออนลงเรอยๆ สมยกอน ขาวจานละ

10 บาท แตตอนนจานละ 20 บาทยงไมอม ภาวะเงนเฟอมากขนๆ

เราจงยงขาดทน ยงออมยงจน ทกคนกเปนอยอยางน แลวฐานรากจะ

ไมแตกแยกไดอยางไร การจดการมนไมไดเปนไปตามกระบวนการ

ของหลกธรรมะ ยงออมกเลยยงจน ทกคนกเลยแยลงๆ

ฉะนน ความจนเหลานมนกโยงไปถงความแตกแยกของเขา

อาตมากเลยเอาเศษเงนบญมาทดลอง ขยนหาแลวเอามารกษารวมกน

พอสนเดอนกเอามาฝากรวมกน เพอเอาเงนนมาเชอมความแตกแยก

เพราะตอนนไมแตกกมกาวจบ เหลกแตกกมตวเชอม กระเบองแตกก

มกาวจบ แลวคนแตกจะเอาอะไรมาจบ จะเทศนเรองรรกสามคคเทาไร

กไมมใครฟง พดเรองสมานฉนทเทาไรกไมมใครเชอ มนจงตองมกาว

มผลประโยชน หลกพทธศาสนาบอกวาตองมเหยอมาลอ เรยกวาอามส

แลวทกคนกมาตอมเหยอ พอตดเบด เราจะจงไปทไหนกอยทเรา

พอเขามาตด เรากคอยๆ ใสอะไรเขาไป ใหคนมารวมกน

เพราะเมอกอนตางคนตางอย ตางคนตางไป วฒนธรรมถกทำาลาย

หมด จากคนทเคยเกยวขาว ถางปา ทำานาโดยไมตองใชเงน แตตอนน

ตองใชเงนทกรปแบบ คนรวยกซอเครองจกรมากขน คนจนกจางเขา

มากขน ตนทนกสงขนๆ และตนเองกจนลงๆ ในทสดกถกยดบาน

ยดนา ยดสวน ความแตกแยกและความยากจนกลกลามมากขนๆ

เศรษฐศาสตรจะจดการอยางไรใหอยดมสขรวมกนได

อาตมาเปนพระ เปนสายกลาง ไมใชสายเหลองหรอสายแดง

ถงอยางไรเรากเกด แก เจบ ตาย รวมกน เกดมาตองมปจจยสเหมอน

กน ตองอยในสภาพเดยวกน มาชวยกนไดไหม ไมใชทำาบญกนแตตอน

ตายอยางเดยว ทำาบญกนตอนเปนบาง ใครขดสนทกขยากกมาชวยกน

แกปญหา ใชเงนเหลานเปนสอ และสรางกลยาณมตรไปพรอมๆ กน

การกเงน ถาเปนกลมของครชบ ไมตองมหนงสอคำาประกน

แตอาตมาจะทำาอยางนนไมได ตองมสญญาสกหนอย ตองมคน

60��.indd 78 3/3/2554 16:02:28

- 79 -


คำาประกนสกหนอย เพราะอาตมาดแลววา วนนคนทจะกเงนเดนกน

มา 3 คน มนไมพดกนเลย เราจะทำาใหมนพดกนไดอยางไร กตอง

คำาประกนกน ฉะนน ใครจะก ตองหาคนมาคำาประกนอก 2 คน มน

อยากไดเงนพรอมกน มนเลยตองมาคยกน พอคยกน เดยวกเรมด ลม

เรองแตกราวตางๆ เขาเรยกวาหาตวเชอม เพราะมนมผลประโยชน

รวมกน มนกคอยๆ แกความแตกแยกตางคนตางไป เลอกตงแตละท

กวาจะกลบมาคนดกนได ใชเวลานานมาก แตหากใชวธน มนกตอง

มาทกเดอน ปญหาตางๆ กลมไดเรวขน กลายเปนการคอยๆ สราง

กลยาณมตร มเงนเขามาเปนตวลอ มสวสดการเปนตวลอ เอออาทร

ตอกนเทาทจะเปนไปได

การจะทำาใหชมชนเขมแขงและยงยน กคอหลกธรรมะเรอง

หวใจเศรษฐขอทส หวใจของความเปนเศรษฐตองใสลอทสดวย อยา

ใสแค 3 ลอ ไปไมรอด ลอทสคอสมชวตา ซงเราเอามาใชในเรอง

เศรษฐกจพอเพยง ถามวาเศรษฐกจพอเพยง เราเอาอะไรเปนตววด

รถมเกจวดความเรวใชไหม ความดนหวใจมเครองวด ไขมเครองวด

กนขาวมเครองวด ตดเสอผามเครองวด แลวเศรษฐกจพอเพยง

เอาอะไรมาวด มดอกเตอรคนหนงบอกวา ใหแบงทดนเปน 4 สวน

ทำานาสวนหนง ขดสระสวนหนง ทำาสวนสวนหนง ปลกบานสวนหนง

อาตมาถามวา ถาคนมรถเขนคนเดยวจะแบง 4 สวนอยางไร ตอบ

ไมได นไมไดดถกนะ คอคนทไมมทดนจะแบง 4 สวนอยางไร บานก

ตองเชา มรถเขนหากนไปวนๆ จะแบง 4 สวนอยางไร แสดงวาหลก

ธรรมะไมไดเอาวตถเปนตวตง แตเอาพฤตกรรม ความรสก และความ

เปนจรง เปนตวตง

คำาวา “เศรษฐกจพอเพยง” ตามหลกพทธศาสนานน

พระพทธเจาตรสไวดมาก ทานตรสวา ไดทรพยมาใหแบงเปน 4 สวน

ถาใครไมอยากยากจน ใหแบงทรพยสมบตตามน สวนทหนง นำามา

กนมาใช เลยงตวเองและครอบครวใหเกดสข สวนทสอง นำามาลงทน

60��.indd 79 3/3/2554 16:02:28

- 80 -


อยางใดอยางหนงเพอหากำาไร สวนทสาม เสยภาษและเพอการกศล

สวนทส เกบไวยามมภยพบตหรอยามแกชรา มปญหาเกดขนจะได

นำามาใชไดทนทวงท แตสงคมยงกาวไปไมถงเศรษฐศาสตรแบบพทธ

อาตมาเหนวาสอนเทาไรกไปไมถง จงตองใชกระบวนการทางสงคม

เขามาแก เพราะทำาคนเดยวไมได พดคนเดยวไมได มนขมใจไมได

กตองเขาสกระบวนการทางสงคมทตององกนไว ฉะนนกรสกวา

เราใชสทธคนเดยวไมได มนตองใชกระบวนการเขามา เพอจดการ

เศรษฐศาสตรเหลานใหเปนรปธรรมใหได

สวนเปาหมายทายทสดของสมชวตากคอ เลยงชวตตาม

สมควรแกกำาลงทรพย ตองจดระบบใหได ตอนนกพยายามจดระบบ

อย อาตมาพยายามพดแลวพดอก ในหมบานกพยายามทำากนอย

แตกระบวนการการศกษายงไมใหความสำาคญกบเรองสมชวตาหรอ

เศรษฐศาสตรแนวพทธ

ทนถามวาเอาอะไรเปนตววด อาตมาถามวา ถาธนาคารไมม

บญช จะเจงไหม เจง ถาหางรานใหญๆ ไมมบญช จะเจงไหม เจง

ถาสหกรณใหญๆ ไมมบญช จะเจงไหม เจง แลวถาครอบครวไมม

บญช จะเจงไหม เพราะฉะนน ตอนนคนไทยหางไกลพทธศาสนามาก

ขน เมอถามเรองของผอน รหมด แตพอถามเรองของตนเอง ไมรเลย

อยางนเขาเรยกวายงเรยนยงไกลตวเอง ยงเรยนยงหางตวเอง ยงเรยน

ยงไมรจกตวเอง

ถาเราจะแกเศรษฐศาสตร จะเรมตนทใคร ทครชบบอกวาตอง

แกทตวเองกอน พทธศาสนากบอกวาตนเปนทพงแหงตน แตเรา

เรยนแลวกลบยงหางไกลออกไปเรอยๆ การจดการกบเศรษฐศาสตร

กยงหางไกลกบตวเองมากขน เพราะคนไมมขอมลของตวเองเลย

ทเราอตสาหเรยนมาทงหมด 10 ป 20 ป หมดเงนไปหลายแสน โดย

ไมทราบวาทเราเรยนมาทงหมด เราเรยนมาเพอใคร เรยนมาเพอ

60��.indd 80 3/3/2554 16:02:28

- 81 -


ตวเองหรอ แลวเราเอาเงนของใครไปเรยน กเงนของพอแม อยางน

เหนแกตวไหม

ขอถามตออกนดหนงวา ตอนทไมสบาย เจบปวยเปนไข

เราไปหาหมอ ใครเปนคนบนทกประวตคนไข หมอบาง พยาบาลบาง

ใชไหม พอผานไป 3 ป ไมสบายอก กลบไปหาหมอใหม ใครตองไป

เปดแฟมคนไข หมอใชไหม ตกลงถาเราอยากรเรองของเรา เราตอง

ไปถามใคร อาตมาขอฝากเปนมมมองไว

เราเรยนเรองของตวเอง แตเรากลบไมรเรองของตวเองเลย

เราปวยตอนน แทนทเราจะบนทกไววาเราปวยเปนโรคอะไร เรากน

ยาอะไร เราแพยาอะไร เราบอกกบหมอไดทนท แตเรากลบตองไป

ถามหมอ หากหมอคนนนตายไป เราจะไปถามใคร

ทเราเรยนมาทงหมด เราเรยนเพอตองการพงพาตนเอง

ตองการรจกตนเอง ตองการจดการตนเอง ดงนน หลกเศรษฐศาสตร

ตามความเปนจรงของพทธตองเรมทตนเอง ตองรขอมลของตนเอง

กอน สงคมเราในเวลานไมรขอมลของตนเองเลย เมอไมรกแกปญหา

ไมได การบนทกขอมลของตนเองกเหมอนกบการทำาขอมลใหกบ

ตวเอง เหมอนกบเราทำาวจย เราตองไปเกบขอมล แตขอมลนนไมใช

ขอมลของเรา เราทำาเรองของคนอนเพอทจะเอาประกาศนยบตร

ใบเดยว แตการจะบรรลเปาหมายของชวตหรอไม มนไมใชกระดาษ

แผนนน เราจะเอากระดาษแผนนนไปสอนลกกไมได เพราะเราไมร

วาการคามนลมเหลวเพราะอะไร มนยากจนเพราะอะไร มนผดพลาด

เพราะอะไร วทยานพนธไมสามารถบอกอะไรกบชวตไดเลย ฉะนน

นกวทยาศาสตรจงตองเกบขอมลอยางตอเนอง เพอทวาถาคนเกาตาย

ไป คนตอไปกมาทำาตอจากขอมลเกา จนบรรลเปาหมายในแตละเรอง

ทตอนนเราไมบรรลเปาหมายตามเศรษฐศาสตร เพราะเราหางไกล

ตวเอง ทงขอมลของตวเอง ไมเรมตนจดการจากตวเอง

60��.indd 81 3/3/2554 16:02:28

- 82 -


โยงไปอกนดหนง อาตมาอยากถามเปนมมมองไววา หลก

ธรรมะตองพดใหใกลตวทสด ไมใชพดใหไกลตวทสด จนกระทงไป

โลกไหนกไมร พสจนไมได กลายเปนพดเรองทหางไกลตวเอง โดย

หลกความเปนจรง พระพทธเจาสอนวาตนเปนทพงแหงตน แตเรา

ลมตว หากใหโยมเลอกระหวางหายใจเองกบเอาออกซเจนมาให โยม

จะเลอกอยางไหน เหนไหม ธรรมชาตตองการหายใจเองใชไหม โยม

กนขาว บางทเศษอาหารตดฟน กางแทงเหงอก หรอขาวตดคอ ตอง

แยงเหงอก บางทแยงจนเลอดออก ลำาบากมากเลย ใหโยมเลอกเอา

สกอยาง ระหวางเคยวเองกบเอาใสเครองปนแลวเอามาฉด จะเลอก

อยางไหน (ผฟงตอบวาเคยวเอง) เดยวตดเหงอกตดฟนอกนะ ทำาไม

ไมเลอกอยางปน แสดงวาธรรมชาตไมตองการใชไหม ใจไมตองการ

ความรสกไมตองการ เรามความรสกวาตองการพงพาตนเอง แตเรา

กไมพยายามทำาเพอตวเอง ฉะนน ระบบการจดการกยงยงยากมากขน

อกสกตวอยางหนง ถาโยมเดน โยมกจะเมอย เมอยกตองนง

โยมมทางเลอกคอโยมนงรถเขนไปเรอยๆ ใหเลอกเอาสกทาง จะเดน

เองหรอจะนงรถเขน โยมเลอกเดนใชไหม แสดงวาธรรมชาตตองการ

พงพาตนเอง เพราะฉะนน การจดการเศรษฐศาสตรใหบรรลเปาหมาย

ตองเรมตนทตวเรา ตองมองตวเองใหออก จดการตวเองใหได คดขบ

ปญหาจากขอมลทงหมดทตวเองบนทก เอาปญหามาวเคราะหใหได

กจะเดนไปสความยงยนได

อาตมาทดลองจากชมชน แกปญหาความแตกแยก แกปญหา

ความยากจน ทำาใหเขามสวสดการทยงยน ดวยการเอาเศษเงนมาออม

รวมกน ทดลองทำา แลวกโยงไปสสงแวดลอม ตอนนกพยายามปลกปา

กนมากขน

อาตมากทดลองทำาเลนๆ จากเศษเงน ใครเอามาฝากเกน

500 บาทไมรบ ถาเกน 500 บาทเอาไปฝากธนาคารเอง ทนไมรบ

60��.indd 82 3/3/2554 16:02:28

- 83 -


ฉะนน จากเงนประมาณ 2,000 กวาบาท ผานมา 19 ป มเงนทงหมด

900 กวาลานบาท จากเศษเงนลวนๆ เลย เงนโตปละ 200 กวาลาน

บาทตอป ในเขตจงหวดตราด สวสดการโตปละกวา 100 ลานบาท

โดยตวของมนเอง โดยทภาครฐไมไดสมทบเลย ชาวบานเขาสอนวธ

บรหารจดการสวสดการกนเอง เลยงตวเอง เหมอนกบตนไมททงใบ

ทงดอก ทงผล มาเลยงตวเอง

อาตมาเลาโยงธรรมะเพอใหเหนภาพประสบการณความเปน

จรงองพทธศาสนา และเพอใหเหนภาพของการจดการเศรษฐศาสตร

สความยงยน อาตมาขอเจรญพรเพยงเทาน

60��.indd 83 3/3/2554 16:02:28

- 84 -



พระสบน ปณโต อปสมบททวดบางปรอ อำาเภอเมอง จงหวดตราด

ศกษาจนสอบไดนกธรรมศกษาชนเอก จากนนจงเดนทางไปศกษาธรรมะท

สวนโมกขพลาราม อำาเภอไชยา จงหวดสราษฎรธาน และออกธดงคแสวงหา

ความร สะสมประสบการณ จนเกดแนวคดในการใชกลมออมทรพยเปน

เครองมอสอนธรรมะ โดยนำามาประยกตกบหลกธรรมคำาสอน จนสามารถตงเปน

กลมออมทรพยทบานเกาะขวาง ตำาบลหวยแรง อำาเภอเมอง จงหวดตราด เปน

กลมแรก เมอเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2543 จากนนจงขยายกลมจนครอบคลม

เกอบทวทงจงหวดตราดและจงหวดอนๆ ในนามของกลมสจจะสะสมทรพยเพอ

พฒนาคณธรรมครบวงจรชวต

ปจจบน พระสบนจำาพรรษาอยทวดไผลอม อำาเภอเมอง จงหวดตราด

โดยเปนผถายทอดองคความร ใหคำาปรกษา กำากบดแล และตดตามการดำาเนน

งานของกลมสจจะสะสมทรพยเพอพฒนาคณธรรมครบวงจรชวตในจงหวดตราด

ทกกลม ตลอดจนเปนทปรกษาการจดตงกลมสจจะสะสมทรพยใหแกหนวยงาน

ตางๆ ทงภาครฐ เอกชน และชมชนทวประเทศ

60��.indd 84 3/3/2554 16:02:28

- 85 -



ครชบ ยอดแกว จบการศกษาระดบปรญญาตรจากวทยาลยครสงขลา

และเขารบราชการในตำาแหนงครผสอนในโรงเรยนประถมศกษา กอนจะไดรบ

ตำาแหนงครใหญโรงเรยนวดนำาขาว อำาเภอจะนะ จงหวดสงขลา ในป พ.ศ. 2521

ซงทานปฏบตหนาทนจนเกษยณอายราชการ

ครชบไดดำาเนนโครงการพฒนาตางๆ หลากหลายโครงการ โดยเฉพาะ

โครงการออมทรพย ซงกลายเปนตนแบบของแนวคดในการจดตงกลมสจจะ

ออมทรพย และขยายผลไปสการสรางระบบสวสดการชมชน อนเปนแบบอยาง

ใหกบกลมออมทรพยทวประเทศ

ปจจบน ครชบดำารงตำาแหนงประธานมลนธ ดร.ครชบ-ปราณ ยอดแกว

ซงเปนหนวยงานกลางททำาหนาทดำาเนนงานเผยแพรและจดตงกลมสจจะลด

รายจายวนละ 1 บาทสำาหรบภาคประชาชน

60��.indd 85 3/3/2554 16:02:28

- 86 -

| ศาสนาในสงคมไทยปจจบน

ศาสนาในสงคมไทยปจจบน

ศ.ดร.นธ เอยวศรวงศ

วนจนทรท 27 เมษายน พ.ศ. 2552

60��.indd 86 3/3/2554 16:02:28

- 87 -

ศ.ดร.นธ เอยวศรวงศ |

เรองของศาสนาในสงคมไทยสมยใหมหรอสงคมไทยปจจบนนนมผ

ศกษามากพอสมควร ทงนกวชาการไทยและตางประเทศ โดยเฉพาะ

พระพทธศาสนา งานศกษาชนนกไดอาศยงานทผอนไดทำามาแลว

นนเอง อยางไรกตาม ในงานศกษาทผานมาดเหมอนผศกษาจะแยก

ความเคลอนไหวทางศาสนาในสงคมไทยปจจบนออกเปนสองประเภท

คอประเภททสามารถอางคมภรศาสนาได กบประเภททไมไดอางคมภร

ฉะนน ความเคลอนไหวทางศาสนาทมศนยกลางอยทคำาสอนของ

ทานพทธทาสภกข ธรรมกาย หรอสนตอโศก จงมกไมไดถกพจารณา

รวมกนไปกบการทรงเจาเขาผหรอลทธพธตางๆ ซงงอกงามขนเปน

จำานวนมากในปจจบน

ในงานศกษาชนนจะถอวาความเคลอนไหวทางศาสนาท

สามารถอางคมภรได กบขบวนการอนๆ ทไมสนใจจะอางคมภร

ลวนเปนความเคลอนไหวทางศาสนาซงเกดขนในสงคมไทยปจจบน

อยางเปนอนหนงอนเดยวกน เพราะลวนเปนการตอบสนองตอความ

เปลยนแปลงทางเศรษฐกจ-สงคมซงเกดขนในสงคมไทยอยางตอเนอง

มากวาศตวรรษ และในทนขอเรยกความเปลยนแปลงนอยางกวางๆ

60��.indd 87 3/3/2554 16:02:28

- 88 -


วา “ความทนสมย” นอกจากน ความเคลอนไหวทางศาสนาทไมสนใจ

จะอางคมภร ไมวาจะเปนการทรงเจาเขาผหรอลทธพธอกหลายอยาง

กลวนเปนทนบถอของคนทรสกตววาเปนชาวพทธทงสน

ในทนเราสนใจศาสนาในฐานะระบบความเชอทมพธกรรม

ชดคำาสอน และโลกทรรศนกบอภปรชญา ฯลฯ อยางหนง ซงมอทธพล

ตอพฤตกรรมของคนในสงคมอยางยง วาไดปรบเปลยนไปตามความ

เปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมอยางไร มากกวาการเจาะจงด

พฒนาการของพทธศาสนาในสงคมไทย อนทจรง แมในหมชาวไทย

ทนบถอศาสนาอสลามและครสตศาสนา กคงไดปรบระบบความเชอ

ของตนเพอเผชญกบความเปลยนแปลงเชนเดยวกบชาวไทยทนบถอ

พทธศาสนา เพยงแตวายงมผสนใจศกษาศาสนกของทงสองศาสนา

นอย จงไมอาจรวมเขาในงานชนนได คงตองจำากดอยเฉพาะกบ

ชาวไทยทอางวานบถอพทธศาสนาหรอรวมในพธกรรมทสมพนธโดย

ทางใดทางหนงกบพทธศาสนาเทานน

ศาสนาไทยกอนการปฏรปคณะสงฆ

นกวชาการทงไทยและเทศจำานวนมากมกเสนอภาพของ

ศาสนาในเมองไทยวาประกอบดวยความเชออนมแหลงทมาหลาก

หลาย เชน ศาสนาผ พราหมณ และพทธ โดยสรปวาแมจะมความ

หลากหลายเชนน แตทกความเชอตางกถกพทธศาสนาโอบลอมไว

ใหเปนอนหนงอนเดยวกน กลาวอกนยหนงกคอ มการผสมปนเปกน

ระหวางลทธความเชอตางๆ แตกเปนอนหนงอนเดยวกน เพราะทก

ศาสนาตางยอมรบหลกการสำาคญของพทธศาสนา (หลกธรรมและศล)

และมกจะยกคำากลาวซงเชอกนวามมาแตโบราณ ทวา “พทธกบไสย

เปนของคกน” ขนมาเปนพยาน

60��.indd 88 3/3/2554 16:02:28

- 89 -


ขอสรปดงกลาวนาสงสยวาเกดขนหลงการปฏรปคณะสงฆ

ในสมยรชกาลท 5 เมอรฐไทยพยายามจะสถาปนาพทธศาสนาทเปน

ทางการขน และพยายามทงบงคบและกลอมเกลาใหระบบความเชอ

ตางๆ ลงรอยกบพทธศาสนาทเปนทางการทงหมด ทงนเนองจาก

หลกฐานทพอมอยทงหมดลวนสอใหเหนวาการผสมกลมกลน (syncre-

tism) ทางศาสนามใชจดเดนของศาสนาไทยโบราณ ความหลากหลาย

ของความเชอและแบบปฏบตทางศาสนาทแตกตางกนอาจดำารงอย

รวมกน โดยไมมฝายใด “กลน” ศาสนาอนใหเปนอนหนงอนเดยวกน

ความสมพนธระหวางลทธความเชอตางๆ มลกษณะตงประชดกน

(juxtaposition) โดยทไมไดขดแยงกนเปนสวนใหญ แตกมกรณทเหน

ไดชดวาขดแยงกนดวย ดงจะยกตวอยางความเชอเรองผกบพทธ

โดยทวๆ ไป ความเชอเรองผไมถงกบคดคานตอตาน

พทธศาสนาโดยตรง แตกมกรณยกเวนเพราะเงอนไขเฉพาะตนหรอ

เฉพาะทองถนปรากฏใหเหนดวย ในป พ.ศ. 2464 เมอหลวงปแหวน

เดนทางจากอดรธานไปยงโคราช ทานเลาวาเดนทางผานหมบานตางๆ

แมแตละแหงจะมวด แตการนบถอผกยงเปนศาสนาเดนอยนนเอง

แตละหมบานมศาลผปตา ชาวบานจะทำาพธบชาบดพลใหญปละครง

และแตละคน แตละครอบครว หรอแตละกลม กยงอาจทำาพธบชาได

อกเมอประสบปญหา เชน สตวเลยงหรอสมาชกในครอบครวเจบปวย

(Kamala, 1997: 202) หลวงปเทศกกมประสบการณอยางเดยวกน

ซำาทานยงไดเคยเผชญหนากบหมอผซงมอทธพลในหมบานดวย ตาม

คำาใหการของเมยหมอผผน ไดเรยนหลวงปวา สามถอตววามฤทธยง

กวาเจาอาวาสวดในหมบาน จงไมยอมไหวพระ และทกครงทผานวด

กจะยกเทาใส แทนทจะยกมอไหว (Kamala,1997: 206-7) ชาวบาน

นบถอและเกรงกลวผอยางมาก และอาจจะมากกวาพระรตนตรย

เสยอก อาจารยมนและศษยตองทำาใหชาวบานมนใจวา หากนบถอ

60��.indd 89 3/3/2554 16:02:28

- 90 -


พระรตนตรยแลว จะไดรบความปลอดภยจากผ เพราะทจรงแลว การ

นบถอผมพธกรรมยงยาก ซงสนเปลองกวาการนบถอพระรตนตรย

อยางมาก (Kamala, 1997: 209)

เรองนสอดคลองกบทไดพบในกมพชา หมอผในกมพชาม

สองประเภท ประเภทหนงเรยกวา “คร” เปนหมอผทองกบพทธศาสนา

เชน เขาทรงแมพระธรณ (ตามทมในพทธประวต) เพอขอความ

ชวยเหลอ อกประเภทหนงเรยกวา “ถมบ” ไมองกบพทธ ตรงกบท

เขมรเรยกวา “ไสยดำา” หรอไสยศาสตรฝายซาย อาจทำาอนตรายผคน

ได เชน เสกอาวธเขาทอง บางกรณ “ถมบ” บางคนเปนศตรกบพทธ

อยางออกหนา เชน ไมเขาไปในเขตททำาสงฆกรรมของวด หรอไมไหว

พระพทธรป เปนตน (Harris, 2006: 60)1

อนทจรง เพงในสมยใหมนเองทศาสนาในโลกตะวนออกถก

สรางพรมแดนทชดเจนแนนอนขน เพราะไดรบอทธพลจากศาสนา

ของโลกตะวนตกซงมการปะทะกนของความเชอมานาน จนทำาให

ตองกำาหนดอยางชดเจนวาจะตองเชอหรอปฏบตอะไรจงจะถอวาเปน

ศาสนกของศาสนาหนงๆ ซงในทนหมายถงการปฏบตในชวตจรง

ของผคน ไมไดหมายถงตวคมภรศาสนาซงอาจกำาหนดความเชอและ

แบบปฏบตตายตวไวแลว ดงเชนศาสนาอสลาม แตในการปฏบตจรง

ของชาวมสลมในเอเชยตะวนออกเฉยงใตสมยโบราณ กมทงความ

เชอหรอการปฏบตทไมสอดคลองกบคำาสอนของอสลามมากมาย โดย

ชาวมสลมเหลานนไมไดรสกวาตนกำาลงฝาฝนคำาสอนทางศาสนาแต

1 จอหน คลฟฟอรด โฮลต (John Clifford Holt) ศกษาศาสนาในลาว และเหนวาทจรง

แลว ศาสนาผคำาจนอำานาจของผปกครอง “เมอง” และทองถนทเลกลงไปกวานน ในขณะ

ทพทธศาสนาคำาจนอำานาจของผปกครอง “มณฑล” ซงหมายถงราชอาณาจกรทรวม

เอาทองถนทงหมดไวในอำานาจ ความขดแยงระหวางสองศาสนาจงดำารงอยตามความ

ขดแยงทางการเมองระหวางทองถนกบศนยกลาง และยงดำารงอยสบมาจนถงปจจบน

(ด Holt, 2009, บทท 1 และ 5)

60��.indd 90 3/3/2554 16:02:28

- 91 -


อยางใด มสลมชาวสตลในสมยกอนยงจำาไดวาบรรพบรษของตนเคย

นบถอพทธ ฉะนน เมอมลกหลานเจบปวยหรอหายจากการเจบปวย

หนก กอาจสงไปบวชเปนเณร พระ หรอช ในวดพทธ เพอ “แกบน” แก

ผบรรพบรษ (Jerryson, 2009: 35) แลวกกลบมา “เขาแขก” (masuk

yawi) ไดเปนปรกต

ศาสนาทไมมพรมแดนอนชดเจนแนนอนเชนนแหละ คอ

ศาสนาทนบถอและปฏบตในชวตจรงของคนไทยมาแตโบราณ เปน

ระบบความเชอทตงอยรวมกน โดยกลมกลนกนบาง ขดแยงกนบาง

แตคนสวนใหญกไมรสกวาเปนระบบความเชอทไปดวยกนไมได หรอ

ตองใหระบบความเชอใดเปนหลกเปนรอง

อนทจรง ไมมคำาวา religion ในภาษาตะวนออกมากอน

ญปนสรางคำานดวยอกษรจนวา shukyo ในครสตศตวรรษท 19 จน

นำามาใชตอมาวา zongjiao และเวยดนามใชตามจนวา ton giao ทงน

เพราะระบบความเชอของโลกตะวนออกยอมคละเคลาระหวางความ

เชอตางๆ จนแยกไมออก (Dror, 2006: 4) ในภาษาบาล “ศาสนา”

หมายถงคำาสอนของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเทานน ไมรวมลทธ

ความเชออนใด และไมรวมพธกรรม วตถเคารพบชา โลกภม ระเบยบ

ทางสงคม ฯลฯ อนเปนคณสมบตของ religion ตามทเราเขาใจใน

ปจจบน ภาษาไทยใชในความหมายนสบมา ดงทเรยกวา “พระศาสนา”

ซงไมไดหมายถงศาสนาอน นอกจากพทธ ไทยขยายความหมายของ

คำานใหกลายเปนระบบความเชอทกอยาง เพอใหตรงกบคำาวา religion

ในภาษาตะวนตกในภายหลง ดงนน คนไทยโบราณจงไมไดรสกวาตน

นบถอ “ศาสนา” ผควบคกนไปกบ “ศาสนา” พทธ และไมไดรสกวาได

ผสมกลมกลน (syncretization) ผเขามาในพทธ เพราะความคดเรอง

การผสมกลมกลนทางศาสนาเชนนจะมขนได กตองมความคดวาม

“ศาสนา” หรอ religion แบบฝรงขนกอน

60��.indd 91 3/3/2554 16:02:28

- 92 -


และดวยทาทเชนนแหละททำาใหชาวมสลมในภาคใตตอนลาง

ในสมยโบราณสามารถเขามาใชประโยชนจากพนทของวด ซงหากมอง

ในปจจบนกเปนศาสนสถานของพทธ รวมกบชาวพทธได เชน ใชใน

การฉลองของชมชนรวมกน เปนตน เพยงแตไมรวมในพธกรรมทาง

ศาสนาของวดเทานน เพราะพนทของวดเปนพนทกลางของชมชน

ไมเกยวกบ “ศาสนา” เพยงอยางเดยว

ฉะนน เมอพดถง “ศาสนา” ของไทยแตโบราณ ลกษณะเดน

สำาคญซงควรยำาไวกคอความหลากหลาย นบตงแตความเชอและแบบ

ปฏบตทางศาสนาทหลากหลาย ทเรยกวาศาสนาผกมความหลาก

หลาย โดยผในแตละทองถนยอมแตกตางกน แมแตในทองถนเดยว

กมผหลายประเภท ผในทศกดสทธ (เชน ขนนำา ชองเขาทเปนดาน

ยอดเขา ฯลฯ) กเปนผทตางตนกน มแบบปฏบตเพอบชาไมเหมอน

กน ดวยเหตดงนนจงม “นกบวช” (หมอผ คนทรง ผเสกเปา ฯลฯ)

ทแตกตางกนดวย แมแตทจดวาเปนพทธศาสนาในปจจบนกมความ

หลากหลายเชนเดยวกน แตละ “สำานก” อาจารยกตความพระวนย

ไมตรงกนนก อกทงยงตองคลอยตามความจำาเปนในทองถนของแตละ

วด วตรปฏบตของพระสงฆจงไมไดลงรอยเดยวกนทงหมด ดงทอาจ

พบไดในปจจบน “นกบวช” ในพทธศาสนากมใชมแตพระและเณร

หากรวมถงแมช ฤษ ชปะขาวหรอผาขาว และผปฏบตธรรมทงชาย

และหญงอกมาก ซงมสวนในการสอนศาสนา โดยเฉพาะการทำา

วปสสนา ทงแกฆราวาสทสนใจ หรอแมแตแกพระภกษเอง2

2 อลซาเบธ กตทร (Elizabeth Guthrie) กลาววา พทธศาสนาในอษาคเนยภาคพนทวป

มนกบวชมากกวาพระมาโดยตลอด เชน ในกมพชา นอกจากมแมชแลว ยงม “พระคร”

หรอพราหมณราชสำานก ม “ตบะ” ซงมกนงขาวหรอนงลายหนงเสอ ม “ฤษ” หรอในพมา

เรยกวา “ยะเก” ซงมทงชายและหญง โดยนงสกลก (Guthrie II, 2004: 144)

60��.indd 92 3/3/2554 16:02:28

- 93 -


เรองความหลากหลายนมความสำาคญ เพราะจะทำาใหเขาใจ

ความเปลยนแปลงทเกดขนกบศาสนาในสงคมไทยปจจบนไดดขน

เนองจากมงานศกษาเกยวกบความหลากหลายในศาสนาเดมดาน

ทเปนพทธศาสนาอยพอสมควร ในขณะทไมคอยมงานศกษาเกยว

กบความหลากหลายในศาสนาผมากนก จงขอกลาวถงพทธศาสนา

ในประเทศไทยกอนการปฏรปคณะสงฆไวในทน เพอใหเหนความ

หลากหลายดงกลาว

พทธศาสนาในประเทศไทยกอนการปฏรปคณะสงฆ

การปกครองคณะสงฆในสมยโบราณอาศย “สำานกอาจารย”

เปนฐาน กลาวคอ เพราะไดบวชและเลาเรยนมากบพระอปชฌาย

เดยวกน กอยใน “สาย” เดยวกนหรอ “นกาย” เดยวกน แมแตอย

ตางวดหรอตางเมองกนกถอวารวมอยใน “สาย” เดยวกน พระอปชฌาย

ยอมเปนผบงคบบญชาพระใน “สาย” เดยวกนทงหมด รวมแมกระทงวด

ทอยใน “สาย” เดยวกน ในภาคเหนอเรยกวดทเปนศนยกลางเชนนวา

หวหมวดวด ประกอบดวยวด 10-30 วด พระผใหญซงเปนผดแลบงคบ

บญชาเรยกวา “เจาหมวดอโบสถ” ซงนอกจากจะมหนาทบวชกลบตร

ในหวหมวดวดเดยวกนแลว ยงมหนาทชอธกรณในหวหมวด อำานาจ

หนาทนเกดขนโดยไมเกยวกบวด แตมาจากการเลอกรวมกนของ

พระภกษและชาวบาน โดยมอำานาจจากการเปนพระอปชฌายของพระ

ในหวหมวดอยแลว ในภาคกลางกมลกษณะใกลเคยงกน คอวดเลก

ขนกบวดใหญซงเปนทอยของพระอปชฌาย แมจะอยตางเมองกน

กตาม

สวนบทบาทของรฐในการปกครองคณะสงฆจะกระทำาเปน

สญลกษณเทานน เพราะไมมผลในทางปฏบต เจาคณะใหญในสมย

60��.indd 93 3/3/2554 16:02:28

- 94 -


รชกาลท 4 ดแลพระและวดไดจรงเฉพาะในเขตเมองหลวง แมแต

พระสงฆราชซงโปรดใหดอธกรณพระไดทวราชอาณาจกร พระสงฆราช

ปาลเลอกวซซงใชชวตในเมองไทยขณะนนกกลาววาเปนอำานาจท

ไมเคยใชจรงเลย คงดเฉพาะวดททานครองอยและวดทขนกบวดนน

อกทหนงเทานน (พระไพศาล วสาโล, 2552: 52-5)

ดวยเหตดงนน พทธศาสนาของไทยแตเดมจงมความหลาก

หลายมาก แมแตทเรยกวา “นกาย” กไมไดมเพยงหนง ในลานนามถง

18 นกาย ในภาคกลางเองกคงมอกหลาย “นกาย” แตมาถกเรยกรวม

กนวา “มหานกาย” ในภายหลง3 อนทจรง เถรวาทมไดมนกายเดยว

มาแตไหนแตไร ในลงกาพทธศตวรรษท 20 ม 3 นกาย คอมหาวหาร

อภยคร และเชตวน มหาวหารเองตอมากแยกออกเปน 5 นกาย (พระ

ไพศาล วสาโล, 2552: 552) ในอนเดยหลงพทธกาล มสำานกอาจารย

ทสอนหลกธรรมและวตรปฏบตตางๆ ซงถอวาเปนเถรวาท รวมกน

แลวกวา 100 นกาย

วดสวนใหญไมมผอปถมภ ตองอาศยการอดหนนจากชาวบาน

ในเกอบทกดาน ฉะนน วตรปฏบตของพระจงตองสอดคลองกบความ

คาดหวงของทองถนซงแตกตางกน วดในทองถนจงผกพนกบชวต

ของชาวบานอยางแยกออกจากกนไมได พระในหวเมองและชนบทจง

มกจดงานบญของวดเอง ทำางานกอสราง ไถนา (หรอแมแตเกยวขาว)

เลยงวว ควาย หรอมา ขดเรอ เลนดนตรในงานบญพระเวศ หรอสอน

มวย (Kamala, 1997: 23 และ 2003: 251-2) ในบางจงหวดยงพบ

วาชาวบานบางแหงกลวผซงอยรกษาทนา ฉะนนตองนมนตพระมา

3 มกเขาใจกนผดวานกายทไมใชธรรมยตทงหมดคอมหานกาย ทจรงชอมหานกาย

นเกดขนเมอมนกายธรรมยตแลว หมายถงพระภกษทไมไดถอวตรอยางเดยวกบ

ธรรมยตทงหมด แตในบรรดาพระภกษเหลานกถอวตรทแตกตางกนเปนหลาย “นกาย”

(Kamala, 1997: 6, 293-4)

60��.indd 94 3/3/2554 16:02:28

- 95 -


เปนผไถนาประเดมกอนเสมอ หรอมฉะนนกทำาพธปดรงควาญไรนา

ชาวบานไมไดมองวาเปนการกระทำาทผดพระวนย เพราะพระไมได

ทำาเพอประโยชนสวนตว แตอาจถกพระกรงเทพฯ หลงการปฏรป

คณะสงฆแลวมองวาไมเครงครด จนถกตำาหนหรอรงเกยจ เพราะ

ประเพณของพระในกรงเทพฯ สมยนนไมนยมใหพระทำางานแบกหาม

ออกเหงอ ดมอมแมม “เหมอนไพร” แตนยมใหรบบรจาคเงนเพอใช

ในการรกษาความสะอาดของวดแทน (Kamala, 1997: 23-24)

พระทอยในหมบานหรอในเมองลวนมความสมพนธใกลชด

กบชาวบาน พระไมแยกความรทางธรรมออกจากความรทางชาง

หมอด หมอยา ฯลฯ เพอเปนประโยชนแกชมชน แมแต “สมณศกด”

ของพระกเปนเกยรตยศทชาวบานเปนผยกยองให (Kamala, 2002:

352)

เพราะความจำาเปนทจะตองตอบสนองตอผลประโยชนของ

ทองถนเชนน พทธศาสนาในประเทศไทยจงมความหลากหลาย

แตกตางกนไปในแตละทองถน นกวชาการบางทานเรยกพทธศาสนา

แบบนวาเปน “พทธแบบชมชน” คอมศนยกลางอยทวถชวตของชมชน

แตละแหง ซงมความแตกตางกนไป (ด O’Connor, 1993) พทธศาสนา

ของชาวบานในทองถนตางๆ กเนนความสำาคญของฆราวาสและชมชน

มากกวาวด อาจารยกมลา ตยะวณช ตงขอสงเกตวา วนศกดสทธ

ของพทธศาสนานน ชาวบานเรยกวา “วนศล” อนบงบอกวาเปนวนท

ชาวบานตองทำาอะไร ในขณะทภาษาทางการหลงการปฏรปคณะสงฆ

เรยกวา “วนพระ” เพราะการปฏรปทำาใหศาสนากลายเปนของพระและ

ของวด (Kamala, 1997: 38-40)

ในดาน “นกบวช” หรอคนกลางระหวางฆราวาสกบสงทถอวา

ศกดสทธ กปรากฏวาในสมยโบราณมคนประเภทนอยหลายระดบชน

กอนจะถงพระภกษ มคนทเคยบวชเรยนมาแลว รบทสวด และร

60��.indd 95 3/3/2554 16:02:28

- 96 -


ขนตอนการทำาพธกรรม ซงมกจะเปนผนำาในการประกอบพธกรรม

ในวด เชน เปนผอาราธนาธรรมและขอศล เปนตน ทางภาคเหนอ

เรยกวา “แกวด” ภาคกลางเรยกวา “มคนายก” ในกมพชาเรยกวา

“อาจารย” (Guthrie I, 2004: 128) นอกจากนยงมคนทงหญงและชาย

ซงใชชวตแตกตางจากคนทวไป นบตงแตหญงถอศลแปด โกนหว

นงขาวหมขาว ทเรยกกนวาแมช อาจจะยงอยทบานหรอไปอยทวด

หมอธรรมในภาคอสานซงมกเคยบวชเรยนมาแลว ทำาการรกษา

พยาบาลดวยมนตและการทำาสมาธภาวนา ชผาขาวหรอผาขาวใชชวต

ทางศาสนาอยางเครงครด และมกไมครองเรอน แตอยทวดหรอในทสงด

นอกชมชน บางคนมความสามารถทางสมาธภาวนาถงกบเปนครสอน

ใหแกผอนได รวมทงสอนแกพระภกษดวย ยงมคนอกประเภทหนง

ทปรากฏในหลกฐานเกาทงในหมชาวลาว ยวน มอญ และไทยสยาม

นนคอคนทเรยกวา “ฤษ” คอคนทเคยบวชเรยนมากอน แลวสกออกมา

ครองเรอน ตอมากสละเรอนออกไปปฏบตธรรมอยางเครงครดจนสำาเรจ

ญาณบางอยาง เชน มหทพย ตาทพย รวาระจตของผอน ฯลฯ เปนตน

(Kamala, 2003: 259) ฤษจงมฤทธเดช และสามารถเปนผสรางเมอง

ไดในตำานานของทงภาคเหนอ กลาง และอสาน4

4 ในกมพชา นกวชาการชาวฝรงเศสผหนงไดพบกบ “ฤษ” จำานวนมากทพนมกเลนในป

พ.ศ. 2503 (กอนเขมรแดง) ฤษบางตนทใหสมภาษณกลาววาเคยบวชอยในวดธรรมยต

ทพนมเปญ และสกออกมารวมอยในกลมเขมรอสระ แตหลบหนการสรบไปบำาเพญพรต

ทนน สอนการทำาสมาธแกทงฆราวาสและพระภกษ โดยฤษตนนนอางวาสบเชอสาย

มาจากฤษทปรากฏในภาพสลกของปราสาทกเลนนนเอง นอกจากนยงมฤษตนอนๆ

ทนนอกมาก บางตนกมลกเมยอยดวย และใชเวลาสวนหนงทำาการเพาะปลก แมแตหลง

สมยเขมรแดง เอยน แฮรรส (Ian Harris) กไดพบกบฤษทจงหวดตาแกว (Harris, 2006:

62) นอกจากน ในกมพชายงม “หมอเขมร” อยตามชมชนตางๆ ซงทำาการรกษาตาม

แบบแผนการแพทยประเพณ และยงมผทรบรกษาดวย “จลรป” หรอเขาทรง พวกแรก

เปนผชาย ในขณะทพวกหลงเปนผหญง (Guthrie I, 2004: 129)

60��.indd 96 3/3/2554 16:02:28

- 97 -


คนททำาหนาทเปนตวกลางระหวางชาวบานกบสงทชาวบาน

ถอวา “ศกดสทธ” จงมความหลากหลายมาก ในขณะเดยวกนกไมอาจ

จำาแนกไดชดเจนวา “นกบวช” เหลานเปนของ “ศาสนา” ใด เพราะ

สงทชาวบานเหนวาเปน “ศาสนา” ของตนนนคอระบบความเชอทตง

อยเคยงกน โดยไมจำาเปนตองหกลางหรอกลนระบบความเชออนให

เปนอนหนงอนเดยวกน

อกดานหนงของความหลากหลายทางศาสนาคอการเจรญ

สมาธภาวนา อนเปนแบบปฏบตทางศาสนาทกระทำากนโดยทวไปใน

สมยนน แมไมใชในหมชาวบานทกคน แตกมคนปฏบตเชนนในเกอบ

ทกชมชน การเจรญสมาธภาวนาเปนการศกษาทสำาคญสวนหนงของ

พระภกษ เมอออกพรรษา พระอาจารยมกจะพาศษยออกธดงคเพอ

เรยนรธรรมชาต และเพอฝกจตใจตนเองในการเผชญภยอนตรายตางๆ

ไดโดยสงบ ถอเปนการ “ไปเทยว” อยางหนง ซงชวยดงใหพระบวชใหม

ไมสกไปเสยในพรรษาเดยว (Kamala, 1997: 37-8) การเจรญสมาธ

ภาวนาไมไดจำากดอยแตพระภกษในวดเทานน ชาวบานทมศรทธา

แรงกลากมกจะเจรญสมาธภาวนาเชนกน โดยศกษาการทำาสมาธ

ทงจากพระภกษ ฤษ หรอผาขาว ดงทกลาวแลว อกทงชาวบานโดย

ทวไปกไมไดถอวาฆราวาสทงหญงและชายทปฏบตธรรมเหลานดอย

กวาพระภกษ ฉะนน ฆราวาสเหลานกอาจกลายเปนผสอนธรรมและ

สอนการเจรญสมาธภาวนาแกผอนได (Kamala, 1997: 197)

ฆราวาสเองกอาจธดงคไดเหมอนกน โดยจารกไปนมสการ

สถานทศกดสทธตางๆ แมกคารธยหรอพระวภาคภวดล หวหนาชาง

แผนทซงรฐบาลสยามจางไว เคยพบหญงกลมหนงซงนงขาวหมขาว

จากลำาปาง จารกไปนมสการพระทถำาเชยงดาว แตกอนจะเขาถำา

หญงเหลานตองถอศลหาบาง ศลแปดบาง หรอศลสบบาง และเมอ

เขาถำาไปแลวกใชเวลาสวนหนงในการเจรญสมาธภาวนา เพราะอาจ

60��.indd 97 3/3/2554 16:02:29

- 98 -


ถกเจาหรอผทเปนผพทกษถำาทำารายเอาได หญงกลมนยงจะเดนทาง

ไปนมสการพระพทธบาทสรอยทลำาพนดวย (Kamala, 2003: 270)5

จะเหนไดวาระบบความเชอของผหญงกลมนมความหลากหลาย

ในตวเองอยางมาก เพราะเชอในอทธฤทธของผ จงตองปฏบตธรรม

ในพทธ การปฏบตธรรมจงเปนสวนหนงของการจะอยรวมกบผในโลกน

แมหมอธรรมในภาคอสานจะใชมนตในพทธศาสนาในการ

รกษาพยาบาล แตกใชเวทมนตรอนรวมดวย และในการประกอบพธ

กมพระพทธรปตงไวเปนประธานของพธ หมอลำาผฟาตองถอศลหา

อยางเครงครด อกทงพราหมณและจำากลวนนบถอพทธ (พระไพศาล

วสาโล, 2552: 113)

ควรกลาวดวยวา การทำาสมาธ (เพอปฏบตธรรมในพทธ-

ศาสนาหรอการเขาฌานกตาม) อาจเปนการปฏบตศาสนาทประชาชน

ในภมภาคนคนเคยอยแลว ดงนนจงเปนเครองมอในการปฏบตศาสนา

ในลทธความเชอตางๆ รวมทงการนบถอผ ซง “นกบวช” มกใชการ

ทำาสมาธเพอตดตอกบผ หรอมฉะนนกเขาทรงผ ฉะนน แมแตแนวทาง

5 มกเขาใจผดวาประเพณการธดงคเรมจากพระอาจารยเสารและพระอาจารยมน

ทจรงแลวประเพณนมมากอน เพยงแตพระภกษเหลานนไมใชพระธรรมยต แตเปน

พระ ในนกายทองถน พระอาจารยเสารเองกเคยบวชในนกายลาวมากอน และไดเรยน

กรรมฐานในนกายนน กอนจะบวชเปนธรรมยตในภายหลง ศษยของทงพระอาจารย

เสารและพระอาจารยมนจำานวนมากกไดบวชเรยนมาในนกายอนๆ กอนจะบวชเปน

ธรรมยตในภายหลง และตางกไดเรยนสมาธภาวนามากอนหลายรปดวยกน เชน

พระอาจารยชาไดเรยนกรรมฐานมาจากหลายนกายและหลายสำานกกอนจะไดพบกบ

พระอาจารยมน เมอไดพบกน พระอาจารยมนถามถงครกรรมฐานทพระอาจารยชาเคย

มมากอน พระอาจารยชาตอบวาคอพระอาจารยเภา ซงเปนพระเขมร พระอาจารยมน

ตอบวา “ด” พระธดงครนกอนหนาธรรมยตอาจยดถอพระวนยทแตกตางออกไป เชน

อาจเกบอาหารไวในถำาทพำานก ทำายาสมนไพรไวใชเอง ตลอดจนเกบไมปามาทำายา

เปนตน (อนขดกบพระวนยตามการตความของธรรมยต) ดงนน พวกธรรมยตจงเหน

วาพระธดงคเหลานไมใชพระธดงคจรง (Kamala, 1997: 269)

60��.indd 98 3/3/2554 16:02:29

- 99 -


ปฏบตศาสนากไมใชของระบบความเชออยางใดอยางหนง แตมความ

หลากหลายในตวเอง

พทธศาสนาแหงชาต

ลกษณะหลากหลายของ “ศาสนา” ไทยทมมาแตเดมนถกรฐ

พยายามทำาลายลง เพอแทนทดวยพทธศาสนาทมลกษณะเปนอนหนง

อนเดยวกน นบตงแตจดเนนของคำาสอน แนวทางการปฏบตศาสนา

คณะนกบวช วนยของนกบวชทตความใหตรงกน และการจดองคกร

ปกครองคณะสงฆใหเปนอนหนงอนเดยวกน ภายใตการกำากบควบคม

ของสวนกลาง ทงหมดเหลานเปนสวนหนงของความพยายามรวมศนย

อำานาจ (ทางการเมอง เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม) ไวภายใต

ราชบลลงกในสมยสมบรณาญาสทธราชย นบตงแตรชกาลท 5

เปนตนมา แมระบอบสมบรณาญาสทธราชยจะถกเพกถอนไปในป

พ.ศ. 2475 แตลกษณะรวมศนยเชนนกยงดำารงสบมาถงปจจบน

กอนทจะออกพระราชบญญตปกครองคณะสงฆในป พ.ศ.

2445 ไดมความเคลอนไหวเพอปฏรปพทธศาสนามากอนแลว ประเดน

สำาคญของการปฏรปกคอทำาใหพทธศาสนาสอดคลองกบอารยธรรม

ตะวนตก โดยเฉพาะวทยาศาสตรแผนใหม เพอตอบโตกบลทธลา

เมองขนทขยายอำานาจในขณะนน เปาหมายหลกของการปฏบตทาง

ศาสนาของพทธทมมาแตเดม คอพระนพพาน ถกลดความสำาคญลง

นบตงแตรชกาลท 4 แลว โดยทรงตความวาเฉพาะพระภกษเทานนท

พงหวงพระนพพานเปนทหมาย และในบางแหงยงทรงตความใหแคบ

ลงเหลอเพยงพระภกษทมรณภาพในผาเหลองและยงทองเทยวอย

ในภพตางๆ เทานนทพงหวงพระนพพานได พระราชนพนธคำาอทศ

60��.indd 99 3/3/2554 16:02:29

- 100 -


สวนบญสำาหรบพระภกษใชสวดใหทายก ไมไดกลาวถง “การทำาพระ

นพพานใหแจง” ตามแบบโบราณ เปนตน (พระไพศาล วสาโล, 2552:

16)

พทธศาสนาแบบเหตผลนยมทวชรญาณภกขไดเรมไวนมการ

ขยายตวอยางมาก ภายใตการนำาของสมเดจพระมหาสมณเจา กรม

พระยาวชรญาณวโรรส การสอนศาสนาผานชาดกเรมลดนอยลง (พระ

ไพศาล วสาโล, 2552: 31) โดยทรงเรมการศกษาแผนใหมในหมสงฆ

กอน ทรงเนนการศกษาดานปรยตมากกวาดานปฏบตสมถกมมฏฐาน

หรอวปสสนากมมฏฐาน เพราะทรงเหนวาเปนวชาทไมมหลกจะสอบไล

ได (พระไพศาล วสาโล, 2552: 32-3)

สมเดจฯ ยงเปนผรบผดชอบนำาการศกษาแผนใหมเขามา

ในระยะแรกๆ โดยในป พ.ศ. 2435 มพระราชบญญตใหเดกเขาเรยน

ในโรงเรยนประถมทรฐตงขน ระบบการศกษาแบบนใชหลกสตรแบบ

ตะวนตก โดยมคำาสงไมใหคร (ซงในระยะแรกคอพระ) สอนอะไรทพสจน

ไมไดดวยวทยาศาสตร ในดานศาสนา คำาสงเชนนทำาใหการสอนผาน

ชาดกหรอนยาย เชน พระมาลยคำาหลวง ไมอาจทำาได เพราะรชกาล

ท 5 ทรงเหนคลอยตามนกวชาการฝรง [ไรส เดวดส (Rhys Davids)]

วาชาดกทมในคมภรเปนเพยงการรวบรวมนทานพนบานในอนเดย

ซงมอยในสมยพทธกาลหรออาจจะกอนหนานนเทานน และเมอใช

เหตผลนยมแบบตะวนตกกทำาใหอธบายชาตหนาหรอนรกสวรรค

ไมได (Kamala, 2003: 307-9) รวมทงอธบายพระนพพานไมไดเชนกน

ดงทกลาวแลววาพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ พ.ศ.

2445 มงจะรวมศนยอำานาจการปกครองคณะสงฆ ซงแตเดมมความ

หลากหลายและกระจายไปยงทองถนตางๆ ใหอยภายใตการกำากบ

ควบคมของรฐสวนกลาง พระสงฆนนไมนาไววางใจทางการเมองนก

เพราะอาจใชสถานะทสงในสงคมไปในทางตอตานรฐได (และเกดขน

60��.indd 100 3/3/2554 16:02:29

- 101 -


ในสงคมเอเชยอนมาแลว) (McCargo, 2009: 5) โดยในสวนวธการนน

อาจสรปไดดงน

1. รบเอาสทธการเปนพระอปชฌายตามพระวนย (คอเปน

เถระ และบวชมาแลว 10 พรรษา) ใหอยในการพจารณาอนมตของรฐ

การกระทำาเชนนเทากบทำาลายการจดองคกรปกครองของคณะสงฆ

แตเดมลงทงหมด คอการปกครองกนตามสายของสำานกซงมาจาก

พระอปชฌายรปเดยวกน ในขณะเดยวกน สทธของชาวบานทจะ

รวมเลอกพระในเครอขายใหเปนพระอปชฌายของกลมวดนนๆ กถก

เพกถอนไปพรอมกน อำานาจการเปนผอปสมบทกลบตรในเครอขาย

ของวด เปนฐานของการจดองคกรปกครองคณะสงฆมาแตโบราณ ซง

เกยวโยงกบสทธและอำานาจของฆราวาสในละแวกทจะดแลคณะสงฆ

ทงในเชงอปถมภและควบคม เมออำานาจนถกรฐรบเอาไป วดและพระ

จงหลดออกไปจากทองถนโดยปรยายนนเอง

2. การตงวดหรอสำานกสงฆตองไดรบการอนมตจากรฐ ซง

แตเดมนนเปนอำานาจของประชาชนในทองถนฝายเดยว

3. การแตงตงทงสมณศกดและตำาแหนงดานบรหารของ

คณะสงฆ เปนอำานาจหนาทของสวนกลางเพยงฝายเดยว และสวนกลาง

กใชอำานาจนในการสงเสรมพระทยอมอยในสงกดใหไดทงเกยรตยศ

และอำานาจการบรหารตงแตระดบทองถนขนมาถงสวนกลาง ในขณะท

ใชปราบหรอปรามพระทไมยอมอยในระเบยบแบบใหมไดสะดวก

4. การศกษาของพระสงฆกเปนเครองมอสำาคญในการรวม

อำานาจเขาสศนยกลาง สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณ

วโรรส ทรงสรางระบบการศกษาแบบใหมของพระสงฆ โดยอาศย

การตความคมภรศาสนาในภาษาบาลดวยพระองคเอง หลกของการ

ตความคอเหตผลนยมแบบตะวนตก ละเลยโลกตรธรรม และละเลย

หลกธรรมทางสงคม “จงทำาใหพทธศาสนาเปนเพยงคำาสอนทางโลกย-

60��.indd 101 3/3/2554 16:02:29

- 102 -


ธรรมสำาหรบปจเจกบคคล ขาดทงความลกและความกวาง” (พระ

ไพศาล วสาโล, 2552: 514) ทตองละเลยโลกตรธรรมกเพราะเปนเรอง

ทพสจนดวยเหตผลแบบตะวนตกไดยาก อกทงผนำาการปฏรปเองกไมม

ศรทธาตอโลกตรธรรมในพทธศาสนามากนก6 สวนหลกธรรมทางสงคม

ในพทธศาสนากลบสรางพลงใหแกศาสนก ทงในการวพากษวจารณ

ผปกครอง และการเกดขนของสงทปจจบนเรยกวา “ประชาสงคม”

อนเปนการจำากดอำานาจรฐโดยปรยาย

การศกษาดงกลาวประกอบดวยวฒบตรและการสอบ ซงใน

ระยะแรกมกนำาไปผกพนกบสมณศกดดวย ดงนน พระทผานการสอบ

และมวฒบตรแลว จงมกไดรบการแตงตงใหดำารงตำาแหนงในองคกร

ปกครองคณะสงฆ ซงชวยเผยแพรทงวฒนธรรมและอำานาจของผ

ปกครองในกรงเทพฯ ออกไปตามหวเมอง (Kamala, 1997: 9)

ตวอยางเชน ตำาแหนงสมภาร แตเดมนน สมภารคอพระทได

รบเลอกจากพระลกวดและฆราวาสซงเปนผอปฏฐากวด ในประเพณ

ของชาวลาว (รวมทงในภาคอสาน) สมภารตองมความรทางโหราศาสตร

การระงบขอพพาท การรกษาพยาบาล รวมแมกระทงการทำาคลอด

ในกรณทคลอดยาก สวนการศกษาในวดกจดขนเพอตอบสนองความ

จำาเปนตามประเพณ สมภารอาจสนบสนนใหเรยนโหราศาสตร สมนไพร

การชาง สมาธภาวนา หรอศกษาเลาเรยนคมภร แลวแตความสามารถ

ของทาน และแลวแตประเพณทมมาของวดนนๆ การศกษาของพระ

ในวดคอการลอกเลยนทำาตามอาจารย ไมใชเรยนจากตวหนงสอ

(Kamala, 1997: 255) ทงหมดนแตกตางจากเกณฑการเลอกสมภาร

6 รชกาลท 5 มพระราชหตถเลขาถงหลวงไพศาลศลปศาสตร (เจาพระยาพระเสดจ

สเรนทราธบด) ในปสดทายของรชกาลวา “ขอใหจำาไว การศาสนาไมสำาคญอะไร ศาสนา

ไหนๆ กเกาเกนไปทกอยางทจะเอามาลงกบการปจจบนไมได เวนแตจะตงขนใหมให

อปตเดต จะไปเอาเรองท ๒,๐๐๐ ปลวงมาแลวมาเถยง ปวยการเวลาเปลาๆ” (พระ

ไพศาล วสาโล, 2552: 36)

60��.indd 102 3/3/2554 16:02:29

- 103 -


ของพทธศาสนาทไดผานการปฏรปคณะสงฆไปแลว เพราะตองการ

ใหสมภารสนบสนนการเลาเรยนนกธรรมและบาล ตามหลกสตรท

กำาหนดไปจากกรงเทพฯ

การปฏรปคณะสงฆดงเอาวดและพระภกษทวราชอาณาจกร

ใหมาอยในความควบคมของสวนกลาง แทนทพระภกษจะไดศกษา

เลาเรยนกบอาจารย กลบตองเรยนนกธรรมซงเปนหลกสตรสวนกลาง

ทำาใหการม “สำานก” ของสายอาจารยหมดไป สวนทายกและทายกา

ของวดในทองถนกไมมอำานาจในการสงการหรอเขาไปมสวนรวมกบ

วดดงทเคยเปนมา วดจงไมใชของทองถนอกตอไป ศาสตราจารยเครช

ตงขอสงเกตวา วดทองถนในสมยหลงเปนสองอยางทขดแยงกน คอ

เปนอำานาจทองถน เพราะพระบางรปของวดเปนทนบถอของคนใน

ทองถน แตในขณะเดยวกน วดกเปนสญลกษณของอำานาจสวนกลาง

(ด O’Connor, 1993: 330-9) ซงชาวบานไมรจกและไมรจกชาวบาน

อยไกลและสงจนเกนกวาชาวบานจะควบคมได

อนทจรง การหนกลบไปศกษาคมภร โดยเฉพาะพระไตรปฎก

จนเกดความเคลอนไหวปฏรปพทธศาสนาซงเรมมาตงแตวชรญาณ

ภกขนน ไมจำาเปนวาจะตองลงเอยดวยการปฏรปคณะสงฆใหรฐ

เขามาควบคมอยางเดดขาด หรอดวยการแยกศาสนาออกไปจากเรอง

ทางโลกและสงคม ในกมพชา อทธพลของธรรมยตกนกายในไทย

ทำาใหเกดการหนกลบไปศกษาคมภรบาลเชนเดยวกน รวมทงการ

ตความพระวนยใหตรงกบพระบาลดวย แตนอกจากคำาสอนของพระ

ภกษกมพชากลมนจะองบาลแลว ยงองกบนทานพนบาน เพอแสดง

วาความเปนไปของชวตยอมขนอยกบ “โลก” (สงคม) และ “ธรรม”

การกระทำาของแตละคนจงกระทบคนอนดวยเสมอ คำาสอนจงเนนการ

ประพฤตปฏบตของบคคลใหถกตองตามคำาสอนของพระพทธเจา อน

จะนำาประโยชนสขมาสตนเองและสงคมในวงกวาง (ด Hansen, 2007)

60��.indd 103 3/3/2554 16:02:29

- 104 -


พระภกษกมพชากลมนเปนกลมแรกๆ ทกอกระแสชาตนยมใหแพร

หลายในกมพชา7

ในประเทศไทย ศาสนาและคณะสงฆทถกรฐปฏรปแลวกถก

นำามาใชเพอเสรมชาตนยมเชนกน แตเปนชาตนยมในการกำากบและ

รเรมของรฐเอง (พระไพศาล วสาโล, 2552: 31-41) ฉะนน ศาสนาจง

ถกชาตกลนใหเปนเพยงเครองสงเสรมชาตเทานน ทงรชกาลท 6 และ

สมเดจฯ กรมพระยาวชรญาณวโรรสทรงมความเหนตรงกนวา ชาตตอง

มากอนศาสนา (เพราะไมมชาต ศาสนากอยไมได) ชาตจงกลายเปน

สงศกดสทธอกอยางหนงในศาสนา (พระไพศาล วสาโล, 2552: 40-7)

ผนำาของคณะสงฆพรอมจะตความศาสนาใหสอดคลองหรอสนบสนน

สงทผนำาทางการเมองเหนวาเปนผลประโยชนของชาต เชน ตความ

วาการฆาเพอปกปองธรรมะไมบาป หรอไมสอนเรองโลกตระและ

สนโดษ เพอสงเสรมการพฒนา (ด พระไพศาล วสาโล, 2552: 128-31)

ผลของการปฏรปศาสนาและการปฏรปคณะสงฆ ทำาใหใน

เชงสถาบน พทธศาสนาไทยเปลยนจากศาสนาทมวดเปนศนยกลาง

กลายเปนศาสนาทมพระสงฆเปนศนยกลาง สงทเคยเปนของวด

กลบกลายเปนของพระสงฆ ในเชงหลกธรรมคำาสอน พทธศาสนาของ

พระสงฆกลบแคบลง เพราะจำากดอยกบหลกธรรมสำาหรบปจเจก และ

เนนหนกทางดานโลกยธรรมเพยงดานเดยว อกทงคำาสอนและการ

ปฏบต (วนย) กถกควบคมใหเปนอนหนงอนเดยวกน

การปฏรปศาสนาและคณะสงฆมขอดอยดวย กลาวคอ การ

ตความศาสนามความหมายทางวทยาศาสตรและเหตผลนยม จง

7 อยางไรกตาม ในลงกา การณกลบเปนตรงกนขาม และคลายกรณของไทย กลาวคอ

ความพยายามของพระทจะมบทบาทในสงคมสมยใหม ทำาใหการศกษาของพระเปลยน

ไป โดยหนมาศกษาวชาคนถธระเหมอนการเรยนของฆราวาส คอเรยนจากตำารา จง

ไมไดรบการบมเพาะอบรมจากพระอปชฌายเหมอนเดม ในทสด พระกถกวตถนยม

ครอบงำาอยางเดยวกบฆราวาส และหมดพลงทจะนำาสงคม (ด Watts II, 2009: 120-1)

60��.indd 104 3/3/2554 16:02:29

- 105 -


สามารถดงเอาคนรนใหม โดยเฉพาะกลมชนชนนำาทมการศกษาแผน

ตะวนตก ไวในศาสนาไดตอไป (ผดจากในลงกา ซงชนชนนำาไดหนไป

นบถอศาสนาครสตจำานวนมาก) นอกจากน ในระยะแรก พระสงฆยงม

บทบาทในการศกษาแผนใหมทรเรมขนในประเทศ แตพอมาถงรชกาล

ท 6 บทบาทนกยตลง เพราะทรงแยกวดออกไปจากการจดการศกษา

แผนใหมโดยสนเชง พระไพศาล วสาโล ตงขอสงเกตทสำาคญวา “นบ

จากนนมา การปรบตวของพทธศาสนาทรเรมโดยผนำาสงฆกยตลงโดย

สนเชง ขณะเดยวกน การทพระสงฆจำากดตวอยแตในกำาแพงวด โดยม

ระบบราชการแบบสงฆเปนอกปจจยหนงในการดงพระสงฆใหเหนหาง

จากชมชน สวนฆราวาสกถกระบบการศกษาแบบใหมดงใหออกจาก

วด พทธศาสนาจงเหนหางจากชวตและสงคม จนมอทธพลนอยมาก

ในการนำาพาสงคมไทยรบมอกบกระแสการพฒนาหรอความทนสมย

ทไหลบาอยางรวดเรว” (พระไพศาล วสาโล, 2552: 512-3)

การปฏรปคณะสงฆไมเพยงขจดวตรปฏบตทแตกตางใน

ทองถน และกลอมเกลาบงคบใหเขามาอยในแนวทางเดยวกนตามการ

ตความพระวนยของผนำาคณะสงฆเทานน การปฏรปยงไดขจดความ

เชออนๆ ทถกถอวาไมใชพทธออกไปจากพทธศาสนาของทางการ

หรอพทธศาสนาแหงชาตอกดวย การทรงเจาเขาผ เวทมนตรคาถา

ตลอดจนการรกษาพยาบาล การนบถอสงศกดสทธตางๆ ในรปของ

ผและเทพารกษ และไสยศาสตรทงหมด ถกถอวาเปนสงแปลกปลอม

ทเขามาปะปนกบพทธศาสนา และทำาใหพทธศาสนาในประเทศไทย

“เสอม” ลง สงเหลานเคยอยในชมชนและในวดมากอน แตหลงจาก

การสถาปนาพทธศาสนาแหงชาต สงเหลานกไมมทอยในวดอกตอไป

(อยางนอยกอยางเปดเผยหรออยางเปนทางการ)

60��.indd 105 3/3/2554 16:02:29

- 106 -


ความทนสมยและวกฤตความทนสมย

วธหนงทจะอธบายความเปลยนแปลงของสงคมไทยกคอ

อธบายผานกระบวนการความทนสมย (modernity) และวกฤตของ

ความทนสมย แตความทนสมยและวกฤตของความทนสมยเปนแนวคด

ทเกดในโลกตะวนตก มแนวทางการนยามแตกตางกนในแตละสำานก

คด ผศกษาบางทานเหนวาสภาพความเปนจรงของความเปลยนแปลง

ในประเทศไทยไมเหมาะทจะใชกรอบคำาอธบายกระบวนการความ

ทนสมยและวกฤตความทนสมย เพราะคนไทยเพยงแตพยายามจะ

ดำารงชวตอยทามกลางการปะทะและผสมผสานกนระหวางสงทเปน

“สมยใหม” กบสงทถอวาเปน “จารตประเพณ” เทานน (ด Santikaro

Bhikkhu, 15)

ความเปลยนแปลงสความทนสมยของสงคมไทย กอใหเกด

ความเปลยนแปลงทางดานใดบาง

ก. การเขาสเศรษฐกจทนนยม ลกษณะของเศรษฐกจทนนยม

ทกระทบประชาชนไทยมากทสดคอการเขาสเศรษฐกจตลาด ความ

สมพนธทางสงคมเปลยนไปสการแลกเปลยนโดยผานเงนตรา และ

การพฒนาความเชยวชาญเฉพาะดานทสลบซบซอนมากขน อนเปน

สงจำาเปนในเศรษฐกจทนนยม เกดคนชนกลางจำานวนมาก ซงมสถานะ

ทางเศรษฐกจและสงคมตางกน นบตงแตคนชนกลางทมรายไดสง

ไปจนถงพอคาแมคารายยอยในชนบท และเกด “ชาง” กงฝมอ เชน ชาง

ทำาผม ชางซอมเครองใชไฟฟา ชางประกอบเครองประดบศพ ไปจนถง

ชางซกผาและชางนวด เปนตน

เมองขยายตวอยางรวดเรว จนกระทงในปจจบน คนไทย

สวนใหญอาศยอยในเขตทเรยกวา “เมอง” ไมวาจะนยามความเปนเมอง

อยางไร

60��.indd 106 3/3/2554 16:02:29

- 107 -


ในสวนของผทเคยมอาชพเกษตรกรรม สวนใหญหลดออก

จากเกษตรกรรมไปสแรงงานรบจาง หรออาจไตเตามาเปนคนชนกลาง

ระดบลาง เกษตรกรรมเปลยนไปสการผลตเชงพาณชยอยางเขมขน

โดยอาศยเครองจกรและแรงงานรบจาง

วถชวตและมาตรฐานของคนชนกลาง ซงถกครอบงำาดวย

บรโภคนยม กลายเปนวฒนธรรมทครอบงำาสงคมมากทสด โดยผาน

สอและการศกษา

ข. สอและการศกษาทำาใหเกดสำานกถงสงคมทใหญโตและ

ซบซอนกวาเครอญาตและชมชน กลไกของระบบทนนยมกลอมเกลา

ใหคนมองตนเองเปนปจเจก จงทำาใหคนไทยซงเคยสมพนธเชอมโยง

กบคนอนโดยผานเครอญาตและชมชน ไมรวธทจะเชอมโยงกบสงคม

ทใหญโตและซบซอน สอซงนบวนกตกอยภายใตการกำากบควบคม

ของทนมากขนทกท ยงชวยตอกยำาบรโภคนยมและความสมพนธเชง

พาณชยมากขน

ค. การสรางรฐรวมศนยขนครอบหนวยทางการเมอง เศรษฐกจ

สงคม และวฒนธรรมของทองถนตางๆ ทงหมด ซำายงแทรกเขาไป

ในวถชวตและความคดของพลเมองแทบจะทกสวน อกทงรฐไทยก

ไมไดเปดกวางใหพลเมองทกสถานภาพไดเขาไปกำากบควบคมหรอม

สวนรวมในรฐอยางเสมอภาค การเขาถงอำานาจอนไพศาลของรฐจง

ทำาไมได แตรฐมอำานาจทจะเขาไปกำาหนดชวตของผคน

ง. การแพรหลายของแนวคดในเชงวทยาศาสตร

ในทนตองการพดถงแนวคดทางวทยาศาสตร (ไมใชความร

ทางวทยาศาสตร) ททำาใหเกดทศนคตชดหนง อนเปนผลใหเกด

1) การเหนความสำาคญของโลกนเหนออนใด

2) มนษยมความสามารถทจะปรบเปลยนโลกนอยางไรกได

(บางทานเรยกวามนษยนยม)

60��.indd 107 3/3/2554 16:02:29

- 108 -


3) ชวตทดกวาหรอเปาหมายในชวตของเรารออยขางหนา8

4) วธคดทแยกสวนประสบการณดานตางๆ ออกจากกนได

อยางเดดขาด ความเปนจรงทเรายอมรบนบถอ คอความเปนจรงทถก

นกวชาการแยกสวนออกจาก “ทงหมด” แลว และตงอยขางนอกตวเรา

ไมวาจะเปนปรากฏการณทางธรรมชาตหรอปรากฏการณทางสงคม

5) ความสมพนธทางสงคมเกดในกลมทางสงคมทมาจากการ

สมมต เชน “รนเดยวกน” “คนไทยดวยกน” “ทำางานบรษทเดยวกน”

“ลกโดมดวยกน” “ประชาธปตยดวยกน” “ละแวกบานเดยวกน”

ดวยเหตดงนนจงอาจเปลยนกลมความสมพนธไดงาย เพราะความ

ผกพนตอกนนนเกดขนโดยการสมมตทงสน ในขณะทความสมพนธ

ในสงคมโบราณตงอยบนสงท “จรง” เชน สายสมพนธทางเครอญาต

หรอเปนคนในหมบานเดยวกน วถชวตของเขากทำาใหเขาตองเปน

คนในหมบานนนตลอดไป เปนพนองถอผเดยวกน กถอผเดยวกน

ตลอดไป จงเปนความสมพนธทยงยนกวากนมาก9

8 นกวชาการตะวนตกบางทานอธบายวา เรามองโลกวากำาลงเปลยนผานไปสอะไร

สกอยางหนงในอนาคต ฉะนน เราจงแสวงหาความหมายและคณคาของชวตจากอนาคต

ทไมรวาจะมาถงเมอไร เปนการมองโลกนจากอนาคตยอนกลบมาสปจจบน (teleological)

แอนโธน กดเดนส (Anthony Giddens) กลาววา สงคมทนสมยเปนสงคมทไมเหมอน

สงคมใดในอดต เพราะมชวตอยในอนาคต ในขณะทสงคมโบราณมชวตอยในอดต

(Giddens, 1998: 94)9 ทนบเอาความสมพนธทางสงคมในสงคมสมยใหมเปนผลของแนวคดทางวทยาศาสตร

ดวยนน เพราะสบเนองกบการมองความเปนจรงอยางแยกสวน นกวชาการตะวนตก

ทานหนงใหคำาอธบายทนาสนใจวา ทจรงการแยกสวนของความเปนจรงคอการทำาให

ความเปนจรงกลายเปนนามธรรม ซงสามารถแยกออกจากกนไดเปนสวนๆ นนเอง

กลมทางสงคมของเราในปจจบนกลวนเปนกลมนามธรรม เชน ชาต บรษท ชนชนทาง

เศรษฐกจ เชอชาต ฯลฯ ขณะทในสงคมโบราณ กลมทางสงคมมรากฐานจากความ

เปนจรงกวา คอจบตองได เชน ถอเคาผเดยวกน หรอมฉะนนกมรากฐานทางชววทยา

เชน เปนเครอญาตกน

60��.indd 108 3/3/2554 16:02:29

- 109 -


การเปลยนแปลงเขาสความทนสมยดงกลาวลวนกอใหเกด

“วกฤตความทนสมย” ขนกบคนในสงคมไทย ซงแมจะมลกษณะ

ใกลเคยงกบสงทนกวชาการตะวนตกกลาวไว แตกมเงอนไขเฉพาะใน

สงคมไทย (และสงคมอนๆ ทกสงคม) ขนชอวาวกฤต ยอมหมายถง

ปญหาซงไมอาจแกไดดวยวธการปรกตหรอวธการทแตละคนคนเคย

วกฤตเหลานอาจจะมสาเหตทมาจากความเปลยนแปลงเขาสความ

ทนสมยหลายอยาง เปนปจจยทหลากหลายซบซอนจนยากทบคคล

จะหาทางออกได แตกลบพบเงอนไขทอาจทำาใหปลอดโปรงใจได

มากขนจากศรทธาและการปฏบตทาง “ศาสนา”

ก. ความสมพนธทางสงคมซงเคยมฐานจากเรองอนๆ อกมาก

เชน เครอญาต การรวมในชมชนเดยวกน ฯลฯ กลบตองผานเงนตรา

มากขน คนทไมมเงนพอทจะนำามาทดแทนฐานความสมพนธอนทลด

ความสำาคญลง กรสกวาตวโดดเดยว ไรเสนสาย ขาดทพงและความ

มนคงในชวต ยงความเปนปจเจกอนเปนลกษณะเดนของชวตในเมอง

ซงคนสวนใหญตองเขามาใชชวต กยงทำาใหรสกโดดเดยว อางวาง และ

ขาดทพงมากขนไปอก

ข. ความสามารถทจะหาเงนเพมขนมจำากด ในขณะททกคน

ถกเรงเราใหบรโภคมากขน ทงจากสอและวถชวตของตนเอง กอให

เกดความเครยดอยางมาก

ค. สงคมทใหญโตซบซอนทำาใหคนรสกวาตวเองไรอำานาจทจะ

ควบคมสงแวดลอมรอบตว การมองโลกอยางแยกสวนตามการศกษา

และสอทไดรบมา กยงทำาใหงนงงตอสภาพความเปนไปของสงคมและ

ชะตากรรมของตนเองยงขน แตการยอมรบความเปนไปโดยดษณ

กเปนความเดอดรอน ไมมความสขสงบทางจตใจ ชวตไรความหมาย

ง. รฐมความสำาคญในการดำารงชวตของตน แตกเขาไมถงรฐ

เพราะถกกดกนในทางชาตพนธบาง กำาเนดบาง อาชพบาง ฯลฯ จง

รสกวาตวเองเปนคนชายขอบของรฐตลอดเวลา

60��.indd 109 3/3/2554 16:02:29

- 110 -


จ. ในดานหนงกคดวาอนาคตของตนนาจะดขน ชวตทดกวา

หรอเปาหมายในชวตของเรารออยขางหนา แตความไรอำานาจ ไรสทธ

ไรศกดศร ไรโอกาสของตน ทำาใหมองไมเหนทางวาจะทำาใหชวตดขน

ไดอยางไร (นอกจากมโชคลาภพเศษ)

ในทางตรงกนขาม อนาคตทคนในโลกทนสมยมอง ไมรวม

ถงโลกหนา โดยเนนใหความสำาคญกบโลกนเปนหลก แตโลกนเพยง

อยางเดยวเปนคำาอธบายทไมเพยงพอสำาหรบชวตของบคคลและสงคม

ในหลายกรณ (เชน ทำาไมจงเกดมาจน หรอทำาไมจงเกดในประเทศ

ทยากจน) จงเกดความสบสนในจตใจเกยวกบชะตากรรมของตนอย

ตลอดเวลา

ฉ. ทกคนรวาความผกพนทมตอกนเปนเพยงเรองชวคราว

อาจเปลยนแปรไปได จงทำาใหขาดความมนคงทางจตใจ เพราะไม

สามารถเชอมโยงกบมนษยคนอนไดอยางแทจรง

ช. สถานะและบทบาทของหญง-ชายเปลยนไป ไมสอดคลอง

กบสถานะและบทบาทของหญง-ชายทมมาในสถาบนเกา เชน พทธ-

ศาสนาแหงชาต เปนตน

พทธศาสนาแหงชาตกบวกฤตความทนสมย

การปฏรปศาสนาและคณะสงฆในสมยรชกาลท 5 นนมจด

มงหมายแคบ โดยเพยงแคตองการรวมศนยอำานาจของรฐและควบคม

พระสงฆทวราชอาณาจกรเทานน มไดมจดมงหมายทจะปรบพทธ-

ศาสนาใหเผชญกบความเปลยนแปลงขนานใหญทจะเกดขน แมแต

ธรรมยตกนกายซงเปนรากฐานทางความคดของการปฏรปคณะสงฆ

กเพยงแคตองการจะอธบายพทธศาสนาใหสอดคลองกบเหตผลนยม

60��.indd 110 3/3/2554 16:02:29

- 111 -


แบบตะวนตก ไมใชตอบสนองตอความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ-

สงคมทจะเกดขน ดงนน พทธศาสนาแหงชาตจงไมมคำาตอบใหแก

คนในสงคมเมอง แกคนทรสกวาตวเองไรอำานาจในการควบคมหรอ

ตอรองกบอำานาจตางๆ ทเขามากำาหนดชวตของตน แกคนทมชวตอย

กบอนาคต แกคนทไมอาจระงบความตองการของตนได เพราะถกขบ

ดวยบรโภคนยม แกคนทรสกขาดความมนคงในความสมพนธ ฯลฯ

อนเปนวกฤตของความทนสมยทคนในสงคมไทยตองเผชญ

ยงพทธศาสนาแหงชาตพยายาม “ผกขาด” ความเปน “ศาสนา”

ไวเพยงผเดยว โดยเดยดฉนทลทธความเชออนและการปฏบตอนวา

นอกรตนอกรอยของพทธทแทจรง พทธศาสนาแหงชาตกยงออนแอ

ลงเมอตองเผชญกบวกฤตแหงความทนสมย จนเหลอแตหนาททาง

พธกรรมเทานน10

อยางไรกตาม “ศาสนา” ในสงคมไทยปจจบนกใชวาจะไร

ความหมายและไมสมพนธกบชวตของผคนอกตอไปไม เพราะมการ

ปรบตวอยางคกคกในระบบความเชอตางๆ เพอตอบสนองตอปญหา

ของชวตสมยใหมทเกดขนกบผคน แมจำานวนมากอาจถกเหยยดวา

เปน “ไสยศาสตร” หรอนอกพระธรรมคำาสอนในพทธศาสนา แตกปฏบต

และสมาทานกนในหมคนทประกาศวาตนเองเปนชาวพทธ ทงผทำาพธ

และผรบบรการ อนทจรง ความแพรหลายของมตดานนของ “ศาสนา”

10 นกวชาการบางทานเหนวา เราพงหาเหตแหงความออนแอของพทธศาสนาในเมอง

ไทยไดจากการปฏรปคณะสงฆซงเรมมาตงแตสมยรชกาลท 5 นเอง แทนทจะไปดความ

เปลยนแปลงทางเศรษฐกจ-สงคมซงเกดขนจากความทนสมย เพราะการปฏรปไปยด

เอาพระและวดมาจากคนทองถน (ด O’Connor, 1993) ปฏเสธไมไดวาขอเสนอนม

ความจรงสวนหนง แตไมเพยงพอทจะอธบายความเคลอนไหวทางศาสนาทเกดขนใน

สงคมไทยปจจบน พทธศาสนาแหงชาตนนออนแอลงอยางเหนไดชด แตกใชวาจะไมม

ความพยายามปรบตวทาง “ศาสนา” ใหรบกบความเปลยนแปลงทเกดขน ไมวาจะเปน

“ศาสนา” ผหรอ “ศาสนา” พทธ

60��.indd 111 3/3/2554 16:02:29

- 112 -


ในสงคมไทยปจจบนมมากและเดนชด เปดโอกาสใหผคนได “เจรจา

ตอรอง” กบสงศกดสทธ (ผานพธกรรม ของถวาย เงน และการปฏบต

ศาสนา) มากเสยยงกวาจะมโอกาส “เจรจาตอรอง” กบอำานาจในชวต

จรงหลายเทานก

ใชแตเพยงลทธความเชอทถกจดวาเปน “ไสยศาสตร” เทานน

พระภกษและองคกรในพทธศาสนาอกหลายแหงกไดมการปรบจด

เนนหรอตความคำาสอนใหตอบสนองตอความทนสมยและวกฤตความ

ทนสมยในสงคมไทยอกมาก เพยงแตพระภกษและองคกรเหลานถก

จดวาเปน “ชายขอบ” ของพทธศาสนาแหงชาต หรอมฉะนนกเปน

“ภายนอก” ไปเลย แมแตการผลกดนใหเปลยนพระราชบญญตคณะสงฆ

ใหมความเปนประชาธปไตยมากขน จนสามารถออกพระราชบญญต

ใหมไดในป พ.ศ. 2484 กมาจากความเคลอนไหวของพระชนเลกๆ

(พระไพศาล วสาโล, 2552: 543) (แตพระราชบญญตนถกยกเลก

ในสมย สฤษด ธนะรชต)

ดวยเหตดงนน การจะเขาใจความเคลอนไหวทาง “ศาสนา”

ในสงคมไทยปจจบน จงไมควรใชกรอบการวเคราะหวาความ

เคลอนไหวนนเปน “พทธแท” หรอ “พทธเทยม” สอดคลองหรอไมกบ

คำาสอนในพทธศาสนา เปนความเชอนอกศาสนาหรอไม โดยเฉพาะ

ใชการตความของพทธศาสนาแหงชาตเปนเกณฑ เพราะจะมองไมเหน

ความคกคกเขมแขงของความเคลอนไหวทาง “ศาสนา” ทเกดขนเลย

60��.indd 112 3/3/2554 16:02:29

- 113 -


“ศาสนา” ในสงคมไทยปจจบน11

“ศาสนา” ในประเทศไทย โดยเฉพาะพทธศาสนาแบบรวมศนย

ใหคำาตอบแกวกฤตของความทนสมยอยางไรบาง

การเนนโลกน

การปฏรปศาสนาตงแตปลายสมยรชกาลท 3 ไดเรมในเรองน

มากอน คอลดความสำาคญของโลกตระในคำาสอนลง และทำาใหหลก

ธรรมของพทธศาสนากลายเปนหลกศลธรรมโลกยะ เพอเปนกรอบ

ความประพฤตของคนในโลกน มอานสงสทสามารถเหนไดในโลกน

พทธศาสนาแหงชาตจงหนมาใสใจแกปญหาชวตในทางปฏบต เชน

การทำามาคาขายตองซอสตยสจรต ปญหาครอบครวอาจแกไดดวย

การทำาหนาทใหครบถวน (ตามทศหก) แตในขณะเดยวกน เศรษฐกจ

และสงคมไทยกเปลยนไปมาก หลกธรรมหมวดทเรยกกนวาคหปฏบต

เหลานไมอาจชทางสำาหรบคนในสงคมปจจบนไดในอกหลายเรอง เชน

ในฐานะผซอหน ในฐานะผจงรกภกด ในฐานะผบรโภค ในฐานะสมาชก

พรรคการเมอง ฯลฯ เพราะพทธศาสนาแหงชาตไดตดทอนหลกธรรม

สวนทเกยวกบสงคมออกไปดงทกลาวแลว จงทำาใหไมสามารถอธบาย

11 นบจากตอนนไป ไดนำาเอาปาฐกถาซงแสดงในโอกาสครบรอบ 60 ปของคณะ

เศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร มาปรบเพยงเลกนอย ทจรงแลว ผเขยน

