С. Бубенин 'Евпаторийские зори

1

Ñòåïàí ÁÓÁÅÍÈÍ

ÅÂÏÀÒÎÐÈÉÑÊÈÅÇÎÐÈ

Евпатория2010 год

Õóäîæåñòâåííî-äîêóìåíòàëüíàÿ ïîâåñòüâ äâóõ ÷àñòÿõ

Êíèãà ïîñâÿùàåòñÿ ïàìÿòè ó÷àñòíè-êîâ Ãðàæäàíñêîé âîéíû è ïåðâîïðîõîä-öåâ ñòðîèòåëüñòâà ñïðàâåäëèâîãî ñîöè-àëüíîãî îáùåñòâà â ãîðîäå Åâïàòîðèèè Åâïàòîðèéñêîì ðàéîíå.

Âåëèê è òÿæåë ýòîò ìàðòèðîëîã —ñêîðáíûé ñïèñîê æåðòâ. Èõ èìåíà îñ-òàëèñü â ïàìÿòè íàçâàíèÿìè óëèö, ñêâå-ðîâ ãîðîäîâ è ñåë. Îñîáûé ñâåò ðàçóìàîñâåùàåò èõ çàáîòó î çàâòðàøíåì äíåáåç íèõ, î ñóäüáå îáùåãî äåëà, î ñóäü-áå Îòå÷åñòâà, çà êîòîðîå îíè áîðîëèñüè îòäàëè ñâîè æèçíè.

http://evpatoriya-history.info/

2 3

Èñòîðèÿ íå òåðïèò ñóåñëîâüÿ,Òðóäíà åå íàðîäíàÿ òðîïà.Åå ñòðàíèöû, çàëèòûå êðîâüþ,Íåëüçÿ ëþáèòü áåçäóìíîþ ëþáîâüþ.È íå ëþáèòü áåç ïàìÿòè íåëüçÿ.

ßðîñëàâ Ñìåëÿêîâ

Ê ×ÈÒÀÒÅËÞÓâàæàåìûé ÷èòàòåëü! ×àñû èñòîðèè îòñ÷èòûâàþò ñòðåìèòåëüíûé áåã

âðåìåíè. Â áóðíîì ïîòîêå æèçíè ïðîõîäÿò ãîäû, äåñÿòèëåòèÿ, ñòîëåòèÿ.Ìèíóëî óæå 90 ëåò ñ òåõ ïîð, êàê íà êðûìñêîé çåìëå ïîãàñ áóøóþùèéñìåð÷ ðàçðóøèòåëüíîãî ñîöèàëüíîãî òàéôóíà, åñëè ìîæíî òàê ñêàçàòüî Ãðàæäàíñêîé âîéíå, øåäøåé â ïåðèîä ñìåíû îáùåñòâåííûõ ôîðìà-öèé. 13 íîÿáðÿ 1920 ãîäà ÷àñòè 46-é ñòðåëêîâîé äèâèçèè îñâîáîäèëèÅâïàòîðèþ îò âðàíãåëåâñêèõ âîéñê. Â ïàìÿòü îá îñâîáîæäåíèè ãîðîäàè îêîí÷àíèè Ãðàæäàíñêîé âîéíû è áûëà îäíà èç óëèö íàçâàíà èìåíåì13 Íîÿáðÿ.

Íîÿáðü 1920 ãîäà ñòàë ïîñëåäíèì ìåñÿöåì Ãðàæäàíñêîé âîéíû âÊðûìó. Â ýòîì ñòðàøíîì óðàãàíå ñâèíöà è ëþäñêîé çëîáû âåëèêèéíàðîä ïåðåæèë ÷óäîâèùíóþ òðàãåäèþ, è íèêòî óæå, íèêàêèå ïðîâèäöû,íèêàêèå òàéíûå àðõèâû íèêîãäà íå îòâåòÿò, ñêîëüêî â áðàòîóáèéñòâåí-íîé âîéíå íàðîä ïîòåðÿë ñâîèõ ïðåêðàñíûõ ñûíîâåé è äî÷åðåé. Íåò íèíà íåáå, íè íà çåìëå òàêîãî àðøèíà, êîòîðûì ìîæíî áûëî áû èçìåðèòü,÷òî âåëî èõ íà ñìåðòíûå ðóáåæè. Ïî-ìîåìó, òóò äåéñòâîâàë òîëüêîïîíÿòíûé çàêîí Âåòõîãî Çàâåòà — ìåñòü: îêî çà îêî, çóá çà çóá. Èêîãäà îäíà èç âðàæäóþùèõ ñòîðîí ïðèçûâàëà íà ïîìîùü èíîñòðàííûåãîñóäàðñòâà, äðóãóþ — ïîäíèìàëà âåðà, íå ñòîëüêî èäåÿ ðåâîëþöèè,ñêîëüêî áèáëåéñêàÿ çàïîâåäü: “Êòî ñ ìå÷îì ê íàì âîéäåò, îò ìå÷à èïîãèáíåò”.

Â ýòè ãîäû ñóäüáà íå ðàç çàáðàñûâàëà â Êðûì íûíå øèðîêî èçâåñ-òíîãî ïèñàòåëÿ Ìèõàèëà Àôàíàñüåâè÷à Áóëãàêîâà, ïîýòîìó òà áðàòî-óáèéñòâåííàÿ âîéíà ãëóáîêî îòðàçèëàñü â åãî êíèãàõ “Áåëàÿ ãâàðäèÿ”,“Äíè Òóðáèíûõ”, “Áåã” è äðóãèõ. È ÷òî áû íè ãîâîðèëè î ïðîòèâîðå-÷èâîì âíóòðåííåì ìèðå Ìèõàèëà Áóëãàêîâà, îí áûë è îñòàåòñÿ ïðåæäåâñåãî ïàòðèîòîì âåëèêîé Ðîññèè.

Èçâåñòíûé â Ðîññèè â òå ãîäû ýêîíîìèñò è ôèëîñîô Ñåðãåé Íèêîëà-åâè÷ Áóëãàêîâ òîæå íå ðàç ïîñåùàë þæíûå ðàéîíû Ðîññèè è âîçìó-

ÁÁÊ 63.3(2) Á90

Áóáåíèí Ñ.Ï.Á90 Åâïàòîðèéñêèå çîðè — 2010 —144 ñ.; èë.

ISBN 978-966-8757-30-3

Àâòîð îò âñåé äóøè áëàãîäàðèò êîëëåêòèâ ÎÎÎ “Ñàíàòîðèÿ “Îðåí-Êðûì” è åãî ãåíåðàëüíîãî äèðåêòîðà Àíàòîëèÿ Àðèñòîâà çà îêàçàí-íóþ ïîìîùü â èçäàíèè êíèãè “Åâïàòîðèéñêèå çîðè”.

Àâòîð ïðèíîñèò ñåðäå÷íóþ áëàãîäàðíîñòü Àëåêñàíäðó Êðåñëîâó,Àëåêñàíäðó Íåñòåðåíêî, Ãîðþ Êóëèêó, Ãàÿðó Ìóõñèìîâó, Þðèþ Ïðî-õàöêîìó, Àíàòîëèþ Ïåêàðíèêîâó, Þðèþ Ñåíÿêèíó, Àðòóðó Ñëþñà-ðåíêî, Ðîìàíó Òèõîí÷óêó, Ëåîíèäó Ôåäîðóêó è ðàñöåíèâàåò ýòîò áåñ-êîðûñòíûé âêëàä, êàê ñòðåìëåíèå ñîõðàíèòü ïàìÿòü î ñâîèõ ïðåäêàõ,ñðàæàâøèõñÿ â òîé áðàòîóáèéñòâåííîé âîéíå, êàê ïðåäóïðåæäåíèåáóäóùèì ïîêîëåíèÿì íå ïîäíèìàòü îðóæèå ïðîòèâ áðàòüåâ ñâîèõ ïîïðîèñõîæäåíèþ, êóëüòóðå è âåðå.

Èõ ðàññêàçû î ïðåäêàõ è êîíêðåòíàÿ ïîìîùü â èçäàíèè ýòîé êíè-ãè óáåäèëè àâòîðà â ñïðàâåäëèâîñòè ñëîâ: íå óáèòü íàðîä, ó êîòîðî-ãî ñîõðàíèëàñü ïàìÿòü î ïðåäêàõ!

ISBN 978-966-8757-30-3 ÁÁÊ 63.3(2)© Ñ.Ï. Áóáåíèí, 2010


4 5

ЧАСТЬ I.

ÓËÈÖÀ 13 ÍÎßÁÐß

ùàëñÿ. Â íîÿáðå 1920 ãîäà Ñåðãåé Íèêîëàåâè÷ Áóëãàêîâ íàïèøåò:“Âåëèêèé ãðåõ ðóññêîãî íàðîäà åñòü áðàòîíåíàâèñòíè÷åñòâî, áîãîïðî-òèâíàÿ è çëîáíàÿ ïàðòèéíîñòü, äóõ ðàçäåëåíèÿ è ðàñêîëà, êîòîðûìèîáåññèëåíà è èçíåìîãàåò ðóññêàÿ çåìëÿ... Êàæäûé èùåò òîëüêî ñâîåãî, èçàáûâàåòñÿ îáùàÿ ðîäèíà, íàðîä ðóññêèé, äåðæàâà åãî. Äà áóäåò èçâåð-ãíóò ñåé ÿä äóõîâíûé: ïóñòü ðóññêèå ëþäè ñòàíóò äðóæíî, êàê îäèí, çàîáùóþ âåðó è çà åäèíîå Îòå÷åñòâî”.

Çà ýòè ñëîâà â äåêàáðå 1922 ãîäà Áóëãàêîâ áóäåò âûñëàí èç Ðîññèè.×òîáû ïðåîäîëåòü òóïèê, íàäî áûëî âûðâàòüñÿ â äðóãîå èçìåðåíèå, íîýòîãî íå ïðîèçîøëî, êàæäàÿ ñòîðîíà ñòîÿëà íà ñâîèõ óáåæäåíèÿõ. Ëþäèáûëè ðàñêîëîòû ñòðàøíîé òðàãåäèåé — Ãðàæäàíñêîé âîéíîé, êîãäàëó÷øèå ñèëû Îòå÷åñòâà ïî îáå ñòîðîíû ôðîíòà, ïî-ñâîåìó êàæäûéïîíèìàë ñìûñë ñâîåãî ñëóæåíèÿ íàðîäó è Îòå÷åñòâó, áîðîëñÿ äðóã ñäðóãîì, îñëàáëÿë â öåëîì Ðîäèíó.

Â ïîâåñòè “Óëèöà 13 Íîÿáðÿ” âçÿòà äîêóìåíòàëüíàÿ êàíâà — æèçíü èáîðüáà ðàáî÷èõ, èíòåëëèãåíöèè, êðåñòüÿí Åâïàòîðèéñêîãî óåçäà è ãîðîäàÅâïàòîðèè Ä.Ë. Êàðàåâà, Â.Ã. Ìàòâååâà, Â.Â. Ãðóáå, Ä.È. Óëüÿíîâà,Í.Ä. Ôðàíòà, È.Ñ. Ôåñåíêî, Ã.Ñ. Áëàùóêà, Ä.Ê. Êóäðè, È.Í. Ïåòðè÷åíêî èäðóãèõ ó÷àñòíèêîâ, ïðîøåäøèõ ÷åðåç ðåàëüíûå ñîáûòèÿ Ãðàæäàíñêîé âîéíû,îõâàòèâøåé ñâîèì ÷åðíûì êðûëîì êðûìñêèå çåìëè â 1917–1920 ãã.

Ñåãîäíÿ ìû äîëæíû îñîçíàòü, ÷òî äàëåêî íå âñå äåëàåì, ÷òîáû íåââåðãíóòüñÿ â íîâîå ñòðàøíîå èñïûòàíèå. Òîëüêî îáùèì îñîçíàíèåììû ïîæåì ïîíÿòü, ÷òî íàøà ìíîãîñòðàäàëüíàÿ çåìëÿ íå ìîæåò ñåáåïîçâîëèòü åùå îäíó ãðàæäàíñêóþ âîéíó.

Ìû âñå îòòóäà — èç òåõ äàëåêèõ è òðàãè÷åñêèõ ëåò, èç Ãðàæäàíñêîé.Äàé Áîã ïîìíèòü ýòî äàæå òåì, êòî íå õîòåë áû ïîìíèòü.

Ê ñîæàëåíèþ, ñåãîäíÿ ïîëèòèêà áåðåò âåðõ íàä èñòîðè÷åñêîé ïàìÿ-òüþ. Äóìàþ, ÷òî êîãäà-òî ñëàâÿíñêèå íàðîäû ðàññòàâÿò âñå ïî ñâîèììåñòàì. Ñìåðòíû íå òîëüêî ëþäè. Óõîäÿò â íåáûòèå öåëûå ïëàñòû èñòî-ðèè. Âñå ìîæåò áûòü ïîäåðíóòî êðåïîì çàáâåíèÿ, êðîìå îäíîãî: ðîä÷åëîâå÷åñêèé, áëóæäàÿ è îøèáàÿñü, âîçðîæäàåòñÿ ê æèçíè, ñïàñàåòñÿ íåæåñòîêîñòüþ, à ëþáîâüþ è ïðîùåíèåì.

1. Ïåðåïîëîõ â êîíòððàçâåäêå

“Ãðàæäàíñêàÿ âîéíà ó ìíîãèõ èçìåíèëà âçãëÿäû èâûðàáîòàëà îñîáûé òèï îôèöåðà, êîòîðûé ìîã çàðî-äèòüñÿ òîëüêî â òàêîå âðåìÿ, êîãäà âñå ÷åëîâå÷åñêîåèñ÷åçàåò è âûïëûâàþò íà ïîâåðõíîñòü òîëüêî çâåðè-íûå èíñòèíêòû, è îáå âðàæäóþùèå ñòîðîíû ñîïåðíè-÷àþò îäíà ïåðåä äðóãîé â æåñòîêîñòè...”

(Ï.È. Êóçíåöîâ “Âîñïîìèíàíèÿ”,ÃÀÐÔ, ô. 5881, îï.2, ä.432, ë.39).

Åâïàòîðèéñêàÿ êîíòððàçâåäêà, íå îáíàðóæèâ ñõîäêóáîëüøåâèêîâ â Ïóøêèíñêîé àóäèòîðèè (íûíå êëóá èì. ×åð-íûøåâñêîãî), ñëîâíî âçáåñèëèñü. Àãåíòû õâàòàëè âñåõ, êòîõîòü ñêîëüêî-íèáóäü âûçûâàë ïîäîçðåíèå èëè íà êîãî áûëäîíîñ ðàíüøå. È äàæå åñëè óëèê íå îêàçûâàëîñü, èõ ïðèäó-ìûâàëè.

— Äàëüøå, äàëüøå, — òîðîïèë ïîëêîâíèê Êàëàøíèêîâ.— Òåáÿ, ÷òî, â ÿçûê ðàíèëî èëè îò ñòðàõà ïðîãëîòèë åãî?

Ïåðåä íèì ñòîÿë, åäâà äåðæàñü íà íîãàõ, äàâíî íå áðè-òûé ìóæ÷èíà ëåò ñîðîêà â èçðÿäíî ïîìÿòîì ïèäæàêå, â ãðÿç-íîé ðóáàøêå.

— Ðàäè Õðèñòà, äàéòå çàêóðèòü! — õðèïåë îí, îáëèçûâàÿñóõèå ãóáû. Íà õîëåíîì ëèöå ðàçëèëàñü áëåäíîñòü, ïîä ãëà-çàìè ñèíèå êðóãè.

Êàëàøíèêîâ ïîäîøåë ê ñòîëó, êèíóë ïà÷êó ïàïèðîñ.— Çàêóðèâàé. Íó, òàê, ñ êàêîé öåëüþ è ñ êåì åçäèë â

Ñèìôåðîïîëü?


6 7

— Æèòü âñåì õî÷åòñÿ, ÷åãî òàì...— Òîãäà ïî÷åìó îíè ìîë÷àò?..— Ïîòîìó ÷òî ôàíàòèêè. Èäåÿ — ãëàâíîå äëÿ íèõ. Îíè

çà ñâîþ èäåþ õîòü â îãîíü, õîòü íà ïëàõó!— À òû, ñîöèàë-äåìîêðàò, èäåè íå èìååøü?— Âèäèòå ëè, ãîñïîäèí ïîëêîâíèê, íàøè èäåè êàê áû

áîëåå çåìíûå, áëèçêèå îáðàçîâàííûì ëþäÿì. Ìû îòðèöàåìïðîëåòàðñêóþ ðåâîëþöèþ è äèêòàòóðó ïðîëåòàðèàòà.

Âîøåë àãåíò êîíòððàçâåäêè Ëÿáóõ. Õóäîå ñìîðùåííîå ëèöîñ ìàëåíüêèìè ñ ïðèùóðîì ãëàçàìè.

— Ìû òóò î âåðå ãîâîðèì, î òîì, êòî âî ÷òî âåðèò, êàêèåóáåæäåíèÿ èìååò. Ïîñëóøàé, — îáðàòèëñÿ Êàëàøíèêîâ êËÿáóõó.

— À ïî÷åìó òû íå íà èõ ïëàòôîðìå?— ñíîâà îáåðíóëñÿïîëêîâíèê.

— Ïî÷åìó? — Äåðþãèí ïåðåñòóïèë ñ íîãè íà íîãó. — ßæèòü õî÷ó, à íå íà ñìåðòü èäòè. Ìíå æèçíü íóæíà ñåé÷àñ,ñåãîäíÿ. Ïëåâàòü ìíå íà ïîòîìêîâ.

Ïîëêîâíèê âíèìàòåëüíî ñëóøàë Äåðþãèíà. Îí èñêàëîáúÿñíåíèÿ åãî ïðåäàòåëüñòâó è íàõîäèë. Äà, æèòü... ×òîçíà÷àò âûñîêèå èäåè äëÿ íåãî, çíàòîêà ñëåäñòâåííîãî è ñûñê-íîãî äåëà, æàíäàðìà öàðèçìà, îñîáî îòëè÷èâøåãîñÿ æåñòî-êîñòüþ ïðè ïîäàâëåíèè ðàáî÷èõ âîëíåíèé â Ìîñêâå 1905–1907 ãîäîâ. À êîãäà ðóõíóë öàðñêèé òðîí, îí, ïîëêîâíèê Êà-ëàøíèêîâ, ñïàñàÿ ñâîþ øêóðó, áåæàë íà þã, ïîñåëèëñÿ âÅâïàòîðèè, íàäåÿñü, ÷òî çäåñü åãî íèêòî íå çíàåò. Èäåè?Ïóñòîé çâóê. Ñåé÷àñ çà âñå èäåè áåëîãî äâèæåíèÿ è ëîìàíî-ãî ãðîøà íå ïîëó÷èøü. Ïðàâäà, çà ãðàíèöåé åùå âåðÿò, äàþòîðóæèå, äåíüãè.

Æèòü — ãëàâíîå. À ëþäè, êîòîðûå òîìÿòñÿ â ñêëàäñêîìïîìåùåíèè óæå êîòîðûé äåíü, ïîä ïûòêàìè íà äîïðîñàõ ìîë-÷àëè, êàê êàìíè. Çíà÷èò, åñòü íå÷òî òàêîå, ÷òî åìó, öàðñêîìóïîëêîâíèêó, íåäîñòóïíî? Ýòî îñêîðáëÿëî è âûçûâàëî ÿðîñò-íóþ çëîáó è íåíàâèñòü ê áîëüøåâèêàì.

— Ëÿáóõ, òû çíàåøü Äåðþãèíà?

— Äà ÿ óæå âñå ðàññêàçàë, êðåñò ñâÿòîé, — îí äâàæäûïåðåêðåñòèëñÿ.

— Èøü òû, êðåñò ñâÿòîé âñïîìíèë. Âû âñå, áîëüøåâèêè, âÁîãà íå âåðèòå è íå ïðèçíàåòå åãî.

— Äà êàêîé ÿ áîëüøåâèê?! Ñïðîñèòå ó Ëÿáóõà, îí ó âàññëóæèò, ìû â åâïàòîðèéñêîé ãèìíàçèè ñ íèì ó÷èëèñü. Äîìî-âëàäåëåö ÿ. À ê ýòèì èäåéíûì, ÷òî â àìáàðå, íà ñòàíöèèÑàðàáóç ïîäñåë. Âñå ÿ ñêàçàë...

— Êòî åùå, êðîìå òåáÿ è ýòèõ ïÿòåðûõ, åõàë â âàãîíå?— Óæå ãîâîðèë, íå çíàþ íèêîãî, â Ñàêàõ âûñêî÷èëè òðîå,

à êòî îíè — íå çíàþ. Íàçûâàëè ýòèõ ïÿòåðûõ òîâàðèùàìè,ãîâîðèëè, ÷òî Âðåìåííîìó ïðàâèòåëüñòâó ñêîðî êàþê... Ãî-âîðèëè, ñ âîéíîé ïîðà êîí÷àòü, ÷òî ñðåäè ñîëäàò íàäî ðàáîòóðàçâåðíóòü... Êëÿíóñü äåòüìè, áîëüøå íè÷åãî íå ñëûøàë!

Â êàáèíåò âîøåë ïëîòíûé, íåìîëîäîé óæå ìóæ÷èíà, íà-ãîëî áðèòûé, øèðîêîñêóëûé, ñ ãëàçàìè íàâûêàòå.

— Òåáå ÷åãî, Áåëîóñîâ?! — ðàçäðàæåííî ñïðîñèë Êà-ëàøíèêîâ.

(Íà ñîâåñòè Áåëîóñîâà, â ãîäû îêêóïàöèè ãîðîäà íåìåö-êèìè è ðóìûíñêèìè çàâîåâàòåëÿìè â 1941-àïðåëå 1944 ã., íåîäíà çàãóáëåíà ÷åëîâå÷åñêàÿ äóøà).

— Ïðîñòî òàê. Ìîæåò, ïîìî÷ü â ÷åì...Ïîëêîâíèê îñòàíîâèëñÿ ó îêíà, ãëóáîêî çàòÿíóëñÿ ïàïè-

ðîñíûì äûìîì.— Ëàäíî, Äåðþãèí. Òû òóò áîëòàåøü ìíîãî. Òîëüêî, æàë-

êî, çíàåøü ìàëî. À òî áû âûäàë âñåõ. Òàê?— Âèäèò Áîã, ðàññêàçàë áû, êàê íà äóõó!— Ìåíÿ âîò ÷òî èíòåðåñóåò. Ïî÷åìó íèêòî èç íèõ íå ñêà-

çàë î òåáå ïëîõîãî ñëîâà, äàæå íàìåêà íà ðåâîëþöèîííóþðàáîòó? Ó íàñ, ñàì çíàåøü, ñ áîëüøåâèêàìè íå öåðåìîíÿòñÿ.À âîò òû ïðîäàë ñâîèõ. Íå âûäåðæàë. Îíè, ÷òî, ìåíüøå òåáÿõîòÿò æèòü?

— Íå ñâîè îíè ìíå, ÿ ñîöèàë-äåìîêðàò, ýòî âàì è Ëÿáóõïîäòâåðäèò.

— Hå þëè! Îòâå÷àé.


8 9

Молодой казак ДанилаКудря перешел на сторону

евпаторийских большевиков в 1918 г. Первый

организатор колхоза вЧерноморском районе.Погиб в годы ВеликойОтечественной войны.Похоронен в братской

могиле в Крыму, д. Кудрино

î ñòåíó, îñåë è çàñó÷èë íîãàìè, êàê êîìàð êðûëüÿìè çàìà-õàë — ýòî è íàçûâàëîñü “ñûãðàòü êîìàðèíñêîãî”.

— Óáåðè åãî áûñòðåå, ÷òîáû íèêòî ïîñòîðîííèé íå âèäåë.Òðóï âûâîëîêëè â êîðèäîð.— Ñîëäàòà äîïðîñèòå áåç ìåíÿ, — ñêàçàë Êàëàøíèêîâ

âîøåäøåìó ïîðó÷èêó Ðóñàíîâó.— Ïóñòèòå ñëóõ, ÷òî, ìîë,áîëüøåâèêè óáèëè ñîöèàëèñòà, ïî ïüÿíîé ëàâî÷êå.

2. Ïðîçðåíèå Äàíèëû ÊóäðèÍå óñïåë Äàíèëà Êóäðÿ ïåðåøàãíóòü

ïîðîã êàáèíåòà, êàê Ëÿáóõ âûõâàòèë èçåãî ðóê òîùèé âåùåâîé ìåøîê è âûñû-ïàë âñå ñîäåðæèìîå íà ñòîë.

— Äåçåðòèð?! — ñïðîñèë ïîðó÷èê.— Íèêàê íåò, âàøå áëàãîðîäèå! —

ñïîêîéíî îòâåòèë Êóäðÿ. — Ïîñëå ðà-íåíèÿ èìåë îòïóñê. Òåïåðü âîçâðàùàþñüîáðàòíî â ïîëê. Âîò äîêóìåíòû.

— Ïî÷åìó çàäåðæàí?— Íå ìîãó çíàòü. Â÷åðà íà âîêçàëå

çàäåðæàë âîí òîò, — Êóäðÿ ïîêàçàë íàËÿáóõà.

— Âåäü ïðèêàçàíî áûëî âñåõ ïîäî-çðèòåëüíûõ çàäåðæèâàòü, — ðàçâåë ðó-êàìè Ëÿáóõ.

— Â ÷åì åãî ïîäîçðåâàåøü? — óñòà-âèëñÿ íà àãåíòà Ðóñàíîâ.

— Îí ñ òåìè, èç îäíîãî âàãîíà...— Õîðîøî, — ñêàçàë ïîðó÷èê, âîçâðàùàÿ äîêóìåíòû Êóä-

ðå. — Çàâòðà ïîëêîâíèê ðàçáåðåòñÿ. Îòâåäèòå åãî â àìáàð.Äà ñìîòðèòå ìíå, áåç ôîêóñîâ.

Øëè ïîñëåäíèå äíè îêòÿáðÿ 1917 ãîäà. Ñòîÿëà íåíàñòíàÿïîãîäà, íà íåáå ãðîìîçäèëèñü ÷åðíûå òó÷è, êàçàëîñü, ñòîèòäóíóòü âåòåðêó, è ëèâåíü íàêðîåò óëèöû, äîìà, äâîðû. Ïðà-

Êàê æå Ãðèãîðèþ íå çíàòü Äåðþãèíà! Òðè ãîäà íàçàäïðÿìî èç ñîáîðà Äåðþãèí óâåë åãî íåâåñòó. Â òîò âå÷åð âäîìå Ëÿáóõà äîëæíà áûëà ãðåìåòü ìóçûêà, à îíà ãðåìåëàâ äîìå Äåðþãèíà, ãîñòè âåñåëî ïðàçäíîâàëè ñâàäüáó. Ëÿ-áóõ ìðà÷íî ñèäåë â ðåñòîðàíå ãîñòèíèöû “Áîðèâàæ”, îá-äóìûâàë ïëàí ìåñòè... Òåïåðü âîò âûïàë ñ÷àñòëèâûé ñëó-÷àé.

— Íå èìåþ ÷åñòè çíàòü áîëüøåâèñòñêóþ ñâîëî÷ü!— À òû ïîøåë áû íà âèñåëèöó, êàê ìàðêñèñò-áîëüøåâèê?— Ýòî... çà÷åì? — íå íà øóòêó èñïóãàëñÿ Ëÿáóõ.— Hå äðîæè. Åñòü ó òåáÿ èäåÿ, íó ÷òî-íèáóäü, ðàäè ÷åãî

òû ïîøåë áû íà ñìåðòü?Ëÿáóõ çàäóìàëñÿ, ó íåãî äðîæàëè ðóêè, ïîäëàìûâàëèñü

íîãè. Æàëîáíî ïðîëåïåòàë:— Ìîæåòü áûòü, çà öàðÿ?— Öàðÿ-òî óæå íåò. À íà äðóãîå ó òåáÿ ìîçãè íå ñðàáàòû-

âàþò? — ñïðîñèë Êàëàøíèêîâ.— Òåïåðü — íèêàê íåò, ãîñïîäèí ïîëêîâíèê!— Âîí îòñþäà! Áûäëî áåçìîçãëîå... — ïåðåâåë âçãëÿä íà

àãåíòà:— Íó, à òû, Áåëîóñîâ?Àãåíò íå âûäåðæàë âçãëÿäà ïîëêîâíèêà — îòÿæåëåâøåãî,

ñòðàøíîãî. Êîãäà îí òàê ãëÿäèò, ëó÷øå íå ðàçäóìûâàòü.— Òàê òî÷íî, âàøå áëàãîðîäèå. Çà áàòþøêó öàðÿ! — ïîä-

ñêî÷èë îí. — Öàðü, áîã íà çåìëå, åñòü è áóäåò! Âðàêè, ÷òîåãî...

— Âîò, — ïîäíÿë ïàëåö Êàëàøíèêîâ, ïîñìîòðåâ íà ïðè-òèõøåãî Äåðþãèíà.— Âîò êàê íàäî ñëóæèòü Îòå÷åñòâó! — îííàëèë âîäêè â ñòàêàí è ïîäàë àãåíòó.

Òîò âûïèë çàëïîì âîäêó, âûïÿòèë òîëñòûå ãóáû, ïîíþõàëðóêàâ êèòåëÿ, ñïðîñèë:

— Ñûãðàòü êîìàðèíñêîãî? Ýòîìó ñîöèàëèñòèêó...Ïîëêîâíèê ïðîìîë÷àë.Áåëîóñîâ ðàçìàõíóëñÿ è ñ ñèëîé óäàðèë â ãðóäü Äåðþãè-

íà, òîò íå îæèäàë óäàðà, îòëåòåë â óãîë, óäàðèëñÿ çàòûëêîì


10 11

— Îñòàâàéòåñü âîçëå äâåðè è ñìîòðèòå â îáà, — ñêàçàë îí÷àñîâîìó, îáîéäÿ ïîñòðîéêó, ïðèíèê óõîì ê ñûðûì êàìíÿìðàêóøå÷íèêà. Ñåðäöå áèëîñü òàê, ÷òî îí íå ñëûøàë íè÷åãî,êðîìå ýòèõ ÷àñòûõ óäàðîâ... Ïîòîì ñòàë ðàçëè÷àòü ïðèãëó-øåííûå ãîëîñà:

— Ìàðèíóþò, ãàäû... Íå çà ñåáÿ ñòðàøíî — æåíó è äåòåéæàëêî. Óçíàåò î ìîåì àðåñòå Øëåé, âûáðîñèò èç êâàðòèðû,êàê ùåíÿò áåçäîìíûõ. Îõ, è ñòåðâà ñòàëà íåìêà! Â ýòîì ãîäóâòîðîé ðàç ïîäíÿëà öåíó íà êâàðòèðó.

— Íå ïå÷àëüñÿ, Êîëÿí, íå îäèí òû áåäñòâóåøü. Âîí ñêîëü-êî èõ, òîëñòîñóìîâ, ïîíàåõàëî, ñëåòåëèñü, êàê âîðîíüå.

Íàñòóïèëî ìîë÷àíèå. Çàòåì ïîñëûøàëñÿ ãîëîñ ÷èñòûé èòâåðäûé:

— Ïåðâîå óñëîâèå — íå ïàäàòü äóõîì. Åñëè ñëîìëåí äóõ,òàê è çíàéòå — ïðîïàë ÷åëîâåê. Êàê ãîâîðèòñÿ, óòðî âå÷åðàìóäðåíåå. Óëèê ïðîòèâ íàñ ó íèõ íåò.

— Êàê áû óòðîì òîãî... íå êîêíóëè, — çàìåòèë êòî-òî.— Èñïóãàëñÿ, Äàíèëà?— Íåò, íå áîþñü. Æàëêî òîëüêî ïîãèáàòü áåñöåëüíî.— Ðàíî ãîâîðèòü î ñìåðòè, — âñòóïèë â ðàçãîâîð èõ òîâà-

ðèù.— Åùå ïîâîþåì. Åùå ïîáûâàåøü ó ñåáÿ â ßðûëãà÷å. Èæèçíü ñäåëàåì òàêóþ, ÷òî è âî ñíå íå âèäåë!.. Ïðåâðàòèòñÿòâîé çàõîëóñòíûé, äèêèé ßðûëãà÷ â çîëîòîé ñàä. Êóëàêîâ-ìèðîåäîâ, óðÿäíèêîâ äà æàíäàðìîâ ïðîãîíèòå. Õîçÿéñòâîáóäåòå ñîîáùà âåñòè. Òîëüêî è ñàìîìó íàäî êî âñåìó ýòîìóðóêè ïðèëîæèòü...

— À ïðàâèëüíî ëè ãîâîðèò ïîðó÷èê èç ðàçâåäêè, ÷òî âûáîëüøåâèêè?

— Íó, ÷òî æ, ïóñòü òàê ñ÷èòàåò.— Ñ Ëåíèíûì çàîäíî, çíà÷èò?— Âûõîäèò, ÷òî çàîäíî.— Íàø ðîòíûé ãîâîðèë, ÷òî Ëåíèí íåìåöêèé øïèîí, ÷òî

îí ñìóùàåò íàðîä, ÷òîáû Ðîññèþ íåìöàì îòäàòü.— Ëîæü âñå ýòî, Äàíèëà. Ñêàæè, òåáå íðàâèòñÿ âîåâàòü?— Ñïðîñèë òîæå.

ïîðùèê Âàëüêåâè÷ ñïåøèë íà àýðîäðîì, êîãäà ïîâñòðå÷à-ëàñü ãðóïïà ëþäåé, êîíâîèðóåìàÿ ñîëäàòàìè, ëèöî îäíîãîèç àðåñòîâàííûõ, âûñîêîãî áëîíäèíà, íåâîëüíî ïðèêîâàëîâçãëÿä. ßñíûå ãëàçà, îáâåäåííûå ñèíèìè êðóãàìè, âçãëÿíóëèíà ïðàïîðùèêà ñ íåíàâèñòüþ, è ëèöî ìãíîâåííî èçìåíèëîñü,áóäòî òåíü íàáåæàëà íà íåãî. Ñîëäàò ñ òîíêèìè óñàìè, êîí-âîéíûé, ïîðàâíÿëñÿ ñ ïðàïîðùèêîì, ñêàçàë, óêàçûâàÿ êîí-öîì øòûêà:

— Âàæíûå ïòèöû. Áîëüøåâèêè...Âàëüêåâè÷ó çàïîìíèëèñü íåíàâèäÿùèå ãëàçà áëîíäèíà.

«Êàêàÿ ñèëà çàñòàâèëà èõ, çäîðîâûõ, ñèëüíûõ, èäòè íà ñìåðòü,íå ïðåêëîíÿÿ ãîëîâû, ãîðäî, ñ ïðåçðåíèåì ãëÿäÿ â ëèöî ïàëà-÷ó? Íàâåðíîå, òàê æå øëè íà êàçíü áåññòðàøíûå êîììóíàðûôðàíöóçñêîé ðåâîëþöèè...» — ðàçìûøëÿë Ãðèãîðèé, ïîäõî-äÿ ê àýðîäðîìó.

— ×òî ãîëîâó ïîâåñèë? — ñïðîñèë Âàñèëèé Ìàòâååâ, òîæåñïåøèâøèé íà àýðîäðîì.

— Äà òàê,— íåîïðåäåëåííî îòâåòèë Âàëüêåâè÷.— Âèäåë,êàê ïÿòåðûõ çàäåðæàííûõ âåëè.

— Ñìîòðåòü — çíà÷èò áûòü ñîó÷àñòíèêîì ïðåñòóïëåíèÿ,—íåãðîìêî ñêàçàë Ìàòâååâ. — Íàäî ïîìî÷ü ðåáÿòàì.

— À êàê?— Ïîäóìàé.Â îêòÿáðå ñóìåðêè ñãóùàþòñÿ áûñòðî. Âàëüêåâè÷ âûøåë íà

óëèöó. Êàêàÿ-òî íåâåäîìàÿ ñèëà âëåêëà åãî íà îêðàèíó ãîðîäà...— Ñòîé, êòî èäåò?! — îêëèêíóë ÷àñîâîé.— Ïðàïîðùèê Âàëüêåâè÷, — îòîçâàëñÿ Ãðèãîðèé è âûòà-

ùèë èç êàðìàíà ïåðâóþ ïîïàâøóþñÿ ïîä ðóêó áóìàæêó. ×à-ñîâîé, î÷åâèäíî, ðåøèë, ÷òî ó ïðàïîðùèêà ïðîïóñê îò íà-÷àëüíèêà êàðàóëà.

Íà âñÿêèé ñëó÷àé ñêàçàë:— Ïóñêàòü íå âåëåíî, âàøå áëàãîðîäèå.— À ÿ íå ïîéäó â àìáàð,— ñïîêîéíî îòâåòèë Âàëüêåâè÷.—

Ó ìåíÿ åñòü çàäàíèå ïîäñëóøàòü, î ÷åì ãîâîðÿò áîëüøåâèêè.×àñîâîé ñäåëàë øàã â ñòîðîíó, ïðîïóñêàÿ ïðàïîðùèêà.


12 13

— Òîâàðèùè! Âû ñëûøèòå ìåíÿ? ß óòðîì áóäó íà àýðî-äðîìå è âñå ðàññêàæó Ìàòâååâó.

— Ìû ñëûøèì, — íåãðîìêî îòâåòèë Ôðàíò.— Íî åñëè âûäåéñòâèòåëüíî õîòèòå íàì ïîìîùü, ïîñòàðàéòåñü íà âõîäíîéäâåðè Ïóøêèíñêîé àóäèòîðèè ïîâåñèòü îáúÿâëåíèå î íàøåììåñòîíàõîæäåíèÿ. Ñäåëàéòå ýòî äî âîñõîäà ñîëíöà. Ïîíÿëè?

Âàëüêåâè÷ íå óñïåë îòâåòèòü, èç-çà óãëà ïîêàçàëñÿ ÷àñî-âîé, çà íèì íåÿñíûìè òåíÿìè øëè åùå äâîå.

Ãðèãîðèé îòñòóïèë çà óãîë àìáàðà, çàìåð, íàùóïûâàÿ âêàðìàíå òåïëóþ ðó÷êó áðàóíèíãà. Åñëè ýòî ïðèøëè çà àðåñ-òîâàííûìè, ÷òîáû âåñòè èõ íà ðàññòðåë, — áóäü ÷òî áóäåò:“Ïåðåáüþ êîíâîéíûõ, è ïóñòü èùóò âåòðà â ïîëå...”

— Íó, áûâàé, Ôåäîòû÷! — ðàçäàëñÿ íåòîðîïëèâûé ãîëîñ.— Ñïàñèáî çà òàáà÷îê!Ñîëäàòû ïðîøëè. ×àñîâîé ïîòîïòàëñÿ, íàâåðíî, óäèâëÿ-

ÿñü, êóäà ïðàïîðùèê ìîã çàïðîïàñòèòüñÿ, è øàãè åãî ñòàëèïðèáëèæàòüñÿ.

Âàëüêåâè÷ áûñòðî ñâåðíóë çà äðóãîé óãîë àìáàðà è, ñòó-ïàÿ íåñëûøíî, ñêðûëñÿ çà äåðåâüÿìè. Íà óëèöå Ìîðîçîâñêîéâñòðåòèë èçâîç÷èêà. Çà íåñêîëüêî ìèíóò äîáðàëñÿ äî Ïóø-êèíñêîé àóäèòîðèè. Èç îêíà ãèìíàçèè ïàäàë òóñêëûé ñâåò.Âàëüêåâè÷ äîñòàë ÷èñòûé ëèñò áóìàãè è íàïèñàë: “Ïÿòåðîàðåñòîâàííûõ íàõîäÿòñÿ â êðàéíåì àìáàðå çà êàçàðìîé ýñ-êàäðîíöåâ”. Âåðíóâøèñü äîìîé, Ãðèãîðèé ïî÷óâñòâîâàë ñåáÿñîâåðøåííî ðàçáèòûì. “×òî äåëàòü? — ñòó÷àëî â âèñêàõ. —Ïðîèçâåñòè ïîäêîï ïîä àìáàð è óñòðîèòü ïîáåã? Íå óñïåòü...Ðàññêàçàòü âñå îðóæåéíîìó ìàñòåðó Âàñèëèþ Ìàòâååâó? Êà-æåòñÿ, ó íèõ åñòü êàêàÿ-òî ñåðüåçíàÿ îðãàíèçàöèÿ, êîòîðîéäàæå Âûãðàí ïîáàèâàåòñÿ! Íàäî ê Ìàòâååâó»...

Âåðîÿòíî, ÷àñîâîé ó àìáàðà ÷òî-òî çàïîäîçðèë è äîëîæèëî ñòðàííîì ïîñåùåíèè íà÷àëüíèêó êàðàóëà. Îêîëî ïîëóíî÷èðàçäàëñÿ ñòóê â äâåðü. Äåíùèê îòâîðèë, è â êîìíàòó âîðâàë-ñÿ ñàì íà÷àëüíèê åâïàòîðèéñêîé ðàçâåäêè ïîëêîâíèê Êàëàø-íèêîâ. Îí âûòàùèë èç êîáóðû ðåâîëüâåð, ïðèñòàâèë åãî êãðóäè Âàëüêåâè÷à.

— Òàê âîò, áîëüøåâèêè è Ëåíèí òðåáóþò ïðåêðàòèòü âîé-íó, à ãåíåðàëû è ìèíèñòðû õîòÿò ïðîäîëæàòü âîéíó. ×åãî æåòû ñ ÷óæîãî ãîëîñà ïîåøü? Ðàçáåðèñü ñíà÷àëà, ñîëäàò.

— ß ïîíèìàþ: âîéíà, óðÿäíèê, ïîìåùèê — ýòî çëî êðåñ-òüÿíñêîå. À êàê æå áåç öàðÿ?

— Íå âîëíóéñÿ, Êóäðÿ, õóæå íå áóäåò. Ìû-òî áåç öàðÿïðîæèâåì. Âîò êàê îí áåç íàñ îáîéäåòñÿ?

Ïîñëûøàëñÿ ñìåõ. Äà, ýòè ëþäè, ñòîÿâøèå íà êðàþ ìîãè-ëû, áûëè òàê íåñãèáàåìî ñèëüíû, ÷òî ìîãëè ñìåÿòüñÿ! Äðîæüîõâàòèëà Âàëüêåâè÷à ïðè ìûñëè, ÷òî, ìîæåò áûòü, ñåãîäíÿíà ðàññâåòå âûâåäóò èõ â ñòåïü, êàê âûâîäèëè óæå ìíîãèõ.Åìó íåñòåðïèìî çàõîòåëîñü ñåé÷àñ æå, íåìåäëåííî îáîäðèòüèõ, óâåðèòü, ÷òî ñóäüáà èõ ìîæåò èçìåíèòüñÿ ê ëó÷øåìó. Íå-âåðîÿòíàÿ ìûñëü ìåëüêíóëà, êàê âñïûøêà ìîëíèè: ïîìî÷üèì áåæàòü! Íî êàê?

Îò íåëîâêîãî äâèæåíèÿ ïîä åãî íîãîé õðóñòíóëà âåòêà.Ãîëîñà â àìáàðå òîò÷àñ óìîëêëè. Âàëüêåâè÷ ïðåäñòàâèë, êàêíàñòîðîæåííî ïðèñëóøèâàþòñÿ ñåé÷àñ ýòè ïÿòåðî ìóæ÷èí.È, ïî÷òè íå âëàäåÿ ñîáîé, ïðèæàâøèñü ãóáàìè ê ðàñùåëèíåâ ñòåíå, çàøåïòàë:

— Òîâàðèùè, âû ñëûøèòå ìåíÿ?Ýòî íåïðèâû÷íîå ñëîâî ñåé÷àñ ïðîçâó÷àëî äëÿ Ãðèãîðèÿ

íåîæèäàííîé ìóçûêîé, ïðèäàâøåé åìó åùå áîëüøå îòâàãè èðåøèòåëüíîñòè.

— Òû êòî? — îñòîðîæíî ñïðîñèë Ôðàíò.Ðàçäàëñÿ ïðåäîñòåðåãàþùèé ãîëîñ Áëàùóêà:— Ñïîêîéíåå, òîâàðèùè, ýòî ìîæåò áûòü ïðîâîêàöèåé.— Íåò, íåò, íå ïðîâîêàöèÿ, — òîðîïëèâî ïðèíÿëñÿ óâå-

ðÿòü Âàëüêåâè÷. — Òîëüêî ãîâîðèòå ïîòèøå, ìîãóò óñëûøàòü.— Òû íàø? — ñïðîñèë Ôðàíò.— Íåò, ÿ ïðàïîðùèê, ñëóæó â àðòèëëåðèéñêîì äèâèçèîíå

ïðè àýðîäðîìå. Íî âåðüòå ìíå, ÿ î âàñ ñîîáùó Ìàòâååâó...Ïîñëûøàëèñü øàãè ÷àñîâîãî, âåðîÿòíî, ïðîøëî ìíîãî âðå-

ìåíè. Ïîñëåäíèé ðàç ïðèíèêíóâ ãóáàìè ê øåðøàâîìó ðàêó-øå÷íèêó, îí ïîñïåøèë øåïíóòü:


14 15

— Ãëàâíîå, ðàçâåðòûâàéòå øèðîêóþ ðàáîòó ñðåäè ðàíå-íûõ ñîëäàò. Âî ãëàâó óãëà ñòàâüòå øèðîêîå ðàçúÿñíåíèå ðå-âîëþöèîííîãî ìîìåíòà, êóðñ íà âîîðóæåííîå âîññòàíèå. Ïî-ìíèòå, òîëüêî ðàáî÷èå è êðåñòüÿíå âî ãëàâå ñ Ëåíèíûì, òîëü-êî íàðîäíîå ïðàâèòåëüñòâî ìîæåò äàòü ñâîáîäó è ñ÷àñòüå òðó-äÿùèìñÿ, — Ìèëëåð óìîëê, îí õîòåë åùå ÷òî-òî ñêàçàòü, íîâèä ðàçáóøåâàâøåãîñÿ ìîðÿ ïî÷åìó-òî óñïîêàèâàë åãî, ñäåð-æèâàë.

— Äà âû íå ñîìíåâàéòåñü, Æàí Àâãóñòîâè÷, — óñïîêàè-âàë Êàðàåâ. — Íàø ïóòü òåïåðü ÿñåí, êóðñ âûâåðåí. Ìû òå-ïåðü âîðîáüè ñòðåëÿíûå, íàñ òàê ïðîñòî íå âçÿòü.

— Âîò ÷òî, òîâàðèùè, — îáåðíóëñÿ Ìèëëåð ê Êàðàåâó,Ìàòâååâó, Äåìûøåâó, Ãðóáå, ïðèáûâøèì ïðîâîäèòü åãî â Ñèì-ôåðîïîëü, — áîðüáà çäåñü òîëüêî íà÷èíàåòñÿ, ìèëëèôèðêîâ-öû íàì åùå ìíîãî êðîâè ïîïîðòÿò. Òàê ÷òî äåðæèòå óõî îñòðî.

...Æ.À.Ìèëëåð ïðèáûë â Åâïàòîðèþ â ðàçãàð èþíÿ 1917ãîäà. Îí áûë ÷åëîâåêîì òðóäíîé, íî áëàãîðîäíîé ñóäüáû. Ðî-äèëñÿ â 1880 ãîäó â ñåìüå ëàòûøñêîãî áàòðàêà, ó÷èëñÿ â ó÷è-òåëüñêîé ñåìèíàðèè, çà ÷òåíèå çàïðåùåííîé ëèòåðàòóðû áûëîò÷èñëåí, îïðåäåëåí â àðìèþ. Â 1905 ãîäó ïî âîçâðàùåíèè ñâîåííîé ñëóæáû ïðèíÿë àêòèâíîå ó÷àñòèå â ðåâîëþöèîííûõñîáûòèÿõ 1905–1907 ãîäîâ â ðÿäàõ ñîöèàë-äåìîêðàòè÷åñêîéïàðòèè Ëàòâèè, ñòîÿâøåé íà ïëàòôîðìå áîëüøåâèêîâ.

Â 1907 ãîäó ýìèãðèðîâàë â ÑØÀ, ïîñåëèëñÿ â ã.×èêàãî.Êàæäûé ðàç âîçâðàùàÿñü ñ ìÿñîêîìáèíàòà, ãäå îí ðàáîòàë,îí ïðîõîäèë ìèìî íåáîëüøîãî çåëåíîãî ïàðêà. Ó íåâûñîêîéæåëåçíîé îãðàäû ðàçãëàãîëüñòâîâàëè îðàòîðû, îêðóæåííûåíåáîëüøèìè òîëïàìè. Îäíàæäû îò îäíîãî èç òàêèõ îðàòîðîâîí óçíàë î ñâåðøèâøåéñÿ Ôåâðàëüñêîé ðåâîëþöèè â Ðîññèè.Íà ñëåäóþùèé äåíü, íà ìèòèíãå, ÷èêàãñêèå ðàáî÷èå îäîáðè-ëè ðåâîëþöèîííûå ñîáûòèÿ â äàëåêîé Ðîññèè.

Ïðîâîæàÿ Æàíà Àâãóñòîâè÷à, îáúÿâèâøåãî îá îòúåçäå âÐîññèþ, ðàáî÷èå êðåïêî ïîæèìàëè åìó ðóêó, òî è äåëî ïî-âòîðÿëè: «Î’êåé, ðàøåí êàìðàä, î’êåé!»

Ïî îáðàçöó êëàññè÷åñêèõ ïðèêëþ÷åí÷åñêèõ ðîìàíîâ, õîòÿ

— Òû ÷òî äåëàë ó àìáàðà, ìåðçàâåö? Îòâå÷àé! Êòî òåáÿóïîëíîìî÷èâàë ïîäñëóøèâàòü ðàçãîâîð ïëåííûõ?

Êðîâü áðîñèëàñü â ëèöî Ãðèãîðèþ:— Ðàçâå âû íå âèäèòå, ÷òî ìèíèñòðû Âðåìåííîãî ïðàâè-

òåëüñòâà çàòîïèëè íàðîäíîé êðîâüþ Ðîññèþ? Ìû, âîåííûå, èâû â òîì ÷èñëå, áîëüøå ïîõîæè íà øàéêó áàíäèòîâ è ãðàáè-òåëåé, ìàðîäåðîâ è ïüÿíèö, ÷åì íà äîáëåñòíóþ àðìèþ îñâî-áîæäåíèÿ Ðîññèè îò êàêîé-òî “êðàñíîé çàðàçû”. Îò íàñ íàäîîñâîáîæäàòü Ðîññèþ!..

Ïîëêîâíèê ïîäíåñ ê ëèöó Ãðèãîðèÿ êóëàê è ñêàçàë ìåä-ëåííî, ñ ïðèäûõàíèåì:

— Íàêîíåö-òî ÿ òåáÿ ðàñêóñèë, áîëüøåâèñòñêîå îõâîñòüå!ß òåáå óñòðîþ êóïàíèå â áîëîòàõ Ñèáèðè!

Êàëàøíèêîâ óøåë. Íî Âàëüêåâè÷ óæå çíàë, ÷òî åìó íå ñêðûòü-ñÿ îò åãî ìåñòè. Óñíóòü íå ñìîã. Íåðâû áûëè íàïðÿæåíû. Îíñòðîèë ñàìûå íåâåðîÿòíûå ïëàíû. “Áåæàòü ê Ìàòâååâó íà àýðî-äðîì... Íåìåäëåííî!” — ðåøèë îí è âûãëÿíóë â îêíî. Ó êðûëüöàçàìåòèë òåìíóþ ôèãóðó óíòåðà ...ñ âèíòîâêîé. Òîëêíóë äâåðü —çàïåðòà ñíàðóæè. Äåíùèê òîæå êóäà-òî èñ÷åç. Çíà÷èò, íå âûéòè,Êàëàøíèêîâ ïîéìàë åãî â çàïàäíþ. Âàëüêåâè÷ áûë óâåðåí, ÷òîïîëêîâíèê âîò-âîò ïðèøëåò êîíâîé. Ñêîëüêî âðåìåíè ïðîøëî,êàê îí ñòîÿë ó îêíà, íå çíàë Ãðèãîðèé, òîëüêî âèäåë, êàê íàâîñòîêå çààëåëà ïîëîñêà ðàññâåòà, è âäðóã ïî óëèöå ïðîñêàêàëèâñàäíèêè. Îíè ÷òî-òî êðè÷àëè. ×àñîâûå ðèíóëèñü îò äâåðåé. Âàëü-êåâè÷ óäàðèë ïî ñòåêëó, ñî çâîíîì ðàçëåòåëèñü îñêîëêè. Îí âûñ-êî÷èë íà óëèöó. Êàçàëîñü, âåñü ãîðîä ïðîñíóëñÿ. Ìåòàëèñü ëþäè.Ñîëäàòû è îôèöåðû ñïåøèëè â êàçàðìû ýñêàäðîíöåâ. Âàëüêå-âè÷ ïîáåæàë íà àýðîäðîì, ê Ìàòâååâó.

3. Æàí ÌèëëåðÌîðå äàëåêî âíèçó, ïîä ïðè÷àëîì, ñ òàêèì óïîðñòâîì áè-

ëîñü î ñâàè, áóäòî õîòåëî âûñå÷ü èç íèõ èñêðû. È ãîðåâøèåïîä ëó÷àìè çàõîäÿùåãî ñîëíöà áðûçãè äåéñòâèòåëüíî áûëèïîõîæè íà èñêðû.


16 17

êî â äåéñòâèè áûëî ñïàñåíèå. Ïîñëå ïåðâîé æå ïóáëè÷íîé ëåê-öèè “Èìïåðèàëèçì è êëàññîâîàÿ áîðüáà â Àìåðèêå”, ïðî÷è-òàííîé â Ïóøêèíñêîé àóäèòîðèè, îí áûë ïðèçíàí åâïàòîðèé-ñêèìè áîëüøåâèêàìè. Âñêîðå îí óñòàíàâëèâàåò ñâÿçè ñ ïðà-ïîðùèêîì Äåìûøåâûì, ðóæåéíûì ìàñòåðîì Â.Ã.Ìàòâååâûì,êîòîðûé âîçãëàâëÿë ïàðòèéíóþ îðãàíèçàöèþ â øêîëå ëåò÷è-êîâ-íàáëþäàòåëåé, ñîøåëñÿ ñ ïðàïîðùèêîì Ãðèãîðèåì Âàëü-êåâè÷åì. À êîãäà âîøåë â ñîñòàâ ïàðòèéíîãî êîìèòåòà îáúåäè-íåííîé îðãàíèçàöèè, óìåëî ïîâåë äåëî ïî óêðåïëåíèþ áîëü-øåâèñòñêèõ ðÿäîâ, ïîäîáðàííûå èì àãèòàòîðû À.Ìèòÿåâ, À.Íå-ìè÷, ß.Áóëåâñêèé, À.Òóðåöêèé óìåëî ïîëüçîâàëèñü àâòîðèòå-òîì ñðåäè ðàáî÷èõ è ñîëäàòñêîé ìàññû.

Æàí Àâãóñòîâè÷ ñ êàæäûì ïðîæèòûì äíåì â Åâïàòîðèèóñèëèâàë ñâîþ ðàáîòó ñðåäè ñòîðîííèêîâ áîëüøåâèêîâ, íàðà-ùèâàë òåìïû ðåâîëþöèîííîé ïðîïàãàíäû, è ñ êàæäûì äíåìåìó êàçàëîñü, ÷òî íå òîëüêî òåëî, íî è äóøà íàëèâàåòñÿ òàêîéñèëîé, ñëîâíî êàêîé-òî ïüÿíÿùèé âèõðü íåñåò åãî âïåðåä, ìîãó-÷åãî, óâåðåííîãî â ïîáåäå, òîðæåñòâóþùåãî. Äà è ìîãëî ëèáûòü èíà÷å, êîãäà óæå ê ñåðåäèíå ñåíòÿáðÿ ãîðîäñêàÿ îðãàíè-çàöèÿ ÐÑÄÐÏ íàñ÷èòûâàëà â ñâîåì àêòèâå 230 ÷ëåíîâ. Îäíàêîíà ñîáðàíèè ïî âîïðîñó âûáîðîâ êàíäèäàòîâ äëÿ âûáîðà ãëàñ-íûõ â Óåçäíîå Çåìñêîå ñîáðàíèå ÷àñòü ÷ëåíîâ, ñòîÿùèõ íà ïëàò-ôîðìå ìåíüøåâèêîâ, ïîêèíóëà ñîáðàíèå â çíàê íåñîãëàñèÿ ñáîëüøåâèêàìè. ×òîáû îêîí÷àòåëüíî ðàçìåæåâàòüñÿ ñ ìåíüøå-âèêàìè, áîëüøåâèêè èçáðàëè íîâûé êîìèòåò, ïðåäñåäàòåëåìêîòîðîãî ñòàÿ Æ.À. Ìèëëåð, à ñåêðåòàðåì — ß. Áóëåâñêèé.

