2017

Францыск Скарына — асоба надзвычай велічная, якая мае выключнае значэнне не толькі для нашай гісторыі, але і сучаснасці.

З імем Скарыны звязана станаўленне і развіццё беларускай мовы, нацыянальнай пісьменнасці. Скарына, які стаяў ля вытокаў нацыянальнай беларускай культуры, з'яўляецца яе сімвалам.

У Беларусі даўно ўшаноўваюць Францыска Скарыну. Яго жыццё і творчасць вывучае комплексная навуковая

дысцыпліна — скарыназнаўства. Біяграфію Скарыны вывучаюць ў школах, а ва ўсіх школах Полацка ўведзены спецыяльны

прадмет — «Полацказнаўства», у якім Ф. Скарына займае годнае месца.

Кнігі Францыска Скарыны – неацэнны здабытак сусветнай культуры. Поўнага збору яго арыгінальных выданняў

няма ні ў адной бібліятэцы свету. Чэшскія выданні (23 кнігі) сталі агульнадаступнымі

толькі пасля іх факсімільнага ўзнаўлення выдавецтвам «Беларуская энцыклапедыя» на пачатку 1990-х гг.

Па ініцыятыве нямецкага славіста Ганса Ротэ ажыццёўлена факсімільнае перавыданне з тэарэтычнымі і тэксталагічнымі

каментарамі выдання Ф. Скарыны «Апостал».

Факсімільнае выданне «КНІЖНАЯ СПАДЧЫНА ФРАНЦЫСКА СКАРЫНЫ» –

сумесны культурны праект Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі і Белзнешэканомбанка

да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання.

У ім сабраны поўны набор з 25 тамоў,

надрукаваных Францыскам Скарынам

у Празе (у 1517-1519 гадах)

і Вільні (у 1522-1525 гг.).

У яго аснову пакладзеныя электронныя копіі найлепшых з захаваных прац беларускага

першадрукара, якія знаходзяцца ў бібліятэках і музеях розных краін свету.

У 2014 годзе выдадзена Біблія Францыска Скарыны, створаная па старажытных тэхналогіях.

Выданне было надрукавана на самаробнай паперы з беларускага

лёну на адноўленым па гравюрах XVI стагоддзя станку. Для вытворчасці выданняў былі адліты спецыяльныя матрыцы

і формы, як некалі рабіў сам Скарына. Некаторыя экзэмпляры былі размаляваны, вокладку

праілюстраваў вядомы мастак Барыс Цітовіч. Матывы арнаменту ўзяты са скарынаўскіх кніг.

Вывучанне спадчыны Ф. Скарыны пачалося ў канцы 18 ст. Найбольшы ўклад у даследаванне жыцця і дзейнасці вялікага Беларускага асветніка, яго выданняў, літаратурнай творчасці,

поглядаў зрабілі рускія і беларускія скарыназнаўцы.Усяго Скарыніяна налічвае больш 4 тысяч розных публікацый,

у тым ліку больш за 100 кніг і брашур.

Імем Францыска Скарыны названы вуліцы ў Мінску, Полацку, Віцебску, Нясвіжы, Оршы, Слуцку і іншых

гарадах. Яго імя носяць Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт, гіманзія № 1 г. Мінска, гімназія № 1 і цэнтральная

гарадская бібліятэка г. Полацка, беларуская сярэдняя школа ў Вільнюсе.

Роспіс сцяны Гомельскага

дзяржаўнага ўніверсітэта

У Полацку можна пазнаёміцца з музеем беларускага кнігадрукавання імя Францыска Скарыны, прысвечаным гісторыі кнігі – ад першых рукапісаў да

сучаснага выдання. Тут можна ўбачыць старадаўнія пісьмовыя прыборы, друкаваны станок, папяровы прэс і інш.

15 мая 1993 г. ў Гомельскім дзяржаўным універсітэце адкрыўся музей-лабараторыя Францыска Скарыны.

У 1971 г. адкрыта Беларуская бібліятэка і музей імя Францыска Скарыны ў Лондане.

