ขอมลจากรายการ 2563 เปลยนประเทศไทย ไทยพบเอส

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงสอ (ISBN) : พมพครงท 1 มนาคม พ.ศ.2555จำนวนพมพ 3,000 เลมทปรกษา ดร.เสกสรรค ประเสรฐกล เทพชย หยอง วนชย ตนตวทยาพทกษ กอเขต จนทเลศลกษณ สมเกยรต จนทรสมา รศ. ดร.ประวต เอราวรรณบรรณาธการ ณาตยา แวววรคปตกองบรรณาธการ วรเชษฐ เขยวจนทร รวนทร คำโพธทอง กฤนกรรณ สวรรณกาญจน อรชตา อตมะโภคน พมพรกษ สมศรเสาร วลยลกษณ แสงเปลงปลง ตลาการ ขวญยน ธนยาพร บวทอง ธนพล เลศธนาผล ณฐพล พลารชน พทธฉตร จนดาวงศ ชาล คงเปยม ภาพประกอบ ทมงาน 2563 เปลยนประเทศไทย ออกแบบปก/ รปเลม อนทรา วทยสมบรณ จดทำโดย สำนกงานปฏรป (สปร.) 126/146 ชน 4 อาคาร 10 ชน สถาบนบาราศนราดร ถ.ตวานนท 14 ต.ตลาดขวญ อ.เมอง จ.นนทบร 11000 โทรศพท 02-965-9531-3 โทรสาร 02-965-9534พมพท บรษท ท คว พ จำกด โทร 02-956-1937 ลขสทธจดพมพและเผยแพร 1.สำนกงานปฏรป (สปร.) 126/146 ชน 4 อาคาร 10 ชน สถาบนบาราศนราดร ถ.ตวานนท 14 ต.ตลาดขวญ อ.เมอง จ.นนทบร 11000 โทรศพท 02-965-9531-3 โทรสาร 02-965-9534 2.องคการกระจายเสยงและแพรภาพสาธารณะแหงประเทศไทย (ส.ส.ท.)145 ถนนวภาวดรงสต แขวงตลาดบางเขน เขตหลกส กรงเทพฯ 10210 Website : www.thaipbs.or.th

ปฏรปการศกษา ปฏรปประเทศไทย

การปฏรป คอ การเปลยนแปลงเชงโครงสราง เปาหมาย คอ การสรางความเปนธรรมเพอลดความเหลอมลำในสงคม แต ความเปนธรรมจะเกดขนไดดวยการเสรมอำนาจของประชาชน ทยงไมไดรบความเปนธรรม การปฏรปของผคนจะเกดผลอยาง กวางมากขน กตอเมอประชาชนไดรบการเสรมอำนาจ การ ปฏรปและการเสรมอำนาจของประชาชนจงถอเปนกระบวน การเดยวกน สมชชาปฏรป เปนเครองมอสำคญในการเชอมประสาน ใหทกภาคสวนในสงคมไดมาแลกเปลยนเรยนรรวมกนอยาง หลากหลายและกวางขวางบนฐานของปญญาและสมานฉนท เพอนำไปสการมขอเสนอแนะเชงนโยบาย ใหผเกยวของนำไป ปฏบตหรอนำไปพจารณากำหนดเปนนโยบายสาธารณะ และ ประสานความรวมมอจากทกภาคสวนเพอรวมกนขบเคลอน การปฏรปประเทศไทย

คำนำโดย สำนกงานปฏรป (สปร.)

การปฏรปการศกษา เปนหวขอหนงทถกบรรจเขาเปน หนงในระเบยบวาระของสมชชาปฏรประดบชาตครงท 2 พ.ศ. 2555 เรอง “การปฏรปการศกษา : ปรบทศทางการศกษาเพอ สรางคณภาพและลดความเหลอมลำในสงคม” ซงถอเปนโอกาส ครงสำคญของสงคมไทยทจะใช การศกษา ทมคณภาพและเทา เทยม เปนกลไกสรางโอกาสละปรบกระบวนทศนใหมทางการ ศกษาเปน “การศกษาเพอคนทงสงคม” เปน “การศกษาเพอ คณคาของชวตและศกดศรความเปนมนษย” และตองเปน “การ ศกษาเพอชวตแหงการเรยนรทเรมจากฐานครอบครวและนำ ไปสการเรยนรตอเนองตลอดชวต” สำนกงานปฏรป(สปร.)ในฐานะหนวยงานททำหนาทใน การสนบสนน การดำเนนงานของคณะกรรมการสมชชาปฏรป (คสป.)ตลอดจนประสานความรวมมอกบองคกรภาคตางๆทจะ รวมกบขบเคลอนการปฏรปการศกษาภายใตกระบวนทศนใหม น ไดประสานงานกบรายการเปลยนประเทศไทย สถานโทรทศน ไทยพบเอส และสภาการศกษาทางเลอก โดยสนบสนนใหมการ เรยบเรยงเนอหา “รายการเปลยนประเทศไทยดานการศกษา” จำนวน 6 ตอนและจดพมพหนงสอเลมขน เพอนำเสนอภาพการ ปฏรปการศกษาทเปนรปธรรม เหนพลงของการมสวนรวมของ ชมชนเพอใหงายตอการทำความเขาใจและเรยนร สำนกงานปฏรป (สปร.) มความหวงวาหนงสอเลมน จะชวยจดประกาย การปฏรปการศกษาของประเทศไทย พรอม ทงปลกสำนกการมสวนรวมของผคนในสงคม ใหเขามามสวนรวมในการปฏรปการศกษาของประเทศตอไป

19 มนาคม 2555

ประเทศไทยใชงบประมาณดานการศกษามากเกอบหนง ในสของงบประมาณแผนดน แตไมสามารถพฒนาคณภาพการ ศกษาและผลตคนใหมคณภาพได งบประมาณนเปนสดสวนทสง สงกวาหลายประเทศทมสมฤทธผลทางการศกษาดกวาไทย แตใชเงนนอยกวา และในสดสวนนอยกวา “เกดอะไรขนกบระบบการศกษาของไทย ทงๆ ทมงบ ประมาณอยางเพยงพอ” เปนคำถามทยงคงรอคอยคำตอบ อกทง ยงมกลมคนทดอยโอกาสจำนวนนบลานคนไมสามารถเขาถงการ ศกษาได ในขณะทโรงเรยนใหญๆ สามารถทำใหเกดคณภาพได แตโรงเรยนเลกๆ กลบทำไมได จงเกดปญหาความเหลอมลำดาน การศกษาในสงคมตามมา อกทงมปญหาการกระจกตวของการ ศกษา ทจะตองแก นอกจากน ในสวนของการศกษาเพอปวงชน ทกกลมอาย ชวงวยอนเปนการศกษาตลอดชวต ทงทผานการศกษาในระบบ โรงเรยน นอกระบบโรงเรยน และการศกษาตามอธยาศย กยง ประสบปญหาของการยกระดบการเรยนรของคนทงสงคมทงมต ของการเสรมความมนคงในอาชพและการพฒนาคณภาพชวต คน วยทำงานประมาณสสบลานคนทสำเรจการศกษาภาคบงคบจน ถงผทมโอกาสเรยนจนไดวฒบตรปรญญาบตร ทำงานอกสามสบ สสบป ไมมการพฒนาความรทกษะเพอปรบปรงงานหรอรบงาน

โดย ดร.กฤษณพงศ กรตกรอดตคณะกรรมการปฏรปประเทศและ อดตเลขาธการคณะกรรมการการอดมศกษา

คำนำ

ใหมในชวต คนวยทำงานจำนวนมากหลดออกจากระบบการศกษา ไมมโอกาสกลบมาศกษาวชาการและวชาชพ ตลอดชวตทำงานเปน เพยงแรงงานรายวน การปฏรปการศกษา ตองไมมองเฉพาะในระบบโรงเรยน แตตองมองไปถงการศกษาตลอดชพ ตองใหชมชนทองถนมสวน รวมในการกำหนดการศกษาและจดการศกษา ใหภาคสงคมและ เศรษฐกจอนมาชวยจดการศกษาเพออาชพ ทกสวนชวยสรางสภาพ แวดลอมทดเพอการเรยนร เพราะการเรยนรเกดนอกโรงเรยน เกด ในครอบครว เกดในชมชน หากชมชนเขมแขงสามารถจดการตนเอง ได ชมชนตองเขาไปมสวนรวมในการจดการศกษาของบตรหลาน ตนเองในพนท โรงเรยนทอยในพนทตองปรบตวใหเขากบความตอง การของชมชน โรงเรยนตองพฒนาคณภาพตวเองใหนกเรยนอยาก เรยน องคกรปกครองสวนทองถนควรปรบระบบการจดสรรงบ ประมาณเพอการศกษาทเปดโอกาสใหชมชนไดเขามามสวนรวม มงเนนใหเปนการศกษาเพอการเรยนรและพฒนาทกษะชวตท สอดคลองกบภมปญญาของทองถนและโอกาสแทนการศกษา กระแสหลกเพอเรยนตอในระบบสายพานการศกษา ขนชนสงขน จนไดปรญญาแตเพยงอยางเดยว ดวยเหตผลน เครอขายประชาสงคมชมชนทองถน ภาค สงคมเศรษฐกจ ตองรวมขบเคลอนการปฏรปการศกษาไมจำกด การปฏรปการศกษาแตในวงนกวชาการ คร และขาราชการ การ ขบเคลอนและการปฏรปตองมตอเนองไมวาจะเปลยนรฐบาล หรอ เปลยนผบรหารการศกษาอยางใด

หนงสอปฏรปการศกษาประเทศไทยเลมน ผเขยนไดเสนอ ภาพการปฏรปการศกษาทปฏบตจรงไดผลจรงเหนผลจรงเปน รปธรรม ไมวาโครงสรางจะเปลยนหรอไมอยางใด รวมทงรวมแนว คดและประสพการณของคร นกการศกษา และผจดการศกษา ผเขยน เรยบเรยงไดนาสนใจและงายตอการเขาใจ มตวอยางทเปนรปธรรม เรมจากเปลยนจงหวะกาวการศกษา เรยนนอกรวการศกษาทาง เลอก อนาคตไทยกบครในอนาคต วชาทบทวนเปาหมายการศกษา ชาตหองเรยน 2563 เปลยนประเทศไทย ปลดลอคระบบการศกษา และโรงเรยนวดทาสะทอน : สะทอนจดเปลยนการศกษาชาต ผเกยว ของสามารถนำไปใชเปนแนวทางปฏบตไดจรง ผกำหนดนโยบายถาไดอานหนงสอเลมน ควรตระหนกถง พลงเคลอนทเงยบจำนวนมหาศาลทมอยในสงคมและควรชวยปลด ปลอยศกยภาพการปฏรปในระดบรากหญาของครและชมชน ทไม ไดตองอาศยงบประมาณมากมาย แตเรมจากการเปลยนกระบวน ทศน เปลยนความคด และการทำงาน ผมหวงเปนอยางยงวา หนงสอปฏรปการศกษา ปฏรป ประเทศไทย จะกระตกตอมความคดการพฒนาการศกษาของไทย เพออนาคตทดของคนไทยและประเทศไทย

ตลอดระยะเวลาเกอบ 100 ปทผานมาจนถงปจจบน การ ศกษาไดวางเปาหมายหลกเพอผลตคนเขาสตลาดแรงงานรบใช ภาคเมองและอตสาหกรรม เมอเดกเขาสระบบการศกษาจงถกหลอ หลอมใหมวถชวตททนสมยแบบในเมองตามแบบแผนของระบบ อตสาหกรรม ขณะทผปกครองเองกตางมงหวงสงเสยลกหลานให เรยนสงๆ เมอจบจะไดรบการจางงานในหนวยราชการ บรษทธรกจ และโรงงานอตสาหกรรม แตปญหาทเกดขนมาตลอดคอคณภาพ การศกษาทตกตำมเดกออกจากระบบการศกษากลางคนจำนวน เพมมากขน เดกและเยาวชนทผานการศกษาในระบบขาดทกษะ ชวต ขาดคณธรรม และขาดจตอาสา มชวตทอยบนความเสยงในการ ใชความรนแรง การเสพสงเสพตด การมความสมพนธทางเพศกอน วยอนควร และเปนนกบรโภคตวยง หลงไปกบสอทกระตนการ บรโภค ไหลไปตามกระแสแฟชนตลอดเวลา

คำนำโดย ชชวาลย ทองดเลศเลขาธการสภาการศกษาทางเลอก

ขณะเดยวกน เมอเดกจบการศกษามาแลว องคกรหนวย งานทรบคนมาทำงานกสะทอนวาคณภาพตำตองมาฝกกนใหมเสย เวลามาก ยงนาเปนหวงเมอตลาดงานกหดตวแคบลง ทงภาครฐและ ภาคธรกจตางกรบบคลากรนอยลง ผสำเรจการศกษาจงมแนวโนม ทจะอยในภาวะตกงานมากขนพรอมๆ กบการตองแบกรบภาระ หนสนจากการกเรยนตามนโยบายของรฐ เดกและเยาวชนเหลานจง ตองเผชญกบความเครยดและความทกขมากขน จะกลบสทองถน บานเกดกอยไมได อยอยางไมมความสข เพราะการเรยนในระบบท ผานมานนไดตดความสมพนธของเดกออกจากครอบครวและ ชมชนตนเอง ขาดการเชอมโยงตอยอดองคความรภมปญญาทองถน เดกและเยาวชนทผานระบบการศกษาจงไมเหนคณคาการใช แรงงาน ชวยการชวยงานของพอแมไมได และไมสามารถสรางสรรค งานเพอการพงตนเองได จากสภาวะทเดกและเยาวชนของสงคมรน ปจจบนถกทำใหตกอยในสภาพเชนน จะยงสงผลกระทบใหกลาย เปนปญหาของสงคมทใหญขนและจะสงผลตอคณภาพการพฒนา สงคมไทยโดยรวมในอนาคตอยางแนนอน วกฤตการศกษาทกำลงขยายตวอยขณะนนน มสาเหตสำคญ เกดมาจาก หลกคดการจดการศกษาในปจจบนทผดพลาด คอ การ มฐานคดอยทการผลตคนเขาสตลาดแรงงาน ฐานคดพชตธรรมชาต อยเหนอและเอาชนะธรรมชาต แปรธรรมชาตเปนทน เปนกำไร ฐาน คดการบรโภคแบบไมยบยงชงใจ ฐานคดแบบอตตาธปไตย ไมตง บนฐานคดการพฒนาความเปนมนษยทสมบรณทงกาย ใจ และจต วญญาณ ทเคารพตวเอง เคารพผอน เคารพธรรมชาต มทกษะชวต แก ทกขได พงตนเองได สรางสรรคงานไดดวยตวเอง การจดการเรยนร ไมสอดคลองกบธรรมชาตการเรยนรของมนษย เรยนอยแตในหอง ทองจำ ขาดการคด วเคราะห เนนการสอบแขงขนผานชนททำใหเดกท อยชนบทหางไกล ครอบครวยากจน เปนพวกแพถกคดออก กลมท

ประสบผลสำเรจสวนใหญจะเดกทมาจากครอบครวทมฐานะด สงลกเขาเปนโรงเรยนดง พรอมทงสามารถสงไปกวดวชาเพมเตม อก แตปรากฏการณทเหนคอโรงเรยนในกรงเทพฯ ในเมองใหญ มความพรอมไดรบการสนบสนนเตมท ซงแตกตางจากโรงเรยน ในชมชนทหางไกล ขาดแคลนทงอาคาร สถานทอปกรณการเรยน ทำใหเกดโรงเรยนขนาดเลกเพมถง 14,397 โรง ซงกระทรวงจะ ยบและควบรวมอก กลายเปนปญหาความไมเทาเทยม ความ เหลอมลำทางการศกษา ทงทรฐธรรมนญและ พ.ร.บ.การศกษา แหงชาต กำหนดใหรฐตองจดการศกษาอยางทวถงเทาเทยมกน และมคณภาพ การบรหารจดการศกษารวมศนยอยทสวนกลาง ใชหลกสตรแบบเดยวกนทวประเทศ และมการกำหนดมาตรฐาน จากสวนกลางเปนความรทไมสามารถตอบสนองความหลาก หลายของคนแตละคน กลม ชมชนทมความหลากหลายได ภาค สวนตางๆในสงคมมไดมสวนรวมในการจดการศกษา ดงนนการทพลงพลเมอง จะเขารวมสรางสรรคทางเลอก ใหมในการจดการศกษาตองเรมจากการปรบเปลยนกระบวน ทศนทางการศกษาทตองอยบนฐานการพฒนาความเปนมนษย ทสมบรณทงกาย ใจ และจตวญญาณ เปนการเรยนรทสอดคลอง กบธรรมชาตการเรยนรของมนษยทมความหลากหลาย มความ ยดหยน ตามศกยภาพตามธรรมชาตของแตละคน สอดคลองกบ บรบทของพนท เปนการเรยนรททำใหเกดการคนพบตวเอง เคารพ ตวเอง เคารพผอน เคารพธรรมชาตและสงแวดลอม

การเรยนรทอยบนฐานความจรงของชวต ชมชนและสงคม เปนกระบวนการคนหาคำตอบดวยตนเองและการแลกเปลยนเรยน รรวมกนเปนกลม ทสามารถเรยนรไดทกท ทกเวลา และจากทกคน เปนการเรยนรตลอดชวต เรยนรทฤษฎวชาการควบคกบการปฏบต ทเชอมโยงกบฐานความรของชมชน สงคมไทย และโลกาภวฒน โดยทกภาคสวนในสงคมตงแตบคคล พอแม องคกรชมชน องคกรเอกชน สถาบนศาสนา สถานประกอบการ และกลมตางๆ มสทธในการจดการศกษาไดอยางหลากหลาย ในทสดแลวทกคนมสทธในการเลอกการเรยนรของตนเอง ไดอยางหลากหลาย โดยตองไดรบการคมครอง และการสนบสนน จากรฐอยางทวถงและเทาเทยม จากการทสภาการศกษาทางเลอกไดรวมกบรายการเปลยน ประเทศไทย ไทยพบเอส รวม 6 ตอนนนซงมเนอหาททำใหคนในสงคม เหนประเดนวกฤตทางการศกษาและทางเลอกทางออกดานการ ศกษา และไดกอใหเกดกระแสสาธารณะทใหความสนใจ ถกเถยง แลกเปลยนในประเดนการศกษามากขน นอกจากนนทางสภาการศกษาทางเลอกไดรวมกบคณะ กรรมการปฏรป(คปร.) สำนกงานปฏรป(สปร.)รวมกนขบเคลอนใน ประเดนการยบและควบรวมโรงเรยนขนาดเลกจำนวน 7,000 โรง โดย การจดเสวนาเพอหาทางออกรวมกนทกฝาย จนกระทงเลขาธการ คณะกรรมการการศกษาขนพนฐานและทานรฐมนตรกระทรวง ศกษาธการไดแถลงยตนโยบายยบและควบรวมโรงเรยนขนาดเลก โดยจะรวมมอกบทกภาคสวนในการบรหารจดการแนวใหมเพอ พฒนาคณภาพโรงเรยนขนาดเลกโดยการมสวนรวม และจากการ เขารวมประชมเตรยมการจดสมชชาปฏรประเทศไทยครงท 2 ไดม

มตเหนชอบใหมประเดนการศกษา เปนประเดนทจำเปนทตองมการ ปฏรป และกำหนดใหมเวททางวชาการในหวขอ “พลงพลเมองใน การปฏรปการศกษา” อกดวย โดยทางสภาการศกษาทางเลอกเปน ผประสานงาน สภาการศกษาทางเลอกจงไดรวมกบรายการเปลยน ประเทศไทย ไ ทยพบเอส และสำนกงานปฏรป (สปร.) จดพมพหนงสอ ประกอบการจดเวทวชาการทสรปเนอหาจากรายการเปลยน ประเทศไทยดานการศกษา ทง 6 ตอน ทางสภาการศกษาทางเลอกใครขอขอบคณรายการเปลยน ประเทศไทย ไ ทยพบเอส และสำนกงานปฏรป(สปร.) ในการสนบสนน การผลตเนอหาและการจดพมพหนงสอเลมน หวงวาจะเปนหนงสอ ทมสวนชวยใหทกภาคสวนในสงคมเกดความเขาใจและเขามารวม กนปฏรปการศกษาในอนาคต

7 มนาคม 2555

คำนำโดย เทพชย หยองผอำนวยการองคการกระจายเสยงและแพรภาพสาธารณะแหงประเทศไทย (ส.ส.ท.)

ไมมใครปฏเสธวาตนตอของปญหาหลกๆ ของประเทศไทย ขณะนมาจากระบบการศกษาและคณภาพการศกษา ไมวาจะเปน ความยากจน การเมองทเตมไปดวยการทจรต ความเหลอมลำ และ การเอารดเอาเปรยบในสงคมลวนมสาเหตมาจากการศกษาทงสน เพราะฉะนนปญเหลานไมมทางจะไดรบการแกไขเลย ตราบ ใดทผมอำนาจไมแกไขปญหาของระบบการศกษาอยางจรงจง ไทยพบเอส ในฐานะสอสาธารณะไดใหความสำคญกบการ รายงานขาวและบทวเคราะหเกยวกบปญหาการศกษาไทยมาอยาง ตอเนอง พรอมๆ กบการจดเวทเพอระดมความคดเหนและขอเสนอ แนะเพอหาทางออกใหกบระบบการศกษา โดยทำงานรวมกบเครอ ขายตางๆ ทมฐานขอมลและประสบการณเกยวกบการศกษา และม ความตงใจทจะมสวนในการผลกดนใหเกดกระบวนการปฏรประบบ การศกษาไทยอยางจรงจง การศกษาจงไดกลายเปนหวขอสำคญของ รายการ “2563 เปลยนประเทศไทย” ซงเปนรายการทมงตรวจสอบ และศกษา ประเดนทางการเมอง สงคมและเศรษฐกจ โดยมเปาหมายเปนเวท ระดมความคดเหนและขอเสนอแนะทจะนำไปสการเปลยนแปลง สงคมไทย ผานการมสวนรวมของภาคสวนตางๆ ทเกยวของ

รายการ “2563 เปลยนประเทศไทย” ซงเปนรายการ ประจำสปดาหของไทยพบเอส ไดมโอกาสตอนรบผเชยวชาญและ ผรอบรเรองการศกษาในมตตางๆ ของสงคมไทยเพอรวมถกเถยง และเสนอทางออกใหกบระบบการศกษาไทย พรอมๆ การระดม สมองเบองหลงจอกบเครอขายตางๆ เพอใหไดมาซงความคดเหน และแนวทางทหลากหลายทสด “รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย” ไดขบเคลอน ประเดนปฏรปการศกษาดวยสอสาธารณะซงออกอากาศในวาระ ทบทวนการศกษาไทย จำนวน 6 ตอน 6 เรองราว ใน 6 บท โดย ครอบคลมประเดนทเปนหวใจของระบบการศกษา ตงแตการมอง ลกลงไปถงรากเหงาของปญหาระบบการศกษาไปจนถงการสราง ระบบการศกษาในบรบทใหมทสะทอนความเปลยนแปลงใน สงคมโลก ไทยพบเอสรวมกบทางเครอขายการศกษาทางเลอก และ สำนกงานคณะกรรมการสมชชาปฏรป ไดรวบรวมเนอหาจากเวท ทจดขนในรายการ “2563 เปลยนประเทศไทย” เปนหนงสอเลม ททานถออยนเพอเผยแพรแนวความคดและขอเสนอแนะทนาจะ เปนพนฐานสำคญสำหรบการปฏรประบบการศกษาไทย ไทยพบเอสหวงเปนอยางยงวาเนอหาในหนงสอเลมนจะ กอใหเกดกระแสการถกเถยงและการวเคราะหระบบการศกษาท มอยอยางจรงจง และชวยใหสงคมไทยมองไปขางหนาดวยความ หวงวาในอนาคตอนอกไมไกลประเทศไทยจะมระบบการศกษาท มคณภาพและความเสมอภาค และจะชวยสรางคนไทยรนใหมทม ความรความสามารถและจตสาธารณะ เพอทประเทศไทยจะเดน ไปขางหนาไดอยางมนคงและมทศทาง

3

บทนำ

บทท1เปลยนจงหวะกาวการศกษาบทท2เรยนนอกรวการศกษาทางเลอก

บทท3อนาคตไทยกบครในอนาคต

บทท4วชา‘ทบทวนเปาหมายการศกษาชาต’หองเรยน2563เปลยนประเทศไทย

บทท5ปลดลอคระบบการศกษา บทท6โรงเรยนวดทาสะทอน:สะทอนจดเปลยนการศกษาชาต

หนา

สารบญ

16

21

64

95

123

145

163

บทนำ

ตลอดทงเดอน กมภาพนธ ตอเนองจนถงตนเดอนมนาคม 2554 รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย ไดใชเวลารวมทงสน 6 สปดาห เพอนำเสนอสงทไดพบจากการเดนทางหาคำตอบตอ ปญหาใหญในระบบการศกษาของชาต

ยอนไปกอนหนานนเกอบคอนป ทมงานรายการโทรทศน ซงมอยเพยงไมกคน พรอมใจกนใหเวลาสำหรบทำความเขาใจตอ เหตเบองหลง เบองหนา ทสงผลตอสภาพของระบบการศกษา อยางทเปนอย ซงการทำงานขอมล ทำใหไดรกบกบเครอขายดาน การศกษามากขน ในเวลาทเราทำงานขาวเรามกจะเรยกแหลง ขอมลทเปนคนวา “แหลงขาว” แตเวลาคนทำขาว มาทำรายการ โทรทศนทมงเนนทำความเขาใจปญหาทงระบบ ทำใหแหลงขาว และ เครอขาย กลายเปนคนกลมเดยวกน

จะเรยกอยางไรกตาม แหลงขาว หรอ เครอขายดานการ ศกษาเหลานน ไดรวมกนสะทอนภาพของปญหาการศกษาทละ ภาพ พรอมกบเสนอภาพของทางออกและทางเลอก แตละภาพ ๆ ออกมาใหเหน ซงทงภาพและเรองราว แตละภาพ แตละเรองนน เมอนำมาปะตด ปะตอ รอยเรยงดวยการพยายามทำความเขาใจ ของคนทำงานโทรทศนทไมใชผเชยวชาญดานการศกษา กลบพบ

วา เพราะนนเปนเหต นจงเปนผล และบางสงบางอยางทมอยแตยง มไดถกใหความสำคญจรงจง อาจจะเปนทางออกเพอสรางทางท ดขนได ทมงานของเรา ไมไดทำสงอนใดเลย นอกจากทำรายการ เพอออกอากาศในรายการ 2563 เปลยนประเทศไทย ทางไทย พบเอส แตผลจากการนำเสนอเนอหาเหลานนสสาธารณะ มเสยง สะทอนกลบจากหลายฝายวา ควรเรยบเรยงเนอหาทงหมดไวเพอ ใชประโยชนในการทำความเขาใจตอปญหานตอไป ซงนนกไดเปน ทมาของตนฉบบหนงสอทถอดความมาจากรายการโทรทศน “2563 เปลยนประเทศไทย” โดยมเนอหาโดยลำดบดงน

บทแรก เปลยนจงหวะกาวการศกษา เปนการไดตง คำถามตอเปาหมายการศกษาของไทยวาการมงเรยนเพอใบ ปรญญา แตตองละทงถนฐานเชนในปจจบน คอเปาหมายทแทจรง ของการศกษาไทยหรอไม และยงตงคำถามเรองระบบการศกษา ทคนแพถกคดออก หรอนโยบายเรยนฟร แตไมฟรเพราะมคาใช จายทตองเสยเพมเตมอกมาก ปมปญหาเหลานตางสงผลใหเกด ความเหลอมลำทางการศกษาในสงคมไทยดงกรณตวอยางท ปรากฏในเนอเรอง

บททสอง เรยนนอกรว ทางเลอกการศกษา เมอการ ศกษาในระบบมรวและกรอบกนทำใหเดกไมสามารถนำการ ศกษาในระบบและความรในหองเรยนมาใชในวถชวตหรอชมชน ได เพราะสงทเดกตองใชในวถชวตชมชน โรงเรยนกลบไมไดมสอน ใหเรยนร ในทางตรงกนขาม การศกษาทางเลอกในรปแบบตางๆ ทมอยมากมาย ไดใหคำอธบายใหมตอการเรยนรทตอบโจทยชวต

ชมชน และสงคม ของผเรยน การทำความรจกกบรปแบบการเรยน รทเปนทางเลอกเหลาน ทำใหเกดคำถามใหมวา เหตใดแนวทาง นจงไมถกยกระดบเปนสวนหนงของการศกษากระแสหลกใน สงคมไทย

บททสาม อนาคตไทยกบครในอนาคต ในบทน นำกรณ ตวอยางการสอนของครรนใหม 2 คน กบครเกษยณทคนหนง ท ตางกมทวงทำนองจตวญญาณความเปนครทสะทอนออกมาใน รปแบบของแตละยคสมย ขณะทครรนใหมถกตงคำถามมากมาย ตอจตวญญาณครทมใชเพยงแคอาชพ แตสำหรบเรองเลาเกยวกบ ครในตอนน การสอนทมคณภาพถกคดคนออกมาจากจตวญญาณ ครทฝาทะลกำแพงหนาของการใชเวลาสวนใหญเพอสรางวทย ฐานะและความกาวหนาในอาชพโดยในบทนยงมการแสดง ทรรศนะทนาสนใจจากคนสรางคร รวมสะทอนวาอะไรคอหลมดำ ของคณภาพการสอนของคร

บททส วชา “ทบทวนเปาหมายการศกษาชาต” หอง เรยน 2563 เปลยนประเทศไทย และบททหา ปลดลอคระบบ การศกษา เปนการวพากษระบบการศกษาไทย โดยจดหองเรยน สมมตขนและใหเยาวชนเปนครผจดการเรยนรและการศกษาให กบผใหญทเกยวของในแวดวงการศกษา พรอมกบตงคำถามและ เสนอแนวคดวาถาใหเยาวชนจดการเรยนรดวยตนเอง (Self-Di-rected Learning) หรอระบบการศกษาเปดโอกาสใหชมชน เครอ ขายการเรยนรมสวนรวมในการจดการศกษา จะทำใหเกดการ ศกษาทมความหลากหลายและเหมาะสมกบวถชวตชมชนของ คนในแตละพนทอยางแทจรง ในทายทสดของการสนทนาในหอง

เรยนจำลองนพบวา หากจะปลดลอคระบบการศกษา การเปลยน แปลงอำนาจในการจดการศกษา อาจจะเปนบนไดขนแรกทสำคญ

บททหก โรงเรยนวดทาสะทอน : สะทอนจดเปลยนการ ศกษาชาต เปนการลงพนทเพอนำขอคนพบทงหมดจาก 5 ตอนท ผานมาไปทำความเขาใจตอปญหาของโรงเรยนวดทาสะทอนทเปน เปาหมายถกยบโดยอำนาจของกระทรวงศกษาธการ ทนนสะทอน ทกปญหาของระบบการศกษาในปจจบน และในเวลาเดยวกนการ พยายามหาทางออกของคนในชมชนทองถน กสะทอนจดเปลยน ของระบบการศกษาอยางมนยสำคญ

และในทายทสด สงทบคคลจำนวนเกอบรอย ทเกยวของ กบเนอหาในหนงสอเลมน พดจากความคดทตรงกนวา “ปฏรปการ ศกษาทเปดกวาง จำเปนตองเกดขน”

หวงวาหนงสอเลมนจะเปนอปกรณชนหนงทมประโยชนตอการปฏรปการศกษาเพอปฏรปประเทศไทย

บรรณาธการ

บทท1เปลยนจงหวะกาวการศกษา[ [

22

เราเรยนหนงสอกนไปทำไม พอแมผปกครองตงความหวงอะไรไว ในวนแรกทสงลกเขาโรงเรยน หวงใหเขาดแลตวเองเอาตวรอดไดในสงคม หวงถงความสำเรจ หรอหวงถงวนทลกไดรบปรญญา รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย ตอนเปลยนจงหวะกาวการศกษา จะตงคำถามวาปรญญาคอเปาหมายของชวตการศกษา หรอวาคอคานยมทยงหาคำตอบอนสมบรณไมได “