À èç öåíòðà èäåò óæå íîâîå ðàñïîðÿæåíèå. ß. Ñâåðäëîâ ïè-øåò â Åâïàòîðèþ Ìèëëåðó: “Ñîîáùèòå ñâîå ìíåíèå îá îðãàíè-çàöèè îáëàñòè ïî ïðèìåðó ñóùåñòâóþùåãî ðàíüøå Êðûìñêîãîñîþçà... Õîðîøî áû ñîáðàòü ãóáåðíñêóþ êîíôåðåíöèþ íàøåéïàðòèè...”** Îí ñíîâà â äåéñòâèè. Ìèëëåð ðåøèë îáúåõàòü ñà-ìûå êðóïíûå ãîðîäà ãóáåðíèè, ãäå èìåëèñü ïàðòèéíûå îðãàíè-çàöèè, è ëè÷íî óáåäèòüñÿ â ñîñòîÿíèè ïàðòèéíûõ îðãàíèçàöèé,ïîäãîòîâèòü èõ ê ïðåäñòîÿùåé ãóáåðíñêîé êîíôåðåíöèè.

** “Èñòîðè÷åñêèé àðõèâ” ¹ 5, 1955 ã. ñòð. 3.

îí èõ íèêîãäà íå ÷èòàë, îí ïëûë â òðþìå êîðàáëÿ. Îí òâåðäîðåøèë áûòü â Ðîññèè, èíà÷å êàêîé æå îí ðåâîëþöèîíåð. Æàíðàíî ïðèøåë â ïîðò. Òóò âñåãäà òîëêàëîñü ñòîëüêî áåçðàáîò-íûõ, îæèäàâøèõ êîðàáëåé, ÷òî íèêòî íå îáðàòèë íà íåãî âíè-ìàíèÿ. Ïîëäíÿ îí ãðóçèë ìåøêè, à çàòåì ñïóñòèëñÿ â òðþì ñóãëåì, êîòîðûé áûë çàãðóæåí íàêàíóíå, ñïðÿòàëñÿ â óãëó.Êîðàáëü áûë ñòàðûé, ñîâåðøàâøèé ÷åðåïàøüèìè òåìïàìèñâîè ðåéñû â ßïîíèþ, Êèòàé, Ðîññèþ, íî âñåãäà áëàãîïîëó÷-íî äîáèðàâøèéñÿ äî Âëàäèâîñòîêà. Íèêòî íå ïîäâåðãàë ñóä-íî òàìîæåííûì äîñìîòðàì. Ñâîèì ñêóäíûì ïàéêîì äåëè-ëèñü ñ Ìèëëåðîì äâà íåãðà, ñìîòðåâøèå çà òðþìîì.

Ïóòü ïðîäîëæàëñÿ, êàê êàçàëîñü Æàíó, áåñêîíå÷íî äîë-ãî. Íî íàñòàë äåíü, êîãäà Ìèëëåð ñîøåë íà áåðåã çåìëè, çàêîòîðóþ åìó ñóæäåíî áóäåò ïðèíÿòü íåìàëî áåä è ñòðàäà-íèé. Äíè, ïðîâåäåííûå â óãîëüíîì òðþìå, ïîäîðâàëè çäîðî-âüå Ìèëëåðà, è â Ïåòðîãðàä îí ïðèåõàë, ïåðåäâèãàÿñü ñ áîëü-øèì òðóäîì íà êîñòûëÿõ.

— Ïåòð Ïåòðîâè÷, òû ëè ýòî?! — âîñêëèêíóâ ßêîâ Ñâåðä-ëîâ. — Íà êîñòûëÿõ?

— Êàê âèäèòå, ðåâìàòèçì ñêðóòèë, — îòâåòèë Ìèëëåð,êðåïêî ïîæèìàÿ ðóêó Ñâåðäëîâó. — Ïðèøåë ïðîñèòü ðàáîòó.

— Òàêèå ðàáîòíèêè, êàê âû, ñåé÷àñ âîò êàê òðåáóþòñÿ, —ßêîâ Ìèõàéëîâè÷ ïîêàçàë íà ãîðëî.— Íî ñ âàøåé áîëÿ÷-êîé... Õîòÿ, ïîñòîéòå, ÷åðåç íåäåëþ, ìû îòïðàâëÿåì â Êðûìãðóïïó áîëüøåâèêîâ äëÿ ðàçâåðòûâàíèÿ òàì ðåâîëþöèîííîéðàáîòû, òàì è öåëåáíûå ãðÿçè èìåþòñÿ... Ñîãëàñíû?

— Ñîãëàñåí.Òàê â èþíå 1917 ãîäà Æàí Àâãóñòîâè÷ Ìèëëåð îêàçàëñÿ â

Åâïàòîðèè. Ïî ïðèáûòèè îí ïîñåëèëñÿ íà Ó÷èòåëüñêèõ äà÷àõ,îäíàêî âñêîðå ñìåíèë ìåñòî æèòåëüñòâà. ×óâñòâîâàëñÿ óïàäîêôèçè÷åñêèõ è äóøåâíûõ ñèë, íî ñîçíàíèå ïàðòèéíîãî äîëãàçàñòàâëÿëî âñòðÿõíóòüñÿ, äåéñòâîâàòü. Äà, äåéñòâîâàòü! Òîëü-

* Ïåòð Ïåòðîâè÷ Øåïòà — ïîäïîëüíàÿ êëè÷êà Æ.À. Ìèëëåðà. Èç“Èñòîðèè ãîðîäîâ è ñåë Óêðàèíû”, èçä-âî Èíñòèòóòà èñòîðèè Àêàäå-ìèè íàóê ÓÑÑÐ, 1974 ã., ñòð.29.


18 19

òèëëåðèéñêèå áàòàðåè, ðîòà ïîãðàíè÷íèêîâ, êèåâñêàÿ øêîëàëåò÷èêîâ ñ àýðîïëàíàìè, äèâèçèîí âîçäóøíîãî áîÿ, ýñêàä-ðîí òàòàð. Ýòîãî âàì ìàëî?

— Ãîñïîäà! — ðàçäàëñÿ ãîëîñ êàïèòàíà Íîâèöêîãî, ëèöîêîòîðîãî îò ÷àñòûõ âîçëèÿíèé ñòàëî èññèíÿ-áàãðîâûì. —Ïîñëóøàéòå, ÷òî ïèøåò “Íîâîå âðåìÿ”. — Îí ïîñòó÷àë êîñ-òÿøêàìè ïàëüöåâ ïî ãàçåòå, ïðèñóòñòâóþùèå ïåðåñòàëè æå-âàòü.

— Èòàê, ÷èòàþ äîñëîâíî, ãîñïîäà: “Äîïóñòèì íà ìèíóòó,÷òî áîëüøåâèêè ïîáåäÿò. Êòî áóäåò óïðàâëÿòü òîãäà? Ìîæåòáûòü, ïîâàðà, ýòè çíàòîêè êîòëåò è áèôøòåêñîâ? Èëè ïîæàð-íûå? Êîíþõè? Êî÷åãàðû? Èëè, ìîæåò áûòü, íÿíüêè ïîáåãóòíà çàñåäàíèå Ãîñóäàðñòâåííîãî ñîâåòà â ïðîìåæóòêàõ ìåæäóñòèðêîé ïåëåíîê? Êòî æå? Êòî ýòè ãîñóäàðñòâåííûå äåÿòåëè?Ìîæåò áûòü, ñëåñàðè áóäóò çàáîòèòüñÿ î òåàòðàõ, âîäîïðî-âîä÷èêè — î äèïëîìàòèè, ñòîëÿðû — î ïî÷òå è òåëåãðàôå...Êîíþõè, íÿíüêè, êóõàðêè — âîò êòî, ïî ìûñëè áîëüøåâèêîâ,ïðèçíàí, î÷åâèäíî, ïðàâèòü íàøåé ñòðàíîé. Áóäåò ëè ýòî? Íåò!Âîçìîæíî ëè ýòî? Íà òàêîé ñóìàñøåäøèé âîïðîñ áîëüøåâè-êàì âëàñòíî îòâåòèò èñòîðèÿ”. — Íîâèöêèé áðîñèë íà ñòîëãàçåòó è ïîáåäîíîñíî îãëÿäåë ïðèñóòñòâóþùèõ.

— Äåéñòâèòåëüíî, ñìåøíî! — óõìûëüíóëñÿ êàïèòàí Äó-áàñîâ.

— Ìíå èçâåñòíî, ÷òî ñîëäàòñêèé êîìèòåò â àâèàöèîííîìîòðÿäå âîçãëàâëÿåò áûâøèé ìàëÿð è îáîéùèê Ìàòâååâ, —ñêàçàë Âûãðàí. — Îí ìàëîãðàìîòíûé è âðÿä ëè ñïîñîáåíêîãî-ëèáî ìîáèëèçîâàòü ïîä ñâîè çíàìåíà...

— Èëè ýòîò, — Øèøìàí ñìîðùèë ëîá, ïûòàÿñü âñïîì-íèòü ôàìèëèþ, — äëèííûé, ÿ ÷àñòî âèæó åãî: òî áîðäþðûìîñòîâîé ïîäêðàøèâàåò, òî áàðæè ìîè ðàçãðóæàåò, òî íàìåëüíèöå ìåøêè òàñêàåò, — Êàðàåâ.

— À ìîæåò áûòü, íàìè áóäåò ðóêîâîäèòü ïðàïîðùèê Äå-ìûøåâ èç êîìàíäû âûçäîðàâëèâàþùèõ ñàíàòîðèÿ?

— Ïëàìÿ ðåâîëþöèîííîãî ïîæàðà íàìè äàâíî ïîãàøåíî,— òîðæåñòâåííî ïðîèçíåñ Øèøìàí, — äî åäèíîé èñêîðêè!

4. Íå ïîãàñøèå “èñêðû”Íàâñòðå÷ó íàáåãàåò âåòåð ñ Êàëàìèòñêîãî çàëèâà, îñåí-

íÿÿ íî÷ü ïîëíà õìåëüíûõ çàïàõîâ. Èç-çà ñîáîðà áûñòðî íà-äâèãàþòñÿ òÿæåëûå îáëàêà. Îíè çëîâåùå îõâàòèëè ïîëíåáà.

Êàëàøíèêîâ, ïîòîïòàâøèñü ñ ìèíóòó ó ïàðàäíîãî ïîäúåç-äà îñîáíÿêà ãîðîäñêîãî ãîëîâû Ñ.Ý. Äóâàíà, ðåøèòåëüíî ðâà-íóë äâåðü. Îí òÿæåëî äûøàë, ãëàçà ëèõîðàäî÷íî ãîðåëè.

Íà íåãî ïî÷òè íèêòî íå îáðàòèë âíèìàíèÿ. Ïîñëå òîñòîâçà óñïåøíîå îêîí÷àíèå ãèìíàçèè Åëèçàâåòû, äî÷åðè Äóâà-íà, âñå çàõìåëåëè,

Øèøìàí, ïîëîæèâ ðóêó íà ïëå÷î ïîëêîâíèêà Âûãðàíà, îá-äàâàÿ åãî âîäî÷íûì ïåðåãàðîì, óæå â êîòîðûé ðàç ñïðàøèâàë:

— Òû ÷òî, äîðîãîé ïîëêîâíèê, çàãðóñòèë?Òîò ëèøü ìàõíóë ðóêîé, ïîæàë ïëå÷àìè.— Íó, áàòåíüêà ìîé, ýòî íå îòâåò.— Îòâåò, Øèøìàí, îòâåò, — âçäîõíóë Âûãðàí. — ß ïî-

ñëåäíåå âðåìÿ âîîáùå âñå ÷àùå ïðèõîæó ê ìûñëè, ÷òî íàñòà-ëî âðåìÿ ñîáèðàòü ÷åìîäàíû, íàíèìàòü øõóíó è...

— Íî ýòî æå íåðàçóìíî, ïîëêîâíèê!— Âîò ïî÷åìó ÿ è ãðóñòíûé.— Òàê äðàòüñÿ íàäî! Ó âàñ æå ãàðíèçîí â ïîä÷èíåíèè.— Êòî â ãàðíèçîíå, — óñòàâèëñÿ íà Øèøìàíà ïîëêîâ-

íèê.— Âû âîçüìåòå âèíòîâêó, ÷òî ëè?— Ó íàñ â ãîðîäå ñåìü ãîñïèòàëåé,— ãîðÿ÷èëñÿ Øèøìàí,

— è â êàæäîì áèòêîì ñîëäàò è îôèöåðîâ. Â ãîðîäå äâå àð-

Ïåðâàÿ ãóáåðíñêàÿ êîíôåðåíöèÿ, íàìå÷åííàÿ íà 1 îêòÿá-ðÿ, ñîñòîÿëàñü 2 îêòÿáðÿ 1917 ãîäà â Ñèìôåðîïîëå. Îíà èç-áðàëà ãóáåðíñêèé êîìèòåò ïàðòèè â ñîñòàâå ñåìè ÷åëîâåê. Ãó-áåðíñêèì ïàðòîðãàíèçàòîðîì áûë óòâåðæäåí Æ.À. Ìèëëåð.

— Íå çàáûâàéòå íàñ, — ñêàçàë Êàðàåâ, — ïîæèìàÿ ðóêóÌèëëåðó íà ïðîùàíèå.

— Íàäåþñü íà âàøó ðåâîëþöèîííóþ ïîìîùü, òîâàðèùè,— Ìèëëåð òåïëî îáíÿë êàæäîãî.


20 21

5. Íèêîëàé ÄåìûøåâÁîëü â áåäðå ñî âðåìåíåì ïðèòóïèëàñü è ñòàëà ïî÷òè ïðè-

âû÷íîé. Ïîÿâèëàñü âîçìîæíîñòü ÷èòàòü è äàæå ïåðåäâèãàòü-ñÿ ïî ïàëàòå.

Äåìûøåâ è åùå äâàäöàòü ðàíåíûõ ëåæàëè â íåáîëüøîéõîëîäíîé êîìíàòå, ðàñïîëîæåííîé ó ñàìîé äâåðè. Ýòî áûëàîäíà èç ïàëàò ñàíàòîðèÿ “Ïðèìîðñêèé”, îòâåäåííàÿ äëÿ íèç-øèõ ÷èíîâ è ñîëäàò.

Ëåæàòü áåç äâèæåíèÿ öåëûìè ñóòêàìè áûëî ïîäëèííîéìóêîé, è Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷ ìûñëåííî íå ðàç áëàãîäàðèëñòå÷åíèå îáñòîÿòåëüñòâ, êàêèì-òî ÷óäîì ñîõðàíèâøåå ïðè íåìçàòðåïàííóþ êíèæêó ñ ðàññêàçàìè A.Ï. ×åõîâà.

Îäíàæäû, êîãäà ñåíòÿáðüñêèé âå÷åð âûäàëñÿ îñîáåííîòåïëûì, à â îêíî ñòðóèëèñü ñâåæèé âîçäóõ è øóì ìîðñêîéâîëíû, óñàòûé àðòèëëåðèñò ïðîáàñèë:

— Âàñ íå â ÿçûê ñëó÷àéíî ðàíèëî, âàøå áëàãîðîäèå? ×åãîîäíèìè ãëàçàìè ÷èòàåòå? À íàì òîñêîé èñõîäèòü?

È Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷ íà÷àë ÷èòàòü âñëóõ. Îñîáåííîïîëüçîâàëñÿ óñïåõîì ðàññêàç “Ëîøàäèíàÿ ôàìèëèÿ”.

Êîãäà âñå ðàññêàçû áûëè ïåðå÷èòàíû, àðòèëëåðèñò ïðè-ïîäíÿëñÿ íà ëîêòå çäîðîâîé ðóêè:

— Ìîæíî åùå ïðî Áóëäååâà? Êàê æå òàì? Òðîéêèí, Óç-äå÷êèí, Æåðåáååâ, Êîáûëååâ...

Âîøåë ïðàïîðùèê, àäúþòàíò Âûãðàíà, ïðèáëèçèâøèñü êïîëêîâíèêó, ÷òî-òî øåïíóë åìó íà óõî. Âûãðàí ðåçêî âñêî÷èë.

— Ãîñïîäà, ìåíÿ ñðî÷íî ê òåëåôîíó ïîëêîâíèê Ìàêóõèí.— Îïîçäàëè, — íè ê êîìó íå îáðàùàÿñü, ïðîãîâîðèë Êà-

ëàøíèêîâ, ïîñëå òîãî, êàê çà Âûãðàíîì çàõëîïíóëàñü äâåðü.— “Èñêðû” íå ïîãàñëè, êàê ïûòàåòñÿ óâåðèòü íàñ ãîñïîäèíïîìåùèê. Ìû ýòè èñêðû ñàìè ðàçáðîñàëè ïî âñåé Ðîññèè, àòåïåðü îáæèãàåìñÿ. È ñãîðèì! — Êàëàøíèêîâ íàëèë èç ãðà-ôèíà ïîëðþìêè âîäêè, âûïèë. — Ñåãîäíÿ âå÷åðîì ó àìáàðàñ àðåñòîâàííûìè áîëüøåâèêàìè áûë çàìå÷åí ïðàïîðùèêÂàëüêåâè÷. È çíàåòå, ÷òî îí ìíå, ïîëêîâíèêó, áðîñèë â ëèöî?Îí îáîçâàë íàñ øàéêîé áàíäèòîâ è ãðàáèòåëåé, ìàðîäåðîâ èïüÿíèö, îò êîòîðûõ íàäî îñâîáîæäàòü Ðîññèþ...

— Ýòî âàøè êîñòîëîìû èç ðàçâåäêè ïîçîðÿò àðìèþ, —ñïîêîéíî ñêàçàë êîìàíäèð ïîãðàíè÷íîé áåðåãîâîé ñòðàæèïîëêîâíèê Âñåñëàâèí. — Ëîâÿò, êîãî íàäî è íå íàäî.

— Ïîñëóøàéòå, Âñåñëàâèí, à íå ïðîäàëèñü ëè âû áîëüøå-âèêàì?

— Ñïðîñèòå îá ýòîì ñâîåãî íà÷àëüíèêà, ãåíåðàëà Ïàõî-ìîâà. È ïîïðîøó âûáèðàòü âûðàæåíèÿ. Ó âàñ íå àãåíòû, àáàíäà æóëèêîâ è ìàðîäåðîâ.

— À âû äàëè ìíå äåíåã, ÷òîáû ÿ õîðîøèõ-òî íàíÿë?Åìó íèêòî íå îòâåòèë.— Ìè÷ìàí Ãðóáå âàø? — ñïðîñèë Êàëàøíèêîâ.— Êàæåòñÿ, â êîìàíäå ëåéòåíàíòà Çóéêîâà, — íåóâåðåí-

íî îòâåòèë Âñåñëàâèí.— ”Êàæåòñÿ”, — ïåðåäðàçíèë Êàëàøíèêîâ. — Åãî îòåö, óìåð-

øèé øåñòü ëåò íàçàä, áûë ïðîôåññîðîì Õàðüêîâñêîãî óíèâåðñè-òåòà. Èìÿ Âèëüãåëüìà Ãðóáå, èçâåñòíîãî ó÷åíîãî-ìåäèêà, øèðî-êî èçâåñòíî çà ãðàíèöåé, ìàòü — ïðîñòàÿ êðåñòüÿíêà, à ñûí íàñòîðîíó áîëüøåâèêîâ ïåðåêèíóëñÿ. Êàê ýòî ìîãëî ñëó÷èòüñÿ?

Âñåñëàâèí â çàäóì÷èâîñòè, ãëÿäÿ ñåáå ïîä íîãè, óãðþìîïðîèçíåñ:

— Îäíàêî ìû â ñâîå âðåìÿ íåäîîöåíèëè ýòèõ ìè÷ìàíîâ èïðàïîðùèêîâ, ñ÷èòàÿ èõ áûäëîì.

— Ãîñïîäà! — âìåøàëàñü æåíà Êàëàøíèêîâà, ïîäíÿâáîêàë øàìïàíñêîãî. Îíà áîÿëàñü, êàê áû ñïîð íå ïåðåðîñ âññîðó. À âåäü Âñåñëàâèí — ýòî “îêíî” çà ãðàíèöó. — Âûïü-åìòå çà ìèð, äðóæáó è íàøó ïîáåäó!

Íî åå òîñò íå óñïåëè ïîääåðæàòü.Âîøåë Âûãðàí, ëèöî åãî áûëî îçàáî÷åíî è òðåâîæíî.— Äîèãðàëèñü! — âîñêëèêíóë îí. — Äîèãðàëèñü â äåìî-

êðàòèþ! Â Ïåòðîãðàäå àðåñòîâàíî Âðåìåííîå ïðàâèòåëüñòâî.Âëàñòü âçÿëè áîëüøåâèêè. Ïðèêàçàíî âñå âîéñêà ïðèâåñòè âáîåâóþ ãîòîâíîñòü. Ñðî÷íî ïðèáûòü â Ñèìôåðîïîëü ê Ìàêó-õèíó ìíå, Êàëàøíèêîâó è Âñåñëàâèíó. Ìàøèíà ó ïîäúåçäà.


22 23

— Èøü êóäà çàãíóë!— îòîçâàëñÿ ñîëäàò ñ çàáèíòîâàííîéãîëîâîé. — Ðîòíûé ñïåðâà â òåáÿ îáîéìó ðàçðÿäèò.

— À ÷òî? — ïðåðâàë åãî òèðàäó àðòèëëåðèñò. — Ðàçâåìàëî â íàøåé àðìèè îôèöåðîâ è ïðàïîðùèêîâ, êîòîðûå èçðàáî÷èõ è ìóæèöêîãî ñîñëîâèÿ, è òîæå íå õîòÿò âîåâàòü? Âîòâû, âàøå áëàãîðîäèå, çà âîéíó èëè ïðîòèâ?

Äâàäöàòü ïàð ãëàç óñòàâèëèñü íà Äåìûøåâà....Íèêîëàé Äåìûøåâ ðîäèëñÿ â ñåìüå êðåñòüÿíèíà, àðåíäîâàâ-

øåãî ó ãðàôà êóñî÷åê çåìëè. Ñ òðóäîì, áëàãîäàðÿ îòëè÷íûì ñïî-ñîáíîñòÿì è óïîðñòâó, ñóìåë ïîëó÷èòü îáðàçîâàíèå. È âåðíóëñÿ âðîäíóþ äåðåâíþ ó÷èòåëüñòâîâàòü, ñåÿòü ðàçóìíîå, äîáðîå, âå÷íîå.

Ãðÿíóëà Ïåðâàÿ ìèðîâàÿ âîéíà. Â òÿæåëûõ áîÿõ ðóññêàÿàðìèÿ íåñëà îãðîìíûå ïîòåðè, òðåáóÿ âñå íîâûõ è íîâûõ ïî-ïîëíåíèé. Âåñíîé 1916 ãîäà è Äåìûøåâ ïîëó÷èë îò âîèíñêî-ãî íà÷àëüíèêà Òâåðñêîé ãóáåðíèè ïîâåñòêó.

Ãðàìîòíûé, õîðîøî ôèçè÷åñêè ðàçâèòûé, Íèêîëàé Äåìû-øåâ îáðàòèë íà ñåáÿ âíèìàíèå êîìàíäèðîâ, è åãî îòîáðàëè âøêîëó ïðàïîðùèêîâ.

Âåñíîé 1917 ãîäà Âðåìåííîå ïðàâèòåëüñòâî ïî òðåáîâàíèþ ñî-þçíèêîâ íà÷àëî ñïåøíî ãîòîâèòü íàñòóïëåíèå íà Þãî-Çàïàäíîìôðîíòå. Ïîëê, â êîòîðûé ïîëó÷èë íàçíà÷åíèå ïðàïîðùèê Äåìû-øåâ, ïîãðóçèëè â ýøåëîí è íàïðàâèëè â Òåðíîïîëü. Ïëîõî ïîäãî-òîâëåííîå íàñòóïëåíèå çàêîí÷èëîñü ïðîâàëîì. Äåìûøåâ, êàê èìíîãèå ñîëäàòû, áûë òÿæåëî ðàíåí è îòïðàâëåí â ãîñïèòàëü.

Â àðìèè óñèëèëñÿ ðîñò àíèòâîåííûõ íàñòðîåíèé. Ñîëäàòñ-êèå ìàññû âñå áîëüøå óáåæäàëèñü â ëæèâîñòè ïðîïàãàíäû îâûñîêèõ öåëÿõ âîéíû, âñå ãëóáæå ñîçíàâàëè òîò ôàêò, ÷òî îíàâåäåòñÿ íå ðàäè çàùèòû Îòå÷åñòâà, à ðàäè çàõâàòà ÷óæèõ çå-ìåëü, íàæèâû âëàñòü èìóùèõ. Â coëäàòñêèõ êîìèòåòàõ äåíü îòîäíÿ ðîñëî âëèÿíèå áîëüøåâèêîâ. Ïðàïîðùèê Äåìûøåâ ñòàíî-âèòñÿ äîâåðåííûì ëèöîì ñâîèõ òîâàðèùåé â ñîëäàòñêîì êîìè-òåòå ïîëêà. Ýòî, ïî ñóùåñòâó, áûëî åãî ïåðâîå ïîëèòè÷åñêîå êðå-ùåíèå. Âîéíà çàñòàâèëà çàäóìàòüñÿ íàä òåì, ÷òî óñêîëüçàëî îòâíèìàíèÿ â ìèðíûå äíè, ìíîãîå óâèäåòü è ïåðåîöåíèòü...

— ß ðåøèòåëüíî ïðîòèâ âîéíû, — òâåðäî îòâåòèë Äåìû-

— ×åðåññåäåëüíèêîâ... Çàñóïîíèí... Ïðèñòÿæêèí... — äî-áàâèë ñîñåä ïî êîéêå.

— Íàäî æå! — âîñõèùàëñÿ àðòèëëåðèñò. — Ñêîëüêî âñÿêèõôàìèëèé âîêðóã îäíîé ëîøàäè? È ãäå èõ ïèñàòåëü íàñîáèðàë!

— Ñîðîê îäíà øòóêà! È âñå ëîøàäèíûå. Äà ðàçâå äåëî âêîëè÷åñòâå ñìåøíûõ ôàìèëèé? Îäíî ñëîâî — ×åõîâ! Èç ìó-æèêîâ! — çàÿâèë êòî-òî.

— Âî äàåò, òåìíîòà! — âîçðàçèëè åìó.— Ýòî æå äîêòîð,èíòåëëèãåíò.

— Âîò ñïàñèáî, îòêðûë ãëàçà! ß êàê ðàç ïðî Àíòîíà Ïàâ-ëîâè÷à è ãîâîðþ, ÷òî îí ìóæèêó ðîäíåé. ×òî íè ñëîâî, òî âäóøó áóðæóéñêóþ ïðÿìîå ïîïàäàíèå, à äëÿ íàðîäà, ñìåêà-åøü... îáëåã÷åíèå.

— Àíòîí Ïàâëîâè÷ áûë òîí÷àéøåé äóøè ÷åëîâåê, áåçìåð-íî ëþáèë ïðîñòîé íàðîä, — òèõî ïðîãîâîðèë Íèêîëàé Ìè-õàéëîâè÷.— Â ñâîèõ ðàññêàçàõ ïèñàòåëü âûñìåèâàë ÷èíîïî-÷èòàíèå, âçÿòî÷íè÷åñòâî, ëåñòü, ëîæü è äðóãèå àìîðàëüíûåêà÷åñòâà, êàê ðæà ðàçúåäàþùèå íàøó áóðæóàçèþ è ÷èíîâ-íè÷åñòâî... À òû ñëó÷àåì íå èç êðåñòüÿí áóäåøü? — íåîæè-äàííî îáðàòèëñÿ îí ê àðòèëëåðèñòó.

— Òâåðñêèå ìû, èç äåðåâíè Õëîïîòû, — îòâåòèë àðòèëëå-ðèñò.

— Çåìëÿê, çíà÷èò! — îòëîæèë êíèæêó Äåìûøåâ. — ßâåäü òîæå òâåðñêîé è òîæå èç äåðåâíè. À ñëûõàëè ëè âû ïðîÓëüÿíîâà Âëàäèìèðà Èëüè÷à?

— Ëåíèíà? — óòî÷íèë àðòèëëåðèñò. — Äîâîäèëîñü.— Âëàäèìèð Èëüè÷ âûõîäåö òîæå íå èç ïðîñòûõ ëþäåé, à

ïåðâåéøèé áîåö çà ìóæèöêîå äåëî. — Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷âíèìàòåëüíî ïîñìîòðåë íà ïðèñóòñòâóþùèõ. Â ïàëàòå ñòàëîòàê òèõî, ÷òî ñëûøíî áûëî, êàê õðóñòèò ñîëîìà â òþôÿêàõ. —Îí çà òî, ÷òîáû âëàñòü — òðóäÿùèìñÿ, çåìëþ — êðåñòüÿíè-íó. Çà ìèð ìåæäó íàðîäàìè.

— Äà-à-à... — ìå÷òàòåëüíî ïðîòÿíóë àðòèëëåðèñò. — Åñëèáû âñå ñîëäàòû áðîñèëè âèíòîâêè, à çà íèìè è ðîòíûå —ïèñòîëåòû â êîáóðó, âîò áûëî áû çäîðîâî!


24 25

6. Ìîáèëèçàöèÿ ìîëîäåæè íà ñáîð îðóæèÿÊàðàåâ òîëüêî ÷òî âåðíóëñÿ èç Ñèìôåðîïîëÿ, êóäà âûåçæàë

ïî âûçîâó êðûìñêîãî ïîäïîëüíîãî öåíòðà è, íå çàõîäÿ äîìîé,íàïðàâèëñÿ ïðÿìî â Ñîâåò. Îí øàãàë ïî êðîìêå áåðåãà, âäûõàÿçàïàõè ìîðÿ. Íåáî, èç ãëóáèí êîòîðîãî ñ êàêèìè-òî ñêîðáíûìèêðèêàìè âûðûâàëèñü ÷àéêè, ñåðûì ïîëîòíîì ïîâèñëî íàä ãî-ðîäîì. Íåäàëåêî íà áåðåãó — ãîñòèíèöà “Áî-ðèâàæ”, â êîòî-ðîé ðàñïîëîæèëñÿ íåñêîëüêî äíåé íàçàä èçáðàííûé Ñîâåò ðà-áî÷èõ è ñîëäàòñêèõ äåïóòàòîâ. Ó âõîäà òîëïèëèñü ëþäè.

— Ãðàæäàíå, ìíå íàäî âèäåòü èõ áëàãîðîäèå — òîâàðè-ùà ãëàâíîãî íà÷àëüíèêà! — ýíåðãè÷íî ðàáîòàÿ ëîêòÿìè, ïðî-áèðàëñÿ ñêâîçü òîëïó ìóæ÷èíà â äîáðîòíîì ïîëóøóáêå è êà-ðàêóëåâîé øàïêå.

— Âîò èõ áëàãîðîäèå, — óêàçàë Áóëåâñêèé íà ïîäîøåä-øåãî Êàðàåâà. — Òþ! Äàâèäêà, ìàëÿð, îí æå ó ìåíÿ äîìêðàñèë è îãðàäó...

— Âîò èìåííî, ìàëÿðíè÷àë, êðàñèë áóðæóÿì çàáîðû èäà÷è. À òåïåðü — “èõ áëàãîðîäèå”, ãëàâà íàøåé ìåñòíîéâëàñòè.— Áóëåâñêèé ïîäòîëêíóë ìóæ÷èíó âïåðåä. — Âàøåáëàãîðîäèå, âûñëóøàéòå ýòîãî íàçîéëèâîãî ãðàæäàíèíà.

— Íó ÷òî, Äåâêèí, ÷åì åùå íåäîâîëåí?— Äîì íà áåðåãó, äà òû êðàñèë åùå íà íåì êðûøó, ñíî-

ñÿò, — âçäîõíóë Äåâêèí.— Íå ñíîñÿò, à êîíôèñêóþò. Äà, ñòðîèëè ñîëäàòû, îíè æå

øòóêàòóðèëè, êðûøó êðûëè, ïîëû íàñòèëàëè, ÿ ìàëÿðíûåðàáîòû âûïîëíèë. Êàê âèäèøü, òâîåãî òðóäà çäåñü íåò. Ïî-ýòîìó äîì êîíôèñêóåì äëÿ áîëüíèöû. Â íåé áóäóò ëå÷èòüñÿñîëäàòû è òðóäÿùèåñÿ ãîðîäà. Ïîíÿë?

— Äà êóäà óæ ÿñíåå, — ïðîáîðìîòàë Äåâêèí, ñìàõèâàÿñ ëèöà ïîò. — Ñìîòðè, Äàâèäêà, íå ïðîìàõíèñü!

— Íå îáèæàéñÿ, Äåâêèí, õâàòèò òåáå è îäíîãî äîìà, —ìÿãêî îòâåòèë Êàðàåâ.

— Äîì âåäü îòäàåøü íå êîìó-íèáóäü, à åãî âåëè÷åñòâóðàáî÷åìó êëàññó! — âñòóïèë â ðàçãîâîð Äåìûøåâ, ðåøèòåëü-íî óâëåêàÿ Êàðàåâà â ïîìåùåíèå.

øåâ. — Ñ÷èòàþ åå ãðàáèòåëüñêîé, îáóçîé äëÿ íàðîäà. À ÷òîäóìàåò î âîéíå Ìåôîäèé? — îáðàòèëñÿ îí ê ñîëäàòó, ñòîÿâ-øåìó ñèðîòëèâî ó îêíà.

Ãëàçà Ìåôîäèÿ ëèõîðàäî÷íî ãîðåëè. Äàâíî íå áðèòîå õó-äîå ëèöî ñîâñåì âûòÿíóëîñü.

— Õëåáà áàáû óáèðàþò òåïåðü, — ñîëäàò òÿæåëî âçäîõ-íóë. Ëåâûé ðóêàâ åãî ãèìíàñòåðêè áûë ïóñò è âèñåë, êàê ïî-æàðíûé øëàíã. — Íè ïàõàòü, íè êîñèòü, âèäàòü, óæå íå ïðè-ãîæóñü, íî ñåÿòü è ñãðåáàòü-òî ñåíî ñìîãó.

Ïîìîë÷àâ, ñ âîëíåíèåì äîáàâèë:— Ëþáëþ ñåíî ñêèðäîâàòü!Ãëàçà ñîëäàòà áëåñòåëè îò íàêàòèâøèõñÿ ñëåç. È Íèêî-

ëàé ïîíÿë åãî: ÷åëîâåê íå ñìîæåò õîäèòü çà ïëóãîì, äåðæàòüêîñó è ëîïàòó, à êàê æèòü? Êòî áóäåò êîðìèòü åãî ñåìüþ?

— Äà âåäü è ñêèðäîâàòü ñåíî íàäî óìåòü, áðàòîê, — ó÷à-ñòëèâî ïðîãîâîðèë Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷. — Ìîæíî àðòåëü-íî âåñòè õîçÿéñòâî.

— Ìíîãî íàøåãî áðàòà ïîñëå âûçäîðîâëåíèÿ ïî ãîðîäóìûêàåòñÿ, — âñòóïèë â ðàçãîâîð ðîñëûé ñîëäàò, âåñü âå÷åðìîë÷àâøèé, — íàäî áû êàê-òî ïîìî÷ü èì.

— Äåëüíàÿ ìûñëü, — ïîäõâàòèë Äåìûøåâ. — Ìîæíîîðãàíèçîâàòü Ñîþç óâå÷íûõ, ðàíåíûõ è çàïàñíûõ ñîëäàò. Êàêñ÷èòàþò äðóãèå?

— Ñïðîñèëè òîæå. Êîíå÷íî, ýòî äåëî, — ðàçäàëîñü ñðàçóíåñêîëüêî ãîëîñîâ.

Íà ñëåäóþùèé æå äåíü ñåíòÿáðüñêèì âå÷åðîì ñîñòîÿëîñüïåðâîå ñîáðàíèå Ñîþçà çàïàñíûõ è óâå÷íûõ âîèíîâ. Åãî ëè-äåðîì áûë èçáðàí ïðàïîðùèê Í.Ì.Äåìûøåâ. Ðàñõîäèëèñü ñíàäåæäîé íà ëó÷øåå. Äàâíî ñòåìíåëî, â âåðõóøêàõ òîïîëåéáðîäèëà ìîëîäàÿ ëóíà. Êðåïêèì çàïàõîì ìîðñêîé òðàâû èñûðîñòüþ äûøèò ìîðå. Çàñíóë ãîðîä, íàïîëíåííûé ðàíåíû-ìè è èñêàëå÷åííûìè ñîëäàòàìè ðóññêîé àðìèè...


26 27

òîâ. Ïîäêëþ÷èòü ê ýòîìó äåëó Ãðóáå. Ìîáèëèçîâàòü ìîëî-äåæü ãîðîäà, êîòîðàÿ èäåò çà íàìè. Ýòî ìîãóò ïðîâåðíóòü Òà-ðàí è áðàòüÿ Ñàùåíêî. Àãèòàöèþ ñðåäè ñîëäàò âîçüìè íà ñåáÿ,òåáÿ ïîìíÿò ìíîãèå è óâàæàþò. Ïîäêëþ÷è Ìîëîêàíîâà. Îïûò-íûé áîåö è ñîëäàòñêóþ äóøó õîðîøî ïîíèìàåò, à ãëàâíîå —ñìåëûé ïàðåíü. Íàäî âûÿñíèòü, êóäà óâåçåíî îðóæèå, ñ êîòî-ðûì ïðèáûâàëè ñîëäàòû, ãäå è êòî ñîñðåäîòî÷èâàåò ýòî îðó-æèå. Ñåãîäíÿ îáÿçàòåëüíî íàäî ñîáðàòü ìîëîäåæü. (Èíèöèà-òèâíàÿ ãðóïïà ðàáî÷åé è ñîëäàòñêîé ìîëîäåæè îáðàçîâàëàñüâ îêòÿáðå 1917 ãîäà. Ïåðâîå æå ñîáðàíèå çàêðåïèëî åå êàêïåðâóþ ìîëîäåæíóþ ÿ÷åéêó). À ÷òî êàñàåòñÿ áóìàæêè, — Êà-ðàåâ âûòàùèë èç êàðìàíà åùå íåñêîëüêî ñìÿòûõ ëèñòêîâ, —ó ìåíÿ èõ óæå òðè. Õîðîøî, ÷òî æåíà íå âèäåëà

Âå÷åðîì òîãî æå äíÿ ñîáðàëèñü ÷ëåíû Ñîâåòà è èíèöàòèâ-íàÿ ãðóïïà ìîëîäåæè ïîä âîäèòåëüñòâîì Ñàââû Òàðàíîâà. ÓÑàââû ïîä ãëàçîì ñèíÿê ðàñïëûëñÿ íà ïîë-ëèöà.

— Êòî ýòî òåáÿ íàãðàäèë òàêèì ÿðêèì ôîíàðåì? — ñïðî-ñèë Êàðàåâ.

— Ñîñåäêó Äàðüþ ïîëåç öåëîâàòü, äà â òåìíîòå çà óãîëçàöåïèëñÿ, — ñìåÿñü, âñòàâèë Íèêîëàé Ñàùåíêî.

Ðåáÿòà îæèâèëèñü, à â äóøå Ñàââû âñêèïåëà åùå íå îñ-òûâøàÿ îáèäà:

— Ýòî ìíå îäèí êîíòðèê ïîñòàâèë. Íî è ÿ åìó ïîäâåñèëñâåòèëüíè÷åê — ïîáîëåå öåðêîâíîãî, âåê íå çàáóäåò.

— Êîíòðèê, ãîâîðèøü? — ñïðîñèë Ãðóáå. — Çà ÷òî æåîí òåáÿ òàê îòäðàèë?

— Ãîâîðèò: Ñîâåòñêîé âëàñòè — àìèíü! Ïèòåð ïàë è âîò-âîòÌîñêâà íà êîëåíÿõ îêàæåòñÿ. Íó, ÿ íå âûäåðæàë è äâèíóë åãî!À îí, îòêóäà ïðûòü âçÿëàñü ó ïóçàòîãî, ñõâàòèë êàìåíü è...

— Êòî æå ýòîò “ïóçàòûé”? — ñïðîñèë Ãðóáå.— Òàê, ïàðàçèò. Ïðèñëóæèâàåò â ñîáîðå äüÿêîíó Òèìî-

øèëîâó: ÷åðíèëà ðàçâîäèò, ïå÷àòü ÷èñòèò, ïîëû ìîåò.— Âîò òàêèõ ëþäåé íàäî îáåçâðåæèâàòü, íàâåðíÿêà ó íèõ

åñòü îðóæèå, — îáðàòèëñÿ Âèêòîð Ãðóáå ê ñîáðàâøåéñÿ ìî-ëîäåæè. — Ðàçíîãî îðóæèÿ ó íèõ ïðèïðÿòàíî íåìàëî.

Íå óñïåëà çà íèì çàõëîïíóòüñÿ äâåðü, êàê Äåìûøåâ ïî-äàë Êàðàåâó èçìÿòóþ áóìàæêó, íà êîòîðîé áûëî íàïèñàíî:“Åñëè òû, êîìèññàðñêèé ïðèõâîñòåíü, íå ïðèêðîåøü ñâîé ïðè-õîä, ìû òåáå ïîêàæåì!” Âìåñòî ïîäïèñè áûë íàðèñîâàí êðåñò.

— Íó è ÷òî? — ñïðîñèë Êàðàåâ.— ×òî?! — âîñêëèêíóë Äåìûøåâ.— Â ãîðîäå ãîðñòêà ðà-

áî÷èõ, è òå áåç îðóæèÿ, ñîëäàò ðàçîðóæèëè ýñêàäðîíöû, îôè-öåðñòâî è ÷àñòü ãàðíèçîíà ïîääåðæèâàþò Âûãðàíà. Ïî ãîðî-äó ïîëçóò ñëóõè, ÷òî Ïåòðîãðàä è Ìîñêâà îêðóæåíû âîéñêà-ìè, âåðíûìè Êåðåíñêîìó. Ñ ÷àñó íà ÷àñ æäóò ïàäåíèÿ Ñîâåò-ñêîé âëàñòè.

— È òû ýòîìó âåðèøü?— ß, êîíå÷íî, íåò, íî äðóãèå-òî âåðÿò. Ñîëäàòû áîÿòñÿ

âûõîäèòü èç êàçàðì. Ýñêàäðîíöû íàãëåþò ñ êàæäûì äíåì,ýòî ôàêò.

— Âîò è äàâàé ðàññêàæåì äðóãèì, ÷òî ðàáî÷èé êëàññ âîãëàâå ñ Ëåíèíûì ñóìåë óñòàíîâèòü Ñîâåòñêóþ âëàñòü, ñóìååòåå è îòñòîÿòü. ÖÊ áîëüøåâèêîâ âçÿë ðóêîâîäñòâî îáîðîíîé Ïåò-ðîãðàäà è Ìîñêâû â ñâîè ðóêè. Òàê ÷òî äëÿ ïàíèêè ïîâîäà íåò.

— ß íå ïàíèêóþ, íî íåëüçÿ çàêðûâàòü ãëàçà íà íåóñòîé-÷èâûå ýëåìåíòû, à èõ áîëüøèíñòâî â ãîðîäå.

— Íàäî áû ñðî÷íî ìèòèíã ñîáðàòü, — ïðåäëîæèë Ôåñåíêî.Êàðàåâ ñêîëüçíóë âçãëÿäîì ïî êîðåíàñòîé ôèãóðå Ôåñåí-

êî, ñïðîñèë:— Ìèòèíãîâàòü çàõîòåë? À êòî áóäåò çàíèìàòüñÿ ñáîðîì

îðóæèÿ è ìîáèëèçàöèåé ëþäåé? Õîðîøè ðåâîëþöèîíåðû: ìè-òèíãóåì, à âðàã âîîðóæàåòñÿ çà ñ÷åò ðàçîðóæåíèÿ ñîëäàò.

È, îáðàòèâøèñü ê Äåìûøåâó, ñïîêîéíî ñêàçàë:— Âîò ÷òî, Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷, íå ìíå òåáÿ ó÷èòü, íî

ñîâåòóþ: íåëüçÿ íàì áîëüøå æäàòü íè ÷àñà, ïîêà êîíòðà íà÷-íåò íàñ ðåçàòü è êðîìñàòü. Íàäî ðåøèòåëüíî ïåðåéòè â íà-ñòóïëåíèå ñàìèì.

— À êàê?— ß è ñàì íå çíàþ, êàê, — âçäîõíóë Êàðàåâ. — Åñòü ìûñëü.

Ïðåæäå âñåãî íàäî ïåðåòÿíóòü íà ñâîþ ñòîðîíó àðòèëëåðèñ-


28 29

Îñîáíÿê æå Øèøìàíà ïðåâðàòèëñÿ â íåîôèöèàëüíóþøòàá-êâàðòèðó ìåíüøåâèêîâ è ýñåðîâ, êóïå÷åñòâà è îôèöåð-ñòâà, ñþäà òÿíóëèñü íèòè ôðàíöóçñêîé, òóðåöêîé è áîëãàð-ñêîé ðàçâåäîê. Åâïàòîðèÿ îñòàâàëàñü åäèíñòâåííûì ñïîêîé-íûì ïîðòîì, êóäà áåñïðåïÿòñòâåííî ïðèõîäèëè ìåëêèå ñóäàèç Òóðöèè è Áîëãàðèè.

Ïîä âèäîì âñòðå÷è íîâîãî 1918 ãîäà ê Øèøìàíó ñïåøèëè ïðåäâîäèòåëü ìåñòíûõ íàöèîíàëèñòîâ òàòàðñêîé ïàðòèè“Ìèëëè Ôèðêà” (â ïåðåâîäå “Íàöèîíàëüíàÿ ïàðòèÿ”) Ñå-ôåðîâ. Ýòî ïî åãî íàñòîÿòåëüíîé ïðîñüáå â ãîðîä áûëè ïåðå-áðîøåíû ýñêàäðîíû (áóðæóàçíî-íàöèîíàëèñòè÷åñêàÿ êàâà-ëåðèéñêàÿ ÷àñòü) äëÿ ðàçîðóæåíèÿ ðåâîëþöèîííî íàñòðî-åííûõ ñîëäàò è ïîäàâëåíèÿ áîëüøåâèñòñêîé îðãàíèçàöèè.

...Ñëóãè íå òîðîïèëèñü. Îíè çíàëè, ÷òî äî óòðà ãîñòè óñïå-þò ïåðåïèòüñÿ è òóò æå, êòî ãäå, îñòàíóòñÿ ñïàòü. Òàê áûëîïî÷òè âñå ïîñëåäíèå äâà ìåñÿöà. Çà ñòîëàìè ñèäåëà ïî÷òèâñÿ ìåñòíàÿ çíàòü. Îòñóòñòâîâàëè ïîëêîâíèê Êàëàøíèêîâ èíà÷àëüíèê áåðåãîâîé îõðàíû Âñåñëàâèí.

Ïîëêîâíèê Âûãðàí ïèë ìàëî, íå õìåëåë, òîëüêî äî êðàåâíàëèâàëñÿ ÷åðíîé áåçóäåðæíîé çëîáîé íà áîëüøåâèêîâ èäàæå íà ñâîèõ. Íåóäà÷íûé íàëåò êîíòððàçâåäêè â çäàíèå Ïóø-êèíñêîé àóäèòîðèè, ðàñòåðÿííîñòü ðàçâåäêè è ïîä÷èíåííûõåìó âîéñê â íîÿáðüñêóþ íî÷ü, êîãäà èç-ïîä ñòðàæè óøëè àðå-ñòîâàííûå áîëüøåâèêè, íàêîíåö, îòñóòñòâèå Êàëàøíèêîâà èÂñåñëàâèíà âûâîäèëè åãî èç ñåáÿ. Îí ïîíèìàë: êðûñû áåãóòñ òîíóùåãî êîðàáëÿ, à åãî îñòàâëÿþò íà áîðòó ñ êîìàíäîé,êîòîðàÿ ïüåò äà ìàðîäåðñòâóåò. Ïðàâäà, áûëà íàäåæäà íàýñêàäðîíöåâ, êîòîðûå òîæå òîïòàëèñü, òîëüêî áóäîðàæèëèãîðîä, ìàðîäåðñòâîâàëè.

Äâåðü ðàñòâîðèëàñü, â ãîñòèíóþ ââàëèëñÿ êàïèòàí Äóáà-ñîâ. Îí ïî-èçâî÷è÷üè ïîõëîïàë ñåáÿ ïî áîêàì è âûðóãàëñÿ:

— Âîò ìîðîç òàê ìîðîç! Äàâíî òàêîãî íå áûëî!Øèøìàí, âëàäåëåö ìåëüíèö è êàìåíîëîìåí â Îðòà-Ìà-

ìàé, íàëèë â áîêàë âèíà è ïîäàë âîøåäøåìó. Âûãðàí áóõ-íóë êóëàêîì ïî ñòîëó.

— Â÷åðà âèäåë ó îäíîãî îáðåç, — âñòóïèë â ðàçãîâîð ÈâàíÑàùåíêî. — Äà âñå åãî çíàþò, âëàäåëåö áóëî÷íîé ó êèíîòå-àòðà “Ëîòîñ”.

— Íå íàäî æäàòü, êîãäà îíè ýòî îðóæèå ïóñòÿò â õîä, —âñòóïèë â ðàçãîâîð Êàðàåâ. — Ëàâî÷íèêè, äîìîâëàäåëüöû, ïî-ìåùèêè, îôèöåðû ïîä ïîêðîâîì íî÷è ñîáèðàþòñÿâ ãîðîäñêîéóïðàâå, øóøóêàþòñÿ, áðÿöàþò îðóæèåì, ãîòîâÿòñÿ ê áîÿì. Íàøàçàäà÷à — äî Íîâîãî ãîäà ñîáðàòü äâå-òðè ñîòíè åäèíèö îðóæèÿ.Ñåâàñòîïîëü íàì ïîìîæåò, íî íàäî îáåñïå÷èòü îõðàíó ïîðòà.

7. Tpeâîæíîå îæèäàíèåÍàêøîíîâ ïîëîæèë ðóêó íà ïëå÷î Ãàâðèëû Áëàùóêà, è

òîò ïðèòîðìîçèë ìàøèíó.— Îòñþäà ìû ïîéäåì ïåøêîì.Îí âûëåç èç ìàøèíû, òÿæåëûé, îãðîìíûé, êàê ìîíóìåíò,

ïîäíÿë âîðîòíèê ïàëüòî, ïîäæèäàÿ Ñåôåðîâà, êîòîðûé ïîêà-çàëñÿ èç âîðîò ñâîåãî äîìà.

— Áð-ð, çèìà... Ïëîõî çèìà! — Âìåñòî ïðèâåòñòâèÿ ñêà-çàë Ñåôåðîâ, ïîäàâàÿ ðóêó ïåðâîìó òîðãîâöó ãîðîäà, ïîñòó-êèâàÿ ñàïîãîì î ñàïîã.

— Â Êðûìó çèìà, áðàò, — ýòî åùå öâåòî÷êè, à ÿãîäêèáóäóò â Ñèáèðè, — âåñåëî îòîçâàëñÿ âëàäåëåö âñåõ ìàãàçè-íîâ ãîðîäà.

— Ïî÷åìó Ñèáèðü? — Ñåôåðîâ èçóìëåííî óñòàâèëñÿ íàøèðîêóþ ãðóäü Íàêøîíîâà.— Êàêîé çèìîé ÿãîä? Çà÷åì Ñè-áèðü ãîâîðèøü?

Íàêøîíîâ ðàññìåÿëñÿ. Çàòåì íàõìóðèëñÿ:— Áîëüøåâèêè óêðåïëÿþòñÿ â Ðîññèè, è äî Êðûìà ÷åðåä

äîéäåò. À òàêèõ, êàê ìû ñ òîáîé, â Ñèáèðü ññûëàþò.— À Øèøìàíà, Äóâàíà? — òðåâîæíî ñïðîñèë Ñåôåðîâ.— È îíè çàãðåìÿò.Äóâàí óæå ïî÷òè ïîëãîäà, êàê îñòàâèë ïîñò ãîðîäñêîãî

ãîëîâû. Íî äëÿ ÷èíîâíèêîâ è ìåñòíîé áóðæóàçèè îí ïî-ïðå-æíåìó îñòàâàëñÿ âàæíîé ïåðñîíîé, ê êîòîðîìó øëè çà ñîâå-òîì è ïîìîùüþ.


30 31

âèäàòü Êðûìà êàê ñâîèõ óøåé. — Ðàçäàëèñü àïëîäèñìåíòû,ëèöî Âûãðàíà ïîâåñåëåëî, îí äàæå óëûáíóëñÿ. È ïðîäîëæàë:— Åñòü ñâåäåíèÿ, ÷òî èç Ñåâàñòîïîëÿ â Åâïàòîðèþ íà ïîìîùüìåñòíûì áîëüøåâèêàì â áëèæàéøåå âðåìÿ ïðèáóäåò ïîäêðåï-ëåíèå. Íàøà çàäà÷à: âûëîâèòü âñåõ ðóêîâîäèòåëåé è óíè÷òî-æèòü, ðàññòðåëÿòü. Ýñêàäðîíöàì — çàõâàòèòü àðòèëëåðèéñ-êèå áàòàðåè íà Êàðàíòèííîì ìûñó è ðàçîðóæèòü.

— Âûïîëíèì, âàøå áëàãîðîäèå! — âñêî÷èë êàïèòàí Îò-ìåðøòåéí.

— Íå òîðîïèñü, — îñàäèë åãî Âûãðàí.— Ïîëó÷èòå äîïîë-íèòåëüíûå óêàçàíèÿ ïîñëå Ðîæäåñòâà. — Èòàê, ãîñïîäà! Ñíîâûì ñ÷àñòëèâûì ãîäîì!

8. Äàâèä Êàðàåâ— Íó è ìàñòåðèöà æå òû ó ìåíÿ, — óëûáíóëñÿ Äàâèä

æåíå. — Ïèðîæêè ó òåáÿ — ïðåëåñòü.— Ïîìîã áû, ãîñòè ñêîðî íà÷íóò ñîáèðàòüñÿ, — îòîçâà-

ëàñü ïîëüùåííàÿ ïîõâàëîé Åëèçàâåòà.Â äâåðü ïîñòó÷àëè, è â òîò æå ìèã

îíà ðàñïàõíóëàñü.Íà ïîðîãå ñòîÿëèÔðàíò è Áëàùóê.

— À, ìåõàíèêè, — ïîäñêî÷èë Êàðà-åâ, îáíÿë èõ çà ïëå÷è è ïîâåë íà óëèöó.

Óïðàâèâøèñü ñ íåõèòðîé ñåðâèðîâêîéíîâîãîäíåãî ñòîëà, Åëèçàâåòà îïóñòèëàñüíà ñòóë. Âíåøíå îíà ïðîèçâîäèëà âïå-÷àòëåííèå î÷åíü ñäåðæàííîé, ïîæàëóé,äàæå ðîáêîé æåíùèíû. Òèõèé ãîëîñ,çàñòåí÷èâàÿ óëûáêà. Íà ñàìîì äåëå ýòîáûëà ðåøèòåëüíàÿ è ñìåëàÿ æåíùèíà,çàáîòëèâàÿ ìàòü è ëþáÿùàÿ æåíà.

