دکتر محسن مدیر شانه چیعضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسالمی واحد مشهد

            پیش درآمد

روابط خارجی به مجموعه روابط و مناسبات یک کشور با دیگر کشورها، سازمانها و نهادهای منطقه ای و بین المللی در عرصه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی اطالق می شود.

روابط خارجی هر کشور علی االصول تابعی از خطوط کلی و اصول مبنایی سیاست خارجی آن کشور است و همچون کلیت سیاست خارجی، در جهت تحقق منافع ملی شکل می گیرد. روابط

دو کشور را، هم می توان به صورت دوجانبه و هم در چارچوب روابط چند جانبه در مجموعههایی که دو کشور مورد نظر در آن عضویت دارند، بررسی کرد.

، اهدافافغانستان و هند ، روابط راهبردیافغانستان و هند واژگان کلیدی:افغانستان و هند ، روابطی راهبردی افغانستان و هند راهبردی

 افغانستان و هند پیشینه روابط

در مقام مهد تمدنهای کهن و مناطقی همجوار از دیرباز با یکدیگر افغانستان و هند دو سرزمین روابط و مناسباتی گاه دوستانه و گاه خصمانه داشته و در مواردی نیز تاریخی یگانه یافته اند.

به دو و نیم سده اخیر باز می گردد، اما سرزمین افغانستان گرچه شکل گیری کشوری به نام و دولتهای مستقر در آن از جمله دولتهایی که مرکزیت آنها افغانستان کنونی

روابطی داشته اند. غزنویان که هند امروزی بوده است، با همسایگان خود از جمله افغانستان در از اواخر قرن چهارم تا اواسط قرن ششم امپراتوری وسیعی را به مرکزیت غزنه )غزنین(

تاختند و بخش اعظم این سرزمین را به هند کنونی اداره می کردند، بارها به افغانستان در(.270 و 269: 1349فتوحات خود افزودند )باسورث،

غوریان نیز که قلمرو اصلی حکومت آنان از آغاز قرن پنجم تا اوایل قرن هفتم در نواحی تسلط می یافتند. یکی از سالطین غوری، هند کنونی بود، گاه بربخشهایی از افغانستان مرکزی

را به یکی از هند توسعه بخشید و اداره هند معزالدین محمد دامنه فتوحات خود را در شمال سرداران خود به نام قطب الدین ایبک سپرد و سردار دیگر معزالدین، اختیارالدین محمد خلجی تا

(. قطب الدین ایبک و277 و 272 تا 270: 1349بنگال و آسام را تصرف کرد )بوسورث، جانشینانش که غالمشاهیان یا سالطین مملوک خوانده شده اند، از اوایل تا اواخر قرن هفتم خود

به مرکزیت دهلی حکومت می راندند. از اواخر این قرن تا اوایل قرن هشتم، هندمستقال بر سلطنت می کردند. سلسله های هند کنونی بودند، در افغانستان سالطین خلجی که از شرق

سادات، لودی و سوری نیز که به ترتیب توسط خضرخان، بهلول خان و شیرشاه بنیانگذاری فرمان می راندند، همه از افغانها بودند. در هند شدند و از اوایل قرن نهم تا اواسط قرن دهم بر

275: 1349این میان پایتخت لودیها در ابتدا دهلی بود که سپس به آگره منتقل شد )بوسورث، (.282تا

توسط احمد خان سدوزایی که به احمد شاه درانی موسوم شد، وی و افغانستان در پی تشکیل 311: 1349را به قلمرو خود افزودند )بوسورث،  هند تاختند و بخشی از هند جانشینانش بارها به

کم و بیش به حدود کنونی خود افغانستان (. با این حال از اواخر سلطنت این خاندان312و محسوب می شد.افغانستان همسایه شرقی و جنوبی هند محدود شد و

باافغانستان و تبدیل این کشور به یکی از مستعمرات بریتانیا، هند با سلطه بریتانیاییها بر نیز پس ازافغانستان بریتانوی خوانده اند. هند سرزمینی مستعمره همسایه شد که افغانها آن را

م به استقالل1919ش/1298چندی در شمار مستعمرات بریتانیا درآمد تا سرانجام در سال نیز استقالل خود را باز یافت. بدین هند م1947ش/1326رسید. قریب سه دهه بعد در سال