“

23

จากการต งคำถามว าห ว ใจของการศกษาท แทคอ ใบปรญญา หรอการสรางคณคาในตวมนษย ไดนำไปสการปรบ โครงสรางทางการศกษาหลายครงในชวง 10 ปทผานมา และ การถกเถยงบวกการระดมความเหนอยางเขมขนนบครงไมถวน ตอวกฤตระบบการศกษาไทยไดทำใหเกดการปฏรปการศกษา ทศวรรษท 1 เมอป พ.ศ.2540-2550 ผลของการปฏรปการศกษา ครงนนมทงประสบความสำเรจและลมเหลว แตเหนชดวา ไดเกด แรงกระเพอมขนในแวดวงการศกษาไทย แมจะยงแกปญหาสำคญ ไมตรงจดนก ตอมาสำนกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาตและ หนวยงานทางการศกษาทเกยวของจงเสนอการปฏรปการศกษา ทศวรรษท 2 ขน ในป พ.ศ.2552-2561 เพอสานตอแนวคดปฏรป การศกษาอยางตอเนอง การเปลยนจงหวะกาวการศกษาของไทยในทศวรรษทผานมาไดมงเนนใหโอกาสการศกษาอยางเทาเทยม และ เนนการเรยนรทผเรยนเปนสำคญ หลายสงปรบเปลยนแตจดหมาย ปลายทางทนโยบายการศกษาของไทยใชวดผลสมฤทธทางการ ศกษา กยงคอ ปรญญา

24

ระยะทางเกอบหารอยกโลเมตรจากกรงเทพมหานคร ถง อำเภอศรสมเดจ อำเภอเลกๆ ในจงหวดรอยเอด .. ระหวางเดนทาง ฉนจนตนาการตามคำบอกเลาของแหลงขาว ซงเปนลกหลานของ คนทนน เขาเลาวาเกอบทกบานตองหาทางสงลกไปเรยนหนงสอ ในเมอง เพอใหไดใบปรญญา และเกอบทงหมดไมไดกลบไป ประกอบอาชพทบานเกด

เมอเดนทางมาถง อำเภอศรสมเดจ ทองถนนในหมบาน มเพยงความเงยบเหงา หญงวยกลางคน กำลงเกบตนหญาทขน แซมในรวหนาบาน มองไปอกทางกเหนชายวยชราเดนจงววอย เพยงลำพง

: อรชตา อตมะโภคน

ปรญญาคานยมกบคำตอบทวางเปลา

25

เมอถงเวลาเลกเรยน เดกๆ ทยอยเดนออกมาจากรว โรงเรยนทอยในตวหมบาน บรรยากาศเรมไมเงยบเหงา เพราะม เสยงวงเลนของเดกๆ ผสานกบเสยงของ ตามทองถนน มบานหลง ใหญหลายหลงทเพงปลกใหม ดวยแบบบานจดสรรของคนในเมอง ฉนตงคำถามกบชาวบานทน คำตอบทไดรบคอ เมอลกหลานเรยน จบ สงทพวกเขาพอจะทดแทนบญคณได คอการกลบมาสรางบาน ใหพอแมไดอยสบาย พรอมๆ กบความจรงทตอกยำวาเมอเรยนจบ กจำเปนตองเดนทางออกจากบานเกด เพราะไมมมแหลงทำงาน รองรบ สดทายหมบานกเงยบเหงาเหลอแตคนเฒาคนแกกบเดกๆ เหมอนเดม แมจะทดแทนดวยความสะดวกสบาย แตสงหนงทไม มอะไรทดแทนได คอความคดถงและความเหงา ดงเชนความจรง ทเกดขนกบพอสมพงษ สทธบาก

“ลกไดรบราชการกภมใจทเขาทำได เขาจะสงเงนมา ใหใชคนละ 1,000-2,000 บาทตอเดอน พออยพอกน พอกสบาย ไมตองทำอะไร แตอยคนเดยวกเหงา” พอสมพงษ สทธบาก เปรยพรอมกบปรายตามองไปยงภาพถายรบปรญญาของลกสาว ความเหงาทแสดงออกมาผานดวงตาคอภาพทพบเจอไดในทก ครอบครวทเขาไปคย

บานหลงใหญของพอหลก อาจนยม เปนอกครอบครวหนง ทฉนเดนเขาไปพดคย สงทสะดดตาฉน คอ ภาพรบปรญญา และใบ ปรญญา ทวางไวบนหลงตใบใหญ ลกชายทง ๔ คน ของบานหลงน เรยนจนจบปรญญาตรทกคน แตไมมใครอยทนกบพอของเขา แม จะเปนเชนนน แตสายตาของพอหลกทมองภาพลกชายในวนรบ ปรญญา และเลาถงวนทผานมาอยางภาคภมใจ

26

“ลกชายคนโตของพอเปนคนแรกในหมบานทเรยน จบปรญญาตร เพอนบานกดใจ ตอมาชาวบานเลยยกใหพอ เปนพอตวอยาง สวนทนาตอนนพอจางเขาทำทงหมด เพราะ มนไมมคนทำ ลกคนโตเขากไมแนวาจะกลบอยบานหรอเปลา เพราะมนแลง พอไมหวงอะไร นอกจากอยากใหลกมความสข มอยมกน เอาตวรอดได แคนพอกมความสข และภมใจทลกพด วาจะกลบมาสรางบานให แตยงไมรวาจะเปนฝนทเปนจรง หรอไมจรง”

หางออกไปอกซอยหนงของหมบาน พอสดใจ จตพรหมมา ใชชวตลำพงในบานไมสองชน มอาชพหลกคอเลยงววไวขาย ลก สาวทง ๒ คนของพอสดใจเรยนจบปรญญาตรหมดแลว เหลอแตรป ภาพในวนรบปรญญาเอาไวใหพอดเมอคดถง แตลกสาวทำงานไม ไกลจากบานมากนก จงกลบมาหาพอเกอบทกวนหยดสดสปดาห พอสดใจเลาใหฉนฟงขณะหยบภาพรบปรญญาของลกสาวมาดวา “พอเขาเรยนจบ พอเลยทำพธสขวญ เชญญาตพนอง มารวมแสดงความยนด ลกคนโต กวาจะจบพอกหมดเงนไปเยอะ พอขายนาไป 2 ไร สวนลกคนเลกกวาจะจบคณะบรหารธกจ มหาวทยาลยขอนแกน พอกขายนาไปอก 3 ไร แตภมใจวาลก ทำไดดงใจ ขอแคลกตงใจจรง พอแมสงลกไดตลอด ไมวาจะ ลำบาก จะทกข หรอจนแคไหน ถงแมจะเหนอยบาง แตเพอลก กเลยตองส สจนกวาจะทำงานไมไหว”

27

เชนเดยวกบครอบครวของ แมสำรอง โบราณมลทเฝา คอยรบโทรศพทจากทพวรรณ โบราณมล ลกสาวคนโตท โทรมา ไถถามถงความเปนอยอยางหวงใย อยเสมอ

ทพวรรณเรยนจบปรญญาตรและกำลงเตบโตในหนาทการงานทสำนกงานเหลากาชาดจงหวดเชยงใหม ซงงานราชการ ทำใหเธอกลบบานในจงหวดรอยเอดไดเพยงปละ 2 ครง “กคดถง พอแมเหมอนกน แตอยไกลเลยกลบบานไดแคปละ 2 ครง แม อยากใหมอาชพทมนคง ใหรบราชการ เขาอยากใหเราไดสงทด ทสดในชวต แตแมไมเคยบอกใหกลบไปอยบานนะ เขาไมเคย พดเลย”

แนนอนวาความรสกของคนเปนแม คอ คดถงลก แตเวลา นงานรบปรญญาของลกสาวคนเลกทกำลงจะมขนในอกไมกวน กทำใหแมสำรองอดตนเตนและภมใจกบความสำเรจนไมได

แมสำรองหยบภาพลกคนโตในวนรบปรญญามาปดฝน แลววางลงขางภาพลกสาวคนเลกทยมสดใสในชดผชวยพยาบาล “ภมใจจนนำตาไหลทสามารถสงลกเรยนจบได ตอนนกตนเตน จนนอนไมหลบ อยากใหถงวนรบปรญญาลกสาวคนเลกเรวๆ แมไมเคยหวงอะไรจากลก ขอแคใหเขามงานทำ มความสข เพราะเราสองคนตายาย แคทำไร ทำนา กพออยพอกนแลว สวนเงนทลกสงมาใหกเกบเอาไวจางคนทำนาและเกบไวใช ยามชรา แตกอยากใหลกกลบมาทำงานอยใกลๆ” นงไปอดใจ แมสำรองยนมองภาพลกสาวทงสองแลวพดกบเบาๆ กบฉนวา “เหงา”

28

อกไมนาน หลงงานรบปรญญาของลกสาวคนเลก ทก อยางในบานจะกลบสภาวะปกต ความเงยบและความเหงา จะ กลบมาปกคลมทบานหนองสองหองอกครงเพราะเสนทางส ปรญญาไดนำพาชวตของลกหลานใหหางไกลบานออกไปทกท

29

จากคานยมทภาคภมใจในใบปรญญา แตหลงจากจบการ ศกษาใบปรญญาอาจไมทำใหทกคนสมหวง ลกหลานของชาวบานท จงหวดรอยเอดยงโชคดทไดทำงานตรงตามวฒการศกษาทเรยน จบ แต อยยลกษณ เหลกสข แมเธอจะมใบปรญญาเปนสงยนยน ความสามารถทางการศกษา แตใบปรญญาทไดรบเมอเกอบ 10 ป กอนกลบไมไดชวยใหหนาทการงานของเธอเตบโตอยางทคาด หวงไว เพราะนกศกษาจบใหมในสายงานบรหารธรกจนนมมากเกน ความตองการของตลาดแรงงาน

“ตอนสมครงานกดงานดวยวาเปดรบวฒไหน ถาตอน นนเราเดอดรอนเรองเงนมากๆ กตองใชวฒ ปวช. เพอสมครงาน เพราะถารอวฒปรญญาตรมนไมไดอยแลวเพราะรอนาน แมวา การศกษาจะชวยพฒนาใหเรามคณภาพชวตทดขน เหนโลกได กวางขนดวยการอานหนงสอและการเรยน แตบางครงกไมได ชวยใหมงานทำตามสาขาทเรยนจบปรญญามา เราเลยยอนกลบ มาคดวาเรยนไปเพออะไร บางทเรยนมากไมไดใชประโยชน เรา เพยงแครบปรญญาแลว เอามาเกบไว เฉยๆหรอ เปลา” อยยลกษณ เหลกสข เลาพลางเชดฝนบนภาพรบปรญญาทใสกรอบ ตงวางบนตมานานหลายป

วฒปรญญาตรสาขาบรหารธรกจท อยยลกษณ เหลกสข จบมามนสตนกศกษาจำนวนมากทเรยนจบดานนเชนเดยวกน ทำใหทางเลอกของแหลงงานแคบลงและตองสมครงานตามวฒท ตำกวาปรญญาตร

30

ในป พ.ศ. 2550 มผสำเรจการศกษาระดบปรญญาตร เกอบ 3 แสนคน ซงเปนสถตทเพมขนอยางตอเนอง แตกเปนเพยง ความสำเรจในเชงปรมาณเทานนเพราะเมอเปรยบเทยบกบ จำนวนผวางงานกลบพบวาอตราการวางงานในกลมแรงงานท สำเรจการศกษาระดบปรญญาตรนนมมากทสด

31

ครอบครวขายพวงมาลย กรงเทพมหานครเปนศนยกลางทางการศกษาทมโรงเรยนชนนำมากทสดในประเทศไทย แตโรงเรยนประถมศกษาและมธยม ศกษากวา 400 แหง กลบไมไดทำใหทกคนทอาศยอยในเมองใหญ เรยนหนงสอจนจบการศกษาภาคบงคบได โดยเฉพาะหลายชวตท ตองหาเชากนคำในชมชนรมทางรถไฟโคงอโศก การไดรบโอกาส ทางการศกษาขนพนฐานนนเปนเรองรบหรทอยไกลเกนเออม

ฉนเดนทางไปทบานของเดกหญงวย 14 ปในเวลาเยนตาม ทไดนดหมายกนไวลวงหนา ภาพแรกทเหนคอสภาพชมชนทมบาน ไมหลงเลกๆ เรยงรายกนอยอยางแออดทง 2 ขางทาง รานคารมทาง รองเรยกหวงใหคนแปลกหนาอดหนนสนคา เมอเดนตอไปตามทาง เดนคอนกรตเลกๆ ทมความกวางไมถงเมตร ฉนพบครอบครวขาย

โอกาสทไมเทากนมรดกความเหลอมลำการศกษา: วลยลกษณ แสงเปลงปลง

32

พวงมาลยซงนงรอยพวงมาลยอยเปนระยะๆ กระทงเดนมาถง บานของเดกหญงทถกการศกษาในระบบทอดทง เราทกทายกน ดวยความกงวลและตามมาดวยการระบายความคบของใจของ เจาของบาน

“เราไมอยากใหเหนหนาและไมจำเปนตองเอยชอ เพราะตอไปอาจทำใหเราหากนลำบาก” แมของเดกสาวบอกวา อยางนน ฉนพอเขาใจถงเหตผล เพราะเธอเรมโตเปนสาวจงอาย เพอนและคนอนๆ ทอาจจะจำหนาเธอได สวนแมของเธอนนไม อยากโดดเดนในหมคนขายพวงมาลยดวยกน เพราะมนจะทำให เจาหนาทตำรวจจำหนาเธอได และอาจจบจองเธอเปนพเศษเวลา ไปยนขายพวงมาลยอยทสแยกไฟแดง

“เรยนฟรอะไร เสยเทอมละตงพนกวาบาท แมไมมเงน เราเลยออกจากโรงเรยนมา” คำสนๆ สะทอนความจรงของเดก สาวทตองยดอาชพเรขายพวงมาลยคนหนง เธอเกดและเตบโต ขนในชมชนรมทางรถไฟโคงอโศก

“ทรฐบาลชวยมนไมพอหรอก การศกษาสำหรบลกคน มเงนมนอาจไมใชเงนเยอะ แตอยางเราถอวาเยอะเพราะไมม เงน” แมของเดกสาวบอกเสยงดงฟงชด และเลาตอวาเพราะ ครอบครวมฐานะยากจน เธอเลยตองทำงานตงแตเดกๆ และ ตดสนใจหนหลงใหกบการเรยน หลงจบชนประถมศกษาปท 6 แลวมายดอาชพขายพวงมาลยตามสแยกไฟแดงเปนหลก แตเมอ รวมรายไดกบสามทขบจกรยานยนตรบจางแลวกยงไมพอสงให ลกทง 2 คนไดเรยนหนงสอ

33

“กสงหนเขาบาง สงแชรเขาบาง หามาไดวนนง 400- 500 บาท กแทบจะหมดแลว สวนแฟน ขบรถไดวนละ 200-300 บาท กใหลกไปโรงเรยนบาง และสงหนสงสนเขา กแทบจะหมด วนไหนเงนไมพอกไปยมเขาแลวหามาใชทหลงเพอใหมน พอในแตละเดอน” แมของเดกสาวจบบทสนทนาดวยความจรงท ลำเคญ

นอกจากฐานะทางครอบครวแลว ระดบการศกษาของ พอแมกเปนปจจยสำคญในการสงลกเขาสระบบการศกษา ซงมงาน วจยของธนาคารโลกระบวาถาหวหนาครอบครวไดรบการศกษาสง เชน จบมหาวทยาลยทำใหลกมโอกาสจะไดเรยนจนจบระดบมหา- วทยาลยมากกวาครอบครวทมการศกษาตำถง 25 เทา

จากความยากจนของครอบครว วงจรชวตทางการศกษา ของแมจงตกทอดสลกสาวคนโตวย 15 ป เดกสาวตองออกจาก โรงเรยนของรฐบาลกลางคนขณะกำลงศกษาอยชนมธยมศกษา ปท 2 เพราะขาดเรยนบอยเพอมาเรขายพวงมาลยตามสแยกไฟแดง แลกกบรายไดไมแนนอนในแตละเดอนเพอจนเจอครอบครว

ปจจบน ประเทศไทยมเยาวชนทอยในการศกษาภาคบงคบ ชนประถมศกษาปท 1 ถงชนมธยมศกษาปท 6 ราว 1 ลาน 1 แสนคน และเธอคอหนงในแสนคน ทตองออกจากระบบการศกษา เนองจาก สาเหตหลก คอพอแมไมมเงนสงใหลกเรยน

34

ถงแมพรรคประชาธปตยซงเปนรฐบาลในขณะนนจะม นโยบายเรยนฟร 15 ป และแจกฟร 5 อยาง แตกบครอบครว ทมฐานะยากจน นอกจากคาเลาเรยนแลวยงมคาใชจายในการ เดนทางไป-กลบโรงเรยน คาอาหาร และอปกรณการเรยนเฉลย ตอวนประมาณ 100 บาท จากเหตผลสำคญน เดกสาวจงตองหน หลงใหกบระบบการศกษาภาคบงคบเหมอนกบแมของเธอ

ตวอยางครอบครวนสะทอนใหเหนวา ตราบใดทการ ศกษายงไมมความจำเปนตอปากทองของคนในครอบครวมาก กวาการขายพวงมาลย วงจรนกจะถกผลตซำตอไปอยางไมรจบ

“อยากไปเรยน ตอนนเหนอยแตกตองทน ตองชวยแม กอน ซงไมรจะถงเมอไหร” ประโยคสดทายทเดกสาวทงไวกอน จะกาวไปบนถนนทมรถตดไฟแดงซงคนใดคนหนงอาจจะ อดหนนพวงมาลยของเธอ

35

เดกหลงหอง ณ ศนยฝกและอบรมเดกและเยาวชนบานกาญจนาภเษก มเดกจำนวนมากซงมาจากครอบครวฐานะไมดนก ทกคนตองโทษ เพราะกระทำความผดอาญาและถกสงตวมาอยทน เดกสวนใหญ ลวนเคยอยในระบบการศกษาขนพนฐานแตเพราะเรยนไมทน เพอนและขาดความเอาใจใสจากครจงถกจดใหเปนเดกทถกเรยก วา “เดกหลงหอง”

การถกแบงแยก ทำใหระยะหางระหวางครและเดกทเรยน ไมเกงมมากขน ยงนานวน ปญหาในชนเรยนกยงปรากฎชด จนใน ทสด “เดกหลงหอง” กไมสามารถอยในระบบการศกษาได

เดกชายวย 15 ปเปนหนงในจำนวนเดกหลงหองทสะสม ปญหาไวกบตว จนกระทงเขาตองกลายเปนอาชญากร

“ผมเปนเดกหลงหอง เรยนไมเกง ครกเลยไมสนใจ เขา สนใจแตเดกเรยนด เชนเวลาไมเขาใจบทเรยนแลวถาม ครกจะดา และไมอธบายใหเขาใจวาทสอนมนคออะไรและตองทำอยางไร แตถาเดกทเรยนดๆ ไปถาม ครจะพดดและทำดดวย กรสกนอย ใจวาทำไมครทำอยางน เขานาจะใหโอกาสเราบาง” หนงเสยง ตดพอของเดกชายทเคยนงอยหลงหอง ทวนนเขาตองออกจากโรง เรยนมาใชชวตนอกกระแสสงคม เขาเลาตอวา

36

“ตอนนนผมถกครตทกวนจนตองโดดเรยนวชาทครต บอยๆ เพราะแคคยกนนดๆ หนอยๆ ครกขวางแปรงลบกระดาน มาใส ทำใหรสกเบอไมอยากเรยนและคดวาเรามาเรยนนะ ไมใช มาเปนนกโทษ จนกระทง ม.3 เทอมแรก ซงมการจดสอบซอม ตอนปดเทอมขน ครกไมใหผมสอบซอม แมพยายามไปขอรอง เพราะเหลออกเทอมเดยว ผมกจะจบ ม.3 แลว แตครกไมให ผมเลยตองออกจากโรงเรยนตงแตวนนน”

นคอจดเปลยนสำคญททำใหเยาวชนคนหนงตองมเสน ทางชวตทหลดออกจากระบบการศกษา

“พอถกไลออกจากโรงเรยน ผมคดวาตวเองคงไมม อนาคตแลวเพราะไมมวฒ ม.3 คงไมมใครรบเราเขาทำงานจง ตดสนใจเดนสวนกระแสสงคม ไปแขงรถ ตอมาเพอนในกลม มเรอง ดวยความรกเพอนและฤทธแอลกอฮอลลทำใหเราใจ กลาขน เลยไปตามพทมปนมาชวยเพอนแลวกอเหตยงกน พอ เกดเหตผมกหนไป 15 วน จนแมขอรองถงกลบมามอบตว” เดกชายเลาดวยสายตาโศกเศรา

หลงจากเขามอบตว ศาลเยาวชนและครอบครวกลางได ตดสนใหเขาอยในการควบคมของ ศนยฝกและอบรมเดกและ เยาวชน(ชาย)บานกาญจนาภเษก เปนเวลา 3 ป 6 เดอน ทนได เปดโอกาสใหเขาไดเรยนรชวตนอกรวโรงเรยนอกครง

37

ครสรพล สดหางเชอก พนกงานพนจของศนยฝกและ อบรมเดกและเยาวชนบานกาญจนาภเษก เลาถงการเรยนการ สอนในศนยฝกฯ ดวยททาออนโยนและเขาใจชวตวา

“ทนสอนเรยนทกษะชวต 50% สอนวชาชพ 25% สวน กฬาและกจกรรมอนๆ อก 25% การเรยนทกษะชวตกเหมอน การเอาชวตตวเองใหรอด เราไมไดเนนเรองความรเพราะถา เรยนเกง มความรแตไมสามารถใชชวตในสงคมใหรอดได มน กไมมประโยชนอะไร เราจงเนนการเรยนชวตมากกวาเพอทเขา จะไมกาวพลาดอกเพราะสงเหลานถอเปนประสบการณ วน เวลาในบานกาญจนาภเษก คอการเตมความคด เตมเตมทกษะ ชวตของเขาใหสมบรณและเตบโตเปนผใหญมากยงขน พอเขา คดได คดเกง คดเปน เขากจะกาวขามสงเหลานไป ไมยอน กลบมาทำผดอก”

ชวตของเดกหลงหองทกลายมาเปนเดกนอกรวโรงเรยน ยงตองดำเนนตอไปในโลกแหงความจรง กอนทจะลาจากกน เดก ชายทกาวพลาดทงทายดวยเสยงเรยบๆ แตหนกแนนวา

“ความรในโรงเรยนทนำมาใชไดจรงขางนอกมนม เปอรเซนตนอยมากจนถงใชไมไดเลย อยางผม พอออกมาอย ขางนอกมนกตองคนหาดวยตวเอง ในโรงเรยนเขาสอนใหรลก แคในโรงเรยน แตเมอออกมาขางนอก ชวตจรงมนเจออะไร มากกวานน”

38

ในแตละปเรามนกเรยนชนประถมศกษาปท 1 ถงชนมธยม ศกษาปท 6 ประมาณ 1 ลาน 1 แสนคน ในจำนวนนมประมาณ 3 แสนคนเทานนทสามารถเขาสรวมหาวทยาลยจนควาใบปรญญา ออกมาได ถามองวาปรญญาเปนเปาหมายของชวตการเรยน นอาจ จะเปนสงสะทอนถงความไมยตธรรมของการศกษาไทยทกำลง ดำเนนอยในการศกษาภาคบงคบเพราะมนกเรยนหรอเดกในวยน ตองตกหลนออกนอกระบบ กวา 1 ใน 3 ของเดกทงหมด

เมอหองเรยนคบแคบดวยปญหาการศกษาและความ อยตธรรมจนทำใหเดกหลายคนตองถกเบยดขบและกระเดนออก จากระบบการศกษาภาคบงคบ หองเรยนชวตของเดกๆ หลายคน จงอยบนทองถนน สถานพนจ หรอศนยฝกอบรมเดกและเยาวชน จนขาดโอกาสและความเทาเทยมทางการศกษาอยางทเหน “

“

39

ทกปจะมเยาวชนทถกตดสนใหตองโทษอยในสถาน พนจราว 5 หมนคน และมเดกจำนวนไมนอยทตกหลนจากการ ศกษาภาคบงคบ ไมวาจะดวยเหตผลของการเรยนแบบแพคด ออก จากปญหาดานเศรษฐกจ หรอจากปญหาดานการกระทำ ความผด การทเดกจำนวนนไมสามารถเขาถงโอกาสทางการ ศกษาสะทอนถงความไมเปนธรรมของระบบการศกษาไทยท กำลงดำเนนอย ในทศวรรษท 2 ของการปฏรปการศกษาไทย นโยบายทางการศกษาจะสามารถแกไขปญหาเหลานใหลดลง ไดบางหรอไม

กระเทาะเปลอกการศกษาหาเปาหมายและหวใจ

40

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: การศกษาไทยมอะไรตองปฏรป?

ศ.นพ.วจารณ พานช : การปฏรปการศกษาไทยเปนเรองใหญมากแลวกมองไดหลาย ระดบ หลายมต แตมตทผมอยากนำเสนอเพอใหสงคมไทยเขาใจ กคอวธการปฏรปหรอการปรบปรงการศกษาทใชอยในปจจบน มนผด ถาพดแรงๆ คอเรากำลงเดนลงเหว นบตงแตมการปฏรป การศกษาโดยพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และตอนนกำลงจะมการปฏรปรอบท 2 ซงผมวายงลงเหวลกลงไปอก ทวาลงเหวกเพราะเปาหมายของการวดผลสมฤทธทางการศกษา เมอเปรยบเทยบประเทศไทยกบทวโลกดวยวธวดผลสมฤทธทนาเชอถอของ PISA (Programme for International Student Assessment) ซงเปนโครงการประเมนผลการจดศกษาระดบ นานาชาต พบวาประเทศไทยอยในกลมลางสดของผลสมฤทธ และจากการวดผลทกๆ สามป โดยลาสด คอ ป พ.ศ.2552 ทผาน ผลการทดสอบของเราลดลงตลอด ทงๆ ทเราใสเงนลงไปเพมขน จนกระทงคาใชจายดานการศกษาไทยตดอยในกลมทมการ ลงทนทางการศกษาสงสดเมอเทยบกบ GDP แตผลสมฤทธกลบ อยในกลมตำสด และตำลงเรอยๆ กตองกลบไปคดวามนเกดอะไร

บทสมภาษณศาตราจารยนายแพทยวจารณพานชประธานคณะกรรมการการอดมศกษา

41

42

ขน คำตอบสำหรบผมคอ ใชเงนผดท แทนทเงนจะลงไปทเปา หมาย คอ เดกเรยนด แตกลบไปลงทตวแทน คอ ผบรหารการ ศกษาและคนในระบบการศกษา แลวคดวาถาลงทตวแทนแลว เปาหมายจะได ซงไมจรง นคอจดตายทวงการศกษาไทยยงมอง ไมเหน

เมอป พ.ศ.2553 ในตางประเทศไดประเมนระบบการ ศกษา 500 กวาระบบทวโลก ดวยการประเมนของ McKinsey จากการใช PISA พบวาระบบทกอนเลวลงทงนน แตม 20 กวา ระบบทดขนเรอยๆ โดยดจากผลการเรยนของเดก ดงนน การ ใชจายจะตองลงไปทเดกเพอใหผลการเรยนดขน แลวถาผลการ เรยนเดกด สนเดอนครกรบโบนส หรอมโอกาสไปเรยนตอ ไป อบรม แตของไทย เงนกลบไปอยระหวางทางไมไดอยทเปาหมาย ในความเหนของผมผทตองรบผดชอบเรองน คอคนทเกยวของ กบกระทรวงศกษาธการ ตงแตฐานการเมองจนถงผบรหารระดบ สงแลวลดหลนลงมาทวทกคน

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: อาจารยพอจะใหความหวงไดหรอไม วาจะเดนขนมาจากเหวได อยางไร?

ศ.นพ.วจารณ พานช : ถาจะพดวาการศกษาไทย คณภาพตำทงหมดกผดนะ ทจรง มนมสวนดอยดวย เชน มโรงเรยนอยกลมหนงของเราทไดรบคาเฉลยจากการประเมนการศกษาระดบนานาชาตตดอยใน กลมสงของโลก คอโรงเรยนสาธตฯ และโรงเรยนทไมอยภายใต

43

กระทรวงศกษาฯ (หวเราะ) ไมรวามนบอกอะไรเรานะ แปลได วาการศกษาของเราไมมความเทาเทยม และมความอยตธรรมทาง การศกษาสงมาก เพราะลกคนทวไปยากลำบาก เขาดนรนไป โรงเรยนดๆ ไมได ทงทลกของเขาควรจะไดดกวานน แตการศกษา ทำใหเดกแย

การปฏรปการศกษานน ถาจะทำใหดขนจรงมนจะตอง ปฏรปความเปนธรรมในสงคม ผมเชอวาถาการศกษาเปดใหโรง เรยนเปนนตบคคล แลวระบไวในรฐธรรมนญ หรอพระราชบญญต การศกษาวาหากโรงเรยนใดทปรบตวไดด ชมชนหรอผปกครอง ใหรวมมอด กปลอยเขาใหเปนตวของตวเอง แตทไมปลอยใน ปจจบนเพราะตองการหวงอำนาจไวตรงกลางหรอเปลา

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: อยากใหอาจารยขยายความ“ความอยตธรรมทางการศกษา?“

ศ.นพ.วจารณ พานช : ความอยตธรรม คอความไมเทาเทยม แตความเทาเทยมรอย เปอรเซนต ไมมหรอก เพราะคนเราเกดมาไมเหมอนกน แตวาเดก ท เกด ในครอบคร วหรอพ นท ด อยโอกาสกบ เดกท เกด ใน ครอบครวทมโอกาสและอยในเมองนนโอกาสทจะไดรบการ ศกษาทดมนตางกนเยอะ นคอความไมเทาเทยมในโอกาส และใน เรองหวสมองกมสวน ถาเดกทเกดในครอบครวดอยโอกาส แม เขาจะไมไดแหลมคมมากมาย แตถาไดรบการศกษาและอยใน สงแวดลอมทด ชวตเขากจะดซงกรณนมนอยมาก ความไมเทา

44

เทยมกนในสงคมจงทำใหลกคนฐานะดมโอกาสสงกวาลกคนดอย โอกาสอยเสมอ

ประเดนกคอ ทำไมระบบการศกษาถงปลอยใหเปนอยาง นน เราสามารถทำใหระบบการศกษาเปนตวแกปญหานนได แทนทจะเปนสวนนงของปญหาไดหรอไม

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: การแกปญหากมนโยบายเรยนฟรไมใชหรอ

ศ.นพ.วจารณ พานช : กเพราะเรยนฟรมนหวยไง นเปนอคตของผม การศกษาของเรา ปญหามนอยทคณภาพ นโยบายเรยนฟร 15 ป เปนการเรยนฟรใน โรงเรยนทคณภาพหวย เมอมนหวยเรากตะเกยกตะกายใหลกไป อยโรงเรยนด เชน ผมมสตางค ผมกใหลกไปเรยนในโรงเรยนดๆ แตคณไมมกใหลกไปเรยนในโรงเรยนหวยๆ ไป นคอจดเรมตน ของความไมเทาเทยมกนของสงคม

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: กรณการโอนยายไปลงท อบต. นเปนแนวทางการกระจายอำนาจ ออกไปจากกระทรวงศกษาธการ ซงเปนเรองทดหรอไม?

ศ.นพ.วจารณ พานช : ใช เหนดวยอยางยง เราควรทำเยอะๆ อนทจรงโดยหลกการใน พระราชบญญตการศกษาแหงชาตฯ นน เขยนไวดมาก วาเรองการ ศกษาเราควรเปดโอกาสใหทกๆ ฝาย ในบานเมองเขามาชวยเหลอ

45

แลวใชทรพยากรในหลายชองทาง แตทางปฏบตกลบไมไดทำ หากในหลายพนทททำไดกตองมจดสำคญ คอเปดโอกาสใหคร โรงเรยน ผปกครอง และชมชน ทงหลายสรางนวตกรรม สราง ความเปลยนแปลง ในการจดการเรยนการสอน

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: อยากใหอาจารยอธบายท McKinsey ประเมนวา 20 ระบบการ ศกษาทใชไดนน มอะไรทไทยไดทำไปแลวบาง?