Êàê âîëíû, íàõëûíóëè âîñïîìèíàíèÿî ïðîæèòîì è ïåðåæèòîì...

— Äî÷êà, ïðèíåñè-êà ÷òî-íèáóäü óê-ðûòüñÿ íà ñåíîâàëå, — íåãðîìêî ïîïðî-

— À íó, ïîñòàâü!Äóáàñîâ ïîñòàâèë ñòàêàí è íåïîíèìàþùå çàìîðãàë. Âûã-

ðàí òÿæåëî îïåðñÿ î ñòîë:— Ïî÷åìó äî ñèõ ïîð íå ïîéìàíû áîëüøåâèñòñêèå ðóêîâî-

äèòåëè? À? ß âàñ ñïðàøèâàþ!Äóáàñîâ ïîïûòàëñÿ óëûáíóòüñÿ:— Òàê âåäü èõ êàæäàÿ ñîáàêà â ãîðîäå çíàåò... Ìîæíî â

ìîìåíò.— Áîëüøå ìåñÿöà æäó ñïèñêà áîëüøåâèêîâ, à åãî âñå íåò

è íåò. Êîãäà áóäåò ñïèñîê?— Ïîëêîâíèê Êàëàøíèêîâ...— Âîí îòñþäà!— êðèêíóë Âûãðàí.— Áîãà ãíåâèøü, Ãàâðèèë Ñåìåíîâè÷, — íàêëîíèëñÿ ê

Âûãðàíó ãëàâà ñîáîðà. — Ãîñïîäü íàêàçûâàë âîçëþáèòüáëèæíåãî ñâîåãî, ÿêî ñàìîãî ñåáÿ.

— À áîëüøåâè÷êè òåì âðåìåíåì âîîðóæàþòñÿ, ñîçäàþòîòðÿäû òàê íàçûâàåìîé êðàñíîé ãâàðäèè.

Áàòþøêà õîõîòíóë è åùå ëàñêîâåé ïîãëÿäåë íà Âûãðàíà:— Êóäà æå îíè óòåêóò? Ó êàæäîãî ñåìüÿ, äåòèøêè ìàëûå.— Âîò çàâåðíóò âàì ãîëîâó ïîä êðûëî, — ñòóêíóë Âûãðàí

âèëêîé ïî òàðåëêå, — ïîñìîòðèì òîãäà, êóäà áóäóò “óòåêàòü”òâîè äåòè, áàòþøêà.

— Ïðèêàæèòå, Ãàâðèèë Ñåìåíîâè÷,— ïîäíÿëñÿ êîìàí-äèð ýñêàäðîíöåâ êàïèòàí Îòìåðøòåéí, — è áîëüøåâèêè çàâ-òðà áóäóò àðåñòîâàíû.

— Áëàãîäàðþ âàñ, êàïèòàí! — îòîçâàëñÿ ïîëêîâíèê.—Õîðîøî ïîðàáîòàëè ïî ðàçîðóæåíèþ àýðîäðîìíîé êîìàíäûè êàçàðì.

— Ðàä ñòàðàòüñÿ, âàøå áëàãîðîäèå!— Ãîñïîäà! — îáðàòèëñÿ Âûãðàí ê ñîáðàâøèìñÿ. Îí ãîâî-

ðèë óâåðåííî, ñïîêîéíî, ñëîâíî è íå áûëî âñïûøêè ãíåâà, âûç-âàííîé ïðèõîäîì îôèöåðà ðàçâåäêè. — Â Êðûìó îáðàçîâàíÑîâåò íàðîäíûõ ïðåäñòàâèòåëåé, à òàêæå îáúåäèíåííûé êðûì-ñêèé øòàá. Âîçãëàâèëè øòàá îïûòíåéøèå âîåííûå ïîëêîâíè-êè Ìàêóõèí è Äæàôåð Ñåéäàìåò. Óâåðåí, ÷òî áîëüøåâèêàì íå


32 33

ëåò ïîøåë ìàëÿðíè÷àòü. Ðàáîòàë ñ îòöîì è ñòàðøèìè áðàòüÿ-ìè. Ðàíî ïðèîáùèëñÿ “ê ïîëèòèêå” — ðàñêëåèâàë íà çàáîðàõè ñòåíàõ äîìîâ ëèñòîâêè, ðàñïðîñòðàíÿë ëèòåðàòóðó â áåäíÿö-êèõ êâàðòàëàõ Áîáðóéñêà. Â 1905 ãîäó âñòóïèë â ìåñòíóþ îðãà-íèçàöèþ ñîöèàë-äåìîêðàòîâ. Â 1906 ãîäó ïîëèöèÿ óæå âçÿëàïàðíÿ ïîä íàáëþäåíèå. Åãî íåñêîëüêî ðàç àðåñòîâûâàëè, íîçà íåäîñòàòî÷íîñòüþ óëèê âûíóæäåíû áûëè îñâîáîæäàòü.

È âîò ïîñëå ìèòèíãà íà ãîðîäñêîé ïëîùàäè ïîëèöèÿ óñè-ëåííî ðàçûñêèâàëà åãî.

Ãëóáîêîé îñåíüþ 1907 ãîäà Äàâèä äîáðàëñÿ äî Áàòóìà.Óñòðîèëñÿ ãðóç÷èêîì â ïîðòó. Íî åìó ïðèøëîñü îñòàâèòü ýòîòãîðîä: çàáîëåâ îñîáîé ìåñòíîé ëèõîðàäêîé òèïà òðîïè÷åñ-êîé, îí â 1909 ãîäó ïåðååõàë â Åâïàòîðèþ. Çà íåáîëüøóþïëàòó åìó óäàëîñü ñíÿòü êîìíàòó íà äà÷å Âàñèëüåâà ïî óëè-öå Íàäåæäèíñêîé (íûíå óë. Ãàãàðèíà).

Â ýòîì æå ãîäó â Åâïàòîðèþ ïðèåõàëà Ëèçà Äðóæèíèíà.Äàâèä áûë íåñêàçàííî ðàä, ÷òî Ëèçà ïðîÿâèëà òàêóþ òâåð-äîñòü, âñåì ñåðäöåì ðàçäåëÿåò åãî âåðó â áóäóùåå, óáåæäåí-íîñòü â íåîáõîäèìîñòè ðåâîëþöèîííîé áîðüáû çà ñ÷àñòüåíàðîäà.

Ëèçà íå ïðîñòî ïîëþáèëà ñâîåãî èçáðàííèêà — îíà ïðå-êëîíÿëàñü ïåðåä íèì.

Åñòü ÷èñòûå, öåëüíûå íàòóðû, êîòîðûå ÷óâñòâó îòäàþòñÿâñåì ñâîèì ñóùåñòâîì. Ñ òîãî äíÿ, êîãäà Ëèçà óñëûøàëàïðèçíàíèå â ëþáâè è ïðåäëîæåíèå Äàâèäà, êîãäà îíà ñêàçà-ëà åìó “äà”, íå áûëî äíÿ, ÷òîáû äåâóøêà íå äóìàëà î íåì.

Ëèçà ñòîÿëà íà ïîðîãå ñóðîâîé æèçíåííîé øêîëû, è ó÷è-òåëåì åå ñòàë Äàâèä Êàðàåâ. Ðåøåíèå äåâóøêè ðàçäåëèòüó÷àñòü ëþáèìîãî ÷åëîâåêà áûëî ïðèíÿòî åþ ñîçíàòåëüíî.

Ïðîøëî íåñêîëüêî íåäåëü ñî âðåìåíè ñâàäüáû Äàâèäà èËèçû. Ìîëîäîæåíû áûëè áåçìåðíî ñ÷àñòëèâû. Õîçÿèí äà÷èîòäàë èì åùå îäíó êîìíàòó.

Ëèçà èìåëà øâåéíóþ ìàøèíêó è íåïëîõî øèëà. Ýòî ïðè-íîñèëî äîïîëíèòåëüíûé äîõîä. Ïðàâäà, ïëàòà ÷àùå áûëà íàòó-ðîé ñ ïðèóñàäåáíûõ ó÷àñòêîâ.

ñèë îòåö, Êàëìàí Äðóæèíèí (îí ñëóæèë ëåñíûì ïðèêàç÷è-êîì).

— Ñåé÷àñ ïðèíåñó. À ÷òî çà ãîñòè, ïî÷åìó â òàêîå ïîçäíååâðåìÿ?

— Ãîñòè íà âðåìÿ íå ñìîòðÿò, à õîçÿåâàì íå ñëåäóåò ñïðà-øèâàòü î öåëè èõ ïðèõîäà, — îòâåòèë Äðóæèíèí, ïîòîðîïèë:— Ïîñïåøè, Ëèçà, èì ðàíî â ïóòü-äîðîãó.

Äåâóøêà âûñêî÷èëà â ñåíè è ÷óòü íå ñòîëêíóëàñü ñ Äà-âèäîì.

— Ëèçà, ÿ õîòåë äàâíî ïîãîâîðèòü ñ òîáîé...— Î ÷åì?— ß äàæå íå çíàþ...Îíà çàìåòèëà, ÷òî ïàðåíü ðàñòåðÿí, ñìóùåí. Ýòî è ïðè-

äàëî åé ñìåëîñòè.— Íèêàê, ñåðäöå è ðóêó õî÷åøü ïðåäëîæèòü?— Äà. Òû åäèíñòâåííàÿ â ìîåì ñåðäöå. Êîãäà ÿ íå âèæó

òåáÿ, äëÿ ìåíÿ ñîëíöå íå ñâåòèò. ß ëþáëþ òåáÿ, Ëèçà... ß íåóìåþ ãîâîðèòü êðàñèâî. Òî, ÷òî ÿ ÷óâñòâóþ, íåëüçÿ âûðàçèòüñëîâàìè.

— ×åãî æå òû õî÷åøü? — óæå íå óëûáàÿñü, ñïðîñèëàîíà. Äàâèä èñêàë ñëîâà è íå íàõîäèë.

— ß õî÷ó, ÷òîáû òû âûøëà çà ìåíÿ çàìóæ, — ñêàçàëîí íàêîíåö. Ëèçà ìîë÷à ñìîòðåëà íà íåãî. Åé äàâíî íðàâèë-ñÿ ýòîò ñêðîìíûé, ñ ïûøíîé ÷åðíîé øåâåëþðîé ïàðåíåê, äà èîòåö íå ðàç îòçûâàëñÿ î íåì îäîáðèòåëüíî. Îíà îãëÿíóëàñüóæå ó äâåðåé è, ìÿãêî óëûáíóâøèñü, ñêàçàëà: “Äà!” — èïîñïåøíî âûøëà.

Äàâèä òàê è îñòàëñÿ íà ìåñòå ñ øèðîêî ðàñêðûòûìè ãëà-çàìè. Íà êðûëüöå åãî ïîäæèäàë îòåö.

— Íî÷åâàòü íå áóäåì, íàäî ñïåøèòü, — òîðîïëèâî ïðîãî-âîðèë Ëåâ Ìèõàéëîâè÷. — Çà íî÷ü îòìàõàåì âåðñò ïîëñîòíè.Íèêàêàÿ ïîëèöèÿ íå ñûùåò. Ëîøàäü äîáðàÿ.

...Äàâèä ðîäèëñÿ â ñåìüå ðàáî÷åãî ðåìåñëåííèêà â ãîðîäåÁîáðóéñêå. Ñ òðóäîì, ëèøü áëàãîäàðÿ ñïîñîáíîñòÿì è óïîð-ñòâó, ñóìåë ïîëó÷èòü íà÷àëüíîå îáðàçîâàíèå. Ñ äâåíàäöàòè


34 35

ýòîì íå òî ÷òî ñêàçàòü — ïîäóìàòü ðàíüøå íå ñìåëè! À îä-íàæäû, ïî ÷üåìó-òî ñèãíàëó, ñîáðàëàñü òîëïà íà öåðêîâíîéïëîùàäè. Ïÿòèëåòíÿÿ Êàòÿ, äåðæàñü çà þáêó ìàòåðè, óäèâ-ëÿëàñü òîìó, êàê ñòðàííî âåäóò ñåáÿ ëþäè: ÷òî-òî âûêðèêèâà-þò, ïåñíè ïîþò.

— Ìàìà, ýòî ïðàçäíèê? — ñïðîñèëà îíà.— Ïðàçäíèê, è åùå êàêîé! — îòâåòèëà Åëèçàâåòà.Ïðîõîäÿ ìèìî äîìîâ è äà÷ áîãàòûõ ëþäåé, îíè çàìåòèëè:

ñðåäè áóìàã è ìóñîðà âàëÿþòñÿ ïîðòðåòû öàðÿ è ÷ëåíîâ åãîñåìüè. Îäèí ìàëåíüêèé ïîðòðåò â ïîçîëî÷åííîé ðàìêå Êàòåî÷åíü ïîíðàâèëñÿ, îíà ïîäíÿëà åãî è ñïðÿòàëà íàõîäêó ïîäïëàòêîì. Êàòÿ ñ ìàòåðüþ îêàçàëèñü ó ñàìîãî ñîáîðíîãîêðûëüöà, íà êîòîðîì óæå ñòîÿëè ãîðîäñêîé ãîëîâà Äóâàí,ïîëêîâíèê Âûãðàí, öåðêîâíîñëóæèòåëè. Áàòþøêà îáåðíóëñÿè îáîìëåë: äåâî÷êà ïðèæèìàëà ïîðòðåò ñàìîäåðæöà ê ãðó-äè. “À âäðóã îí íå îòðåêñÿ?!” — ìåëüêíóëà òðåâîæíàÿ ìûñëü.Åùå â÷åðà îí ïðèçûâàë ìîëèòüñÿ çà öàðÿ. À ñåãîäíÿ îòäàëðàñïîðÿæåíèå öåðêîâíûì ïåâ÷èì âîññëàâèòü Áîãà çà èçáàâ-ëåíèå îò öàðñêîé òèðàíèè.

Íå ïîâåðèë, îãëÿíóëñÿ åùå... È òàêîé ó íåãî ñòàë ðàññòå-ðÿííûé âèä! Îí ïåðåñòóïàÿ ñ íîãè íà íîãó, áóäòî íåâûíîñèìîæàëè åìó ÿëîâûå ñàïîãè.

Äóâàí ïîìîðùèëñÿ, íåäîâîëüíûé ìåäëèòåëüíîñòüþ ïîïà,è ìàõíóë ðóêîé ïåâ÷èì. Õîð ãðÿíóë: “Ñëàâà Âñåâûøíåìó...”

Ñìîëê õîð. Ñòîÿâøèå íà âîçâûøåííîñòè îæèäàëè, ÷òî íà-ðîä íà÷íåò ðàñõîäèòüñÿïî äîìàì, íî íà ñòóïåíüêó êðûëüöàïîäíÿëàñü ñîëäàòêà Ìàðèÿ Âàñþòèíà.

— Ïî åãî ìèëîñòè ìóæèêà ìîåãî íà ôðîíò âçÿëè,— ååïàëåö óêàçàë íà Âûãðàíà. — Ñ òðåìÿ äåòüìè îñòàëàñü. Êòîêîðìèòü èõ áóäåò?

Ïîëêîâíèê ïóãëèâî îçèðàëñÿ ïî ñòîðîíàì, æàëñÿ ê ãîðîä-ñêîìó ãîëîâå. Äóâàí ñïîêîéíî âûñëóøèâàë ðåïëèêè ìèòèí-ãóþùèõ.

— Â ãîñïèòàëÿõ íåò ìåäèêàìåíòîâ, — âûøåë âïåðåä ñîë-äàò â èçîðâàííîé øèíåëè, ðâàíîé øàïêå. — Íåò áèíòîâ, êîð-

Øëà îñåíü 1912 ãîäà. Êàê-òî òèõèì ñîëíå÷íûì äíåì, òÿ-æåëî äûøà, Ëèçà îïóñòèëàñü íà ñòóë, ïðèæàëà ðóêè ê ãðó-äè. Îáíÿëà ìóæà è, ñìóùàÿñü, ñêàçàëà:

— Ó ìåíÿ åñòü ñåêðåò äëÿ òåáÿ, — è ñ÷àñòëèâî óëûáíó-ëàñü.

— Âîò êàê? Ðàçâå ó òåáÿ åñòü ñåêðåòû îò ìåíÿ?— Íå îò òåáÿ, à äëÿ òåáÿ.— Êàêîé? Ñêàæè.Îíà ñïðÿòàëà ñâîå ëèöî íà åãî ãðóäè è òèõî ñêàçàëà:— Ó íàñ áóäåò ðåáåíîê.Ñ ðàäîñòíûì âîñêëèöàíèåì, çàáûâ îá îñòðîæíîñòè, îí ñòèñ-

íóë åå â îáúÿòèÿõ è îñûïàë ïîöåëóÿìè.Ñ òîãî äíÿ ìîëîäîæåíû ñòàëè æäàòü ïîïîëíåíèÿ ñåìåé-

ñòâà, è ê ìíîãî÷èñëåííûì çàáîòàì Äàâèäà ïðèáàâèëèñü íî-âûå õëîïîòû. Îí íàíèìàåòñÿ ðàáî÷èì íà ñòðîèòåëüñòâî æå-ëåçíîé äîðîãè Ñàðàáóç — Åâïàòîðèÿ.

Îñîáåííî òðóäíî ïðèøëîñü Åëèçàâåòå îñåíüþ 1914 ãîäà.Îíà îæèäàëà ïðèáàâëåíèÿ ñåìåéñòâà, à äî÷ü Êëàâî÷êà â òîâðåìÿ òÿæåëî áîëåëà, áûëà î÷åíü ñëàáà, õîòÿ øåë åé óæåòðåòèé ãîäèê.

Â íîÿáðå Åëèçàâåòà ðîäèëà ñûíà, íàçâàëè åãî Ìèõàèëîì.Äàâèä òåïåðü ðàáîòàë â âûõîäíûå è ïðàçäíè÷íûå äíè. À ìåæ-äó òåì íåóìîëèìî íàäâèãàëèñü ãðîçíûå ñîáûòèÿ. Æèòåëèïðîâèíöèàëüíîé Åâïàòîðèè ñ íåòåðïåíèåì æäàëè ñâåæèõãàçåò. Íî îíè ñêóïî ïèñàëè î áåñïîðÿäêàõ è âûñòðåëàõ íàóëèöàõ Ïåòðîãðàäà, îá îæèäàåìûõ ïåðåìåíàõ. Õîäèëè âñå-âîçìîæíûå ñëóõè î çàãîâîðå. Îñîáåííî óñèëèëèñü ýòè ñëóõèâ ôåâðàëå 1917 ãîäà. Áåäíîòà îæèâèëàñü. Ðàáî÷èå, ðåìåñ-ëåííèêè ñîáèðàëèñü ãðóïïàìè, ñïîðèëè.

Äàâèä âñå ÷àùå ñòàë äîïîçäíà çàäåðæèâàòüñÿ íà ðàáîòå,à íî÷àìè ÷òî-òî ïèñàë, ÷èòàë. Îò íåïðèâû÷íîé àòìîñôåðûêðóæèëàñü ãîëîâà. Âåñòü î ñâåðæåíèè öàðÿ äîøëà äî Åâïà-òîðèè êàê-òî íåçàìåòíî, íî íà óëèöàõ ïîÿâèëèñü ëîçóíãè:“Äîëîé öàðèçì!” Ãîðîäîâûå èñ÷åçëè. Ñâîáîäà! Ñòàðóõè êðå-ñòÿòñÿ: “Êàê æå òåïåðü áåç öàðÿ-òî áóäåì, ãîñïîäè?” Âåäü îá


36 37

âåòà ðàçäåëÿëè åãî âçãëÿäû íà óñòðîéñòâî áóäóùåé æèçíèîáùåñòâà. Îí ìå÷òàë è ìíîãî äåëàë ïðàêòè÷åñêè äëÿ ïîñòðî-åíèÿ îáùåñòâà ñîöèàëüíîé ñïðàâåäëèâîñòè. È îí ñòðîèë òà-êîå îáùåñòâî â ãîðîäå Åâïàòîðèè.

Â åãî áûòíîñòü íà ïîñòó ãîðîäñêîãî ãîëîâû Åâïàòîðèÿ èççàõîëóñòíîãî ãðÿçíîãî ãîðîäèøêè ïðåâðàòèëàñü â çäðàâíèöó ñøèðîêîé èçâåñòíîñòüþ. Â ãîðîäå ïîÿâèëñÿ îäèí èç ëó÷øèõ òåàò-ðîâ â Êðûìó, áèáëèîòåêà èìåíè Èìïåðàòîðà Àëåêñàíäðà II(íûíå áèáëèîòåêà èì. À.Ñ. Ïóøêèíà), â êîòîðóþ îí ëè÷íî âëî-æèë îêîëî 50 òûñ. ðóáëåé. Â Ïåðâóþ ìèðîâóþ âîéíó îðãàíè-çîâàë ãîñïèòàëü íà 160 êîåê, ñîáðàë îêîëî 100 òûñ. ðóáëåé,ñàì âíåñ 10 òûñ. ðóáëåé. Â 1914 ãîäó áûë ïóùåí òðàìâàé, â1915 ãîäó çàâåðøèëîñü ñòðîèòåëüñòâî æåëåçíîäîðîæíîé âåòêèÑàðàáóç (íûíå Îñòðÿêîâî) — Åâïàòîðèÿ. Â áûòíîñòü ïðåäñå-äàòåëåì çåìñêîé óïðàâû âûñòðîèë ðÿä îáðàçöîâûõ øêîë, áîëü-íèöó, àãðîíîìè÷åñêèé ïóíêò è íåñêîëüêî ïîêàçàòåëüíûõ ïî-ëåé. Ìíîãî ñ ïîëüçîé ðàáîòàë ïî çåìëåóñòðîéñòâó, óëó÷øèë âóåçäå ñêîòîâîäñòâî, êîíåâîäñòâî è îâöåâîäñòâî.

Ñàì âåë îáðàçöîâîå ñåëüñêîå õîçÿéñòâî â óñàäüáå Äóâà-íîâêà (íûíå ñåëî Ëóøèíî), èìåë ïëåìåííûõ êàðàêóëüñêèõîâåö, ïðåìèðîâàííûõ çîëîòûìè ìåäàëÿìè íà äâóõ âñåðîññèé-ñêèõ âûñòàâêàõ.

Ñåìåí Ýýðîâè÷ áîëüøîå âíèìàíèå óäåëÿë áëàãîóñòðîéñòâóãîðîäà. Ïðè íåì ãëàâíûå óëèöû áûëè ïîêðûòû êàìíåì. Â 1912ãîäó äëÿ ïîäìåòàíèÿ óëèö ïðèîáðåë ñïåöèàëüíóþ ìàøèíó. Îíðàçðàáîòàë è ïðåäëîæèë ïðîåêò êóðîðòíîãî ðàçâèòèÿ. Ïðîåêòïðåäóñìàòðèâàë: ñîñðåäîòî÷åíèå â ðóêàõ ãîðîäñêîãî ñàìîóïðàâ-ëåíèÿ âñåõ êðóïíûõ ëå÷åáíûõ çàâåäåíèé, óñòðîéñòâî âîäîïðîâî-äà, êàíàëèçàöèè, çàìîùåíèå ãîðîäñêèõ óëèö, ñòðîèòåëüñòâî ãîñ-òèíèö, êðûòûõ ðûíêîâ, áîéíè è ò.ï., îáóñòðîéñòâî ïëÿæåé, îñîáîåâíèìàíèå îáðàùàëîñü íà îçåðî Ìîéíàêè è ãðÿçåëå÷åáíèöó.

Ïåðâàÿ ìèðîâàÿ âîéíà, ïåðåðîñøàÿ â Ãðàæäàíñêóþ âîé-íó, ðàçðóøèëà åãî ïëàíû, ðàçäåëèëà îáùåñòâî íà äâà íå-ïðèìèðèìûõ ëàãåðÿ...

ìÿò îäíîé ðæàâîé ñåëåäêîé è êàïóñòîé. Ìû îáðàùàëèñü êâðà÷àì, äà âñå áåç òîëêó, à ðàíåíûõ âåçóò è âåçóò.

— À â÷åðà áàòþøêà îòêàçàëñÿ îòïåâàòü óìåðøèõ ñîëäàò,— âûñòóïèë äðóãîé ñîëäàò, — ãîâîðèò, “âàñ ìíîãî ìðåò, à ÿîäèí íà ïðèõîäå”.

— Ìàãàçèíû óæå áîëüøå íåäåëè çàêðûòû. Ãäå âçÿòü åäó?!— êðèêíóëà íåìîëîäàÿ æåíùèíà ñ ðåáåíêîì íà ðóêàõ.

— Ïîâåñèòü Øèøìàíà! — ïðîáàñèë êòî-òî. — Íà ñêëà-äàõ åñòü äðîâà è óãîëü, à Øèøìàí çàïðåòèë ïðîäàâàòü!..

9. Ãîðîäñêîé ãîëîâà Ñ.Ý. ÄóâàíÑåìåí Ýçðîâè÷ Äóâàí íå ðèñêíóë ïîìåøàòü ñõîäêå. Ïîíè-

ìàë: ðàáî÷èå è ñîëäàòû ãîâîðÿò ïðàâäó î âîéíå, î ãîëîäå èíóæäàõ. Êðûì ïåðåïîëíåí âîé-ñêàìè, îòðåçàí îò Ðîññèè ïîæà-ðîì âîéíû, ãîðîäñêàÿ äóìà îêà-çàëàñü áåññèëüíà ÷òî-ëèáîïðåäïðèíÿòü äëÿ îáëåã÷åíèÿæèçíè ãîðîæàí...

Ñåìåí Äóâàí ðîäèëñÿ 14 àï-ðåëÿ 1870 ãîäà. Åùå â Ñèìôå-ðîïîëüñêîé ãèìíàçèè îí óâëåê-ñÿ ñîöèàë-äåìîêðàòè÷åñêîé èäå-åé, à íåñêîëüêî ïîçæå ïîääåð-æàë ñîöèàë-äåìîêðàòè÷åñêîåäâèæåíèå ñâîèì âñòóïëåíèåì âÐÑÄÐÏ. Îäíàêî â 1912 ãîäó îíðàçìåæåâàëñÿ ñ ñîöèàë-äåìî-êðàòàìè â îöåíêàõ õàðàêòåðàáóäóùåé ðåâîëþöèè, ïåðåøåë íàñòîðîíó ìåíüøåâèêîâ.

Åãî æåíà Ñàððà Èîñèôîâ-íà Êàëüôå, ñûíîâüÿ Èîñèô èÁîðèñ, äî÷åðè Àííà è Åëèçà-

“...Вместе с Вами я люблю Евпаторию.Люблю так горячо, как только можнолюбить Родину”.

С. ДУВАН.


38 39

åãî áëèæàéøèå ïîìîùíèêè íå ÷óâñòâîâàëè ñåáÿ ïîáåäèòåëÿ-ìè, õîçÿåâàìè â ãîðîäå, èõ ïóãàëî, ÷òî àðòèëëåðèñòû ïåðå-øëè íà ñòîðîíó Ñîâåòîâ, ÷òî ïîäàâëÿþùåå áîëüøèíñòâî ñîë-äàò õîòü è îñòàëèñü áåç îðóæèÿ, ðåøèòåëüíî çàÿâèëè î ñâîåéïîääåðæêå Ñîâåòñêîé âëàñòè, àâèàöèîííûé îòðÿä ñîáëþäàëíåéòðàëèòåò, ðàáî÷èå è áåäíîòà ñïëîòèëèñü âîêðóã áîëüøå-âèêîâ, øëè çà èõ ëîçóíãàìè.

Âûãðàí óæå äâà äíÿ áåçóñïåøíî ïûòàåòñÿ äîëîæèòü îáîâñåì ýòîì ïîëêîâíèêó Ìàêóõèíó è ïîïðîñèòü ïîìîùè.

Òðåòèé ÷àñ èäåò ñîâåùàíèå Ñîâåòà ðàáî÷èõ è ñîëäàòñêèõäåïóòàòîâ. Âîïðîñ íåîáû÷àéíîé âàæíîñòè — êàê ïðåäîòâðà-òèòü òðàãåäèþ, íå äàòü Âûãðàíó ðàññòðåëÿòü ëþäåé.

Êàðàåâ ðàññòåãíóë âîðîò ðóáàøêè, ïîäîøåë ê îêíó. Íàóëèöå âåòåð ãíàë îáðûâêè ãàçåò, ìóñîð. Ñïåøèëè ïðîõîæèå.Äàâèä Ëüâîâè÷ îáðàòèë âíèìàíèå íà òî, ÷òî ëþäåé íà óëè-öàõ ñòàëî ñîâñåì ìàëî, îäåâàþòñÿ ñêðîìíåå, íå óëûáàþòñÿ.

— Äà, æåðòâû íåèçáåæíû! — ðåçêî îáåðíóëñÿ, íàõìóðèë÷åðíûå ãóñòûå áðîâè Êàðàåâ. — Íî ãäå, êîãäà, êàêàÿ àðìèÿìèðèëàñü ñ æåðòâàìè? Èõ äîëæíî áûòü êàê ìîæíî ìåíüøå!

— ×òî ïðåäëàãàåøü? — ðàçäàëñÿ ãîëîñ èç çàëà.— Ïðåäëàãàþ íåìåäëåííî ñîáðàòü ìèòèíã, ðàññêàçàòü ëþ-

äÿì î çàìûñëàõ âðàãà, îäíîâðåìåííî íàïðàâèòü íà ïåðåãî-âîðû ê Âûãðàíó äåëåãàöèþ ÷ëåíîâ Ñîâåòà.

— Áîëüøåâèêè ñòàâÿò ñâîåé çàäà÷åé èñêîðåíèòü áóðæóà-çèþ êàê êëàññ ýêñïëóàòàòîðîâ, óòâåðäèòü âëàñòü òðóäÿùèõñÿ,òàê? — âñòàë Äåìûøåâ. — À îòñþäà âûòåêàåò âîïðîñ. Ìîæ-íî ëè ñ ïîìîùüþ óãîâîðîâ âçÿòü áîãàòñòâî Øèøìàíà, Ñåôå-ðîâà, Âûãðàíà? Îòäàäóò ëè îíè åãî äîáðîâîëüíî?

— Ìû ñòàâèì ñâîåé êîíêðåòíîé, çåìíîé çàäà÷åé íåñòèäîáðî â æèçíü, óòâåðäèòü ñàìóþ ñïðàâåäëèâóþ è áëàãîðîä-íóþ ìîðàëü, — îòîçâàëñÿ Êàðàåâ. — À ñàìè ñõâàòèì îðó-æèå è áóäåì èì ðàçìàõèâàòü, íå ñîîáðàçóÿñü ñ îáñòàíîâêîé?Õîðîøè áîëüøåâèêè!

— Äà, ìû äîëæíû èäòè íà ðåâîëþöèîííîå íàñèëèå âî èìÿóíè÷òîæåíèÿ ãíåòà Øèøìàíîâ, Ñåôåðîâûõ è äðóãèõ êðîâî-

10. Ñìåðòü Äàâèäà ÊàðàåâàÂñêîðå ïîñëå

ìèòèíãà èç Ñèìôå-ðîïîëÿ ïðèåõàëèóïîëíîìî÷åííûåÂðåìåííîãî ïðàâè-òåëüñòâà. Çäîðîâà-ÿñü ñ ãîðîæàíàìè,ñîëäàòàìè, îíè íà-çûâàëè èõ ñâîáîä-íûìè ãðàæäàíàìèÐîññèè è ïðèçûâà-ëè âåñòè âîéíó äîïîáåäíîãî êîíöà,îáåùàëè ïîìîùüñåìüÿì, ÷üè ìóæüÿèëè ñûíîâüÿ ïîãèá-ëè íà ôðîíòå. Ãî-ðîäñêóþ äóìó ïåðå-èìåíîâàëè â îðãàíãîðîäñêîãî ñàìîóï-ðàâëåíèÿ, áûë îã-ëàøåí ñîñòàâ äâóõêîìèòåòîâ: áåçîïàñ-

íîñòè è ïðîäîâîëüñòâåííîãî. Âîò è âñå èçìåíåíèÿ.Ãóëÿëà ãîðîäñêàÿ çíàòü, ïðàçäíóÿ íàñòóïëåíèå “ýðû ñâî-

áîäû”...— ×åðò çíàåò ÷òî! — â áåøåíñòâå áðîñèë òåëåôîííóþ

òðóáêó ïîëêîâíèê Âûãðàí. — Âòîðîé äåíü íå ìîãó ñâÿçàòüñÿñ Ñèìôåðîïîëåì.

Â ïåðâûå äíè 1918 ãîäà Âûãðàí ïðè àêòèâíîé ïîìîùèýñêàäðîíöåâ ïî÷òè ïîëíîñòüþ îáåçîðóæèë âîèíñêèå ÷àñòèãàðíèçîíà. Îêîëî äâóõñîò ðàáî÷èõ, àêòèâíî ïîääåðæèâàþ-ùèõ Ñîâåòñêóþ âëàñòü, áûëè áðîøåíû â çàñòåíîê äëÿ ïîêà-çàòåëüíîé êàçíè. Íî íè íà÷àëüíèê ãàðíèçîíà Âûãðàí, íè

Ïàìÿòíèê ïåðâîìó ïðåäñåäàòåëþ Åâïàòîðèéñêîãî Ñîâåòàðàáî÷èõ, êðåñòüÿíñêèõ è ñîëäàòñêèõ äåïóòàòîâ Ä.Ë. Êàðàåâó.


40 41

ïèéö, — âñòóïèë â ðàçãîâîð Ìàòâååâ. — Íî íå íàäî çàáûâàòü,÷òî ñëîâî áîëüøåâèêà — îðóæèå î÷åíü ãðîçíîå. Ïðåäëàãàþâñåì ñîñòàâîì Ñîâåòà îòïðàâèòüñÿ â øòàá Âûãðàíà.

— Íàä áóðæóåì ñæàëèòüñÿ — áåäíÿêó çëî ïðè÷èíèòü,—ñêàçàë Ôåñåíêî.

— À ÷òî åñëè ðàñïóñòèì ñëóõè, ÿêîáû Ñåôåðîâ è êîìàí-äèð ýñêàäðîíöåâ Îòìåðøòåéí ãîòîâÿò çàãîâîð ïðîòèâ Âûãðà-íà, íåìåöêèõ êîëîíèñòîâ è åâðååâ, — ïðåäëîæèë îäèí èç ÷ëå-íîâ Ñîâåòà. — Âîçíèêíóò ðàñïðè...

— Íå íàäî ìåæíàöèîíàëüíûõ ðàñïðåé, — ðåçêî âîçðàçèëÊàðàåâ. — Íå íàäî íàñèëèÿ. Âñå ìû, êðåñòüÿíå, ðàáî÷èå,ñîëäàòû, ê êàêîé áû íàöèîíàëüíîñòè íè ïðèíàäëåæàëè, —äåòè îäíîé âåëèêîé òðóäîâîé ñåìüè. Â òåñíîì åäèíåíèè âñåõíàñ çàëîã íàøåãî áóäóùåãî ñ÷àñòüÿ. Ñïëî÷åííûå îäíîé ìûñ-ëüþ îá îáùåì áëàãå, ñïàÿííûå òðóäîì, ìû ïðåäñòàâëÿåì ãðîç-íóþ ñèëó, êîòîðàÿ âûâåäåò âñå íàðîäû íà òîðíóþ äîðîãó íî-âîé, ñâîáîäíîé æèçíè...

— Ñ÷èòàþ, íàäî åõàòü âñåì Ñîâåòîì, — ïîääåðæàë ïðåä-ëîæåíèå Áëàùóê.— Âñåõ íå àðåñòóåò, ïîáîèòñÿ!

Êàðàåâ õëîïíóë ðóêîé ïî ñòîëó;— Äðóãîãî âûõîäà íåò! Íî âñåì Ñîâåòîì èäòè íå ñîâåòóþ.

ß ïîéäó îäèí. Äåéñòâîâàòü íàäî íåìåäëåííî. Çàâòðà áóäåòïîçäíî.

— Îäíîìó íåëüçÿ,— ðåøèòåëüíî âîçðàçèë Ìàòâååâ. —Ïðåäëàãàþ îòïðàâèòü äåëåãàöèþ ìèíèìóì èç òðåõ ÷åëîâåê,âêëþ÷àÿ è Äàâèäà Ëüâîâè÷à.

— Ñîãëàñåí, — îòîçâàëñÿ Êàðàåâ.Çà ïðåäëîæåíèå Ìàòâååâà ïðîãîëîñîâàëè åäèíîãëàñíî.Íî ïðè âûäâèæåíèè êàíäèäàòóð â äåëåãàöèþ ïðîèçîøëà

çàìèíêà. Îäèí èç ÷ëåíîâ Ñîâåòà, êîãäà íàçâàëè åãî êàíäè-äàòóðó, áðîñèë ðåïëèêó:

— Ëó÷øå âîäà ó áåäíÿêà, ÷åì ìåä ó Âûãðàíà.— Èñïóãàëñÿ? — ñïðîñèë Ãðóáå.— Íå èñïóãàëñÿ, — îòâåòèë òîò, — à ïîëüçû îò ýòîãî âèçè-

òà íå âèæó.

Îäíàêî ïîäàâëÿþùèì áîëüøèíñòâîì ãîëîñîâ îí áûë óò-âåðæäåí ÷ëåíîì äåëåãàöèè. Ìåæäó òåì ïîãîäà èçìåíèëàñü.Åùå óòðîì ñòàëè ïàäàòü ðåäêèå õëîïüÿ, à âå÷åðîì êðûøèäîìîâ, ñàðàåâ, äâîðû, óëèöû — âñå áûëî ïîêðûòî ñíåãîì.Ñ ìîðÿ äóë õîëîäíûé âåòåð. Ãîðîä êàê âûìåð. Íå ñâåòèëèçàêðûòûå ñòàâíÿìè îêíà. Åäâà ïðîåõàëè ìèìî äà÷ “Ðèâü-åëåòêëåòêèðà” è “Êàðìåí”, îäèí èç ÷ëåíîâ äåëåãàöèè ñî-ñêî÷èë ñ ïðî

— Âîëêó â ïàñòü íå ïîëåçó,— óãðþìî ïðîãîâîðèë îí.—Ñëûøèòå, îôèöåðû ãîðëàíÿò? Ïüÿíñòâóþò.

— ß òîæå íå äóðàê, — ïîääåðæàë åãî äðóãîé.— Ïîäëåöû! — ñïëþíóë Êàðàåâ. Èçâîç÷èê õëåñòíóë ëî-

øàäü. “Ïî÷åìó îíè ñòðóñèëè? Ïî÷åìó ñðàçó íå îòêàçàëèñü?”— ýòè ìûñëè áåðåäèëè äóøó Êàðàåâà.

Çà äà÷åé Øóëüìàíà èçâîç÷èê îñòàíîâèë ëîøàäü.— Èçâèíè, Äàâèä Ëüâîâè÷, ÿ äàëüøå íå ïîåäó. Ñàì çíà-

åøü, îôèöåðû ïüÿíñòâóþò, áóéñòâóþò, ïðèñòðåëÿò ëîøàäåí-êó. Êàê æèòü áóäó? Ïÿòü äóø íà øåå...

— Ëàäíî, — ñîøåë ñ ïðîëåòêè Êàðàåâ.— Çäåñü óæå íåäà-ëåêî. Ñïàñèáî!

— Ñòîé! Êòî òàêîé!? — ðàçäàëñÿ ãîëîñ ÷àñîâîãî, ñòîÿâøå-ãî ó âîðîò äà÷è, â êîòîðîé ðàçìåùàëñÿ øòàá Âûãðàíà.

Íàâñòðå÷ó âûøåë îôèöåð.— ß ïðåäñåäàòåëü Ñîâåòà ðàáî÷èõ è ñîëäàòñêèõ äåïóòà-

òîâ Êàðàåâ, — ïðåäñòàâèëñÿ Äàâèä Ëüâîâè÷. — Ïðîøó äî-ëîæèòü Âûãðàíó.

Îôèöåð ìîìåíòàëüíî èñ÷åç. À èç-çà óãëà ñîñåäíåãî äîìàïîÿâèëàñü ãðóïïà ïüÿíûõ îôèöåðîâ.

— Ãîñïîäà! — êðèêíóë êàïèòàí Ïèùèêîâ. — Âîò îí, Êà-ðàåâ, êîòîðîãî âû èñêàëè.

Òîëïà áûñòðî ïðèáëèçèëàñü, êòî-òî êðèêíóë: “Áåé áîëüøåâè-êà!” Äàâèä ïîáëåäíåë, ñæàë ÷åëþñòè, íî ñäåðæàëñÿ. Îí âñïîìíèëïîñëîâèöó, êîòîðóþ íå-îäíîêðàòíî ñëûøàë îò îòöà: “Â ìèíóòó âíå-çàïíîãî ãíåâà óñïåé åùå ïîäóìàòü”, è ñ äîñòîèíñòâîì îòâåòèë:

ëåòêè.


42 43

Äàâèä Êàðàåâ îòäàâàë ñåáå îò÷åò â òîì, ÷òî Âûãðàí ìî-æåò ñõâàòèòü åãî è óíè÷òîæèòü ôèçè÷åñêè. Íà ýòîò ïîäâèã îíøåë èç âûñîêîé, ñàìîîòâåðæåííîé àêòèâíîñòè, èç ïîäëèííî-ãî è áëàãîðîäíîãî ÷óâñòâà ÷åëîâåêîëþáèÿ. Âåäü æèçíü äâóõ-ñîò åãî òîâàðèùåé, áîðöîâ çà îáùåå äåëî áûëà â îïàñíîñòè.Áåç èñòîðèè Ïàðèæñêîé Êîììóíû, áåç âîññòàíèÿ ìàòðîñîâíà áðîíåíîñöå “Ïîòåìêèí”, áåç ðàáî÷èõ áàððèêàä 1905–1907ãîäîâ, áåç Ôåâðàëüñêîé ðåâîëþöèè 1917 ãîäà, áåç “Âàðøà-âÿíêè” è “Èíòåðíàöèîíàëà”, êîòîðûå ïåë Êàðàåâ íà ðàáî-÷èõ ñõîäêàõ â ëåñàõ Áîáðóéñêà, íà æåëåçíîé äîðîãå Ñàðàáóç– Åâïàòîðèÿ, íà òàéíûõ ñîáðàíèÿõ áîëüøåâèêîâ ãîðîäà, áåçâñåãî ýòîãî ïîíÿòü ïîñòóïîê Êàðàåâà íåëüçÿ.

Èìåííî âñåì ýòèì, èìåííî òîãäà åùå, äî íà÷àëà ðåâîëþ-öèîííîé ñõâàòêè â Åâïàòîðèè, îí óæå áûë îòìîáèëèçîâàí íàñâîé áåññìåðòíûé ïîäâèã. Âñòðå÷à ëèöîì ê ëèöó ñ ïàëà÷àìè,ãðàä îòáîðíîé áðàíè, ñâèñò ïëåòåé íå èñïóãàëè Êàðàåâà —åãî âîçìóòèëî, ïîòðÿñëî äóøó íàìåðåíèå âðàãà ðàññòðåëÿòüíè â ÷åì íå ïîâèííûõ ëþäåé, êîòîðûå è âèíîâàòû òîëüêî âòîì, ÷òî õîòÿò æèòü ñâîáîäíî, ñ÷àñòëèâî. Òå äâîå, íå âûïîë-íèâøèå ïîðó÷åíèÿ Ñîâåòà, ïîòîì áóäóò óòâåðæäàòü: íàïðàñ-íî, ìîë, íå ïîäîæäàëè! Íàïðàñíî ëåçëè íà ðîæîí! Ìîæíîáûëî ïîäîæäàòü äðóãîãî äíÿ, âûçâàòü âîîðóæåííûé îòðÿä,âçÿòü îõðàíó...

Âñå áûëî ìîæíî. Òîëüêî ñ ÷üåé òî÷êè çðåíèÿ? Ñ òî÷êèçðåíèÿ “òåõ”, ñëåäîâàëî è ñ ðåâîëþöèåé 1905–1907 ãîäîâ ïî-âðåìåíèòü, è Îêòÿáðüñêóþ 1917 ãîäà íå íà÷èíàòü, ïîêà íåïîäêîïëåíî ñèëåíîê.

Ïîäâèã Äàâèäà Êàðàåâà — ýòî ìåðà íåíàâèñòè ê âðàãó,ìåðà ëþáâè ê ïðîñòîìó ÷åëîâåêó, ìåðà âåðíîñòè ïàðòèéíîìóäîëãó, íåòåðïåëèâîãî æåëàíèÿ ïðèáëèçèòü ÷àñ ïîáåäû ðåâî-ëþöèè íà âñåé çåìëå.

Áóäü îíà, ýòà ìåðà, ó Êàðàåâà ÷óòü ïîìåíüøå, îí, î÷åâèä-íî, ïîäîæäàë áû, ïîâðåìåíèë, ïîêà ñôîðìèðóþò îòðÿä äëÿåãî îõðàíû... Íå ñäåëàë îí ýòîãî.

Ñâîåé æèçíüþ ïðèêðûë æèçíè äâóõñîò ÷åëîâåê. Âûãðàí

— Äà, ÿ ïðåäñòàâèòåëü Ñîâåòñêîé âëàñòè, ïðèøåë...— Àõ, òû ïðèøåë! — âçâèçãíóë êàïèòàí Íîâèöêèé.— Òàê

ïîëó÷àé!Âîçäóõ ñî ñâèñòîì ðàññåêëà ïëåòü ñî ñâèíöîâûì íàêîíå÷-

íèêîì, êîòîðóþ Íîâèöêèé âñåãäà íîñèë ïðè ñåáå. Æãó÷àÿ áîëüïðîíçèëà òåëî. Åùå âçìàõ, íî óäàðà íå ïîëó÷èëîñü, Êàðàåâñèëüíûì óäàðîì êóëàêà îòáðîñèë Íîâèöêîãî ê çàáîðó. Òîëïàîòñòóïèëà. Íèêòî íå ïûòàëñÿ ïðèáëèçèòüñÿ íà ðàññòîÿíèå ðó-êîïàøíîé ñõâàòêè. Íåêîòîðûå âûäåðíóëè èç îãðàäû êîëüÿ, ñòà-ëè îêðóæàòü Êàðàåâà. Íåîæèäàííî íîâûé óäàð ÷åì-òî òÿæå-ëûì ïîâàëèë åãî íà çåìëþ. Íàñòóïèëî çàáûòüå. Î÷íóëñÿ.

Íåñòåðïèìî íûë çàòûëîê.Èäòè Êàðàåâ íå ìîã. Äâîå îôèöåðîâ ñõâàòèëè åãî çà íîãè è

ïîâîëîêëè ïî çåìëå. Áðîñèëè â ïîäâàë òîãî ñàìîãî çäàíèÿ, ãäåïîìåùàëñÿ øòàá Âûãðàíà, ïðèñòàâèëè ÷àñîâîãî. Ñòðàøíàÿáîëü, õîëîä ñíîâà âûðâàëè èç çàáûòüÿ. Èíîãäà Êàðàåâ ñêðèïåëçóáàìè, âñêðèêèâàë. Â ýòè ìãíîâåíèÿ ÷àñîâîìó ñòàíîâèëîñüñòðàøíî. Îí îòîäâèíóëñÿ ïîäàëüøå, ïîäñâå÷èâàÿ ñåáå ëàìïîé,ñòàðàëñÿ ïðèäàòü ëèöó áåçðàçëè÷íîå âûðàæåíèå, îòâîðà÷èâàë-ñÿ, íî âîëíåíèå âûäàâàëî äðîæü â ðóêàõ, ñòèñêèâàþùèõ âèí-òîâêó. Âåðíóëñÿ Íîâèöêèé ñ íåñêîëüêèìè îôèöåðàìè.

— Èøü òû, ãðàô, ðàçâàëèëñÿ! Íó-êà, âñòàâàé. Êîìó ãîâî-ðÿò?! — îí ñ ñèëîé óäàðèë íîñêîì ñàïîãà Êàðàåâà â áîê.

Òÿæåëî çàñêðèïåëà ëåñòíèöà.Âñå îãëÿíóëèñü. Ïîëêîâíèê Âûãðàí îñòàíîâèëñÿ íà íèæ-

íåé ñòóïåíüêå. Íàìîðùèë ëîá, ÷òî-òî ïüÿíî îñìûñëèâàÿ, ãëà-çà íàïîëíèëèñü ñòðàõîì.

— Ñïðÿ÷üòå, ÷òîáû íèêòî íå íàøåë,— ïðèêàçàë îí è, íå-òâåðäî ñòóïàÿ, ïîáðåë íà äà÷ó Íîâèöêîãî, êîòîðàÿ íàõîäè-ëàñü ÷åðåç äîðîãó.

Òðè îôèöåðà ïîäíÿëè Êàðàåâà, íî èñêàëå÷åííîå òåëî áåç-ìîëâíî ñíèêëî. Íàáðîñèâ âåðåâêó íà øåþ, ïðèòÿíóëè íîãè êãîëîâå, ñêðóòèëè è ïîòàùèëè ê ìîðþ, îçèðàÿñü, ïóãàÿñü êàæ-äîãî êóñòèêà, êàæäîãî çâóêà, êàê çàòðàâëåííûå çâåðè. Ó íèõíå îñòàëîñü íè÷åãî ñâÿòîãî: íè ñåìüè, íè Ðîäèíû. Íè÷åãî.


44 45

Ïðèêàçîì ðåâêîìà ¹8 îò 25 ÿíâàðÿ ââîäèòñÿ ðåâîëþöè-îííûé ïîðÿäîê â ãîðîäå è óåçäå. Àïïàðàò áóðæóàçíî-ïîìå-ùè÷üåãî óïðàâëåíèÿ, ñëóæèâøèé ýêñïëóàòàòîðñêèì êëàññàìè òàòàðñêèì íàöèîíàëèñòàì, âî âñåõ ó÷ðåæäåíèÿõ çàìåíÿëñÿíîâûì óïðàâëåíèåì, èìåâøèì ñâîåé öåëüþ ñëóæèòü íàðîäóè ïîìîãàòü åìó îêîí÷àòåëüíî îñâîáîäèòüñÿ îò ãíåòà áóðæóà-çèè. Èç ñðåäû ðàáî÷èõ, ñîëäàò è îôèöåðîâ, ïåðåøåäøèõ íàñòîðîíó áîëüøåâèêîâ, âûäâèãàëèñü íîâûå îðãàíèçàòîðû, ðó-êîâîäèòåëè, òàêèå, êàê Þ.Ï. Íåìè÷, Ã.Ì. Âàëüêåâè÷, Ã.Ñ.Áëàùóê, Ê.Ä. Ôðàíò, È.Ñ. Ôåñåíêî, Í.À. Áóñüêî, È.Ñ. Øåòèêè äðóãèå.

Ðåâîëþöèÿ îïðîâåðãëà âåêàìè ðàñïðîñòðàíÿâøóþñÿ áóð-æóàçíûìè èäåîëîãàìè ëîæü î òîì, áóäòî “òðóäÿùèåñÿ íåñìîãóò ñàìè óïðàâëÿòü ãîñóäàðñòâîì, ÷òî îíè ñïîñîáíûòîëüêî íà ôèçè÷åñêèé òðóä è ëèøåíû îðãàíèçàòîðñêîãî òà-ëàíòà”. ×ëåíû Åâïàòîðèéñêîãî Ñîâåòà óáåäèòåëüíî ïîêà-çàëè, ÷òî òðóäÿùèåñÿ, ñîçèäàòåëüíàÿ äåÿòåëüíîñòü êîòîðûõÿâëÿåòñÿ èõ ïðèçâàíèåì, îòâå÷àþùèì ñóùåñòâó ÷åëîâåêà,íå òîëüêî ìîãóò îáîéòèñü áåç Äóâàíà, Øèøìàíà, Ñåôåðî-âà è èì ïîäîáíûõ, íî è ñïîñîáíû óïðàâëÿòü ãîðîäîì, ðàç-âèâàòü åãî õîçÿéñòâî è êóëüòóðó. 13 ôåâðàëÿ ñîñòîÿëèñüíîâûå âûáîðû â Åâïàòîðèéñêèé Ñîâåò ðàáî÷èõ, ñîëäàòñêèõè êðåñòüÿíñêèõ äåïóòàòîâ. Âîçãëàâèë ìåñòíûé îðãàí âëàñ-òè Í.Ì. Äåìûøåâ.

Çàäà÷à Ñîâåòîâ çàêëþ÷àëàñü â òîì, ÷òîáû ëèêâèäèðîâàòüáåçðàáîòèöó, ïðîâåñòè íàöèîíàëèçàöèþ ðÿäà ïðîìûøëåííûõïðåäïðèÿòèé, íàëàäèòü òîðãîâëþ, ïîäàâèòü ñîïðîòèâëåíèåñâåðãíóòîé áóðæóàçèè, ïðåñå÷ü ñïåêóëÿöèþ, ñàáîòàæ. Â ñèëóíåîáõîäèìîñòè ïðèíèìàåòñÿ ðåøåíèå îáðàçîâàòü ÷ðåçâû÷àé-íóþ êîìèññèþ ïî ðàññëåäîâàíèþ óáèéñòâ, êîòîðóþ âîçãëàâèëáîëüøåâèê Â.Â. Ãðóáå. Ñîçäàåòñÿ øòàá ïî îðãàíèçàöèè îòðÿ-äîâ Êðàñíîé ãâàðäèè âî ãëàâå ñ Ñ.Ï. Íåìè÷åì, âîåííûì ñïå-öèàëèñòîì ïðè íåì íàçíà÷àåòñÿ Ã.Ì. Âàëüêåâè÷. Â ñîáñòâåí-íîñòü íàðîäà ñ êàæäûì äíåì ïåðåõîäèëî âñå áîëüøå ïðåäïðè-ÿòèé, è ñðåäè íèõ ÷óãóíîëèòåéíûé çàâîä Êàöåíà (íûíå îïûò-

èñïóãàëñÿ, íå ïîñìåë ðàññòðåëÿòü çàëîæíèêîâ. Íåíàâèñòü èëþáîâü, ïðåäàííîñòü è âåðíîñòü äåëó ðåâîëþöèè — âîò ÷òîâåëî íà ïîäâèã ðåâîëþöèîíåðà Êàðàåâà.

11. Íîâûé êîìèòåò ãîðîäà15 ÿíâàðÿ 1918 ãîäà ðàíî óòðîì ê ãîðîäó ïîäîøëè ñóäà ñ

äåñàíòîì ìîðÿêîâ.Êîãäà ñìîëê ãðîõîò ðàçðûâîâ îðóäèéíûõ ñíàðÿäîâ, âûïó-

ùåííûõ ïî øòàáó Âûãðàíà ñ êðåéñåðà “Ðóìûíèÿ”, çàçâó÷àëî,çàãëóøàÿ ìîðñêîé ïðèáîé, ïîáåäîíîñíîå “óðà” — åâïàòîðèé-öû ïðèâåòñòâîâàëè ðåâîëþöèîííûõ ìîðÿêîâ Ñåâàñòîïîëÿ.

...Ïÿòü äíåé âèñåëè òðàóðíûå ôëàãè: ðàáî÷èå ãîðîäà ïðî-ùàëèñü ñ ïåðâûì ïðåäñåäàòåëåì Åâïàòîðèéñêîãî Ñîâåòà Äà-âèäîì Êàðàåâûì.

— Äàâèä Ëüâîâè÷ íà çíàë ñòðàõà è êîëåáàíèé ïåðåä ñèëà-ìè ñòàðîãî ìèðà, — ãîâîðèë Äåìûøåâ, îòêðûâàÿ ìèòèíã íàìîãèëå áîëüøåâèêà. — Îí íèêîãäà íå òåðÿë âîëè ê áîðüáåïîñëå òÿæåëûõ íåóäà÷... Ïî÷òèì ïàìÿòü íàøåãî áîåâîãî òîâà-ðèùà òåì, ÷òî ïåðåä åãî ìîãèëîé ïîêëÿíåìñÿ ïîäðàæàòü åãîáåññòðàøèþ, åãî ìóæåñòâó, åãî ëþáâè ê íàðîäó!