را به سه هند و افغانستانسان صرف نظر از پیشینه تاریخی مناسبات این دو سرزمین، روابط تا استقالل این کشور در سال افغانستاندوره می توان تقسیم کرد: از تشکیل کشوری به نام

و سرانجام روابط دو کشور از این سال1947در سال  هند ، از این تاریخ تا استقالل1919 را مناسبات دو افغانستان و هند تاکنون در مقام دو کشور مستقل. در دو دوره نخست، روابط

و هند مستقل به دو کشور هند کشور همسایه می توان خواند اما در دوره سوم با تقسیم جدایی افکند. افغانستان و هند با پاکستان همسایه شد و این کشور میان افغانستان پاکستان،

آغاز هند و پاکستان از جمله بر سر کشمیر که از بدو تقسیم شبه قاره هندجنگها و منازعات میان تان و دیگر کشمکشها میان دوتونسبر سر پش افغانستان شد و اختالفات ارضی میان پاکستان و

در بیش از نیم سده اخیر وجهی استراتژیک بخشیده و مسائل افغانستان و هند کشور، به روابطدو کشور را با پاکستان به محور این مناسبات بدل ساخته است.

روابط و مناسبات سیاسی یک جنرال قونسولی افغانستان با بریتانیا، افغانستان 1921طبق معاهده  هند پیش از استقالل

(. در پی34: 1388در دهلی و سه قونسولگری در کلکته، بمبئی و کراچی تاسیس کرد )مصون، در مقام دو کشور مستقلافغانستان و هند  مناسبات رسمی1947در سال  هند اعالم استقالل

دکتر نجیب الله خان توروایانا که وزارت1949، در سال هند آغاز می شود. پس از شناسایی در دهلی تعیین شد. روپ چند نیز افغانستانمعارف را به عهده داشت، به عنوان اولین سفیر

معاهده1950(. یک سال بعد در ژوئن 475: 1390در کابل بود )مبارز،  هند نخستین سفیر دوستی دو کشور به عنوان نقطه عطفی در روابط طرفین انعقاد یافت. اهمیت آغازین و نمادین

به2011 سال پس از آن در موافقت نامه استراتژیک اکتبر 61این معاهده به گونه ای است که (. در دوران سلطنت چهل ساله202: 1391این معاهده اشاره می شود )رحمانی و حسینی،

که هر هند مناسبات این کشور و افغانستان محمد ظاهر شاه در پرتو سیاست تاریخی بیطرفی دو از بنیانگذاران چنیش عدم تعهد بودند، توام با دوستی و حسن نیت بود و دیدارهایی در سطح

و دیدارهای محمد داود خان و دکتر محمد1958سران صورت گرفت؛ دیدار ظاهرشاه در فوریه از دهلی، و دیدار جواهر لعل1965 و فوریه 1959در فوریه  افغانستان یوسف نخست وزیران

از کابل ازجمله این1969 و ژوئن 1959در سپتامبر  هند نهرو و ایندیرا گاندی نخست وزیراندیدارها بود.

در افغانستانپس از کودتای داود خان و استقرار جمهوریت در افغانستان و هند روابط دو کشور نیز در نظم هند، به دلیل گرایش وی به اتحاد شوروی که هم پیمان1973/ ژوئیه 1352تیر

– پس از شوروی – دومین کشوری هند دوقطبی محسوب می شد، بیش از پیش تحکیم یافت. را به رسمیت شناخت )مصون،افغانستان بود که دو روز پس از روی کار آمدن محمد داود خان

دیدار کرد. سفر افغانستان از هند ایندیرا گاندی نخست وزیر1976(. در سال 174: 1388 1978در سال  هند به افغانستان سردار محمد نعیم خان برادر محمد داود و نماینده فوق العاده

نقاط هند که جنگ تبلیغاتی پاکستان را به همراه داشت و سفر چند روز بعد شخص داود خان به عطفی در روابط دو کشور بود. در این سفر که یک روز پس از سفر وی به پاکستان و برای رفع

دیدار کرد هند با موراجی دسای نخست وزیر افغانستان صورت گرفت، رئیس جمهور هند نگرانی (. پس از کودتای مارکسیستها علیه داودخان و استقرار حکومت345: 1385)پیرزاده غزنوی،