ตองการพดถงวกฤตความทนสมยแตละประเดน วาระบบความเชอตางๆ ในสงคมไทย

ไดพฒนาขนตอบสนองอยางไร เพอใหเหนวา “ศาสนา” ของไทยไดกลบไปสลกษณะท

หลากหลายเหมอนกอนการปฏรปใหมอกครงหนง ในทามกลางความออนแอและเฉยชา

ของพทธศาสนาแหงชาต แตเนองจากมเวลาไมเพยงพอ จงไมอาจปรบแกโครงสรางของ

เนอหาใหเปนไปตามเจตนารมณไดทน แมกระนนกหวงวาผอานจะสามารถจบประเดน

ดงกลาวจากเนอหาทไมอยในโครงสรางทตองการไดไมยาก

60��.indd 113 3/3/2554 16:02:29

- 114 -


ความขดแยงกนของหลกศลธรรมทเปนสวนตนกบสวนรวมได และ

ไมสามารถใหแนวทางเชงศลธรรมแกบทบาททางสงคมได

ในอกดานหนงซงพบใน “ศาสนา” ของไทยปจจบน คอการ

ทำาใหอดมคตทางโลกตระของพทธศาสนา รวมทงชาตภพอน เขามา

ปรากฏอยในโลกน เชน การทำาใหนพพานหรอความหลดพนเปน

สภาวะทอาจเกดขนไดกบทกคน “ทน เดยวน” โดยไมตองรอไปถง

ชาตหนา

เสนแบงระหวางโลกตระและโลกยะแคบลง นกวชาการ

บางทานเรยกวา สงทถอวาศกดสทธกบสงทถอวาสาธารณเขามาอย

ใกลกน หรอบางกรณปะปนกน ใน “พทธศาสนาแหงชาต” นน ความ

หลดพนเปนเรองทอยไกล ตองสงสมบญบารมไปหลายชาตกวาจะได

บรรลธรรมขนสงสด ฉะนน หลกธรรมทเปนแกนแทของพทธศาสนา

จงหางไกลจากชวตปรกตของคนทวไป

เราอาจมองประเดนปญหานจากอกแงมมหนงกไดวา ใน

ทกศาสนาลวนมมตสองดานอยดวยกนทงสน คอดานทเปนโลกตระ

(transcendental) และดานทอยใกลชดกบชวตมนษย (immanent)

(เชน พระเจาสงสงยงใหญเกนกวาทมนษยจะหยงถง หรอพระเจา

เปนสวนหนงของเราทกคน) ซงมตของศาสนาดานทอยใกลชดกบ

มนษยไดรบการเนนยำาในประเทศไทยปจจบนมาก

การจดพธกรรมตกบาตรหรอถวายขาวแกพระพทธเจาของ

ธรรมกายเปนตวอยางทเหนไดชด ในขณะเดยวกน การนบญาตกบ

สงศกดสทธในลทธพธหลายอยางกสะทอนความใกลชดดงกลาว เชน

เรยกรชกาลท 5 วาเสดจพอ เรยกกวนอมวาเจาแมหรอพระแม เปนตน

แขกของสำานกทรงเจาเขาผกเรยกผทเขาทรงในเชงเครอญาตเปน

สวนใหญ ยงไมตองพดถงความสามารถทจะสนทนาปราศรยขอความ

ชวยเหลอจากผไดโดยตรง

60��.indd 114 3/3/2554 16:02:29

- 115 -


การเนนมตของความใกลชดกบสงศกดสทธเชนนของ

ศาสนา ทำาใหศาสนาของไทยปจจบนเขามาทำาอะไรทพทธศาสนา

แหงชาตพยายามกดกนไวตลอดมา นนกคอการนำาหลกธรรมทาง

ศาสนาเขามาแทรกแซงหรอประยกตใชในทางโลกย

ทานพทธทาสภกขยอมรบเลยวา นอกจากความทกขจะมเหต

มาจากภายในเชนตณหาหรออวชชาแลว ยงมเหตมาจากภายนอกดวย

จงเปนหนาทของชาวพทธในการชวยกนทำาใหเหตจากภายนอกนน

ลดลง (เชน ขยายศลธรรมใหครองโลก) (Jackson, 1988: 51-4)

สนตอโศกทำาสงเดยวกนน แตอยางเปนรปธรรมกวา โดยการตง

คอมมนของตนขนหลายแหงทวประเทศ (ยงไมตองพดถงการสนบสนน

พรรคการเมองและการเขารวมชมนมทางการเมอง) พระพยอม กลยา-

โณ แหงวดสวนแกว นำาวดเขามาเปนหวเรยวหวแรงในการแกปญหา

สงคมในระดบทสงกวาชมชนโดยตรง พระนกพฒนาในภาคอสานนำา

ชาวบานพฒนาในแนวทางทเปนอสระจากแนวทางการพฒนาของรฐ

เปนตน

ในทนสมควรจะกลาวถงลกษณะพเศษบางอยางของความเปน

“จารตนยม” อยางเหนยวแนนของพทธศาสนาแหงชาต เพอใหเหนวา

เหตใดในนามของพทธศาสนาเชนเดยวกนน หนทางทจะปรบเปลยน

จงเปดไดกวางมาก

พทธศาสนาแหงชาตไมมหรอไมคอยม “ลทธ” คำาสอนทตายตว

ซงตองยดถอ เพราะเปาหมายในการสถาปนาพทธศาสนาแหงชาต

ไมใชเรองของศาสนาเทากบการเมอง คอตองการสรางรฐรวมศนย

และใชองคกรสงฆเปนเครองมอของรฐดงทไดกลาวแลว ในขอบเขต

กวางๆ อนหนงน จะเนนคำาสอนสวนใดกได ฉะนนจงอาจกลาวไดวา

พทธศาสนาแหงชาตไมม orthodoxy หรอหลกธรรมคำาสอนแบบฉบบ

ถงมกคอนขางเปดกวางใหแกการตความ (เปรยบเทยบกบศาสนา

60��.indd 115 3/3/2554 16:02:29

- 116 -


ครสต ซงหากไมยอมรบวาพระเยซเปนพระบตร แตเปนเพยงนก

ปราชญผมปญญาเลศ กพนออกไปจากความเปนครสเตยนไดเลย)

ในทางตรงกนขาม พทธศาสนาแหงชาตกลบมแบบฉบบของวตรปฏบต

ทตายตวคอนขางมาก แตจำากดเฉพาะพระภกษ เชน การโกนคว การ

กนอาหารในยามวกาล ฯลฯ (orthopraxie) ในฐานะเครองมอของ

รฐ ยอมเปนธรรมดาทวตรปฏบตทนอกรตนอกรอยยอมเปนอนตราย

ตอรฐไดมาก ฉะนน ตราบเทาทการปรบเปลยนศาสนาไมกระทบตอ

แบบฉบบของวตรปฏบตทตายตว กจะตความหรอเปลยนจดเนนของ

คำาสอนไปอยางไรกได (ด Jackson, 1988: 33-47)

การใหความสำาคญกบวตรปฏบตเหนอหลกคำาสอนของ

พทธศาสนาแหงชาต สรางขอจำากดใหแกการตความใหมหรอการสราง

จดเนนใหมบางเหมอนกน

ขอนเขาใจไดไมยากเมอดจากสงทเปนความเปลยนแปลง

ดงทกลาวแลวขางตน คอยอมมาจากการตความหรอใหจดเนนคำาสอน

ใหมอยางแนนอน แตสงทตองการชใหเหนในทนกคอ โดยวธการแลว

มทางเลอกจะทำาไดหลายอยาง เพราะอปสรรคสำาคญคอพทธศาสนา

แหงชาต ซงมอำานาจรฐหนนหลง การตความทอาจเปนอนตรายตอ

ประโยชนปลกฝงขององคกรพทธศาสนาแหงชาต ยอมกอใหเกดการ

สกดกนอยางรนแรงได บางสำานกเชนของทานพทธทาสภกข อาจเลอก

ทจะตความหลกธรรมไปในทศทางทแตกตางไปมาก แตรกษาวตร-

ปฏบตตามแบบแผนไวอยางเหนยวแนน (orthodoxy vs orthopraxie)

บางสำานกพรอมจะเผชญกบองคกรพทธศาสนาแหงชาตอยางตรงไป

ตรงมา จนเปนผลใหตองแยกตวออกไป เชน สนตอโศก บางสำานก

ใชการสรางความสมพนธทดกบผใหญในองคกรพทธศาสนาแหงชาต

เชน ธรรมกาย

อกประการหนงทตองการชใหเหนในขอนดวยกคอ การนบถอ

ผสางเทวดาของไทยไมม “จารต” ทตายตว หรอไมม orthodoxy ฉะนน

60��.indd 116 3/3/2554 16:02:29

- 117 -


ถงจะมความเปลยนแปลงอยางไรกไมอาจกลาวไดถนดวามการตความ

หรอสรางจดเนนของคำาสอนใหม แตทจรงแลวมความเปลยนแปลง

มากมายในการนบถอผของไทยในปจจบน นบตงแตผทลงประทบทรง

มจำานวนเพมขนมาก โดยเฉพาะในเขตเมอง ผเกาบางตนหมดบทบาท

ไปแทบจะสนเชง หรอกลบเปนทนยมใหม แตเปลยนลกษณะไปจาก

เดมจนไมเหลอเคา ในขณะทผม “ฤทธ” ในการแกปญหาแตกตางออก

ไปจากทเคยมในอดตอยางมาก เชน หมดบทบาทในการรกษาระเบยบ

ของสงคม แตหนไปเปนผแกปญหาชวตของปจเจกบคคลแทน

การใหความสำาคญกบชวตในโลกน ดงทกลาวแลววาพบได

ในความเคลอนไหวทางศาสนาในประเทศไทยปจจบนทกสำานก ทอาง

กนอยเสมอกคอคำาสอนของทานพทธทาสภกข ดงททานมกจะเนน

เรองจตวางและนพพาน “ทน เดยวน” คำาสอนชนสงในพทธศาสนา

จงมความหมายแกชวตฆราวาส เชนเดยวกบในสำานกอนๆ แทบ

ไมมสำานกใดทปฏเสธศกยภาพของมนษยในการบรรลธรรมในชาตน

หรอในโลกน ไมวาจะเปนธรรมกาย สนตอโศก ตลอดจนความนยม

ในการทำาสมาธซงแพรหลายทงในระบบโรงเรยนและในสงคมวงกวาง

ซงนนกคอการทำาใหแบบปฏบตทครงหนงเคยถอวาเกนความจำาเปน

ของชวตฆราวาส กลายเปนวตรปฏบตปรกตธรรมดา เพอทำาให

ฆราวาสสามารถเผชญกบโลกนไดดขน

อนทจรง เมอเราพดถงคณคาของโลกน ความหมายทมตอ

ชวตของคนยอมกวางกวาหลกธรรมคำาสอนมาก เชน พธกรรมกอาจ

ใหความหมายแกชวตดวย นอกจากความเชอ ในทนจะขอยกตวอยาง

การจดองคกรของสำานกธรรมกายและสนตอโศก ซงเขาไปเกยวของกบ

ชวตของฆราวาสทนบถอมากกวา

วดพระธรรมกาย (และสาขา) มฆราวาสทศรทธากระจายอย

ทวประเทศ และมการจดองคกรของฆราวาสกลมนอยางหลวมๆ เพอ

ตดตอรบบรการจากวด หรอชวยเหลอวดทางดานการเงนหรอแรงงาน

60��.indd 117 3/3/2554 16:02:29

- 118 -


ไดสะดวก โดยเรยกวากลมกลยาณมตร ในโอกาสทวดจดพธกรรม

ประจำาสปดาหหรอพธกรรมขนาดใหญ จะมรถรบสงกลมกลยาณมตร

เปนสายๆ ทวกรงเทพฯ โดยนดเวลาและสถานทไปขนรถพรอมกน

และสมาชกจะแตงกายคลายกน (เชน นงขาวหรอหมผาคลมไหลขาว)

เพอเขารวมในพธกรรมของวด

แมวาจะเปนการจดตงอยางหลวมๆ แตกลมกลยาณมตรก

สามารถสานสมพนธกนไดแนบแนน กลายเปน “ชมชน” ซงขาดหาย

ไปในเขตเมอง แตในขณะเดยวกน กลมทางสงคมนกยงมประโยชน

ในเชงธรกจของสมาชกดวย เชน เพราะอยในกลมกลยาณมตรดวยกน

กอาจใหความชวยเหลอโดยการรบผทตกงานมาชวยงานในธรกจ

ขนาดเลกของตน บางคนอาจใชความสมพนธนในการบอกขายทดน

และบางคนอาจใชความสมพนธนเพอเสรมธรกจอสงหารมทรพยของ

ตน ซงอยในพนทใกลวด เปนตน (อภญญา, 2540)

ควรเขาใจดวยวา ฆราวาสทศรทธาวดพระธรรมกายสวนใหญ

เปนคนชนกลางระดบกลางๆ ลงมา คนเหลานไมมเครอขายทางธรกจ

กวางขวางนก “ชมชน” ทางศาสนาทตวเองไดพบจงมประโยชนทง

ทางดานจตวญญาณและทางดานธรกจในโลกนไปพรอมกน

สวนสนตอโศกนนถงกบตงแดนอโศกขนตามทตางๆ ใน

หลายจงหวด (9 แหงทวประเทศ) ใชชวตเปนแบบอยางของการ

ปฏบตธรรม เชน อยงาย กนงาย ถอประโยชนของชมชนเปนทตง

เนนความเสมอภาค สามารถวจารณกนเองได (เรยกวา “ชขมทรพย”)

(ขตตยา, 2547: 63-4) รวมทงทำาการผลตและทำาการคาทอยนอกระบบ

ทนนยม (เรยกวาบญนยม) ซงกำากบตงแตการบรโภค การผลต และ

การแลกเปลยน คอบรโภคโดยไมยดตด ผลตโดยไมทำาลายสงแวดลอม

และไมเอารดเอาเปรยบกน สวนการแลกเปลยนกเปนการแลกเปลยน

ทมงเอาบญเปนทตง นบตงแตขายของขาดทนถอวาเปนทาน (เรยกวา

60��.indd 118 3/3/2554 16:02:29

- 119 -


“กำาไรอารยะ”) ไปจนถงเอากำาไรแตพอสมควรเพอยงชพ เปนการนำาเอา

อดมคตของศาสนามาปฏบตในชวตจรงของโลกน พรอมกนไปกบการ

เปนคำาตอบใหแกปญหาตางๆ ทงดานการเมอง เศรษฐกจ และสงคม

ของโลกปจจบนดวย (ด ขตตยา, 2547: 99-111)

ในขณะเดยวกน สนตอโศกกมเครอขายของตนเองทไมไดอย

รวม “ชมชน” โดยตรง เรยกวากลม “ญาตธรรม” คนเหลานอาจดำาเนน

ธรกจหรอกจกรรมอนๆ ในชวตปรกตของตน แตกประยกตเอาหลก

คำาสอนของสนตอโศกมาใชในกจกรรมเหลานน เชน เปดรานอาหาร

มงสวรต เปดรานขายของทผลตจากแดนอโศกตางๆ หรอผลตโดย

ไมขดกบหลกการของสนตอโศก พรอมทงแจงราคาตนทนแกลกคาไว

ในสนคาทกชน เปนตน

การทำาใหศาสนาไปกนไดกบวทยาศาสตรตะวนตกระดบหนง

มไดตงแตการใชระบบเหตผลทมลกษณะเชงประจกษ เพอ

อธบายคำาสอนหรอหลกธรรม (ซงเปนแนวทางทชนชนนำาไทยใช

ตงแตสมยรชกาลท 4 เปนตนมา) หรอแสดงใหเหนวาหลกธรรมของ

พทธศาสนานนไมไดขดแยงกบสงทวทยาศาสตรคนพบ และบางสวน

อาจเหนอกวาวทยาศาสตรเสยอก หรอการใชเทคโนโลยของตะวนตก

ชวยในพธกรรม แมแตในความเชอเกยวกบผกอาศยเหตผลในเชง

กลไกสำาหรบพธกรรมอยางมาก เชน เพอตดกรรมทเคยฆาสตวตดชวต

กใหปลอยนกปลอยปลา เปนตน

ทนาสนใจเปนพเศษคอ “ศาสนา” สวนทเกยวกบการทรงเจา

เขาผ สรยา สมทคปต ซงศกษาการทรงเจาเขาผในเขตเมองของ

นครราชสมา พบวาปญหาชวตทนำาลกคาไปพบคนทรงนนประกอบ

ดวย การเจบไขไดปวยทแพทยสมยใหมรกษาไมหาย ปญหาครอบครว

60��.indd 119 3/3/2554 16:02:29

- 120 -


โดยเฉพาะความประพฤตของสาม การคาขาย ธรกจ และความอยาก

รวย (สรยา, 2539) นาสงเกตวาทงหมดนลวนเปนปญหาทเกดขนจรง

ในชวตของผคน โดยเฉพาะคนชนกลางในเขตเมอง

ในหมผศกษาการทรงเจาเขาผโดยทวไปพบวา ปรมาณของ

เจาทประทบทรงและคนทรงนนมเพมขนในเขตเมองของไทยอยางมาก

ผศกษาบางทานคดวาการทรงเจาเขาผเปนสงตกคางมาจากศาสนาผ

ในสมยโบราณ ซงไมนาจะจรง เพราะปรมาณทเพมขนดงกลาว เมอ

เปรยบเทยบกบสมยกอนตามคำาบรรยายเกยวกบการทรงเจาเขาผ

ของพระยาอนมานราชธน ซงกลาววาในหมบานชนบทแตกอนมกม

“แมมดคนทรง” แตกทำาพธเพยงปละครงในเทศกาลสำาคญของหมบาน

ผสำาคญคอผบรรพบรษ ซงมกกลาววาลงมาเพอรวมสนกกบลกหลาน

และอาจมผอนๆ ลงมาประทบทรงดวย ในขณะทคนในหมบานก

รองรำาทำาเพลงหรอขอพรและถามโชคชะตากบผทลงมาประทบทรง

โดยใชเวลาจากเชาถงบาย ผตางๆ จงออกไป (พระยาอนมานราชธน,

2503: 374-6)

นกมานษยวทยาตะวนตกบางคนตงขอสงเกตวา การทรงเจา

เขาผของชนเผามกกระทำาในนามของชมชน แตการทรงเจาเขาผ

ในปจจบนทำาตามแนวคดของความทนสมย เชน กระทำาโดยอำานาจของ

ปจเจกบคคล (ทเปนเจาหรอเปนคนทรง) และเพอแกปญหาของปจเจก

ทเปนลกคาซงไปขอ(หรอซอ)ความชวยเหลอ (ด Morris, 2006: 36)

ปรากฏการณความแพรหลายของการทรงเจาเขาผในโลก

สมยใหมไมไดเกดขนเฉพาะในประเทศไทย แตเกดขนในโลกทนสมย

ทวไป โดยเฉพาะในโลกตะวนตก ยงหากนบรวมการเขาฌานชนดตางๆ

รวมดวย กจะยงพบความแพรหลายในสงคมเหลานนมากขนไปอก

(ด Morris, 2006: 34-6 และ 39-40)

อนง นกมานษยวทยาตะวนตกบางคนทไดศกษาเกยวกบการ

เขาทรงและเขาฌานมามากอยาง เอรกา บรกนญอน (Erika Bour-

60��.indd 120 3/3/2554 16:02:30

- 121 -


guignon) เสนอวา การเขาทรงมแกนเรองอยสองเรองเสมอ นนกคอ

อำานาจและเพศสมพนธ (Morris, 2006: 38-9) ในประเทศไทย คนทรง

จะไดรบการเคารพกราบไหวเปนอยางยงในระหวางเขาทรง หรอแมแต

ในชวตปรกต เชน หามมใหใครถกศรษะ เพราะถอวาสวนหนงของเจา

ยงสถตอยในรางคนทรง (วรชและนภาวรรณ, 2533: 79) ในขณะท

คนทรงถก “ประทบ” หรอ “ข” จากเจาโดยสนเชง สญเสยบคลกสวนตว

ไปหมด เมอเปรยบเทยบกบการเขาฌานจงแตกตางกน โดยผเขาฌาน

ยงเปนตวของเขาเอง คนทรงเจาจงเปนผถกกระทำา (passive) ในขณะ

ทคนเขาฌานอาจทองเทยวไปในนมตตางๆ ซงยอมเปนผกระทำาเอง

(active) บทบาทผถกกระทำาคอบทบาทของผหญง และนนเปนเหตให

ในบางทองถนเรยกวา “มาทรง” (บางชนเผาในแอฟรกาเหนอกเรยก

คนทรงวาเปนมาเชนกน) คอถก “ข” นนบเปนอกมตหนงของ “ศาสนา”

ในประเทศไทยปจจบนทเกยวกบอำานาจและเพศสมพนธ แตกยดถอ

โดยคนทนบถอพทธศาสนา

ฉะนน หากสรปอยางกวางๆ กคอ ภาวะความทนสมย

ทำาใหศาสนาตองหนมาใหความสำาคญกบโลกนมากขนโดยทวไป

พทธศาสนาในเมองไทยกทำาอยางเดยวกน แตดวยวถทางทตางกน

และเหมาะกบคนตางสถานะกนในสงคม ซงตองเผชญกบปญหาท

เกดจากความทนสมยตางกน ในขณะทพทธศาสนาแหงชาตซงรฐ

ใหการสนบสนนอยนนแขงตวทงในแงการอธบายหลกธรรมใหเขากบ

ยคสมยและในแงการจดองคกร โดยแทบไมไดเขามาเผชญกบความ

ทนสมยในแงนเลย

ผหญง

ใน “ศาสนา” แบบเดมซงมอยในสงคมไทยกอนการปฏรป

ผหญงมบทบาทใน “ศาสนา” อยมากพอสมควร เชน ในภาคเหนอ

60��.indd 121 3/3/2554 16:02:30

- 122 -


ผหญงเปนผสบสายผบรรพบรษหรอ “เคาผ” ในภาคกลาง คนทรง

ในหมบานทเรยกวา “แมมดคนทรง” อนมหนาทเขาทรงผบรรพบรษ

ในเทศกาลสำาคญของหมบาน กลวนเปนผหญง ถงแมผหญงจะไมอาจ

บวชเรยนในพทธศาสนาได แตการถอศลและแปลงเพศเปนนกบวช

ทเรยกวาช ผาขาว ฤษ หรอแมแต “อาจารย” กทำากนเปนปรกต และ

ไมทำาใหสถานภาพทางสงคมตกตำาลงเหมอนในปจจบน

ในทางสงคม ผหญงไมไดสบเฉพาะสายของผบรรพบรษ แต

ยงเปนผสบมรดกของครอบครวอกดวย เพราะครงหนงหรอกวาครง

ของการแตงงานในสงคมไทยโบราณ เปนการแตงงานเขาสตระกล

ของฝายหญง ภรรยาจงมอำานาจในการตอรองกบสามสง ผานวงศา-

คณาญาตใกลชดในหมบานของตน และผานกำาลงทางเศรษฐกจทตน

ไดรบสทธจากครอบครว

ความเปลยนแปลงทเกดขนกบเศรษฐกจ-สงคมไทยปจจบน

ทำาใหบทบาทของผหญงทางศาสนา ครอบครว และสงคม ลดลง เชน

ในพทธศาสนาแหงชาต การนบถอผถกเหยยดวาเปนเรองนอกศาสนา

ของคนไรการศกษา อกทงเครอขายญาตมตรของผหญงกออนพลง

ลงดวยเหตหลายประการ ทำาใหภรรยามอำานาจตอรองกบสามนอยลง

ไปมาก ในขณะเดยวกน ความสมพนธในครอบครวกเปลยนไป เชน

เนองจากผหญงตองรบผดชอบภาระทางเศรษฐกจของครอบครวมาก

ขน ทำาใหไมมศกยภาพในการกำากบควบคมพฤตกรรมของบตรหลาน

ชวตดำาเนนไปโดยขาดการชวยเหลอจากชมชนในการเขามาแกปญหา

โดยสรปกคอ เกดชองวางใน “ชวตทางศาสนา” ของผหญงไทยอยาง

กวางใหญ (“ชวตทางศาสนา” นนไมอาจแยกออกจากชวตดานอนๆ

ของมนษยได)

สงทนาสนใจกคอ ศาสนาในสงคมไทยสมยใหมเขามาตอบ

ปญหาชองวางตรงนของผหญงอยางไร

60��.indd 122 3/3/2554 16:02:30

- 123 -


ความเคลอนไหวของพทธศาสนาในวดพยายามตอบปญหา

นมานานแลว กลาวคอ การนำาวปสสนาแบบพมาเขามาเผยแพรใน

ประเทศไทยของทานเจาคณพระพมลธรรมทวดมหาธาต โดยรบ

ผปฏบตทงชายและหญง เชนเดยวกบหลวงพอวดปากนำาทฝกสมาธ

แบบธรรมกาย นอกจากน “ลานอโศก” ของวดมหาธาตยงเปนแหลง

กระตนการเรยนรพทธศาสนาทเปดกวางแกคนทงสองเพศ เชน การ

ศกษาและถกเถยงกนเรองพระอภธรรม ผหญงจงเรมเขามาเปนผ

เชยวชาญทางพทธศาสนา อนเปนสถานะและบทบาททผหญงเคยม

มากอนในพทธศาสนาไทยกอนการปฏรป

สวนโมกขพลารามรบผหญงเขาไปพำานก โดยแยกสดสวน

ใหเหมาะสม และเคยมโครงการ “ธรรมมาตา” เพออบรมผหญง

โดยเฉพาะ สถานะของผหญงเหลานแตกตางจาก “ช” ในวดทวไป

กลาวคอ มสถานะเปนผปฏบตธรรมเหมอนกบฆราวาสผชายอกมาก

ในวด

ในกรณธรรมกาย ผนำาทางจตวญญาณทสำาคญทสดคอแมช

จนทร ขนนกยง แมวาสถานะทางพระวนยของพทธศาสนายอมเปน

รองพระภกษ แตแมชจนทรเปนอาจารยของเจาอาวาส จงไดรบการ

ยกยองสงสด ในการทำาบญใหญ (เชน สรางพระมหาเจดย) ผทบรจาค

เงนเปนจำานวนมากๆ จะไดเดนตามหลงแมชจนทรในการเดนเทยน

เปนตน

นอกจากน วดพระธรรมกายยงรบสมครผปฏบตงานเพอ

ชวยงานของวดและทำางานในโครงการ “ธรรมมาถงหนาประตบาน”

หรอเรยกในภาษาองกฤษวา Knock-Door Program คนเหลานตอง

ใชชวตทเครงครดมากๆ เชน ถอศลแปด นอนรวมกนใน “อาศรม” แต

แยกเพศ ตนตส ทำาวตรเชาเยน (อภญญา, 2540: 37-8) โดยวดจะ

คดเลอกผสมครทงสองเพศ ฉะนน แมผหญงจะไมใช “นกบวช” ใน

60��.indd 123 3/3/2554 16:02:30

- 124 -


พทธศาสนา แตกกลายเปนสมาชกสวนหนงของวด และมภาระหนาท

ชดเจน

กรณสนตอโศก แมจะไมเจตนาใหมภกษณ แตกมผหญง

เขามาปฏบตธรรมอยางเครงครด ทสำาคญกคอ ผหญงเหลานสามารถ

ไตเตาสถานะของการปฏบตจากขนตำาไปสขนสงขนได และยอมไดรบ

ความนบถอจากผคนในสำานกเพมมากขนตามไปดวย สถานะเหลาน

เรยกวา อารามก ปะ กรก และสามณทเทศ (ซงถอไดวาเปนนกบวช)

(พระไพศาล วสาโล, 2552: 323)

หากดความเคลอนไหวทงหมดของพทธศาสนาในวดดงท

บรรยายโดยสรปมาน อาจกลาวไดวาการพฒนาไปสการม “นกบวช”

หญงเปนสงทหลกเลยงไมได ไมวาจะเรยกวาภกษณหรอไมกตาม

และไมวาจะไดรบการรบรองจากพทธศาสนาแหงชาตหรอไมกตาม

(สวนความพยายามทจะตงสำานกภกษณขนในประเทศไทยนนจะ

ไมกลาวถง เพราะทราบกนอยโดยมากแลว)

ในสวนพทธศาสนานอกวดนน ผหญงยงมบทบาทมากขน

อยางเดนชด สรยาและคณะอางงานศกษาของ พอล โคเฮน (Paul

Cohen) และ เกฮาน ไวจยวอรดน (Gehan Wijeyewardene) ในภาค

เหนอวา พธกรรมของพทธและของผปกครอง เชน การเซนสรวง

ผอารกษหลกเมองซงทำากนเปนปรกตในอดต เปนพนทของผชาย

ในทางตรงกนขาม การทำาพธเกยวกบผบรรพบรษ เชน ผมด ผเมง

หรอเคาผ เปนพนทของผหญง (สรยา, 2539: 48-9) ฉะนน เมอการ

ทรงเจาเขาผแพรหลายมากขน อกทงยงเปนพธกรรมทคอนขางจะ

สบเนองกบการบชาผบรรพบรษ ผหญงจงมบทบาทมากกวา นตยสาร

มหาลาภ คอลมน “เปดประตตำาหนกทรง” รายงานวา จากการสำารวจ

รางทรง 69 คน ปรากฏวา 66.67 เปอรเซนตเปนผหญง การสำารวจ

ของสรยาและคณะในเมองนครราชสมากพบสถตทำานองเดยวกน

(สรยา, 2539, บทท 20)

60��.indd 124 3/3/2554 16:02:30

- 125 -


ไมแตเพยงสวนใหญของคนทรงเทานนทเปนผหญง ผใช

บรการสวนใหญกเปนผหญงเชนกน (ฉลาดชาย, 2527; สรยา, 2539,

บทท 29; วรชและนภาวรรณ, 2533: 30-1)

ทงหมดนลวนแสดงใหเหนการใชศาสนาเพอทดแทนอำานาจ

ทสญเสยไปของผหญง และเพอแกปญหาในชวตประจำาวนซงผหญง

ตองเผชญอยางไรทางออก ปรากฏการณทผหญงใชมตการทรงเจา

เขาผในศาสนาเพอตอบสนองสภาวะทตนตองเผชญในโลกสมยใหม

นนไมไดพบเฉพาะในประเทศไทย แตพบไดในอกหลายสงคมทวโลก

นกมานษยวทยาบางคน [ไอโอน ลวอส (Ioan Lewis)] ถงกบกลาววา

การเขาทรงเปนการแสดงออกซงความทกขใจของผหญง และเปนการ

ประกาศความไมขนตอและเปนอสระจากผชาย (อางใน Morris, 2006:

38)

บรรดาลทธพธตางๆ ทเกดขนอยางแพรหลายในประเทศไทย

กมลกษณะทไมตางกบแนวโนมทางศาสนาทพบไดทวไป กลาวคอ

เปดพนทใหแกผหญงมากกวา หรออยางนอยกเทาเทยมกบผชาย

เชน การบชาเสดจพอ ร. 5 กไมไดกดกนผหญง (ผมขอเดาดวยวา

ในบรรดาผทหอยเหรยญหรอลอกเกต ร. 5 นน ผหญงมมากกวาผชาย

สวนหนงอาจเปนเพราะคณลกษณะของอานภาพเสดจพอคอนขางจะ

เนนไปทางเมตตามหานยม กลาวคอ ทรงชวยในดานทรพยสนเงนทอง)

พธกรรมทลานพระบรมรปทรงมาในวนองคาร ไมวาหญงหรอชาย

กสามารถเขารวมพธไดตามสะดวก แมแตการปลกเสกสงศกดสทธ

ในลทธพธกทำาไดงาย คอเพยงแคนำาเขารวมพธกรรมในวนองคาร

เทานน หาไดมนกบวชหรอเวทมนตรทจะตองสวดเปนพเศษไม

ลทธพธกวนอมบชาเทพซงเปน “ผหญง” โดยตรง เจาสำานก

ของลทธพธน (เทาทผมร) ลวนเปนผหญง สญลกษณทกราบไหวบชา

คอรปผหญงทแสดงเพศสภาพหญงอยางชดเจน เชน อมเดก ทอดแขน

ลงเบองลางในทาของการแสดงความทะนถนอมกลอมเกลยงเหมอนแม

60��.indd 125 3/3/2554 16:02:30

- 126 -


นอกจากน ความเชอทวาเปนเทพผประทานพรตามทขอ (หากปฏบต

ตามคำาสงสอน) กคอสมมตของแมทเปนผใหรางวลแกลก

ในทางตรงกนขาม ผหญงกอาจเปนสญลกษณของอำานาจท

ผชายไมอาจควบคมไดดวย เชน ในลทธพธผแมมาย ซงทำาใหผชาย

ทกคนตกเปนคนออนแอทไมมทางปองกนตนเองไดดวยประการ

ทงปวง ขนอยกบอารมณปรารถนาของผแมมายโดยสนเชง ทงนอาจ

รวมถงลทธพธบชา “พระแมอมา” ทวดแขก สลม (วดพระศรมหา

อมาเทว) ดวยกได เพราะมคนไทยทไมไดนบถอศาสนาฮนดเขารวม

ในพธกรรมมากกวาผนบถอศาสนาฮนดเสยอก

คนชนกลาง

พทธศาสนาแหงชาตไมไดเกดขนเพอรบใชคนชนกลาง แต

เปนศาสนาของราชสำานกและชาวนา เนนหลกคำาสอนและการจด

องคกรทจะใหอำานาจรฐรวมศนย เมอตอนสรางพทธศาสนาแหง

ชาตขนนน ในเมองไทยแทบไมมคนชนกลางทเปนอสระจากรฐเลย

สวนใหญเปนคนจน สวนทเปนคนไทยกเปนขาราชการของระบอบ

สมบรณาญาสทธราชย

แตในปจจบน คนชนกลางขยายตวขนอยางมโหฬาร อกทง

ยงเปนผวางอดมคตของวถชวตใหแกสงคม พทธศาสนาสำานวนแหง

ชาตกไมไดปรบเปลยนตนเองเพอตอบสนองตอพทธศาสนกสวนใหญ

ซงไมใชชาวนา (peasants) และคนในราชสำานกเสยแลว จงไมแปลก

ทคนชนกลางแทบไมไดเกยวของอะไรกบวด องคกรคณะสงฆ หรอ

หลกธรรมคำาสอนของพทธศาสนาแหงชาตสกเทาไร นอกจากใน

พธกรรมและการศกษาตามหลกสตรบงคบ

อยางไรกตาม อทธพลของคนชนกลางนนมมาก ฉะนน แมจะ

ไมเขาวด แตคนชนกลางกลบมอทธพลตอวดมากทสด เนองจากคน

60��.indd 126 3/3/2554 16:02:30

- 127 -


ชนกลางคอทายกและทายกาใหญของวด ไมในทางตรงกทางออม

เพราะธรกจหารายไดทวดตางๆ ทำาอยนนลวนมคนชนกลางเปนลกคา

ทงสน ไมวาจะเปนการใหเชาทสำาหรบจอดรถยนต สรางหองแถว หรอ

สรางศนยการคา การทำาบญในงานศพใหญๆ รวมทงการสรางศาลา

งานศพถวายวด การกอสรางขนาดใหญตางๆ ในวดกตองอาศย

เงนของทายกและทายกาทเปนคนชนกลาง ฉะนนจงไมแปลกทวด

ในปจจบน โดยเฉพาะในเขตเมอง จะเปลยนสภาพมาตอบสนองคน

ชนกลางมากขน เชน สะอาดสะอานมระเบยบตามมาตรฐานของคน

ชนกลาง มความโออาตามทคนชนกลางชอบ (เชน วหารทรงปราสาท

พระพทธรปหนหยกทงแทง พระเจดยทมลฟตขนไปถงชนองคระฆงได

ฯลฯ) บางวดกอาจขายบรการทคนชนกลางกำาลงแสวงหา เชน มสถาน

วปสสนาตดแอรและจดหองเหมอนโรงแรมชนหนง หรอเปดโรงเรยน

วนอาทตย เปนตน

การตอบสนองดงกลาวของวดในพทธศาสนาแหงชาต

ไมสมพนธกบ “ชวตทางศาสนา” ของคนชนกลางนก ไมวาจะมอง

ในแงของจตวญญาณ การสรางอตลกษณ ความคบของใจทางการเมอง

เศรษฐกจ หรอสงคม ยกเวนอยอยางเดยว คอลดสวนทเปนตำานานและ

นทานทางศลธรรมลง เพราะสอดคลองกบโลกทรรศนทางวทยาศาสตร

ทคนชนกลางไดรบผานการศกษา

การลดตำานานและนทานในคำาสอนทางพทธศาสนานนเปน

แนวโนมของการสถาปนาพทธศาสนาแหงชาตมาตงแตตน เชน ชาดก

ซงเคยมความสำาคญมาก กถกลดความสำาคญลง พรอมกนไปนนกเนน

คำาสอนในกาลามสตรทสอนใหใชปญญาไตรตรองกอนเชอถอ

อยางไรกตาม กมลา ตยะวณช ไดชใหเหนวา ตำานานและ

นทานเหลานเปนสวนหนงทพทธศาสนาหลายสำานกซงเคยมใน

เมองไทยใชเปนประโยชนในการสงสอนธรรมอยางไดผล โดยกมลา

เรยกวาการสอนธรรมโดยผานการแสดง (เชน ในงานเทศนมหาชาต)

60��.indd 127 3/3/2554 16:02:30

- 128 -


พทธศาสนาแหงชาตตดทอนอบายการสอนธรรมดวยวธอนลงหมด

เหลอแตเพยงการแสดงธรรมดวยการเทศนของพระภกษ เฉพาะในแง

นจะเหนตอไปขางหนาวา ความเคลอนไหวทางศาสนาใหมๆ ทเกดขน

ในสงคมไทย ไดพฒนาการเผยแพรธรรมหลายรปแบบมากทเดยว

แมพทธศาสนาแหงชาตจะไมมคำาตอบใหกบคนชนกลาง

แตความเคลอนไหวทางศาสนานอกพทธศาสนาแหงชาต มงทจะสอ

กบคนชนกลางโดยตรง มผตงขอสงเกตวา สนตอโศก ศษยของทาน

พทธทาสภกข และธรรมกาย ลวนไดรบการสนบสนนจากคนชนกลาง

ผประกอบวชาชพ เจาของธรกจขนาดกลาง และขาราชการชนผนอย

ทงสน (ขตตยา, 2547: 19 อางงานของ สวรรณา สถาอานนท,

ขบวนการศาสนาในประเทศไทยปจจบน, 2533)

เมอพจารณาโดยละเอยด คนชนกลางทใหการสนบสนน

การเคลอนไหวทางศาสนาเหลานอาจไมใชกลมเดยวกนทงหมด เชน

สำานกทานพทธทาสภกขไดรบการสนบสนนจากปญญาชน ขาราชการ

ระดบคอนขางสงหรอไดรบการศกษาสง เชน ผพพากษา แพทย และ

อาจารยมหาวทยาลย เปนตน อภญญาสรปวา อปฏฐากสำาคญของวด

คอคนชนกลางทมฐานะทางเศรษฐกจและสงคมเขมแขง (อภญญา,

2540: 74) แตในขณะเดยวกน ธรรมกายกไมไดทอดทงคนชนกลาง

ระดบกลางทวไป โดยมการจดสถานทใหสอดคลองกบความนยมของ

คนชนกลาง คอสงางามและอลงการ “เปนความพยายามทจะนำาเสนอ

‘ความศกดสทธ’ ผานความเปนระเบยบและความลงตวสบายตา... ผมา

เยอนมกออกปากอยเนองๆ วาเขามาแลวสบายใจ” (อภญญา, 2540:

31) ยทธศาสตรเชงรกในโครงการ “ธรรมมาถงหนาประตบาน” ของ

ธรรมกาย กมงจะรกเขาไปในพนทของคนชนกลางโดยตรง จงจำาเปน

ตองรบผสมครงานทมการศกษาด และทำาใหตองรกเขาไปยงชมรม

พทธศาสตรของมหาวทยาลยตางๆ (อภญญา, 2540: 37-8)

60��.indd 128 3/3/2554 16:02:30

- 129 -


วดสวนแกวอาจมผสนบสนนทเปนคนชนกลางระดบรองลงมา

เพราะเจาอาวาส คอพระพยอม กลยาโณ ตระหนกอยางดวา บทบาท

ของวดแบบเดมทเปนองคกรทางสงคมสงเคราะหใหญของชมชน

ไดหมดไปแลว เพราะชมชนชาวนาแบบเดมไดสญสลายไปหมดแลว

ทานจงปรบวดใหทำาหนาทเกาตอไป แตทำากบชมชนเมอง วดสวนแกว

มโครงการสงเคราะหคนชรา โครงการเลยงดเดกยากจนใหไดเลาเรยน

โครงการจำากดขยะ โครงการฝกอาชพระยะสน โครงการบำาบดผเสพ

ยาเสพตด โครงการซเปอรมาเกต และโครงการอนๆ อกจำานวนมาก

ซงลวนเปนปญหาของเมองอนเปนทอยของคนชนกลางสวนใหญ

ทงสน แมผทเขารบบรการสวนใหญจะเปนคนชนกลางระดบลาง

คนจนทเปนแรงงาน หรอคนจากตางจงหวด แตการทโครงการเหลาน

ดำาเนนอยได กเพราะการสนบสนนของคนชนกลางระดบกลางขนไป

ซงบรจาคทงทรพยและของเหลอใชอนๆ ใหวดนำาไปใชในโครงการ

สนตอโศกกเชนกน แมสวนใหญในหมนกบวช (ทงสมณะ

และสกขมาต) จะมการศกษาสง แตในหมฆราวาสนนเปนคนชนกลาง

ระดบลาง โดยสวนใหญเรยนจบชนมธยมศกษา และเคยมอาชพทาง

ดานการเกษตรเปนจำานวนมากทสด รองๆ ลงมาคอคาขายรายเลก

ขาราชการระดบลางเชนคร และรบจาง (ขตตยา, 2547: 54-8)

ลทธพธทแพรหลายในสงคมไทยกเปนลทธพธทตอบสนอง

ปญหาบางอยางของคนชนกลางเชนกน ลทธพธเสดจพอ ร. 5 เปด

โอกาสใหคนชนกลางซงสวนหนงมเชอสายจน เขาถงรฐโดยผาน

พธกรรม ในฐานะท ร. 5 เปนสญลกษณของรฐชาตไทย ในขณะเดยวกน

ร. 5 กเปนสญลกษณของรฐทมความเมตตาปรานตอประชาชนดวย

แนนอน เสดจพอยอมอำานวยโชคลาภดานทรพยสนเงนทองแกผนบถอ

ดวย (ด นธ เอยวศรวงศ, 2536)

เจาแมกวนอมอาจไมเกยวกบรฐโดยตรง แตเจาแมกวนอม

ใหความรสกดานศลธรรมแกผนบถอ เชน การไมกนเนอววเพราะเปน

60��.indd 129 3/3/2554 16:02:30

- 130 -


สตวใหญหรอสตวมคณ การไดทองบทสวดสรรเสรญเจาแม รวมทง

การมชมชนของตนเองในสำานกกวนอมตางๆ อนเปนสงทขาดหายไป

ในชวตของคนชนกลางในเมอง และแนนอนวาเจาแมยอมอำานวย

โชคลาภและความสำาเรจแกผนบถอดวย

สวนการทรงเจาเขาผซงระบาดในชมชนเมองของไทยทวไป

นน งานศกษาทไดทำามาลวนสอใหเหนวาตอบสนองตอปญหาชวตของ

คนชนกลางในเขตเมองทงสน

ความเชยวชาญของเจาทเขาทรงสวนใหญซงผศกษาได

สมภาษณ เปนความเชยวชาญในการแกปญหาของคนชนกลาง เชน

เจาขอมอเหลกเกงเปนพเศษทางชวยเหลอนกศกษา พอคา หรอนก

ธรกจ สวนเจาพอเสอดาวเกงทางชวยเหลอทหาร-ตำารวจ (ฉลาดชาย,

2527: 45) ทงหมดนลวนเปนกลมคนชนกลางระดบลาง ซงเปนลกคา

สวนใหญของการทรงเจาเขาผ ซงตรงกบการสำารวจของผศกษาคนอน

เชน สรยาและคณะในนครราชสมา และวรชกบนภาวรรณในฉะเชงเทรา

ความเชยวชาญเหลานไมเกยวกบการเกษตรเลย โดยคนทระบวาเปน

เกษตรกรนนมสดสวนนอยทสดในบรรดา “แขก” ของสำานกทรง

ยงมสงทนาสนใจในการทรงเจาเขาผซงเปนสวนหนงของ

พทธศาสนาของคนชนกลาง นนกคอเกดความสบสนในลำาดบขนของ

สถานภาพของผทเขาทรง เชน แตเดมนน ผประทบทรงในภาคเหนอ

ทถอวาใหญทสดคอเจาคำาแดงประจำาดอยหลวงเชยงดาว แตเจาคำาแดง

ไมประทบทรง เพราะอยในบรรดาผชนท 9 ถงชนท 6 ซงเปนเทพชน

สงทจะไมลงประทบทรง เพอรอเวลาครบ 5,000 ปกจะมาตรสรเปน

พระอรหนต (ฉลาดชาย, 2527: 38-9) แตมาในภายหลง เทพเหลาน

รวมทงเจาคำาแดง กลงประทบทรงหมด แมแตพระมหาโมคคลลานะ

และพระสารบตร ซงชาวพทธเชอวาสำาเรจพระอรหนตแลว กกลายเปน

เทพทไดรบการบชาในสำานกทรงบางแหง

60��.indd 130 3/3/2554 16:02:30

- 131 -


ความเชอเกยวกบพรหมกเชนกน เคยเชอกนวาเทพชนพรหม

ยอมไมลงมาประทบทรง แตปจจบนกลบมาเปนเจาประทบทรงในบาง

สำานก รวมทงเทยวสถตอยตามศาลพระภมบางแหง ทงๆ ทแตเดมนน

ผประจำาศาลพระภมเปนผทองถนทอยในละแวกนน เมอสรางหมบาน

กมกเชญผนนใหอยในศาลของหมบานทสรางขนแถวประตปากทางเขา

หมบาน ถาชมชนนนเปนเมองกเรยกวาพระทรงเมอง แตกตางจากผ

บรรพบรษของหมบานหรอเมอง (พระเสอเมอง) ซงจะไมมการสราง

ศาลพระภมไวในเขตเรอนของแตละคน เพราะถอวาพระภมเจาทหรอ

พระทรงเมองนนใหความคมครองทงชมชน ในบรเวณเรอนของแตละ

คนอาจมผทใหความคมครองเฉพาะทไดอก เชน พระภมรกษาประต

และหวกระได พระภมรกษาเรอนหอ พระภมสวน พระภมนา ฯลฯ แต

ไมมการสรางศาลขนแกพระภมเหลาน หากจะเซนสรวงกอาจตงศาล

เพยงตาขนเปนครงคราว (พระยาอนมานราชธน, 2503: 312-33)

ความสบสนในเรองของลำาดบขนของสถานภาพ (hierachy)

ของผดงกลาว สะทอนความสบสนในเรองสถานภาพทางสงคมของคน

ชนกลางเองดวย เพราะคนชนกลางเปนกลมคนทอยากและพยายาม

เลอนขนสถานภาพของตนเองอยเสมอ สถานภาพจงไมใชเรองคงท

ในคนคนเดยว หรอยงไปกวานน สถานภาพยอมกำาหนดความแตกตาง

กน ความเครงครดในสถานภาพโดยแสดงออกทางมารยาท ประเพณ

ความเชอ และทศนคต จงไมมหรอสบสนตามไปดวย

รฐรวมศนย

รฐรวมศนยซงเกดขนในสมยสมบรณาญาสทธราชยไดตกทอด

มาเปนรฐชาตไทยในปจจบน พลงอำานาจของรฐในการแทรกเขาไป

กำากบควบคมชวตของพลเมองเพมขนอยางมากดวยเทคโนโลย

60��.indd 131 3/3/2554 16:02:30

- 132 -


ในขณะทกลไกซงพลเมองจะใชเพอควบคมรฐ ไมไดพฒนาขนใหทน

กบอำานาจรฐทเพมขน โดยวธทจะ “เขาถง” รฐ (เพอควบคมหรอหา

ประโยชนกตาม) เปนวธทคนสวนใหญเขาไมถง ซงประกอบดวย การ

เขาไปเปนสวนหนงของระบบราชการ การเขาไปเปนสวนหนงของ

การเมองระดบทองถนและระดบประเทศ โดยผานเงนหรอผานเสน

(ไมวาจะอยภายใตระบบเลอกตงหรอระบบรฐประหาร) และการใชเงน

เปดประตของรฐ เชน ใหสนบน

คนทสามารถเขาถงรฐไดดวยวธดงกลาวยอมมจำานวนนอย

รวมเรยกวาชนชนนำาของสงคม และถงแมวาชนชนนำาเหลานอาจ

เกาะเกยวโยงใยกนอยในทางวฒนธรรมและสงคม แตกมความหลาก

หลายในแงผลประโยชนและโลกทรรศนอยมาก จงมไดมความเปน

อนหนงอนเดยวกนทางการเมอง ความสงบเรยบรอยทางการเมอง

ในสงคมไทยจงขนอยกบการประสานประโยชนของชนชนนำาใหลงตว

ดงทอาจเหนไดจากวธการเขาถงรฐและลกษณะของชนชนนำา

ทกลาวขางตน รฐของไทยจงเปนรฐรวมศนยทไมมศนย หมายความ

วาการแทรกแซงของรฐเขาสชวตของพลเมองไมไดมาจากนโยบาย

ของรฐเพยงอยางเดยว แตมาจากการปฏบตของเจาหนาทรฐในนาม

ของนโยบายนนๆ ซงอาจทำาไดหลายอยาง

แตเศรษฐกจ-สงคมไทยไดเปลยนไปแลว ประชาชนสวนใหญ

กลายเปนคนชนกลาง (หากถอวาคนชนกลางคอผทสามารถบรโภคได

ในอตราตงแต 70 บาทหรอ 2 เหรยญสหรฐขนไป) ซงการดำารงชวตของ

เขายอมขนอยกบนโยบายของรฐหรอการปฏบตของเจาหนาทรฐอยาง

ไมมทางหลกเลยงได (ชาวนาททำาการเกษตรเลยงตนเองยอมเปนอสระ

ในระดบสงจากนโยบายของรฐรวมศนย) แตคนชนกลางเหลานเขา

ไมถงรฐ และบางกลมบางเหลายงอาจถกกดกนออกไปมากกวาคนอน

ดวยซำา เชน ในสมยหนง ผมเชอสายจนยอมตกเปนเหยอการรดไถ

60��.indd 132 3/3/2554 16:02:30

- 133 -


ของเจาหนาทรฐไดงาย เพราะมความเปนพลเมองนอยกวาคนอน

เชนเดยวกบชาวเขาทอพยพลงมาจากททำากน และกลายเปนผคา

รายยอยในเมอง ฉะนนจงหาความมนคงในชวตไดยาก ขนอยกบวา

อำานาจทตนควบคมไมไดจะแทรกลงมาเมอไรและอยางไร

และเชนเดยวกบทกลาวแลว พทธศาสนาแหงชาตไมมคำาตอบ

สำาหรบปญหาในชวตจรงของผคนในเรองนเชนเดยวกบเรองอนๆ แต

พทธศาสนาไทย (ซงมความหลากหลายและเหลอมลำาอยางมาก) กลบ

พยายามปรบเปลยนและเสนอสงทใหคำาตอบสำาหรบปญหานของผคน

อยางนอยกเปนคำาตอบทางจตใจ

จำานวนไมนอยของปญหาทสำานกทรงตางๆ ชวยแกใหกบ

ประชาชนนนเปนปญหาเกยวกบอำานาจรฐ โดยเฉพาะการสอบเขา

มหาวทยาลยของนกเรยน การสอบเลอนขนของขาราชการชนผนอย

การขอยายของคร และอปสรรคในดานการคาขายทเกดจากอำานาจรฐ

เชน การเกบภาษอากร การถกเบยวหน หรอการถกขโมย เปนตน

ในสำานกทรงบางแหงซงมเครอขายกวางขวาง นอกจากเจาพอเจาแม

จะใชอทธฤทธชวยแกปญหาใหแลว ยงอาจกอใหเกดการแกไขทเปน

รปธรรมมากกวา เชน ทำาให “แขก” ทมปญหาไดรจกหรอไดใหบรการ

กบขาราชการระดบกลางๆ ในทองถน เชน ตำารวจระดบรองผกำากบฯ

พนกงานสรรพากรอำาเภอ หรอพนกงานทดนจงหวด เปนตน

อาจารยปรตตา เฉลมเผา กออนนตกล ตงขอสงเกตเกยวกบ

ความเปลยนแปลงทเกดกบผเจานาย ซงบางตนกเกดขนใหม ในขณะ

ทบางตนกเสอมสญ ไมเปนทนยมนบถออกตอไป อนเปนปรากฏการณ

ทเกดขนอยตลอดเวลา วาสะทอนความเปลยนแปลงอยางรวดเรวของ

สงคมทนสมย (ฉลาดชาย, 2527: 179) ยงหากนำาขอสงเกตนมาอธบาย

ความเชอของคนชนกลางไทย ซงนอกจากจะขยายตวอยางรวดเรวแลว

ยงมพลวตสงมากอกดวย ปญหาทตองการใหเจาหรอผชวยแกจง

ปรบเปลยนตวเองไปอยางรวดเรวเชนกน

60��.indd 133 3/3/2554 16:02:30

- 134 -


ยงมการเขาถงรฐในเชงสญลกษณของสำานกทรงบางแหงท

นาสนใจ ฉลาดชาย รมตานนท เลาถงสำานกทรงของเจาพแสนแสบวา

ในหองทใชทำาพธนน ดานขวาของคนทรงจะมขนตง (เปนสญลกษณ

ของเจาทลงมาประทบทรงหรอทนบถอ) ของพระพทธเจา พระสาร-

บตร เจาพออนทจกร (บางวาคอพระอนทร) เจาพอจองอางหรอปาง

หนงของเจาพอศาลพระกาฬลพบร พระมหาโมคคลลานะ และขนตง

ของเจาพแสนแสบเอง สวนดานซายมขนตงของเจาพอนอยสามฝง

แกน (อดตกษตรยเชยงใหม) เจาหลวงคำาแดง พรหมแสงอาทตย

(วาคอพรหมเอราวณในกรงเทพฯ) และพระฤษทงหา คอปญจวคคย

สดทางซายไปอกเปนโตะบชาซงมพระพทธรปตางๆ รปภาพและ

รปหลอของพระภกษเกจอาจารยชอดงหลายรป ธงชาต ธงธรรมจกร

พระบรมฉายาลกษณของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจ

พระบรมราชนนาถ และพระฉายาลกษณของสมเดจพระเจาลกเธอ

ทกพระองค (ฉลาดชาย, 2527: 60)

นอกจากน มาขของเจาพแสนแสบยงเลาวา เจาพแสนแสบ

มหนาทสงรายงานความประพฤตของเทพตางๆ ในเขตเชยงใหม-

ลำาพนไปใหทประชมเทพทอางสะหลง ถำาเชยงดาว แลวเจาพอขอมอ

เหลกกจะสงรายชอและความประพฤต(ของเทพในภาคเหนอทงหมด?)

ไปใหแกเจาพอหลกเมองทกรงเทพฯ (ฉลาดชาย, 2527: 129-30)

ทงหมดนคอรฐชาตไทยตามความเขาใจของคนชนกลาง

ซงประกอบดวยสญลกษณของชาต ศาสนา และพระมหากษตรย

ครบถวน อกทงยงมการโยงใยเครอขายรวมเขาสศนยกลางในกรงเทพฯ

การเขาขอความชวยเหลอจากเจาพแสนแสบ (ซงมความสมพนธกบตน

ในเชงเครอญาต เพราะเปน “พ”) จงเขาถงไดงาย ซงนคอการเขาถง

รฐชาตรวมศนยทในชวตจรงไมอาจเขาถงได

การเขาถงรฐผานสญลกษณเชนนปรากฏในลทธพธดวย

เชนกน ดงทกลาวถงลทธพธเสดจพอ ร. 5 วาสวนหนงคอการเขาถง

60��.indd 134 3/3/2554 16:02:30

- 135 -


รฐไทยสมยใหม โดยผานสญลกษณรป ร. 5 ซงประวตศาสตรแหงชาต

ยกใหเปนผสรางรฐทนสมยขนในประเทศไทย และเปนรฐแหงความ

เมตตาปราน

แมแตในลทธพธผแมมาย ซงรวมเอาทงคนชนกลางระดบลาง

และคนระดบลางไวในลทธพธ กยงเกยวพนไปถงรฐชาตอยางหางๆ

เพราะชาวบานเชอวาเรองผแมมายนนมาจากพระสบนของสมเดจ

พระนางเจาพระบรมราชนนาถ และทรงเตอนพสกนกรของพระองค

ใหระวงอนตรายจากผตนน ผแมมายจงไมใชผทองถน แตเปนผระดบ

ชาต (ในความเปนจรง ผแมมายเปนผทองถนของภาคอสานเทานน

เพราะเปนลทธพธทไมปรากฏในทอนเลย)

ในแงน เราอาจนบรวมเอาความเชอในเรองเครองรางของขลง

ทแพรหลายในสงคมไทยปจจบนไวดวยกได เพราะพระเครองของขลง

ตางๆ นนนยมนบถอกนตาม “กระแส” ระดบชาตเสมอ อกทงมคณ

วเศษทแตกตางและผนแปรไปเรอยๆ เหมอนผทเขาทรง ตามแตความ

ตองการของคนชนกลางซงผนแปรไปไดเรอยๆ12

ในสวนพทธศาสนาของวดซงมการเคลอนไหวทางศาสนา

มากเหมอนกนนน ความสมพนธกบรฐชาตมลกษณะซบซอนมากกวา

การเขาถงผนบถอ แตทจรงแลวเปนเรองของการจดความสมพนธกบ

พทธศาสนาแหงชาตอนมอำานาจรฐหนนหลง วาจะจดความสมพนธ

อยางไร จงจะรกษาอตลกษณของตนเองซงแตกตางจากพทธศาสนา

แหงชาตไวได

พระปาเปนสำานกหนงของพทธศาสนาแบบรวมหรอแบบ

หลากหลายซงมมานานในเมองไทย เมอแรกสถาปนาพทธศาสนา

12 แนนอนวาจะวเคราะหความนยมเครองรางของขลงไปในทางธรกจเชงพาณชย ความ

เปนปจเจกของสงคมทนสมย ความแพรหลายของสอ ฯลฯ กไดเชนกน แตในทนตองการ

ชเพยงวามอะไรทเกยวกบรฐชาตอยในความนยมแพรหลายของลทธน

60��.indd 135 3/3/2554 16:02:30

- 136 -


แหงชาตขนนน ประเพณของพระปาเปนทรงเกยจของพทธศาสนา

แหงชาตดวยซำา จงถกผใหญในองคกรคณะสงฆรงแกหลายครง แต

การทพทธศาสนาแหงชาตผนวกเอาพระปาเขามาเปนสวนหนงนน

เกดขนภายหลง และเปนผลมาจากการแขงขนกนระหวางธรรมยตก-

นกายและมหานกายมากกวา เพราะเหนคณคาของการปฏบตของ

พระปา หรอพรอมจะปรบเปลยนจดเนนของคำาสอนในพทธศาสนา

แหงชาต ดงนน เมอกระแสความนยมพระปาเกดขนในชวงทศวรรษ

2510 เปนตนมา เพราะสอนำาเรองราวของพระปาออกเผยแพร และ

ในภายหลงราชสำานกกเขามาเกยวของอปถมภพระปา กลายเปน

กระแสความนยมกวางขวางไปทวประเทศ พทธศาสนาแหงชาตก

ไมสามารถผนวกเอาประเพณของพระปาเขามาในหลกธรรมคำาสอนได

พระปากำาลงกลายเปนอกสำานกอาจารยหนงทอาจสงกดคณะสงฆของ

พทธศาสนาแหงชาต แตกแตกตางอยางเหนไดชด และเปนทนยม

นบถอของคนชนกลางในเมองมากกวาชาวบานระดบลางซงเคยเปน

ฐานพทธบรษทของพระปามากอน เพราะพระปาไมอาจธดงคไปตาม

นคมชนบทหางไกลอยางทเคยทำาไดเสยแลว (ด Kamala, 1997)

ในสวนของสำานกทานพทธทาสภกข ดจะเปนความตงใจ

มาแตแรกทจะไมเผชญหนากบองคกรสงฆของพทธศาสนาแหงชาต

ทานพทธทาสภกขทาทายแบบแผนของหลกธรรมคำาสอน (orthodoxy)

ของพทธศาสนาแหงชาตอยางมาก แตทานไมเคยทาทายแบบแผนของ

วตรปฏบต (orthopraxie) ของพทธศาสนาแหงชาตเลย13

13 คำาสอนทวานพพานทน เดยวน ทำาใหพระสงฆสนความสำาคญลง เพราะจากทเคย

แยกวาโลกตระเปนเรองของพระ โลกยะเปนเรองของฆราวาส ทำาใหไมอาจแยกไดอกตอ

ไป แมกระนน ทานกไมเคยไปเปลยนพระสงฆ และยนยนไมเขาไปยงกบกจใดๆ ของ

ฆราวาส อนเปนความขดแยงในตวเอง

60��.indd 136 3/3/2554 16:02:30

- 137 -


และดงทกลาวแลววา พทธศาสนาแหงชาตกำากบควบคม

ดานทเปนแบบแผนของวตรปฏบตมากกวาดานทเปนแบบแผนของ

หลกธรรมคำาสอน แมทานพทธทาสภกขอาจเปนทระแวงของบานเมอง

ในระยะหนง แตมาในภายหลง เมอเหนวาไมมอนตราย พทธศาสนา

แหงชาตกไดยกสมณศกดของทานขน รวมทงมอบอำานาจการปกครอง

คณะสงฆในทองถนใหแกทานดวย อยางไรกตาม จนถงทกวนนกเหน

ไดวา การตความหลกธรรมคำาสอนของทานพทธทาสภกขกยงมไดถก

ผนวกเขาสแบบแผนของหลกธรรมคำาสอนของพทธศาสนาแหงชาต

อยนนเอง (เชน ไมมงานนพนธของทานสกเลมเดยวทถกกำาหนดไว

ในหลกสตรนกธรรม) ดงนน สำานกพทธทาสภกขจงเปนสำานกหนง

ทอยในขบวนการเคลอนไหวทางศาสนาทไมเกยวกบพทธศาสนา

แหงชาต (ด Jackson, 1988)

กรณความสมพนธของธรรมกายและสนตอโศกกบพทธ-

ศาสนาแหงชาตซบซอนกวานน

การดำาเนนงานของธรรมกายนนลวงลำาเขามาสสวนทเปน

แบบแผนของวตรปฏบตอยเหมอนกน เชน การยกยองแมชจนทร

ขนนกยง ไวสงสด การครองผาซงแมจะถกตองตามแบบแผน แตกม

การแบงชนระหวางพระชนผใหญ (คอทวาบรรลธรรมขนสงกวา) เปน

ผาไหมสวส กบพระอนซงใชผาเหลองธรรมดา นาสงเกตวาลำาดบ

“ชน” ของพระในวดนนมไดกำาหนดมาจากมหาเถรสมาคม แตเปน

การกำาหนดขนเองในวด บทบาทของวดในจนตนาการของหลวงพอ

ธมมชโยกแตกตางจากพทธศาสนาแหงชาต เชน กนเขตของ “ธรรมา-

วาส” ไวใหญมาก เพราะตงใจจะใหเปนวดมวลชน กลาวอกนยหนง

คอไมไดมฐานทชมชนในประเทศเทานน แตรวมผศรทธาตอธรรมกาย

ทงโลก ความคดทจะมวดของ “มวลชน” ระดบโลกเชนนอาจถอไดวา

อยนอกจนตนาการของพทธศาสนาแหงชาต ฯลฯ

60��.indd 137 3/3/2554 16:02:30

- 138 -


แตในขณะเดยวกน ธรรมกายกมการประสานงานกบมหา-

เถรสมาคม เชน มอบทนใหแกสามเณรทมผลการเรยนดในสถาบน

การศกษาภายใตองคกรคณะสงฆ นอกจากนกยงรวมงานกบองคกร

พทธศาสนาในตางประเทศ เชน จดสมมนาพทธศาสนานานาชาต

แลกเปลยนบคลากรกบวดพทธในตางประเทศ และเขารวมเปนสมาชก

ขององคการพทธศาสนกสมพนธแหงโลก ในวนสำาคญทางศาสนาซง

พทธศาสนาแหงชาตใหความสำาคญ เชน วนวสาขบชาหรอมาฆบชา

ธรรมกายกรวมจดงานใหญของวดเชนกน (อภญญา, 2540: 36)

ในดานองคกรปกครองของคณะสงฆ กลาวกนวาธรรมกาย

มความสมพนธทดกบพระราชาคณะชนสมเดจในสายมหานกาย

ทกรป ทางดานเจาคณะจงหวดและเจาคณะอำาเภอทวดพระธรรมกาย

ตงอยกมความสมพนธทด กบฝายปกครองทองท ธรรมกายกอทศ

เงนสรางศาลาพกผอนใหแกอำาเภอเมองปทมธาน อกทงยงบรจาค

เงนชวยการกอสรางทวาการอำาเภอคลองหลวงอกดวย

ความสมพนธของธรรมกายยงขนไปถงพระบรมวงศานวงศ

ดวย โดยบางพระองคเคยเสดจไปทรงประกอบพธทวดพระธรรมกาย

(อภญญา, 2540)

ดวยเหตดงนน ธรรมกายจงไมถกพทธศาสนาแหงชาตเนรเทศ

ออกไปจากวงการ เพราะธรรมกายไมสอทาททจะคกคามรฐชาตไทย

แตอยางใด ไมวาคำาสอนของธรรมกายจะแตกตางจากทยอมรบกนใน

พทธศาสนาแหงชาตอยางไร14

กรณของพระนกพฒนาในภาคอสานกมลกษณะใกลเคยงกน

กลาวคอ ในระยะแรกถกทางบานเมองระแวงสงสย แตการทำางานของ

14 ทจรงนาจะเปนเรองเดยวกน คอ orthodoxy vs orthopraxie เพยงแตธรรมกาย

อาจมกฎระเบยบของวดบางอยางทกระทบตอ orthopraxie บางนดหนอย แตดวยความ

สมพนธอนด ทำาใหคณะสงฆยอมรบได สงทขดแยงอยางหนกเปนเรอง orthodoxy

และหนงสอพมพโจมต โดยคณะสงฆไมคอยเดอดรอนนก คอเรองพระนพพานมตวตน

60��.indd 138 3/3/2554 16:02:30

- 139 -


พระนกพฒนาบางรปประสบความสำาเรจ (เชน หลวงพอนาน) ไดรบ

การรายงานขาวในสออยางแพรหลาย รฐชาตไทยจงใชวธกลนเอา

พระนกพฒนาเหลานเขามา โดยกระทรวงมหาดไทยทำาโครงการ

“แผนดนธรรม แผนดนทอง” และโครงการของพระนกพฒนาในบาง

ทองทไดรบคดเลอกใหไดรบรางวล “แผนดนธรรม แผนดนทอง”

โครงการของพระพยอม กลยาโณ แหงวดสวนแกว หลาย

โครงการดวยกน เปนการรวมมอกบทางราชการ บางสวนกเปน

โครงการอนสบเนองมาจากพระราชดำารของสมเดจพระเทพรตน-

ราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร

กรณของสนตอโศกเปนตรงกนขาม เพราะสนตอโศกเขามา

ทาทายแบบแผนของวตรปฏบตของพทธศาสนาแหงชาตโดยตรง

สงทสนตอโศกในระยะแรกโจมตคอวตรปฏบตของพระสงฆในพทธ-

ศาสนาแหงชาต จงเกนกวาทพทธศาสนาแหงชาตจะใชวธ “กลน”

เขามาอยางททำากบความเคลอนไหวของพระสงฆอน และกอยางท

ทราบกนแลววา ในทสด สนตอโศกกกลายเปนนกบวชทไมอยในสงกด

ของคณะสงฆไทย แตสนตอโศกกอยรอดปลอดภย โดยยงมนกบวช

ทนงหมแตกตางสบมาจนถงทกวนน พรอมทงขยายสาขาออกไปอก

หลายจงหวด และแพรหลายอยในหมคนชนกลางกลมหนง แตในขณะ

เดยวกนกมรายงานวาสนตอโศกเรมจะสรางความสมพนธทราบรนกบ

ฝายปกครองบางเหมอนกน เชน เชญขาราชการฝายปกครองเขามา

รวมในพธของสำานก เปนตน

เชนเดยวกบกรณพระประจกษ ซงในทสดกตองคดอาญา

และตองสกหาลาเพศออกไป

สงทพอจะจบไดจากการสำารวจความสมพนธระหวางการ

เคลอนไหวทางศาสนากบรฐชาต ผมคดวาปจจยสำาคญทจะเปนตว

ตดสนวาความสมพนธนนจะราบรนหรอไม คอการจดองคกร

60��.indd 139 3/3/2554 16:02:30

- 140 -


การจดองคกรนบเปนหวใจสำาคญของการทศาสนาใดศาสนา

หนงจะดำารงสบมาไดในภายหลง และนเปนจดออนไหวอนหนงทรฐชาต

จบตามองเปนพเศษ ความเคลอนไหวทางศาสนาตางๆ ในสงคมไทย

สมยใหมนน ถงจะมการจดองคกร กทำากนในระดบบน เชน ธรรมกาย

มการจดองคกรระดบบนไวสง แตกแวดลอมทศนยกลางอนเปน

ตวบคคล การจดองคกรไมลงมาถงระดบกลยาณมตรอยางเครงครด

ทวถงนก แมจะมการจดองคกรในระดบนอยบาง แตกคอนขางหลวม

และเหลอมลำากบความสมพนธสวนบคคล กรณของศษยทานพทธ-

ทาสภกขแทบจะไมมการจดองคกรเลย ผทพยายามเผยแพรคำาสอน

ของทานมหลายกลม และบางกลมกไมไดสมพนธกบกลมอน

เชนเดยวกบการทรงเจาเขาผตางๆ แมวาในบรรดาคนทรง

จะมการจดองคกรในระดบหนง เชน มการทำาพธรวมกนปละครง และ

มการยอมรบความสมพนธพเศษระหวางสำานกท “รบขนธ” (รบเปน

คนทรง) จากเจาองคเดยวกน แตองคกรเหลานไมเขมแขงพอจะทำาอะไร

ไดมากไปกวาพธกรรม นอกจากน แมจะมสานศษยจำานวนมาก แตก

ไมไดจดองคกรของตนเองขนเพอขยายไปยงสงคมในวงกวาง ลกษณะ

ทไมมการจดองคกรหรอมอยางหลวมๆ เชนนพบไดในลทธพธตางๆ

และสำานกพระปาเชนเดยวกน (ยกเวนสำานกวดปาบางแหง แตองคกร

ทเกดขนจะเปนอสระในตนเองหรอเปนเพยงเครองมอของการตอส

แยงชงอำานาจของชนชนนำานนยงไมแนชด)

ดวยเหตดงนน ความเคลอนไหวทางศาสนาเหลานจงไม

กระเทอนถงโครงสรางอำานาจในรฐชาตไทยแตอยางใด

สวนสนตอโศก นอกจากจะจดองคกรของตนอยางรดกม

แลว ยงเชอมโยงองคกรของตนออกไปสสงคมภายนอก เชน การ

ตงกลมญาตธรรม ซงเขาไปรวมกจกรรม หรอแมแตมสถานภาพ

ในองคกรรวมกบนกบวช รวมทงมกจกรรมทางเศรษฐกจและสงคม

60��.indd 140 3/3/2554 16:02:30

- 141 -


(และการเมอง) ในนามของสนตอโศกโดยตรง สนตอโศกจงคกคาม

รฐชาตไทยทรวมศนยอยางมาก เพราะเกด “ศนย” ใหมทอยนอกการ

กำากบควบคมของชนชนนำาขน ตราบเทาทสนตอโศกยงรกษาอต-

ลกษณเชนนของตนไว ถงแมความสมพนธกบรฐจะ “สงบ” แตกยาก

ทจะเกดความไววางใจระหวางทงสองฝายขนได

ในทำานองเดยวกบการเคลอนไหวของพระประจกษ คตตจตโต

แมวาตวทานจะไมไดจดองคกร แตทานไปเชอมตอกบองคกรของ

ชาวบานทกำาลงตอสรกษาปา จงขดแยงกบปาและทนอยางรนแรง

ฉะนน เมอเปรยบเทยบกบกรณวดสวนแกวซงเขามาชวยแกปญหา

สงคมเหมอนกน ผลจงตางกนไกล เพราะพระพยอมชวยแกปญหา

สงคมรวมกบรฐ ในขณะทพระประจกษแกปญหาสงคมโดยเผชญหนา

กบรฐ

สบเนองจากทกลาวขางตน หากมการจดองคกรทเชอมโยง

ไปถงประชาชนภายนอก จะยงไมเปนทไววางใจของรฐชาตมากขน

บางครงถงกบตองสงทหารไปปราบ ดงกรณสำานกปสวรรค15 ซงคลาย

กบกบฏผมบญในสมยกอน ในกรณของวดถำากระบอกซงพยายาม

จะบำาบดผตดยาเสพตด จงเปนธรรมดาทการจดองคกรตองคลม

มาถงฆราวาสดวย ในระยะแรกกไมเปนทไววางใจของรฐเชนกน ซำา

พระจรญกไมยอมจดทะเบยนสถานทเปนวดหรอสำานกสงฆใหถกตอง

ตามกฎหมาย มาในภายหลงเมอรฐสบรแนชดวาวดถำากระบอกไมม

กจกรรมอนนอกจากรกษาผเสพยา รฐจงปลอย

15 สำานกปสวรรคคลายกบสนตอโศกตรงทตงคอมมนของตนขนตางหาก มผคนเขาไป

อาศยอยในนน และอยภายใตองคกรจดตงของสำานก วากนวาถงกบมอาวธในครอบครอง

อยางไรกตาม ผเขยนไมไดศกษาสำานกปสวรรค ขอมลทกลาวนเปนขอมลทรฐพยายาม

เผยแพรผานสอ ความจรงเปนอยางไร และเหตใดรฐจงตองปราบ ผเขยนไมอาจทราบได

60��.indd 141 3/3/2554 16:02:30

- 142 -


ฉะนน กลาวโดยสรปกคอ หากจำาเปนจะตองมการจดองคกร

ตองไมเชอมโยงองคกรไปถงคนภายนอกอยางรดกมนก และตอง

แสดงใหเหนวากจกรรมขององคกรไมมภยตอรฐ

การจดองคกรในการเคลอนไหวทางศาสนามความจำาเปน

และเปนพลงสำาคญทจะทำาใหการเคลอนไหวนนขยายตวหรอไม แต

ในรฐชาตไทย การจดองคกรมขอจำากดบางประการทการเคลอนไหว

ทางศาสนาตองระวง เพอไมใหขดแยงกบพทธศาสนาแหงชาตอยาง

ออกหนา

พลวตของพทธศาสนาในสงคมไทยสมยใหม

ทามกลางความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ-สงคมทเกดขน

ในประเทศไทย ดประหนงวาพทธศาสนาของไทยไมไดปรบตวรบกบ

ความเปลยนแปลงทเกดขนเลย (หลงจากไดปรบตวเมอตองเผชญกบ

จกรวรรดนยมตะวนตก) แตทจรงแลว เฉพาะพทธศาสนาแหงชาต

เทานนทแขงตวจนกระทงไมอาจปรบตวอะไรไดอก ในสวนพทธศาสนา

ไทยทชาวพทธทวไปใหความนบถอ ไดมการเคลอนไหวเพอตอบรบ

ความเปลยนแปลงอยางคกคก ทงดานศาสนาทสมพนธสบเนองกบ

คมภร และศาสนาทเปนความเชอเกยวกบผสางเทวดา อนเปนลกษณะ

ของพทธศาสนาของไทยทมมาแตโบราณ

60��.indd 142 3/3/2554 16:02:30

- 143 -


การอางอง

ขตตยา ขตยวรา, “การกอรปทางอตลกษณของขบวนการเคลอนไหวทางศาสนา:

กรณศกษาชมชนสนตอโศก” วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการพฒนาสงคม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม,

2547.

ฉลาดชาย รมตานนท, ผเจานาย, เชยงใหม: โครงการตำารามหาวทยาลยเชยงใหม,

2527.

นธ เอยวศรวงศ, “ผแมมาย,” ศลปวฒนธรรม, 2551.

นธ เอยวศรวงศ, “ลทธพธเจาแมกวนอม,” ศลปวฒนธรรม.

นธ เอยวศรวงศ, ลทธพธเสดจพอ ร. ๕, ศลปวฒนธรรมฉบบพเศษ, กรงเทพฯ:

มตชน, 2536.

พระไพศาล วสาโล, พทธศาสนาไทยในอนาคต: แนวโนมและทางออกจากวกฤต,

กรงเทพฯ: มลนธโกมลคมทอง, 2552.

วดสวนแกว, เวบไซตของวด.

วรช วรชนภาวรรณ และ นภาวรรณ วรชนภาวรรณ, การเขาทรงและรางทรง:

ความเชอ พธกรรม และบทบาททมตอสงคม, กรงเทพฯ: สำานกพมพ

โอเดยนสโตร, 2533.

สรยา สมทคปต, วาทกรรมของลทธพธและวกฤตการณของความทนสมยในสงคม

ไทย: ทรงเจาเขาผ, กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร, 2539.

สวรรณา สถาอานนท, เงนกบศาสนา: เทพยทธแหงยคสมย, ปาฐกถาซนแคลร

ทอมปสน, กรงเทพฯ: มลนธโกมลคมทอง, 2541.

อนมานราชธน, พระยา, “ผสางเทวดา,” ใน เมองสวรรคและผสางเทวดา, พระนคร:

แพรพทยา, 2503: 279-381.

อภญญา เฟองฟสกล, ศาสนทศนของชมชนเมองสมยใหม: ศกษากรณวด

พระธรรมกาย, งานวจยเสนอศนยพทธศาสนศกษา จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2540.

60��.indd 143 3/3/2554 16:02:30

- 144 -


Askew, Marc, “Landscapes of fear, horizon of trust: villagers dealing with

danger in Thailand’s insurgent South,” Journal of Southeast Asian

Studies, Vol. 40, pt. I (February, 2009): 59-86.

Didier, Bertrand, “A Medium Possession Practice and Its Relationship with

Cambodian Buddhism,” in Marston, John & Guthrie, Elizabeth,

(ed.), History and New Religious Movements in Cambodia,

Honolulu: University of Hawaii Press, 2004: 150-169.

Dror, Olga, Cult, Culture & Authority: Princess Lieu Hanh in Vietnamese

History, Honolulu: The University of Hawaii Press, 2006.

Elizabeth Guthrie I, “The Ethnography of Contemporary Cambodian

Religion,” in Marston, John & Guthrie, Elizabeth, New Religious

Movements in Cambodia, Honolulu: University of Hawaii Press,

2004: 127-31.

Elizabeth Guthries II, “Khmer Buddhism, Female Asceticism, and Salva-

tion,” in Marston, John & Guthrie, Elizabeth, New Religious

Movements in Cambodia, Honolulu: University of Hawaii Press,

2004: 133-149.

Giddens, Anthony, The Third Way: The Renewal of Social Democracy,

Cambridge: Polity, 1998.

Hansen, Ann Ruth, How to Behave: Buddhism and Modernity in Colonial

Cambodia, 1860-1930, Chiang Mai: Silkworm Books, 2007.

Harris, Ian, Cambodian Buddhism: History and Practice, Honolulu: University

of Hawaii Press, 2006.

Holt, John Clifford, Spirit of the Place: Buddhism and Lao Religious Culture,

Honolulu: University of Hawaii Press, 2009.

Jackson, Peter, Buddhadasa: A Buddhist Thinker for the Modern World,

Bangkok: The Siam Society, 1988.

Jerryson, Michael, “Appropriating a space for violence: State Buddhism

in southern Thailand,” Journal of Southeast Asian Studies,

Vol. 40, pt. I (February, 2009): 33-57.

60��.indd 144 3/3/2554 16:02:31

- 145 -


Kamala Tiyavanich, Forest Recollections: Wandering Monks in Twentieth

Thailand, Honolulu, University of Hawaii Press, 1997.

Kamala Tiyavanich, The Buddha in the Jungle, Chiang Mai: Silkworm

Books, 2003.

McCargo, Duncan I, “Thai Buddhism, Thai Buddhists and the southern

conflict,” Journal of Southeast Asian Studies, Vol. 40, pt. I (Febru-

ary, 2009): 1-10.

McCargo, Duncan II, “The politics of Buddhist identity in Thailand’s deep

south,” Journal of Southeast Asian Studies, Vol. 40, pt. I (Febru-

ary, 2009): 11-32.

Morris, Brian, Religion and Anthropology: A Critical Introduction, New York:

Cambridge University Press, 2006.

O’Connor, Richard, “Temples, Sangha reform and social change,” Journal

of Southeast Asian Studies, Vol. 24, pt. II (September, 2009):

330-339.

Pham Quynh Phuong, Hero and Deity: Tran Hung Dao and the Resurgence

of Popular Religion in Vietnam, Chiang Mai: Mekong Press, 2009.

Santikaro Bhikkhu, “Socially Engaged Buddhism & Modernity: What Sort

of Animals Are They?”

Swearer, Donald K., The Buddhist World of Southeast Asia, Albany: State

University of New York Press, 1995.

Taylor, J.L., “New Buddhist movements in Thailand,” Journal of Southeast

Asian Studies, Vol. 21, No. 1, (March, 1990): 135-154.

Watts, Jonathan S. I, “Karma for Everyone: Social Justice and the Problem

of Reethicizing Karma in Theravada Budhist Societies,” in Watts,

Jonathan S., Rethinking Karma, The Darma of Social Justice,

Chiang Mai: Silkworm Books, 2009: 13-38.

Watts, Jonathan S. II, “The Positive Disintegration of Buddhism: Reforma-

tion and Deformation in the Sri Lankan Sangha,” in Watts, Jona-

than S., Rethinking Karma, The Darma of Social Justice, Chiang

Mai: Silkworm Books, 2009: 91-132.