Â ýòîò æå äåíü ñîñòîÿëñÿ ìèòèíã â ïîðòó, ãäå ïîä ðóêîâîä-ñòâîì Ñåðãåÿ Èâàíîâè÷à Êóëèêîâà, ÷ëåíà Ñåâàñòîïîëüñêîãîâîåííî-ðåâîëþöèîííîãî êîìèòåòà, ïðîøëè âûáîðû íîâîãîâîåííî-ðåâîëþöèîííîãî êîìèòåòà Åâïàòîðèè. Â åãî ñîñòàâáûëè èçáðàíû Í.Ì. Äåìûøåâ, Â.Ã. Ìàòâååâ, Â.Â. Ãðóáå, Ñ.Ï.Íåìè÷, À.Ï. Íåìè÷, Â.Ï. Íåìè÷, Ô.Ì. Çóéêîâ.

20 ÿíâàðÿ âîåííî-ðåâîëþöèîííûé êîìèòåò îáðàòèëñÿ êíàñåëåíèþ ãîðîäà ñ âîççâàíèåì. Â íåì áûëè òàêèå ñëîâà:“Òîâàðèùè è ãðàæäàíå! Íàñòóïèëî âðåìÿ, êîãäà íå ñëîâîìòîëüêî, íî è äåëîì íàðîä äîëæåí ïîêàçàòü, ÷òî îí äîñòîèíòîé ñâîáîäíîé æèçíè, çà êîòîðóþ ñëîæèëè ñâîþ æèçíü ëó÷-øèå ñûíû íàøåé ìíîãîñòðàäàëüíîé Ðîäèíû...”*

* Àðõèâ ìóçåÿ ã. Åâïàòîðèè. “Æåëåçíîé ðóêîé ïðîëåòàðèàòà”, ñòàòüÿ âãàçåòå “Åâïàòîðèéñêàÿ çäðàâíèöà” çà 19 ìàðòà 1982 ãîäà.


46 47

Â 1906 ãîäó Ïàâëà Åìåëüÿíîâè÷à Íåìè÷à, ãîðîäîâîãî, óâî-ëèëè áåç âñÿêîãî ïîñîáèÿ. Çà ðåâîëþöèîííóþ äåÿòåëüíîñòüåãî ñòàðøåãî ñûíà Ìàêñèìà. Ïÿòíàäöàòèëåòíèì þíöîì òîòóåõàë â Àê-Ìå÷åòü (íûíå ïîñåëîê ×åðíîìîðñêîå), óñòðîèëñÿòàì ïèñöîì â êîíòîðå ïðèêàç÷èêà ãðàôà Âîðîíöîâà. Çäåñüïîçíàë àçû ïîëèòãðàìîòû, êîòîðóþ åìó ïðåïîäàë ñîöèàëèñòÏåòð Êóðçèí. Ïåðååõàâ â Ñåâàñòîïîëü â 1898 ãîäó, Ìàêñèìóñòðàèâàåòñÿ ñëåñàðåì â ìàñòåðñêèå ìîðñêîãî ïîðòà è âñêîðåâêëþ÷àåòñÿ â ðåâîëþöèîííóþ áîðüáó.

Â 1905 ãîäó, èçáåæàâ àðåñòà âî âðåìÿ êàðàòåëüíîé îïåðà-öèè öàðñêèõ âîéñê, îí ïåðåáèðàåòñÿ â Åâïàòîðèþ.

×åðåç ãîä Ìàêñèìà àðåñòîâàëè è îòïðàâèëè â ñèìôåðî-ïîëüñêóþ òþðüìó çà àêòèâíîå ó÷àñòèå â ïîäãîòîâêå è ïðîâå-äåíèè äåìîíñòðàöèè.

— Âû èìååòå âîçìîæíîñòü îñòàòüñÿ íà ñëóæáå, — ãîâî-ðèë åãî îòöó íà÷àëüíèê æàíäàðìåðèè, — åñëè ïîìîæåòå âû-ÿâèòü çàãîâîðùèêîâ.

— ×òî ÿ äîëæåí ñäåëàòü? — ñïðîñèë Ïàâåë Åìåëüÿíîâè÷.— Âìåñòå ñ âàøèì ñûíîì â òþðüìå ìíîãî ëþäåé èç Åâïà-

òîðèè, Ñàê. Ñðåäè àðåñòîâàííûõ èìååòñÿ è íàø ÷åëîâåê.— Íó à êàêîâà ìîÿ ðîëü?Íà÷àëüíèê ïîìåäëèë, à ïîòîì ëàñêîâî ñêàçàë:— Íàø ÷åëîâåê — ýòî Ïðîõîð Áåëîóñîâ, ïàðåíü ìîëîäîé,

íî ñìûøëåíûé. Äà âû åãî õîðîøî çíàåòå! Åçæàéòå íà ñâèäà-íèå ñ ñûíîì è ïîêàæèòå åìó íàøåãî àãåíòà. Åñëè Ìàêñèìñîîáùèò åìó ôàìèëèè àêòèâèñòîâ, ìû âûïóñòèì åãî, à âûáóäåòå ïðîäîëæàòü ñëóæáó. Âåäü âàì ñêîðî â îòñòàâêó?

Ïàâåë Åìåëüÿíîâè÷ ìîë÷àë.— Áîã ìèëîñòèâ, ïðîñòèò ãðåõè âàì è âàøåìó ñûíó, —

òîðîïèë íà÷àëüíèê æàíäàðìåðèè.— ß ðàñòèë äåòåé è ó÷èë èõ áûòü ÷åñòíûìè, òðóäîì ñâîèì

õëåá çàðàáàòûâàòü, à íå ïðåäàòåëüñòâîì.Ïàâëà Åìåëüÿíîâè÷à óâîëèëè ñî ñëóæáû êàê ïîñîáíèêà

êðàìîëüíèêîâ, èäóùèõ ïðîòèâ öàðÿ. Äîìà îí ñêàçàë æåíå:— Âîò ÷òî, Àãàôüÿ, áåðè Àíòîíèíó è åçæàéòå íà ñâèäà-

íî-ìåõàíè÷åñêèé çàâîä), êîòîðûé ê ýòîìó âðåìåíè âûïóñêàëìíîãèå âèäû ñåëüñêîõîçÿéñòâåííûõ îðóäèé è óñïåøíî êîíêó-ðèðîâàë ñ îäåññêèì ðåìîíòíûì çàâîäîì. Ðóêîâîäñòâî òðàíñ-ïîðòîì áûëî ïîðó÷åíî Ê.Ä. Ôðàíòó è Ã.Ñ. Áëàùóêó, óñòàíî-âèëè êîíòðîëü íàä òîðãîâëåé è áàíêîì.

Ìèð — âîò ÷òî íóæíî áûëî òðóäîâîìó íàðîäó äëÿ òîãî,÷òîáû ïðåîäîëåòü ðàçðóõó, ãîëîä, íèùåòó.

42. Ïàâåë Íåìè÷ è åãî äåòè— Íó êàê, Ôåäîð, ïîâèäàë ìîþ ñåñòðó Þëèþ? Êàê òàì

îíà ïîæèâàåò? Ïîìîùü êàêóþ îêàçàëà?— Îêàçàëà, âîò è áóìàãó äàëà, ÷òîáû áåñïëàòíî îáåäàòü

â ñòîëîâîé, òîëüêî áîëüíî ñòðîãà ñòàëà. Çíàåøü, ÷òî îíà ìíåñêàçàëà? Òû, Ôåäîð, äåñêàòü, áîëüøå â ãðÿçíûõ ÷îåáîòàõ íåçàõîäè êî ìíå. Äà è îäåæîíêó, ìîë, íàäî ïîñòèðàòü, à òîâøåé íàòàñêàåøü. Òóò áåç òåáÿ áîëüíûõ õâàòàåò.

— Ñòðîãà, — ñîãëàñèëñÿ Ñåìåí Ïàâëîâè÷. — Íî òû îñ-òàëüíûõ ìîèõ ñåñòðåíîê íå çíàåøü, îíè Þëüêå íå óñòóïÿò.Àíòîíèíà — ýòî íàñòîÿùèé ðåâîëþöèîíåð, äàæå â ñèìôå-ðîïîëüñêîé òþðüìå îòñèäåëà òðè ãîäà çà ðåâîëþöèîííûåóáåæäåíèÿ. À Âàðâàðà — ïàëåö â ðîò íå êëàäè, ñëåäîâà-òåëü ïðè ÷ðåçâû÷àéíîé êîìèññèè. Ñëûøàë î òàêîì çàâåäå-íèè?

— Ñëûøàë, — ñîãëàñèëñÿ Ôåäîð. — Êîíå÷íî, âàø îòåöâñåì îáðàçîâàíèå äàë. Çàðàáîòîê, çíà÷èò, áûë íåïëîõîé, äàè ïîëîæåíèå — ñëóæèâûé ïîëèöèè.

— Íó è äóðàê òû, Ôåäîð, êàê ïîãëÿæó, âñå ñâîå ãíåøü!Ñêàæè åùå, ÷òî ÿ ïðàïîðùèêîì â öàðñêîé àðìèè áûë, —Íåìè÷ âçäîõíóë. — Êàêîå ó íàñ îáðàçîâàíèå? Ñàìîå áîëü-øîå ó Àíòîíèíû — öåðêîâíîïðèõîäñêîå. ..

Â ïàìÿòè Ñåìåíà Ïàâëîâè÷à âñòàëè ãîäû åãî þíîñòè, ñìåðòüñòàðøåãî áðàòà, àðåñò ñåñòðû Àíòîíèíû, ñëåçû ìàòåðè, îáûñêè.Íàäëîìëåííîå çäîðîâüå îòöà è ñëîâà: “ß ó÷èë ñâîèõ äåòåé áûòüïîðÿäî÷íûìè âñåãäà è âî âñåì”.


48 49

íèå ñ Ìàêñèìîì. Ïðåäóïðåäè åãî, ÷òî â êàìåðå Ïðîøêà Áå-ëîóñîâ, ïóñòü ÿçûê äåðæèò çà çóáàìè.

— Ýòî êàêîé æå Áåëîóñîâ? — ñïðîñèëà æåíà.— Íè òû, íè Ìàêñèì åãî íå çíàåòå. Îí ðàáîòàåò â êàðüå-

ðå Øèøìàíà è ñîñòîèò â æàíäàðìåðèè íåãëàñíûì ñûùèêîì.Ìàòü íà ñâèäàíèå íå ïóñòèëè, õîäèëà Àíòîíèíà. Îíà ïå-

ðåäàëà Ìàêñèìó ñëîâà îòöà. Íå äîåõàëà òîãäà Àíòîíèíà äîäîìà, â Ñàêàõ åå ïåðåõâàòèëè ïîëèöåéñêèå è áðîñèëè â òþðü-ìó. Îêàçàëîñü, íà ñëåäóþùèé äåíü òþðåìíûé íàäçèðàòåëüîáíàðóæèë èçáèòîãî ïðîâîêàòîðà...

— ×åëîâåê òðóäà, äà ê òîìó æå áîëüøåâèê, — âíîâüçàãîâîðèë Ñåìåí, — ýòî íå ëþìïåí-ïðîëåòàðèé êàêîé-íèáóäü,îí îáÿçàí áûòü ãðàìîòíûì è ñîçíàòåëüíûì!

Ôåäîðó ïîñëûøàëîñü ÷òî-òî îáèäíîå â ýòîì íåçíàêîìîìñëîâå.

Îí ðåøèë çà ñåáÿ ïîñòîÿòü:— À ÷òî ìíå äåëàòü, åæåëè ÿ ìàëîãðàìîòíûé? Íå ÿ â

ýòîì âèíîâàò. Ìíå íà îòöà íå ïîâåçëî, âñå ïðîïèâàë, ìàòüîäíà íàñ ÷åòâåðûõ èç ãðÿçè âûòàñêèâàëà. Ïðèêàç âàø ÷èòàë.Êðàñíóþ ãâàðäèþ îáðàçóåòå. ß çàïèøóñü, âîò òîãäà ïîñìîò-ðèì, êòî ëó÷øå íàó÷èòñÿ áèòü áóðæóåâ.

— Êóäà òåáå âîåâàòü? Òû æå òÿæåëî êîíòóæåí! Ïîñìîòðèíà ñâîþ ãîëîâó, òðÿñåòñÿ, êàê ó ñòàðöà, ëå÷èòüñÿ òåáå íàäî èó÷èòüñÿ, Ôåäîð.

— Ãîëîâà òàêàÿ íå ñòîëüêî îò êîíòóçèè, êàê îò ðàõèòà.Íå÷åãî ìåíÿ æàëåòü, — îãðûçíóëñÿ Ôåäîð. — À âîò íàñ÷åòãðàìîòû òû ïðàâ. Êîìó ÿ òàêîé ïðè ñòàíîâëåíèè íîâîé æèç-íè íóæåí.

— ß íå âèíþ òåáÿ, à áîëåþ çà äåëî íàøå ðåâîëþöèîííîå,êîòîðîìó ìîæåøü áîëüøå ïîëüçû ïðèíåñòè, åæåëè ãðàìîòåáóäåøü îáó÷åí. Íà âðà÷à òåáå íàäî ó÷èòüñÿ. Ñêîðî íàì ìíî-ãî ïîòðåáóåòñÿ âðà÷åé, äîêòîðîâ ðàçíûõ.

Ôåäîð âûòàùèë èç-çà ïàçóõè äîáðóþ êðàþõó õëåáà è ïàðóãîëîâîê ëóêà, øìàòîê óêðàèíñêîãî ñàëà, ïîæåëòåâøåãî, íîâïîëíå ñúåäîáíîãî.


50 51

÷òî îíà îòâåòèò ìóæó, êîãäà òîò âåðíåòñÿ ñ ðàáîòû? Íåçëîáè-âûé ïî õàðàêòåðó, îí âðåìåíàìè âñêèïàë äî ÿðîñòè, åñëè óæåãî äîïåêëè. Çà ñûíà ïîïàäåò. Ñêàæåò, îïÿòü íåäîãëÿäåëà.

...Øëåïàÿ â ñòàðåíüêèõ áîòèíêàõ ïî ëóæàì ïî óëèöå, âåäó-ùåé ê Ñîâåòó, Âîëîäÿ è ñàì áûë íå î÷åíü-òî óâåðåí, ÷òî åãîâîçüìóò â Êðàñíóþ ãâàðäèþ, äàäóò âèíòîâêó. Íî îí ðåøèë âî÷òî áû òî íè ñòàëî äîáðàòüñÿ äî ñàìîãî ñòàðøåãî íà÷àëüíèêàè óãîâîðèòü åãî. À åñëè òîò çàóïðÿìèòñÿ, Âîëîäÿ ñðàçèò åãîñàìûì âåñêèì àðãóìåíòîì: çà Ñîâåòû îí æèçíü ãîòîâ îòäàòü,òàê êàê íà âîéíó ñ âðàãàìè èäåò ïî ãëóáîêîìó èäåéíîìó óáåæ-äåíèþ. È ïî ãàçåòàì ìîæíî ïîáåñåäîâàòü. Õîðîøî, ÷òî äÿäÿÁëàùóê ÷àñòî áûâàë â Ñèìôåðîïîëå è ïðèâîçèë ðàçíûå ãàçå-òû, à îí òàéêîì îò îòöà ÷èòàë èõ. Êàêàÿ ðàçíèöà ìåæäóíèìè? Ïîæàëóéñòà! Ñðàâíèòå òîëüêî ëîçóíãè, è âñå ñòàíåòïîíÿòíûì. Îäèí — “Ïðîëåòàðèè âñåõ ñòðàí, ñîåäèíÿéòåñü!”.À äðóãîé ÷òî ïðîâîçãëàøàåò? “Àíàðõèÿ— ìàòü ïîðÿäêà!”.

Ìàðêñ — òîæå çà ïîðÿäîê, íî íå çà òàêîé, î êîòîðîì êðè-÷àò àíàðõèñòû. Îí ïðèçûâàåò ïðîëåòàðèåâ âñåõ ñòðàí ñîåäè-íÿòüñÿ â áîðüáå çà ðàáî÷åå äåëî.

Â÷åðà íà ìèòèíãå â ïîðòó õîðîøî ãîâîðèë áîëüøåâèê Äå-ìûøåâ. Îí ðàçúÿñíèë ìåæäóíàðîäíóþ îáñòàíîâêó, ñêàçàë,êàêàÿ óãðîçà íàâèñëà íàä ðåâîëþöèåé, è ïðèçâàë ðàáî÷èõ èêðåñòüÿí äîáðîâîëüíî âñòóïàòü â îòðÿäû Êðàñíîé ãâàðäèè.Ñ Äåìûøåâûì è Êàðëîì Ìàðêñîì Âîëîäÿ ñîãëàñåí ïî âñåìâîïðîñàì.

Ìèíóÿ Ôîíòàííóþ, îí âûøåë íà Ëàçàðåâñêóþ. Âîîðóæåí-íûå ëþäè ãðóçèëè ÿùèêè ñ ïàòðîíàìè íà òåëåãè.

Ó çäàíèÿ ñòîÿëè ÷àñîâûå. Âîëîäÿ ñïðîñèë ïîæèëîãî ìóæ-÷èíó ñ êðàñíûì áàíòîì íà ãðóäè, ãäå çàïèñûâàþòñÿ â Êðàñ-íóþ ãâàðäèþ. ×àñîâîé ìîë÷à óêàçàë ðóêîé íà áîëüøóþ äâåðü,âûõîäèâøóþ íà ïðîåçæóþ ÷àñòü óëèöû. Íà ïðèêëååííîì óâõîäà ñåðîì ëèñòå áóìàãè Âîëîäÿ ïðî÷åë: “Ìîáèëèçàöèîí-íûé îòäåë”. Ñ ìèíóòó-äðóãóþ îí ïîòîïòàëñÿ íà áóëûæíèêåó äâåðè, ñîáèðàÿñü ñ äóõîì, è, ïîéìàâ ñòðîãèé âçãëÿä ÷àñîâî-ãî, ðåøèòåëüíî âîøåë.

— Çàðàáîòàë ñåãîäíÿ ó îäíîãî òàòàðèíà, — ïîÿñíèë Ôå-äîð. — Áî÷êè ñ ñîëîíèíîé ðàçãðóæàë è êàòàë â ñêëàä.

Îí âíåçàïíî çàìîë÷àë, çàäóìàëñÿ. Âèäèìî, ðèñîâàëîñüåìó áóäóùåå êðàñèâûì, ñûòíûì, ÷èñòûì è âåñåëûì, íî äîíåãî áûëî åùå î÷åíü äàëåêî.

13. Êàëåíèê ÔðàíòÂûñîêàÿ ñòðîéíàÿ æåíùèíà ðàçìàøèñòî øâûðíóëà òàç ñ

áåëüåì íà êðûëüöî è íàïðàâèëàñü â êîìíàòó. Ó äâåðè îíàîñòàíîâèëàñü, íåäîóìåííî ïîñìîòðåëà íà êðàñíûé òðÿïè÷-íûé ñâåðòîê, çàñóíóòûé ìåæäó ÿùèêîì è ñòåíîé. Îíà ïðè-áëèçèëàñü, ïîäíÿëà íàõîäêó è, ãîðüêî àõíóâ, ïðèñåëà íà ÿùèê.

— Áîæå æ òû ìîé! — çàïðè÷èòàëà îíà. — Âîò âðåìå÷-êî-òî íàñòàëî, è ñòàð, è ìëàä ñ óìà ïîñõîäèëè....

Íà êîëåíÿõ ó Ðîçû Ëóêüÿíîâíû Ôðàíò ëåæàëè ïîðòêè èðóáàõà åå ñòàðøåãî ñûíà Âîëîäüêè. Îíà åùå ðàç ïîâåðòåëàäëèííûìè ñóõèìè ïàëüöàìè îäåæîíêó è îêîí÷àòåëüíî óáå-äèëàñü, ÷òî ýòî íå îøèáêà: íà øòàíèíå áîëüøàÿ çàïëàòà,ïðèøèòàÿ åå ðóêàìè, íà êðàñíîé ðóáàõå — áåëûå ïóãîâèöû.

— Óøåë-òàêè, ÷åðòåíîê! — ãðîìêî ñîêðóøàëàñü æåíùè-íà. — Óøåë è íå ïîêàçàëñÿ!

Òðåâîãà îõâàòèëà ìàòåðèíñêîå ñåðäöå. Ðóãàÿ ñåáÿ çà òî,÷òî íå ñóìåëà îòãîâîðèòü ñûíà, îíà âñïîìíèëà â÷åðàøíèé ñíèì ðàçãîâîð. Âîëîäÿ ïðèøåë ïîçäíî âå÷åðîì ñ ìèòèíãà çà-äóì÷èâûé, ìîë÷àëèâûé. Ïîðûëñÿ â êíèæêàõ, ðàçûñêèâàÿ÷òî-òî, óëîæèë ó÷åáíèêè ñòîïêîé, ïåðåâÿçàë òåñåìêîé è çà-áðîñèë ïîä ñòîë. Ìàòü ïðèãëÿäûâàëàñü ê ñûíó, íî âîïðîñîâíå çàäàâàëà. Âîëîäÿ ñàì ñêàçàë: “Âðàãè óáèëè äÿäüêó Äà-âèäà. Îíè ìîãóò è îòöà óáèòü! Íàäî ñðàæàòüñÿ!..”

Òî, ÷òî ãîðîä ðàçäåëèëñÿ íà äâà âðàæäåáíûõ ëàãåðÿ, îçàäà-÷èëî Ðîçó Ëóêüÿíîâíó. Íî ðåøåíèþ ñûíà âñòóïèòü â Êðàñíóþãâàðäèþ ïîä íà÷àëî Ñåìåíà Íåìè÷à îíà íå ïðèäàëà ñåðüåçíî-ãî çíà÷åíèÿ — êòî âîçüìåò â áîé äåñÿòèëåòíåãî ïàðíèøêó.

À âûøëî-òî êàê! Ðîçà Ëóêüÿíîâíà ñî ñòðàõîì ïîäóìàëà,


52 53

âòîðîãî îòðÿäà Êðàñíîé ãâàðäèè, — ê ÷åìó íàì âñå ýòè øòû-êîâûå ïðèåìû? Îáîéäåìñÿ ñ êðåñòüÿíàìè è ñëîâîì. Íàðîäáîëüøåâèêàì ñî÷óâñòâóåò. Âîí è Ñåìåí Êàïåëþæíûé, è åãîäâàäöàòü ãâàðäåéöåâ ïîäòâåðæäàþò, ÷òî êðåñòüÿíå Òàðõàí-êóòà çà áîëüøåâèêîâ.

— Ñ áåäíûì êðåñòüÿíèíîì òû è ñëîâîì ñïðàâèøüñÿ, íî óíåãî íåò õëåáà, à íàöèîíàëèñòû è çàæèòî÷íûå áåç áîÿ õëåáíå îòäàäóò. Îíè ñêîðåå â êîëîäåö ñïóñòÿò, êîðîâàì íà ïîä-ñòèëêó áðîñÿò, íî ðàáî÷åìó íå îòäàäóò,— îòâåòèë Ìàòâååâ.—Ñòðîé íåìåäëåííî îòðÿä. Ïîðà âûõîäèòü.

Èâàí Íèêèôîðîâè÷ îãëÿäåë ñòîÿùèõ â ñòðîþ. Âîëíóÿñü, ñòðóäîì ñâÿçûâàÿ ïî÷åìó-òî ñòàâøèå íåïîñëóøíûìè ñëîâà,êîðîòêî ñêàçàë:

— Íàø îòðÿä îòïðàâëÿåòñÿ â ñåëà êðàéíå íåñïîêîéíûå.Íàñ ñ âàìè äâàäöàòü ÷åëîâåê, òàê êîìó, êàê íå íàì, íàâåñòèïîðÿäîê â äåðåâíå? Íàäî âçÿòü õëåá! Ó ìåíÿ âñå.

— Ó êðåñòüÿí õëåá îòáèðàòü? Íå ñòàíó! — ðàçäàëñÿ ãîëîñ.— Ïðàâèëüíî! Ñâîåãî ãðàáèòü íå ïîéäó, — ïîääåðæàë

âòîðîé.— Êòî õî÷åò õëåáà, òîò ïóñòü è åäåò çà íèì! — âûøåë

âïåðåä íåìîëîäîé óæå ìóæ÷èíà â èçðÿäíî ïîòðåïàííîé øè-íåëüêå.

— Ïóñòü Ñîâåòñêàÿ âëàñòü èùåò õëåá! Íå ïîéäåì! — èñ-òîøíî êðè÷àë íèçêîðîñëûé ïàðåíü ñ ðûæèìè âîëîñàìè. —Îñòî÷åðòåëî âñå!

Ìàòâååâ âûøåë âïåðåä, ñêèíóë ôóðàæêó, âåòåð ìîìåíòàëü-íî ðàçâîðîøèë åãî ÷åðíûå ñ ðàííåé ïðîñåäüþ âîëîñû. Ñðàçóíàñòóïèëà íàïðÿæåííàÿ òèøèíà. Âñå íàñòîðîæèëèñü.

— Òîâàðèùè! — ïðîñòî íà÷àë Ìàòâååâ, íî áûëî â ýòîéïðîñòîòå ÷òî-òî òàêîå íåîáúÿñíèìîå, çàñòàâëÿþùåå ñäåðæè-âàòü äûõàíèå. — Òîâàðèùè áîéöû. Ðàçðåøèòå çà÷èòàòü ïåð-âûé ïðèêàç êîìèññàðà ïî ïðîäîâîëüñòâåííûì âîïðîñàì íà-øåãî ãîðîäà. Ýòîò ïðèêàç ìû ïîâåçåì â ñåëà, áóäåì åãî ÷è-òàòü, ðàçúÿñíÿòü êðåñòüÿíàì ñîçäàâøååñÿ ïîëîæåíèå.

Ìàòâååâ ðàçâåðíóë ëèñò è ñòàë ÷èòàòü, ëþäè ñòîÿëè, òÿ-

Çà ïèñüìåííûì ñòîëîì ñèäåëè äâîå: Ñåìåí Íåìè÷ â çà-ùèòíîé ðóáàøêå ñ ïèñòîëåòîì íà ïðàâîì áîêó è äåâóøêà âñîëäàòñêîé ãèìíàñòåðêå.

— Çäðàâñòâóéòå! — íåñìåëî ñêàçàë Âîëîäÿ, ÷óâñòâóÿ, ÷òî âãîðëå ïåðåñûõàåò. — Çäåñü çàïèñûâàþò â Êðàñíóþ ãâàðäèþ?

Íà íåãî ãëÿíóëè äâå ïàðû âíèìàòåëüíûõ ãëàç. Îíè ñ èí-òåðåñîì ðàññìàòðèâàëè âûïà÷êàííîãî â ãðÿçè ïàðåíüêà, ïå-ðåòÿíóòîãî â ïîÿñå ðåìíåì ñ øèðîêîé ìåäíîé áëÿõîé, ëèöî èðóêè ïàðåíüêà çàãîðåëè äî áðîíçîâîãî îòëèâà, âûãîðåëè èòåìíîâàòûå êàøòàíîâûå âîëîñû.

— Çäåñü, — îäíîñëîæíî îòâåòèë Íåìè÷. — À ñêîëüêîòåáå ëåò?

Íå çàäóìûâàÿñü, Âîëîäÿ îò÷åêàíèë:— Áåç ìåñÿöà òðèíàäöàòü!Äâå ïàðû ãëàç èçó÷àþùå ðàçãëÿäûâàëè Âîëîäþ. Íåìè÷,

ïîïðàâèâ ðåìåíü è ñäâèíóâ êîáóðó íàçàä, ñêàçàë:— Ïàðåíü òû, âèäíî, êðåïêèé, íî âñå æå åùå î÷åíü ìàë.

Ïðèõîäè ãîäèêîâ òàê ÷åðåç âîñåìü...Ïîçàáûâ è î ñîëèäíîñòè, ñ êîòîðîé îí ñîáèðàëñÿ îáúÿñ-

íèòüñÿ ñ êîìàíäèðîì èëè ñòàðøèì íà÷àëüíèêîì, è î ïðèïà-ñåííûõ àðãóìåíòàõ, Âîëîäÿ âäðóã âñïûëèë è ðóáàíóë ðåøè-òåëüíî è çëî:

— Íå âîçüìåòå, òàê ñàì íà÷íó âîåâàòü ñ âðàãàìè!Íåèçâåñòíî, ÷åì êîí÷èëñÿ áû ýòîò ðàçãîâîð, íî â êîìíàòó

âîøåë Êàëåíèê Äìèòðèåâè÷ Ôðàíò äîëîæèòü î ãîòîâíîñòèàâòîòðàíñïîðòà ê ïåðåâîçêå çåðíà ñ ìåëüíèöû íà ñòàíöèþ,óâèäåë ñûíà.

— Âîëîäüêà, à òû çà÷åì ñþäà ïðèøåë?— Çàïèñûâàòüñÿ â Êðàñíóþ ãâàðäèþ, áóðæóåâ áèòü, —

óëûáíóëñÿ Íåìè÷.— Ñåé÷àñ æå äîìîé, ìàòü, íàâåðíîå, ñ íîã ñáèëàñü!..

14. Âàñèëèé Ãîðäååâè÷ Ìàòâååâ— Âàñèëèé Ãîðäååâè÷, — îáðàòèëñÿ ê Ìàòâååâó Ïåòðè-

÷åíêî, êîòîðîìó äâå íåäåëè íàçàä ïîðó÷èëè ôîðìèðîâàíèå


54 55

— Ïðîæèòûå ãîäû âñïîìíèë, — îòîçâàëñÿ Ìàòâååâ. — Ñêî-ðî ðàçìåíÿþ ÷åòâåðòûé äåñÿòîê, à ñåìüåé åùå íå îáçàâåëñÿ.

— À Þëèÿ Ïàâëîâíà. Àëü íå æåíà?— Æåíà, êîíå÷íî, òîëüêî ìû æå áåç ñâàäüáû...— Çà ñâàäüáîé äåëî íå ñòàíåò, — óëûáíóëñÿ Ïåòðè÷åíêî.

— Çàêîí÷èòñÿ ýòà çàâàðóøêà, è ñûãðàåì.Èçäàëåêà äîíåññÿ ëàé ñîáàê. Ïîêàçàëèñü êðûøè õàò, ïî-

äåðíóòûå ëåãêèì òóìàíîì.— Íàäî áû ðàçâåäêó âûñëàòü, — çàìåòèë Ìàòâååâ, ñïðû-

ãèâàÿ ñ ïîäâîäû.— Åñòü! — îòâåòèë Ïåòðè÷åíêî è èñ÷åç.Ïîäâîäû îñòàíîâèëèñü. Ðàçâåä÷èêè ñêîðî âåðíóëèñü è

äîëîæèëè î òîì, ÷òî ïåðåä íèìè ñåëî Äóâàíîâêà. Íà îêîëè-öå ñåëà âûñòàâëåíà îõðàíà âñåãî èç äâóõ âîîðóæåííûõ ñîë-äàò.

Ñåëî Äóâàíîâêà (íûíå — Ëóøèíî), ïîìåñòüå ïðèíàäëå-æàâøåå ãîðîäñêîìó ãîëîâå Ñåìåíó Äóâàíó. Õîçÿéñòâî ñ÷èòà-ëîñü ïåðåäîâûì ïî òîìó âðåìåíè, âûñîêîðåíòàáåëüíûì. Ñå-ìåí Ýçðîâè÷ ëè÷íî èíòåðåñîâàëñÿ îñîáåííî âûâåäåíèåì êà-ðàêóëüñêèõ ïîðîä îâåö. Åãî ïîðîäó äâàæäû ïðåìèðîâàëè çî-ëîòûìè ìåäàëÿìè íà ðîññèéñêèõ âûñòàâêàõ. Íå òîëüêî êàðà-êóëüñêèìè îâöàìè ñëàâèëîñü ñåëî, íî è õîðîøèìè óðîæàÿìèçåðíîâûõ è âèíîãðàäàðñòâîì.

Ñàìîãî Äóâàíà è åãî ñåìüè â ãîðîäå óæå íå áûëî. Âñåìõîçÿéñòâîì ðóêîâîäèëè óïðàâëÿþùèé è äîâåðåííûå ëþäè.

— Íàäî ïîéòè ïåðåãîâîðèòü ñ íèìè, — ñêàçàë Ìàòâååâ.— ß ñàì ïîéäó. Âû îñòàâàéòåñü ñ îòðÿäîì è æäèòå ñèãíàëà.

Ðàñêèñøàÿ äîðîãà áûëà ó îêîëèöû ïåðåãîðîæåíà ïðîâî-ëî÷íîé èçãîðîäüþ. Çäåñü æå ñòîÿëè äâîå êàðàóëüíûõ, êóðèëè.

— Êòî òàêîâ? — êðèêíóë îäèí èç íèõ è, âñêèíóâ âèíòîâ-êó, óãðîæàþùå ëÿçãíóë çàòâîðîì.

— Èç Åâïàòîðèè, — îòâåòèë Ìàòâååâ. Çàðæàëè ëîøàäè.Ýòî íàñòîðîæèëî êàðàóëüíûõ.

— Çà õëåáîì ïðèåõàëè?— Äà, çà õëåáîì!

æåëî îïèðàÿñü íà âèíòîâêè, ñ óñòàëûìè èçìó÷åííûìè ëèöà-ìè. À Ìàòâååâ ÷èòàë ïðèêàç: “...Âî ìíîãèõ ãóáåðíèÿõ Ðîññèèíàñòóïèë ãîëîä, ëþäè ìðóò îò ãîëîäà è òèôà. Âûäàåòñÿ ïàåêâ 1/8 ôóíòà õëåáà èç îòðóáåé íà òðè äíÿ.

Äîëã íàø, æèâóùèõ â ìåñòíîñòè, îáåñïå÷åííîé õëåáîì,íåìåäëåííî ïðèéòè íà ïîìîùü...”*

Âàñèëèé Ãîðäååâè÷ çàêîí÷èë ÷èòàòü, âíèìàòåëüíî ïîñìîò-ðåë íà áîéöîâ:

— Ëåã÷å âñåãî, êîíå÷íî, íå çàìåòèòü áåäñòâèå íàðîäà,âåäü ó íàñ-òî åñòü õëåá. Òîëüêî êàê æå íàøè áðàòüÿ, ðàáî÷èåÐîññèè? Âåäü îíè ìðóò ñ ãîëîäó!

— Äà ÷òî òàì ðàññóæäàòü? Ïîìîæåì ðàáî÷èì! — ðàçäà-ëîñü ñðàçó íåñêîëüêî ãîëîñîâ.

Íà ðàññâåòå îòðÿä íà äåñÿòè ïîäâîäàõ îòïðàâèëñÿ â äå-ðåâíþ.

...Âàñèëèé Ãîðäååâè÷ ñèäåë íà ïåðâîé ïîäâîäå. Â ïàìÿòèâñïëûëè äàëåêèå ãîäû, ðûáàëêà íà çîðüêå ó áîëüøîãî ïðó-äà, ÷òî ðàñêèíóëñÿ çà îêîëèöåé äåðåâíè Âåðõíÿÿ Ïåñ÷àíêàÊóðñêîé ãóáåðíèè. Â äâåíàäöàòü ëåò îí äåëàë âñÿêóþ êðåñ-òüÿíñêóþ ðàáîòó: õîäèë çà ïëóãîì, êîñèë òðàâó, ñêèðäîâàëñåíî, âîçèë çåðíî íà ìåëüíèöó. È âñå-òàêè ñóìåë îêîí÷èòü÷åòûðå êëàññà ñåëüñêîé øêîëû.

Îñåíüþ 1914 ãîäà ïî çàäàíèþ ñîöèàë-äåìîêðàòè÷åñêîé îðãà-íèçàöèè “Àðñåíàë” Ìàòâååâ ïîñòóïàåò â øêîëó ëåò÷èêîâ-íà-áëþäàòåëåé îðóæåéíûì ìàñòåðîì. Çäåñü îí âñòðåòèë âåñòü îÔåâðàëüñêîé ðåâîëþöèè. È ñðàçó æå îêóíóëñÿ â âîäîâîðîòñîáûòèé. 8 ìàðòà 1917 ãîäà åãî âûáèðàþò â ñîñòàâ ñîëäàòñêî-ãî êîìèòåòà øêîëû, ïðåäñåäàòåëåì ýòîãî êîìèòåòà ñòàë îäèíèç âåäóùèõ ñïåöèàëèñòîâ Àëåêñàíäð Èâàíîâè÷ Íàõîäêèí.Âñòðåâîæåííîå ðåâîëþöèîííûìè íàñòðîåíèÿìè âîåííûõ ëåò-÷èêîâ-íàáëþäàòåëåé, êîìàíäîâàíèå ïåðåáðàñûâàåò øêîëó, êàêòîãäà êàçàëîñü, â ãëóõîé óãîë — Åâïàòîðèþ...

— Î ÷åì çàäóìàëñÿ, Âàñèëèé Ãîðäååâè÷? — ñïðîñèë Ïåò-ðè÷åíêî. — Òðåòèé ðàç ñïðàøèâàþ, à òû íå îòâå÷àåøü.

* Èç àðõèâà êðàåâåä÷åñêîãî ìóçåÿ ã. Åâïàòîðèè.


56 57

— Áóäåì áðàòü õëåá ñèëîé, — ñïîêîéíî îòâåòèë Ìàòâååâ,— èìåíåì Ñîâåòñêîé âëàñòè!

— Ìû ñàìè ñåáå âëàñòü. Ñàìàÿ ÷òî íè íà åñòü êðåñòüÿíñ-êàÿ. À áóäåòå ê íàì ëåçòü, áûñòðî îñòóäèì. Âîí, áîëüøåâèñò-ñêèå ïðèõâîñòíè!

— ×òî æå, ðàçãîâîð ó íàñ ñîñòîèòñÿ èíîé, — ðåçêî ñêàçàëÌàòâååâ è õîòåë áûëî óéòè. Íî òóò ðàñïàõíóëàñü äâåðü óïðà-âû, íà êðûëüöå ïîÿâèëñÿ óïðàâëÿþùèé.

— Çà÷åì òàê êðóòî, Âàñèëèé Ãîðäååâè÷, — ïðèìèðèòåëü-íî óëûáíóëñÿ îí. — Ñîâåòñêîé âëàñòè ìû çàâñåãäà ïîìîæåì,ñêîëü ñìîæåì. Äà è ïðîñèòü-òî âû ïðèøëè âñåãî íè÷åãî. Äå-ñÿòü ïîäâîä-òî çà äåðåâíåé.

“Êàê áû âïðîñàê íå ïîïàñòü. Íàäî ïðåäóïðåäèòü Ïåòðè-÷åíêî”, — ïîäóìàë Ìàòâååâ. À âñëóõ çàÿâèë ñïîêîéíî:

— Ñêîëüêî ñìîæåì, ñòîëüêî è âîçüìåì.— Ïóäîâ òðèñòà íàñêðåáó, — âçäîõíóë óïðàâëÿþùèé, ïî-

äàâàÿ çíàê ïðèêàç÷èêó îòêðûòü àìáàðû. — Ëåòî ñóõîå áûëî,ñàì, ïîäè, âèäåë, íåóðîæàé íà ïøåíè÷êó. Äà âîò õîòü ó ìó-æèêîâ ñïðîñè.

...Áåñåäà ñ êðåñòüÿíàìè çàòÿíóëàñü äîïîçäíà. Âîïðîñîâáûëî ìíîãî, â îñíîâíîì èíòåðåñîâàëèñü çåìëåé. Íî íàäî áûëîâîçâðàùàòüñÿ äîìîé.

Çäåñü, â áåçâåñòíûõ, çàòåðÿííûõ â ñòåïè ìàëåíüêèõ äå-ðåâíÿõ íà÷àëîñü ñ ïîìîùüþ Ìàòâååâà ïðîáóæäåíèå ïîëè-òè÷åñêîé àêòèâíîñòè êðåñòüÿí Åâïàòîðèéñêîãî óåçäà. Êðåñ-òüÿíå Äóâàíîâêè, Îðòà-Ìàìàé è áëèçëåæàùèõ äåðåâåíü íàñâîèõ ñõîäàõ ñòàëè ñîçäàâàòü îòðÿäû â ïîìîùü Êðàñíîéãâàðäèè, âûäâèãàòü ñâîèõ ïðåäñòàâèòåëåé â ÅâïàòîðèéñêèéÑîâåò ðàáî÷èõ, êðåñòüÿíñêèõ è ñîëäàòñêèõ äåïóòàòîâ. Â äå-ðåâíå Äîíóçëàâ (íûíå Êðàñíîÿðñêîå) îáðàçîâàëàñü ïàðò-ÿ÷åéêà, à â ãîðîäå Ñàêè áûë ñîçäàí âîåííî-ðåâîëþöèîííûéêîìèòåò...

Ïîäâîäû, íàãðóæåííûå õëåáîì, îòïðàâèëèñü â îáðàòíûéïóòü. Â íî÷íîé òèøèíå ìÿãêî ñòó÷àëè êîïûòà î ïîäìåðçøóþçåìëþ. Âûñòðåë, õîòÿ åãî è æäàë Ìàòâååâ, ïðîçâó÷àë íåîæè-

— Ïðîâàëèâàéòå îòñþäà, ïîêà ìû èç âàñ ðåøåòî íå ñäå-ëàëè!

— Âû ÷òî æå, íå õîòèòå ïîä÷èíÿòüñÿ ðåøåíèÿì Ñîâåòñêîéâëàñòè?

— À ó íàñ çäåñü ñâîÿ âëàñòü, íàðîäíî-êðåñòüÿíñêàÿ, —íàãëî çàÿâèë âòîðîé, ñ æèäêîé áîðîäêîé.

Ìàòâååâ ïî÷óâñòâîâàë, êàê â íåì âñêèïàåò ÿðîñòü:— Çîâè ñâîþ âëàñòü!— À ìû è åñòü òóòîøíàÿ âëàñòü! — çàðæàë ðûæåâîëîñûé.— Âîò ÷òî, — Ìàòâååâ óæå åëå ñäåðæèâàëñÿ, — åñëè âû

íàñ íåìåäëåííî íå ïðîïóñòèòå ê ñâîèì ñòàðøèì èëè êàê òàìîíè ó âàñ íàçûâàþòñÿ, òî ìû âûíóæäåíû áóäåì ïðèìåíèòüîðóæèå.

— Ïîïðîáóéòå, ïðè-è-ìå-íèòå, — ïåðåäðàçíèë Ìàòâååâàêàðàóëüíûé, — íî â åãî ãîëîñå óæå íå áûëî ïðåæíåé íàãëîéóâåðåííîñòè. Ïîñîâåòîâàâøèñü ñî ñâîèì ïðèÿòåëåì, îí, çàëî-æèâ â ðîò ïàëüöû, ïðîíçèòåëüíî ñâèñòíóë. Èç êðàéíåé èçáûâûãëÿíóë åùå îäèí ñîëäàò.

— Ñâåäè äî óïðàâëÿþùåãî, — ñêàçàë êàðàóëüíûé. — Äàñìîòðè ãëàç ñ íåãî íå ñïóñêàé, ÷òîáû ïî äåðåâíå íå øàñòàë.Çíàåì ìû èõ, ãîëîäðàíöåâ, îõî÷è ñòàëè äî ÷óæîãî äîáðà.

Íà êðûëüöå óïðàâû â îêðóæåíèè íåñêîëüêèõ âîîðóæåí-íûõ ñîëäàò ñèäåëè äâà ÷åëîâåêà â ëàäíî ïðèãíàííûõ íîâåíü-êèõ øèíåëÿõ.

Ìàòâååâ ïîíÿë, ÷òî ýòî îôèöåðû. “Òàê âîò êóäà îíè ïîïðÿòà-ëèñü, — ïîäóìàë îí. — Âîò îíè, “ðåçåðâû”, êîòîðûìè õâàëèò-ñÿ áóðæóàçèÿ”. Â òîò äåíü, êîãäà ïðèáûëè êîðàáëè èç Ñåâàñòî-ïîëÿ è ðàçâåðíóë ðàáîòó ðåâîëþöèîííûé òðèáóíàë, âîçãëàâëÿ-åìûé Ñ. Ïðîñìóøêèíûì, èç ãîðîäà èñ÷åçëè îôèöåðû, ÷àñòüñîëäàò è ýñêàäðîíöû. Îíè ïîïðÿòàëèñü â äåðåâíÿõ Êðûìà.

— Óáèðàéòåñü-êà ïîäîáðó-ïîçäîðîâó, ïîêà íå ïåðåñòðåëÿ-ëè, — íàðî÷èòî ãðîìêî, ÷òîáû ñëûøàëè òîëïèâøèåñÿ âîçëåñâîèõ õàò ìóæèêè, ñêàçàë îäèí èç îôèöåðîâ, êîãäà áûë çà-÷èòàí ïðèêàç êîìèññàðà Åâïàòîðèéñêîãî Ñîâåòà ïî ïðîäî-âîëüñòâåííûì âîïðîñàì.


58 59

ëè, íî ñïèñàëè íà áåðåã “çà âîëüíîäóìñòâî, ðåâîëþöèîíèçè-ðóþùåå ìàññû”. À äåëî áûëî òàê. Ìàòðîñ Âèêòîð ×åðåâêîâ,çàêàí÷èâàÿ ïðèáîðêó â êàþòå êîìàíäèðà, ïîäîøåë ê èëëþ-ìèíàòîðó, çàãëÿäåëñÿ íà ìîðå è íå çàìåòèë, êàê âîøåë âàõ-òåííûé îôèöåð. Ïîñëûøàëàñü áðàíü:

— Ïî÷åìó íå ðàáîòàåøü, ñêîòèíà?Ìàòðîñ âçäðîãíóë, íà åãî ëèöå ñ ìàëåíüêèìè óñèêàìè

áëóæäàëà ðîáêàÿ óëûáêà, âèäèìî, îíà åùå áîëüøå âçáåñèëàîôèöåðà, îí ïîäñêî÷èë è óäàðèë ïî ëèöó ìàòðîñà. Ó íåãî èçíîñà ïîòåêëà êðîâü.

Âèêòîð, ñèäåâøèé çà êàíöåëÿðñêèì ñòîëîì, ñõâàòèë áðîí-çîâóþ ÷åðíèëüíèöó è çàïóñòèë åþ â âàõòåííîãî. Îôèöåð îïå-øèë, ïîòîì åãî ëèöî èñêàçèëîñü, îí çàêðè÷àë:

— Áîëüøåâèêè! Ïîçîð êðåéñåðó!Â êîíöå äåêàáðÿ 1916 ãîäà Ãðóáå ïðèáûë â åâïàòîðèé-

ñêèé îòðÿä áåðåãîâîé ñëóæáû íàáëþäåíèÿ è ñâÿçè. Îòðÿäîìêîìàíäîâàë ëåéòåíàíò Ôåäîð Çóéêîâ. Åùå ðàíüøå â ýòîò æåîòðÿä áûë ñïèñàí ìàòðîñ Âèêòîð ×åðåâêîâ.

...Ãðóáå âçäðîãíóë îò áëèçêî ïðîëåòåâøåé ÷àéêè, â åå ãîð-òàííîì êðèêå îí ñëûøèò ãèìí æèçíè, êîòîðàÿ ïðåêðàñíà âëþáîå âðåìÿ ãîäà.

Îí âñïîìíèë, êàê ïîëãîäà íàçàä åãî è íåçíàêîìóþ äå-âóøêó âîò òàê æå èñïóãàëà ÷àéêà, äåâóøêà íåâîëüíî îòñêî-÷èëà îò ïðîõîäèâøåãî ìèìî ìè÷ìàíà è óðîíèëà êîðçèíó ñÿáëîêàìè. Âèêòîð âåñåëî çàñìåÿëñÿ, óñïîêîèë íåçíàêîìêó èíåîæèäàííî äëÿ ñåáÿ ñêàçàë:

— ß ìîãó ïîìî÷ü âàì äîíåñòè êîðçèíó äî äîìà. Ìîæíî?Äåâóøêà ïîñìîòðåëà åìó â ãëàçà, êèâíóëà, ïîøëà ðÿäîì.— Âå÷íû îíè, ìîðå è ÷àéêè, — çàñìîòðåâøèñü íà ÷àåê,

ñêàçàë Âèêòîð. — Ñëóøàþ èõ, è êàæåòñÿ, ÷åëîâå÷åñêèå äóøèâ íèõ ïîêîÿòñÿ è ïîäàþò ãîëîñà ëþäÿì. — Âèêòîð óìîëê. Èñíîâà, áóäòî ñ íåáåñ, ãîëîñ ÷àéêè.

— Íó, âîò ÿ è äîìà,— ñêàçàëà äåâóøêà. — Ñïàñèáî!Âèêòîð ÷óâñòâîâàë ñåáÿ ñ÷àñòëèâûì è ïî÷åìó-òî âñòðåâî-

æåííûì.

äàííî. Íàñòóïèëà ñåêóíäíàÿ íàïðÿæåííàÿ òèøèíà, òóò æåðàñïîðîòàÿ ãðîõîòîì âûñòðåëîâ.

Íàïàäåíèå áûëî íåîæèäàííûì, íî áîéöû íå ðàñòåðÿëèñü,îòêðûëè äðóæíûé îãîíü ïî ñèëóýòàì, ìåëüêàâøèì íà ãðåáíåõîëìà. Âèäèìî, ïîíåñÿ ïîòåðè, âðàãè óñêàêàëè, ïðåñëåäîâàòüèõ íå áûëî ñìûñëà.

Âñå ïîíÿëè, ÷òî ýòî ëîâóøêà.— Õëåá-òî êðîâóøêîé ïàõíåò! — âçäîõíóë áîåö, óêðûâàÿ

øèíåëüþ äâóõ áîéöîâ, ïàâøèõ îò ðóê áàíäèòîâ.

15. Âèêòîð ÃðóáåÊîãäà Âèêòîð Ãðóáå ïîäíÿëñÿ, íå áûëî åùå è ñåìè, íî

óæå ðàññâåëî. Îí ïîøåë ê ìîðþ, ÷òî äûøàëî ïî÷òè ðÿäîì, óïðè÷àëà ïîíàáëþäàë, êàê â ïðîçðà÷íîé ñïîêîéíîé âîäå ïëàâ-íî êîëûøóòñÿ âîäîðîñëè.

Ñ êðèêîì íîñèëèñü ÷àéêè. Îíè òî ñòðåìèòåëüíî ïàäàëèâíèç è âûõâàòûâàëè èç âîäû ñâåðêàþùóþ ñåðåáðîì ðûáåø-êó, òî çàòåâàëè äðàêó èç-çà äîáû÷è...

Ïî íåáó ïëûëè ðåäêèå îáëàêà, îòðàæàÿñü â ãîëóáîì çåð-êàëå çàëèâà. Íî âîò íà ïîâåðõíîñòè åãî áëåñíóëè ïåðâûå ñîë-íå÷íûå ëó÷è è ñðàçó æå âûñâåòèëè ñóåòëèâóþ æèçíü ìåëêî-âîäüÿ. Òîðîïëèâî ïðîìåëüêíóëà þðêàÿ ñòàâðèäêà. Áûñòðîïåðåáèðàÿ âñåìè øåñòüþ ëàïàìè, óãðîæàþùå âûñòàâèâ êëåø-íè, êóäà-òî òîðîïèòñÿ êðàá, îñòàâëÿÿ íà ìåëêîì ïåñêå ïîëî-ñàòûé ñëåä. Âîçëå êàìíÿ ïðèòàèëñÿ áû÷îê... Ìîðå. Êòî ïî-ñòèã åãî òàéíó? Âîò è Âèêòîð Ãðóáå, ïðîñòîé äîáðûé ïàðåíü,ðîäèâøèéñÿ è âûðîñøèé â ñåëå Çàìîñòüå Õàðüêîâñêîé ãóáåð-íèè, æàäíî äûøèò ìîðñêèì âîçäóõîì, è íà åãî ðåçêî î÷åð-÷åííûõ ýíåðãè÷íûõ ãóáàõ èãðàåò ëåãêàÿ óëûáêà. Î ÷åì îíñåé÷àñ äóìàåò?

Âñïîìíèëàñü åìó ñëóæáà íà ×åðíîìîðñêîì ôëîòå íà êðåé-ñåðå “Åêàòåðèíà Âåëèêàÿ”. Îí ñëóæèë óæå âòîðîé ãîä â äîë-æíîñòè ñòàðøåãî êîðàáåëüíîãî ïèñàðÿ, êîãäà ïðîèçîøåë ñëó-÷àé, ïîñëå êîòîðîãî åãî àðåñòîâàëè, ñóäèëè, è õîòÿ îïðàâäà-


60 61

— Äà òàê, íè÷åãî, — óêëîíèëñÿ îò îòâåòà Ãðóáå. — À îâ÷åðàøíåì ñëó÷àå â ãèìíàçèè ïðåäëàãàþ ïîãîâîðèòü ñåðüåç-íî â Ñîâåòå.

Â÷åðà óòðîì, êîãäà Äåìûøåâ è Ãðóáå âîçâðàùàëèñü ñ ìè-òèíãà, ñîñòîÿâøåãîñÿ â ãîðîäñêîì òåàòðå, Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷óêàçàë íà çåëåíóþ àôèøó, êîòîðàÿ ñîîáùàëà, ÷òî êëóá ãèìíà-çèè âå÷åðîì óñòðàèâàåò äëÿ ðàáî÷åé ìîëîäåæè âå÷åð äðóæáû.Â ïðîãðàììå óêàçûâàëîñü: áóäóò òàíöû, óãîùåíèå â áóôåòå,èãðàåò äóõîâîé îðåêñòð (â Åâïàòîðèè áûëî íåìàëî áëàãîòâîðè-òåëüíûõ îáùåñòâ è êëóáîâ: “Åâðåéñêèé êëóá þíîøåñòâà”, òà-òàðñêèé êëóá “Çîëîòàÿ Îðäà”, íåìåöêèé, ãðå÷åñêèé è äðóãèå,âñå îíè ñòàðàëèñü çàâîåâàòü äîâåðèå ó ìîëîäåæè, è êàæäûéêëóá ðåâîëþöèîííûå ñîáûòèÿ òîëêîâàë íà ñâîé ëàä, ïðàâäà, âîäíîì îíè áûëè åäèíû — íå äîïóñòèòü ê âëàñòè íàðîä).

— Ùåäðûå îáåùàíèÿ, — íàõìóðèëñÿ Âèêòîð, ðàçãëÿäû-âàÿ àôèøó. — Äåøåâî õîòÿò êóïèòü íàøèõ ðåáÿò.

— Îáðàòè âíèìàíèå: íà âå÷åð îíè ïðèãëàøàþò ìîëîäåæüñ îêðàèí.

— Íàäî ñâîé, êîììóíèñòè÷åñêèé âå÷åð îðãàíèçîâàòü, —ïðåäëîæèë Ãðóáå.

— Ñèë ó íàñ ìàëîâàòî, — ãðóñòíî ñêàçàë Äåìûøåâ. — Àïîêà íåò ó íàñ ñâîåé îðãàíèçàöèè, íàäî èñïîëüçîâàòü ãèìíà-çèñòîâ, íàäî ñðåäè íèõ èñêàòü íàøèõ ñòîðîííèêîâ...

Âå÷åð óæå áûë â ðàçãàðå, êîãäà Âèêòîð, Ñàââà Òàðàíîâ èÍèêîëàé Ñàùåíêî íåçàìåòíî âîøëè â êëóá è âñòàëè ó ñòåí-êè, ÷òîáû íå ïðèâëåêàòü ê ñåáå âíèìàíèÿ.

— Ñâîåãî îïûòà ðàáîòû ñ ìîëîäåæüþ ó íàñ ïîêà íåò, —òèõî øåïíóë Ãðóáå, — áóäåì ó÷èòüñÿ ó áóðæóàçèè.