На сённяшні дзень Скарынаўская бібліятэка з’яўляецца найбуйнейшым

сховішчам беларускіх і беларусазнаўчых выданняў

па-за межамі Беларусі. У нетрах бібліятэкі

захоўваецца больш за 30 тысяч кніг, якія датычаць

розных аспектаў беларусазнаўства,

старадрукаў, рукапісаў, архіўных дакументаў,

больш за сотню рэдкіх геаграфічных карт.

У музеі пры бібліятэцы сабрана цікавая калекцыя

старажытных манет, паштовых марак, мастацкіх і

этнаграфічных вырабаў, сярод якіх – знакамітыя

слуцкія паясы.

Беларускія калекцыі ў Вялікабрытаніі.

У Беларусі і за яе межамі ўстаноўлены помнікі першадрукару.

Помнік Францыску Скарыне каля Нацыянальнай Бібліятэкі (Мінск),

скульптар Дранец А.В., адкрыццё май 2006 г.

Помнік Францыску Скарыне

ва ўніверсітэцкім

дворыку БДУ, скульптар Адашкевіч С.А.,

1988 год.

Помнік Францыску Скарыне ў

Купалаўскім скверы (Мінск).

Помнік Францыску Скарыне ў Полацку, скульптары А. Глебаў, І. Глебаў, А. Заспіцкі, 1974.

.

Помнік Францішаку Скарыне ў Лідзе. Скульптар Янушкевіч В.Я., адкрыты 25 ліпеня 1993 года.

Помнік Францыску Скарыне ў Празе, скульптар Астаф’еў Э.Б., усталяваны ў 1996 годзе.

Мемарыяльная дошка нашаму земляку.

Яна ўсталявана ў двары самай старой бібліятэкі Клеменцінума ў Празе.

Тэкст на беларускай і чэшскай мовах гаворыць:

“У 1517-1519 гадах у Старым Месцы выдатны

беларускі навуковец Францыск Скарына

аддрукаваў сваю першую Біблію на беларускай

мове”.

Помнік Францыску Скарыне ў Калінінградзе перад будынкам універсітэта, скульптар А.Е. Арцімовіч, 2004 г.

Імя Францыска Скарыны ўвекавечана ў Вільнюсе. Дом-тыпаграфія Ф. Скарыны (Didžioji g. 19, Ратушная плошча,

Стары горад), які належаў бурмістру Вільні Якубу Бабічу. На ім знаходзіцца самая вядомая беларуская памятная дошка ў Вільні, прысвечаная Францыску Скарыне.

У 1990 г. на доме адкрыта мемарыяльная

дошка з барэльефам друкара і надпісам па-

літоўску і па-беларуску, які паведамляе, што з

1522 г. па 1525 г. у горадзе Вільні беларускі

асветнік Ф. Скарына выдаў першую на

тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага друкаваную кнігу.

У 1973 г. у Вільнюсе, у так званым Друкарскім

дворыку (вул. Сціклю, 4. Сянамясціс), у гонар

кнігадрукароўФранцыска Скарыны,

Івана Фёдарава і Пятра Мсціслаўца

недалёка ад дома, у якім знаходзілася друкарня

Мамонічаў, была ўстаноўлена дэкаратыўная

гранітная скульптура “Летапісец” (скульптар

Вацловас Круцініс). Скульптура ўяўляе сабой

выяву чалавека, які трымае на каленях

адкрытую кнігу.

У Вільнюсе (вул. Сеціно, 21. Каралінішкес) дзейнічае гімназія імя Францыска Скарыны з беларускай мовай навучання,

ёсць вуліца, названая яго імем.

Мемарыяльныя дошкі на будынку Беларускай гімназіі.

Ордэн Францыска Скарыны заснаваны ў 1995 годзе пастановай

Вярхоўнага Савета як адна з найвышэйшых дзяржаўных узнагарод

Беларусі за асаблівыя заслугі ў справе нацыянальна-дзяржаўнага адраджэння.