ศ.นพ.วจารณ พานช : McKinsey เขาสนใจเปนระบบ แตโรงเรยนทดของเราไมไดเปน ระบบ เชน โรงเรยนกลมสาธตและโรงเรยนกระแสทางเลอก การ ทำโรงเรยนเปนระบบของเรามนไมดเพราะการกำหนดนโยบาย ทจะเปนเครองมอใหบรรลผลโดยรฐบาลนน มนไมใชความร ไมใช ผลการวจยเปนเครองมอตดสนใจ แตใชวธคดๆ เดาๆ

ยกตวอยางเชน นโยบายตองใหครจบปรญญาโท นนเปน การทำวจยแบบเดาๆ เอา แตผลการวจยทวโลกบอกไววาปรญญา สงๆ ของคร ไมสมพนธกบผลสมฤทธการเรยนรของเดกนก สงท สำคญกวานน คอ PL (Professional Learning) หรอการทคร ประจำการไดเรยนรและเพมพนความรในการทำหนาทคร ตอมา มผลการวจย ในยโรป ออสเตรเลย อเมรกา ออกมาวา 21st Cen-tury Skills คอทกษะทจำเปนสำหรบมนษยผดำรงชวตอยใน ศตวรรษท 21 ซงตางจากมนษยในศตวรรษท 20 ทเปนมนษย

46

ยคอตสาหกรรม ทำอะไรเหมอนๆ กน มรปแบบมสตรตายตว แตมนษยในศตวรรษท 21 เปนมนษยยคขอมล ขาวสาร และ ความร โลกเปลยนเรว คนตองเปลยน ดงนนการศกษาจงตองจด ใหเหมาะกบเดกรนใหม กบชวตทเขาตองไปเผชญ แตครของไทย ปจจบนกลบสอนทกษะเหลานนไมเปน เราตองชวยใหครเรยนร วธการเปนครสำหรบเดกรนใหม แตเรากยงไมมกระบวนการทกษะ เตมความรเรองพวกนใหคร

21st Century Skills report บอกวาเดกตองเรยนดวย วธการ PBL (Project based learning) พดงายๆ กคอการ เรยนโครงงานไปพรอมกบการเรยนสาระในวชาบงคบ เพอใหเดก ไดเรยนทกษะทางดานการคด เชน การสอสาร การเจรจาตอรอง รอมชอมกบคนอน วธการ PBL คอ เดกจะตองเรยนเปนทมซง จะทำใหเขาใจวาเพอนนนคดไมเหมอนกนและสามารถจดการ ความขดแยงเพอใหทำงานรวมกนได ถาถามวาครจะออกแบบการ เรยนรอยางไร อนนครตองเรยน เมอทำแลวกตองนำมาแลกเปลยน เรยนร และจดการความร สงททำใหการศกษาเปนชมชนการเรยน รครเพอศษย คอ PLC (Professional Learning Community) หรอภาษาครเรยกวาเปนชมชนนกปฏบต CoP (Community of Practices) หมายถงครตองเรยนรวธและทกษะการเปนคร เทา กบวาการเรยนรระหวางเปนครสำคญมากกวากอนเปนคร

47

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย : กรณการศกษาของคนทมงหนาสใบปรญญา แลวหลงจากนน อาจจะไมไดใชใบปรญญากบชวตของเขาอกเลย หรอกรณทตาง จงหวดเงยบเหงา อาจารยมองวาอยางไร?

ศ.นพ.วจารณ พานช : เหตปจจยนมนซบซอน พอแมกอยากใหลกไดรบปรญญา เพราะ เปนกระแสสงคม เปนคานยม คำถามกคอวา ถาเราอยในวงการ ศกษาเราจะปลอยไปตามกระแสหรอตองการใหเปนไปตาม เปาหมาย แลวเปาหมายสดทายคออะไร การทพอแมขายทนาเพอ สงลกเรยนปรญญาตรคณภาพไมสงและไดทำงานตำกวาวฒเรา กเหนกนทวไป แตการทตองจบปรญญาเพอศกดศรนน มนไม ยงตำลงไปอกหรอ

ตามความเหนของผม เราไมไดสรางความรความเขาใจ เรองปรญญาและการศกษาใหแกสงคม สอมวลชนกมสวนชวย สำคญ ซงผมในฐานะของประธานคณะกรรมการการอดมศกษา ไดพยายามผลกดนแตมนกยาก เพราะฉะนนหนวยงานหรอบคคล ท เก ยวของกบ เร อ งปรญญาตอง เข า ไปดแลและบอกกบ สงคมใหเขาใจวา จำนวน 30% ของคนทจบปรญญาตรในไทยตอง ไปทำงานตำกวาวฒ แลวทำวจยวาปรญญาตร ปวช. ปวส. นน ไดเงนเดอนเปนอยางไร ตางกบพวกทำงานตำกวาวฒอยางไร คน กจะเหนวาปรญญาสำคญหรอไม

48

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: ถาเราปลอยเรองคานยมปรญญาไปแบบน จะกอใหเกดความ เสยหายอยางไรบาง?

ศ.นพ.วจารณ พานช : คำวา ‘สงคมปรญญา’ นน อาจารยชยอนนต สมทรวานช ตง ชอมากอนเปนสบป โดยเรยกวา สงคมฐานานภาพทเอาฐานะทาง ปรญญาเปนตวตง ไมใชความรหรอทกษะอนแทจรง สภาพเชนน ผมถอวาเปนสงคมหลอกๆ ไมใชสงคมของคนจรงหรอตงอยบน ฐานของความจรง มนมการซอขายปรญญาเชนเดยวกบซของคร แลวลงทายกเกดการผดศลธรรม การพดอยางนไมใชหมายถงปรญญาเปนของไมด แต ความหมายคอการเรยนเพอใหไดปรญญานนเปนเครองหมาย ของความร เพราะฉะนนจงเปนความรบผดชอบของสถาบนอดม ศกษาทจะทำใหปรญญานนศกดสทธ มความหมาย มความร ม คณธรรมจรยธรรมทไดผานการฝกฝนและหลอหลอม สวนไอการ บาปรญญา แลวลงทายตองการแคเพยงใบปรญญา โดยไมสนใจ ทกษะ ไมสนใจความร มนไรศลธรรม และเปนจดเรมตนของ ความชวทงมวล

49

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: ระบบการศกษาไทยปจจบน ในทศนะของอาจารยเปนอยางไร?

รศ.วทยากร เชยงกล : ผมวามการขยายตวของการรบนกเรยนนกศกษามากขน แต คณภาพไมเพม จำนวนคนเรยนมากขนแตมปญหา คอ หนง คณภาพของโรงเรยนแตกตางกน สอง นกเรยนออกกลางคนเปน จำนวนมาก จากการเรยนในชนประถมศกษาปท 1 กวาจะถงชน มธยมศกษาปท 6 นน มเดกทตองออกจากโรงเรยนกวา 5-6 แสนคน ทำใหระดบการศกษาไทยมคาเฉลยตำ คอ 8 ป ทงท การศกษาภาคบงคบ คอ 9 ป

ถาดขอมลสถตแรงงาน เราจะพบวาคนวยแรงงานของ ไทยเกนครงหนงจบชนประถมศกษาหรอตำกวา ซงแยกวาหลาย ประเทศทพฒนาแลว เชน เกาหลใต หรอไตหวน ทคนวย แรงงานมกจบชนมธยมศกษาหรออาชวะ แตการศกษาไทยกลบ ไปขยายตวในชนมธยมศกษาปท 6 ทำใหมสถตการเรยนตอใน มหาวทยาลยสงและคนจบมหาวทยาลยมาก

บทสมภาษณรองศาสตราจารย.วทยากรเชยงกลคณบดวทยาลยนวตกรรมสงคมมหาวทยาลยรงสต

50

51

สวนระบบเศรษฐกจและสงคมนนเปนการแขงขนโดย โครงสรางการผกขาดของคนกลมนอย เปนการแขงขนแบบแพ คดออก คอคดแบบคดคนสวนหนงไปรบใชเศรษฐกจ แตไมนกถง คนทงหมด เราตองการแพทย ตองการวศวกร ตองการนกบญช จำนวนนงเทานนเอง คนทเหลอกปลอยใหเปนชาวนา หรอจะไป เปนกรรมกรกชางหวมน จงมนกเรยนออกกลางคนเยอะ เรา เหมอนจะดแล คอใหทนการศกษา แตเราไมไดตดตามดแลใหเขา เรยนจนจบ

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: ปจจยททำใหเดกออกจากโรงเรยนกลางคนคออะไร?

รศ.วทยากร เชยงกล : คอความยากจน อยางโรงเรยนมธยมทอยในตวอำเภอหรอ จงหวด ทำใหเดกตองเดนทางไกลหรอมาเชาหอพกในเมอง ซงม คาใชจายสง คนจนสไมไหว พอลกอายสกสบขวบกมกจะใหออก มาทำงาน เพราะฉะนนเราตองมทนการศกษาใหเขา การใหเรยน ฟรมนไมพอ บางครงเดกอาจเรยนหนงสอไมไดเพราะมการแขงขน สง ครกดดา อยางกรณเดกมปญหาครอบครวหรอเรองความ สมพนธทางเพศ กตองมนกจตวทยาแนะแนว หรอครตองไปตาม ถงบานวาทำไมไมมาเรยน ซงทจรงการไมเรยนตามการศกษา ภาคบงคบนน มบทปรบตามกฎหมายแคพนบาทและไมทำจรง กรณลกคนงานกอสรางตองยายตามพอแมไปตามทตางๆ แลว ไมสามารถเขาโรงเรยนไดเพราะไรภมลำเนา อยางนเดกกไมได เรยนซงปญหาเหลานหนวยงานทเกยวของตองคอยตดตาม ดแลแกไข

52

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: ดงนนนโยบายเรยนฟร 15 ปของรฐหรอโครงการสงเสรมการ ศกษา ชวยตอบโจทยปญหาไดอยางไร?

รศ.วทยากร เชยงกล : กยงตอบโจทยไมไดรอยเปอรเซนแตกชวยแบงเบาภาระพอแม ผปกครองไดบางบางสวน เราไมมทนการศกษาใหเขา หรอถาเรา ดตวอยางของประเทศฟนแลนด จะเหนวาเขามคร มนกจตวทยา มนกสงคมสงเคราะห คอยตามดเดกทเรยนออนหรอเดกทขาด เรยนวาเปนเพราะอะไร กรณเดกทเรยนออน ครกตองตวใหโดย รฐบาลเปนคนจายเพอใหเดกเรยนได แตของเราไมมระบบน

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: อาจารยมองการปฏรปการศกษารอบท 2 ของรฐบาลอยางไร บาง?

รศ.วทยากร เชยงกล : ผมคดวาเขามองการปฏรปการศกษาแบบไมไดมองเชงโครง สรางแตมองเปนโครงการเหมอนกบโครงการเสรม เชน ใหรางวล คร เพมเงนวทยฐานะใหคร เพมงบใหเดกเรยนฟร แจกเสอผา แจก อะไรตางๆ หรอโครงการโรงเรยนในฝนประจำอำเภอ อยาง นโยบายของคณทกษณ สมยเปนนายกฯ ทใหทนเดกไปเรยน เมองนอกนน ทกอยางลวนเปนโครงการหมด แตหวใจหลก คอ ตวคร ตวผอำนวยการ คณกลบไมแก และในระบบราชการรวม ศนยฯ กไมมการประเมนผลอยางแทจรง ไมมการคดเลอกคน เกงๆ มาเปนคร แลวใหคาตอบแทนหรอใหความรบผดชอบสง

53

แบบในประเทศฟนแลนด ประเทศสงคโปร ประเทศเกาหลใต ท เขาทมเทในการปฏรปครอยางจรงจง

การปฏรปครของบานเราเปนเพยงการหาเสยงกบคร ในเวลาทกระจายอำนาจไปสองคกร เดยวนคณะกรรมการคร กลายเปนนกการเมองทองถนแลวเพราะเขามอำนาจโยกยายคร ได เพราะฉะนนจงมการหาเสยงเหมอนนกการเมอง คอพาคร ไปเลยง พาไปเทยว มนจงไมเปนระบบนกวชาการทจะคดเลอก กนมาดแลเรองคณภาพ กระทงครกบครสภากลายเปนกลมผล ประโยชน จะเหนชดวาเราไมแตะทตวปญหาจรง แตไปใชวธเสรม โดยเพมงบประมาณ ประเทศไทยใชงบประมาณในการศกษา อนดบหนงของทกกระทรวง หรอ 25% ของงบประมาณประจำ ป ประมาณ 300,000-400,000 ลานบาท

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: ผลการศกษาของเดกกลบตำลง ทง ๆ ทงบประมาณเยอะขน? รศ.วทยากร เชยงกล : ใช สดสวนของคนทเรยนจบชนมธยมศกษาของไทยเมอคด เปรยบเทยบตอจำนวนประชากรแลวตำกวาหลายประเทศ อยางคะแนนโอเนต เอเนต และคะแนนทเขาทดสอบกนระหวาง นานาชาต โดยองคกรความรวมมอและพฒนาทางเศรษฐกจ หรอ OECD (Organization for Economic Cooperation and Development) ททดสอบเดกอาย 15 ป ในวชาสำคญ เชน การอาน วทยาศาสตร คณตศาสตร การอาน ซงหมายถง การอานภาษาไทยนะ แตเปนขอสอบมาตรฐาน โดยใชการคด

54

วเคราะหเดกไทยไดคะแนนตำมากและสหลายประเทศในเอเชย แปซฟกไมได

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: แลวการทรฐบาลทมงบประมาณมากขนาดน แตผลตอบกลบมา แบบน สะทอนถงอะไร?

รศ.วทยากร เชยงกล : สะทอนวาเราบรหารแบบระบบราชการมากเกนไป กระทรวง ศกษาธการของเราชอบสรางตก ปายโรงเรยน ฯลฯ คอลงทน กบสงกอสรางมากเกนไป แตหองสมดและอปกรณวทยาศาสตร ไมไดเรอง และควรมระบบใหครระดบตน หรอครคณตศาสตร วทยาศาสตร ภาษาองกฤษไดเงนเดอนสงขน เพราะเงนเดอนตำ อยางนใครจะอย แตเรากไมแกจดน รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: เคยมกรณเดกออกจากการศกษา ตงแตชนมธยมศกษาปท 3 เพราะวาครปฏบตตอเขาไมด ปจจบนปญหาแบบนเราจะมทาง แกปญหาครอยางไรบาง

รศ.วทยากร เชยงกล : ปจจบนมมากขน ปญหา คอ ครมคณภาพลดลง กลายเปนอาชพ ทไมไดมาจากใจรก งานกเยอะและเหนอย ครกสอนกนไปตาม หลกสตรทกระทรวงฯ เปนคนกำหนดใหโดยไมมอสระในการ วดผลดวยตวเอง ไมเหมอนครในประเทศฟนแลนดทเขามความ ภมใจ แมเงนเดอนจะไมสงมาก แตเปนอาชพอสระ เขาเปนคนคม

55

ขอสอบและวดผลเดกเอง แลวกมความอสระและมการประชม ทเปนประชาธปไตย ไมใชขนอยกบคำสงของผอำนวยการเพยง อยางเดยว ทำใหปญญาชน คนเกงๆ อยากมาเปนคร

แตของประเทศไทยเปนระบบแพคดออก เราจะคดเลอก เฉพาะเดกเกงๆ เพราะถาเดกเกงคะแนนดกสามารถไปเขาโรง เรยนด เขามหาวทยาลยได และโรงเรยนกไดชอเสยง ไดงบ ประมาณ ครกไดเงนเดอนขนมนเปนผลประโยชนสวนตว โดย ไมไดมองใหครมอดมการณ แตครประเทศอน อยางประเทศ เวยดนาม หรอประเทศเกาหลใต กเงนเดอนไมเยอะเทาไหร แตวา เขาปลกใจใหคนรกชาต คอมองวาครเปนนกปฏวต เปนนก ปฏรปสงคม ไมใชเปนแคคนแจวเรองจาง คณกำลงสรางชาต มน มอดมการณ ครเขากตงใจสอน เอาการเอางาน เชนในประเทศ เวยดนาม เดกถกปลกขนมาวาตองเรยนหนงสอเพราะประเทศ เราดอยพฒนา เคยตกเปนเมองขนเขา และใหดตวอยางโฮจมนท เดกเวยดนามจงขยนมาก

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: ในปจจบนการศกษาของเราเนนปรมาณ ใหมคนจบปรญญา จบอดมศกษามากขนเรอยๆ อาจารยบอกวาเปนความสนเปลอง หมายถงอยางไร?

รศ.วทยากร เชยงกล : การศกษาดานอดมศกษาในประเทศไทยคอนขางเตบโตมาก ทางจำนวนผเรยน คอมคนไดเรยนมหาวทยาลยกนเยอะขน และ แยงกนเขามหาวทยาลยปดดๆ ทงทจรงจำนวนมหาวทยาลยทว

56

ประเทศทงเอกชนและมหาวทยาลยเปดสามารถรบเดกทจบ ชนมธยมศกษาปท 6 เขาเรยนไดทกคน แตเดกกลบแยงกนเขา มหาวทยาลยทดและเลอกเรยนเพยงบางสาขา อาท สงคมศาสตร และมนษยศาสตรมากเกนไป ซงไมใชความตองการของตลาดท ตองการคนเรยนจบสายวทยาศาสตร แตการศกษาระดบอดม ศกษาไมสามารถทำใหไดเพราะพนฐานของเดกไทยเรยนวชา คณตศาสตรและวทยาศาสตรออน

ดงนน ประเทศไทยจงมจำนวนคน 64 ลานคน แตกลบ มหมอแค 3 หมนคนเทานน เพราะฉะนนเราจงตองไปปฏรปการ ศกษาตงแตเดก

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: แนวทางสงเสรมการศกษาควรจะเรมจากทใด และจาก นโยบายปฏรปการศกษาทใหเดกเปนศนยกลางของไทยเปน อยางไร?

รศ.วทยากร เชยงกล : ควรจะเรมตงแตอนบาล เพราะสำคญมาก ผมกพยายามเขยน หนงสอบอกวาเดกอนบาลมการพฒนาของสมองมากทสด แตถา ไมมโรงเรยนอนบาลดๆ เดกกจะโงลง เพราะการเตรยมความ พรอมในการพฒนาสมองมนไมม สงเกตวาโรงเรยนอนบาลทด เขาจะสอนใหเดกเลนดนตร ใหเดกอานนทาน ใหสมองพฒนา ทกดาน เมอเดกเกงตงแตปฐมวย พอเขาเรยน ป.1-2 เขากจะเกง เอง ซงพอพนฐานไมดมนกจะแยลงไปเรอยๆ การศกษาบานเรา มกสอนแบบทองจำแตไมเชอมโยง

57

โดยหลกการปฏรปการศกษาทใหเดกเปนศนยกลาง นนดแตครไมเขาใจ เพราะครเปนคนทรบการศกษาแบบเกา จง เขาใจวาการเรยนแบบใหเดกเปนศนยกลาง คอการใหเดกไปคน หาเอง ซงทจรงครตองชแนะ ไมใชปลอยเดก แตครของเราเปน แบบอำนาจนยม อาวโสนยม เดกถามอะไรไมคอยได เพราะถา ถามมากครกวา ทำใหบางครงเดกเกงๆ ไมมความสขในโรงเรยน เพราะไปถามมาก ครจะไมชอบ นกเปนปญหาแบบหนง

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: อาจารยมองทศนคตสงคมกบการศกษาวาตองจบปรญญาตร ในสมยนวาอยางไร?

รศ.วทยากร เชยงกล : คอเราไปเหอเรองจบปรญญาตรมากเกนไป เพราะสมยกอน เปนระบบราชการ เพราะฉะนนเงนเดอนคนจบปรญญาจะสงกวา มธยม ทงทบางงานใชแคเทคนคงายๆ ไมตองเรยนปรญญากได แคเราพฒนาการเรยนสายอาชวะ พาณชยการใหเขมแขง เหมอน ในเยอรมนหรอประเทศอน คอ ทำใหสายอาชวะเตบโตพรอม กบการศกษาสายสามญ เดกกไมจำเปนทจะตองเขาเรยนมหา- วทยาลย

58

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: การทคนเสยเวลาไปกบการเรยนโดยไมจำเปน และจบออก มาทำงานไมตรงวฒ แลวเหตใดจงตองเรยนเพอใหไดปรญญา?

รศ.วทยากร เชยงกล : คงเอาไวประดบ เปนการเรยนมากแตผลนอยไมคมคา บางท พอแมยากจน แตทำนาสงเสยใหลกเรยน เพราะคดวาการ ทำนา เปนการทำงานหนกไดผลตอบแทนนอย เมอสงลกเรยนจบปรญญาตรแลวเขาคงจะไดเงนเดอนเยอะ แตผลลพธ คอลก จบปรญญากลบไดเงนเดอนนอยกวาพอแมททำนา หรอนอยกวา พอทขบแทกซสงเขาเรยนเสยอก

59

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: โรงเรยนและระบบการศกษาไทยในปจจบน ในทศนะของ อาจารยเปนอยางไร

ดร.กฤษณพงศ กรตกร : โรงเรยนบานเรามกจะอยตดถนนลาดยาง จงมเดกจำนวนนง เทานนทมโอกาสไดเขาเรยน สวนระดบชนอดมศกษาพอปรบมา ใชระบบโควตากดขน แตยงทงเดกจำนวนหนงไวขางหลงคอน ขางมาก จากตวเลขชวดระดบการศกษาในระดบอดมศกษา ตาม หลกทนกเศรษฐศาสตร นกสงคมศาสตร เรยกวาผลประโยชนของ การศกษา สรปไดวาโอกาสทางการศกษาอาจเปนการตกทอด ขามชวงชนของครอบครว ซงมขอมลจากงานวจยของธนาคาร โลกระบวา ครอบครวทมรายไดดจะทำใหลกมโอกาสเรยนตอ ระดบอดมศกษามากกวาในครอบครวทมรายไดตำ นคอ สงชให เหนวาฐานะของพอแมสงผลทางการศกษาตอลก

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: ปญหาสำคญของระบบการศกษาไทยคออะไร และมแนวทาง แกไขปญหาอยางไร

บทสมภาษณดร.กฤษณพงศกรตกรคณะกรรมการปฏรปและประธานอนกรรมการกลมการศกษา

60

61

ดร.กฤษณพงศ กรตกร : ระบบการศกษาแบบแพคดออกของบานเราสงผลใหเดกม ปญหา เดกพการ และเดกเรยนออนจะถกคดออก เพราะทำให KPI หรอดชนชวดคณภาพของโรงเรยนตกจนกลายเปนวาโรงเรยน มขดจำกด คอ เกบเดกทเรยนหนงสอไดไวเทานน และยงกรณ เดกไรสญชาตทไมมตวเลขแนนอนอก 20 กวาปของการเรยน ตงแตชนปฐมวยถงอดมศกษา ประเทศไทยมเดกหลดออกจาก ระบบปละประมาณ 100,000-200,000 คน เราตองหาเดกทถก คดออกใหเจอแลวขนทะเบยนเดกพวกน และควรมบตรทองการ ศกษาใหเดกเพอใหเขามสทธมากกวาการเรยนฟร 15 ป คอเปน กลไกการดแลเดกครอบคลมถงอาหาร หนงสอ และเสอผา

อกกลมทสำคญ คอแรงงานไรสวสดการ จากประชากร วยแรงงานจำนวน 35 ลานคน ในจำนวนนมประมาณ 6 ลาน คนเทานน ทไดรบการคมครองจากราชการหรอเอกชน สวนท เหลอเปนแรงงานไมมสวสดการ ซงเราจะตองมกลไกทางภาษ ใหเขาไดพฒนาตวเอง แลวออกกฎหมายมาบงคบ แรงงานไร สวสดการสวนใหญคอ คนจากชนบททมการศกษาตำกวา ป.6 ท อพยพครอบครวเขามาทำงานในโรงงานอตสาหกรรมแลวสงให ลกเรยนหนงสอใกลกบโรงงาน ซงในประเทศตะวนตกนน ชมชน ในโรงงานอตสากรรมจะไดรบการดแลโดยกลไกทองถน แตใน ประเทศไทยไมมหนวยงานใดดแลรบผดชอบ

62

เมอพอแมเรยนหนงสอตำ ทำใหไดคาแรงนอย ดงนน รฐ ตองตโจทยตรงนใหแตกวาจะทำอยางไรใหคนวยแรงงานเหลาน มรายไดดขน เพราะจะทำใหลกของพวกเขาไดรบการศกษาทด ดวย นเปนวธการชวยเดกไดมากทสด รฐตองมการดแลสองชวง ชนทงพอแมและลก และปจจบนผหญงวย 50 ป ทถกปลดจาก ระบบอตสาหกรรมแลวไมรจะทำอะไรตอไป กเปนอกโจทยหนง ซงนอกจากรฐแลว กลม NGOs และชมชนจะตองเขามารวมกนจดการศกษาใหกบคนเหลาน

บานเราตความการศกษาแคบมากเพราะไมเคยมอง การศกษาจากคนวยทำงานหรอคนทถกผลก ใหออกจากงาน แต ขณะนกรรมการแรงงานในคณะปฏรปฯ ไดมองเหนปญหาและ กำลงหาแนวทางแกไขอย

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย: การปฏรปการศกษาไทยในทศวรรษท 2 ควรจะทำอยางไร

ดร.กฤษณพงศ กรตกร : ในการปฏรปการศกษาครงน เราตองใหความมนใจวาครอบครว ทฐานะทางเศรษฐกจไมดจะตองไดรบโอกาสเขาถงการศกษาทกระดบอยางมคณภาพ จากสถตของนโยบายขยายการศกษาขนพนฐานเรยนฟร 9 ป เปน 12 ป นน ปรากฎชดวาเดกในภาค อสานทเรยนตอ ม.1 ยงมจำนวนตำกวาภาคอน เพราะฐานะทาง เศรษฐกจไมดนก

63

กระทรวงการศกษาธการควรแคดแตใหคนอนจดการ ศกษาทเหมาะสมกบเดกแตละกลม โดยรฐเปลยนจากผจดไป เปนผควบคมคณภาพมาตรฐานการศกษา แลวกลบมาทบทวน การเรยนฟร 15 ป โดยนำเงนไปใหคนทตองการมากขน เชน เงน ทรฐจางคร ควรนำไปใหเดก หรอผนเงนไปใชในการบรการทาง ดานการศกษาและจดบตรทองการศกษาใหเดกโดยใหเดกเปนผ ซอ คอใหผเรยนเปนผตดสนใจวาจะเลอกเรยนวชาใดทโรงเรยน ไหน ซงเปนเงนกอนเดยวกนแตเปลยนวธจาย รฐตองเลกลงเพอใหประชาชนโตขน

การปฏรปการศกษาในทศวรรษท 2 ไดพดถงระบบการ ศกษากระแสหลกของคนจำนวนมาก ซงตางจากทศวรรษท 1 ซงพยายามจะปรบโครงสรางเปนการกระจายอำนาจ และมเปา หมายเพอพฒนาครทคงยงไมเหนผลภายในสบปน เพราะถงจะ มหลกการทดมากแตกลบมชองวางใหคนหาผลประโยชนเขาตว เอง และคดถงแคครเกาในระบบกวา 400,000 คน แตไมนกถง ครใหม

สดทาย สงทผมอยากเหน คอจดการศกษาใหเปนการ เรยนรตลอดชวต

64

บทท2เรยนนอกรวการศกษาทางเลอก[ [

65

จากความไมยตธรรมในการจดการศกษาของชาต ไดทำ ใหเยาวชนประมาณรอยละ 40 ตกหลนจากการศกษาขนพนฐาน แตวาการตกหลนนนกลบกลายเปนโอกาสสำหรบเยาวชนกลม หนงทไดเรยนรวธคดแบบใหมของการศกษา พวกเขาสามารถ เรยนรจากหองเรยนทกวางและใชความรเหลานนไปพฒนา ตวเองเพอเปนพลเมองทเขมแขงของประเทศ

ใตรมไม บนคนนา รมบอปลา ตางเปนหองเรยนในความ หมายของการศกษาทางเลอกทเชอวาการเรยนรสามารถเกดขน ไดทกท ทกเวลา ไมใชแคในระบบการศกษาหรอวาในหองเรยน เทานน นอกจากการเรยนรเพอประกอบอาชพและดำรงชวตตาม ความคดกระแสหลก หวใจของการศกษาคอการพฒนาคณคา แหงความเปนมนษย

66

ปรญญาชวต จากการศกษาทางเลอก ปรญญาบตร จากการศกษาทางหลก

เมอการศกษาไมไดมทางเลอกเดยว รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย จงพาเราเดนออกนอกถนนสายหลกของ การศกษาไทยเพอไปเรยนรแนวคดการศกษาทางเลอก 4 แหง คอ กลมเดกและเยาวชนภมทศนนเวศนลมนำคลองยน โรงเรยนชาวนา บานทงฆอง อำเภอทาวงผา จงหวดนาน

โรงเรยนชมชนการเรยนรสมเดจยา อำเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม

ศนยการเรยนรเชงปฏบตการเศรษฐกจพอเพยง วดพระธาตดอยผาสม อำเภอสะเมง จงหวดเชยงใหม

67

กลมเดกและเยาวชนภมทศนนเวศนลมนำคลองยน

: พมพรกษ สมศรเสาร

68

นองเมย หรอเมตมา ประวทย เปนเดกทตองออกจาก โรงเรยนเพราะมเรองทะเลาะววาทจากการเขาไปชวยเหลอเพอน เธอเปนคนทจะอาจจะใหคำตอบกบฉนไดวา ทำไมการศกษาจำ เปนตองมทางเลอก ?