Âñêîðå Ãðóáå óçíàëè, è èç òîëïû ñòàëè ðàçäàâàòüñÿ ãîëîñà:— Ýòî áûâøèé ìè÷ìàí öàðñêîãî ôëîòà ïðèøåë ñþäà, ÷òî-

áû ìåøàòü íàì ðàáîòàòü!— À ìîæåò, îí íåìåöêèé ëàçóò÷èê?— Íå÷åãî öåðåìîíèòüñÿ ñ íèì, ñïóñòèòü åãî ñ êðûëüöà!Â òîò âå÷åð Âèêòîðó è Òàðàíîâó ñòàëî ÿñíî, ÷òî êëóá ãèì-

íàçèè, êàê è äðóãèå, ïðèâëåêàë íå òîëüêî æåëàþùèõ ïîòàíöå-

Ïîñòàâèë êîðçèíó, ñïðîñèë:— Êàê çâàòü òåáÿ?— Ñîôüÿ, — òèõî îòâåòèëà äåâóøêà.— Ìåíÿ — Âèêòîð. Ìè÷ìàí Ãðóáå, — òàê æå òèõî îòâåòèë

þíîøà è, íàáðàâøèñü ñìåëîñòè, ñêàçàë:— Âûõîäè âå÷åðîì ê ìîðþ. ß áóäó æäàòü ó áîëüøîãî

àìáàðà, çà äîìîì Ìèð÷è.Ñîôüÿ êèâíóëà è óøëà ëåãêîé ïîõîäêîé, ãèáêàÿ, ñòðîéíàÿ

è ñâåòëàÿ, êàê ìîëîäàÿ áåðåçêà.Âå÷åðîì îíè âñòðåòèëèñü. Âñòðåòèëèñü è íà äðóãîé äåíü,

è íà òðåòèé... Èãðàëè â ïüåñàõ äðàìàòè÷åñêîãî êðóæêà, îðãà-íèçîâàííîãî àêòðèñîé Àðòåìüåâîé (îíà ñíèìàëà êîìíàòû âäîìå, ãäå òåïåðü ìàãàçèí “Ñþðïðèç”). Ïîñëå ðåïåòèöèé âû-õîäèëè ê ìîðþ, ïîäîëãó ñèäåëè íà áîëüøîì ïëîñêîì êàìíå,ñìîòðåëè â âîäó, â êîòîðîé êóïàëèñü ëóíà è çâåçäû. Ñîôüÿðàññêàçûâàëà î ñâîåé ñåìüå, î òîì, êàê îíà íàó÷èëàñü øèòü,Âèêòîð — î ñåáå, î ñâîåé æèçíè. À åùå î áîëüøîé ëþáâèïðîñòîé êðåñòüÿíêè è èçâåñòíîãî ó÷åíîãî, òàê è íå ñóìåâøèõñîåäèíèòü ñâîè ñóäüáû èç-çà ñîñëîâíûõ ïðåäðàññóäêîâ. Îíèëþáèëè äðóã äðóãà äî êîíöà äíåé ñâîèõ íåæíîé è ÷èñòîéëþáîâüþ, íî ñâåò è öåðêîâü íå âåëåëè äâîðÿíèíó æåíèòüñÿíà êðåñòüÿíêå. È òîëüêî êîãäà Âèëüãåëüì Ãðóáå òÿæåëî çà-áîëåë, îí ïîçâàë ñûíîâåé è èõ ìàòü Íàòàëüþ Ðîäèîíîâíó èçàâåùàë èì ñâîå èìÿ è íàñëåäñòâî.

À îäíàæäû Âèêòîð, óâëåêøèñü, ñòàë ïåòü äëÿ íåå. Ñîôüÿñëóøàëà, çàâîðîæåííàÿ. Ñêàçàëà òèõî:

— Êàê äóøåâíî ïîåøü òû, Âèòÿ. Êàê õîðîøî. Ñëóøàþòåáÿ è êàæåòñÿ ìíå, ÷òî ìû ñ òîáîé îäíè íà âñåì ñâåòå.

Îí îáíÿë åå, ïîöåëîâàë. Ñîôüÿ âûðâàëàñü èç ðóê è, óáå-ãàÿ â òåìíîòó, êðèêíóëà:

— Ïðèõîäè çàâòðà!È ýòè ñëîâà ìíîãîå ñêàçàëè Âèêòîðó...— Î ÷åì çàãðóñòèë, Âèëüãåëüìîâè÷? — óëûáíóëñÿ Äå-

ìûøåâ, êðåïêî ïîæèìàÿ ðóêó. — Èëè â÷åðàøíåå ïåðåæèâà-åøü?


62 63

— Äà, íåìöû ïðè ïîääåðæêå öàðñêèõ ãåíåðàëîâ ïðåäñòàâ-ëÿþò ñåðüåçíóþ óãðîçó Êðûìó, — çàÿâèë Âàëüêåâè÷.— ß êàêâîåííûé ñïåöèàëèñò ìîãó áûòü áîëåå ïîëåçåí Êðàñíîé ãâàð-äèè. Ñîâåñòü íå ïîçâîëÿåò ìíå äàëüøå îñòàâàòüñÿ ñòîðîííèìíàáëþäàòåëåì.

Äåìûøåâ ïîäîøåë, êðåïêî ïîæàë åìó ðóêó:— Ñïàñèáî! Îò äóøè ðàä, — è îáðàòèëñÿ ê Íåìè÷ó. —

Ñåìåí Ïàâëîâè÷, âîò âàì íà÷àëüíèê øòàáà...Óæå âòîðîé ìåñÿö Ñåìåí Íåìè÷ âìåñòå ñ áûâøèì ïðàïîð-

ùèêîì Ãðèãîðèåì Âàëüêåâè÷åì çàíèìàþòñÿ ôîðìèðîâàíè-åì äâóõ îòðÿäîâ êðàñíîãâàðäåéöåâ. È ÷åì áîëüøå óçíàåò åãî,òåì ñèëüíåå ïðîíèêàåòñÿ ê íåìó ñèìïàòèåé. Ñïîêîéíî, áåçñóåòû, ñ âåëè÷àéøåé äåëèêàòíîñòüþ è ñêðîìíîñòüþ Ãðèãî-ðèé áåðåò íà ñåáÿ ëüâèíóþ äîëþ ðàáîòû, îñîáåííî ïî îáó÷å-íèþ êðàñíîãâàðäåéöåâ, è âñå, êàçàëîñü, äåëàåòñÿ ñàìî ñîáîé...Âàëüêåâè÷ äåéñòâèòåëüíî îáëàäàë ðåäêîé ñïîñîáíîñòüþ, îñ-òàâàÿñü â òåíè, âûäâèãàòü âïåðåä êîìàíäèðîâ ðîò è âçâîäîâ,ðàçâèâàÿ ó íèõ èíèöèàòèâó, ïðèäàâàòü èì óâåðåííîñòü â ñâî-èõ ñèëàõ.

Ïîçäíî âå÷åðîì, óáåäèâøèñü, ÷òî âñå çàïëàíèðîâàííîå íàäåíü âûïîëíåíî, Ñåìåí è Ãðèãîðèé âîçâðàùàëèñü äîìîé âìå-ñòå. Ïî äîðîãå ãîâîðèëè î ðàáîòå, î òåêóùèõ ïîëèòè÷åñêèõñîáûòèÿõ, ëó÷øå óçíàâàÿ äðóã äðóãà.

Ãðèãîðèé Ìèõàéëîâè÷ Âàëüêåâè÷ ðîäèëñÿ â íåáîëüøîéäåðåâóøêå ïîä Âèòåáñêîì, â ñåìüå êðåñòüÿíèíà. Åãî îòåö èìåëíåáîëüøîé êëî÷îê çåìëè. Ãðèøà áûë ñòàðøèì èç ïÿòåðûõäåòåé.

Îäíîìó îòöó áûëî òðóäíî ïðîêîðìèòü ñåìüþ, è Ãðèãîðèéïîñëå óðîêîâ â ãèìíàçèè ïîìîãàë åìó â ïîëå, íà îãîðîäå, íàñåíîêîñå. Ïîçäíî âå÷åðîì ãîòîâèë óðîêè è íàõîäèë âðåìÿ,÷òîáû ïîçàíèìàòüñÿ ñ ñåñòðîé è áðàòüÿìè. Ñ óâëå÷åíèåì èã-ðàëè “â øêîëó”. Ãðèøà âûñòóïàë â ðîëè ó÷èòåëÿ. Ëþáîâü êýòîé ïðîôåññèè, ê äåòÿì îïðåäåëèëà åãî æèçíåííîå ïðèçâà-íèå. Â 1916 ãîäó ïîñëå îêîí÷àíèÿ Âèòåáñêîãî ó÷èòåëüñêîãîèíñòèòóòà îí áûë ïðèçâàí â àðìèþ è íàïðàâëåí â øêîëó

âàòü, íî è ñêðûòûõ âðàãîâ, êîòîðûå ñòàâèëè ñâîåé çàäà÷åé ðàç-ëîæèòü ðàáîòó Ñîâåòà, ïîñåÿòü íåäîâåðèå ó ìîëîäåæè ê âëàñ-òè áîëüøåâèêîâ, îòâëå÷ü åå îò áîðüáû. Èõ ãëàâíûì îðóæèåìñòàëè êëåâåòà è äåçèíôîðìàöèÿ. Íåñìîòðÿ íà ýòî Äåìûøåâñ÷èòàë, ÷òî íàäî ñíà÷àëà çàèíòåðåñîâàòü ÷åì-òî ìîëîäåæü, àïîòîì ðàçâåðòûâàòü ñðåäè íåå ïîëèòè÷åñêóþ àãèòàöèþ.

— Â÷åðà âå÷åðîì ïðè ïàòðóëèðîâàíèè áûëè óáèòû ìîëî-äûå ðàáî÷èå Àíàòîëèé Ïàí÷óêîâ è ñîëäàò èç øêîëû àâèàòî-ðîâ Êîíñòàíòèí Ìåðêóëîâ, — ñîîáùèë Ãðóáå.

— Íàøëè óáèéö?— Âàðâàðà Ãðåáåííèêîâà âåäåò ðîçûñê.— Ñïðàâèòñÿ?— Âàðâàðà? — âñêèíóë áðîâè Ãðóáå. — Äà ó íåå æåëåç-

íûé õàðàêòåð è æåëåçíàÿ ëîãèêà...— Ïîëîæåíèå îñëîæíÿåòñÿ, âðàã ñíîâà ïîäíèìàåò ãîëî-

âó, — âçäîõíóë Äåìûøåâ. — Îòìåðøòåéí ñ ýñêàäðîíöàìè,Ðóñàíîâ è åùå ìíîãî îôèöåðîâ ñêðûâàþòñÿ â ñòåïíûõ õóòî-ðàõ. Íàì èõ íå äîñòàòü, òàòàðû ñêðûâàþò.

— Åñëè íåìöû âîéäóò â Êðûì, Îòìåðøòåéí íå çàìåäëèòóäàðèòü íàì â ñïèíó.

— ×òî ïðåäëàãàåøü?— Ñîçäàòü ñâîþ âîåííóþ îðãàíèçàöèþ, — îòâåòèë Ãðóáå.

— Ñïåöèàëèñòû ó íàñ íàéäóòñÿ.— Ñåãîäíÿ ýòî îáñóäèì â Ñîâåòå. Êðîìå Íåìè÷à è Ïåòðè-

÷åíêî, íàäî ïîäîáðàòü åùå íåñêîëüêî ÷åëîâåê. Ëþäåé òû çíà-åøü õîðîøî, ïîýòîìó ïîäáåðè íåñêîëüêî êàíäèäàòóð, — ðàñ-ïîðÿäèëñÿ Äåìûøåâ.

16. Ãðèãîðèé Âàëüêåâè÷Ìåæäó òåì ïîëîæåíèå íà ôðîíòàõ îñëîæíèëîñü: íåìåö-

êèå è áåëîãâàðäåéñêèå âîéñêà êàòèëèñü ê Êðûìó. È äâóõ ìå-ñÿöåâ íå ïðîøëî ñ ìîìåíòà èçáðàíèÿ íîâîãî Ñîâåòà, à óæåâñòàë âîïðîñ î ìîáèëèçàöèè ëþäåé íà âîîðóæåííóþ çàùèòóçàâîåâàíèé ðåâîëþöèè.


64 65

Ìàéáîðîäà âî ãëàâå åâïàòîðèéñêîãî îòðÿäà â ñîñòàâå äâóõ-ñîò ÷åëîâåê îòïðàâèëèñü â Ñèìôåðîïîëü íà ïåðâûé êðàñíûéïàðàä, ãäå ïðèíèìàëàñü âîèíñêàÿ ïðèñÿãà íà âåðíîñòü Ñî-âåòñêîé âëàñòè.

Îòòóäà îòðÿäó ïðåäñòîÿëî óáûòü íà ïåðåäîâûå ïîçèöèèïîä Ïåðåêîï.

Áûëî ñîëíå÷íî è òåïëî, ìèìî òåêëà ïåñòðàÿ òîëïà ëþäåé.Pacïðÿæåííûå ëîøàäè õðóñòåëè ñåíîì, áðîøåííûì ïðÿìîíà çåìëþ, ïàõëî äåãòåì, êîëåñíîé ìàçüþ, îâ÷èíîé, êîíñêèìïîòîì è ìîðåì. Áîéöîâ îòðÿäà ïðèøëè ïðîâîæàòü æåíû èäåòè, ìàòåðè è îòöû. Ëþáè, ñáèâøèñü â ãóñòóþ òîëïó, áåñåäî-âàëè, ñïîðèëè, ñìåÿëèñü, ïëàêàëè...

— Êóäà âàñ íåñåò íåëåãêàÿ? — ðàçãëàãîëüñòâîâàë Äåâ-êèí. — Ïðîòèâ âàñ æå íàñòîÿùèå îôèöåðû, ãåíåðàëû. Îíèâîò-âîò áóäóò â Êðûìó.

— Ðàäóåøüñÿ? — ñïðîñèë êòî-òî.— Íå ðàäóþñü, — îãðûçíóëñÿ Äåâêèí. — Âàñ æàëåþ. Âåäü

ïåðåñòðåëÿþò âàñ, ïåðåäóøàò, êàê öûïëÿò!Ëÿáóõ ãíóñàâèë:— Âû åùå ìîëîäû, à èäåòå íà âåðíóþ ãèáåëü. È çà ÷òî?!— Çà ñîöèàëèçì! — âûêðèêíóë Ôåäîð Íåïåéïèâî, íàçíà-

÷åííûé êîìàíäèðîì âçâîäà â ñîòíå Íåìè÷à.— “Çà ñîöè-è-àëèçì-ó”, — ïåðåäðàçíèë Ëÿáóõ. — À òû

âèäåë eãî, çíàåøü, ñ ÷åì åãî åäÿò?— Ìîæåòå ñ÷èòàòü ñåáÿ ïîêîéíèêàìè, — óõìûëüíóëñÿ Äåâ-

êèí. — Ñêèíóò âàñ â Ñèâàø, äà òàê, ÷òî áîëüøå íå âûíûðíèòå.Ëÿáóõ è Äåâêèí åùå ÷òî-òî êðè÷àëè, ÷åì-òî ñòðàùàëè, íî

ðàçäàëàñü êîìàíäà:— Ïî êîíÿì!Óâèäåâ Äåìûøåâà, Ìàòâååâà, Ãðóáå, ïðèøåäøèõ ïðîâî-

äèòü îòðÿä êðàñíîãâàðäåéöåâ, “îðàòîðû” ñêðûëèñü â òîëïå.Ñðàçó íàñòóïèëà íàïðÿæåííàÿ òèøèíà. Âñå íàñòîðîæèëèñü.Äåìûøåâ âûøåë íà ñåðåäèíó êîííîãî ñòðîÿ, êîòîðûé ñòîÿëëèöîì ê Ïóøêèíñêîé àóäèòîðèè, ñêàçàë:

— Òîâàðèùè! Òðóäíî áûëî íàì çàâîåâàòü ñâîáîäó, íî åùå

ïðàïîðùèêîâ â Ãàò÷èíó. Çäåñü ôîðìèðîâàëñÿ àðòèëëåðèéñ-êèé äèâèçèîí ïî áîðüáå ñ ñàìîëåòàìè. Â íåãî è çà÷èñëÿþòÂàëüêåâè÷à. Äèâèçèîí ïåðåáðàñûâàþò ñíà÷àëà â Ðèãó, çà-òåì — â Åâïàòîðèþ.

Â àðìèè Âàëüêåâè÷ ïîçíàêîìèëñÿ ñ èäåÿìè áîëüøåâèçìàè ñòàë ãîðÿ÷èì èõ ñòîðîííèêîì. Îñîáåííî ñåðüåçíîå âëèÿíèåîêàçàë íà íåãî îðóæåéíûé ìàñòåð àâèàöèîííîãî îòðÿäà Âà-ñèëèé Ãîðäååâè÷ Ìàòâååâ.

— Ãðèãîðèé Ìèõàéëîâè÷, à ïî÷åìó òû íå ïîäàåøü çàÿâ-ëåíèå â ïàðòèþ? — ñïðîñèë Íåìè÷.

— Ñïàñèáî, Ñåìåí Ïàâëîâè÷, çà äîâåðèå! ß åùå íè÷åãî íåñäåëàë äëÿ ïàðòèè è Ñîâåòñêîé âëàñòè, ÷òîáû íîñèòü çâàíèåáîëüøåâèêà.

— Íî òû æå ïîìîã íàøèì áåæàòü èç ñàðàÿ. Ìîæíî ñêà-çàòü, ñïàñ îò âåðíîé ãèáåëè. Òåïåðü âîò íàçíà÷åí íà÷àëüíè-êîì øòàáà, ïîìîãàåøü ñîçäàâàòü Êðàñíóþ ãâàðäèþ, — âîç-ðàçèë Íåìè÷.

— Òû íå ó÷èòûâàåøü òîãî, ÷òî ÿ ïðàïîðùèê öàðñêîé àð-ìèè. ÕÎÒÜ è ïîìîãàþ âàì, íî âðîäå è íà ñëóæáå íàõîæóñü.Âåäü äðóãîé ïðèñÿãè ÿ íå ïðèíèìàë.

— Òû î÷óìåë, íà êàêîé ñëóæáå? Î êàêîé ïðèñÿãå òû âñïîì-íèë? — âîçìóòèëñÿ Íåìè÷. — Íåò öàðñêîé Ðîññèè, íåò è öàð-ñêîé àðìèè. Åñòü ðàáî÷àÿ è êðåñòüÿíñêàÿ Ðîññèÿ è Êðàñíàÿãâàðäèÿ. À ÷òî ïðàïîðùèê? È ÿ, è Äåìûøåâ, è Ïåòðè÷åíêîáûâøèå ïðàïîðùèêè! À êîðíè-òî íàøè ãäå? Â êðåñòüÿíñòâå.

— Íåò, Ñåìåí Ïàâëîâè÷, — ãîðÿ÷î çàãîâîðèë Âàëüêåâè÷,— íåêîòîðûå ìîãóò ïîíÿòü, ÷òî ëåçó â ïàðòèþ, ÷òîáû êàêèå-òî ãðåõè çàìîëèòü, ëó÷øå ÿ ïîáóäó âíå ïàðòèè, íî ïîëíîñòüþíà åå ñòîðîíå.

— Íó, ñìîòðè, êàê çíàåøü, — ñîãëàñèëñÿ Ñåìåí. — Òîëü-êî ïðèñÿãó áóäåøü ïðèíèìàòü íàøó, ðàáî÷å-êðåñòüÿíñêóþ.

— Ýòî óæ êàê âîäèòñÿ, — îòîçâàëñÿ Âàëüêåâè÷.È ýòîò äåíü ïðèíÿòèÿ ïðèñÿãè ïðèøåë. Â ìàðòå 1918 ãîäà

áûëà ïðîâîçãëàøåíà Ñîâåòñêàÿ Ñîöèàëèñòè÷åñêàÿ Ðåñïóá-ëèêà Òàâðèäû. Ñåìåí Íåìè÷, Ãðèãîðèé Âàëüêåâè÷, Åìåëüÿí


66 67

— Íó äà. Òàê ÿ è ïîâåðèë, — çàñîìíåâàëñÿ òîò.— Äåðæè-êà, — Áëàùóê äîñòàë èç êàðìàíà çåðêàëüöå. —

Ñìîòðè: äîìà, óëèöû, îáëàêà — âñå òâîå...Ìàëü÷èøêà âçÿë çåðêàëüöå, ïîâåðíóë ñòåêëûøêî íåñêîëü-

êî ðàç, ïîñìîòðåë â íåãî.— Çäîðîâî! — âîñõèòèëñÿ îí. È îòñòóïèë íà òðîòóàð, îñ-

âîáîæäàÿ äîðîãó.Áëàùóê âñêî÷èë íà ïîäíîæêó àâòîìîáèëÿ. Ïîìàõàë ðó-

êîé íà ïðîùàíèå è êðèêíóë:— Çåðêàëüöå òåáå íà ïàìÿòü! Áóäü çäîðîâ!Äîìîé îí óæå íå ïîåõàë, à ïîãíàë ìàøèíó ê Ñîâåòó, ãäå

æäàë åãî Äåìûøåâ.Áëèçèëñÿ âå÷åð. Ãóñòåëà ñèíåâà âûñîêîãî, â ëåãêèõ îáëà-

êàõ íåáà. Ðàííÿÿ âåñíà îáíîâëÿëà ãîðîä. Óæå ïðîêëåâûâà-ëàñü ðåäêàÿ çåëåíàÿ ùåòèíêà òðàâû. Ñî Ñëîáîäêè äîíîñè-ëèñü ãîëîñà ëþäåé, ìû÷àíèå êîðîâ, èçðåäêà — ëîøàäèíîåðæàíèå. Â âîçäóõå ïàõëî ãîðüêîâàòûì äûìîì òîïèâøèõñÿïå÷åé. Äåìûøåâ òÿæåëî âçäîõíóë è îòîøåë îò îêíà.

— Âîò ÷òî, Âèêòîð Âèëüãåëüìîâè÷, — îáðàòèëñÿ îí ê Ãðó-áå, ïîñìîòðåâ íà ÷àñû. — Ñ ìèíóòóû íà ìèíóòó ïîäúåäåòÁëàùóê. Ãðóçèòå ñ íèì ìåøêè ñ äîêóìåíòàìè è ÿùèêè ñ îðó-æèåì. Ìàðøðóò çíàåøü. Íà ñåâåðíîé ñòîðîíå áóõòû âàñ áó-äåò æäàòü Àíäðåé Ìàðêîâè÷ Ëûñåíêî. Âñå ñäàøü åìó, à ñàìîñòàíåøüñÿ â ðàñïîðÿæåíèè Ñåâàñòîïîëüñêîãî ãîðîäñêîãîÑîâåòà. Äàëüíåéøèõ èíñòðóêöèé íå èìåþ. Äîëîæè èì íàøóîáñòàíîâêó. Ìû ñíîâà óõîäèì â ïîäïîëüå.

Â äâåðü òèõî ïîñòó÷àëè.— Âîéäèòå, — ïðèãëàñèë Äåìûøåâ.Âîøëà Ñîôüÿ, æåíà Ãðóáå. Áëåäíîñòü ïðèäàâàëà îñî-

áåííóþ ïðåëåñòü åå ñïîêîéíîìó ëèöó, â ãëàçàõ çàòàèëàñüãðóñòü.

— Íó, äî ñêîðîé âñòðå÷è, — çàòîðîïèëñÿ Äåìûøåâ, êðåï-êî ïîæàë ðóêó Ãðóáå è âûøåë.

— Ñîôüþøêà, òû íå ïîõîæà íà ñåáÿ. Òåáå êàê áóäòî êðû-ëüÿ îáëîìàëè, — âçÿë åå çà ðóêè Âèêòîð.

17. ÐàññòàâàíèåÁëàùóê ðåøèë çàâåðíóòü äîìîé íà Âîðîíöîâñêóþ, ïðå-

äóïðåäèòü æåíó î ñâîåé êîìàíäèðîâêå.Óëèöà — ìåñòàìè ñîâñåì óçêàÿ, âíèìàòåëüíîñòü îò øîôå-

ðà òðåáóåòñÿ îñîáàÿ. Çà ïîâîðîòîì, êîãäà äî äîìà îñòàâà-ëîñü äâåñòè–òðèñòà ìåòðîâ, óâèäåë: ìàëü÷èê â ðâàíîì ïàëü-òèøêå ñèäèò íà ïðîåçæåé ÷àñòè è ñ ëóæè ãëàç íå ñâîäèò.

Ãàâðèèë Ñòåïàíîâè÷ îñòàíîâèë ìàøèíó, ïîäîøåë îñòî-ðîæíî. ×åãî ýòî ìàëü÷èøêà óñòàâèëñÿ íà ëóæó? Ïðèñåë íàêîðòî÷êè è Áëàùóê. Âîäà â ëóæå ñ ñèíåâàòûì îòòåíêîì îòðà-æàëà íåáî è òó÷è íà íåì.

— Ñëóøàé, ìàëûø, — îáðàòèëñÿ Áëàùóê. — ß ñïåøó,à îáúåçæàòü íåãäå. Ïðîïóñòè, ïîæàëóéñòà.

Ìàëü÷óãàí ñêîñèë íà íåãî ãëàçà:— Íå õî÷ó ïóñêàòü. Íå äàì ëîìàòü ëóæó. Îíà êðàñèâàÿ.Ó Ãàâðèèëà Ñòåïàíîâè÷à íå âîçíèêàëî îõîòû îñïàðèâàòü

ó ìàëü÷èøêè ïðàâî íà åãî âëàäåíèÿ. Ïîòîïòàëñÿ, ïîòîïòàë-ñÿ, ðóãíóë ñåáÿ â äóøå çà òî, ÷òî ðåøèë çàåõàòü äîìîé. Íå-îæèäàííî â ãîëîâó ïðèøëà ìûñëü.

— Ýé, ìàëûø! ×òî òàì ëóæà. Õî÷åøü, ÿ òåáå âåñü ãîðîä èíåáî ïîäàðþ? — Îí ïîñòàâèë ìàëü÷èêà íà íîãè.

òðóäíåå åå çàùèùàòü. Míîãî ïðîëèòî çà íåå êðîâè, ìíîãîïîãèáëî ëó÷øèõ íàøèõ òîâàðèùåé, è åùå ìíîãî áóäåò æåðòâ,ýòîãî òðåáóåò äåëî, çà êîòîðîå ìû áîðåìñÿ. Áåç áîðüáû, áåçêðîâè íå ìîæåò áûòü ïîáåäû êîììóíèçìà. È ÿ äóìàþ, ÷òîíàø îòðÿä ñ ÷åñòüþ ñïðàâèòñÿ ñ ïîñòàâëåííîé ïåðåä íèì çà-äà÷åé. Óñïåõîâ âàì, äðóçüÿ!

— Ñïàñèáî çà ñîâåò è äîáðûå ïîæåëàíèÿ, — ïîáëàãîäà-ðèë Ñåìåí Íåìè÷ è òðîíóë êîíÿ.

— Âîçâðàùàéòåñü áûñòðåå, — êðèêíóëà âñëåä Þëèÿ, ñåñ-òðà Ñåìåíà.

— Ñêîðî âåðíåìñÿ...Ñîëíöå óæå ïîäíÿëîñü â çåíèò. Íàä ìîðåì êðóæèëèñü ÷àéêè.


68 69

îáíÿâ åå, ïðîâîäèë äî óãëà äîìà, ñòîÿâøåãî ïåðâûì íà óëè-öå Ëàçàðåâñêîé.

Âûåõàëè èç ãîðîäà óæå íî÷üþ. Äîðîãà áûëà ãëàäêàÿ, íà-êàòàííàÿ. Åå êîëåè ïîáëåñêèâàëè â ëóííîì ñâåòå, êàê äâà øè-ðîêèõ ðåëüñà. Èçðåäêà ïî ñòîðîíàì âûðàñòàëè ñèëóýòû îäè-íîêèõ äåðåâüåâ, ñïðàâà òåìíåëî ìîðå. Áûëî òèõî, âðåìÿ îò âðå-ìåíè íàâñòðå÷ó ïîïàäàëèñü îäèíîêèå àðáû. Ãðóáå è Áëàùóêìîë÷àëè. Âèêòîð áûë ïîãëîùåí äóìàìè î ïðèáëèæàþùåìñÿôðîíòå, î÷åâèäíî, òå æå ìûñëè çàíèìàëè è Ãàâðèèëà.

— Íåóæåëè íåìöû ðèñêíóò íàïàñòü íà Êðûì? — çàãîâî-ðèë Áëàùóê. — Ïî Áðåñòñêîìó äîãîâîðó, êàæåòñÿ, Êðûìîñòàåòñÿ íåçàâèñèìîé ñîâåòñêîé òåððèòîðèåé.

— Òû ïðàâ, — îòîçâàëñÿ Ãðóáå. — Íî ãåðìàíñêîå ïðà-âèòåëüñòâî äàâíî ñòðåìèòñÿ ïðèáðàòü Êðûì ê ñâîèì ðóêàìèëè, íà õóäîé êîíåö, èìåòü çäåñü ñâîå ìàðèîíåòî÷íîå ïðàâè-òåëüñòâî. Òàòàðñêàÿ çíàòü, è îñîáåííî ãåíåðàë ÑóëåéìàíÑóëüêåâè÷, îáèâàþò ïîðîãè íåìåöêîãî øòàáà, çàèãðûâàþò,òîðãóÿ êðûìñêîé çåìëåé. Ãëàâàðè òàòàðñêîé ðåàêöèîííîéïàðòèè”Ìèëëè ôèðêà” ñïÿò è ñíû âèäÿò, êàê ñ ïîìîùüþ Âèëü-ãåëüìà ðåñòàâðèðóþò Êðûìñêîå õàíñòâî. Åñòåñòâåííî, Òóð-öèÿ òîæå èìååò çäåñü ñâîé êîðûñòíûé èíòåðåñ è ãîòîâà îêà-çàòü èì ïîìîùü.

— Äà, äåëà... — ïðîãîâîðèë Áëàùóê, íàæèìàÿ íà ãàç. —Êàê äèêî âñå ýòî. À âåäü êóäà ïðîùå — æèëè áû äà è æèëèâñå — ðóññêèå, òàòàðû, ãðåêè, òóðêè — â ëþáâè äà ñîãëàñèè.

Ìàøèíà áûñòðî ì÷àëàñü ïî íàêàòàííîé äîðîãå. Íî çà Ñà-êàìè ñâåðíóëè âïðàâî, è äîðîãà ïîøëà ãðóíòîâàÿ, ïåòëÿëà ïîõîëìàì, íûðÿëà â íèçèíû. Ñêîðîñòü ïðèøëîñü ñáàâèòü. Íà ñå-âåðíóþ ñòîðîíó áóõòû ïðèáûëè åùå çàòåìíî. Ó ïðè÷àëà ñòîÿëñòàðåíüêèé êàòåð. Âñòðåòèë åâïàòîðèéöåâ íåâûñîêèé ìóæ÷èíà.Îí ïîìîã ïåðåòàùèòü íà êàòåð ìåøêè è ÿùèêè ñ îðóæèåì.

— Êàê ìíå õî÷åòñÿ îñòàòüñÿ ñ âàìè, Âèêòîð Âèëüãåëüìî-âè÷, — âçäîõíóë Áëàùóê. — Ðàáîòà ó âàñ ïðåäñòîèò èíòåðåñ-íàÿ, áîåâàÿ.

— Ñòåïàíû÷, òû íóæíåå ñåé÷àñ òàì, â ãîðîäå, — îòâåòèë

— À áûëè ëè îíè ó ìåíÿ? — ãðóñòíî îòâåòèëà îíà.— Äà, áûëè. Ïîìíèøü, êîãäà ìû âñòðåòèëèñü íà ïðè÷à-

ëå? Òîãäà ìíå êàçàëîñü, ÷òî òû êðûëàòàÿ, êàê ÷àéêà.— Ìíå òîæå êàçàëîñü, íî ýòî íå òàê. Ìíå õîòåëîñü áû

èìåòü èõ. Îé, ìèëûé!.. ß íå ìîãó áåç òåáÿ. — Îíà ïðèëüíóëàê ãðóäè Âèêòîðà ñ ãëàçàìè, ïîëíûìè ñëåç. — Òû óæ áóäüòàì îñòîðîæíåé, íå ëåçü íà ðîæîí.

— Ñîôüþøêà, òîëüêî íå æàëåé ìåíÿ, — îí îáíÿë æåíóçà ïëå÷è, è åãî ãëàçà âåñåëî áëåñíóëè. — Çíàåøü, ó äðåâíèõãðåêîâ æåíùèíàì áûëî çàïðåùåíî ïëàêàòü, ãîâîðèòü êà-êèå-íèáóäü ñî÷óâñòâåííûå ñëîâà ïðè ïðîâîäàõ. Ñ÷èòàëîñü,÷òî îò ýòîãî ó ìóæ÷èíû óáàâëÿåòñÿ ñèëà è îí ñòàíîâèòñÿñëàáûì...

— ß õî÷ó, î÷åíü õî÷ó, ÷òîáû òû âñåãäà áûë ñèëüíûì, ìó-æåñòâåííûì. — Ñîôüÿ ïðèæàëàñü ùåêîé ê åãî ïëå÷ó. — Äà-âàé ÿ òåáå õîòü äûðû çàøòîïàþ, — ñïîõâàòèëàñü îíà, âûòàñ-êèâàÿ èç ñóìî÷êè èãîëêó è íèòêè. — Òû ñìàõèâàåøü íå íàêîìèññàðà ×Ê, à íà êàêîãî-òî îáîðâàíöà.

— Íå÷åãî, — ñêàçàë Âèêòîð è åùå êðåï÷å îáíÿë åå ïëå-÷è.— Äóìàþ, íå óïðåêíóò íàñ â ýòîì íàøè äåòè è âíóêè. ßâåðþ, ëþäè ïîìÿíóò äîáðûì ñëîâîì òåõ, êòî øåë íà ëþáûåëèøåíèÿ è æåðòâû ðàäè ñâåòëîãî áóäóùåãî.

Îí çàäóì÷èâî ñìîòðåë ÷åðåç îêíî âäàëü, íà òîíóùèé âôèîëåòîâîé äûìêå ïðîòèâîïîëîæíûé áåðåã çàëèâà, ñëîâíîòàì âèäåë áóäóùóþ æèçíü.

Çàçâó÷àë àâòîìîáèëüíûé ñèãíàë, èç-çà óãëà âûêàòèëàìàøèíà.

— Èçâèíè, Âèêòîð Âèëüãåëüìîâè÷, çàäåðæàëñÿ ìàëîñòü,— âèíîâàòî óëûáàëñÿ Áëàùóê.

— Íî÷ü â íàøåì ðàñïîðÿæåíèè, — îòîçâàëñÿ Ãðóáå.—Ìàøèíà èñïðàâíà, äîåäåì?

— Ìîòîð íàäåæíûé, — ïîõâàëèëñÿ Ãàâðèèë. Ñîôüÿ, îäå-òàÿ ëåãêî, äðîæàëà, íî ýòî áûëà íåðâíàÿ äðîæü.

— Òåáå õîëîäíî? — ñïðîñèë Ãðóáå, êîãäà çàêîí÷èëè ïî-ãðóçêó, è, ñíÿâ ïèäæàê, íàáðîñèë åãî íà ïëå÷è æåíû. Çàòåì,


70 71

Êîìåíäàíò áûë âíå ñåáÿ. Íà êàêîå-òî ìãíîâåíèå îí ïî÷óâ-ñòâîâàë ñâîå áåññèëèå, è îíî âûçâàëî íîâûé ïðèñòóï áåøåí-ñòâà, à ñ íèì è íåíàâèñòü ê ýòîé ñòðàíå, ê åå æèòåëÿì, èîñîáåííî ê òåì, êòî íàõîäèòñÿ âîêðóã. Bñe çäåñü ïðîòèâ íåãî.Íî îí íå îòñòóïèòñÿ, îí áóäåò áåñïîùàäåí. Äîðîãî îáîéäåòñÿðóññêèì ýòà ïðîâîêàöèÿ.

Óæå âîñåìü äíåé íåìåöêèå âîéñêà õîçÿéíè÷àþò â Åâïàòî-ðèè. Ñ ïåðâîãî ÷àñà îêêóïàöèè ãîðîäà âñå ïîä÷èíÿëîñü íå-ìåöêîìó êîìåíäàíòó.

Íà÷àëñÿ æåñòîêèé òåððîð. Àðåñòû è çâåðñêèå ïûòêè ñòàëèïîâñåäíåâíûì ÿâëåíèåì.

— Àðåñòîâàòü áîëüøåâèêîâ, ñîîáùíèêîâ — òîæå, — ðàñ-ïîðÿäèëñÿ êîìåíäàíò. — Ó âàñ ìíîãî áîëüøåâèêîâ?

— Íå ìíîãî òàêèõ, — îòâåòèë Îòìåðøòåéí. — Íî ñî÷óâ-ñòâóåò èì ïî÷òè âñå íàñåëåíèå.

— Íó, à ñàìûå íàñòîÿùèå áîëüøåâèêè âàì èçâåñòíû?— Êîíå÷íî, èçâåñòíû, è ñàìûå íàñòîÿùèå — Äåìûøåâ,

Ìàòâååâ, Ôðàíò, Áëàùóê, Ãðóáå, — òîðîïëèâî ïåðå÷èñëÿëàÊàëàøíèêîâà. — Âîò åùå Íåìè÷è — òðè ñåñòðû è áðàò — âãîñïèòàëå ìåñòíîì ñêðûâàåòñÿ, ñ Ïåðåêîïà ïðèâåçëè.

— Î-î! ß î÷åíü ðàä, ÷òî ó íàñ åñòü âåðíûå äðóçüÿ, êîòîðûåðóêà îá ðóêó èäóò ñ íàìè ê îäíîé öåëè, — ïîäîøåë ê Êàëàø-íèêîâîé íåìåöêèé ïîëêîâíèê. Êàëàøíèêîâà, ïîëüùåííàÿ åãîâíèìàíèåì, îòâåòèëà:

— Êîíå÷íî, êîíå÷íî...— À ãäå æå êàïèòàí Ðóñàíîâ?— Åìó íåìíîæêî íåçäîðîâèòñÿ, îí ïîäâåðãñÿ íàïàäåíèþ

áàíäèòîâ-áîëüøåâèêîâ, — òóìàííî îáúÿñíèëà Êàëàøíèêîâà.Íåìåö áðîñèë òðåâîæíûé âçãëÿä íà îêíî:— ß íàäåþñü, ÷òî...— Áîëüøåâèêîâ â ãîðîäå íåò, — óâåðåííî ñêàçàëà Êà-

ëàøíèêîâà. — À òå, ÷òî îñòàëèñü, íå ïîçäíåå, ÷åì çàâòðàáóäóò àðåñòîâàíû.

— Ýòî áëàãîðàçóìíî, — ñ íåêîòîðûì îáëåã÷åíèåì ïðîèç-íåñ íåìåö. — Ñåãîäíÿ æå âñåõ àðåñòîâàòü.

Ãðóáå. — À ðàáîòû îãíåâîé è âàì äîñòàíåòñÿ. Ñïàñèáî çàïîìîùü!

— Âåñü òðàíñïîðò ìû âìåñòå ñ Ôðàíòîì ââåëè â ñòðîé, —Áëàùóê êðåïêî ïîæàë ðóêó Ãðóáå. — Äî ñêîðîãî ñâèäàíèÿ.

— Âñòðåòèìñÿ, — Âèêòîð ïîõëîïàë Áëàùóêà ïî ïëå÷ó. —Îáÿçàòåëüíî âñòðåòèìñÿ!

Êàòåð äðîãíóë è ñòàë ìåäëåííî îòõîäèòü îò ïðèñòàíè.

18. ÏðåäàòåëüñòâîÍåìåöêèé êîìåíäàíò ðàçðàçèëñÿ ïðîêëÿòüÿìè, îòøâûð-

íóë ëèñòîâêó. Ëèöî åãî ïîäåðãèâàëîñü.Áûëî èç-çà ÷åãî âïàñòü â èñòåðèêó êàéçåðîâñêîìó îôèöå-

ðó. Òîëüêî ÷òî äåæóðíûé äîëîæèë î ñîðâàííîì ìèòèíãå.— Íàì íàäî æèòü â ìèðå, — ðàçãëàãîëüñòâîâàë ñàìîäî-

âîëüíûé íåìåöêèé ÷èíîâíèê â ìóíäèðå. — Âû âèäèòå, êàêàÿáîãàòàÿ ñòðàíà Ãåðìàíèÿ?

— Åñëè âû áîãà÷è, çà÷åì ïðèøëè ãðàáèòü è óáèâàòü íàñ,áåäíûõ? — âûêðèêíóë êòî-òî.

— Íåìåöêèå âîéñêà ïðèøëè ê íàì, ÷òîáû ïîìî÷ü áûñòðååíàâåñòè ïîðÿäîê, — ïî-õîëóéñêè âûäåðíóëñÿ èç ïåðâûõ ðÿäîâÄåâêèí.

— Âåðíóòü âëàñòü ïîäëåöàì, òàêèì, êàê òû, — ïðîäîë-æàë òîò æå ãîëîñ èç òîëïû. — Äóðàêîâ èç íàñ õîòÿò ñäåëàòü!

Ïî ïëîùàäè ïðîêàòèëñÿ ãóë îäîáðåíèÿ. Äåâêèí òîðîïëè-âî çàêðè÷àë:

— Äðóçüÿ ìîè! Âàì ëè, ìîëîäåæè, ãîâîðèòü î ïîëèòèêå.Âàøå äåëî — âåñåëèòüñÿ è ó÷èòüñÿ...

— Äîëîé íåìöåâ! Äîëîé ãåíåðàëà Ñóëüêåâè÷à! Äà çäðàâ-ñòâóåò Ñîâåòñêàÿ âëàñòü! Ñâîáîäó àðåñòîâàííûì áîëüøåâè-êàì! — ðàçäàëîñü ñ íåñêîëüêèõ ñòîðîí.

Êòî-òî áðîñèë ïà÷êó ëèñòîâîê. Îíè ðàçëåòåëèñü íàä ãîëî-âàìè, ê íèì ïîòÿíóëîñü ìíîæåñòâî ðóê. «Ñîëäàòû!» ïåðåêðûëøóì ïëîùàäè âûñîêèé æåíñêèé ãîëîñ. Ëþäè ðèíóëèñü êòîêóäà. Ìåòàëèñü ïîëèöåéñêèå, íå çíàÿ, ÷òî ïðåäïðèíÿòü...


72 73

áû îíà ïîïàëàñü íà ãëàçà êàæäîìó íåìåöêîìó ñîëäàòó. Ñàâ-âà, çíàé, ýòà ëèñòîâêà áóäåò ïîñèëüíåå áîìáû. Ñäåëàé ñ ðå-áÿòàìè âñå âîçìîæíîå, ÷òîáû åå ïðî÷ëè íåìöû.

...Äåìûøåâ âîðî÷àëñÿ ñ áîêó íà áîê. Âåñü äåíü åìó ïðè-øëîñü ïðîâåñòè â æàðêèõ ñïîðàõ è äèñêóññèÿõ ïî îðãàíèçà-öèè ïîäïîëüíîé ðàáîòû. Ñîâåùàíèå, íà êîòîðîì îáñóæäàëñÿâîïðîñ îá îòíîøåíèè ê íåìåöêîìó ñîëäàòó, çàòÿíóëîñü äî-ïîçäíà. Ñåé÷àñ óæå áûëî äàëåêî çà ïîëíî÷ü, íî îí íèêàê íåìîã çàñíóòü. Òðåâîæíûå ïðåä÷óâñòâèÿ îäîëåâàëè åãî. Ìàòâå-åâ ïðåäóïðåäèë òîâàðèùåé, ÷òî íåìåöêèé êîìåíäàíò Åâïàòî-ðèè âìåñòå ñ ýñêàäðîíöàìè è áåëîãâàðäåéöàìè ðåøèë óíè÷-òîæèòü áîëüøåâèñòñêóþ îðãàíèçàöèþ ãîðîäà. Ïðîâîäÿòñÿïîâàëüíûå îáûñêè è àðåñòû. Âàðâàðà ïîäòâåðäèëà òðåâîæ-íûå ñëóõè. Çäåñü æå, íà ñîâåùàíèè, áûëî ïðèíÿòî ðåøåíèåâñåì ñìåíèòü êâàðòèðû, à íåêîòîðûì ïîêèíóòü ãîðîä “òàé-íîé òðîïîé”. Ýòîò ïóòü áûë ïðîâåðåí íåñêîëüêî ðàç: Ñîëî-ìîí Ïðîñìóøêèí áëàãîïîëó÷íî óøåë, ïàðòèéíóþ êàññó èçÑèìôåðîïîëÿ ýòèì æå ïóòåì îòïðàâèëè. Ìûñëè îáîðâàë ÷åé-òî îñòîðîæíûé ñòóê â îêíî. Äåìûøåâ ïðèïîäíÿë ãîëîâó, ïðè-ñëóøàëñÿ. Êòî ýòî ìîã áûòü? Åãî àäðåñ çíàþò ëèøü íåìíî-ãèå. Ñòóê ïîâòîðèëñÿ. Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷ ïîäîøåë ê îêíó,îòêðûë ôîðòî÷êó è, ïðèòâîðíî çåâíóâ, ñïðîñèë:

— Êòî ëîìèòñÿ, áóäèò ñðåäè íî÷è?— Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷, ýòî ÿ, Þëèÿ, — óñëûøàë Äå-

ìûøåâ òðåâîæíûé øåïîò.Âïóñòèâ íî÷íóþ ãîñòüþ, Äåìûøåâ çàâåñèë îêíî, çàæåã ñâåò.— ×òî ñòðÿñëîñü?— Áåäà. Ïîçäíî âå÷åðîì ê íàì âîðâàëñÿ Ðóñàíîâ ñ ñîëäà-

òàìè. Óâåëè Âàñþ....×åðåç ïîë÷àñà ïîñëå òîãî êàê Þëèÿ ñ ìóæåì âåðíóëèñü

îò Äåìûøåâà, â äâåðü íàñòîé÷èâî ïîñòó÷àëè. Íå óñïåë Ìàò-âååâ âûéòè çà ïîðîã, êàê äâåðü ðàñïàõíóëàñü, â êîìíàòó âî-ðâàëñÿ Ðóñàíîâ, íàñòàâèë ïèñòîëåò íà Âàñèëèÿ Ãîðäååâè÷à.

— Ìàòâååâ?— Äà.

19. ÏðîâàëÕëîïíóëà êàëèòêà. Îäíîâðåìåííî ïîðûâ âåòðà ðàñïàõíóë

ôîðòî÷êó, è â êîìíàòå ïîòÿíóëî ñâåæåñòüþ ìîðÿ. Âñå ïðèòèõ-ëè. Ñíîâà çàøóìåë âåòåð, ìîðå óõíóëî íàáåæàâøåé íà áåðåãâîëíîé. Êòî-òî îñòîðîæíî ïîñòó÷àë â äâåðü.

Äåìûøåâ ïîäîøåë ê äâåðè, ãðîìêî ñïðîñèë:— Íåïîãîäèòñÿ, ÷òî ëè, ÷òî òàê íåòåðïåëèâî ñòó÷èøü?— Øòîðì íàäâèãàåòñÿ, — ðàçäàëîñü çà äâåðüþ.Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷ âûäåðíóë ìåòàëëè÷åñêèé çàñîâ,

ðàñïàõíóë äâåðü.— Âõîäè.Çàêðûâàÿ äâåðü, ïðîãîâîðèë:— Òåïåðü, êàæåòñÿ, âñå â ñîáîðå. ×òî íîâîãî â ãîðîäå?— Ïðîâàë çà ïðîâàëîì, — ñ îãîð÷åíèåì ñêàçàëà Âàðâàðà.

— Ñåìåíà èç ãîñïèòàëÿ óâåçëè â Ñèìôåðîïîëü, â òþðüìó.— ×òî?! — íåâîëüíî âûðâàëîñü ó Äåìûøåâà.— Ôðàíò è Áëàùóê òîæå àðåñòîâàíû, íî ïîêà ñîäåðæàòñÿ

â Åâïàòîðèè, — ïðîäîëæàëà Âàðâàðà. — Äà, è òàêîå ñîîá-ùåíèå: íåìöû óæå â Ñåâàñòîïîëå.

— ×àñ îò ÷àñó íå ëåã÷å, — âçäîõíóë Äåìûøåâ è îáðàòèë-ñÿ ê Òàðàíîâó. — ×èòàé äàëüøå.

Ñàââà ïîäîøåë ê êîïòèëêå. “Òîâàðèùè ñîëäàòû, áðàòüÿ!— âîçâîëíîâàííî çâó÷àë åãî ãîëîñ. — Çà÷åì âû ïðèåõàëè íà÷óæóþ çåìëþ? Ïî÷åìó âû äîëæíû óáèâàòü íè â ÷åì íå ïî-âèííûõ ëþäåé? Êàêàÿ âàì îò ýòîãî âûãîäà? Íèêàêîé, êðîìåâîçìîæíîñòè ïîãèáíóòü íà ÷óæáèíå. Ìû áîðåìñÿ ïðîòèâ ñâîèõìèðîåäîâ-áîãà÷åé, à çà ÷òî âû? Âàñ çàñòàâëÿþò óìèðàòü çàèíòåðåñû ãåíåðàëîâ, êîòîðûõ ìû íå ïðèçíàåì, âàñ æäóò æåíû,äåòè, ìàòåðè! Çàäóìàéòåñü! Çà ÷òî âû áóäåòå ïîãèáàòü íà÷óæîé çåìëå, ðàññòðåëèâàÿ ñâîèõ áðàòüåâ ïî êëàññó?”

Íèêîëàé Äåìûøåâ, Âàñèëèé Ìàòâååâ, Þëèÿ, Àíòîíèíà,Âàðâàðà Íåìè÷è è åùå íåñêîëüêî ÷åëîâåê âíèìàòåëüíî ñëó-øàëè è óäîâëåòâîðåííî êèâàëè ïîñëå êàæäîé ôðàçû. Ñîäåð-æàíèå ëèñòîâêè âñåì ïîíðàâèëîñü.

— Òîëêîâî ïîëó÷èëîñü, — îäîáðèë Ìàòâååâ. — Íàäî, ÷òî-


74 75

20. Äìèòðèé ÓëüÿíîâÂ ýòîò äåíü ñ ñàìîãî óòðà ëàñêîâî ñâåòèëî ñîëíöå. Êàçà-

ëîñü, âåñü ãîðîä íàïîëíåí äî êðàåâ âåñåííèì çâîíîì. Çâåíå-ëè ïîäêîâû ëîøàäåé ïî ìîñòîâîé, çâîíêî ãîìîíèëè âîðîáüè,äâîðíèêè äåëîâèòî çâÿêàëè ñêðåáêàìè è øàðêàëè ìåòëàìè,ñ÷èùàÿ ñ òðîòóàðîâ ïðîøëîãîäíþþ ëèñòâó.

Êàðåòà ñâåðíóëà ñ øóìíîé óëèöû â óçêèé ïåðåóëîê. Ïå-øåõîäîâ çäåñü áûëî ìàëî, è âîðîáüè êàê áóäòî ùåáåòàëè òóòíå òàê ãðîìêî, âäàëè âèäíåëàñü ñèíÿÿ ïîëîñêà ìîðÿ.

Ðàññ÷èòàâøèñü ñ èçâîç÷èêîì, ÷åëîâåê ïîäõâàòèë äîðîæ-íûé áàóë, ëåãêî ñîñêî÷èë ñ ïîäíîæêè è íàïðàâèëñÿ ê óãëîâî-ìó çäàíèþ ñ âûâåñêîé íàä äâåðüþ “Àïòåêà”.

— Çäðàâñòâóéòå! — ïðèâåòëèâî ïîçäîðîâàëñÿ âîøåäøèéñ ïðîâèçîðîì, êîòîðûé áûë îäèí â àïòåêå.

Àíàòîëèé Öèãåëüìàí ïîäíÿë ãëàçà è, êàæåòñÿ, íåñêîëüêîðàñòåðÿëñÿ. ×åëîâåê â ôîðìå âîåííîãî âðà÷à ñïîêîéíî è êàê-òî ïî-îñîáîìó ïûòëèâî ñìîòðåë íà íåãî.

— Íå óçíàåøü? — ÷óòü ñêóëàñòîå ëèöî ìóæ÷èíû çàñâåòè-ëîñü óëûáêîé.

— Äìèòðèé Èëüè÷!— Óçíàë íàêîíåö. Íó, çäðàâñòâóé åùå ðàç! — Îíè îáìå-

íÿëèñü êðåïêèì ðóêîïîæàòèåì.

ðåâîëüâåð. — Ìû íå ïîñìîòðèì íà òî, ÷òî âû æåíùèíà! Âðå-ìÿ âîåííîå, ñóðîâîå, è âîçèòüñÿ ñ âàìè íàì íåêîãäà.

Þëèÿ ìîë÷èò.— Óâåñòè! — êðè÷èò îôèöåð.×åðåç íåñêîëüêî äíåé òþðüìó îáëåòèò ðàäîñòíàÿ âåñòü:

Èâàí Ïåòðè÷åíêî îðãàíèçîâàë îòðÿä ïàðòèçàí è ñîáèðàåòñÿîñâîáîäèòü ãîðîä! À ê âå÷åðó äðóãàÿ — òðåâîæíàÿ, ñòðàø-íàÿ: çâåðñêè óáèò Ñàââà Òàðàíîâ, ìîëîäåæíûé âîæàê. Íå-ìåöêèé êîìåíäàíò ïðèíÿë ðåøåíèå ðàññòðåëÿòü âñåõ ïîëèòè-÷åñêèõ çàêëþ÷åííûõ...

— Ñîáèðàéòåñü, ïîéäåòå ñ íàìè, — ïðèêàçàë îôèöåð. Âà-ñèëèé Ãîðäååâè÷ ïîäîøåë ê æåíå, îáíÿë åå. Íà òðóäíûõ äî-ðîãàõ ðåâîëþöèè âñòðåòèëñü äâà ñìåëûõ è ìóæåñòâåííûõ ÷å-ëîâåêà. Äåâÿòíàäöàòèëåòíÿÿ Þëèÿ Ïàâëîâíà Íåìè÷ è äâàä-öàòèâîñüìèëåòíèé îðóæåéíûé ìàñòåð Âàñèëèé Ìàòâååââñòðåòèëèñü è ãîðÿ÷î ïîëþáèëè äðóã äðóãà.

— Ïðîùàé, Þëèÿ! Ìîæåò, âñå îáîéäåòñÿ...— Íå ðàçãîâàðèâàòü! — îáîðâàë Ðóñàíîâ. — Ïîøëè.Âàñèëèé Ãîðäååâè÷ ïîöåëîâàë æåíó è íàïðàâèëñÿ ê âûõî-

äó. Êîíâîé äâèíóëñÿ çà íèì. Þëèÿ íåâåðíûìè øàãàìè ïðè-áëèçèëàñü ê ðàñïàõíóòîé äâåðè, ïðîâîæàÿ òðåâîæíûì âçãëÿ-äîì ìóæà, óõîäèâøåãî â íî÷ü...

— Íàäî íåìåäëåííî ñîîáùèòü îá àðåñòå îñòàëüíûì òîâà-ðèùàì, ïðåæäå âñåãî ïðåäóïðåäè ñâîèõ ñåñòåð, — òîðîïëèâîñêàçàë Äåìûøåâ, íàáðàñûâàÿ íà ïëå÷è ïèäæàê.

Þëèÿ âûñêî÷èëà çà äâåðü. Hå çíàëà îíà, ÷òî Âàðâàðà èÀíòîíèíà óæå àðåñòîâàíû è áðîøåíû â òþðüìó, ÷òî íåäî-áðûé ãëàç âûñëåäèë êâàðòèðó Äåìûøåâà è çàñàäà æäåò ååçà ïîâîðîòîì.

×åðåç ÷àñ â òþðüìå îíà óçíàåò îò Ðóñàíîâà: âñå åå òîâàðè-ùè àðåñòîâàíû ïî äîíîñàì Êàëàøíèêîâîé.