Ордэнам узнагароджваюцца грамадзяне за значныя поспехі ў справе

нацыянальна-дзяржаўнага адраджэння Беларусі, дасягненні ў галіне

нацыянальнай мовы, літаратуры, мастацтва, а таксама прапаганды культурнай спадчыны беларускага народа; за адмысловыя заслугі ў

гуманітарнай, дабрачыннай дзейнасці, у справе абароны чалавечай годнасці

і правоў грамадзян, міласэрнасць і іншыя высакародныя ўчынкі.

ДЗЯРЖАЎНЫЯ ЎЗНАГАРОДЫ

Медаль Францыска Скарынызаснаваная Указам Прэзідыума

Вярхоўнага Савета Беларускай ССР № 2675-XI ад 20 красавіка 1989 года.Ім ўзнагароджваюцца работнікі навукі, адукацыі і культуры за

выдатныя дасягненні ў прафесійнай дзейнасці, значны асабісты ўклад у

развіццё і множанне духоўнага і інтэлектуальнага патэнцыялу,

культурнай спадчыны беларускага народа.

Медалём могуць узнагароджвацца і замежныя грамадзяне.

Імем Францыска Скарыны названа малая планета № 3283 (1979 QA10) Сонечнай сістэмы.

Скарына — астэроід № 3283 (1979 QA10) у Галоўным поясе астэроідаў Сонечнай сістэмы, адкрытая астраномам

Мікалаем Іванавічам Чарных у Крымскай астранамічнай абсерваторыі 27 жніўня 1979 г.

Юбілейная манета, 1990

Юбілейныя манеты з выявай Ф. Скарыны

Юбілейная манета, 1990

Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь выпускае ў абарачэнне серыю памятных манет «Шлях Скарыны».

Памятныя манеты «Шлях Скарыны. Полацк», 2015 г.

Памятныя манеты «Шлях Скарыны. Кракаў», 2016 год.

Памятныя манеты «Шлях Скарыны. Падуя», 2016 г.

Скарыне прысвечаны шматлікія тэатральныя пастаноўкі.

Спектакль «Скарына — сын з Полацка», пастаўленым БДТ-1 (тэатр імя Я. Купалы) па п’есе М. Грамыкі «Скарынін сын з

Полацка» (рэж. М. Папоў) ў 1926г. Спектакль па п’есе А. Петрашкевіча “Напісанае застаецца”

пастаўлены у Гродзенскім абласным драматычным тэатры (1978, рэж. У. Караткевіч) і ў беларускім драматычным тэатры імя Я.

Купалы (1979, рэж. А. Шалыгін).

Спектакль “Кракаўскі студэнт” па п’есе Г. Марчука пастаўлены

рэжысёрам В. Анісенка ў Нацыянальным акадэмічным тэатры імя Якуба Коласа

(г. Віцебск, 2008 г.).

Гомельскі драматычны тэатр спектакль “Спакушэнне Францыска Скарыны”

па п’есе І. Ф. Штэйнера (рэжысёр Б. Арлоўскі), 2012 г.

Магілёўскі абласны драматычны тэатр спектакль “Скорина”. П'еса напісана беларускім драматургам Мікалаем Рудкоўскім па

заказе галоўнага рэжысёра тэатра Саўлюса Варнаса і з яго ўдзелам, 2016 г.

На студыі «Беларусьфільм»

быў зняты гісторыка-біяграфічны фільм

«Я, Франциск Скорина...»,

Рэжысёр Б. Сцяпанаў, 1969 г.

У ролі Скарыны – Алег Янкоўскі. Гэта яго першая буйная роля ў кіно.

Скарынаўскія юбілеі здараліся ўжо не раз, і заўжды станавіліся выключнай падзеяй

у жыцці нашай краіны.

У 1925 годзе кіраўнікі яшчэ зусім маладой Беларускай Савецкай

Сацыялістычнай Рэспублікі прынялі

рашэнне аб святкаванні на самым высокім

дзяржаўным узроўні 400-гадовага юбілею

беларускага кнігадрукавання.