60��.indd 145 3/3/2554 16:02:31

- 146 -



ศ.ดร.นธ เอยวศรวงศ จบการศกษาระดบปรญญาตรและปรญญา

โทสาขาประวตศาสตร จากคณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย และ

ปรญญาเอกสาขาประวตศาสตร จากมหาวทยาลยมชแกน สหรฐอเมรกา

จากนนจงทำาหนาทเปนอาจารยประจำาทภาควชาประวตศาสตร คณะมนษยศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม จนกระทงเกษยณอายราชการในตำาแหนงศาสตราจารย

เมอป พ.ศ. 2543

ศ.ดร.นธมงานเขยนเผยแพรสสงคมไทยอยางตอเนองตงแตครงยงเปน

นสต จนกระทงปจจบนมหนงสอตพมพออกมาแลวหลายสบเลม อาท การเมอง

ไทยสมยพระนารายณ (2523) ปากไกและใบเรอ (2527) การเมองไทยสมยพระเจา

กรงธนบร (2529) กรงแตก พระเจาตาก และประวตศาสตรไทย (2538) ชาตไทย

เมองไทย แบบเรยน และอนสาวรย (2538) ลทธพธเสดจพอ ร. 5 (2545) และ

อานวฒนธรรมการเมองไทย (2547) เปนตน

ศ.ดร.นธเปนผกอตงมหาวทยาลยเทยงคนขนเมอปลายป พ.ศ. 2540

เพอทาทายการศกษากระแสหลกในระบบ และยงคงเปนผมสวนสำาคญในการ

แสดงความคดเหนสสงคมผานบทความทางหนงสอพมพและนตยสารอยาง

ตอเนอง

ปจจบน ศ.ดร.นธรบหนาทเปนหนงในคณะกรรมการปฏรปประเทศ

เพอยกรางแผนปฏบตการทจะนำาไปใชแกไขปญหาความอยตธรรมและความ

เหลอมลำาในสงคมไทย

60��.indd 146 3/3/2554 16:02:31

60��.indd 147 3/3/2554 16:02:31

- 148 -

| “เศรษฐศาสตรกลางทะเลลก” อำานาจของภาษา

“เศรษฐศาสตรกลางทะเลลก”

อำานาจของภาษา

รศ.ชศกด ภทรกลวณชย

วนจนทรท 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2552

60��.indd 148 3/3/2554 16:02:31

- 149 -

รศ.ชศกด ภทรกลวณชย |

สวสดครบทานคณาจารยและผฟงทกทาน ผมรสกเปนเกยรตอยางยง

ทไดรบเชญใหมาพดในวาระครบรอบ 60 ปของการกอตงคณะ

เศรษฐศาสตรแหงมหาวทยาลยธรรมศาสตร

ตอนทอาจารยปกปอง จนวทย ตดตอขอใหมาพด ผมลงเล

ใจ เพราะตวเองมไดอยในแวดวงเศรษฐศาสตร และไมมความรดาน

เศรษฐศาสตรแตอยางใด นกไมออกวาจะพดอะไรทจะเปนประโยชน

ตอวงวชาการดานเศรษฐศาสตรได แตอาจารยปกปองไดกรณาอธบาย

วาไมจำาเปนตองเปนเรองเกยวกบเศรษฐศาสตรโดยตรง เพราะจด

มงหมายของการจดซรสปาฐกถาครงนคอเพอเปดขอบฟาวชาการ

และเชอมตอศาสตรสาขาตางๆ เขาดวยกน ไดยนดงน ผมเบาใจไป

ไดระดบหนง เพราะถาจะตองมาพดเรองเศรษฐศาสตรโดยตรง ผมคง

ไมมปญญา

คำาอธบายของอาจารยปกปองและจดมงหมายของการจด

ซรสปาฐกถาครงน จะวาไปแลวกแสดงถงสปรตของ “เศรษฐศาสตร

สำานกธรรมศาสตร” อยางทผมเขาใจมาโดยตลอด นนคอ บทบาทของ

คณาจารยและผลงานทางวชาการของคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลย

60��.indd 149 3/3/2554 16:02:31

- 150 -


ธรรมศาสตร นบตงแตอดตจนถงปจจบน มไดจำากดตวเองอยแคเรอง

เศรษฐศาสตรลวนๆ แตมความโนมเอยงทจะเชอมโยงเศรษฐศาสตร

เขากบมตดานการเมอง สงคม และวฒนธรรมเสมอมา ถอไดวาเปน

ลกษณะเดนของเศรษฐศาสตรสำานกธรรมศาสตร สวนความเดน

ดงกลาวจะกลายเปนจดแขงหรอจดออนนน ผมมอยในฐานะทจะตดสน

ชชดได

ผมตงหวขอปาฐกถาครงนวา “เศรษฐศาสตรกลางทะเลลก”

สวนหนงกเพราะคดวามนฟงดหวอหวาด โดยเฉพาะเมอคำานงถงวกฤต

เศรษฐกจทโลกทงโลกกำาลงเผชญหนาอย เชอไดแนวาคนไมนอยจะ

ตองรสกวาคำาวา “เศรษฐศาสตรกลางทะเลลก” นาจะบรรยายสภาวะ

ทกำาลงเกดขนไดด และหวงวาอาจจะไดยนไดฟงอะไรทเกยวกบ

สถานการณของวงวชาการดานเศรษฐศาสตร ถาเปนเชนนนจรง ผม

ตองขออภยไวลวงหนาวาทานอาจจะตองผดหวง เพราะเนอหาทผม

จะพดในวนนไมคอยจะเกยวของกบเศรษฐศาสตรโดยตรงนก แมวา

ชอจะชวนใหคดไปเชนนน

ชอหวขอปาฐกถาครงนของผม จรงๆ แลวนำามาจากชอเรองสน

ของ อาจนต ปญจพรรค นกเขยนเรองสนและบรรณาธการนตยสาร

ฟาเมองไทย ทโดงดงมากในอดต เรองสนเรองนนำาเสนอปญหา

ทางชนชนในสงคมไทยดวยวธการและมมมองทนาสนใจไมนอย

อาจนตเขยนเรองสนเรองนตงแตป พ.ศ. 2490 เดมตงชอวา “ในทะเล

มเศรษฐศาสตร” ตอมาองอร (นามปากกาของ ศกดเกษม หตาคม) ได

แนะนำาใหเปลยนชอเปน “เศรษฐศาสตรกลางทะเลลก” ตพมพครงแรก

ในนตยสาร พมพไทยวนจนทร ในป พ.ศ. 24941 เรองสนเรองนกลบมา

เปนทกลาวขานในหมผศกษาวรรณกรรมไทย เมอสมาคมนกเขยน

แหงประเทศไทยยกยองใหอาจนตเปนหนงในนกเขยนเรองสนดเดน

1 อางจากชวประวต อาจนต ปญจพรรค ใน http://www.praphansarn.com/new/c_writer/

detail.asp?ID=248

60��.indd 150 3/3/2554 16:02:31

- 151 -


ของไทยในวาระครบรอบ 100 ปเรองสนไทยเมอป พ.ศ. 2528 โดย

เรองสนทคดมาเปนตวอยางผลงานของอาจนตกคอเรองสนเรองน

“เศรษฐศาสตรกลางทะเลลก” มความยาวไมถงสบหนา

เนอเรองตรงไปตรงมา ไมซบซอน กลาวคอ เปนเรองราวของคน

สองคนทบงเอญตองมาอยดวยกนในเรอบดกลางทะเล หลงจากเรอ

โดยสารเกดอบปางลง คนหนงเปนกะลาส อกคนเปนเศรษฐ กอนจะ

กระโดดลงเรอบด กะลาสควากระตกนำากบ “ขนมปงสองแถวสเหลอง

อราม” ตดมอมาดวย สวนเศรษฐนนไมมอะไรตดมอมาเลย นอกจาก

สมบตตดตว อนไดแกกระเปาเงนทอดแนนไปดวยธนบตร “ใบละรอย

ใหมเอยมหลายตอหลายใบ...สแดงบาดตา” นาฬกา แหวน เสอผา และ

รองเทาราคาแพง

ตอนตนเรอง กะลาสดจะแสดงความเปนมตรกบเศรษฐ

ในฐานะเพอนมนษยทตองรวมชะตากรรมเดยวกน เหนไดจากการ

ปนนำาใหเศรษฐดม แถมยงใจกวางออกปากใหเศรษฐเกบกระตกนำาไว

แตดวยความหมนไสผสมกบความไมพอใจใน “ความเปนพอคา” ของ

เศรษฐผน และความโลภอยากไดสมบต กะลาสไดเปลยนทาทของเขา

และหนมาตอรองกบเศรษฐ เมอเขาประกาศวา

“ในเรอลำานไมควรมการซอขาย” กะลาสพดตอไปอยาง

ใจปา “มนควรแตจะมมตรจตมตรใจ มนควรจะมกแต

การเหนอกเหนใจและการแบงปน แตวา...ทใดมเศรษฐ

กบคนจนรวมกน ทนนตองมการสบเลอดและอาฆาต

ผมใหคณไมไดแมแตกลนของมน ผมจะตองขาย”2

2 อาจนต ปจญพรรค, “เศรษฐศาสตรกลางทะเลลก,” ใน นกเขยนเรองสนดเดนวาระ

ครบรอบ 100 ปเรองสนไทย (กรงเทพฯ: สมาคมนกเขยนแหงประเทศไทย, 2528),

หนา 234. นบจากนไป เลขหนาอางองถงเรองสนเรองนจะปรากฏในวงเลบตอจาก

ขอความทยกมา

60��.indd 151 3/3/2554 16:02:31

- 152 -


กะลาสเสนอวาเขาจะขายขนมปงใหครงหนง แลกกบสมบต

ทงหมดทเศรษฐมตดตว ไมวาจะเปนเงน นาฬกา เรอยไปจนถงเสอ

และรองเทาหนงคงาม ฝายเศรษฐจำาตองยอมทำาตามขอเสนอ เพราะ

ทนหวไมได กะลาสสบโอกาสพดจาแดกดนเศรษฐซำาสอง

“บนบก” กะลาสพดขนลอย ๆ “ในเมอง ขนมปงสองแถวน

มราคาเพยงสองบาท แตทวาในเมองเปนถนทเศรษฐ

เดนบนหวคนจน เปลานะ! ไมใชเดนเฉย ๆ เดนไปพลาง

ถอปฏกทมหลงสบเลอดไปพลาง เดยวนเปนโอกาส

ของคนจนบางละ ขนมปงกบนำาจดนแหละจะทำาใหผม

ตงเนอตงตวไดเสยท ถงฝงเมอไหรกสบายเมอนน คณก

เปนนกตกตวงโอกาสอยแลว คงเหนใจทผมตงราคาเกน

ธรรมดา” (หนา 235)

เมอเวลาผานไปหนงวนกบหนงคน แตเรอบดกยงไมถงฝง

ดงทกะลาสคาดการณไวแตแรก สถานการณจงกลบตาลปตรกบตอน

เรมเรอง เพราะเศรษฐแอบเกบขนมปงของตนเองไวสวนหนง ขณะท

กะลาสนนกนขนมปงของตวเองจนหมดสน ทำาใหเขาตองเปนฝายขอ

ซอขนมปงจากเศรษฐบาง

“เมอวานแกขายฉนราคาเทาไรจำาไดไหมละ คราวนฉนจะ

ขายแกบาง เอาขนมปงไปคำาหนง แลวเอาของทกอยาง

ของฉนคนมา นำาจดในกระตกดวย แลวกลองคนกระเปา

ของตวเองดซวามอยเทาไหร ฉนเอาหมด”

“มนควรถกลงตามสวนซ”

“อยา...ปวยการพดเรองสดสวน เพราะมนไมใช

บนบก เดยวนแมวาเปนเศษขนมปงนดเดยวกตองซอ

กนจนหมดตว มนไมไดอยทจำานวนสงของ แตมนอยท

60��.indd 152 3/3/2554 16:02:31

- 153 -


ความตองการ ลงแกตองการละกเปนเสรจฉนละ”

กะลาสตะโกนสบถออกมาอยางหยาบคาย “ลองด

ซวามนจะตายดวยความหว ไมซอ...ขาไมซอแก ขาจะ

ทนหว..” (หนา 237)

เรองไมไดบอกชดเจนวากะลาสยอมซอขนมปงตามทเศรษฐ

เสนอขายหรอไม แตมาจบโดยหกมมอกครงในตอนทายดวยรายงาน

ขาวจากหนาหนงสอพมพวาพบศพคนตายสองศพในเรอบดทชาว

ประมงลากเขาฝง

ในแงของพลอตเรอง “เศรษฐศาสตรกลางทะเลลก” มความ

คลายคลงบางสวนกบเรองสนคลาสสกอนโดงดงชอ “Open Boat”

ของนกเขยนอเมรกนแนวธรรมชาตนยมนาม สตเฟน เครน (Stephen

Crane, 1871-1900) เครนเขยนเรองสนเรองนจากประสบการณจรง

เมอเขารอดชวตจากอบตเหตเรอโดยสารลมกลางทะเล ขณะทเขา

เดนทางไปประเทศควบาเพอรายงานขาวสงครามตอตานสเปนทนน

“Open Boat” ตพมพครงแรกในป ค.ศ. 1897 (ตรงกบป พ.ศ.

2440 กอนหนาเรองสน “เศรษฐศาสตรกลางทะเลลก” หลายสบป)

เนอเรองบรรยายการตอสเพอเอาชนะธรรมชาตของชายสคนในเรอบด

กลางทะเล หลงจากทเรอโดยสารอบปาง โดยชายทงสคนประกอบดวย

พอครวประจำาเรอ กปตนเรอทไดรบบาดเจบจากเหตการณเรอโดยสาร

อบปาง นกคานำามน และนกขาว พวกเขารวมแรงรวมใจทำาหนาทเทาท

ตนจะทำาไดเพอพาเรอบดเขาหาฝง ในทายทสด พวกเขากทำาไดสำาเรจ

แตนกคานำามนกลบตองจบชวตลงขณะทวายนำาจวนจะถงฝงอยแลว

เรองสนเรองนไดรบการยกยองอยางมากวาเปนตวอยางทด

ทสดของวรรณกรรมแนวธรรมชาตนยม โดยมงชใหเหนถงความไม

ยนดยนรายของธรรมชาตตอชะตากรรมไมวาจะในแงทกขหรอสขของ

มนษย ชายทงสคนมสทธจะตายและรอดชวตพอๆ กน แตสามคนรอด

60��.indd 153 3/3/2554 16:02:31

- 154 -


ขณะทอกหนงคนตองเสยชวต โดยปราศจากเหตผลใดๆ ทงสน ทงหมด

เปนเรองของความบงเอญและการเลนตลกของโชคชะตา ทนกคานำามน

ตองมาตายในขณะทกำาลงถงฝงอยรอมรอ

แมวาเครนจะไมหลงละเมอไปกบพลงธรรมชาตอนเกอกรณา

ดจมารดาดงทพวกนกเขยนแนวโรแมนตกโหมประโคม แตดเหมอนวา

เขามไดสญเสยความหวงและความศรทธาในคณคาความเปนมนษยไป

ทงหมด ดงจะเหนจากการนำาเสนอภาพความรวมมอรวมใจ เออเฟอ

เผอแผ อดทน เสยสละ ของชายทงสคนในเรอบดกลางทะเล อนเปน

ภาพทตดตราตรงใจผอานไปอกนาน

แมวา “เศรษฐศาสตรกลางทะเลลก” ของอาจนตจะสราง

สถานการณใหตวละครตองอยในสภาพทคลายกนกบตวละครในเรอง

“Open Boat” ของเครน นนคอ คนแปลกหนาจำาตองมารวมชะตากรรม

เดยวกนในสถานทปดตายทหางไกลจากสงคมและผคน แตกเหนได

ชดวาปฏสมพนธระหวางตวละครในเรองสนของอาจนตนนแตกตางราว

ขาวกบดำากบเรองสนของเครน ในขณะทเรองสนของเครนมงความ

สนใจไปยงประเดนการตอสระหวางมนษยกบธรรมชาต เรองสนของ

อาจนตกลบสนใจประเดนเรองธรรมชาตของมนษย โดยเฉพาะการ

เผชญหนากนระหวางมนษยดวยกนเอง บนเรอบดของเครนนน มนษย

สคนอยในสถานะเปลอยเปลา ปลอดจากอคตทางสงคมทพวกเขาทง

ไวขางหลง พวกเขารวมกนตอสเพอเอาชนะธรรมชาตอนยงใหญนา

สะพรงกลวทรายลอมพวกเขาอย แตบนเรอบดของอาจนต ทงเศรษฐ

และกะลาสมไดทงสถานะและอคตทางสงคมไวเบองหลงแตอยางใด

ทงสน พวกเขาสวมใสและผกมนไวอยางสนทแนบแนนเปนหนงเดยว

กบตวตนของพวกเขา จนอาจจะกลาวไดวาเรอบดกลางทะเลของ

อาจนตคออปมานทศนของนาวาสงคมไทยในขณะนน และการขบเคยว

ตอสกนระหวางเศรษฐกบกะลาสคอภาพจำาลองของการเผชญหนากน

ระหวางคนสองชนชนในสงคมไทย

60��.indd 154 3/3/2554 16:02:31

- 155 -


“เศรษฐศาสตรกลางทะเลลก”

จากมมมองเรองชนชน

ปญหาชนชนและความขดแยงทางชนชนเปนปญหาใจกลาง

ของสงคมไทยมาโดยตลอด มใชเพงจะมาเกดขนในรอบไมกปมาน

ชวแตวามนจะไดรบการพดถงและครนคดหาทางแกไขอยางจรงจง

หรอไมเทานนเอง ในบางชวงบางขณะ สงคมไทยอาจจะแกลงทำาเปน

ลมๆ มนไป หรอไมกปดตาเสยขางหนง ไมยอมมองเหนหรอรบรการ

เอารดเอาเปรยบทางชนชนทดำาเนนอยทกเมอเชอวน สงผลใหปญหา

ชนชนนบวนจะทวความรนแรงหนกหนวงแผขยายเปนวงกวาง และ

แทรกซมเขาไปในทกอณของชวตและทกอรยาบถของผคน

หากพจารณาเฉพาะงานวรรณกรรมกจะพบเชนกนวา ใน

แตละยคแตละสมย วรรณกรรมไดนำาเสนอปญหาชนชนไวในหลายแง

หลายมม หนก แก เบา ออน ขนอยกบเงอนไขทางสงคมและความ

สนใจสวนตวของผประพนธ บางกนำาเสนอในเชงออมๆ ผานเรอง

ความรกอนไมสมหวง เพราะฐานนดรศกดและชนชนทแตกตางกน

ในทำานอง “ดอกฟากบหมาวด” ทนกอานวรรณกรรมโรมานซคนเคย

กนด บางนำาเสนออยางจรงจง ตรงไปตรงมา ผานเรองราวการกดข

ขมเหงและการเอารดเอาเปรยบสารพดรปแบบ ดงทเราพบกนบอย

ในงานประเภทวรรณกรรมเพอชวต เรองสน “เศรษฐศาสตรกลางทะเล

ลก” ของ อาจนต ปญจพรรค กเปนหนงในงานวรรณกรรมทพยายาม

นำาปญหาความแตกตางทางชนชนมาตแผ

ประเดนทเหนไดชดเจนทสดใน “เศรษฐศาสตรกลางทะเลลก”

คอทศนคตของอาจนตตอธรรมชาตมนษยในฐานะทเปนสตวเศรษฐกจ

ขนาดอยกลางทะเลรอคอยวนตาย มนษยยงไมวายทจะคดถงเรอง

การซอขายแลกเปลยน การชงไหวชงพรบ แนนอน มโนสำานกในความ

60��.indd 155 3/3/2554 16:02:31

- 156 -


เปนมนษยนนมอย แตเรากจะเหนวามนมอยเพยงชวจบนำาเทานน

ดงจะเหนจากตอนเปดเรองทกะลาสยนกระตกนำาใหเศรษฐจบฉนเพอน

รวมชะตากรรม แตทนททเขาตระหนกวาเขามสนคาทจะขาย และ

เศรษฐมปญญาทจะจาย ความเปนสตวเศรษฐกจกเขามาแทนททนท

สวนเศรษฐนนไมตองพดถง เขาเปนพอคาทหายใจเขาออกเปนเรอง

คาขายและการเกงกำาไร นบตงแตประโยคแรกทเขาเอยปาก เมอเขา

จงใจเรยกกะลาสวา “พชาย” เพอหวงตสนทดวย แตเขาคาดการณ

ผด เพราะกะลาสนนรทนอาการเสแสรงของเศรษฐ และเพราะคำาวา

พชายนเองทไปกระตนความรสกหมนไสและความรสกขนของใจของ

กะลาสตอความเหลอมลำาตำาสงของชวต “‘พชาย’ หนอยแน กะลาส

ทวนคำาในลำาคออยางแคน ขณะหนงเมออยบนเรอใหญเขาถกเรยก

วาไอ แตขณะนในเรอเลกซงเขาเปนผควบคม ทานเศรษฐเรยกเขาวา

พชาย” (หนา 232)

ประเดนถดมาทเราเหนในเรองสนเรองนคอการทำางานของ

กลไกตลาด ซงราคาสนคาถกกำาหนดดวยอปสงคและอปทาน และ

ประเดนเรองความแตกตางระหวางมลคาเชงใชสอยกบมลคาเชง

แลกเปลยนตามหลกเศรษฐศาสตร กะลาสสามารถตงราคาขนมปง

ซงปกตซอขายกนเพยงแถวละ 1 บาทดวยราคาอนแพงลบลว เพราะ

สภาวะตลาดเปลยนแปลงไป กลางทองทะเลลก ขนมปงกลายเปนของ

หายาก หรอทถกควรพดวาหาไมไดเอาเลย นนกคออปทานตำา ขณะท

อปสงค คอความตองการของเศรษฐ มสงมาก ในทำานองเดยวกน เมอ

เศรษฐกลายเปนผครอบครองสนคาทมจำานวนจำากด เขากสามารถ

เรยกราคาทแพงมากไดเชนกน เหมอนกบทเศรษฐพดในตอนหนงวา

“มนไมไดอยทจำานวนสงของ แตมนอยทความตองการ ลงแกตองการ

ละกเปนเสรจฉนละ”

ประเดนทนาสนใจในการซอขายแลกเปลยนสนคาในเรองสน

เรองนคอ ทงกะลาสและเศรษฐจะพดซำาแลวซำาเลาวา ระบบซอขายท

60��.indd 156 3/3/2554 16:02:31

- 157 -


ใชกนบนบกนนไมสามารถใชไดในกลางทะเล ขนมปงทมราคาคางวด

เพยงแถวละ 1 บาทบนบก จงมราคาสงลบลวเมออยกลางทะเล หรอ

จะพดใหเขากบกระแสตอนนกคอ ระบบซอขายมสองมาตรฐาน คอ

มาตรฐานบนบกกบมาตรฐานกลางทะเล แตเมอคดอยางถถวนแลว

ระบบซอขายในเรองนมเพยงมาตรฐานเดยว คอการกำาหนดมลคา

ขนมปง ไมวาจะบนบกหรอกลางทะเล ลวนเปนไปตามหลกอปสงค-

อปทานทงสน บนบก ขนมปงมราคาแคแถวละ 1 บาทกเพราะอปทาน

มมากมาย สามารถหาซอไดทวไป ขณะทอปสงคคอนขางตำา เพราะ

คนมทางเลอกหลากหลาย ไมกนขนมปงกไมตาย เพราะสามารถกน

ขาว กวยเตยว และอาหารชนดอนได

จะวาไปแลวกเหมอนกบเรอง “สองมาตรฐาน” ทพดกนทก

วนน เนองจากจรงๆ แลวไมใชเรองสองมาตรฐานแตอยางใด แตเปน

เรองการใชมาตรฐานเดยวทงสน นนคอมาตรฐานทวา ถาเปนอะไร

ทคณทกษณเขาไปเกยวของลวนชวชาสารเลวหมด ไมวาจะเปนการ

เลอกตง รฐบาล การชมนมตามสทธในรฐธรรมนญ ขณะทถาเปน

อะไรทเกยวของกบพนธมตรฯ เปนเรองดงามทงสน การชมนมลอม

ทำาเนยบรฐบาลและการปดถนนของคนเสอแดงจงเปน “การกอจลาจล”

สวนการชมนมยดทำาเนยบรฐบาล ยดสถานโทรทศน และการปด

สนามบน ของพนธมตรฯ ถอวาเปน “อารยขดขน”

ทเรยกๆ กนวา “สองมาตรฐาน” นนกเพราะเรมจากพนฐาน

ความเชอทวา ทกคนในสงคมมสถานะเทาเทยมเสมอภาคกน ดงนน

กฎหมาย กฎระเบยบ และหลกปฏบต ควรจะตองใชกบทกคนอยาง

เสมอหนาเหมอนกนหมด ไมมขอยกเวน แตเมอมการเลอกบงคบ

ใชกฎหมายและกฎระเบยบกบคนบางกลม และเลอกไมใชกบคน

บางกลม จงมความรสกวาเปนระบบสองมาตรฐาน แตความเปนจรง

กคอ ในสงคมไทยนน ถาจะยมคำาของ จอรจ ออรเวลล (George

Orwell) ใน Animal Farm มาใช กตองบอกวา “บางคน บางกลม มความ

60��.indd 157 3/3/2554 16:02:31

- 158 -


เสมอภาคมากกวาคนโดยทวไป” การใชกฎหมายและกฎระเบยบตางๆ

ลวนเรมจากสมมตฐานน ถาจะแกไขกตองเรมตนจากการยอมรบ

หลกการทวาคนทกคนเทาเทยมกนโดยไมมขอยกเวนเสยกอน

แมจะเปนเรองบงเอญทอาจนตบรรยายขนมปงของกะลาสวา

เปน “สเหลอง” โดยนำาไปเทยบแยงกบธนบตรใบละรอย “สแดง” ของ

เศรษฐ แตความขดแยงระหวาง “คนจน” กบ “คนรวย” หรอระหวาง

สเหลองกบสแดง ทสอผานความรสกของตวละครสองตวในเรอง กเปน

ประเดนทชดเจนแจมแจงจนเราไมอาจสรปเปนอนไปได นอกเสยจาก

วาเรองสนเรองนมงชประเดนเรองความไมเทาเทยมกนของคนและ

ความแตกตางทางชนชนในสงคมไทย การเรยกตวละครจากสถานะ

ของพวกเขา คอ “เศรษฐ” และ “กะลาส” แทนการตงชอเสยงเรยงนาม

ดงทพบในงานวรรณกรรมทวไป ยงชวยตอกยำาใหผอานสำานกอยตลอด

เวลาถงสถานะของตวละครในฐานะตวแทนของชนชนทแตกตางกน

นอกจากน ลกษณะของตวละครตามทบรรยายไวในทองเรองกองแอบ

อยกบภาพแบบฉบบของคนรวยและคนจน

คนหนงผวดำาคลำาแดด รางกายกำายำาเพราะเปนกะลาส

เรอ ตลอดชวตของเขามแตกลนเหลา คาวทะเล และงาน

ๆ ๆ ซงหนกองจนกลามเนอทกอณพองขนมาตอนรบ

ความตรากตรำาเหลานน

อกคนหนงผวขาวเพราะเคยอยแตในชายคาตก

และประทนรถเกง ขอมอเลกแตมากดวยเนอเพราะ

บรบรณอาหารการกน มนาฬกาและแหวนราคาแพงเทา

คาอาหารของคนจนเปนป ๆ (หนา 233-4)

บทบรรยายตวละครในทนมงฉายลกษณะทางกายภาพของ

แบบฉบบ “คนจน” และ “คนรวย” เปนสำาคญ โดยการสรางภาพให

60��.indd 158 3/3/2554 16:02:31

- 159 -


คนจนมผวดำาคลำา เรอนรางกำายำา แขงแรง มกลามเนอเปนสมบต

ตดตว (ในความหมายตามตวอกษร คอกลามเนอตดอยกบตว) เพอ

ตอกยำามโนภาพคนจนในฐานะ “ผขายแรงงาน” นนคอ แรงงานเปน

สมบตสถานเดยวของคนจนทมไวซอขายแลกเปลยนเพอการดำารง

ชวต ขณะทคนรวยมผวขาว เรอนรางเจาเนอ (“ขอมอเลกแตมากดวย

เนอ”) มเครองประดบราคาแพงเปนสมบตตดตว ซงทำาหนาทขบเนน

ภาพคนรวยในฐานะพอคาทหากนอยกบการซอขายแลกเปลยนสนคา3

การผกตดสถานะทางชนชนเขากบลกษณะทางกายภาพของคนอยาง

แนนแฟนนกระมงททำาใหอคตทางสงคมเรองชนชนตามตดพวกเขา

มาถงเรอบดกลางทะเลทหางไกลจากสงคมและผคน ผดกนกบเรอง

“Open Boat” ของเครน ทแมวาตวละครทงสจะมสถานะทางสงคม

และชนชนตางกนลบลบ แตบนเรอบดกลางทะเล พวกเขาลวนเปน

คนเรอแตกทตองชวยกนเพอเอาชวตรอด

นอกจากน เมอพจารณานสยใจคอของตวละครใน “เศรษฐ-

ศาสตรกลางทะเลลก” กยงชดเจนวาเรองมงสรางตวละครเศรษฐ

และกะลาสในฐานะตวแทนของชนชนมากกวาในฐานะปจเจกบคคล

ตวละครเศรษฐถกสรางภาพใหเปนคนทเลงผลเลศ ตามแบบฉบบของ

3 ทนาสนใจอกประการหนงในบทบรรยายนกคอ การเชอมโยงคนจนเขากบสรา อนเปน

ภาพแบบฉบบทจำาหลกแนนอยกบความยากจน แมกระทงในทกวนน ภาพแบบฉบบ

นกมไดเสอมคลายไปแตอยางใด ดงจะเหนไดจากบรรดาโฆษณารณรงคใหงดดมสรา

ขององคกรภาครฐ เชน โฆษณาชด “เลกเหลา เลกจน” ของ สสส. (สำานกงานกองทน

สนบสนนการสรางเสรมสขภาพ) ทสรางวตรรกะลวงตาวา “กนเหลาจงทำาใหจน” ใน

ลกษณะคลายคลงกบวตรรกะ “ลกมากจะยากจน” ทเคยออฉาวในอดต นาแปลกใจ

ไมนอยทโฆษณาของผทรงศลซงหวงใยสขภาพคนไทยอยาง สสส. ไมเคยเหนการ

ดมเบยรจบไวนของคนชนกลางและผมงคงเปนเรองนารงเกยจเดยดฉนทคควรตอการ

นำามาประจานหนาจอโทรทศน ประเดนสำาคญทโฆษณาชดนตองการบอกจงมไดอย

ทวาเหลาเปนสงนารงเกยจ แตคอคนจนตางหากทนารงเกยจ อนเปนอคตทฝงแนนอย

ในหมผทรงศลของบานเราในปจจบน

60��.indd 159 3/3/2554 16:02:31

- 160 -


ภาพแทนพอคาทมองทกอยางเปนเรองของการซอขาย การตอรอง

และการเกงกำาไรทงสน ดงจะเหนจากฉากทเศรษฐครนคดวาจะ

กำาหนดทาทอยางไรในการเจรจากบกะลาสเรองขนมปง จงจะทำาใหตน

ไมเสยเปรยบ “ถาเราจะขอซอ เขากตองขนราคาสงๆ แตถาเราขอเฉยๆ

เขาจะเพยงพดถงราคา เอาละเราตองเรมตนดวยการขอ” (หนา 234)

และเพอจะตอกยำาวสยของพอคาทมากดวยเลหเหลยม ตวบทบรรยาย

ตอวา “คดแลว ดวยเสยงแหบๆ แตเตมไปดวยชนเชงของตวเลข ทาน

เศรษฐจงพดวา” (หนา 234)

ในทำานองเดยวกน กะลาสกถกสรางภาพใหเปนตวแทนของ

คนจนทมสำานกอยางแนนเฟนในชนชนของตวเอง โดยเฉพาะคำาพด

ของกะลาสทวา “ทใดมเศรษฐกบคนจนรวมกน ทนนตองมการสบเลอด

และอาฆาต” (หนา 234) คำาทนาสนใจในทนคอคำาวา “อาฆาต” เราพบ

วาอารมณความรสกเคยดแคนของกะลาสมไดเกดขนเพราะเขาไมชอบ

หนาเศรษฐผนเปนการสวนตว เนองจากทงคไมเคยรจกกนมากอน

แตเปนความรสกเคยดแคนทางชนชนทมองเหนคนรวยคอศตรทาง

ชนชนโดยธรรมชาต ดงทกะลาสอธบายการเรยกรองเอาสมบตทงหมด

ของเศรษฐแลกกบขนมปงแถวเดยววาเปนการแกแคนทางชนชน

“ในเมองเปนถนทเศรษฐเดนบนหวคนจน เปลานะ! ไมใชเดนเฉย ๆ

เดนไปพลาง ถอปฏกทมหลงสบเลอดไปพลาง เดยวนเปนโอกาสของ

คนจนบางละ” (หนา 235)

วรรณกรรมกบปญหาชนชน

การหยบยกประเดนความขดแยงทางชนชนระหวางคนรวย

กบคนจนมาเปนสารตถะสำาคญในเรองสนเรองน อาจนบวาเปนเรอง

60��.indd 160 3/3/2554 16:02:31

- 161 -


แปลกใหมพอสมควรสำาหรบนกอานในปจจบนทคนเคยกบวรรณกรรม

รวมสมย ซงตางกหนเหความสนใจไปยงประเดนโลกภายในของตว

ละครหรอวถชวตอนแตกกระจายของคนเมองเปนสำาคญ (นบตงแต

รฐประหารปลายป พ.ศ. 2549 โดยฝาย “อำามาตย” เปนตนมา นกเขยน

และนกอานไทยในปจจบนควรจะ “ตาสวาง” ตระหนกรวาปญหาความ

แตกตางทางชนชนยงดำารงอยอยางเหนยวแนนในสงคม และนบวนจะ

ทวความรนแรงมากขนทกท หากพวกเขายงไมรสกรสมกบปญหาน

พวกเขากจะหมดทยนในประวตศาสตร) แตหากพจารณาจากบรบท

ทางประวตศาสตรและสงคมทเรองสนเรองนถกแตงขนมา คอในป พ.ศ.

2490 จะพบวานมใชเรองแปลกแตอยางใด

ดงททราบกนดวาการเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบ

สมบรณาญาสทธราชยมาเปนระบอบประชาธปไตยในป พ.ศ. 2475

ภายใตการนำาของคณะราษฎร เปนเงอนไขสำาคญททำาใหแนวคด

เรองความเสมอภาคของมนษยโดยไมคำานงถงชาตกำาเนดไดรบการ

ยอมรบมากขน การวพากษวจารณการแบงคนในสงคมเปน “ผด”

และ “ไพร” สามารถกระทำาไดอยางเปดเผยและกวางขวางกวาในสมย

กอนเปลยนแปลงการปกครอง ปรากฏการณดงกลาวยงสามารถพบ

ไดจากงานวรรณกรรมในชวงนน นกเขยนอยาง กหลาบ สายประดษฐ

ผถอไดวาเปนแถวหนาของสามญชน ไดลกขนมาตงคำาถามกบ “ความ

เปนสมมตเทพ” ของเหลาผดเชอเจาอยางตรงไปตรงมา โดยชวาคณคา

ของคนอยทการกระทำา มใชชาตกำาเนด4 โดยเขาไดเขยนนวนยายเชดช

สามญชนและเรยกรองความเหนใจตอผยากไรในสงคมควบคกนไป

ดงจะเหนไดใน สงครามชวต (2475) ขณะเดยวกน นกเขยนทมภมหลง

4 ดรายละเอยดเพมเตมเกยวกบบทบาทของ กหลาบ สายประดษฐ และคณะสภาพบรษ

ตอปญหาเรอง “ผด” ใน ชศกด ภทรกลวณชย, “ปรศนาขางหลงภาพ ‘คณะสภาพบรษ’,”

อาน (ไม) เอาเรอง, พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: คบไฟ, 2548), หนา 71-84.

60��.indd 161 3/3/2554 16:02:31

- 162 -


เปนชนชนสงอยางดอกไมสด (ม.ล.บปผา กญชร นามสกลในขณะนน)

ไดลกขนมาเขยนนวนยายทพยายามสรางความชอบธรรมใหกบความ

เปนผด โดยการปรบเปลยนนยามของ “ผด” เสยใหม เพอใหสอดรบกบ

กระแสการเปลยนแปลงในสงคม ดงปรากฏในนวนยายเรองทไดรบการ

ยกยองจากทางการมากเปนพเศษ คอ ผด (2480) ซงมงชวา แมความ

เปนผดทแทจรงจะอยทการกระทำา มไดอยทชาตกำาเนด แตเธอกยนยน

วาชาตกำาเนดมสวนสำาคญไมแพกน

เมอสงครามโลกครงทสองสนสดลง ปรากฏวาขบวนการ

ปลดแอกกชาตและขบวนการของพรรคคอมมวนสตในประเทศ

เพอนบานรอบๆ ประเทศไทย โดยเฉพาะในคาบสมทรอนโดจน ได

ขยายตวเตบใหญอยางกาวกระโดด ปจจยเหลานสงผลเกอหนนตอ

การเตบโตของขบวนการสงคมนยมและคอมมวนสตในประเทศไทย

ซงเรมกอตวมาตงแตกอนสงครามโลกครงทสองจะปะท นอกจากน

การทรฐบาลไทยจำาใจประกาศยกเลกกฎหมายวาดวยการกระทำา

อนเปนคอมมวนสตเมอวนท 29 ตลาคม พ.ศ. 2489 เพราะหวงเอาใจ

สหภาพโซเวยตใหสนบสนนประเทศไทยเขาเปนสมาชกขององคการ

สหประชาชาต (กฎหมายนไดรบการแกไขและนำามาประกาศใชใหมในป

พ.ศ. 2495) ยงเปดโอกาสใหกระแสความคดสงคมนยมและขบวนการ

คอมมวนสตสามารถนำาเสนอแนวคดของพวกเขาในวงกวาง ดงจะเหน

วาพรรคคอมมวนสตสยาม (ชอในขณะนน) สามารถเคลอนไหวทาง

การเมองและความคดไดอยางเปดเผย ถงขนาดมสอสงพมพของตนเอง

คอนตยสารรายสปดาห มหาชน ออกเผยแพรอยางถกกฎหมาย โดยม

ธง แจมศร เปนบรรณาธการคนแรก5

5 ดรายละเอยดบรรยากาศทางการเมองและวรรณกรรมในชวงนไดใน เสถยร จนทมาธร,

สายธารวรรณกรรมเพอชวตของไทย (กรงเทพฯ: เจาพระยา, 2525). และวทยานพนธ

เรอง “ประวตศาสตรนพนธแนวคด ‘ศลปะเพอชวต’ (พ.ศ. 2492-2501)” ของ สมทธ

ถนอมศาสนะ (คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2548).

60��.indd 162 3/3/2554 16:02:31

- 163 -


ความเคลอนไหวเหลานมบทบาทสำาคญในการผลกดนใหการ

ถกเถยงเรองความไมเทาเทยมกนในสงคมระหวางไพร/ผดและคนจน/

คนรวยกลายเปนประเดนเรองความแตกตางทางชนชน ในชวงน

นกเขยนจำานวนไมนอยเรมหยบยกประเดนเรองชนชนมานำาเสนอ

ในงานวรรณกรรมของพวกเขา ไมวาจะเปน กหลาบ สายประดษฐ,

ป. บรณปกรณ (ชอเดม ปวน บรณศลปน), ทนง ศรทธาทพย, อศรา

อมนตกล, เสนย เสาวพงศ ฯลฯ ในแงน เรองสน “เศรษฐศาสตร

กลางทะเลลก” ของ อาจนต ปญจพรรค จงเปนเสมอนหนงหยดของ

กระแสธารวรรณกรรมสายกาวหนาในขณะนน ทหนมาใหความสำาคญ

กบประเดนความแตกตางทางชนชนในสงคมไทย

คณธรรมกบชนชน

ขอสงเกตประการหนงเกยวกบวรรณกรรมวาดวยชนชน

จำานวนไมนอยในชวงนกคอ วรรณกรรมเหลานมแนวโนมทจะนำาเสนอ

ความขดแยงทางชนชน ไมวาจะในรปของความขดแยงระหวางนายทน/

กรรมกร เจาทดน/ชาวนา คนรวย/คนจน โดยนำาไปเชอมโยงกบประเดน

เรองคณธรรม กลาวคอ ระดบจตสำานกทางคณธรรมของตวละครจะม

ความสมพนธอยางแยกไมออกกบสถานะทางเศรษฐกจของตวละคร

โดยเรองสวนใหญจะสรางใหความสมพนธดงวานมลกษณะผกผนกน

นนคอ ยงตวละครมสถานะทางเศรษฐกจสงมากเทาไร เชน เปนนายทน

เปนเศรษฐ เปนเจาทดน พวกเขากจะยงมคณสมบตทางคณธรรมตำา

เทานน เขาทำานอง นายทนหนาเลอด เศรษฐใจราย ในทางกลบกน

ยงตวละครมสถานะทางเศรษฐกจตำาตอยเพยงใด เชน เปนกรรมกร

เปนคนจน เปนชาวนาไรททำากน พวกเขากจะยงมคณธรรมสงสง

60��.indd 163 3/3/2554 16:02:31

- 164 -


เพยงนน เขาทำานอง คนจนใจดมนำาใจ6 คำาถามทไมตองการคำาตอบ

ของ เยาว ทวา ในเรองสน “จกตองไมม ‘เยาว ทวา’ คนทสอง” ของ

อศรา อมนตกล สรปรวบยอดลกษณะดงกลาวไดอยางชดเจนทสด

จะมใครสกคนไหมหนอทเขาใจไดวา ในมอของคนชนขขา

ทจบแตเศษสตางคทกๆวนนน มความสะอาดกวามอของ

พวกผดทคลำาแตธนบตรและเพชรพลอย และในหวใจท

ซอนอยในแผงอกอนเกรยมกรานดำากระมอมกระแมมนน

จะมความสตยจรงยงกวาหวใจของเศรษฐทคลมไวดวย

พสตราภรณราคาแพง?7

การสรางตวละครโดยผกโยงสถานะทางเศรษฐกจเขากบระดบ

ของคณธรรมในวรรณกรรมเหลาน อาจพจารณาไดวาเปนวธการหนง

ในการปฏเสธคานยมศกดนาทใช “ชาตกำาเนด” เปนตวกำาหนดสถานะ

ของคนและระดบสงตำาของคณธรรม ในคตความเชอแบบศกดนา

คำาวา “ผด” หรอ “ไพร” จงหมายรวมทงชาตกำาเนด พฤตกรรม และ

นสยใจคอไปพรอมกน ระบบความเชออนตายตวเชนนยอมไมเปนท

พงปรารถนาของชนชนกลางทเรมขนมามอำานาจทางเศรษฐกจแทนท

เหลาบรรดาผดในยคกอนการเปลยนแปลงการปกครองป พ.ศ. 2475

ดวยเหตน พวกเขาจงเรงผลกดนใหมการนำาสถานะทางเศรษฐกจ

มาเปนตวกำาหนดระดบของคณธรรมแทนท “ชาตวฒ” ตามระบบ

ความเชอแบบศกดนา เพราะระบบใหมนจะเปดโอกาสใหชนชนกลาง

สามารถใชสถานะทางเศรษฐกจของพวกเขาเปนตวขบเคลอนสถานะ

6 ดการวเคราะหรวมเรองสนของ อศรา อมนตกล ในประเดนนโดยละเอยดใน ชศกด

ภทรกลวณชย, “คณธรรมของความยากจน และความยากจนของคณธรรม,” อาน (ไม)

เอาเรอง, พมพครงท 2, หนา 97-102.7 อศรา อมนตกล, ใครจะเลอกเกดได (กรงเทพฯ: มตชน, 2539), หนา 133.

60��.indd 164 3/3/2554 16:02:31

- 165 -


ทางสงคมไดโดยตรง ไมจำาเปนตองไปพงการเลอนชนชนทางออม

ผานการแตงงานกบบตรหรอธดาของพวกตระกลขนนางเชนทเคย

ปฏบตกนมา

การขบเคยวกนระหวางคานยมสองกระแสนปรากฏใหเหน

อยางนาสนใจในงานวรรณกรรมแนวโรมานซทสำาคญสองเรอง คอ ผด

ของดอกไมสด และ บานทรายทอง ของ ก. สรางคนางค (นามปากกา

ของ กณหา เคยงศร คชวตของ ป. บรณปกรณ) ขณะท “วมล” ใน ผด

เปนแบบฉบบทยนยนวาคณธรรมของคนนนผกพนอยางแนนแฟน

กบชาตกำาเนด “พจมาน” ใน บานทรายทอง กคอหญงในอดมคตของ

ชนชนกลาง ทพสจนวาคณธรรมของคนมไดตดสนจากชาตกำาเนด

แตตดสนจากการกระทำาของแตละบคคล

วรรณกรรมของนกเขยนกลมกาวหนาในชวงป พ.ศ. 2490

อาจจะมลกษณะตางจากความเชอในเรองคณธรรมของชนชนกลาง

ตรงทพวกเขานำาเสนอความสมพนธระหวางฐานะทางเศรษฐกจกบ

ระดบคณธรรมของตวละครในเชงผกผน คอแทนท “ยงรวย ยงด”

ดงทพวกชนชนกลางเสนอ กลบกลายมาเปน “ยงรวย ยงเลว”

อยางไรกตาม ขอพงพจารณากคอ แมนกเขยนกลมนจะบดผน

ใหความสมพนธของปจจยทงสองนเปนไปในลกษณะผกผน แตในเชง

โครงสรางความคดกยงคงนำาระดบของคณธรรมไปผกเขากบสถานะ

ทางเศรษฐกจ โดยมไดนำาเสนอโครงสรางชดใหมขนมาทดแทน

ผดกบชนชนกลางทเสนอระบบคณธรรมชดใหมของตนขนมาแทนท

ระบบคานยมของศกดนา ดงทไดกลาวมาขางตน

เมอยอนกลบมาพจารณาประเดนความขดแยงทางชนชน

ดงทปรากฏใน “เศรษฐศาสตรกลางทะเลลก” ของ อาจนต ปญจพรรค

พบวาบางสวนเปนไปตามกรอบการมองเรองคณธรรมกบฐานะทาง

เศรษฐกจของตวละครดงทปรากฏในงานของนกเขยนกลมกาวหนา

60��.indd 165 3/3/2554 16:02:32

- 166 -


ในยคเดยวกน เชน การสรางภาพใหเศรษฐเปนนกเกงกำาไรและไรนำาใจ

แตภาพของกะลาสในเรองสนเรองนกลบมใชคนจนผโอบออมอาร

มนำาใจเหมอนคนจนในวรรณกรรมยคเดยวกน จะวาไปแลว เรองสน

เรองนไมมพนทใดๆ ใหกบคณธรรมเลย คณธรรมทกลาวอางกนม

สถานะเปนเพยงมลคาชนดหนงทตวละครหยบฉวยมาใชเปนเครองมอ

ในการสรางอำานาจตอรองเพอชวงชงความไดเปรยบ

อยางไรกตาม สภาวะปลอดศลธรรมและคณธรรมในเรองสน

เรองน แทจรงแลวทำาหนาทเปนเครองสอนคณธรรมและศลธรรมใหกบ

ผอาน ดงจะเหนไดจากการผกเรองใหตวละครทงคตองตายในตอนจบ

ซงชโดยนยวานคอชะตากรรมทจะเกดขนกบคนหรอสงคมทแตกแยก

แกงแยง ยดเอาแตเรองผลประโยชน ทรพยสน เงนทอง เปนทตง

โดยไมใสใจในหลกคณธรรมหรอศลธรรมใดๆ และถาหากเราถอวา

เรองราวระหวางเศรษฐกบกะลาสบนเรอบดกลางทะเลคออปมานทศน

ของนาวาสงคมไทยทามกลางความปนปวนอนเกดจากความขดแยง

ทางชนชนทยากจะรอมชอมได คงจะไมนาประหลาดใจแตอยางใด

หากจะมใครสกคนหยบเรองสนเรองนขนนงบนธรรมาสน และเรม

เทศนาในทำานองคนไทยไมควรละโมบโลภมากหรอหลงใหลตกเปนทาส

วตถนยมหรอบรโภคนยม เพราะสมบตเงนทองลวนเปนของนอกกาย

ตายแลวกเอาตดตวไปดวยไมได พรอมกบตบทายดวยคตสอนใจวา

คนไทยควรหนหนาเขาหากน เลกแตกแยกแบงชนชน เพราะไมวา

จะเปนเศรษฐ ผด ไพร หรอยาจก กเปนคนไทยเหมอนกน

ยากจะปฏเสธวาเรองสนเรองนมไดมเนอหาเออใหตความ

เพอลากเขาวดและอยภายใตรมธงไทยดงทกลาวมาขางตน แตใน

ขณะเดยวกนกตองยอมรบเชนกนวาชนเชงทางวรรณศลปของอาจนต

ทำาให “เศรษฐศาสตรกลางทะเลลก” มความกำากวมพอทจะเปดกวาง

ใหสามารถตความไดหลายแงหลายมม ความกำากวมทเหนไดชดเจน

60��.indd 166 3/3/2554 16:02:32

- 167 -


ทสดกคอฉากจบของเรองทมลกษณะปลายเปด คอปลอยใหผอาน

สรปเอาเองวา ในทายทสด กะลาสยนยอมนำาทรพยสมบตทงหมด

ทมตดตวแลกกบขนมปงของเศรษฐหรอไม ดงจะเหนจากตอนจบทอย

ในรปของรายงานขาวบนหนาหนงสอพมพ ความวา

“...ตอมาในวนทหา มเรอบดลำาเลกลอยเขามาใกลฝง

ชาวประมงชวยกนออกไปรบเขามา และไดพบวามบคคล

สนชวตแลวสองศพอยในเรอนน สนนษฐานวา คนหนง

เปนพอคาใหญทโดยสารไปในเรอเทยวนน เพราะม

นาฬกา แหวน กระเปาธนบตรใบใหญ มนามบตรและ

เอกสารตางๆ อกคนหนงมเพยงเสอยดกบกางเกงตด

กาย เขาใจวาคงเปนคนรบใชหรอกกประจำาเรอ” (หนา

238)

จากรายงานขาว เรารแตเพยงวาทงคเสยชวตในเรอบด

พรอมกบขอสนนษฐานของนกขาววาคนหนงนาจะเปน “พอคา

ใหญ” เพราะมทรพยสนเงนทองเตมตว ขณะทอกคนหนงนาจะเปน

“คนรบใชหรอกกประจำาเรอ” เพราะมแตเสอยดกบกางเกง แตขอ

สนนษฐานนไมสามารถยนยนอะไรไดทงสน เพราะในตอนตนเรอง

เรารวากะลาสไดแลกขนมปงหนงกอนกบทรพยสนทกอยางของเศรษฐ

ดงนนจงมความเปนไปไดวาศพทมสมบตเตมตวนนอาจจะเปนกะลาส

และศพทมแตเสอยดกบกางเกงคอเศรษฐ แตทแนๆ ขอสนนษฐาน

ของนกขาวยนยนกบเราวา คำาสอนประเภท “แกวแหวนเงนทองเปน

ของนอกกาย ตายแลวกเอาไปไมได” นนไมจรงอยางยง ไมมใครปฏเสธ

วาคนตายไมสามารถนำาทรพยสมบตตดตวไปใชในปรโลกหรอ ณ แหง

หนใดกตามทคนตายจะไปอย แตทงนกมไดหมายความสมบตตดตว

จะไรคณคาและความหมายใดๆ ตอผตาย ขอสนนษฐานทปรากฏ

60��.indd 167 3/3/2554 16:02:32

- 168 -


ในเนอขาวนบอกเราอยางไมออมคอมวาสมบตตดตวมความสำาคญ

อยางยงตอผตาย เพราะมนจะเปนสงทบอกวาเขาเปนเศรษฐหรอยาจก

ทสำาคญยงกวานนกคอ ขอสนนษฐานในรายงานขาวเตอน

สตเราวา คตสอนใจเรอง “คนไทยควรหนหนาเขาหากน เลกแตกแยก

แบงชนชนกน” เปนเพยงคาถาสะกดจตใหเรากมหนากมตายอมรบ

สภาพความเหลอมลำาตำาสงในสงคมใหดำารงอยตอไป เพราะเหนได

ชดเจนวาในทนสอหนงสอพมพมไดทำาหนาทรายงานความจรง แต

กลบรวมผลตซำาอคตของสงคมและตอกยำาความแตกตางทางชนชน

เสยเอง โดยการรบดวนสรปวาศพทมทรพยสนตดตวตองเปนพอคา

ใหญ และศพทมเพยงเสอยดกบกางเกงตองเปนคนรบใช นอกจากน

ขาวหนงสอพมพยงเปนประจกษพยานวาสงคมไทยหายใจเขาออกเปน

เรองการแบงชนชน ขาวการตายของคนเรอแตกกลางทะเลสามารถ

จะนำาเสนอไดหลากหลายแงมม แตสอกลบเลอกจะนำาเอาประเดน

เรองชนชนของศพทงสองมาเปนไฮไลตของเนอขาว ในเมอสอทเชอ

กนวาตงมนอยในจรรยาบรรณยงรายงานเหตการณทเกดขนในสงคม

ผานแวนตาของชนชนเสยแลว จะมประโยชนอนใดทจะมาพรำาเทศนา

เรองสงคมไทยไมมชนชน และชนชนมใชปญหาสำาคญของสงคมไทย

จากการตความขาวหนงสอพมพดงทเสนอมาขางตน เรา

อาจจะกลาวไดเชนกนวา ความตายของตวละครทงสองในตอนจบ

ยงตอกยำาใหเหนวาปญหาความแตกตางและความขดแยงทางชนชน

เปนปญหารายแรง หยงรากลกและแผซานอยทวไปในสงคมไทย มใช

เพยงเพราะขาวความตายของพวกเขาบนหนาหนงสอพมพถกฉาบ

เคลอบไวดวยอคตทางชนชนเทานน แตเพราะในการตอสขบเคยวกน

นน ตวละครทงคพรอมจะเอาชวตของพวกเขาเปนเดมพน เพอชยชนะ

ของชนชนตน

60��.indd 168 3/3/2554 16:02:32

- 169 -


การแลกเปลยนเชงสญลกษณ

แนนอนวาการตอสทางชนชนระหวางเศรษฐกบกะลาส

ในเรอง มไดตอสกนดวยการจบอาวธมาประหตประหาร หรอชมนม

เดนขบวน ปดถนน ยดทำาเนยบรฐบาล ยดสนามบน หรอกรดเลอด

พสจนตวเอง เชนทไดเกดขนและกำาลงขนในรอบ 5 ปทผานมา แต

เปนการตอสผานการตอรองแลกเปลยน ทแมจะแลดวาเปนมตดาน

เศรษฐศาสตรลวนๆ แตหากพจารณาโดยละเอยดกจะประจกษวามมต

ทางวฒนธรรมและการเมองเรองชนชนอยอยางลนเหลอ

ตามทองเรอง การตอรองแลกเปลยนระหวางกะลาสกบเศรษฐ

เกดขน 3 ครงดวยกน ครงแรกเมอกะลาสยนกระตกนำาใหเศรษฐจบโดย

ไมคดราคาคางวดใดๆ ซงหากพดดวยภาษาวชาการสายสงคมวทยา-

มานษยวทยา กตองมองวานเปนการแลกเปลยนเชงสญลกษณ (sym-

bolic exchange) เชน การมอบแหวนแตงงานในพธแตงงาน การมอบ

ของขวญใหกนและกนในวนขนปใหม หรอการนำากระเชาดอกไมไป

มอบใหกบผทไดรบตำาแหนงใหญโต เปนตน การแลกเปลยนประเภทน

ทำาหนาทเชงสญลกษณเพอสถาปนาและกำาหนดรปแบบความสมพนธ

บางประการระหวางผใหกบผรบ อาท สาม-ภรรยา เพอน-เพอน เจา

นาย-ลกนอง โดยมลคาของสงของไมมความสำาคญเทากบพธกรรม

การแลกเปลยน สงของทำาหนาทเปนสญลกษณใหกบการแลกเปลยน

ดงนน ประเดนสำาคญของการมอบนำาใหเศรษฐดมจงมไดอยทมลคา

ของนำา แตอยทการให-การรบ ซงทำาหนาทสถาปนาความสมพนธ

ของคนคน โดยกะลาสอยในฐานะผโอบออมอารมนำาใจ สวนเศรษฐ

อยในฐานะผตกทกขไดยาก จำาตองพงพาความเมตตากรณาของผอน

ในแงน การเผอแผนำาใหเศรษฐจงเปนกลวธทกะลาสใชเพอกลบ

ตาลปตรสถานะระหวางเขากบเศรษฐ กลาวคอ การยนกระตกนำา

60��.indd 169 3/3/2554 16:02:32

- 170 -


พลกบทบาทและสถานะของกะลาสมาเปน “ผให” และผลกใหเศรษฐ

ตองกลายมาเปน “ผรบ” และเมอเศรษฐทำาไขสอเกบกระตกนำาไวกบ

ตวเสยเองตามทกะลาสเอยปาก เขากตอง “เสยหนา” ซำาสอง เมอโดน

กะลาสตำาหนอยางรนแรงวา

“ผมคดวาคณจะเปนผดพอจะหยงในมารยาทไพรทผม

ฝนปฏบตเสยอก ทแทกเปลา เศรษฐเขาไมถงจตใจ

ไพร...นหมายความวาอยางไรกน การเปนเศรษฐสอน

ใหคณดมนำาของผมไดหนาตาเฉย ครนเมอผมพดวา

ใหเกบไวกอน คณกกลบตขลมเอาเสยเลย นคอความ

หมายของเศรษฐ และนคอวธทำาตวใหกลายเปนเศรษฐ

รวมทกอยาง เกบทกอยางทมโอกาสจะทำาได ใชใหม

ละ?” (หนา 234)

จะเหนวาในทนกะลาสไดสถาปนาตวเองเปนผทรงสทธทาง

ศลธรรม (moral authority) สามารถจะดาทอเศรษฐไดอยางสะดวก

ปากสะดวกใจ เพราะเศรษฐไมเคารพในพธกรรมการแลกเปลยน

เชงสญลกษณทจะตองรกษามารยาทของการเปนผใหและผรบทด

ผใหแสดงออกวาเปนการใหทไมหวงผลตอบแทนใดๆ สวนผรบกตอง

แสดงออกวาซาบซงในความมนำาใจของผให และตองหาโอกาสทจะ

มอบสงของเพอตอบแทนนำาใจ นาสนใจวากะลาสเลอกเรยกการแสดง

นำาใจของตนเองวาเปน “มารยาทไพร” และพดเปนนยวาพฤตกรรม

ไรมารยาทของเศรษฐเปน “มารยาทผด” นตองถอเปนการตบหนา

เศรษฐซำาสอง เพราะโดยทวไป คนมกชอบพดกนวาการแสดงนำาใจ

เออเฟอเผอแผโดยไมหวงผลตอบแทนเปนสมบตของผดมสกล แต

กะลาสไดพลกความเชอนเสยใหมวาพฤตกรรมดงกลาวเปน “มารยาท

ไพร” ซงมนำาหนกนารบฟง เพราะเศรษฐทำาผดมารยาทตงแตตนท

60��.indd 170 3/3/2554 16:02:32

- 171 -


“ตขลม” ยดเอากระตกนำาเปนของตวเอง คำาประณามเศรษฐวาคอผ

ทยดเอาสมบตของผอนมาเปนของตวเองโดยปราศจากความละอาย

ใจใดๆ จงยงตอกยำาความสามานยของ “มารยาทผด” ใหหนกแนน

ยงขนไปอก

ฉากการปะทะกนระหวางกะลาสกบเศรษฐในยกแรกนจง

จบลงดวยคำาบรรยายของผเลาเรองวา “เปนการดาอยางเจบแสบทสด

ถกตองตรงจดทสด แมจะหยาบคาย เยยหยน แตทานเศรษฐกตอง

หวเราะเกอๆ และสงกระตกนำาคนเจาของไป” (หนา 234)

อาจสรปไดวาสงครามระหวางชนชนในยกแรกน กะลาสเปน

ผชนะ เพราะสามารถสถาปนาตนเองเปนผสงสงทางศลธรรมและ

คณธรรม ทงยงสามารถกลบตาลปตรสถานะและนยามของ “คนจน/

คนรวย” และ “ไพร/ผด” ทสงคมสรางขนไดสำาเรจ

มลคาเชงแลกเปลยน

การแลกเปลยนครงทสองเกดขนเมอกะลาสตงราคาขนมปง

หนงแถวแลกกบสมบตทงหมดทเศรษฐมตดตว นเปนเรองของมลคา

เชงแลกเปลยน (exchange value) ตามกฎอปสงค-อปทานฉบบ

คลาสสกโดยแท เศรษฐมความตองการอาหารเปนทสด และอาหารก

เปนสงทหายากมาก หรอควรกลาววาหาไมไดเลยบนเรอบดกลางทะเล

ยกเวนขนมปงและนำาของกะลาส ดงนน เศรษฐจงยนยอมนำาสมบต

ทงหมดทมตดตวแลกกบขนมปงหนงแถว

เราจะพบวาในการแลกเปลยนครงน กะลาสมสถานะเปน

“พอคาผกขาด” ถอครองสนคาอนเปนปจจยในการดำารงชวต (นำาและ

ขนมปง) ไวแตเพยงผเดยว ดงนน เขาจงสามารถกำาหนดราคาสนคา

60��.indd 171 3/3/2554 16:02:32

- 172 -


ไดตามใจนก สวนเศรษฐมสถานะเปน “ลกคาผไมมทางเลอก” ทนา

สนใจคอ กะลาสสรางความชอบธรรมใหกบการกระทำาของตนเอง

ในลกษณะ “เกลอจมเกลอ” กลาวคอ กะลาสไดหยบยกเอาพฤตกรรม

ของเศรษฐมาเปนขออาง เมอเขาพดขนวา “ในเมองเปนถนทเศรษฐ

เดนบนหวคนจน เปลานะ! ไมใชเดนเฉย ๆ เดนพลางถอปฏกทมหลง

สบเลอดไปพลาง เดยวนเปนโอกาสของคนจนบางละ” โดยนยกคอ

หากจะประณามการกระทำาของเขาทเรยกเอาทรพยสมบตทงหมดจาก

เศรษฐเพอแลกกบขนมปงหนงแถววาไรมนษยธรรมหรอฉวยโอกาส

เอารดเอาเปรยบแลวไซร ผทสมควรถกประณามกคอบรรดาเศรษฐ

มใชตวเขา เพราะนคอพฤตกรรมปกตสามญทคนพวกนกระทำาอย

ทกเมอเชอวน นจงเปนอกครงหนงทกะลาสกลบตาลปตรความสมพนธ

ระหวางคนจนกบเศรษฐ และชงนยามความชอบธรรมทางศลธรรม

ใหกบตวเอง

มลคาเชงสญญะ

ขอสงเกตประการหนงในการแลกเปลยนครงทสองคอความ

รสกของเศรษฐตอทรพยสมบตของเขา “นกเกลยดเจาสมบตเหลาน

เสยแลว เกลยดเพราะมนเปนสงทประกาศความพายแพและเสยเปรยบ

ของเขา” (หนา 235) ความหมายทเปลยนไปของทรพยสนเงนทอง

คอจากเครองหมายแสดงความสำาเรจกลายมาเปนความพายแพ

มนยสำาคญตอการทำาความเขาใจการแลกเปลยนครงทสามในเรอง

เมอเศรษฐยนขอเสนอแลกขนมปงหนงคำากบสมบตทงหมดทกะลาส

ครอบครองอย การแลกเปลยนครงนมนยยะตางกบการแลกเปลยน

ครงทสอง เพราะประเดนสำาคญมใชเรองสมบตเงนทองอกตอไปแลว

ดงทเรองไดบอกความในใจของเศรษฐวา “ความจรงเขาไมอยากได

60��.indd 172 3/3/2554 16:02:32

- 173 -


สมบตกลบคนมามากไปกวาตองการยนยนชยชนะซงจะตองเปนของ

นายทนในบนปลาย” (หนา 238) ในทำานองเดยวกน กะลาสกมไดมอง

วานเปนเรองเงนๆ ทองๆ อกตอไป ดงจะเหนไดจากคำาพดของเขา

ทวา “‘อดเอา อดเอา คนจน ๆ อยางเราอดได อดตายดกวาใหสมบต

ถกเปลยนมอ’” (หนา 238)

จะพบวาการแลกเปลยนครงทสามนเปนเรองของมลคา

บางอยางทอยพนไปจากเรองมลคาเชงใชสอยหรอมลคาเชงแลกเปลยน

ของสนคา แตเปนเรองมลคาเชงนามธรรม ซงในกรณนคอ “ศกดศร”

เศรษฐตองการเอาชนะกะลาส เพราะรสกเสยเชงทถกกะลาสโกงราคา

คาขนมปงในตอนตน สวนกะลาสกรสกวาสมบตทตนไดมามไดม

ความหมายเพยงแคเงนทจะนำาไปเรมตนชวตใหมเทานน แตเปนเรอง

ของศกดศรคนจนทครงหนงสามารถเอาชนะเศรษฐได การแลกเปลยน

ครงทสามนจงเปนการแลกเปลยนทนกวชาการอยาง ฌอง โบดรยารด

(Jean Baudrillard) เรยกวาการแลกเปลยนเชงสญญะ โดยตวสนคาม

มลคาเพมอกมลคาหนงทนอกเหนอไปจากมลคาเชงแลกเปลยนและ

มลคาเชงใชสอย โบดรยารดเรยกมลคาทเพมมานวามลคาเชงสญญะ

(sign exchange value) อนเปนมลคาเชงวฒนธรรมทผนวกรวมอย

ในสนคา และองแอบอยกบความเชอ คานยม ระบบคณคา ตลอดจน

อดมการณในสงคม บอยครงทมลคาเชงสญญะมคณคาและความ

สำาคญมากเสยยงกวามลคาเชงใชสอยและมลคาเชงแลกเปลยนของ

สนคา บรษทผผลตสนคาและบรษทโฆษณาจำานวนมากตางเลงเหน

ถงความสำาคญของมลคาเชงสญญะ และพยายามสรางมลคาดงกลาว

ใหกบสนคาของตนเอง

ตวอยางทโจงแจงแสบนยนตาคอเพลงโฆษณาเบยรยหอหนง

ทผกโยงเบยรยหอนเขากบความเปนไทย โดยเรมจากการตงคำาถาม

ทำานองวา เราจะรไดอยางไรวาคนไหนเปนคนไทย แลวตบทายวา

“กน [เบยรยหอน] แลวภาคภมใจ เบยรคนไทยทำาเอง” ในทน ความ

60��.indd 173 3/3/2554 16:02:32

- 174 -


เปนไทยกลายเปนมลคาเชงสญญะทโฆษณาพยายามยดใสปากผดม

เบยร การดมเบยรยหอนจงมไดมมลคาเชงประโยชนใชสอยประเภท

เพอความผอนคลายหรอเพอความเมามายเทานน แตเปนการดมเพอ

แสดงความเปนไทยดวย อกตวอยางทนาสนใจไมแพกนคอโฆษณา

ชด “เลกเหลา เลกจน” ของ สสส. ทสรางวตรรกะลวงตาวากนเหลาจง

ทำาใหจน ในลกษณะคลายคลงกบวตรรกะ “ลกมากจะยากจน” ทเคย

ออฉาวในอดต ไมปฏเสธวาโฆษณาชดนเปนสวนหนงของการรณรงค

ใหงดดมสรา จงพยายามสรางมลคาเชงสญญะใหกบสราและเครองดม

มนเมาวาเปนเรองตำาชานารงเกยจ แตกอดสะดดใจไมไดวาทำาไมจง

ตองเลอกใชคนจนมารบบทเปนคนดมเหลา ทำาไมไมเลอกใชเศรษฐ

จบกลมนงดมเบยรเปนโหลๆ หรอหนมและสาวสงคมจบไวนเดน

กรดกรายตามงานหรหราในโรงแรม เพราะถาตองการจะบอกวาเหลา

เปนสงชวราย นารงเกยจ จะเปนคนจนหรอคนรวยดมกตองชวราย

เหมอนกน เวนเสยแตวาคนรวยในสงคมไทยมกระเพาะอาหารไม

เหมอนกบคนจน ทำาใหดมเหลาแลวไมเปนไร จงอดสงสยไมไดวา

โฆษณาชดนตองการสรางมลคาเชงสญญะใหกบเหลาวาเปนสงชวราย

จรงหรอ ยงเมอดวธการนำาเสนอภาพคนจนใหเปนคนหนาตาดราย

นาสะพรงกลว อตคดขดสน ขนาดเสอผากไมมสวมใส และเมอเหลา

เขาปากแลวกมลกษณะไมตางจากหมาบา ไมนบรวมถงการจงใจ

ถายทำาเปนภาพยนตรขาว-ดำาทคมชด (ไมใชภาพขาว-ดำาทมวหรอ

พราเลอน ซงทำาหนาทสอความเกาแกหรออดต) เพอขบเนนประเดน

เรองด-เลวแบบขาว-ดำา และตอกยำาใหผดรสกถงความชวรายของคนจน

มากขนไปอก ทงหมดนทำาใหฉกคดขนมาวา ประเดนสำาคญทโฆษณา

ชดนสอ (อาจจะโดยไมตงใจ) จงมไดอยทวาเหลาคอสญญะของความ

ชวราย แตคนจนตางหากคอสญญะของความชวรายนารงเกยจ และ

นคออคตตอคนจนทฝงแนนอยในหมผทรงศลของบานเราในปจจบน

60��.indd 174 3/3/2554 16:02:32

- 175 -


ยอนกลบมาทการแลกเปลยนครงทสามในเรอง จะพบวาทง

กะลาสและเศรษฐมไดมองทรพยสมบตในฐานะทเปนมลคาเชงใชสอย

หรอมลคาเชงแลกเปลยนอกตอไป แตมองวามนมมลคาเชงสญญะ

กลาวคอ สมบตเปนเครองหมายแทนศกดศรความเปนมนษยของตนเอง

โดยเฉพาะในกรณของกะลาส เขาตระหนกถงความหมายเชงสญญะ

ของสมบตมากเปนพเศษ ดงจะเหนวาเมอเศรษฐพยายามพดใหเขา

เปลยนใจ โดยงดเอาคตธรรมสอนใจเรองสมบตเปนของนอกกายมา

เกลยกลอมกะลาส “อยาใหความโลภหรอทฐมาฆาตวเองเสยซ สมมต

วาถาตายเพราะความหว สมบตแกทกกกอดไวเหลานนจะมประโยชน

อะไร” (หนา 237) แตกะลาสยงคงยนกรานไมยอมทาเดยว ถงกบ

ประกาศวายอมอดตายดกวา เรองไมไดชชดวาการแลกเปลยนครง

ทสามนเกดขนหรอไม แตเปดโอกาสใหผอานตความเอาเองวากะลาส

จะยอมอดตายเพอรกษาศกดศรของตนเอง หรอจะยอมแลกสมบตกบ

ขนมปงหนงคำา เหมอนกบทเศรษฐยอมแลกสมบตกบขนมปงหนงแถว

ตอนกลางเรอง

การจบในลกษณะปลายเปด (open end) ของเรองนถอเปนบท

ทดสอบทศนคตทางชนชนของผอานไดดทเดยว และกไมนาแปลกใจ

หากจะพบวา ถงแมเรองสนเรองนจะเผยแพรมาแลวรวม 60 ป และ

สงคมไทยไดเปลยนแปลงไปมากแลว แตคนจำานวนไมนอยยงคงปกใจ

เชอวา ในทายทสด กะลาสกตองยอมแลกสมบตกบขนมปงสถานเดยว

เพราะหาไมแลว เราคงจะไมไดยนไดฟงบรรดาผทรงภมปญญาและ

ผสงสงทางศลธรรมในปจจบนออกมาพรำาพดผานหนาหนงสอพมพและ

จอทววาคนจนหลอกงาย ยอมขายสทธขายเสยง ปลอยใหคนจงจมกไป

ทางไหนกไป ไมสนใจเรองคณธรรมหรอความถกตองใดๆ ทงสน ขอให

ทองอมไปวนๆ เปนพอ แตหากดจากการเคลอนไหวระลอกลาสดของ

ขบวนการ “ไพร” ในสงคมไทย ผมคอนขางมนใจวาคนจำานวนมากขน

60��.indd 175 3/3/2554 16:02:32

- 176 -


ทกทจะตอบวา กะลาสยอมอดตายดกวาสญเสยศกดศรความเปนคน

ปญหาอยทวาบรรดาทานผด เศรษฐ อภสทธชน ปญญาชน

และสอมวลชน จะตระหนกถงคำาตอบของคนเหลานหรอไม หรอวา

พวกเขายงคงหลงเชอเหมอนกบเศรษฐในเรอง วาในบนปลาย ชยชนะ

จกตองเปนของพวกเขาอยางแนนอน ซงถาเปนเชนนนจรง ผมกอยาก

จะบอกวา พวกเขาไมควรจะลมวาเรองสนเรองนลงเอยเชนไร

อำานาจของภาษา

จากการวเคราะหเรองสน “เศรษฐศาสตรกลางทะเลลก”

ขางตน เราไดประจกษแลววา ในทายทสด มลคาเชงสญญะเปนปจจย

ชขาดในการกำาหนดพฤตกรรมของตวละครใหกระทำาหรอไมกระทำา

การใดๆ ถงขนทสามารถยอมตายเพอยนยนความหมายบางประการ

ได ซงศาสตรทศกษากระบวนการทำางานของสญญะและปฏบตการ

เชงสญญะอยางเปนเรองเปนราวกคอ สญวทยาหรอสญศาสตร

(semiology or semiotics)

กลาวโดยสงเขป สญศาสตรคอการศกษากระบวนการสอ

ความหมายทางวฒนธรรม โดยเรมจากสมมตฐานเบองตนวากจกรรม

ทงหลายทงปวงทมนษยกระทำานนลวนมนยยะของ “การสอความ

หมาย” ทงสน เราอาจจะทานอาหารเพอใหอมทอง เพอใหรางกาย

แขงแรง เพอใหดำารงชวตอยได แตเหนออนใด เราทานอาหารเพอสอ

ความหมายบางอยางควบคไปดวย ชนดของอาหารทเราทาน ราน

อาหารทเราเลอก ภาชนะทใชใสอาหาร อปกรณทเราใชทานอาหาร

หรอกระทงเสอผาทเราใสขณะทานอาหาร เหลานลวนเปนไปเพอสอ

ความหมายมากกวาจะเพอ “อมทอง” หรอเพอ “ยงชพ”

60��.indd 176 3/3/2554 16:02:32

- 177 -


การศกษากระบวนการสอความหมายนเองททำาใหนกวชาการ

ดานสญศาสตรตองหนมามองภาษา ซงเปนเครองมอสำาคญของมนษย

ในการสอความหมาย ดวยทศนะทตางไปจากเดม และนเองททำาให

องคความรดานวรรณกรรม ซงศกษาการทำางานของภาษาโดยเฉพาะ

กลายเปนความรทมประโยชนอยางยงตอการทำาความเขาใจการสอ

ความหมายและการทำางานของมลคาเชงสญญะทางวฒนธรรม และน

คอประเดนทผมใครจะนำาเสนอในทน เพอจะชใหเหนนยยะเชงอำานาจ

ของภาษาในการสรางความหมายและการผลตความจรง

คณปการหนงของการศกษาภาษาศาสตรในศตวรรษท 20

กคอ ชวยใหเราตระหนกรถงกระบวนการทำางานของภาษาทซบซอน

และยอกยอนกวาทมนษยเคยเขาใจ แตเดม เราเขาใจกนวาภาษาเปน

เครองมอสอสารชนดหนง มหนาทหลกคอถายทอดความจรง ภาษา

เปนเสมอนปายชอทนำามาแปะตดกบสรรพสงตางๆ ในโลกทงทเปน

รปธรรมและนามธรรม เพอบอกใหเรารวาสงนนๆ คออะไร แตใน

ปจจบน นกภาษาศาสตรไดเสนอวาภาษายงทำาหนาทสรางความจรงอก

ดวย เพราะระบบภาษามบทบาทสำาคญในการเขาไปจดระบบระเบยบ

ความจรงทางภววสย และการจดระบบระเบยบดงกลาวนเองททำาให

ความจรงทเรารบรผานภาษาไมจำาเปนตองเหมอนกบความจรงทาง

ภววสยเสมอไป โดยภาษาเขาไปทำาหนาทสรางความจรงอกชดหนง

แทนทความจรงทางภววสย

ตวอยางทเหนไดชดทสดวาภาษามบทบาทในการสราง

ความจรง คอระบบเรยกเครอญาต หากเราพจารณาเปรยบเทยบการ

เรยกเครอญาตในภาษาไทยกบภาษาองกฤษ เราจะพบวา ในภาษา

ไทย สมาชกในครอบครวทมพอแมเดยวกนจะถกจดแบงเปน “พ” กบ

“นอง” ขณะทในภาษาองกฤษจะจดแบงเปน “brother” กบ “sister”

นนหมายความวาภาษาไทยใชระบบอาวโสเปนเกณฑในการจดแบง

60��.indd 177 3/3/2554 16:02:32

- 178 -


เพอสรางความแตกตางระหวางสมาชกในครอบครวทมพอแมเดยวกน

ขณะทภาษาองกฤษใชเพศสภาวะ (sex) เปนเกณฑในการจดแบง

ดงนน ตามความจรงทางภววสย ไมวาสมาชกในครอบครวน

จะพำานกอยในประเทศองกฤษหรอในประเทศไทย ยอมตองมสถานะ

เดมไมเปลยนแปลง แตภาษาตางหากทเขามาทำาหนาทกำาหนดใหมต

บางดานของสถานะพวกเขาเปลยนไป ในภาษาไทย มตดานวยวฒ

ของสมาชกในครอบครวจะถกขบเนนใหเดนชด ขณะทในภาษาองกฤษ

มตดานเพศสภาวะจะโดดเดนกวา คำาเรยก “พ” และ “นอง” ในภาษา

ไทยซงใหความสำาคญกบวยวฒนเองทมสวนสรางความจรงในการ

กำาหนดรปแบบความสมพนธของคนในสงคมโดยเนนระบบอาวโส

เปนหลก ผดกบภาษาองกฤษทจะพบวาวยวฒมความสำาคญนอยกวา

เพศสภาวะ นนคอ ความเปนชายหรอเปนหญง (“brother” “sister”)

เปนสงสำาคญทใชในการกำาหนดสถานะของคนในสงคม

ความจรงทางภววสย

ภาษาไทย “พ” “นอง” ใชวยเปนตวแบง

ภาษาองกฤษ “brother” “sister” ใชเพศสภาวะเปนตวแบง

นกวชาการดานสญศาสตรจงเสนอวา “ภาษาเปนกระบวนการ

‘นตบญญต’ ชนดหนงทเรามกมองไมเหนมตแหงอำานาจในภาษา

เปนเพราะเราไมตระหนกวาภาษาเปนตวบงการการจดแบงประเภท

สงของตางๆ ในโลก [...] หาใชเพยงการสอสารอยางทใครๆ มกพด

กน หากยงเปนการมงบงคบใหจำายอม...ภาษามความเปนฟาสซสต

อยในตวมนเอง”8 ในแงน เราอาจจะตความขอความในพระคมภร

8 โรลองด บารตส, “ปฐมบทบรรยายวนเขารบตำาแหนงศาสตราจารยดานสญวทยา

วรรณกรรมประจำาวทยาลยแหงฝรงเศส” แปลโดย นพพร ประชากล อางใน นพพร

ประชากล, “วพธและอนจจงแหงภาษา,” ยอกอกษร ยอนความคด 2 (กรงเทพฯ: อาน,

2552), หนา 552.

60��.indd 178 3/3/2554 16:02:32

- 179 -


ไบเบล บทกำาเนดมนษยและโลก ทวา “Let there be light and there

was light.” ไดวา นคอพลงอำานาจของภาษาทสามารถสรางความจรง

นนคอ พลนทพระเจาเปลงคำาพดวาจงมแสงสวาง แสงสวางกบงเกดขน

ในการพจารณาอำานาจของภาษาตามกรอบคดทเสนอขางตน

ผมจะขอเลอกกลาวถงประเดนหลก 3 ประเดน ไลเรยงจากระดบเลก

ไปสระดบใหญ ไดแก 1. อำานาจของชอ 2. อำานาจของคำาเปรยบเปรย

และ 3. อำานาจของเรองเลา

นามนนสำาคญฉะน

จเลยต นามนนสำาคญไฉน? ทเราเรยกกหลาบนน

แมเรยกวาอยางอนกหอมรนอยเหมอนกน

Juliet: “What’s in a name? That which we call a rose

By any other name would smell as sweet.”