اولین کشور غیر کمونیست بود که رژیم جدید را به هند ،افغانستان جمهوری دموکراتیک خلق در رسمیت شناخت. در ادوار ریاست جمهوری نور محمد ترکی، حفیظ الله امین، ببرک کارمل و

(.1005: 1390دکتر نجیب الله روابط مستحکم دو کشور تداوم یافت )فرهنگ، با شکل گیری مقاومت مجاهدین علیه رژیم مارکسیستی و اشغال کشور توسط ارتش سرخ به

به دلیل روابط نزدیک با شوروی و نیز نگرانی از نفوذ پاکستان بر هند حمایت از این رژیم، خودداری ورزید و همچنانافغانستان مجاهدین، برخالف بسیاری از کشورها از محکومیت اشغال

(. با این حال148 تا 146: 1365به روابط خود با این کشور و پشتیبانی از آن ادامه داد )دیتل، به رغم نگرانی از هند ،افغانستان با سقوط کابل به دست مجاهدین و استقرار جمهوری اسالمی

به ریاست برهان الدین ربانی ادامه افغانستان گرایش اسالمی مجاهدین روابط خود را با دولت داد. بروز اختالفات و جنگهای داخلی میان مجاهدین و سقوط دولت آنان به دست طالبان که به

در هند انجامید، به قطع روابط دو کشور و بسته شدن سفارت افغانستانایجاد امارت اسالمی عالوه بر اینکه طالبان را به رسمیت نشناخت، آنها را خطری جدی برای هندکابل منجر شد.

و روسیه و برخی ایران امنیت و منافع ملی خود انگاشت و در هماهنگیهای منطقه ای با کشورهای دیگر، با حمایت از مخالفان طالبان در صدد مقابله با آنان برآمد و به قدرت رسیدن

:1378مداخله خارجی در این کشور خواند )عصمت اللهی و دیگران،  افغانستان این گروه را در (. شکل گیری طالبان با پشتیبانی مستقیم پاکستان در واقع ایجاد حکومت دست نشانده ای281

و پاکستان را دنبال نکند و هم درافغانستان بود که هم مسائل و مشکالت ارضی افغانستان در در مقام رقیب تاریخی و سنتی برای پاکستان عمق استراتژیک فراهم سازد )فرزین هند ارتباط با

(. گسترش طالبانیسم به جامو و کشمیر بویژه از آن63: 1391 و شفیعی، 18 و 17: 1377نیا، دست نشانده پاکستان محسوب می شوند، هند رو که بیشتر گروههای فعال در این بخش از

ی درهند به شمار می رفت. ربودن یک فروند هواپیمای هند خطر عمده ای برای امنیت و وحدت نمونه ای از هند  و فرود آن در قندهار و مطالبه آزادی تروریستهای زندانی در1999دسامبر

ی، پاکستانهند بود. به گفته مقامات هند علیه منافع افغانستان اقدامات مخاطره آمیز طالبان در درآمد داشت کهافغانستان در دوران طالبان ساالنه بیش از صد میلیون دالر از کشت تریاک در

که به دلیل هند (.70: 1391در جامو و کشمیر می شد )شفیعی،  هند صرف جنگهای نیابتی با وابستگی شدید طالبان به پاکستان و پیوند آنان با القاعده و اسالم گرایان در نقاط مختلف

منطقه از جمله کشمیر نگران موقعیت و امنیت خود بود، به حمایت از اتحاد شمال برخاست وشناخت. افغانستاندولت در تبعید مجاهدین را تنها نماینده قانونی

، پس از وقفه ای در دوران طالبان، با سقوطافغانستان و هند روابط رسمی سیاسی و دیپلماتیک در دهلی بازگشایی شد و یک ماه هند  سفارت2001 نوامبر 21این دولت از سر گرفته شد. در

دسامبر همان سال به سطح سفارت ارتقا یافت. در همین ماه جاسوانت سینگ وزیر22بعد در در کابل حضور یافت. پس از مدتی افغانستاندر مراسم آغاز به کار دولت موقت هند خارجه

در هرات، قندهار، مزار شریف و جالل آباد نیز افتتاح شد )دفتر مطالعات، هند کنسولگریهای روابط نزدیکی داشتند. حامد کرزی هند از گذشته با افغانستان (. رهبران جدید284: 1386

بود و دوستم و عبدالله از جبهه شمال در دوران مباره با طالبان از هند تحصیلکرده برخوردار بودند و این مناسبات زمینه روابط دوستانه دو کشور را در دوره پس از هند حمایت