ฉนเดนทางจากกรงเทพฯ ไปหานองเมยทอำเภอครรฐ นคม จงหวดสราษฎรธาน โดยมครอดและครเอยง ครพเลยงของ นองเมยมาคอยเปนธระให หลงจากมาถงตวอำเภอเมองสราษฎรฯ ฉนเดนทางตอไปอกประมาณ 40 นาท กถงสภาพฒนาเดกและ เยาวชนภมทศนนเวศนลมนำคลองยนท สถานทแหงนเปนทรวมตว ของเดกๆ ในหมบานเพอมาเรยนรและทำกจกรรมรวมกน

ทนไมมคอมพวเตอร ไมมกระดานดำ ไมมโตะเรยน ไมม แมแตเกาอ มเพยงแคเสอนำมนปอยใตอาคารโลงๆ และถดมาเปน โรงครวเลกๆ ทมเตาถานกบกระทะซงผานการใชงานมาแลวหลาย ครง

คำถามเกดขนในใจฉนอกครง นหรอสถานททเปนศนยการ เรยนรฯ มนจะเรยนรอะไรไดอยางไรกน???? ความสงสยแคลงใจ ยงไมทนจางหาย กไดยนเสยงครเอยงตะโกนบอกวา “นองเมย มาแลวคะ”

69

ฉนหนไปพบกบนองเมยทกำลงยกมอขนสวสดเพอเปน การทกทาย เธอทำใหฉนตกใจกบเลบทยาวแถมยงมสสมสะทอน แสง และผมของเธอกผานการทำสมาพอสมควร ทาหนาขาว ทาปาก สแดงแบบทกำลงเปนทนยมกนในหมวยรนดวยอทยทพย

ใครจะไปเชอวานองเมยในภาพสาวเปรยวเชนนจะ สามารถเปลยนแปลงตวเองจากเดกสาวเกเรจนกลายมาเปนเดก ดไดหลงจากถกใหออกจากโรงเรยน และยงเปนตนแบบแกเดกๆ ในชมชนอกดวย

ในทสดการสนทนาเพมทำความรจกกนกเรมขน

นองเมยบอกวาเธอเปนเดกทเกเรมากและทำทกอยาง เพอตอตานพอ โดยทำทกอยางเพอใหพอของเธอเจบปวดจากการ กระทำของเธอ เธอทำผดกฎของโรงเรยนซำแลวซำเลา และทก ครงททำผดเมอพอขอรองเธอจงคอยไปรองขอคณครทโรงเรยน เพอใหโอกาสแกเธออกครง นองเมยไดรบโอกาสหลายครงหลาย หนแตครงสดทายกลบไมเปนเชนนน เธอเลาถงครงสดทายทถกให ออกจากโรงเรยนวาเพราะไปมเรองทะเลาะววาทกบเพอนใน โรงเรยนเดยวกน

“จะใหทำยงไงไดอะพ ถาพดกนตามตรงหนเปนหวหนา แกงคเลยนะ แลวเวลาทเพอนเดอดรอนเรากตองชวยเหลอ จรงๆ อะ ไมเคยมเรองทเปนของตวเองซกครง แตครงนรนแรงถงขนาด มการพกอาวธมาดวย…”

70

ชวงชวตวยรนใจรอนทกอเรองทะเลาะววาทขนดวย ความรกเพอนเปนสาเหตใหนองเมยตองออกจากโรงเรยนกลาง คนแลวจบชวตการศกษาในหองเรยนไวเพยงเทานน จากทาทท ดเหมอนเปนเดกแขงกราว แตเธอบอกวาการทตองออกจากโรง เรยนในครงนนมนทำใหเธอรสกเจบปวดทสด

หลงปดฉากการศกษาลง นองเมยกใชชวตอยทบาน ชวง แรกๆ เวลาทมรถโรงเรยนมารบเดกๆ แถวบาน เธอไดแตแอบด อยในบานแลวรองไหคนเดยว เพราะมนทงเหงาและเศรา แตพอ มคนมาถามวาเปนอยางไรบาง เธอกลบบอกคนเหลานนไปวา “ไมเปนไร ไมไดเรยนหนงสอกสบายด” หรอไมกเลอกทจะเดน หนไปเฉยๆ เพราะทนแรงกดดนจากคนรอบขางไมไหว ทจรงเธอ ไมไดอยากจะออกจากระบบการศกษาเลยแมแตนอย แตเมอ ตองลาออกกลางคนจากการศกษาในระบบ ชวตของเมยกมาถง จดเปลยน แมจะเสยใจ รองไห และผดหวงกบเสนทางการศกษา แตยงมมอของพอ จำนงค ประวทย ฉดรงขนมาใหกาวเดนไดอก ครง นองเมยโชคดทมพอทเขาใจเธอ ลงจำนงคบอกกบฉนวาใบปรญญาของลกไมใชสงทเขา ตองการ “ผมไมวตกเรองทนองเมยไมไดรบปรญญา แตเชอมน วาถาเขากรดยางเปน สามารถดแลทรพยากรทมอยใหเกด ความสมดลกบวถชวต และตอยอดภมปญญาทมอยในทองถน ได ไมตกเปนทาสของกระแสหลกทบรโภคอยางไมบนยะบนยง ผมกภมใจมากแลว”

71

ในฐานะพอ ลงจำนงคใชความพยายามหลายวธกวาจะ ทำใหนองเมยกลบคนสโลกแหงความจรงได เรมจากพาออกไป เจอโลกกวางกวาทเธอเคยเจอ เชนเวลาทลงจำนงคไปประชมท ไหนกจะลากลกสาวคนนไปดวย แรกๆ กตองใชวธบงคบใหไป นน คอจดเรมตนของการเปลยนแปลง เพราะเมอนองเมยไดเจอคน เยอะขน และไดฟงประสบการณจากคนหลากหลาย เธอกซมซบ สงเหลานนเขาไปโดยไมรตว จนหนมาสนใจเรยนรภมปญญาใน ทองถนของตวเอง และใชพนทหลงบานในสวนสมรม(เปนภาษา ถนในภาคใต หมายถงสวนขนาดเลก) ของพอมาปลกผกสวนครว ไวกนเอง และถามเหลอเธอกจะนำไปขายใหมรายได เธอเรมเลยง ดและพดคยกบหมหลมทผกไวใกลกบใตถนบานทงทกอนหนาน แทบจะไมชายตาแลมนเลยดวยซำ

นองเมยเดนเขาบานโนนออกบานนเพอไปหาความร ใหมๆ อยเปนประจำ เมอการจดการทรพยากรในทองถนเปน เปาหมายเรยนรของลกสาว ลงจำนงคจงถายทอดประสบการณ และจดหาโอกาสเพอการเรยนรใหนองเมยอยางเตมท เธอเรม มองเหนโลกกวางใหญกวาในหองสเหลยม และวนนการเรยนร ของเธอไมใชแคเพอตวเองอกตอไปแตยงเลยออกไปไกลจน ขยายผลความรไปสเยาวชนคนอนๆ อกดวย ลงจำนงคจงเปนทง พอและคร ผสงเสรมการเรยนรใหแกกลมเยาวชนอยางจรงจง และไดใชพนทสวนตวสรางศนยการเรยนรทมชอวา สภาเดกและ เยาวชนภมนเวศนลมนำคลองยน ซงมบทบาทดานการอนรกษ ธรรมชาตและสงแวดลอม ดวยการเรยนรจากภมปญญาในวถ ของทองถน โดยไดรบความรวมมอจากคนในชมชนเปนอยางด

72

ทกวนเสารจะมเดกๆ มาเรยนรทศนยการเรยนรฯ แหงน ประมาณ 20–30 คน โดยมนองเมยเปนคนจดกระบวนการเรยนร ซงมทงการเรยนคณตศาสตรผานการสำรวจขอมลทางกายภาพ ของลมนำทจะใชวธลองแพเพอเกบขยะไปตามลำนำในหมบาน แลวจดบนทกจำนวนขยะและความเปลยนแปลงทเกดขนกบ สายนำในชมชน และยงมการฝกทำอาหารกบขนมพนบานโดยใช วตถดบทหาไดงายๆ ในชมชน ซงพอเดกๆ ทศนยฯ รวาวนนม การฝกทำอาหารกจะรบวงกรกนไปเกบผกสวนครวทอยใกลๆ มาใช เปนวตถดบ บางกวงมาแยงกนจดเตาถาน บางกวงไปหยบกระทะ

สงทฉนเหนจากแววตาของเดกๆ ทศนยการเรยนรฯ แหงน บงบอกบอกถงความอยากรอยากเหนทแฝงไปดวยความสขเหมอน เปนการเรยนรทพวกเขาตองการมนจรงๆ สงไดเหนทำใหฉนคอยๆ เขาใจการเรยนรนอกโรงเรยนอยางนมากขน เพราะตลอดชวตการ เรยนในระบบทผานมาฉนไมเคยไดมโอกาสทำอะไรแบบน หรอวา การเรยนรแบบนตางหากท คอ การเรยนรอยางแทจรงและยงยน เพราะถาวนหนง ไมมไฟฟา ไมมนำ เราคงไมตองเปนหวงนองเมยและ เดกๆ เหลานเพราะพวกเขาคงรบมอไดอยางสบาย แตคนเมองอยาง เราๆ ทเรยนรแตในตำรา ซงไมอาจนำมาปรบใชในชวตไดจรงนส เราจะใชชวตอยไดอยางไร???

73

ปจจบนสภาพฒนาเดกและเยาวชนภมทศนนเวศนลมนำ คลองยนไดรบการยอมรบใหเปนแหลงเรยนรแบบบรณาการท เดกๆ จะไดเรยนรและรจกกบภมปญญาทองถน รวมทงการจดการ ทรพยากรใหสอดคลองกบวถชวต โดยมกลมยวชนสรางสรรคเปน พเลยงในการสรางกระบวนการเรยนรใหแกเดกทน ซงนอกจากนอง เมย ยงมสภาภร จตราภรมณ หรอนองแอบ เปนหนงในแกนนำของ กลมสภาพฒนาเดกและเยาวชนภมทศนนเวศนลมนำคลองยน นอง แอบตดสนใจพกการเรยนของตวเองตอนเรยนจบชนมธยมศกษา ปท 6 หลงจากไดเขามาเรยนรกบศนยฯ น เธอบอกวา “อยากเตม เตมความรนอกตำราเรยน” ทงท นองแอบ เปนเดกนกเรยนสายวทย ทเรยนด เธอสามารถสอบเขามหาวทยาลยทตองการไดอยางสบายๆ แตเธอเลอกทจะหยดเรยน ดวยสาเหตเพราะวาเคยประสบอบตเหต จนเกอบเสยชวตมาแลวครงหนง หลงจากนนเธอจงอยากทำในสงท ตนเองมความสขกอนตาย และความสขในความหมายของเธอ คอ การ ไดอยในศนยการเรยนรฯ เกบผก สอน และถายทอดภมปญญาใหแก นองๆนองแอบบอกกบฉนกอนจากกนวา

74

“ถาเดกไมศกษาเรยนรวถชวตดงเดมของตวเอง เดกกจะ ไมมความรสกรกถนฐานบานเกดของ และจะหางออกไปทกท ใน วนน นอยมากทเดกจะใหคากบสงดๆ ทมอยในชมชน เดกๆ ออก ไปเรยนขางนอก ออกไปในทะเลทกวางมากกวาอยรมนำจนไกล จากฝงไปทกท เขาเรยนจบและผานแตไมเขาใจ แตวถชวตทเรา ทำอย คอทำใหเขาเขาใจไมใชแคจบหรอผาน ทงทมเปาหมาย เดยวกนนนคอความอยรอดของชวต”

นคอไมผลดทางภมปญญาจากพอจำนงสงตรงถงลกสาว และเยาวชนคนอนๆ

ทกวนนเดกทงสองคนยงคงเรยนร โดยไมมการวดผลทาง การศกษาดวยคะแนนสอบและไมไดมจดหมายอยทใบปรญญา หาก บนถนนการเรยนรนอกหองเรยนน คอทางเลอกของศกษาทเปนการ เรยนรตลอดชวตเพอพฒนาความคดและชมชนรอบขางไปพรอม กน

75

โรงเรยนชาวนาบานทงฆองอำเภอทาวงผาจงหวดนาน: ณฐพล พลารชน

76

ตวเลขบนหลกกโลเมตร บอกระยะทางวาเหลออกไมถง 30 กโลเมตร กจะถงอำเภอทาวงผา จงหวดนาน ซงเปนจดหมาย ปลายทางของผมและทมรายการ 2563 เปลยนประเทศไทย วนน เรามนดกบครโรงเรยนชาวนา และเดกๆ จากโรงเรยนทอยใกลๆ พวกเขาจะมาบอกเลาถงการถายทอดองคความรของชมชนเรอง การทำนาเพอเปนสวนหนงของเนอหาดานวชาการในชนเรยน ขาวกบชวตคนไทยผกพนกนมาชานานจนเปนรากฐาน ของวฒนธรรมไทยและสญลกษณของความอดมสมบรณใน พธกรรมตางๆ คณคาของกลาตนเลกๆ จงไมเพยงแคใหราคาหรอ วาหนงอม แตขาว คอ เมลดพนธแหงภมปญญาทเชอมรอยกบ ความเชอและจตวญญาณ เมลดพนธขาวพนบานจงมใชเปนเพยง เมลดพชธรรมดา หากคอสงทผกพนกบภาวะภายในของจตใจ

77

ในยงฉางของผน คำแสน หรอ แมผน ชาวนาแหงบาน ทงฆอง อำเภอทาวงผา จงหวดนาน มขาวพนธทองถน และขาว สายพนธอนๆ ของไทยกวารอยสายพนธทถกเกบอย นคอสงทได จากการศกษา และเกบรวบรวมพนธขาว มากวา 10 ป ของกลม เครอขายโรงเรยนชาวนา จงหวดนาน

12 ปทกอนโรงเรยนชาวนาแหงน เกดขนแนวคดทมง พฒนาเทคโนโลยการผลต เพ อ เพ มผลผลตใหแกชาวนา จงหวดนาน และการรวมกลมเครอขายโรงเรยนชาวนา จนกอเกด เปนชดความรทสะสมจากเมลดพนธขาวกาวสเมลดพนธแหง ปญญาซงสงผานมายงรนลกหลานในปจจบน

แมผนเปนผนำใหชาวบานรวมตวกอตงกลมชาวนาขน และยงเปนผทำหนาทถายทอดความรใหแกเดกในโรงเรยนทอย ชมชนอย ทงในวชาวทยาศาสตรและวชาชววทยา รวมถงพาเดกๆ เขาไปเรยนรในทองนาผานการลงมอทำนา

อยางวนน ในศาลาไมเลกๆ รมทองนาของชมชนไดถก เปลยนใหเปนหองเรยนชววทยาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท 5 โรงเรยนศรทธาศลาเพชรรงสรรค เดกๆ เกอบ 20 คน กำลงนง รอการถายทอดความรจากครภมปญญา ซงกคอแมผน และชาวนา ในอำเภอทาวงผาอกหลายคน

การเรยนบนศาลาไมเรมตนดวยความรพนบานเรองการ แปรรปขาวเปนขนม แมผนและครภมปญญาคนอนๆ สาธตการ พบใบตองเปนรป 3 เหลยมหอขาวเหนยวจากในนาทปลก ซงหาก

78

นำไปนง หอใบตองรป 3 เหลยมนกจะกลายเปนขนมทพรอมกน กบนำเชอมรสอรอย หวานหอมชนใจ ซงเดกๆ กทำตามดวยความ สนใจ หลงจากเรยนทำขนมจากขาวเสรจแลว เดกๆ กผลดกน ออกมานำเสนอ ขอมลของตนขาวในนาทแตละคนรบผดชอบ ไม วาจะเปนเรองความสงตนขาว ขนาดเมลด โรคทเกดกบตนขาว และแมลงศตรพช ถกนำเสนออยางละเอยดผานถอยคำ แววตา และสองมอทมงมน

ครจงรกษ ใหมคำ ครวชาชววทยาเลาใหผมฟงวา “ผปกครองของเดกสวนใหญทนจะทำนา แตเดกไมไดชวยพอ แมทำนาอยางจรงจง และไมรวาขาวนาทผปกครองปลกใน แตละป เปนขาวพนธอะไรบาง กเลยอยากใหนกเรยนมาศกษา และไดมสวนรวมในการอนรกษขาวนาพนธพนเมอง”

จรงดงคำครจงรกษ เพราะนรญรตน รกสตย หรอนำเหมย และเพอนๆ อกหลายคนของเธอ เฉลยวาถงจะมาจากครอบครว ชาวนา แตการเรยนในระบบทเตมไปดวยการแขงขน นำเหมยกบ เพอนๆ จงไมมเวลาไปทำนา การมโอกาสไดมาเรยนทโรงเรยน ชาวนาเพอเรยนรทกขนตอนของการทำนาผานการลงแรงปฏบต ดวยสองมอของตนเองนน ทำใหพวกเธอเขาใจวธการทำนา แถม ความรทไดมายงถกนำไปถายทอดใหแกครอบครวอกดวย

นำเหมยสะทอนความจรงในฐานะลกสาวชาวนายค ปจจบนใหผมฟงสนๆ วา

79

“พอถงฤดทำนา เราไมไดไปชวยพอแมทำเพราะตองไป โรงเรยน แตพอเราไดความรจากทโรงเรยนชาวนาเราสามารถ ไปบอกตอกบพอแมได เชน ถาในแปลงเรามหอย มศตรพชให เอาหอยไปทำนำหมกเพอเปนปยบำรงดน หนคดวาการเรยนบาง อยางเราตองลงมอทำ เพราะถาอยแตในหองเรยน เราอาจจะไม รความจรง”

“โรคของขาว คอ ใบดาง ใบเหลอง และศตรทพบคอ หอยเชอรร” รณชย ยาสาน กลาวดวยเสยงมนใจ เดกหนมราง สงใหญกำลงยนอธบายความรเกยวกบโรคทเกดกบตนขาวให แกเพอนและอาจารยฟง นอกจากอธบายหนาชนฯ รณชยบอกกบผม วาไดนำความรเหลานกลบไปแนะนำและลงมอทำจรงในครอบครว ของเขาดวย “อยางตอนทลงปลกตนกลา ปกตเขาจะใสหลมละ 3-4 ตน แตผมนำความรทไดจากหองเรยนชาวนาไปบอกกบลงวาใหลอง เปลยนมาใสทละตนดไหม แลวดวาผลมนจะเหมอนเดมหรอเปลา ซงผมคดวามนนาจะดขน...การเรยนแบบไดทำไปดวยทน ผมวาดกวามานงเปดตำราอานเพราะเราไดทงประสบการณ และ ความร”

80

โรงเรยนชมชนการเรยนรสมเดจยาอำเภอแมแจมจงหวดเชยงใหม: ณฐพล พลารชน

81

กวา 400 กโลเมตร จากโรงเรยนชาวนา จงหวดนาน ถนนเสนเลกๆ ลดเลาะไปตามไหลเขาสงชน กำลงพาผมและทม รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย มงหนาสอำเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม ทขอบทางมตะไครเกาะหนา เพราะความชนจาก ปาดบทลอมรอบ และเมอผานสามแยกเลกๆ เขามาอกไมไกล เทาไหร ผมและทมงานกมาถงโรงเรนชมชนการเรยนรสมเดจยา ซงเปนจดหมายปลายทางของเราในวนน

ใตหลงคาของศาลาหลงหนงในโรงเรยน เดกชาวปกา เกอะญอทงชายหญง แตงตวในชดประจำเผา ททอดวยผาสขาว แซมดวยสชมพ และสแดง กำลงลอมวงแสดงการละเลนอะไร อยางหนงอย

เสยงเพลงทรองดวยภาษาปกาเกอะญอ ผสานเขากบ เสยงไมไผทกระทบกบพนเปนจงหวะชกชวนใหเดกคนอนๆ ทอยในวงกระโดดเขากระโดดออก ตามจงหวะการปดเปดของไม การละเลนทดคลายกบการเลนกระทบไมของชาวไทย คอการ ละเลนดงเดมของชาวปกาเกอะญอทพวกเขาเรยกวา “ทวา” และ การละเลนนไดถกบรรจอยในฐานการเรยนรของโรงเรยนชมชน การเรยนรสมเดจยา เพออนรกษวฒนธรรมของกลมชาตพนธไว กอนทจะลบเลอนหายไปตามกาลเวลา

82

โรงเรยนการเรยนรชมชนสมเดจยา เปนโรงเรยนทขยาย โอกาสใหแกเดกๆ ชนเผาทมอาศยอยตามหมบานในพนทสงและ มการเดนทางเขาออกทยากลำบาก บางแหงทงขาดแคลนและ ยากจน ทำใหเดกๆ กลมนไมไดรบการศกษาในระบบ แตขณะเดยว กนการศกษาในระบบกไมสามารถตอบสนองวถชวตและ วฒนธรรมทแตกตางของพวกเขาได โรงเรยนการเรยนรชมชน สมเดจยาจงเปรยบเสมอนโอกาสและพนททเดกชนเผาจะไดเขา ถงการศกษาในรปแบบทสอดคลองกบวถชวตของตวเอง

ครสงหา แซตง รองผอำนวยการโรงเรยนชมชนฯ แหงน บอกหลกคดในการจดการศกษาแกผมอยางสน งาย แตนาประทบ ใจวา

“เรามหลกปรชญาในการคดวา การเรยนตองลงมอทำ ลงมอปฏบต ถาเรยนอยแตในตำราอยางเดยวกไมสามารถชวย เหลอตวเอง ครอบครว หรอหมบานได”

ครยทธชย เฉลมชย เสรมตอวา “ทนไมไดนงเรยนกนอย ในหองเรยน และเราเปลยนจากการเรยกวาวชานนวชานมา เปนฐานการเรยนร อยางเชน ภาษากกลายเปนฐานการเรยนร การสอสารอยางสรางสรรค จะเนนทการพาเดกออกไปยงแหลง เรยนรจรงใหมาก มากกวามานงเรยนอยในหองเรยน โรงเรยนแหงนเปนโรงเรยนทพยายามเปดโอกาสใหเดกไดเขามาเรยน แตไมเรยนวชาเหมอนกบทอน ซงทนจะมหลกสตรวชาการตาม มาตรฐานการศกษาเทาๆ กนกบการสอนแบบใหใชชวตตาม วถและวฒนธรรมดงเดม”

83

แดดเชาไลแสง ศกดชย สดใจรวมพฒนา หรอนวส นกเรยนชนประถมศกษาปท 6 พรอมกบเพอนๆ พาผมและทมงาน รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย เดนลงเนนไปยงแปลงผก และเลาหมทมเดกกลมหนงกำลงใหอาหารหมทลยงไวกวา 10 ตว ซงเมอโตไดท หมเหลานกจะกลายมาเปนอาหารใหแก นกเรยนในโรงเรยน และอกมมหนงของแปลงผก คมจอบกำลง ถกสบลงบนดนอยางกระฉบกระเฉง พรอมกบทเดกๆ อกกลม กำลงชวยกนรดนำพรวนดน การทำเกษตรครบวงจรทนองๆ เรม ทำตงแตเชาตรน เปนหนงในฐานการศกษาทเกยวกบทกษะชวต และทกษะในการประกอบอาชพ พอสายแดดจดจาจนเมดเหงอ ผดขนตามไรผม แตผมยงเหนใบหนาเลกๆ ของเดกมรอยยมละไม ทาทางมความสขใจกบการเรยนรของวถเกษตรธรรมชาตแบบน

ผมเดนเขาไปหานวสแลวชวนคยเรองการเรยนแบบ ลงมอจรง เขาบอกกบผมดวยเสยงหนกแนนวา

“ผมคดวาทกอยางสำคญเทากน ถาลงมอปฏบตจรง เรากจะรและแกไขเปน ถารเพยงทฤษฎ แตไมไดลงมอทำมนก จะมขอบกพรองตรงไมไดปฏบตจรง ซงถาเราไปทำงานในเมอง ใหญแลวตกงานกจะลำบากครบเพราะโรงเรยนนสอนทงให ออกไปเจอสงคมและสอนใหกลบมาพฒนาหมบานได เราจะอย ทบานหรออยในเมองกได มความสขไดทงสองท’”

84

ครสงหา บอกเหตผลทตองมหลกสตรในการชวยใหเดก ชนเผาเอาตวรอดในสงคมไววา “ถาเดกของเราไปเรยนในเมองก จะสเดกในเมองไมได เหมอนเมอกอนพอสงเดกไปเรยนในเมอง พอเดกกลบมาบานจะทำอะไรไมเปนเลย เดกกตองหนกลบไป อยในเมองอกแตไปกสคนอนเขาไมไดอยด เพราะพนฐานไมด ตงแตตน เลยตองทำงานรบจาง ชวตกลำบากเหมอนเดม หรอยงกวาเดมดวยซำ การศกษาทดจงไมควรผลกคนออกจาก ชมชน แตควรจะใหความรเพอดำรงอยในชวตอยางมศกดศร”

นอกจากทกษะในการดำรงชวตในสงคม และทกษะใน การประกอบอาชพอยางเนการทำเกษตรครบวงจรแลว รปแบบ การเรยนการสอนของโรงเรยนชมชนการเรยนรสมเดจยายง อาศยการพงพงพงพาธรรมชาตและเนนการอนรกษผนปาเปน หลก ซงเดกทกคนจะตองเขามามสวนรวมในกจกรรมตางๆ เกอบ ทกกจกรรม และสวนสำคญอยางยงตอการเรยนรของเดกๆ ใน รปแบบน คอ โรงเรยนแหงนเปนโรงเรยนประจำ ทำใหเดก นกเรยนทกคนตองทำทกอยางดวยตวเองทงหมด ครมหนาทแค สอนดานวชาการเทานน นอกจากนยงมครชมชน คอชาวบานมา สอนวฒนธรรมของปกาเกอะญอ สอนภาษา และยงมการเชอม ตอไปยงบรรดาพออย แมอย ผสงอายในหมบาน หรอปราชญ ชาวบาน เขามาสอนเดกๆ ดวย ซงสวนใหญทกคนจะเขามาเปน ครอาสา ใครถนดเรองอะไรกเขามาสอนในเรองนน เชน การทอผา การปลกสมนไพร โดยจะผลดกนมาสอนเปนประจำ

85

บายวนหนงนอกหองสเหลยม เดกนกเรยนทกคนกำลง ตงใจฟงครบญ รยง หรออยบญ ใหความรเรองตนไม และสมนไพร ชนดตางๆ ทอยในปาไมไกลจากโรงเรยนนก แมอยบญจะอยในวย 73 ป แตกถกเชญมาสอนเปนครภมปญญา เพอนำประสบการณ และความรทสงสมมาตลอดชวต ถายทอดใหแกนกเรยนตวนอย ตอไป

สาวนอยแกมแดง ยอดขวญ เจรญสขทวผล บอกถงความ รสกตอการศกษานอกหองเรยนใหผมฟงอยางนาสนใจวา

“เรยนทนเหมอนเรยนอยทบานเรา เรยนไปเพอสบสาน วฒนธรรม หนชอบเพราะเหมอนไดอยกบพอแมซงเขากสอน วฒนธรรมเพอใหเราสบสานตอไปยงลกหลานแบบนเหมอนกน ถาเรยนในเมองนาจะไมสนกและคงเครยดกวาทน เพราะทกวน จะเรยนอยแตในหองสเหลยม และไมไดลงมอทำจรง”

ความเหนของสาวนอยสอดคลองกบความคดของคร สงหาพอดบพอด “เมอเดกดอยลงมาเรยนขางลาง ปญหากคอ เขากลบไปหมบานแลวทำไรทำนาไมเปน บางครงกไมสามารถ เขากบคนในหมบานได เขากลงมาทำงานขางลาง เขากสคนใน เมองไมไดอยด กเปนไดแคเดกปมนำมนหรอเดกรบใช หมายถง ชวตเขากเลยกลายเปนคนครงๆ กลางๆ ตอนอยบนดอยกทำ อะไรไมได ตอนอยขางลางกไมทนเขา แตโรงเรยนเราจะคลาย กบโรงเรยนบนดอยตรงทไดเรยนรนอกหองเรยนดวย”

86

บรรยากาศของทงนา ปาไม และภเขาทโอบลอมโรงเรยน ชมชนการเรยนรสมเดจยาแหงน ใกลเคยงกบชมชนเดมของเดกๆ เชอสายกะเหรยงกวา 40 คน ทน และไมเพยงแครบเดกในพนท อำเภอแมแจมเทานน โรงเรยนฯ แหงน ยงเปดรบเดกจากพนท หางไกล หรอจงหวดอนๆ ในภาคเหนอเพอใหพวกเขาไดมโอกาส ศกษาความรทสอดคลองกบวฒนธรรม รากเหงา และวถชวตชน เผาดงเดมอยางทวถงกน

ทผานมา โรงเรยนชมชนการเรยนรสมเดจยาไดการจด การศกษารวมกบศนยการศกษานอกโรงเรยน แตนบจากปการ ศกษา 2555 เปนตนไปทนจะกลายเปนโรงเรยนสาธต และมการ ปรบปรงหลกสตรการเรยนการสอนใหมทจะเพมความเขมขน ทางวชาการมากขน แตยงเปนรปแบบบรณาการความรในตำรา กบความรทางดานภมปญญาทองถนเหมอนเดม ซงถอเปนหวใจ สำคญของโรงเรยนทางเลอกแหงน

ครยทธชย เฉลมชย คาดการณการเปลยนแปลงใหฟงวา “พวกวชาสามญทงหลายพอเปนโรงเรยนสาธตฯ กตองใชหลก สตรแกนกลางกระทรวงฯ ทจำเปนตองเรยนรเพมเตมขนมาก กวาทผานมา แตในขณะเดยวกนพวกวชาชพ วชาทองถน วชาชวต เราจะทำยงไงใหมนหลอมรวมในสดสวนเดยวกน ไม หนก และไมหลดไปในทางใดทางหนงเหมอนโรงเรยนสาธตฯ ของคนรำรวยในเมอง ทำใหทนกลายเปนโรงเรยนสาธตของ คนยาก ของคนชนบท ของคนชนเผา ขณะเดยวกนจะตองเปน

87

โรงเรยนสาธตฯ ทางเลอกในการสรางกระบวนการเรยนรใหมท สอดคลองกบกลมเปาหมายดวย และตองตอบโจทยสำคญคอ ทำใหการศกษาทำใหคนอยได และอยอยางมศกดศรในทองถน ของตวเอง”

ผมคอนขางแปลกใจทมหาวทยาลยระดบประเทศอยาง มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒน ประสานมตร คดจะเขามาทำงาน เชอมตอกบโรงเรยนชมชนการเรยนรสมเดจยา โดยการทำให โรงเรยนแหงนเปนโรงเรยนสาธตฯ ถอวาเปนอกโรงเรยนทางเลอก ในภาคเหนอ

แมจะกลายเปนโรงเรยนสาธตทมหลกสตรเนนวชาการ มากขน แตเมอระบบการศกษาสวนกลางรบฟงการศกษาทาง เลอก โรงเรยนชมชนการเรยนรสมเดจยาและโรงเรยนสาธตฯ จง เชอมหลกสตรใหมความสมดลกน มการทำเรองแผนภมปญญา และแผนทความร ดงนน ถงจะเปลยนหลกสตรเปนโรงเรยนสาธต แตเจตนารมณ และวตถประสงคของโรงเรยนกยงคงเหมอนเดม

ทามกลางการพฒนา และการแขงขนทางการศกษาตาม หลกสตรสมยใหม โรงเรยนสาธตสำหรบเดกชนเผากำลงพสจนให เหนวาการศกษาทสำคญนนตองเปนหนงเดยวกบวถชวตและ วฒนธรรม โดยจะตองมรปแบบการจดการศกษาทสอดคลองกบ ความเปนจรงของทองถนนนๆ เพอใหนกเรยนกลบสหมบานและ ประกอบอาชพในชมชนไดอยางยงยน

88

HomeSchoolวดพระบรมธาตดอยผาสม: อรชตา อตมะโภคน

89

จากการตงคำถามของเปาหมายการศกษาไดเดนทางมา สการเปลยนแปลงแนวคดเรองการมสวนรวมจดการศกษาโดย ชมชน ฉนเรมมองหาตวอยางรปธรรมทนกการศกษาเรยกวา “การ ศกษาทางเลอก” ตวอยางหนงของการเรยนการสอนในรปแบบ น คอการเรยนในลกษณะ “บานเรยน” หรอ Home School

พระบรมธาตดอยผาสม อำเภอสะเมง จงหวดเชยงใหม ทนมแนวคดรเรมการศกษาแบบ Home School ทเกดขน จากพระสรยทธ ชยปญโญ พระนกพฒนาแหงดอยผาสม ซงทาน ไดผานการศกษาในระบบมาโดยตลอด และคนพบวาการศกษา ในระบบสายพานเดยวนนไมอาจจะนำมาใชดำรงชพในสงคมได จรง เพราะหลงจากประสบความสำเรจสงสดในการศกษา คอเรยน จบชนมธยมศกษาปท 6 จากโรงเรยนเตรยมอดมศกษา และสอบ เขาเรยนตอทคณะวศวกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย แลวเดนทางไปศกษาตอยงตางประเทศ และกลบมาประกอบ อาชพการงานกาวหนาตามแบบฉบบของผทไดรบการศกษา สงทวไป กระทงพบวาทงการเรยนและการงาน ไมใชการเดนตาม ความคด ความตองการทแทจรงของตนเอง พระสรยทธ สรป บทเรยนชวตของทานใหพวกเราฟงวา

90

“ตอนเรยนเราไมรเลยวาตองการอะไร เกดมาพอแมก จบเราเขาโรงเรยน แลวเรากไมเคยตงคำถามวาอยากเรยนอะไร วนหนงเพอนบอกวาแกตองพฒนาตวเอง ตองไปเรยนทเตรยม อดม เพอนกลากไปเรยนพเศษทสยามสแควร เรากเหนเพอน ตางโรงเรยนขยนกนจงกเลยขยนบาง แลวเรากเกงขนๆ โดย ไมรวาจะเกงไปทำอะไร พอเขาแขงกนเอนทรานส เรากแขง กนเอนฯ ดวย โดยไมรวาจะเอนทฯ คณะอะไรเหนเพอนและพๆ จบกนแตคณะแพทยฯ หรอ วศวฯ กเลยเลอกเรยนวศวฯ

สรปชวตทผานมานเรยนตามกระแส ไมเคยมความคด เปนตวเอง ถาเราถกฝกใหคดตงแตสมยเรยน เราอาจจะไมตอง เรยนมากขนาดน และตองทำประโยชนอะไรไดมากกวาน”

เมอเกด Home School ขนทวดพระบรมธาตดอยผาสม แนวคดทางการศกษาของชมชนกเปลยนไป โดยมวดเปนศนย กลางแลวชมชนกเขามาเรยนรและจดการศกษารวมกน และได นอมนำแนวพระราชดำรจากในหลวง เรอง “บวร” ซงหมายถง “บาน-วด-โรงเรยน” มาใชเปนหลกในการพฒนา เปาหมาย การศกษาของทน คอความยงยนของวถชมชนและทรพยากรใน ทองถน วดพระบรมธาตดอยผาสม จงไมใชแค Home School ทฝากภาระการเรยนการสอนไวกบพอแม ผปกครองครอบครวใด ครอบครวหนงเทานน แตเปนการจดการศกษารวมกนของชมชน โดยม “วด” เปนศนยกลางทจดการศกษาและสรางกระบวนการ เรยนรใหกบเดกและเยาวชนในชมชน และยงไดรบการยอมรบ

91

จากสำนกงานเขตพนทการศกษา จงหวดเชยงใหม ซงมโรงเรยน การศกษาทางเลอกไมมากนกทจะไดรบความเชอถอ ไววางใจ และ ไดรบการรบรองจากหนวยงานของรฐ

ศรนาถ โปธา หรอการตน เปนนกเรยนชนมธยมศกษาป ท 3 ทตดสนใจดวยตวเองวาจะเลอกเรยนแบบ Home School การตนมแนวคด มความรบผดชอบ เปนตวของตวเอง และมความ เปนผใหญมากกวาเดกหญงอาย 16 ป คนอนๆ

“หนมาเรยนเพราะตอนอยทบานไดเหนพอแม ลงปา นาอา ทำงานแลวมปญหาเปนหนเปนสน เปนทกข เลยคดวาถา เรยนแบบนเรานาจะชวยเขาได” การตน อธบายถงความคดท ตดสนใจเรยนแบบ Home School

โครงงานทการตน เลอกเรยน คอ แปรรปขาวและการ ทอผา เธอเลาวา

“เรองการปลกขาวหนจะไปดกบลงทองเหมาะ และไป ดการปลกขาวแบบใหม คอขาวนาโยนทอำเภอสนกำแพงกบ ลงอกคนนง สวนการแปรรปขาวกจะขอความรจากแมละเอยด ซงเปนผเชยวชาญเรองขาวและการทำขาวฮาง เลยรวธการ ปลกขาวแบบไมตองใชแรงงานเยอะ ทำใหลดตนทนคาแรงงาน และประหยดเมลดพนธ พอกลบมาเลยนำมาบอก พอ แม และ ลงปา อกหลายคน เขากสนใจแลวบอกวาปลกขาวปหนาจะลอง ทำวธนด ในอนาคตหนอยากเปนชาวนา เปนเกษตรกรแหง ชาต”