Romeo and Juliet (II, ii, 1-2)

คำาพดโตตอบโรมโอของจเลยตดงทคดมาน พยายามจะเสนอ

วาชอเรยกเปนเพยงสงทสมมตขน มใชสารตถะอนแทจรงของสงทถก

เรยก อนเปนทศนะเกยวกบภาษาในฐานะปายชอตดเรยกสรรพสง

แตทงจเลยตและโรมโอตางกตองเรยนรดวยความเจบปวดวาชอนน

สำาคญฉะน เมอความรกของเขาทงสองตองกลายเปนความรกตองหาม

ทลงเองดวยความตายกเพราะชอของพวกเขาทงสอง

ชอมไดเปนแค “ปาย” ทถอดออกและเปลยนใหมไดตามใจนก

และทสำาคญ ชอเปนการนยามอตลกษณของสรรพสง ชอบงบอกและ

ถกกำากบไวดวยคตความเชอ ระบบคณคา และคานยมในสงคม

60��.indd 179 3/3/2554 16:02:32

- 180 -


นวนยายเรอง White Noise (1984) ของ ดอน เดอลลโล

(Don DeLillo) นกเขยนอเมรกนรวมสมย ไดสาธตใหเหนนยยะและ

อำานาจของชอทมผลตอการสรางความจรงไดอยางชดเจน ในตอน

ทเรองกลาวถงอบตเหตรถชนกน จนทำาใหสารพษแพรกระจายไปใน

อากาศ โดยแรกเรม รายงานขาวอบตเหตดงกลาวไดบรรยายการแพร

กระจายของสารพษนวาเปน “กลมเมฆขนนก” (a featherly plume)

ซงฟงดสวยงามไรพษภย จนคนจำานวนหนงพากนออกจากบานเพอ

มาดกลมเมฆดงกลาว แตจากนนไมนานกมการเรยกชอ “กลมเมฆ” น

ใหมวา “ระลอกเมฆสดำา” (a black billowing cloud) ซงฟงดนากลว

ขน และเรมสรางความตระหนกตกใจใหแกประชาชนในละแวกนน

จนในทายทสด ทางการไดออกมาประกาศวาระลอกเมฆสดำาดงวาน

คอ “อบตการณสารพษแพรกระจายในอากาศ” (airborne toxic event)

เหตการณทนาตนเตนตอนหนงในเรองคอฉากทเจาหนาท

ของรฐไดนำารถตระเวนไปตามทตางๆ เพอปาวประกาศใหผคนอพยพ

ออกจากพนท โดยแจงวาบดนไดเกด “อบตการณสารพษแพรกระจาย

ในอากาศ” ขอใหทกคนอพยพโดยดวน แตปรากฏวาไมใครไดรบความ

สนใจจากคนในพนทเทาทควร จนในทายทสด เจาหนาทตองเปลยน

คำาเรยกเหตการณนเสยใหมวา “เมฆเคมมรณะ” (cloud of deadly

chemicals) ซงกไดผลเกดคาด ทกคนทไดยนคำาวา “มรณะ” ตางพา

กนตนตระหนกและรบอพยพออกจากพนทกนวนวาย

จะเหนวาการเรยกชอกลมสารเคมในอากาศจะเปลยนไป

ในแตละขน ในแงหนง เราอาจจะอธบายไดวา ชอทเปลยนไปคอ

ความพยายามของมนษยทจะนยามปรากฏการณดงกลาวใหตรงกบ

ความเปนจรง จากจดเรมทยงไมรแนชดวามนคออะไร จงเลอกเรยก

โดยเนนทรปลกษณภายนอก เชน “กลมเมฆขนนก” หรอ “ระลอกเมฆ

สดำา” ครนเมอรแนชดวาสงทเกดขนคออะไรแลว จงเปลยนชอเสยใหม

ใหสอดคลองกบสภาวะทแทจรงของกลมเมฆน

60��.indd 180 3/3/2554 16:02:32

- 181 -


อยางไรกตาม สงทนาสนใจคอชอเรยกสองชอสดทาย อนไดแก

“อบตการณสารพษแพรกระจายในอากาศ” และ “เมฆเคมมรณะ” ซง

เปนมากกวาการใหนยามปรากฏการณตามทเปนจรง โดยความหมาย

แลว ทงสองชอนไมตางกนมากนก แตจะเหนวาปฏกรยาของชาวบาน

ทไดยนสองชอนกลบแตกตางกนโดยสนเชง “อบตการณสารพษแพร

กระจายในอากาศ” เปนชดคำาทองอยกบภาษาวทยาศาสตร มงเนน

บรรยายคณลกษณะทางกายภาพของสงนน ผดกบชอ “เมฆเคมมรณะ”

ทมงบรรยายผลอนอาจจะเกดขนจากสงนน

ไมเพยงแตเรองแตงอยาง White Noise เทานนทเราพบ

วาการนยามหรอการเรยกชอเปนกระบวนการสรางความจรง ในชวต

จรง ปรากฏการณดงกลาวกมใหเหนอยเนองนตยหากเราเฉลยวคด

ตวอยางทเหนไดชดเจนทสดกคอกรณไขหวดชนดใหมทแพรระบาด

เมอไมนานมาน การโตเถยง ตอรอง เพอเปลยนแปลงคำาเรยกชอโรค

ระบาดนกลายเปนการเมองระดบโลกวาดวยการนยาม เพราะทกฝาย

ตางตระหนกรถงนยยะทมากไปกวาคำาอธบายพยาธสภาพของโรค และ

มงหวงจะใชคำานยามเพอควบคมและประกอบสรางชดความจรงชดหนง

ในระยะแรกเรม โรคนไดแพรระบาดและคราชวตคนจำานวน

มากอยางรวดเรวในประเทศเมกซโก กอนทจะแพรกระจายไปในหลาย

ประเทศและหลายภมภาค สรางความตระหนกตกใจโกลาหลใหกบคน

ทงโลก สอและคนทวไปตางเรยกไขหวดนวา “ไขหวดเมกซโก” ซงก

สรางความเดอดเนอรอนใจใหกบประเทศเมกซโกเปนอยางยง เพราะ

ชอดงกลาวเปนเสมอนตราบาปทสอยดเยยดใหกบชาวเมกซกน ตอมา

จงไดมการเรยกโรคนเสยใหมวา “ไขหวดหม” แตกมไดชวยทำาให

สถานการณดขนมากนก โดยเฉพาะเกษตรกรชาวอเมรกนทเลยงหม

ในทายทสดจงมาลงเอยดวยชอทางวทยาศาสตรทแลดเปน “กลางๆ”

คอ “ไขหวดใหญสายพนธใหม ชนด A H1 N1” ซงไมปรกปรำาหรอ

60��.indd 181 3/3/2554 16:02:32

- 182 -


ประทบตราบาปใหกบใครหรอประเทศใดประเทศหนงหรอผประกอบ

อาชพใดอาชพหนงเปนการเฉพาะ

ปรากฏการณทำานองเดยวกนนเคยเกดขนมาแลวเมอหลายป

กอน ถาเราๆ ทานๆ จะจำากนได นนคอกรณไขหวดนกทแพรระบาด

ในป พ.ศ. 2546 ในชวงแรก สอไทยตางพากนเรยกขานไขหวดนดวย

ภาษาทหวอหวานาสยดสยองวา “ไขหวดนรก” สรางความรสกขนพอง

สยองเกลาในหมชาวไทยไมนอย จนกระทรวงสาธารณสขตองจดการ

กบไขหวดนโดยการเสนอใหเปลยนมาเรยกวา “ไขหวดนก H5 N1”

สงผลใหโรคระบาดรายแรงนดเซองลงถนดใจ ในทำานองเดยวกนกบ

กรณไขหวด SARS ซงเดมสอตงฉายาใหวา “ไขหวดมรณะ” ครนเมอ

เปลยนมาเรยกวา “โรคทางเดนหายใจเฉยบพลนรนแรง” กดเหมอนจะ

ไดผลชะงด เพราะชวยยบยงการระบาดของโรคไดอยางนาอศจรรยใจ

จากตวอยางการนยามและการเรยกชอทงทปรากฏในชวต

จรงและในเรองแตงดงทกลาวมาขางตน ขอทนาสนใจประการหนง

กคอ ภาษาวทยาศาสตรและการแพทยดจะไดรบสทธพเศษใหเปน

ทางเลอกทดทสดในการใชนยามปรากฏการณ สวนหนงอาจเปน

เพราะวทยาศาสตรถกหอหมไวดวยมายาคตของความเปนภววสย

ปลอดจากคตความเชอ คานยม และอารมณมนษย ขณะเดยวกน

กพงระลกวาในทศนะของโลกสมยใหม วทยาศาสตรไดรบการยกยอง

ใหเปนผลผลตของมนษยทจะเขาใจและควบคมธรรมชาต การใชภาษา

วทยาศาสตรมานยามปรากฏการณตางๆ โดยนยหนงแลวจงเปนการ

สรางความมนใจใหกบเราวาปรากฏการณเหลานอยภายใตการควบคม

ของมนษย แมคนทวไปจะไมรวา “H5 N1” “A H1 N1” หรอ “SARS”

คออะไรกนแน แตความเปนศพททางวทยาศาสตรกดจะเพยงพอแลว

ทจะทำาใหผฟงเกดความอนใจวาสงเหลานมไดนากลวหรอลกลบเกน

ความสามารถของมนษยทจะเขาใจมน ควบคมมน และจดการกบมน

60��.indd 182 3/3/2554 16:02:32

- 183 -


พลานภาพของภาษาเปรยบเปรย

หากการเรยกชอสามารถสรางความจรงชดหนงทอาจจะ

ไมสอดคลองกบความจรงนอกภาษาแลวไซร การเปรยบเปรยกเปน

อกกระบวนการหนงทางภาษาททำาหนาทสถาปนาความจรงและอำานาจ

ชดหนงขนมา เรามกเขาใจกนวาการเปรยบเปรยเปนเพยงโวหารทาง

ภาษาทใชเพอสอความหมายหรอแสดงความชำาชองทางภาษาของผใช

แตหากพจารณาอยางลกซง จะพบวาการเปรยบเปรยมนยสำาคญ

ในการกำาหนดความสมพนธเชงอำานาจในสงคมดวย

เราคงจำากนไดดเมอครงเกดวกฤตเศรษฐกจฟองสบแตกในป

พ.ศ. 2540 การเปรยบเปรยทพดถงกนมากในขณะนนคอการเปรยบ

วกฤตดงกลาวใหเปนเสมอนโรคราย เชน “โรคตมยำากง” และเปรยบ

มาตรการเพอฟนฟเศรษฐกจใหเปนเสมอนการรกษาโรคราย มการ

พดถง “การใชยาแรง” เพอเรงฟนฟเศรษฐกจ การนำาชดคำาทางการ

แพทยมาใชเปนตวเปรยบเปรยปญหาเศรษฐกจ อาจจะอธบายไดวา

เปนความพยายามทำาเรองทสลบซบซอนเขาใจยากอยางเรองเศรษฐกจ

การเงน ใหกลายเปนเรองทคนทวไปสามารถเขาใจไดงาย แตผม

คดวาความเปรยบเปรยเชงการแพทยนาจะมนยยะมากกวานน

ดงทรกนโดยทวไปวาการแพทยสมยใหมนนมอบอำานาจ

สทธขาดใหกบแพทยในการวนจฉยและเยยวยาคนไข ผดกบในสงคม

โบราณทการรกษาอาการเจบปวยเปนกระบวนการททำารวมกนระหวาง

หมอพนบาน ครอบครวผปวย และแมแตสงคมโดยรวม การเปรยบ

เปรยกระบวนการแกไขปญหาวกฤตเศรษฐกจใหเปนเสมอนการรกษา

โรค จงมนยยะของการเรยกรองอำานาจเดดขาดในการแกไขปญหาของ

รฐบาลในฐานะผเชยวชาญ ดจเดยวกบทเรามอบอำานาจการวนจฉยและ

การรกษาใหกบแพทย

60��.indd 183 3/3/2554 16:02:32

- 184 -


ปญหาวกฤตเศรษฐกจนนมความสลบซบซอนและเกยวโยง

กบมตตางๆ ทงในเชงระบบเศรษฐกจ สงคม การเมอง และวฒนธรรม

มาตรการในการแกไขปญหากมไดหลากหลายทางเลอก ขนอยกบ

วาเราจะใหความสำาคญกบมตดานใดเปนสำาคญ แตเมอรฐบาลอาศย

โวหารการเปรยบเปรยมาลดทอนการแกไขปญหาเศรษฐกจใหเปน

เสมอนการรกษาอาการเจบปวย และนำาเสนอมาตรการทรฐบาลเสนอ

เปนเสมอน “ยา” รกษาโรคราย โดยนยยะแลวกเทากบรฐบาลบงคบให

เราตองยอมรบ “ยา” ทรฐบาลหยบยนใหโดยดษณและดวยความยนด

ปรดา เหมอนกบการรบใบสงยาจากแพทยผเชยวชาญ การใชโวหาร

เปรยบเปรยทางการแพทยมาอธบายวกฤตเศรษฐกจจงเปนการควา

เสอกาวนของแพทยมาเสรมอำานาจเดดขาดในการสงการใหกบรฐบาล

การยอมรบอำานาจเดดขาดในการสงการของแพทยในสงคม

สมยใหม สวนหนงอาจมาจากการตระหนกวาภาวะเจบไขไดปวยนน

เปนเรองคอขาดบาดตายทตองอาศยอำานาจการตดสนใจทเฉยบขาด

รวดเรว ทนท เพราะในบางกรณ ความลาชาแมเพยงนาทเดยวนน

หมายถงความเปนความตายของคนไข ในแงน แพทยจงมสถานะ

ไมตางจากทหารในสนามรบ ดงทเรารกนดวาทหารเปนอกหนงสถาบน

ในสงคมทใชหลกอำานาจนยมในการบงคบสงการ ดวยขออางทวา

ในสนามรบนน ทกวนาทคอความเปนความตาย มใชแตเพยงของ

บรรดาทหารในสนามรบเทานน แตของประเทศชาตดวยซำาไป

อาจจะฟงดเหนอความคาดหมาย แตเราจะพบวาระบบการ

บงคบบญชาของแพทยทมหนาทรกษาชวตและทหารทมหนาทสงหาร

ศตรลวนตงอยบนหลกการเดยวกน คอหลกอำานาจนยม นนคอ ผบงคบ

บญชา ไมวาจะเปนอาจารยใหญหรอนายพล มอำานาจเดดขาดในการ

สงการ จงไมนาประหลาดใจทเราจะพบตออกดวยวา ภาษาทางการ

แพทยนนเตมไปดวยโวหารทางการทหาร ในหนงสออนโดงดงชอ

Illness as a Metaphor (ความเจบปวยในฐานะโวหารเปรยบเปรย)

60��.indd 184 3/3/2554 16:02:32

- 185 -


ของ ซซาน ซอนทาก (Susan Sontag) อดตนกคดชอดง ไดทำาการ

วเคราะหชดคำาเปรยบเปรยทใชในการพดถงโรคมะเรงในสงคมอเมรกน

และพบวาลวนเปนชดคำาศพททางการทหารเปนสวนใหญ เชน บรรยาย

ลกษณะการแพรกระจายของมะเรงวา “บกรก” (invasive) พดถงการ

รกษาวาเปน “การปองกน” (defense) และอธบายกระบวนการทงหมด

วาเปน “การรบหรอการทำาสงครามกบมะเรง”

ตวอยางพลานภาพของความเปรยบเปรยททำาหนาทสถาปนา

ความจรงและกำาหนดความสมพนธเชงอำานาจทนาสนใจ คอความ

เปรยบเปรยเรองความสามคคในสงคมไทย เมอไมนานมานมโฆษณา

รณรงคใหคนไทยรรกสามคค โดยผกเปนเรองใหตานงสอนหลานถง

พลงของความสามคค โดยเปรยบเปรยวากานธปกานเดยวสามารถ

หกไดงายดาย แตเมอนำากานธปมารวมกนเปนธปกำาใหญ หกเทาไร

กหกไมได นทานเรองพลงของความสามคคนนาจะดดแปลงมาจาก

นทานสนทผมเคยไดอานจากหนงสอเรยนภาษาไทย ดรณศกษา ระดบ

ประถมศกษา เรองมอยวา ลกๆ ทะเลาะเบาะแวงกนเปนประจำา พอ

จงเรยกใหลกไปหาไมมาคนละชน เมอไดมาแลวกหยบไมหนงชนมา

ใหลกหก แตละคนกหกไมได แตเมอพอนำาไมแตละชนมามดรวมกน

เขาเปนไมหนงมด ปรากฏวาไมมใครสามารถหกได เสรจแลวพอก

อบรมลกๆ ถงโทษของการทะเลาะเบาะแวงและประโยชนของความ

สามคค

ปฏเสธไมไดวาอปมาอปไมยดงกลาวมพลงในการชกจงให

เราเหนคลอยตามวาความสามคคมคณประโยชนมหาศาล เพราะเหน

เปนรปธรรมชดเจนวาหากไมแตละชนอยโดยโดดๆ ยอมมสถานะท

ออนแอ งายตอการถกหกทำาลาย แตหากมดรวมกนเขาเปนกำา จะม

ความแขงแกรง ยากตอการหกทำาลาย นเปนอปมาทไมรจะเถยงดวย

ไดอยางไร ผมเองกปกใจเชอมาโดยตลอดวาสามคคคอพลงตามท

อปมานพยายามจะตอกยำา โดยไมเคยนกฉกใจหรอเฉลยวใจแตอยางใด

60��.indd 185 3/3/2554 16:02:32

- 186 -


อาจารยนธ เอยวศรวงศ ไดวเคราะหนยยะของความเปรยบ

ดงกลาว โดยเนนไปทมตเชงสงคมของความสามคคทขาดหายไป

ในนทานเรองน อาจารยนธชวาการเปรยบใหคนแตละคนในสงคม

เปนเสมอนไมหนงชนหรอธปหนงกาน เปนการมองคนในฐานะปจเจก

ทแยกขาดออกจากสงคมโดยสนเชง ปราศจากครอบครว เครอญาต

เพอนฝง ฯลฯ ความเปรยบนจงมงมองความสามคคในแงของปจเจก

ตอปจเจกทหนหนาเขาหากน ซงเปนไปไดยากในความเปนจรงทจะ

ใหทกคนในสงคมมารวมตวเปนหนงเดยวกนเหมอนไมทมารวมกน

เปนไมกำาใหญ9 อาจารยนธไดวจารณตอวา สงทขาดหายไปในความ

เปรยบนกคอมตเชงสงคมของความสามคค ตลอดจนการสรางเงอนไข

ทางสงคมเพอใหเกดความสามคค อาท ความเปนธรรมในสงคม การ

ประกนสทธเสรภาพในการแสดงความคดเหน ฯลฯ (มตชนสดสปดาห,

24 เมษายน 2552)

ประเดนทผมอยากเสรมเพมเตมจากทอาจารยนธเสนอไว

กคอ ผมเหนวาจรงๆ แลวสาธกนทานเรองนพดถงเงอนไขเชงสงคมท

สามารถกอใหเกดความสามคคไวดวย แตพดไวโดยนยอยางแยบคาย

หากเราตงสตและสลดตวเราออกจากมนตราของอปมาอปไมย เราก

จะพบประเดนทนาสะดดใจวา ไมแตละชนมารวมกนเปนไมหนงมด

ใหญไดอยางไร ใครเปนคนนำามนมามดรวมกน คำาตอบกคอ “คณพอ”

และนคอความสามคคทรฐเรยกรองกบคนในชาต มนคอความสามคค

ทเกดจากการเรยกรองใหคนในสงคมมอบอำานาจเดดขาดแกใครคนใด

คนหนง ใหลกขนมาทำาหนาทจดการทกอยางในนามของคนทกคน

ภายใตขออางเพอความสามคค ความเขมแขง และความมนคงของ

9 บรรดาโฆษณาและคำาขวญประเภท “ขอใหคนไทยรกกน” “ขอใหคนไทยหนหนาเขาหา

กน อยาทะเลาะกน” ลวนเปนการมองความสามคคในแงมมเดยวกนกบนทานเรองน

ทงสน

60��.indd 186 3/3/2554 16:02:32

- 187 -


ครอบครวทเรยกวาชาต อปมาไมหนงมดจงเปนอปมาเพอสรางความ

ชอบธรรมใหกบอำานาจเดดขาดของ “พอ” ทจะเปนคนจดการทกอยาง

แทนทกคน

หากจะพดในกรอบความคดทอาจารยนธเสนอ กสามารถ

พดไดวา นแหละคอเงอนไขทางสงคมทจะกอใหเกดความสามคค ซง

นำาเสนอไวอยางแยบยลในนทานสอนใจเรองน จงไมนาประหลาดใจ

วาเมอมการเรยกหาความสามคค คนไทยจำานวนมากจะเรยกหาพอ

หรอไมกผนำาทเขมแขง เดดขาด ทจะเปนพระเอกขมาขาวเขามาชวย

ยตความแตกแยก ขดแยง และรวมคนไทยใหเปนหนงเดยว มากกวา

ทจะเรยกหาเงอนไขทางสงคมทจะเสรมสรางความสามคค เชน ความ

ยตธรรม ความเปนธรรม หรอสทธเสรภาพทจะแสดงความคดเหน

อนแตกตาง ตามทอาจารยนธเสนอ

นคออำานาจของการเปรยบเปรยทสามารถปดบงดวงตาของ

คนในสงคมไมใหมองเหนความเปนไปไดอนๆ ของการสรางความ

สามคคในสงคม

อำานาจของเรองเลา

นอกจากการเรยกชอและการเปรยบเปรยแลว ภาษายง

ทำางานเพอสถาปนาความจรงและกำาหนดความสมพนธเชงอำานาจ

ผานเรองเลาอกดวย

เรองเลาคอการนำาเรองราวมาจดลำาดบเพอสอความหมาย

แมแตเรองเลาทสะเปะสะปะและสบสนทสด อยางนอยกทำาหนาท

สอถง “ความไรความหมาย” ของเรองเลาเรองนน และนคอทมาของ

อำานาจของเรองเลา เพราะทงผเลาและผฟงตางยอมรบและคาดหวง

รวมกนวาเรองเลานนมเพอสอความหมายใดความหมายหนง

60��.indd 187 3/3/2554 16:02:32

- 188 -


สวนชวตจรงทดำาเนนไปของมนษยเปนไปอยางทมนเปน

เราผดำารงอยในกระแสของชวตตระหนกถงมนไดเฉพาะในแตละนาท

ของชวต ณ ขณะนน ไรอดต ไรอนาคต จะมกแตปจจบน และเมอเรา

พยายามจะอธบายชวต คดถงอดต หรอคาดการณอนาคต เราไดทำาให

ชวตกลายเปนเรองเลาไป เราเปลยนสถานภาพจากผใชชวตไปเปน

นกเลาเรอง แยกตวเองออกจากกระแสของชวต และพยายามจดแตง

คดสรร กลนกรองเหตการณตางๆ เพอสรางและสอความหมายใหกบ

เรองราวในชวตของเรา ชวตคอความโกลาหล (chaos) ไรระเบยบ

ไรคำาอธบาย ขณะทเรองเลาคอการจดระเบยบใหกบความโกลาหล

นวนยายเรอง คนนอก ของ อลแบรต กามส (Albert Camus)

แสดงใหเหนถงความแตกตางนไดเปนอยางด ภาคหนงของนวนยาย

คอชวตอยางทมนเปนจรง ถายทอดชวตในแตละนาททดำาเนนไปของ

เมอรโซต ซงดำารงอยอยางอสระโดยตวของมนเอง ไรความตอเนอง

ไรคำาอธบาย เมอเขาไดรบโทรเลขแจงวา “มารดาถงแกกรรม ฝงศพ

พรงน” เปนไปไดทเขาจะคดวา “วนนสนะทแมตาย หรอเมอวานน

กไมรแน” สวนภาคสองของเรองคอชวตในฐานะเรองเลา มนคอการ

เขาไปจดระเบยบ หาคำาอธบาย และใหความหมายกบชวตทเมอรโซต

เปนในภาคหนง ทกความคด ทกคำาพด และทกพฤตกรรมของเมอรโซต

ทกระจดกระจาย ขาดความตอเนอง ไรคำาอธบาย จะถกนำามารอยเรยง

เชอมโยง เพอตความและสถาปนาความหมายใดความหมายหนง

ใหกบเรองราวเหลานน กลาวอกนยหนงกคอ ภาคสองของนวนยาย

เปนการใสพลอตใหกบภาคหนง การไมรวาแมตายวนไหนของเมอรโซต

จงกลายเปนเครองสอ “จตใจอนเยนชา” ของเขา การไมรองไหในวนฝง

ศพแม จงถกตความวาเปนคนทม “จตใจโหดเหยมอำามหต” เมอรโซต

ถกตดสนประหารชวตมใชเพราะเขาฆาคนอาหรบ มใชเพราะเปนคน

มจตใจโหดเหยมผดมนษยมนา และมใชเพราะเขาไมรองไหในวนท

แมตาย เชนทกามสเขยนประชดประชนไวใน “คำาตาม” ของนวนยาย

60��.indd 188 3/3/2554 16:02:32

- 189 -


เรองน แตเพราะเมอรโซตไมยอมเลาชวตของเขา และปลอยใหอยการ

เปนผเลาเรอง

ทศนะตอ “เรองเลา” ในฐานะกระบวนการคดเลอก จดสรร

กลนกรอง เพอสรางความจรง มใชเพอถายสะทอนความจรง ดงทกลาว

มาน สรางผลสะเทอนอยางใหญหลวงตอวงวชาการดานมนษยศาสตร

และสงคมศาสตร สงผลใหศาสตรหลายศาสตรตองหวนกลบมา

พจารณาสถานะขององคความรทเคยเชอถอกนมาโดยตลอดวาตงอย

บนพนฐานของความจรง ทเหนไดชดเจนทสดคอประวตศาสตร ซงเคย

เชอมาโดยตลอดวาคอการบนทกเรองเลาทเกดขนจรงในอดต แตหาก

เรองเลาคอการสรางความจรงดงทนกวรรณกรรมศกษาเสนอแลวไซร

เรายอมจะมองไดเชนกนวาประวตศาสตรคอเรองเลาเพอสรางความ

จรงชดหนงเกยวกบอดต

นกประวตศาสตรในปจจบนใหความสนใจกบประเดนดงกลาว

มากเปนพเศษ โดยแทนทจะมงศกษาทำาความเขาใจและอธบายอดต

พวกเขาหนมาสนใจศกษาเหตปจจยททำาใหเรองเลาในอดตชดหนงม

ความสำาคญมากกวาเรองเลาชดอนๆ บทความ “ผรายในประวตศาสตร

ไทย: กรณพระมหาธรรมราชา” ของ ธงชย วนจจะกล เปนตวอยางทนา

สนใจในการศกษาประวตศาสตรแนวน ธงชยใชกรอบการสรางพลอต

เรองใหกบเรองเลามาอธบายวาทำาไมในประวตศาสตรการเสยกรง-

ศรอยธยาครงท 1 ของไทย จงทำาใหสถานะของพระมหาธรรมราชาเปน

ทงผรายและผรายกลบใจ โดยชวาเปนผลมาจากการทนกประวตศาสตร

รนหลงนำากรอบคดเรอง “ชาตนยม” ไปใชอธบายประวตศาสตร

กรงศรอยธยา ซงไมไดมสำานกเรองชาตเหมอนคนในสมยใหม10

10 ดรายละเอยดใน ธงชย วนจจะกล, “ผรายในประวตศาสตรไทย: กรณพระมหาธรรม-

ราชา,” ใน สนทร อาสะไวย และ กาญจน ละอองศร (บรรณาธการ), ไทยคดศกษา

(กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, 2533), หนา 173-196.

60��.indd 189 3/3/2554 16:02:33

- 190 -


นกวชาการดานมานษยวทยาและวารสารศาสตรจำานวน

ไมนอยไดนำาแนวคดวาดวยเรองเลาในฐานะกระบวนการสรางความ

จรงมาใชสำารวจตรวจสอบองคความรของตนเองอยางเขมขนเชนกน

เพราะปฏเสธไมไดวารายงานขาวและงานชาตพนธวรรณาตางกม

สถานะเปนเรองเลาชดหนงทงสน แมวาผสอขาวหรอนกวจยจะเขยน

งานเหลานโดยองอยกบขอมลและขอเทจจรงทพวกเขาไดประสบ

พบเหนหรอสำารวจคนความา แตในกระบวนการเขยนรายงานขาว

หรอรายงานวจย ยอมตองมการใสพลอตใหกบขอเทจจรงนนในทางใด

ทางหนง งานวจยดานมานษยวทยาทนาสนใจชนหนงคอ อาน

“วฒนธรรมชมชน”: วาทศลปและการเมองของชาตพนธนพนธแนว

วฒนธรรมชมชน ของ ยกต มกดาวจตร ทวเคราะหใหเหนวา “ชาว

บาน” “ชมชน” และ “วฒนธรรมชมชน” ทมการพดถงกนมากในชวงป

พ.ศ. 2530-2540 จนกลายเปนองคความรชดหนงในสงคมไทย และม

ตวตน มอตลกษณ ทชดเจนนน ผานการประกอบสรางทางวฒนธรรม

โดยองอยกบชดเรองเลาอะไรบาง

หากเรายอนกลบไปดรายงานขาวในทายเรอง “เศรษฐศาสตร

กลางทะเลลก” เรากจะพบวาแมขาวทนำาเสนอจะถายทอดเหตการณท

เกดขน แตการเลอกนำาสถานะของผตายทงสอง (พอคาใหญ/คนรบใช)

มาเปนหวขอเดนของขาว คอกระบวนการสรางพลอตใหกบเหตการณ

ซงเรากไดเหนแลวจากบทวเคราะหเรองสนชนนวาการตดสนวาใคร

เปน “คนรบใช” ใครเปน “พอคาใหญ” ในรายงานขาวบนหนาหนงสอพมพ

มไดตงอยบนพนฐานของขอมลและความจรง แตมาจากอคตทางสงคม

ทเชอกนวาพอคาคอผมทรพยสนเงนทอง สวมใสเสอผาหรหรา สวน

คนรบใชคอคนจน ทแมแตเสอผาพนกายกแทบจะไมม ดวยเหตน การ

รายงานขอมลเทจจรงกอาจจะกลายเปนการนำาเสนอความเทจ แมจะ

โดยไมตงใจกตาม

60��.indd 190 3/3/2554 16:02:33

- 191 -


เราไดยนไดฟงกนเปนประจำาวา “ความรคออำานาจ” (Know-

ledge is power.) และ “ความจรงจะทำาใหคณเปนอสระ” (The truth

will make you free.) จากบทวเคราะหเรองสน “เศรษฐศาสตรกลาง

ทะเลลก” และความสมพนธระหวางภาษากบอำานาจดงทเสนอมาน

เราไดเหนแลววาความจรงและความรมไดเปนสงสมบรณสงสดและ

เปนสากล แตเปนสงประกอบสรางทางวฒนธรรมเพอสถาปนาความ

สมพนธทางอำานาจ ผานการนยามวาอะไรคอ “ความร” และอะไรคอ

“ความจรง” เราจงมควรจะถอเอา “ความร” และ “ความจรง” เปนคำาตอบ

สดทายเสมอไป แตควรจะถามตอไปวา “ความร” และ “ความจรง” นน

ใครเปนผนยาม และนยามขนมาจากสมมตฐานอะไรบาง เมอนนแหละ

เราจงอาจจะพอพดไดวาเราเขาใกลความเปนอสระอยางแทจรง

60��.indd 191 3/3/2554 16:02:33

- 192 -



รศ.ชศกด ภทรกลวณชย จบการศกษาระดบปรญญาตรจากภาค

วชาภาษาและวรรณคดองกฤษ (เกยรตนยมอนดบหนง) คณะศลปศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร และปรญญาโทสาขาวรรณคดอเมรกนสมยใหม จาก

มหาวทยาลยอลลนอยส สหรฐอเมรกา

ปจจบน รศ.ชศกดเปนอาจารยประจำาภาควชาภาษาและวรรณคด

องกฤษ คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร โดยมความเชยวชาญและ

สนใจในดานวรรณกรรมสมยใหมและวรรณกรรมรวมสมย ทฤษฎวรรณกรรม

รวมสมย โดยเฉพาะทฤษฎวรรณกรรมเกยวกบตวบทและการเลาเรอง วรรณกรรม

และสญศาสตร และวรรณกรรมและวฒนธรรมศกษา นอกจากนยงเปนเจาของ

ผลงานคณภาพอก 3 เลม คอ คนกบหนงสอ (2536) เชงอรรถวฒนธรรม (2539)

และ อาน (ไม) เอาเรอง (2545)

รศ.ชศกดไดรบรางวลงานวจารณวรรณกรรมดเดนประจำาป พ.ศ. 2535

ของกองทนหมอมหลวงบญเหลอ เทพยสวรรณ นอกจากน อาน (ไม) เอาเรอง

หนงสอรวมบทความวจารณวรรณกรรมไทยและตางประเทศ ยงไดรบการคดเลอก

เปนหนงสอดเดนรางวลชเกยรต อทกะพนธ ประจำาป พ.ศ. 2547

ปจจบน รศ.ชศกดยงคงเขยนบทความวจารณวรรณกรรมเปนประจำา

ในวารสาร อาน

60��.indd 192 3/3/2554 16:02:33

60��.indd 193 3/3/2554 16:02:33

- 194 -

| การปรบโครงสรางชนบทไทยกบปญหาทมองไมเหน

การปรบโครงสรางชนบทไทย

กบปญหาทมองไมเหน

ศ.ดร.อานนท กาญจนพนธ

วนจนทรท 24 สงหาคม พ.ศ. 2552

60��.indd 194 3/3/2554 16:02:33

- 195 -

ศ.ดร.อานนท กาญจนพนธ |

ผมรสกเปนเกยรตและยนดอยางยงทไดมโอกาสมาแลกเปลยนและ

พดคยในประเดนปญหาทผมไดใชเวลาศกษามาตลอดทงชวต นบตงแต

เรมทำางานวชาการมากศกษาแตเรองน คอเรองเกยวกบเศรษฐกจของ

สงคมชนบท ในโอกาสนผมจงอยากจะทบทวนและมองไปขางหนาวา

มปญหาอะไรทผมยงมองไมเหนอก

ตอนทไดรบการทาบทามใหมาพด ผมกยงนกเรองอะไร

ไมออก ผมจงใหหวขอกวางๆ ไปกอนวา “ปญหาทมองไมเหน” เพราะ

ผมกยงมองไมเหนอะไรอกหลายอยาง แตวนนผมจะพยายามชใหเหน

วาปญหาทมองไมเหนนน เราจะเหนไดบางหรอเปลา กตองลองฟงดวา

จะมองเหนหรอมองไมเหนอยางไร

60��.indd 195 3/3/2554 16:02:33

- 196 -


1.

การเปลยนแปลงโครงสรางชนบทในยคการพฒนา:

ความขดแยงในมมมองเชงเดยว

ผมขอเรมดวยการมองยอนกลบไปตอนทผมทำาวทยานพนธ

ปรญญาเอก ผมไดศกษาสงทเรยกวาเปน “กระบวนการเปลยนแปลง

สงคมเกษตรกรรม” (Agrarian Transformation) ผมทำาวจยในชวง

ป พ.ศ. 2523-2524 ทหมบานแหงหนงในอำาเภอสนปาตอง จงหวด

เชยงใหม (Anan, 1984) ตอนนนสงทผมสนใจศกษากคอ “สงคม

ชนบทเปลยนแปลงไปอยางไร” นกวชาการสวนมากมกกลาวกนวา

การเปลยนแปลงเดนไปตามกระแสของการพฒนาแบบทนนยม

ผมไดไปคนพบภาพเกาๆ ทเคยถายไวตอนทำาวจย ซงฉาย

ใหเหนภาพการทำานา แตผมกพบวาไมไดมแตการทำานาอยางเดยว

ในตอนนนยงมการทำานาเชาดวย เมอเกบเกยวขาวเสรจ เจาของ

นาเชากมาตวงขาวในนาเพอแบงขาวเปนคาเชาไปจากทนาโดยตรงเลย

ถงหนงเปนของเจาของนา อกถงหนงเปนของคนททำานา เขาเรยกวา

การทำานา “ผากง” หรอแบงครง (Sharecropping)

ผมไดตงคำาถามกบเรองราวทผมศกษาขณะนนวา สงคม

ชาวนากำาลงถกผนวกเขาสระบบการผลตแบบทนนยมอยางไร ผมจง

เนนศกษาในเรองของการผลตเชงพาณชย หมบานทผมไปทำาวจยนน

ชาวบานเขาทำาการผลตบนทนา 3 ครงตอป หลงจากทำานาขาวแลวก

ปลกถวเหลอง บางกปลกหอมหวใหญ ตอนนนปลกกนอยางเขมขน

มาก และกมการนำาเครองจกรมาใชแลว เชน เครองนวดถวเหลอง การ

ปลกเชงพาณชยเรมขยายตวเพมขนอยางมาก แตในขณะนน ผมพบ

วาระบบตางๆ ในชนบทกยงไมไดเปลยนเขาไปสการผลตแบบทนนยม

ไปเสยทงหมด เพราะยงมระบบอนๆ ควบคกนอย ในดานหนงยงมการ

60��.indd 196 3/3/2554 16:02:33

- 197 -


ทำาชลประทานแบบเหมองฝาย ทชาวบานยงคงรวมมอกนอย แตอก

ดานหนงกเรมเหนวามการเจาะ (ตอก) นำาบาดาลบางแลว เพราะนำา

เรมไมเพยงพอสำาหรบการทำานาขาวในการผลตครงท 3

ในขณะนน เวลาทคนสวนใหญศกษาสงคมชนบท กมกจะ

มองวาสงคมชนบทอยโดดเดยวหางไกล แตเมอผมไปศกษา ผมมอง

เหนวาสงคมชนบทไมไดอยโดดเดยว แตกลบเชอมโยงกบภายนอก

อยางมาก โดยเฉพาะระบบตลาด ชาวบานมตลาดวว ตลาดควาย และ

มการนำาววควายไปขาย เพราะเขาไมมทเลยง เมอตองใชพนทนา

ทำาการผลต 3 ครงตอป จงตองเอาววควายไปขายในตลาด แลวซอ

กลบมาใชเฉพาะไถนา ตอนนนชาวบานยงไถนาดวยววควายอย ควบค

กบการเรมเอารถไถเดนตามมาใชบางแลว

แตขณะเดยวกน ชนบทกเชอมโยงกบอำานาจรฐมากขน ระบบ

เหมองฝายทชาวบานเคยรวมมอกนทำา รฐกเรมเขามาสนบสนนให

ทำาเปนคอนกรต เปนซเมนต หลงจากทผมเขยนวทยานพนธเสรจ

ผมกพบวาจากฝายทเคยสรางดวยไมไผ กกลายเปนฝายคอนกรต

ไป ตอนแรกๆ ทผมเขาไปศกษานน ผมรสกตนเตนมาก เมอเหนวา

ชาวบานจำานวนมากมาทำาฝายรวมกนอยางมพลง เพราะฝายนสามารถ

สงนำาไปใชในพนทนากวา 30,000 ไร คนจากสามอำาเภอจำานวนไมร

เทาไรตอเทาไรตองมาชวยกนดแลรกษาเหมองฝาย ผมกทงมาก แต

ตอนหลงกไมมใครทำาอะไรเกยวกบฝาย ปลอยวางเฉย เพราะตาง

คดวาเปนหนาทของรฐตองดแลแทน ตอนหลงฝายคอนกรตกพงไป

ในตอนนน ปญหาทผมสนใจและมงเนนศกษากคอปญหาท

กอใหเกดความแตกตางและความเหลอมลำาทางเศรษฐกจและสงคม

ของชาวบาน (Social Differentiation) เพราะผมพบวาครวเรอน

ชาวบานเรมมการกระจายตวและเกดความเหลอมลำา มคนจนทตอง

พงพาการจางแรงงานในหมบาน ขณะเดยวกนกมชาวบานบางคน

60��.indd 197 3/3/2554 16:02:33

- 198 -


สามารถซอรถแทรกเตอรได บางคนมยงขาวขนาดใหญและขายขาว

ไดในปรมาณมาก แตบางครวเรอนกลบมขาวไมพอกน อกทงยงไมม

นาดวยซำาไป พวกเขาตองพงพาการรบจางเพยงอยางเดยว แสดงวา

ครวเรอนชาวบานเรมมความแตกตางเหลอมลำากนมากขนอยาง

มหาศาล ตรงนเปนภาพทผมมองเหนในชวงนน

ขณะเดยวกน ผมกพยายามศกษาความเชอมโยงระหวาง

อำานาจรฐจากภายนอกกบตลาด วาเขามาเกยวพนกบกระบวนการ

ในทองถนอยางไรบาง ผมพบวากระบวนการในทองถนกำาลงตกอย

ภายใตเงอนไขของตลาดสนคาเกษตร และยงขาดทางเลอกอยาง

อน ตอนนนยงไมมการจางงานนอกภาคเกษตร ชาวบานยงออกมา

ทำางานนอกหมบานไมได เขาตองอยตรงนน จงเกดความขดแยง

ในชมชนอยางรนแรงมาก โดยเฉพาะความขดแยงในการเขาถงทนา

และการเขาถงแรงงาน เพราะคนจำานวนมากกวา 30-40 เปอรเซนต

ไมมทนา ตองขายแรงงานหรอรบจางในภาคเกษตรอยางเดยว สวนคน

ทมทนา บางคนกอยากจะทำานาเอง บางคนกตองใหคนอนเชา เพราะ

ขาดแรงงาน เมอตองเพาะปลกกนถง 3 ครงตอปในทนาแปลงหนงๆ

จงมทงการแยงนำาและการขาดแคลนแรงงานในบางชวงของการผลต

(Anan, 1989) อาจจะมการประชมแกไขปญหาอยบาง แตความขดแยง

ตางๆ กยงคงดำารงอย

เมอผมไปเชยงใหมครงแรกๆ มคนบอกวาเชยงใหมเปนถน

ไทยงาม คนเชยงใหมใจด มภาพคอนขางเปนอดมคตอะไรทำานองนน

แตพอผมไปอยในหมบานทศกษาไดเพยง 3-4 วน กพบวามการยงกน

ตายหนาหมบานเลย มการแยงนำาจากเหมองฝายดวยการเอาขวาน

ฟนสนฝาย เพอใหนำาผานลงไปปลายนำามากขน มความขดแยงเตม

ไปหมด ในวทยานพนธ ผมจงตองเขยนไปในทำานองนน เพราะเปน

ความจรงทผมพบเจอ จะใหเขยนเปนอยางอนกคงไมได แตผมกได

พยายามอธบายวาทำาไมจงขดแยงกนเชนนน

60��.indd 198 3/3/2554 16:02:33

- 199 -


ในสวนทกลาวมาน ผมพยายามระลกภาพความหลงตางๆ ให

เปนพนฐาน เพอจะไดเปรยบเทยบใหเหนความแตกตางกบการปรบ

โครงสรางสงคมชนบทในปจจบน ซงจะวเคราะหใหเหนตอไป

โดยสรป ภาพของการเปลยนแปลงในยคทเราเรยกวายค

พฒนาหรอการพฒนา —ทจรงการพฒนาทเราเรยกกนในสมยกอน

กคอการเปลยนแปลงการผลตใหเปนทนนยมนนแหละ แตเรามกไป

เรยกกนเองวาการพฒนา เพราะเปนการมองทเนนเฉพาะดานการผลต

ทถกดงเขาสระบบทนนยม—ผมพบเหนการเปลยนแปลงผานความ

ขดแยงและความรนแรงในทองถนตางๆ โดยเฉพาะความสมพนธ

ระหวางชาวบานกบรฐและทน สวนมากผมกมกจะดเพยงเทาน ซง

แสดงถงความพยายามจะทำาความเขาใจกระบวนการเปลยนแปลง

ดงกลาววามทงการเอารดเอาเปรยบและความไมเปนธรรมอยางไร

ระหวางคนทมความสามารถในการเขาถงทนทแตกตางกน

นอกจากน ผมยงพบวาปญหาเหลานนำาไปสการทำาลาย

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมดวย จากภาพทเผยใหเราเหนใน

ระยะตอๆ มา ในชวง 40 ปของการพฒนาทผานมา เราไดทำาลายปา

ไป 40 เปอรเซนตพอด นนคอ ทามกลางการพฒนาแบบทนนยม ถา

มาดในดานทรพยากรธรรมชาต จะพบวาปาหายไปปละ 1 เปอรเซนต

หรอ 3 ลานไร จากทเราเคยมพนทปา 60 เปอรเซนตของพนทประเทศ

กอนจะมแผนพฒนาฯ เรากเหลอพนทปาเพยง 20 เปอรเซนต นคอ

ภาพของ 40-50 ปทผานมา ซงแสดงใหเหนอยางชดเจนวาเราพฒนา

ไปทามกลางการสญเสยอยางมาก

หากมองยอนกลบไป ผมคดวาเรามขอจำากดอยบางในวธ

มองหรอวธศกษาในขณะนน ตรงทเราคอนขางจะมองกระบวนการ

เปลยนแปลงของสงคมชนบทไปในทศทางเดยว โดยมองการ

เปลยนแปลงทกอยางไปในทศทางทจะตองเปนทนนยมเทานน เรา

60��.indd 199 3/3/2554 16:02:33

- 200 -


มองไมเหนหนทางเปลยนแปลงอยางอนเลย จะถลถกงอยางไร กตอง

ไปทางนทางเดยว

ในตอนนนตวผมเองจะมงมองเฉพาะในดานของการวเคราะห

วาชาวนาจะดนรนตอสเพอการดำารงอยอยางไร ในโลกทกำาลง

เปลยนแปลงเขาสระบบทนนยม แตขณะนนผมยงมองไมเหนความ

เชอมโยงกบสงทเราพดกนมากในปจจบน นนกคอความเชอมโยงกบ

กระบวนการโลกาภวตน

2.

การปรบโครงสรางชนบทในพลงขบเคลอนเชงซอน:

โลกาภวตนและเสรนยมใหม

ในวนนผมจะหนมาวเคราะหกระบวนการเปลยนแปลง

โครงสรางสงคมชนบททกำาลงเกดขนในปจจบน โดยผมพยายามจะช

ใหเหนวา การจะเขาใจกระบวนการปรบเปลยนโครงสรางชนบท ซง

ปจจบนเราไมไดใชคำาวากระบวนการเปลยนแปลงสงคมเกษตรกรรม

(Agrarian Transformation) อยางเดยว เดยวนเรองเดยวกนนมภาษา

ทใชเรยกกนอยหลายคำา แตทนาสนใจคอ การปรบโครงสรางชนบท

(Rural Restructuring) ซงเรมใชศกษาสงคมชนบทในประเทศทนนยม

กาวหนาในชวงตนทศวรรษ 1990 (Newby, 1989 และ Marsden, et.

al, 1993)

แนวการศกษาการปรบโครงสรางชนบทน เมอเราปรบมาใช

ศกษาสงคมชนบทไทย เราตองเรมตนดวยการตงคำาถามวา ยงมพลง

อะไรอกบางทอยเบองหลงการปรบโครงสรางชนบท ซงเมอกอนนน

ผมยงมองไมเหน ในขณะนทกคนจะพดถงกระบวนการโลกาภวตน

60��.indd 200 3/3/2554 16:02:33

- 201 -


พดถงความคดเสรนยมใหม ถาเราไมเอาพลงเหลานเขามาพดเลย

กจะทำาความเขาใจการปรบโครงสรางในปจจบนไมได ฉะนน ผมจง

พยายามจะตงคำาถามเพมเตมตอไปอกวา กระบวนการโลกาภวตน

และอดมการณเสรนยมใหม เปนพลงในการขบเคลอนเศรษฐกจชนบท

ไดอยางไร

ความคดแบบเสรนยมใหมจะมวธมองกระบวนการทาง

เศรษฐกจดวยการเนนกลไกตลาดเสร ซงเดยวนไรพรมแดนมากขน

และทำางานอยในยคทเราไมเรยกวายคการพฒนาแลว แตเราเรยกวา

ยคหลงการพฒนา (Post-Development) —เดยวนทกอยางตองใส Post

กนทงนน Post อะไรตางๆ ถาไมใสกอาจจะแลดไมนาสนใจ—ผทยดถอ

ความคดแบบนจงพยายามจะสรางภาพราวกบวากลไกตลาดเปนกลไก

ททำางานไดดวยตวเอง และสามารถขยายตวไดอยางมประสทธภาพ

(Harvey, 2005) แตในตอนนเราเรมจะรซงแลว ตงแตพบวาระบบ

เศรษฐกจของสหรฐอเมรกาพงดวยวกฤตแฮมเบอรเกอร (Hamburger

Crisis) เพราะการปลอยใหเสรกนอยางไรขอบเขต จนกระทงระบบ

เศรษฐกจพง จากการปลอยใหขายอะไรกขายได แมกระทงหน มของด

จะขายกไมวา แตของเสยเอามาขายได ผมกงงเหมอนกน จนทำาให

ระบบเศรษฐกจพงไปแลว ตอนนเราจงเรมจะไมคอยเชอการทำางาน

ของตลาดเสรกนอยางเตมทนก แมวาความคดทวๆ ไปยงคงยนหยด

อยบนความเชอทวาตลาดทำางานไดเอง ถาปลอยใหทกอยางเสรแลว

จะดเอง คำาอธบายทำานองนมกจะถกนำามาใชในการอธบายการทำางาน

ของระบบเศรษฐกจทงหลาย

ในเบองตน ผมอยากจะฝากขอคดไวประการหนง กอนทเรา

จะลงไปเจาะลกถงกระบวนการปรบโครงสรางชนบทในยคหลงการ

พฒนา ทงนเพราะในอดต ผมมกจะมองเศรษฐกจชนบทเฉพาะ

ในดานการผลต แตโลกในยคโลกาภวตนและเสรนยมใหมน เราคงจะ

60��.indd 201 3/3/2554 16:02:33

- 202 -


มองเฉพาะดานการผลตดานเดยวไมได ผมขอเสนอวาเราคงจะตอง

หนมามองเศรษฐกจทงดานการผลตและดานการบรโภคควบคกนไป

(Nevins and Peluso, eds., 2008)

การบรโภคในทนไมไดหมายถงแคการกนอาหารเทานน

การบรโภคในทางเศรษฐศาสตรนน เรากคงจะทราบกนดแลววา

หมายถงการบรโภคหลายอยาง เชน การบรโภคความพอใจ แตในทาง

สงคมศาสตรหรอทางสงคมวทยาและมานษยวทยาทผมสงกดอย การ

บรโภคนน เรายงหมายถงทงในเรองการบรโภคความหมาย ความร

และอดมการณ โดยเฉพาะในยคน ทเรยกวาเปนยคบรโภคนยม เพราะ

คนเราไมไดบรโภคเฉพาะวตถ แตเรายงบรโภคความหมายดวย เชน

การบรโภคยหอของสนคา ดงนน ถาเราศกษาโดยไมไดมองทงดาน

การผลตและการบรโภครวมกน เราอาจจะไมสามารถเขาใจการปรบ

โครงสรางดงกลาวไดอยางครอบคลมเพยงพอ

เมอเราหนมามองดการทำางานของระบบเศรษฐกจแบบ

ทนนยม-เสรนยมใหม ผานการพฒนาแบบไรพรมแดน หรอในปจจบน

มลกษณะเปนการพฒนาภมภาค (Regionalization of Development)

เรากจะพบวาชนบทนนจะเรยกวาอยโดดเดยวไมไดอกแลว เพราะ

เดยวนมการเชอมตอกนระหวางชนบทกบสงตางๆ มากมาย ถาเปน

เรองของสนคา ชนบทกผกตดอยในหวงโซของสนคา (Commodity

Chain) ซงตองเชอมโยงกน ทงการคาชายแดน การคาขามพรมแดน

และยงเกยวของกบโครงขายอนๆ อกมากมาย ทงดานพลงงานและ

นำา (Power Grid และ Water Grid) เครอขายเหลานถอเปนภาพ

ปรากฏทเรามองเหนกนอยทวไป นอกจากนนยงมการทองเทยวขาม

พรมแดน การแสวงหาประโยชนจากทรพยากรขามพรมแดน เชน

การไปสรางเขอนในประเทศเพอนบาน แลวซอพลงงานไฟฟากลบมา

สงเหลานแสดงถงการเชอมโยงดานตางๆ มากมาย (Hirsch, 2001)

60��.indd 202 3/3/2554 16:02:33

- 203 -


รวมทงการอพยพแรงงานขามชาต ทงหลายทงปวงนเปนภาพทเรา

คนเคยในปจจบน

กอนทจะวเคราะหและถกเถยงกนตอไป ผมอยากจะขอออกตว

เสยกอนในตอนนวา งานศกษาตางๆ ทผมนำามาใชเปนกรณศกษา

ในการตงขอสงเกตนน ผมไมไดศกษาวจยดวยตนเอง ในชวง 10 ป

ทผานมา สถาบนทผมสอนอยมหลกสตรบณฑตศกษาทงปรญญา

โทและปรญญาเอก ผมกไดอาศยงานของนกศกษาทผมดแล และ

บางกรณผมกไดมโอกาสลงไปดพนทศกษาดวยตนเอง ในพนทท

นกศกษาลงไปทำาวจยในประเทศตางๆ ในภมภาคลมนำาโขง ซงชวย

เปดหเปดตาใหกบผมอยางมาก การพดในวนนจงอาจจะคลายๆ กบ

เปนการสงเคราะหประเดนตางๆ จากขอมลทนกศกษาพบในการทำา

วทยานพนธ และผมนำามาตอภาพและประมวลภาพ ผมเพยงแตเอา

ภาพตางๆ มาปะตดปะตอตอกน โดยนำาขอมลมาจากวทยานพนธของ

นกศกษา จงอาจจะไมมขอมลตวเลขทชดเจน แตอยากจะนำาเสนอ

แนวทางและวธคดในการวเคราะหความเปลยนแปลงทเกดขนมากกวา

ผมขอเรมดวยภาพกวางกอน ในระดบภมภาค เรามการตดตอ

คาขายขามพรมแดนทเชยงแสน โดยมเรอสนคาจากเมองจนมาจอด

ททาเรอเชยงแสน (ด Walker, 1999) ถาหากลงไปดใกลๆ เราจะ

พบวาเดยวนคนจากหมบานกเฮโลมารบจางเปนคนยกสนคาททาเรอ

เชยงแสน ถาดเผนๆ การคาขามพรมแดนแบบนนกอาจเหนวาเปน

เรองด เพราะแสดงถงการพฒนาการคาขายมากขน เรากคงจะมงคง

รำารวยกนตอไป แตภาพเชนนเปนเพยงภาพปรากฏ และกไมมหลก

ประกนใดๆ ทจะชวาการคาดงกลาวจะเปนทางเลอกใหมในการจาง

แรงงานของคนทองถน หากเราตองการทำาความเขาใจใหลกซง เรา

คงจะหยดอยแคภาพเหลานไมได ดงทผมไดเกรนไวตงแตตนแลววา

ผมจะชอบมองหาภาพหรอปญหาทมองเหนไมไดงายๆ มากกวา ผม

60��.indd 203 3/3/2554 16:02:33

- 204 -


จงพยายามจะมองหาภาพทคนอนยงมองไมเหน และกพยายามจะ

มองใหลกซงลงไปอกวายงมอะไรแฝงอยใตภาพปรากฏเหลานนอกบาง

ในพนทเชยงแสนนนกมงานวทยานพนธของนกศกษาท

ผมเปนอาจารยทปรกษาเชนกน เขาทำาเรอง “วาทกรรมการพฒนา

ในกรณศกษาวาทกรรมเกยวกบปลาบก” (พพฒน, 2552) ตอนแรก

ผมกสงสยวาจะทำาทำาไม แตพอเขาทำาเสรจกพบวามประเดนนาสนใจ

เหมอนกน การศกษากรณนพดถงวา ขณะทมการขยายตวของการ

คาทางเรอทเชยงแสนนน ในดานหนงกมการระเบดเกาะแกงในแมนำา

โขงเพอขยายชองทางเดนเรอ ในอกดานหนงกมพวกเอนจโอระหวาง

ประเทศทดแลดานสงแวดลอมเขามาบอกชาวบานทไดรบผลกระทบ

จากการระเบดแกงวาพวกคณควรจะหยดจบปลาบก เพอแสดงให

เหนวาเปนคนมจตใจรกษสงแวดลอม ซงจะชวยใหสามารถลกขนมา

ปกปองสงแวดลอมของพวกเขาได ภาพปรากฏทแสดงออกมานช

ใหเหนถงการตอสกนของกระแสความคดตรงขามกนสองกระแส คอ

ระหวางกระแสการพฒนาเศรษฐกจกบกระแสการอนรกษธรรมชาต

ทจรงแลวทงสองความคดกเปนกระแสโลกเชนเดยวกน คอกระแสการ

พฒนาระดบโลกมาเจอกบกระแสการอนรกษระดบโลก

เมอวาทกรรมทงการอนรกษและการพฒนาตางกมากบกระแส

โลก ในบรบทเชนน เราจงไมสามารถมองเฉพาะกระแสการผลตดาน

เดยวได เพราะมกระแสดานการบรโภคแฝงมาดวย คอการบรโภคความ

คดเรองการอนรกษ แตทงคกไมใชกระแสทองถน หากเปนกระแส

ระดบโลกทกระหนำาลงมาทคนทองถน และสงผลใหเกดความขดแยง

ทางความคดขนในทองถน บางพวกกอยากมารบจาง เพราะเหนดวย

กบการพฒนาเศรษฐกจ ผานความคดในการสรางสะพานขามแมนำา

โขงและการสรางอะไรตางๆ ใหมากขน แตอกพวกหนงกตามกระแส

อนรกษ ผานความคดในการหยดจบปลาบก แตขณะเดยวกน ชาวบาน

60��.indd 204 3/3/2554 16:02:33

- 205 -


บางสวนกรสกวา ไมวาจะไปทำาอะไรทงสองดานทมาจากกระแสโลก

พวกเขากตองถกกดกนจากการเขาถงทรพยากรอยด โดยเฉพาะ

อยางยงอดตพรานจบปลาบก พวกเขาเหนวากระแสอนรกษจาก

ภายนอก ดานหนงอาจจะดเหมอนด แตจรงๆ แลวผลกเหมอนกน

นนคอพวกเขาตองถกกดกนจากทรพยากร เพราะเขาถกหามไมใหจบ

ปลาบก ทงๆ ทพวกเขามความรและภมปญญาในการจบปลาบก และ

เปนความรทสะสมกนมานานแลว

ภายใตการตอสกนของวาทกรรมทขดแยงกนในระดบโลก

พวกพรานจบปลาบกจงพยายามแสดงอตลกษณของพวกเขาดวยการ

เรยกรองตอรองเพอจบปลาบกตอ ผมกสงสยวาตอรองทำาไม การแสดง

อตลกษณในการตอรองเหลานถอเปนการชวงชงสทธและอำานาจในการ

จดการทรพยากร ในขณะทการพฒนาภมภาคและกระแสการอนรกษ

ทงหลายพยายามเขามาดงอำานาจในการจดการทรพยากรออกไป

จากคนในทองถน ชาวบานจงตองหยบยกเอาวาทกรรมปลาบกมาใช

ตอรอง เพอตอกยำาวาทำาไมเขาจงยงตองจบปลาบกอย ทงๆ ทคนทวไป

อาจจะมองวาพวกเขาควรอนรกษปลาบกและอะไรตางๆ อกกวากนไป

ทงน พรานจบปลาบกกลบมองวากระแสอนรกษจากภายนอก

ไมตรงกบความคดของพวกเขา เพราะพวกเขาไมไดตะบตะบนจบปลา

บก กวาจะจบได พวกเขาตองจดธปบชา ตองทำาพธกรรมหลายๆ อยาง

ปหนงกจบได 3-4 ตว ไมใชจบแลวหมดไป คนจบปลากตองมความร

ในการจดการทรพยากร พดงายๆ กคอ การหยบยกวาทกรรมการจบ

ปลาบกมาตอบโต ถอเปนเรองทชาวบานพยายามจะแสดงตวตนวา

พวกเขากมปญญาทจะดแลทรพยากรของพวกเขาเอง โดยไมตองให

วาทกรรมการอนรกษจากภายนอกมาเทยวสงสอน หรอวาทกรรมการ

พฒนามาชทางออก ความขดแยงของวาทกรรมดงกลาวจงชใหเหน

วา กระแสวาทกรรมจากภายนอกไมไดหมายความวาจะเออหรอเกด

60��.indd 205 3/3/2554 16:02:33

- 206 -


ประโยชนแกทองถนเสมอไป คนในทองถนบางสวนอาจจะมองเหน

เปนอยางอน เพราะวาทกรรมเหลานนอาจจะมากดกนสทธของคน

ในทองถน

สรปกคอ ภาพของตลาดเสรในดานตางๆ ทปรากฏขน

ในระดบทองถนมกจะสรางผลกระทบเชงลบอยเสมอ จนเราตองตง

คำาถามวา ตลาดเสรทำางานไดเองทงหมดจรงหรอ เราคงตองมองทง

ดานภาพปรากฏ คอสงทเรามองเหนวากำาลงเปลยนแปลง ไปพรอมๆ

กบปญหาทมองไมเหน เมอมองทงสองดานแลว เราจะพบวาตลาด

เสรททำางานไดจรงๆ นนตองมบทบาทของภาครฐและมเรองของ

อดมการณหรอวฒนธรรมทางเศรษฐกจเขามาสนบสนนคอนขางมาก

การเปลยนแปลงตางๆ จงมกจะแฝงอยในกระบวนการเชงซอน ถา

มองเฉพาะเชงเดยวดงเชนทผมเคยมองในอดต กจะมองไมเหนปญหา

บางอยาง

ดงนน เราคงตองมองกระบวนการเปลยนแปลงในปจจบนวา

มพลงขบเคลอนหลายๆ อยางซอนๆ กนอย ทงการขายสนคา การ

บรโภคอดมการณและความหมายตางๆ ซงกระบวนการทชวยให

ตลาดทำางานไดนนไมไดทำางานเฉพาะในดานของการผลตหรอกลไก

ตลาดอยางเดยว แตยงทำางานผานวาทกรรม ทงวาทกรรมการพฒนา

และวาทกรรมการบรโภค ซงผมหมายถงการครอบงำาทางความรหรอ

อดมการณ

ตรงนผมพยายามจะชใหเหนวา ความเขาใจในเรองการปรบ

โครงสรางชนบทตองศกษาอยางเชอมโยงกบกระบวนการเคลอนไหว

ของระบบโลกาภวตนและเสรนยมใหม ซงแสดงออกมาในภาพใหญ

ของการพฒนาในภมภาค

60��.indd 206 3/3/2554 16:02:33

- 207 -


3.

การปฏรปทดนทขบเคลอนดวยตลาด:

ความยอกยอนของอำานาจรฐและวาทกรรมความร

คนสวนมากจะมองวานกมานษยวทยาศกษาเฉพาะหมบาน

ทมกจะเรยกกนวา “หมบานของฉน” หรอมงมองดเฉพาะระดบยอยๆ

ซงกมสวนถกอยบาง แตในฐานะทผมเปนนกมานษยวทยา ผมอยาก

จะถกเถยงวาเราไมไดจำากดตวเองอยกบชมชนเลกๆ เทานน จรงๆ

แลวสงทเราสนใจมากกวากคอบรบทหรอเงอนไขทมากระทำาตอชมชน

หรอทองถนเหลานน เพอจะไดเขาใจภาพของชนบททมจดเนนคมชด

เราจงตองมองอยางมบรบท ถามองดภาพทองถนทไรบรบท กจะไม

เขาใจภาพนนทงหมด บรบทสำาคญในปจจบนกคอการเขามาของ

ความคดเสรนยมใหมและกระบวนการโลกาภวตน ซงสามารถมองเหน

ไดหลายทาง หากมองผานระบบตลาดกอาจจะเหนไดงาย แตในฐานะ

ทผมศกษาอยในระดบชมชนทองถน ผมจะมองบรบทของภาพใหญ

เชนนนผานการปรบโครงสรางในการเขาถงทรพยากรในระดบยอยๆ

เพอตงคำาถามกบปญหาความขดแยงในการเขาถงทรพยากร เชน ทดน

ปา นำา หรอสภาพแวดลอม วามความซบซอน ยอกยอน และพลกผน

อยางไรบาง พรอมทงถกเถยงเกยวกบบทบาทของอำานาจรฐและพลง

ของวาทกรรมความร วาแอบแฝงสนบสนนการทำางานของกลไกตลาด

เสรอยางไร

ภายใตกระแสโลกาภวตน ธนาคารโลก (World Bank) จะม

บทบาทสำาคญมากขนในการกำาหนดทศทางของการปรบโครงสราง

ในการเขาถงทรพยากร ดวยการวางแนวทางการปฏรปทดนทยดตลาด

เปนพลงขบเคลอนหลก (Market-Based Land Reform หรอ Market-

Driven Land Reform) รฐไทยกรบแนวคดนมาปฏบตเชนเดยวกน

60��.indd 207 3/3/2554 16:02:33

- 208 -


ดวยการปฏรปทดนตามแนวทางนในหลากหลายรปแบบ (Rigg and

Sakunee, 2001) ผานกระบวนการตางๆ ทรฐลวนใหการสนบสนน

นบตงแตกระบวนการแรก คอ “การเปลยนทรพยสนใหเปนของ

ปจเจกชน” โดยการเรงรดออกเอกสารสทธตางๆ เชน โฉนดและ สปก.

ซงเปนภาพทเราคนเคยกนด กระบวนการทสองคอ “การเปลยน

ทดนใหเปนสนคา” ซงในปจจบนกำาลงขยายตวอยางมาก ผานการ

ทำาไรขนาดใหญหรอสวนปาพชพาณชย (Plantation) ในรปของสวน

ยางพาราหรอสวนปาลมนำามน หรอเปลยนไรพชอาหารใหเปนพช

พลงงาน ซงถอเปนการปฏรปทดนรปแบบหนง ดวยการเปลยนทดน

ใหเปนสนคามากขน แตไมไดหมายความวาเปลยนทดนโดยตรง

หากทำาใหทดนนนมมลคาทางเศรษฐกจสงขน กระบวนการทสาม

คอ “การเปลยนทรพยากรใหเปนทน” ผานการสรางเขอน เมอสราง

เขอนมาปดกนแมนำา ทำาใหนำากลายเปนพลงงาน โดยการผลตไฟฟาท

สามารถนำามาขายและเปลยนสภาพกลายเปนทนดวย กระบวนการ

ตางๆ ดงกลาวจงแสดงใหเหนถงพลงขบเคลอนของกลไกตลาดภายใต

การสนบสนนของรฐ ทพยายามปรบเปลยนทรพยากรใหมมลคา และ

กลายเปนทนในทสด (Anan and Hirsch, 2010)

ในกรณของประเทศไทย ผมจะขอยกตวอยางการปฏรปทดน

ทมตลาดเปนพลงขบเคลอน ผานการขยายตวของสวนยางพาราท

กำาลงแพรหลายมากขน จากเดมทมอยเฉพาะในภาคใต เดยวนไมวา

จะไปทางไหน ไมวาจะเปนทางอสานหรอทางเหนอ พนทตามสองขาง

ถนน จากนาน พะเยา ลำาปาง จนถงเชยงใหม เราจะเหนสวนยางพารา

ผดขนมาเปนดอกเหดตลอดเสนทาง การขยายตวของสวนยางพารา

จงเปนตวอยางของปรากฏการณอยางหนงของการเปลยนทรพยากร

สวนรวม (ทดนในปา) ใหกลายเปนสนคา เพราะสวนยางพาราเหลาน

สวนหนงกขยายตวเขาไปในพนทปาดวย แตการจะเขาใจปรากฏการณ

60��.indd 208 3/3/2554 16:02:33

- 209 -


ดงกลาวในฐานะทเปนกรณตวอยางของการปฏรปทดนทมตลาด

เปนพลงขบเคลอนไดนน เราจะตองมองยอนกลบไปในกระบวนการ

จดการปาของรฐ เพราะการปฏรปเชนนไมไดปรากฏเปนนโยบายอยาง

เปนทางการโจงแจง แตเปนรปแบบหนงของรฐในการสนบสนนการ

ขยายตวของตลาดทางออม ซงแสดงถงกระบวนการยอนกลบไปมา

ของการขยายอำานาจรฐเหนอทรพยากร

ในระยะแรก รฐไดพยายามขยายอำานาจเขาไปในพนทท

ไมมใครเปนเจาของ ซงเรยกวา “กระบวนการขยายอำานาจรฐเหนอ

พนท” (Territorialization) ดวยการประกาศใหพนทวางเปลาเปนปาไม

ประเภทตางๆ เชน ปาสงวนและอทยานแหงชาต เพอสงวนรกษา

พนทปาไว (Vandergeest and Peluso, 1995) โดยไมใหใครเขามาใช

ประโยชนทงนน แตในปจจบนเรากลบพบวาสวนปาพชพาณชยขนาด

ใหญผดขนอยางรวดเรว และบางกขยายตวเขาไปในพนทปาเหลานน

โดยเฉพาะปาในพนทชายขอบของชนบทในภาคเหนอและภาคอสาน

ในพนทเดยวกนน หากเปนกลมคนทองถนทตองการจะปลกพชสำาหรบ

ยงชพ เชน ปลกขาวไร ซงไมสรางมลคาทางเศรษฐกจใดๆ เพราะไมได

นำาไปขาย เจาหนาทของรฐจะจบกมทนท ดวยขอหาวาเปนผบกรกปา

ทงๆ ทการทำาไรขาวเปนระบบการเกษตรทดำารงอยในพนทปามาแตดง

แตเดม ในเกอบทกประเทศในภมภาคลมนำาโขง รฐจะมนโยบายกดกน

และจำากดการปลกขาวไรบนทดอนและทสง ขณะเดยวกน ประเทศ

เหลานตางกปลอยใหการทำาสวนปาพชพาณชย โดยเฉพาะสวน

ยางพารา ขยายตวเขาไปในเขตปาอยางกวางขวางทงสน (Duncan,

ed., 2004)

ขณะทรฐกดกนคนในพนทไมใหปลกขาวไร เจาหนาทของ

รฐกลบมทาทวางเฉย และปลอยใหใครกไดเขาไปใชพนทปาเพอปลก

ยางพารา แมจะเปนคนภายนอกพนทกตาม เพราะยางพารากำาลงเปน

60��.indd 209 3/3/2554 16:02:33

- 210 -


พชพาณชยยอดนยม ซงมมลคาทางเศรษฐกจและมราคาในตลาดสง

มาก จากความตองการของตลาดโลกทมสงขน โดยเฉพาะตลาดของ

ประเทศจน (Barney, 2008) พดงายๆ กคอ รฐใหการสนบสนนการ

ใชพนทปาปลกยางพาราอยางไมเปนทางการ และในบางครงรฐกอาจ

จะมนโยบายสงเสรมอยางชดเจนดวยซำาไป ผานการใหเงนสนบสนน

แกผปลก ซงแสดงวารฐใหการสนบสนนการทำางานของตลาดทางออม

การทรฐยอมปลอยใหกลไกตลาดเขามาใชพนทปาของรฐ

โดยไมไดบงคบใชอำานาจใดๆ ทงๆ ทเคยสถาปนาอำานาจเหนอพนท

เหลานน เทากบรฐปลอยใหเกดกระบวนการทเรยกวา “การยกเลกการ

ใชอำานาจรฐทมอยเหนอพนท” (De-Territorialization) กระบวนการ

เชนนจงโตแยงความเขาใจผดๆ ทวาตลาดทำางานไดดวยตวเองอยาง

ชดเจน เพราะเงอนไขทอยเบองหลงบงบอกอยางชดเจนวารฐไดเขา

มามบทบาทอยางมากในการสนบสนนการทำางานของตลาดทางออม

ดวยการงดการบงคบใชกฎหมายในบางกรณ เพอเออประโยชนตอ

กลไกตลาดทเชอมโยงกบตลาดโลก (Nevins and Peluso, eds., 2008)

รฐไมไดใหเหตผลอยางตรงไปตรงมาวาทำาไมรฐจงสนบสนน

การปลกยางพาราและการทำางานของตลาดทางออม แตรฐจะอางความ

ชอบธรรมบนพนฐานของอดมการณความรบางอยางทนยามการปลก

ขาวไรวาเปนความรทลาหลง เมอเปรยบเทยบกบการปลกยางพารา

ซงถอวาเปนความรทกาวหนา ตามนยยะดงกลาว การปลกพชจง

ไมไดเปนเพยงเรองของเทคโนโลยในการผลตเทานน แตยงแฝงไว

ดวยอดมการณของความรบางอยาง ซงชวยใหรฐสามารถนำามาใชอาง

ไดวา การปลอยใหปลกยางพาราในปาเทากบสงเสรมการพฒนา เพราะ

เปนการใชความรทกาวหนากวาการทำาไรขาว แตทจรงแลว เหตผลท

อยเบองหลงกคอการสนบสนนกลไกตลาด สวนขออางเรองความรท

อยเบองหนานนเปนเพยงความพยายามครอบงำาหรอการสรางมายา-

60��.indd 210 3/3/2554 16:02:33

- 211 -


คตอยางหนง เพราะเปนเพยงการประเมนความกาวหนาจากดานการ

สรางมลคาในเชงพาณชยเทานน ในกรณของการขยายตวของการ

ปลกยางพาราในประเทศลาว รฐจะสนบสนนดวยการสรางวาทกรรม

วาดวยปาเสอมโทรม เพอสนบสนนใหนายทนจนไดสมปทานเขาไป

ปลกยางพาราในพนทปาเหลานน (Barney, 2008)

ชาวบานทตงถนฐานอยในพนทปาคงจะเขาใจเบองหนา

เบองหลงในการครอบงำาความรดงกลาวของรฐเปนอยางด พวกเขา

จงนำามาใชตอรองกบรฐดวยการเขารวมทำาสวนยางพาราตามแนวทาง

การสงเสรมของรฐ เพอทจะใชเปนขออางในการปลกขาวไรซอนลงไป

หากดเผนๆ สวนยางพาราของชาวบานกเหมอนสวนยางพาราทวๆ

ไป แตถาเขาไปดใกลๆ กจะพบพชชนดอนๆ ถกปลกซอนอยในสวน

นนดวย เราอาจเหนตนยางพาราในสวนกจรง แตหากมองดดๆ ใต

ตนยางพารากจะมกอขาวไรผสมอยดวย ผมเคยถามชาวบานในท

ตางๆ ทงในเวยดนามและลาว วาทำาไมถงตองปลกพชผสมผสาน

เชนน ชาวบานมกบอกกบผมวา ถาเขาปลกขาวไรอยางเดยว เขากจะ

ถกจบดวยขอหาทำาไรเลอนลอย ทงๆ ทเปนไรหมนเวยน แตถาพวกเขา

ปลกยางพาราลงไปในพนทเดยวกน เขากลบไมถกจบ แมจะปลกขาว

ไรผสมอยดวยกตาม ชาวบานจงเรมปลกยางพาราไวกอน พอปลก

ยางพาราแลวกชวยใหเขาปลกขาวไดดวย (Anan and Hirsch, 2010)

หากมองดเผนๆ การทำาสวนยางพาราในปาทกำาลงแพรหลาย

อยในขณะน อาจจะมองไดวาเปนการเดนตามกระแสตลาดโลก แตเมอ

มองอยางเฉพาะเจาะจงกจะพบวา การปลกยางพาราในแตละพนท

ยงอาจมความซบซอนแฝงอยดวย เพราะรฐบาลของประเทศตางๆ

มองวาการปลกยางพาราเปนความทนสมย และมองการปลกขาวไร

วาลาหลง กรณทชาวบานตองหนไปปลกยางพารา จงเปนความ

พยายามตอรองใหไดพนทปลกขาวโดยไมถกจบ เพราะหากปลก

60��.indd 211 3/3/2554 16:02:34

- 212 -


ขาวไรอยางเดยวจะถกจบหรอถกขมขดวยความรนแรงหลายอยาง

บางครงชาวบานในภาคเหนอของไทยถงกบบอกวา เจาหนาทรฐจะ

นงเฮลคอปเตอรและถอปนมาขบไล กรณเชนนแสดงวารฐจะบงคบใช

อำานาจเหนอพนทอยางจรงจง (Territorialization) กเฉพาะกบการ

ใชพนทปาทไมเออกบตลาดเทานน เชน การหามไมใหชาวบานปลก

ขาวไรไวกนเองในพนทปาของรฐ แตรฐกลบยกเลกการบงคบใชอำานาจ

เหนอพนท (De-Territorialization) เพอสนบสนนตลาดทางออม เชน

ยอมใหปลกยางพาราไดในพนทเดยวกนกบทหามปลกขาวไร

เมอกอนเรามกจะมองการเปลยนแปลงในชนบทเปน

เสนตรง คอจากการผลตแบบยงชพกกลายมาเปนการผลตเพอตลาด

เราจะเหนการพฒนาเฉพาะทเดนไปขางหนาอยางเดยว สำาหรบการ

ปรบโครงสรางชนบทในปจจบน ถามองเชนนนจะไมสามารถเขาใจ

กระบวนการเปลยนแปลง เพราะการเปลยนแปลงมลกษณะยอนไป

ยอนมา

นอกจากกระบวนการขยายอำานาจรฐเหนอพนทและ

กระบวนการยกเลกการบงคบใชอำานาจรฐเหนอพนท เพอปลอยให

ตลาดทำางานได ในกรณของการทำาสวนยางพาราในปา ในหลายๆ กรณ

ยงมกระบวนการทรฐหนมาสถาปนาอำานาจรฐกลบเขาไปในพนทใหม

อกครง (Re-Territorialization) หลงจากยกเลกไปแลว โดยไมจำาเปน

ตองบงคบใชอำานาจในลกษณะเดมกได เชน แทนทรฐจะสถาปนา

อำานาจในรปของการกำาหนดใหเปนพนทปาสงวนเชนแตกอน รฐอาจจะ

บงคบใชอำานาจเหนอพนทดวยการบงคบเชงนโยบาย หมายความวารฐ

อาจมนโยบายสงเสรมใหปลกพชชนดอนแทนทพชชนดเดม ตวอยาง

ทเหนไดชดเจนในขณะนกคอ การทรฐหนมาสงเสรมใหใชพนทปาเพอ

ปลกพชอตสาหกรรม เชน ยคาลปตส เพอใชเปนเยอกระดาษ และพช

ทดแทนพลงงาน เชน ปาลมนำามน เปนตน

60��.indd 212 3/3/2554 16:02:34

- 213 -


ผมหยบยกกรณของการขยายตวของพชพาณชยเหลาน

กเพอเสนอขอถกเถยงวา ตลาดไมไดทำางานดวยตวเองทงหมด แต

นโยบายรฐไดเขาไปโอบอม พรอมทงนำาอดมการณครอบงำาเรองความ

รทกาวหนากวามาสนบสนน โดยอางวาเปนการพฒนาพนทลาหลง

(Civilizing the Margins) แตทงหลายทงปวงกเพอผลกดนการทำางาน

ของตลาดโลกใหเขาไปในพนทชายขอบ ซงเปนพนทชนบทหางไกล

(Duncan, ed., 2004) จงแสดงใหเหนอยางชดเจนวา รฐในอนภมภาค

ลมนำาโขงตางอาแขนรบอดมการณเสรนยมใหมอยางเตมท แตภาพ

เชนนเปนปญหาทมองไมเหนอยางชดเจน เพราะเปนกระบวนการท

แอบแฝงบทบาทของรฐอยางซบซอน และยงประกอบดวยอดมการณ

ครอบงำาปดทบไวอกชนหนง

ภายใตอทธพลครอบงำาของอดมการณเสรนยมใหม รฐทกรฐ

จะพยายามสถาปนามมมองแบบของรฐขนมา (Scott, 1998) ซงให

ความสำาคญกบกลไกตลาดและวาทกรรมความรในระบบตลาดมาก

ขนเรอยๆ ผานกระบวนการสถาปนาอำานาจเหนอพนทและทรพยากร

ในระยะหลงๆ มาน รฐตางๆ จงมกจะกลบหลงหนมาสถาปนาอำานาจ

รฐในพนทหรอทรพยากรใหมอกครง (Re-Territorialization) ซงเหน

ไดอยางชดเจนจากโครงการตางๆ ในการเปลยนทรพยากร (นำา) ให

เปนทน (Biggs, 2008) โดยเฉพาะการสรางเขอนกนแมนำาหลายสาย

ในอนภมภาคลมนำาโขงเพอผลตไฟฟา ไมวาจะเปนเขอนนำาเทน 2

ในลาว (Lawrence, 2009) หรอเขอนนำาเซซานในเวยดนาม (Hirsch

and Wyatt, 2004) เปนตน

ตวอยางทมขนาดใหญมากคอกรณของรฐจนตอนใต ซงม

โครงการสรางเขอนกนแมนำาโขงในมณฑลยนนานถง 11 เขอน เขอน

แรกทสรางเสรจแลวคอเขอนมนหวาน (Manwan) และขณะนม 3 เขอน

ทสรางเสรจแลว การทรฐไปลงทนสรางเขอนจำานวนมากปดกนแมนำา

60��.indd 213 3/3/2554 16:02:34

- 214 -


กเพอเปลยนนำาใหเปนพลงงานไฟฟา และนำาไปขายเปนสนคา พรอม

ทงสะสมเปนทนตอไป การสรางเขอนจงเทากบเปนการเปลยน

ทรพยากรสวนรวมใหเปนทน แตกกลบเปนการกดกนชาวบานจำานวน

มากในการใชประโยชนจากแมนำา

ในมมมองแบบรฐ รฐจะไมสนใจการใชประโยชนทไมเออตอ

ตลาด เพราะรฐมเปาหมายชดเจนในการเขาไปชวยเสรมการทำางาน

ของตลาดทนนยมในการเปลยนทรพยากรตางๆ ใหเปนทนมากขน

และใชวาทกรรมของความรทตงอยบนความคดเรองระดบของการ

พฒนาและประสทธภาพของเทคโนโลยเชงเดยว เพอสรางความ

ชอบธรรมใหกบโครงการทงหลาย โดยไมใหความสำาคญกบความ

หลากหลายของระบบความรอนๆ รวมทงความรพนบาน

เขอนปากมลในประเทศไทยกเปนตวอยางของการกลบหลง

หนของรฐอกกรณหนง เพอสถาปนาอำานาจรฐเหนอทรพยากรนำา

อกครง หลงจากทกอนหนานเคยถอนตวออกมา และปลอยให

ตลาดเขาไปใชพนทปาเพอปลกพชพาณชยอยางเปดกวาง ในดาน

หนง การยอนกลบมาสถาปนาอำานาจรฐเหนอทรพยากร ไดเปลยน

ทรพยากรสวนรวมใหกลายเปนทน ขณะทในอกดานหนงกเทากบ

แยงชงทรพยากร และกดกนไมใหชาวบาน โดยเฉพาะชาวประมง เขา

ถงทรพยากรของสวนรวม ซงกลายเปนชนวนของความขดแยงอน

ยาวนานระหวางรฐกบชาวบาน โดยชาวบานตอสเรยกรองใหรฐเปด

เขอน เพอใหปลาจากแมนำาโขงวายเขามาในแมนำามลมากขน และ

เปนทรพยากรประมงสำาหรบชาวบาน (Foran and Kanokwan, 2009)

แตรฐตองการเขาไปเปลยนทรพยากรใหเปนทน เพอใหกลมทนและ

ตลาดไดประโยชน กรณตวอยางของการสรางเขอนในประเทศตางๆ

ลวนแสดงวากระบวนการขยายอำานาจรฐเหนอพนทในชนบทไมได

เปลยนแปลงไปในทางเดยว แตมการปรบเปลยนแบบยอกยอนไปมา

60��.indd 214 3/3/2554 16:02:34

- 215 -


โดยสรปแลว การปรบโครงสรางชนบทในปจจบนนนเกยวของ

เชอมโยงอยางเปนเนอเดยวกนกบการปรบโครงสรางในการเขาถง

ทรพยากรอยางชดเจน ผานการปฏรปทดนทขบเคลอนดวยตลาด ซง

แสดงถงอทธพลของกระบวนการโลกาภวตนและอดมการณเสรนยม

ใหม ทเขามาเคลอนไหวและทำางานอยในระดบทองถนหรอในพนท

ชนบท จนสรางปญหาใหกบการเขาถงทรพยากรตางๆ ในฐานะทเปน

รากฐานสำาคญของชวตชนบท ภาพตรงนเองทผมเรยกวาเปนปญหาท

มองไมเหน เพราะทผานๆ มาเรามกจะพดถงกระบวนการโลกาภวตน

และอดมการณเสรนยมใหมอยางกวางๆ เทานน แตเรามองไมเหน

หรอยงมองไมคอยออกวา กระบวนการโลกาภวตนและอดมการณ

เสรนยมใหมทำางานในพนทชนบทไดอยางไร และเกยวของกบอำานาจ

และบทบาทของรฐอยางไร เพราะถกปดบงไวดวยการครอบงำาความร

ในรปของวาทกรรมการพฒนาตางๆ ซงมลกษณะซบซอนและยอกยอน

กลบไปกลบมาอยางมาก

ปญหาทมองไมเหนนสวนหนงเกดจากความเขาใจผดวาตลาด

ทำางานไดดวยตวเอง ทงทจรงๆ แลวรฐมบทบาทอยเบองหลงในการ

สถาปนาอำานาจเขาไปปรบโครงสรางในการจดการทรพยากรอยางมาก

ตามแนวทางของกระบวนการโลกาภวตนและอดมการณเสรนยมใหม

จนกลายเปนพลงขบเคลอนใหกลไกตลาดทำางานไดในระดบทองถน

แตรฐไมไดสถาปนาอำานาจในดานทเกยวของกบการผลตเทานน

หากยงสนบสนนในดานการบรโภคอดมการณครอบงำาและวาทกรรม

ความรตางๆ ดวย ซงมผลในการกดกนกลมชนตางๆ ทเคยใช

ทรพยากรอยเดม ไมใหสามารถเขาถงทรพยากรเหลานน พรอมๆ กน

นนกสงผลใหเกดการชวงชงทรพยากรอยางเขมขนรนแรง จนทำาให

ชาวบานในทองถนสญเสยอำานาจในการจดการทรพยากร (Nevins and

Peluso, eds., 2008) เชน กรณของวาทกรรมปลาบก การทำาไรขาว

60��.indd 215 3/3/2554 16:02:34

- 216 -


สวนยางพารา และการสรางเขอน ดงทไดกลาวถงไปแลว ซงสรางทง

ความไมมนคงและความเสยงในการดำารงชวตใหกบคนชายขอบและ

กลมชาตพนธตางๆ มากมาย

4.

จากชาวนามาเปนแรงงานและยอนกลบมาเปนชาวนา:

ปญหาของมนษยลองหน

ในปจจบน การปรบโครงสรางชนบทยงเกยวพนกบการ

ปรบเปลยนบทบาทของชาวนาดวย ตามแนวความคดทเคยยดถอ

กนมา ทฤษฎมารกซสตมกจะวเคราะหไปในทศทางทวา ถาชนบท

เปลยนแปลงเขาสระบบทนนยมมากขน ชาวนากจะถกเบยดขบออกไป

จากภาคการเกษตรเพมขนเรอยๆ จนหมดบทบาทไปในทสด ประเดน

คำาถามสำาหรบชาวนาไทยในขณะนกคอ ชาวนาจะถกผลกออกจากภาค

เกษตรกรรมทงหมดจรงหรอ แตคำาถามทนาสนใจกวานนกคอ ชาวนา

ทยงคงอยในชนบทเหลานนจะเปนเกษตรกรรายยอยอยเชนเดมไดอก

หรอไม

หากเรามองดอยางผวเผน ภาพชนบททเราเหนในป พ.ศ.

2552 กอาจจะไมตางจากภาพในชวงป พ.ศ. 2523-2524 เทาใดนก

เพราะเราจะพบวาชาวบานในชนบทจำานวนมากกยงคงมบทบาทอยาง

แขงขนอยในภาคเกษตรกรรมเชนเดม แมจะมชาวบานบางสวนหนมา

รบจางทำางานนอกภาคการเกษตรมากขนกตาม แตหากเราลองมอง

เจาะลกลงไปดในชนบทอยางจรงๆ จงๆ เราอาจพบวาชนบทในปจจบน

ไมเหมอนเดมเสยทเดยว เมอกอนตอนทผมลงไปศกษาหมบานในภาค

เหนอ ชาวบานทมาทำานาหรอมาเกยวขาวนน เรารทนทวาพวกเขา

60��.indd 216 3/3/2554 16:02:34

- 217 -


มาทำางานดวยเงอนไขอะไรบาง ทงมาชวยแบบเอามอเอาวน (ลงแขก)

และมารบจาง ในปจจบนกอาจมความสมพนธหลายๆ อยางผสม

ผสานกนอย ทงลงแขกผสมรบจางผสมคนเชานา แตไมใชเจาของนา

ทำาเองทงหมด ซงแสดงวามลกษณะของความสมพนธทางดานแรงงาน

หลายแบบ ขณะเดยวกน เราจะเหนวาในพนทเพาะปลกใกลเคยงกน

กมการปลกพชหลายๆ ชนดผสมกน พนทในชมชนชนบทบางสวนก

ถกเปลยนไปเปนโรงงานอตสาหกรรมอาหาร โรงเลยงไก และโรงเลยง

หมขนาดใหญ พดงายๆ กคอ พนทชนบทมความซบซอนมากขน

ทงในดานรปแบบของการผลตและความสมพนธทางดานแรงงาน ซง

นกวชาการบางทานมองการเปลยนแปลงเชนนในแงทแสดงถงพลวต

และความยดหยนของสงคมชาวนา เพราะเหนชาวนามทางเลอกท

หลากหลายมากขน (ยศ, 2546)

แตภาพความซบซอนในการดำารงอยของชาวนาในลกษณะ

ตางๆ ดงกลาว ไมไดมนยยะวาแรงเบยดขบชาวนาออกจากภาค

การเกษตรไดหดหายไปหมดแลว ผมอยากจะชใหเหนวา ถาเรา

ขบรถไปแถบภาคเหนอ เราจะพบปายโฆษณาขายทนาปรากฏใหเหน

อยมากมาย ทงๆ ททนาเหลานนมตนขาวขนอยเตมทองทง ซงแสดง

วายงคงใชเปนพนทเกษตรกรรมอยอยางเตมท ภาพพวกนไมใชวาอย

ดๆ ผมจะไปจองหานะครบ ภาพแบบนมใหเหนอยอยางดาษดน ไมใช

วานกวชาการพยายามหาเรอง ซงภาพเชนนกอาจถอเปนสญญาณ

ตอกยำาวากระบวนการเบยดขบชาวนาออกจากภาคการเกษตร (De-

Peasantization) และกลายเปนคนงานรบจางนอกภาคการเกษตร

ยงคงดำารงอย ไมไดหดหายไปไหน (Rigg, et. al., 2008)

เดยวนเราคอนขางจะแตกตนกบการซอขายทดนในชนบท

กนมาก และกำาลงกลายเปนกระแสทขยายตวออกไปอยางกวางขวาง

ภาพปรากฏของการขายทนากมใหเหนมากมาย จนเกดความตระหนก

60��.indd 217 3/3/2554 16:02:34

- 218 -


ตกใจกบการเปลยนมอในการถอครองทดน สวนหนงกกลวจะเกดการ

สญเสยพนทเกษตรกรรม บางสวนกรสกวตกกงวลวาทนาจะตกไปอย

ในมอของนายทนตางชาต เพราะเกดความรสกแบบชาตนยมจาขนมา

จงตองการปกปองใหทนาคงอยในมอของคนไทย

ในความเปนจรง สถานการณเชนนบงบอกเราวา การใชพนท

เกษตรกรรมกำาลงเปลยนแปลงไปในทศทางทซบซอนมากขน อกทงยง

เกดการชวงชงและการกดกนการเขาถงทดนในภาคการเกษตร และท

สำาคญกคอ กำาลงเกดการขยายตวของความสมพนธทางการผลตแบบ

ใหมๆ และรปแบบการใชทดนทหลากหลายมากขนในภาคเกษตรกรรม

ซงตกอยภายใตอทธพลของตลาดคาขายอาหารของโลก โดยเรามกจะ

เรยกรวมๆ วาอตสาหกรรมการเกษตรหรออตสาหกรรมอาหาร (Agro-

Food Industry) ซงเปนสวนหนงของธรกจการเกษตร (Agribusiness)

อะไรทำานองน ซงไดขยายตวเขามาเตมพนทชนบทแลว และกำาลงเกด

ขนในพนทชนบทตางๆ ทวโลก (Raynolds, 1997) เราจงไมสามารถ

สรปอยางงายๆ แบบเหมารวมวาชาวตางชาตเขามาเขมอบทดนของ

เราหมดแลว

เหตทเกดการเปลยนแปลงการใชทดนในภาคการเกษตรอยาง

สบสนวนวายดงกลาว กเพราะทผานมา รฐปลอยใหการใชประโยชน

และการซอขายทดนอยในการกำากบของกลไกตลาดเทานน โดยไม

เคยคดทจะเพมกลไกเชงสถาบนอนใดเขาไปตรวจสอบหรอถวงดลกบ

ตลาดเพอควบคมและจดการกบปญหาดงกลาวเลย แลวเราจะมาบน

อะไรกนแบบน คงจะไมไดประโยชนอนใดมากนก อนทจรง ประเดน

สำาคญทเราจะตองพจารณาอยตรงคำาถามทวา อำานาจการตดสนใจ

ในการจดการทดนอยทผผลตทแทจรงหรอไม หรอควรจะอยในลกษณะ

อยางไร ความวตกกงวลตางๆ ขางตนชวา เราอาจจะตงคำาถามไมถก

ตอง ไมวาจะเปนคำาถามวาควรปลอยใหตางชาตมาซอทดนหรอทนาได

60��.indd 218 3/3/2554 16:02:34

- 219 -


หรอไม อยางไร เพราะเราไดปลอยใหกลไกตลาดบงการการใชและการ

ซอขายทดนอยางอสระสบายใจอยแลว ภาพความสบสนวนวายทเรา

กำาลงประสบอยในปจจบน จงเปนผลพวงของการไรกลไกเชงสถาบน

ทจะตองทำางานควบคไปกบกลไกตลาดมากกวา

ภาพตวอยางของความสบสนวนวายทกำาลงเกดขนในพนท

เกษตรกรรมนนปรากฏใหเหนอยมากมาย เดยวนเราจะพบการเกดขน

ของเกษตรอตสาหกรรมหลายรปแบบ เชน สวนสมขนาดใหญท

เชยงใหม ใกลๆ อำาเภอฝาง ไดขยายตวออกไปสดลกหลกตา บางครง

กรกลำาพนทปา ซงเพมมลพษของสารเคมจนกระทบตอสภาพแวดลอม

อยางมาก ชาวบานททำางานในสวนสมกลวนแตเปนคนงานรบจางจาก

หมบานใกลเคยงหรอคนงานพลดถนจากประเทศเพอนบาน แมแตการ

ทำาไรขาวโพดกอาจจะไมไดอยในการควบคมของเกษตรกรรายยอย

เสมอไป เพราะบางสวนตองตกอยในระบบการผลตแบบพนธสญญา

ทเชอมโยงกบบรษทธรกจการเกษตรขนาดใหญ ซงเปลยนใหชาวบาน

กลายเปนเพยงคนงานรบจางบนทดนของตนเอง

หากมองขนไปบนดอย กยงไมสามารถรอดพนจากอทธพล

ของอตสาหกรรมการเกษตร ในพนทไรเดมของชาวเขาทเคยทำาไร

หมนเวยนแถบดอยแมสลอง จงหวดเชยงราย เดยวนกถกเปลยนไป

เปนไรชาขนาดใหญ ซงมคนไตหวนมาลงทนแทบทงนน แตกไมเหน

เราโวยวายอะไรกน ทงๆ ทไดชวงชงทรพยากรไปจากกลมชาตพนธ

ซงในปจจบนกเปลยนบทบาทเปนคนงานรบจางในไรชากนเกอบหมด

แลว (Sturgeon, 2005)

ชาวบานในชนบทนนถกผนวกเขาเปนแรงงานรบจางในระบบ

ตลาดทนนยมซงเชอมโยงกบกระบวนการโลกาภวตนมาระยะหนง

แลว (Ritchie, 1996) ผานการไปทำางานตางประเทศ (พรรณภทร,

2551) การขยายตวของอตสาหกรรมเกษตรและอตสาหกรรมอาหาร

60��.indd 219 3/3/2554 16:02:34

- 220 -


รปแบบตางๆ รวมทงวสาหกจขนาดเลกในชนบท (ธญลกษณ, 2550)

นอกจากนน ชาวนาบางสวนกยงเขาไปเกยวของกบการจางงานแบบ

ยดหยนอกดวย เพราะวาชาวนาไมไดถกผลกใหหลดออกไปจากภาค

การเกษตรอยางเตมตว ชาวนาจำานวนมากยงคงอาศยอยในหมบาน

ชนบท ถาไมไดไปทำางานนอกภาคการเกษตร กยงสามารถรบงาน

มาทำาทบานในระบบรบเหมาชวงได (กนกพร, 2542) ซงเปนตวอยาง

ของแรงงานนอกระบบทกำาลงเพมจำานวนมากขน แตเรากลบมอง

ไมเหนตวตนของพวกเขา ซงทำาใหพวกเขาตองตกอยในสภาพทเปน

เสมอนมนษยลองหน

ภาพตางๆ เหลานชชวนใหมองวาชาวบานในชนบทไทย

ปจจบนตองเกยวของอยกบการจางงานทมรปแบบหลากหลาย เดยวน

หากเขาไปดในหมบาน พอเชาขนมากจะมแรงงานรบจางทยอยขนรถ

ออกไปทำางานในโรงงานอตสาหกรรมตางๆ บางกตงอยใกลๆ หมบาน

บางกตงอยไกลออกไป พอตกเยน คนงานเหลานกกลบมาซกหวนอน

ในหมบาน ดวยเหตนเอง วทยานพนธปรญญาเอกของลกศษยผม

คนหนงจงเรยกหมบานเชนนวาเปน “หมบานหอพก” (Dormitory Vil-

lage) (Gray, 1990)

งานวจยของนกศกษาปรญญาโทของผมอก 2 คน ซงกำาลง

ลงไปศกษาภาคสนามอยในพนทอำาเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม

เขาพบวาชาวบานจำานวนมากไดหลงไหลเขาไปสการรบจางในภาค

การผลตแบบใหม ซงเปนโรงงานอตสาหกรรมการเกษตรของนายทน

ชาวไตหวนทเขามาตงอยในหมบาน โรงงานเหลานเปนตวอยางทด

ของการปรบโครงสรางการผลตในชนบท ซงมอตสาหกรรมอยควบค

กบการเกษตร ในหมบานทมการปลกขาวโพดฝกออนหรอถวเหลอง

เดยวนกมโรงงานมาตงอยขางหมบาน พอเกบเกยวเสรจกสงเขา

โรงงานเพอนำาไปแชแขงทนท สำาหรบสงออกไปขายทประเทศญปน

60��.indd 220 3/3/2554 16:02:34

- 221 -


และทขางๆ โรงงานแหงนกยงมการปลกขาวอย ชาวบานจงมชวตอย

ในทงโรงงานและทองทง แตกเปนชวตทมสภาพเปนเพยงสนคา แมวา

เดยวนชาวบานจะไมตองออกไปทำางานในโรงงานทกรงเทพฯ แลว

เพราะโรงงานมาตงอยขางๆ หมบาน ทำานองเดยวกนกบทเคยเกดขน

มากอนหนานในภาคกลางแถบจงหวดพระนครศรอยธยา (ยศ, 2539)

นอกจากนน โรงงานเหลานยงเขามารบซอผลผลตทางการ

เกษตรจากชาวบาน ดวยการควบคมผานการผลตแบบพนธสญญา

ซงโรงงานจะมากำาหนดใหชาวบานปลกพชทเขาตองการ ในพนทแถบน

จะปลกทงขาวโพดและมนฝรง โดยโรงงานจะออกทนบางสวนใหกอน

เมอเกบเกยวแลว ชาวบานกจะตองสงไปขายใหโรงงาน ซงราคา

รบซอจะเปนราคาทหกทนของโรงงานออกไปแลว โดยราคารบซออาจ

มมลคาใกลเคยงกบคาจางแรงงานเทานน จนทำาใหชาวบานกลายเปน

เสมอนแรงงานรบจางบนทดนของตนเอง ขณะทโรงงานกเปนเสมอน

เจาของทนาในหมบานทางออม โดยไมจำาเปนตองซอทนาโดยตรง

อยางทคนไทยหลายคนวตกกงวล พดงายๆ กคอ อำานาจการตดสนใจ

ในการผลตอยทเจาของโรงงานซงเปนคนตางชาตมาตงนานแลว

โดยสรป ภาพของการปรบโครงสรางในชนบททปรากฏ

ในภาคเหนอ เรมแสดงใหเหนวาระบบการผลตมความซบซอนมากขน

โดยจะมองการเกษตรและการทำางานรบจางนอกภาคการเกษตรแบบ

คตรงขามกนไมได เพราะในความเปนจรงมความซบซอนมากกวานน

ผมจงเสนอใหตองมองกระบวนการเชงซอน เพราะจะมองในทางใด

ทางหนงไมได กระบวนการปรบโครงสรางนนไมไดเปลยนไปในทศทาง

เดยว แตอาจยอนกลบไปกลบมากได ผมจงพยายามจะชใหเหนภาพ

ทคนไมคอยสงเกต หรอปญหาทมองไมเหน

ดานหนง เราอาจมองวาเกดการเบยดขบชาวนาออกจาก

ภาคการเกษตร และชาวนาเปลยนไปเปนสนคาหรอแรงงานรบจาง

60��.indd 221 3/3/2554 16:02:34

- 222 -


(Proletarianization) ตามแนวคดแบบมารกซสต แตจรงๆ แลวกไมได

ตรงไปตรงมาอยางนนเสยทเดยว เราจงไมสามารถใชแนวคดแบบ

มารกซสตอยางเดยวได พวกมารกซสตมกจะมองจากแงมมของ

ทฤษฎกำากบควบคม (Regulation Theory) ดวยการอธบายใหเหนวา

ระบบตลาดแบบทนนยมเสรในกระบวนการโลกาภวตนมพลงอยางมาก

ในการกำากบและควบคมระบบการผลตและการจดการแรงงานในระดบ

ทองถน เชน การเขามาซอขายทดนในภาคการเกษตร จนเบยดขบ

ชาวนาออกไปจากทนา และเปลยนชาวนาไปเปนคนงาน ภาพเชนน

แสดงใหเหนวาการเปลยนแปลงตางๆ ในชนบทลวนตกอยภายใต

บงการของตลาดมาโดยตลอด (Peck, 1996 และ Harvey, 2005)

จนมกจะสรปกนวาชาวบานในชนบทไทยปจจบนมรายไดสวนใหญ

จากนอกภาคการเกษตร (Rigg, 2004) การอธบายแบบมารกซสต

ดงกลาวมกจะเนนดานการผลต แตมองขามเงอนไขเชงบรบทอนๆ

ในการพจารณา จงมองไมเหนวาการทตลาดมอำานาจกำากบควบคมได

กเพราะในชนบทยงไรกลไกเชงสถาบนอนๆ อยางเพยงพอในการกำากบ

ดแลและถวงดลกบกลไกตลาด

เราจงตองหนมาใชหลายๆ มมมองผสมผสานกนไป เพอ

อธบายปรากฏการณของการปรบเปลยนโครงสรางทเกดขนในชนบท

ยคน ภาพเบองตนอาจจะมองไดวา ตลาดไดเขามากำากบและควบคม

การซอขายทรพยากรตางๆ จนเบยดขบใหชาวบานบางสวนตองหน

หนาเขาสโรงงานและกลายเปนคนงานรบจาง ซงเกดขนในภาคกลาง

กอน (ยศ, 2539) แตยงมปญหาทมองไมเหนอกหลายอยาง หากเรา

หนมามองในอกดานหนง คอดานการบรโภค เราอาจตองยมความคด

ของ มเชล ฟโกต (Michel Foucault) เรอง “การปกครองชวญาณ”

(Governmentality) มาชวยอธบายเพมเตม (อานนท, 2552) เพราะ

คนงานในโรงงานอตสาหกรรมอาหารทตงอยในชนบทเวลาน พวกเขา

60��.indd 222 3/3/2554 16:02:34

- 223 -


ไมไดเปนเพยงแรงงานในภาคการผลตเทานน พวกเขายงเปนผบรโภค

ดวย หมายถงการบรโภคอดมการณและความหมายตางๆ ในระบบ

ทนนยม จนถกครอบงำาในเชงความคด

ทงนกเพราะโรงงานตางๆ จะมกลยทธใหคนงานมวนยในการ

ทำางาน เพอใหไดประสทธภาพจากการทำางานสงสด ดวยการสราง

แรงจงใจตางๆ นานา เชน ใหเงนเดอนเพม ใหเบยขยน และใหทำางาน

นอกเวลา จนทำาใหคนงานหลงเขาใจไปวาอาชพรบจางใชแรงงานเปน

ชองทางทจะทำาใหชวตดขน เพราะมชองทางทจะไดรบคาจางสงขน

หากขยนทำางาน คนงานจงยอมรบความคดเรองวนย (Discipline)

ในการทำางานมากำากบควบคมตนเอง จนคนงานตองตกอยในสภาพท

เปนเสมอนทาสของคาจางไปในทสด ตามแนวคดของ คารล มารกซ

(Karl Marx) เรองการเปนทาสของความคด (Fetishism) ซงมารกซ

จะใชในแงของการเปนทาสของสนคา (Commodity Fetishism) (Marx,

1976: 163-177) ในสภาพเชนน คนงานจงไมเปนตวของตวเอง เพราะ

ถกลดทอนความเปนมนษยใหเปนเพยงทาสของคาจาง ซงเปรยบ

เสมอนเปนมนษยลองหนนนเอง

5.