— Çà÷åì âàì, èíòåëëèãåíòíîìó ÷åëîâåêó, ñâÿçûâàòüñÿ ñýòèì êðàñíûì ñáðîäîì? — ãîâîðèë îôèöåð. — Íàçîâèòå ÿâêè,àäðåñà, ïàðîëè è ôàìèëèè. Ýòèì âû ñïàñåòå îò äóðíîãî ïî-ñòóïêà ñâîèõ äðóçåé è îêàæåòå óñëóãó íàøèì äðóçüÿì, —ïîñëåäîâàë êèâîê â ñòîðîíó íåìåöêîãî îôèöåðà.

Þëèÿ íàèâíî óäèâëÿåòñÿ:— Êàêèå áîëüøåâèêè?! ß ïðèñìàòðèâàëà çà áåñïðèçîð-

íûìè äåòèøêàìè, óñòðàèâàëà èì æèëüå, ïèòàíèå, îáó÷àëàãðàìîòå. Ïîëèòèêà, êàê âèäèòå, ìåíÿ íå êàñàëàñü è íå èíòå-ðåñîâàëà.

— À âàøåãî ìóæà, çàìåñòèòåëÿ ïðåäñåäàòåëÿ ñîâäåïèèÂàñèëèÿ Ìàòâååâà? Ìîæåò, åãî òîæå íå èíòåðåñîâàëà ïîëè-òèêà? Íó, âîò ÷òî, Íåìè÷, èëè âû ðàññêàæåòå âñå, èëè áóäå-òå ðàññòðåëÿíû, — îôèöåð ìíîãîçíà÷èòåëüíî ïîêàçûâàåò íà


76 77

íàòîðîì ãîñïèòàëÿ â Ñåâàñòîïîëå, à çàòåì — â óïðàâëåíèèñàíèòàðíîé ÷àñòè ðóìûíñêîãî ôðîíòà, êóäà åãî ïåðåâåëè ïîïðåäëîæåíèþ õèðóðãà Í.Í. Áóðäåíêî. Íî â íîÿáðå 1917 ãîäàîí ñíîâà ïðèáûâàåò â Ñåâàñòîïîëü. Âñêîðå åãî èçáèðàþò ÷ëå-íîì Òàâðè÷åñêîãî ãóáåðíñêîãî êîìèòåòà ïàðòèè, ÷ëåíîì ðåä-êîëëåãèè áîëüøåâèñòñêîé ãàçåòû “Òàâðè÷åñêàÿ ïðàâäà”...

— À äåëà ó íàñ ïëîõè, — âçäîõíóë Öèãåëüìàí. — Áîëü-øèíñòâî íàøèõ òîâàðèùåé àðåñòîâàíû, ïðàâäà, ïîêà ñîäåð-æàòñÿ â ìåñòíîé òþðüìå.

— À ÿ âåäü ñëó÷àéíî èçáåæàë àðåñòà, — ïðèçíàëñÿ Óëüÿ-íîâ. — Âûåõàë â Ôåîäîñèþ íà îòêðûòèå áîëüíèöû äà è çà-äåðæàëñÿ, à òóò íåìöû íàãðÿíóëè.

— Âðà÷è ãîðîäó íóæíû, óñòðîèì, — ïîîáåùàë ïðîâèçîð.— Äîìèê åñòü íà ïðèìåòå, íà óëèöå Ñòàðîâîêçàëüíîé. Æè-âóò òàì ñòàðóøêà äà åùå âðà÷-âåòåðèíàð.

21. ÇíàìÿÂ êîìíàòå òóñêëî ñâåòèò ëàìïà-ïÿòèëèíåéêà. Äîñòàòî÷íî

ñäåëàòü äâèæåíèå, êàê òåíü íà ñòåíå íà÷èíàåò ìåòàòüñÿ. Çàñòîëîì ñèäÿò Ñ.Ïðîñìóøêèí, Ì.Ñîãëîáîâ, À.Öèãåëüìàí,Õ.Òûí÷åðîâ, È.Ïåòðè÷åíêî.

— Äî êàìåíîëîìåí äåâÿòü êèëîìåòðîâ, íî, êàê èçâåñòíî,â ïàðòèçàíñêîé áîðüáå êèëîìåòð êèëîìåòðó ðîçíü. — Ïðî-ñìóøêèí âíèìàòåëüíî ïîñìîòðåë íà Ïåòðè÷åíêî, ñïðîñèë:

— Ñêîëüêî ó âàñ áîéöîâ?— Ïîêà íåìíîãèì áîëüøå ñîòíè, — îòâåòèë Ïåòðè÷åíêî.

— Îðóæèÿ è ó òðåòè ñîñòàâà íåò, à áîåïðèïàñîâ — êîò íà-ïëàêàë. À âðàã, ìåæäó òåì, ïîäáðàñûâàåò íîâûå ñèëû: íåì-öû ñðî÷íî îáîðóäóþò ðóáåæè îáîðîíû ñ þæíîé è âîñòî÷íîéñòîðîíû, áåëîãâàðäåéöû è ýñêàäðîíöû çàêðåïèëèñü íà âñåõäîðîãàõ, âåäóùèõ èç Åâïàòîðèè. Ïðàâäà, ìû óñòàíîâèëè ñâÿçüñ ïàðòèçàíñêèìè îòðÿäàìè Ñàê, Àê-Ìå÷åòè, Àãàÿ.

Ïðîñìóøêèí â ðàçäóìüå ïîñòó÷àë ïî ñòîëó êàðàíäàøîìè íàêîíåö ïðîãîâîðèë:

— Êàêèìè ñóäüáàìè?— Äëèííàÿ èñòîðèÿ, — ñêàçàë

Äìèòðèé Èëüè÷. — Îá ýòîì — ïî-òîì...

Ìëàäøèé áðàò Ëåíèíà ðàíî èç-áðàë ïóòü áîðüáû çà îñâîáîæäå-íèå ðàáî÷åãî êëàññà. Ñ þíûõ ëåòîí èíòåðåñîâàëñÿ åñòåñòâåííûìèíàóêàìè. È â 1883 ãîäó ïîñòóïèëíà ìåäèöèíñêèé ôàêóëüòåò Ìîñêîâ-ñêîãî óíèâåðñèòåòà.

Çäåñü Äìèòðèé Óëüÿíîâ àêòèâ-íî âêëþ÷èëñÿ â ñòóäåí÷åñêîå äâèæå-íèå. Çàòåì âñòóïèë â ìîñêîâñêèéñîöèàë-äåìîêðàòè÷åñêèé “Ðàáî÷èéñîþç”. Ïî çàäàíèþ ýòîé îðãàíèçà-öèè Äìèòðèé Èëüè÷ ðàçâåðíóë ïðî-ïàãàíäèñòñêóþ ðàáîòó íà çàâîäå Ãóæîíà (íûíå “Ñåðï è Ìî-ëîò”), ñòàâøåì âñêîðå îäíèì èç íàäåæíûõ áàñòèîíîâ ïàðòèèáîëüøåâèêîâ. Âåë Äìèòðèé Èëüè÷ ñàìóþ êðîïîòëèâóþ è îò-âåòñòâåííóþ ðàáîòó â èñêðîâñêîé îðãàíèçàöèè. Ñâÿçè, øèôðû,ÿâêè — âñå ýòî îí è Í.Ê. Êðóïñêàÿ äåðæàëè â ñâîèõ ðóêàõâïëîòü äî 1903 ãîäà. Ïðîôåññèÿ âðà÷à ïîìîãàëà åìó, íàõîäèâ-øåìóñÿ ïîñòîÿííî ïîä íàäçîðîì ïîëèöèè, îñòàâàòüñÿ íà ëå-ãàëüíîì ïîëîæåíèè. Â ÷èñëå “òâåðäûõ” èñêðîâöåâ Ä.È. Óëüÿ-íîâ, áóäó÷è äåëåãàòîì îò Òóëüñêîé îðãàíèçàöèè (ïîä ïñåâäîíè-ìîì Ãåðö), ïðèíèìàåò ó÷àñòèå â ðàáîòå èñòîðè÷åñêîãî II ñúåçäàÐÑÄÐÏ, ãäå çàùèùàåò ëåíèíñêèå ïðèíöèïû ïîñòðîåíèÿ ïàðòèè.Ïîñëå ñúåçäà âûñòóïàåò ñ äîêëàäàìè â Êèåâå, Ñàðàòîâå, Ñàìà-ðå, Íèæíåì Íîâãîðîäå. Çàíèìàÿñü îäíîâðåìåííî âðà÷åáíîéïðàêòèêîé, îí óìåëî ïîääåðæèâàë äåìîêðàòè÷åñêèå íàñòðîå-íèÿ â ñðåäå êîëëåã, âûñòóïàë ñî ñòàòüÿìè íà ìåäèöèíñêèå èåñòåñòâåííîíàó÷íûå òåìû.

Â ïåðâûå ìåñÿöû èìïåðèàëèñòè÷åñêîé âîéíû Ä.È. Óëüÿ-íîâà ïðèçâàëè â àðìèþ. Îí ñëóæèë ñíà÷àëà ñòàðøèì îðäè-


78 79

Íàñåëåíèå, íåñìîòðÿ íà æåñòîêèå ðåïðåññèè, àðåñòû èòàê íàçûâàåìûå ïîêàçàòåëüíûå ñóäû è ðàññòðåëû, ïîääåð-æèâàëî ïàðòèçàí, ïîïîëíÿÿ èõ ðÿäû ñâîèìè êðåñòüÿíñêèìèñûíàìè.

— Åñòü âûõîä,— ñêàçàë Ïåòðè÷åíêî. — Â÷åðà íà ïîãðà-íè÷íûé ïîñò â Ïîïîâêó îòïðàâëåíî øåñòü ïîäâîä ñ îðóæèåìè áîåïðèïàñàìè. Ñåãîäíÿ íî÷üþ ýòî îðóæèå íàäî âçÿòü...

— Îõ, Âàíÿ, òÿæåëî ó ìåíÿ íà ñåðäöå, — ïîäàëà ãîëîñ åãîæåíà Ìàðèÿ. — Áîþñü çà òåáÿ, çà òîâàðèùåé. Ýñêàäðîíöûíàñòèãíóò — ïîðóáÿò. Ìîæåò, â äðóãîì ìåñòå äîñòàíåøü?

— Åñòü è äðóãèå ìåñòà, äà âûâåçòè îòòóäà íåâîçìîæíî,ãîðîä ïàòðóëèðóþò ñîëäàòû. Íàöèîíàëèñòû ñîâñåì îçâåðå-ëè, — âçäîõíóë Ïåòðè÷åíêî. — À òû ëîâêî ïåðåâÿçêè äåëà-åøü, — ïîõâàëèë îí æåíó.

— Ìíå âñå êàæåòñÿ, ÷òî âîò-âîò òåáÿ ðàíÿò èëè... — íàãëàçàõ Ìàðèè ïîÿâèëèñü ñëåçû,

— Íó, óæ êîìó-êîìó, à æåíå êðàñíîãî ïàðòèçàíà íåãî-æå ñëåçû ëèòü, — óñïîêîèë åå Èâàí. È ïîìîë÷àâ, äîáàâèë:— Êîíå÷íî, âðàæåñêàÿ ïóëÿ ìîæåò îñòàíîâèòü ìîå ñåðäöå,åãî è åãî, — îí ïîêàçàë íà ïðèòèõøèõ ïàðòèçàí, — íî æèòü

Èâàí Ïåòðè÷åíêî Ìàðèÿ Ïåòðè÷åíêî

— Îðóæèÿ ïîêà íåò, íî åãî íàäî ðàçäîáûòü îáÿçàòåëüíî.Ýòèì çàéìóòñÿ Òûí÷åðîâ è Ñîãëîáîâ. À âàøåìó îòðÿäó ðåâ-êîì âðó÷àåò çíàìÿ. — Ñîëîìîí ðàçâåðíóë íåáîëüøîå êðàñ-íîå ïîëîòíèùå, òóñêëûé ñâåò ëàìïû âûñâåòèë ñëîâà “Áîðöûçà ñâîáîäó”.

— Ýõ, ìàòü ÷åñòíà! Ýòî çäîðîâî! — âîñêëèêíóë Ïåòðè-÷åíêî, ïðèæèìàÿ ïîëîòíèùå ê ùåêå. — Òåïåðü åñòü êîìó âåñ-òè íàñ â áîé.

— Ñàìîå ãëàâíîå ñåé÷àñ âñå æå íå áîè, à ñîñðåäîòî÷åíèåñèë è âîîðóæåíèå, — ñêàçàë Ïðîñìóøêèí. — Â áëèæàéøååâðåìÿ íàäî ñîáðàòü ïîä ýòî çíàìÿ ÷åëîâåê äâåñòè–òðèñòà. Âêàìåíîëîìíÿõ îáîðóäîâàòü áàçó, ñîçäàòü çàïàñ ôóðàæà, ïðî-äîâîëüñòâèÿ, ìåäèêàìåíòîâ.

— Áåäíåéøèå êðåñòüÿíå, ïîëó÷èâøèå çåìëþ, íå çàõîòÿòâíîâü îòäàòü åå ñâîèì õîçÿåâàì, — âñòóïèë â ðàçãîâîð Öè-ãåëüìàí. — Ñ÷èòàþ, ÷òî ôóðàæîì îíè ïîìîãóò. ß ïîñòàðà-þñü ïîäîáðàòü íóæíûå ìåäèêàìåíòû.

22. Ïàðòèçàíñêèé êðàé— ×òî ïðèóíûëè? — ñïðîñèë Ïåòðè÷åíêî, ïîäõîäÿ ê òîâà-

ðèùàì ïîñëå ñîâåùàíèÿ â ðåâêîìå.— Ñ òàêîé æèçíè íå òîëüêî çàãðóñòèøü, ïî-âîë÷üè âûòü

ñòàíåøü, — îòîçâàëñÿ Ìèõàèë Ïëåòíåâ. — Íè îðóæèÿ, íèõàð÷åé.

— Ýñêàäðîíöû çëîáñòâóþò, êîíòððàçâåäêà áðîñàåò â òþðü-ìó ïåðâîãî âñòðå÷íîãî, — âçäîõíóë Áîæåííèêîâ, — ÷òî-òîíàäî ïðåäïðèíèìàòü.

Ïåðâûå íåñêîëüêî ìåñÿöåâ ïîñëå îêêóïàöèè Êðûìà íå-ìåöêèå ñîëäàòû ÷àñòî ïðî÷åñûâàëè ñòåïíûå ïðîñòîðû, îòûñ-êèâàÿ ïàðòèçàíñêèé îòðÿä. Îäíàêî ê îñåíè îíè ðåäêî ñòàëèïîÿâëÿòüñÿ â ïàðòèçàíñêîì êðàå è ñîñðåäîòî÷èëè âñå ñèëûíà îõðàíå æåëåçíîé äîðîãè è ìîðñêèõ ïîðòîâ. Ïî âñåìó ÷óâ-ñòâîâàëîñü, ÷òî íå îíè õîçÿåâà íà êðûìñêîé çåìëå.


80 81

À âîò è ïîêàçàëèñü ñèëóýòû èäóùèõ. Ê ìåñòó çàñàäû ïðè-áëèæàëèñü äâà ñîëäàòà, îíè øëè ìåäëåííî, ñëîâíî íå ðåøàÿñüñäåëàòü ëèøíèé øàã âïåðåä. Çàòåì îñòàíîâèëèñü, ïðèêóðèëè.

— Ïîñëóøàé, Ôåäîð, — çàãîâîðèë îäèí èç íèõ, — òîëêó-þò, ÷òî áîëüøåâèêè â Åâïàòîðèè ñíîâà çàøåâåëèëèñü.

— Äàé áîã, ìîæåò, æèçíü íàñòîÿùóþ åùå óâèäèì, — îò-âåòèë ñîáåñåäíèê.

— Äóðåíü, — ðóãíóëñÿ ïåðâûé. — Áîëüøåâèêè åùå ñåáÿïîêàæóò, îíè èç òåáÿ ïîòðîõà âûòðÿñóò.

— À èç ìåíÿ óæå òðÿñòè íå÷åãî, — âçäîõíóë Ôåäîð. —Êàæåòñÿ ìíå, áóäòî âñå ñîøëè ñ óìà. Ëþäè áðîñàþò ñâîèäîìà, äåòåé, õîçÿéñòâî, ìå÷óòñÿ, áóäòî â êîøìàðíîì âîäîâî-ðîòå. Êîìó ýòî íàäî?

— Íàø äîëã ïåðåä Îò÷åñòâîì...— Äîëã, Îòå÷åñòâî, — ñî çëîñòüþ ïðåðâàë Ôåäîð. — Ïóñ-

òûå ñëîâà. Ó ìåíÿ áûëà îäíà ëîøàäü è òó çàáðàëè “äëÿ ñïà-ñåíèÿ Îòå÷åñòâà”. À ó Øèøìàíà — òàáóí, è íè îäíîãî êîíÿíå âçÿëè.

— Âîò ïîãîäè, áîëüøåâèêè ïðèäóò, íå òîëüêî õîçÿéñòâîðàçîðÿò, íî è æåíó òâîþ óâåäóò, — çëî ñïëþíóë ñîëäàò.

— Âðåøü, ïîäîíîê, — îñòàíîâèëñÿ Ôåäîð.— Áîëüøåâèêèäàæå îôèöåðîâ íå âñåõ ðàññòðåëèâàþò, à ñîëäàò, çàõâà÷åííûõ âïëåí, êàê ïðàâèëî, îñòàâëÿþò â æèâûõ. Ìû æå ñòàâèì ê ñòåíêåâñåõ áåç ðàçáîðà: êîìèññàðà, æåíùèíó è ãðóäíîãî ðåáåíêà íåùàäèì. Â÷åðà íà óëèöå Ìîðîçîâñêîé ê ñòîëáó ïðèâÿçàëè æåí-ùèíó, à ðÿäîì ó åå íîã ñèäåëè ãîëîäíûå äâà ìàëü÷èêà. Ååïûòàëè çà òî, ÷òî ìóæ — áîëüøåâèê èëè ñî÷óâñòâîâàë èì...

— Ñàì òû ïîäîíîê, — âñïûëèë ñîëäàò. — Âîò äîëîæó ïîêîìàíäå, ïîñòàâÿò ê ñòåíêå.

Â ýòîò ìîìåíò ñèëüíûå ðóêè ñõâàòèëè ñçàäè îáîèõ.— Òèøå, ðåáÿòà, — äðîãíóâøèì ãîëîñîì âçìîëèëñÿ ïåð-

âûé ñîëäàò. — Êîí÷àé øóòêè øóòèòü.— È ðåçêî ðâàíóëñÿ âñòîðîíó.

Íà åãî ãîëîâó îïóñòèëñÿ óâåñèñòûé êóëàê Èâàíà Ñàùåí-êî. Êàçàêîâ äîïðîñèë îáîèõ. Èç èõ ïîêàçàíèé âûÿñíèëîñü,

ìû áóäåì âñåãäà, äàæå êîãäà íàñ íå áóäåò ïîä ýòèì ñîëíöåìè ýòèì çíàìåíåì. — Èâàí ðàçâåðíóë êðàñíîå ïîëîòíèùå. —Äåëî, çà êîòîðîå ìû áîðåìñÿ, — âîò íàøå áóäóùåå, íàøåáåññìåðòèå.

...×åðåç ïîë÷àñà âîñåìü ïàðòèçàí ì÷àëèñü â òåìíîòå ïîðàñïàäêó, ëåæàùåìó ê þãó îò ñåëà Áîãàé (íûíå Ñóâîðîâ-ñêîå). Â íî÷íîé òèøèíå ìÿãêî ñòó÷àëè êîïûòà î ïåðåñîõøóþçåìëþ.

— Ñòîé! — ðàçäàëñÿ â òåìíîòå îêðèê è êëàöíóë çàòâîðâèíòîâêè. — Ñòîé! Êòî òàêèå?

— Ñâîè, — íàòÿãèâàÿ ïîâîä, îòîçâàëñÿ Êàçàêîâ.— Ñâîè, ñâîè, — ïðîâîð÷àë íåâèäèìûé ñòðàæ. — Ïàðîëü

äàâàé!— “Èñêðû”, — ñêàçàë Êàçàêîâ.— Òàê ñðàçó è ãîâîðè, — îêîëî êîíÿ Êàçàêîâà âûðîñëà

ôèãóðà ñ âèíòîâêîé è ïðîèçíåñëà îòâåòíûé ïàðîëü: — “Ïëà-ìÿ”! Êóäà ïóòü äåðæèòå?

— Íà êóäûêèíû ãîðû, ãîâîðÿò, òàì ãðèáîâ ìíîãî, — çà-ñìåÿëñÿ Êàçàêîâ è ïóñòèë ñâîåãî êîðíîóõîãî âñêà÷ü.

— Íàäî ê Ïîïîâêå ïîäîéòè ïî äîíóçëàâñêîìó áåðåãó, ññåâåðà, òå ìåñòà ïóñòûííûå, — ïîñîâåòîâàë Èâàí Ñàùåíêî.

Òàê è ïîñòóïèëè. Ïðàâäà, åäâà íå ïðèøëîñü ïîæàëåòü îáýòîì.

Íåïîäàëåêó îò äåðåâíè Îðàç íàòêíóëèñü íà íåìöåâ. Òóòîêàçàëñÿ íåáîëüøîé ïîñò. Ê ñ÷àñòüþ, íåìöû íå çàìåòèëè îò-ðÿä, è ïàðòèçàíû ñïîêîéíî îáîøëè èõ. Â òåìíîòå çàçîëîòè-ëèñü ðåäêèå îãîíüêè Ïîïîâêè.

— Äàëüøå õîäó íåò! — îñòàíîâèë ãðóïïó Êàçàêîâ. — Äîïîãðàíïîñòà ìåòðîâ ïÿòüñîò.

Ïàðòèçàíû ñïåøèëèñü â ìåëêîé áàëêå, ïðèòèõëè, âãëÿäû-âàÿñü â íî÷íóþ òåìåíü. Èç äåðåâíè äîíîñèëñÿ ëàé ñîáàê.

— Ñëûøó øàãè, — ïðîøåïòàë Ñàùåíêî. — Ñî ñòîðîíûìîðÿ.

— Ñòàëî áûòü, âîçâðàùàþòñÿ ñ îáõîäà áåðåãîâîé ëèíèè,— ïðåäïîëîæèë Êàçàêîâ.


82 83

— Ýòî âñå? — ñïðîñèë ãåíåðàë Ïàõîìîâ.— Íèêàê íåò, — Äåìèí òÿæåëî âçäîõíóë. — Îãðàáëåíî

ïîìåñòüå ãîñïîäèíà Äóâàíà. Óãíàëè äâàäöàòü òðè ïîäâîäû ñçåðíîì, ïðèãîòîâëåííûì äëÿ íóæä íàøåé äîáðîâîëü÷åñêîéàðìèè. Åñòü ñâåäåíèÿ, ÷òî ñîëäàòû öåëûìè îòäåëåíèÿìè èâçâîäàìè ïåðåõîäÿò íà ñòîðîíó áîëüøåâèêîâ...

— Âñå, ïîëêîâíèê? — íåòåðïåëèâî ïåðåáèë ãåíåðàë.— Íèêàê íåò, ãîñïîäèí ãåíåðàë, — Äåìèí äîñòàë ïëàòîê,

âûòåð ïîò ñ ëèöà, — ïðîñòèòå, íî ïàðòèçàí î÷åíü ìíîãî.— Ãíåçäî áîëüøåâèêîâ íàøëè?— ×àñòü èõ àðåñòîâàíà, ñîäåðæèòñÿ â ìåñòíîé òþðüìå.

Íàâåðíîå...Òóò ïîñëûøàëèñü ãóäêè îòáîÿ — ãåíåðàë áðîñèë òðóáêó.Äåìèí, ðóãíóâøèñü, ïðèêàçàë ââåñòè çàäåðæàííóþ. Â êà-

áèíåò âòîëêíóëè ìîëîäóþ æåíùèíó.— Åêàòåðèíà Àíäðååâíà Êëî÷êîâà? — óòî÷íèë Äåìèí.

— Âû íàõîäèòåñü â êîíòððàçâåäêå. Ïðîøó âàñ ïðàâäèâî îò-âå÷àòü íà ìîè âîïðîñû.

— Êàêàÿ êîðûñòü ìíå îáìàíûâàòü âàñ? Ìíå íå÷åãî ñêðû-âàòü.

— Çíà÷èò, ñ ïîäïîëüùèêàìè íå ñâÿçàíà è çíàòü èõ íåçíàåøü? — ñïîêîéíî íà÷àë äîïðîñ ïîëêîâíèê.

— Íèêîãäà íå çíàëà è çíàòü íå õî÷ó.Åêàòåðèíà Êëî÷êîâà ëãàëà. Îíà õîðîøî çíàëà áðàòüåâ

Íèêîëàÿ è Èâàíà Ñàùåíêî, Ñàââó Òàðàíîâà è äðóãèõ ðåáÿòèç ìîëîäåæíîé ÿ÷åéêè, êîòîðûå àêòèâíî ïðîâîäèëè â æèçíüóêàçàíèÿ áîëüøåâèñòñêîãî ïîäïîëüÿ, ïîääåðæèâàëè òåñíóþñâÿçü ñ ïàðòèçàíàìè, ïîìîãàëè èì äîñòàâàòü îðóæèå, îáìóí-äèðîâàíèå, ïðîäîâîëüñòâèå, ìåäèêàìåíòû. Êëî÷êîâà ðûñêà-ëà ïî ãîðîäó, âûñìàòðèâàëà, ïèñàëà äîíîñû. Íî òåïåðü îíàðåøèëà ïîêà ìîë÷àòü, ÷òîáû ïîäíÿòü öåíó ñâîèì óñëóãàì óíîâîãî íà÷àëüíèêà êîíòððàçâåäêè. Åé ñòðàñòíî õîòåëîñü, ÷òî-áû åå ïðèíèìàëè â ñâåòñêîì îáùåñòâå òàê æå, êàê Êàëàøíè-êîâó, êàê æåíó ôðàíöóçñêîãî êîíñóëà, è åùå — ÷òîáû íå îñ-òàâèëè çäåñü, åñëè ïðèäåòñÿ áåæàòü çà ãðàíèöó.

÷òî ÿùèêè ñ îðóæèåì è áîåïðèïàñàìè õðàíÿòñÿ çà ñòåíêîéêàðàóëüíîãî ïîìåùåíèÿ.

— Ìû ïðèáûëè çà òåì îðóæèåì è áîåïðèïàñàìè, — ñïî-êîéíî ñêàçàë Êàçàêîâ.— Ïðîñèì âàñ ïîìî÷ü íàì.

Â ñòà ìåòðàõ îò êàðàóëüíîãî èõ îêëèêíóë ÷àñîâîé:— Ïàðîëü!— “Òàâðèÿ”, — ñïîêîéíî îòâåòèë Ôåäîð.— “Êèåâ”, — îòîçâàëñÿ ÷àñîâîé. — Ïðîõîäè.Ôåäîð è Ñàùåíêî äâèíóëèñü âïåðåä, îñòàëüíûå ïðèñåëè

íà êîðòî÷êè, ïðîõîäÿ ìèìî ÷àñîâîãî. Èâàí ïðûæêîì ïîäìÿëåãî ïîä ñåáÿ, çàòêíóë åìó ðîò. Ïîäîñïåëè îñòàëüíûå ïàðòè-çàíû. Êàçàêîâ ðûâêîì ðàñïàõíóë äâåðü:

— Ðóêè ââåðõ!Ñîëäàòû ðàñòåðÿëèñü, âñêèíóëè ðóêè, íå ïîíèìàÿ, â ÷åì

äåëî.— Êîíôèñêóåì îðóæèå, — ñêàçàë Êàçàêîâ. — Æåëàþùèå

ïîñëóæèòü íàðîäó ìîãóò èäòè ñ íàìè.Âîçâðàùàëèñü â ïðèïîäíÿòîì íàñòðîåíèè. Äà èíà÷å è

áûòü íå ìîãëî. Íà çàäàíèå âûøëè âîñåìü ÷åëîâåê ñ äâóìÿâèíòîâêàìè, òðåìÿ ïèñòîëåòàìè è òðåìÿ øàøêàìè, à íà áàçóâîçâðàùàëèñü äâàäöàòü ïÿòü ÷åëîâåê ñ ñîòíåé âèíòîâîê, äâó-ìÿ ïóëåìåòàìè è ìíîæåñòâîì ïàòðîíîâ.

23. Ïðåäàòåëü ñðåäè ïîäïîëüùèêîâ— Ñèìôåðîïîëü íà ïðîâîäå, — äîëîæèë äåæóðíûé ñâÿ-

çèñò.Ïîëêîâíèê Äåìèí, äâà ìåñÿöà íàçàä íàçíà÷åííûé íà÷àëü-

íèêîì åâïàòîðèéñêîé êîíòððàçâåäêè (âìåñòî Êàëàøíèêîâà,óáèòîãî ìàòðîñàìè), íåáðåæíî áðîñèë ôóðàæêó íà ñòîë, ïðè-ãëàäèë ÷åðíûå ñåäåþùèå âîëîñû, ïîóäîáíåå óñòðîèëñÿ çà ñòî-ëîì è òîëüêî òîãäà âçÿë òðóáêó.

— Íå ñîâñåì äîáðîå, — îòâåòèë îí íà ïðèâåòñòâèå. —Ïðîøåäøåé íî÷üþ ïàðòèçàíû íàïàëè íà ïîãðàíè÷íûé ïîñòâ äåðåâíå Ïîïîâêà. Ðàçîðóæèëè ñîëäàò, óâåçëè îðóæèå.


84 85

øèâàë ïîäêðåïëåíèå. Åãî òðåâîæèëà ðàñòóùàÿ ïàññèâíîñòüíåìåöêèõ ñîëäàò è êîìàíäîâàíèÿ â ïîäàâëåíèè äåìîíñòðàöèéðàáî÷èõ, æåíùèí. Âðåìåííîå ïðàâèòåëüñòâî áîëüøå çàáîòè-ëîñü î ïîèñêàõ êîðàáëåé, ÷òîáû óäðàòü â Òóðöèþ èëè Áîëãà-ðèþ. Çà êîðîòêîå âðåìÿ îí ïîëó÷èë óæå òðè âûãîâîðà îò ãåíå-ðàëà Ïàõîìîâà è ïðåäóïðåæäåíèå î òîì, ÷òî áóäåò ñíÿò ñäîëæíîñòè è ïðåäàí ñóäó, åñëè íå äîáüåòñÿ ñïîêîéñòâèÿ â óåç-äå. Â òàêîé îáñòàíîâêå îòêðûëîñü î÷åðåäíîå ñîâåùàíèå êîí-ñïèðàòèâíîãî øòàáà, â êîòîðûé âõîäèëè Ñ. Ïðîñìóøêèí,Ä. Óëüÿíîâ, Ì. Ñîãëîáîâ, Ñ. Êîðàáëåâ, È. Ïåòðè÷åíêî, À. Öè-ãåëüìàí, Õ. Òûí÷åðîâ. Ñîñòîÿëîñü îíî â áîëüíè÷íîé ïàëàòå,êóäà íàêàíóíå ïîñòóïèëè “íà ëå÷åíèå” Õ. Òûí÷åðîâ è Ñ. Êà-çàêîâ.

— Åñòü âàæíûå íîâîñòè, — òèõèì è ðîâíûì ãîëîñîì íà-÷àë Ñ. Ïðîñìóøêèí. — Â Ãåðìàíèè áëèçèòñÿ ðåâîëþöèÿ.Âîññòàíèå ðàáî÷èõ — âîïðîñ áëèæàéøèõ íåäåëü. Íåìåöêîéáóðæóàçèè êàçàëîñü, ÷òî ÷åì áîëüøå îíè çàõâàòÿò çåìåëüÓêðàèíû è Ðîññèè, òåì êðóïíåå áóäåò èõ âûèãðûø. Êàéçå-ðîâñêàÿ áóðæóàçèÿ æåñòîêî ïðîñ÷èòàëàñü!

— Âîò çäîðîâî! — âîñêëèêíóë Õàëèë Òûí÷åðîâ (îí âåëðàáîòó ñðåäè òàòàðñêîãî íàñåëåíèÿ).

— Ðàäîñòè, òîâàðèùè, ìàëî, — ïðîäîëæàë Ïðîñìóø-êèí. — Íà ñìåíó êàéçåðîâñêèì âîéñêàì, ïî-âèäèìîìó, ïðè-äóò àíãëè÷àíå è ôðàíöóçû. Èõ êîðàáëè ñòîÿò â òóðåöêèõ ïîð-òàõ. Êàê ñ îðóæèåì?

— Îðóæèå ó Ïåòðè÷åíêî åñòü, — äîëîæèë Ìèõàèë Ñî-ãëîáîâ. — Íî îòðÿä ðàñòåò, çàâòðà òîãî, ÷åì ìû ðàñïîëàãà-åì, áóäåò íåäîñòàòî÷íî. Ïðàâäà, ñ ïîìîùüþ îõðàíû âîåííî-ãî ñêëàäà, ñîëäàòà Ãîðîõîâà, íàì óäàëîñü äîñòàòü îäèí ïó-ëåìåò, äâà äåñÿòêà âèíòîâîê, íåñêîëüêî ÿùèêîâ ñ ïàòðîíàìè.Âñå ýòî ñïðÿòàíî â ñòîãàõ ñåíà çà ìåëüíèöåé Øèøìàíà. Íîêàê ýòî âñå ïåðåäàòü Ïåòðè÷åíêî, óìà íå ïðèëîæó.

— Âûõîä åñòü, — ñêàçàë Äìèòðèé Èëüè÷.— Â Åâïàòî-ðèéñêîì óåçäå íà÷àëàñü ýïèäåìèÿ ñàïà. Ó íåìöåâ äîõíóòêîíè. Êîìåíäàíò îáÿçàë åâïàòîðèéñêóþ âåòåðèíàðíóþ ñòàí-

— Ëàäíî, — Äåìèí ïîñìîòðåë íà ÷àñû è âäðóã âûíóëðåâîëüâåð èç ñòîëà, ïîäíåñ è ñòàë âíèìàòåëüíî ðàññìàòðè-âàòü.

— Bû ýòîãî íå äîïóñòèòå. Âû... íå ïîñìååòå!— Ïîñìåþ, — ñïîêîéíî îòâåòèë Äåìèí, ìåäëåííî ïðîêðó-

÷èâàÿ áàðàáàí ðåâîëüâåðà, âñòàâëÿÿ ïàòðîíû. — Èç êàêîãî âûñîñëîâèÿ, ìíå âñå ðàâíî. Íî âû ñîñòîÿëè â äðóæáå ñ áîëüøåâè-êàìè, ìîèìè âðàãàìè. È ÿ ïîñòóïëþ ñ âàìè, êàê ñ âðàãîì.

— ß âñå ðàññêàæó, òîëüêî óáåðèòå îðóæèå... Çà÷åì âû òàêñî ìíîé?.. Â ÿ÷åéêå íåìíîãî, ïÿòíàäöàòü ðåáÿò: Íèêîëàé èÈâàí Ñàùåíêî, Ìèõàèë Êàðëîâ, Ôåäîð Êîëåñíèêîâ, êàæåò-ñÿ, åùå ñîëäàò ßøêà Ãîðîõîâ, ðóêîâîäèò èìè Ñàââà Òàðà-íîâ...

— Âîò òàê áû ñðàçó, — ïîõâàëèë Äåìèí. — Òåïåðü ìûáëàãîäàðÿ âàøåé ïîìîùè ñóìååì íåéòðàëèçîâàòü ïðîòèâî-çàêîííûå äåéñòâèÿ êðàñíîãî ïîäïîëüÿ.

Âîøåë Ðóñàíîâ, êàê âñåãäà íåáðèòûé, â ïîìÿòûõ áðþêàõè ãèìíàñòåðêå. Âûïóêëûå ñâåòëûå ãëàçà åãî ïîáëåñêèâàëè îòâûïèòîãî êîíüÿêà. Åùå íåäàâíî îí åäâà ëè íå ïðèíèìàë ïî-çäðàâëåíèÿ ñ âûñîêîé äîëæíîñòüþ, íî âîò ýêàÿ äîñàäà, ïðè-ñëàëè ïîëêîâíèêà Äåìèíà.

— Ñ òàêîé ìèëîé ïîìîùíèöåé, — ïîëêîâíèê óêàçàë íàÊëî÷êîâó, — âñåõ áîëüøåâèêîâ ìîæíî äåðæàòü âîò ãäå, — îíñæàë ðóêó â êóëàê òàê, ÷òî ïîáåëåëè ñóñòàâû.

— Áóäåì ñòàðàòüñÿ, — âÿëî îòâåòèë Ðóñàíîâ.

24. Ñåðãåé ÏðîñìóøêèíÁëèçèëàñü îñåíü. Â ñòåïè ïîáëåêëè òðàâû, îñòðî ïàõëî âÿ-

íóùåé ïîëûíüþ. Òàáóíèëèñü ñêâîðöû. Áåñïîêîéíî áûëî â ãî-ðîäàõ è ñåëàõ. Â Êðûìó óñèëèëàñü áîðüáà ñ îêêóïàíòàìè èáåëîãâàðäåéöàìè. Ïàðòèçàíû ñîâåðøàëè íàïàäåíèÿ íà îáî-çû ñ õëåáîì, âîåííûå ãàðíèçîíû. Íà÷àëüíèê åâïàòîðèéñêîéêîíòððàçâåäêè ñòðî÷èë ðàïîðò çà ðàïîðòîì, çâîíèë, âûïðà-


86 87

— “Êàìðàä” çíà÷èò ïî-íàøåìó “òîâàðèù”, — ðàçúÿñíèëÏåòðè÷åíêî.

— ×òî äåëàòü áóäåì? — ñïðîñèë Êàçàêîâ.— Ïóñòü åäóò ñ áîãîì, — ìàõíóë ðóêîé Ïåòðè÷åíêî. Ñî-

ñòàâ òðîíóëñÿ.Óòðîì âûÿñíèëîñü, ÷òî íåìåöêîå êîìàíäîâàíèå â Åâïàòî-

ðèè ïîëó÷èëî ðàñïîðÿæåíèå îòïðàâèòü â Ñèìôåðîïîëü âñåõðåâîëþöèîííî íàñòðîåííûõ ñîëäàò, èçîëèðîâàòü èõ îò îñíîâ-íîé ñîëäàòñêîé ìàññû.

Íî÷íîé íàëåò ïàðòèçàí íà ïîåçä íàñòîðîæèë Äåìèíà. Îíäîëîæèë î ñëó÷èâøåìñÿ Ïàõîìîâó. Óæå íà ñëåäóþùèé äåíüàðåñòîâàííûå åâïàòîðèéñêèå áîëüøåâèêè áûëè îòïðàâëåíûñïåöèàëüíûì ïîåçäîì ïîä óñèëåííîé îõðàíîé.

Ñîâåùàíèå ïðîäîëæàëîñü áîëåå ÷àñà. Îáñóæäàëèñü íóæ-äû è áîåâûå çàäà÷è ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà, àíàëèçèðîâàëèñüïðè÷èíû íåóäà÷ ïîñëåäíèõ îïåðàöèé, à ñ äðóãîé ñòîðîíû —ïîëîæèòåëüíûé îïûò ðàáîòû. Âñå ïðèçíàëè, ÷òî ðåéäû ïàðòè-çàí àêòèâíî ñïîñîáñòâóþò ïîäúåìó ìîðàëüíîãî äóõà íàñåëå-íèÿ, ñêîâûâàþò ñèëû áåëîãâàðäåéöåâ, ðåâîëþöèîíèçèðóþòîêêóïàíòîâ.

— Ïîðà ðàñõîäèòüñÿ, — ñêàçàë Ïðîñìóøêèí, — à íå òîïðèâëå÷åì âíèìàíèå æàíäàðìåðèè ê áîëüíèöå.

— Âñåãî îäèí âîïðîñ ê òîâàðèùó Êàçàêîâó, — ïîëîæèëåìó ðóêó íà ïëå÷î Ä.È. Óëüÿíîâ. — Êàê ó âàñ â îòðÿäå îáñòî-èò äåëî ñ ïîäãîòîâêîé ê çèìå?

— Ìû îá ýòîì íå äóìàëè, — ïðèçíàëñÿ Êàçàêîâ.— Ýòîò âîïðîñ íàäî ïîñòàâèòü íà ïåðâûé ïëàí, — çàìå-

òèë Äìèòðèé Èëüè÷. — Íàäî óòåïëèòü ïîäçåìíûå ïîìåùå-íèÿ, ïðîâåðèòü âåíòèëÿöèþ, çàãîòîâèòü ôóðàæ. Îáÿçàòåëüíîîáîðóäóéòå ëàçàðåò, çàïàñèòåñü ìåäèêàìåíòàìè.

— Ñ ìåäèêàìåíòàìè ó íàñ ïëîõî, — ïîìðà÷íåë Êàçàêîâ.— Äà è ïåðåâÿçêó-òî ñäåëàòü ïî-íàñòîÿùåìó íèêòî íå óìååò.

— ß ïîäóìàþ, ïîä êàêèì ïðåäëîãîì ïðîåõàòü ê âàì, —ñêàçàë Óëüÿíîâ. — À âû ïîäáåðèòå ñàíèòàðîâ. Äîãîâîðèëèñü?

— Áîëüøîå ñïàñèáî, Äìèòðèé Èëüè÷!

öèþ ñâîèì òðàíñïîðòîì âûâîçèòü äîõëûõ ëîøàäåé. Çàõî-ðîíåíèå ïðîèñõîäèò çà ãîðîäîì. ß ïðîâåðÿë, ïàòðóëè òàìïî÷òè íå ïîÿâëÿþòñÿ. Îïåðàöèÿ ÷ðåçâû÷àéíî ïðîñòà: íàäíî ïîâîçêè ãðóçèòü îðóæèå, à ñâåðõó — äîõëóþ ëîøàäü.Âîç÷èêè íàäåæíûå.

— Õîðîøåå ïðåäëîæåíèå, îáÿçàòåëüíî íàäî èñïîëüçîâàòü,— îäîáðèë Ïðîñìóøêèí. — Ïîðó÷èì ýòî äåëî Ñîãëîáîâó.

— Íå âîçðàæàþ, — ñîãëàñèëñÿ Ìèõàèë.— Íî êàê æå òàê ñëó÷èëîñü, ÷òî ìû íå ñìîãëè îñâîáîäèòü

èç òþðüìû íàøèõ òîâàðèùåé? — íè ê êîìó êîíêðåòíî íåîáðàùàÿñü, ñïðîñèë Êîðàáëåâ.

Åìó íèêòî íå îòâåòèë. Ñëîâà áûëè èçëèøíè. Êàæäûé òÿ-æåëî ïåðåæèâàë íåóäà÷ó, âîëíîâàëñÿ çà ñóäüáó àðåñòîâàí-íûõ, âñå íàäåÿëèñü íà Ïåòðè÷åíêî...

...Ðàçâåäàòü îáñòàíîâêó â ãîðîäå Ïåòðè÷åíêî ðåøèë ñàì.Îäåëñÿ â ïîòåðòóþ òåëîãðåéêó, ÿëîâûå ñàïîãè, íà ãîëîâó íà-òÿíóë âèäàâøóþ äîæäè è ñîëíöå êåïêó, ïîäðåçàë óñû. Ñëî-âîì, çàêîíñïèðèðîâàëñÿ, êàê åìó êàçàëîñü, — ðîäíàÿ ìàòüíå óçíàåò. Íî íå ïðîøåë è ñòà øàãîâ ïî ðûíêó, êàê ê íåìóïîäîøåë ìóæ÷èíà.

— Î÷åíü õîðîøî âûãëÿäèòå, Èâàí Íèêèôîðîâè÷, — óëûá-íóëñÿ ïðèâåòëèâî íåçíàêîìåö. — Ñëóøàéòå âíèìàòåëüíî:ñåãîäíÿ íî÷üþ â äâóõ âàãîíàõ â ñåðåäèíå ñîñòàâà ïîâåçóò âÑèìôåðîïîëü íàøèõ. Íà ïåðâîì ïåðåãîíå ñòîÿíêà ïÿòü ìè-íóò.

Ìóæ÷èíà îòîøåë è áûñòðî ðàñòâîðèëñÿ â òîëïå.Â íàçíà÷åííîå âðåìÿ ãðóïïà ïàðòèçàí âñòðåòèëà æåëåç-

íîäîðîæíûé ñîñòàâ. Â ñåðåäèíå âûäåëÿëèñü äâå òåïëóøêè.Äâåðè èõ îêàçàëèñü íå íà çàïîðå è ëåãêî îòêðûëèñü.

— Âûõîäè! — ïðîõðèïåë Ïåòðè÷åíêî.— Êàìðàä, êàìðàä, ìû åñòü íåìåöêèé ñîëäàò, — ðàçäàëñÿ

âçâîëíîâàííûé ãîëîñ, è ó äâåðåé îêàçàëñÿ íåìåöêèé ñîëäàò.Íà ñîëîìåííîé ïîäñòèëêå âïîâàëêó õðàïåëè íåìåöêèå ñîë-

äàòû.— ×òî îí ñêàçàë? — ñïðîñèë Ìèõàèë Ïëåòíåâ.


88 89

Ñàââà ñ òðóäîì ïîäíÿëñÿ. Ãîëîâà êðóæèëàñü. Èç ðàçáè-òûõ íîñà è ãóá ñî÷èëàñü êðîâü.

— Áóäåøü ãîâîðèòü èëè äëÿ òâîèõ ðå÷åé òðåáóþòñÿ óøèïîëêîâíèêà?

— Âñå âû åäèíàÿ äðÿíü è ïîäëåöû! — ñ íåíàâèñòüþ îòâå-òèë Ñàââà.

— Âû çíàåòå åãî? — îáðàòèëñÿ Ðóñàíîâ ê âîøåäøåé Êëî÷-êîâîé.

— Åùå áû, — èçäåâàòåëüñêè õèõèêíóëà îíà. — Äà ýòî æåîäèí èç çàâîäèë ñðåäè áîëüøåâèñòñêîé ìîëîäåæè, ÑàââàÒàðàíîâ.

Þíîøà âçäðîãíóë. Ïðè÷èíåííàÿ åìó ôèçè÷åñêàÿ áîëü íåìîãëà ñðàâíèòüñÿ ñî ñòðàäàíèåì, âûçâàííûì îòêðûòèåì, ÷òîÊëî÷êîâà — ïðîâîêàòîð. “Íî êàê è êîìó òåïåðü ñîîáùèòü îíåé? Íàäî îáÿçàòåëüíî, îáÿçàòåëüíî ñîîáùèòü. Îíà ìîæåòïðîáðàòüñÿ â îòðÿä ïàðòèçàí èëè íàïàñòü íà ñëåä øòàáà...”Ñàââà ñîáðàë ñèëû è ãðîìêî, êàê òîëüêî ìîã, êðèêíóë:

— Êëî÷êîâà ìåíÿ ïðåäàëà! Êëî÷êîâà — ïðîâîêàòîð! Êëî÷-êîâà...

Óäàðû, ïîñûïàâøèåñÿ íà Ñàââó, îáîðâàëè åãî êðèê, íî îííàäåÿëñÿ, ÷òî õîòü îäèí ÷åëîâåê åãî óñëûøàë.

— Ãîâîðè! — Ðóñàíîâ ãðîõíóë êóëàêîì ïî ñòîëó. — Êòîèç áîëüøåâèêîâ îñòàëñÿ â ïîäïîëüå, ãäå êâàðòèðû, îðóäèå,ãäå ñêðûâàåòñÿ Ïåòðè÷åíêî?

Òàðàíîâ ìîë÷àë, ñöåïèâ çóáû.— Ãîâîðè èëè çàêàçûâàé ìîëåáåí.— Ñìåðòü íå ñòðàøíà, ñòðàøíî ïðåäàòåëüñòâî, — îò÷åò-

ëèâî âûãîâîðèë Ñàââà.— Âñûïü åìó äëÿ íà÷àëà äåñÿòêà äâà ïëåòåé!— Ñëóøàþñü, — çëîðàäíî óõìûëüíóëñÿ Ëÿáóõ. — Èñïîë-

íþ â ëó÷øåì âèäå.Âîçäóõ ñî ñâèñòîì ðàññåêëà ïëåòü ñî ñâèíöîâûì íàêîíå÷-

íèêîì. Æãó÷àÿ áîëü ïðîíçèëà òåëî. Åùå âçìàõ, åùå... Òàðà-íîâ ïîòåðÿë ñîçíàíèå. Î÷íóëñÿ, êîãäà îáäàâàëè âîäîé. Ëÿ-áóõ ðóêàâîì ðóáàõè âûòèðàë ïîò ñ ëèöà.

Ïðîâîäèâ ÷ëåíîâ îïåðàòèâíîãî øòàáà, Óëüÿíîâ îòêðûëîêíî ïàëàòû. Ñâåæèé âîçäóõ òóãîé âîëíîé îáäàë êîìíàòó, âêîòîðîé åùå çàäåðæàëèñü Ïðîñìóøêèí è Êîðàáëåâ.

— Åâïàòîðèéñêèé âîèíñêèé íà÷àëüíèê ðåøèë óñèëèòüïîãðàíè÷íûå ïîñòû íà çàïàäå Êðûìà, — ñîîáùèë Êîðàá-ëåâ. — Çàâòðà íà ïîãðàíè÷íûé ïîñò Áîêà-Òàòàð áóäóò ïî-ñëàíû ñîëäàòû ßêîâ Ãîðîõîâ, Òèìîôåé Òåëåê, Ñåìåí è Íè-êîëàé Ëûñåíêî. Âñå ñîñòîÿëè â ñîþçå ìîëîäåæè, ðåáÿòà íà-äåæíûå.

— Ýòîìó ìîæíî òîëüêî ðàäîâàòüñÿ, — ïîòåð ðóêè Ïðî-ñìóøêèí. — Áîêà-Òàòàð — íàøå “îêíî” â Îäåññó. È ÷åì áîëüøåòàì ñî÷óâñòâóþùèõ íàì ñîëäàò, òåì íàäåæíåé ïóòü. ß ýòèìïóòåì óæå äâàæäû ïðîøåë. Ðûáàêè ßðûëãà÷à è Àê-Ìå÷åòè —òîæå íàäåæíûå ïàðíè. Òàê ÷òî, Ñåðåæà, íå âîëíóéñÿ!

25. Çà ÷òî ïîãèá Ñàââà Òàðàíîâ— Âî èìÿ ÷åãî òû ðèñêóåøü ñâîåé æèçíüþ? — â ñåðäöàõ

ñïëþíóë ïîðó÷èê.Òàðàíîâ ïîâåðíóë ãîëîâó è äîëãî èçó÷àþùå ñìîòðåë íà

îôèöåðà.— Âî èìÿ ÷åãî? — ïåðåñïðîñèë Ñàââà. — Âî èìÿ âîò

ýòîãî ñîëäàòà, êîòîðîãî âû èíà÷å êàê áûäëîì è íå çîâåòå. Âîèìÿ ñ÷àñòüÿ åãî äåòåé! À âîò çà ÷òî òû âîþåøü, âàøå áëàãîðî-äèå?

— ß?..— Äà! Ìîæåò áûòü, õîòèòå âåðíóòü ñâîå åâïàòîðèéñêîå

ïîìåñòüå? Íå âûéäåò! Íå âèäàòü âàì åãî, êàê ñâîèõ ñîáñòâåí-íûõ óøåé...

Ñîêðóøèòåëüíûé óäàð â ïîäáîðîäîê ñâàëèë Òàðàíîâà íàïîë. Íà êàêîå-òî ìãíîâåíèå Ñàââà ïîòåðÿë ñîçíàíèå, íî òóòæå ïðèøåë â ñåáÿ, îòêðûë ãëàçà.

— Êàê îòäîõíóëè, âàøå áîëüøåâèñòñêîå âûñî÷åñòâî? —èçäåâàòåëüñêè ñïðîñèë Ðóñàíîâ è ñíîâà óäàðèë ëåæàùåãîñàïîãîì â ãðóäü. — Âñòàòü, áûäëî!


90 91

26. Íå íàä Áîãàåì — íàä ìèðîìðàçâåâàëîñü ïàðòèçàíñêîå çíàìÿ

Ðàííèé äåêàáðüñêèé âå÷åð íàâàëèëñÿ íà êàìåíîëîìíèãóñòûì ïðîìîçãëûì ìðàêîì. Ïàðòèçàíàì, âñòðåâîæåííûìâåñòüþ î ïîäõîäå àíãëî-ôðàíöóçñêèõ âîéñê, íå ñèäåëîñü â äóø-íîì ïîäçåìåëüå, îíè âûñûïàëè íà ñâåæèé âîçäóõ, ïîä ÷åðíîåíåáî, ðàñøèòîå ãîëóáîâàòî-îðàíæåâûì óçîðîì çâåçä.

Ïåòðè÷åíêî, ñèäÿ ðÿäîì ñ æåíîé, óãðþìî ñìîòðåë â ïîòó-õàþùèé îãîíü. Ïîæàëóé, îí åäèíñòâåííûé âî âñåì îòðÿäåâïîëíå ñîçíàâàë, êàêàÿ ãðîçà íàäâèãàåòñÿ íà ëþäåé. ÈâàíÍèêèôîðîâè÷ äóìàë î òîì, ÷òî íàäî ñêàçàòü âñþ ïðàâäóïàðòèçàíàì î ïðåäñòîÿùèõ èñïûòàíèÿõ.

— Òîâàðèùè, âû óæå çíàåòå, ÷òî êàéçåðîâñêèå âîéñêà óøëèèç Êðûìà, — íà÷àë Ïåòðè÷åíêî. — Íî, êàê è îæèäàëîñü, èõìåñòî çàíÿëè àíãëèéñêèå è ôðàíöóçñêèå èíòåðâåíòû...

— Õðåí ðåäüêè íå ñëàùå, — áðîñèë êòî-òî.— Âîò èìåííî,— ïðîäîëæàë Èâàí Íèêèôîðîâè÷. — Åâïà-

òîðèéñêîé êîíòððàçâåäêå è ýñêàäðîíöàì ñòàëî èçâåñòíî íàøåìåñòîíàõîæäåíèå. Âðàã ïîäòÿãèâàåò â ñîñåäíèå ñåëà ñâîè âîé-ñêà. Ñîáñòâåííî, ìû óæå ïî÷òè îêðóæåíû. Â äåðåâíÿõ Îðàç èÀãàé ñôîðìèðîâàíû äâà áàòàëüîíà áåëîãâàðäåéöåâ. Êàçàêî-âó è Ñàùåíêî íàäî ïîïûòàòüñÿ ñèëàìè ñâîåãî îòðÿäà çàõâà-òèòü îðóæèå ó áåëîãâàðäåéöåâ, ðàñêâàðòèðîâàííûõ â äåðåâíåÎðàç. Êîìàíäóþò áåëîãâàðäåéñêèì áàòàëüîíîì Ðóñàíîâ-ìëàä-øèé è áðàòüÿ Áåëîíîâû — ñûíîâüÿ ìåñòíîãî ïîìåùèêà.

— Çíàþ èõ, — ïîäàë ãîëîñ Èâàí Ñàùåíêî. — Âîÿêè íåèç õðàáðîãî äåñÿòêà.

— Âàæíî äðóãîå, — âîçðàçèëè åìó, — ó íèõ àðòèëëåðèÿ,äâå ïóëåìåòíûå òà÷àíêè.

— Ñòîé, êòî èäåò? — íåîæèäàííî ðàçäàëñÿ ãîëîñ äîçîð-íîãî, âûñòàâëåííîãî íà äîðîãå, âåäóùåé â Áîãàé.

— Ìíå ñðî÷íî íàäî âèäåòü Ïåòðè÷åíêî.Èâàí óçíàë ãîëîñ ñåñòðû Ñîôüè.— Ãîðîäñêîé âðà÷ ïðèåõàë, — ñîîáùèëà ñåñòðà.

Ñàââà íå ïðîðîíèë íè ñëîâà.Ñàââà Òàðàíîâ, îäèí èç ñàìûõ àêòèâíûõ êîìèòåò÷èêîâ, â

ñâîè äâàäöàòü äâà ãîäà áûë íàõîä÷èâ, õðàáð è áðàëñÿ çàòàêèå äåëà, â óñïåõå êîòîðûõ ñîìíåâàëèñü è óìóäðåííûå îïû-òîì ïîäïîëüùèêè.