92

พระสรยทธ ชยปญโญ พดถงการตนและเปาหมายการเปน ชาวนาแหงชาตของเธอวา

“นองการตนเปนคนสวย หนาตาด แตเขากลววาถาไป เรยนในเมองแบบคนอน จะเจอเพอนดงไปในทางทไมด เพราะ เขาเหนตวอยางจากพชายทไปเรยนในเมองแลวไมคอยกลบบาน ซงเขากมองวาการไดเรยน และไดอยกบครอบครวไปดวยนาจะ ดกวา การตนมาเรยนทนตงแต ม.4 ซงพระอาจารยมแนวคด เปดโรงเรยนนขนพอด และการตนเปนคนไปขอทบานเองวาอยาก เรยน พระอาจารยประทบใจแนวคดของการตน ทเปนเดกผหญง แตอยากเปนชาวนาแหงชาต ถาเขาออกไปเรยนนอกพนท กไมร วาเขาจะมความคดแบบนหรอเปลานะ เพราะวาเขาจะไมไดเกยว ขาว ไมรวธปลกขาวแบบทเรยนทน อยางตอนนเขากไดเดนทาง ไปพนทตางๆ ไปเรยนกบ อ.เดชา ศรภทร ทโรงเรยนชาวนา จงหวดสพรรณบร ไปเรยนกบแมเฒาเพอทำขาวฮาง สงทไดเรยนร กจะนำมาปรบใชในวชาวทยาศาสตรและนำไปออกขอสอบ เพราะการเรยนแบบ Home School จะตองออกขอสอบเองและ ตอบเองเพออธบายใหคนอนเขาใจ”

หลวงพอบอกการตนวาเปนชาวนาไมเหนผดเลย เรยนไป ดวยทำนาไปดวยกเปนชาวนานอยได พอเรยนจบ ม.3 กอาจจะมนา เปนของตวเอง หรอเรยนจบ ม.6 อาจจะมขาวเปนตนๆ แตถาเรยน ในระบบปกต พอถงหนานาเขากไมใหไปทำนา เรยนอยางนนกไมไหว ถาเราอยากเปนชาวนาแหงชาตกตองไปเรยนกบชาวนาแหงชาต

93

นอกจากการตนแลว พระอาจารยสรยทธ ยงพดถงเดกอก 2 คนทออกจากรวโรงเรยน มาเรยนรดวยระบบ Home School กบวดพระบรมธาตดอยผาสม

คนแรกคอวรเมธ คำสข หรอ ฟลค นกเรยนชนมธยมศกษา ปท 6 พใหญของ Home School วดพระบรมธาตดอยผาสม

“ฟลคเปนคนนงทคดเรองของการพงตนเอง เพราะ พอแมเขามทดนเยอะเกอบ 50 ไร แลวเหลอเขาซงเปนลกคน เลกคนเดยวทอยบาน พอแมกแกแลวทดนมากมายขนาดนน จะทำอยางไร ขายแลวใหลกไปอยในเมองหรอ บานกตองเชา ขาวกตองซอ ฟลคกบอกไมเอา เขาไมอยากอยในเมอง และไม ยอมขายไรนาของบรรพบรษทสบทอดมา ฟลคเลยคดวาการ ศกษาทางเลอก เปนการเรยนทจะชวนดแลผนดนของเขาได”

และเดกหญงอกคนหนง คอ นองนาย หรอ จารวรรณ พทธโส นกเรยนชนมธยมศกษาปท 1 ของ Home School พระอาจารยสรยทธ บอกวา “ถงแมนายจะเรยนแค ม.1 แต เดกคนนมความคดไมเหมอนเพอน เพราะเขาเหนตวอยางจาก เพอนและรนพโรงเรยนเกาวาพอใกลจะจบ ม.2-3 กเรมแตง เนอแตงตวออกไปเทยว พอเขาเรยน ม. 4 หรอสายอาชพ หลาย คนกเรยนไมจบแลวกลบมาเควงควางอยทบานเพราะไมร จะทำอะไร นายเลยมองชวตของเขาไวอยางคอนขางเอาจรง เอาจงวา ชวตนอยากจะสบาย แตถาไปเรยนตามสายธรรมดา กวาเขาจะไปยนถงจดนนไดคงลำบากกวาการเรยนแบบน

94

สวนนองนอยเอง พดถงการคนพบเปาหมายในการเรยน ของตวเอง จากการศกษาทมทางใหเลอกวา “เวลาเราเรยนแบบ ปกต สงทเราเรยนจะไมไดนำกลบมาใช หนเลยอยากเรยนรสงท เราไปเรยนแลวเอากลบมานำมาใชได พอมาเรยนทน หลวงพอ ทานกใหเราเลอกวาเทอมนเราสนใจอยากจะเรยนอะไร แลวเรา กไปเรยน ครงแรกหนสนใจจะแปรรปสมนไพร หนกไปเรยนกบ คณลงอดลยทอำเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม แลวกลบมา ทำรางจด การเรยนแบบนทำใหสงทเราเรยนมา มนไมหายไป มนไมสญเปลา และไมเสยเวลาทเราไปเรยนมา”

แบบเรยนและบทเรยนของการศกษาทางเลอกท Home School วดพระธาตดอยผาสมเปนตวอยางรปธรรมและเหน ผลวาการเรยนรนอกหองเรยนสามารถนำไปใชไดในชวตจรง จน กระทรวงศกษาธการหรอหนวยงานทรบผดชอบการจดการ ศกษาในกระแสหลกตองหนมาเหลยวมอง

“เปนเรองทอาจจะเพอฝน และอาจจะทำไดยาก คอ เขาตองใหโอกาสประชาชนเขามาจดการศกษาเอง เพราะมพอ แม มประชาชนไมนอยทไมพอใจการศกษาในกระแสหลก แต เขาไมรจะทำอยางไร รฐตองลองใหโอกาสคนในชมชนจดการ ศกษา แลวจะมอะไรดๆ เกดขนในประเทศนอกเยอะ” นคอ ขอเสนอของพระสรยทธ ชยปญโญ ถงหนวยงานทรบผดชอบ ดานการศกษาของไทย

95

บทท3อนาคตไทยกบครในอนาคต[ [

96

สงทสำคญมากในระบบการศกษา นนคอคร แตถาถามถง คณภาพครในปจจบน คำตอบคงขนอยกบวาแตละคนสมผสกบ ครแบบไหน และถาพดถงครกตองพดถงจตวญญาณของความ เปนคร ซงเปนอดมคตทโหยหากนในปจจบน แตนอกจากอดมคต ยงมเรองของการสอนทตองปรบตวใหทน นนกคอเรองทสำคญ

400,000 คน คอ จำนวนของครในระบบการศกษาไทย

400,000,000,000 บาท คอ จำนวนงบประมาณเงนเดอน ของครในระบบการศกษาไทย

400,000-500,000 คน คอ จำนวนเดกทตกหลนออกจาก ระบบการศกษาภาคบงคบของไทย ตวเลขจากสถตวจยบอกเราวาบคลากรและงบประมาณ สวนทางกบผลลพธของการศกษาอยางสนเชง จากปญหาดงกลาว จงทำใหเกดนโยบายปฏรปการศกษาขน โดยมคณภาพกบการ พฒนาประสทธภาพของครเปนปจจยสำคญตอความสำเรจใน การปฏรประบบการศกษาไทย

เมอคร คอ หวใจของคณภาพการศกษา แลวหวใจของ ความเปนครยคปจจบนเปนอยางไร

รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย สปดาหท 3 ตอน อนาคตไทยกบครในอนาคต ไดพาเราไปพบกบคร ผเชดชจต วญญาณแหงความเปนครวาไมใชเพยงผใหความรเทานน

97

ครทแทอดมการณมชวต

: วลยลกษณ แสงเปลงปลง

สายวนหนงทโรงเรยนสาคลวทยา อำเภอเสนา จงหวด พระนครศรอยธยา ลกศษยของครสรนทร กจนตยชว นงลอมวง เลาถงความประทบใจในวนวานของศษยทมตอครของพวกเขา

“ครสรนทรมวธถายทอดความรทไมนาเบอ จนเรยน จบมธยมแลวไปเรยนตอทอนเรากยงจำภาพตางๆ ได พอกลบ มาเปนครทนกพยายามจะทำใหดเหมอนคร”

“ความรสกของเรา คอ ทงรกทงคดถงคร อยากมารวม งาน มาชวยเหลออะไร เทาทจะทำได”

“จดจำและนำคำสอนตางๆ ของครสรนทรไปใชใน ชวต เชน ความดไมมขาย ถาอยากไดใหทำเอง ตรงนมนเปนสงท ตดตวเราไปตลอด”

“ภมใจทเปนลกศษยของครสรนทร และลกศษยทรก ครสรนทรตองเปนคนด”

ลกศษยทกคนของครสรนทร เลาดวยแววตาท เปน ประกาย สหนายมแยม เมอไดยอนรำลกถงอดตในหองเรยนของ พวกเขา

98

สายสมพนธระหวางครกบศษยยงเหนยวแนน แมลกศษย เหลานนจะเตบโตผานชวตในหองเรยนมานานหลายป แตลกศษย หลากหลายอาชพของครสรนทร กจนตยชว ยงคงจดจำคำสงสอน เมอครงทเรยนในวยเยาวได ทกครงทกลบมาเยยมโรงเรยนกจะได พบครสรนทร และรวมกนพฒนาโรงเรยนเพอทดแทนคณ เพราะ พวกเขาสำนกเสมอวาชวตทกาวหนาในปจจบนเปนผลมาจากคร ผไมไดทำหนาทแคสอนหนงสอหนาชนเรยนเทานน

“เรองทประทบใจมากทสด คอ เรองทผมเคยทำผด พลาด มอยครงหนงโครงการพระราชดำรฯ ไดใหพนธมะมวง เพอนำมาปลกทโรงเรยน แตผมทำมนตายหมดเลย ตอนนนคร สรนทรเรยกผมเขาไปกอดแลวบอกวา ‘มะมวงตายสำคญนะ แตใจอยาเสย แลวหาทางใหรวามะมวงมนตายเพราะอะไร’ คร ใหกำลงใจผม เทานน ใจทตกอยตาตม ของผมกพองโตพรอม ทจะทำงานตอไป” ครบญช เหมอนประสาท ลกศษยเลาความ ประทบใจทมตอครสรนทร

50 กวาปกอน ทอำเภอเสนา ยงไมมโรงเรยนแมแต แหงเดยว ชาวบานในชมชนจงรวมกนออกแรงและลงเงนกนสราง โรงเรยนสาคลวทยา ตอนนนครสรนทรซงอยในวยหนมกเขามา ชวยสรางโรงเรยนนดวย เมอกอตงโรงเรยนขนแลว ครสรนทรจงไป สมครเรยนตอในวทยาลยครเพอเปาหมายทจะสอบบรรจเปนคร ดวยใจรกและมงมนทจะถายทอดความรใหลกศษยและสานตอ งานดานพฒนาชมชน

99

หลายสบปทครสรนทรยดแนวทางการเรยนการสอนโดย ใหลกศษยเปนศนยกลางของการเรยนร แนวคดของครจงลำสมย และปฏรปการศกษาดวยหวใจ

“เราตองดเขา กจกรรมตางๆ เปนสงเราใหศกยภาพของ เขาไดฉายแววออกมา เชน ถาเขาเรยนวชาเกษตรอยางมความ สข เนยใชเลย แสดงวาเขาชอบเกษตรกรรม เมอเราเหนตรงน ครจะตองชวยผเรยนดวย คอสรางแนวทางชวตใหเขาเลอกทาง ทเหมาะสมกบตวเขา ซงแตละคนแตกตางหลากหลายไมเหมอน กน ครทแทจรง ดไดจากวธคดในการใหการศกษาวายกผเรยน เปนตวตงหรอเปลา ถาเขาเอาตวเขาเปนตวตง นนยงไมใชครแท เรยกวาครตามอาชพ”

ระหวางทพด แววตาของครสรนทรแนวแน และมพลง สะทอนจตวญาณความเปนครทถายทอดออกมาทกขณะ

ตลอดชวตของครสรนทร เขาไมเคยทงบานเกด แมจะพรำ สอนลกศษยใหรกทองถนแตกไมอาจตานทานกระแสสงคมได คนรนใหมยงคงทงถนฐาน ไรนาลมเหลว เพราะพงพาสารเคม หวใจ ความเปนครวย 74 ป คนน จงพยายามหาคำตอบใหมใหกบการ เรยนรเพอแกปญหาในปจจบน ดวยการนำแนวคดเกษตรกรรม ยงยน และวถพอเพยงเขามาเผยแพรจนกลายเปนแหลงเรยนรใหม ของคนในชมชน

ภาพครสรนทรเดนนำหนาอยางชาๆ พาลกศษย และ ชาวบานในชมชนเดนตามคนนาไปรดนำแปลงผก แลวอธบาย

100

เรองเกษตรอนทรย ไลไปจนถงสวนประกอบตางๆ ของดน เปนท คนตาของชาวบานละแวกนน พนทเกษตรกรรม 17 ไร ของตวเอง ในอำเภอเสนา เปนภารกจสดทายของครสรนทรตงใจจะทงไวเปน มรดกใหแกชมชนไดใชวถเกษตรพฒนาชวตพอเพยงของตวเอง ตอไป

นอกจากประสบการณความเปนครของครสรนทรท สงสมมาอยางยาวนานจนเปนบอเกดของวธการเรยนการสอน ทไมวาจะอยางไรกตองเนนเดกเปนศนยกลาง จตวญญาณกเปน อกสงททำใหการเรยนการสอนดวยวธนสำเรจและยงยน ซงตว ชวดไมใชเพยงคะแนนจากผลสอบของเดกๆ แตสามารถเหนเปน รปธรรมไดจากลกศษยของครสรนทรทไดรบการถายทอดการ เรยนการสอนดวยจตวญญาณแหงความเปนครผให ทำใหทกคน ไมเคยลมโรงเรยน ไมเคยลมคร ไมเคยทอดทงชมชนรอบขาง

ความสำเรจในชวตของพวกเขาคอ จดเรมตนของการ พฒนาสงใหมๆ ใหแกโรงเรยน ชมชน และเดกรนหลงของโรงเรยน สาคลวทยาดวยเชนกน นเปนวงจรของสงดๆ ทจะสบทอดไปอก หลายชวอายคน โดยสานตอจากวงจรทครสรนทรไดเรมตนไว แลว

จตวญญาณแหงความเปนครท แทของครส รนทร กจนตยชว อาจจะเปนตวอยางใหแกคร 400,000 คน ทว ประเทศไดนำไปปรบใช และอาจจะทำใหงบประมาณเงนเดอน ของคร ปละ 400,000,000,000 บาท ถกใชไปอยางคมคามากยง ขน

101

ครยคใหมหวใจเปลยนการสอน: พมพรกษ สมศรเสาร

102

ในโลกยคใหมทเตมไปดวยขอมลขาวสารและหลาย สงเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว บทบาทของครจงถกคาดหวง มากกวาการสอนตามตำรา การเปลยนแปลงของโลกนอกจากจะ กระเทอนจตวญญาณของความเปนครแลว การปรบตวของครใน โลกศตวรรษใหมกเปนสงสำคญไมแพกน

“เมอกอน เรากสอนตามแบบเกา แลวกปรนทแผนการ สอนจากแผนซดสงไปเรอยๆ แตไมไดทำตามนนเลย เรากเรม คดวาทำไปเพออะไร เดกกไมไดเรยนร เรากไมไดความร เลย คดตอวาเราตองปฏรปตวเอง คอ ถาครคดไมไดกอยาหวงเลยวา ใครจะคดได” คอ คำบอกเลาทกลนจากประสบการณการสอน นกเรยนชนประถมศกษาปท 1 กวา 20 ป ของครยวด นชทรพย

ครยวด ยอนความหลงวาอดตเคยคด เคยเชอวาตวเอง เชยวชาญการสอนวชาภาษาไทยมากทสด แตเมอเธอไดเหนแบบ อยางการสอนจากหองเรยนในโรงเรยนอนๆ กจดประกายความ คดทจะเปลยนแปลงรปแบบการสอนขน

ครยวดนชทรพยโรงเรยนวดปากนำฝงเหนอ

103

“ทแรกกสอนแบบเดมๆ เขยนคำขนกระดาน แลวคด ไปเองวาเราสอนเกงมากเลย จนมาถงวนหนง เรากรวาความคด ทผานมาเปนความคดทผดมาก เพราะในวนหนง เราพบวา การสอนของตวเองไมสามารถทำใหเดกเขาใจวชานนๆ ไดเลย แสดงวาการสอนแบบนไมไดผลแลว เลยคดวาตองเปลยน แปลงการสอนใหม ซงสงทเปนแรงบนดาลใจ กคอการไดเหน รปแบบการสอนในโทรทศนคร เหนครตางประเทศวาเขาสอน แบบไหน เขาสอนประวตศาสตร สงคม ภาษาองกฤษแบบน เรา กลองนำมาปรบใหเหมาะสม ใหเปนแบบของเรา เราจงจะใชได เพราะไมมใครเลยนแบบใครได” ครยวดเลาใหฟงดวยแววตา เปนประกาย

ตงแตวนนนเปนตนมาวชาภาษาไทยในชนเรยนของคร ยวด กไมธรรมดาอกตอไป ในหองเรยนเกาทสอนดวยแนวคด ใหมจงเตมไปดวยกจกรรมสนกๆ และเสยงหวเราะทควบคไปกบ การเรยนทางวชาการ และเสยงซกถามระหวางครกบนกเรยน วธ นไดถกนำมาใชเพอกระตนการรบรของเดก นอกจากนน ครยวด ยงนำภาพตวการตนยอดนยมอยางโดเรมอนและตวการตนอนๆ มาสรางสสนและกระตนใหเดกๆ เกดความคดสรางสรรคโดยใช เปนสอการสอนคไปกบหนงสอตำราเรยน ถงแมวธการสอนวธน จะมผลการวจยยอมรบวาชวยกระตนสมองกบพฒนาการและทำ ใหเดกสนใจการเรยนไดดขน แตกตองอาศยการปรบตวของคร ขนานใหญทตองทมสดตวทจะเขามาเรยนรธรรมชาตของเดก อยางจรงจง

104

วธการสอนของครยวดทสรางความตนเตนใหแกเดก เรม ตงแตแรกกาวแรกทเดนเขาหองเรยนโดยเธอจะมการใหเดก แตละคนใชรหสหรอพารสเวรดในการผานประตหองเรยน ซงเดก ป.1 จะชอบกนมาก พวกเขาสนกทจะไดรบรหสนนเพอนำมาใช ตอนเขาสหองเรยน ถอวาเปนจดตงตนของการเรยนการสอนแบบ ใหมทครสอสารและพดภาษาเดยวกนกบเดก บางครงยงมการ สอนดวยการนำมายากล เวทมนตร สนกๆ มาเปนหรอเกรดเลก เกรดนอยสอดแทรกเขาในวชาภาษาไทย วชาคณตศาสตร

“เราเหนอยขน เพราะตองเตรยมการสอนไวลวงหนา และแมวาจะเตรยมตวมาอยางด แตพอเขามาในหองเรยนก กำหนดกฎเกณฑไมไดอยด เพราะเราบงคบความคดของเดกไม ได และตองเปดโอกาสใหเขาแสดงออก แต 80% มนจะเปนไป ตามสงทเราออกแบบการสอนไว การสอนแบบนครตองลดชอง วางระหวางวยลง อยางเราอาย 40 กตองมาดการตนทเดกอาย 6 ขวบด แตถาเปดใจยอมรบและเขาใจ เรากจะอยรวมกบเขา ไดอยางมความสข

สงทเราเหนโดยทไมตองมรางวลมาการนตเลย คอ แวว ตาและสหนา ความประทบใจทเขามตอเรา สงทเขาอยากจะ ทำใหเรา เชน หมดชวโมงแลวกยงไมอยากออกไปจากหอง มน หาทไหนได ความประทบใจแบบน รางวลแบบน แตเราจะได ทกวนเลย ถาเราเตรยมการสอนมาด”

หลงปรบตวปรบใจ ครยวดไดนำความรจากหองเรยนมาผลตเปนสอการสอนในรปแบบหนงสอนทาน และนำไปเสนอเพอ

105

ประกอบการพจารณาการปรบวทยฐานะ โดยทไมตองหยดสอน นกเรยนเพอลาไปทำวทยฐานะ นคอผลพลอยไดทมาพรอมยม ละไมบนใบหนาของเดกและคร

ในปการศกษาหนา รปแบบการสอน และสอการสอน ขอครยวด อาจไมเปนอยางทเหนในวนน อาจจะม การตนหรอ นทานเรองใหม เพราะตองปรบสอใหทนสมยและเขากบกระแส ความนยมของเดกๆ บรรยากาศการเรยนหนงสออยางสนกสนาน ทเตมไปดวยเสยงหวเราะ และเสยงซกถามของเดกๆ จะยงคงอย ในหองเรยน

ฉนปดประตหองเรยนภาษาไทย แลวเดนจากมาอยาง เงยบๆ แตเสยงหวเราะของเดกๆ ในหองเรยนฯ กยงเลดลอดออก มาใหฉนไดยนอยางแผวเบา

106

Google Youtube E-book facebook twitter คอ เครองมอสอสารและคนควาขอมลทางอนเตอรเนตในทศวรรษ ใหมทเปดโลกทศนทางการเรยนรใหกวางไกลหากผใชรจกใชให เปน

หองเรยนมดๆ ในวชาวทยาศาสตร ของชนประถมศกษา ปท 6 โรงเรยนพญาไท ครศศธร เขยวกอ กำลงเปดคลปการปลอย ยานอวกาศไปโคจรนอกโลก จากโปรแกรม Youtube ใหเดกๆ ดเพอศกษาเรองราวของจกรวาล ซงการใชเทคโนโลยมาเปนสอใน การเรยนการสอนน สนก ดงดดใจ และเปนรปธรรมแถมยงทำให นกเรยนเขาใจงาย ไมรสกเบอเมอตองเรยนวชาทเขาใจยากอยาง วทยาศาสตร

สอดคลองกบความคดทครศศธรสะทอนถงการศกษาใน โลกยคใหม ใหเราฟงวา

ครศศธรเขยวกอโรงเรยนพญาไท

107

“ปกต เปนคนท เหนอะไรแลวจะนกถ งนก เรยน วาถาเดกไดมาเหนดวยกคงจะด ไมวาจะเปนวดโอ ภาพยนตร หรอคลปตางๆ บางทมนกชวยดงความสนใจของเดกได และ เปนตวตรวจสอบความรวาเดกเคยรเรองเหลานนหรอเปลา เชน พอเหนภาพยานอวกาศ เรากใหเขาจนตนาการวายานฯ กำลงจะไปทไหน ไปสำรวจอะไร ซงมนไมใชแคการทองจำ และ สงทเหนวาเปลยนแปลงอยางชดเจนเมอนำสอเทคโนโลยมา ชวยสอน กคอทศนคตตอการเรยนวชาวทยาศาสตรทเปลยน ไป เดกๆ สนใจเรยนมากขน บางคนบอกเลยวา โตขนอยาก เปนนกวทยาศาสตร”

นอกจากโตะ เกาอ และกระดานดำ ภายในหองเรยน วทยาศาสตรของครศศธร ยงเตมไปดวยสอการสอนอกหลายชนด ซงเปนสงสำคญทกระตนการเรยนรของเดกได เพราะการนำความ รรอบตวและเทคโนโลยมาเสรมการสอนใหเดกๆ ไดคดวเคราะห โดยทครผสอนไมไดปดกนความคดทำใหเดกเปดโลกแหง จนตนาการ และกลาซกถาม ถายทอดความคด ความเหนของ ตวเองตอครผสอน นคออกสงหนงทโดดเดนในหองเรยนวทยา- ศาสตรเลกๆ แหงน ซงเปนวธการสอนทเหมาะสมกบเดกรนใหมใน ศตวรรษท 21 อนเปนยคของขอมล ขาวสาร

ฉนมโอกาสไดยนดการสอนของครศศธรอยหลงหอง และ อดตนตาตนใจไปกบสอสมยใหมทครศศธรนำมาเสนอไมได ไมวา จะเปนภาพหรอเรองราวทสอดคลองกบเนอหาทเรยนซงทำได อยางลงตวและไมนาเบอ

108

ครศศธรสอนเรองศนยกลางอวกาศ แตวธการของครไมได ขนกระดานวาโลกอยตรงไหน พระอาทตยเปนอยางไร มดาวเคราะห กดวง แตครใชยทป ทมการนำเสนอเรองอวกาศและจกรวาลมา ฉายใหนกเรยนทำความเขาใจภาพรวมกอน เพอกระตนความสนใจ ตอการเรยนและเปนการทำความเขาใจภาพรวมของอวกาศ แลวถง จะนำไปทำความรจกดาวแตละดวง หลงจากทเดกดจบแลวกจะม โครงงานทครเตรยมไวเพอใหเดกทำ

หลงจากนนจงมการสอนขนกระดานลงรายละเอยดของ เนอหาวชาทเรยน ครศศธรบอกวาการสอนรปแบบนเปนการสอน ทดงความสนใจและสรางจนตการใหมๆ ใหแกเดก หลงจากนนจง คอยมาเสรมเรองความรและวชาการทพวกเขาจำเปนตองร

เดกๆ สะทอนความรสกทมตอการเรยนวทยาศาสตรใน หองเรยนของพวกเขาวา

“อยากใหทกวชาสอนแบบน มนนาสนกและทาทายมากกวา”

“อยากใหครแตละวชาพฒนาการสอนแบบเลนบาง เรยนบางแตเลนดวยการใหความรเหมอนทครศศธร สอน”

109

กอนทมอขวาจะเลอนไปปดคลปในยทป ครศศธร เขยว กอ ทงทายใหความเหนถงการศกษาไทยในศตวรรษท 21 ไวชวน คดตอวา

“แมวาจะมการปฏรปการศกษาครงท 2 หรอมการ เปลยนรฐมนตรฯ เปนสบคนกตาม แตการศกษาไทยจะไม เปลยนแปลงเลย ถาครไมมงมนทจะพฒนาผเรยนดวยวธการ สอนทแปลกใหม นาสนใจแลวกระตนการเรยนรของเดกใหเกด ความอยากรอยากเหน หรอสอนคณธรรมใหเดกดวยวธใหม ตางๆ ถาครทำไดอยางน การศกษาไทยเปลยนแปลงแนนอน”

110

โรงเรยนสรางแรงบนดาลใจร.ร.ลำปลายมาศพฒนาจงหวดบรรมย: ณฐพล พลารชน

111

ปจจบนโรงเรยนเอกชนทใชหลกสตรการเรยนการสอน แบบของโรงเรยนทางเลอกมอยมากมายซง ผปกครองทสนใจทจะ สงลกเขาเรยนหลกสตรแบบน ตางตองแลกกบคาใชจายเปนหมน เปนแสนบาทตอหนงเทอม แตมโรงเรยนเอกชนทางเลอกแหงหนง ทชอวาโรงเรยนลำปลายมาศพฒนา อำเภอลำปลายมาศ จงหวด บรรมย กลบเปดใหเดกๆ เรยนฟร

โรงเรยนแหงนใหความสำคญกบการคดรวมกนของทง ครและเดก

โรงเรยนแหงนใหความสำคญกบการทำใหครทกคน ทำหนาทครดวยหวใจ

7.00 น. หลงรบประทานอาหารเชารวมกน ครของ โรงเรยนลำปลายมาศพฒนา กจะแยกยายไปทำหนาทคอยดแล เดกๆ ในชนเรยนของตวเองทเรมทยอยกนมาถงตงแตเชาตร ตรง ประตทางเขาจะมครเวร 2 คน ยนรอรบเดกๆ ทผปกครองพามาสง “สวสดครบ” “สวสดคะ” เสยงเลกๆ ของเดกตวนอยดงขนแจวๆ และครจะใชโอกาสชวงเวลาสนๆ นเพอพดคยกบผปกครองถง พฤตกรรมของเดกๆ ทงทบานและโรงเรยน เพอใหครและ ผปกครองรวมกนหาทางแกไข

112

พอถงเวลา 8.00 น. ตรงทสนามหนาเสาธง กเตมไปดวย เดกๆ ตงแตชนอนบาลจนถงชนประถมศกษาปท 6 ทตางพากนมา เขาแถวเคารพธงชาตอยางพรอมเพรยง โดยไมตองมสญญาณ บอกเวลาใดๆ

หลงกจกรรมหนาเสาธงจบลง ครประจำชนอนบาล 2 คน กจงมอเดกๆ เดนเรยงแถวไปยงสนามหญา พวกเขายนลอมวงเลน ไลจบกนอยางสนกสนาน อกมมหนงของโรงเรยนเสยงรองเพลง ของเดกๆเจอยแจวผสานกบเสยงกตารจากคณครอยทลานไมใต ตนไผ และยงมเดกๆ อกหลายกลมทแยกยายกนไปทำกจกรรมท แตกตางกนออกไป ซงทโรงเรยนลำปลายมาศพฒนา กจกรรม เหลานคอวชาจตศกษาทจะชวยใหเดกๆ มความพรอม กอนจะเรม การเรยนรในแตละวน

โรงเรยนลำปลายมาศพฒนามหลกสตรการเรยนการ สอนทออกแบบโดยการผสมผสานแนวคดหลายอยางเขาดวยกน ทนไมมแบบเรยน เดกๆ จะเรยนรผานการปฏบตจากการทำโครงงาน ซงเดกๆจะชวยกนกำหนดหวขอ ทนไมมการสอบวดผลหรอ การใหดาว แตวดความสำเรจจากเกณฑทเดกและครตกลงรวมกน นอกจากการพฒนาความฉลาดทางดานปญญาแลว เดกทกคนจะ ไดรบการพฒนาความฉลาดทางดานอารมณสงคมและจตวญญาณ ผานกระบวนการจตศกษาหลากหลายรปแบบ

ตนไมรมรน สนามเดกเลนกวางขวาง คอสภาพแวดลอม ทจดไวอยางดเพอสงเสรมใหเดกมจนตนาการและสอดคลองกบ การเรยนรไดอยางเตมท หองเรยนของทนทเปนรปแปดเหลยม

113

ทำใหเดกไมถกจดเปนเดกหนาหองหรอเดกหลงหอง เพราะเดก ทกคนจะนงลอมอยในวงเดยวกนอยางเสมอภาค สวนชดนกเรยน ทตดเยบจากผาขาวมากทำใหไมตองเปรยบเทยบวาเสอของใคร ขาวกวากน เปนการใหคณคาความเปนมนษยอยางเทาเทยมกน

ปจจบนโรงเรยนลำปลายมาศพฒนา เปดสอนมาเปนปท 8 มนกเรยนทงหมด 240 คน จากการประเมนจากสำนกงานรบรอง มาตรฐานและคณภาพการศกษา 14 มาตรฐาน ประจำปการศกษา พ.ศ. 2549 ทนผานการประเมนในระดบดมาก 13 มาตรฐาน และ ผานการประเมนระดบด 1 มาตรฐาน ซงเปนผลลพธทนาทง สำหรบโรงเรยนทอยนอกระบบการศกษาหลก

9.00 น. เสยงหวเราะ และเสยงเชยร ดงลอดออกมาจาก หองเรยนชนประถมศกษาปท 6 ผมชะโงกเขาดขางในหองกมอง เหนเดกๆ ทกคนลงมานงลอมวงอยกบพน เพอแขงกนคนหาคำ ราชาศพททถกตอง นคอชวโมงเรยนวชาภาษาไทยแสนสนกทม ครพรรณ แซซอ เปนผจดกระบวนการเรยนรผานกจกรรมตางๆ ซงเกดจากการวางแผนรวมกบครทงโรงเรยนมากอน การเรยนใน หองจงไมจำเปนตองใชตำราหรอแบบเรยน

ขณะท ก จกรรมการ เร ยนร กำล งดำ เนน ไปอย าง สนกสนาน อกมมหนงของหอง จะมครภาษาไทยคนอนๆ ของ โรงเรยนนงสงเกตการณ และจดบนทกกระบวนการจดการเรยนร ของครพรรณอยางตงใจเพอจะนำสงทเหนในชนเรยนวนนไปใช ประโยชนและแลกเปลยนเรยนรระหวางกน

114

“เหมอนชวยกนพฒนา และสะทอนวาเนอหาทเราสอน เหมาะสมกบเดกมากแคไหน หรอวธการสอนเปนอยางไร เชน เราอาจจะใชเกมสหรอการแสดง พอมครมาคำแนะนำหรอชวย กนคดวาการสอนควรเพมเตมตรงไหน และการมเพอน มพ ม คร มาแลกเปลยน ทำใหเรารสกอนใจวาไมไดทำอยคนเดยว” ครพรรณ สะทอนความคดในฐานะครคนหนงทยงตองการการ พฒนาตวเองอยตลอดเวลา