ปญหาทมองไมเหนในความยอกยอน

ของการปรบโครงสรางชนบท

การทเรามองไมเหนทงผคนทหลากหลายในชนบทและปญหา

ตางๆ ทตามมา กเพราะในกระบวนการปรบโครงสรางชนบทมความ

ซบซอนแฝงอยมากมาย ในกรณของการเปนคนงานรบจางในชนบท

เราจะพบวาคนงานตองพงพาความสมพนธตางๆ อยางซบซอน

60��.indd 223 3/3/2554 16:02:34

- 224 -


นอกจากความสมพนธตามตรรกะของระบบตลาดแลว หากคนงาน

เขาไปทำางานในโรงงานอตสาหกรรมอาหาร กตองตกอยภายใตระบบ

อปถมภ แมแตการรบเหมาชวงเอางานไปทำาทบานกมความสมพนธ

เชงอปถมภหลายอยางซอนอย แตในความซบซอนดานความสมพนธ

ทางการผลตและการใชแรงงานเหลาน ยงไรกลไกเชงสถาบนอนๆ

ทจะมากำากบดแลและถวงดลใหเกดความสมพนธทเปนธรรมระหวาง

ผเกยวของกลมตางๆ ในระบบการผลต โดยเฉพาะกลมผใชแรงงาน

ทงคนงานและชาวนา จนกระทงทำาใหเกดปญหาทมองไมเหนอยาง

หนง ซงภาษาทางเศรษฐศาสตรเรยกวาเกดคาเชารปแบบตางๆ

สงมาก (High rent) ในลกษณะทเปนสวนเกน (Surplus) ซงถกดด

ออกมาจากการใชแรงงาน ผานกลไกของความสมพนธทงในระบบ

ตลาดและระบบอปถมภ

นอกจากความซบซอนแลว กระบวนการปรบโครงสรางชนบท

ยงมลกษณะยอกยอนกลบไปกลบมาอยางยงเหยง แมแตกระบวนการ

เปนชาวนา (Peasantization) กยอกยอนไปมา จากเดมเราเคยเขาใจ

กนวาชาวนาถกเบยดขบใหกลายเปนคนงาน (De-Peasantization)

แตปรากฏวาตอนนกลบเกดกระบวนการทชาวบานหนกลบมาเปน

ชาวนาอก (Re-Peasantization) ซงทำาใหกระบวนการสองอยางท

สวนทางกนกำาลงเกดขนซอนกนในชนบทพนทเดยวกน

กระบวนการยอนกลบไปมาเชนนชใหเหนวา ภายใตการ

เชอมโยงของทองถนกบกระบวนการโลกาภวตน มเหตการณทกลบ

ตาลปตรไปมาจนกระทงวนวาย ซงเราไมเขาใจและมองไมเหน เพราะ

เราชอบอธบายแบบเหมารวมทวไป (Generalization) ใหเปนแบบนน

แบบน แตความเปนจรงกลบพลกไปพลกมา ขนอยกบวาเรามอง

ตอนไหน และมองในบรบทไหน จากการทผมไดฟงรายงานการศกษา

ภาคสนามของนกศกษา ผมพบวาบางกรณเปนแบบนในทหนง แตอก

60��.indd 224 3/3/2554 16:02:34

- 225 -


กรณหนงกลบตาลปตร ผมกสงสยวาทำาไมในชนบทจงเกดกระบวนการ

สองอยางยอนกลบและสวนทางกนเอง ซงผมพบวามนเกดขนคนละ

บรบท คนละเงอนไข ทำาใหไมสามารถอธบายอยางเหมารวมได เราจง

ตองศกษากรณเฉพาะเจาะจงใหมากขน

ในหมบานกรณศกษาของนกศกษาคนหนงทกำาลงทำาวจย

ภาคสนามอยทอำาเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม ชาวบานทเปน

คนงานในโรงงานอตสาหกรรมอาหารจะถกตตราใหเปนคนมสงกด

เวลามการจดงานประเพณตางๆ ในหมบาน คนงานเหลานจะตอง

ใสชดเพอแสดงวาตนเองสงกดโรงงานไหนเวลาทอยในขบวนแห ชวต

ของคนขายแรงงานจงเปนชวตทเหมอนกบไรตวตน เพราะพวกเขา

มฐานะเปนเพยงคนของบรษทใดบรษทหนงเทานน ตวตนทแทจรง

ของพวกเขาหายไป ความเปนชาวนาหายไป สวนการเปนคนงาน

กเปนเพยงสนคาชนดหนงทสามารถซอขายกนได สภาวะเชนนถอ

เปนปญหาหนงทมองไมเหน เพราะเรามองไมเหนตวตนของคนงาน

พวกเขาจงมสภาพไมตางจากมนษยลองหน อกทงคนงานเหลานมก

จะเปลยนงานบอยมาก แมพวกเขาจะควบคมวนยในการทำางานของ

ตนเองผานการปกครองชวญาณไดดสกปานใดกตาม แตเมอเขาตอง

มาทำางานในหองเยนทเยนมากๆ เพอแชแขงอาหารสงออก แตละคน

ตองทำางานอยในหองเยนนานมากระหวาง 8-10 ชวโมง คนงานทเกด

ในเมองรอนคงทนไดไมนาน พวกเขาจงตองเปลยนงานบอยเสยจน

ไรตวตนทชดเจน การยายงานไปมาทำาใหไรสงกดชดเจน และมสภาพ

ไมตางจากการเปนคนงานนอกระบบนนเอง

ในหมบานกรณศกษาของนกศกษาอกคนหนงในอำาเภอ

เดยวกน และอย ไมหางจากหม บานแรกมากนก เรากลบพบ

กระบวนการปรบโครงสรางชนบทในลกษณะตรงกนขาม คอแทนท

ชาวบานจะถกผลกใหกลายเปนคนงานรบจางในโรงงานอตสาหกรรม

60��.indd 225 3/3/2554 16:02:34

- 226 -


ในชนบท ชาวบานทนกลบหนกลบมาเปนชาวนากนอกครง แตการหน

กลบมาเปนชาวนาครงนไมไดเปนชาวนาแบบเดม ซงหมายความวา

ไมไดเปนชาวนารายยอยทมอำานาจในการตดสนใจในการผลตอยาง

อสระอกตอไป ชาวนาในหมบานนจะปลกมนฝรงสงใหกบบรษทเลย

เพอแปรรปเปนมนฝรงอบกรอบ ในอดต หมบานนเคยมโรงบมใบยาสบ

แตตอนนโรงงานอบกรอบมนฝรงไดเขามาตงแทนท และเขามารบซอ

มนฝรงจากชาวบานโดยตรง ดวยการจดความสมพนธระหวางโรงงาน

กบชาวนาแบบพนธสญญา ซงทำาใหชาวนามความมนคงในการขาย

ผลผลต แตชาวนากกลายเปนผผลตทอยในกำากบของนายทนมากขน

และตกอยในสภาพทไมตางจากการเปนคนงานรบจาง เมอประเมน

จากมลคาทไดรบจากการขายผลผลต ทงๆ ทชาวนาเหลานนจะยง

คงเปนเจาของทนาอยกตาม สถานภาพและบทบาททกำากงระหวาง

การเปนชาวนากบคนงานรบจางเชนน ทำาใหพวกเขาเปนอกกรณหนง

ของปญหาทมองไมเหนหรอไมมตวตนทชดเจน ซงอาจเรยกไดวาเปน

มนษยลองหนไดเชนเดยวกน

แมชาวบานสวนหนงจะเลอกกลบไปเปนชาวนาอกครง แต

พวกเขาจะไมมอสระอกตอไป เพราะตองกลายเปนชาวนาทปลกพช

ภายใตบงการของตลาดโลกมากขน เดยวนชาวนาในเชยงใหมและ

เชยงรายจำานวนหนงไมไดปลกขาวไทยกนแลว แตหนมาปลกขาว

ญปน ซงสวนหนงนำามาใชทำาเหลาสาเกสงไปขายทประเทศญปน เรา

จงไมสามารถมองชาวนาแบบโรแมนตกหรอเพอฝนไดอกตอไป เพราะ

ชาวบานไมไดเปนชาวนาแบบเดมอกแลว พวกเขาจะหนมาปลกพช

ตามบงการของตลาดทใหราคาสง เพอแสวงหาประโยชนจากตลาด

ใหไดมากทสด แตกอาจจะตองเปลยนพชทปลกบอยมาก และอาจจะ

ไมไดผลตอบแทนเตมทหากคาดการณราคาตลาดผดพลาด ซงเกด

ขนไดบอยครง จนชาวนาบางสวนตองเลกเพาะปลก และหนไปหาทาง

60��.indd 226 3/3/2554 16:02:34

- 227 -


เลอกอนๆ เชน เขารวมผลตอตสาหกรรมอาหาร โดยประกอบกจการ

โรงเลยงไกไขขนาดใหญ เปนตน แตกอาจจะตองทนอยกบความเสยง

ในตลาดทมมากขนไมแตกตางกนมากนก

การปรบโครงสรางชนบทในปจจบนจงแตกดอกออกผลไปใน

หลากหลายทศทาง ทงนเพราะกระบวนการโลกาภวตนยงไมสามารถ

กำาหนดและควบคมการผลตทงหมดได ขณะเดยวกนกไมไดยดโยง

หรอผกตดกบสถาบนในทองถนอยางตายตว ซงเทากบเปดพนทใหม

การตอรองได (Hart, 1998) ชาวบานบางสวนจงสามารถหวนกลบ

มาเปนชาวนาเกษตรอนทรย เพอตอบสนองความตองการของชนชน

กลางดวยการผลตขาวปลอดสารเคม

เมอผมไปเยยมพนทวจยภาคสนามของนกศกษาอกคนหนง

ทจงหวดยโสธร ผมพบวาชาวบานทตำาบลกดชมพยายามหนกลบไป

ทำานาขาวเกษตรอนทรยกนอยางเปนลำาเปนสน และรวมตวกนเปน

เครอขาย จนสามารถตอรองกบรฐ และไดเงนทนมาสรางโรงสขนาด

ใหญของชาวนาเอง ในดานหนง ชาวนากลมนถอวาเดนไปตามบงการ

ของวาทกรรมสงแวดลอมโลก แตในอกดานหนง พวกเขากพยายาม

ดนรนตอรองกบตลาดโลกดวย แมจะผลตขาวอนทรย แตการผลต

แบบนกยงตองพงพาตลาด ขณะทชาวนายงมอำานาจตอรองไมมากนก

เพราะตองถกกำากบควบคมดวยการตองมใบรบรอง (Certify) ซงออก

ใหโดยองคกรนานาชาต เพอรบประกนวาเปนขาวอนทรยจรง กวาจะ

ไดรบใบรบรอง ชาวนาตองปลกภายใตการควบคมอยางเขมงวดถง 5-6

ป เพอใหเชอแนวาปลอดสารเคม ชาวนาจงตองเผชญกบความเสยง

อยางมาก เพราะไมแนวาจะไดใบรบรอง ขณะเดยวกนกอาจจะขาย

ขาวไดราคาไมตางจากขาวทวไป ทงๆ ทตองแบกรบตนทนมากขน

ชาวนาในระบบการผลตแบบเกษตรอนทรยจงยงตองตกอยในสภาวะ

ลกผลกคนเชนเดยวกน

60��.indd 227 3/3/2554 16:02:34

- 228 -


ในชมชนเดยวกนนนจงมชาวนาบางสวนเลอกหนหลงใหตลาด

และหนกลบมาเปนชาวนาพงตนเอง ในกรณทมเงอนไขเพยงพอ เพราะ

การจะเลอกแนวทางน ชาวนาตองมนาอยางนอย 20 ไร เพอแบงไวขด

บอและทำากจกรรมผสมผสานอนๆ แตชาวบานสวนใหญกวารอยละ

50 ไมมทดนทำากน ผทจะเลอกทางเดนแบบนไดจงมอยเพยงไมกราย

การเปนชาวนาพงตนเองกลมๆ ดอนๆ เชนเดยวกน เพราะชาวนาถก

เบยดขบออกจากทดนหรอทรพยากรไปเกอบหมดแลว สวนทเหลอ

กมนานอยเตมท มนอยเกนกวาทจะกลบไปเปนชาวนาพงตนเองได

ทงหมด พวกเขาจงยงหนไมพนความเสยงในระบบตลาดอยนนเอง

ความพยายามของชาวบานในชนบททจะตอรองกบตลาด

ทำาใหพวกเขาตองเลอกปรบแนวทางในการอยรวมกบระบบตลาด

อยางหลากหลายและตอเนอง ในกรณของหมบานแมคำาปอง อำาเภอ

สนกำาแพง จงหวดเชยงใหม ชาวบานเคยเลอกทจะเปนหมบาน

ทองเทยวเชงนเวศแบบเปดใหนกทองเทยวมาพกในบานของชาวบาน

(Home Stay) กรณนอาจจะเปนทางเลอกใหมของชนบท สวนหนง

ของการใหบรการ ชาวบานตองขายสนคาวฒนธรรมตางๆ ตงแตการ

ทำาพธสขวญใหนกทองเทยวชม ตอนเยนกจดใหนกทองเทยวกน

ขนโตก และใหบรการขจกรยาน แตปจจบนกปรากฏวาชาวบานทน

ไดเลกประกอบธรกจการทองเทยวไปแลว เพราะนกทองเทยวเรม

ไมตนเตนกบสนคาวฒนธรรม การใหบรการดานการทองเทยวกตอง

ปรบเปลยนไปเรอยๆ เพราะนกทองเทยวเรมเบอ และนกทองเทยว

กมทางเลอกมาก แมชาวบานจะมกลยทธในการปรบตวเขากบตลาด

อยางหลากหลาย แตวาแตละอยางกเสยงพอๆ กน โดยไมรวาจะไป

รอดหรอไม

สรปไดวาปญหาตางๆ ทมองไมเหนนนมลกษณะหลก

3 ประการคอ ประการแรก โครงสรางการผลตในชนบทแฝงคาเชา

60��.indd 228 3/3/2554 16:02:34

- 229 -


หรอสวนเกนไวสงมาก (High Rent) จากการทชาวนาถกกดกนไมให

เขาถงทรพยากร ขณะทไรกลไกเชงสถาบนอนๆ คอยควบคมและ

ถวงดลตลาด ตลอดจนมการครอบงำาอดมการณและความสมพนธท

ซบซอน จนทำาใหมองไมเหนการทำางานของกลไกตลาดอยางชดเจน

ซงสงผลใหเกดคาเชาแอบแฝงเตมไปหมด ประการทสอง ปญหา

ทตามมายงทำาใหเกดความเสยงสงในการดำาเนนชวต (High Risk)

ไมวาจะเปนความเสยงในแงของราคาผลผลต คาจางแรงงาน รวมทง

การทอตสาหกรรมเขามากปลอยสารพษและสรางมลภาวะตางๆ

มากมายทมอนตรายตอการดำารงชวต ประการสดทาย ชาวบานเรม

สญเสยตวตน (High Loss) หรออยในสภาพทไรตวตน ซงหมายถงการ

ไรอำานาจในการควบคมชวตตนเอง และไรศกดศรของความเปนมนษย

เพราะมชวตแบบลกผลกคน ปรบเปลยนไปมาระหวางการเปนชาวนา

แบบพนธสญญากบการเปนแรงงานนอกระบบทอยภายใตการกำากบ

ของกระบวนการโลกาภวตนและตลาดแบบเสรนยมใหม

พดงายๆ กคอ กระบวนการปรบเปลยนโครงสรางชนบท

ทกำาลงดำาเนนอยในชนบทไทยขณะนมองไมเหนคน ดวยเหตนเอง

คนทเปนแรงงานจงเปนเพยงแรงงานนอกระบบ ซงเปรยบเสมอน

มนษยลองหนทไรตวตน ถงแมรางกายจะเปนคน แตกเหมอนเปน

มนษยลองหน เพราะไมมใครเหนตวตนของเขา ชาวบานจงไมรจก

ตวตนของเขาวาเปนอยางไร เมอเขาไรอำานาจตอรอง เพราะขาดกลไก

เชงสถาบนอนๆ ทจะมาชวยสรางความเขมแขงในการตอรองกบพลง

ทางเศรษฐกจไรพรมแดนตางๆ ซงถาโถมเขามาในชนบทอยางเขมขน

แรงงานรบจางจงไรความมนคงในการดำารงชวต รวมถงการไรความ

มนคงทางดานสภาพแวดลอม ซงเกดจากมลภาวะของอตสาหกรรม

ในขณะทอตสาหกรรมไดเขามาตงอยในชนบทและในหมบาน ซง

ไมไดเปนเพยงวสาหกจชมชนเทานน โดยเราอาจจะเรยกวาเปน

60��.indd 229 3/3/2554 16:02:34

- 230 -


อตสาหกรรมในชนบท (Rural Industry) กได เพราะไมไดมลกษณะ

เปนเพยงหตถกรรมอกแลว แตเปนอตสาหกรรมทงในเชงเทคโนโลย

และการจดการเตมรปแบบเลยกวาได

6.

การเมองของการปรบโครงสรางชนบท

ในจดตดของพนทตอรอง

ปญหาทมองไมเหนทง 3 ประการขางตนนนมความซบซอน

อยางมาก และไมอาจมองเหนไดอยางชดเจนภายใตความเขาใจระบบ

ตลาดอยางทเรามกจะคดวาทำางานไดอยางเสร แตถาเราอยากจะ

เรยนรวาจะมองเหนปญหาเหลานไดอยางไร วธการของผมกคอ กอน

อน เราจะตองมองวาเปนปญหาการเมองของความสมพนธเชงอำานาจ

ผมจงขอเสนอใหมองการปรบโครงสรางชนบทวาเปนการเมองของการ

ปรบโครงสรางทเกดขนตรงจดตด จดขดแยง หรอจดปะทะ ในพนท

ของการตอรองระหวางกลมคนตางๆ ซงมนยยะวาเราจะมองเฉพาะ

การปรบโครงสรางในเชงเศรษฐกจอยางเดยวไมได แตตองมองทงดาน

เศรษฐกจ การเมอง และอดมการณ ซอนกนทง 3 ดานพรอมๆ กนไป

ในปจจบน การปรบโครงสรางชนบทไทยกำาลงดำาเนนไปตาม

ยถากรรม ในดานหนงมพนฐานมาจากความเขาใจของคนสวนใหญ

ทมกจะมองการปรบโครงสรางดวยความคดแบบตลาดเสร จงยอมรบ

สภาพทเกดขน และยงเสรมดวยทฤษฎการกำากบควบคม (Regula-

tion Theory) ทมกจะมองจากบนลงลาง (Top-Down) ในแงทวาตลาด

ระดบโลกมอทธพลอยางมากในการกำากบการปรบเปลยนโครงสราง

ระดบทองถน จนนำาไปสการครอบงำาระบบเศรษฐกจในชนบทมากขน

(Harvey, 2005)

60��.indd 230 3/3/2554 16:02:34

- 231 -


ขณะทในอกดานหนงกจะโตแยงกบมมมองแบบแรก โดยหน

มาใหความสำาคญกบพลงของสถาบนในทองถน ตามแนวคดของ คารล

โพลนย (Karl Polanyi) ในหนงสอชอ The Great Transformation

(1957) ซง โจเซฟ สตกลตซ (Joseph Stiglitz) นกเศรษฐศาสตรรางวล

โนเบล เปนคนเขยนคำานำาใหกบฉบบทพมพใหมในป ค.ศ. 2001 เพราะ

ตวเขาเองกมความคดเหนคลอยตามโพลนย และคดคานการเดนตาม

กระแสโลกาภวตนแบบหลบหหลบตา (Stiglitz, 2002) ในหนงสอเลมน

โพลนยใชแนวความคดเรองการยดโยง (Embeddedness) โดยถกเถยง

วาระบบเศรษฐกจตองยดโยงอยกบสถาบนในทองถน ในแงทตลาด

ไมสามารถทำางานไดอยางเสร เพราะตองโยงอยกบโครงสรางและ

สถาบนในทองถนนนๆ โพลนยศกษาการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ

ในองกฤษ แลวพบวาการทองกฤษสามารถเปลยนผานไดอยางด จาก

การเกษตรไปสอตสาหกรรม เพราะมโครงสรางเชงสถาบนทเออตอ

การทำางานของตลาด ตลาดจงทำางานไดด แตประเทศอนๆ อาจจะ

มปญหาในการปรบโครงสราง เพราะยงไมมโครงสรางหรอสถาบน

ในทองถนทจะมากำากบการทำางานของตลาดไดดเหมอนในประเทศ

องกฤษ แนวการศกษาในแบบของโพลนยเชนน ตอมาเรยกวา

“เศรษฐศาสตรสถาบน”

แตทงสองมมมองขางตนนนนาจะเปนแนวคดแบบคตรงขาม

ซงผมคดวามมมองทงสองอธบายงายเกนไป และมองขามความ

ซบซอนทเกดขนจรงในการปรบโครงสรางชนบท ในทนผมจง

พยายามวเคราะหดวยแนวคดทสนใจความซบซอนทอยตรงกลาง

ระหวางกระแสโลกกบกระบวนการทองถน โดยมงวเคราะหการเมอง

ของการตอรองหรอจดตดของการตอรอง ซงใชกนมากในสาขา

มานษยวทยาขณะน ตวอยางเชน หนงสอของ แอนนา ซง (Anna

Tsing) ทชอ Friction: An Ethnography of Global Connection (2004)

60��.indd 231 3/3/2554 16:02:34

- 232 -


ซงพยายามจะอธบายจดเสยดทานระหวางกระแสโลกกบกระบวนการ

ทองถน เพอทำาความเขาใจปญหาในการตอรอง ซงจะมผลตอการ

ปรบเปลยนทศทางในการปรบโครงสรางชนบท แนวทางทำานอง

เดยวกนนยงนำาเสนอโดยนกภมศาสตรมนษยอกหลายคน เชน Hart

(1998) และ Woods (2007) เปนตน

จดปะทะหรอจดตดตางๆ นนจะปรากฏตวขนเมอชาวบาน

ออกมาตอสเรยกรอง ซงชวยชใหเหนวาจดตรงนนคอประเดนปญหา

สำาคญทเราจะตองปรบเปลยนทศทาง ถาเรามองจากจดยนของ

ทฤษฎการเมองของการตอรอง เราจะเขาใจความซบซอนของการปรบ

โครงสรางชนบทในปจจบน ซงมประเดนปญหาในพนทของการตอรอง

หรอพนทจดตดอยางหลากหลาย ผมไดพยายามวเคราะหใหเหนแลว

วา วธการปรบทศทางการปรบโครงสรางชนบทไมใหลมๆ ดอนๆ และ

ถลถกงกนไปอยางทผานมา นาจะเกยวของกบกลไกเชงสถาบนหลาย

อยาง โดยเฉพาะเรองระบบกรรมสทธ ระบบภาษ และระบบการจดการ

การใชทรพยากร ซงลวนเปนประเดนปญหาในเชงโครงสรางทงสน

แตสถาบนเหลานไมมอยแลว (ตามความคดของโพลนย หากตองการ

การเคลอนไหวผลกดน ใหสรางขนมาตามสถานการณของแตละสงคม)

เทาทผานมา สงคมไทยเราไมคอยไดปรบเปลยนเพมเตมอะไร

ในเชงโครงสรางเหลานมากนก เพราะเราชอบทะเลาะกนในประเดน

ยอยๆ ทอาจารยนธ เอยวศรวงศ เรยกวาประเดนขปะตว เชน ความ

ขดแยงระหวางกลมเสอแดง-เสอเหลอง หรอไมเชนนนกขดแยงเรอง

อดมการณ ขณะนมขาววากรมปาไมจบชาวบานดวยขอหาตดตนไม

ในปา ซงเปนสาเหตททำาใหโลกรอน และเรยกรองใหเสยคาปรบนบ

ลานบาท กรณเชนนแสดงถงความบาอดมการณสงแวดลอมนยมจน

เกนขอบเขต และนำามาปรบใชอยางผดฝาผดตว หากจะปรบกนจรงๆ

ตองปรบบรษททเปนผปลอยมลพษรายใหญ ไมใชมาปรบคนเลก

60��.indd 232 3/3/2554 16:02:34

- 233 -


คนนอยทไรอำานาจ ทงนเพราะเราไมสนใจกลไกเชงโครงสราง จงทำาให

เราพดกนแตปญหาขปะตว และใชวธจดการกบปญหาแบบมกงาย

ผมคดวาประเดนนสำาคญมาก ถาเราตองการจะปรบเปลยน

ทศทางในการปรบโครงสรางชนบท เพอใหเกดความมนคงในชวตและ

เกดความเปนธรรม พรอมทงใหคนในชนบทสามารถตดสนชะตากรรม

ของตวเองไดจรง เราคงตองหนมาใสใจกบการปรบเปลยนนโยบาย

เชงโครงสรางกนใหมากขนอยางเรงดวน

โดยทวไป เรามกจะนกวารฐไปแทรกแซงตลาด แตทจรงแลว

รฐกลบปลอยใหตลาดทำางานอยางคอนขางเสร กระทงสนบสนนดวย

ซำาไป แตรฐกลบไมเสรมสรางกลไกเชงสถาบนทจะชวยเพมอำานาจ

ในการตอรองใหกบคนในชนบท เราจงเหนชาวบานออกมาเดนขบวน

เคลอนไหวในลกษณะตางๆ มากมาย เชน ทเชยงใหม เราจะพบการ

เคลอนไหวทางสงคมมากมาย ทงเรยกรองเรองปาชมชนและเรยกรอง

เรองราคาพชผล เปนตน ในดานหนง การเคลอนไหวทางสงคมเหลาน

ถอเปนความพยายามของคนในชนบท รวมทงคนชายขอบทอยบนดอย

สง ทจะสรางความเขมแขงในการตอรองกบรฐ ขณะทในอกดานหนง

เรากสามารถมองไดวาเปนความพยายามทจะสรางแรงกดดน เพอให

มการสรางกลไกเชงสถาบนขนมากำากบและถวงดลกบตลาด ซงในทน

ไมไดหมายถงการไปควบคมระบบตลาด แตไปกำากบดแลใหตลาด

ทำางานไดดขน หรอทำางานในลกษณะทจะไมกอใหเกดคาเชาสงมากนก

หรอชวยลดคาเชาลงไปบาง

ชาวบานจำาเปนตองดนรนตอสเพอเรยกรองใหสรางกลไก

เชงสถาบนใหมๆ กเพราะในการปรบโครงสรางชนบทนนเกดความ

พกลพการหลายประการตามมา โดยเฉพาะชองวางของรายไดทหาง

กนมากขน ซงสวนใหญจะเกดจากการขาดกลไกเชงสถาบนในการ

ควบคมการจดการทรพยากร ซงหมายความวาเราปลอยใหตลาด

60��.indd 233 3/3/2554 16:02:34

- 234 -


ทำางานอยางเสรเพยงฝายเดยว แตไมไดสนใจทจะสรางกลไกเชง

สถาบนมากำากบควบคมการทำางานเหลานน รฐบาลในยคปจจบนอาจ

จะเรมพดถงประเดนนบาง สวนนกเศรษฐศาสตรไดพดกนมานานแลว

เชน ภาษทดนอตรากาวหนา แตในปจจบน เมอเราพดถงสถาบนทจะ

มาชวยแกปญหาในชนบท เรามกจะนกถงแตสถาบนเกาๆ เชน บาน

วด และโรงเรยน ผมคดวาบานกตกนจะตายอยแลว วดกมปญหา

ผดศลผดธรรมจนชาวบานไมศรทธา ผมเองกรสกวาจะหาวดเพอ

ทำาบญไดยากเตมท หรอโรงเรยนกปฏรปไมรกรอบแลว กยงไมรวาจะ

เปนทพงทพาไดขนาดไหน ถาเราเจอปญหาในชนบท แลวเรานกได

แคการพงพาสถาบนเดมๆ คอบาน วด และโรงเรยน ผมคดวาสงคม

ไทยคงตองตกอยในความมดบอดทางปญญาอยางแนนอน

แตชาวบานคงจะไมยอมมดบอดตามไปดวย พวกเขาจง

พยายามเคลอนไหวผลกดนใหเกดการสรางกลไกเชงสถาบนใหมๆ

ขนมา ตรงนถอเปนจดตดทสำาคญ เพราะถามกลไกใหมๆ เกดขนมา

กจะทำาใหคนทอยในชนบทมอำานาจตอรองมากขน ในแงทไมไดปลอย

ใหตลาดทำางานแตเพยงฝายเดยว ชาวบานจงตองรณรงคใหรฐออก

กฎหมายปาชมชน เพอไมใหทดนตกเปนของปจเจกชนทงหมด (Anan,

2008) ในทางเศรษฐศาสตร เรามกจะนกวาถาปลอยใหทดนทงหมด

อยในตลาดเดยวกนแลวทกคนจะไดประโยชน แตในความเปนจรง

ความไมเทาเทยมกนในสงคมไทยทำาใหผมอำานาจทางการเมองและ

ทนมกจะไดประโยชนมากกวาคนไรอำานาจ และไปกดกนคนชายขอบ

จำานวนมาก ดงนน การเปดตลาดเดยวไมไดแปลวาทกคนไดประโยชน

เสมอไป ถาหากมการปดไมใหตลาดทำางานไดในบางพนท เชน พนท

ปาชมชน กจะทำาใหชมชนทองถนมอำานาจมากขน และตอรองกบตลาด

และรฐไดดขน

นอกจากการเรยกรองใหมกฎหมายปาชมชนแลว ชาวบาน

60��.indd 234 3/3/2554 16:02:34

- 235 -


ในหลายพนทกำาลงพดถงการออกเอกสารสทธทเรยกวาโฉนดชมชน

อกดวย เชน ทตำาบลแมแฝก อำาเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม สมย

เศรษฐกจฟองสบ นายทนเคยไปกวานซอทดนจำานวนมากมากกตน

ไวมากมายเพอเกงกำาไร โดยไมไดใชผลตอะไรจรงจง เมอกลไกตลาด

ลมเหลวจนฟองสบแตก ทดนเหลานนกกลายเปนทรกรางวางเปลา และ

เปนหนทไมกอใหเกดรายได (NPL) ในปจจบน ชาวบานทไรทดนจง

เขาไปยดพนทวางเปลาเหลานนเพอนำามาใชเพาะปลก ซงชาวบานกร

วาผดกฎหมาย แตตองการตอรองและกดดนใหรฐนำาเอาพนทเหลานน

มาออกเปนโฉนดชมชน ขณะนพนทดงกลาวไดถกเปลยนใหกลายเปน

ไรชะอมขนาดใหญของเชยงใหม จากการทคนเชยงใหมชอบกนชะอม

มาก คนภาคเหนอกนอะไรไมใสชะอมแลวจะรสกวาไมอรอยเตมอม

แมชาวบานจะรดวาการยดพนททมเอกสารสทธนนผด

กฎหมาย แตพวกเขากไมไดพยายามจะผลกดนใหการกระทำาของ

พวกเขาถกกฎหมายหรอมความชอบธรรม พวกเขาเพยงแตตองการ

สรางแรงกดดนตอรฐ เพอใหสงคมเหนวาการสรางกลไกเชงสถาบน

ใหมๆ เชน โฉนดชมชน เพมเตมจากการออกโฉนดใหกบปจเจกชน

เทานน จะชวยปองกนไมใหตลาดเขาไปทำางานในพนทบางสวน ทงน

เพอปกปองคนทอาจจะยงมความสามารถในการเขาถงทนตำา เพอให

เขามพลงในการตอรองมากขน และรกษาพนทเกษตรเอาไวได เพราะ

ไมตองพงพาระบบตลาดทงหมด ซงกยงจะตองมอกหลายกลไกเพอให

เสรมซงกนและกน รวมทงการเกบภาษทดนอตรากาวหนา กฎหมาย

ปาชมชน และการออกเอกสารสทธโฉนดชมชน กลไกเชงสถาบน

เหลานจะไดมากดวยการเคลอนไหวของชาวบานทงสน ผานการ

รวมมอพดคยกบเอนจโอและนกวชาการ ซงชใหเหนวา ถาปลอยให

ตลาดทำางานฝายเดยวอยางทเปนมา และรฐยงสนบสนนดวยซำาไป

การปรบเปลยนโครงสรางในชนบทจะไมสามารถควบคมใหเกดความ

60��.indd 235 3/3/2554 16:02:35

- 236 -


เปนธรรมและยงยนได แตกลบจะเปลยนไปตามยถากรรมอยางลมๆ

ดอนๆ ในลกษณะลกผลกคน ซงจะสงผลกระทบเชงลบตางๆ อยาง

มากมายกบชาวบานทมทนนอย

อนทจรง ความคดเรองการออกโฉนดชมชนกคอการปฏรป

ทดนอกรปแบบหนง ซงหนมาใหความสำาคญกบพลงของชมชน แทนท

จะเนนแตการปฏรปทดนทใหตลาดเปนพลงขบเคลอน (Market-Driven

Land Reform) ซงมกจะเปนแนวทางการปฏรปหลกในการปรบ

โครงสรางชนบททกำาลงดำาเนนอยในปจจบน เพราะการปฏรปทดน

ทเออกบตลาดดานเดยวจะสรางความขดแยงในการเขาถงทดนอยาง

มาก การปรบโครงสรางชนบทในสงคมทผคนยงมอำานาจในการเขาถง

ทนและทรพยากรแตกตางกนมากเชนกรณของสงคมไทยนน ตองการ

การปฏรปทดนหลายๆ รปแบบไปพรอมๆ กน เพอใหเกดความ

เปนธรรมและความยงยนในการใชและการจดการทรพยากร เพราะ

จะเพมกลไกการตรวจสอบและการถวงดลในสงคม ตามหลกของการ

จดการทรพยากรเชงซอน ซงยงตองการการปฏรปทดนรปแบบอนๆ

เพมเตม เพอแกปญหาความขดแยงตางๆ ทนบวนจะมมากขน

การปฏรปทดนทสำาคญอกลกษณะหนง ในฐานะทเปนกลไก

เชงสถาบนตามหลกการจดการเชงซอน กคอการปฏรปการใชทดน

(Land-Use Reform) ซงจะชวยเพมอำานาจตอรองใหกบชาวบาน

ในการควบคมและจดการการใชทรพยากรใหสอดคลองกบบรบท

ของแตละทองถนมากขน แตกยงไมมการออกกฎหมายมารองรบ

การปฏรปการใชทดนตงอยบนหลกการทใหอำานาจแกทองถนในการ

กำากบการใช ซอนลงไปบนหลกการของความเปนเจาของทดน เพราะ

ในปจจบน ปญหาทชาวบานประสบมากขนคอปญหามลภาวะ เชน

ปญหาผลกระทบจากการขดถานหนในหลายพนทของภาคเหนอ จน

ชาวบานตองลกขนมาตอตานการเขามาขดแรและถานหนในพนท

ซงทผานมามกจะแกปญหาดวยการทำาประชาพจารณ (Public Hear-

60��.indd 236 3/3/2554 16:02:35

- 237 -


ing) แตกไมไดผล เพราะชาวบานไมมอำานาจตามกฎหมาย โดยอำานาจ

การตดสนใจสดทายยงอยทหนวยงานของรฐ

หากนำาการปฏรปการใชทดนมาใชแกปญหา จะชวยใหเกด

ความเขาใจวาการใชทรพยากรใดๆ ในทองถนตองผานความเหนชอบ

ของทองถนเสยกอน แมทรพยากรนนจะอยในพนทถอครองของเอกชน

กตาม ซงนนกคอการใหอำานาจตามกฎหมายแกทองถนในการจดการ

การใชทรพยากรซอนทบไปบนอำานาจความเปนเจาของของเอกชน

เพอปกปองไมใหเกดผลกระทบกบสวนรวม กลไกเชงสถาบนเชนน

แสดงถงรปแบบของการจดการเชงซอน ซงเปดใหสทธของชมชน

ทองถนซอนอยกบสทธในความเปนเจาของของปจเจกชน เพอถวงดล

กบอทธพลของกลไกตลาดทอาจจะสรางผลกระทบดานลบหรอความ

เสยงเกยวกบความเปนความตายและความสามารถในการดำารงชวต

ของคนในทองถนตางๆ

นอกจากเรองของการตอรองเพอผลกดนกลไกเชงสถาบน

ใหมๆ แลว ความเคลอนไหวของชาวบานยงเปนการเมองเรองของ

การเปดพนทความร ซงในปจจบนกำาลงมการชวงชงความรกนอยาง

เขมขน พนทความรจงไมไดจำากดอยเฉพาะในหองเรยนหรอความร

ทเปนทางการในสถาบนการศกษาเทานน แตหมายถงกระบวนการ

เคลอนไหวเรองความร เพอไมใหเกดการผกขาดและครอบงำาความร

(Anan and Hirsch, 2010) เพราะรฐมกจะสรางอดมการณความรแบบ

ครอบงำาตางๆ เพอสนบสนนตลาด เชน การนยามไรหมนเวยนวาเปน

การทำาลายปา ขณะทปลอยใหปลกยางพาราในพนทปาเดยวกนนนได

เพราะถอวาเปนการพฒนา ซงมกเกดขนในพนทชายขอบของรฐตางๆ

ในลมนำาโขง (Duncan, ed., 2004)

ชาวบานจงออกมาเคลอนไหวเพอจะเปดพนทความรของ

ตนเองบาง เชน ความรดานการอนรกษปา ชาวบานกพยายามออกมา

โตแยงวาพวกเขากอนรกษเปนเหมอนกน โดยการตอบโตผาน

60��.indd 237 3/3/2554 16:02:35

- 238 -


อดมการณในวฒนธรรมของพวกเขา ซงแสดงออกในพธบวชตนไม

หรอบวชปาทมเครอขายชาวบานเขารวมอยางกวางขวาง ทงนกเพอ

โตแยงวาการอนรกษปาไมจำาเปนตองผกขาดอยกบรฐหรอการอนรกษ

ดวยมาตรการของรฐเทานน ชาวบานกสามารถมสวนรวมในการ

อนรกษไดเชนกน (Isager and Ivarsson, 2002) ตวอยางทสำาคญ

กคอ กรณทชาวบานในชนบทไดจดตงปาชมชนขนมามากมาย แมจะ

ยงไมมกฎหมายรบรองกตาม เพอแสดงใหเหนถงความพยายามทจะ

ชวงชงพนทความร (Anan, 2008)

ถาเราเปดพนทความรเหลานใหมากขน กจะชวยใหเรา

สามารถพฒนาความรทจะเปนพนฐานในการเปลยนแปลงไดดขน

เพราะเราคงไมสามารถนำาเขาความรจากภายนอกไดตลอดชวต เราจะ

ตองใหกลมชนตางๆ ผลตความรของตนเองไดดวย เพอใหสอดคลอง

กบบรบทและเงอนไขเฉพาะเจาะจงของแตละพนทและสถานการณ

ประเดนเรองพนทความรนสำาคญมาก (Anan and Hirsch, 2010) เพราะ

จะชวยใหเรารวาควรจะพฒนาบนพนฐานของความร (Knowledge-

Based Development) อยางไร เราพดกนอยเสมอในเรองน แตเรา

ไมรวาความรนนเปนของใคร เรามกจะนกถงเฉพาะความรของนก

วชาการตลอดเวลา แตเรามกจะไมนกถงวาทกคนกมความรเหมอนกน

ทสำาคญ ความรนนไมไดเกดขนเอง แตตองอาศยกระบวนการเรยนร

ดวยการแลกเปลยนและถกเถยง โดยไมยดตดกบความรเพยงดานใด

ดานหนง จงจะเกดความรใหมขนได

ในอกดานหนง ความเคลอนไหวของชาวบานอาจมองไดวา

เปนการเมองเรองของการตอรอง เพอแสดงอตลกษณและตวตน

โดยเฉพาะคนงานทพยายามสรางอตลกษณและตวตนหลายๆ อยาง

เพอทจะทำาใหเขาไมไดเปนแคคนงานทไรตวตนอยางทเคยเปนมา

ผมเคยเขยนเรองนไวบางแลวในขอเขยนเรอง “ตวตนของแรงงาน

สำาคญอยางไรในกระแสเสรนยมใหม” (อานนท, 2549: 47-60)

60��.indd 238 3/3/2554 16:02:35

- 239 -


ภายใตการปรบโครงสรางชนบททเปนอยน เรามองไมเหน

คนหรอตวตนของคนทเปนพลงขบเคลอนสำาคญ เพราะเราทำาให

พวกเขากลายเปนมนษยลองหน ผมคดวาสงคมไทยเอาเปรยบคน

จำานวนมากทเปนผสรางสงคมใหเราอยในปจจบน แตเรากลบมอง

ไมเหนผสราง-ผผลตเหลานน นอกจากแรงงานในชนบทกยงมแรงงาน

ทมาจากตางประเทศ ซงเราเรยกวาแรงงานตางดาว แตจรงๆ แลว

พวกเขาเปนเพยงแรงงานพลดถนเทานน ถาเราไมมพรมแดน พวกเขา

กคงจะไมถกมองวาเปนตางดาว ทงๆ ทเรากำาลงอยในโลกไรพรมแดน

แตเรากลบหลงมวเมาอยกบความคดชาตนยมในเรองพรมแดน เชน

เรองปราสาทพระวหาร เรายงกนอยไดทงวน แลวจะมาบอกวาเราอย

ในโลกไรพรมแดนไดอยางไร ผมคดวาพวกเราในสงคมไทยมความ

ขดแยงกนในตวเองมาก แลวกคดแตเรองขปะตว เรองใหญๆ เรอง

สำาคญไมคอยคด กเลยทำาใหเราไมคอยไดใหความสำาคญกบอตลกษณ

และตวตนของผคน ซงเปนผผลตหรอผแบกรบภาระในการปรบเปลยน

ทแทจรง เพราะเรามองไมเหนตวตนของพวกเขา

ดงนน การเปดใหมการแสดงอตลกษณมากขนจงเปนสงท

จำาเปนอยางยง ในอนทจะชวยใหเราเขาใจคนอนมากขน เพราะไม

เชนนนแลว เรากจะมองคนอนเปนเพยงทรพยากรเทานน เดยวนเรา

ใชคำาวาทรพยากรบคคลบาง ทรพยากรมนษยบาง คนงานทงหลาย

กเลยไมเหลอความเปนคน คงเหลอแตความเปนทรพยากร ตรงน

ถอเปนปญหาอยางมาก ผมเองกงงมากในเรองการใชคำาวา “ทรพยากร

มนษย” เพราะผมคดวามนษยกตองเปนมนษย จะเปนทรพยากร

ไปไมได

ถาเรามองมนษยเปนเพยงทรพยากร กหมายความวาเรา

มองไมเหนคน วชามานษยวทยาทผมรำาเรยนมาจะสงสอนอยเสมอวา

ถาหากเรามองไมเหนคน กไมมวชาน เพราะวชานมงเนนใหเราตอง

มองคนใหเปนคน ถาเมอใดกตามทเรามองคนไมเปนคนเสยแลว เราก

60��.indd 239 3/3/2554 16:02:35

- 240 -


จะไมมทางเขาใจปญหาทเรามอง เพราะปญหาเหลานนลวนเปนปญหา

ของคนทงสน ประเดนนผมขอตงขอสงเกตไวเปนเรองสดทาย ซงเปน

ประเดนททาทาย และผมคดวาเราจะตองพยายามทำาใหเปนจรงและ

ทำาใหเกดขนใหได เพราะเปนประเดนทสำาคญทสด

เทาทไดอภปรายมา ผมคดวาผมคงพอจะตงเปนประเดน

คำาถามใหชวยกนขบคดกนตอไปไดบางแลว จงขอยตปาฐกถาแตเพยง

เทาน ขอบคณมากครบ

60��.indd 240 3/3/2554 16:02:35

- 241 -


เอกสารอางอง

กนกพร ดบร, “เครอขายทางสงคมของผหญงในระบบรบเหมาชวง: กรณศกษา

การผลตเสอผาสำาเรจรปในอำาเภอสนกำาแพง” วทยานพนธมหาบณฑต

สาขาวชาการพฒนาสงคม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม,

2542.

ธญลกษณ ศรสงา, “ความซบซอนในอตลกษณของแรงงานนอกระบบ: กรณศกษา

คนงานหญงผลตผาฝายทอมอในจงหวดลำาพน” วทยานพนธ

มหาบณฑตสาขาวชาการพฒนาสงคม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย

เชยงใหม, 2550.

พรรณภทร ปลงศรเจรญสข, “อตลกษณของแรงงานขามชาตคนถนกบการตอรอง

การพฒนาของชาวบานในจงหวดลำาปาง” วทยานพนธมหาบณฑตสาขา

วชาการพฒนาสงคม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, 2551.

พพฒน ธนากจ, “วาทกรรมวาดวยปลาบกในเชยงของ: การตอรองการพฒนาของ

ชาวบานในลมนำาโขง” วทยานพนธมหาบณฑตสาขาวชาการพฒนา

สงคม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, 2552.

ยศ สนตสมบต, ทาเกวยน: บทวเคราะหเบองตนวาดวยการปรบตวของชมชน

ชาวนาไทยทามกลางการปดลอมของวฒนธรรมอตสาหกรรม ,

กรงเทพฯ: คบไฟ, 2539.

ยศ สนตสมบต, พลวตและความยดหยนของสงคมชาวนา: เศรษฐกจชมชนภาค

เหนอและการปรบกระบวนทศนชมชน, เชยงใหม: ศนยศกษาความ

หลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถนเพอการพฒนาอยาง

ยงยน คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2546.

อานนท กาญจนพนธ, วฒนธรรมทางเศรษฐกจในเศรษฐกจไรวฒนธรรม

กรงเทพฯ: คบไฟ, 2549.

อานนท กาญจนพนธ, คดอยางมเชล ฟโกต คดอยางวพากษ: จากวาทกรรมของ

อตบคคลถงจดเปลยนของอตตา, เชยงใหม: สำานกพมพมหาวทยาลย

เชยงใหม, 2552.

60��.indd 241 3/3/2554 16:02:35

- 242 -


Anan Ganjanapan, “The Partial Commercialization of Rice Production in

Northern Thailand (1900-1981)” Ph.D. Dissertation, Cornell

University, USA, 1984.

Anan Ganjanapan, “Conflicts over the deployment and control of labor

in a northern Thai village,” in Gillian Hart, Andrew Turton and

Benjamin White (eds.), Agrarian Transformations: Local Processes

and the State in Southeast Asia, Berkeley: University of California

Press, 1989: 98-124.

Anan Ganjanapan, “Multiplicity of community forestry as knowledge space

in the northern Thai highlands” Working Paper Series No. 35,

Afrasian Center for Peace and Development Studies, Ryukoku

University, Kyoto, Japan, 2008.

Anan Ganjanapan and Philip Hirsch, “Transforming agrarian transforma-

tions in a globalizing Thailand,” in Nicholas Tapp and Philip Hirsch

(eds.), Culture, Power and Ritual Practice: Reflections on the

Anthropology of Thailand through the Work of Andrew Turton,

Amsterdam: University of Amsterdam Press, 2010.

Barney, Keith, “China and the production of forestlands in Lao PDR: a

political ecology of transnational enclosure,” in Joseph Nevins and

Nancy Lee Peluso (eds.), Taking Southeast Asia to Market: Com-

modities, Nature and People in the Neoliberal Age, Ithaca, NY:

Cornell University Press, 2008: 91.107.

Biggs, David, “Water power: machines, modernizers, and meta-commoditi-

zation on the Mekong river,” in Joseph Nevins and Nancy Lee

Peluso (eds.), Taking Southeast Asia to Market: Commodities,

Nature and People in the Neoliberal Age, Ithaca, NY: Cornell

University Press, 2008: 108-123.

Duncan, Christopher R. (ed.), Civilizing the Margins: Southeast Asian

Government Policies for Development of Minorities, Ithaca, NY:

Cornell University Press, 2004.

60��.indd 242 3/3/2554 16:02:35

- 243 -


Foran, Tira and Kanokwan Manorom, “Pak Mun Dam: perpetually con-

tested,” in Francois Molle, Tira Foran and Mira Kakonen (eds.),

Contested Waterscapes in the Mekong Region, London: Earths-

can, 2009: 55-80.

Gray, Jennifer, “The Road to the City: Young Women and Transition in

Northern Thailand” Ph.D. Dissertation, Macquarie University,

Sydney, Australia, 1990.

Hart, Gillian, “Multiple trajectories: a critique of industrial restructuring and

the new institutionalism,” Antipode 30(4) (1998): 333-356.

Hart, Gillian, Andrew Turton and Benjamin White (eds.), Agrarian Trans-

formations: Local Processes and the State in Southeast Asia,

Berkeley: University of California Press, 1989.

Harvey, David, A Brief History of Neoliberalism. Oxford: Oxford University

Press, 2005.

Hirsch, Philip, “Globalization, regionalization and local voices: the Asian

Development Bank and rescales politics of environment in the

Mekong region,” Singapore Journal of Tropical Geography 22(3)

(2001): 237-251.

Hirsch, Philip and Andrew Wyatt, “Negotiating local livelihoods: scales of

conflict in the Se San river basin,” Asia Pacific View Point 45(1)

(2004): 51-68.

Isager, Lotte and Soren Ivarsson, “Contesting landscapes in Thailand:

tree ordination as counter-territorialization,” Critical Asian Studies

34(3) (2002): 395-417.

Lawrence, Shannon, “The Nam Theun 2 controversy and its lesson for

Laos,” in Francois Molle, Tira Foran and Mira Kakonen (eds.),

Contested Waterscapes in the Mekong Region, London: Earths-

can, 2009: 81-114.

Li, Tania Murray, The Will to Improve: Governmentality, Development, and

the Practice of Politics, Durham: Duke University Press, 2007.

60��.indd 243 3/3/2554 16:02:35

- 244 -


Marx, Karl, Capital Vol. 1 (tr. Ben Fowkes), London: Penguin Books, 1976.

Marsden, Terry, Jonathan Murdoch, Philip Lowe, Richard Munton and

Andrea Flynn, Constructing the Countryside, London: UCL Press,

1993.

Nevins, Joseph and Nancy Lee Peluso (eds.), Taking Southeast Asia to

Market: Commodities, Nature and People in the Neoliberal Age,

Ithaca, NY: Cornell University Press, 2008.

Newby, Howard, “Locality and rurality: the restructuring of rural social rela-

tions,” Regional Studies 20(3) (1989): 209-215.

Peck, Jamie, Work-Place: The Social Regulation of Labor Markets, New

York: The Guilford Press, 1996.

Polanyi, Karl, The Great Transformation: The Political and Economic Origins

of Our Time. Boston: Beacon Press, 1957.

Raynolds, Laura, “Restructuring national agriculture, agro-food trade and

agrarian livelihoods in the Caribbean,” in David Goodman and

Michael Watts (eds.), Globalizing Food: Agrarian Questions and

Global Restructuring, London: Routledge, 1997: 119-132.

Rigg, Jonathan and Sakunee Nattapoolwat, “Embracing the global in

Thailand: activism and pragmatism in an era of deagrarianization,”

World Development 29(6) (2001): 945-960.

Rigg, Jonathan, Suriya Veeravongs, Lalida Veeravongs and Piyawadee

Rohitarachoon, “Reconfiguring rural spaces and remaking rural

lives in central Thailand,” Journal of Southeast Asian Studies

39(3) (2008): 355-381.

Ritchie, Mark, “From Peasant Framers to Construction Workers: The Break-

ing Down of Boundaries between Agrarian and Urban Life in

Northern Thailand” Ph.D. Dissertation, University of California,

Berkeley, USA, 1996.

Scott, James C., Seeing Like a State: How Certain Schemes to Improve the

Human Condition Have Failed, New Haven: Yale University Press,

1998.

60��.indd 244 3/3/2554 16:02:35

- 245 -


Stiglitz, Joseph, Globalization and Its Discontents, London: Penguin Books,

2002.

Sturgeon, Janet C., Border Landscapes: The Politics of Akha Land Use in

China and Thailand, Seattle: University of Washington Press,

2005.

Tsing, Anna, Friction: An Ethnography of Global Connection, Princeton:

Princeton University Press, 2004.

Vandergeest, Peter and Nancy Lee Peluso, “Territorialization and state

power in Thailand,” Theory and Society 24(3), 1995: 385-426.

Walker, Andrew, The Legend of the Golden Boat: Regulation, Trade and

Traders in the Borderlands of Laos, Thailand, China and Burma,

Richmond, Surrey: Curzon Press, 1999.

Woods, Michael, “Engaging the global countryside: globalization, hybrid-

ity and the reconstruction of rural place,” Progress in Human

Geography 6(6) (2007): 903-921.

60��.indd 245 3/3/2554 16:02:35

- 246 -



ศ.ดร.อานนท กาญจนพนธ จบการศกษาระดบปรญญาตรจากคณะ

รฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ระดบปรญญาโท สาขาประวตศาสตรเอเชย

ตะวนออกเฉยงใต จากมหาวทยาลยคอรเนลล และระดบปรญญาเอก สาขา

มานษยวทยา จากมหาวทยาลยคอรเนลล

ศ.ดร.อานนทรบราชการเปนอาจารยประจำาภาควชาสงคมวทยาและ

มานษยวทยา คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ในป พ.ศ. 2519 โดย

สนใจศกษาดานมานษยวทยาเศรษฐกจ โดยเฉพาะประเดนดานวฒนธรรมทาง

เศรษฐกจของเศรษฐกจชนบท พลวตของเศรษฐกจชนบทภายใตกระแสทนนยม

โลกและนโยบายของรฐ การจดการทรพยากร เชน ทดน ปา ในภาคชนบท และ

สทธชมชน และการพฒนา ความยากจน และชวตของคนชายขอบ เปนตน

ศ.ดร.อานนทมผลงานทางวชาการมากมาย และไดรบรางวลผมผลงาน

วจยดเยยมจากสภาวจยแหงชาต (พ.ศ. 2539) เมธวจยอาวโส (พ.ศ. 2540) และ

อาจารยดเดนแหงชาต สาขาสงคมศาสตร มนษยศาสตร และศลปศาสตร จาก

สภาอาจารยมหาวทยาลยแหงประเทศไทย (พ.ศ. 2545) เปนตน

นอกจากน ศ.ดร.อานนทยงดำารงตำาแหนงประธานคณะอนกรรมการ

วจยวฒนธรรมภาคเหนอ สำานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต (พ.ศ.

2538-ปจจบน) กรรมการสภาวจยแหงชาต สาขาปรชญา (พ.ศ. 2539-2542)

กรรมการสภาวจยแหงชาต สาขาสงคมวทยา (พ.ศ. 2542-ปจจบน) และไดรบ

พระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ใหดำารงตำาแหนงศาสตราจารยเมอป พ.ศ. 2546

60��.indd 246 3/3/2554 16:02:35

60��.indd 247 3/3/2554 16:02:35

- 248 -

| เศรษฐธรรมแหงความรนแรง (Moral Economy(ies) of Violence)

เศรษฐธรรมแหงความรนแรง[Moral Economy(ies) of Violence]

ศ.ดร.ชยวฒน สถาอานนท

วนจนทรท 21 กนยายน พ.ศ. 2552

60��.indd 248 3/3/2554 16:02:35

- 249 -

ศ.ดร.ชยวฒน สถาอานนท |

กลาวนำา

ปาฐกถาครงน ขาพเจาสนใจใครคดเรอง “เศรษฐธรรมแหง

ความรนแรง” [Moral Economy(ies) of Violence] ใหละเอยดมากกวา

ทเคยคดมา โดยมคำาถาม 3 ขอคอ คำาถามทหนง ปาฐกถานมงประสงค

จะทำาสงใด คำาถามทสอง ขอเสนอหลก (Thesis) ในปาฐกถานคออะไร

และคำาถามทสาม ทำาไมจงตองคดถงปญหาเศรษฐธรรมแหงความ

รนแรงในเวลาน

60��.indd 249 3/3/2554 16:02:35

- 250 -


คำาถามทหนง:

ความมงประสงคของปาฐกถา

ขาพเจาสนใจคนหาหนทางพดถงความรนแรงแบบใหม ถงจะ

ไดเขยนและใหความเหนตอความรนแรงไวตามทตางๆ มาบางแลว1

แตขณะเดยวกนกมงประสงคจะหาวธพดถงความรนแรงในทางอนๆ

ซงอาจจะไมใชการจบประเดนใหม แตเปนการคดถงประเดนเดมดวย

วธใหม เพอหวงวาจะไดเหนไดพบอะไรบางอยางมากกวาทเคย

วาทจรง การแสดงปาฐกถาในเวลานถอเปนโอกาสอนดทจะ

คดถงเรองความรนแรง เพราะวาเพงครบรอบ 3 ป รฐประหาร 19

กนยายน 2549 และเพงเกดเหตไมสงบทเขาพระวหาร

ขาพเจาปรารถนาจะทำาใหตนเองเขาใจวาเกดอะไรขนในสงคม

ไทยและในโลกปจจบน โดยเฉพาะในเรอง “ความขดแยงชนดทถงตาย”

(Deadly Conflict) กลาวคอ ความขดแยงมหลายแบบ ทงความขดแยง

ในชวตประจำาวนหรอความขดแยงทวไปซงมกไมถงตาย แตความ

ขดแยงทตนเองสนใจตลอดมา เปนความขดแยงอกประเภทหนง คอ

ความขดแยงชนดทถงตาย และเปนปญหาซงดำารงอยในสงคมไทย

เชนกน

1 ชยวฒน สถาอานนท, อาวธมชวต: แนวคดเชงวพากษวาดวยความรนแรง (กรงเทพฯ:

ฟาเดยวกน, 2549).

60��.indd 250 3/3/2554 16:02:35

- 251 -


ขอเสนอหลก (Thesis)

ขอเสนอหลก (Thesis) ของปาฐกถานคอ

“เศรษฐธรรมแหงความรนแรงเปนความพยายามทจะเขาใจ

ความรนแรง(ในสงคมไทยและในโลก) ในฐานะความโกรธทางศลธรรม

(Moral Rage) อนเปนผลมาจากการทสำานกแหงความเปนธรรมถก

โยกคลอน กระทบ สกด อยางหนก และความรนแรงเหลานวางอยบน

ฐานของชดเศรษฐธรรม [Moral Economy(ies)] ทตางกน”

เวลาน ผคนจำานวนไมนอยมกเหนวาความขดแยงในสงคม

ไทยเปนความขดแยงทางการเมองธรรมดา เปนความขดแยงทเกยว

เนองกบตวบคคล เปน “ปญหา(เอา)ทกษณ” หรอ “ไม(เอา)ทกษณ”

ขาพเจาเหนวานเปนความเขาใจทไมชวยใหแกปญหาความขดแยง

ทกำาลงประสบอยไดในระยะยาว เพราะสงทถกกระทบกระเทอนอยาง

ยงใหญในสงคมไทยชวงหลายปทผานมา คอ “สำานกแหงความเปน

ธรรม” (Sense of Justice) และสงคมไทยกำาลงเผชญกบความโกรธ

ทางศลธรรมดวยเหตผลแตกตางกนจากทกๆ ฝาย ในทน สำานกแหง

ความเปนธรรมหมายถงความรสกวาไดรบหรอไมไดรบความเปนธรรม

แตไมไดหมายถงวาใน “ความเปนจรง” เกดหรอไมเกดความเปน

ธรรม2 ทควรใหความสนใจดวยกคอ สภาพความขดแยงซงบางครง

กลายเปนความรนแรงในขณะน วางอยบนฐานของเศรษฐธรรม [Moral

Economy(ies)] ซงดำารงอยหลากหลายชดแตกตางกน

2 ปญหาวาใน “ความเปนจรง” มความเปนธรรมหรอไม เปนปญหาเกยวกบความเขาใจวา

“ความเปนธรรม” คออะไร ดำารงอยหรอไม อยางไร และทสำาคญ “ความเปนจรง” กเปน

ปญหาทตองใครครวญ โปรดพจารณาประเดนเกยวกบ “ความจรง” และ “ความเปนจรง”

ใน ชยวฒน สถาอานนท, ความรนแรงกบการจดการ “ความจรง”: กงศตวรรษปตตาน

(กรงเทพฯ: สำานกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2551), หนา 23-40.

60��.indd 251 3/3/2554 16:02:35

- 252 -


คำาถามทสอง:

จะแสดงขอเสนอหลก (Thesis) อยางไร

ในการพสจนใหเหตผลสนบสนนขอเสนอหลก (Thesis) น

จะเรมตนจากการชใหเหนแตแรกวา เศรษฐธรรมในทนไมใชอะไร?

คำาวา “เศรษฐธรรม” ในปาฐกถานไมเหมอนกบท สมเกยรต

ตงกจวานชย ไดแสดงปาฐกถาไวเมอวนท 18 พฤศจกายน พ.ศ. 2549

ทจฬาลงกรณมหาวทยาลย เรอง “เศรษฐธรรมในยคโลกาภวตน” ซง

ตอมาเปลยนชอเปน “ระบบเศรษฐกจทมศลธรรม ฝนเกนไปหรอเปลา?”

วธคดทสมเกยรตใชพจารณาเศรษฐธรรม คอการกลบไปทบทวน

(Rethink) ความคดของนกเศรษฐศาสตรคนสำาคญของโลก คอ อดม

สมธ (Adam Smith) เพราะกอนทสมธจะเขยน The Wealth of Nations

(1776) เขาเขยน The Theory of Moral Sentiments (1759) ซงเปนการ

พดถงเรองศลธรรมโดยตรง แตปาฐกถานตางจากทสมเกยรตไดทำา

เพราะไมไดสนใจจะตงคำาถามวาเศรษฐกจทด ทเปนธรรม เปนอยางไร

นอกจากนน “เศรษฐธรรม” ในทนกไมเหมอนกบทใชโดย

ชมรมเศรษฐธรรม เมอวนท 12 มกราคม พ.ศ. 2548 ทวงเทเวศร

บางขนพรหม ซงมนกเศรษฐศาสตรชนนำาจำานวนมากเปนสมาชก

ของชมรม เขาใจวาชมรมเศรษฐธรรมเคยมมากอน ตงแตครงท

อาจารยปวย องภากรณ กอตงขนในสมยดำารงตำาแหนงคณบดคณะ

เศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร เพอใหนกเรยนเศรษฐศาสตร

มาขบคดเรองสงคมรวมกน แตเมอเกดการเปลยนแปลงทางการเมอง

ชมรมเศรษฐธรรมกจำาตองกลายเปนอยางอน

ชมรมเศรษฐธรรมทตงขนใหมครงน ระบภารกจของชมรม

(Mission Statement) ไววามงเนน “สำานกแหงความรบผดชอบตอ

เศรษฐกจและสงคม และเพอเปนแหลงพบปะแลกเปลยนความคดเหน

60��.indd 252 3/3/2554 16:02:35

- 253 -


ในหมนกเศรษฐศาสตรทรกความถกตองชอบธรรมในสงคม ทงจาก

ภาครฐและเอกชน เพอใหเกดความงอกงามทางสตปญญาหรอความ

เขาใจประเดนตางๆ อยางแทจรง อนจะเปนประโยชนตอเศรษฐกจและ

สงคมของประเทศ”

ความคดเรองเศรษฐธรรมในปาฐกถานตางออกไปจากทกลาว

ขางตน เพราะไดรบอทธพลจากแนวคดของ อ. พ. ธอมปสน (E. P.

Thompson) และ เจมส ซ. สกอตต (James C. Scott)

เมอเดอนกมภาพนธ ค.ศ. 1971 ธอมปสนเขยนงานชนสำาคญ

ชอ “The Moral Economy of the English Crowd in the Eighteenth

Century” [Past and Present, Vol. 50, (Feb. 1971), pp. 76-136]

ธอมปสนไดพดถงเศรษฐธรรมของฝงชนชาวองกฤษในศตวรรษท 18

โดยพยายามจะศกษาวา เมอราคาขนมปงและขาวโพดสงขน ผคน

ชาวองกฤษ โดยเฉพาะชาวนา ตองการจะทำาอะไร และพวกเขาจะ

มปฏกรยาโตตอบราคาสนคาทสงขนอยางไร ซงในทสดชาวองกฤษ

เหลานนกกอจลาจล ธอมปสนอธบายวา การกอจลาจลจากปญหาเรอง

อาหารครงนเหมอนกบการประทวงเพอเรยกรองอะไรบางอยางของ

คนชนลาง เวลาทประชาชนกำาลงจะอดตายหรอกำาลงถกรงแก พวกเขา

จะรสกวาถงเวลาตองทำาอะไรบางอยางแลว ธอมปสนอธบายตอไปวา

การจลาจลในครงนนมเปาหมายชดเจน เปนการจลาจลทมวนย และมง

ไปสการเปลยนแปลงบางอยาง

คนเหลานนกอจลาจลทำาไม ธอมปสนอธบายวา ชาวองกฤษ

เหลานนกอจลาจลเพราะเขามองวาสงทเกดขน (ราคาขนมปงและ

ขาวโพดทสงขน) ไดกระทำาผดตอพวกเขา ไมมความชอบธรรม ในแงน

กลาวไดวาสำานกของความเปนธรรมถกกระทบกระเทอน และทสำาคญ

พวกเขาคดวาพวกเขากำาลงปกปองชวตทดในอดต คมครองวถชวต

ทเคยมมาแตเกากอน พทกษชมชนทดำารงอย และรกษาเศรษฐธรรม

ของพวกเขา ซงถกกระแทกจากปญหาดงกลาว

60��.indd 253 3/3/2554 16:02:35

- 254 -


แตอนทจรง คำาวา ”เศรษฐธรรม” นาจะเปนทรจกกนทวไป

จากงานของ เจมส ซ. สกอตต นกวชาการจากมหาวทยาลยเยล (Yale

University) ในหนงสอชอ The Moral Economy of the Peasant:

Rebellion and Subsistence in Southeast Asia (New Haven: Yale

University Press, 1976)

ในงานชนน สกอตตเหนวา ความพยายามทจะอยใหรอดของ

ชาวนาในเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยเฉพาะในพมาและเวยดนามนน

ไมไดเปนผลจากเหตผลในทางเศรษฐศาสตรอยางเดยว แตเปนเหตผล

ในทางการเมองและศลธรรมดวย

สกอตตพเคราะหวา การทชาวนาลกขนมาโตตอบสถานการณ

ทเกดขน เปน “Rational Emphasis” หรอเปนการตดสนใจโดยมเหต

มผล โดยเลอกทางรอดทมนคงมากกวาจะเลอกทางรอดทเสยง ในแงน

จงสรางสงทสกอตตเรยกวา “บญชาแหงศลธรรม” (Moral Imperative)

เพอใหชาวนาดำาเนนชวตตอไปได และตระหนกในสทธทจะมชวตของ

ตนเอง เมอไรกตามทสทธในการมชวตถกกระทบกระเทอน การขบถ

กเปนสงทมเหตมผล พดอกภาษาหนงคอ เวลาชาวนาถกรงแกแลว

ตดสนใจลกขนมาขบถ ตอตานรฐ แปลวาสำานกเรองความเปนธรรม

ของชาวนาถกกระทบกระเทอน

คำาถามตอมาคอ สำานกแหงความเปนธรรมของชาวนาแหง

อษาคเนยถกกระทบกระเทอนในลกษณะไหนและอยางไร ความนา

สนใจในงานของสกอตตคอ ขณะทธอมปสนศกษาองกฤษในศตวรรษ

ท 18 สกอตตกศกษาเอเชยตะวนออกเฉยงใตในชวงทไดรบอทธพล

จากลทธอาณานคมอยางเตมท สกอตตอธบายวา ลทธอาณานคม

ไดเขามาเปลยนความสมพนธระหวางชนชนนำา (Elite) เดมกบผคน

ชาวไรชาวนาในพนท กลาวคอ ถงแมชนชนนำาในอดตจะขดรดชาวนา

อยบาง แตกยงมหมอนหนนหรอขายความปลอดภย (Safety Net)

60��.indd 254 3/3/2554 16:02:35

- 255 -


คอยประคบประคองใหความสมพนธดำารงอยตอไป เชน หากฝนไมตก

ตองตามฤดกาล ชนชนนำากไมไดเกบภาษมากนก เมอชาวนาเดอดรอน

จรงๆ เจาพนเมองหรอเจาในพนทกเขาใจความเปนจรงทเกดขน คอ

ชนชนนำาขดรดชาวนากจรง แตไมไดขดรดเกนไป กดข แตกไมกดข

จนถงทสด อาจกลาวไดวาเปนการกดขบนฐานของความพอเพยง

ดวยเหตน ความสมพนธของชนชนนำาเดมกบชาวนาจงสามารถ

ดำาเนนตอไปได

แตเมอพลงของรฐอาณานคมซงเปนรฐสมยใหมไดเขามา

แทรกแซง รฐอาณานคมกเปลยนความสมพนธนไปอยบนฐานของ

กฎเกณฑ (Regulation) เชน มการตงกฎเกณฑภาษทแนนอน

ครอบคลมประเภทภาษตางๆ มากมาย จนทำาใหผคนสามญแทบจะ

กระดกตวไมได (p. 95) ซงทำาใหมองไมเหนความสมพนธอยางอน

ถาเกบภาษเทานกตองเกบเทาน และทำาใหไมสนใจความเปนจรงท

เกดขนตอหนา เชน มองไมเหนวายามนฝนไมตกตองตามฤดกาล และ

ชาวนาไมมผลผลตพอใหรฐอาณานคมขดรดได เมอชาวนาใหไมไดก

เดอดรอน เพราะฉะนน อาจกลาวไดวาความสมพนธเดมทเคยปกครอง

กดขอยางเนยนละมน (Soft Oppression) กแปรเปลยนเปนการกดขท

หยาบกระดาง (Hard Oppression)

สกอตตเรมตนงานของเขาจากชวตชาวนาจนซงไมมอะไร

จะกน และอธบายวาเหตการณทเกดขนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ในป ค.ศ. 1930 เปนยคสมยทอทธพลของอาณานคมยงครอบคลมอย

ซำาอบตภยจากธรรมชาตกรนแรงมาก บางครงถงขนไมมอะไรจะกน

ดงนน พอชาวนาโดนกระทบจากธรรมชาต และโดนกระทำาจากแรง

กดขของชนชนนำาซงถกทดแทนหรอเขามาเกยวของกบอำานาจของ

ฝายอาณานคม (ในยคปจจบนกอาจจะเปนอำานาจของโลกาภวตน)

ทำาใหชาวนาตองลกขนมากอจลาจล ในแงน การลกขนสของชาวนา

60��.indd 255 3/3/2554 16:02:35

- 256 -


จงมาจากความโกรธในทางศลธรรม (Moral Rage) ผคนเหลานน

ไมสามารถจะอดรนทนตอไปได ขบถชาวนาจงปรากฏขน

สกอตตศกษากลมกอจลาจลซายาแซน (Saya San Rebellion)

ในพมาตอนลาง และเนตนในอนนม เมอป ค.ศ. 1930 สงทนาสงเกต

คอ กรณศกษาทสกอตตเลอกไมใชกรณศกษาทกอขบถสำาเรจ แตเขา

เลอกกรณทแพ สกอตตสนใจตงคำาถามวา ในทสดแลว กลมขบถลกขน

มาไดอยางไร ทนาสนใจอกขอหนงกคอ ถงแมจะแพ แตตอนทหวหนา

ของฝายซายาแซนจะถกประหาร เขาไดกลาวบนลานประหารวา “เกด

กชาตกชาตกขอใหขาเอาชนะองกฤษใหได”3 กลาวคอ ความโกรธตอ

เจาอาณานคมไมไดจำากดเฉพาะหวงเวลาในขณะเวลานนทกำาลงเกด

เหตขน แตถงตายกไมจบ นาสนใจจะตงคำาถามวา ในจกรวาลทศน

ทกาลเวลาตอเนองจากภพนไปสภพอน สภาพความขดแยงจะยนยง

ยาวนานเพยงไร

ความแตกตางระหวาง “เศรษฐธรรม” ของงานศกษาน

กบแนวความคดของสกอตตและธอมปสน

ถาเชนนน คำาถามสำาคญคอ “เศรษฐธรรม” ในปาฐกถาน

เหมอนและตางจากงานของธอมปสนและสกอตตอยางไร

กลาวในแงความเหมอน ขาพเจาคดวาเหมอนตรงทคดถง

“เศรษฐธรรม” ในฐานะการตดสนใจทมเหตผลของผคนบนพนฐานของ

3 “In all my future existences, may I always conquer the British.” อางถงใน Benedict

Anderson’s review of James C. Scott, The Moral Economy of the Peasant in

The Journal of Asian Studies Vol. 37 No. 1 (November 1977), p. 174. ขาพเจา

ไมพบขอความนในงานของสกอตต แตสกอตตระบวาเมอผนำาซายาแซนกาวขนสลาน

ประหาร เขาปฏเสธทจะกลาวปกปองตนเองใดๆ แต “เดนขนลานประหารดวยศรษะ

ตงตรง” (p. 156)

60��.indd 256 3/3/2554 16:02:36

- 257 -


จรยธรรม เชน ถามงจะเขาใจฝายเสอเหลอง กควรจะพยายามเขาใจ

วาการตดสนใจของฝายเสอเหลองไมไดเกยวของกบผลประโยชน แต

มเหตมผลอยบนฐานของความโกรธทางศลธรรม ซงไดแสดงออกตอ

ระบบการเมองทพวกเขาคดวาดำาเนนตอไปไมไดแลว และกลบกน

เมอคนเสอแดงลกขนมาคดคานฝายเสอเหลอง กอยบนฐานะเหตผล

แหงความโกรธทางศลธรรมเชนกน โดยทเขาอาจจะรสกวาระบบของ

ความเปนธรรมทเขาเคยได บดนเปลยนแปลงไปและเกดปญหา

กลาวคอ ขาพเจามงจะเสนอขอถกเถยงวา ถาสงคมไทย

ไมยอมเผชญหนากบปญหาสำานกแหงความเปนธรรมทถกกระทบ

กระเทอนอยางหนก คงแกปญหาความขดแยงไดยาก

การมองเศรษฐธรรมในฐานะการตดสนใจทมเหตผลบน

พนฐานทางจรยธรรม แปลวาฝายทขดแยงกนมฐานทางจรยธรรม

จรงๆ ทงค ขาพเจาไมมงใหความสำาคญนกในเรองทวาคนพวกนถก

ยยงสงเสรมหรอถกผลกดนโดยฝายตางๆ แตกลบเหนวาคนสามารถ

ตดสนใจบนฐานของเหตผลของตวเอง และมนษยเปนผกระทำาการทม

เหตมผล (Rational Agent) แตระบบเหตผลทดำารงอยอาจจะไมเหมอน

กนได ดวยเหตนจงพอจะถอไดวามนษยเปนผกระทำาการทมศลธรรม

(Moral Agent) ดงนน ไมวาจะเหนดวยหรอไมเหนดวยกบรฐประหาร

เขาขางการสนบสนนหรอการประทวงรฐ กสามารถคดถงคนเหลานน

ในฐานะผกระทำาการทมศลธรรมไดทงสน

ทกลาวไปคอสวนทเหมอนกบธอมปสนและสกอตต แตใน

สวนทไมเหมอนกคอ เวลาคดถงเศรษฐธรรม ทงธอมปสนและสกอตต

จะเนนทตวผคน คอสามารถคดถงผคนในฐานะทเปนผกระทำาการทม

ศลธรรมได สามารถคดถงผคนในฐานะทเปนตวละครทสามารถ

ตดสนใจและใชเหตใชผลได แตปาฐกถานตางออกไป เพราะขาพเจา

ไมไดกลาวถงเศรษฐธรรมของ “ผกระทำาการ” หากแตเปนเศรษฐธรรม

60��.indd 257 3/3/2554 16:02:36

- 258 -


ของ “ความรนแรง” ไมใชของบคคล ถาใชวธคดแบบสกอตตและ

ธอมปสนตรงๆ กอาจตองศกษาพเคราะหปญหาอยาง “เศรษฐธรรม

ของขบวนการประชาชน” “เศรษฐธรรมของพรรคคอมมวนสตแหง

ประเทศไทย” “เศรษฐธรรมของชาวปาเลสไตน” “เศรษฐธรรมของ BRN

Coordinate” “เศรษฐธรรมของทหารพรานในภาคใต” หรอ “เศรษฐ-

ธรรมของขบวนการเสอส” ไดทงนน แตปาฐกถานสนใจเศรษฐธรรม

ของความรนแรง ซงยอมนำาไปสคำาถามทางทฤษฎสองขอ คอ ขอหนง

ทำาอยางนไดอยางไร4 และขอสอง ความรนแรงทวา หมายความถงอะไร

กลาวอยางชดเจน ความรนแรงทวานมลกษณะเปนเครองมอ

อปกรณ (Instrument) ดงนน มนจงเกยวพนกบตรรกะซงควบคม

ความรนแรงทกชนด หรอทเรยกวา “ตรรกะในเชงเครองมออปกรณ”

(Instrumental Logic) แตกอนทจะเขาใจถงตรรกะในเชงเครองมอ

อปกรณ ตองยอนกลบไปคดถงความหมายของการเปนอปกรณกอน

ถายอนไปดงานของ เรอเน เดสการตส (René Descartes)

เรอง Discourse on Method (1637) เดสการตส ผกลาวประโยคทวา

“ฉนคด ฉนจงมอย” ซงเปนฐานของความรทางวชาการสมยใหมแทบ

ทงหมด ไดพดถงความรวา “ความรทขาพเจาพอใจ คอความรทสามารถ

เปนประโยชนในชวตน ... และเปนปรชญาทจะมาทดแทนปรชญา

4 อนทจรง เอดมนด เบรก (Edmund Burke) กเคยเขยนอะไรทำานองนเมอกลาวถงสงท

เขาเรยกวา “economy of truth” ใน Letter on a Regicide Peace (1796) ในการศกษา

ตำาแหนงแหงทของการฆาลางเผาพนธชาวยวเมอกลางครสตศตวรรษทแลว แมนเฟรด

เฮนนงเซน (Manfred Henningsen) กเคยตงคำาถามวา ทำาไมชาวอเมรกนจงคดวาจำาเปน

ทคนเยอรมนตองตระหนกถงความทรงจำาเกยวกบความชวของพวกตนในอดต ทงท

ชาวอเมรกนเองไมอาจเผชญหนากบ “เศรษฐกจแหงความชวราย” ของตนเองในเรอง

การกดคนลงเปนทาสได โปรดพจารณา Manfred Henningsen, “The Place of the

Holocaust in the American Economy of Evil,” in Frank Trommler and Elliott Shore

(eds.), The German-American Encounter: Conflict and Cooperation between Two

Cultures, 1800-2000 (New York and Oxford: Berghahn Books, 2001), pp. 198-211.