(. کرزی سه ماه پس از تشکیل دولت72: 1391طالبان فراهم می ساخت )شفیعی، همراه با عبدالله عبدالله، یونس قانونی و محمد قسیم فهیم وزرای خارجه، افغانستان جدید

بر هند کشور و دفاع از دهلی دیدار کرد. در این سفر طی مالقات عبدالله و واجپایی نخست وزیر بود، تاکید شد. حامد کرزی طی هند که مورد توجه افغانستان حمایت از حقوق اقلیت سیک در

سفر کرد. در یکی از هند  بیش از ده بار به2014 تا 2001سیزده سال ریاست جمهوری خود از دانشگاه هیماچال پرادش به وی دکترای افتخاری اعطا کرد.2003این سفرها در مارس

دیدار کردند. هند همچنین وزرای خارجه و بسیاری از دیگر وزیران و سایر مقامات افغان بارها از از جمله یاشوانت سینها، ناتوار سینگ و هند پس از سفر جاسوانت سینگ، وزرای خارجه بعدی

ضمن افتتاح بخشافغانستان بازدید کردند. در دیدار موکرجی از افغانستان پرناب موکرجی از جدید بیمارستان ایندیرا گاندی در کابل، خیابان مجاور بیمارستان به نام ایندیرا گاندی نامگذاری

به کابل رفت. وی در سفر دیگری به هند  مان موهان سینگ نخست وزیر2005شد. در اوت سخنرانی کرد. افغانستان  در مقام نخستین مقام بلند پایه خارجی در پارلمان2011کابل در مه

، در آغاز ترجیحافغانستان با ریاست جمهوری اشرف غنی احمد زی دومین رئیس جمهور منتخب مناسبات با پاکستان به قصد جلب همکاری این کشور در مقابله با طالبان و تروریسم

را در اولویت بعدی روابط قرار داد. اشرف غنی ابتدا به پاکستان و چین دو هند ،افغانستان در 2015سفر کرد اما پس از هفت ماه از ریاست جمهوری خود در مه  هند رقیب اصلی

رفت و با نارندرا مودی نخست وزیر دیدار کرد. از آن پس مناسبات دوجانبه گسترش هند بهنیز تکرار شد. هند یافت و دیدار از

تاکنون بیش از پنجاه موافقت نامه و یادداشت تفاهم امضا کرده اند که نزدیک افغانستان و هند وارد تعامالتهند با کمک افغانستان چهل مورد آن مربوط به دوران پس از طالبان بوده است.

جنوب آسیا شد. مهم ترین توافق دو کشور انعقاد موافقت نامه همکاری استراتژیک بود که از 2011(. این موافقت نامه در اکتبر 81: 1388سالها پیش برای تحقق آن تالش می شد )آرزو،

در دهلی بین حامد کرزی و مان موهان سینگ رهبران پیشین دو کشور به امضا رسید. توافق بند، همکاریهای سیاسی و امنیتی، همکاریهای اقتصادی و3نامه مشتمل بر اصول عمومی در

بند، عرصه های اجتماعی، فرهنگی، جامعه5تجارتی، و آموزش و ظرفیت سازی هر یک در بند یا31 بند است که جمعا 3 بند، و چگونگی اجرا در 10مدنی و ارتباطات مردم با مردم در

                          (.207 تا 202: 1391ماده را شامل می شود )رحمانی و حسینی، در دهلی شیدا محمد ابدالی است افغانستان در کابل امر سینها و سفیر کنونی هند سفیر فعلی

که سفارت غیر مقیم در نپال، بوتان و مالدیو را نیز به عهده دارد )www.afghanembassy.in.)

 مناسبات اقتصادی و تجاری

یکی از عرصه های مناسبات گسترده دو طرف بوده و طبعا در افغانستان با هند روابط اقتصادی نقش اصلی را داشته افغانستان به هند این روابط کمکهای اقتصادی و مالی و فنی

به افغانستان کمکهای بسیاری را به2001بخصوص پس از سقوط طالبان از سال  هند است. که چین هند عهده گرفت که حجم آن به بیش از دو و نیم میلیارد دالر رسید. رشد شتابان اقتصاد

و دیگر اقتصادهای نوظهور از جمله دیگر کشورهای عضو بریکس را پشت سر نهاد، زمینه سازاین کمکها بوده است.