Ñ ïðèõîäîì êàéçåðîâñêèõ âîéñê â Êðûì, ñ íàçíà÷åíèåìïîëêîâíèêà Äåìèíà íà÷àëüíèêîì åâïàòîðèéñêîé êîíòððàçâåä-êè â ãîðîäå è îêðåñòíûõ ñåëàõ áûëè óñòàíîâëåíû òàêèå êîíò-ðîëü è ñëåæêà, ÷òî, êàçàëîñü, èñêëþ÷àëàñü âîçìîæíîñòü íå òî÷òî äåéñòâîâàòü — âûéòè íà óëèöó ñ ëèïîâûìè äîêóìåíòàìè.À Ñàââà ðàñïðîñòðàíÿë ëèñòîâêè, óñòðàèâàë òàéíûå êâàðòè-ðû äëÿ ïîäïîëüùèêîâ, âåðáîâàë íîâûõ òîâàðèùåé äëÿ íåëå-ãàëüíîé ðàáîòû, äîñòàâàë îðóæèå. È â òîò äåíü Ñàââà çàäó-ìàë ðèñêîâàííóþ îïåðàöèþ.

— Íàäî óáèòü ïîëêîâíèêà Äåìèíà, ýòèì äîêàçàòü, ÷òîçëîäåÿíèÿ áåçíàêàçàííî äëÿ íåãî è åìó ïîäîáíûõ íå ïðîéäóò,— ïîäåëèëñÿ îí ìûñëÿìè ñ Íèêîëàåì Ñàùåíêî è Êëî÷êîâîé(ïîäðóãîé Íèêîëàÿ).

— Íèêòî íà ýòî íå ðåøèòñÿ, — ñêàçàëà Êëî÷êîâà.— ß áåðóñü óíè÷òîæèòü åãî! — âîñêëèêíóë Òàðàíîâ.— À êàê? — ñïðîñèë Ñàùåíêî.— Î÷åíü ïðîñòî. Áðîøó ãðàíàòó â êàáèíåò Äåìèíà.— È òóò æå ïîãèáíåøü! Ýòî ñëèøêîì äîðîãàÿ öåíà, —

çàìåòèë Íèêîëàé.— Íå ïîãèáíó. Óáåãó, ïîìîæåò Êàòÿ.— Êîíå÷íî, ïîìîãó, — ïîñïåøíî ñîãëàñèëàñü Êëî÷êîâà.Îíè òóò æå ïðîäóìàëè îïåðàöèþ äî ìåëî÷åé.Â òîò âå÷åðíèé ÷àñ, êîãäà Òàðàíîâ îòïðàâèëñÿ íà çàäà-

íèå, îí äàæå íå ïðåäïîëàãàë, ÷òî åãî çàìûñåë óæå èçâåñòåíÄåìèíó, ÷òî êàæäûé åãî øàã êîíòðîëèðîâàëñÿ àãåíòàìè ðàç-âåäêè è ÷òî çàïàë â ãðàíàòå ïîäìåíåí Êëî÷êîâîé.

Ê ñ÷àñòüþ, îáñòîÿòåëüñòâà ñëîæàòñÿ òàê, ÷òî Ñàââà îñòà-íåòñÿ æèâ, ñëóõ î åãî ãèáåëè îêàæåòñÿ ëîæíûì. Íî ïîñëåïîáîåâ îí ïðîæèâåò âñåãî ÷åòûðå ãîäà.


92 93

Îãîíü ïàðòèçàí áûë ïëîòíûì, ãóáèòåëüíûì äëÿ âðàãîâ.Íåêîòîðûå èç íèõ áðîñèëèñü ê äîìàì.

Ñíîâà óäàðèëà âðàæåñêàÿ àðòèëëåðèÿ. Â ðàçãàð áîÿ ïðè-ñêàêàë âåñòîâîé îò Ïåòðè÷åíêî ñ ïðèêàçîì íåìåäëåííî âåð-íóòüñÿ íà áàçó. Â ðåçóëüòàòå âíåçàïíîé àòàêè ïàðòèçàíûíàíåñëè ñåðüåçíûå ïîòåðè áåëîãâàðäåéöàì, îòáèëè äâå ïîä-âîäû ñ âèíòîâêàìè. Íî è îòðÿä ïîòåðÿë íåñêîëüêî ÷åëîâåê, âòîì ÷èñëå ìîëîäîãî êîìàíäèðà Íèêîëàÿ Ñàùåíêî.

Ðóñàíîâ íåðâíè÷àë. Ïîäíèìàÿñü ïî øèðîêîé ëåñòíèöå âêàáèíåò íà÷àëüíèêà êîíòððàçâåäêè, îí ÷óâñòâîâàë, êàê ñ êàæ-äîé ñòóïåíüêîé òÿæåëåþò åãî íîãè, òî÷íî íàëèâàþòñÿ ñâèí-öîì, è ìåëêî, òðóñîâàòî äðîæàò êîëåíêè.

Ñîñòîÿíèå òðåâîãè åãî íå ïîêèäàëî ñ òîãî äíÿ, êîãäà îíáåçóñïåøíî æäàë ïàðòèçàí â çàñàäå ó äåðåâíè Àãàé. Ïî åãîïðåäïîëîæåíèþ, îíè äîëæíû áûëè íàðâàòüñÿ íà óñòðîåí-íóþ èì çàñàäó, è ïóëåìåòû, óñòàíîâëåííûå íà ôëàíãàõ, óíè÷-òîæèëè áû îòðÿä Ïåòðè÷åíêî. Íî ïðîèçîøëî âñå èíà÷å. Ïàðòè-çàíû íàïàëè íà îòðÿä â Îðàçå, à ïîòîì êàê ñêâîçü çåìëþïðîâàëèëèñü.

— Äî êàêèõ æå ïîð áóäåò ó âàñ ïîä íîñîì îðóäîâàòü ýòàáàíäà? — âçîðâàëñÿ Äåìèí, íå îòâåòèâ íà ïðèâåòñòâèå Ðóñà-íîâà. — Âû, ìåñòíûé ïîìåùèê, íå çíàåòå îêðåñòíîñòåé, âàñâîäèò çà íîñ íåâåæåñòâåííûé âî âñåõ îòíîøåíèÿõ ñáðîä.

— Ó íàñ åñòü íàäåæíûå àãåíòû, — âûáðàâ ïàóçó, âñòàâèëÐóñàíîâ.

— Êòî îíè?— Ïðîõîð Áåëîóñîâ è Áåäðèê. Îáà èç Áîãàÿ è íå õóæå

Ïåòðè÷åíêî çíàþò êàìåíîëîìíè.— Ïðèêàçûâàþ: â êðàò÷àéøèé ñðîê óñòàíîâèòü òî÷íîå

ðàñïîëîæåíèå îòðÿäà Ïåòðè÷åíêî. Îòâåòñòâåííîñòü âîçëàãàþíà âàñ, Ðóñàíîâ, êàê íà ñâîåãî çàìåñòèòåëÿ.

— Ðàä ñòàðàòüñÿ!— Hà ýòîò ðàç, — ïðåäóïðåäèë Äåìèí,— áóäåòå îòâå÷àòü

çà ïðîâàë ïåðåä âîåííî-ïîëåâûì ñóäîì.Òàêîãî îáîðîòà Àëåêñàíäð Ðóñàíîâ íå îæèäàë.

— Êòî âûçâàë? — Ïåòðè÷åíêî âñêî÷èë íà íîãè. — Ãäå îí?— Â äîìå Íàòàëüè Ñîðîêîïóä.— Ýòî æå ïðîâàë! Íàòàëüÿ — ðîäíàÿ ñåñòðà ãîðîäîâîãî

Ñîðîêîïóäà. Íàâåðíÿêà æäåò çàñàäà ãäå-òî çà ñåëîì.Íî òðåâîãà Ïåòðè÷åíêî áûëà íàïðàñíîé.— Íàòàëüÿ ñêàçàëàñü áîëüíîé è ïîïðîñèëà áðàòà ïðè-

âåçòè èç ãîðîäà äîêòîðà, — ïîÿñíèëà Ñîôüÿ. — Òû æå ñàìïðîñèë ïðèäóìàòü êàêîé-íèáóäü ïîâîä, ÷òîáû Óëüÿíîâ ñìîãîñìîòðåòü áîëüíûõ è ðàíåíûõ Âîò òåáå åãî ñàì ãîðîäîâîé èïðèâåç.

— À ãäå ãîðîäîâîé ñåé÷àñ?— Óåõàë. Ñêàçàë, ÷òî óòðîì ïîðàíüøå ïðèåäåò çà äîêòî-

ðîì. À çà Íàòàëüþ íå áîéñÿ, îíà ñâîé ÷åëîâåê.Ó äîìà, ãäå æèëà Ñîôüÿ, èõ ïîäæèäàë Äìèòðèé Èëüè÷.— Âðåìåíè ó ìåíÿ — îäíà íî÷ü, — ïîæèìàÿ ðóêó Ïåòðè-

÷åíêî, ïðåäóïðåäèë Óëüÿíîâ. — Ïîéäåìòå, ÿ îñìîòðþ áîëü-íûõ, ëàçàðåò. Ïîäãîòîâüòå äâóõ-òðåõ ñàíèòàðîê, ñ êîòîðûìèÿ ìîã áû ïðîâåñòè çàíÿòèÿ.

Íà ðàññâåòå îòðÿä ïîä êîìàíäîâàíèåì Ñ.Êàçàêîâà è Í.Ñà-ùåíêî ïîäîøåë ê çàíÿòîé áåëîãâàðäåéöàìè òàòàðñêîé äåðåâ-íå. Àòàêà áûëà ñòðåìèòåëüíîé. Çàñëûøàâ âûñòðåëû, âðàãè âïàíèêå çàìåòàëèñü ïî óëèöå, ïîïàäàÿ ïîä ïóëè ïàðòèçàí, àòî è ñâîèõ æå íàñìåðòü ïåðåïóãàííûõ ÷àñîâûõ.

Îïîìíèâøèñü, áåëîãâàðäåéöû ñòàëè ïàëèòü èç îðóäèé.Ñòðåêîòàëè ïóëåìåòû.

— Îêðóæàåì, — ïîäíÿëñÿ Ñàùåíêî. — Çà ìíîé!Ïðîáåæàâ ñ äåñÿòîê ìåòðîâ, îí óïàë íàâçíè÷ü, ñðàæåí-

íûé ñâèíöîì. Ïàðòèçàíû çàëåãëè.— Îãîíü îòêðûâàòü ïî ìîåìó âûñòðåëó, — ðàñïîðÿäèëñÿ

Êàçàêîâ. Åãî ïðèêàç áûë ïåðåäàí ïî öåïè ïàðòèçàí.— Ìíîãîâàòî áåëÿêîâ, — âçäîõíóë Ïëåòíåâ, óêàçûâàÿ íà

îêðàèíó äåðåâíè, ãäå â ïðåäðàññâåòíîé ìãëå ñìóòíî óãàäû-âàëèñü öåïè ñîëäàò.

Âûñòðåë Êàçàêîâà ïðîçâó÷àë íåîæèäàííî. È ñðàçó çà-ãðîõîòàëè âûñòðåëû.


94 95

— Áîæåííèêîâ è Ñàùåíêî òîëüêî ÷òî ñêîí÷àëèñü, — ïðè-íåñ ãîðüêóþ âåñòü Êàçàêîâ.

— Òåðÿåì òàêèõ ëþäåé...Èâàí Íèêèôîðîâè÷ òÿæåëî âçäîõíóë, ïðèñòàëüíî ïîñìîò-

ðåë íà ñòàðîãî òîâàðèùà, ñëóøàÿ ïå÷àëüíûé ðàññêàç, Ïåò-ðè÷åíêî ñêàçàë:

— Ïîñòàâü ó ãëàâíîãî âõîäà íàøå çíàìÿ. Äà ïîâûøå.— Ýòî æå íàñ ñîâñåì äåìàñêèðóåò, — âîçðàçèë Êàçàêîâ.— Ãîâîðÿò, çíàìÿ — ÷òî ïëàìÿ: ñâåòèò è ãðååò. Ïóñòü

îíî ñîãðåâàåò ñåðäöà áîéöîâ, — ñêàçàë Ïåòðè÷åíêî.Íî÷ü ïðîøëà áåñïîêîéíî. Âîêðóã ïîëûõàëè êîñòðû. Áîäð-

ñòâîâàëè ÷àñîâûå. Âïðî÷åì, íå ñïàëè âñå ïàðòèçàíû — âîñ-ñòàíàâëèâàëè ðàçðóøåííûå âåíòèëÿöèîííûå êîëîäöû, ðàç-áèðàëè îáðàçîâàâøèåñÿ çàâàëû â õîäàõ ñîîáùåíèÿ.

Íàñòàëî óòðî âòîðîãî äíÿ îñàäû. Äåðåâíÿ êàçàëàñü âûìåðøåé.Ëèøü ãäå-òî íàïåðåêîð âñåìó ãîðëàíèëè ïåòóõè.Óâèäåâ êðàñíûé ôëàã íàä êàòàêîìáàìè, áåëîãâàðäåéöû

óäàðèëè ïî íåìó èç ïóëåìåòîâ. Íî ôëàã âåñü äåíü ãîðäî ðåÿëíàä ïîçèöèÿìè ïàðòèçàí, ïðèáàâëÿÿ èì ñèë è ìóæåñòâà âñðàæåíèè ñ ïðåâîñõîäÿùèìè ñèëàìè âðàãà.

Íà òðåòèé äåíü, íå îæèäàÿ ñèëüíîãî ñîïðîòèâëåíèÿ, áåëî-ãâàðäåéöû ïîäîøëè ê ãëàâíîìó âõîäó.

Ïàðòèçàíû íå äðîãíóëè, îòêðûëè îãîíü, à çàòåì áðîñè-ëèñü â àòàêó. Íî êàêîâî áûëî èõ èçóìëåíèå, êîãäà ðàññûïà-ëàñü ðåäêàÿ âðàæåñêàÿ öåïü è ïåðåä íèìè îêàçàëèñü æåíùè-íû, äåòè è îäèí ñòàðèê.

— Ïðåêðàòèòü îãîíü! Íàçàä! Âñåõ â øòîëüíè! — êîìàíäî-âàë Ïåòðè÷åíêî.

Ïàðòèçàíû è ñîãíàííûå íà âåðíóþ ñìåðòü æèòåëè îêðåñò-íûõ äåðåâåíü óñïåëè óêðûòüñÿ â êàòàêîìáàõ.

×åòâåðòûé äåíü íà÷àëñÿ ñî ñòðàøíîãî ãðîõîòà. Îò ðàçðû-âîâ ñíàðÿäîâ çåìëþ òðÿñëî, ñëîâíî â ëèõîðàäêå. Ýòî âåëèîãîíü áîðòîâûå îðóäèÿ àíãëèéñêèõ êîðàáëåé. Ïîëîæåíèåïàðòèçàí ñòàíîâèëîñü îò÷àÿííûì: êîí÷èëèñü ïàòðîíû, óæåòðåòèé äåíü íå áûëî âîäû, ìåäèêàìåíòîâ, ðàíåíûå ìåòàëèñü

...Ïîäçåìíûé ãàðíèçîí ñïàë. È íè îäèí ÷åëîâåê íå çíàë,÷òî Áåäðèê è Áåëîóñîâ ïîêàçàëè âðàãàì êîëîäåö — åäèí-ñòâåííûé èñòî÷íèê, îòêóäà ïàðòèçàíû áðàëè âîäó, ÷òî ê îêî-ëèöå Áîãàÿ èç Åâïàòîðèè ñêðûòíî ïîäîøåë îòðÿä áåëîãâàð-äåéöåâ. Îíè ñîáëþäàëè îñîáóþ îñòîðîæíîñòü. Ñîëäàòàì çàï-ðåòèëè êóðèòü, ãðîìêî ðàçãîâàðèâàòü. Êîìàíäû îòäàâàëèñüøåïîòîì.

Ïàðòèçàíû îêàçàëèñü â ëîâóøêå. Ñ òðåõ ñòîðîí èõ îáëî-æèëè öåïè ñîëäàò. Óãðîæàþùå íàöåëèëèñü íà êàìåíîëîìíèñòâîëû ëåãêèõ ïîëåâûõ îðóäèé, îòñòóïàòü áûëî íåêóäà, ðàçâåòîëüêî â îçåðî çà ñïèíîé.

Áåëîãâàðäåéöû íå òåðÿëè âðåìåíè. Àðòèëëåðèÿ âûäâèãà-ëàñü íà óäîáíûå îãíåâûå ïîçèöèè.

— Ìíîãîâàòî áåëÿêîâ, — âçäîõíóë Èâàí Ñàùåíêî.Ñ òîãî äíÿ, êàê áûë óáèò åãî áðàò, îí êàæäûé äåíü èñêàë

âñòðå÷è ñ âðàãîì. Âäðóã èç öåïè áåëîãâàðäåéöåâ âûøëè âïå-ðåä òðîå: îôèöåð, ñîëäàò è óçíàííûé ïàðòèçàíàìè ÏðîõîðÁåëîóñîâ. Ïðåäàòåëü ïîêàçûâàë íà êàìåíîëîìíè ðóêîé, àîôèöåð äåëàë ïîìåòêè íà ëèñòå áóìàãè.

— Øêóðà èóäû ïîêóïíàÿ, à äóøîíêà ïðîäàæíàÿ,— ïðè-öåëèâàÿñü â Áåëîóñîâà, ïðîãîâîðèë Ïåòðè÷åíêî.

Ðàçäàëñÿ âûñòðåë. Áåëîóñîâ óòêíóëñÿ ãîëîâîé â ñóõóþ òðà-âó. Ñëåäîì óïàë îôèöåð.

Ïàðòèçàíû îòêðûëè áåãëûé îãîíü ïî öåïè áåëîãâàðäåé-öåâ. Âðàã îòñòóïèë.

Ê ïîëóäíþ êàðàòåëè ïîäòàùèëè ïîáëèæå íåñêîëüêî îðó-äèé, ïðÿìîé íàâîäêîé ñòàëè ðàññòðåëèâàòü óáåæèùå ïàðòè-çàí. Ñíàðÿäû ïîïàäàëè â âåíòèëÿöèîííûå êîëîäöû, ðàçðó-øàëè è çàâàëèâàëè èõ.

Âçðûâíîé âîëíîé îòáðîñèëî Ïåòðè÷åíêî ê ïðîòèâîïîëîæ-íîé ñòåíêå. Îí ïîòåðÿë ñîçíàíèå. Î÷íóëñÿ îò ðåçêîé áîëè âãðóäè. Æåíà ïåðåâÿçûâàëà åìó ðàíó, ïî åå ùåêàì êàòèëèñüñëåçû.

— Íå ïëà÷ü, Ìàðèéêà, — òèõî ïðîèçíåñ Èâàí, — ÿ æåòåáå ãîâîðèë — ìåíÿ óáèòü íåâîçìîæíî.


96 97

Ïåòðè÷åíêî íå îòâåòèë, ñêëîíèëñÿ íàä òÿæåëî ðàíåíîéæåíîé.

Èíîãäà ñèëû îñòàâëÿëè åå, ñâåäåííûå õîëîäîì ïàëüöû ðàç-æèìàëèñü, è îíà âïàäàëà â çàáûòüå. Èâàí ëåãîíüêî âñòðÿõè-âàë åå, ãëàäèë ïî ãîëîâå:

— Äåðæèñü, Ìàðèÿ. Óòðî ñêîðî...Íå óñïåëî ñîëíöå îçàðèòü õîëì, çà êîòîðûì óêðûëèñü áå-

ëîãâàðäåéöû, êàê óäàðèëà àíãëèéñêàÿ êîðàáåëüíàÿ àðòèë-ëåðèÿ. Ñíàðÿäû ñòàëè ðâàòüñÿ ïåðåä âõîäîì â êàòàêîìáû.

— Âû áû ñ Ìàðèåé îòîøëè ïîãëóáæå â øòîëüíè, — ïîñî-âåòîâàë Êàçàêîâ, — íåëüçÿ âàì ëåçòü â ñàìîå ïåêëî.

Ïåòðè÷åíêî ñïîêîéíî âîçðàçèë:— Ó íàñ êðóãîì ïåêëî. Òûëà íåò, âåçäå ôðîíò. Ôëàã íà

ìåñòå?— Ïîëûõàåò. Äàæå â Áîãàå âèäàòü.— Íå â Áîãàå, à âî âñåì ìèðå âèäÿò íàøå êðàñíîå çíàìÿ,

— ïîïðàâèë Èâàí Íèêèôîðîâè÷. — Âèäèøü àíãëèéñêèé êî-ðàáëü, çíà÷èò, íàä ìèðîì ðååò íàøå çíàìÿ.

Àðòèëëåðèÿ ñìîëêëà. È ñåðåíüêèé õîëì âðàç îùåòèíèëñÿøòûêàìè áåëîãâàðäåéöåâ.

— Çà ìíîé, âïåðåä! — ñêîìàíäîâàë Ïåòðè÷åíêî è ïåðâûìâûñêî÷èë èç óêðûòèÿ...

Ð.S. ...Ïåðâûìè èç óêðûòèÿ âûøëè æåíùèíû, äåòè è ñòà-ðèêè (âñåãî 117 ÷åëîâåê), íî áûëè âñòðå÷åíû îãíåì èç ïóëåìå-òîâ (òåïåðü èõ òåëà ïîêîÿòñÿ â áðàòñêîé ìîãèëå â ïîñåëêåÊàìåíîëîìíÿ).

27. Pacñòðåë íà ñòàíöèè ÎéñóëÏðèñëóøèâàÿñü ïî íî÷àì ê îòäàëåííîé êàíîíàäå íà ñåâå-

ðå Êðûìà, ñèìôåðîïîëüñêèå òþðåìùèêè ñïåøèëè “ðàçãðó-çèòü” òþðüìó è ïîñêîðåå óíåñòè íîãè èç ãîðîäà, ÷òîáû ñàìèìíå óãîäèòü çà ðåøåòêó. Êðàñíàÿ Àðìèÿ âïëîòíóþ ïîäîøëà êÏåðåêîïó. Ïîýòîìó Êàëàøíèêîâó â òþðüìå æäàëè ñ íåòåðïå-íèåì. Äåìèí íàêàíóíå óãîâàðèâàë åå:

â ïðåäñìåðòíîé ëèõîðàäêå....Ñòàëî ÿñíî, ÷òî ïîìîùü

ê ïàðòèçàíàì óæå íå ïðèäåò.Ðóñàíîâ îïàñëèâî ïðèáëè-çèëñÿ ê âûõîäó:

— Êòî äîáðîâîëüíî ñëî-æèò îðóæèå, áóäåò ïîìèëî-âàí. Âûõîäè!

— Îäèí ÷åðò ïîãèáàòü! —ìàõíóë ðóêîé äåä Ôåäîð,—âûõîäè, áàáû!

Ñòàðèê øàãíóë â ïðîëîìè íàïðàâèëñÿ ê Ðóñàíîâó. Òîòïîêàçàë ðóêîé íà íåâûñîêóþñêàëó:

— Ñòàíîâèñü òàì. À âû âñåñòàíîâèòåñü ðÿäîì ñî ñòàðè-êîì.

Ïîäóë ñèëüíûé õîëîäíûéâåòåð ñ äîæäåì. Äåòè ïðèæà-ëèñü ê ìàòåðÿì, ñòàëè ïëàêàòü.

— Ïîùàäèòå äåòåé! —ãðîìêî êðèêíóë äåä Ôåäîð. —Îòïóñòèòå æåíùèí ïî äîìàì.

Ðóñàíîâ ïîäíÿë ðåâîëüâåðè âûñòðåëèë â ñòàðèêà.

— Ïàäøàÿ ñâîëî÷ü! — ïðîõðèïåë äåä è óïàë çàìåðòâî. Äðó-ãîé îôèöåð, ñòîÿâøèé ðÿäîì ñ Ðóñàíîâûì, ìàõíóë ðóêîé.

Ïî òîëïå, ïðèæàâøåéñÿ ê ñêàëå, ñòåãíóëè ñâèíöîì äâà ïóëå-ìåòà, çàãëóøàÿ äóøåðàçäèðàþùèå âîïëè, ðûäàíèÿ, ïðîêëÿòüÿ.

Äîæäü óñèëèëñÿ. Áåëîãâàðäåéöû áðîñèëèñü ê êàòàêîì-áàì, íî èõ âñòðåòèë ïëîòíûé ðóæåéíûé îãîíü. Áåëîãâàðäåé-öû îòêàòèëèñü.

— Ïàòðîíû êîí÷èëèñü â ïîñëåäíåì ïóëåìåòå, — äîëîæèëÊàçàêîâ.

Íà áðàòñêîé ìîãèëå â ïîñ. Êàìåíîëîìíÿóñòàíîâëåí ïàìÿòíèê

îòðÿäó ïàðòèçàí “Êðàñíûå êàñêè”,ðàññòðåëÿííîìó 21 ÿíâàðÿ 1919 ãîäà.


98 99

— ×åãî óñòàâèëàñü, ìàòðîñà íå âèäåëà? — ñïðîñèë ìîðÿê.— Òàê â öàðñêîì áóøëàòå è õîäèøü? — åõèäíî ñïðîñèëà

Êàëàøíèêîâà. — Íå æàëóåò ñâîåãî ÷åêèñòà Ñîâåòñêàÿ âëàñòü.È ñáåæàòü íå óäàëîñü.

— Çàòo òåáå ïðèäåòñÿ äðàïàòü â Òóðöèþ èëè åùå äàëüøå.— Ãðóáå ñ íåíàâèñòüþ ïîñìîòðåë â ãëàçà Êàëàøíèêîâîé. —Êðàñíàÿ Àðìèÿ ëóïèò â õâîñò è â ãðèâó âàøó áåëóþ ñâîðó.Íàøè ñêîðî áóäóò çäåñü.

— Âîçìîæíî, — ñêðèâèëà òîíêèå ãóáû â óëûáêå Êàëàø-íèêîâà. — Òîëüêî òû è âñÿ êîìïàíèÿ íå âñòðåòèòå ñâîèõ. Ýòîòî÷íî!

— Êðûøêà âàì, ãîñïîäà áîëüøåâèêè, — ïîÿñíèë Ðóñà-íîâ. — Êîíåö âàøåé âëàñòè.

— Ïî÷åìó êîíåö? — ñïðîñèë Äåìûøåâ. — Ýòî òîëüêîíà÷àëî âàøåé ãèáåëè.

Áîëüøå ÷àñà äëèëîñü îïîçíàíèå. Çàòåì Êàëàøíèêîâó óâå-ëè íà æåíñêóþ ïîëîâèíó òþðüìû.

Â êàìåðå íèêòî íå ñïàë. Êàæäûé ãîòîâèëñÿ äîñòîéíî âñòðå-òèòü íîâûé äåíü, ìîæåò áûòü, ïîñëåäíèé â æèçíè. È åäèí-ñòâåííîå, ÷òî ïîääåðæèâàëî åâïàòîðèéñêèõ áîëüøåâèêîâ, ïî-ìîãàëî èì íå ïàäàòü äóõîì, — íåïîêîëåáèìàÿ âåðà â ñêîðóþè îêîí÷àòåëüíóþ ïîáåäó Ñîâåòñêîé âëàñòè. Äàæå â íåðâîçíî-ñòè òþðåìùèêîâ, â êðèâëÿíèÿõ Ðóñàíîâà è Êàëàøíèêîâîéîíè âèäåëè ïðèçíàê áëèçêîãî êðàõà êðîâàâîãî ðåæèìà, åãîïðåäñìåðòíóþ àãîíèþ.

Âäðóã ðàñïàõíóëàñü ñ ãðîõîòîì äâåðü, ïîñëûøàëàñü êîìàí-äà “Âûõîäè ïî îäíîìó!”

Íà òþðåìíûé äâîð âûøëè âñå åâïàòîðèéöû — Í.Äåìû-øåâ, Ñ.Íåìè÷, Â.Ìàòâååâ, Ã.Áëàùóê, Â.Ãðóáå, È.Øåòèê, È.Ãè-äàëåâè÷, Ô.Çóéêîâ, Ì.Êàðëîâ, Ê.Ôðàíò, È.Ôåñåíêî.

— Âàñèëèé, ðîäíîé ìîé, òû æèâ! — ðàçäàëñÿ ãîëîñ ÞëèèÍåìè÷. Ñëåäîì øëà åå ñåñòðà Àíòîíèíà. Êèíóëàñü Þëèÿ êìóæó, ïðèïàëà ê åãî ãðóäè.

À îí, îãðîìíûé, øèðîêîïëå÷èé, ñìóùåííî ïðèäâèíóë ïëå÷î,ãëàäèë íåáðèòîé ùåêîé ïî åå ìîêðûì îò ñëåç ùåêàì è îò âîëíå-

Ïàìÿòíèê óñòàíîâëåí íà ìîãèëå ÷ëåíîâ Åâïàòîðèéñêîãî Ñîâåòà è ðåâêîìà,ðàññòðåëÿííûõ 18 ìàðòà 1919 ãîäà íà ñòàíöèè Îéñóë (íûíå Àñòàíèíî).

Â 1924 ãîäó îñòàíêè ðàññòðåëÿííûõ ïåðåçàõîðîíåíû â Åâïàòîðèèâ ãîðîäñêîì ñêâåðå.

— Âû ïîìîãëè íåìöàì àðåñòîâàòü åâïàòîðèéñêèõ áîëü-øåâèêîâ. Ïîìîãèòå íàì, Ðèòà Àëåêñàíäðîâíà, óñòàíîâèòü, êòîåñòü êòî. Ïîíèìàåòå, äîêóìåíòû èõ óòåðÿíû, òþðåìùèêè ìî-ãóò âûïóñòèòü. Òîãäà íàì ñ âàìè íåñäîáðîâàòü.

Êàëàøíèêîâó è óãîâàðèâàòü íå íàäî áûëî. Çà ìåñòî íàèíîñòðàííîì êîðàáëå îíà íèêîãî íå ïîæàëåëà áû. Ïîçäíîâå÷åðîì òþðüìà âäðóã íàïîëíèëàñü øóìîì, òîïîòîì íîã, ãðîì-êèì ãîâîðîì ïüÿíûõ ãîëîñîâ. Çàñêðåæåòàëè çàñîâû, ðàçäà-ëèñü ãðîçíûå âûêðèêè, ðóãàíü, áðàíü. Â êàìåðó ââàëèëèñüÐóñàíîâ è íåñêîëüêî íàäçèðàòåëåé. Ñ íèìè áûëà Êàëàøíè-êîâà. Îíà ïîäîøëà ê ìóæ÷èíå â ìîðñêîì áóøëàòå.


100 101

— È äåâî÷êó, è ìàëü÷èêà, — îòîçâàëàñü Þëèÿ.— Äîáðîåóòðî!

Ãîëóáîå, ïî-âåñåííåìó ïðîõëàäíîå óòðî êàê-òî âðàç çàðî-çîâåëî, çàèãðàëî ìÿãêèìè îãîíüêàìè. Âàãîí êà÷íóëî íà ñòðåë-êàõ, êîëåñà ãðîìûõíóëè íà ñòûêàõ è îñòàíîâèëèñü.

— Äåòè áóäóò ñ÷àñòëèâåå íàñ, — íàðóøèë òèøèíó âàãîíàÌàòâååâ. Åãî ãîëîñ çàãëóøèë øêâàë ïóëåìåòíîé äðîáè, óäà-ðèâøèé ïî äîùàòûì ñòåíàì âàãîíà...

Ñòðåëÿâøèå òàìáîâñêèå, êóðñêèå, ðÿçàíñêèå ìóæèêè ïî-áîÿëèñü ñìîòðåòü æèâûì áðàòüÿì â ãëàçà. È òîëüêî ïîñëåòîãî, êàê çàòèõ ñòîí â âàãîíå, ïåðåñòàëà ñòåêàòü êðîâü íàøïàëû, áåëîãâàðäåéöû îòêðûëè äâåðè âàãîíà è òîãî, êòî åùåïîäàâàë ïðèçíàêè æèçíè, ïðèñòðåëèâàëè èç ðåâîëüâåðîâ...

ÏÎÑËÅÑËÎÂÈÅÂû, óâàæàåìûé ÷èòàòåëü, çàêðûëè ïîñëåäíþþ ñòðàíèöó

êíèãè. Ïîãèáøèå ãåðîè Ãðàæäàíñêîé âîéíû ïîâåäàëè íàìñâîè ÷óâñòâà è ìûñëè ïåðåä áåçâðåìåííîé ãèáåëüþ. Îíè äó-ìàëè íå î âîéíå, à äîáèâàëèñü òîðæåñòâà â äåëå îñâîáîæäå-íèÿ ÷åëîâåêà îò ýêñïëóàòàöèè, íî èõ ìèðíûå äåìîíñòðàöèèíàïàðûâàëèñü íà øòûêè âëàñòåé.

Êàê èçâåñòíî, âî âòîðîé ïîëîâèíå èþíÿ 1919 ãîäà ÷àñòèÊðàñíîé Àðìèè ïîä íàòèñêîì äåíèêèíñêèõ ÷àñòåé îñòàâèëèãîðîä. Íî âñêîðå íà ñìåíó äåíèêèíñêèì ÷àñòÿì ïðèøëè âðàí-ãåëåâöû. Õðåí ðåäüêè íå ñëàùå. Â íà÷àëå îêòÿáðÿ 1920 ãîäàâîéñêà Þæíîãî ôðîíòà ïîä êîìàíäîâàíèåì Ì.Â.Ôðóíçå íà-÷àëè ðåøàþùèé øòóðì Êðûìà — ïîñëåäíåãî îïëîòà âðàíãå-ëåâöåâ.

13 íîÿáðÿ 1920 ãîäà â ãîðîä âîøåë 7-é ïåõîòíûé ïîëê 46-éñòðåëêîâîé ëàòûøñêèé äèâèçèè. Øòàá è ïîëèòîòäåë ýòîé äè-âèçèè ðàñïîëîæèëñÿ íà âòîðîì ýòàæå äîìà (òåïåðü òàì ðàñ-ïîëàãàåòñÿ óïðàâëåíèå äåòñêîãî êëèíè÷åñêîãî ñàíàòîðèÿ ÌÎÓêðàèíû). Â 1924 ãîäó îñòàíêè ðàññòðåëÿííûõ íà ñò. Îéñóë(íûíå Àñòàíèíî) áûëè ïåðåçàõîðîíåíû â Åâïàòîðèè â ãîðîä-

íèÿ íå ìîã âûãîâîðèòü íè ñëîâà. Íàêîíåö ëàñêîâî åé øåïíóë:— ß çíàþ âñå. Ìíå ðàññêàçûâàëè... Òû ó ìåíÿ êðàñàâèöà

è ñàìûé õðàáðûé ÷åëîâåê íà ñâåòå.— Íó, õâàòèò ìåðåõëþíäèè ðàçâîäèòü, — êîíâîéíûé òîë-

êíóë Ìàòâååâà ïðèêëàäîì âèíòîâêè. — Ïîøëè!Òÿæåëûå ìåòàëëè÷åñêèå âîðîòà çàñêðèïåëè íà ðæàâûõ

ïåòëÿõ, ðàñïàõíóëèñü. Ïî îáåèì ñòîðîíàì ñòîÿëè ñîëäàòû ñâèíòîâêàìè íàèçãîòîâêó. Âïåðåäè ïðîñìàòðèâàëàñü äîðîãà.Ãîðîä ñïàë. Ñ ïîëåé äîíîñèëñÿ çàïàõ ïîëûíè, ñâåæåðàñïà-õàííîé çåìëè.

— Âåñíà, — âçäîõíóë Ôðàíò.— Ìîë÷àòü! — ðÿâêíóë êîíâîéíûé, ïîäòîëêíóë åãî ïðè-

êëàäîì. — Íå îòñòàâàòü!Íà ñòàíöèè àðåñòîâàííûõ ïîãðóçèëè â òþðåìíûé âàãîí,

ïðèöåïëåííûé ê ïîåçäó, êîòîðûé øåë íà Êåð÷ü.Â òî ìàðòîâñêîå óòðî 1919 ãîäà Âèêòîð Ãðóáå ïðîñíóëñÿ

íè ñâåò íè çàðÿ. Â ìàëåíüêîì, çàðåøå÷åííîì ñòàëüíûìè ïðó-òüÿìè îêîíöå çàãîëóáåëî óòðî.

— Çâåçäà óïàëà, — íåîæèäàííî ïîäàë ãîëîñ Áëàùóê.— Çâåçäû ïàäàþò íà ðàññâåòå, — îòîçâàëñÿ Âèêòîð, îí

ëåæàë ñ îòêðûòûìè ãëàçàìè, äóìàÿ î ÷åì-òî ñâîåì.— ×åìó óëûáàåøüñÿ? — ñïðîñèë Ìàòâååâ, ïðèïîäíÿâøèñü

íà ëîêòå.— Ñîôüþ, æåíó ñâîþ, âèäåë âî ñíå, — Âèêòîð òîæå ïðè-

ïîäíÿëñÿ. — Ïîíèìàåøü, âðîäå íàñ îòïóñòèëè. Ñîôüÿ ïðè-øëà âñòðå÷àòü, è íå îäíà, à ñ ñûíîì. ß ïûòàþñü âçÿòü åãî íàðóêè, à îí óáåãàåò, óâåðòûâàåòñÿ, ïîñòðåë. Òàê è íå äàëñÿ âðóêè. Êñòàòè, êàêîå ñåãîäíÿ ÷èñëî?

— Êàæåòñÿ, âîñåìíàäöàòîå ìàðòà, — îòîçâàëñÿ Ôðàíò.— Áåñïîêîéíûé íàðîä ýòè ìàëü÷èøêè. Çà Âîëîäüêó áîþñü,óáåæèò ñ êðàñíûìè íà ôðîíò.

— Ñîðâàíöû, — âñòóïèë â ðàçãîâîð Áëàùóê. — Äåâî÷êè,òå áîëüøå ïðèâÿçûâàþòñÿ ê ìàòåðè.

— Ãîðäåè÷, — îáðàòèëñÿ Âèêòîð ê Ìàòâååâó, — à òû êîãîáû õîòåë èìåòü? Äåâî÷êó èëè ìàëü÷èêà?


102 103

ЧАСТЬ II

ËÈÕÈÅ ÄÂÀÄÖÀÒÛÅ.ÍÅÇÀÁÛÂÀÅÌÛÅ ÒÐÈÄÖÀÒÛÅ

Ëèõèå äâàäöàòûå20–30-å ãîäû XX âåêà... Â íèõ – è ïàôîñ, è äðàìà-

òèçì âðåìåíè. Â íèõ è ïîëå áèòâû, è áîëüøàÿ âåðà âíåïîêîëåáèìîñòü ñâåòëîãî áóäóùåãî.

Çà êàæäûì ïðîæèòûì äíåì îòêðûâàëèñü íîâûåäàëè, âîçíèêàëè íîâûå ãîðèçîíòû è öåëè, à âìåñòå ñíèìè è íîâûå ñëîæíîñòè. Ýïîõó òâîðèë íàðîä. Áëàãî-äàðÿ åãî óñèëèÿì áóäóùåå ïåðåõîäèëî â íàñòîÿùåå èðîæäàëîñü èç íåãî. Â òî æå âðåìÿ ïðîøëîå ïðîðûâà-ëîñü â áóäóùåå è âñòóïàëî ñ íèì â ñêðûòóþ, íî æåñ-òîêóþ áîðüáó.

Êàê ýòî ïðîèñõîäèëî ïðàêòè÷åñêè â æèçíè, ðàññêà-çûâàåòñÿ íèæå.

1.Ïîåçä óæå íàáðàë õîä, äàâíî ñêðûëñÿ èç âèäó ïåððîí, íà

êîòîðîì åæèëèñü îò õîëîäà æåíà ñ äåòüìè Îëåíüêîé è Âè-òåé, à îí âce ñòîÿë ó ïîëóçàìåðçøåãî îêíà âàãîíà è ñìîòðåëíà ïðîïëûâàþùèå ìèìî ïîëÿ, çàïîðîøåííûå ñíåãîì, íà ïî-÷åðíåâøèå èçáû ñ ïîêîñèâøèìèñÿ îêíàìè è äâåðÿìè, íàîäèíîêèõ ëþäåé, ñïåøèâøèõ óêðûòüñÿ îò ìîðîçà.

Ïî÷òè íà êàæäîé ñòàíöèè, êîãäà åùå íå óñïåâàë çàòèõíóòüïåðåñòóê êîëåñ, ëþäè ãîðîõîì âûñûïàëèñü èç âàãîíîâ, à íà-âñòðå÷ó èì êàòèëàñü âîëíà ëþäåé ñ ìåøêàìè, ñóíäóêàìè, ñ

ñêîì ñêâåðå. Âñåãî 17 ÷åëîâåê: Í.Ì. Äåìûøåâ, À.Ï. Íåìè÷,Â.Ï. Íåìè÷-Ãðåáåííèêîâà, Ñ.Ï.Íåìè÷, Þ.Ï.Íåìè÷-Ìàòâåå-âà, Â.Ã. Ìàòâååâ, Ã.Ñ.Áëàùóê, Í.À.Áóñüêî, È.Ñ.Øåòèê,Ì.Ñ.Ãèäàëåâè÷, Â.Â.Ãðóáå, Ô.Ì.Çóéêîâ, Ì.À.Êàðëîâ,Ã.Ï.Êîðíèëîâ, À.Ï. Ñîëîâüåâ, Ê.Ä.Ôðàíò, È.Ñ. Ôåñåíêî.

Èìåíàìè ïîãèáøèõ ãåðîåâ Ãðàæäàíñêîé âîéíû íàçâàíûóëèöû ãîðîäà, ñêâåðû. Âîò óæå 90 ëåò îíè çîâóò ìîëîäîå ïî-êîëåíèå åâïàòîðèéöåâ íà áèòâó çà ìèð íà çåìëå, çà ñ÷àñòüåíàðîäà. È ïîêîëåíèå çà ïîêîëåíèåì ñëåäóåò èõ äîðîãîé áîðü-áû, ïðåâðàùàÿ ãîðîä â õîðîøóþ çäðàâíèöó äëÿ ëþäåé ëþ-áîé íàöèîíàëüíîñòè è ëþáîãî âåðîèñïîâåäàíèÿ.

Ïðîùåíèå è áîëü ïî óòðà÷åííûì ñóäüáàì äîëæíû ñòàòüäëÿ ñîâðåìåííîé ìîëîäåæè áëèçêèìè ñåðäöó, — ýòî òî, ÷òîñïàñåò íàñ îò íîâîé áðàòîóáèéñòâåííîé âîéíû.


104 105

ÃðèãîðèéÌèðîøíè÷åíêî

âîîõðàíåíèÿ è ñîöèàëüíîãîîáåñïå÷åíèÿ.

Ëåòîì 1919 ãîäà Ä.È. Óëü-ÿíîâ ïðèåõàë â Ìîñêâó. Íåäîë-ãàÿ âñòðå÷à ñ ÂëàäèìèðîìÈëüè÷åì, áðàòüÿ íå âèäåëèñüáîëåå äåñÿòè ëåò. È ñíîâà äî-ðîãà íà þã, â Ìåëèòîïîëü èÀëåêñàíäðîâñê (Çàïîðîæüå),ãäå íàõîäèëñÿ â òî âðåìÿÊðûìñêèé ðåâêîì. Âìåñòå ñðåââîåíñîâåòîì 13-é àðìèè ðåâ-êîì óñòàíîâèë ñâÿçè ñ áîëüøå-âèêàìè-ïîäïîëüùèêàìè, ïîñû-ëàë íîâûõ ðàáîòíèêîâ. Ä.È.Óëüÿíîâ ïîìîãàë íàëàæèâàòüíà Þæíîì ôðîíòå ñàíèòàðíóþñëóæáó.

— Íåëåãêî ïðèõîäèòñÿ, —ïðèçíàëñÿ Ëûñåíêî, ïîòèðàÿ ëàäîíüþ ëîá. — Ëþäè ìðóò îòãîëîäà, ìàãàçèíû óæå äâà ìåñÿöà íå îòêðûâàþòñÿ. Ðûíîê èòîò ïóñò. Áàíäû ýñêàäðîíöåâ è áåëîãâàðäåéöåâ, êîòîðûå íåóñïåëè óäðàòü â Òóðöèþ, ðûñêàþò â óåçäå, ïóãàþò êðåñòüÿí, òåñîâñåì ïðèòèõëè, íè õëåá, íè îâîùè íå âåçóò íà ðûíîê! Äåíüãèîáåñöåíèëèñü. Êðåñòüÿíèíó íóæíû íå äåíüãè, íà êîòîðûå íå-÷åãî êóïèòü, à òîâàðû: ñîëü, ìûëî, êåðîñèí, ãâîçäè, ìàíóôàê-òóðà, áîðîíû, ïëóãè... À ìû íè÷åãî ýòîãî íå èìååì.

— Äà, íåëåãêî, — ñîãëàñèëñÿ Äìèòðèé Èëüè÷. — Òîëüêî,åñëè ïðèêèíóòü, òðè ãîäà íàçàä íàì ñ âàìè ðàçâå ëåã÷å áûëî?À ðàçãóë èíòåðâåíòîâ, âñåâîçìîæíûõ áàíä, áåëîãâàðäåéöåâ?

— Êòî æe çàáóäåò òå äíè, — ñî âçäîõîì ïîäòâåðäèë Ëû-ñåíêî, — íå çðÿ æå ïîãèáëè íàøè òîâàðèùè.

Äìèòðèé Èëüè÷ ïðèñåë ê ñòîëèêó, îòêðûë ñàêâîÿæ, äîñ-òàë íåñêîëüêî êóñî÷êîâ æàðåíîé ðûáû, äâå êóñî÷êà ÷åðíîãîõëåáà, íåñêîëüêî ñîëåíûõ îãóð÷èêîâ.

ËûñåíêîÀíäðåé Ìàðêîâè÷

êîòîìêàìè çà ïëå÷àìè. Ï÷åëè-íûì ðîåì ãóäåëà ïðèñòàíöèîí-íàÿ ïëîùàäü. Ëþäåé ãíàë ãî-ëîä äâàäöàòîãî ãîäà. Òðàãåäèÿâåêà. Òðàãåäèÿ íàðîäà, ðàçãðî-ìèâøåãî îðäû èíòåðâåíòîâ, êîë-÷àêîâöåâ, äåíèêèíöåâ, âðàíãå-ëåâöåâ è ïðî÷èõ çàùèòíèêîâ ñòà-ðîãî ìèðà. Ïîâîëæüå, Íå÷åðíî-çåìüå, þã Óêðàèíû, îêîëî ñîðî-êà ìèëëèîíîâ ãîëîäàþùèõ!Âûææåííûå ñîëíöåì áóðûå ìåð-òâûå ïîëÿ. Æåñòîêàÿ áåñêîðìè-öà, ìàññîâûé çàáîé è ïàäåæ ñêî-òà. Îïóñòåâøèå ñåëà è õóòîðà.

Îæèâëåíèå áàíäèòèçìà è âðå-äèòåëüñòâà, íàïàäåíèÿ íà ïðîä-ñêëàäû, îáîçû ñ õëåáîì, óáèéñòâàïðîäðàáîòíèêîâ, ïðèçûâû ê êðåñòüÿíàì ïðÿòàòü õëåá, íå äà-âàòü âëàñòÿì — âñå ýòî âèäåë Äìèòðèé Èëüè÷ Óëüÿíîâ, âîç-âðàùàÿñü âìåñòå ñ êîííèöåé Ì.Â. Ôðóíçå â Êðûì, âèäåë è òå-ïåðü, êîãäà âîçâðàùàëñÿ ïîñëå Âîñüìîãî ñúåçäà Ñîâåòîâ ñ äå-ëåãàöèåé îò Êðûìñêîãî ðåâêîìà.

...Âàãîí íà ñòðåëêå êà÷íóëî, ïîêàçàëèñü ïðèñòàíöèîííûåñòðîåíèÿ Òóëû. Äìèòðèé Èëüè÷ îïóñòèëñÿ íà ïîëêó, åãî âçãëÿäîñòàíîâèëñÿ íà Ëûñåíêî, ùåêè êîòîðîãî ââàëèëèñü, ïîä ãëà-çàìè íàáðÿêëè ìåøêè.

— Íå óçíàòü âàñ, Àíäðåé Ìàðêîâè÷, ñîâñåì îñóíóëèñü, —ïîêà÷àë ãîëîâîé Óëüÿíîâ.

— Äà è âû çà ïðîøëûé ãîä íå ðàñöâåëè, Äìèòðèé Èëü-è÷.

Îíè ãëÿíóëè äðóã íà äðóãà, ïîíèìàþùå óëûáíóëèñü.6 ìàÿ 1919 ãîäà ñôîðìèðîâàëîñü âðåìåííîå ðàáî÷å-êðåñ-

òüÿíñêîå ïðàâèòåëüñòâî Êðûìà, â ñîñòàâå êîòîðîãî ÄìèòðèéÈëüè÷ Óëüÿíîâ çàíÿë äîëæíîñòü íàðîäíîãî êîìèññàðà çäðà-


106 107

ðåâêîìà, îäíèì èç ïåðâûõ óñëûøàë çíàìåíèòóþ ëåíèíñêóþôîðìóëó: «Êîììóíèçì — åñòü Ñîâåòñêàÿ âëàñòü ïëþñ ýëåêò-ðèôèêàöèÿ âñåé ñòðàíû».

Â çàëå Áîëüøîãî òåàòðà áûëî ñóìðà÷íî è õîëîäíî, êàê âïîãðåáå, íî óäèâèòåëüíî òèõî. Çàòàèâ äûõàíèå, äåëåãàòû ñëó-øàëè î ïåðñïåêòèâàõ ðåâîëþöèè, âñòóïèâøåé íà ïóòü ñîçè-äàíèÿ, ïóòü òâîð÷åñòâà.

È íå çíàë Àíäðåé Ìàðêîâè÷, êîãäà ïîäíèìàë ðóêó çàëåíèíñêèé ïëàí ýëåêòðèôèêàöèè ñòðàíû, ÷òî âñåé ýíåðãèè,âûðàáàòûâàþùåéñÿ â Ìîñêâå, åäâà õâàòèëî íà îñâåùåíèåçäàíèÿ Áîëüøîãî òåàòðà, ãäå ðåøàëèñü âàæíåéøèå ãîñóäàð-ñòâåííûå äåëà. Àíäðåé Ìàðêîâè÷ çà÷àðîâàííî ãëÿäåë íà âñïû-õèâàþùèå ëàìïî÷êè, ñëåäèë çà óêàçêîé Ã.Ì. Êðæèæàíîâñ-êîãî, âûñòóïàâøåãî ñ äîêëàäîì î ïëàíå ýëåêòðèôèêàöèè ñòðà-íû, è íå ìîã ïðåäïîëîæèòü, ÷òî äëÿ òîãî, ÷òîáû íà êîðîòêîåâðåìÿ îñâåòèòü êàðòó ñòðàíû, âèñåâøóþ â ãëóáèíå ñöåíû, ïî-íàäîáèëîñü âûâèíòèòü âñå ëàìïî÷êè â Êðåìëå, îñòàâèâ òîëü-êî îäíó â øåñòíàäöàòü ñâå÷åé.

Ëûñåíêî, êàê è äðóãèå äåëåãàòû, â òî óòðî íå ïîëó÷èëõëåáà. Âìåñòî õëåáà âûäàëè ïî ãîðñòè îâñà.

Äìèòðèé Èëüè÷ îòïèë ãëîòîê ÷àÿ, ïîñòàâèë êðóæêó.— Ãîñóäàðñòâåííîìó ïëàíó ýëåêòðèôèêàöèè Ðîññèè Âëà-

äèìèð Èëüè÷ ïðèäàåò îñîáîå çíà÷åíèå, — ñêàçàë ÄìèòðèéÈëüè÷. — Îí íàçûâàåò åãî âòîðîé ïðîãðàììîé ïàðòèè.

— Òðóäíî áóäåò, — âçäîõíóë Ëûñåíêî. — Âñå ïîðóøåíî,ðàçáèòî. Êàêèå ñàäû áûëè — ïîâûðóáèëè, çåìëåäåëèå âîîá-ùå çàïóùåíî. Ãîðîä êèøèò áûâøèìè îôèöåðàìè, ÷èíîâíè-êàìè, òîðãîâöàìè. Ëþäåé ìíîãî, à ðàáîòàòü íåêîìó, êîð-ìèòü íå÷åì.

— Íè÷åãî, — áîäðî ñêàçàë Óëüÿíîâ. — Ïîäíèìåìñÿ, ïå-ðåæèâåì ðàçðóõó, ãîëîä, çàæèâåì. Íàøà ñ òîáîé ïåðâåéøàÿçàäà÷à — ïåðåñòðîèòü Êðûì èç óâåñåëèòåëüíîãî çàâåäåíèÿäëÿ áóðæóàçèè â çäðàâíèöó äëÿ òðóäÿùèõñÿ.

— Ñàíàòîðèè îòêðûâàòü?! Íî ãäå âîçüìåì ïîìåùåíèÿ,âðà÷åé, äðóãèõ ñïåöèàëèñòîâ, ÷åì ïëàòèòü áóäåì?À.Ì. Ëûñåíêî (2-é ðÿä 4-é ñëåâà) ñ ÷ëåíàìè ðåâêîìà. !920 ãîä

— Óæèí ó ìåíÿ áåäíîâàò, òàê ÷òî íå îáåññóäüòå, ïðèñà-æèâàéòåñü.

— Ïîæàëóé, äåéñòâèòåëüíî ïîðà ïîäêðåïèòüñÿ, — ñîãëà-ñèëñÿ Ëûñåíêî, èçâëåêàÿ èç âåùåâîãî ìåøêà íåáîëüøîé ñâåð-òîê ñ ñàëîì è åùå ìåíüøèé êóñî÷åê ÷åðíîãî õëåáà, âûäàííî-ãî óòðîì êàê äåëåãàòó ñúåçäà. Èç ãàçåòíîãî êóëüêà íà ñòîëèêâûñûïàëèñü çåðíà îâñà.

Äìèòðèé Èëüè÷ ñ èíòåðåñîì ïîñìîòðåë íà çåðíà, íåñêîëü-êî âçÿë ïàëüöàìè...

— Â÷åðà âìåñòî õëåáà âûäàëè, — ïîÿñíèë Ëûñåíêî. —Âåçó ïîêàçàòü êðåñòüÿíàì. Ïóñòü çíàþò, ÷åì ïèòàþòñÿ äàæåäåëåãàòû ñúåçäà. — Ñîáðàâ âñå çåðíûøêè îâñà, îí òùàòåëü-íî çàâåðíóë èõ â ãàçåòó, ïîëîæèë â íàãðóäíûé êàðìàí ãèì-íàñòåðêè.

— È âñå æå ÿ âåðþ òîâàðèùó Ëåíèíó!Àíäðåé Ìàðêîâè÷ Ëûñåíêî, äåëåãàò îò Åâïàòîðèéñêîãî


108 109

— Çðÿ, ïîæàëóé, èäåì, — ïîäåëèëñÿ îí ñîìíåíèÿìè. —Äî íàñ ëè ñåãîäíÿ Äìèòðèþ Èëüè÷ó... Ãëàâíûé óïîëíîìî-÷åííûé Íàðêîìçäðàâà — ýòî âàì íå øóòêà.

— Íå ñìîæåò ïðèíÿòü — íå áåäà, — ñïîêîéíî çàìåòèë Ñà-ìóèë Èîñèôîâè÷ ×åðêåñ. — Ïîñëå êîíôåðåíöèè ïîáåñåäóåì.