แตละหองเรยนของโรงเรยนลำปลายมาศพฒนา จะมเดก นกเรยนเพยงแค 30 คน แตทกหองเรยนจะจดใหมครประจำชน 2 คน คนหนงจะเปนครพ สวนอกคนเปนครนอง ครพจะเปนครท มประสบการณมากกวา สวนครนอง คอครทพงเรมตนทำงานหรอ อยระหวางการเรยนรทกษะในการจดกระบวนการเรยนร ดวยวธ นครรนพจะเปนผทมบทบาทสำคญในการชวยการพฒนาครรน ใหม เชน ในชนเรยนอนบาลปท 2 ของณฐรยา อนแสน เธอพง เรมตนอาชพครและไมเคยมประสบการณการสอนหนงสอมา กอนแตตลอดระยะเวลาการทำงาน7 เดอนทผานมากไดอาศยคร รนพ ทชากร กนนอก เปนตนแบบสำคญ

“เราจะทำตวอยางใหนองเขาดกอนวาทโรงเรยนเราม แนวทางอยางไร หลงจากนนกใหนองทดลองทำ อะไรทยงทำไม ถกตองเรากมหนาทชวยบอกและดแล ทนเราอยรวมกนเหมอน พนอง ไมใชแคคนทำงานรวมกน แตเราจะดแลกนทงภายนอก คอ เรองงาน และภายใน คอ เรองจตใจ ควบคกนไป” จากใจ ครพ ทชากร ถงครนอง ณฐรยา

115

“เราไมไดจบสายครมา เลยตองเรมใหมจากศนย มาป พนฐานและมารบความรจากทน เราไมรวธการสอน วธการจด การในชนเรยน แตคณครและพเลยงทกคนจะคอยบอกวาเมอ เจอเหตการณอยางน จะตองทำหรอแกไขอยางไร บางครงคำ แนะนำจากรนพในองคกรกเปนคำพดทสำคญ และเปนสงทเรา ตองนำมาปรบปรงและพฒนาตวเองใหดยงขน” จากใจครนอง ทชากร ถงครพ ณฐรยา

นอกจากการพฒนาครในรปแบบครพและครนอง ผมยงพบวาทโรงเรยนแหงน คนทำหนาทคร ไมจำเปนจะตองเรยน จบสายศกษาศาสตร หรอครศาสตร ทนเชอวาความรดานวชาการ และทกษะการสอนเปนสงทพฒนาได แตสงทสำคญกวาคอความ พรอมทคนเปนครจะตองเปดรบการพฒนา เชน ครนคร รงเรอง อดตนกดนตรพเนจร เรยนจบชน ป.4 วนนเขาเปนครสอนดนตร ทมเดกๆ รกมากมาย

ครนคร ซงจบเพยงแคชนประถมศกษาปท 4 พสจนให เหน วาจตวญญาณความเปนคร สามารถสรางและพฒนาได หาก ไดรบโอกาสบวกกบมกระบวนการพฒนาทเหมาะสม

ครวเชยร ไชยบง ครใหญโรงเรยนลำปลายมาศพฒนา อธบายใหผมฟง วาทำไมโรงเรยนถงกลาใหนกดนตรขางถนนคน นมาเปนครในโรงเรยน

116

“การเปนครอนดบแรกทตองมคอ ตองรกในอาชพคร ม ความเขาใจธรรมชาตของเดก มความรเพยงพอตอการถายทอด ความรแกเดกๆ ได ไมใชมแคความรทางวชาการอยางเดยว หรอ ความรทางการสอนเพยงอยางเดยวเทานน ครนคร แมจะเปน นกดนตรขางถนนแตมคณสมบตพรอม การเขามาเปนครของ เขาจงไมใชเรองทแปลกอะไร”

ปจจบน โรงเรยนลำปลายมาศพฒนามคร 25 คน ดวย การทำงานทใหความสำคญกบการสรางองคความรและพฒนา ทกษะการจดกระบวนการเรยนรรวมกน ทำใหครทกคนไมรสก โดดเดยวและยงมวธการใหมๆ มาใชในหองเรยนเพมขนเรอยๆ

ครใหญ วเชยร ไชยบง เลาใหฟงถงเปาหมายของการจดกระบวนการเรยนรแกครวา “หลงจากทเขามาอยกบเราไดสกพก หนง เรากจะพฒนาใหเขาเหนมมมองทางการศกษาใหมๆ ให เลกมองวาความรเปนเรองสำคญแตมองวากระบวนการเรยนร เปนเรองสำคญกวา เปาหมายของการศกษา การสอนใหเดกร เทคนควธการออกแบบการเรยนร การจดกจกรรมกบเดก และ การจดการกบบางพฤตกรรมของเดก สงเหลานเปนเทคนคแรก ทสอนกน เมอเขาคอยๆ ทำ คอยๆ ถกทอความสมพนธใหเกดขน จนสามารถเขาไปรวมคดรวมทำกนแบบเทาเทยม ถงสภาวะนน กจะทำใหเขาเกดความสขในการทำงานไปดวย”

17.00 น. การเรยนการสอนของวนนจบลง ผปกครองมา รบเดกๆ กลบบานไปหมดแลว แตในหองประชมของโรงเรยนลำ ปลายมาศพฒนา ครทกคนของโรงเรยนกำลงนงลอมวงพดคยกน

117

ถงสงทประทบใจและปญหาทพบในแตละวน ครทกคนชวยกนรบ ฟง รวมกนหาทางแกปญหา และพฒนาการสอนรวมกน ซงการ เรยนรรวมกนโดยนำปญหาแตละคนมาวาง แลวถกเถยงแลก เปลยนเปนสวนหนงทชวยสรางประสบการณวชาชพใหแกคร ของทน สำหรบพวกเขาการเรยนรเพอพฒนาตนเองตองใชเวลาท มากกวาในหองเรยน และไมไดถกจำกดอยแคชวงเวลาททำการ สอนเทานน

“เรามการประชมอยางนบอยครง เปนการจดกจกรรม มการชนชมความสำเรจและคณคาททำกบเดกรวมกน บางครง เมอเราแกปญหาใหแกเดกแตละคนได หลายครงมากทเราได เหนรอยปตเกดขน แลวเรากจะมา ชนชมรวมกน สงสรรค ขอบคณ ใหครรสกวาสงทเขาทำไปนนมคณคา ผมเชอวาไมใช คนทกคนเกดมาแลวเปนคร แตผมเชอวาครนนพฒนาได สราง ได ถามกระบวนการการพฒนาทแยบยลอยางตอเนอง”

“กระบวนการพฒนาครจะทำใหโรงเรยนลำปลายมาศ พฒนาแหงน เปนโรงเรยนทสรางแรงบนดาลใจใหทงเดกและผ ใหญในเวลาเดยวกน”

จบทายดวยประโยคสนๆ ของครวเชยรแตชวนใหคนใน แวดวงการศกษาคดยาว

118

สมภาษณพเศษ:รศ.ดร.ประวตเอราวรรณคณบดคณะศกษาศาสตรมหาวทยาลยมหาสารคาม

ถอดรหสครไทยในอนาคต

““

119

120

ณาตยา แวววรคปต : อะไรคอสาเหตสำคญททำใหครถกวจารณและถกตงคำถามมาก ในเวลาน

รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ : อยางแรก คอมผลการประเมนจากสถาบนทดสอบหลายๆ แหง ทวดคณภาพผเรยน อยางเชน ผลสอบโอเนต เอเนต หรอ PISA ซงชวาคณภาพเดกไทยมผลสมฤทธตำลง พอไปดตรงนนกยอน กลบไปถามวาเพราะครคณภาพยงไมถงเกณฑใชไหม แตในมม มองของผมคณภาพของครไมใชแคสอนใหเดกเกงอยางเดยว และถาดทกมตจะเหนขอบกพรองทางวชาการพอสมควร จากงาน วจยเกยวกบเรองน พบวามปจจยอยางอนเขามารวมดวย เชน เรองของการเปลยนหลกสตร หรอการสรางหลกสตรทเนนไป ทางวชาการและมกลมสาระการเรยนรมากมาย แตบางโรงเรยน มครแค 2-3 คน และตองสอนทกสาระวชา ทำใหเกนกำลงทครจะ ลงลกในเนอหาวชาการได

ณาตยา แวววรคปต : นอกจากการศกษาจะทำใหเดกและเยาวชนกลายเปนผลผลต ของระบบการศกษาแลว ครกเหมอนจะเปนผลผลตของโครงสราง นโยบายการศกษาทวานนดวย แตถาตอนนไมสามารถจะแก ปญหาโครงสรางการศกษาได เราจะมทางอะไรไหมทจะทำใหคร พฒนาขน และมโอกาสทจะพฒนาตวเองได

121

รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ : ผมวาระบบโครงสรางของกระทรวงศกษาธการ ตองเปดพนท ใหครมากกวาน คอเปดพนทใหครทมโอกาสจะไดรวมกลมกนคด เรองพวกนมากขน เปดโอกาสใหเขามเวทในการนำสงทเกดการ เรยนรหรอกระบวนการทพฒนามาจากหองเรยนของเขาเองมาส กระบวนการพดคย การถอดบทเรยน และการขยายผล

ณาตยา แวววรคปต : อาจารยมขอเสนออยางไรทจะมการผลตและพฒนาคร ใหออก ไปเปนสวนหนงของการศกษาของชาตทมคณภาพ

รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ : องคประกอบแรกกคอ ตองมหลกสตรการผลตทด หมายถง ทง ความพรอมของอาจารยผสอนอปกรณในการจดการเรยนการ สอน และกระบวนการจดการเรยนการสอนทจะใหนกศกษาได เรยนจากสถานการณหรอหองเรยนทแทจรง องคประกอบทสอง คอ การฝกสอนมผลมากกบคณภาพของครทจบออกไป กระบวน การทเกดขนในโรงเรยนเปนสงทนกศกษาครตองเรยนรและเหน เปนแบบอยางทดได และองคประกอบทสาม คอ เดกทมาเรยนคร มเจตคตตอวชาชพสมพนธกบความรทางวชาการแคไหน แมเขา จะไมใชคนทเรยนทอปของหอง แตถามเจตคตทด อยากจะเปนคร รกในวชาชพ แลวมองวชาชพคร วาเปนวชาชพชนสงจรงๆ กจะ งายในการหลอหลอมใหเขาเปนครทดได อนนคอองคประกอบ สามอยางในการทจะผลตครทมคณภาพออกมา

122

ณาตยา แวววรคปต : ตรงจดนนอาจจะเปนเปาหมายทใครๆ อยากใหเปน แตกเปน ไมไดอยด ในภาวะปจจบน

รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ : คำถามกคอวาเปนเปาหมายของใคร เรากำลงผลตเดกทจบ ม.3 เพอไปเรยนตอ ม.6 ไปเรยนตอมหาวทยาลย หรอจบ ม.3 เพอ จะไปเรยนตออาชวะ แลวไปทำงานในโรงงานอตสาหกรรมเพอ ตอบสนองตอสงคมบรโภคหรอสงคมทนนยม ขณะเดยวกนการ จดการเรยนการสอนแบบนเทากบวาดงเดกออกไปจากชมชน ดง เดกออกไปจากสงคม ทงทจรงถาเราออกแบบหลกสตรทด และ ครไดรบการพฒนา จะทำใหเดกเกดการเรยนรและอยากจะอยใน ชมชนของเขา แลวเรยนรหรออยากจะปรบปรงพฒนา หรอนำสง ทดงามในชมชนมาสบสานตอ แตปญหาของการศกษาไทย คอ พอเรามงเรองวชาการ เรองการเรยนเกง เรองการสอบเรยนตอ หรอคานยมทมงปรญญา มนบบใหการพฒนาหลกสตรการศกษา ขนพนฐานตองไปตอบสนองเรองความสามารถทางวชาการอยาง เดยว ผมวาตรงนเปนหลมดำในการศกษา

ปจจบนมครจำนวนมากทตองการทำหนาทตามอดมคต ของวชาชพของคร แตสภาพปญหาของระบบการศกษา ความ เปลยนแปลงของสงคม และกระแสของการแขงขน ครจงตอง ทำหนาทไปตามกระแสนนดวย บางททางออกของการศกษาไทย อาจมจดเรมตนจากการสรางศรทธาใหกลบมาสอาชพครใหมาก ทสด

123

บทท4วชา“ทบทวนเปาหมายการศกษาชาต”หองเรยน2563เปลยนประเทศไทย[

[

124

ในสปดาหท 4 ของรายการ 2563 เปลยนประเทศไทย ได พยายามคนหาคำตอบจากคำถามทตงโจทยไวใน 3 ตอนทผานมา โดยไดจำลองรายการเปน หองเรยน 2563 เปลยนประเทศไทย ในรายวชา “ทบทวนเปาหมายการศกษาชาต” ทมนองเอ เหมอนฝน คงชวย เยาวชนจากกลมยวชนสรางสรรค จงหวด สราษฎรธาน มาทำหนาทเปนคร นองเอ ซงออกจากเสนทางของ ระบบการศกษากระแสหลก เพราะเกดความลงเลกบใบปรญญา โดยมนกการศกษาหลายทานเปลยนบทบาทมาเปนนกเรยนรวม ชนเรยนทจดขนเปนพเศษ

คำถามใหญในหองเรยนวชาน มทมาจากประสบการณ จรงท “ครเอ” และเพอนคนอนๆ พบในวยเรยน

“หนเรยนหนงสอ เพออะไรในชวต”

125

นกเรยนในหองเรยน “ทบทวนเปาหมายการศกษาชาต” ประกอบดวย

ศ.พเศษ ธงทอง จนทรางศ เลขาธการสภาการศกษา ผมบทบาทหลกในการปฏรปการศกษา ทศวรรษท 2 ซงมเปาหมายหลกใหคนไทยรจกการเรยนร ตลอดชวต อยางมคณภาพ

คณหญงกษมา วรวรรณ ณ อยธยา อดตปลดกระทรวงศกษาธการ ผมบทบาทในแวดวงการศกษามามากกวา 30 ป ปจจบน เปนหนงในคณะกรรมการปฏรปฯ ประสบการณทำใหคณหญง มความคดวา “รฐยงครอบงำการศกษา”

ครชชวาลย ทองดเลศ เลขาธการสภาการศกษาทางเลอก ผประสานงานเครอขายภาคประชาสงคม ทชกชวนนกการศกษาทางเลอกทวประเทศ ใหมาออกแบบงานปฏรปการศกษาในทศวรรษท 2

ศ.ดร.กนก วงษตระหงาน กรรมการผทรงคณวฒ ในคณะกรรมการสงเสรมสงคมแหงการเรยนร และคณภาพเยาวชน ทปรกษานายกรฐมนตรดานการศกษา

126

รศ.ดร.สมบต นพรก ประธานสภาคณบดคณะครศาสตร ศกษาศาสตรแหงประเทศไทย ผตอกยำความคดในการสรางครทมคณภาพ ทงในเชงปรมาณและคณภาพ รศ.เสร พงศพศ อธการบดสถาบนการเรยนรเพอปวงชนหรอ มหาวทยาลยชวต ภายใตสำนกงานอดมศกษา เนนการอยไดอยางมศกดศร มกนในทองถนและ เรยนรตลอดชวต

อาจารยสรพล ธรรมรมด ผชวยอธการบดฝายประกนคณภาพการศกษา สถาบนอาศรมศลป ผเปดทางเลอกทางการศกษา เนนงานผลตครเปยมคณภาพและการศกษา แบบองครวม

ครวเชยร ไชยบง ครใหญนอกกะลา จากโรงเรยนลำปลายมาศพฒนา จ.บรรมย ทมแนวคดในการจดการเรยน การสอน เพอใหทกคนไดเรยนรอยางมความสข นคอ ปฐมบทของปฏบตการ “คนกระดานดำใหเดก” ใน หองเรยน 2563 เปลยนประเทศไทย ในรายวชา “ทบทวน เปาหมายการศกษาชาต”

127

128

นองเอ เดกหญงเหมอนฝน คงชวย ลกจากเกาอมายง กระดานดำทเตรยมเอาไว คณครเอใชชอลกในมอ วาดวงกลมวง ใหญหนงวงกลางกระดานดำ เขยนคำวา “ชวตของฉน” ลากเสน โยงออกจากวงกลมไปทคำวา “การเรยน” เธอพดวา “ตอนอนบาล หนฝนอยากเปน นางฟาบนเครองบน” เธอยมอยางขวยเขนกอนใหเหตผลวา นางฟาบนเครองบนไดแตงตวสวย เธอขวยเขนอกครง

“เมอหนเรยนชนประถม หนคดเปนพยาบาลเพราะ จะไดดแลพอแม” เธอหนไปยงกลมนกเรยน(อายเยอะ)ในหอง เรยน แตเมอขนมธยมตน นองเอกลบบอกวา “ตวเองไมรจะเปน อะไรด” เธอสายหนา กลองแพนไปจบใบหนาของนกการศกษา ผเขารวมรายการ

ประโยคนของนองเอทำเอานกเรยนสงวยหลายคนอง เกดคำถามขนในหวใจของใครหลายคน ใชหรอไมวา การศกษาไม สามารถสรางจดมงหมายในชวต

ครเอ วาดกรอบทางดานซายของกระดานดำ แลวเขยน คำวา “กระบวนการเรยนร” สวนมมทางดานลาง เธอวาดวงกลม 4 วง เขยนคำวา ‘ครอบครว’ ‘โรงเรยน’ ‘สงทสนใจ’ ‘ชมชน’ ลงไปตามลำดบและมมทางดานขวาลางกระดานเขยนคำวา ‘ภาวะภายใน’

129

นองเอสำทบประโยคของเธอ “แตเมอหนออกมาทำ กจกรรม ทำใหเกดการเรยนรนอกหองเรยนซงเปนกระบวนการ ททำใหหน ตงตนความคด ดวยการคดในสงทหนตองการเรยนร”

อะไรทเธอตองการเรยนร เสยงดนตรในรายการแผวเบา

“ออกแบบวธการและเรยนรในสงทหนออกแบบเอง” หลงจากนน นองเอจะสรปกระบวนการเรยนรทเธอออกแบบเอง วาเปนอยางไร? แลวจงมาปรบปรงเพอใหวธการเรยนรทเธอคด สมบรณแบบยงขน

ประเดนสำคญของสงทนองเอเลา คอ “การเรยนรทเกด ขนไดเปลยนแปลงตวของหน” มบางสงเกดขนในตวเธอ “หนร แลววา หนจะเรยนหรอเลอกเรยนอะไร เกดคำถามทหนตองคด อยากจะรและหาคำตอบตอไป” เกดกระบวนการเรยนรทตอ เนอง “หนรแลววาหนจะทำอะไรตอไปขางหนา”

เธอยมกวางแลวปรายตาไปยงผรวมรายการ “แลวพแวว ละคะ คณลงชชวาล คณปากษมา สมยเดก ไดวางเปาหมายของ ชวตเอาไวอยางไร วางรปแบบการเรยนของตวเองเอาไวอยาง ไรบางคะ” หลงจบคำถาม นองเอยมกวาง

ครเอใชคำถามงายๆ ทเดกหลายคนอาจจะไมเคยคด แก กลมนกเรยนในหองเรยนของเธอ !!!

130

“สวสด คณครเอ” คณลงชชวาลย ทองดเลศ เยาครเอ กอนเรมตนดวยประโยควา “สมยเดก คณพอคณแมมกจะบอก พวกเราวา เรยนหนงสอสงๆ จะไดเปนเจาคนนายคน” คณลง ชชวาลยยมหวาน คณลงบอกวา เปนความคดของคนในสมยเมอ สก 50 ป ทแลว “พอแมอยากใหเปนนายอำเภอ อยากใหเปน ตำรวจ” หมายถง อาชพทเปนเจาคนนายคน

“เราไมเขาใจความหมายของพอแมเราหรอก เราเรยน ไปตามคำบอกของครอบครวทวาด จนกระทง มาทำกจกรรม นกศกษา” คณลงชชวาลยพดกอนมองไปทางผดำเนนรายการ ทงสองพยกหนาเลกนอย ยมและตอบรบคำพด “เราจงไดรวา เราอยากจะเปนอะไร” คณลงชชวาลย ยกมอแตะหนาอกดานซาย สรปคำพดของเขา กลองตดสลบไปจบรอยยมของครเอ

“ชวตชวงนนไมไดอยในหองเรยนเทาไร ปดเทอม เสาร-อาทตย เราจะไปทำกจกรรมคายฯ” เรยกวา มวนวางเปนไมได คณลงชชวาลย สรปวา เรารแลววา เราตองการอะไรในชวต ดงนน เมอเขาเรยนจบ คณลงชชวาลยจงเรมงานอาสาสมครเพอสงคม ปจจบน คณลงชชวาลย ตองการใหเดกไทยไดเรยนรภมปญญา ของคนไทยทตกทอดทางความคดกนมาหลายชวอายคน

131

สำหรบ คณหญงกษมา วรวรรณ ณ อยธยา เลาถงเสน ทางชวตของตนวา “เปนคนตงใจเรยนและเปนกลมนกเรยนหนา ชน” คอ เดกเรยนทชอบนงขางหนา ฟงและเปนทรกของคณคร แตคณหญงคดวา จดเปลยนทสำคญในชวต คอ ครอบครวเปน คนทรกการอานหนงสอ ทำใหตองอานหนงสอทกประเภท “ความ ใฝฝนขณะนน อยากเปนนกเขยนหนงสอ สำหรบเดก” แตยง ไมไดเขยนสกเลม จนเกษยณ คณหญงเยา

อกจดเปลยนในชวต คอ การไดออกหนวยแพทยเคลอน ทกบคณพอซงเปนคณหมอ ทำให มองเหนถงความเปนมาเปนไป ในชวตของคนทหลากหลายแตกตางกนออกไป

คณหญงเสนอวา “คดวา การศกษาตามระบบในหอง เรยนใหอะไรเราหลายอยางแตไมสามารถทำใหเราตดสนใจทง หมดทกเรองในชวต” สงสำคญ คอ กจกรรมจะเปนเครองมอท ชวยใหเราไดเรยนรวา “ชวตไมมเพยงเฉพาะในตำราหรอหอง เรยนเทานน” คณหญง สรปใจความ

“ผมคดวา กจกรรมเปนประสบการณชดหนงททำให เดกนกเรยนสามารถตดสนใจเรองตางในชวตไดเปนอยางด โลก ในมหาวทยาลยเปนโลกทหลากหลายและกวางขวางกวาสมย ประถมและมธยม” ศ.พเศษ ธงทอง จนทรางศ แทรกประโยค

132

“คำถามของครเอเปนคำถามทผมใชเวลาคดนานและ ใหญมากในชวตของผม” ครวเชยร ไชยบง ครใหญนอกกะลา จากโรงเรยนลำปลายมาศพฒนา จ.บรรมย เสรมขน ระหวางท กลองแพนไปจบใบหนาจรงจงของเขา

“ใครทคนพบคำถามน เขาจะรทนทวาเขาตองการ อะไรในชวต” จะมสงใดทจะนำพาชวตของคนไปจนถงคำถามน หากไมใช ประสบการณจากการทำกจกรรมทชวยใหเราไดศกษา เรยนรจากความเปนจรง “แตกวาทผมจะมาถงคำถามทครเอตง เอาไว ผมใชเวลามากกวา 20 ป” ครวเชยรเลาดวยสหนาจรงจง

ใชหรอไมวา เพราะการศกษาในระบบ ไมใชคำตอบ ทงหมด ในการจดความคดของคำถามดงกลาว “เราตองการอะไร ในชวต” หรอหากปลอยใหเดกนกเรยนคดไดเองโดยระบบการ ศกษาไมไดทำหนาทจดประกาย คนหาทศทางทแทจรงของเปา หมายการศกษา ดงนน เปาหมายการศกษาจะเปนการชวยเหลอ หรอทำใหพวกเขาฉกคดวาเขาตองการสงใดในชวต

รศ.ดร.ประวตร เอราวรรณ คณบดคณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม นกการศกษาทรวมสงเกตการณหอง เรยนของครเอ ชวยวเคราะหบทสนทนาในหองเรยนจำลอง ใน ฐานะผรวมดำเนนรายการรบเชญของรายการ 2563 เปลยน ประเทศไทย วา “ดเหมอนวา กระบวนการ การเรยนการสอน ไมไดชวยใหเดกๆ ในโรงเรยนคนพบตวเองในชวตจรงเพอมงไป สสงคมและการงาน บางคนคนเจอแบบบงเอญ บางคนเกดขน จากครอบครว บางคนเกดขนจากคานยมทางสงคม”

133

อาจารยประวต นกการศกษาผรวมดำเนนรายการ ตงขอ สงเกตกอนมงคำถามไปยงกระบวนการศกษาในระบบ “ระบบการ ศกษาของเราตอบโจทยเหลาน ไดหรอไม”

“ผมคดวาคำพดอาจารยเปนบทสรปทคอนขางอนตราย” ศ.กนก วงษตระหงาน ทปรกษานายกฯ ดานการศกษา กลาว กอน ยกฝามอขนเลกนอยเปนเชงเบรกความคดของนกการศกษาผรวม ดำเนนรายการ “การพดเชนนอาจจะทำใหคนทวไปเขาใจวาการ ศกษาในระบบโรงเรยนลมเหลวทงหมด ผมคดวาไมใช” เขากลาว ตอ “ผมคดวา สงทตองทำความเขาใจ คอ ความหมายของกระบวน การศกษาซงเปนการสะสม สวนวธการนน ตองมสองดานทงใน กรอบและนอกกรอบ”

“สงสำคญทเราตองตงโจทย คอ กระบวนการเรยนรและวธ การเรยนร” ศ.กนกยำดวยสายตา กอนทจะกลาวตอวา การปลก สรางกระบวนการทง 2 ดาน ในตวเดกหนงคนจำเปนอยางยงทจะ ตองใชเวลาและนบเปนเรองยากททาทายอยางยง

อาจารย สรพล ธรรมรมด รวมถกความเหนโดยเยาวาตน เปนเสยงจากเดกหลงหอง เขาเชอวาสงทครเอตงคำถามและพยายาม บอกแกเดกนกเรยนในชนเรยน 2563 เปลยนประเทศไทย รายวชา ทบทวนเปาหมายการศกษาชาตนนเปนเรองทดอยางยงเพราะ ทกคนจะไดยอนกลบไปมองตวเอง ชวงเวลาทผานมา เราทกคนไม เขาใจหรอกวา “เราอยากเปนอะไร” เขาเลาถงบรรยากาศชองวางใน หองเรยนของตวเองในวยเดกวา

134

นบเปนเรองยากทคณครจะมาตอยอดทางความคดใหแก เดกทกคนในหองได เพราะฉะนน คณครจำเปนตองใหนกเรยนได เจอกบคนหรอคณครนอกหองเรยนซงมความคดและประสบการณ ทแตกตางกนออกไป อาจารยใชคำวา “นเปนรปแบบหองเรยนในฝนทผมอยากเหน” เขายกฝามอขนทาบหนาอกดานซาย

“ผมเชอวา หากระบบการศกษาเรมตนดวยวธคด เชนน ในอก 10 ป ขางหนา สงคมไทยจะเกดบคลากรในสงคมทเกงกวา ผมเสยอก” เขากลาวกอนมองไปยงผดำเนนรายการทงสองดวย สายตาทเชอมน

เดกๆ จะรจกตวเองและรวาตวเองตองทำอะไรเพอเปน ประโยชนแกสงคมโดยรวม ถอเปนบทสรปของ อาจารยสรพล ธรรม รมด นกเรยนหลงหองของชนเรยน 2563 เปลยนประเทศไทย

“ครเอ” เดกหญงทถกเชญมาทำหนาทครเฉพาะกจ ใชเวลา เกอบครงชวโมงกบการแลกเปลยนความคดเหนของนกเรยนทลวน แตเปนนกการศกษาชนนำของประเทศ

คำถามสนๆ งายๆ “เรยนหนงสอไปเพออะไร?” แตคำตอบ ชางหาชดไดยากเยนนก

135

ครเอ เรมตงคำถามทสอง กบนกเรยนรบเชญกลมเดมของ เธอ

“ตลอดเวลาทเราเรยนหนงสอเราเคยกลบไปศกษา ชมชนของเราเอง เรยนรวชาการจากพอเฒาแมเฒาของเราเอง บางหรอเปลาคะ” ครเอ เรมคำถามใหมในหอง 2563 เปลยน ประเทศไทย

“เปนคำถามทดมาก สวนหนงคงตองยอมรบวา ระบบ การศกษาของเรากำลงผลกคนออกจากบาน” ศ.กนก กลาว “โดยเฉพาะ ผลกคนดและเกงออกไปจากชมชน”

“ตอบไดเลยวา ไม เพราะเราเรยนหนงสอเปนรายวชา จากตำราและอยในหองเรยน คณครจะจดแผนการสอนตาม ตำราทละบทจนจบ ผมไมเคยศกษาเรยนรอะไรจากชมชนเลย” อาจารยสรพลยอมรบ

“การเรยนโรงเรยนวดอนทรารามทำใหผมผกพน อยกบชมชนแตเมอเขาไปเรยนโรงเรยนมธยมประจำจงหวด ความสมพนธกบชมชนขาดไปทงหมด ยงเขามหาวทยาลยยง หางออกไปอก ตอเมอจบจากมหาวทยาลยออกไปทำงานเพอ สงคม ความคดเรองชมชนบานเกดกลบมาอกครง” เปน ประสบการณของคณลงชชวาลย

136

137

“จากคำถามของครเอ ชดเจนอยางยงวา การเรยนท สมพนธกบชมชนอยนอกการศกษาตามแบบแผน เราลองมา ฟงคนทคดเรองการนำคนกลบมายงถนฐานของตวเอง อยาง อาจารยเสรสกหนอยดไหม” ณาตยา แวววรคปต ผดำเนน รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย ขอรบฟงมมมองจาก นกการ ศกษาอาวโสทมองทะลกระแสหลกอกทานหนง

รศ.เสร พงศพศ ผกอตงมหาวทยาลยชวต ใหสำคญกบการ เรยนรทสมพนธกบชมชนทองถน ประเดนทสำคญของอาจารย คอ เราจะมวธการใดบางทจะทำใหลกหลานของเราภมใจในถน ฐานบานเกด

ภมปญญาของปยาตายายเปนสงสำคญทจะชวยใหเดกร วาตนเอง คอ ใคร เรยกวา รจกประวตศาสตรในถนกำเนดทไมใช ประวตศาสตรชาตไทย อาจารยนกการศกษาผกอตงมหาวทยาลย ชวต แสดงความคด

“ประเดนหนง คอ ระบบการศกษาไดแยกโรงเรยนออก จากชมชน หากคดใหด เราแยกไมออกหรอกวา อะไรทเราเรยน รจากครอบครว สงคมหรอหองเรยน ทงทความจรงการเรยนร อยรอบตวเรา หลายเรองเราเรยนรระหวางทานขาวบนโตะกบ คณตาคณยาย เราเรยนรจากเพอน หากเราเรมตนคดวา การ เรยนรอยรอบๆ ตว โดยไมผลกภาระไปทใครหรอองคกรใดซง ขอเทจจรง พสจนแลวไมสามารถตอบสนองไดในทกสง การ เรยนรของเดกจะประสบความสำเรจ” คณหญงกษมาเชอมน

138

การศกษาไมไดเกดในหองเรยน เทานน แตครอบครวตอง มสวนในการสรางประสบการณ สวนสงคมจำเปนตองสรางพนท ทสรางสรรคแกเดกเพมมากขน

“นนหมายความวาเราไมอาจจะศกษาเรยนรอยาง แยกสวน ตองเขาถงครอบครว ชมชนและสงทอยนอกหอง เรยน” อาจารยประวต ผรวมดำเนนรายการกลาวโดยสรป

แลวถาการเรยนรทมเปาหมายและสมพนธกบชวตจรง รอบตว คอโจทยสำคญของการศกษา การปฏรปการศกษา ทศวรรษท 2 สามารถตอบโจทยเหลานไดหรอไม? ณาตยา นำเขา สการหาทางออกดวยการตงคำถาม

และคำถามแรกกถกสงไปยง ศ.ธงทอง จนทรางศ ผม บทบาทหลกในการปฏรปการศกษาทศวรรษท 2

“คนสวนหนงมองวา การปฏรปการศกษา ทศวรรษท 2 ไมใชการปฏรปแตเปนการแกไขปญหาทเปนอยของการศกษา อาจารยยอมรบหรอไม” ณาตยา ถาม

เลขาธการสภาการศกษานงอดใจ สบตาผดำเนนรายการ กอนตอบ “ไมสำคญวาคนจะคดอยางไร สงทเราตองการเหนใน การปฏรปครงน คอ คณภาพการศกษาตองพฒนาขนและการ มสวนรวมในการบรหารจดการทกวางขวาง ยงเรวเทาไรยงด”

139

“อาจารยคดวา เรามเครองมอเพยงพอหรอไม” เปน คำถามตอเนอง

“คำตอบในเชงปรมาณ คอ งบประมาณ 1 ใน 3 ของ ประเทศ ตองไดรบการบรหารจดการ พดงายๆ วา ใชอยาง คมคาและมคณภาพ ไมใช หมายถง แบงกนเทาไร อยางไร ซงหาก มองในภาพรวม ผมคดวาพอ” หากเราเกาใหถกทคน ศ.พเศษ ธงทอง จนทรางศ ยนยนอยางเชอมน

“เราจำเปนตองไขลาน ‘คน’ ในเชงความคด” เปน ขอเสนอของทปรกษานายกรฐมนตรจากพรรคประชาธปตย โดยเสรมรายละเอยดวา “ประเดนทเราเหนพองกนอยางหนง คอ กระบวนการทางดานการศกษาในสงคมไทยตองมความหลาก หลาย ทงภาวะผเรยนและสภาพแวดลอมในหลายเงอนไข ดงนน มความจำเปนทเราจะตองสรางเครองมอทหลากหลาย”

“ไมไดหมายความวา สงคมไทยไมมเครองมอเหลานเอา เสยเลย เรามโรงเรยนของครวเชยร เรามโรงเรยนของอาจารย สรพล เรามมหาวทยาลยชวตของอาจารยเสร ปญหา คอ เครอง มอทผมยกตวอยางยงทำงานไดไมเตมศกยภาพ”

140

“ประเดน คอ เราจะขยายและใชเครองมออยางเตมทได อยางไร เชน เปนไปไดหรอไมวา จะมการจดสรรงบประมาณ ประจำปใหโรงเรยนลำปลายมาศพฒนาของครวเชยร ไมตอง มาก สก 5 ลานบาท” เปนแนวคดในการสรางเครองมอทหลาก หลายของทปรกษานายกรฐมนตรทางดานการศกษา ศ.กนก วงษตระหงาน

อธการบดมหาวทยาลยชวต รศ.เสร เสรมประเดนใน เรองของระเบยบทางดานการศกษาทมเพยงระเบยบเดยว ตงแตการวดผล ประเมนผล การจดการเรยนเดกนำเอาไปใหผใหญ เรยนหรอการนำระบบการวดผลในระบบไปวดผลการศกษานอก ระบบ

“ผใหญบางคนมประสบการณมากกวาครแตเรายงไปสอนพวกเขาเหมอนกบเดก” อธการบดมหาวทยาลยชวตกลาว “ทองหนงสอแลวสอบ” ใชมาตรฐานเดม ประเดน คอ เราจะ เชอมโยงการเรยนรกบชวตเขาดวยกนอยางไร เชอมโยงการศกษา เขากบการพฒนาไดอยางไร - - ภาพตดสลบไปยงสองผดำเนน รายการและอาจารยวเชยรทตงใจฟงถงจดสำคญของแนวคด รศ.เสร

“เราจำเปนตองยอมรบความหลากหลาย” อธการบด มหาวทยาลยชวตสรปคำพดของตน

141

เพราะใชหรอไมวา ระบบการศกษาทเปนอยในปจจบน ไมสามารถตอบสนองความหลากลายในสงคมไทย รศ.เสร ยำปม ปญหาใหญในระบบการศกษาในหองเรยน 2563 เปลยนประเทศ ไทย

กระทรวงศกษาธการ ซงเปนเจาของอำนาจน มความ เหนตอเรองนอยางไร ?