У 1925 г. прайшлі шматлікія

мерапрыемствы ў розных гарадах

Беларусі, прычым іх статус быў настолькі

высокім, што нават святкаванне

сямігоддзя Кастрычніцкай

рэвалюцыі прайшло ў рамках юбілею

айчыннага кнігадрукавання.

За адпраўную кропку для святкавання

юбілею быў абраны 1525 г. – калі выйшла

першае дакладна датаванае выданне на

беларускіх этнічных землях – “Апостал”

Скарыны.

Шырока адзначалася і 450-годдзе беларускага

кнігадрукавання. У 1967 г. вялікія святочныя

мерапрыемствы прайшлі ў Мінску і Полацку.

Праведзенае ў 1989–1991 гг. святкаванне 500-годдзя з дня нараджэння Ф. Скарыны стала выключнай

падзеяй у культурным жыцці Беларусі, надало моцны

штуршок яго далейшаму развіццю.

8 верасня 1990 года, падчас святкавання 500-годдзя

з дня нараджэння першага беларускага кнігадрукара Францыска Скарыны, у Полацку

адчыніў свае дзверы для наведвальнікаў Музей беларускага кнігадрукавання.

Кампазітар Д. Смольскі напісаў оперу «Францыск Скарына» на лібрэта С. Клімковіча (экранізавана ў 1990).

Да 500-годдзя з дня нараджэння Ф. Скарыны кампазітар Алег Малчан напісаў рок-паэму «Ave sole, або Слова

Скарыны» на словы Аляксандра Лягчылава. Яна прагучала ў выкананні ансамбля «Песняры» у 1990 г.

Былі выпушчаны грашова-рэчавая латарэя і юбілейны рубель.

500-годдзе выдання Францыскам Скарынам Псалтыра – гэта не толькі гісторыя беларускага кнігадрукавання, але і сусветная кніжная гісторыя, гісторыя сусветнай кніжнай культуры. Яна будзе шырока адзначацца ва

ўсім свеце, у тым ліку па лініі ЮНЕСКА.

Распараджэннем Прэм'ер-міністра Рэспублікі Беларусь ад 24 студзеня 2017 года №27р створаны арганізацыйны камітэт па падрыхтоўцы

і правядзенні святкавання 500-годдзя беларускага кнігадрукавання.

У Беларусі плануецца рэалізацыя новых праектаў, шэраг маштабных мерапрыемстваў. Усяго ў плане па святкаванні 500-годдзя

беларускага кнігадрукавання каля 60 пунктаў.

У верасні 2017 года на радзіме Скарыны ў Полацку пройдзе Дзень беларускага пісьменства.

Полацк будзе прымаць Дзень беларускага пісьменства

ўжо трэці раз.

Да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання ў айчынных выдавецтвах («Беларуская Энцыклапедыя

імя Петруся Броўкі», Выдавецкі дом «Звязда», «Народная асвета») адна за другой выходзяць яркія,

цікавыя кнігі, звязаныя з гісторыяй беларускага кнігадрукавання і з імем Францыска Скарыны.

У выдавецтве «Мастацкая літаратура» 

пабачыла свет кніга Францыска Скарыны

«Маем найбольшае самі» (студзень 2017 года). Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусі

паэт Алесь Разанаў у паэтычнай форме пераказаў прадмовы

са скарынаўскіх кніг.

30 лістапада 2016 года кнігазнаўца і культуролаг, намеснік дырэктара НББ Алесь Суша прэзентаваў у Нацыянальнай

бібліятэцы адразу тры кнігі пра Францыска Скарыну.

Яны называюцца «Чалавек свету», «Чалавек-энцыклапедыя» і «Чалавек-легенда».

Выданні выйшлі ў серыі «Беларуская дзіцячая энцыклапедыя», у іх змяшчаецца раней невядомая інфармацыя пра жыццё беларускага першадрукара.