60��.indd 258 3/3/2554 16:02:36

- 259 -


ฝนเฟองทสอนกนอยทกวนนในสำานกตางๆ เราตองการความรทเปน

ความรเชงปฏบต ทเราจะเขาใจธรรมชาตและพฤตกรรมของไฟ นำา

อากาศ ดวงดาว และสวรรคทงปวง (คงหมายถงทองฟา) และโลก

กายภาพทงหลายทลอมรอบเราอย เราตองการเขาใจทกษะของคนงาน

ของเรา (คอเทคโนโลย ซงทานไมไดใชคำาน) เราสามารถใชสงเหลาน

เพอจดหมาย (purpose) ซงเหมาะสมกบมน และจดหมายซงเหมาะสม

กบมนทำาใหเราในฐานะมนษย กลายเปน master and possessor of

nature คอเราเองจะเปนเจาและเจาของธรรมชาต”5

สำาหรบเดสการตส โลกกลายเปนของทจะถกนำาไปใช

ธรรมชาตกลายเปนของทจะถกนำาไปใช ทกอยางเปนเครองมอเพอ

นำาไปสสงอนๆ ของมนษยไดทงสน “เรา” ในฐานะผรบมรดกในทาง

วชาการทงหมดมา กอยในกรอบความคดของวธคดแบบคารทเซยน

(Cartesian Thinking) ตงแตตน เพราะฉะนนจงไมแปลกอะไรทเหน

กนทวไปวาทรพยากรเปนของทตองนำามาใช และกไมแปลกทจะนำาของ

มาซอ มาขาย มาใช มากน ในความหมายน ใชหรอไมวาความเชอ

เชนนเปนรากฐานของวชาการตางๆ รวมทงของคณะเศรษฐศาสตร

ดวย? และทงหมดนวางอยบนฐานคดหลกวามนษยจะจดการกบ

ธรรมชาตซงตนเปนทง “เจา” และ “เจาของ” อยางไร

นกทฤษฎคนสำาคญทคดเรองเครองมออปกรณอกคนหนงคอ

จอรจ ซมเมล (Georg Simmel) ซมเมลเขยนไวใน Philosophy of

Money (1907) วา การรจกสรางเครองมอคอเครองบงบอกถงความ

เปนมนษย6 ขณะทในทศนะของอรสโตเตล (Aristotle) นอกจาก

5 อางถงใน สวรรณา สถาอานนท, เงนกบศาสนา: เทพยทธแหงยคสมย (กรงเทพฯ: สำานก

พมพมลนธโกมล คมทอง, 2541), หนา 14-15. และโปรดพจารณา René Descartes,

Discourse on Method (Indianapolis: Hackett Publishing, 1998), p. 35.6 Georg Simmel, The Philosophy of Money, edited by David Frisby (London and

New York: Routledge, 1991), p. 209.

60��.indd 259 3/3/2554 16:02:36

- 260 -


มนษยจะตางจากสตวเพราะมนษยม “ภาษา” แลว ยงเปนเพราะมนษย

สามารถใชเครองมอได

ซมเมลเหนวา การทมนษยสรางเครองมอได ทำาใหมนษย

เปนมนษย ถามวาทำาไม นนกเพราะมนษยตางจากพระเจา ในคต

ของศาสนายว ครสต และอสลาม พระเจาสรางโลกโดยไมตองอาศย

เครองมอ พระคมภรไบเบลบอกวา แสงสวางจงปรากฏ และแสงสวาง

กปรากฏขน7 (ภาษาโบราณคอ Fiat หมายถงพระบญชา) เมอพระองค

มพระบญชาดวย “คำา” (Word) โลกจงเกด เพราะฉะนน สำาหรบไบเบล

ฐานสำาคญคอการยอนไปคดถง Logos ซงเปนคำาสำาคญ “คำา” จง

เปนการเรมตนของสรรพสงทงหมด

ดวยเหตน เมอมนษยสรางสงตางๆ ผานเครองมอ (Tools)

มนษยจงไมใชพระเจา ทจรงเพราะมนษยอยในฐานะผใชเครองมอ

มนษยจงตางจากพระเจาอยางมหศจรรย การทมนษยใชเครองมอได

จงมนยยะทางทฤษฎและปรชญาอยางมหาศาล การรจกสรางเครองมอ

คอเครองบงบอกความเปนมนษย พระเจาไมตองสรางเครองมอ เพราะ

พระประสงคของพระองคคอความจรง เพยงเอยพระวาจา ทกสงก

ปรากฏ การสรางเครองมอเปนเครองหมายแสดงความเปนมนษย

มนษยตองอาศยเครองมอเพอใหบรรลผลในสงทตนปรารถนา

เครองมอไดแสดงใหเหนความซบซอนทางปญญาของมนษย

ซงสามารถมองเหนสายโซของเหตและผลททอดยาวออกไป เชน ถาจะ

พจารณาตวอยางของเครองมอทสรางความรนแรงตอมนษยโดยตรง

จะพบวาเครองทรมานนกโทษบางประเภทเปนเครองมออนนาอศจรรย

เพราะตองรหลายอยาง เชน ตองรวาถาจะทรมานคนดวยการหยดนำา

จะหยดอยางไร ตรงไหนบนใบหนาของนกโทษ และนานเทาใดจงจะ

เกดผลมากทสด หรอการหยบหนใสกรง แลวเอากรงมาวางแนบหนา

7 สวรรณา สถาอานนท, เงนกบศาสนา, หนา 20.

60��.indd 260 3/3/2554 16:02:36

- 261 -


นกโทษ เพอใหหนตะกยออกมา ผใชตองรวาตองใชกรงชนดไหน

การตะกยหนาของหนตองใชเวลานานเทาไร หมายความวาตองรจก

รางกายของมนษยและเขาใจธรรมชาตของสตว จงจะสามารถทำา

เครองมอเชนนมาใชงานได8

ความรนแรงในฐานะทเปนเครองมอ

ความรนแรงในลกษณะทเปนเครองมอมความหมายวาอยางไร

ฐานะทางทฤษฎของความรนแรงอยทวา ความรนแรงมลกษณะเปนดง

เครองมออปกรณ ซงกเหมอนกบเครองมอทงหลายทดำารงอยในโลก

เพอทำาหนาทบางอยาง เชน ปากกาเปนเครองมอในการเขยนหนงสอ

รถยนตเปนเครองมอพามนษยเดนทางจากจดหนงไปอกจดหนง

ในแงน การดำารงอยของเครองมอจงตองการ “เหตผลรองรบ” (Jus-

tification) หมายความวา ถาปากกาหรอดนสอเขยนไมได กหมด

ความหมายในฐานะของเครองเขยน ถารถยนตเกาและเสยจนซอมไมได

กตองทงหรอขายเปนเศษเหลก ความรนแรงกเชนเดยวกน ถา

ปราศจากเหตผลรองรบกอยไมได ดวยเหตน ปญหาของความรนแรง

จงอยทการมเหตผลรองรบ (Justifications) วาจะใชความรนแรงไป

เพออะไร

เทด ฮอนเดรช (Ted Honderich) เขยนงานศกษาเกยวกบ

การกอการรายชนสำาคญ ซงพยายามอธบายใหเหนประเดนทาง

ศลธรรมเกยวกบการกอการราย ฮอนเดรชทาทายอคตและการคดท

ไมอยกบรองกบรอยของนกคดฝายเสรนยมประชาธปไตยดวยการ

8 ดประวตศาสตรการทรมานและการใชเครองมอทรมานมนษยไดใน Daniel P. Mannix,

The History of Torture (London: New English Library, 1970).

60��.indd 261 3/3/2554 16:02:36

- 262 -


เสนอวาเปนไปไดทจะคดถงแงมมทางศลธรรมของการกอการราย

เขาจงตงชอหนงสอของตนวา Terrorism For Humanity: Inquiries in

Political Philosophy9 หนงสอเลมนชอเดมคอ Violence for Equality:

Inquiries in Political Philosophy10 อาจกลาวไดวา ถาเชอวาการ

กอการรายเปนอาวธของคนทไรอาวธ และใชตอสกบอำานาจทยงใหญ

กวา ขอเสนอของฮอนเดรชกอาจถอเปนความพยายามทจะเปดมมมอง

อกมมมองหนงบนฐานคดวาดวย “การใชงาน” ความรนแรงในฐานะ

เครองมออยางหนง

ถาความรนแรงเปนเครองมออปกรณโดยธรรมชาต ก

หมายความวาความรนแรงอยดวยตวเองไมได จำาเปนตองอาศยทาง

นำาและการใหเหตผลรองรบจากเปาหมายทตงไว เชน หากตงคำาถาม

วา กอความรนแรง กอสงคราม หรอกอการราย เพออะไร คำาตอบอาจ

เปนวา ทำาสงครามเพอใหไดชยชนะและเพอใหเกดสนตภาพ กอการ

รายเพอใหอกฝายรบรถงปญหาทอาจถกซกซอนอย หรอเพอใหอกฝาย

ประสบชะตากรรมชนดทไมเคยคาดคดมากอน มตวอยางหนง เปน

บทสมภาษณ อบเดล อาซซ อล-แรนทสส (Abdel Aziz al-Rantissi)

แกนนำากลมฮามาสในปาเลสไตน ผสมภาษณถามวา “คณทำาอยางน

ไดอยางไร คณไปวางระเบดศนยการคาไดอยางไร” คำาตอบของ

แรนทสสกคอ เพราะอยากใหชาวอสราเอลรวาชาวปาเลสไตนมชวต

อยางไร เพราะอยากใหชาวอสราเอลรวาชวตทอยกบความกลวตลอด

เวลา ไมสามารถตดสนอะไรไดเลย ในทสดแลวเปนอยางไร11

9 (London: Pluto Press, 2003).10 (London and New York: Routledge, 1989).11 โปรดพจารณา Chaiwat Satha-Anand, “Transforming Terrorism with Muslims’

Nonviolent Alternatives,” in Abdel Aziz Said, Mohammed Abu-Nimer and Meena

Sharify-Funk (eds.), Contemporary Islam: Dynamic, not Static (London and New

York: Routledge, 2006), p. 199.

60��.indd 262 3/3/2554 16:02:36

- 263 -


กลาวอกอยางหนงกคอ ความรนแรงทกชนดตองอาศยเปา

หมายมายนยนวาทำาไปเพออะไร กลาวคอ ทำาสงครามกเพอใหได

ชยชนะ เพอใหเกดเสรภาพ กอการรายเพอใหอกฝายรบรปญหาท

อาจถกซกซอนอย หรอประสบชะตากรรมชนดทไมเคยคาดคดมากอน

ในแงน ความรนแรงจากสงครามหรอการกอการรายจงเปนเครองมอ

ทดำารงอยไดดวยการอาศยเปาหมายสดทายมาเปนเหตผลรองรบ

อะไรกตามทตองอาศยสงอนมาเปนเหตผลรองรบการดำารงอยของ

ตน จะไมสามารถเปนแกนสารของอะไรไดเลย ความรนแรงจงเปน

เครองมออปกรณซงถกกำากบดวย “ตรรกะของเครองมออปกรณ”

(Instrumental Logic) ซงหมายความวาเมอไมไดใชงานกเลกใช

เพราะหมดความหมายทจะใชตอไป

ทำาความเขาใจเศรษฐธรรมแหงความรนแรง

จากศาสตรและศลปแหงการยงธน

แนวทางการวเคราะหเศรษฐธรรมแหงความรนแรงบนฐาน

การคดวาความรนแรงเปนเครองมออปกรณในทน จะทดลองทำาความ

เขาใจเศรษฐธรรมแหงความรนแรงจากศาสตรและศลปแหงการ

ยงธน โดยใชหนงสอ 3 เลมคอ มหาภารตะ ของฤษวยาส12, เจา ของ

นกโคโล มาคอาเวลล (Niccolò Machiavelli)13 และ หลนอว: ขงจอ

สนทนา ของขงจอ14

12 จกรกฤษณ ดวงพตรา (แปล), (กรงเทพฯ: คบไฟ, 2544). 13 สมบต จนทรวงศ (แปล), (กรงเทพฯ: สำานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2538).14 สวรรณา สถาอานนท (แปล), (กรงเทพฯ: สำานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551).

60��.indd 263 3/3/2554 16:02:36

- 264 -


มหาภารตะ ซงนำามาใชในทน คอฉบบทมาจากบทละครของ

ฌอง-คลอด การรแยร (Jean-Claude Carrière) แปลโดยอาจารย

จกรกฤษณ ดวงพตรา ซงใชภาษาไทยไดงดงามและกระชบ เรอง

โดยสรปกคอ พวกปาณฑพกบพวกเการพซงเปนพนองกน ตอสกน

มาตงแตเลกแตนอย ทสดกทำามหาสงครามกนจนญาตพนองของ

ทงสองฝายตายตกตามกนไป โดยปาณฑพเปนฝาย “พระเอก” สวน

เการพเปนฝาย “ผราย” ทจะยกมาพเคราะหนเปนตอนททาวธฤต-

ราษฎรขอใหโทรณาจารย นกธนฝมอดทสด มาสอนทงฝายปาณฑพ

และเการพ เรองเรมตนจาก:

อรชนพดวา “ทรโยธนและทหศาสน (ทหศาสนเปนตวราย

เพราะไปกระชากผาของพระนางเทราปท ชายาของพนองปาณฑพ

ทงหา ซงเปนเหตสำาคญททำาใหทงสองฝายสกนจนลมประดาตาย)

ตองการจะสงหารพวกเรา”

“ไมใช ภมะทำารายพวกเรากอน มนบบคอเราสองคน” ทรโยธน

แยง

“ทรโยธนตองการสงหารพวกเรา เพราะเขาปรารถนาจะ

ครอบครองราชอาณาจกร” ภมะไมยอม

ภษมะ ซงคอป จงเอยวา “หยดเถอะ” และถามโทรณาจารยวา

“ทานจะเรมสอนไดเมอไหร”

โทรณาจารย อาจารยขมงธนผยงใหญแหงยค บอกวา “หมอม

ฉนไดเรมแลว” โทรณาจารยตอบอยางรวบรด ปาณฑพและเการพ

เตรยมธนและลกศรของตน โทรณาจารยชไปทยอดไม และบอกยว-

กษตรยทงหลายวา “มนกฟางอยทยอดไมนน องคยธษเฐยร (พคน

โตของตระกลปาณฑพ) ยกธนของพระองคขน และเลงไปทนกนน”

ยธษเฐยรทำาตามคำาสง จากนนโทรณาจารยจงถามยธษเฐยร ซงเปน

คำาถามสำาคญ คอ “พระองคทอดพระเนตรเหนอะไรพระเจาคะ”

60��.indd 264 3/3/2554 16:02:36

- 265 -


“เราเหนนก” ยธษเฐยรตอบ

โทรณาจารยถามตอ “พระองคทอดพระเนตรเหนตนไม

หรอไม”

“เหน เราเหนตนไม เราเหนคนธน เราเหนลกธน เราเหน

ลำาแขนของเรา เรามองเหนนองๆ และมองเหนพระอาจารยดวย”

ยธษเฐยรเหนแบบองครวม

โทรณาจารยจงเอยวา “เสดจกลบยงทเดมได ขอเชญเสดจ

องคนกล องคภมะ และองคทรโยธนดวย จงเลงธนไปทนกนน และตอบ

หมอมฉนวาทอดพระเนตรเหนอะไร” ทกคนเลงธนไปทเปา

นกลบอก “เราเหนนก เหนทองฟา...”

ภมะบอก “เราเหนกงไม เหนแขนของเรา...”

โทรณาจารยถาม “ทอดพระเนตรเหนภราดาของพระองค

หรอไม”

ภมะตอบวา “เหน เราเหนทกๆ คน”

ทรโยธนกตอบวา “ขาเหนนก เหนคนธน และเหนยอดไม”

สวนภมะตอบวา “เราเหนเมฆบนทองฟา”

โทรณาจารยจงบอกวา “เชญเสดจกลบไปทเดมพระเจาคะ ไมม

ประโยชนอะไรทจะทรงยง”

ผคนมากหลายมกระบวาปรชญา “ตะวนออก” ชอบองครวม

อาน มหาภารตะ ถงตรงนกควรใหเปนทประหลาดใจ เพราะ มหาภารตะ

ถอกำาเนดในอนเดย ฤษวยาสเปนคนเขยนขน

มาถงตอนสดทาย โทรณาจารยพดกบอรชนวา “ขอเชญองค

อรชนเลงธนพระเจาคะ”

อรชนทำาตามคำาสง เขาเลงไปทเปาอยางมนใจ จากนน

อาจารยจงถามวา “ทอดพระเนตรเหนอะไรพระเจาคะ”

อรชนตอบวา “เราเหนนก”

60��.indd 265 3/3/2554 16:02:36

- 266 -


โทรณาจารยบอกวา “ทรงพรรณนารายละเอยดของนกให

หมอมฉนฟงดวยพระเจาคะ”

“เราไมอาจทำาได” อรชนบอก

โทรณาจารยถามวา “เพราะอะไรพระเจาคะ”

“เพราะเราเหนแตหวนกเทานน” อรชนตอบ

โทรณาจารยจงบอกวา “ลนธนไดพระเจาคะ” (หนา 36-37)

อาจารยบอกใหพนองปาณฑพและเการพทงปวงเลงธน และ

ถามวาเหนอะไร ทกคนบอกวาเหนนก เหนตนไม เหนฟา โทรณาจารย

เหนวาคนพวกนสอนไมได มแตอรชนคนเดยวทสอนได เพราะเมอ

โทรณาจารยถามวาเหนอะไร อรชนตอบวาไมเหนอะไรเลย ถามวานก

หนาตาเปนอยางไรกตอบไมได อรชนเหนแตหวนกเทานน ดวยเหตน

อรชนจงกลายเปนนกรบทนากลวทสดของฝายปาณฑพ

อกเลมหนงคอ เจาผปกครอง ของมาคอาเวลล ซง สมบต

จนทรวงศ เปนผแปล โดยรกษาความเดมไวมากทสด หนงสอเลมนม

ทงหมด 26 บท แตบททจะนำามากลาวถงคอบทท 6 ซงมาคอาเวลล

เขยนไววา

“ควรทำาเหมอนอยางทนกธนผสขมรอบคอบกระทำา นกธน

ผซงเมอเปาทพวกเขาประสงคจะยง ปรากฏอยไกลไปมาก และโดยท

รดถง(คณธรรม)ความสามารถของคนธนของตนวาสามารถจะทำาอะไร

ได พวกเขากจะเลงใหไกลกวาเปาทตงใจไวมาก มใชเพอใหลกธน

ขนไปสงอยางนน แตเพอวา โดยอาศยการเลงสงอยางนน พวกเขาจะ

สามารถบรรลถงวตถประสงคได” (หนา 129)

คำาสอนของมาคอาเวลลตอเจาหรอผปกครองกคอ เวลาจะ

ยงธน เวลามอง ตองตงเปาใหไกลกวานน เชน เมอนกศกษาเขามา

เรยนหนงสอ อาจารยอาจถามวา เขามาเรยนวชาน คณตงเปาแบบไหน

ถานกศกษาตอบวา ขอแคได C กพอ ขาพเจากจะใหเขาอานคำาสอน

ของมาคอาเวลลจาก เจา ในบทท 6 น ถาผใดปรารถนา C กอาจจะได

60��.indd 266 3/3/2554 16:02:36

- 267 -


ตำากวานน เพราะฉะนน เมอเขามาแลวกควรตงเปาใหสงกวานน แตก

ควรเปนเปาสงทเปนจรง (Realistic) คอสอดคลองกบสงทมาคอาเวลล

เรยกวา “(คณธรรม)ความสามารถของคนธน”

ในหนงสอ เจาผปกครอง ฉบบแปลของอาจารยสมบต

จนทรวงศ อาจารยสมบตแปลวา “คณธรรมของคนธน” ซงแปลมาจาก

คำาวา Virtue ในฉบบภาษาองกฤษ แตภาษาอตาเลยนใชคำาวา Virtù

ซงไมตรงกบคำาวา Virtue เทาไรนก ขาพเจาแปลคำานวา “(คณธรรม)

ความสามารถ” โดยใชวงเลบครอบคำาวา ”คณธรรม” หรอ “ความ

สามารถ” ไว คลายๆ กบวธจดการกบคำาบางคำาของ ฌากส แดรรดา

(Jacques Derrida) กลาวงายๆ คอ คำานเปนไดทงคณธรรมและความ

สามารถ ในบางบรบทในหนงสอควรแปลวา “คณธรรม” แตในบาง

บรบทเชนในกรณนควรแปลวา “ความสามารถ” ของคนธน (จงไดใส

วงเลบคำาวาคณธรรมไว) คอดวาคนธนของตนมนำาหนก มความใหญ

และโคงของคนธน มความตงของสายธน ความตรงของลกธน ตลอด

จนความแหลมของคมธน ทงหมดนรวมตลอดถงสภาพแวดลอมในขณะ

ยงธน ซงจะเปนองคประกอบในการคดใครครวญวา “ความสามารถ”

ของคนธนเปนอยางไร ทำาอะไรไดบาง

ในตำานานกรก เขาจะไมใหเจาชายเรยนศลปศาสตรแหงการ

ปกครองในเมอง แตเขาสงไปเรยนในปา ซงคนทสอนวชารฐศาสตร

ไดด ไมใชมนษย แตเปนครงมนษยครงสตว อาคลลส (Achilles) หรอ

ใครตอใครกไปเรยนกบชรอน (Chiron) ซงเปนเซนทอร (Centaur) ครง

มาครงมนษย ผมความสามารถสงในศลปศาสตรทกชนด โดยเฉพาะ

ความสามารถในการยงธน มาคอาเวลลเองกพดถงเซนทอรไวใน เจา

ผปกครอง บทท 18

ถาคดอยางมาคอาเวลล เกณฑหรอเศรษฐธรรมของการยงธน

หรอการใชความรนแรงจะตางไปจากสงทอรชนคด เมออรชนเลงธน

เขาไมเหนอยางอน เหนแตหวนกซงเปนเปาหมายทจะยง จะทำาอะไร

60��.indd 267 3/3/2554 16:02:36

- 268 -


กอยตรงนน แตสำาหรบมาคอาเวลล เขากำาลงสอนวาตองคดกอนวา

เปาคออะไร และตองไปไกลกวานน รวมทงตองรถงความสามารถ

ของคนธน คนยงตองรวากำาลงหรออปกรณของตวเองมความสามารถ

แบบไหน ธนแบบใดยงไดแคไหน ใชไดเพยงไร และการเลงเปาสงก

ไมใชเพอใหยงสงเลยเปา แตเพอใหบรรลวตถประสงค นแสดงใหเหน

วาแมจะเปนอาวธชนดเดยวกนเชนธนในกรณน แตเศรษฐธรรมของ

อาวธกไมเหมอนกน แตกตางกนระหวางยโรปกบอนเดย

เมอหนมาพจารณาแนวคดของจน ในคมภร หลนอว เลมท 9

บทท 2 เขยนไววา

“มชาวตาเซยงกลาววา ‘อาจารยขงจอยงใหญจรงหนอ!

ความรทานกวางขวาง แตทานกไมมชอเสยงในเรองใดเรองหนง’

อาจารยไดยนความดงกลาว จงกลาวแกลกศษยวา ‘จะใหเราทำาอะไร

ขบรถมาหรอ ยงธนหรอ เหนทเราจะเลอกขบรถมา’” (หนา 213)

และเลมท 14 บทท 6 หนานกงควถามขงจอวา

“‘อขมงธน อาวเขยาเรอได แตทงสองคนไมไดตายด อวกบจ

ยงตองลงมอทำาการเกษตรดวยตนเอง กลบไดครอบครองแผนดน’

ขงจอไมตอบ ตอเมอหนานกงควออกไปแลว อาจารยกกลาววา ‘คนน

เปนวญญชนแนแท เปนผมคณธรรมชนสง’” (หนา 260)

จากขอความในคมภร หลนอว จะเหนไดวา สำาหรบขงจอ เมอ

เปรยบเทยบการยงธนกบเรองอน เรองอนสำาคญกวา การยงธนหรอ

การใชอาวธไมคอยสำาคญเทาไรนก อาจเปนเพราะขงจอจะเนนเรอง

การสรางอารยะในสงคมมนษย ดงนน ความรนแรงจงไมใชสงทขงจอ

ใหคามากนก

ในเลมท 3 บทท 16 อาจารยกลาววา

“ในการประลองธน ไมเนนวาลกธนเขาเปาลกเพยงใด ทงน

เพราะกำาลงของคนไมเทากน นคอวถแหงอดต” (หนา 170)

60��.indd 268 3/3/2554 16:02:36

- 269 -


จะเหนไดวาคำาสอนของขงจอตรงกนขามกบคำาสอนของ

โทรณาจารย และไมเหมอนกบทมาคอาเวลลพด เพราะกำาลงของคน

ไมเทากน ความหมายของ หลนอว คอยงใหถกเปา ไมตองทำาลายเปา

ใหพนาศเสยหาย หรออาจลองคดวาทำาอยางไรจงจะใชความรนแรงให

พอประมาณ ตรงเปา แลวไมตองทำาใหฝายตรงขามเจบปวดมากนก

การแกปญหาใหได ไมจำาตองยงลกธนจนลกทะลเปา

มอกตอนหนง ในคมภร หลนอว เลมท 3 บทท 7 ขงจอบอก

วา “วญญชนไมมอะไรตองแกงแยง แมจำาเปนตองยงธนกคำานบแลว

เดนขนไป พอเสรจแลวกดม แมในการแขงขนกยงเปนวญญชน”

(หนา 168)

คำาสอนเชนนหมายความไดวา ถาเปรยบการตอสเหมอนกบ

การแขงขน ทงกอนและหลงการตอส มตรภาพกยงคงอย สงทขงจอทำา

กคอใชพธกรรมมาแทน โดยมองการยงธนเปนพธกรรม เพราะฉะนน

จงไมไดหมายความวาอกฝายหนงเปนศตร ตองทำาลายลางใหสนซาก

แตมองวาเปนความสมพนธทยงมมตรภาพ กอนยงธนกคำานบ และหลง

จากนนกกนดมกน กลาวใหถงทสดกคอ แมตองมคนแพ คนชนะ แต

กเรมและจบเรองอยางมอารยะได

อกบทหนงทสำาคญคอในเลมท 7 บทท 16 คมภร หลนอว

บอกวา “อาจารยตกปลา แตไมใชแห ยงนก แตไมยงนกทเกาะนงอย

บนกงไม”

แปลวาไมทำานกทไมมทางปองกนตนเอง นกทเกาะอยบน

กงไมเปนนกทเสยเปรยบ วญญชนจะใชอปกรณเลนงานกตอเมอนก

กำาลงบนเทานน เพราะเปนการใชเครองมอทพอสมควรกบเปาหมาย

มนษยผใชความรนแรงกระทำาตออกฝายในขณะทฝายนนไมรตวหรอ

นงอยกบท ถอวาไมเปนธรรม ไรอารยะ

60��.indd 269 3/3/2554 16:02:36

- 270 -


ประเดนสำาคญในทนกคอ แมจะเปนการใชเครองมอแหงความ

รนแรงคอธนเหมอนกน แตคำาสอนจากทงสามตวอยางในงานคลาสสก

ของโลกเหลานไมเหมอนกนเลย

สำาหรบอนเดย เศรษฐธรรมในเรองความรนแรงเปนเศรษฐ-

ธรรมทเนนอยบนเปา หนาท และการจดการ สำาหรบมาคอาเวลลกจะ

เพงไปทการทำางาน วาอาวธหรออปกรณมศกยภาพแคไหนในการไป

ใหถงวตถประสงค และในการกำาหนดเปาหมายกกำาหนดไวมากกวา

สงทเหนอย ถาจะเอาชนะศตรกเอาชนะโดยตงเปาหมายใหสงกวา

เทาทเหน เพอไมใหหยอนไปจากเปาหมายทจะเปนไปไดและเปนจรง

ในขณะทสำาหรบขงจอ สงทเกดขนคอ ขอแรก ยงธนสำาคญนอยกวา

เรองอนในการดำารงชวตของมนษย ขอสอง เปาทจะถกยงตองมโอกาส

ขอสาม วธยงไมใชการใชกำาลง และขอสดทาย หลงจากยงแลวตอง

คำานบ โดยเขาใจวาการยงธนคอพธกรรม (Ritual) ซงในทสดอาจชวย

ลดความรนแรงลงไปได

คำาถามทสาม:

ทำาไมตองคดถงเศรษฐธรรมแหงความรนแรงในเวลาน

ทตองคดถงเรองนในเวลานเพราะสงคมไทยกำาลงเผชญกบ

ความทาทายใหญ 2 เรอง

เรองแรก เราอยในสงคมทหลายคนบอกวาแตกแยก ทะเลาะ

กน แตสงทสำาคญกวาความแตกแยกคอ ณ วนน ความสมพนธทาง

อำานาจระหวางกลมตางๆ ในสงคมไทยไดเปลยนไปแลว ถายมคำาของ

อาจารยเกษยร เตชะพระ กตองบอกวา “เราไมเคยอยในสภาวะนเลย”

สภาวะนคออะไร สภาวะนคอสภาวะทมการเคลอนไหวมวลชน (Mass

60��.indd 270 3/3/2554 16:02:36

- 271 -


Movement) ขนาดใหญ 2 กลม ซงไมเกยวของหรอไมขนตอรฐ หรอ

พดอกภาษาหนงคอ รฐอยตรงกลางระหวางกระแสพลงของมวลชน

ขนาดใหญ 2 สาย ซงไมเคยเกดขนในเมองไทยมากอน อยางนอยก

ในประวตศาสตรระยะใกล

ในสมยกอน เมอเกดการเคลอนไหวของมวลชนกจะม

ขบวนการ แตคลายเปนขบวนการทรฐเอามาใช หรอไมกสกบรฐ แต

ขณะนดจะมการเคลอนไหวมวลชนทมตวตนของมนเอง มคนจำานวน

มหาศาลซงเขาขางแตละขบวน มเหตผลของตนเอง มความโกรธทาง

ศลธรรมของตนเอง โดยไมไดอยใตรฐ รฐจะไปบงคบหรอสงการใดๆ

กไมคอยจะได ในทางกลบกน รฐตางหากทออนลงเรอยๆ สงคมไทย

ไมเคยเผชญสถานการณทมขบวนการใหญขนาดนเผชญหนากนเชนน

เพราะฉะนน ความลกลน การปะทะกน หรอปญหาทเปนอย จงเปน

อยางทเหน

นคอความสมพนธทางอำานาจทเปลยนไปในสมการการเมอง

ทเกดขนในขณะน โดยยงไมตองพดถงเรองพรรคการเมองเลย ซง

พรรคการเมองตางกสมพนธกบทงสองขบวนการในบางลกษณะ แต

ทสำาคญกคอ การเผชญกนของพลงทางการเมองขนาดใหญเชนน

มผลตอชะตากรรมของสงคมไทย คนในสงคมไทยจะจดการกบสภาวะ

นอยางไร ทสำาคญคอตองอานใหออก วนจฉยโรคใหได วาตอนนเกด

อะไรขน

เรองทสองคอ “โครงสรางแหงความคาดหวงของคนในสงคม”

(Structure of Expectations) ไดเปลยนไป มนษยเชอมกนดวยความ

คาดหวง ถาลำาพงเกดเหตอยางใดอยางหนง โอกาสทสงคมจะปะทะ

กนหนกกวานคงมนอย แตเวลาเกดเหตตางๆ พรอมๆ กน เพยงแคม

ปจจยซงไมตองใหญมาก กสามารถทำาใหพลงตางๆ ในสงคมกระแทก

กนหนกได หรออาจจะนำาไปสความรนแรงกได

60��.indd 271 3/3/2554 16:02:36

- 272 -


สมมตวาความคาดหวงเปลยนแปลงไป แตโครงสรางอำานาจ

ยงเหมอนเดมนนเปนไปได ไมแปลกอะไร เชน นกศกษารสกวาตนม

สทธเสรภาพมากขน สงคมเปดขน แตในโรงเรยนยงเปนอกอยาง เชน

มหาวทยาลยธรรมศาสตร ศนยรงสต สมยนมประกาศใหมๆ หลายขอ

เชน หามนกศกษาแตงชดนอนมาเรยน ผบรหารมหาวทยาลยบางคน

คงคดวาการแตงชดนอนมาเรยนจะทำาใหความสามารถในการเรยน

ลดลง คงเปนเศรษฐธรรมอกแบบหนง

ถาเปนเชนน ขณะนปญหาคออะไร ปญหากคอ มนษยกำาลง

เผชญกบความขดแยงภายในสงคมของตนเชนทเกดขนในสงคมไทย

และสงคมโลก ขณะนไดเกดความโกรธทางศลธรรมขนแลว ขาพเจา

คดวาชาวพทธทอยในจงหวดชายแดนภาคใตมความโกรธสะสมไว

มาก พวกเขาโกรธทงตอรฐซงไมสามารถปกปองพวกเขาได และโกรธ

ตอชาวมลายมสลมซงเปนคนสวนใหญ พวกเขาอาจจะรสกวา “นมน

ประเทศไทย ทำาไมตอนนชวตเปนอยางน พธกรรมทางพทธศาสนา

ตอนเยนกทำาไมได เพราะกลวอนตราย” จงเกดความโกรธ แตในดาน

ชาวมลายมสลมกไมตางกน พวกเขาโกรธเพราะ “แผนดนนอยมา

ตงนาน รอยปทแลวถกยดไปโดยกรงเทพฯ พอมาถงวนน ไปทไหนกม

แตดานตรวจ” ถาทหารเจอชาวบานกถามวา “ปนอยไหน” แตถาเจอ

อาจารยมหาวทยาลยกจะถามอกอยางวา “วนนเอาปนมาหรอเปลา

ครบ” ขอแตกตางอาจอยทระดบความสภาพ เปนไปไดหรอไมวาสงท

กำาลงเกดขนคอการปะทะกนของความโกรธเชงศลธรรมเหลาน และวธ

ทความโกรธดงกลาวถกแสดงออกมากคงตางกน

เหตการณทชายแดนเขมรกเปนแบบเดยวกน ถามวาคนทยง

กระสนใสพนธมตรฯ ทไปประทวงคอใคร ในทสด คำาตอบอาจจะเปน

ชาวบานทคาขายอยแถวนน จดตงหรอเปลากไมทราบ แตขาพเจา

คดวาถาเปนชาวบานทคาขายอยแถวนนกคงโกรธพอสมควร เพราะ

60��.indd 272 3/3/2554 16:02:36

- 273 -


วถชวตของเขาถกกระทบ และแมขาพเจาจะไมเหนดวยกบการใช

ความรนแรง แตกเปนความโกรธทเขาใจได จงปรากฏออกมาเปนการ

ใชความรนแรงในลกษณะดงกลาว ฝายเสอเหลองกแบบเดยวกน เปน

ความโกรธเพราะเขาใจวาตนเสยอธปไตย แตเสยจรงหรอเปลาไมร

ดเหมอนวาในเวลานสงคมไทยกำาลงโลดแลนอยในสำานกของความโกรธ

แตสงคมมนษยอยกบความโกรธไดหลายวธ ขนอยกบวาอย

ในสงคมหรอวฒนธรรมแบบไหน ในบางสงคม บางวฒนธรรม เชน

พวกเอสกโม (Eskimo) ถอวาคนทโกรธหรอแสดงความโกรธเปน

คนมารยาทไมด แตถาเปนวฒนธรรมโรมน คนทเปนผชายจรงๆ ตอง

โกรธ เวลาทเกยรตยศเกยรตศกดถกรบกวน ถาไมโกรธถอวาแยมาก

ทงกรกและโรมนถอวาความโกรธเปนอารมณทด เปนอารมณปจจบน

ขณะ (Present Emotion) ซงตงเปาไปทอนาคต เพราะในทสด ความ

สขของความโกรธคอจะไดคดวาตองแกแคนอยางไร เวลาทชาวโรมน

นงคยกน ใครมาสะกดเทากตองแสดงความโกรธใหเหน15 เพราะฉะนน

การทบตรของนกการเมองบางคนโกรธเพราะมใครบางคนมาเหยยบ

เทา อาจจะเปนเพราะศกดศรของเขาถกวางไวทบางตำาแหนงในรางกาย

เวลาถกกระทบกระเทอน ความโกรธจงสงมาก อยางนแสดงวาการ

ศกษาทไดรบมาคงเปนแบบโรมน

ทงหมดนนาจะแสดงวาสงคมไทยกำาลงเผชญกบความ

เปลยนแปลงอกลกษณะหนง ถายอนกลบไปคดถงสกอตต สกอตต

พดถงอทธพลของอำานาจอาณานคม (Colonial Power) ขาพเจาคดวา

กอาจจะพดถงสงคมไทยในแงของอทธพลของโลกาภวตน ซงกำาลง

ทำาใหคนในสงคมเปลยนในหลายๆ อยาง ความคาดหวงกเปลยน

อำานาจในสงคมไทยกเปลยน 5-6 ปทผานมา สงทคณทกษณทำา สงท

15 Martha C. Nussbaum, Upheavals of Thought: The Intelligence of Emotions

(Cambridge: Cambridge University Press, 2003), pp. 159-163.

60��.indd 273 3/3/2554 16:02:37

- 274 -


รฐบาลทกษณทำา ไดไปกระทบสายสมพนธทางอำานาจซงเปลยนแปลง

ไปหมด รวมทงสงคมไทยเองทเปลยนมานานแลว การเปลยนแปลงน

จะดหรอไมดเปนอกเรองหนง แตสงคมไทยเปลยนไปแลว เวลาพด

ถงเรองรฐธรรมนญทงฉบบ 2540 และ 2550 โจทยคอการพยายาม

ตระหนกวารฐธรรมนญกคอการจดความสมพนธทางอำานาจ คำาถาม

ทควรจะถามกคอ 15 ปมาน ความสมพนธทางอำานาจเปลยนไปอยางไร

และการใชรฐธรรมนญฉบบใหมจดการกบความสมพนธทางอำานาจ

ทเปลยนไปแลว จะทำาไดหรอไม อยางไร

การทำาความเขาใจความโกรธและเศรษฐธรรมแหงความ

รนแรง เปนประเดนสำาคญสำาหรบการพาประเทศไปขางหนาอยาง

รอบคอบ และถาผคนในสงคมไทยระมดระวงพอสมควร โดยพยายาม

เขาใจฝายตางๆ ทกำาลงปะทะเผชญหนากนอย กอาจจะพอมทาง แต

ไมใชทางออกจากความขดแยง หากเปนการนำาทาง (Navigation) นำา

วถความขดแยงไปในลกษณะทสรางสรรคกวาน และเปนอนตรายตอ

ชวตทางสงคม ชวตทางจตวญญาณ และชวตทางกายภาพของผคน

ในสงคมนอยกวาน และขาพเจาคดวา ถาไมสนใจเศรษฐธรรมของ

ความรนแรง สงคมไทยจะอยในภาวะทเสยงสำาหรบสงทกำาลงจะเกดขน

ทงในปจจบนและอนาคต

60��.indd 274 3/3/2554 16:02:37

- 275 -


ชวงแลกเปลยนความคดเหน

ปกปอง จนวทย: ในองกแรก อาจารยชยวฒนไดชใหเหนความรนแรง

ชนดทถงตาย และบางครงถงตายกยงไมจบ ในรปของความโกรธทาง

ศลธรรม ซงมรากอยทสำานกแหงความเปนธรรมถกกระแทกจนอดทน

ตอไปไมได นอกจากน อาจารยยงพดถงเศรษฐธรรมหลายๆ ชดท

แตกตางกน โดยเศรษฐธรรมของอาจารยไมเหมอนกบงานของสกอตต

และธอมปสนซงเนนไปทฐานของผคน แตเศรษฐธรรมของอาจารย

อยบนฐานของความรนแรง

ในองกทสอง อาจารยไดพดถงความรนแรงในฐานะทเปน

เครองมอและอปกรณทไมสามารถดำารงอยไดดวยตวเอง ตองอาศย

บางอยางมาคำายนสรางความชอบธรรม ตองอาศยเปาหมายสดทาย

เปนเหตผลรองรบ และอาจารยกไดยกตวอยางถงงานเขยนของอนเดย

อตาล และจน ซงแสดงใหเหนความรนแรงในฐานะเครองมออปกรณ

รวมทงยงใหแงคดตางๆ ทงเรองการเนนไปทเปา การมองไมเหน

องครวมจะนำามาซงความรนแรงไดอยางไร ความเขาใจในศกยภาพ

ของอาวธ และโยงไปถงเรองวตถประสงค โดยการบรรลวตถประสงค

จำาเปนจะตองตงเปาใหสงกวาทตงใจไว นอกจากนน อาจารยยงช

ใหเหนกรอบคดแบบขงจอ ซงมแงคดเรองความสำาคญของการใช

ความรนแรงทนอยกวา ไมทำารายคนทดอยกวา ไมอาศยการใชกำาลง

และเคารพในมตรภาพของการแขงขน

ในตอนจบ อาจารยไดทงทายถงโครงสรางทางอำานาจและ

โครงสรางความคาดหวงของสงคมไทยทเปลยนไป เรองเศรษฐธรรม

จงเปนเรองทตองใหความสำาคญ ตองคยกนตอไป ผมขอเปดเวทเพอ

ชวนสนทนากนตอครบ

60��.indd 275 3/3/2554 16:02:37

- 276 -


สมชาย ปรชาศลปกล: ดเหมอนอาจารยชยวฒนจะพยายามพดวา

เราควรทำาความเขาใจเศรษฐธรรมแหงความรนแรง คำาถามของผม

กคอ ถาเศรษฐธรรมแหงความรนแรงของแตละกลมหรอแตละคน

เปนเศรษฐธรรมทไปดวยกนไมได ถงเราจะเขาใจเศรษฐธรรมแหง

ความรนแรงของเขากตาม เพราะแตละฝงตางกยนอยบนหลกการ

พนฐานทแตกตางกนโดยสนเชง ถาอยางนนเราควรจะทำาอยางไร

ชยวฒน สถาอานนท: ผมถงไดชวาศาสตรและศลปของการยงธน

ทงสามแบบแตกตางกน ซงความนาสนใจของความแตกตางนกคอ

พอเราเรมมองวาความรนแรงเปนเครองมออปกรณเฉยๆ ไมใชเปา

เราจงตางกนแควธ ซงถาตางกนแควธ ฐานะของวธไมควรสำาคญถง

ขนตองตายกนไปขางหนง สมมตวาเราจะไปเชยงใหม เราคงมวธ

ไปไดหลายวธ แตทำาไมเรากลบยอมใหขอไมตกลงในเรองวธมาเปน

เจาเรอน จนไมสามารถตกลงถงเปาทจะไปดวยกนได

ผมคดวาเศรษฐธรรมแหงความรนแรงแตกตางกนในระดบ

ของตวมนเอง ซงถาเปนเชนนกยงพอเปนไปไดทจะพดถง แตคงตอง

ตระหนกกอนวานเปนแควธ กระนน สงคมไทยกยงจำาเปนตองคยกน

ในเรองของเปา คนทอยรวมกนในสงคมนตองการสงคมไทยแบบไหน

ตองการประชาธปไตยแบบใด อยากจะอยดวยกนในลกษณะไหน

ถงเวลาตองคยกนในเรองทสำาคญยงเหลานแลว

สขม อตวาวฒชย: หากเรามองความรนแรงเปนเครองมออปกรณ

ถาอยางนน ระหวางการจะบรรลเปาหมายดวยวธการทใชความรนแรง

(Violent Means) กบวธการทไมใชความรนแรง (Nonviolent Means)

คนมกจะบอกวาเราไมมทางบรรลเปาหมายดวยวธการทไมใชความ

รนแรง แตเราอาจจะเอาชนะความรนแรงดวยวธการทรนแรงได ทำาไม

ถงเปนอยางนน อาจเพราะเขารสกวาใชอยางอนแลวไมไดผล ซงเขา

60��.indd 276 3/3/2554 16:02:37

- 277 -


กไมรเหมอนกนวามนจะสำาเรจหรอไม แตเขาคงเชอวามนตองสำาเรจ

ไมอยางนนเขาคงไมใช ผมอยากใหอาจารยชวยขยายความในเรองน

ชยวฒน สถาอานนท: ผมคดวามมายาคตเกยวกบการไมใชความ

รนแรงอยหลายขอ มายาคตขอหนงคอ การไมใชความรนแรงและ

“สนตวธ” มนชา สความรนแรงไมได แตถาเราคดอกทาง เราอาจเหน

วาเปนไปไดไหมวาปญหาภาคใตยงคงอยเพราะคนหลายพวกในพนท

นนไดรบผลประโยชนจากความรนแรง ความรนแรงทเกดขน ใชวา

ฝายผกอการเปนคนทำาฝายเดยว เจาหนาทรฐกมสวนเหมอนกน

และเปนไปไดไหมวาคนในพนท โดยเฉพาะผกอการ ถก

หลอเลยงดวยมายาคตบางอยางททำาใหรสกวาความรนแรงเทานน

ถงจะเปนคำาตอบ เราจะเหนไดวามการใชอาวธหรอการใชระเบด

มากขน มทหารเขาไปคมกนวดวาอารามมากขน วดบางแหงในพนท

จงหวดชายแดนภาคใตมพระเหลอเพยงรปเดยว ถามวาเมอเปน

อยางน ควรจะธำารงวดไวไหม คำาตอบจากฝายรฐคอตองธำารงไว เพราะ

ตอนนวดบางแหงไมไดมฐานะเปนสถานททำาบญสำาหรบศาสนก แต

เปนสญลกษณทางการเมอง

สงเหลานทำาใหผมรสกวา สำาหรบผคนจำานวนไมนอย ความ

รนแรงกลายเปนสงท “ใชการได” ในสงคมน และเมอเราผลกสงคมไปส

การคดวาความรนแรงมน “ใชการได” จนความรนแรงกลายเปนสภาพ

ปกต กระทงรสกวาชวตไมมทางออก ปญหาทตามมาคอ พอความ

รนแรงมพลงมากขนหรอถกใชบอยขนเรอยๆ กจะไปบดบงหลายสง

หลายอยาง ทสำาคญคอ หนง ความรนแรงจะไปบดบงเหตของปญหา

สอง จะไปบงไมใหไดเหนเหยอทไดรบความรนแรง สาม บงไมใหสงคม

หนไปมองเหนทางเลอกอนๆ ถามวาเปนไปไดไหมทจะคดถงความ

สมพนธระหวางกรงเทพฯ กบจงหวดชายแดนภาคใตในรปของความ

สมพนธทางอำานาจแบบใหม ในเวลานเปนไปไมได เพราะถกบดบง

ดวยเรองอนๆ อกหลายเรอง แทนทจะคดถงเรองอนๆ กลบคดไมออก

60��.indd 277 3/3/2554 16:02:37

- 278 -


สขม อตวาวฒชย: ศาสนาอสลามกเหมอนกบศาสนาอนๆ สอนใหคน

ไมใชความรนแรง แตทำาไมในความเปนจรง เหตการณความรนแรงจง

เกดขนจนกระทงไปองกบคำาวาเปนคนอสลาม มายาคตนถกสรางขน

ไดอยางไร

ชยวฒน สถาอานนท: ผมเรมจากพทธศาสนากอน พทธศาสนาเปน

ศาสนาทแจมชดมากในเรองคำาสอนของพระพทธองค โดยเฉพาะเรอง

สนต ศลขอแรกคอการไมเอาชวตสรรพสง แตถาเราดประวตศาสตร

ของประเทศทใชพทธศาสนาเปนกรอบวฒนธรรม เราจะเหนวาสงคราม

สยามกบพมากคอการรบระหวางสงคมพทธสองสงคม รบกนมาตลอด

แตกลบไมมการตงคำาถามวาศาสนาอยตรงไหน ทงๆ ทพทธศาสนา

กถกเอามาใชในเรองนได หรอศรลงกากบทมฬ รฐบาลของนาย

ราชปกษทเลนงานกลมปลดปลอยพยคฆทมฬอแลม (Liberation

Tigers of Tamil Elam: LTTE) ดวยความรนแรง กเปนรฐบาลสงหล

ซงสวนใหญเปนพทธ อกทงพระสวนใหญในศรลงกากสนบสนนการ

ปราบปรามอยางคอนขางรนแรง เหตเหลานบงบอกอะไร ผมคดวา

ปรากฏการณเหลานชใหเหนวา ศาสนาสามารถนำามาใชยนยนรองรบ

ความรนแรงไดทงนน ไมวาจะเปนศาสนาไหน ไมเวนแมแตศาสนาพทธ

ในสมยรชกาลท 6 เมอครงเขารวมสงครามโลกครงท 1 พระ

อบาลคณปมาจารย (จนทร สรจนโท) พระสงฆผใหญรปหนง ไดคดคาน

การเขารวมสงครามโลกของรชกาลท 6 แตสงทเกดขนคอทานถกถอด

ยศและหามออกไปทอน ใหอยแตในวด แปลกมาก เพราะการเปนพระ

สงฆกไมควรสนบสนนสงคราม แตทานกลบทำาไมได พอทำาแลวกขด

กบนโยบายรฐ16

16 โปรดพจารณา Chaiwat Satha-Anand, “The Leaders, the Lotus and the Shadow

of the Dove: The case of Thai society,” in Noboru Yamamoto (ed.), Buddhism

and Leadership for Peace (Tokyo: Soka University Peace Research Institute,

1986), pp. 60-69.

60��.indd 278 3/3/2554 16:02:37

- 279 -


ผมพดทงหมดนเพอจะบอกวา ถาเราเรมตนจากพทธศาสนา

ซงเปนกรณทยากทสดในการคดถงการใชศาสนามาสนบสนนความ

รนแรง เราจะเขาใจอสลามไดงายขน อสลามไมเหมอนพทธ เวลาเรา

บอกวาศาสนาทงหลายสอนใหคนเปนคนด อนนเปนถอยคำาทนาเบอ

มาก เพราะคำากลาวนไมไดบอกอะไร กพดกนทวไปอยางนน

ทนาสนใจคอ ศาสนาทงหลายตางกน ถามวาอสลามตางกบ

ศาสนาอนๆ ตรงไหน ในความเหนของผม ผมคดวาตางในสองเรอง

สำาคญ คออสลามบอกวาความไมเปนธรรมเปนเรองใหญมาก และ

การตอสกบความไมเปนธรรมเปนหนาทของคนมสลม ถาสามารถ

ทำาใหคนมสลมรสกไดวาโลกในขณะน หรอสงคมในขณะน หรอททเขา

อย มความไมเปนธรรม กไมใชเรองยากทจะทำาใหคนมสลมรวมตวกน

ทำาอะไรบางอยางเพอแกปญหา

ผมขออธบายใหฟงงายๆ วา ตงแตผมเปนเดก ทบานจะอาศย

คำากลาวของศาสดามฮมหมด (หะดษ) ซงสอนวา “ถาเราไปนอนโดย

รวาเพอนบานยงหวอย เราจะเรยกตวเองวามสลมไดอยางไร” ตอนนน

ผมยงไมคอยเขาใจ ผมเขาใจแควาใหเผอแผ แตทจรงไมใช เพราะ

มความหมายมากกวานน คำาสอนนกำาลงบอกคนมสลมวา

ขอแรก ความอดอยากเปนปญหา

ขอสอง ความอดอยากของคนอนเปนปญหาของเรา

ขอสาม ความอดอยากของคนอนเปนปญหาของเราในทางจต

วญญาณ

และขอส ดงนน คณตองทำาอะไรบางอยางเพอแกปญหา

ดงกลาว

เมออสลามสอนแบบน จงไมยากทจะลกขนมาทำาอะไรบาง

อยาง พระคมภรอลกรอานถามวา

ทำาไมสเจาไมตอสในหนทางของพระเปนเจา

และเพอคนทงหลายผซงออนแอ

60��.indd 279 3/3/2554 16:02:37

- 280 -


และถกกระทำาอยางเลวราย (และถกกดข)

ทงชาย ทงหญง และทงบรรดาเดกๆ

ผซงรำารองวา “พระเปนเจาของขาฯ

โปรดปลดปลอยเราจากเมองน

ทซงพวกเขาเปนผกดข”

[บทท (ซเราะห) 4 วรรคท (อายะห) 75]

เมอพระคมภรอลกรอานถามแบบน จะเกดอะไรขนกบชาว

มสลม ถาสมมตวาตอนนมรฐใดรฐหนงรงแกคนมสลมอยางหนก

หนวง คงไมยากนกทจะพบคนมสลมลกขนมาทำาอะไรกบสถานการณ

นน ดวยเหตน เมอเปรยบเทยบกบศาสนาอน ผมคดวาอสลามเปน

ศาสนาทใหความสำาคญกบการกระทำา (Action Oriented) เปนศาสนา

ทมนษยทกคนตองทำาอะไรบางอยาง และกจการในโลกนเปนกจการ

ทมความสำาคญพอๆ กบกจการของโลกหนา เพราะศาสนาอสลาม

ไมไดแยกกจการทางโลกและทางศาสนา หรอระหวาง “โลกน” กบ “โลก

หนา” ออกจากกน

ปทมาวด ซซก: กอนอน รสกชอบคำาวา “การตดสนใจอยางมเหตผล

บนฐานจรยธรรม” ของอาจารยมาก เพราะเศรษฐศาสตรมกจะพดถง

ความมเหตมผล (Rational) และการตดสนใจอยางมเหตผล แตพอ

เพมคำาวา “บนฐานจรยธรรม” เขามา ดฉนในฐานะนกเศรษฐศาสตร

ฟงแลวรสกวานาสนใจมาก

ประเดนทสองทอยากแลกเปลยนคอ กรณเขาพระวหารกด

กรณภาคใตกด หรอกรณเสอเหลอง-เสอแดงกด ดฉนคดวาทงสาม

โจทยมลกษณะตางกนอยางมาก แตละฝายตางตดสนใจอยางมเหตผล

บนฐานจรยธรรมของตนเอง แตสงทกำาลงเกดขนจรงกคอ เปาหมาย

หรอสงทตางคนตางมองมนแยกสวน ตอนนความดในสงคมไทยถกมอง

60��.indd 280 3/3/2554 16:02:37

- 281 -


แบบแยกสวน อนทจรง คำาวาความดเปนคำาทหลวมทสด เพราะมได

หลายองคประกอบ เสอเหลองกมองความดแบบหนง เสอแดงกมอง

ความดอกแบบหนง ในเมอความดหรอความถกตองถกแยกสวนจงมอง

ไมครบ พอมองไมครบ มนกไมมวธสอสารทจะนำาไปสการสมานฉนท

ดฉนนกถงคำาวาความยตธรรม ถาแปลตรงตวนาจะหมายถง

ธรรมะทยตความขดแยง อาจารยอภชย พนธเสน บอกวา ความหมาย

ของความยตธรรมนนตางกนอยางสนเชงกบความหมายของคำาวา

Justice ในความเขาใจแบบตะวนตก ซงเปนสงทเรารบเขามา เพราะ

ฉะนน ในสถานการณปจจบนทความดถกแยกสวนและความรนแรงถก

ใชเปนเครองมอ จงเลยไปสเครองมอทมองเปาคนละตว แตดเหมอนวา

กลบไมสามารถหาธรรมะทยตความขดแยงได ดฉนไมแนใจวาอาจารย

มองเรองธรรมะทยตความขดแยงกบคำาวา Justice อยางไร ดฉนคดวา

เครองมอทตางกน เปนเพราะเปาหมายและนยามของ Justice ตางกน

ชยวฒน สถาอานนท: ผมไมคดวาจะมธรรมะอะไรมายตความ

ขดแยงได คอผมมาจากสำานกทเชอวาความขดแยงเปนเรองธรรมชาต

ผมคดวาในโลกนเราตางกน และเรากขดกนดวยเหตผลนานาชนด

เพยงเพราะเราตางกน เรากพรอมทจะขดแยง แตความขดแยงอาจจะ

ไมใชไมด ความขดแยงกมประโยชนของมน

ปญหาของผมกคอ ทำาอยางไรถงจะไมทำาใหความขดแยง

ทมอยเปลยนไปเปนความขดแยงชนดทถงตาย ทำาอยางไรถงจะทำาให

ความขดแยงทมอยในเรา โตไปดวยกน งอกงามไปดวยกน เบกบานไป

ดวยกน พทธศาสนามสงทเรยกวา “พทธวธแหงความขดแยง” ไหม คอ

ขดแยงอยางร อยางตน อยางเบกบาน ถามกอาจจะเปนอะไรทนาสนใจ

ปญหาอยทวา ถาผมเชอวาอยางไรเรากขดกน ซงไมเปนไร

แตสงทเปนไรคอ เมอเราตดสนใจวาความขดแยงตองใชความรนแรง

เขาจดการ เมอเราหมดความสามารถทจะมองเหนคขดแยงในฐานะ

60��.indd 281 3/3/2554 16:02:37

- 282 -


ทเปนเพอนรวมทกข อะไรททำาใหความสามารถนหายไป เกดอะไรขน

กบเรา อะไรทำาใหเราเปนไปไดถงขนาดน ถาเราสามารถตระหนกถง

ภมปญญาแบบนไดบาง เราอาจจะขดแยงกนอยางร อยางตน อยาง

เบกบานตอไปได โดยไมเลอนไปสการใชความรนแรง แตถาวนใด

เราขดแยงกนจนไมเหนคนเหลานเปนเพอน กระทงไมเหนคนเหลาน

เปนมนษย แตเหนเปนศตรคอาฆาตทตองทำาลายลาง ความรนแรง

กจะปรากฏ

โจทยของผมจงไมไดอยทวาเปาของสงคมจะเปนอยางไร

ผมสนใจอยางเดยว คอวธทจะไปถงเปา ทำาอยางไรเราถงจะอยรวมกน

ดวยความแตกตางได คณจะไปคาดหวงใหคนในสงคมเหนดวยกบคณ

ทงหมดหรอเหนดวยกนหมดไมได เมอคณไปในททหนงแลว จะมทของ

คนอนไหม ความคดของคณสามารถจะเปดพนทใหกบคนทไมเหนดวย

กบคณไดไหม เปนไปไดไหมทจะมสงคมการเมองแบบนน มอดมการณ

ทางการเมองแบบนน มสถาบนการเมองแบบนน เปนสถาบนการเมอง

ทไมตองชอบคนทอยขางในสงคมการเมองนนกได แตเปนสถาบนของ

ทกคน ไมอยางนนสงคมการเมองนนคงอยกนลำาบากขน

ปกปอง จนวทย: อาจารยชยวฒนมองคำาวาเศรษฐธรรมเหมอนเปน

ชดความคดทหลากหลาย เปนชดความคดทใชเปนสำานกในเรองความ

เปนธรรมทมตอเศรษฐกจ อาจารยบอกวาเศรษฐธรรมทแตกตางกน

อาจจะนำาไปสความขดแยงในบนปลาย อาจารยบอกวาความขดแยง

เปนสงธรรมชาต จดการมนไมได แตทำาอยางไรถงจะบรรเทาไมใหนำา

ไปสความแตกแยกหรอกระทบกระเทอนมาก

เมอเราเขาใจเศรษฐธรรมในฐานะทเปนตวอธบายภาพความ

ขดแยงในปจจบน แตภายใตกรอบความคดทความขดแยงเปนเรอง

ธรรมชาต คนมชดของเศรษฐธรรมทแตกตางหลากหลาย เรามทางท

60��.indd 282 3/3/2554 16:02:37

- 283 -


จะมสถาบนทจะจดวางความหลากหลายของเศรษฐธรรม ไมใหนำาไปส

ความรนแรงถงขนแตกหกหรอความขดแยงถงขนฆากนตายไดอยางไร

ชยวฒน สถาอานนท: ผมตอบไมได เพราะยงไมไดคดไปถงขนาด

นน แตผมรอยอยางหนงวา ไมวาจะอยางไร สงทเปนพษตอสงคมไทย

มสองเรอง หนง คอทำาอยางไรถงจะทำาใหเราไมอยรวมกนดวยความ

เกลยดชง เราไมตองรกกนกได ไมเปนไร แตสงสำาคญคอ ทำาอยางไร

ถงจะอยดวยกนโดยไมเกลยดกน สอง คออยาเหนความรนแรงเปน

เครองมอปกต

ผมไมรวามสถาบนอะไรททำาเรองเหลานหรอเปลา แตในฐานะ

นกวชาการ ในฐานะคนททำางานประเภทน ในฐานะคนทรสกหวงหา

อาทรสงคมอยบาง สงทเราตองทำาคอ ควรตองมบทวพากษเมอความ

รนแรงถกทำาใหเปนเรองปกตหรอพรอมทจะใช เพราะความรนแรง

บดบงหลายอยางดงทไดกลาวไปแลว พอใชมนแลว เรากจะไมเหน

อะไรอกหลายอยาง หรอเวลาความเกลยดชงในสงคมถกผลตมากขน

ไมวาจะเปนเรองอะไรกตาม ผมคดวาเปนหนาททเราจะตองลกขนมา

วพากษวจารณ แตการวพากษวจารณนนจะนำาไปสอะไร ผมไมแนใจ

ปกปอง จนวทย: คำาถามทสามของอาจารยคอ ทำาไมถงตองคดถง

เศรษฐธรรมแหงความรนแรงในขณะน ถาผมอยากจะถามคำาถามทส

ใหอาจารยชวยขยายความ วาปญหาความรนแรงในขณะน เชน ปญหา

ภาคใต ปญหาความขดแยงทางการเมอง ปญหาเรองเขาพระวหาร

เราจะใชกรอบความคดเรองเศรษฐธรรมแหงความรนแรงไปอธบายมน

อยางไร เพอจะไดเหนภาพรปธรรมในเชงวธวทยา

ชยวฒน สถาอานนท: เมอวานนเปนวนตรษของคนมสลม (อดล

อฎฮา คอตรษหลงพธฮจญ) มพธกรรมหลายอยาง ตอนเชากไป

ละหมาด ไปสสาน ไปสวดมนต เสรจแลวกไปเยยมญาต ผใหญกแจก

60��.indd 283 3/3/2554 16:02:37

- 284 -


สตางคเดก ตอนเยนกไปบานญาต และทานอาหารกน ญาตของผม

สวนใหญเปนฝายพนธมตรฯ มญาตคนหนงเขาเขามาจงมอผม ถาม

วา “รไหม ทำาไมถงเกดเรองทเขาพระวหาร” ผมตอบวา “ไมรหรอกครบ”

เขาจงเลาวา “มนไมมอะไรเลย ไอพวกทออกมาไลยง (พนธมตรฯ) กคอ

พวกทเสยประโยชนทางเศรษฐกจ” คอเขารสกวาการเสยประโยชนทาง

เศรษฐกจเปรยบเทยบไมไดกบการเสยอธปไตยของประเทศ

ผมรสกวาคนทลกขนมาในเวลาน เขาอาจรสกวาในฐานะทเขา

เปนคนคาคนขาย เขาเดอดรอน เขาจงแสดงออก แตวธทเขาแสดงออก

เพอหยดไมใหไปประทวงกคอแบบน ในขณะทอกฝายหนงกมองวาคน

เหลานไมเหนวาอธปไตยของชาตสงสงศกดสทธกวา แตคำาถามกคอ

ทำาไมความศกดสทธของเปาหมายชวตไปอยกบคนฝายเดยว ไมอย

กบฝายอนบาง

ในกรณภาคใตกคลายกน มนกมานษยวทยาไปศกษาคนท

ใชความรนแรงทถกจบกม (Perpetrator) ซงประเดนสำาคญคอ คนท

ถกจบเขารสกวาศกดศรความเปนมลายมสลมของเขาถกทำาลาย และ

นกมานษยวทยาคนนกบอกวา คนทถกจบมสองประเภท ประเภท

หนงคอ เปนพวกททำาไปโดยไมวาจะเกดอะไรขนกจะสกบรฐไทย อก

ประเภทหนงคอ เพราะรฐไทยไปทำาอะไรบางอยาง เขาเลยตดสนใจ

เขากบอกฝาย แลวนกมานษยวทยาคนนกไดยกกรณตากใบทมคน

ตายระหวางถกเจาหนาทนำาตวขนรถบรรทกไปยงคายทหารถง 78 คน

ขนมาชวา พอเกดเหตตากใบ คนพวกนกไปเขากบอกฝาย เพราะรฐ

ไมไดใหความเปนธรรมกบเขาอกตอไป เมอเปนอยางน เขากมเหตผล

100 เปอรเซนตทจะไปอยอกขางหนง17

สวนกรณเหลอง-แดง ทงสองฝายอาจมความรสกวากำาลง

พทกษสงทถกตอง ทงสองฝายกำาลงตอสบนฐานเศรษฐธรรมแบบน

17 Marc Askew, “A Tale of two insurgents,” Bangkok Post (Sunday, July 19,

2009), p. 6.

60��.indd 284 3/3/2554 16:02:37

- 285 -


ผมคดวาปญหาเกดขนเมอเรารสกวาเราเทานนทอยบนฐานของความ

เปนธรรม และอกฝายหนงมนชย มนถกซอ ไมวาจะเปนใคร พอสวม

หมวกแบบน กเขาใจกนลำาบาก

ผเขาฟง: หลงจากอรชนยงหวนก เขาไดเรยนรเกยวกบความรนแรง

บางหรอเปลา

ชยวฒน สถาอานนท: ใน มหาภารตะ ครของอรชนมหลายคน และ

คนสำาคญอกคนหนงคอกฤษณะ เพราะกฤษณะคอสารถของอรชน

ในสงครามททงกรเกษตร และสงทกฤษณะทำาคอทำาใหอรชนลงเล

ตอนทอรชนซอมยงธน อรชนบอกวาไมเหนอะไรเลยนอกจากหวนก

ทอาจารยสงใหยง แตตอนทสในสงคราม อรชนกเหนเหมอนกบทคน

อนเหน คอเหนญาตพนอง เหนใครตอใคร ดงนนจงยงไมลง กฤษณะ

ไดบอกกบอรชนวา ตองมองขามสงเหลานไป และมองหนาทของตว

มองเปาของตว

ดงนน ยอนกลบไปเรองเดมทผมพดไวแลว ตรรกะของความ

รนแรงกคอ เวลาคณจดการกบคนอน คณไมไดจดการในฐานะทเขา

เปนญาต แตจดการในฐานะทเขาเปนเปา นคอตรรกะของเครองมอ

ของความรนแรง เวลาทเราจะใชความรนแรงกบอกฝายหนง เราตอง

ลดฝายหนงใหเปนสงของหรอวตถบางอยางทใชความรนแรงกบมนได

นเปนตรรกะปกตของความรนแรงแทบทกแหงหนบนโลกน

ผเขาฟง: ความรนแรงมระดบขนของมน สงคมไทยควรยกระดบไปส

ความรนแรงแบบขงจอใชไหม

ชยวฒน สถาอานนท: ผมไมไดแบงเปนขน ผมเพยงแตบอกวามน

ตางกน แลวถาอยากจะเขาใจพลวตของมน กตองเขาใจความตาง

เหลาน เพราะคนทเราคยดวย เขาอาจจะใชวธคดทตางจากเรา เรา

จะรบความตางเหลานนไดอยางไร สมมตวาเราอยากจะคยกบคนท

60��.indd 285 3/3/2554 16:02:37

- 286 -


ตองการแบงแยกดนแดน เราคงตองนงคยกบเขาวาจะเอาอยางไร และ

จะคยดวยกนอยางไร ไมอยางนนเรากนงสานเสวนากบคนทคยกบเรา

รเรองเทานน แตกบอกฝายไมเคยคยดวยเลย การแกปญหาเชนนกด

จะไมไปไหนไกลนก

ปกปอง จนวทย: ความรนแรงทเกดจากชดความคดเรองเศรษฐธรรม

ตางกน มนตองการการจดการทแตกตางจากความรนแรงทเกดจากเหต

อนๆ หรอเปลา มนมลกษณะเฉพาะทเราคดไมถงไหม หรอวาเรากปฏบต

กบมนดงเชนความรนแรงทวไป

ชยวฒน สถาอานนท: เรองนยงยากนดหนอย เปนปญหาในทางทฤษฎ

เพราะเราไมไดพดถงเหต ซงเหตมนเปนของจรง แตเรากำาลงพดถงวธ

ทเราอธบายมน ซงจรงกได ไมจรงกได กลาวคอ เวลาทเราพดถงความ

ขดแยง สงทกอรปใหเกดความขดแยง นนคอสาเหต (Causes) เชน

เราแยงงานกนทำา มนเปนสาเหต ชอบผหญงคนเดยวกน กเปนสาเหต

สำานกเหลานคอสาเหตทนำาไปสความขดแยง แตเมอใดทความขดแยง

กำาลงจะเปลยนเปนความรนแรง มนตองการคำาอธบายอน เพอใหเรา

สามารถใชความรนแรงกบอกฝายได (Justifications) เพราะฉะนน

กเลยจำาตองมกลไกททำาใหอกฝายกลายเปนอะไรบางอยางทไมใช

มนษย กระบวนการตรงนนทำาใหการทำางานของความรนแรงทงสอง

อยางทอาจารยปกปองถามถงไมเหมอนกน ดงนน พอคดถงเศรษฐธรรม

ของความรนแรง จงตางออกไปจากอยางอน

สขม อตวาวฒชย: สามารถแกปญหาความรนแรงดวยวธการอดทน

และอดกลนไดไหมครบ อาจารยคดวาการอดกลนจะเปนทางออก

ไดไหม

ชยวฒน สถาอานนท: ไมหรอกครบ อดไปนานๆ แลวมนกจะระเบด

วธหนงทความโกรธทำางานคอ การทสะสมความโกรธมากขนๆ แลวไมม

60��.indd 286 3/3/2554 16:02:37

- 287 -


ทางออก กลบไปทเวยดนามหรอพมาตอนใตในบทศกษาของสกอตต

กแบบเดยวกน คอระบบไมอนญาตใหทำาอะไรเลย ทงทกอนหนานน

ไมเกดการจลาจล เหตทไมเกดเพราะมชองให มพนทให เพราะความ

สมพนธทางสงคมอนญาตใหทำาเชนนนได แตพอปดทกชอง กตอง

เกดระเบดออกมา ในแงน ความรนแรงไมใชทางออกในความหมาย

ทวๆ ไป แตเปนอาการหมดปญญาของมนษย เปนสญญาณของความ

สนหวง ไมวาจะเปนในความสมพนธสวนตวหรอในรฐกตาม

ปทมาวด ซซก: ในหลายๆ กรณ ดเหมอนวาระบบไดผลกคนไปส

ความโกรธ ทำาใหเกดเปนความขดแยง ความรนแรง แตพอจะยอน

กลบมาทำาใหระบบมนดขนกไมใชเรองงาย ดฉนไมรวาการจะทำาให

ระบบมนดขน ถงทสดแลวจะถกออกแบบโดยใคร และแบบไหน

สวนอกประเดนหนง อาจารยพดถงความออนแอของรฐ

ในฐานะนกรฐศาสตร ถารฐไมไดเปนฝายแกระบบ แลวระบบจะดขน

ไดอยางไร แตในประเดนตวบคคล อาจารยไดพดไวอยางนาสนใจมาก

คอเรองความสามารถทจะทำาใหเรามองเหนคนอนเปนเพอนรวมทกข

พอจดการกบระบบไมได เรากกลบมาจดการกบตวเราเอง หรอวาเรา

ตองพยายามทำาหลายๆ อยางพรอมๆ กน

ชยวฒน สถาอานนท: ผมคดวาความโกรธเปนเรองจำาเปน เพยง

แตตองโกรธใหถกท ถาตอบอยางคนททำางานประเภทวจยสนตภาพ

ศกษาสนตวธ กตองตอบวา ตองแยกโกรธ คอโกรธ “ความชว” ไมใช

โกรธ “คนชว”

ประเดนทสอง เรองความออนแอของรฐ ผมอยากจะเลาเรอง

หนงใหฟง18 มเดกหนมสงพซซา อยในซานดเอโก สหรฐอเมรกา วนหนง

18 Azim Khamisa with Carl Goldman, From Murder to Forgiveness: A Father’s

Journey (La Jolla: Ank Publishing, 2002).

60��.indd 287 3/3/2554 16:02:37

- 288 -


มคนโทร.มาใหเดกหนมไปสงพซซา ปรากฏวาคนโทร.คอแกงทจะปลน

พซซาและเงนจากชายหนม ชายหนมไมยอม เขาเลยถกยงเสยชวต

คนตายอาย 21 ป เรยนหนงสอทมหาวทยาลยซานดเอโก สวนคนยง

อาย 14 ป และนเปนกรณสำาคญทศาลซานดเอโกตดสนคดกบเดกผยง

ในฐานะผใหญ โดนลงโทษจำาคก 25 ป

ขณะทพอของชายหนมนำาศพลกไปฝง มคนถามวา “โกรธ

ไหม” เขาตอบวา “โกรธมาก” พอถามวาโกรธอะไร พอบอกวา “ไอ

ประเทศบาน ปนเตมไปหมด” และอธบายวา “คดใหดนะ ปนมเหยอ

อยสองทาง เหยอทางทหนงอยทปลายกระบอกปน เหยออกทางหนง

อยทไกปน คนเหนยวไกปนกเปนเหยอเหมอนกน” พอจงเปลยนโจทย

ใหม และสงทแกทำากเปนสงทมหศจรรยมาก คอพอตดสนใจไปหาผ

ปกครองของเดกคนทยง ซงปรากฏวาอยกบป เพราะพอแมแยกทาง

กน ตดยา แกไปยนมอให บอกวา “เราสองคนเสยทงค ผมเสยลก ลก

ผมตาย คณเสยหลานคนเดยวใหกบชวตตดคก 25 ป ผมไมอยากพบ

อะไรแบบน คณเองกไมอยากเจอเชนน เราไมอยากใหคนอนประสบ

แบบน เพราะฉะนน เราตองมารวมมอกนเพอโกรธอะไรบางอยางและ

ทำาอะไรบางอยาง”

โกรธอะไร? โกรธสงคมอเมรกนซงเตมไปดวยปน อเมรกาม

ประชากรประมาณ 260 ลานคน มปนเปน 100 ลานกระบอก คณควร

จะโกรธมนไหม ควรโกรธไหมเมอปนไปอยในมอเดก ผมคดวาความ

โกรธมทมทางของมน แตตองเขาใจใหไดวาควรจะโกรธอะไร ถาเรา

โกรธคนฆา เรากไปประชาทณฑเขา ประหารชวตเขา กไมไดแกอะไร

จบอยแคนน แตทนทำาอยางไรสงคมไทยถงจะคดเรองแบบนไดบาง

รฐทออนแอ นาสนใจทำาเปนหวขอสมมนาระหวางเศรษฐ-

ศาสตรกบรฐศาสตร ในทางเศรษฐกจ บางทรฐทออนแอกมด เพราะ

ไมสจะรกลำาสทธของประชาชน แตผมไมแนใจวาในทางการเมองมน

60��.indd 288 3/3/2554 16:02:37

- 289 -


จะดตลอดเวลาหรอเปลา สมมตวาเราคดแบบ Continuum จากรฐ

ทออนแอ (Weak State) มาสรฐทเปราะบาง (Fragile State) หรอ

กระทงรฐทแตกกระจดกระจาย (Disintegration) ถาเชอวารฐมความ

จำาเปนกบมนษย แตถารฐหมดปญญาทจะจดการกบความขดแยง

อยางสรางสรรค หมดปญญาทจะจดการกบความรนแรงทอยในมอของ

คนฝายตางๆ ได ผมคดวามนกยงพอสมควร ภาคใตตอนนกมปญหา

แบบน ปนอยในมอของกองกำาลงอาสาสมคร (Militia) เตมไปหมด

และรฐกไมมปญญาจดการกบมน เพราะกองกำาลงอาสาสมครเหลาน

มาจากไหนกไมร มอำานาจบางอยางทใหญกวา และรฐจดการไมได

เพราะฉะนน ไมแนวารฐทออนแอจะดเสมอไป

สรลกษณา คอมนตร: อาจารยบอกวาการตอสกบความไมเปนธรรม

เปนสงทควรทำา ทนอาจารยชยวฒนคดอยางไรกบสถานการณพมา

เพราะ ออง ซาน ซจ ถกกระทำา และคนทวไปคงมองวามนเปนความ

ไมเปนธรรม แตถาจะไปพยายามทำาความเขาใจฝายผกระทำาวาเขา

มเหตมผล เขามความโกรธเชงศลธรรมของเขา หรอถาหากในสงคม

ไทยมกลมทขดแยงกนไมใชแค 2 ฝาย แตมความขดแยงถง 3-4 ฝาย

และ 3-4 ฝายนอาจจะเหนประโยชนของการใชความรนแรงหรอความ

ไมรนแรงแตกตางกน ฝายทเขาใจวาความรนแรงไมไดเปนตวแกปญหา

กจะพยายามไมใชความรนแรง สวนฝายทใชความรนแรงกใชความ

รนแรงตอไปเรอยๆ อาจารยคดวาภายใตสถานการณแบบน ทางออก

มนคออะไร

ชยวฒน สถาอานนท: นาสนใจ คำาถามของอาจารยสรลกษณาทำาให

ตองเอาแนวคดนมาพจารณาใหดอกครง เวลาเราบอกวาความโกรธ

หรอความคดเรองความรนแรงเปนผลของเศรษฐธรรม และมเศรษฐ-

ธรรมหลายชด แตการมเศรษฐธรรมหลายชด หมายความวาเศรษฐ-

ธรรมแตละชดมนำาหนกเทากนหรอเปลา ผมคดวาอาจไมใชเชนนน

60��.indd 289 3/3/2554 16:02:37

- 290 -


สมมตวาสภาสนตภาพและการพฒนาแหงรฐ (State Peace

and Development Council: SPDC) และ ตาน ฉวย อาจจะกลาววา

นเปนสทธตามธรรมชาตของตนทจะตองกดขคนอน และรกษาอำานาจ

ตอไปเรอยๆ ถาคดในฐานเดมกถอวาเปนเศรษฐธรรม แตในขณะ

เดยวกน สงทเกดขนกบพรรคของ ออง ซาน ซจ กคอ ชยชนะในการ

เลอกตงถกขโมยไปในสบกวาปทผานมา อยางน “เศรษฐธรรม” สอง

อยางไมนาจะมนำาหนกเทากน ถงแมจะเขาใจไดวาอกฝายหนงอาจรสก

วาเขากมอำานาจโดยชอบ

สมมตวาเรายอนกลบไปเหตการณปฏวต 2475 ผมเชอวาฝาย

ของสถาบนทสญเสยอำานาจอาจจะรสกวาเปนสงทไมชอบ ในขณะท

ฝายทลกขนมาเปลยนแปลงการปกครองอาจจะรสกวามนเปนสงทถก

อยแลว แตทงสองอยางนมนเทากนหรอเปลา ผมคดวานาสนใจทจะ

ตงคำาถาม ผมไมไดหมายความวาใหยอมรบสงทรฐบาลทหารพมาทำา

กบ ออง ซาน ซจ สงทเกดขนในพมาตอนนคอ มขบวนการประชาชน

อยเปนจำานวนมากทจะเลนงานหรอตอตานรฐบาลทหารพมา เพยง

แตยงทำาไมสำาเรจ ถามวาทำาไมไมสำาเรจ เหตผลสวนหนงคอ พมาซง

สญเสยความชอบธรรมภายใน กลบไดรบความชอบธรรมจากภายนอก

อนนกมาจากบทบาทของประเทศตางๆ รวมทงประเทศไทยดวย ทไป

ใหความชอบธรรมกบรฐบาลทหารพมา

ขณะเดยวกน บทลงโทษ (Sanction) ทรฐบาลสหรฐฯ หรอ

ฝรงทำา กไมไดไปกระทบบรรดานายพลพมาเทาไร แตไปกระเทอนชวต

ชาวบานสามญมากกวา คนทเดอดรอนกลบเปนคนอกพวก ถามวา

แลวมวธอนไหม มคนจำานวนมากเสนอวาใหตอสกบรฐบาลเผดจการ

โดยใชสนตวธ ซงกมคนทำา เพยงแตยงทำาไมสำาเรจ มความพยายาม

เหลานนอย แตผมคดวาคำาถามของอาจารยสรลกษณาตอนแรกสำาคญ

กวา คอหากจบเศรษฐธรรมชดตางๆ มาวางไวดวยกน นำาหนกมน

60��.indd 290 3/3/2554 16:02:37

- 291 -


เทากนไหม ผมคดวาไมเทากน ถาเชนนนจะเผชญกบปญหานอยางไร

อนนเรองใหญ ควรชวยกนครนคดใหลกซงกวาน

ผเขาฟง: มตวอยางกรณศกษาของประเทศใดบาง ทความรนแรง

หรอความขดแยงมนหยดไปเอง ยงไปแก มนยงยง ปญหายงบานปลาย

แตเปนไปไดไหมวา เมอถงเวลา ความรนแรงมนจะจบไปเอง

ชยวฒน สถาอานนท: มกรณทสๆ กนไปแลวเหนอย เปนผลจาก

ความออนลาทางกายภาพ (Physical Exhaustion) แตถาความเหนอย

อยในกรอบความโกรธเชงศลธรรมอกแบบหนง กจะเหนอยยาก กวาจะ

เหนอย มนยาวมาก อาจจะหลายภพขามชาต

ดวยเหตผลน เวลาทความขดแยงจำากดตวอยบนโลกซงไมใช

โลกทเปนแบบศกดสทธ ความเหนอยเกดขนไดไมยาก พอทรพยากร

หมดกไมอยากจะรบกนแลว แตกมกรณของชนเผาหลายแหงทรบกน

แลวเหนอย แตเวลาความขดแยงไปสมผสกบเรองซงศกดสทธ เชน

เปนความขดแยงเกยวกบแผนดนศกดสทธอยางในกรณปาเลสไตน-

อสราเอล ความเหนอยเกดไดชากวา ความขดแยงเชนนยนยงและ

กาวขามไปไดยากกวา

ผเขาฟง: ผมเคยทำาวจยชมชนชาวนา มทหารพฒนากลมหนงมา

สนบสนนใหชาวนาปลกนนปลกน แตชาวนาเขากรวาเดยวหมด

โครงการ ทหารกกลบไปเอง ความรนแรงเงยบๆ ความขดแยงเยนๆ

แบบน มนเปนเรองของประสบการณ ทผานรอนผานหนาว รวา

ขางหนาจะเปนอยางไรดวยหรอเปลา

ชยวฒน สถาอานนท: ถาตอบจากความคดของสกอตตคงเปนวา

มนขนอยกบเงอนไข เพราะสงทชาวเวยดนามกบชาวพมาตอนใต

ประสบมาจากสองอยาง คอมาจากสภาพธรรมชาตททำาใหความ

60��.indd 291 3/3/2554 16:02:37

- 292 -


อดอยากมหาศาลเกดขน และมาจากอทธพลของเจาทดนทไปเลนงาน

เขา คออยางใดอยางหนงอาจจะพอทนได แตพอผสมกนหลายอยาง

อาจจะทนไมได

สงทเกดขนในสงคมไทยคลายๆ กบมเงอนไขปจจยหลายๆ

อยางมาประชมกน และดจะมาเลนงานสงคมพรอมๆ กน จงจดการ

ไดลำาบาก คลายกบวาเรามทรพยากรทจะอดทนกบมน แตทรพยากร

ทมไมใชวามไมจำากด มนมจำากด

ผมอยากจะเลาตวอยางใหฟงอกเรองหนง ผมทำางานกบมลนธ

เพอการพฒนาเดก เรามศนยชวยเหลอแรงงานเดกอยทวดดวงแข

เปนบานหลงเลกๆ เนอทราว 50 ตารางวา มอยวนหนง เจาหนาทโทร.