คำถามถงคณหญงกษมา วรวรรณ อดตผบรหารระดบสง หลายตำแหนงในกระทรวงศกษาธการ

“ขอเสนอเหลานเปนเรองทด หากทำไดดงน คดวา ระบบ การศกษาของไทยคงจะพฒนาและเกดความเปลยนแปลง แต หากตองการไปใหถงรากเหงาของปญหา เราจำเปนตองปฏรป สงคมเพอการศกษา”

และตอคำถามวา “การปฏรปสงคมเพอการศกษา” หมาย ความวา อยางไร

คณหญงกษมาอธบายสงทตกผลกจากประสบการณนก บรหารการศกษาจนถงวยเกษยณวา กระทรวงศกษาธการไมใช จำเลยทางดานการศกษาชาตแตตองตงโจทยเขาไปในสงคมและ ตองขยายนวตกรรมการศกษาทางเลอกออกไปใหเตมพนทสงคม ไมตองมหนวยงานใหมแตการปฏรปรอบใหมตองปลดปลอย พนธนาการทางการศกษา ปลอยอำนาจในการจดการการศกษาให เกดตามแตละพนท คณหญงยกตวอยาง กลมการศกษานอก

142

โรงเรยน (กศน.) ซงหลกสตรจากสวนกลางไมตรงกบความตอง การของผเรยนทำใหไมสามารถดงคนใหเขามาศกษาไดอยาง ตอเนอง

ดงนน การปลดพนธนาการ คอ การกระจายอำนาจใน การพฒนาหลกสตรโดยใหแตละภาคสวนเขามามสวนรวมคด วเคราะหมากขน

มองในมมของนกปฏบตอยางครใหญวเชยร ครใหญนอก กะลามความเหนวา ทายทสด ระบบจากสวนกลางกลบทำให ปฏบตการของพนทเขาสรองเดม เชน การสอบโอเนท-เอเนทหรอ การสอบเขามหาวทยาลย

สงเหลานเปนพนธนาการในระบบการศกษาทลอคคร ผสอนเอาไว รวมทง ความคดความเชอของสงคมทใหความสำคญ กบการสอบเขามหาวทยาลยและเรยนเพอใหไดเกรดกบคะแนน สงๆ ซงเปนลอคใหญทสด

อกสวน คอ ความคดทวาระบบการศกษาถอวาเปนความ สำเรจสงสดของมนษยตองเขยาความคดเหลานใหแตก อยางไร กตาม ครวเชยรเชอวา ความคดความเชอเชนทวากำลงถกเขยาใน ศตวรรษน

143

โจทยใหญ คอ สงคมจะรวมปลดลอคระบบการศกษา อยางไร?

สงทตองตงหลกไปในทศทางเดยวกน นนคอ ระบบการ ศกษาไมใชหนาทของใครคนใดหรอองคกรใดองคกรหนง หากแตเปนหนาทความรบผดชอบของคนไทยทงประเทศและ ทกหนวยงานทอยในแผนดนนตองปลดลอคความคดเหลาน ออกไปเสยกอน ทปรกษานายกฯ ทางดานการศกษา ตอบ เสรม ความคดอาจารยวเชยร

อกสวน คอ ปลดลอคการบรหารจดการ ยกตวอยาง ครเอ หองเรยน 2563 เปลยนประเทศไทย ศ.กนก ตงโจทยใหญ เอาไวในรายการ

“ผมเชอวา ครเอสามารถเปนคณครในระดบประถม 1 - 3 ได แตถามวา วนน ครเอจะกาวออกมาเปนคณครไดทนท หรอไม ‘ไมได’ ชดเจนทสด เพราะระบบตดลอคและไดสราง พนธนาการเอาไว ทงในแง กฎระเบยบ คณสมบตวชาชพคร” ยากทสด คอ สงทเรยกวา วทยฐานะของครและลอคในระบบ งบประมาณ ศ.กนก ยำวา สงเหลานเราจะตองยกเลกเพอใหนวตกรรม การศกษาทางเลอกไดทำหนาทของตนเตมศกยภาพโดย ปราศจากความคลางแคลงใจในการจดการศกษา

144

ปลดลอคระบบเพอสรางทางเลอกใหมใหกบนกเรยนของเรา ระบบการศกษาทถกสรางขนมาพรอมๆกบอายของ กระทรวงศกษาธการ ศนยกลางอำนาจการจดการศกษาใหกบเดกๆ ทงประเทศ กำลงถกตงคำถามทาทายทงจากผเรยน ผปฏบตการ รวมทงผบรหารนโยบาย

ผลจากการคนกระดานดำใหกบเดก เพอทบทวนเปาหมาย การศกษาของชาตเมอครงนทำใหเราพบวา ขอเทจจรงทางดานการ ศกษาไมควรจะแยกเดกออกจากชมชนและครอบครว กระทรวง ศกษาธการไมควรเปนจำเลยหรอโจทกเพยงองคกรเดยว แตตองเปน สงคมทงสงคมทจะเขามามสวนรวมในการสรางหรอออกแบบระบบ การศกษา ใหเปนสงคมแหงการเรยนรสำหรบเดก

แตการปลดลอคพนธนาการนนจะเรมตนตรงไหน จะเดนไป ถงสดทางของการแกปญหาอยางไร เปนอกโจทยใหญของ 2563 เปลยนประเทศไทย ทจะชวนนกการศกษาผมหวใจทงในกระแสหลก และกระแสรอง มารวมพดคยหาคำตอบ

145

บทท5ปลดลอคระบบการศกษา[ [

146

““ “การปลดลอคหลกสตรการศกษาจะชวยลดจำนวน

งบประมาณทางดานการศกษา บางท เราไมมความจำเปนตอง เพมครผสอน” รศ.ดร.สมบต นพรก

“ทรพยากรบคคลในชมชนสามารถเปนครผสอน ได เราจำเปนตองปลดลอคเรองนแลวสรางเครอขายการเรยนการ สอนรวมกน นนหมายถง หวใจของการปฏรปรอบสอง” ศ.ดร.กนก วงษตระหงาน

“ครอบครวและชมชน วด พระ ครภมปญญาทพรอมจะ ตองลกขนมาเปนครผสอน อยากใหเหมอนกบดอกไมทบานไป ทวทงประเทศ แลวเราจะมาทำงานรวมกน” ชชวาลย ทอง ดเลศ

“สงทตองการจะเหน คอ การรสกมสวนรวมของชมชน ของสงคม ไมใชเปนเพยงผรบบรการทางการศกษาแตทกคนเปน เจาของรวมกน” คณหญงกษมา วรวรรณ ณ.อยธยา

“การทำงานเพมคณภาพของครเปนสงทจะตองมการ ตดตามอยางตอเนอง การปฏรปรอบแรก กรมวชาการสลายมา เปนพนทการศกษาทำใหกลไกการพฒนาการเรยนการสอน อยางตอเนองหายไปอยางสนเชง งบประมาณสวนใหญถกนำไป เปนเงนเดอนและการจดซอจดจางอนๆ” สรพล ธรรมรมด

147

บนเวทของรายการ 2563 เปลยนประเทศไทย ยงคงถกใช เปนหองสนทนาอยางไววางใจซงกนและกน ระหวางนกการศกษา ผมหวใจทงในกระแสหลก และกระแสรองทพยายามคนหาทาง เลอกของการศกษามาตอบเปาหมายของชวตไดดมากกวาทเปน อยในปจจบน

ผดำเนนรายการทงสองคดวา จะตงตนรายการ ดวย คำถามชวนคยวา “การปฏรปการศกษาในทศวรรษท 2 เราม เครองมอทเพยงพอ” หรอไม

รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ ซงรบเชญมารวมดำเนน รายการ 2563 เปลยนประเทศไทย ใหขอคดถงวธการมองปญหา เอาไวอยางนาสนใจในชวงแรก “เมอเรามองปญหา เราอยามอง แบบใชไฟฉายเพราะเราจะสองหาความผด ใหมองแบบเทยน เพราะเราจะมองเหนตวเราดวย”

148

ขอมลจากผดำเนนรายการประจำ ณาตยา แวววรคปต แสดงใหเหนถง ผลการทดสอบความรของครผสอนรายวชาตางๆ โดย สสวท. เมอครตองไปสอบทำคะแนนในรายวชาทตนสอน กลบ ทำคะแนนไดตำมาก ทนาตกใจ คอ ครสวนใหญทสอนวชาคอม พวเตอรกลบสอบทำคะแนนวชาคอมพวเตอรไดตำมาก

“เม อ เรานำว ธ ค ดวดผลในแบบขอสอบซ ง เปน สญลกษณเชงอำนาจอยางหนงไปวดคณภาพของครแลวบอก วาครไมมคณภาพทงหมด แคเรมตน โจทยแรกเรากผดแลว” รศ.ดร.ประวต แสดงความเหน

“การศกษาทงระบบ ในทกระดบชน เรากใชขอสอบ ไมใชร” ผดำเนนรายการประจำเหนแยง

“ขอสอบเปนหนงในองคประกอบของกระบวนการ ทางการศกษา ตองผานกระบวนการเรยนรแลวจงไปทำขอสอบ แตเรากลบใชขอสอบไปวดครผสอน จนเกดเสยงสะทอนจากคร หลายทาน พดในทำนองวา กระทรวงศกษาธการมองครอยาง กบเปนเดกอมมอ ทงนทงนน ขอสอบ ไมสามารถนำมาวดคณภาพ ของครผสอนไดทงรอย” รศ.ดร.ประวต ยมและยำในความคดเหน ของเขา หากมองในมมของครผสอน เขาเชอวา ขอสอบไมอาจจะ วดคณภาพไดเทากบ “จตวญญาณของความเปนคร”

149

จากมมมองเหลาน ทำใหมองเหนวา งบประมาณกวา 3 แสนลาน ซงนบเปนจำนวนมากถง 25% ของงบประมาณประเทศ ควรไดรบการตงคำถามวา ถกจดสรรปนสวนถกทถกทางไปยง หองเรยนหรอตวเนองานจรงๆ มากนอยแคไหน รศ.ดร.ประวต ตงคำถามกบผรวมรายการ

เขาตอเนองประโยคตอไปวา งบประมาณสามารถพฒนา คณภาพของคณครตามพนทการศกษาตางๆ ไดจรงหรอไม

อาจารยสรพล ตอบคำถามนวา ถอเปนหวใจสำคญของ ปฏรปการศกษา ทศวรรษท 2 หากยงมการจดการในแบบทผานมา เขาคดวาไมไดผล งบประมาณทางดานการศกษาของไทยสงกวา ประเทศจนและญปนแตผลของคณภาพการศกษาของไทยยงอย ในระดบตำ

เขาตงคำถามวา ใครจะเปนผทจดสรร ขาราชการกบ นกการเมอง ใชหรอไม ดงนน ตองใหภาคประชาชนเขามามสวน รวมแลวเปลยนความคดทางการศกษาทเปนเรองมอใครยาวสาว ไดสาวเอา

“ยกตวอยาง การจดสรรงบประมาณตามขนาดของ โรงเรยนหรอจดสรรงบอดหนนตามรายหว โรงเรยนใหญไดรบ งบประมาณเยอะกวาโรงเรยนเลก วธการนกำลงถางความ เหลอมลำ หรอเปลา” รศ.ดร.ประวต ชใหเหนถงความลกลนของ การจดสรรงบประมาณทางการศกษาของชาต

150

“เราตองมาทำความเขาใจเสยใหม ผมคดวา ตวเลข 4 แสน ลาน ไมใชงบประมาณทางดานการศกษาเสยแลวแตกลบเปน งบประมาณของกระทรวงศกษาธการ” ทปรกษานายกฯดานการ ศกษาออกความเหน

“แตเราคงปฏเสธไมไดวากระทรวงศกษาธการเปน เจาภาพหลกในการจดสรรงบประมาณ” รศ.ดร.ประวต แลก เปลยนเชงตงคำถาม

“นนแหละ คอ สภาพปญหาทเราพดมาตงแตตน” ศ.กนก ชแจง เขาตอเนองประโยคตอไปวา ประเดนทหนง เราตองเรมดวย ความคดใหมทวา งบประมาณทางดานการศกษาทงประเทศควรจะ มตวเลขเทาไร

“หมายความวา งบประมาณ 4 แสนลาน กระทรวง ศกษาจดสรรผดชองทาง” ผรวมดำเนนรายการประจำตงประเดน

“นนเปนรายละเอยดและเราสามารถวเคราะหไดและ คงตองยอมรบวากระทรวงศกษามสวนเปนจำเลยตอเรองน” ศ.กนก ยอมรบ เขาเรมในประเดนทสอง คอ เงนจำนวน 4 แสนลาน ไปถงหองเรยนเทาไร เปนเงนเดอนของครผสอนเทาไร

คำตอบทไดรบในรายการ คอ ราว 80% ของจำนวนงบ ประมาณจายเปนเงนเดอนของครผสอน (ประมาณ 3 แสนกวาลาน บาท ไมคดรวมสวสดการ สวนทเหลอ คอ งบพฒนา) ดงนน โจทย ใหญทควรจะมการทบทวน คอ ครผทรบเงนเดอนปฏบตหนาท อยางไร

151

“เราเขาใจดวา คณครหลายทานทตงใจทำหนาทตดอย กบระบบและกฏเกณฑของกระทรวงศกษาฯ ทำใหไมสามารถ พฒนาตนเองเพอทำหนาทไดอยางเตมทซงเปนไปในเชงราย ละเอยดทตองแกไข นอกเหนอจากน เราตองเชอมนวา เราม ทรพยากรมากมายอยในชมชนและเปนหองเรยนทด เชน ศาลา วด ศาลาประชาคม จดน สามารถจะใหผรอบรหรอครภมปญญา ทมอยในชมชนสามารถเขาไปจดการเรยนการสอนไดทนท” ศ.กนก ชวนมองดวยกรอบความคดใหม - - ใชทรพยากรของ ประเทศเพอการศกษาอยางไร

การเพมเงนเดอนหรอวทยฐานะเปนสวนเสรมและ พฒนาคณภาพของครผสอนไดจรงหรอไม?

“จรง ครควรจะเปนอาชพทไดเงนเดอนสงพอสมควร ซงผมคดวา ทกวนนยงนอยไป” อาจารยสรพลใหความเหน แต นนไมใชปจจยเดยว เขาขยายความคดออกไปวา ประเดนทสำคญ คอ การพฒนารปแบบความรการเรยนการสอนของครอยางตอ เนอง เสรมนวตกรรมและเครองมอในการพฒนารปแบบการสอน อยางสมำเสมอ สดทาย อาจารยสรพล ยำวา เราไมควรจะโทษครเพราะ พวกเขา คอ แพะรบบาปแตเราตองมาดเรองระบบการจดการ หรอราชการทไมสามารถบรรลภารกจอยางสมบรณ

152

ทางดาน รศ.ดร.สมบต นพรก ใหความเหนวา “อตรา เงนเดอนครใหมอยท 7,000-8,000 บาท ขณะทเขาเรยนเขาตอง ใชเงนโดยเฉลย 10,000 บาท/เดอน จะเหนวา ครบรรจใหมไม สามารถชวยเหลอตนเองไดตงแตแรกเรมเสยแลว” อาจารยยำ ประโยควา เราตองทำใหเงนเดอนครสงขน หมายถง ใหสงตงแต เรมตนแตไมตองไตระดบตามวทยฐานะมากนก - - ใหเพยงพอทจะ มชวตทางสงคมในระดบทด

รศ.ดร.สมบต ยกตวอยาง งานวจยชนหนงในการศกษา เกยวกบโรงเรยนไอซย พบวา โรงเรยนแหงหนงมครทงหมด 4 คน แตละคนอาย 50 ป เงนเดอนไมตำกวา 30,000 บาท ทกคน เปนครชำนาญการ หมายความวา รฐตองใชเงน 120,000 บาท/ เดอน เปนรายจายสำหรบคาตอบแทนคร แตปรากฏวา มนกเรยน ทงโรงเรยนเพยง 20 คน เทากบวา เฉลยใชเงน 6,000 บาท สำหรบ คาวทยฐานะตอเดก 1 คน

แตทำไมเดกไอซย เพราะครมวแตไปทำวทยฐานะ หรอเปลา รศ.ดร.สมบตใหความคดเหนจากผลงานวจย

“แตวทยฐานะเปนระบบทกระทรวงศกษาธการสราง ขน ดงนน หากมองในมมของครผสอน เราคงไปวาพวกเขา ไมไดเพราะครเดนไปตามระบบของกระทรวง” ผรวมดำเนน รายการแยงประเดน

153

“จดนเองครบทเราตองปลดลอคในการบรหารจดการทรพยากร ตวเลข 4 แสนลานยงไมใชบทสรปวาเยอะไปหรอไม เราตองแยกระหวางขาราชการกระทรวงกบคณครผสอนแลว มาดทรายละเอยด ระหวาง เงนบรหารจดการกบเงนเดอนครผ สอนแลวจดสรรใหมอยางเหมาะสม”

ประเดน คอ ครททำหนาทการเรยนการสอนดแพงมาก การลดคาแรงครทดนนจะทำใหสงคมตองเสยคาใชจายทแพงกวา หลายเทา ศ.กนก ใหความเหนแลวขยายความเพมเตมวา การ ปฏรปตองคำนงถงครผทำหนาทการเรยนการสอน สรางใหพวก เขามคณภาพชวตทดดวยผลตอบแทนทพวกเขาสามารถอยได โดยไมตองมานงคดวา เสาร-อาทตยนจะไปขายประกนทไหน !!!

ตอเรองน คณหญงกษมาใหความเหนวา “เราสามารถ มาดตวเลขงบประมาณกนไดสำหรบงบประมาณทตองจายไป ในสวนของเงนเดอนคร นอกจากน เปนเรองงบประมาณราย หวซงโรงเรยนเลกกไมพอ สวนโรงเรยนใหญกยงไมพอเชนกน เพราะตองนำไปทำกจกรรมเยอะมาก สวนทเหลอ เปนงบ พฒนาซงหากเราสงไปยงโรงเรยนโดยตรงโดยไมผกตดกบโครง การจะทำใหโรงเรยนมการพฒนานวตกรรมมากขน”

คณหญงกษมาใหความเหนตอเนองวาสำหรบงบ ประมาณ 4 แสนลาน ไมแพงไปสำหรบรายจายเพอพฒนาการ เรยนรของเดกซงเปนลกหลานของเราทกคน นอกจากน หนวยงาน หรอภาคสวนอนๆ กสามารถเจอจานในเรองการศกษาเรยนร เกาหล อาจจะจดสรรงบประมาณทางดานการศกษานอยกวาเรา

154

แตอยาลมสงคมของพวกเขาเปนสงคมแหงการเรยนร มสนาม กฬา เตมไปดวยพพธภณฑหรอสอมวลชนทด

หากทกภาคสวนทำไดอยางทเรารวมกนคดในรายการ หมายถง ทกภาคสวนเขาใจและสงเสรมสงคมแหงการเรยนร เรา จะไดงบการศกษาจำนวนมหาศาลจากสงคมทงสงคม ไมใชแค จากรฐบาล คณหญงกษมากลาวสรป

ศ.พเศษธงทอง คดวา ตองไมลมวา องคกรปกครองสวน ทองถนจะเปนเครองมออกสวนทจะเขามามบทบาทตอเรองน ทงน ขนอยกบวา พวกเขาจะใหความสำคญเกยวกบการศกษามาก นอยแคไหน

ทางดานครใหญนอกกะลา ครวเชยร เสรมประเดนนวา “ในมมเลกๆ ทเราทำอย คอ การใชงบประมาณเพอพฒนาคร อยางตอเนอง สงทเราควรจะตระหนกใหมาก คอ การรบผดชอบ ตอผล เชน เดกไมสามารถอานออกเขยนได เราจะจดการอยางไร หรอในบางกรณ ระบบไมไดชวยพฒนาคณภาพของครไดจรง ตวอยางเชน วทยฐานะทกลบเปนเครองมอกระตนเราใหครไขว เขวแทนทจะทำหนาทเพอใหพฒนาการศกษาอยางแทจรง”

ครใหญวเชยร เปรยบเทยบกบการใชเหยอมาลอใหปลา ฮบ - - ยกตวเองไปทละขนจนเกษยณอาย ดงนน การจดสรรงบ ประมาณเพอการพฒนาตองทำอยางตอเนองและเขมขน

155

งบประมาณจำนวนมากถกจดสรรเพออบรมและ พฒนาครผสอนแตการจดสรรงบประมาณดวยวธการนกลบ ถกตองคำถามและเปนเรองควรจะปลดลอคดวยใชหรอไม ผดำเนนรายการตงโจทย

ศ.ดร.กนก ตอบในประเดนน อยางลกซง “ประเดนทควร จะตอบในโจทยน คอ กระบวนการหรอรปแบบวธการอบรมคร ผสอนตรงกบความตองการของแตละพนทการศกษาจรงหรอ ไม” สงทศ.ดร.กนกกำลงใหความหมาย คอ ทรพยากรไมใชเปน เรองงบประมาณเพยงเรองเดยวแตมทรพยากรทเปนเรองของ กำลงใจและจตวญญาณ เขาเปรยบเทยบตอไปวา ระบบการศกษา ทางเลอกมทรพยากรในเชงจตวญญาณสงกวาการศกษาตาม ระบบทงๆ ทระบบการศกษาทางเลอกไมไดรบงบประมาณทาง การศกษาจากกระทรวงฯ

ขณะเดยวกน มเสยงสะทอนถงอำนาจในการตดสนใจ จากฝายบรหารโรงเรยนถงความสมพนธเชงอำนาจทสงตรงมา จากสวนกลางทำใหครผสอนหลายคนไมสามารถบรหารจดการ ในเรองการเรยนการสอนไดดวยตวของเขา รศ.ดร.ประวตเพมเตม ประเดนกบผรวมรายการกอนจะยงคำถามไปยงคณหญงกษมา

156

“เหนดวยในเรองการจดการอบรมทจะตองไมทำใน แบบเหมาโหล ถงอยางไรกตาม การจดสรรงบประมาณมราย ละเอยดในหลายเรองและจำเปนตองอาศยการขบคด การอบรม เฉพาะเหมาะสมตามแตละพนทการศกษาและเปนจรงจะตอง ถกคดคนและพฒนาเพอสรางคณภาพครผสอน” คณหญงกษมา ตอบคำถาม

“ฟงทงสองทานแสดงความเหนทำใหคดถงโรงเรยน ลำปลายมาศพฒนาของอาจารยวเชยร” ณาตยากลาว โรงเรยน แหงนไดสรางกระบวนการพฒนาครดวยตวเอง เรมดวยความคด ทวา ครผสอนตองการอะไร เชนเดยวกบระบบการศกษาทางเลอก ทสามารถดงเอาทรพยากรจากชมชนมารวมและคดตงตนการ ศกษาดวยตวเอง ดเหมอนทกสงเชอมโยงและสมพนธกนได

เธอตงคำถามตอวา ดงนนแลว เราจะทำอยางไรใหผม อำนาจในการบรหารจดการเชอมนเขามาหนนเสรมใหดอกไมดอก ตางๆ ไดแสดงศกยภาพออกมา

ทำอยางไรใหการศกษาสอดคลองกบชวต ไมดงคนออก จากชมชน !!

“เปนไปไดหรอไมทอำนาจทางการศกษาจะกระจาย ออกไปและไมเฉพาะกบองคกรปกครองสวนทองถนเทานน แตลงไปถงวดหรอผมความรในชมชนสามารถทจะเปนผสอน ออกแบบและจดการในเรองหลกสตรการศกษาไดดวยตนเอง” ณาตยาชประเดนนไปยง ชชวาลย ทองดเลศ ในฐานะตวแทนสภา

157

การศกษาทางเลอก เธอยำคำถามวา สภาการศกษาทางเลอก ไดเสนออะไรตอเรองน

เลขาธการสภาการศกษาทางเลอก ยำชดเจน ถงความ ตองการของเครอขายการศกษาทางเลอกวา สงทกำลงทำเปนการ สรางนวตกรรมทางดานการศกษาทหลากหลาย สอดคลองกบ แนวคดในการปฏรปการศกษาทศวรรษท 2 และยงสอดรบกบ พระราชบญญตการศกษาแหงชาต อกดวย

ชชวาลย เลขาธการสภาการศกษาทางเลอก ชใหเหนวา กระแสการศกษาทางเลอกเกดขนจรงและมอยทวประเทศ สงท ตองหนมาดและใหความสำคญ คอ จะทำอยางไรทอำนาจรฐจะ ตอบรบและเขามาเกอหนนเพราะเมอพดถงระบบการศกษา จำเปนตองสอดรบกบครทบาน ครภมปญญาหรอพระอาจารยใน วด

เมอพดถงเรองงบประมาณ เลขาสภาการศกษาทางเลอก ชวาแนวโนมของเงนงบประมาณสวนใหญจะลงไปยงกลมการ ศกษาในระบบ ทงยงเนนไปยงโรงเรยนขนาดใหญเปนสำคญ โดย เฉพาะแนวนโยบายของกระทรวงศกษาทพยายามยบรวม โรงเรยนขนาดเลก เรองนนาเปนเปนหวง ทำอยางไรใหจำนวนงบ ประมาณกระจายอยางเหมาะสม การยบโรงเรยนขนาดเลกไมใช ทางออก

158

เขาตงประเดนทสำคญวา “ทำไมเราไมดงทรพยากรจาก ชมชนเขามารวมแกปญหา”ใหชมชนเปนสวนหนงของการ สนบสนนทางการศกษา ชชวาลย ยำถงแนวทางการแกไขปญหา อยางมสวนรวมซงเปนทางออกทดทสดของสงคมในปจจบน

สรางมตการศกษาทหลากหลายดวยการดงความรจาก ชมชนเขาเปนสวนหนงของภาคการศกษาในระบบผานการ หนนเสรมทงดานงบประมาณและรบรองความรจากกระทรวง ศกษาธการดวยการใหสถานศกษาทางเลอกและชมชนคดและจด การไดดวยตนเอง - - นนไมใชหรอ คอ เปาหมายสำคญของการ ปฏรปการศกษาครงท2

“ท กภาคส วนต อ งร วมม อก น เพ อการศ กษา” อาจารยสรพล เสรมความคด เขามความคดวา งบประมาณทาง ดานการศกษาสวนหนงสามารถเรยกเกบภาษจากภาคธรกจ เอกชน ยำแนวคด สรางสงคมแหงการเรยนรอยางมสวนรวมในทก ภาคสวนเพราะผลตผลทางการศกษาจะชวยสรางบคลากรทม คณภาพเขาสภาคธรกจ

อกสวนเปนเรองการปลดลอคในเชงอำนาจของรฐท ทำหนาทควบคมหรออนมตเรองตางๆ ในแตละพนทการศกษา เปลยนรปแบบมาทำงานรวมกน แนวคดเชนนจะทำใหสถาน ศกษาทางเลอกไมเรยกเกบเงนในราคาแพงและเดกๆ จะมโอกาส เขาถงการศกษาทมคณภาพไดงายขน

159

ทำไมโรงเรยนลำปลายมาศพฒนาจงไมเรยกเกบเงนจาก ผเรยนเลย คำถาม คอ ทำอยางไร ?

“ผมรสกวาเราไดปลดพนธนาการในระบบการศกษา ออกไปใหเปนเรองของสงคมเขามามสวนรวมในการสราง สงคมแหงการเรยนรเปนเครอขายขบเคลอนเพอการศกษา” ครใหญนอกกะลาตอบในเชงปรชญา

อกสวนทมความจำเปนจะตองปลดลอคสงทพนธนาการ ทางดานการศกษาเอาไว ศ.ดร.กนก มองไปยงนโยบายมหภาค หรอภาพรวมของประเทศ รฐมความจำเปนและใหความสำคญกบ การลงทนเพอการศกษาของคนไทยและจำนวนคาแรงเพอการ ดำรงชพอยางเหมาะสม เขาคดวา การปฏรปการศกษาทศวรรษ ท 2 มความจำเปนตองพจารณาถงความเหมาะสมของนโยบายใน เชงมหภาคของประเทศดวยเชนกน การปลดลอคในมมของคณหญงกษมา กรรมการปฏรป ทานนมความเหนวา อยาไดเพงไปยงกระทรวงศกษาธการเพยง เทานน แมวา ปญหาสวนหนงจะออกมาจากกระทรวงศกษาฯ ซง เปนองคกรทตองทำหนาทรบผดชอบตรง ทานขยายความวา

160

ลอคอนแรก คอ เราตองสรางมาตรฐานสถานศกษา ทางเลอกเพอใหผเรยนหรอผปกครองมความมนใจ

ลอคทสอง คอ สรางชองทางในเรองงบประมาณใหแก สถานศกษาทางเลอก เชน หากสอนครบ 12 ป จะไดรบเงนอด หนนแตอาจจะไมเพยงพอ ทำอยางไร เรากำลงคดวา เปนไปได หรอไมทสถานศกษาในระบบจะเปนผซอบรการดวยการเทยบ โอนรายวชาหรอบรรจหลกสตรสวนหนงเขาไปในโรงเรยน วธการ นอาจจะอดหนนในเชงงบประมาณไดบาง

ลอคทสาม คอ การวดผลเชงคณภาพ ขณะนไมวาเดกจะ จบจากทไหนหรอเรยนมาอยางไร จะตองสอบโอเนท ซงการศกษา ทางเลอกมความคดวาจะเปนไปไดหรอไมจะมการวดผลในแบบ อนๆ เสรมเขามาดวย

ลอคสดทายเปนเรองในเชงอำนาจของเขตพนทการ ศกษา จำเปนตองสรางเครอขายการประเมนจากกลมโรงเรยน ตามแตละพนท ประเมนผลทางการศกษากนเองแลวกระทรวง ศกษา กทำหนาทสนบสนนและนำผลประเมนจากพนทเขามา บรหารจดการเปนนโยบาย

“งน ยบกระทรวงศกษาธการกนเลยมย” !!!