را بیش ازافغانستان و کاهش کمک غرب به این کشور، افغانستان خروج نیروهای ناتو و آیساف ازساخته است. هند پیش متوجه دریافت کمک از کشورهای منطقه ای از جمله

پیمان همکاری دو جانبه ای امضا کردند که به موجب آن تجار2005در سال  هند و افغانستانافغان می توانند از تسهیالت تجاری و معافیتهای گمرکی در صدور کاالهای خود برخوردار شوند.

همکاری در راه سازی از جمله ساخت جاده زرنج – دالرام، بازسازی شبکه های ارتباطی بیش از ، واگذاری صدها اتوبوس و وسیله نقلیه نظامی و غیر نظامی آبافغانستان ده والیت )استان(

پاش، آب رسان، بولدوزر، حمل زباله، راه اندازی شرکت هواپیمایی دولتی آریانا و تحویل سه ، تامین بودجهافغانستان فروند هواپیما به شرکت، ارائه پشتیبانی و تعمیر و نگهداری هواپیماهای

، بازسازی و تجهیزافغانستان ساخت مجلس شورای ملی یا پارلمان جدید، بازسازی بانک ملی بیمارستان ایندیرا گاندی در کابل وتاسیس مرکز تشخیص طبی در این بیمارستان و مداوای

روزانه صدها بیمار، تامین دهها تن دارو و تجهیزات پزشکی در کابل، قندهار، هرات، مزار شریف و شبرغان، ساخت سردخانه پنج هزار تنی قندهار، بازسازی و اتمام سد سلما بر روی هریرود و

تولید برق در هرات، توسعه خطوط برق از جمله انتقال نیرو از پل خمری به کابل و تامین ، تحویل بیسکویت غنی شده برای تغذیه کودکان،ازبکستان بخشی از برق پایتخت از طریق

ارسال قریب هزار دستگاه چرخ خیاطی برای سازمانهای زنان در روستاها، اهدای دست و پای مصنوعی برای معلوالن در انفجار مین، تامین جوهر مرکب پاک نشدنی برای عالمت گذاری برگه

به این هند از جمله موارد کمکهای افغانستان ی در بازسازیهند های انتخاباتی و حضور شرکتهای (. سرمایه گذاری76 تا 73: 1391 و شفیعی، 283: 1386کشور بوده است )دفتر مطالعات،

به افغانستان  که امتیاز استخراج معدنی با قریب دو میلیون تن آهن را درSAILی هند کنسرسیوم عهده گرفته است، می تواند بزرگترین سرمایه گذاری خارجی در این کشور شمرده شود.

میلیون750در چند مرحله جمعا به  افغانستان در قالب کمکهای این کشور به هند تعهدات مالی        دالر رسید.

است و متقابال محصوالتی چون میوه و خشکبار افغانستان از صادرکنندگان اصلی کاال به هند کاهش یافته و بعضا به هند به افغانستان وارد می کند. تعرفه صادرات برخی اقالم افغانستان از

(. بر طبق توافقات ترانزیتی283: 1386صفر رسیده است )دفتر مطالعات، تجار افغان می توانند از طریق بندر چابهار کاالهای خود را هند و افغانستان ،ایران میان

افزون بر اینکه ایران صادر کنند. راه ارتباطی دالرام به زرنج و سپس زابل و چابهار در هندبه را هند به پاکستان از طریق بندر کراچی را کاهش می دهد، افغانستان وابستگی تجارت خارجی

می سازد و امکان  متصلافغانستان به ایران راهی ندارد، از طریق افغانستان نیز که مستقیما به (. این197: 1391ی را به این کشور فراهم می آورد )رحمانی و حسینی، هند ارسال کاالهای

می تواند نقشی استراتژیک در ایران مسیر و دیگر راههای ارتباطی و مواصالتی از طریقایفا کند. افغانستان و هند تعامالت و تجارت میان

تا2005است. طی سالهای  افغانستان یکی از پنج کشور اصلی کمک کننده به هند با چهارصد میلیون دالر پس از بوتان و سودان و بیش از سایر کشورهای عضو افغانستان 2010

.www.quora.comرا دریافت کرد )) هند سارک از جمله سری النکا و نپال بیشترین کمکهای نداشته است. در افغانستانهیچ کشور دیگری در جنوب آسیا توان چنین حمایتی را از

:1393وارد تعامالت سیاسی اقتصادی جنوب آسیا شد )رحیمی،  هند با کمک افغانستان واقع276.)