มาทบาน บอกวามคนเอาผปวยมาทงไวทหนามลนธ ซงเจาหนาทพบ

ในภายหลงวาผปวยเปนโรคเอดสระยะทสาม

คำาถามทเราคดตอคอ นแปลวาอะไร คำาอธบายแบบหนงคอ

ชาวบานใจราย คำาอธบายอกแบบคอ ความใจดมเมตตาของชาวบาน

มขดจำากด เพราะความเมตตาดำารงอยไดดวยทรพยากรทอนญาตให

เขามเมตตาได แปลวาถาคณอยในชมชนทมฐานะยากจน คณมความ

ใจดไดเทากบทรพยากรทคณม ถาคณปวย คณไมควรปวยนาน เพราะ

ชมชนอาจจดการชวยเหลอคณไมได ถาจดการไมไดกตองทำาอยางอน

เชน นำาไปทงไวทหนาประตมลนธ นคอวธจดการของเขา เปนวธทด

ทสดสำาหรบเขา ในแงนขนอยกบวาชมชนจะสามารถรบเรองแบบนได

ไหม ผมไมประหลาดใจทเกดเหตการณแบบนขน เพราะทกๆ ท ทกๆ

ชมชน กมขดจำากดของตน

ผเขาฟง: สมมตวาความรนแรงมมลคาเพม เชน มขาววาทหารพราน

คนหนงจากรอเสาะไปมอบตว เขาสารภาพวาเขาถกวาจางใหไปเผา

โรงเรยน คนวาจางเปน อบต. หลงจากนนทางจงหวดกใหมการตรวจสอบ

60��.indd 292 3/3/2554 16:02:37

- 293 -


กรณการเผาโรงเรยนในจงหวดนราธวาสทงหมด วามสวนเกยวของกบ

อบต. หรอเปนกรณทคลายๆ กบกรณนหรอไม ถาความรนแรงมมลคา

เพม เวลาทเราคดถงเรองเศรษฐธรรม มลคาเพมแบบนจะอยตรงไหน

ชยวฒน สถาอานนท: กรณนคอเศรษฐกจของความรนแรง

(Economy of Violence) ซงไมจำาเปนตองเปนเศรษฐธรรม (Moral

Economy) ความรนแรงสวนใหญอาจวางอยบนฐานของถอยคำารปศพท

เศรษฐศาสตร (Economic Terms) ของตนเอง คอมมลคาแลกเปลยน

(Exchange Value) คอถาเราใชความรนแรงแลวคมคา (แตคมคา

อยางไรและสำาหรบใครกตองตงคำาถาม) กจะมคนใช

สำาหรบผม มนไมไดเปนปญหาใหญ เพราะถาเปนอยางนน

แคลดมลคาแลกเปลยนลงไป สามารถทำาใหอยางอนมมลคามากกวา

กจดการได แตถาเปนเรองเศรษฐธรรมกจะยาก พดงายๆ คอ ถาคน

เดนประทวงถกจางมา กนาจะจางใหเขากลบไดดวยคาจางทมากกวา

ถามคนจะกอวนาศกรรมเพราะคาจาง กอาจจงใจใหเลกกอวนาศกรรม

ไดดวยคาตอบแทนทสงกวา แตถาไมกลบหรอไมเลกดวยเหตผล

บางอยางทงทไดรบขอเสนอเหลานนแลว กแสดงวาไมใชเรองคา

ตอบแทนทางเศรษฐกจอยางเดยว แตเปนเรองอน นคอปญหาของ

เศรษฐธรรม ถาเปนปจจยทางเศรษฐกจอยางเดยว ผมคดวาพอจะ

จดการได แตพอไมใชขนมา อนนแหละเรองยง

ผมกำาลงเสนอขอโตแยงวา สงคมกำาลงขดแยงกนบนฐานของ

สงทมความสำาคญยงกวามลคาทางเศรษฐกจ จงยงยากกวาเดม

60��.indd 293 3/3/2554 16:02:37

- 294 -



ศ.ดร.ชยวฒน สถาอานนท จบการศกษาระดบปรญญาตรจากคณะ

รฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร จากนนไปศกษาตอระดบปรญญาเอกท

มหาวทยาลยฮาวายอ สหรฐอเมรกา โดยทำาวทยานพนธทางทฤษฎและปรชญา

สนตวธ เมอสำาเรจการศกษา จงกลบมารบราชการทคณะรฐศาสตร มหาวทยาลย

ธรรมศาสตร และไดรบพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ใหดำารงตำาแหนง

ศาสตราจารยเมอป พ.ศ. 2552

ศ.ดร.ชยวฒนไดรบการยกยองใหเปนกรตยาจารยแหงมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร สาขาสงคมศาสตร ในป พ.ศ. 2546 ไดรบคดเลอกจากสำานกงาน

กองทนสนบสนนงานวจยใหเปนเมธวจยอาวโสในป พ.ศ. 2548 และไดรบรางวล

นกวจยดเดนแหงชาต สาขารฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร จากสำานกงาน

คณะกรรมการวจยแหงชาต ในป พ.ศ. 2549

นอกจากผลงานวจยทโดดเดนแลว ศ.ดร.ชยวฒนยงมงานเขยนและ

งานแปลอกหลายเลม อาท อภยวถ: มตร/ศตร และการเมองแหงการใหอภย

(2543) อาวธมชวต? แนวคดเชงวพากษวาดวยความรนแรง (2546) อารยะขดขน

(2549) และ ความรนแรงกบการจดการ “ความจรง”: ปตตานในรอบกงศตวรรษ

(2551) เปนตน

นอกจากน ศ.ดร.ชยวฒนยงเปนกรรมการและคณะทำางานฝายจดการ/

บรรณาธการของโครงการจดพมพคบไฟ ซงผลตหนงสอดมคณภาพมาอยาง

ตอเนอง

60��.indd 294 3/3/2554 16:02:37

60��.indd 295 3/3/2554 16:02:37

- 296 -

| เศรษฐศาสนกบการผลตอวชชาเชงโครงสราง

เศรษฐศาสนกบการผลต

อวชชาเชงโครงสราง

ดร.เสกสรรค ประเสรฐกล

วนจนทรท 19 ตลาคม พ.ศ. 2552

60��.indd 296 3/3/2554 16:02:38

- 297 -

ดร.เสกสรรค ประเสรฐกล |

ทานผมเกยรตทงหลาย

กอนอนผมคงตองขอชแจงสกนดวา เรองทเราจะคยกนใน

วนนไมใชเรองใหมแตอยางใด ผมเพยงแตพยายามรวบรวมแงคด

มมมองตางๆ ทมอยแลวมาเรยบเรยงใหเหนภาพชดขน หรออยาง

นอยกเพอแสดงจดยนและทศนะทตนเองเหนดวย สวนหวขอทตงไว

คอนขางหวอหวานน กเพยงเพอดงดดความสนใจ

อยางไรกด กลาวอยางถงทสดแลว เรองทผมตงใจจะพด

กไมไดผดเพยนไปจากหวขอทตงไวเทาใดนก เพยงแตตองขอชแจงไว

ลวงหนาวาผมไมมความรพอทจะมาวจารณวชาเศรษฐศาสตร อกทง

ขอจำาแนกความแตกตางระหวางเศรษฐศาสตรในฐานะสาขาวชาการ

กบเศรษฐศาสนทผมใชเปนชอหวขอ คำาหลงน พดอกแบบหนง อาจ

ใชคำาวาลทธบชาเศรษฐกจหรอลทธบชาจดพกนาจะชวยใหเขาใจ

งายขน

ความแตกตางระหวางวชาเศรษฐศาสตรกบลทธบชา

เศรษฐกจอยทฝายหลงมกจะขอยมทฤษฎหรอจนตภาพของฝายแรก

ไปใชอยางสามานย (Vulgarization) ทำาใหเกดชดความคดท

คลายคลงแตไมเหมอนกนขนมาอกชดหนง ซงหลดพนจากความเปน

60��.indd 297 3/3/2554 16:02:38

- 298 -


วชาการ กลายเปนวาทกรรมทางการเมองบาง เปนขออางทางสงคม

บาง สดแทแตวาจะถกนำาไปใชในบรบทใด

พดใหชดเจนขนกคอ ลทธบชาเศรษฐกจหรอลทธเศรษฐ-

ศาสนหมายถงการยดถอการเตบโตทางเศรษฐกจและผลประโยชน

ทางเศรษฐกจเปนจดหมายสงสดของการขบเคลอนสงคมและกจกรรม

ชวต โดยกำาหนดใหดานอนๆ เปนเพยงดานรองทตองขนตอจดหมาย

น กระทงอาจถกหกลางลงอยางสนเชงเพอสนองจดหมายนเชนกน

ยกตวอยางเชน ในระดบนโยบายของรฐ การเขามาลงทนของ

นกธรกจตางชาตมกจะมลำาดบความสำาคญสงกวาการรกษาสงแวดลอม

หรอการขยายตวของโรงงานอตสาหกรรมมกถกกำาหนดคณคาไวสง

กวาการรกษาสภาพเดมของชมชนทองถน เชนนเปนตน

ขณะเดยวกน ในระดบของปจเจกบคคล การยดถอเศรษฐกจ

เปนศาสนากมกนำาไปสการหมกมนอยกบผลประโยชนทางวตถหรอ

รายไดทเปนเงนตรา ในระดบทลดทอนหรอยกเลกคณคาอนๆ ของชวต

เชน มตรภาพ นำาใจ ความเมตตากรณา ตลอดจนความสงบสนตทาง

ดานจตวญญาณ

พดโดยรวมกคอ แทจรงแลว ลทธบชาเศรษฐกจไมไดม

พนฐานมาจากการพนจโลกโดยภววสย (Objective Thinking) หรอ

มาจากกระบวนการคดทเปนวทยาศาสตร (Scientific Thinking) หาก

เปนแคความเชอทางอตวสย (Subjective Thinking) ทงอกมาจาก

ปรารถนาของคนบางกลมเทานนเอง แตเมอถกยดถอกนเปนจำานวน

มาก จงกลายเปนลทธความเชอทไมตางอะไรกบศาสนาบางนกาย

อกทงเปนศาสนาทกาวราวรนแรงยง มการจดตงองคกรเพอตอกยำา

แนวคดของตน มการผลตวาทกรรมเชดชจดหมายของตน อกทงม

กระบวนการขบเคลอนใหบรรลเปาหมายของตน ตลอดจนมบทลงโทษ

ลงทณฑผทไมเหนดวยหรอขดขวางแนวคดของตน

60��.indd 298 3/3/2554 16:02:38

- 299 -


เชนนแลว ลทธบชาเศรษฐกจจงสงผลตอโลกทศนและชวทศน

ของคนในสงคมอยางหนกหนวง ทำาใหมการมองโลกเพยงดานเดยว

คอดานทเปนผลประโยชนทางวตถเทานน อนนตางจากการมองโลก

แบบวตถวสย (Materialism) ในเชงปรชญา ซงไมจำาเปนตองมผล

ประโยชนสวนตวเขามาเกยวของ หากเปนประโยชนในการทำาความ

เขาใจบางมตของชวตและจกรวาล

ผมคงไมตองเอยกไดวาการหมกมนอยกบผลประโยชนทาง

วตถนน ไดลดทอนความสงบทางจตใจลงไปขนาดไหน ความอยากม

อยากเปนอยางไรขอบเขต ทำาใหบคคลตองทะเลาะกบตนเอง ทะเลาะ

กบผอน และทะเลาะกบธรรมชาต ซงลวนแลวแตไมสอดคลองกบ

จดหมายในการสรางชวตและสงคมทสงบเยน

เราอาจกลาวไดวาโลกทศนดงกลาวเปนการมองโลกและชวต

ผดไปจากความจรง ซงเปนความมดทบทางปญญา หากพดภาษา

ธรรมกคอ เปนชวตทถกชนำาดวยอวชชา (Ignorance)

ตามหลกธรรมของพทธศาสนา อวชชาหรอความไมรนนม

สาเหตสำาคญมาจากความหลง (โมหะ) ในอะไรสกอยาง หรอบางทก

หลงใหลในทกสงทกอยาง จนมองไมเหนความจรงของชวต ตามทพระ

ทานสอนไวมอวชชา 4 กบอวชชา 8 ขอแรกหมายถงวาไมรอรยสจ

4 ประการ อนไดแก ทกข สมทย นโรธ และมรรค สวนขอหลงนน

เพมไปอก 4 ประการ คอไมรอดต ไมรอนาคต ไมรทงอดตและอนาคต

ตลอดจนไมรเรองปฏจจสมปบาท อนเปนวงจรทกอใหเกดทกข

แนนอน ผมตระหนกดวานอาจจะไมใชเวลาทเราจะลงลก

ในระดบโลกตรธรรม แตกอดตงขอสงเกตไมไดวา ในระบบเศรษฐกจ

แบบบรโภคนยมซงเนนแตดานของการเตบโต ทงผผลตและผบรโภค

ตางกหลดไปจากรากเหงาทางวฒนธรรม อกทงปรงแตงสนคาซงถก

นำามาปรงแตงชวตกนตามอารมณ โดยไมสนใจวาผลกระทบระยะ

60��.indd 299 3/3/2554 16:02:38

- 300 -


ยาวจะออกมาเชนใด นเรยกไดวาเปนอวชชาประเภทไมรทงอดตและ

อนาคต ซงเปนการหมนวนอยในวงจรทกขอยางหาทางออกมได

พดกพดเถอะ วรรคแรกของปฏจจสมปบาทนนกลาววา

“เพราะอวชชาเปนปจจย สงขารจงม” อนนแปลวาเพราะมความโงเขลา

เปนเครองเกอหนน ผคนจงกอกรรมขนมา ดงนน เราจะเหนไดวาการ

หลดพนจากวงวฏของกรรมเวรหรอการพนทกขยอมเปนเรองททำา

ไมได หากไมมการดบอวชชาเสยกอน...

อยางไรกด ในวนนผมอยากจะจำากดการสนทนาไวทความ

ทกขรอนทางสงคมเทานน ไมไดคดไปไกลถงขนการหลดพนทาง

จตวญญาณ เพราะฉะนน คำาวาอวชชาทนำามาใช แมจะมรากฐานจาก

พทธธรรมในเรองการหลงผด แตกคงตองใชในความหมายกวางๆ

คอเปนการมองชวตแคดานเดยว หรอมองโลกผดพลาดจากความจรง

ในความเหนของผม อวชชาดงกลาวไมไดเกดจากความโงเขลา

เบาปญญาของปจเจกบคคลมากเทากบการถกผลตขนอยางจงใจโดย

โครงสรางหลกๆ ของสงคม ทสำาคญคอ มนถกผลตขนโดยนโยบาย

หลกของรฐ โดยระบบการศกษาแบบแยกสวนตดตอน ตลอดจนโดย

ระบบขาวสารของสงคม ซงถกทวมทบโดยกระบวนการโฆษณาสนคา

และบรการ จนเหลอพนทใหสงอนนอยเตมท

กลาวอกแบบหนงกคอวา อวชชาหรอ ‘ความโงเขลา’ ใน

ประเทศนเปนผลผลตเชงโครงสราง เปนสงทถกสรางขนและผลตซำา

โดยกระบวนการทางสงคม มใชปญหาพนธกรรมหรอเกดจากโรคภย

ไขเจบอนใด

ในสวนทเกยวของกบนโยบายของรฐ ผมคงไมตองพดอะไร

มาก เพราะมการวพากษวจารณกนมามากแลว ผลจากการพฒนา

ประเทศทไมสมดล ทำาใหประเทศของเราตกอยในสภาวะหนงรฐ

สองสงคม รวยสดขวจนสดขด จนกระทงกลายเปนปญหาการเมอง

60��.indd 300 3/3/2554 16:02:38

- 301 -


ทแกไมตก เมอมวลชนแยกกนฝากความหวงไวกบชนชนนำาตางกลม

ซงขดแยงกนเรองพนทอำานาจ ผมไมคดวาใครจะแกปญหาวกฤต

การเมองแบบนได ถาหากไมนำาปญหาความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ

มาพจารณาควบคไปดวย

อยางไรกตาม ประเดนทสะทอนลกษณะอวชชาในนโยบายรฐ

กคอ แทบไมมการสรปบทเรยนอะไรอยางมสาระสำาคญเกยวกบความ

ผดพลาดในนโยบายพฒนาประเทศ มหนำาซำายงยายอปาทานเรองการ

พฒนามาเปนอปาทานเรองตลาดเสร กระทงผสมผสานมนเขาหากน

โดยยนยนไวในรฐธรรมนญทงฉบบ 2540 และฉบบ 2550 ในเมอรฐ

เปนฝายยนยนมายาคตในเรองเหลานเสยแลว ผถอลทธบชาเศรษฐกจ

หรอบชาจดพกนบวามทงมหาวหารและคมภรอางองอยางพรอมมล

เลยทเดยว

เรยนตรงๆ ผมเองไมเคยเขาใจเลยวา ในเมอผลของการ

พฒนาเศรษฐกจ ไมวาจะเปนแบบแหงชาตหรอแบบไรพรมแดน ทำาให

ชองวางระหวางคนรวยสด 20 เปอรเซนตกบคนจนสด 20 เปอรเซนต

หางกนถง 13.2 เทา (มตชน, 6 พฤษภาคม 2552) และคนรวยสด

10 เปอรเซนตเปนเจาของทรพยสนมากกวาครงหนงของประเทศ

เทยบกบคนจนสด 10 เปอรเซนตไดสวนแบงไปแค 3.9 เปอรเซนต

(มตชน, 5 ตลาคม 2552) แลวเรายงยนยนทจะเดนหนทางนตอไปได

อยางไร

บางทเรองมนอาจจะเปนดงททานอาจารยผาสก พงษไพจตร

เคยชไววา “ความเหลอมลำาไมใชกระบวนการปกต แตเปนสงทสงคม

เลอก” (มตชน, 6 พฤษภาคม 2552)

แลวกคงมแตสงคมอวชชาเทานนทเหนวาความเหลอมลำา

เปนของด

เพราะฉะนน มนคงจะไมใชเรองทปราศจากเหตผลททาน

อาจารยประเวศ วะส เคยสรปไววา ระบบเศรษฐกจแบบทเปนอย

60��.indd 301 3/3/2554 16:02:38

- 302 -


นบเปนกำาแพงดานหนงทกนขวางการเตบโตทางปญญา หรอททาน

ใชคำาวา ‘หลมดำาทางปญญา’ นอกเหนอไปจากสงคมแนวดง อำานาจรฐ

ทรวมศนย และระบบการศกษา (มตชน, 12 กนยายน 2552)

พดถงระบบการศกษา อนทจรง ถาเรามระบบการศกษาทสราง

พลงทางปญญาไดสำาเรจ กอาจจะชวยถวงดลอวชชาของลทธบชาจดพ

ไดบาง แตกดงทผมเคยกลาวไวแลวในบางทบางแหงวาโครงสราง

และเนอหาการศกษาของไทย โดยเฉพาะอยางยงการศกษาระดบ

สง เปนการศกษาแบบแยกสวน ทงนคอเนนไปในทางแยกสาขา

แตกโครงการมากกวาบรณาการองคความรใหเขาใจโลกและชวตโดย

รวม กลาวอกแบบหนงกคอ เราแยกมตตางๆ ของความจรงออกจาก

กน แยกหองเรยนออกจากโลกภายนอก แยกผลการเรยนออกจาก

เจตจำานงในการเรยน กระทงตวสถาบนการศกษาเองกอาจกลาวไดวา

แยกหางจากสงคม สภาพเชนนทำาใหการตนรทางปญญาเปนเรองท

เกดขนไดยาก

อยางไรกด แมวาการศกษาแบบแยกสวนจะววฒนมาจาก

ปจจยหลายอยาง แตทายทสด ตวแปรทกำาหนดสภาพดงกลาวมาก

ทสดกคอตลาด พดใหชดขนกคอ การศกษาในปจจบนถกยอความให

มฐานะเปนแคกระบวนการผลตตนเองของผศกษา เพอจะไดกลายเปน

สนคาราคาแพงในตลาดแรงงาน ทงนโดยไมตองสนใจไยดวาในภาพ

ทใหญกวาทางสงคม แรงงานของตนจะถกนำาไปสนองวตถประสงคใด

แมแตอาจารยทสอนวชาตางๆ กอาจจะไมทนไดไตถามวาศาสตรท

ตวเองมอบใหลกศษยนน เปนศาสตรแหงการครอบงำาและครอบครอง

หรอเปนศาสตรแหงการเขาถงและเขาใจ

แนนอน การผลตตวเองใหเปนสนคาทมราคาในทองตลาด

โดยผานทางการศกษา กลาวอยางถงทสดแลวกเปนกระบวนการ

ผลตตวตนของปจเจกบคคลไปดวย แตกเปนตวตนในมมแคบเตมท

อยในระดบอหงการ มมงการ หรอตวกของกเทานน

60��.indd 302 3/3/2554 16:02:38

- 303 -


ดวยเหตน สงคมไทยจงเปนสงคมทบาปรญญา และเตมไป

ดวยผมการศกษาสงท ‘โงเขลา’ หลายคนอาจจะมรายไดมาก หาเงน

เกง แตมชวตทเหลอเหมอนอนารยชน เพราะฉะนน แทนทจะให

แสงสวางทางปญญากบสงคม ระบบการศกษาทตกเปนอาณานคม

ของลทธบชาเศรษฐกจ กลบกลายเปนโครงสรางทผลตอวชชาเสยเอง

กลาวสำาหรบระบบการนำาเสนอขาวสารในสงคมซงมผล

หลอหลอมโลกทศนไมนอยไปกวาระบบการศกษา กระทงอาจจะมพลง

หนกหนวงมากกวา เรากคงเหนอยแลววาสถานการณเปนอยางไร

อาจพดไดวากระแสหลกของการนำาเสนอขาวสารขอมลในสงคม

ไดถกครอบงำาโดยแรงจงใจทางดานธรกจไปแลวอยางสนเชง ไมวา

จะเปนเรองของการโฆษณาสนคาและวถชวตแบบบรโภคนยม หรอ

การเสนอขาวเราใจใหเสพ (ทงๆ ทหลายเรองไมควรจะเปนขาว) หรอ

แมกระทงวธการนำาเสนอขาวความเปนไปในบานเมองธรรมดาๆ กยง

ตองมการปรงรสเพอเพมยอดขาย สภาพดงกลาวนบวาสวนทางกบ

การสรางสงคมอดมปญญาในระดบประสานงา และตองถอวาเปนการ

ผลตอวชชาในระดบโครงสรางอกชนดหนง ผผลตสอ ไมวาจะหวงด

เพยงใด ลวนแลวแตดนไมพนอทธพลของเงอนไขทางธรกจ และจำาเปน

ตองปรงแตงขาวสารใหนำามาซงกำาไรสงสดของผวาจาง ซงตนเองม

สวนแบงอยดวย ลทธบชาเศรษฐกจจะไมปรานผคนทไมรวมมอ

ในสภาวะทระบบขาวสารของสงคมเปนเชนน กชวนใหนา

สงสยเหมอนกนวากลไกการทำางานของสงทเรยกวาตลาดเสรจะ

เปนเชนไร สมมตฐานของวชาเศรษฐศาสตรทเหนวาในระบบตลาด

มนษยเราจะตดสนใจอยางสมเหตสมผล หรอ make rational choice

แทจรงแลวเปนไปไดหรอไม... การถกพดกรอกหอยทกวนวาผวคลำา

เปนปมดอย หรอรกแรดำาเปนปญหาใหญของชวต จนตองซอครมยหอ

นนยหอนมาถทา เปนการตดสนใจทเตมไปดวยเหตผลหรอไม

60��.indd 303 3/3/2554 16:02:38

- 304 -


แนนอน วถชวตแบบบรโภคนยมทกระพอพดอยในสอโฆษณา

ตางๆ ยอมทำาใหผคนจำานวนมากไมพอใจชวตทเปนอย เพราะสงทยง

ไมไดบรโภคยงมอกมากเหลอเกน กระนนกตาม ไมใชทกคนจะมรายได

พอสำาหรบการบรโภคทกอยางไดตามแรงโฆษณา

ดวยเหตน ความคดทกอรปขนตามหลงกคอตวเองยงรวย

ไมพอ ทงๆ ทในความเปนจรงอาจจะพออยพอกนมากแลวกตาม

ในความเหนของผม แมวาเราจะมคนจนจรงๆ อยในประเทศ

หลายลานคน ซงจำาเปนตองดนรนหาเลยงปากเลยงทองทกรปแบบ

แตคนเหลานนกลบไมไดสานตอกอกระแสอวชชาเทากบสภาพจต

แบบ ‘กลวไมรวย’ ของคนชนกลาง ซงตกเปนเหยอโฆษณาของสอ

ตางๆ มากกวา

ดงเราจะเหนไดจากการหนเขาหาไสยศาสตรอยางบาคลง

ของคนกลมหลง ซงนำาไปสการบดเบอนศาสนธรรมอยางไมเคอะเขน

วดวาอารามหรอสถานทศกดสทธหลายแหงลวนถกดดแปลงให

เปนแหลงประกอบพธกรรมขอลาภ ยศ สรรเสรญ บางพวกตระเวน

ไหวพระไหวเจาทกหนแหงเพอจดหมายทตรงกนขามกบพระธรรม

คำาสอน หลายคนไหวกระทงหมหมากาไกทอนไมสากกะเบอ หรอสตว

ชนดไหนกไดทเกดมาผดปกตจากเพอนรวมสายพนธ ทงนดวยความ

ปรารถนาเพยงหนงเดยว คอขอใหรวย... ขอใหรวย

อนทจรง จะบอกวาทงหมดนเปนผลจากลทธบรโภคนยม

อยางเดยวกอาจจะไมถกนก เพราะในบางกรณ ความมงคงอาจจะถก

มองเปนจดหมายสงสดโดยตวของมนเองดอๆ ลอยๆ เหมอนกบท

นโยบายของรฐเนนเรองการเตบโตของจดพ

เมอไมนานมาน ผมไดอานบทสมภาษณของสภาพบรษทาน

หนง ซงนาสนใจมาก ทานบอกวาตวเองไดเลยงปเซยะไวทงหมด

สามค โดยตงชอใหครบทกตว เชน ชออำานาจ บารม พนลาน และ

60��.indd 304 3/3/2554 16:02:38

- 305 -


หมนลาน เปนตน ปเซยะดงกลาวมคณสมบตหลายอยาง แตทสำาคญ

คอ สงเสรมความมงคงรำารวย นำาโชคลาภใหไหลมาเทมา

“ปเซยะพวกนตองทำาจากหยกหรอหน เพราะจะมพลงใน

ตวเอง โดยจะตองผานพธปลกเสกกอน พอไดมาเราตองเอาอาบนำา

ตงชอ และขอใหเขาชวยดเงนดทองใหเรา เลยงเหมอนทามากอด

เอานำาตงใหเขากน เวลากลางคนนงดทว กเอาเขามาวางขางๆ เรยก

ชอเขา...ลบเคา ขอใหเขาใหลาภเรา”

ทานเจาของบทสมภาษณยงยนยนดวยวา ขอหามสำาหรบการ

เลยงปเซยะนน คนทเปนเจาของสามารถจบไดคนเดยว เพราะหาก

ใหคนอนจบจะเปรยบเสมอนการแบงโชคแบงลาภใหคนอน (มตชน,

4 ตลาคม 2552)

คดวาผมคงไมตองออกความเหนเพมเตมอะไรเกยวกบเรอง

น เพยงแตขอทำาหมายเหตไวเลกนอยวา ปเซยะนนเปนรปแกะสลก

ขนาดเลกทมสวนผสมของสตวหลายชนด ทงสตวทมจรงและสตว

ในจนตนาการ ทามากอดเปนของเลนเดกญปนทเลยนแบบรปสตว

เชนกน แตออกไปในทางการตน สวนผใหสมภาษณเรองทงหมดน

เปนสมาชกสภาผแทนราษฎร

ถงวนนเราอาจพดไดวา การผลตสอโฆษณาในแนวทางของ

ลทธบชาเศรษฐกจกบโลกทศนและชวทศนของผเสพสอ ไดถกทอ

เปนปฏสมพนธจนไมรวาใครเปนผกำาหนดใครอกแลว และในระบบ

ตลาดเสร เมอมความเรยกรองตองการในเรองความมงคงสวนบคคล

หนงสอประเภทนำาเสนอวธการบรรลเปาหมายดงกลาวจงถกผลต

ออกมาสนองความตองการของผบรโภคอยางทวมทน จนเหลอพนท

ไวสำาหรบหนงสอประเภทอนๆ นอยเตมท แนละ สำาหรบสำานกพมพ

และรานหนงสอ มแตหนงสอทขายไดเทานนทถกนบวาเปนหนงสอด

สวนเนอหาสาระทบรรจไวในหนากระดาษอาจจะไมสำาคญ ทงๆ ทมน

อาจจะถอนรากถอนโคนคณคาทเหลอทงหมดของชวตเลยทเดยว

60��.indd 305 3/3/2554 16:02:38

- 306 -


ยกตวอยางเชน หนงสอแปลเลมหนงซงนาจะกำาลงขายดอย

ในประเทศไทย หลงจากขายดมาแลวในโลกตะวนตก หนงสอเลมน

มชอภาษาไทยวา รวยไดไมตองเอาถาน (สำานกพมพวเลรน, 2552)

โดยมคำาโปรยหนาปกสำาทบไวดวยวานคอ “วธคดทางการเงนแบบ

นอกกรอบ ทชวยใหคนไมเอาถานพลกกลบมารวยลำาหนาคนทฉลาด

และทำางานหนกกวา”

เอาละ บางทชอหนงสอและคำาโปรยอาจจะเปนแคกลยทธ

ทางการคาทใชเรยกรองความสนใจ แตพอพลกอานขางใน เรากลบ

พบวาผเขยนหนงสอเลมนเอาจรงกบเรองทเขาเขยนมาก และ

หมายความตามชอเรองและคำาโปรยจรงๆ

ดงมขอความตอนหนงเขยนไววา “คนไมเอาถานผมงคงลวนม

เปาหมายหลกในการครอบครองทรพยสนใหมากทสดเทาทจะทำาได...

เปาหมายแรกของคณในฐานะคนไมเอาถานผมงคงมอใหมกคอซอหา

ทรพยสนชนแรกมาซะ คณไมจำาเปนตองมเงนมากหรอกครบ อนทจรง

แลว คณไมตองใชเงนตวเองเลยกได” (หนา 207)

นอกจากนยงมขอความบางตอนเขยนไวเกยวกบชวตทด

“การมชวตทดเสยตงแตตอนนหมายถงอะไร มนหมายถงการสนก

กบสงของทกอยางของคนทมฐานะมงคง ไมวาเสอผา รถยนต การ

ทองเทยว สงของหรหรา สงของดๆ ทงหลาย...แตกอยางทคณรอย

แลว ผมยงเชอวาการจะเปนคนไมเอาถานผมงคงนน คณตองมเวลา

อกดวย ซงเปนของขวญอนลำาคาทคณใชรวมกบคนอน คนไมเอาถาน

ผมงคงใชเวลากบครอบครวอยางจรงจง พวกเขาอทศตวใหกบชมชน

ใหเงนบรจาคแกองคกรการกศล รวมทงสนบสนนการศกษาและ

สถาบนศาสนา พวกเขาคอผอปถมภของวงการวทยาศาสตรและศลปะ

พวกเขาชวยใหคนอนตะเกยกตะกายออกจากความยากจน...ผมจง

อยากเปนคนไมเอาถานผมงคงทางจตวญญาณดวย” (หนา 109)

60��.indd 306 3/3/2554 16:02:38

- 307 -


ครบ เชนเดยวกบเรองปเซยะใหลาภ ผมคงไมตองออก

ความเหนเพมเตมอะไร จะวาไป นบถงวนน แนวคดขางตนกไมใช

ของใหมอกตอไปแลว แตการทมนถกผลตซำาแลวซำาอกอยางเขมขน

ในรปแบบตางๆ กทำาใหชวนคดอยไมนอยวาสงคมทถกอบรำาดวย

บรรยากาศเชนนอยางตอเนอง จะพาวกฤตแบบไหนมาใหเราอก

สงทนาสงเกตเกยวกบหนงสอทผมยกมากคอ มนมขาวสาร

ทยนยนวาตองรวมศนยความมงคงไวในมอคนสวนนอยกอน จากนน

การกระจายรายไดและความเจรญจงจะเกดขนตามหลง ผมไมทราบ

วาในระดบของปจเจกบคคลมนไดเกดขนจรงหรอไม มนเปนไปได

แคไหนทจะบวกรวมจตวญญาณทโลภเรงถงขดสดเขากบจตวญญาณ

ทอทศตวเพอผอน แตอยางนอย ผมทราบวาแนวคดคลายๆ กนน

เคยถกโฆษณาโดยรฐและนกวชาการในประเทศไทยมาตงแตแผน

พฒนาเศรษฐกจและสงคมฉบบแรกๆ และมนเปนคำามนสญญาท

ไมเคยปรากฏเปนจรง

เพราะฉะนน การเอามายาคตดงกลาวมาผลตซำาอก จงไมใช

อะไรอน นอกจากเปนอวชชา

จรงอย ลำาพงความคดอยากไดอยากมเหลาน หากไมไป

ละเมดลวงเกนใคร กอาจอนโลมไดวาเปนความเชอสวนตว เปนสทธ

เสรภาพแบบหนง แมจะไมคอยสรางสรรคนก แตความเปนจรงมอย

วา สถานการณทางสงคมไมไดหยดอยทความคดอนฟงซานเทานน

หากยงนำาไปสความเดอดรอนทเปนรปธรรมดวย ทงคนทถกทงให

ยากจนสดขด และคนทกลวไมรวย ลวนแลวแตมโอกาสลนไถลไปสการ

สนองความตองการของตนโดยไมเลอกวธการ ดงจะเหนไดจากตวเลข

สถตอาชญากรรมตางๆ ซงสวนใหญมพนฐานมาจากความอยากได

ผลประโยชนทางวตถทงสน

นอกจากน ประเทศไทยยงมปญหาคอรรปชนอยางหนกหนวง

จากรายงานลาสดของธนาคารโลก ประเทศไทยถกจดไวทอนดบท 80

60��.indd 307 3/3/2554 16:02:38

- 308 -


จาก 160 ประเทศ ทงนโดยมการเรยงลำาดบจากคอรรปชนนอยสด

ไปสคอรรปชนมากสด (มตชน, 30 กนยายน 2552) ซงเมอเปรยบเทยบ

เปนคะแนนกบประเทศในเอเชยดวยกนแลว ประเทศไทยไดคะแนน

เพยง 3.5 จากคะแนนเตม 10 ขณะทมาเลเซยได 5.1 ญปนได 7.3

และสงคโปรไดถง 9.2 (มตชน, 13 กนยายน 2552)

ทกทานคงทราบดอยแลววาปญหาทจรตคอรรปชนเปนปญหา

ใหญทเกาะกนประเทศมาชานาน กลายเปนทงปญหาการเมองและ

ปญหาประสทธภาพในการบรหารราชการแผนดน แนนอน เราคงพด

ไมไดวาปญหาเหลานไมเกยวกบโลกทศนทางดานผลประโยชน แต

มนไดกลายเปนผลประโยชนทออกนอกบรรทดฐานไปไกล ซงสดทาย

ไดกลบมาสงผลรายตอระบบเศรษฐกจเสยเอง

ดงเราจะเหนไดจากคำาปรารภของประธานสภาอตสาหกรรม

แหงประเทศไทยทปรากฏในหนาหนงสอพมพเมอเรวๆ นวา “ไดรบ

ทราบจากบรรดาผรบเหมากอสรางวามการกนคาหวควในโครงการ

ตางๆ ภายใตงบประมาณไทยเขมแขงสงถง 20-25 เปอรเซนต ถอวา

มากเกนไป...ถากนแค 5 เปอรเซนตกคงไมเปนไร ถอวาธรรมดา”

(มตชน, 13 ตลาคม 2552)

ตามทหนงสอพมพฉบบดงกลาวไดคำานวณไว หากมการคด

คาหวควในอตรา 25 เปอรเซนต เงนภาษอากรของประชาชนทรวไหล

ไปสกระเปาคนโกงจะมปรมาณมากกวา 3.5 แสนลานบาทเลยทเดยว

(เลมเดยวกน)

แนนอน เราคงไมสามารถโยนความผดปกตเหลานไปใหวชา

เศรษฐศาสตรชวยรบผดชอบได แตกคงตองยอมรบวามนเปนสภาพ

ทตอเนองมาจากอวชชาเชงโครงสราง ซงเกดจากลทธบชาผลประโยชน

ทางเศรษฐกจ อนกอใหเกดความเขาใจผดของคนจำานวนหนงซง

คดวาทผานมากนหวควแค 5 เปอรเซนตไมมใครวาอะไร เพราะฉะนน

หากเพมเปน 20-25 เปอรเซนตกไมนาจะเปนไรดวยเชนกน

60��.indd 308 3/3/2554 16:02:38

- 309 -


กลาวอยางถงทสด เงนทองทงทไดมาจากอาชญากรรมและ

การฉอราษฎรบงหลวง เมอถกนำามาจบจายใชสอยในตลาดผบรโภค

กลวนถกนบเปนสวนหนงของจดพโดยไมเคอะเขนกนอยแลว

เพราะฉะนน ในความเหนของผม ปจจยมลฐานทสดทกอ

ใหเกดอวชชาเชงโครงสราง กอใหเกดการมองโลกเพยงดานเดยว ซง

ผดจากความจรง ยงคงอยทนโยบายของรฐ ซงเนนการเตบโตทาง

เศรษฐกจอยางไมหยดยง ทผานมาในระยะเวลาเกอบครงศตวรรษ

รฐไทยไดใชอำานาจทรวมศนยกำาหนดความสำาคญของการเตบโตทาง

เศรษฐกจไวเปนอนดบหนง มไยวาบาดแผลทางสงคมทเกดขนจะสงสม

ไวมากมายแคไหน มไยวาความเหลอมลำาทางดานรายไดจะถางกวาง

ออกไปเพยงใด การเสอมทรดของทรพยากรและสงแวดลอมจะหนก

หนวงปานใด ฯลฯ รฐกยงคงยนยนทจะใหการเตบโตทางเศรษฐกจ

เปนเปาหมายอนดบหนงอยตลอดเวลา สภาพเชนนทำาใหสงคมไทย

ถงอยางไรกหนไมพนความขดแยงในระดบโครงสรางไปได

ลาสด ตวอยางทเหนชดเจนทสดคอกรณมาบตาพด ซงเปน

ความขดแยงระหวางการสรางความมงคงทางวตถโดยผานการพฒนา

อตสาหกรรม กบคณภาพชวตของผคนในทองถน การทชมชนชาว

มาบตาพดและเครอขายภาคประชาชนทเหนอกเหนใจ ไมอาจฝนทน

กบสภาพทกขทรมานเชนนตอไป นบเปนการตนรครงสำาคญของสงคม

ไทย ทเรยกรองตองการใหรฐไทยออกจากลทธบชาเศรษฐกจ และ

นำาพาประชาชนไปสชวตทสมดลมากขน

อยางไรกด สงทนาสนใจมากเกยวกบกรณนกคอ นบตงแตศาล

ปกครองกลางมคำาสงใหระงบโครงการขยายอตสาหกรรม 76 โครงการ

ทงในพนทมาบตาพดและพนทใกลเคยง ปรากฏวาทงฝายรฐและภาค

ธรกจเอกชนตางกออกมาแสดงความวตกกงวลวาคำาสงศาลดงกลาว

จะทำาใหเกดผลเสยทางดานเศรษฐกจ ทงนโดยมชดเหตผลทเราไดยน

ไดฟงกนมาจนคนเคย คอหนง เดยวตางชาตจะไมยอมมาลงทน

60��.indd 309 3/3/2554 16:02:38

- 310 -


ในประเทศไทย สอง จดพจะลดลง เพราะเงนลงทนหายไป 3-4 แสน

ลานบาท และสาม ผคนจะตกงานถงประมาณ 1 แสนคน เพราะฉะนน

โดยรวมแลวประเทศไทยเสยหายมาก

ทผมบอกวานาสนใจกคอ ชดเหตผลเชนนไดถกนำามาใช

ทกครงทมความขดแยงคลายๆ กนเกดขน เพราะฉะนน มนจงม

ลกษณะเปนอดมการณหรอวาทกรรมทางการเมองมากกวาคำาอธบาย

สถานการณทเปนจรง และลกษณะของอดมการณ ไมวาของฝายไหน

กตาม กระบวนการใชตรรกะเหตผลทงหมดมกตงอยบนฐานความเชอ

บางอยางทยกขนหงไวแลววาหามเถยง เชนในกรณน การขยายตว

ของอตสาหกรรมคอผลประโยชนสวนรวม จดพคอดชนชวดความเจรญ

รงเรอง การมงานทำาเปนสงทด ฯลฯ อะไรทำานองนน

ในจดน ผมอยากจะขอหมายเหตไวสกนดวา ถาพจารณาโดย

หลกธรรมแลว อดมการณทกประเภทลวนเปนมจฉาทฐ เพราะมนเกด

จากการจบความจรงบางสวนมาขงไวในกรอบคดทางอตวสย จากนน

กปรงแตงถอมนจนมองขามความจรงรปธรรมทคลคลายอยเบองหนา

ในปจจบนขณะ

ทายทสด มมมองแบบนกจะนำาไปสการเขาใจโลกอยางผดๆ

กระทงหลดไปจากความจรงอยางสนเชง หรอทะเลาะกบความจรง

อยางเอาเปนเอาตาย เพราะมความคดวาตวเองเปนเจาของความจรง

เสยเอง พวก Fundamentalists ทงหลาย ไมวาซายหรอขวา ไมวา

ฝายศาสนาหรอฝายการเมอง ลวนแลวแตมมจฉาทฐเชนน

ในกรณของมาบตาพด สงททำาใหผมรสกใจหายกคอ ขณะท

ชาวบานผเดอดรอนมหนาตาและตวตนใหเหนอยางเปนรปธรรม

มคนเจบคนปวยและเสยชวตดวยโรครายนานาชนดใหเหนอยางเปน

รปธรรม ฝายรฐและภาคธรกจเอกชนกลบพดถงคณคาและปรมาณ

ของเงนลงทนแบบลอยๆ โดยไมมขอมลชดเจนวาใครไดอะไรแคไหน

60��.indd 310 3/3/2554 16:02:38

- 311 -


อยางไรจากเงนดงกลาว จำานวนคนทำางานหนงแสนคนกเปนมนษย

นรนาม ไมรวาเปนใครและทำางานในเงอนไขอะไร งานเหลานนสราง

ชวตทดใหพวกเขาหรอไม หรอวายงทำาใหชวตของพวกเขาเลวลง

กลายเปนแควตถดบปอนโรงงานอกชนดหนง

เพราะฉะนน ในแงหนง เราจะเหนไดวาขอขดแยงทมาบตาพด

เปนขอขดแยงระหวาง Myth กบ Reality และผมคงไมตองยำากไดวา

การมองขามความทกขรอนทเปนรปธรรมของผคน ในนามของความด

หรอความถกตองทเปนแคตวเลขนามธรรม จรงๆ แลวกคออวชชา

นนเอง นคอโมหะทครอบงำาประเทศไทยมาตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจ

ฉบบท 1 แลว ชาวมาบตาพดไมใชเหยอรายแรกของอวชชาชดน

กอนหนานยงมชาวบานปากมล ชาวอำาเภอจะนะ บอนอก บานกรด

และคนยากคนจนในอกหลายทหลายแหง ซงถกกดดนใหสญเสยวถ

ชวตดงเดม เพอหลกทางใหกบสงทเรยกวาการพฒนา

แนละ กลาวเชนนมไดหมายความวาเศรษฐกจไมสำาคญ

เพยงแตวาความสำาคญนนไมควรถกสรางขนมาโดดๆ โดยไมเกาะเกยว

ยดโยงกบคณคาอนใดของความเปนคน พดอกแบบหนงกคอ เรา

ไมควรตองเลอกอยางสดขวระหวางเอาเศรษฐกจแลวทงทกอยาง กบ

ไดทกอยางยกเวนเศรษฐกจ แทจรงแลว ประเดนหลกมนอยทองศา

แหงความเหมาะสม อยทความสมดลระหวางปจจยอนเปนคณตางๆ

ซงมทงดานทเปนวตถและดานทเปนเรองของจตใจ

ในความเหนของผม กรณมาบตาพดนนควรจะตองถกมอง

ในเชงบวก และถอวาเราโชคดทมเรองแบบนเกดขน ผมหมายถงวา

ในเมอกลไกตลาดเสรไมสามารถปรบสมดลของตวเองได ไมสามารถ

แกไขจดออนขอบกพรองของตนได กลไกอนๆ ของสงคมกตองเขามา

ชวยกนทำางาน ซงในกรณนหมายถงการจดตงรวมตวกนเอาธระของ

ชาวบานและบทบาทของศาลปกครอง ตลอดจนการมสวนรวมแสดง

60��.indd 311 3/3/2554 16:02:38

- 312 -


ความคดเหนของภาคสวนตางๆ ในสงคม ถาหากเราสามารถทำาให

สภาพเหลานกลายเปนกระบวนการปกตธรรมดา ในระยะยาวแลว

การผลตอวชชาเชงโครงสรางกจะทำาไดนอยลง กระทงทำาไมไดอกตอไป

ทผานมา วาทกรรมของลทธบชาจดพหรอพวก Fundamen-

talists ทางดานเศรษฐกจ มกจะกลาวอางวาหากเศรษฐกจด คนกม

งานทำา ซงตงอยบนสมมตฐานวาการมงานทำาและมรายไดคอการม

ความสข

แตคำาถามมอยวา ความจรงเปนเชนนนเสมอไปหรอไม งาน

และรายไดแบบทเปนอยคอความสขเสมอไปหรอไม หรอวาแทจรงแลว

สำาหรบคนจำานวนมหาศาล มนเปนแคทางเลอกระหวางอดตายกบ

มชวตอยอยางลำาบากยากแคนเทานนเอง

จากตวเลขทมอย ทกวนนเรามคนงานทอยในระบบการจาง

งานอยางเปนทางการไมถง 10 ลานคน แตมแรงงานรบจางนอกระบบ

ราว 23-24 ลานคน ดงนน คนกลมใหญทออกแรงสรางจดพ แทจรง

แลวกลบไมไดรบการคมครองจากกฎหมายแรงงาน นายจางไมตอง

จายคาจางตามคาแรงขนตำา ไมตองจายเงนชดเชยในเรองไหน การ

รวมตวเพอเพมอำานาจตอรองกทำาไมได ถงเวลาถกเลกจางกไมมใคร

รวาชะตากรรมของพวกเขาจะเปนเชนใด (เนชนสดสปดาห ปท 18

ฉบบท 906, 9 ตลาคม 2552)

ยงไปกวานน เรายงตองถามตอไปอกวา นอกเหนอไปจาก

การกระจายรายไดทไมเปนธรรมแลว การเตบโตทางเศรษฐกจท

เทยวไปหกลางคณคาอนๆ ทางสงคมนนเปนเรองคมกนหรอไม แมวา

คณคาทางสงคมดงกลาวจะวดเปนตวเลขหรอถกตราคาเปนเงนไมได

กตาม

ยกตวอยางเชน เมอตนป 2552 ทผานมา เมอประเทศไทย

ไดรบผลกระทบจากวกฤตเศรษฐกจในสหรฐอเมรกาและยโรป รฐไดนำา

60��.indd 312 3/3/2554 16:02:38

- 313 -


เงนมาแจกผประกนตนคนละ 2,000 บาท เพอจบจายใชสอยในเรอง

ใดกได เจตนารมณของรฐคอใหใชสอย ไมใชเกบออม เพราะฉะนน

รฐบาลจงไปทำาขอตกลงกบหางรานและองคกรธรกจตางๆ ซงมตงแต

รานขายฟาสตฟดไปจนถงหางใหญหางหรและโรงภาพยนตร โดย

ตกลงใหประชาชนสามารถนำาสงทเรยกวา ‘เชคชวยชาต’ ไปใชแทน

เงนสดได และใหบรษทเหลานนชวยเพมมลคาเชค (ซงเปนจนตนาการ

เกยวกบความไดเปรยบของลกคา) อกทงใชเงนสดเปนเงนทอนดวย

ผลทออกมากคอ บรรดาหางรานตางๆ พากนโหมโฆษณา

สนคาของตนเปนการใหญ พรอมทงแขงกนเสนอเพมมลคาของเชค

2,000 บาท ยงไมตองเอยถงวาสนคาทโฆษณากนใหญโตไมใชนอย

คอเครองสำาอางยหอตางประเทศ อาหารตางประเทศ สถานบนเทง

ตลอดจนสนคาฟมเฟอยระดบแบรนดเนมอกหลายอยาง พดสนๆ กคอ

กระตนกระแสบรโภคนยมใหเราใจถงขดสด เพอจะไดเกด Economic

Intercourse และไปถง Economic Orgasm พรอมๆ กน

อยางไรกด สภาพดงกลาวยอมกอใหเกดการเปลยนแปลง

ในนยามคำาวาชาตอยไมใชนอย ชาตคออะไร แคซอเครองสำาอางฝรง

มาใชกเปนการรกชาตแลวหรอ ใชหรอไมวาความสบสนในเรองน

ยอมทำาใหคำาวาชาตเลอะเทอะมากขน มอยางเดยวทชดเจน คอชาต

ดงกลาวไมไดรวมชาวไรชาวนาและแรงงานนอกระบบซงไมไดมฐานะ

เปนผประกนตน และเปนประชากรมากกวาครงประเทศ

แนนอน ขอโตแยงทเดาไดกคอ การคาและการจบจายใชสอย

เปนเรองด เพราะถงทสดแลวกจะกอใหเกดการจางงาน เมดเงนจะ

ลงไปถงรากหญา ทกคนจะไดรบประโยชน แมจะไมไดรบแจกเงน

โดยตรงกตาม

แตเรยนตรงๆ ผมยงนกไมออกเลยวาคนยากคนจนทกระจาย

กนอยทวประเทศหลายลานคนจะไดสวนแบงจากปรากฏการณแบบน

60��.indd 313 3/3/2554 16:02:38

- 314 -


สกกบาทกสตางค ยกเวนพวกสามลอแดง ซงอาจจะไดเกบขยะทเปน

กระดาษและพลาสตกเพมขน

อนทจรง ประเดนสำาคญทสดมนกอยตรงนแหละ เปาหมาย

หลกของการผลตอวชชาเชงโครงสรางโดยลทธบชาเศรษฐกจ คอกอ

ใหเกดภาพลวงตาเรองผลประโยชนสวนรวม หรอพดอกแบบหนงคอ

ประโยชนสขของคนสวนใหญ มายาคตดงกลาวทำาใหผคนในสงคมตอง

รบวางอาวธทางปญญา ทำาใหเราแทบไมมกรอบคดทางสงคมการเมอง

และวฒนธรรมใดๆ ทจะไปถวงดลการเตบโตทางเศรษฐกจไดแมแต

นอย รฐบาลและภาคธรกจเพยงพดลอยๆ วาสวนรวมไดประโยชน

เรองกจบลงตรงนน

อยางไรกตาม ลกๆ แลวเราทกคนทราบดวาหลกการทใช

ในการบรหารธรกจกด หรอแผนการทนำามาใชกระตนการขยายตว

ทางเศรษฐกจกด กลบมจดเนนอยทกำาไรสงสดและตนทนตำาสดของ

ผประกอบการ ซงบอยครงกลบสวนทางกบประโยชนสขของคน

สวนใหญ แทนทจะบรรจบกนโดยอตโนมต

ถามวาเรองทงหมดเปนความผดพลาดของวชาเศรษฐศาสตร

ดวยหรอไม ตอประเดนน ผมไดเรยนไวตงแตแรกแลววาผมไมมความร

พอทจะวจารณวชาเศรษฐศาสตร และผมจำาแนกความแตกตางระหวาง

การยดถอเศรษฐกจเปนศาสนาประจำาชาต กบวชาเศรษฐศาสตร

ในฐานะสาขาหนงขององคความรทางวชาการ

แตกอกนนแหละ พดอยางเกรงอกเกรงใจแลว ผมกยงตอง

ยนยนวานกเศรษฐศาสตรมสวนทำาใหการผลตอวชชาเชงโครงสราง

เกดขนดวย เพยงแตวามนอาจจะไมไดเกดจากอกศลเจตนา หากเกด

จากทานถกเชอถอและถกนำาไปอางมากเกนไป โดยผคนททานควบคม

ไมได เชน นกธรกจและผบรหารบานเมอง

ความนาเชอถอของวชาเศรษฐศาสตรนนเกดจากหลายปจจย

แตทสำาคญอยางหนงคอ มนเปนวชาทคอนขางยนยนลกษณะ Value

60��.indd 314 3/3/2554 16:02:38

- 315 -


Free หรอไมมอคตฉนทาคตในเรองคณคาและรสนยม ไมตเสนแบง

ผดถกดวยหลกการทางดานศาสนาและวฒนธรรม เพราะฉะนนจงม

ฐานะเปนกลาง ไมเขาใครออกใคร พดอกแบบหนงคอ เศรษฐศาสตร

ทงทเปน Self Image และ Public Image นบเปนการมองโลกแบบ

ภววสย (Objective) โดยผานการคดคำานวณเปนสำาคญ กระทงเปน

สาขาสงคมศาสตรทใกลเคยงกบวทยาศาสตรมากทสด

อยางไรกด ปญหาใหญทสดมนกอยตรงนแหละ ในเมอวชา

เศรษฐศาสตรเปดพนทโลงในทางคณคา ผทขอยมชดความคดของ

วชานไปใชจงสามารถใสอะไรลงไปกได

ยกตวอยางเชน คำาวาผบรโภค ซงฟงดเปนคำากลางๆ และมก

จะถกนำามาใชมากในระยะหลง เพอกระตนการซอขายภายในประเทศ

หรอเพอชดเชยการถดถอยทางเศรษฐกจ อะไรทำานองนน ตามความ

เขาใจของผม หลกเศรษฐศาสตรอาจจะไมไดบอกวาคณควรบรโภค

อะไร ดวยวธไหน ทสำาคญคอบรโภคมากๆ แลวจะกระตนการผลต

ซงจะกอใหเกดการจางงาน จากนนทกคนกจะไดประโยชน

แตสำาหรบเราทานซงเปนคนธรรมดาไมรวชาเศรษฐศาสตร

หรอเปนนกวชาการในสาขาอน การทซาเลงครอบครวหนงซอไขไก

3 ฟองมาแบงกนกนในบานซงมสมาชก 6 คน ยอมแตกตางอยาง

มนยสำาคญกบการทเศรษฐนวยสาวปลายๆ ซอไขไกหนงโหลมาพอก

หนาทาสะโพกหรอสวนอนๆ ของรางกาย ทงนเนองจากมนมเรอง

ความไมธรรมทางสงคมเขามาเกยวของ และเรากอดเสยดายไขไก

แทนคนจนๆ ไมได

แนละ เราสามารถยกตวอยางแบบนไดอกมากมายหลาย

กรณ เพอยนยนวาการเตบโตของยอดขายหรอการขยายตวทาง

เศรษฐกจไมไดหมายถงความเจรญทางสงคมเสมอไป

60��.indd 315 3/3/2554 16:02:38

- 316 -


ผมไมทราบวาเปนเพราะเศรษฐศาสตรอาศยคณตศาสตรมากไปหรอไม

จงทำาใหกระบวนการใชตรรกะเหตผลสวนใหญหนกไปในทาง Deduc-

tion แตกอยางทเราทราบกนดวาวธการใหเหตผลแบบ Deduction

นนขนตอสมมตฐานเปนสำาคญ จากนนขอสรปทไดมากจะกลายเปน

สมมตฐานของขอสรปตอๆ ไป อนทจรง วธคดแบบนมประโยชนถาใช

พจารณาสถานการณทเราควบคมตวแปรไดทงหมด... แตถานำามาใช

พจารณาสงทมมตหลากหลายและแปรเปลยนอยตลอดเวลาอยางสงคม

มนษย โอกาสทสมมตฐานจะคลาดเคลอนจากความจรงกเปนไปไดสง

เมอผดพลาดตงแตสมมตฐาน ขอสรปทเหลอซงไดมาจากกระบวนการ

Deduction กอาจจะใชไมไดเลย

พดใหชดขนกคอ ในความรสกของผม เศรษฐศาสตรองอยกบ

นยามของสงคมและมนษยทตายตวมากเกนไป ทงในการตงสมมตฐาน

และในกระบวนการสรางชดเหตผล ดงนนจงเปนเรองงายทจะถกนำา

ไปแปรรปเปนศาสนาทางเศรษฐกจ แทนทจะถกใชประโยชนในฐานะ

องคความรทางวชาการ

ตามความเหนของผม การสรางสมมตฐานเบองตนนนอาศย

วธการแบบ Induction นาจะถกตองกวา คอหากฎเกณฑทวไปจาก

ความจรงทเปนรปธรรม...

แตกดงทศาสตราจารยเดยรดร แมกคลอสคย (Deirdre Mc-

Closkey) ซงเปนนกเศรษฐศาสตร ไดเขยนไวในหนงสอชอ The Secret

Sins of Economics ทานกลาววาจดออนอยางหนงของเศรษฐศาสตร

อยทไมคอยไดศกษาเรองราวของมนษยตวเปนๆ ทมชวตจตใจจรงๆ

ไมคอยอยากรอยากเหนเกยวกบโลกทตวเองพยายามอธบายเทาใด

อนนทานใชคำาวาเปน Institutional Ignorance เลยทเดยว (หนา 28)

แตกอยางทเรารๆ กน เศรษฐศาสตรกลบชอบตงสมมตฐาน

เกยวกบความตองการและความพอใจของมนษย ตลอดจนความ

60��.indd 316 3/3/2554 16:02:38

- 317 -


มเหตมผลของมนษยในตลาดเสร ราวกบวาไมตองเถยงกนในประเดน

เหลานอกแลว

สำาหรบในกรณของประเทศไทย ตวอยางทสะทอนภาพความ

ไมเพยงพอ (Inadequate) ของวชาเศรษฐศาสตรไดชดทสดคอวกฤต

เศรษฐกจทเกดขนในป 2540

ดงททกทานคงจำากนได การเปดเสรทางการเงนในประเทศ

ทพฒนามาอยางไมสมดล และขาดทงธรรมาภบาลกบความโปรงใส

อยางประเทศไทย ทายทสดกนำาไปสการพงพนาศทางเศรษฐกจใน

ชวเวลาขามคน สาเหตสำาคญอยางหนงคอเงนกตางประเทศถกนำามา

แบงปนกนระหวางนกการเมองกบนกธรกจทฉอฉล เมดเงนจำานวน

มากไมไดถกนำาไปกระตนการผลตหรอการคาการลงทนอยางแทจรง

หากถกดดซบไปเขากระเปาปจเจกบคคลดวยการปนหนปนราคาทดน

ตลอดจนการปลอยกอยางไรหลกการ จากนนกมการนำาเงนไปใชในการ

บรโภคทลนเกนอยางเหลอเชอ

สดทาย เมอรฐบาลถกกดดนใหปลอยคาเงนบาทลอยตว

ตางประเทศทวงหนคน ทงประเทศกตกอยในสภาวะลมละลาย เมอ

เกดปญหาขนแลว การแทรกแซงของรฐบาลไมเพยงแตจำาเปน หาก

ยงกลายเปนขอเรยกรองของสาธารณชน ความคดเรองปลอยใหกลไก

ตลาดเสรแกปญหาเองกลบหายไปโดยสนเชง

ถามวานเปนความผดของนกเศรษฐศาสตรหรอเปลา หลาย

ทานอาจจะคดวาไมใช เพราะผคนไมไดทำาตามหลกเศรษฐศาสตร

ทถกตอง แตผมคดวาอยางนอยนกเศรษฐศาสตรกพลาดในเรองน

เพราะทานไมไดวางสมมตฐานเรองตลาดเสรไวบนพฤตกรรมทเปน

จรงของมนษย

ผมหมายถงมนษยบางจำาพวกในประเทศไทย ซงถอหลก

Rationalism เฉพาะในกรอบของผลประโยชนเฉพาะหนาและผล

60��.indd 317 3/3/2554 16:02:39

- 318 -


ประโยชนเฉพาะตวเทานน ดวยเหตน การเปดตลาดเสรทางการเงน

จงไมไดนำาไปสความเจรญรงเรองหรอความมงคงทแทจรง หากเปน

การเปดโอกาสใหกบการแสดงออกซงพฤตกรรมฉอฉลและฟงเฟอทสด

ในประวตศาสตรของประเทศไทย

ผมเหนดวยกบอาจารยเกษยร เตชะพระ ซงเขยนไวเมอเรวๆ

นวา วชาเศรษฐศาสตรมสวนสรางมายาคตขนมาหลายเรอง จนทำาให

สงคมหลงใหลไดปลมไปกบภาพลวงตาหลายอยาง เพราะฉะนนจะ

บอกวาไมเกยวของกบวกฤตไทยป 2540 และวกฤตโลกในปจจบนคง

ไมได (มตชน, 16 ตลาคม 2552)

แนละ ทกลาวมาทงหมดไมใชเรองมาซำาเตมกน และยงไมใชเรอง

ยกตนขมทาน ในฐานะทผมเปนนกวชาการทางดานรฐศาสตร กคง

ตองขอสารภาพวาพวกเราเองกไมไดทำาไดดกวาพวกทานเทาใด ดจาก

สภาพการเมองทผานมาและเปนอย กจะเหนสภาพความอบจนทาง

ปญญาของพวกเราอยไมนอย

นกรฐศาสตรหลายคนกเหมอนกบนกเศรษฐศาสตร คอ

ออกแบบระบอบประชาธปไตยไดงดงามมาก โดยมขอแมอยางเดยววา

คนทจะเขาสเวทอำานาจตองเปนคนด แตตรรกะแหงอำานาจเปนความ

จรงอกชดหนง ทำาใหคนดไมคอยไดเขาใกลอำานาจสกเทาใด...

กลบมาทเรองเศรษฐศาสนหรอลทธบชาเศรษฐกจ ถงตอนน

ทานทงหลายคงเหนแลววา การผลตอวชชาเชงโครงสรางเพอคำาจน

ลทธน จะมากหรอนอย กลวนขอยมหลกคดพนฐานไปจากวชา

เศรษฐศาสตรทเปนองคความรทางวชาการ จากนนจงปรงแตงเพมเตม

ในพนททเศรษฐศาสตรเปดโลงไว เชน สงเสรมการบรโภคสรรพสง

โดยไมตองคำานงถงรสนยมและคณคาทางวฒนธรรม ขอเพยงใหเพม

ยอดขายและเพมอตราการเตบโตของจดพ ถลงตนทนทางสงคม

60��.indd 318 3/3/2554 16:02:39

- 319 -


และทรพยากรธรรมชาตตลอดจนสงแวดลอมอนเออชวตอยางไมยง

เพราะเปนตนทนทเจาของกจการไมตองแบกคาใชจาย ฯลฯ เปนตน

ทงนโดยอธบายทกอยางวาเปนผลประโยชนสวนรวม งายๆ

และดอๆ

ถามวาแลววชาเศรษฐศาสตรของเราจะพนจากบาปกรรม

เหลานไดอยางไร ผมคดวาจรงๆ แลวนกเศรษฐศาสตรนนแหละทจะ

มบทบาทมากกวาใครในการถอนอปาทานเรองลทธบชาเศรษฐกจ

ศาสตรแขนงนไดรบการเคารพนบนอบทงจากภาครฐและภาคสงคม

มากอยแลว ทานควรจะใชบารมทมอยชวยผคนแกปญหาทางปญญา

ประการแรก แมทานอาจจะยงตองอยกบคณตศาสตรตอไป

แตกควรเพมคณคาจรงของชวตเขาไปในการหาขอสรปทางเศรษฐกจ

มากขน อยาลมวาแมวชาโหราศาสตรซงใชคณตศาสตรอยไมนอย

ทายทสดยงตองนำาปญหารปธรรมของเจาของดวงมาพจารณา

ประการทสอง ผมคดวานกเศรษฐศาสตรควรตรวจสอบ

สมมตฐานทใชมากขน เชน ผลประโยชนแหงชาตตอนนมจรงหรอไม

สวนรวมหมายถงอะไรหนงกอน หรอประกอบดวยกลมผลประโยชน

แสนลานกลมทขดแยงกนอยตลอดเวลา การลงทนของตางชาตทวา

ดนนดตรงไหน ฯลฯ อะไรทำานองนน

และประการสดทาย ผมคดวานกเศรษฐศาสตรควรจะถอ

เปนหนาทของตนทจะออกมาทวงตงหรอตอบโตพวก Economic

Fundamentalists ซงเอาหลกวชาของทานไปใชอยางสามานย กระทง

บดเบอน

อนทจรง สงทผมพดมาทงหมดนอาจจะเปนการเหมารวม

มากไปหนอย และอาจจะไมยตธรรมกบนกเศรษฐศาสตรหลายทาน

ทเหนอกเหนใจผเสยเปรยบอยแลว หากเปนเชนนนกคงตองขออภย

ผมทราบดวาทกอยางมขอยกเวน และในวงวชาการทกสาขา ผคน

60��.indd 319 3/3/2554 16:02:39

- 320 -


ตางกมความเหนแตกตางกนไป หากทานเปนนกเศรษฐศาสตรท

คดอานอยในแนวนอยแลว ผมกขออนโมทนาดวย สวนทานทยงเหน

ตางหรอเหนวาความเหนของผมไมถกตอง กตองขออภยดวยเชนกน

ททำาใหทานรสกหงดหงด ถกลวงเกน

รบกวนเวลาทานทงหลายมาพอสมควรแลว ขอขอบคณ

ทกทานทกรณารบฟง

60��.indd 320 3/3/2554 16:02:39

- 321 -



ดร.เสกสรรค ประเสรฐกล จบการศกษาระดบปรญญาตรจากคณะ

รฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ปรญญาโทและปรญญาเอกจากมหาวทยาลย

คอรเนลล สหรฐอเมรกา หลงจากนนจงทำาหนาทเปนอาจารยประจำาทคณะ

รฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร จนกระทงเกษยณอายราชการ

ดร.เสกสรรคเปนเลขาธการคนแรกของมลนธสบนาคะเสถยร เคย

ทำาหนาทเปนประธานกลมประชาธปไตยเพอประชาชน (ปXป) และในปจจบน

ดร.เสกสรรคคอหนงในคณะกรรมการปฏรปประเทศ

ดร.เสกสรรคมงานเขยนมากมายทมคณคาทงทางดานเนอหาสาระและ

ความงดงามทางวรรณศลป โดยเรมเขยนหนงสอตงแตยงเปนนกศกษา กระทง

ตอเนองยาวนานจวบจนปจจบน ผลงานของ ดร.เสกสรรคนนครอบคลมทงงาน

วชาการ ความเรยง บทบนทก เรองสน งานแปล รวมทงผลงานภาพถาย ซง

ทงหมดลวนเกยวเนองเชอมโยงกบการพนจพเคราะหความเปนไปของโลกและ

ชวตอยางเขมขนจรงจง โดยมความปรารถนาดตอสวนรวมเปนทตง

ดร.เสกสรรคไดรบรางวลศรบรพา ประจำาป พ.ศ. 2546 รวมกบ ธรยทธ

บญม และไดรบการยกยองใหเปนศลปนแหงชาต สาขาวรรณศลป ประจำาป พ.ศ.

2552

60��.indd 321 3/3/2554 16:02:39

- 322 -

| นตรฐกบความยตธรรมทางสงคม

นตรฐกบความยตธรรม

ทางสงคม


วนจนทรท 16 พฤศจกายน พ.ศ. 2552

60��.indd 322 3/3/2554 16:02:39

- 323 -

รศ.ดร.วรเจตน ภาครตน |

1.

ขอความเบองตน

ปญหาเกยวกบการจดรปการปกครองในสงคมมนษยและ

ความสมพนธระหวางการจดรปการปกครองกบความยตธรรม เปน

ปญหาทอภปรายถกเถยงกนมายาวนานในประวตศาสตรความคดของ

มนษย และคงจะอภปรายถกเถยงกนตอไปอกยาวนานเชนกน อยางไร

กตาม โดยเหตทในสมยปจจบน แนวความคดเกยวกบการจดรปการ

ปกครองโดยถอกฎหมายเปนใหญ หรอทเรยกกนโดยทวไปวา “นตรฐ”

เปนแนวความคดทแพรหลายมากทสด บทความนจงจะพยายามสำารวจ

ความหมายโดยสงเขปของนตรฐ ตลอดจนความสมพนธระหวาง

นตรฐกบความยตธรรม โดยเฉพาะอยางยงความยตธรรมทางสงคม

และสดทายจะอภปรายถงปญหาของนตรฐและความยตธรรมในสงคม

ไทย

ถาเราเรมตนจากความคดเรองการเมองการปกครอง เรา

จะพบวาในทกวฒนธรรมยอมมความคดทวาความยตธรรมเปน

คณลกษณะสำาคญของอำานาจปกครอง นนหมายความวา การปกครอง

60��.indd 323 3/3/2554 16:02:39

- 324 -


นนจะดำาเนนไปไมได ถาหากเปนการปกครองทปราศจากความ

ยตธรรม คนทวไปกคาดหวงวาผปกครองหรอกฎหมายจะรบใชความ

ยตธรรม แตวาโดยเหตทในปจจบน กฎหมายโดยสวนใหญกตราขน

โดยรฐ หรอรฐเปนผกำาหนดขน อกสวนหนงแมวารฐจะไมไดกำาหนด

ขนกตาม เชน กฎหมายประเพณ1 แตกฎหมายประเพณจะมผลบงคบ

ใชไดกตอเมอรฐใหการยอมรบ ฉะนนจงมปญหาเสมอเกยวกบความ

สมพนธระหวางกฎหมายซงเปนเครองมอทใชในการปกครอง กบ

ความยตธรรม

ในสงคมตะวนออก แตเดมเมอกลาวถงเรองการปกครอง มก

เนนไปทความยตธรรมหรอความเปนธรรมของผปกครองเปนสำาคญ

คนในโลกตะวนออกเชอกนวากฎหมายกบความยตธรรมเปนอนหนง

อนเดยวกน และดำารงอยแลวในธรรมชาต แตวาปญหาสำาคญประการ

หนงทปรากฏขนในสงคมตะวนออกกคอ การจดระบบและโครงสราง

ของการปกครองทจะทำาใหความยตธรรมเกดขนไดจรง

1 กฎหมายประเพณหรอกฎหมายจารตประเพณ (Customary Law; Gewohnheitsrecht)

เปนกฎหมายทไมไดเกดจากการตราขนโดยองคกรนตบญญตของรฐ แตเกดขนจาก

บคคลทตกอยภายใตบงคบของกฎหมายนนเอง ทฤษฎในทางนตศาสตรไดกำาหนด

องคประกอบแหงการเกดขนของกฎหมายประเพณไวอยางนอย 2 ประการ ประการแรก

จะตองมการประพฤตปฏบตตามกฎเกณฑอนใดอนหนงอยางสมำาเสมอนมนาน (longa

consuetudo) และประการทสอง ผทประพฤตปฏบตตามกฎเกณฑอนใดอนหนงนน รสก

สำานกวาสงทประพฤตปฏบตเปนสงทถกตอง และตนผกพนทจะตองประพฤตปฏบตตาม

(opinio iuris) โดยทวไปแลว กฎหมายประเพณจะถกนำามาใชอดชองวางของกฎหมาย

ลายลกษณอกษร (เวนแตในทางกฎหมายอาญา จะใชกฎหมายประเพณในทางทเปน

ผลรายกบบคคลไมได ซงหมายความวาการจะลงโทษบคคลในทางอาญานนจะตองม

กฎหมายลายลกษณอกษรบญญตองคประกอบความผดและกำาหนดโทษไว ตามหลก

ทวา ไมมความผด ไมมโทษ โดยปราศจากกฎหมายลายลกษณอกษร – nulla poena

sine lege scripta) และโดยหลกแลว กฎหมายประเพณจะเกดขนขดหรอแยงกฎหมาย

ลายลกษณอกษรไมได แตเกดขนไดในฐานะทเปนสวนเสรมกฎหมายลายลกษณอกษร

60��.indd 324 3/3/2554 16:02:39

- 325 -


ในโลกตะวนตก แรกเรมเดมทนนกมคตความเชอวากฎหมาย

กบความยตธรรมเปนอนหนงอนเดยวกน แตวาสงคมตะวนตกผาน

การตอสทางการเมองและผานการครนคดในทางหลกการ มการนำา

หลกการทไดมาใชในทางปฏบตจนตกผลกในระดบหนง ในยคปจจบน

เปนทยอมรบกนเกอบจะยตวา รฐทพงปรารถนาในแงของการทมนษย

จะอยรวมกน คอรฐทปกครองโดยกฎหมาย และกฎหมายนนตงอยบน

พนฐานของความยตธรรม

ปญหากคอ กอนทจะมาถงจดน มนษยผานอะไรกนมาบาง

รฐทปกครองโดยกฎหมาย และกฎหมายนนตงอยบนพนฐานของความ

ยตธรรม คออะไร มลกษณะอยางไร

2.

นตรฐ

ความหมายของ “นตรฐ”

แมคำาวา “นตรฐ” (Rechtsstaat; State under Law, State of

Law, State of Justice, State of Rights) จะเปนคำาทกลาวถงกนมาก

ในสงคมไทยในชวงหลายปมาน แตปญหาวานตรฐคออะไรกนแน กด

จะยงเปนทเขาใจไมตรงกน ถาใหความหมายอยางกระชบทสด การ

ปกครองแบบนตรฐกคอการปกครองโดยกฎหมาย ไมใชการปกครอง

โดยมนษย แตความหมายนกยงไมเพยงพอ เพราะเหตวาเวลาทเรา

พดถงกฎหมายนน กฎหมายเกดขนจากอำานาจของผตรา จงยงมปญหา

ตอไปอกวา กฎหมายทจะถกใชเปนเครองมอในการปกครอง ตลอดจน

เปนเครองผกมดอำานาจของรฐดวยนน จะตองคณลกษณะพนฐาน

60��.indd 325 3/3/2554 16:02:39

- 326 -


อยางไรหรอไม อนจะทำาใหผทตกอยภายใตการปกครองสามารถ

ยอมรบไดวากฎเกณฑนนมคาเปนกฎหมาย

เมอพจารณาจากพฒนาการทางประวตศาสตร เราจะพบวา

ทวปยโรปเปนแหลงทแนวคดเรองนตรฐถอกำาเนด กอนทจะเรมมคำา

อธบายเกยวกบนตรฐในทางตำารานน เรมปรากฏหลกเกณฑในทาง

กฎหมายทพยายามจำากดอำานาจตามอำาเภอใจของกษตรยตงแตในยค

กลาง คนในยคสมยนนเชอวาสงคมจะมสนตสขไดกโดยการปกครอง

ทอาศยกฎหมายเปนเครองมอเทานน ในชวงแรกทยโรปยงอยใน

ระบอบสมบรณาญาสทธราชย กเรมมความพยายามจำากดอำานาจของ

พระมหากษตรย โดยพยายามทำาใหนตรฐเกดขน ทวาในชวงแรกกยง

ไมเกดขนเปนรปเปนรางในแบบปจจบน แตรฐสมบรณาญาสทธราชย

นนถกเรยกรองในแงของเหตผล แมพระมหากษตรยจะยงมอำานาจ

เบดเสรจเดดขาดในการปกครอง แตกถกเรยกรองในการใชอำานาจวา

ตองคำานงถงเหตผลดวย

จดเปลยนสำาคญของนตรฐอยทการฟนตวของสำานกกฎหมาย

ธรรมชาตเมอประมาณครสตศตวรรษท 18 โดยสำานกนเหนวามนษย

ทกคนเกดมามศกดศรเหมอนกน ไมมใครทเกดมาเปนทาส ทกคนม

ความสามารถทจะรผดชอบดวยตวเอง และเขาถงกฎหมายแหงเหตผล

ไดโดยทไมตองมใครชวยตความ

ความคดดงกลาวเกดขนตงแตสมยกรกโบราณ และเจรญ

งอกงามในสมยโรมน แมในยคกลาง ความคดดงกลาวจะถกแทนทดวย

คำาอธบายของนกปราชญในทางครสตศาสนา ซงใชเจตจำานงตลอดจน

เหตผลของพระเจาเขาแทนทเหตผลตามธรรมชาต แตเมอผานพน

ยคกลางมาแลว ความคดทนยมยกยองเหตผลของมนษยกกลบฟนตว

ขนอก เกดการอภปรายเชอมโยงกบสทธตามธรรมชาตของมนษย

ทำาใหมนษยเรมตระหนกรถงสทธของตวเอง มการเรยกรองใหผ

60��.indd 326 3/3/2554 16:02:39

- 327 -


ปกครองปกปองคมครองสทธของตว ในทสด การปกครองโดยกฎหมาย

กเรมกำาเนดขน

อยางไรกตาม การปกครองโดยกฎหมายเปนใหญกมความ

หกเหอยบาง เนองจากในชวงแรกๆ ยงไมมการเชอมโยงกฎหมายกบ

ความยตธรรมเขาดวยกน หมายความวา การปกครองโดยกฎหมาย

เปนไปโดยรปแบบ องคกรของรฐกปฏบตตามกฎหมายทไดรบการตรา

ขน สวนคำาถามวากฎหมายนนเปนธรรมหรอไม เพยงใด เปนคำาถาม

ทยงถามกนนอย เราอาจกลาวไดวาในชวงเวลาหนง ความคดวาดวย

นตรฐมงเนนไปทความสงบเรยบรอยของสงคมและความมนคงแนนอน

แหงนตฐานะ แตขาดการอภปรายในประเดนทเกยวกบความยตธรรม

ในปจจบนมาถงยคทยอมรบกนวานตรฐไมไดเปนเพยงการ

ปกครองโดยกฎหมายในทางรปแบบเทานน หมายความวา ไมใชม

เพยงกฎหมายทตราขนโดยมเนอหาอยางไรกไดเปนเครองมอในการ

ปกครอง แลวรฐนนจะเปนนตรฐ แตนตรฐคอรฐทปกครองโดยกฎหมาย

และในทางเนอหา กฎหมายนนตองอยบนพนฐานของความยตธรรม

หากจะตองสรปในเบองตนกอนวาองคประกอบของนตรฐ

คออะไรบาง แลวเชอมโยงกบความยตธรรมอยางไร เราจะเหนวา

ในปจจบน รฐรฐหนงจะเปนนตรฐได ตองมองคประกอบพนฐานท

ยอมรบนบถอรวมกน แมวาในรายละเอยดจะมความแตกตางกนอย

บาง นนกคอ รฐนนตองผกพนตนเองอยกบกฎหมายทตราขนตาม

กระบวนการทรฐธรรมนญกำาหนดไวเพอจำากดอำานาจของรฐ ในแงน

นตรฐเรยกรองใหมการแบงแยกอำานาจภายใตความเปนกฎหมาย

สงสดของรฐธรรมนญ ซงเปนกตกาพนฐานในการจดระบบระเบยบ

โครงสรางของรฐและการกำาหนดความสมพนธระหวางรฐกบราษฎร

ซงหมายความวา ในการตรากฎหมายขนใชบงคบในรฐนน องคกร

นตบญญตซงเปนองคกรผตรากฎหมาย ยอมตองผกพนตนเองกบ

60��.indd 327 3/3/2554 16:02:39

- 328 -


รฐธรรมนญ ในขณะทองคกรบรหารและองคกรตลาการนน นอกจาก

จะตองผกพนตนเองกบรฐธรรมนญแลว ยงตองผกพนกบกฎหมาย

ทองคกรนตบญญตตราขนใชบงคบดวย รฐจะตองจดใหมการคมครอง

สทธและเสรภาพของราษฎรจากการลวงละเมดโดยอำานาจมหาชน

ของรฐ กลาวคอ กำาหนดใหราษฎรสามารถทจะฟองรองคดตอศาลได

ในกรณทถกอำานาจมหาชนของรฐลวงละเมด และตองยอมใหตนเอง

รบผด หากการใชอำานาจมหาชนของตนนนกอใหเกดความเสยหาย

แกราษฎร ในแงน นตรฐจะมงประกนความมนคงแนนอนแหงนตฐานะ

ของบคคลและความมนคงของระบบกฎหมาย ทกลาวมาทงหมดนคอ

ลกษณะในทางรปแบบของนตรฐ

ในทางเนอหา นตรฐคอรฐทประกนสทธเสรภาพขนพนฐาน

ของราษฎร และทสำาคญ สทธเสรภาพขนพนฐานของราษฎรนมคา

บงคบระดบรฐธรรมนญ คอมคาบงคบในระดบสงสด ผกพนอำานาจ

มหาชนของรฐทกอำานาจใหตองเคารพ การใชอำานาจของรฐจะตอง

เปนไปตามหลกแหงความพอสมควรแกเหต การตรากฎหมายขน

ใชบงคบแกราษฎรจงไมใชจะตราอยางไรกได แตตองประกนความ

ไวเนอเชอใจทบคคลมตอการใชอำานาจของรฐดวย ดงนน นอกจาก

กฎหมายจะตองสอดคลองกบความพอสมควรแกเหตแลว ยงตอง

ไมขดกบหลกแหงความเสมอภาคซงเปนหวใจของความยตธรรม

จะตองมความชดเจนแนนอนเพยงพอทราษฎรสามารถเขาใจและ

ปฏบตตามได และโดยหลกแลว จะใชบงคบยอนหลงไปเปนผลรายตอ

บคคลไมได โดยเฉพาะอยางยงการยอนหลงไปใชบงคบกบขอเทจจรง

ทเกดขนและยตลงแลวกอนการตรากฎหมายฉบบนน พจารณาในแง

น นตรฐเรยกรองใหรฐกระทำาการโดยยตธรรมและโดยถกตอง เมอ

พเคราะหในทางเนอหา นตรฐจงมงตรงไปยงการรกษาความยตธรรม

ในรฐเอาไว ในแงน เราจงอาจกลาวไดวา นตรฐมลกษณะเปน “ยตธรรม

รฐ” (Gerechtigkeitsstaat)

60��.indd 328 3/3/2554 16:02:39

- 329 -


นตรฐกบนตธรรม

รฐธรรมนญของไทยมการพดถงการปกครองโดยหลก

“นตธรรม” (Rule of Law) คำาคำานปรากฏในรฐธรรมนญฉบบป 2550

แตกมคำาถามเกดขนอยเสมอวานตธรรมคออะไร และแตกตางจากนต

รฐอยางไร2

นตธรรมพฒนามาในยโรปเหมอนกน แตพฒนามาในเกาะ

องกฤษ ไมไดพฒนามาในภาคพนทวป ความสำาคญของนตธรรม

ในองกฤษอยตรงทการปฏบตตามกฎหมายขององคกรของรฐท

เปนฝายบรหาร กบฝายตลาการทผกพนตนเองกบกฎหมายทฝาย

นตบญญตตราขน โดยทองกฤษไมมรฐธรรมนญลายลกษณอกษร

เวลาทพดถงหลกนตธรรม จงหมายถงการทฝายบรหารกบฝาย

ตลาการผกพนกบกฎหมายทองคกรนตบญญตตราขนเทานน ไมได

หมายความเลยตอไปถงการผกมดอำานาจนตบญญตไวกบรฐธรรมนญ

ถาถามตอไปวา แลวองคกรนตบญญตผกพนอยกบอะไร คำาตอบ

กคอไมม เนองจากองกฤษประสบความสำาเรจเรวกวาทอนในการ

จำากดอำานาจพระมหากษตรย เราอาจกลาวไดวาผลจากการตอสกน

อยางยาวนานระหวางพระมหากษตรย ศาล และรฐสภา ทำาใหในทสด

ศนยกลางแหงอำานาจของรฐไดเคลอนยายจากพระมหากษตรยไปอย

ทรฐสภา ดวยเหตน ในองกฤษจงถอหลกความมอำานาจสงสดของ

2 หนงสอทใหรายละเอยดในเรองนไดด ด Thomas Fleiner and Lidija R. Basta Fleiner,

Allgemeine Staatslehre (Berlin, Heidelberg: Springer, 2004) ฉบบแปลจากภาษา

เยอรมนเปนภาษาองกฤษ ด Thomas Fleiner and Lidija R. Basta Fleiner, Consti-

tutional Democracy in a Multicultural and Globalised World ( Berlin, Heidelberg:

Springer, 2009), pp. 221-266. สำาหรบรายละเอยดของหลกนตธรรมในยคปจจบน

หรอลกษณะของกฎหมายทจะทำาใหหลกนตธรรมปรากฏเปนจรง ด Lon L. Fuller, The

Morality of Law (New Haven: Yale University Press, 1969), pp. 46-91.

60��.indd 329 3/3/2554 16:02:39

- 330 -


รฐสภา (The Supremacy of Parliament) เปนหลกใหญในการจด

รปการปกครอง รฐสภาองกฤษจงสามารถตรากฎหมายอยางไรกได

ไมมขอจำากดเหมอนกบรฐทยอมรบนบถอความเปนกฎหมายสงสดของ

รฐธรรมนญ อยางไรกตาม เราจะพบวาในองกฤษแทบจะไมปรากฏวา

ฝายนตบญญตตรากฎหมายลวงละเมดสทธเสรภาพของราษฎรอยาง

ไรความยตธรรม อาจจะเปนดวยเหตผลทวาคนองกฤษมจตสำานก

ในแงของการคมครองสทธเสรภาพอยมาก เปนจตวญญาณประชาชาต

ทแนบแนนอยในชาต ดงนน ในทางระบบจงไมเกดปญหาอะไร และ

แมวารฐสภาองกฤษจะกระทำาการเชนนนได แตเมอเกดการเลอกตง

ใหม รฐสภาทเกดขนใหมยอมยกเลกกฎหมายทไมเปนธรรมนน

เสย

สภาพการณเรองนในภาคพนยโรปมลกษณะทแตกตางออก

ไป เพราะในภาคพนยโรป ระบบกฎหมายไมไดเรยกรองใหเจาหนาท

ฝายบรหารหรอฝายปกครองของรฐ ตลอดจนผพพากษาและตลาการ

ปฏบตตามกฎหมายทตราขนโดยรฐสภาเทานน แตการตรากฎหมาย

ของรฐสภานนตองผกพนอยกบคณคาพนฐานในทางรฐธรรมนญอก

ดวย หมายความวา การทรฐสภาจะตรากฎหมายขนมา ตองผกพนกบ

สทธขนพนฐานในรฐธรรมนญ

นเปนความแตกตางทสำาคญระหวางหลกนตรฐทปรากฏ

ในภาคพนยโรปกบหลกนตธรรมทพฒนามาในองกฤษ ซงเมอนำา

มาวเคราะหกบระบบทใชกนอยในประเทศไทย อาจกลาวไดวา

ในรฐธรรมนญทใชคำาวานตธรรม ถามงหมายกบแบบทใชในองกฤษ

กอาจไมสอดรบกบระบบเทาใดนก เนองจากในองกฤษไมมรฐธรรมนญ

ลายลกษณอกษร และไมมการประกนความเปนกฎหมายสงสดของ

รฐธรรมนญเหมอนกบทปรากฏในรฐธรรมนญไทย (ทงนโดยยงไม

พเคราะหในทางปฏบตวาถงทสดแลว รฐธรรมนญถอเปนกฎหมาย

สงสดในทางความเปนจรงในระบบกฎหมายไทยจรงหรอ)

60��.indd 330 3/3/2554 16:02:39

- 331 -


เมอทราบแลววานตรฐมลกษณะในทางรปแบบคอเรยกรอง

เรองของความชอบดวยกฎหมาย ความผกพนทางกฎหมายขององคกร

ของรฐ ตลอดจนหลกการแบงแยกอำานาจ ในทางเนอหาคอเรยกรอง

การประกนสทธเสรภาพของราษฎร ประเดนทจะพจารณาตอไปคอ

ความสมพนธระหวางนตรฐกบความยตธรรม

3.

ความยตธรรม

ปญหาพนฐานวาดวยความยตธรรม

ปญหาวาอะไรคอความยตธรรม เปนปญหาชวนรนดรของ

มนษยชาต3 คงไมมใครสามารถใหความหมายของความยตธรรมได

วาคออะไรกนแน ในรายละเอยดมขอถกเถยงอยมากมาย แตประเดน

หนงทเราอาจจะยอมรบกนเปนยตกคอ ความยตธรรมนนเปนขอ

เรยกรองทางศลธรรมทเชอมโยงกบความประพฤตในความสมพนธ

ระหวางมนษยดวยกน กลาวอกนยหนง ความยตธรรมเปนขอ

เรยกรองทางศลธรรมทเกยวของกบการกระทำาในทางสงคมของมนษย

ในความหมายอยางกวาง ความยตธรรมหมายถงสทธและหนาท

ในทางศลธรรมทมนษยมตอกน พจารณาในแงน ความยตธรรมจงเปน

สวนหนงของศลธรรม กลาวคอ เปนหนาททางศลธรรมในทางสงคม

ในความหมายอยางแคบ ความยตธรรมยอมเปนสวนหนงของสทธ

หนาทในทางศลธรรมทเกยวของกบการจดสรรแบงปนประโยชนและ

ภาระตางๆ ของชวตในสงคม ซงแนนอนวาการแบงปนประโยชน

3 Hans Kelsen, Was ist Gerechtigkeit? (Wien: Manzsche, 1975), S. 1.

60��.indd 331 3/3/2554 16:02:39

- 332 -


ตลอดจนการกำาหนดภาระตางๆ ยอมจะเกดความขดแยงกนระหวาง

กลมผลประโยชนตางๆ อยเสมอ ขอเรยกรองขนพนฐานทสดสำาหรบ

ความยตธรรมในแงมมนกคอ การแบงปนประโยชนทงหลายทงปวง

ใหแกบคคลในสวนทเขาควรจะได (ius suum cuique tribuere)4

เมอถงจดน สงทเปนปญหาใหตองขบคดตอไปกคอ อะไรเปนเกณฑ

ทจะใชตดสนวาบคคลควรจะไดอะไร และไดเทาใด

เมอเราพดถงคำาวาถกตองเทยงธรรม ไมถกตองไมเทยงธรรม

หรอยตธรรมไมยตธรรม จะพบวาเราสามารถใชถอยคำาทมลกษณะ

เปนคณคาดงกลาวกบสงทแตกตางหลากหลายกนไดมาก เชน ใชกบ

บคคล ใชกบการกระทำา ใชกบคำาพพากษา ใชกบการแบงปนหรอการ

กระจายรายได ตลอดจนใชกบความสมพนธในสงคม5 เราสามารถ

กลาวไดวาการกระทำาใดยตธรรม หากการกระทำานนเปนไปตาม

กฎเกณฑทสอดคลองกบความยตธรรม กฎเกณฑทกำาหนดการ

กระทำาตางๆ ในสงคมยอมถอวาเปนกฎเกณฑทยตธรรม หากพจารณา

จากจดยนของผทไมมสวนไดสวนเสยในเรองนนแลว การกำาหนด

กฎเกณฑเชนนนมเหตมผลเปนทยอมรบได หรอระบบระเบยบของ

สงคมใดสงคมหนงยอมถอวาเปนระบบระเบยบทยตธรรม หากปรากฏ

วาสงคมนนมกฎกตกา สถาบน หรอความสมพนธในสงคมทสอดคลอง

กบมาตรฐานขนตำาในความเปนธรรม โดยกฎกตกา สถาบน ตลอดจน

ความสมพนธดงกลาว มผลบงคบใชอยจรงในสงคม เปนตน

ในการพจารณาประเดนวาดวยความยตธรรมนน การกระทำา

ของมนษยและกฎเกณฑทกำาหนดการกระทำาของมนษยเปนสงสำาคญ

4 ถงแมวาในทางนตปรชญา เรารจกหลกการดงกลาวจากงานเขยนของซเซโร (Cicero)

เปนสำาคญ แตเราสามารถสบสาวแนวความคดดงกลาวไปไดถงเพลโต (Plato) ในงาน

เขยนเรอง อตมรฐ (Politeia) ของเขา5 Matthias Kaufmann, Rechtsphilosophie (München: Alber, 1996), S. 296.