У студзені 2017 г. з друку выйшла кніга, прысвечаная беларускаму асветніку «Франциск Скорина. Человек мира” Алеся Сушы. Гэта выдавецкі праект Пастаяннага камітэта

Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі. Рускамоўнае навукова-папулярнае выданне, разлічана на шырокае кола чытачоў. У кнізе распавядаецца і аб тым, што Скарына вядомы ў свеце не

толькі як друкар, але і як філосаф, багаслоў, прадпрымальнік, педагог, медык, заснавальнік аднаго

з першых у Еўропе батанічных садоў. У яго дзейнасці ярка адлюстраваліся гуманістычныя, асветніцкія і дэмакратычныя тэндэнцыі, павевы еўрапейскага Адраджэння, культурныя сувязі

з замежнымі краінамі.

«Францыск Скарына на мовах народаў свету» - відэапраект газеты «Звязда» падрыхтаваны да 500-годдзя беларускага

кнігадрукавання. На яго правядзенне натхніла аднайменная кніга, другое выданне якой убачыла свет у Выдавецкім

доме пры падтрымцы Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь. У кнізе сабраны пераклады прадмовы Скарыны

да кнігі «Юдзіф» на 64-х мовах свету.

Да 500-гадовага юбілею першай кнігі ў Нацыянальнай Бібліятэцы Беларусі будзе створана электронная

бібліятэка, прысвечаная спадчыне Францыска Скарыны. 14-15 верасня 2017 г. у НББ адбудзецца міжнародны кангрэс

«500 гадоў беларускага кнігадрукавання».

Марафон майстар-класаў

да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання, які ўяўляе сабой

перадачу прафесійнага вопыту і дэманстрацыю арыгінальных метадаў

папулярызацыі кніжнай спадчыны, абдудзецца

27–28 красавіка 2017 года у Нацыянальнай бібліятэцы

Беларусі.

12 лютага 2017 г. ў Беларускай дзяржаўнай

філармоніі будзе прадстаўлена праграма

да 500-годдзя беларускай Бібліі і беларускай

Рэфармацыі "На пачатку было слова». Музычнае прысвячэнне Францыску

Скарыне і Марціну Лютэруз удзелам Дзяржаўнага

камернага хора, аркестра "Сареllа Асаdеmіа« і трыа «Вытокі».

Паштовая прадукцыя, прысвечаная беларускаму і ўсходнеславянскаму першадрукару, мае даўнюю

традыцыю. Першая паштовая марка са Скарынам з’явілася ў 1921 годзе.

16 красавіка 2015 г. ў Нацыянальнай бібліятэцы ў рамках XI Міжнародных кнігазнаўчых чытанняў «Кніжная культура Беларусі

ХІ – пачатку XX ст.» адбылося ўрачыстае гашэнне паштовага блока, прысвечанага 525-годдзю з дня нараджэння Францыска

Скарыны.

Да 500-годдзя беларускага кнігадруку філатэлісты прапануюць

“Белпошце” выдаць унікальнае выданне –

паштовы аркуш са Скарынам,

які да гэтага не выходзіў у беларускай

філатэліі.

БЕЛКАРТ сумесна з Альфа-Банкам выпусціла прэмiум-картку з выявай асабiстага герба (сыгнэта)

выдатнейшага беларуса Францыска Скарыны, 2014 год.

Скарына даў беларусам «і зрок, і крок», падарыў здольнасць празорліва агледзецца,

выйсці на новыя далягляды. Як запавет нашчадкам даносяцца да нас з XVI стагоддзя

пранікнёныя і мудрыя словы Ф. Скарыны: «Любіце кнігу, бо яна — крыніца мудрасці,

ведаў і навукі, лекі для душы».

ДЗЯКУЮза

ўвагу!