Email.

مطالب مرتبط:

افغانستان .1 و هند راهبردی نوین صلح –   روابط مطالعات المللی بین مرکز سوری محمد IPSCامیرکم مدت در افغانستان و هند رتبه عالی مقامات سفر رویداد بر بیان تاکید و یکدیگر کشور به سال یک از تر

حاکی ...... تنها نه روابط توسعه و گسترشمرکزی .2 آسیای به هند وزیر نخست ای دوره سفر آسیای   اهداف کارشناس فرقانی محمدرضا

زبان به هند ادبی آثار جمله از فرهنگی و تاریخی هدایای از باری کوله با هند وزیر نخست پیشین سفیر و مرکزی

با ...... را نو دهلی روابط تا شد مرکزی آسیای رهسپار فارسیهند .3 و ایران روابط ی آینده در موثر هند     عوامل مسائل کارشناس و پژوهشگر جمالی روابط  اکبر

ان از پیش دوران به نسبت برجام توافق و ایران در جدید دولت آمدن کار روی بار هند و ایران روابط هند و ایران

...... . اخیر سفر در است یافته بهبودافغانستان .4 در ترکیه نفوذ و حضور ادامه در موثر پیشین   عوامل سفیر فرقانی محمدرضا

از                ایران ،گذشته دارد دیرینه تاریخی ترکیه بعد و عثمانی امپراطوری و افغانستان میان روابط مقدمه

و ...... جدید جمهوری که بود کشوری دومین سابق، شوروی اتحاد از پس واقع در هم افغانستان اینپور - .5 بهشتی حسن با گفتگو روسیه و هند راهبردی روابط روسیه   ابعاد مسائل کارشناس

صلح – مطالعات المللی بین سال IPSCمرکز از را سران دوجانبه نشست روسیه و در 2000هند متناوب طور به

در ...... کشور دو روابط تقویت و بررسی منظور به مسکو و نو دهلیبلخی – .6 میرویس دکتر با گفتگو افغانستان در داعش حضور گسترش بین   عوامل مرکز

صلح – مطالعات و IPSCالمللی افغانستانی داخلی تندروهای برخی واقع در که است این از حاکی پراکنده شواهد

...... . به توجه با راستا این در هستند ارتباط در داعش با طالبان تندروان جمله ازانداز .7 چشم و اهداف افغانستان، به ریاض تر جدی المللی     نگاه بین مرکز بونش رمضانی فرزاد

- صلح :   IPSC مطالعات محمد رخداد عربستان بیان بنیانگذار عبدالعزیز ملک با افغانستان پادشاه ظاهرشاه

سال در . ......١٩٣٢سعودى، از بعد اما نمودند امضا دوستى موافقتنامه زمان، آن در و دیدار جده شهر درپاکستان .8 و افغانستان روابط در ها چالش و مشکالت کارشناس   مهمترین واحدی علی دکتر

صلح – مطالعات المللی بین مرکز و IPSCافغانستانی شد کابل وارد اخیرا پاکستان وزیر نخست نوازشریف؛

هم ...... پاکستان وزیر نخست خارجی سیاست و ملی امنیت مشاور عزیز؛ سرتاج و زمینی نیروی فرماندهکارشناس .9 اندیشمند اکرام محمد با گفتگو روابط چالشهای ، پاکستان و افغانستان

افغانستان صلح –   مسائل مطالعات المللی بین مرکز بونش :     IPSCفرزادرمضانی روابط مقدمه

پاکستان نام به نو کشوری ظهور و پیدایش از پاکستان با و  افغانستان فراز با همواره دوم جهانی جنگ از پس  در

حتی ...... و ها نشیبمالزهی - .10 محمد پیر با گفتگو افغانستان در اردوغان بعدی چند کارشناس   اهداف

صلح – مطالعات المللی بین مرکز کابل IPSCافغانستان وارد افغانستان به سفری در ترکیه جمهوری رئیس

این . ...... در جنگ دهه سه ویرانی های بازسازی و تروریسم با مبارزه در افغانستان مهم حامیان از یکی ترکیه شد