60��.indd 332 3/3/2554 16:02:39

- 333 -


ทสดทจะตองนำามาวเคราะห ในสวนทเกยวกบการกระทำาของมนษย

ขอกำาหนดวาดวยความยตธรรมไมไดใชบงคบกบความสมพนธระหวาง

มนษยดวยกนในทกเรอง แตใชบงคบเฉพาะกบความสมพนธระหวาง

มนษยทอยรวมกนในสงคมในสวนทเกยวกบการแบงปนประโยชน

และการกำาหนดภาระหนาทเทานน อยางไรกตาม ความสมพนธ

เฉพาะในสวนทกลาวมานกมความหลากหลายอยางยง ตวอยางเชน

ความสมพนธในกรณของการแลกเปลยนสนคาและบรการ การจดสรร

ผลประโยชนทเปนของสวนรวม การใหรางวล การแสดงออกซงอำานาจ

ในการปกครอง หรอการกำาหนดโทษสำาหรบการกระทำาทไมถกตอง

ฯลฯ ปญหามอยวา มขอเรยกรองวาดวยความยตธรรมประเดนใด

ทตองใชบงคบกบการกระทำาในทางสงคมตางๆ ทกลาวมาทงหมด

เปนทยอมรบกนทวไปวา อยางนอยทสดมขอเรยกรองแหง

ความยตธรรมอยเรองหนงทใชบงคบกบการกระทำาในทางสงคมทได

กลาวมาทงหมด นนคอขอเรยกรองทวา ภายใตสภาวการณในลกษณะ

เดยวกน จะตองปฏบตตอคนอนๆ เหมอนกน กลาวอกนยหนงกคอ

จะตองปฏบตตอสงทเหมอนกนใหเหมอนกน ขอเรยกรองน ซงถอ

ไดวาเปนหลกความยตธรรมในทางรปแบบ มความหมายวา ในสถาน-

การณใดๆ กตามอนเปนสถานการณทเรยกรองความยตธรรม บคคล

จะตองกระทำาการหรอตดสนใจตาม “กฎเกณฑทไดรบการกำาหนดขน

ใชบงคบเปนการทวไป” หลกการดงกลาวเปนหลกการทเขาใจไดไมยาก

เพราะการกระทำาอนใดอนหนงจะไดชอวาเปนการกระทำาทยตธรรม

กตอเมอผกระทำาไมไดกระทำาครงนอยางหนง ครงหนาอกอยางหนง

เปลยนไปเปลยนมาตามอำาเภอใจ ทงๆ ทการกระทำาเหลานนเปนการ

กระทำาภายใตสภาวการณในลกษณะเดยวกน แตบคคลนนไดปฏบต

ไปตามกฎเกณฑทวไป โดยนำาหลกเกณฑนนมาปรบใชเหมอนกนกบ

สภาวการณในลกษณะเดยวกน

60��.indd 333 3/3/2554 16:02:39

- 334 -


ทเรยกหลกความยตธรรมดงกลาววาเปนความยตธรรมในทาง

รปแบบ เนองจากหลกดงกลาวเรยกรองแตเพยงวาจะตองปฏบตไป

ตามกฎเกณฑทวไปเดยวกนในสภาวการณลกษณะเดยวกน แตไมได

บอกวากฎเกณฑดงกลาวคอกฎเกณฑอนใด มลกษณะอยางไร หาก

พเคราะหเชอมโยงความยตธรรมในทางรปแบบทไดกลาวถงกบนตรฐ

จะเหนไดวา ในทางรปแบบ นตรฐกเรยกรองใหองคกรเจาหนาทของ

รฐเคารพและปฏบตตามกฎหมาย ซงกฎหมายกคอกฎเกณฑทไดรบ

การกำาหนดขนในลกษณะทเปนนามธรรม และใชบงคบเปนการทวไป

แตปญหาทมากไปกวานนสำาหรบนตรฐกคอปญหาทวา กฎหมายซงใช

บงคบเปนการทวไปนนจะตองมลกษณะอยางไร นคอดานทเปนเรอง

เนอหาของหลกนตรฐเชนกน

ถงแมวาหลกความยตธรรมในทางรปแบบทไดกลาวมา

ขางตนนนจะเปนขอเรยกรองของความยตธรรมทดจะคอนขาง

เลอนลอย แตกไมถงกบวางเปลาหาสาระอะไรไมไดเลยเสยทเดยว

การทความยตธรรมทางรปแบบเรยกรองใหเราตองกระทำาการตาม

กฎเกณฑทวไป ซงเทากบกระทำาการตามขอกำาหนดแหงความยตธรรม

นน ยอมมผลใหการบงคบใชกฎเกณฑเปนไปในมาตรฐานเดยวกน

คอบงคบใชกฎเกณฑใหเหมอนกนกบการกระทำาทกๆ การกระทำา

ซงเทากบวาการบงคบใชกฎเกณฑจะกระทำาไปโดยอำาเภอใจไมได

ในทางกฎหมาย หลกความยตธรรมทางรปแบบกอใหเกดขอบงคบ

วาดวยความชอบดวยกฎหมายของการกระทำาของรฐ ขอบงคบ

ดงกลาวเรยกรองตอไปใหการใชกฎหมายจะตองกระทำาโดยผทไมม

สวนไดสวนเสย และจะตองบงคบใชกฎหมายใหเสมอหนากนกบ

พลเมองทกคน โดยจะตองไมนำาประเดนหรอสภาวการณใดๆ ทไมม

ความหมายในทางกฎหมายมาพจารณาประกอบการปรบใชกฎหมาย6

ทกลาวมาทงหมดนเปนสาระสำาคญของหลกความเสมอภาคของ

พลเมองทกคนตอหนากฎหมาย

60��.indd 334 3/3/2554 16:02:39

- 335 -


ถงแมวาความยตธรรมในทางรปแบบจะเปนขอเรยกรองท

เปนสาระสำาคญของความยตธรรม และเปนขอเรยกรองทไมอาจขาดได

แตความยตธรรมทางรปแบบเพยงอยางเดยวนนยงไมสามารถทำาให

เรามเครองมอทเหมาะสมในการกระทำาการอยางยตธรรมได เนองจาก

ความยตธรรมในทางรปแบบอนญาตใหบคคลกระทำาการใดๆ ทสมพนธ

กบบคคลอนได ตราบเทาทการกระทำาของบคคลนนสอดคลองกบ

กฎเกณฑทวไปทไดรบการกำาหนดไวแลว ทวาความยตธรรมในทาง

รปแบบไมกลาวถงลกษณะของกฎเกณฑดงกลาวเลย นนหมายความ

วา แมกฎเกณฑทกำาหนดไวใหบคคลปฏบตนนเปนกฎเกณฑทยอมให

เกดการไดเปรยบเสยเปรยบกนไดโดยอาศยเหตแหงความแตกตางทาง

ชาตพนธ เพศ สผว ภาษา แหลงกำาเนด หรอเหตอน หากกฎเกณฑ

นนไดรบการกำาหนดไวเปนการทวไปแลว กฎเกณฑดงกลาวยอม

สอดคลองกบความยตธรรมในทางรปแบบ เมอถงจดน เราจะพบวา

ความยตธรรมในทางรปแบบนนไมเพยงพอเสยแลว เราตองกาวขาม

ประเดนเรองความยตธรรมทางรปแบบไปสความยตธรรมทางเนอหา

ซงหมายความวาตองมขอเรยกรองทมากไปกวาการปฏบตตาม

กฎเกณฑทไดรบการกำาหนดขนเปนการทวไป นนคอ ขอเรยกรองทม

ตอลกษณะของกฎเกณฑนน

6 ในบรบทของการเมองการปกครองไทย สงทมกจะถกนำามากลาวอางในการปรบใช

กฎหมายกคอ สถานะของผทจะตองถกบงคบการใหเปนไปตามกฎหมาย หรอคำารอง

ขอหรอการแทรกแซงจากบคคลซงมอทธพลทางการเมองในทางความเปนจรง ในทาง

หลกการ สงตางๆ เหลานตองถอวาเปนประเดนหรอสภาวการณทไมมความหมายใดๆ

ในทางกฎหมาย มขอสงเกตวาในหลายคราว การนำาเอาประเดนหรอสภาวการณทไมม

ความหมายในทางกฎหมายมาพจารณาประกอบการปรบใชกฎหมายหรอการตดสนคด

นนแฝงมาในรปของขออภปรายทวา เรองนจะตองตดสนโดยอาศยหลกรฐศาสตรหรอ

หลกนตศาสตร ขออภปรายทำานองน ในทสดแลวไมไดนำาไปสสงอนใดนอกจากการ

ทำาใหการปรบใชกฎหมายหรอการวนจฉยชขาดคดเปนไปตามอำาเภอใจหรอตามอารมณ

ความรสก และหามาตรฐานใดๆ ไมได

60��.indd 335 3/3/2554 16:02:39

- 336 -


ขอเรยกรองหรอเงอนไขขนพนฐานของการกำาหนดกฎเกณฑ

ใหสอดคลองกบความยตธรรมดจะเปนปญหาทแทจรง เพราะถงแมวา

ผคนจำานวนไมนอยจะยอมรบเงอนไขจำานวนหนงเปนเงอนไขพนฐาน

ของการกำาหนดกฎเกณฑ แตความเหนเกยวกบเงอนไขพนฐานของ

การกำาหนดกฎเกณฑนดเหมอนจะยงมความแตกตางกนอยมาก

ความแตกตางในทางความเหนทเกดขนทำาใหเกดคำาถาม

ขนวา เงอนไขพนฐานของความยตธรรมในทางเนอหา ซงเปนเงอนไข

ทไดรบการยอมรบกนทวไปวาเปนองคประกอบอนขาดเสยไมได

ของความยตธรรมนน มอยจรงหรอไม หากเราคนหาคำาตอบจาก

ประวตศาสตรความคดอนยาวนานของสำานกกฎหมายธรรมชาต เรา

จะพบวาแนวทางการใหเหตผลของนกคดในสำานกคดนกยงไมลงรอย

เปนเนอเดยวกน และในหลายกรณอาจจะไดคำาตอบทแตกตางกนอยาง

สนเชง7 เชน เราอาจกลาววาความยตธรรมเรยกรองใหตองออกแบบ

ระบบกฎหมายทจะกำาหนดใหบคคลไดในสวนทเขาควรจะได บคคล

ควรจะไดอะไรเทาใดนน จะตองเปรยบเทยบกบบคคลอนในสงคม

ตามธรรมชาตแลว บคคลทเกดมาในชนชนเจาหรอชนชนขนนางยอม

มสทธและอำานาจมากกวาคนอนๆ เพราะฉะนนจงยตธรรมแลวทจะ

แบงปนประโยชนใหแกบคคลในชนชนดงกลาวมากกวาผอน หรอเรา

อาจจะกลาววาความยตธรรมเรยกรองใหตองออกแบบระบบกฎหมาย

ทจะกำาหนดใหบคคลไดในสวนทเขาควรจะได บคคลควรจะไดอะไร

เทาใดนน จะตองเปรยบเทยบกบบคคลอนในสงคม บคคลทเกดมา

ในชนชนเจาหรอชนชนขนนางกใชจมกหายใจเหมอนคนอน ใชมอชวย

ในการรบประทานอาหารเหมอนคนอน เพราะฉะนนจงยตธรรมแลว

ทจะแบงปนประโยชนใหแกบคคล ไมวาจะเปนชนชนเจาหรอขนนาง

หรอชนชนทวไป ใหเทาๆ กน

7 Thomas Hoeren and Christian Stallberg, Gründzüge der Rechtsphilosophie

(Münster: LIT, 2001), S. 85.

60��.indd 336 3/3/2554 16:02:39

- 337 -


โดยเหตทการกำาหนดขอเรยกรองทมตอความยตธรรมในทาง

เนอหามความแตกตางกนในลกษณะทกลาวมาน นกนตปรชญา

บางทาน เชน อลฟ รอสส (Alf Ross) จงเหนวา ใครกตามทยนยน

วากฎเกณฑใดกฎเกณฑหนงหรอระบบแหงกฎเกณฑระบบใดระบบ

หนงเปนกฎเกณฑหรอระบบแหงกฎเกณฑทไมยตธรรม บคคลผนน

ไมไดกลาวถงหรอชใหเหนถงลกษณะของกฎเกณฑหรอระบบแหง

กฎเกณฑนนเลย คำาพดดงกลาวไมไดแสดงใหเหนถงเหตผลใดๆ

ทงสน แตเปนการแสดงออกซงอารมณความรสกเทานน ถามใครคน

หนงกลาววา “ผมตอตานกฎเกณฑน เพราะกฎเกณฑนไมยตธรรม”

สำาหรบรอสสแลว เขาควรจะตองกลาววา “กฎเกณฑนไมยตธรรม

เพราะผมตอตานมน”8 พจารณาในแงน เรายอมไมอาจคนพบความ

ยตธรรมในทางเนอหาไดเลย

อยางไรกตาม ความเหนดงกลาวเปนความเหนทสามารถ

โตแยงได ขอเทจจรงทวามนษยแตละคนมจนตนาการเกยวกบความ

ยตธรรมทแตกตางกน ยงไมเพยงพอทจะสรปไดวาขอเรยกรองวา

ดวยความยตธรรมทางเนอหาเปนขอเรยกรองทวางเปลา หรอการ

คนหาเงอนไขพนฐานของการกำาหนดกฎเกณฑใหสอดคลองกบความ

ยตธรรมเปนสงทไมอาจเปนไปได เพยงเพราะผคนถกเถยงกนอย

ตลอดเวลาวาสงนนคออะไรกนแน ความเหนทแตกตางหลากหลาย

เกยวกบเงอนไขพนฐานของความยตธรรมทางเนอหา ไมขดขวาง

ขอสรปทวา เงอนไขพนฐานของความยตธรรมทางเนอหามอยจรง

และเงอนไขดงกลาวเปนเงอนไขรวมกน ซงโดยทวไปแลวยากทจะ

ปฏเสธได

อยางไรกตาม ประเดนทจะตองระลกอยเสมอกคอ เรา

ไมสามารถหาจดรวมเกยวกบความยตธรรมโดยพจารณาจากการ

8 Alf Ross, On Law and Justice (London: Stevens & Sons, 1958), p. 274.

60��.indd 337 3/3/2554 16:02:39

- 338 -


กระทำาทางสงคมในทกลกษณะพรอมกนได วธการในการคนหาจดรวม

เกยวกบความยตธรรมนนจะตองกระทำาโดยแยกแยะรปแบบความ

สมพนธทเกดขนจากการกระทำาในทางสงคมกอน จากนนจงมา

พจารณาดวาในรปแบบแตละรปแบบนน มอะไรเปนจดรวมกนหรอไม

รปแบบของความยตธรรม

ในอดต นกปรชญาบางทานพยายามทจะอธบายเรองความ

ยตธรรมและแยกรปแบบของความยตธรรมเอาไว ทมชอเสยงทสด

เหนจะเปนอรสโตเตล (Aristotle) อรสโตเตลไดแยกความยตธรรม

ตามลกษณะความสมพนธของบคคลในสงคมออกเปน 2 รปแบบ9

คอ ความยตธรรมแบบแลกเปลยนตอบแทน (dikaion diorthotikon;

iustitia commutativa) และความยตธรรมแบบแบงสนปนสวน (diane-

metikon dikaion; iustitia distributiva) การกระทำาอนใดยตธรรมหรอ

ไมยตธรรม จะตองพจารณาวาการกระทำานนเปนการกระทำาทเกดขน

ในความสมพนธระหวางเอกชนตอเอกชนดวยกน ในฐานะทเทาเทยม

กนและแลกเปลยนตอบแทนกน หรอเปนความสมพนธทบคคลคนหนง

มอำานาจเหนอกวา และแบงปนกระจายประโยชนใหบคคลอนซงตกอย

ภายใตอำานาจทเหนอกวานน ความยตธรรมรปแบบแรกนนปรากฏ

เปนความยตธรรมในทางสญญา เชน การซอขายแลกเปลยน ความ

ยตธรรมในลกษณะนถอวาเปนความยตธรรมพนฐานในทางเศรษฐกจ

9 Norbert Horn, Einführung in die Rechtswissenschaft und Rechtsphilosophie

(Heidelberg: C.F. Müller, 1996), S. 141.; Ernst-Wolfgang Böckenförde, Geschichte

der Rechts- und Staatsphilosophie: Antike und Mittelalter (Tübingen: Mohr Sie-

beck, 2002), S. 113 f.

60��.indd 338 3/3/2554 16:02:40

- 339 -


นอกจากน ความยตธรรมในลกษณะนยงปรากฏเปนความยตธรรม

ในการแกแคนทดแทนการกระทำาความผดอาญาอกดวย สวนความ

ยตธรรมรปแบบหลงปรากฏเปนความยตธรรมในความสมพนธท

เกดขนในลกษณะทฝายหนงมอำานาจเหนอกวาอกฝายหนง เชน ความ

สมพนธในครอบครวระหวางพอแมฝายหนงกบลกอกฝายหนง หรอ

ความสมพนธระหวางรฐฝายหนงกบราษฎรอกฝายหนง ปญหาของ

ความยตธรรมในกรณนอยทวาจะแบงปนประโยชน (ตลอดจนภาระ

หนาท) อยางไรจงจะไดชอวายตธรรม การแบงปนประโยชนนน รฐควร

จะแบงปนประโยชนใหแกราษฎรทกคนเทากนหรอไมเทากนอยางไร

และจะใชอะไรเปนเกณฑในการแบงปนประโยชนอนนน ถาแบงปน

ประโยชนใหแกทกคนเทาๆ กนจะถอไดไหมวายตธรรม ซงอรสโตเตล

กไมไดเหนไปในลกษณะนน แตเหนวาการแบงปนในกรณนตองวากน

ไปตามสดสวน แตประเดนวาอะไรคอเกณฑทจะใชกำาหนดการแบงปน

ตามสดสวนกเปนเรองทยงมปญหาอย

แมความคดของอรสโตเตลจะเปนความคดทถกตอง ทวา

รปแบบความสมพนธของบคคลในสงคมทแตกตางกนยอมจะกำาหนด

ขอเรยกรองความยตธรรมทแตกตางกน แตตำาราทฤษฎกฎหมายและ

นตปรชญาในยคหลงๆ เหนวาขอเสนอของอรสโตเตลยงไมครบถวน

เนองจากอรสโตเตลไดตดประเดนบางประเดนทงไป และนำาเอาสงท

แตกตางกน (เชน สญญากบอาชญากรรม) มารวมเปนกลมเดยวกน

ในปจจบน เราอาจแยกรปแบบของความยตธรรมตามลกษณะ

ของการกระทำาในทางสงคมไดเปน 4 รปแบบ10 คอ

1) ความยตธรรมในความสมพนธของการแลกเปลยนกน

เชน การแลกเปลยนเงนกบการบรการ ความสมพนธในลกษณะนเปน

10 Peter Koller, Theorie des Rechts. Eine Einführung (Wien; Köln; Weimar: Böhlau,

1997), S. 300-303.

60��.indd 339 3/3/2554 16:02:40

- 340 -


ความสมพนธทบคคลหลายคนเขามามปฏสมพนธกนเพอแลกเปลยน

สนคา บรการ ตลอดจนสทธตางๆ ทงนโดยผทเขามามปฏสมพนธนน

มงหมายใหตนไดประโยชนมากทสด รปแบบการกระทำาในทางสงคม

ดงกลาวเกดขนตงแตการแลกเปลยนสนคาในชมชนบพกาล จนถง

การตกลงทำาสญญาบนพนฐานของความสมครใจในรปแบบตางๆ

ในสงคมสมยใหม บคคลแตละคนทเขารวมในความสมพนธของการ

แลกเปลยนทกลาวมาน เขามารวมในฐานะทเปนปจเจกบคคลททรง

สทธในทรพยสนทจะใชแลกเปลยนตอบแทนกน การแลกเปลยน

ทรพยสน ตลอดจนบรการตางๆ ตงอยบนเงอนไขของการยอมรบ

อำานาจของผทเขารวมในการแลกเปลยน ความยตธรรมในความ

สมพนธของการแลกเปลยนตอบแทนกนจงเรยกรองหรอกำาหนด

เงอนไขวา บคคลทเขามามปฏสมพนธดงกลาวจะตองกระทำาการโดย

ใจสมคร และจะตองไมมใครไดเปรยบมากจนเกนไปจากการแลกเปลยน

ดงกลาว กฎเกณฑทางกฎหมายจะตองเปนไปเพอตอบสนองขอ

เรยกรองดงกลาว เชน ระบบกฎหมายยอมจะตองไมยอมรบสญญา

ทเกดขนจากการขมขหรอการทำากลฉอฉล ตลอดจนตองปฏเสธ

ขอสญญาทเอารดเอาเปรยบกนอยางรนแรง โดยการกำาหนดกฎหมาย

วาดวยขอสญญาทไมเปนธรรมเขาควบคมการตกลงทำาสญญา เปนตน

ความยตธรรมในความสมพนธดงกลาวอาจเรยกวา “ความยตธรรม

ในการแลกเปลยนตอบแทน”

2) ความยตธรรมในความสมพนธระหวางบคคลตางๆ ซง

รวมตวทำางานรวมกนหรอใชชวตรวมกน ความสมพนธในลกษณะน

มกเกดขนกบกลมในทางสงคมทมลกษณะเปนครอบครว โคตรตระกล

หรอเครอญาต และบรษทตางๆ ปญหาของความยตธรรมในความ

สมพนธดงกลาวเปนปญหาการแบงปนประโยชน (เชน ทรพยสน)

และภาระอยางเปนธรรมใหแกบคคลตางๆ ภายในกลม หากกลาว

ใหเฉพาะเจาะจง ปญหาในเรองนม 2 ประการ ปญหาแรกคอปญหา

60��.indd 340 3/3/2554 16:02:40

- 341 -


ทวา ควรจะกำาหนดภาระหนาทอยางไรใหแกบคคลตางๆ ในงานทตอง

ปฏบต ปญหาทสองคอปญหาทวา เมอกลมไดประโยชนจากผลงาน

ททำาขนแลว ควรจะแบงปนประโยชนทเกดจากผลงานทบคคลทงหลาย

ไดกระทำารวมกนอยางไร มขอสงเกตวา อาจมกลมในทางสงคมบาง

กลมทสมาชกของกลมไมไดทำางานเพอใหไดมาซงประโยชนของกลม

แตสมาชกของกลมมสทธเรยกรองในบรรดาทรพยสนหรอประโยชน

ตางๆ ทมอยแลว เชน บรรดาทายาททมสทธในกองมรดก ในกรณเชนน

ปญหายอมมอยเฉพาะการแบงปนประโยชนและภาระใหเทยงธรรม

เทานน กฎเกณฑทกำาหนดการแบงปนประโยชนตลอดจนภาระทได

กลาวมาน ยอมถอเปนวตถแหง “ความยตธรรมในการแบงสนปนสวน”

3) ความยตธรรมในความสมพนธทางการปกครอง เปนกรณ

ทบคคลคนหนงหรอกลมหนงทเปนผปกครอง ทรงไวซงอำานาจหรอ

สทธทจะกำาหนดใหบคคลอนทอยภายใตการปกครองกระทำาการหรอ

งดเวนกระทำาการอยางใดอยางหนง อำานาจในการจดการปกครอง

ดงกลาวอาจจะเปนอำานาจทเกดขนโดยตรงจากการยอมรบของบคคล

ทงปวงทรวมอยในความสมพนธดงกลาว หรออาจจะเปนอำานาจทตง

อยบนกฎเกณฑทางสงคมทจะตองไดรบการยอมรบจากบคคลทรวม

อยในความสมพนธดงกลาวอยางนอยจำานวนหนง ความสมพนธ

ในลกษณะนคอความสมพนธระหวางบดามารดากบบตร ระหวาง

ผบงคบบญชากบผใตบงคบบญชา หรอระหวางรฐกบราษฎร ประเดน

ทวากลมคนทมาอยรวมกนจะตองมการจดการปกครองโดยอาศย

อำานาจปกครองแผนดน เพอรกษาไวซงความสงบเรยบรอยและเพอให

การดำาเนนงานตางๆ รวมกนเปนไปอยางมประสทธภาพ เปนประเดน

ทแทบจะไมจำาเปนตองอภปรายกนอก แมกระนน เรากพบวาอำานาจ

ในการจดการปกครองไมไดเปนไปเพอระงบขอพพาทหรอความขดแยง

เทานน แตอำานาจในการจดการปกครองเองอาจสรางความขดแยง

ขนมาใหม และกอใหเกดอนตรายตอการอยรวมกนในสงคมไดดวย

60��.indd 341 3/3/2554 16:02:40

- 342 -


เชน อำานาจในการประกาศกฎอยการศก อำานาจในการเขาตรวจคน

เคหสถาน ฯลฯ ในการจดการปกครองจงจำาเปนทจะตองมการจำากด

อำานาจของผปกครอง ปญหาทเกดขนในกรณนคอปญหาทวา อำานาจ

ในการจดการปกครองควรจะมขอบเขตเพยงใด และตองตกอยภายใต

เงอนไขใดจงจะทำาใหอำานาจดงกลาวเปนอำานาจทชอบธรรม ขอเรยกรอง

ทมตอการกำาหนดความสมพนธในการปกครองทกลาวมาน เปน

ประเดนของ “ความยตธรรมทางการเมอง”

4) ความยตธรรมในกรณทบคคลฝาฝนกฎเกณฑการอย

รวมกนของคนในสงคม ละเมดสทธของบคคลอน หรอละเมดหนาท

ของตน ไมวาจะโดยเจตนาหรอประมาทเลนเลอ ซงจะตองมการแกไข

เยยวยา ตลอดจนทดแทนการกระทำาทไมถกตองของบคคลผนน

การดำาเนนการดงกลาวอาจทำาไดใน 2 ลกษณะ ลกษณะแรก เปน

กรณททำาใหสทธของบคคลทไดรบผลกระทบหรอถกลวงละเมดนน

กลบฟนคนด เชน การคนทรพยสนหรอการชดใชคาทดแทนความ

เสยหาย ลกษณะทสอง เปนกรณของการตอบแทนผกระทำาความผด

ดวยการลงโทษทางอาญา ปญหาเกยวกบความยตธรรมในเรองนม

หลายประการ เชน ปญหาทวาจำานวนคาสนไหมทดแทนความเสยหาย

ควรจะเปนเทาใด การกระทำาความผดหรอการลวงละเมดสทธของ

บคคลอนโดยไมมอำานาจกระทำาไดลกษณะใดทควรกำาหนดเพยงแค

การชดใชคาสนไหมทดแทนเทานน ไมสมควรกำาหนดเปนโทษอาญา11

กรณใดทควรกำาหนดทงสองประการ โทษทกำาหนดขนนนควรจะมระดบ

ความรนแรงมากหรอนอยเพยงใด12 เปนตน ความยตธรรมเกยวกบ

11 เชน ปญหาวาดวยการกำาหนดใหความผดฐานหมนประมาทหรอดหมนซงหนาเปน

ความผดอาญา12 เชน ปญหาเรองความพอสมควรแกเหตของการกำาหนดโทษในบทบญญตของกฎหมาย

อาญาเกยวกบความผดฐานดหมน หมนประมาท หรอแสดงความอาฆาตมาดราย

พระมหากษตรย พระราชน หรอรชทายาท ในระบบกฎหมายไทย

60��.indd 342 3/3/2554 16:02:40

- 343 -


ประเดนปญหาตางๆ เหลานเปน “ความยตธรรมในการแกไขเยยวยา

และทดแทน”

การแบงแยกรปแบบของความยตธรรมออกเปน 4 รปแบบ

ขางตน เปนเพยงความพยายามในการทำาใหการอภปรายในประเดน

ทเกยวกบความยตธรรมในทางเนอหามความชดเจนขนเทานน

หาใชเปนการแบงแยกทเดดขาดไม อยางไรกตาม ในการพเคราะห

ถงความสมพนธระหวางนตรฐกบความยตธรรมนน เราคงไมอาจตด

ประเดนเรองเสรภาพ ประเดนเรองความเสมอภาค ประเดนเกยวกบ

ความชอบธรรมในการปกครอง ตลอดจนประเดนเกยวกบสภาพบงคบ

ทางกฎหมาย (โทษ) ออกไปจากการพจารณาได ดงนน ไมวาจะแบง

แยกรปแบบของความยตธรรมทเกดขนในความสมพนธระหวางบคคล

อยางไร กตองอภปรายในประเดนเหลานไมโดยตรงกโดยออมเสมอ

เงอนไขพนฐานของความยตธรรมทางเนอหา

ในกรณของความยตธรรมแบบแลกเปลยนตอบแทน เรา

ยอมถอวาการแลกเปลยนตอบแทนทเกดขนสอดคลองกบความ

ยตธรรม ถาหากวาการแลกเปลยนตอบแทนนนเปนการแลกเปลยน

ตอบแทน “คาทเทากน” แนวความคดในเรองนไมไดมแตในชมชน

บพกาลเทานน แมสงคมสมยใหมกยอมรบดวยเชนกน แนวความคด

ดงกลาวดำารงอยภายใตหลกตางตอบแทน อยางไรกตาม โดยเหตท

การกำาหนดคาทเทากนกใชวาจะไมมปญหา ดงนน ในปจจบน

แนวความคดในเรองดงกลาวจงเปลยนไป โดยความยตธรรมแบบ

แลกเปลยนในเชงกระบวนการไดเขามาแทนท นนคอ แนวความคด

วาดวยความสมพนธในตลาดเสร ตามแนวความคดดงกลาว การ

แลกเปลยนสนคาและบรการยอมถอวาสอดคลองกบความยตธรรม

60��.indd 343 3/3/2554 16:02:40

- 344 -


หากวาการแลกเปลยนสนคาและบรการเกดขนโดยเสร โดยผท

แลกเปลยนกนนนมความเทาเทยมกน

แนวความคดดงกลาวเรยกรองวา ในตลาดซงเปนตลาดท

แขงขนกนอยางเสรโดยสมบรณ (อนเปนอดมคตของตลาด) จะตองม

จำานวนผเสนอสนคาและบรการ ตลอดจนผทตองการสนคาและบรการ

มากพอทจะไมมผใดครอบงำาและกำาหนดราคาสนคาและบรการได

โดยลำาพง โดยผทรวมอยในตลาดทกคนจะตองมขอมลขาวสารท

ถกตองมากเพยงพอทจะตดสนใจเลอกสนคาและบรการ ทงนโดย

จะตองมการกำาหนดกฎเกณฑทางกฎหมายหามการใชกำาลงอำานาจ

ขมข ตลอดจนหามการฉอฉลหลอกลวง ในตลาดเชนน บคคลทกคน

ทมเหตผลตามธรรมดาสามญทวไป ยอมสามารถทจะไดประโยชน

สงสดจากการแลกเปลยนสนคาและบรการ ดงนน ใครกตามทสมครใจ

เขาแลกเปลยนสนคาและบรการในตลาดทมการแขงขนอยางสมบรณ

ผนนยอมไมมเหตทจะครำาครวญหวนไหถงผลของการแลกเปลยน

สนคาและบรการ และตองถอวาการแลกเปลยนสนคาและบรการ

เปนไปโดยยตธรรมแลว13 อยางไรกตาม โดยเหตทในความเปนจรง

ตลาดในอดมคตเกดขนยากมาก ดงนน กฎหมายในหลายลกษณะจง

ไมเปดโอกาสใหบคคลแลกเปลยนสนคาและบรการกนไดอยางเสร เชน

กฎหมายแรงงาน กฎหมายวาดวยการซอขายหรอเชาอสงหารมทรพย

เปนตน

ในกรณของความยตธรรมแบบแบงสนปนสวน ในอดต

เหนกนวาสมาชกของกลมซงทำางานรวมกนนนควรจะไดรบประโยชน

หรอภาระตามสดสวนทอาจแตกตางกนได ซงเกณฑทจะใชกำาหนด

สดสวนแหงประโยชนหรอภาระทบคคลจะไดรบนนอาจแตกตาง

หลากหลาย เชน เกณฑเกยวกบชาตกำาเนดหรอสถานะทางสงคมของ

13 Peter Koller, S. 304.

60��.indd 344 3/3/2554 16:02:40

- 345 -


บคคลนน เกณฑเกยวกบประสทธภาพของผลงาน เกณฑเกยวกบ

ความจำาเปนของแตละบคคล เปนตน

ในปจจบน โดยเหตทวาความคดทถอวามนษยทกคนเกดมา

เสมอภาคเทาเทยมกน ไมควรมใครอางชาตกำาเนดของตนเพอทำาให

ตนไดสทธดกวาผอน เปนความคดทไดรบการยอมรบนบถอทวไป ซง

ความคดดงกลาวคอความคดวาดวยความเสมอภาคกนตามธรรมชาต

ของมนษย ทำาใหขอเรยกรองใหแบงปนสทธและหนาทโดยไมเทาเทยม

กนนนยอมจะเปนไปไดแตในกรณทมเหตผลอนอาจยอมรบกนโดย

ทวไปวามความชอบธรรมเทานน เหตผลอนอาจยอมรบไดดงกลาว

เชน การยอมรบใหเดกหรอผปวยทางจตไดรบการแบงปนประโยชน

หรอการปฏบตทแตกตางไปจากบคคลธรรมดา แตการจะปฏบตตอ

บคคลใหแตกตางกนดวยเหตแหงความแตกตางทางเพศ เชอชาต

หรอชนชน ยอมเปนสงทพนสมยเสยแลว14 โดยพนฐานความคดเชนน

แนวความคดในอดตทวาบคคลอาจไดรบประโยชนและภาระตาม

สดสวน จงถกปรงแตงใหมลกษณะพเศษขนกวาเดม และนำาไปสความ

ยตธรรมแบบแบงสรรปนสวนในทางกระบวนการและความเทาเทยม

กนมากขนกวาเดม กลาวคอ สมาชกของกลมบคคลทมาทำางานรวมกน

หรอใชชวตรวมกนนนจะตองไดรบการปฏบตอยางเทาเทยมกน และ

จะตองไดรบประโยชนหรอภาระของสวนรวมเทาๆ กน หากไมปรากฏ

วามเหตผลทยอมรบนบถอเปนการทวไปกำาหนดใหตองปฏบตแตกตาง

กนหรอแบงปนประโยชนและภาระไมเทากน

มขอสงเกตวา หลกแหงความเสมอภาคในการแบงปน

ประโยชนและภาระทไดกลาวมาน ไมไดเรยกรองใหตองปฏบตตอ

14 ดวยเหตน รฐธรรมนญของประเทศทเปนนตรฐทงหลายจงยอมรบหลกแหงความ

เสมอภาค ซงกลาวในทางกฎหมายกคอสทธเรยกรองในความเสมอภาค ใหเปนหลก

กฎหมายและเปนสทธในระดบรฐธรรมนญ

60��.indd 345 3/3/2554 16:02:40

- 346 -


สมาชกทกคนเหมอนกน การแบงปนประโยชนและภาระใหแกสมาชก

แตละคนไมเทากนยอมเปนไปได หากการกระทำาดงกลาวมเหตผล

ยอมรบได ตวอยางของเหตผลดงกลาว เชน การทสมาชกผนนปฏบต

ภารกจไดดเปนพเศษกวาสมาชกผอน เปนตน

ในกรณของความยตธรรมทางการเมองนน ปจจบนยอมรบ

กนเปนยตแลววา การจดการปกครองในชมชนมนษยตองเปนไปเพอ

ตอบสนองวตถประสงคทวไปทเปนทยอมรบรวมกน ไมใชเปนไปเพอ

ประโยชนของผปกครอง วตถประสงคทวไปของการจดการปกครอง

คอการปกปองคมครองสทธอนชอบธรรมของมนษย และการประกน

การอยรวมกนในสงคมมนษยในรปแบบตางๆ ทเปนประโยชนใหเปน

ไปอยางมนคง การใชอำานาจในการปกครองจงตองใชเทาทจำาเปน

เพอใหเกดการบงคบตามสทธและหนาทของสมาชกทงหลายอยาง

เปนธรรม และใชอำานาจไปในลกษณะทจะยงประโยชนในความสมพนธ

ระหวางกนของทกฝาย โดยพนฐานแนวความคดเชนน หลกนตรฐ

ในทางเนอหาจงเรยกรองใหการใชอำานาจของรฐตองเปนไปตามหลก

แหงความพอสมควรแกเหต หรอบางครงกเรยกกนวาหลกสดสวน

ซงหมายความวาการใชอำานาจของรฐจะตองเปนไปเพอใหบรรล

วตถประสงคทชอบธรรม ทงนโดยจะตองใชมาตรการทรนแรงนอยทสด

ทจะบรรลวตถประสงคดงกลาวได และมาตรการทรนแรงนอยทสดแลว

นน ในทสดจะตองไดสดสวนกนระหวางประโยชนของปจเจกบคคล

ทเสยไปกบประโยชนทมหาชนจะไดรบ15

สวนความยตธรรมในการแกไขเยยวยาและทดแทนนน การ

แกไขเยยวยาตลอดจนการทดแทนตงอยบนเงอนไขของสทธและหนาท

15 หลกการนเปนหลกกฎหมายทสำาคญหลกหนงในทางกฎหมายมหาชน ด วรเจตน

ภาครตน, ความรเบองตนเกยวกบกฎหมายปกครอง: หลกการพนฐานของกฎหมาย

ปกครองและการกระทำาทางปกครอง (กรงเทพฯ: วญญชน, 2549), หนา 29-35.

60��.indd 346 3/3/2554 16:02:40

- 347 -


ของบคคล การกระทำาทละเมดสทธของบคคล สมควรทจะกำาหนดใหม

การแกไขเยยวยาโดยการทำาใหกลบฟนคนด หรอการชดใชคาสนไหม

ทดแทน หรอสมควรทจะลงโทษผกระทำา การกำาหนดในลกษณะตางๆ

นนยอมขนอยกบลกษณะของความไมถกตองแหงการกระทำานนเปน

สำาคญ โดยทวไปแลว เราอาจกลาวไดวา หลกความยตธรรมกำาหนด

ใหตองมการแกไขเยยวยา หากผกระทำาไดลวงละเมดหนาททตนตอง

เคารพ และในขณะเดยวกนนนไดละเมดสทธของบคคลอน ในขณะท

โทษทางอาญานนถกกำาหนดขนเพราะการกระทำานนไมเพยงแตเพอ

ปกปองคมครองประโยชนของบคคลเทานน แตเพอปกปองคมครอง

ประโยชนสาธารณะหรอประโยชนสวนรวม ในกรณทการกระทำาใด

เปนการละเมดสทธของบคคลและกระทบตอการอยรวมกนของสงคม

ไปพรอมๆ กน กอาจกำาหนดใหมทงการแกไขทดแทนโดยการกระทำา

ใหกลบฟนคนดหรอการชดใชคาทดแทนความเสยหายและการลงโทษ

ทางอาญาพรอมกน ทงนโดยตองคำานงถงนำาหนกของการกระทำาท

ละเมดสทธหนาทและระดบความรนแรงของการละเมดหนาทประกอบ

กน

ขอเรยกรองแหงความยตธรรมในการแลกเปลยนตอบแทน

ความยตธรรมในการแบงสนปนสวน ความยตธรรมในทางการเมอง

และความยตธรรมในการแกไขเยยวยาและทดแทนนน ไมไดดำารงอย

อยางเปนอสระตอกน แตเปนเงอนไขของกนและกน และเสรมแตง

ซงกนและกน ทงนเพราะความสมพนธระหวางมนษยนนเชอมโยง

กบโครงขายแหงความสมพนธในสงคมทสลบซบซอน และเพราะ

รปแบบการกระทำาทางสงคมแตละรปแบบนนทบซอนผสมผสานกน

ในครอบครวหนง ความสมพนธของบคคลในครอบครวยอมไมได

ตกอยภายใตความยตธรรมแบบแบงสนปนสวนเทานน แตอาจตกอย

ภายใตความยตธรรมแบบแลกเปลยนตอบแทน ความยตธรรมในการ

60��.indd 347 3/3/2554 16:02:40

- 348 -


ใชอำานาจปกครอง ตลอดจนความยตธรรมในการแกไขเยยวยาและ

ทดแทนไดดวยเชนกน ดงนน สมาชกของครอบครวจงตกอยภายใต

ขอเรยกรองแหงความยตธรรมในหลายลกษณะพรอมๆ กนได

ความยตธรรมทางสงคม16

ความยตธรรมทางสงคม หมายถง ขอเรยกรองแหงความ

ยตธรรมทงปวงทเชอมโยงกบระเบยบทางสถาบนและความสมพนธ

ทางสงคมทงหมด เปนขอเรยกรองแหงความยตธรรมทเกยวพนกบ

การแบงปนประโยชนและภาระตางๆ ในสงคม ความเขาใจเกยวกบ

ความยตธรรมทางสงคมอาจแตกตางกนออกไปตามแนวคดหรอ

อดมการณพนฐานทางการเมอง ในทนจะพเคราะหความยตธรรมทาง

สงคมในสวนทเชอมโยงกบการปกครองตามหลกนตรฐและตามรปแบบ

ความยตธรรมทไดกลาวมาขางตน

โดยเหตทสงคมมนษยเกดขนจากการอยรวมกนและการ

ดำาเนนกจกรรมรวมกนเพอใหมนษยชาตสามารถดำารงเผาพนธอยได

16 ประเดนเรองความยตธรรมทางสงคมเปนประเดนทมการกลาวถงในหลายแงมม

ด John Rawls, A Theory of Justice (Cambridge, Mass: Harvard University Press,

1971).; Joel Feinberg, Social Philosophy (Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall,

1973).; David Miller, Social Justice (Oxford: Clarendon Press, 1976).; Arthur

Kaufmann, Grundprobleme der Rechtsphilosophie (München: Beck, 1994) 10

Kapitel. ในสวนทเกยวกบทฤษฎวาดวยสทธ ด Robert Alexy, A Theory of Constituti-

nal Rights (New York: Oxford University Press, 2002) หรอ Robert Alexy, Theorie

der Grundrechte (Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1986). ในตำาราทางนตศาสตร

โดยเฉพาะอยางยงตำาราทางกฎหมายรฐธรรมนญ ประเดนเรองความยตธรรมทางสงคม

มกจะไดรบการอธบายเชอมโยงกบหลกสงคมรฐ (Sozialstaatsprinzip)

60��.indd 348 3/3/2554 16:02:40

- 349 -


การกำาหนดระบบระเบยบกฎเกณฑจงตองตกอยภายใตหลกความ

ยตธรรมในการแบงสนปนสวน หลกดงกลาวใชเฉพาะกบกรณการ

แบงปนประโยชนและภาระอนเปนประโยชนและภาระทสมาชก

ทกคนของสงคมมอยรวมกนใหแกสมาชกทกคน ไมวาจะเปนเพราะ

ประโยชนและภาระเหลานนเปนสงทมอยแลวหรอเปนสงทเปนผลจาก

การกระทำารวมกนของสงคม เราอาจเรยกประโยชนและภาระเหลาน

วาประโยชนและภาระทางสงคม โดยเหตทประโยชนและภาระดงกลาว

เปนประโยชนและภาระทเกดขนแกสมาชกทกคนของสงคม การ

แบงปนประโยชนและภาระจงตองเปนไปตามหลกแหงความเสมอภาค

ดงนนจงมขอเรยกรองเบองตนวา ในการกำาหนดระบบระเบยบในสงคม

นน จะตองกำาหนดใหสมาชกทกคนของสงคมมสวนอยางเทาเทยมกน

ในประโยชนและภาระทงหลาย เวนแตจะมเหตผลทยอมรบนบถอกน

ทวไปวากรณหนงกรณใดเปนกรณทอาจแบงปนประโยชนและภาระ

ไมเทาเทยมกนได หลกดงกลาวคอหลกความเสมอภาคทางสงคม

ประเดนทจะตองพจารณากคอ ประโยชนและภาระในกรณ

ใดทถอวาเปนประโยชนหรอภาระทางสงคม และดวยเหตดงกลาว

จงตองแบงปนประโยชนและภาระเหลานนตามหลกความเสมอภาค

ทางสงคม เรองนเปนเรองทมปญหาถกเถยงกน เนองจากคำาตอบ

ในกรณนอยทวาผตอบคำาถามมแนวความคดเกยวกบสงคมอยางไร

พวกเสรนยมคลาสสกเหนวา เฉพาะแตสทธและเสรภาพทวไปของ

พลเมองและทรพยากรธรรมชาตเทานนทถอวาเปนประโยชนและภาระ

ทางสงคม พวกสงคมนยมกลบเหนวา นอกจากสทธ เสรภาพ และ

ทรพยากรธรรมชาตแลว ประโยชนหรอผลทเกดขนในทางเศรษฐกจ

ยงถอวาเปนประโยชนหรอสมบตของสงคมดวย17 ถงแมวาทงสองพวก

นจะมความเหนทแตกตางกน แตในสงคมประชาธปไตย เรายอมถอวา

17 Peter Koller, S. 310.

60��.indd 349 3/3/2554 16:02:40

- 350 -


สงตางๆ ดงตอไปนเปนประโยชนและภาระทางสงคม กลาวคอ สทธ

ทวไปของพลเมอง เสรภาพของพลเมอง สทธในทางการเมอง สถานะ

และโอกาสทางสงคม โอกาสในทางเศรษฐกจ ตลอดจนภาระในทาง

สงคม เชน ภาระในทางภาษ เปนตน

ในแงของโอกาส แนวความคดเสรนยมประชาธปไตย

เรยกรองใหบคคลทกคนมโอกาสทจะเขาไปมสวนรวมในชวตทาง

เศรษฐกจและสงคม อยางไรกตาม เราตองเขาใจวาในสงคมทงหลาย

สถานะทางสงคมของบคคลยอมมผลเปนตวกำาหนดการมสวนรวม

ในอำานาจ อทธพล และทรพยากรตางๆ ดงนน โดยหลกแลว ระบบ

กฎหมายจะตองออกแบบระเบยบกฎเกณฑทางสงคมใหเกดการ

แบงปนสถานะและโอกาสทางสงคมอยางเทาเทยมกน การแบงปน

สถานะและโอกาสทางสงคมอยางไมเทาเทยมกนจะเปนไปไดกตอเมอ

มเหตผลทยอมรบนบถอกนโดยทวไปเปนเครองรองรบ ถงแมวา

เหตผลทสรางความชอบธรรมใหกบการแบงปนสถานะและโอกาสทาง

สงคมอยางไมเทาเทยมกนจะหาไดยากยงกตาม แตการแบงปนสถานะ

และโอกาสทางสงคมอยางไมเทาเทยมกนกอาจเปนไปไดในระดบ

หนง เนองจากในสงคมทประกอบไปดวยสมาชกเปนจำานวนมาก

ยอมตองมการจดระเบยบสงคม และการจดระเบยบดงกลาวตอง

เกดขนในลกษณะทมการกำาหนดอำานาจในการปกครองลดหลนกน

เปนลำาดบชน

นอกจากน ในสงคมทมความสลบซบซอนและมรปแบบการ

รวมมอกระทำากจกรรมทหลากหลาย ยอมมความจำาเปนทจะตอง

แบงแยกบทบาทและกำาหนดสถานะใหบคคลในลกษณะทแตกตาง

กน เพอใหการทำางานเกดประสทธภาพสงสด ความไมเทาเทยมกน

ทเกดขนยอมถอไดวาถกตองชอบธรรม ถาหากวาไมเฉพาะแตบคคล

ทครองสถานะดงกลาวนนไดประโยชน แตบคคลอนๆ ทไมไดครอง

60��.indd 350 3/3/2554 16:02:40

- 351 -


สถานะนนกสามารถใชหรอไดรบประโยชนจากการมสถานะดงกลาว

ดวย อยางไรกตาม มเงอนไขสำาคญอยวา สถานะทเปนทตองการของ

บคคลทงหลายตองเปนสถานะทโดยหลกแลวเปดโอกาสใหบคคล

ทกคนเขาถงได เพอใหบคคลทมความสามารถเหมาะสมกบสถานะนน

มโอกาสทจะเขาไปดำารงสถานะดงกลาว ในแงน ความยตธรรมทาง

สงคมเรยกรองความเทาเทยมกนทางสงคม

ปญหาสำาคญประการหนงเมอกลาวถงความยตธรรมทาง

สงคมกคอ การแบงปนสทธในความเสมอภาคและสทธในเสรภาพ ซง

ทงสทธในความเสมอภาคและสทธในเสรภาพลวนแลวแตเปนประโยชน

ทางสงคมทงสน การแบงปนสทธอาจจะเปนไปอยางเทาเทยมกน

หรอไมเทาเทยมกนไดโดยกฎเกณฑทกำาหนดขน แตการแบงปน

ดงกลาวตองสอดคลองกบความยตธรรม หากสทธนนเปนสทธทวไป

ของพลเมอง คอเปนสทธทบคคลซงเปนสมาชกของสงคมมอยโดย

ไมขนอยกบสภาวการณพเศษใดๆ เชน สทธทจะตกลงเขาทำาสญญา

ระบบกฎหมายตองแบงปนสทธดงกลาวอยางเทาเทยมกน แตถาสทธ

นนเปนสทธทเกดขนในสภาวการณพเศษบางประการ หรอบคคลนน

กระทำาการบางประการเพอใหไดมาซงสทธนน ระบบกฎหมายสามารถ

แบงปนสทธเหลานไมเทาเทยมกนได เชน สทธของบคคลทจะไดรบ

คาจาง

การทหลกความเสมอภาคทางสงคมเรยกรองใหตองเคารพ

สมาชกทกคนของสงคม ยอมกอใหเกดเงอนไขของความมสทธ

เทาเทยมกน การมสทธเทาเทยมกนนปฏเสธการเลอกปฏบตในทก

ลกษณะ การปฏบตตอบคคลอยางไมเทยมกนจะเปนไปไดกตอเมอ

การปฏบตดงกลาวตงอยบนฐานของกฎเกณฑทวไปและไมขนกบตว

บคคล พจารณาในแงน ความยตธรรมทางสงคมยอมเรยกรองใหม

ความเสมอภาคทางกฎหมาย การแบงปนสทธในเสรภาพกมลกษณะ

60��.indd 351 3/3/2554 16:02:40

- 352 -


อยางเดยวกน เนองจากเสรภาพของบคคลแตละคนคอความเปนไปได

ในอนทจะกำาหนดวถชวตของตนตามทตนเหนวาถกตอง โดยปราศจาก

ขอจำากดทางสงคม การกำาหนดใหบคคลมสทธในเสรภาพมากหรอ

นอยเพยงใด ยอมเปนไปตามหลกความยตธรรมแบบแบงสรรปนสวน

ดวยเหตดงกลาว การกำาหนดใหบคคลมเสรภาพไมเทากน ยอมจะ

เปนไปไดกตอเมอมเหตผลทยอมรบนบถอไดเปนการทวไปรองรบ ซง

ดเหมอนเหตผลดงกลาวไมนาจะมได18 เมอเหตผลในการแบงปน

เสรภาพใหแกบคคลไมเทาเทยมกนโดยทวไปไมอาจมไดแลว จงตอง

แบงปนเสรภาพใหแกบคคลทกคนอยางเทาเทยมกนใหมากทสดเทาท

ยงสามารถทำาใหการอยรวมกนอยางมระเบยบในสงคมและความเจรญ

รงเรองของสงคมเปนไปได พจารณาในแงน ความยตธรรมทางสงคม

เรยกรองใหเกดความเสมอภาคของพลเมอง

โดยเหตทการอยรวมกนในสงคมจำาเปนตองมระบบการ

ปกครอง ระบบกฎหมายทตองการสรางความชอบธรรมใหแกการ

ปกครองจงตองยอมใหพลเมองสามารถมสวนรวมในการแสดงความ

คดเหนและการกอตงเจตจำานงในทางมหาชนเกยวกบเรองราวทวไป

ของสงคมได ในแงน บคคลตองมสทธทางการเมอง สทธทางการเมอง

เปนประโยชนทางสงคมทโดยหลกทวไปแลวไมมเหตใดทจะใชเปน

ขออางในการแบงปนสทธดงกลาวใหแกบคคลอยางไมเทาเทยมกน

และตองถอวาสมาชกของสงคมทกคนเปนผทรงสทธทางการเมอง

เทากน ในอนทจะดำาเนนกจกรรมทางการเมองและการตดสนใจรวมกน

เกยวกบเรองราวสาธารณะ ในแงน ความยตธรรมทางสงคมเรยกรอง

ใหเกดการมสวนรวมในทางประชาธปไตย จะเหนไดวา แมการเกดขน

18 เวนแตกรณนนเปนกรณทเหนไดโดยสภาพวาการแบงปนเสรภาพใหอยางเทาเทยมกน

เปนไปไมได เชน การแบงปนเสรภาพใหกบบคคลทวไปเปรยบเทยบกบบคคลทกระทำา

ความผดอาญาและศาลพพากษาลงโทษแลว เปนตน

60��.indd 352 3/3/2554 16:02:40

- 353 -


ของแนวความคดวาดวยนตรฐจะไมไดเกดขนโดยมสวนประกอบของ

หลกประชาธปไตยกตาม แตหากพจารณาหลกนตรฐเชอมโยงกบ

ความยตธรรมทางการเมอง ยอมเปนการยากอยางยงทจะปฏเสธความ

สมพนธระหวางนตรฐกบประชาธปไตยได

ปญหาทดจะยงยากทสดในสวนทเกยวกบความยตธรรมทาง

สงคม ดเหมอนวาจะเปนปญหาเกยวกบโอกาสในทางเศรษฐกจ ทงน

เนองจากมความเหนทแตกตางกนวากรรมสทธในทรพยสน ตลอดจน

รายไดตางๆ ของบคคล จะถอไดหรอไมวาเปนสมบตของสงคม อนจะ

สามารถเปนวตถแหงการแบงปนได ฝายทนยมเศรษฐกจเสรเหนวา

สภาพในทางเศรษฐกจของแตละบคคลเปนผลมาจากความขยนขนแขง

และโชคของบคคลนน ในขณะทฝายสงคมนยมเนนยำาวาประโยชน

ในทางเศรษฐกจ กรรมสทธในทรพยสน และรายไดตางๆ นน เปน

ผลผลตรวมกนของสงคม

ความยงยากของเรองนอยตรงทวา ประโยชนหรอทรพยสน

ทางเศรษฐกจนนเปนสงทมลกษณะเปนคณคาในทางเนอหา คณคา

ในทางเนอหาดงกลาวเกดขนจากการทำางานและความสำาเรจสวนบคคล

ดงนนจงมเหตผลสนบสนนในแงทวา ใครกตามททำางานและไดรบ

ผลดอนเนองจากการทำางานของตน เขากควรมสทธเรยกรองในอน

ทจะไดรบประโยชนจากการทำางานของตน

เราจะเหนไดวาประโยชนทางเศรษฐกจนนขนอยกบเงอนไข

ทางสงคมนอยกวากรณอน เชน สทธในความเสมอภาค สทธใน

เสรภาพ หรอสทธทางการเมอง อยางเหนไดชด ดวยเหตน จงไมเปน

ทนาประหลาดใจวาทำาไมเราจงสามารถยอมรบความไมเทาเทยมกน

ในทางเศรษฐกจไดในระดบทมากกวาความไมเทาเทยมกนในดาน

อน แมกระนน ในอกดานหนงกไมอาจปฏเสธไดเชนกนวาฐานะทาง

เศรษฐกจของแตละบคคลนนมสวนเชอมโยงกบการแบงงานกนทำาและ

ความสลบซบซอนของกจกรรมทางเศรษฐกจ ซงโดยผลดงกลาวทำาให

60��.indd 353 3/3/2554 16:02:40

- 354 -


เรากลาวไดวา ความสำาเรจทางเศรษฐกจของคนคนหนงยอมเปนผล

มาจากการทำางานของสมาชกคนอนๆ ในสงคมดวย และจำาเปนอยาง

ยงทจะตองมการแบงปนประโยชนทางเศรษฐกจใหเปนธรรม ดงนนจง

ไมอาจจะแบงปนประโยชนทางเศรษฐกจไปตามความขยนขนแขงและ

โชคของคนคนนนเทานน แตอาจจะมประเดนอนๆ ทเขามาเกยวพน

กน เพราะถาเรามองวาประโยชนหรอผลสำาเรจทางเศรษฐกจ แมวา

โดยหลกอาจจะถอไดวาเปนความสำาเรจของคนคนนนถายงยอมรบ

ระบบเศรษฐกจแบบเสร แตเราตองยอมรบวาไมมใครในโลกนเกดมา

แลวประสบความสำาเรจไดโดยลำาพง ความสำาเรจหรอความรำารวยของ

คนคนหนงนนลวนแลวแตเปนผลมาจากการทำางานของคนอนๆ ใน

สงคมเชนเดยวกน ซงถามองอยางน แนวความคดและวธการแบงปน

ประโยชนทางเศรษฐกจกอาจจะเปนไปในอกลกษณะหนง นจงนำามาส

ขอเรยกรองวาดวยความยตธรรมในการแบงปนทางเศรษฐกจ

เทาทไดกลาวมาแลวทงหมด เราอาจเชอมโยงแนวความคด

วาดวยความยตธรรมทางสงคมเขากบนตรฐไดในแงทวา นตรฐนน

ยอมจะตองยอมรบความเสมอภาคในทางกฎหมาย ยอมรบใหพลเมอง

มเสรภาพ ยอมรบการมสวนรวมทางการเมองของพลเมอง สรางระบบ

กฎหมายทตอบสนองความเทาเทยมกนในโอกาสทางสงคม และ

พยายามสรางความยตธรรมในการแบงปนประโยชนทางเศรษฐกจ

การยอมรบความเสมอภาคในทางกฎหมาย ยอมไมใชแตเพยง

การกำาหนดกฎหมายขนใชบงคบเปนการทวไปเทานน ในแงของการ

บงคบใชกฎหมายกจะตองกระทำาโดยไมคำานงถงหนาของบคคลดวย

การปฏบตตอบคคลโดยไมเทาเทยมกนในทางกฎหมาย โดยหลกแลว

ยอมเปนไปไมได และหากจะมขอยกเวนในเรองน นอกจากจะตอง

อธบายใหเหตผลเปนพเศษแลว กจะตองกำาหนดขอยกเวนไวเปนการ

ทวไปลวงหนาเชนกน

60��.indd 354 3/3/2554 16:02:40

- 355 -


การยอมใหพลเมองมเสรภาพนน นำาไปสขอเรยกรองเกยวกบ

การตรากฎหมายจำากดเสรภาพ วาการจำากดเสรภาพของพลเมองยอม

ตองถอวาเปนขอยกเวน แนวความคดนนำาไปสหลกการสำาคญในทาง

กฎหมายมหาชนของนตรฐประการหนง คอองคกรนตบญญตจะตรา

กฎหมายจำากดสทธและเสรภาพของพลเมองไดกตอเมอรฐธรรมนญ

เปดโอกาสใหทำาเชนนน และการทำาเชนนนกจะตองเปนไปพอสมควร

แกเหต และหากองคกรทบงคบใชกฎหมายจะกระทำาการกาวลวง

สทธเสรภาพทรฐธรรมนญรบรองไวแลว กจะตองมฐานของกฎหมาย

ลายลกษณอกษรทชอบธรรมรองรบดวย มฉะนน องคกรทบงคบใช

กฎหมายจะใชอำานาจกาวลวงสทธเสรภาพของบคคลไมได

การยอมรบการมสวนรวมทางการเมองของพลเมองกคอ การ

ยอมรบความเทาเทยมกนของบคคลในการกอตงเจตจำานงทางมหาชน

เกยวกบเรองราวสาธารณะทกระทบตอตน นตรฐจงตองออกแบบระบบ

กฎหมายทเกยวพนกบสทธทางการเมองใหสอดรบกบความยตธรรม

ทางการเมอง เชน การกำาหนดเรองความเทาเทยมกนของจำานวน

คะแนน ตลอดจนนำาหนกของคะแนน ในการออกเสยงเลอกตง เปนตน

การตดสนใจทางการเมองทสำาคญยอมตองเปนไปตามเสยงขางมาก

แตจะไปทำาลายแกนของสทธเสรภาพสวนบคคลไมได

ความเทาเทยมกนในโอกาสทางสงคม ยอมเรยกรองให

นตรฐตองเปดโอกาสใหสมาชกทกคนของสงคมสามารถเขาถงตำาแหนง

หรอสถานะทางสงคมทเปนทตองการของคนทวไปได ตามความร

ความสามารถของคนนนๆ การกำาหนดสถานะของบคคลในทางสงคม

ซงเชอมโยงกบการแบงปนอำานาจ อทธพล ตลอดจนรายไดทไม

เทาเทยมกนนน ยอมเปนไปไดเฉพาะในกรณทจำาเปนตองคมครอง

สทธของบคคลหรอเพอใหการดำาเนนงานรวมกนในสงคมเปนไปอยาง

มประสทธภาพ อนจะยงประโยชนในระยะยาวใหแกสมาชกทงหมด

ของสงคมเทานน และกรณนตองถอวาเปนขอยกเวน

60��.indd 355 3/3/2554 16:02:40

- 356 -


สำาหรบการแบงปนประโยชนและภาระในทางเศรษฐกจนน

แมจะมปญหามากกวากรณอนๆ แตกอาจกลาวไดวา อยางนอยทสด

การแบงปนประโยชนหรอโอกาสทางเศรษฐกจอยางไมเทาเทยมกน

(งาน รายได ทรพยสน) ยอมจะเปนไปไดเฉพาะในกรณทสนบสนน

ใหเกดการจดโครงสรางของการอยรวมกนในทางเศรษฐกจอยางม

ประสทธภาพ โดยในระยะยาว การกระทำาการเชนนนจะทำาใหสมาชก

ของสงคมทกคนไดรบประโยชนรวมกน ในแงน การแบงปนภาระ

ทางสงคม เชน การจดเกบภาษเงนไดในอตรากาวหนา โดยหลกแลว

ยอมตองถอวาไมขดกบหลกนตรฐ ทงนภายใตเงอนไขทวารฐสามารถ

จดเกบภาษไดโดยตองไมทำาลายความสามารถในการดำารงชวตของ

บคคลนนในสงคม คอจะไปเกบภาษจนถงขนาดทกระทบกบปจจย

ขนพนฐานในการดำารงชวตของบคคลไมได และการจดเกบภาษจาก

ผทมรายไดสงนน ถงทสดแลวกยอมตองเปนไปตามหลกแหงความ

พอสมควรแกเหตดวย ซงจะเปนเทาไรนน สามารถอภปรายโตแยง

กนได

4.

นตรฐกบปญหาในสงคมไทย

เทาทไดกลาวมาทงหมด จะเหนไดวานตรฐไมใชรฐทปกครอง

ดวยกฎหมายในทางรปแบบเทานน แตกฎหมายนนตองอยบนพนฐาน

ของความยตธรรมดวย หากนำาเอาแนวความคดดงกลาวมาสำารวจ

ตรวจสอบสงคมไทย จะพบวาปญหาของนตรฐและความยตธรรมทาง

สงคมในสงคมไทยมอยในหลายระดบ บางเรองกเปนปญหาระดบ

ของการบงคบใชกฎหมาย ซงสวนใหญแลวเปนปญหาเรองความ

60��.indd 356 3/3/2554 16:02:40

- 357 -


เสมอภาคตอหนากฎหมาย บางเรองเปนปญหาในระดบกฎเกณฑ

ในทางกฎหมาย ซงเปนเรองของการออกแบบและกำาหนดเนอหาของ

กฎเกณฑ อาจจะเปนกฎเกณฑในทางรฐธรรมนญหรอในกฎหมาย

ธรรมดา สวนบางเรองอาจเปนปญหาความเขาใจพนฐานเรองความ

ยตธรรม โดยเฉพาะอยางยงความยตธรรมทางการเมอง ซงในทนจะ

กลาวถงปญหาบางเรองพอใหเหนภาพเทานน

เรองการบงคบใชกฎหมายในสงคมไทย เราคงเหนปญหาเรอง

ความเสมอภาคในการบงคบใชกฎหมายอยแลว ในสงคมทมอทธพล

นอกกฎหมายหรออำานาจนอกระบบดำารงอย การบงคบใชกฎหมาย

อยางเสมอภาคจะเปนปญหาอยางยง แตปญหาทนาสนใจยงไปกวานน

โดยเฉพาะในประเทศไทยทกฎเกณฑจำานวนหนงเกดขนจากการทำา

รฐประหารหรอเปนผลพวงของรฐประหาร คอปญหาทวา ถากฎเกณฑ

นนมปญหาในแงของความยตธรรม คอกฎเกณฑทเปนกฎหมายในทาง

รปแบบขาดเสยซงความยตธรรมในทางเนอหา ระบบกฎหมายและ

คนทใชกฎหมายจะทำาอยางไร

คำาตอบกคอ ในชนของการบงคบใชกฎหมายน ผทใชกฎหมาย

ตองรดวยวา โดยเหตทกฎหมายทวไปนนตงอยบนพนฐานคณคา

วาดวยความยตธรรมซงเปนคณคาในทางรฐธรรมนญ การใชกฎหมาย

กตองใชใหสอดคลองกบคณคาดงกลาว ถากฎหมายไมสอดคลองกบ

คณคาดงกลาว การบงคบใชกฎหมายนนกจะกลายเปนปญหาในทาง

รฐธรรมนญ ซงในทสดแลว ตวระบบกจะตองออกแบบใหมองคกร

หนงมาจดการกบปญหาในลกษณะเชนน เชน ปญหาเรองกฎเกณฑ

ดงกลาวขดตอรฐธรรมนญ ในหลายประเทศกใหองคกรตลาการอยาง

ศาลรฐธรรมนญเปนองคกรวนจฉยชขาด ในแงนจะเหนไดวาในสงคม

ทเปนนตรฐ ศาลรฐธรรมนญจะเปนศาลทมความสำาคญอยางมาก

มอำานาจอยางมหาศาล เพราะเปนศาลทรกษาไวซงคณคาพนฐาน

60��.indd 357 3/3/2554 16:02:40

- 358 -


ในทางรฐธรรมนญ อนเปนคณคาพนฐานของการอยรวมกนของคน

ในสงคม

ถาศาลรฐธรรมนญสามารถวนจฉยกฎหมายใหสอดคลอง

กบคณคาพนฐานในทางรฐธรรมนญได กจะขจดความไมยตธรรม

ออกไปไดในระดบหนง รฐใดทมองคกรชนดนทประสบความสำาเรจ

ในการตความรฐธรรมนญเชอมโยงกบคณคาวาดวยความยตธรรม และ

ชงนำาหนกประโยชนของทกฝายอยางเทาเทยมกน กจะไมคอยมปญหา

ความขดแยงในสงคมมากนก หรอความขดแยงนนสามารถทำาใหยต

ลงไดในทางกฎหมาย แตถาสงคมใดกตามทองคกรทบงคบใชกฎหมาย

ไมสามารถบงคบใชกฎหมายได โดยเฉพาะอยางยงองคกรสดทาย

คอศาลรฐธรรมนญ ไมสามารถใชรฐธรรมนญใหสอดคลองกบคณคา

พนฐานวาดวยความยตธรรมได สงคมกจะมปญหาทนท ความรสกวา

ไมยตธรรมจะเกดขนกบคนทไดรบผลรายจากการใชอำานาจดงกลาว

เชน ปญหาการยบพรรคการเมอง ตลอดจนการเพกถอนสทธเลอกตง

ของบคคล นเปนประเดนขอสงเกตเบองตนประการแรก

ปญหาอกประการหนงทเพงเกดขน และเปนประเดนทจะ

ตงไวเปนขอสงเกตประการทสอง กคอเรองของการกำาหนดความ

ยตธรรมทางเศรษฐกจ ซงดเหมอนจะขดแยงกนอย และเมอไมนาน

มานกมประเดนทศาลหยบยกมาใชเปนเหตในการออกคำาสงคมครอง

ชวคราวระหวางพจารณา คอกรณทศาลปกครองมคำาสงระงบโครงการ

อตสาหกรรมทอาจจะสงผลกระทบตอชมชนในมาบตาพดไวชวคราว19

เมอพจารณาจากรฐธรรมนญ จะเหนไดวารฐธรรมนญ 2550 มาตรา

84 กำาหนดใหรฐดำาเนนนโยบายดานเศรษฐกจโดย “สนบสนนระบบ

19 คำาสงกำาหนดมาตรการหรอวธการคมครองเพอบรรเทาทกขชวคราวหรอคำาสง

กำาหนดมาตรการหรอวธการคมครองชวคราวกอนการพพากษาของศาลปกครองกลาง

คดหมายเลขดำาท 908/2552 ลงวนท 29 กนยายน 2552

60��.indd 358 3/3/2554 16:02:40

- 359 -


เศรษฐกจแบบเสรและเปนธรรมโดยอาศยกลไกตลาด” บทบญญต

ดงกลาวเปนตวบททคดลอกมาจากรฐธรรมนญ 2540 แตปญหากคอ

รฐธรรมนญ 2550 ไดบญญตกฎเกณฑเกยวกบแนวนโยบายทาง

เศรษฐกจขนมาใหมอกมาตราหนง กฎเกณฑดงกลาวปรากฏอยใน

มาตรา 83 รฐธรรมนญมาตราดงกลาวกำาหนดให “รฐตองสงเสรม

และสนบสนนใหมการดำาเนนการตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง”

ปญหาทเกดขนตามมาคอ ความสอดคลองในทางคณคาของบทบญญต

ในรฐธรรมนญทงสองมาตราน เรองนทำาใหเกดคำาถามวา ในทสดแลว

คณคาพนฐานในทางรฐธรรมนญในเรองนคออะไร

ในคราวทศาลปกครองมคำาสงคมครองชวคราวระงบการ

กอสรางโครงการทมาบตาพดเมอปลายเดอนกนยายน 2552 ประเดน

หนงทศาลปกครองนำามาพจารณาคอมาตรา 83 เรองเศรษฐกจ

พอเพยง โดยเมอหนวยงานของรฐตอสวาการระงบการดำาเนนกจการ

โครงการกอสรางและขยายโรงงานอตสาหกรรมจะทำาใหเกดผลกระทบ

ทางเศรษฐกจอยางมากสำาหรบผทไดรบใบอนญาตและลงทนไปแลว

ศาลปกครองไดนำาเอาบทบญญตเกยวกบเศรษฐกจพอเพยงขนกลาว

อางวา “ปญหาทเกยวของกบดานเศรษฐกจทอาจจะเกดขน และอาจ

เปนอปสรรคตอการบรหารงานของรฐ...นน สามารถปองกนแกไข

และบรรเทาใหลดนอยลงไดดวยการบรหารราชการแผนดนตามหลก

ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง และคำานงถงผลประโยชนของประเทศชาต

ในภาพรวมเปนสำาคญ ตามแนวนโยบายพนฐานแหงรฐและการบรหาร

จดการรวมกนอยางมประสทธภาพระหวางภาครฐและเอกชน...” การ

กลาวอางดงกลาวทำาใหเกดเปนประเดนขนมา เพราะเปนการนำาเอา

มาตรา 83 เรองเศรษฐกจพอเพยง ขนมาใชในการมคำาสงในกระบวน

พจารณาทางตลาการเปนครงแรก

คำาถามในเรองนคอ คณคาพนฐานเรองความยตธรรมในทาง

เศรษฐกจอยทไหน อยางไร อะไรคอความหมายอนแทจรงของ

60��.indd 359 3/3/2554 16:02:41

- 360 -


เศรษฐกจพอเพยง แลวแนวทางเศรษฐกจพอเพยงดงกลาวไปเชอมโยง

หรอสมพนธกบเศรษฐกจแบบเสรและเปนธรรมโดยอาศยกลไกตลาด

หรอไม แคไหน เพยงใด เพราะตามแนวทางเศรษฐกจแบบเสรนน

ถากลไกตลาดเปนกลไกตลาดสมบรณ การแขงขนเปนไปอยางเสร

มจำานวนผทเสนอสนคาและบรการและจำานวนผทตองการสนคาและ

บรการมากพอ กจะเกดการแขงขนกน และเกดดลยภาพในระบบ

เศรษฐกจโดยอตโนมต หนาทในทางกฎหมายกมแตเพยงวาทำาให

สงนเกดขน สวนใดทจะขดขวางการแขงขนอยางเสร รฐจะตองเขามา

กำาหนดกฎเกณฑ อยางเชนการกำาหนดเรองของการครอบงำาตลาด

ซงจะทำาใหกลมทนกลมหนงครอบงำากจการบางอยางได และอาจทำาให

เกดความไมยตธรรมทางเศรษฐกจ หรอทำาใหโอกาสในทางเศรษฐกจ

ไมเทาเทยมกน แตกรณทเกดขนตามแนวคำาสงของศาลปกครอง

ชนตนในเรองนเปนประเดนทยงไมสามารถหาคำาอธบายใหสอดรบ

กนได จงหยบยกมาตงเปนปญหาไว ซงวงวชาการทางเศรษฐศาสตร

อาจจะตองตอบคำาถามถงความสมพนธของบทบญญตในรฐธรรมนญ

2550 มาตรา 83 และมาตรา 84 เรองนถาไปดเจตนารมณในการราง

รฐธรรมนญอาจจะไมพบอะไรเปนพเศษ เพราะผรางรฐธรรมนญไมได

มคำาอธบายอะไรมากนก

อกเรองหนงทเปนปญหาสำาคญมาก คอปญหาวาดวยความ

ยตธรรมทางการเมอง ซงอาจจะเปนปญหาพนฐานทสดของสงคมไทย

ในเวลาน และถาแกปญหานไมไดกจะไมสามารถแกปญหาอนไดเลย

ไมวาจะเปนเรองสวสดการสงคมหรอเรองการแบงปนทรพยากรอยาง

ไมเทาเทยมกนทมการพดถงกนมากในชวงหลงน

ไดกลาวมาแลวในตอนตนวา ความยตธรรมทางการเมอง

คอการยอมใหบคคลเขามามสวนรวมในการปกครองตามหลก

ประชาธปไตย ซงเปนการตดสนใจโดยเสยงขางมาก การปกครอง

60��.indd 360 3/3/2554 16:02:41

- 361 -


ตามหลกประชาธปไตยซงเปนการตดสนใจโดยเสยงขางมากน

เรยกรองการแสดงความคดเหน การแสดงความคดเหน ตลอดจน

การแสดงออกซงความตองการทางการเมอง เปนคณคาพนฐานทสด

หากขาดเสรภาพตรงนเสยแลว กระบวนการทางประชาธปไตยยอม

เปนไปไมได ระบบกฎหมายจงตองสงเสรมสนบสนนใหเกดการแสดง

ความคดเหนใหมากทสด และมขอจำากดใหนอยทสด

ถายอนไปในอดต ประเดนเหลานเปนประเดนทไมเคยไดรบ

การตงคำาถาม ในสงคมการเมองทโครงสรางของสงคมตงอยบนพนฐาน

ของการใชความเชอบางอยางเปนตวกำาหนดรปแบบการปกครอง

ประเดนเหลานยอมไมไดรบอนญาตใหมได ยกตวอยางเชน ในรฐ

สมบรณาญาสทธราชยซงพระมหากษตรยมอำานาจเบดเสรจเดดขาดใน

การปกครอง คำาอธบายกคอ พระมหากษตรยเปนแหลงทมาของความ

ยตธรรม ดงนน ประเดนความยตธรรมทางการเมองจงเปนประเดนทไม

ตองพดถง เพราะพระมหากษตรยเปนทมาของความยตธรรมเสยเอง

อยแลว การยกยองพระมหากษตรยในระบอบนนเชอมโยงกบความ

เชอซงปรากฏในหลายชนชาตของโลกวาพระมหากษตรยมฐานะเปน

เทพ หรอไดรบอาณตในการปกครองจากสรวงสวรรค การตงคำาถาม

ถงความชอบธรรมของการปกครองในแงของการเขาไปมสวนรวม

ทางการเมองเปนสงทเปนไปไมได แตในสงคมสมยใหมทยอมรบเรอง

ประชาธปไตย ไมสามารถใชความเชอดงกลาวเปนตวกำาหนด แลว

ปดกนเสรภาพในการแสดงความคดเหนได เพราะถาปดไดกเทากบวา

กระบวนการทางประชาธปไตยเกดขนไมได

ในทสด เรองความยตธรรมทางการเมองกยอนกลบไปส

หลกพนฐานทวา การกอตงเจตจำานงในเรองราวทเกยวกบประโยชน

สาธารณะทสำาคญๆ นนจะตองยอมรบหลกเสยงขางมาก โดยทฝาย

เสยงขางมากตองเปดโอกาสใหฝายเสยงขางนอยไดแสดงความคดเหน

60��.indd 361 3/3/2554 16:02:41

- 362 -


คดคาน เพอทจะเปลยนเสยงขางนอยใหเปนเสยงขางมากไดดวย

นอกจากน ฝายเสยงขางมากกจะตองไมไปทำารายแกนแหงสทธ

และเสรภาพของฝายเสยงขางนอย อยางไรกตาม การตดสนใจทาง

นโยบายตางๆ ตองมจดยต โดยอนวตหรออนโลมไปตามเสยงขางมาก

ฉะนน การออกแบบระบบหรอกตกาตางๆ ถาไมคำานงถงตรงน จะเปน

ปญหาทงสน

เมอพจารณาจากสภาพการณทเกดขนในสงคมไทยเวลาน

จะเหนวาปญหาสำาคญประการหนงในระบอบประชาธปไตยของเรา

คอปญหาเรองการยอมรบการตดสนใจอนเปนทยตของฝายเสยงขาง

มาก แนนอนวาฝายเสยงขางมากอาจจะไมถกตองกได ความถกตอง

หรอไมถกตองในทางเนอหาทเปนเรองทางการเมองนนยากทจะ

วนจฉยใหแนนอนลงไปได แตในสงคมประชาธปไตย เมอมการตดสนใจ

แลว ทกคนตองเคารพการตดสนใจนน ประเดนนนตองยตลง แลวคอย

ใชเสรภาพในการแสดงความคดเหนเปดประเดนขนมาอภปรายกน

เพอเปลยนฝายเสยงขางนอยใหเปนฝายเสยงขางมากในระบบ ถา

ไมเปลยนฝายเสยงขางนอยใหเปนฝายเสยงขางมากในระบบ แตฝาย

เสยงขางนอยกลบพยายามจะใหการตดสนใจเปนไปตามความตองการ

ของตน โดยใหมอำานาจจากนอกระบบเขามาสนบสนน ความยตธรรม

ทางการเมองกไมเกด แลวกจะลามไปถงเรองอนๆ ทงหมด โดยเฉพาะ

ปญหาความชอบธรรมของการปกครอง เพราะในทสดแลว ประโยชน

ตางๆ ทจะแบงปนกนกไมเปนประโยชนทไดรบการยอมรบหรอมความ

ชอบธรรมตามความเหนของฝายเสยงขางมากนนเอง นคอปญหาใหญ

ของเรองนตรฐกบความยตธรรมทางสงคมในสงคมไทย

ถงทสดแลว ปญหาเรองความยตธรรมทางการเมองถอเปน

ปญหาพนฐานของปญหาทงปวงทดำารงอยในสงคมไทยเวลาน เปนท

แนนอนวาหากความยตธรรมทางการเมองเกดขน ซงหมายความวา

60��.indd 362 3/3/2554 16:02:41

- 363 -


ประชาธปไตยในประเทศไทยเปนประชาธปไตยโดยแท (ไมใช

ประชาธปไตยแบบไทยๆ) ปญหาตางๆ คงจะไมหมดไปโดยฉบพลน

ทนท แตอยางนอยทสด สงคมจะมพนฐานทดในการแกปญหาอนๆ

ขอทจะตองคำานงกคอ กระบวนการในการนำารฐไปสความยตธรรมนน

เปนกระบวนการทไมมวนจบสน รฐทยตธรรมจงไมใชรฐสำาเรจรป เรา

อาจจะบอกไดวารฐนไมยตธรรม รฐนเปนรฐทยตธรรมมากกวา และ

รฐนเปนรฐทยตธรรมมากกวาขนไปอก จากการพเคราะหกฎเกณฑ

และการบงคบใชกฎเกณฑ

รฐใดรฐหนงจะเปนรฐทยตธรรมแคไหน เพยงใด คงตองยอน

กลบไปพจารณาประเดนทไดกลาวมาทงหมด และพเคราะหวาไดมการ

ปฏบตตามหลกการทควรจะเปนหรอไมนนเอง

60��.indd 363 3/3/2554 16:02:41

- 364 -



รศ.ดร.วรเจตน ภาครตน จบการศกษาระดบปรญญาตร (เกยรตนยม

อนดบสอง) จากคณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร โดยไดรบรางวลเรยนด

ทนภมพล ในฐานะบณฑตทไดคะแนนสงสดของคณะนตศาสตร ประจำาปการ

ศกษา 2533 และปรญญาโทและปรญญาเอกจากคณะนตศาสตร มหาวทยาลย

เกตทงเงน เยอรมน ดวยคะแนนสงสดของทงสองระดบอกเชนกน

ปจจบน รศ.ดร.วรเจตนเปนอาจารยประจำาภาควชากฎหมายมหาชน

คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร นอกจากนยงเปนกรรมการในคณะ

กรรมการวนจฉยการเปดเผยขอมลขาวสาร สาขาสงคม การบรหารราชการ

แผนดน และการบงคบใชกฎหมาย

นอกจากผลงานวชาการอนโดดเดน เชน หลกการพนฐานของกฎหมาย

ปกครองและการกระทำาทางปกครอง (2546) และ วธพจารณาของศาลรฐธรรมนญ

ศกษาเปรยบเทยบกรณของศาลรฐธรรมนญตางประเทศกบศาลรฐธรรมนญ

ไทย (2546) รศ.ดร.วรเจตนยงมบทบาทในการใหความรดานกฎหมายมหาชน

ตอสาธารณะอยางสมำ�เสมอ ผานการอภปราย สมมนา แถลงการณ รวมถงบท

สมภาษณ ดงเชนบทสมภาษณทไดรวบรวมไวในหนงสอ จดไฟในสายลม (2552)

รศ.ดร.วรเจตนเปนหนงในผรวมกอตงกลม “นตราษฎร” ซงเปนการ

รวมตวกนของผประกอบอาชพสอนวชากฎหมาย โดยมวตถประสงคเพอ

“สถาปนาอดมการณกฎหมาย-การเมองนตรฐ-ประชาธปไตย เพอให ‘อำานาจ

สงสดของประเทศนนเปนของราษฎรทงหลาย’ และ ‘มนษยทงปวงเกดมามอสระ

และเสมอภาคกนในศกดศรและสทธ’”

60��.indd 364 3/3/2554 16:02:41

60��.indd 365 3/3/2554 16:02:41

- 366 -


รายชอหนงสอในโครงการ

“เศรษฐ’ธรรมศาสตร ตลาดวชา”


รวมกบ สำานกพมพ openbooks

1. ชดเศรษฐ’ธรรมศาสตร คลาสสก

(ECON TU Classics Series)

(1) 20 ป ปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ (2550) หนงสอรวบรวม

บทปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ ครงท 1-10 (พ.ศ. 2530-2550)

(2) 60 ป เศรษฐกจไทย 60 ป เศรษฐศาสตรธรรมศาสตร (2551)

หนงสอรวบรวมบทความวชาการชนสำาคญเรองเศรษฐกจไทย โดย 14

อาจารยคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร เนองในวาระครบ

รอบ 60 ปของคณะ

(3) “...เศรษฐศาสตรจงตองเปนเศรษฐศาสตรการเมอง” (2552)

หนงสอรวบรวมบทความเศรษฐศาสตรการเมองของ ทว หมนนกร

(4) เศรษฐธรรม (2553) รวมบทปาฐกถากรตยาจารยแหง

เศรษฐศาสตรธรรมศาสตร

(5) ปาฐกถา 60 ป เศรษฐศาสตร ธรรมศาสตร (2554)

2. ชดเศรษฐ’ธรรมศาสตร สมมนา

(ECON TU Seminar Series)

(1) Crisis: วกฤตเศรษฐกจโลก วกฤตเศรษฐกจไทย (2552)

(2) U.S. Crisis: วกฤตเศรษฐกจสหรฐอเมรกา (2552)

(3) วพากษโลกเศรษฐศาสตร (2552)

(4) Microfinance และการเงนชมชน (2552)

(5) บทเรยนจากวกฤตซบไพรม (2553)

60��.indd 366 3/3/2554 16:02:41

- 367 -


3. ชดเศรษฐ’ธรรมศาสตร วชาการ

(ECON TU Academics Series)

(1) เศรษฐศาสตรการเมองและสถาบน สำานกทาพระจนทร (2552)

(2) Macrotrends: ภมทศนเศรษฐกจโลกใหมและการปรบตวของ

ไทย (2552)

(3) มองเศรษฐกจ มมเศรษฐศาสตร (2553)

60��.indd 367 3/3/2554 16:02:41

60��.indd 368 3/3/2554 16:02:41

ปาฐกถา 60 ปี เศรษฐศาสตร์ ธรรมศาสตร์

Documents