Выкарыстаная літаратура1. Галенчанка, Г. Я. Францыск Скарына-беларускі і ўсходнеславянскі першадрукар / Г. Я. Галенчанка; АН Беларусі ; рэд. В. А. Чамярыцкі. – Мінск: Навука i тэхнiка, 1993. – 280 с.: іл. 2. Лабынцаў, Ю. Пачатае Скарынам: беларуская друкаваная літаратура эпохі Рэнесансу / Ю. Лабынцаў; пер. з рускамоўн. арыг. С. Шупы. – Мінск: Мастацкая лiтаратура, 1990. 3. Скарына i яго эпоха / рэд. В. А. Чамярыцкi. – Мiнск: Навука i тэхнiка, 1990. – 482 с.: iл. 4. Францыск Скарына i яго час: энцыклапедычны даведнiк / гал. рэд. I. П. Шамякiн. – Мiнск: БелСЭ, 1988. – 608 с.: iл.

Электронныя рэсурсы1. Асобы беларускай гісторыі [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: http://drazdovich.by/gallery/5/full. – Дата доступу: 6.02.2017.2. Библиотека имени Франциска Скорины и музей в Лондоне [Электронны рэсурс]. – Режим доступа: http://www.sbh-partners.com/ru/news/yuridicheskaya-firma-sysuev-bondar-hrapuckiy-finansirovala-belorusskuyu-biblioteku-imeni. – Дата доступа: 6.02.2017.3. Вікіпедыя, свабодная энцыклапедыя. Францы́ск Скары́на [Электронны рэсурс]. – Режим доступа: https://be.wikipedia.org/wiki/Францыск Скарына. – Дата доступу: 6.02.2017.4. «Дзень беларускага пісьменства» [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: http://belpismennost12.ucoz.ru/. – Дата доступу: 6.02.2017.5. Каталог памятных манет Нацыянальнага банка Рэспублікі Ббеларусь [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: http://www.nbrb.by/bel/coinsbanknotes/coins/commemorative. – Дата доступу: 6.02.2017.6. Качанка, Л. Высакародная мэта Францыска Скарыны [Электронны рэсурс] / Л. Качанка // Партал Выдавецкага дома «Звязда». – Рэжым доступу: http://zviazda.by/be/news/20160903/1472905008-vysakarodnaya-meta-francyska-skaryny. – Дата доступу: 6.02.2017.7. Книга «Франциск Скорина. Человек мира" будет представлена на выставке-ярмарке в минске [Электронны рэсурс]. – Режим доступа: http://www.belta.by/culture/view/kniga-frantsisk-skorina-chelovek-mira-budet-predstavlena-na-vystavke-jarmarke-v-minske-231426-2017/. – Дата доступа: 6.02.2017.9. Сайт Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: http://www.nlb.by/portal/page/portal/index/detailed_news/print_detailed_news?param0=67011&rubricId=894&lang=ru. – Дата доступу: 6.02.2017.10.Суша, А. Цікавінкі. 500 гадоў беларускаму кнігадрукаванню [Электронны рэсурс] : прэзентацыя / А. Суша // Мова нанова. Бясплатныя курсы беларускай мовы. – Рэжым доступу: http://www.movananova.by/zaniatki/cikavinki-500-gadou-belaruskamu-knigadrukavannyu.html. – Дата доступу: 6.02.2017.11. Францыск Скарына - першадрукар, асветнік, гуманіст [Электронны рэсурс] // Минск: Белорусская цифровая библиотека LIBRARY.BY. - Режим доступа: http://library.by/portalus/modules/belarus/readme.php?subaction=showfull&id=1290098273&archive=1290177995&start_from=&ucat=&. – Дата доступа: 6.02.2017.12. Францыск Скарына і 500-годдзе беларускага кнігадрукавання: агульнадаступная група [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1349823278370061&set=a.126771754008559.17440.100000272050576&type=3&theater. – Дата доступу: 6.02.2017.13. Ці ўшануюць спадчыну скарыны маркай? [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: http://www.racyja.com/hramadstva/tsi-ushanuyuts-spadchynu-skaryny-markaj/. – Дата доступу: 6.02.2017.

Прэзентацыю падрыхтавала вядучы бібліятэкар Пакатовіч Т.К.