ฟงแลวหลายคนอาจจะตกใจกบคำพดทเลนทจรง เชนน ณาตยา แวววรคปต ผดำเนนรายการประจำ ถามความคดเหนกบ ผรวมรายการตอคำพดกระเซาทพดกนทำนองน

161

“คงไมถงขนยบกระทรวงฯแตจำเปนตองปรบบทบาท จากการบงคบบญชามาทำหนาทเออใหเกดกระบวนการการ ศกษาทตรงตามเปาหมายของชวต” รศ.พเศษ ธงทอง แสดง ความเหนสอดคลองวาจำเปนตองมการปรบเปลยนบทบาทใน การจดการศกษาของชาต

การทำใหกระทรวงศกษาธการปรบบทบาทตวเองคงเปน เรองยาก มการเสนอเรองงบประมาณเพอลดความเหลอมลำทสงตรงไปยงจงหวดโดยมกลมประชาคมในแตละพนทเปนผคดและ ตดสนใจในการบรหารจดการลดอำนาจของกระทรวงศกษาธการ คณหญงกษมาเสรม

ตระหนกในคณคาของการศกษาและใหความสำคญกบผทมความสามารถในการจดการศกษา คอ หลกคดสำคญในการปรบ บทบาทของกระทรวงศกษาธการ

สดทาย ผดำเนนรายการหนไปถามนองเอ เหมอนฝน คงชวย ผซงมความฝนตองการเหนระบบการศกษาเปนเครองมอ หรอชวยกระตนใหเกดทางเลอกใหมและสอดคลองกบชวตวา สงท นางสาวเหมอนฝน ไดฝนไวคออะไร

“ เดกทกคนตองมโอกาสทางการศกษา ไดเลอก ไดคด และเรยนรตามความถนดในสงทตนสนใจ ครอบครว ชมชนเปน สวนหนงของการกระบวนการทางการศกษา รวมกบโรงเรยน เรา จะไมโยนภาระอนนใหเปนหนาทหลกของโรงเรยนเทานน”

162

กบเปาหมายในชวตของนองเอ ณาตยา ถามตอ “หนฝน ...วา”

นองเอยม กอนตอบอยางคลองแคลวมนใจ เธอไมไดวาง เปาหมายทชดเจน แตสงทสำคญกวานน นองเอคดวา ระหวาง เสนทางจะทำใหรจกการเลอกและตดสนใจ

จากหองเรยน 2563 เปลยนประเทศไทย รายวชาทบทวน เปาหมายการศกษาชาต มาถงการปลดลอคพนธนาการในระบบ การศกษา สงทคนพบระหวางทาง คอ การสรางสงคมแหงการ เรยนรทไมไดผกขาดอยกบใครคนใดหรอองคกรใดแตเปนเรอง ของคนทงสงคม

สงทสำคญ คอ เราไดสรางการตระหนกถงความจรงขอน และพรอมจะรวมกนสรางสงคมแหงการเรยนรเพอเดกของเรา หรอยง

163

บทท6โรงเรยนวดทาสะทอน:สะทอนจดเปลยนการศกษาชาต[ [

164

““ ป พ.ศ. 2561 กระทรวงศกษาธการตงเปาหมายยบรวม

โรงเรยนขนาดเลกนบหมนแหงและโรงเรยนทาสะทอนเปนหนง ในจำนวนนนทกำลงรบผลจากนโยบาย ชาวบานชมชนทาสะทอน ปฏเสธแนวคดอนนและขอเขามามสวนรวมในการจดการศกษา ใหกบเดกๆ ในชมชน สงทนาสนใจ คอ แนวคดระหวางกระทรวง ศกษาธการและแนวคดจดการศกษาของชมชนจะเชอมรอย กนไดอยางไร จดลงตวของปญหาอยทไหน รายการ 2563 เปลยน ประเทศไทย พยายามเปนสอกลางชกชวนผรมาทำแบบฝกหดนใน การแกปญหาโรงเรยนเลกๆ ซงแนนอนวา สงทเกดขนกบโรงเรยน วดทานสะทอน กำลงสะทอนทงปญหาและจดเปลยนปญหาการ ศกษาของชาต

165

กรณโรงเรยนวดทาสะทอน:สะทอนปญหาการศกษาของชาต

166

ป พ.ศ. 2553 โรงเรยนในจงหวดนครศรธรรมราชแบงเขต พนทการศกษาออกเปน 4 เขต มจำนวนโรงเรยน 881 โรง ระยะ เวลา 10 ปทผานมา เกดปญหาการกระจกตวของนกเรยนใน โรงเรยนขนาดใหญหรอเขตเมองทำใหกระทรวงศกษาธการ สนบสนนงบประมาณรายหวนอยลงตามจำนวนครและเดก นกเรยน จนโรงเรยนขนาดเลกหลายแหงอาจจะตองปดตวเอง อยางไรเงอนไข

โรงเรยนวดทาสะทอน อำเภอชะอวด กำลงเผชญกบ ปญหาดงกลาวอยางหลกเลยงไมไดแตสำหรบชาวชมชนวดทา สะทอนแลว โรงเรยนเลกๆ แหงนเปนดงครอบครวของพวกเขา

ลงแดง นมหน ชาวบานทาสะทอนเปนหนงในจำนวนนน ความทรงจำของชายวย 77 ป ยงแจมชด เพราะเขาเปนหนงใน คนทตองดำนำลงไปตดไมเพอนำมาสรางโรงเรยนวดทาสะทอน โรงเรยนของพวกเขา

“แตกอน เดกไมมทเรยน” ลงวย 77 เลาถงอดตในสำเนยง ตดทองแดงแบบชาวใต “ชาวบานกบพระไดปรกษาหารอกนวา เราจะสรางโรงเรยนใหเดกไดหรอเปลา ประชมเสรจ ชาวบาน จงไปหาไมมาสราง” คณลงเลาวา แรกเรมโรงเรยนม 2 หอง ตอง ทำโตะและเกาอสำหรบเรยนหนงสอดวย

ป พ.ศ. 2547 จำนวนนกเรยนและครลดลงเพราะไมม ผบรหารและครผสอน สำนกงานเขตพนทการศกษาจงใหผบรหาร จากโรงเรยนใกลเคยงมาชวยดแล

167

อารย เถาวหวาน ชาวบานทาสะทอนยงจำเหตการณครง นนไดเปนอยางด “เขามาขอใหเรานำเดกไปฝากเรยนทโรงเรยน ศาลาทวดทอง เดกมากขนเมอไร จะใหกลบมาเรยนโรงเรยน เดม” การเดนทางไปเรยนหนงสอโรงเรยนศาลาทวดทองทำให เดกนกเรยนหลายคนตองเดนทางไกลถง 7 กโลเมตรและหนทาง การสญจรยงยากลำบาก

ป พ.ศ.2550 ชาวบานทกคนขอใหยายนกเรยนกลบมายง โรงเรยนวดทาสะทอน เพราะความยากลำบากของการเดนทาง ทมากไปกวาน คอ ความรสกสญเสยโรงเรยนทปยาตายายใน ชมชนไดรวมกนสราง คณลงแดง บอกวา รสกโหยหา บาน วด โรงเรยน เปนสวนประกอบททำใหชมชนเปนชมชนทสมบรณ แก ทงทายเอาไวอยางนารกวา “อยากไดยนเสยงเดกรองเพลงชาต ตอนเชา” มแตวด ไมมโรงเรยน ชมชนไมสมบรณ ชวงแรกของการเปดโรงเรยนวดทาสะทอนขนใหม ชาวบานจะตองสานเสอขนาดนงคนเดยว แทนเกาอเรยนหนงสอ พวกเขาทกคนเหนพองตองกนวาจำเปนตองฟนฟโรงเรยนทา สะทอนขนมาอกครงเพอลกลานของพวกเขาเอง“แมจะมเดก เหลอเพยงคนเดยว โรงเรยนกตองเปด’ เปนคำพดของเออย สงแกว และชาวบานทาสะทอนทกคน รวมถง เดกๆ ทบอก วา “อยาเอาโรงเรยนของเราไป”

168

วชระ เกตช หรอครเลยมของเดกๆ ทน เลาวา “ชาวบาน มาคยกนถงประวตความเปนมาของโรงเรยนวดทาสะทอน ผลของการรวมไมรวมมอ แรงใจของปยาในการสรางโรงเรยน แหงนเพอใหเปนสถานศกษาของเดกๆ ดงนน ชาวบานจงลง ความเหนวาจะตองเปดโรงเรยนอกครง” การเปดโรงเรยนใหม มสงทแตกตางออกไป คอ การเรยนการสอนจะตองสอดคลองกบ ชมชนทองถน ชาวบานจงรางหลกสตร วชาทำมาหากนในชมชน รกษาคณคาความรภมปญญาของชมชน เปนสวนหนงของความ ภาคภมและใชทรพยากรในชมชนอยางเตมศกยภาพ

เกษตร ประมง หตถกรรมและสมนไพร การศกษาเรยน รทมชาวบานเปนผถายทอดทงในทางทฤษฏและปฏบต “เราเนน การเรยนกบคนและธรรมชาต ความรอยไมไกล เกดจากคน ในชมชนทเปนทงลง ปา นา อา แนบแนนเกดเปนความเคารพ นบถอ” วชระ เกตช ชาวบานทาสะทอนเลา “ชวงแรกของการเปดโรงเรยนใหมๆ เราทำหนงสอขอ เปดโรงเรยนไปยงพนทเขตการศกษา เขายนยนวาจะใหครมา เพยงแคคนเดยว แตไมเพยงพอ ดงนน เราจะสอนกนเอง เรม จากความรทเราถนด วนน ครอยในชมชนเตมไปหมด” วชระ กลาว บางวน เดกๆ โรงเรยนวดทาสะทอนเดนทางไปเรยนรเรอง การทำประมงพนบานในคลองบางกลมเพอเรยนเรองการลอยกด ตาเลกดกปลาซวจากนาบาว สมศกด คงทอง ครชาวบานทเดก รจกและคนเคย การลงมอปฏบตการจรงทำใหเดกรบรและเขาใจ

169

วา ชมชนของตนเองมความอดมสมบรณอยางไร นาบาว ไมเคย คดวา วนหนงเขาจะเปนคณครมออาชพ ผสอนลกหลานของ ตวเองใหรจกการทำมาหากน การศกษาททำใหมชวตรอดและ สอดคลองกบวถของพวกเขา

วชาทครบาว สมศกด คงทอง ชวยใหนองสรยา กลบ สงขทอง หรอเพชร หาปปลาตามหนอง นำกลบไปกนทบานและนำ ไปขายไดเงนไปโรงเรยน นองเพชรบอกวา วชาประมงพนบานม อยในทองถนของเราอยแลว เขาคดวา เขาไดประโยชนเตมๆ จาก การเรยนวชาประมงพนบานกบครบาว

การจดการเรยนการสอนโดยหลกสตรของโรงเรยนวดทา สะทอน ยงคงมปญหาในเรองงบประมาณและขาดแคลนครผสอน โรงเรยนแหงนมครทสงมาจากเขตการศกษาเพยง 2 คน ทำให ชาวบานแกปญหาดวยการจดหาครอาสาและจดตงกองทนเพม เตม

การจดสรรงบประมาณใหกบโรงเรยนตามจำนวน นกเรยน ทำใหโรงเรยนวดทาสะทอนไดรบเงนนอยและไมเพยงพอ ชมชนทาสะทอนจงรวมกนจดตงกองทนเพอการศกษาโรงเรยน ทาสะทอนโดยมเปาหมายเพอการศกษาของเดก ทงในการจด กจกรรม การกยมเรยนหรอเปนทนการศกษาตอสำหรบนกเรยนท เรยนด จากเงนเรมตนเพยง 12,000 บาท ทกวนนมเงนหมนเวยน ในกองทนกวา 4 แสนบาท

170

ชมชนทาสะทอนเปนนวตกรรมใหมของการจดการ ศกษาทางเลอก การนำหนวยทเลกทสดแตมความสำคญทสด คอ บาน วด โรงเรยน เขามามสวนรวม สะทอนถงความคดในการจด การศกษาทสอดคลองกบวถชวต แตการลกขนมาจดการศกษาของ ชมชนทาสะทอนยงมปมขดแยงระหวางนกปฏบตการการศกษา ของกระทรวงศกษาธการในระดบพนททแตกตางกน

โรงเรยนวดทาสะทอนไมเพยงสอนความรแตกำลงสอน กระบวนคดทจะเรยนรใหกบเดกเนนความรวมมอมากกวาการ แขงขน ครเลยมบอกวา “ปญหาหลกของระบบการศกษา คอ เรา เนนผลสอบทแลกมากบการแขงขน ผทพายแพกลายเปนคนไร คาทสงคมไมเหลยวแล ศกยภาพของเดกหรอแตละคนแตกตาง กนออกไปตามแตละพนทและประสบการณ ดงนน เราไมควรนำ ระบบวดผลแบบเดยวมาวดผล ใครกตามทไตไมถงยอดเจดย ถก มองวาไรคาและกลายเปนผพายแพไปในทสด”

อยางไรกตาม ชมชนจำเปนตองตนตวในการสรางคณภาพ ทางดานการศกษาแกเดกๆ เพอสรางและเปนหลกประกนใหเชอได วา พวกเขารกและสามารถดแลลกหลานของพวกเขาไดดวยตนเอง

171

โดย รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ และ ณาตยา แวววรคปต

ถอดรหสโรงเรยนวดทาสะทอนกบ2563เปลยนประเทศไทย:สะทอนปญหาการศกษาชาต

วนท 8 มนาคม พ.ศ. 2554 จากการบรหารจดการการ ศกษาของโรงเรยนวดทาสะทอน นำโรงเรยนกลบคนใหชมชนทำ ใหทมบรหารของสำนกงานเขตพนทการศกษาเขต 3 (สพท.เขต 3) วาทรอยตร วฒนา ไกรนกล ตองจดทมมาพดคยทำความเขา ใจในขอคดเหนทแตกตาง ระหวางการจดการการศกษาตามหลก สตรของโรงเรยนและการศกษาทางเลอกของชมชนทาสะทอน ตอเรองน 2563 เปลยนประเทศไทย โดย ณาตยา แวววรคปต รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ และทมงาน เกาะตดสถานการณและ พดคยแลกเปลยนถงสภาพของความแตกตางทางความคด

วาทรอยตรวฒนา ไกรนกล ผอ.สำนกงานเขตพนทการ ศกษา (สพท.) จงหวดนครศรธรรมราช เขต 3 ซงรบผดชอบ โรงเรยนทาสะทอน เดนทางมาทโรงเรยนแลวพบกบชาวบานทา สะทอนเปนครงแรก หลงจากยายมารบตำแหนง เมอ 3 เดอนท แลวและมนโยบายยายนกเรยนของโรงเรยนนไปเรยนรวมกบ โรงเรยนบานศาลาทวดทอง จนสรางความไมพอใจใหกบชาวบาน

172

ผอำนวยการ สพท.เขต 3 ยนยนวา ไมมแนวคดยบโรงเรยน อยางทชาวบานเขาใจแตชาวบานอธบายความกงวลของพวกเขา วาเมอ 3 ปกอน สพท. ยายนกเรยนไปแลวครงหนงโดยบอกชาวบาน วาจะยายนกเรยนไปชวคราวแตไมเคยสงกลบมาอกเลย จนชาวบาน ตองทวงถามและตอสใหโรงเรยนกลบมาเปดเรยนเหมอนเดม

วนน พวกเขามาทำขอตกลงรวมกนโดยชาวบานเปนฝาย ราง ผอำนวยการ สพท. เขต 3 ขอปรบในบางประเดน โดยระบ เหตผลสำคญวา เปนผมอำนาจในการจดการศกษาและการดำเนน การตองเปนไปตามกฎหมาย

แนวคดจากการพดคยระหวางณาตยา แวววรคปต รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ และวาทรอยตร วฒนา ไกรนกล ผอำนวยการ สำนกงานเขตพนทการศกษา(สพท.) จงหวดนครศรธรรมราช เขต 3

ณาตยา แวววรคปต : เมอวนองคารท 8 มนาคม 2554 โรงอาหารของโรงเรยนทา สะทอนถกใชเปนทประชมระหวางผบรหารพนทการศกษาเขต 3 จงหวดนครศรธรรมราชกบตวแทนชาวบานในชมชนทาสะทอน เขา คยกนถงแนวทางในการดำเนนการของโรงเรยน จรงๆ แลวเมอวาน น ไดมการคยกนแลวครงหนง โดยตวแทนของชาวบานถกเชญไปคย กนทหองประชมของสำนกงานเขตฯ ซงอยในอำเภอเมองนครศร ธรรมราช

173

ผลปรากฏวา การพดคยกนเมอวานนไมประสบความสำเรจ เพราะวาตวแทนราชการอางอำนาจในการจดการศกษาตาม แนวนโยบายของกระทรวงศกษาธการ

วนน ผอำนวยการพนทการศกษาเขต 3 จงตองเดนทางมา คยเรองนกบชาวบานทนดวยตวเอง

ทมงาน 2563 เปลยนประเทศไทยมโอกาสในการเขาไปสงเกตการณการพดคยกนระหวางผบรหาร สำนกการศกษาเขต 3 กบชาวบาน

รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ : เราลองมานงคดกนวา เราจะทำอยางไรใหเปาหมายการศกษา ของชาตและเปาหมายการศกษาของประชาชนหรอของชมชน สอดรบกนโดยชมชนมสวนรวม

วาทรอยตรวฒนา ไกรนกล : สงทเรากำลงทำอย คอ การเปดโอกาสใหชมชนเขามามสวนรวม ในการจดการศกษา เขามาเสนอ ใหขอคด สนบสนนทรพยากร รวมทง ชวยกนวเคราะหวจย สงสำคญโรงเรยนจะทำอะไรตองบอกชมชนวา เราจะทำอยางน หากชมชนรบได เรองจบ !!!

สงท ผอ.สพท.เขต 3 เนน คอ การสรางมาตรฐานการศกษา

วาทรอยตรวฒนา ไกรนกล : “โรงเรยนระดบประถมเปรยบดงการสงตอสนคา เรามผลตภณฑ มาตรฐานของผมอยในระดบน ป.6 แคน แลวจงสงตอไปยงคนทม

174

ความพรอมทจะพฒนาหรอตอ ม.1-ม.2-ม.3 ไปไดเลยแลวโรงเรยน จงสงตอ ม.4-ม.5 หรอ ตอวชาชพแลวสงตอเขามหาวทยาลยซง ผมไมรบประกนวาจะอานคลอง เขยนคลอง คดเลขคลองหรอม ทกษะในการดำรงชวต ครบเกณฑ 5 ขอหรอมคณลกษณะครบ 6 ขอ ใฝด ใฝร อยอยางพอเพยง ผมทำไดแคนสวน(ตรวจ)สอบ ของคนอนบอกไมสำเรจ ไมใชนะ เพราะมาตรฐานของผมกแคน แหละ ถาตองการมากกวานตองสงไปเรยนตอ ม.1-3

ณาตยา แวววรคปต : พออาจารยเปรยบเทยบวาเปนระบบของสนคา สงตอสนคา ฟงดแลวคลายอยในสายพาน เหมอนเดกอยในสายพานความร แลวสงตอไปอกระดบหนง อกหนวยผลตหนง สงตอไปเรอยๆ

อาจารยคดแบบนจรงๆ หรอเพราะระบบทำใหเราตองคด แบบนคะ

วาทรอยตรวฒนา ไกรนกล : ผมยกตวอยางใหมนงายขน จรงๆ แลว การผลตเดกในโรงเรยน ไมเหมอนการผลตสนคา ไมใชเรองอยในระบบสายพาน รจกโรงส ไหมครบ จากขาวมาเปนขาวเปลอก เราผลตออกมาเปนขาวสาร รำ แกลบ เดกเขามาเปนเดก มรางกาย มหว มมนสมอง ออกไปก ยงเปนคนครบ 32 ประการ แตสงทอย คอ อยในน (ผอ.ชไปท ศรษะของตวเอง) คอ ความคด

175

โรงเรยนวดทาสะทอน:สะทอนจดเปลยนการศกษาชาต

176

ทายรายการ 2563 เปลยนประเทศไทย เรามาฟงแนวคด ของคนทำรายการ คณณาตยา แวววรคปตและรศ.ดร.ประวต เอราวรรณ สะทอนชดประสบการณของความแตกตาง จากโจทย ตงตนปญหาการศกษา ถงปฏบตการคนกระดานดำ กระทงความ พยายามของนกการศกษาผครำหวอดทจะปลดลอคพนธนาการ ในระบบการศกษา เราพบวา ประเดนททาทายทสด คอ ความคด ทดเหมอนวาจะตกผลกแลวเหลานน จะเปลยนไปสแนวทางการ ปฏบตทจรงจงเพอการแกปญหาไดอยางไร

ณาตยา แวววรคปต : เรองเปาหมาย เรองการศกษาของชาต เดกจะตองอานออกเขยน ได สอบแขงขนกนเพอเปนเลศทางวชาการ คอ มความสามารถทาง วชาการแตตางกบเปาหมายการศกษาของชมชน คอ เดกสามารถ เลยงตวเองได หาอย หากนได รกษาฐานทรพยากรของชมชนได เปาหมายทมนแตกตางกนอยางน อาจารยมองวากำลงสะทอน อะไร

รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ : ผมวา มความเหมอนกนอย ปญหาอยทการสอสารใหตรงกนวา อะไร คอเปาหมายรวม ผมมองเหนอปสรรคอยางหนงของทน คอ ทกคนพดตรงกนวา อปสรรคในสวนของระบบการวด และการ ประเมนผล ดเหมอนวาเปนสงททกคนตองกงวล โดยเฉพาะอยาง ยง ฝายจดการศกษา ถาคะแนนทดสอบผลสมฤทธทางการเรยน จากแบบทดสอบของการศกษาระดบตางๆ ออกมาไมด คลายวา

177

เขาเองไมสามารถจดการศกษาไดตามเปาหมายซงทจรงเราตอง ตงคำถามวาเปนมาตรฐานทถกหรอเปนไมบรรทดทตรงหรอ เปลา

ณาตยา แวววรคปต : ไมบรรทดอนทวา เขาวดวชาหาปลาหรอเปลา มวดวชาสาน กระจด-เกบกระจด รกษาปากระจดใหสมบรณ มบรรจเรอง เหลานไวดวยไหม

รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ : (ยม)ไมม แตเราพยายามบอกวา วธการวดผลทด คอ สรางทกษะ การคดวเคราะห ทกษะการแกปญหาตางๆ เพยงแตวา โจทย ปญหาทจะนำมาวดเดกทวประเทศจะใชโจทยเดยวกน คงเปนไป ไมไดเพราะแตละทมสถานการณทเปนปญหาหรอมประเดนใน สงคม ชมชน แตกตางกน เพราะฉะนนในโรงเรยน การจดการ ศกษา คอ เปาหมายหลก แนนอน ตองมเปาหมายตรงกลางรวมกน และตองมเปาหมายซงเปนเปาหมายของชมชนดวย กระบวนการ ประเมน การวดการประเมนทโรงเรยน การวดการประเมนทตว เดก ตองคำนงถงตรงน เชนกน

ณาตยา แวววรคปต : จะปลดพนธนาการนไดอยางไร

รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ : วธปลด คอ ตองคนอำนาจเหลานกลบมาทโรงเรยน การคน อำนาจของผมม 2 อยาง คอ

178

หนง การคนอำนาจการบรหารจดการมาทตวกรรมการ บรหารสถานศกษาหรอตวผบรหารโรงเรยนจรงๆ แลวออกแบบ ระบบการเรยนการสอนหรอระบบการบรหาร การจดการของ โรงเรยน คอ ใชโรงเรยนเปนฐานจรงๆ โดยนำปญหาของโรงเรยน ของชมชน นำผปกครองมานงถกกนแลวออกแบบกระบวนการจด การการศกษาโดยไมคดเปนพมพเขยวตรงมาจากสวนกลาง

และสอง นอกเหนอจากอำนาจ งบประมาณ คอ อปสรรคสำคญ ประเดนปญหาททาสะทอน สะทอนปญหาเรอง เศรษฐศาสตรทางการศกษาอยางชดเจน ถาเราคดวาการจดการ ศกษาสำหรบเดกเพยง 25 คน ทนไมคมคาเปนการคดทอยในมม ของเศรษฐศาสตรนำเรองของเศรษฐกจ ความคมทนไมคมทนมา จบแตถาเรามองมตคณคาของชมชน มตทางวฒนธรรมในการท จะทำใหเดกทง 25 คนเปนสมาชกของชมชนทมคณภาพในอนาคต ผมวาคม

เพราะฉะนนเวลาเราจะบรหารการจดการโรงเรยน ผม คดวา ตองใหอำนาจหรอใหชมชนเขาคยกนจรงๆ วาเขาตองการ รปแบบไหน อยางไรบางซงเวลาเราพดถงชมชน มปจจยเงอนไข หลายแบบ

ณาตยา แวววรคปต : คดวาทนเปนทแรกๆ หรอเปลาคะทกำลงเผชญกบปญหา ลกษณะนแลวกำลงพยายามทจะหาวธการแกปญหาซงในทสด อาจจะกลายเปนตนแบบ

179

อาจารยมองวาจะมโอกาสไหมททาสะทอนจะกลายเปน ตนแบบของการสรางแนวทางการจดการศกษาทสะทอนอดมคต แบบใหมในการศกษาของชาต ของชมชน

รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ : ผมมองวา โรงเรยนหนงในสามของประเทศกำลงเผชญปญหา แบบทาสะทอน เพราะเรามองวาโรงเรยนเหลาน คอ โรงเรยน ขนาดเลกตองเขาไปบรหารจดการเพอใหคมทนในการจดการ ศกษา ถาเราตงโจทยแบบนอาจจะเปนการตงโจทยแบบเดยวแต คำถามทวา แตละท แตละแหง แตละภมภาคควรจะมรปแบบ การบรหารจดการทเหมอนกนไหม ผมคดวาไมนาจะเหมอนกน มนอาจจะมหลายๆ รปแบบแตวารปแบบเหลาน ไมใชการคด จากคนนอก คนนอก หมายถง คนนอกชมชนทคดวาโรงเรยนเปน สงทจดการไดและเปนของเขา

สวนคำถามทวาโรงเรยนวดทาสะทอนจะกลายเปน ตนแบบของโรงเรยนอนไดไหม ผมมองวา ปจจบนทนถอเปน ตนแบบไดแลว เปนตนแบบททำใหฝายจดการศกษา คอ เขตพนท การศกษา ชาวบานแลวกคนนอกอยางเรามานงดการพดคยกน ตง วงเพอหาทางออกเกยวกบวธการทจะจดการศกษาใหด ตรงน ผมคดวาทอนกควรจะเอารปแบบแบบนไปนงคยกนวา ควรจะทำ ยงไง

ณาตยา แวววรคปต : แตคงไมใชวา วนน จะจบแบบมทางออก

180

รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ : ผมถอวาเปนจดเรมตน หลงจากน คอ การพสจนความจรงใจ ของแตละฝาย ซงจรงๆ แลวกระบวนการทจะทำใหทกคนเขาใจ ตรงกนผมคดวา เราตองมองมมบวก คอ ตองเอาเรองของเปาหมาย การศกษาเปนตวตง อยายนอยในมมของฝายกระทรวงศกษาธการ หรอยนอยในมมชมชนโดยตามใจชมชนอยางเดยว ไมได ตองเอาเดก เปนตวตง ตองมองใหออกวา เดก คอ ผรบผลทางการศกษาเพราะ ฉะนน ทกเรองเราไมสามารถคดแทนเดกไดทงหมด ผมยงอยากเหน เรานำเดกมานงรวมวงคยกนแลวถามเขาจรงๆ วาเขาตองการแบบ ไหน

ณาตยา แวววรคปต : วนน อาจารยมองวาเปนเพยงจดเรมตน

รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ : ผมมองเปนเพยงจดเรมตนทตองพสจนตวเองใหไดดวยวากระบวน วธคดแบบทาสะทอนเปนวธการคดทจะตอบโจทยถกไหม อยางไร กดมนดกวาทเราไมคดอะไรเลยเพราะเรากรวาทผานมากระบวน การศกษามนตอบโจทยอยางไร

181

ณาตยา แวววรคปต : อาจารยมองวาแลวตองพสจนความจรงใจดวยเพราะฉะนนใน อนาคต ถาหากวา โรงเรยนทาสะทอนกลายเปนโรงเรยนขนาดเลก แลวสมมตวาไมมโรงเรยนทาสะทอนตอไปอกในอนาคต(ถกยบ) จะสะทอนใหเราเหนอะไรหรอถาหากมองอกทางหนง โรงเรยนทา สะทอนกลายเปนโรงเรยนตนแบบของโรงเรยนขนาดเลกทตอบ โจทยของชมชน เชนเดยวกบตอบโจทยเปาหมายการศกษาของชาต ทงสอง แนวทางนสะทอนใหเราเหนอะไรไหม

รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ : อยางแรก คอ ระบบการบรหารจดการ เราจะเหนเลยวาถาทน ลมเหลวหรอสำเรจ มนอยทวา เราออกแบบระบบมาถกตองหรอยง อยางไรกตาม การออกแบบระบบการบรหารจดการโรงเรยนขนาด เลก ผมมความรสกวา ถาจะใหทนสำเรจมากกวานน ภาพความสำเรจ มากกวานน คนทนมดวยกน 3 รน คอ ปยาตายาย พอแมและ รนลก ถาเราสามารถใชโรงเรยนทาสะทอน ปรบใหเปนสถานศกษา การเรยนรไมเฉพาะสำหรบเดกรนลกแตปรบเปนศนยกลางเรยนร ของคนทกรน ระหวางคนรนลก รนพอ รนแมและรนปยาตายาย ผมคดวา โรงเรยนวดทาสะทอนจะยงเปนภาพความสำเรจจากระบบ การศกษาของเดกในอนาคตทเราตองการใหเปนเรองการเรยนร ตลอดชวตในสงคมไทย

182

ณาตยา แวววรคปต : ไปไกลมาก

รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ : ไปไกลมาก ผมไมอยากใหพสจนกนแควาเดกทนมความสามารถ ทดเทยมกบทอนไหม ผลสอบโอเนต-เอเนต ไดเทากบทอนไหม ถาเราคดแคน เทากบเราคดวากลมเปาหมายทางการศกษาเปน แคระดบพนฐาน ถาไปไกลกวานน คอ เราตองการเหนสงคมแหง การเรยนร ชมชนแหงการเรยนรจรงๆ แลวเราใชพนทโรงเรยนเปน พนทของการขามรนในการจดการเรยนรของชมชนได จดนแหละ ทผมคดวาจะเปนการทดสอบระบบการศกษาครงใหญของ ประเทศ

ณาตยา แวววรคปต : หมายความวา ความสำเรจหรอการคดวธการแกไข มนเรมตน มาจากสภาพปญหา วนน เราคยกนเรองเปลยนประเทศไทย เปลยนระบบการศกษาไปไกลกนถงขนทวา การศกษาไมไดมแค ในหองเรยน รอแตวนทจะผพงไปเรอยๆ แตไปไกลถงขนการสราง การเรยนรแกสงคม ใหเปนการเรยนรตลอดชวตดวย

183

หองเรยนทผพงเพราะถกทอดทงจาการบรหารของ กระทรวงศกษาธการ และอาจจะถกยบเลก หองเรยนหองนน เปนบอเกดของพลงในการสนทนาหวขอ “โรงเรยนทาสะทอน สะทอนอะไร ? ”

คำตอบ -- โรงเรยนเลกๆ ในชมชนเลกๆ กำลงสะทอน ปญหาใหญ ของชาต รวมถงวธการทใชแกปญหา

บทสนทนาในหองเรยนผผง ยงมจนตนาการทจะไปส เปาหมายใหมกบอดมคตของการศกษา -- การเรยนรตลอดชวต ทไมผกขาดอำนาจการสรางความรไวท กระทรวงศกษาธการ เทานน

-------------------------------------------------------

หมายเหต หลงออกอากาศรายการ 2563 เปลยนประเทศไทย ในตอนทาสะทอน สะทอนการศกษาชาต ตอมาในวนท 9 มนาคม พ.ศ. 2554 มการจด เวทสาธารณะ โดยมผบรหารสำนกงานขตพนทการศกษานครศรธรรมราช เขต 3 ชาวบานทาสะทอน คณะกรรมการผบรหารการศกษาและเครอขาย การศกษาจากทวประเทศ รวมพดคยเพอหาทางออกจนนำไปสการทำบนทก ขอตกลงความรวมมอ 5 ฝาย ในการรวมกนจดการศกษาของโรงเรยนวดทา สะทอน นคอ จดเรมตนของการปฏบตการเปลยนวธจดการศกษาของชมชน และชาต