Âåñòü î ïðèåçäå â ãîðîä ÷ëåíà îáêîìà ÐÊÏ(á), ðóêîâîäè-òåëÿ êóðîðòíîãî óïðàâëåíèÿ Êðûìà Ä.È. Óëüÿíîâà ðàçíåñ-ëàñü ñ áûñòðîòîé ìîëíèè, è âñêîðå âîçëå êèíîòåàòðà «Ëîòîñ»(íûíå «ßêîðü»), ãäå äîëæíà áûëà ïðîõîäèòü ïåðâàÿ ãîðîäñ-êàÿ ïàðòèéíàÿ êîíôåðåíöèÿ, òîëïèëèñü èíâàëèäû, áåæåíöû,îñòàâøèåñÿ íå ó äåë ÷èíîâíèêè — âñå òðåáîâàëè ïèùè, æè-ëüÿ, ðàáîòû.

Â äâåðÿõ âñòðåòèëñÿ ïðåäñåäàòåëü ðåâêîìà À.Ì. Ëû-ñåíêî.

— Íà êîíôåðåíöèþ åùå ðàíî, — çàìåòèë Àíäðåé Ìàðêî-âè÷, — ïîäõîäèòå ÷åðåç ïàðó ÷àñîâ.

— Ìû ê Äìèòðèþ Èëüè÷ó, — ñêàçàë Êàçàñ, íàõëîáó÷è-âàÿ øëÿïó ïîãëóáæå.

— Îí î÷åíü çàíÿò, ãîòîâèòñÿ ê äîêëàäó. Ïîñëå êîíôåðåí-öèè ïðèìåò âñåõ, îñîáåííî âðà÷åé. — Ëûñåíêî ñíîâà âåðíóë-ñÿ â çäàíèå, ïðèêðûâ çà ñîáîé äâåðü.

— Ñîâñåì èñõóäàë Àíäðåé Ìàðêîâè÷, — çàìåòèë Á.È.Êàçàñ. — Ãîâîðèë åìó: îòäûõ íóæåí, íà íåäåëüêó áû â ãîðû.

— Ðàáîòû íåâïðîâîðîò, — îòîçâàëñÿ ×åðêåñ, — êàêîéîòäûõ. Òû-òî ìíîãî îòäûõàåøü? ß èäó ñ òîáîé ê Óëüÿíîâó,÷òîáû ïîïðîñèòü åãî îòñòðàíèòü òåáÿ îò ðàáîòû õîòÿ áû íå-äåëüêè íà äâå. Âåäü òåáÿ âåòðîì êà÷àåò, à âïåðåäè ðàáîòû —îãî-ãî! Êòî åå áóäåò äåëàòü?

...Áîðèñ Èëüè÷ Êàçàñ, ñûí êàðàèìñêîãî ïîýòà, ñ äåòñòâàîòëè÷àëñÿ îãðîìíûì òðóäîëþáèåì è óâàæåíèåì ê ëþäÿì.Ïîñëå óñïåøíîãî îêîí÷àíèÿ â 1886 ãîäó ìåäèöèíñêîãî ôà-êóëüòåòà Õàðüêîâñêîãî óíèâåðñèòåòà, ðàáîòàÿ âðà÷îì-òåðà-ïåâòîì ñíà÷àëà â Ñèìôåðîïîëå, à çàòåì â Åâïàòîðèè, îí íåïåðåñòàâàë ó÷èòüñÿ. Òðóäèëñÿ ñóòêàìè, ñïàë óðûâêàìè, ìåæ-äó âûçîâàìè ê áîëüíîìó. Áëèæàéøèå åãî äðóçüÿ Ì.Ì. Åôåò

— Ðåâîëþöèÿ, äîðîãîé Àíäðåé Ìàðêîâè÷, åñòü ðåâîëþöèÿ:ïðèíöèï ñîöèàëüíîé ñïðàâåäëèâîñòè ïðèõîäèòñÿ óòâåðæäàòüâ ýêñïðîïðèàöèè. Åùå Ýíãåëüñ ñ÷èòàë, ÷òî æèëèùíîé íóæäåìîæíî ïîìî÷ü íåìåäëåííî ïîñðåäñòâîì ýêñïðîïðèàöèè ÷àñòèðîñêîøíûõ êâàðòèð è îñîáíÿêîâ, ïðèíàäëåæàùèõ èìóùèìêëàññàì, è âñåëåíèåì â íèõ òðóäÿùèõñÿ. Âîò ìû è ïîøëè ïó-òåì, óêàçàííûì èì. Ñ àâãóñòà 1918 ãîäà äåéñòâóåò çàêîí îáîòìåíå ÷àñòíîé ñîáñòâåííîñòè íà ìíîãîêâàðòèðíûå äîìà...

— Ìû î òàêîì çàêîíå â Åâïàòîðèè íå ñëûøàëè, — ïðè-çíàëñÿ Ëûñåíêî.

— Ýòî è íåóäèâèòåëüíî. Ïðîøëî âñåãî íåñêîëüêî íåäåëü,êàê ãîðîä î÷èñòèëñÿ îò âðàíãåëåâöåâ. ×åðåç äâà-òðè äíÿ ÿ áóäóó âàñ, îáñóäèì çàäà÷è íå ìåñòå. À ïîêà ñîâåòóþ ïðîäóìàòü, êàêèñïîëüçîâàòü ïîìåñòüÿ Äóâàíà, Øèøìàíà, Ðóñàíîâûõ, Íîâèö-êèõ è äðóãèõ, à òàêæå ãîñòèíèöû «Áîðèâàæ», «Äþëüáåð», «Ìî-äåðí». Ïðèñìîòðèòåñü ïî-õîçÿéñêè ê äà÷àì áûâøèõ áîãàòååâ«Ðèâüåðà», «Êàðìåí», «Ñèëüâà», «Äæàëèòòà» è ïðî÷èì.

Â ðàçãîâîðàõ âå÷åð ïðîëåòåë íåçàìåòíî.Äìèòðèé Èëüè÷ ïåðâûì íàðóøèë òèøèíó.— Ñëûøàë ÿ, åâïàòîðèéñêèõ áîëüøåâèêîâ ðàññòðåëÿëè

áåëîãâàðäåéöû!— 18 ìàðòà 1919 ãîäà âàãîí, â êîòîðîì íàõîäèëîñü âîñåì-

íàäöàòü åâïàòîðèéñêèõ áîëüøåâèêîâ, îòöåïèëè íà ïîëóñòàí-êå Îéñóë, — ðàññêàçûâàë Ëûñåíêî. — Ýòî íåïîäàëåêó îò ñòàí-öèè Ñåìü Êîëîäåçåé. Èç ïóëåìåòîâ, íå îòêðûâàÿ äâåðåé, ðàñ-ñòðåëÿëè ëþäåé. Âàãîíû ñòàëè êàê ðåøåòî. Ïàòðîíîâ íå æà-ëåëè. Ïîòîì, êîãäà óòèõëè ñòîíû, êàðàòåëè îòêðûëè äâåðè èèç ðåâîëüâåðîâ äîáèâàëè ðàíåíûõ...

Óëüÿíîâ ñëóøàë, íàõìóðèâøèñü. Ïîòîì ñêàçàë:— Òî, ÷òî áûëî, íå ïîâòîðèòñÿ. Íî æåðòâ íà ýòîì ñâÿùåí-

íîì ïóòè íàì íå èçáåæàòü.

Áûëî îêîëî ïîëóäíÿ. Íå ïî-çèìíåìó òåïëî ïðèãðåâàëî ñîë-íöå. Êàçàñ ñíÿë øàïêó, øåë ìåäëåííî, òî è äåëî îñòàíàâëè-âàëñÿ. Òåïëûé âåòåðîê îáäóâàë ëèöî, ðàñïàõèâàë ïîëû ïëàùà.


110 111

àòðà. Óñòàíîâèëàñü òîðæåñòâåííàÿ òèøèíà. Ä.È. Óëüÿíîââñòàë èç-çà ñòîëà è ñäåëàë êîðîòêèé äîêëàä «Òåêóùèé ìî-ìåíò è íàøè çàäà÷è».

Äìèòðèé Èëüè÷ ïîä÷åðêíóë ñðî÷íóþ íåîáõîäèìîñòü íà-öèîíàëèçàöèè âñåõ äà÷ è ïðåâðàùåíèÿ èõ â ñàíàòîðèè äëÿòðóäÿùèõñÿ, â äåòñêèå äîìà. Óæå â áëèæàéøóþ âåñíó ñëåäî-âàëî ïðèíÿòü íà ëå÷åíèå íåñêîëüêî äåñÿòêîâ òûñÿ÷ ðàáî÷èõ,êðåñòüÿí, êðàñíîàðìåéöåâ.

Çàäà÷à áûëà èñêëþ÷èòåëüíî ñëîæíîé. Òðóäíîñòè óñóãóá-ëÿëèñü è òåì, ÷òî ê êîíöó 1920 ãîäà â ãîðîäå è îêðåñòíûõñåëàõ îñåëî áîëüøîå êîëè÷åñòâî ìåëêèõ ïðîìûøëåííèêîâ èïîìåùèêîâ, áåëûõ îôèöåðîâ, ÷èíîâíèêîâ, ñîòðóäíèêîâ ïîëè-öèè è æàíäàðìåðèè, ðûñêàëè â óåçäå ðàçáèòûå áàíäû ýñêàä-ðîíöåâ, ìàõíîâöåâ. Èìåííî ìàõíîâöàìè áûë óáèò êîìàíäèðâòîðîé àðìåéñêîé áðèãàäû Ëàáðåíöèñ. Ïîçäíèì íîÿáðüñêèìâå÷åðîì Ôðèöèñ Ëàáðåíöèñ âûåõàë èç Ñàê â ñåëî, ãäå ðàñïî-ëîæèëñÿ 5-é ïîëê êðàñíûõ ëàòûøñêèõ ñòðåëêîâ. ÊîìáðèãËàáðåíöèñ è êðàñíîàðìååö Áèðèíÿ óæå ïðîñêàêàëè áîëüøåïîëîâèíû ïóòè, êàê ñòåïíóþ òèøèíó ðàçðåçàëè ïðåäàòåëü-ñêèå âûñòðåëû. Êîìáðèã è áîåö áûëè òÿæåëî ðàíåíû. Áàí-äèòû îáûñêàëè èõ, íî öåííîñòåé íå íàøëè.

— Ìîæåòå ñ÷èòàòü ñåáÿ ïîêîéíèêàìè, — ïðîõðèïåë áàíäèò.Êðàñíîàðìååö óæå íå ñëûøàë ýòèõ óãðîç, îí ñêîí÷àëñÿ.Ôðèöèñ Ëàáðåíöèñ ñ íåíàâèñòüþ ïîñìîòðåë íà áûâøèõ

ñîþçíèêîâ («ïîâñòàí÷åñêàÿ àðìèÿ» ìàõíîâöåâ íà ïåðâîì ýòàïåîñâîáîæäåíèÿ Êðûìà îò âðàíãåëåâöåâ ïîä÷èíÿëàñü êîìàí-äîâàíèþ 13-é àðìèè, êîòîðîé êîìàíäîâàë Ì.Â. Ôðóíçå).

— Äàé çàêóðèòü, — ïîïðîñèë îí. — Âåäü ïîëàãàåòñÿ âû-ïîëíèòü ïîñëåäíåå æåëàíèå ïðèãîâîðåííîãî ê ñìåðòè.

Ìàõíîâåö ìîë÷à âûíóë ïàïèðîñó, âñòàâèë åå â ðîò êîì-áðèãó, çàæåã ñïè÷êó. Ëàáðåíöèñ äîõíóë, ñïè÷êà ïîãàñëà, îíðâàíóëñÿ â òåìíîòó, ãäå ôûðêàëè ëîøàäè.

— À, ñâîëî÷ü, áåæàòü?! — çàîðàë ìàõíîâåö è, âûõâàòèâðåâîëüâåð, ñòàë ñòðåëÿòü â ïåòëÿþùóþ ôèãóðó. Äðóãèå òîæåîòêðûëè ñòðåëüáó. Ïóëÿ íàñòèãëà îòâàæíîãî êîìáðèãà...

è Ñ.È. ×åðêåñ ïîñòîÿííî óáåæäàëè åãî îòêàçàòüñÿ îò çàáîò èçàíÿòèé õîòÿ áû â íî÷íîå âðåìÿ.

Íî Áîðèñ Èëüè÷ íå ìîã ðàññòàòüñÿ ñî ñâîåé äàâíåé è ãëó-áîêî óêîðåíèâøåéñÿ ïðèâû÷êîé. Èíîãäà â îïðàâäàíèå îí ãî-âîðèë:

— Ðå÷ü èäåò ïðîñòî î ïðîäîëæèòåëüíîñòè ðàáî÷åãî äíÿ,äîõîäÿùåé äî äâàäöàòè ÷àñîâ â ñóòêè. Ïî-äðóãîìó è íå ìî-æåò áûòü, ïîêà ó íàñ íå õâàòàåò áîëüíèö, àïòåê, ìåäèêàìåí-òîâ, à ëþäè ãîëîäàþò. ß íå ìîãó ñïàòü, êîãäà çíàþ, ÷òî ÷åëî-âåê ñòðàäàåò îò íåäóãà.

2.Â äâåðÿõ ñíîâà ïîÿâèëñÿ Ëûñåíêî.— Ïðîøó, ïðîõîäèòå, òîâàðèùè, — óñòàëî ïðîãîâîðèë îí.Îãðîìåí áûë êðóã îäîëåâàþùèõ åãî çàáîò. Ñúåëè ðåêâè-

çèðîâàííûé ó áîãà÷åé õëåá, íàäî áûëî ñåÿòü è ñîáèðàòü ñâîé,îðãàíèçîâàòü òîâàðèùåñòâî ïî ñîâìåñòíîé îáðàáîòêå çåìëè.Ïðåäñòîÿëî ñðî÷íî îñâàèâàòü ïðîèçâîäñòâî òîâàðîâ ïåðâîéíåîáõîäèìîñòè, íàëàäèòü ðåìîíò ñåëüõîçòåõíèêè, îòêðûòüøêîëû, áîëüíèöó, âîññòàíàâëèâàòü ñàíàòîðèè. Ñëîâîì, ñòðî-èòü íîâîå îáùåñòâî. È âñå ýòî ëåãëî íà ïëå÷è Åâïàòîðèéñêî-ãî ðåâêîìà, ïðåäñåäàòåëåì êîòîðîãî áûë Àíäðåé Ìàðêîâè÷Ëûñåíêî.

21 äåêàáðÿ 1920 ãîäà Ñîâåòñêîå ïðàâèòåëüñòâî ïðèíÿëîÄåêðåò «Îá èñïîëüçîâàíèè Êðûìà äëÿ ëå÷åíèÿ òðóäÿùèõ-ñÿ». Ä.È. Óëüÿíîâ íàçíà÷àëñÿ ãëàâóïîëíîìî÷åííûì Íàðêîì-çäðàâà ÐÑÔÑÐ ïî êóðîðòàì Êðûìà.

Íà÷àëî îðãàíèçàöèè ñàíàòîðíî-êóðîðòíîãî äåëà â íàøåéñòðàíå, êàê è ðÿä äðóãèõ êðóïíûõ ìåðîïðèÿòèé â îáëàñòèçäðàâîîõðàíåíèÿ, íåðàçðûâíî ñâÿçàíû ñ èìåíåì ÄìèòðèÿÈëüè÷à. Îí ïðîâåë áîëüøóþ ðàáîòó ïî ñïàñåíèþ áåñïðèçîð-íûõ äåòåé íà þãå ñòðàíû, îðãàíèçàöèè ñàíèòàðíîé ïðîòèâî-ýïèäåìè÷åñêîé ñëóæáû.

Ïðèíöèïèàëüíûé êîììóíèñò, îí âñåãäà òâåðäî îòñòàè-âàë ãåíåðàëüíóþ ëèíèþ ïàðòèè íà ïîñòðîåíèå ñîöèàëèçìà.

Â íàçíà÷åííîå âðåìÿ äåëåãàòû ñîáðàëèñü â çàëå êèíîòå-


112 113

îáùåñòâåííîñòè è âîèíñêèõ ÷àñòåé, íà êîòîðîì Äìèòðèé Èëü-è÷ îãëàñèë ïðèêàç î ñîçäàíèè çîíû Åâïàòîðèéñêî-Ñàêñêîãîêóðîðòà è åãî óïðàâëåíèÿ. Â íåì ãîâîðèëîñü:

«Íà îñíîâàíèè ïîñòàíîâëåíèÿ Íàðêîìçäðàâà ÐÑÔÑÐ âñåÅâïàòîðèéñêî-Ñàêñêîå ïîáåðåæüå ×åðíîãî ìîðÿ, íà÷èíàÿ îòáûâøåãî ñàíàòîðèÿ Ãåëåëîâè÷à äî âîñòî÷íîãî áåðåãà Ñàêñ-êîé ãðÿçåëå÷åáíèöû ñ ïðèëåãàþùèì ê íåìó äà÷íûì ðàéî-íîì, îáúÿâëÿåòñÿ êóðîðòîì îáùåãîñóäàðñòâåííîãî çíà÷åíèÿè âî âñåì, ÷òî êàñàåòñÿ ñàíàòîðèåâ, ëå÷åáíèö, çäðàâíèö èäîìîâ îòäûõà äëÿ ðàáî÷èõ, óïðàâëÿåòñÿ è ôèíàíñèðóåòñÿÍàðêîìçäðàâîì ÐÑÔÑÐ è ïîëíîìî÷íûìè îðãàíàìè åãî. Îñ-íîâàíèå: Äåêðåò Ñîâíàðêîìà ÐÑÔÑÐ îò 24 äåêàáðÿ 1920 ã....Äëÿ óïðàâëåíèÿ íàçíà÷àþòñÿ çàâåäóþùèé ðàéîíîì äîêòîðÍ.Â. Ãðæèáîâñêèé è ïîëèòêîìèññàð Ñ.Ã. Êóçíåöîâ, íà êîòî-ðûõ âîçëàãàåòñÿ ïîñòåïåííîå, ïî ìåðå äåéñòâèòåëüíîé íàäîá-íîñòè, ðàçâåðòûâàíèå îòäåëîâ óïðàâëåíèÿ.

Ïðèêàç ïîäïèñàë: Ä.È. Óëüÿíîâ, ãëàâíûé óïîëíîìî÷åí-íûé Íàðêîìçäðàâà ÐÑÔÑÐ ïî êóðîðòàì Êðûìà».

— Õîòåëîñü ïîáûòü ó âàñ åùå, îñìîòðåòü ïðåæíèå ñàíàòî-ðèè, ãîðîä, íî âðåìåíè â îáðåç, — Äìèòðèé Èëüè÷ ïîæèìàëðóêè êàæäîìó, ïî-áðàòñêè ðàñïðîùàëñÿ ñ Êàçàñîì. — ß äîë-æåí çàâòðà ïîáûâàòü â ßëòå, çàòåì â Ôåîäîñèè. Òàì ó ìåíÿíåîòëîæíûå âñòðå÷è ñ âðà÷àìè.

Ïðîâîæàþùèå âûøëè íà óëèöó. Äìèòðèÿ Èëüè÷à óæåæäàëà ìàøèíà.

— ×åðåç ãîä ìíå ñòóêíåò øåñòüäåñÿò, îáÿçàòåëüíî ïðèåç-æàéòå íà þáèëåé, — êðåïêî ïîæèìàÿ ðóêó Óëüÿíîâó, ñêàçàëÊàçàñ. — Áóäó óõîäèòü íà ïåíñèþ.

— Íå òîðîïèñü, Áîðèñ Èëüè÷. Ñêó÷íî áóäåò áåç ðàáîòû.Êàçàñ âåñåëî îòïàðèðîâàë:— Íàéäó, êóäà äåâàòü âðåìÿ. Âðà÷è íå ñêó÷àþò. Èì âñå-

ãäà ðàáîòà íàéäåòñÿ.— Äî âñòðå÷è! — Äìèòðèé Èëüè÷ ðåøèòåëüíî ïîæàë ëà-

äîíü Êàçàñà è óæå èç àâòîìîáèëÿ ïîìàõàë ðóêîé.Íå çíàëè îíè òîãäà, ÷òî âèäÿòñÿ â ïîñëåäíèé ðàç, ÷òî ÷å-

Êîãäà çàë ïî÷òè îïóñòåë, Äìèòðèé Èëüè÷ çàìåòèë Êàçà-ñà. Îí áûñòðî øàãíóë íàâñòðå÷ó, ïðîòÿãèâàÿ ðóêó äëÿ ïðè-âåòñòâèÿ.

— Áîðèñ Èëüè÷, ðàä âàñ âèäåòü! Âèæó, ÷òî-òî õî÷åøü ñïðî-ñèòü?

— Îòïóñê íà ïàðó íåäåëü åìó íóæåí, — îòâåòèë çà Êàçà-ñà ×åðêåñ.

— Ãäå-òî ÿ âàñ âèäåë? — îáðàòèëñÿ Óëüÿíîâ ê ×åðêåñó.— Òàê òî÷íî, âèäåëè... Ïîëòîðà ãîäà íàçàä íà êâàðòèðå

Êàçàñà. Âå÷åð, äâà ïàðòèçàíà îò Ïåòðè÷åíêî...— Âû ïîñîâåòîâàëè èì ñïðÿòàòü ðåâîëüâåðû?! — îáðàäî-

âàëñÿ Äìèòðèé Èëüè÷... — Âîò ôàìèëèþ íå ïðèïîìíþ...— ×åðêåñ, Ñàìóèë Èîñèôîâè÷.— Íàø ïåðâûé äèðåêòîð ãðÿçåëå÷åáíèöû, — âñòàâèë

Ëûñåíêî. — Íà äíÿõ óòâåðäèëè åãî â ýòîé äîëæíîñòè, òîëüêîãðÿçåëå÷åáíèöó ïðèøëîñü çàêðûòü.

— ×òî òàê? — íàñòîðîæèëñÿ Óëüÿíîâ.— Äîëãîå âðåìÿ îíà ôàêòè÷åñêè áûëà áåñõîçíàÿ, ðàçðó-

øåíà. Â çèìíåå âðåìÿ âîîáùå íåëüçÿ ïðèíèìàòü òàì áîëü-íûõ.

— Ìåðû, ïðèíèìàåìûå ñîâåòñêèì ïðàâèòåëüñòâîì äëÿïîäúåìà êóðîðòíîãî ëå÷åíèÿ, è âàø äîêëàä íàì ïîíðàâè-ëèñü, — âñòóïèë â áåñåäó Êàçàñ — Ìû ïðèøëè ïðîñèòü âà-øåé ïîìîùè. Åñòü ìûñëü ñîçäàòü â ãîðîäå íàó÷íî-ìåòîäè÷åñ-êèé öåíòð, êîòîðûé áû èçó÷àë ïðèðîäíûå ôàêòîðû è èõ âîç-äåéñòâèå íà îðãàíèçì ÷åëîâåêà. Ñàìóèë Èîñèôîâè÷ â ýòîìîòíîøåíèè óæå êîå-÷òî ïðåäïðèíèìàåò: ïðîèçâåë ïîäñ÷åòûãðÿçåâûõ çàïàñîâ â îçåðå, ðàçðàáîòàë ìåòîäèêó îòïóñêà ðàï-íûõ è ãðÿçåâûõ âàíí.

— Î÷åíü âåðíî, Áîðèñ Èëüè÷, ìûñëèøü, — îäîáðèë Ä.È.Óëüÿíîâ. — Ñîçäàäèì è íàó÷íûé öåíòð, à ïîêà ýêñòðåííûõäåë íåâïðîâîðîò. ß îñòàíóñü â ãîðîäå åùå íà îäèí äåíü.

Íàçàâòðà íà ÷àñòíîé äà÷å âðà÷åé Ïîãîðæåëüñêîãî è Êå-ãåëåðà (íûíå íà ýòîì ìåñòå Ðåñïóáëèêàíñêèé äåòñêèé äîì)ñîñòîÿëîñü ñîâåùàíèå ïðåäñòàâèòåëåé ðåâêîìà, ìåäèöèíñêîé


114 115

Îøåëîìëåííàÿ, Æóêîâñêàÿ âñòàëà è ïîáåæàëà â ñòîðîíó âî-ðîò, íî Ëÿáóõ ïåðåêðûë åé äîðîãó, òîëêíóë åå. Óäàðèâøèñüãîëîâîé î ñòåíó, îíà åäâà óäåðæàëàñü íà íîãàõ.

Ëÿáóõ ñ èñêàæåííûì îò ÿðîñòè ëèöîì, ñî ñæàòûìè êóëà-êàìè ïîäñòóïàë ê íåé.

Äåâêèí è âûøåäøèé íà êðûëüöî ñòàðèê ìîë÷à íàáëþäà-ëè çà òåì, êàê Ëÿáóõ ïðèìåíÿåò ñâîé ìåòîä óñòðàøåíèÿ.

— Ïóñòü îí ïðèëàñêàåò åå, ñìèðíåå è ïîñëóøíåå áóäåò, —ñ óñìåøêîé ñêàçàë ñòàðèê. — Íàì íóæíû ïðåäàííûå ëþäè.

Æóêîâñêàÿ, ñìåðòåëüíî áëåäíàÿ, ñòîÿëà, ïðèñëîíÿñü ê ñòå-íå. Ëÿáóõ, òðÿñÿñü îò çëîñòè, èçðûãàë ïðîêëÿòèÿ:

— Î, ïðåäàòåëüíèöà ñâîåãî îòöà, ïðîäàæíàÿ áîëüøåâè-ñòñêàÿ ïîäñòèëêà, òû åùå ñìååøü íàì â ëèöî ñìîòðåòü ñâîè-ìè ïðîäàæíûìè ãëàçàìè! Ìû êàæäîãî, êòî ñòàíåò íà íàøåìïóòè, ñîòðåì â ïîðîøîê, — âîïèë áûâøèé ñûùèê èç êîíòð-ðàçâåäêè öàðñêîãî ïîëêîâíèêà Êàëàøíèêîâà.

Âäðóã åå äëèííàÿ íîãà ðåçêî âçìåòíóëàñü ââåðõ, óäàð ïðè-øåëñÿ Ëÿáóõó â ïàõ. Â åãî ãëàçàõ ïîòåìíåëî. Ñòîëáû, ñàðàé,çàáîð — âñå çàêðóæèëîñü, çàâåðòåëîñü.

Ãëóõîé ñòóê ïàäàþùåãî òåëà çàñòàâèë ñòàðèêà è Äåâêèíàîãëÿíóòüñÿ.

— Íè÷åãî, íå ñìåðòåëüíî, — ïîñïåøèëà óñïîêîèòü Æó-êîâñêàÿ. — Ãîâîðèòå, çà÷åì ïðèâåçëè?

Äåâêèí êèíóëñÿ ê Ëÿáóõó, äðîæàùèìè ðóêàìè ðàññòåã-íóë ïóãîâèöû. Ëÿáóõ ñëàáî çàñòîíàë, ïðèïîäíÿëñÿ, ñêðåñòèâðóêè íèæå æèâîòà.

— Çâåðü-áàáà, — ïðîõðèïåë îí, íàïðàâëÿÿñü ê êðûëü-öó.

— Óñïîêîéòåñü, ãîñïîäà, — ïîäîøåë ê Æóêîâñêîé ñòàðèêâ äîáðîòíîì ïèäæàêå, ñ ãóñòîé ñåäîé áîðîäîé è êðàñíûìèãëàçàìè. — Âåäü ìû íå ÷óæèå äðóã äðóãó. Ïðîøó âñåõ â äîì.

Ñòàðèê âçÿë Æóêîâñêóþ ïîä ðóêó:— Èçâèíèòå, Åëåíà Êàðëîâíà, çà ýòîò èíöèäåíò. Ïîãîâî-

ðèì î ãëàâíîì. Ó âac, êàê è ó íèõ, áîëüøåâèêè îòîáðàëè âñå,à îòöîâ ñîñëàëè â Ñèáèðü. Âîò ïî÷åìó ìû îáÿçàíû ñîçäàòü

ðåç ãîä ñ íåáîëüøèì ëþáèìöà åâïàòîðèéöåâ äîêòîðà Êàçàñàïðåæäåâðåìåííî óíåñåò ñìåðòü.

— Ïîñòîé, ïîñòîé, — ïðåðâàë Ëÿáóõà ïðèåçæèé ñòàðèê.— Òû óâåðåí, ÷òî îíà ñîãëàñèòñÿ ñ íàøèì ïëàíîì è ñòàíåòñîòðóäíè÷àòü?

— Îíà áóäåò äåëàòü òî, ÷òî ìû åé ïðèêàæåì, — ñàìîäî-âîëüíî îòâåòèë Ëÿáóõ, — òîëüêî íàäî ïðèïóãíóòü åå êàê ñëå-äóåò, ÷òîáû îíà ïî÷óâñòâîâàëà íàøó ñèëó.

— Òû óâåðåí â óñïåõå?— ß çíàþ õàðàêòåð æåíùèí. Ê òîìó æå, ìû åå òàê îáðàáî-

òàåì, ÷òî îíà áóäåò èãðàòü ñâîþ ðîëü, êàê àêòåð áåç ñóôëåðà.È åùå ìíå èçâåñòíî, ÷òî ó íåå ïîääåëüíûé ïàñïîðò. Íå Æóêîâ-ñêàÿ îíà, à Áîññ, Åëåíà Êàðëîâíà, — äî÷ü èçâåñòíîãî â Êðû-ìó íåìåöêîãî êîëîíèñòà-ïðîìûøëåííèêà.

— Òîãäà âåçèòå è åå, — ïðèêàçàë ñòàðèê.Ïîãîäà èñïîðòèëàñü. Ãîðîä è ìîðå îêóòàë ñåðûé òóìàí.

Òÿæåëûå òó÷è íàâèñëè íàä çåìëåé. Ñòàëî ìîðîñèòü. Åëåíàçàìåòèëà ýòî, òîëüêî êîãäà âûøëà èç äîìà. Åå ïîñàäèëè âìàøèíó. Ïîñòåïåííî òóìàí ðàññåÿëñÿ, íî çàòî óñèëèëñÿ äîæäü.Òîíêèå ñåðåáðèñòûå íèòè åãî ïîòÿíóëèñü îò òåìíî-ñåðûõ òó÷äî çåìëè.

Ëÿáóõ ñèäåë ðÿäîì ñ Åëåíîé, à Äåâêèí — âïåðåäè. Ìðà÷-íû áûëè èõ ëèöà. Çà âñþ äîðîãó íèêòî èç íèõ íå ïðîðîíèë íèñëîâà. Òîëüêî ìîíîíîòîííûé áåñïðåðûâíûé ãóë ìîòîðà äàøåëåñò ïîêðûøåê íàðóøàëè òÿãîñòíóþ òèøèíó â ìàøèíå.«Êóäà äåâàëñÿ èõ ëàñêîâûé òîí? ×òî îíè çàòåÿëè?.. Äà èäðóçüÿ ëè îíè îòöà?» — òîñêëèâî ðàçìûøëÿëà Æóêîâñêàÿ.

Íî âîò ìàøèíà âúåõàëà â îòêðûòûå âîðîòà è îñòàíîâè-ëàñü. Ëÿáóõ âçÿë Æóêîâñêóþ çà ðóêó è ïðÿìî-òàêè âûäåðíóëèç ìàøèíû. Åëåíà ïîñêîëüçíóëàñü è óïàëà íà ìîêðóþ çåì-ëþ. Øîôåð õîòåë áûëî âìåøàòüñÿ, ÷òîáû îãðàäèòü äåâóøêóîò îñêîðáëåíèé, íî Ëÿáóõ ñóíóë åìó ïà÷êó äåíåã è çàõëîïíóëäâåðöó. Øîôåð ñïëþíóë, êðóòî ðàçâåðíóë ìàøèíó è óåõàë.


116 117

âîññòàíîâëåíèè ãîðîäñêîãî õîçÿéñòâà, ñâèäåòåëüñòâóåò î ïðî-çîðëèâîñòè Ëåíèíà, ñêàçàâøåãî â äîêëàäå íà ñîáðàíèè àê-òèâà Ìîñêîâñêîé îðãàíèçàöèè ÐÊÏ(á): «...ñåé÷àñ â Êðûìó300000 áóðæóàçèè. Ýòî — èñòî÷íèê áóäóùåé ñïåêóëÿöèè,øïèîíñòâà, âñÿêîé ïîìîùè êàïèòàëèñòàì. Íî ìû èõ íå áî-èìñÿ. Ìû ãîâîðèì, ÷òî âîçüìåì èõ, ðàñïðåäåëèì, ïîä÷èíèì,ïåðåâàðèì».

— Ñëîâî äëÿ äîêëàäà «Î òåêóùåì ìîìåíòå» ïðåäîñòàâ-ëÿåòñÿ òîâàðèùó Ëûñåíêî, — îáúÿâèë Ãðæèáîâñêèé.

Ëûñåíêî åùå ðàç ìåòíóë âçãëÿä â ïðàâûé óãîë, ýíåðãè÷íîõëîïíóë ëàäîíÿìè ïî êîëåíÿì, ðåçêî ïîäíÿëñÿ è îïåðñÿ ðó-êîé î êðàé ñòîëà.

— Òîâàðèùè! — Àíäðåé Ìàðêîâè÷ ñäåëàë ïàóçó. Îí, âè-äèìî, õîòåë äîáàâèòü ñëîâî «ãîñïîäà», íî, âñêèíóâ ãîëîâó,ïðîäîëæèë:

— Êòî áû ïîâåðèë, ÷òî íå ïðîéäåò è ãîäà ïîñëå îñâîáîæ-äåíèÿ ãîðîäà äîáëåñòíîé Êðàñíîé Àðìèåé, è ìû ñìîæåì ïðè-íÿòü íà ëå÷åíèå ïî÷òè äâå òûñÿ÷è ðàáî÷èõ, êðàñíîàðìåéöåâè áåäíåéøèõ òðóäÿùèñÿ... Íî ïîïëåâàëè ìû íà ëàäîíè è ñêà-çàëè ñåáå: «Äàåøü òåìïû!».

Íå ìåñÿöû, íå íåäåëè, à äíè ìåíÿëè íàø ãîðîä è íàñ ñâàìè. Ñåãîäíÿ ðàáîòàåò Âîåííî-êóðîðòíàÿ ñòàíöèÿ íà ïÿòü-äåñÿò ìåñò. Îíà óæå ïðèíÿëà òðè ïîòîêà êðàñíûõ êîìàí-äèðîâ è áîéöîâ. Âñòóïèë â ñòðîé äåòñêèé ñàíàòîðèé îáùå-ñòâà Êðàñíîãî Êðåñòà, îòêðûëè ñâîè äâåðè ïàíñèîíàò äëÿòðóæåíèö-æåíùèí íà ñòî ìåñò, ñàíàòîðèè «Òàëàññà», «Ïðè-ìîðñêèé», Ìîéíàêñêàÿ ãðÿçåëå÷åáíèöà.

Îòêðûò ìîðñêîé ïîðò, ðàáîòàåò «Ñîëüïðîì», âîøåë âñòðîé ÷óãóíîëèòåéíûé çàâîä. Ðàáî÷èå ýòèõ ïðåäïðèÿòèé îò-ïðàâèëè êðåñòüÿíàì Òàðõàíêóòà ïëóãè, áîðîíû, âèëû, ãðàá-ëè, êîâàíûå ãâîçäè, ñîëü, êåðîñèí. Ýòîò òîâàð ïðîäîòðÿä îá-ìåíÿåò íà õëåá.

Â êîìèòåò ïîñòóïèëî ïðåäëîæåíèå oò êóñòàðåé-îäèíî÷åêÁàðàíîâñêîãî è Ïåêåðìàíà î ñîçäàíèè àðòåëè ñàïîæíèêîâ,æåñòÿíùèêîâ, øâåé. Ýòî õîðîøèé ôàêò, òîâàðèùè! Ïëàìÿ

ñâîþ îðãàíèçàöèþ, — ñòàðèê ñæàë êóëàê òàê, ÷òî ïîáåëåëèñóñòàâû.

— Ïîñòàðàåìñÿ, ãîñïîäèí... — Ëÿáóõ îñåêñÿ.— Çäåñü íåò ãîñïîä, — ìÿãêî çàìåòèë ñòàðèê, — çäåñü

åñòü òîâàðèùè ïî ñîâìåñòíîé áîðüáå ñ áîëüøåâèêàìè.Êîãäà âñå óñïîêîèëèñü è óñòðîèëèñü íà æåñòêèõ ñêàìåé-

êàõ, íà÷àëîñü ñîâåùàíèå.— Áîëüøåâèêè, êàê âèäèòå, çàêðåïëÿþòñÿ, — ãîâîðèë ñòà-

ðèê. — Îíè, íàäî ïðèçíàòü, óäåðæàëè âëàñòü â òðóäíûé äëÿñåáÿ ïåðèîä. Íî ìèðèòüñÿ ñ ýòèì ìû íå áóäåì. Íàäî ñîáè-ðàòü íàøèõ, òî åñòü âñåx, êòî áûë ðåïðåññèðîâàí Ñîâåòàìè. Èæäàòü, æäàòü óäîáíîãî ìîìåíòà...

Ïîñëå ñîâåùàíèÿ, êîãäà âñå óøëè, çà èñêëþ÷åíèåì Ëÿáó-õà è Äåâêèíà, «ñòàðèê», ñíèìàÿ íàöåïëåííóþ äëÿ ìàñêèðîâ-êè áîðîäó, ñóðîâî ñêàçàë:

— Òû, Äåâêèí, ìîëîäîé, î ñâîåì ïðîøëîì ïîìàëêè-âàé. À òåáå ïîðà áðîñèòü æàíäàðìñêèå çàìàøêè. Ìÿã÷å íàäîðàáîòàòü. Ãäå òåïåðü ïðèñòðîèëñÿ?

— Ðàáî÷èì íà Ñîëüïðîìå. Òàì è æèâó, — îòâåòèë Ëÿáóõ.

3.Â îêòÿáðå çà÷àñòèëè äîæäè. Íî ýòîò äåíü âûäàëñÿ ñîë-

íå÷íûì, òåïëûì. Ñ ìîðÿ âååò ëåãêèé âåòåðîê. Ëåíèâî ïàäà-þò æåëòûå ëèñòüÿ. À â çàëå òåàòðà — êèïåíèå ñòðàñòåé. Âñåìåñòà â ïàðòåðå, áåëüýòàæå è íà áàëêîíàõ çàíÿòû, íî ëþäèïîäõîäÿò è ïîäõîäÿò, æìóòñÿ â ïðîõîäàõ. Íåêîòîðûå ñèäÿòïðÿìî íà ïîëó. Íà ñöåíå çà äëèííûì ñòîëîì, ïîêðûòûì ìà-ëèíîâîé ñêàòåðòüþ, — Í. Ãðæèáîâñêèé, Ñ. Êóçíåöîâ, Ê. Æó-áèò, Ì. Åôåò, Ñ. ×åðêåñ, À. Ëûñåíêî, Í. Ïåêåðìàí.

Àíäðåé Ìàðêîâè÷ ñìîòðèò â ïðàâûé óãîë ïàðòåðà, ãäåâïîëãîëîñà ïåðåãîâàðèâàþòñÿ ÿâíûå íåäðóãè íîâîé âëàñòè.Åñëè âãëÿäåòüñÿ — èíûå ëèöà âñïûõèâàþò òàêîé íåíàâèñòüþè çëîáîé, ÷òî äåëàåòñÿ æóòêî: ýòè çàëüþò êðîâüþ çåìëþ,êîëü áóäåò ñëîìëåíà ñèëà òðóäîâîãî íàðîäà. Íî òî, ÷òî îíèïðèøëè ñþäà, ÷òî ìíîãèå èç íèõ óæå ïðèíèìàþò ó÷àñòèå â


118 119

ëèñü è â ìèðíîå âðåìÿ, íå ìîãëè áûñòðî óéòè. Ðåöèäèâû èõäàâàëè î ñåáå çíàòü îñîáåííî ñèëüíî ñðàçó æå ïîñëå îêîí÷à-íèÿ Ãðàæäàíñêîé âîéíû, õîòÿ ýêîíîìè÷åñêàÿ æèçíü ïåðåõî-äèëà íà ìèðíûå ðåëüñû.

— Äåëî íå â ôîíäàõ îáìåíà, — ïîñëå íåêîòîðîãî ìîë÷à-íèÿ âíîâü çàãîâîðèë Ëûñåíêî. — Ïîëãîäà íàçàä äåñÿòûé ñúåçäïàðòèè îñóäèë ìåòîäû, êîòîðûìè ìû äîáûëè ñåãîäíÿ õëåá.Ïàðòèÿ ïîâîðà÷èâàåò íàñ ê íîâîé ýêîíîìè÷åñêîé ïîëèòèêå, àìû öåïëÿåìñÿ çà ñòàðûå ìåòîäû, ïîòîìó ÷òî íå îâëàäåâàåìíîâûìè, íå ó÷èìñÿ õîçÿéñòâîâàòü.

— Íó è îâëàäååì. Íå áîãè ãîðøêè îáæèãàþò! — âîñêëèê-íóë Êóçíåöîâ.

— Ðàä áû ÿ ñ âàìè øàãàòü äàëüøå, — óëûáíóëñÿ Ëûñåíêî,— äà ðàíû ñòàëè êðåïêî òðåâîæèòü. Â Ñåâàñòîïîëå ÄìèòðèéÈëüè÷ âûêîâûðÿë èç ìåíÿ ïî÷òè êèëîãðàìì àíãëèéñêîãî è ôðàí-öóçñêîãî ìåòàëëà, à òåïåðü è íåìåöêèå ïóëè çàøåâåëèëèñü...

4.Ñ ïðèáëèæåíèåì íî÷è ëèöî Ïåêåðìàíà ñòàëî ìðà÷íûì.

Ïÿòûé ÷àñ îí æäåò äîêòîðà Êàçàñà, à åãî âñå íåò è íåò.Ñòàðøàÿ äî÷ü Ïåêåðìàíà Ðåâåêêà âîò óæå òðè äíÿ ïðèêî-

âàíà ê ïîñòåëè, æàð íå ñïàäàåò, è ëåêàðñòâà îí íå ìîæåòíàéòè.

Â ñåìüå ó íåãî ïÿòåðî äåòåé. Îäíîìó åìó òðóäíî ïðîêîð-ìèòü èõ. Ïîýòîìó Ðåâåêêà — ïîìîùíèöà îòöó â ìàñòåðñêîéè ìàòåðè — ïî äîìó.

— Ãàñè ñâåò, Íàóì, — ðàçäàëñÿ ïðèãëóøåííûé ãîëîñæåíû. — Êåðîñèí-òî ïîñëåäíèé â ëàìïó âûëèëà.

Íàóì òÿæåëî âçäîõíóë, ïîäîøåë ê äî÷åðè:— Íó, êàê äåëà, çàé÷èê?Äî÷ü ñëàáî óëûáíóëàñü, íè÷åãî íå îòâåòèëà. Íàóì ïîãà-

ñèë ñâåò. Òóò ðàçäàëñÿ ñòóê â êàëèòêó.Ïðèøåë äîêòîð Êàçàñ.— Èçâèíèòå, ÿ íå áóäó ñíèìàòü ãàëîøè, — òîðîïëèâî ïðî-

ãîâîðèë Áîðèñ Èëüè÷. — Ãäå áîëüíàÿ?

ðåâîëþöèîííîé ïåðåñòðîéêè íàøåé æèçíè çàõâàòèëî è åäè-íîëè÷íèêà.

— Ñîâåòñêàÿ âëàñòü óâåðåííî øàãàåò ïî êðûìñêîé çåìëå,— ïðîäîëæàë Ëûñåíêî. — Âû óæå çíàåòå, ÷òî â Ñåâàñòîïîëåñîñòîÿëèñü âûáîðû Ñîâåòîâ, â Ñèìôåðîïîëå 7 íîÿáðÿ îòêðû-âàåòñÿ 1-é Âñåêðûìñêèé ó÷ðåäèòåëüíûé ñúåçä Ñîâåòîâ. Â ïëà-ìåíè ðåâîëþöèîííîé áîðüáû âûçðåâàåò ìîëîäîå Ñîâåòñêîåãîñóäàðñòâî! È ÷òî ñàìîå ãëàâíîå — ðàñòåò íåïîêîëåáèìàÿâåðà òðóäÿùèõñÿ ìàññ â òâîð÷åñòâî ðåâîëþöèè.

Ïîñëå äîêëàäà, îáúÿâèëè êîðîòêèé ïåðåðûâ. Íî òóò ïîä-íÿë ðóêó êîìàíäèð 7-ãî ïåõîòíîãî ïîëêà Ê. Æóáèò:

— Òîâàðèùè! Ìèíóòó âíèìàíèÿ. Òîëüêî ÷òî âåðíóëñÿ íàøïðîäîòðÿä. Íà ñêëàä ïðèâåçåíî áîëåå ïÿòè òûñÿ÷ ïóäîâ çåðíà.

×òî òóò íà÷àëîñü... Ëþäè êðè÷àëè «Óðà!», õëîïàëè äðóãäðóãà ïî ïëå÷àì, ââåðõ ïîëåòåëè ôóðàæêè, øàïêè, øëÿïû.

— À òû, Ìàðêîâè÷, ïî÷åìó íå ðàäóåøüñÿ? — ñïðîñèëÃðæèáîâñêèé.

— Ãðàáèòåëè ìû, — íåâåñåëî îòâåòèë Ëûñåíêî. — Ãðàáè-òåëè è ðàçáîéíèêè.

— Âîò-òå ïëÿñàëè ìóõè ñ êîìàðàìè! — âñïëåñíóë ðóêàìèÊóçíåöîâ. — Òîëüêî ÷òî ãîâîðèë î òîì, êàê óñïåøíî íàëàæè-âàåòñÿ òîâàðîîáìåí ñ äåðåâíåé: êðåñòüÿíàì — æåëåçî, îò íèõ— õëåá. Ýòî æå çäîðîâî, Ìàðêîâè÷!

— Â òîì-òî è äåëî, ÷òî íå çäîðîâî, — âçäîõíóë Ëûñåíêî.— Ìû áðàëè èç êðåñòüÿíñêèõ ñóñåêîâ õëåá ïîä ðóæüåì. Íà-øèõ òîâàðèùåé ñîïðîâîæäàëè âîîðóæåííûé âçâîä êðàñíî-àðìåéöåâ è òà÷àíêà ñ ïóëåìåòîì. Êðåñòüÿíèí çíàë: åñëè íåïîìåíÿåò õëåá, òàê ñèëîé çàáåðåì.

— Äà òû æå õëåá íå äëÿ ñåáÿ áðàë, — âîçìóòèëñÿ ×åð-êåñ. — Áîëüíûõ íàäî êîðìèòü.

— Íàñêîëüêî ìíå èçâåñòíî, îòðÿä âåç òîâàð èç ôîíäà îá-ìåíà, — ñêàçàë Ãðæèáîâñêèé. — Ýòîò ôîíä, êàê èçâåñòíî,ðàçðåøåí ïðàâèòåëüñòâîì.

Íåäàâíèå ìåòîäû âîåííîãî êîììóíèçìà, ïðèâû÷êà âñåðåøàòü øòóðìîì, îäíèì ìàõîì, âîëåâûì íàïîðîì ñêàçûâà-


120 121

×òîáû äîêàçàòü ñâîþ ïðàâîòó, à ãëàâíîå, íå ïîäâåðãàòüäåçîáðàáîòêå çåìëè, íóæíûå äëÿ ïîñåâà, Êàçàñ ñäåëàë ñåáåèíúåêöèþ. Ðåãèñòðèðóÿ ñâîå ñîñòîÿíèå, ïåðåáîëåë òóëÿðåìè-åé — ñ áðåäîì, ñ âûñîêîé òåìïåðàòóðîé. Íî äîêàçàë, ÷òî âîêðåñòíîñòÿõ Åâïàòîðèè è áëèçëåæàùèõ äåðåâåíü íåò ÷óì-íîé ýïèçîîòèè. Êîëëåãè ñ÷èòàëè ýòî ëèõà÷åñòâîì, áåçðàññóä-ñòâîì. Îäíàêî âåñíîé 1921 ãîäà íà çåìëå òîé ñåÿëè õëåá, ïàñ-ëè ñêîò. Ýòî ñïàñëî ëþäåé îò ãîëîäà.

— ß çíàë, ÷òî íå óìðó, — ãîâîðèë Áîðèñ Èëüè÷. — Äëÿâðà÷à ëþáîâü ê ÷åëîâåêó è ãîòîâíîñòü ê ðèñêó — íåðàç-äåëüíû.

Êàçàñ íàêëîíèëñÿ íàä ìåòàâøèìñÿ ÷åëîâåêîì è, ïîâåð-íóâ ê ñâåòó åãî ëèöî, âûäîõíóë:

— Òèô!Âñå çàêðóæèëîñü â æóòêîì, êîøìàðíîì âîäîâîðîòå. Ñ çà-

áîðîâ, çàáðîøåííûõ äîìîâ ñìîòðåëè ïëàêàòû ñ ïóãàþùèìèíàäïèñÿìè. Áîëüøå äâóõ ìåñÿöåâ ñïåöèàëüíûé îòðÿä îáñëå-äîâàë äâîðû, âîäîåìû, êîëîäöû, âûëàâëèâàë êîøåê è ñîáàêíå òîëüêî â ãîðîäå, íî è â óåçäå.

Óãðîçà ýïèäåìèè â óåçäå áûëà óñòðàíåíà. À êîãäà îáñòà-íîâêà íàêîíåö ðàçðÿäèëàñü, ðàçíåñëàñü òðåâîæíàÿ âåñòü:«Çàáîëåë Êàçàñ».

Íà ïðèëåãàþùåé ê áîëüíèöå íåáîëüøîé ïëîùàäè ñîáðà-ëèñü äåñÿòêè ëþäåé. Îíà, êàæåòñÿ, íå ïóñòåëà è ãëóáîêîéíî÷üþ. Ñ çàòàåííûì ñòðàõîì ñïðàøèâàë êàæäûé: «Êàê çäî-ðîâüå äîêòîðà?»

Â äâåðÿõ áîëüíèöû ïåðèîäè÷åñêè ïîÿâëÿëèñü ×åðêåñ, Åôåò,äðóãèå âðà÷è, óñïîêàèâàëè:

— Òîâàðèùè, íå âîëíóéòåñü, Áîðèñ Èëüè÷ âûçäîðîâååò.À äîêòîð Êàçàñ áûë ñîâñåì ïëîõ. Ñëàáî ñîïðîòèâëÿëñÿ

áîëåçíè èñòîùåííûé, îáåññèëåííûé îðãàíèçì.— Äìèòðèé Èëüè÷ ïåðåäàâàë òåáå ïðèâåò, — íàêëîíèëñÿ

íàä áîëüíûì ×åðêåñ. — Åãî îòîçâàëè â Ìîñêâó.— Áîëüøîé çíàòîê ìåäèöèíñêîãî äåëà, ïðåêðàñíûé ÷å-

ëîâåê, — îæèâèëñÿ Êàçàñ, îòêðûë âåêè. — Åñëè ïîäíèìóñü,

Íå óñïåë äîêòîð îñìîòðåòü áîëüíóþ, êàê â êàëèòêó ñíîâàïîñòó÷àëè. Âáåæàëà çàïûõàâøàÿñÿ ñåñòðà èç áîëüíèöû:

— Áîðèñ Èëüè÷, âac âûçûâàþò â áîëüíèöó. Ñðî÷íî!— Õîðîøî, ñåé÷àñ, — ñêàçàë äîêòîð è îáðàòèëñÿ ê Íà-

óìó. — Ýòî íàïðàâëåíèå íà ïèòàíèå, ýòî ðåöåïò â àïòåêó.Ñîâåòóþ ìåëêî ïðîòåðåòü ÿè÷íóþ ñêîðëóïó è äàâàòü ïî ïî-ëîâèíå ÷àéíîé ëîæå÷êè, èãîëêè ìîëîäûõ ñîñåíîê äîáàâëÿé-òå â ÷àé...

Ýòî íàðîäíîå ñðåäñòâî Êàçàñ øèðîêî ïðèìåíÿë â òå ãî-ëîäíûå è õîëîäíûå äíè.

— Â ÷åì äåëî? — ñïðîñèë Áîðèñ Èëüè÷, êîãäà âûøëè íàóëèöó.

— Êàæåòñÿ, òèô!Ýòà ñòðàøíàÿ áîëåçíü óæå êîñèëà ëþäåé ïî ãëóõèì ãîð-

íûì è ñòåïíûì äåðåâíÿì.Öàðñêèå ãåíåðàëû ñî ñâîèìè øòàáàìè áåæàëè â Òóðöèþ,

íà Áàëêàíû, åäâà óíîñÿ íîãè, à èõ âîèíñòâî ðàñïàäàëîñü.Ñîëäàòû îñòàâàëèñü â ãîðàõ, â ãëóõèõ ñòåïíûõ äåðåâóøêàõ,íàíèìàëèñü áàòðàêàìè ê çàæèòî÷íûì êðåñòüÿíàì èëè ïàñ-òóõàìè ê áîãàòûì òàòàðàì. Òåïåðü, ãîëîäíûå, çàâøèâëåííûå,áîëüíûå, îíè âîçâðàùàëèñü, âõîäèëè â êîíòàêò ñ ìåñòíûìíàñåëåíèåì. Âîçíèê ñûïíîé òèô.

— ×òî äåëàòü? — ñ òðåâîãîé ñïðîñèë âðà÷ áîëüíèöû, êàêòîëüêî Êàçàñ ïåðåñòóïèë ïîðîã.

— Ñðî÷íî ñîîáùèòå â ðåâêîì, Ãðæèáîâñêîìó, â ×Ê, êî-ìàíäèðó êðàñíîàðìåéñêîãî ïîëêà. Õîòÿ ïîäîæäèòå, ÿ îñìîò-ðþ áîëüíîãî.

Áîðèñ Èëüè÷ íàäåë õàëàò, ìàðëåâóþ ïîâÿçêó è ýíåðãè÷-íîé ïîõîäêîé âîøåë â ïàëàòó, ãäå ëåæàë áîëüíîé, äîñòàâ-ëåííûé ïðîäîòðÿäîì.

Äîêòîð Êàçàñ íå ðàç âñòðå÷àëñÿ è ñ òèôîì, è ñ ìàëÿðèåé,òóáåðêóëåçîì, ÷åñîòêîé. Áûë ó íåãî è ýêñïåðèìåíò íà ñåáå.Åùå âåñíîé â îêðåñòíîñòÿõ Ïîïîâêè, Äóâàíîâêè, Áîãàÿ áûëèâûëîâëåíû ñóñëèêè. Îïðåäåëèëè: ÷óìà. Êàçàñ íå ñîãëàñèëñÿ.Îí áûë óáåæäåí â òîì, ÷òî ýòî íå ÷óìà, à òóëÿðåìèÿ.


122 123

Íèçîâñêîãî, — îáúÿâèë ïðåäñåäàòåëüñòâîâàâøèé íà ñîáðà-íèè Åôèì Ðîçåíôåëüä, ñíàáæåíåö çàâîäà.

Íèçîâñêèé âñòàë ñî ñêàìåéêè, ïðîøåë ê ñòîëó.— Èìåþ âîïðîñ ê âñòóïàþùåìó, — ïîäíÿëñÿ ðàáî÷èé èç

ñëåñàðíîãî. — Èâàíà ÿ çíàþ õîðîøî. Ìàñòåð çîëîòûå ðóêè,ïðèìåðíûé ñåìüÿíèí, îáðàçîâàíèå èìååò, äà âû âñå åãî õîðî-øî çíàåòå. ß õî÷ó ñïðîñèòü òåáÿ. Äîïóñòèì, òû âñòóïèë âïàðòèþ. Çà ÷òî â ïåðâóþ ãîëîâó îòâåòñòâåííîñòü íåñåøü?

— Çíàìî äåëî, çà ÷òî. Çà ñâîþ ðàáîòó, — áîéêî îòâåòèëÍèçîâñêèé.

— Íåò, Èâàí, ïðåæäå âñåãî íå çà ñâîþ ðàáîòó, à çà äåëàïàðòèè îòâå÷àåøü, áåðåøü íà ñåáÿ ÷àñòèöó îòâåòñòâåííîñòè ïå-ðåä íàìè, ðàáî÷èìè. À êàêîé ïðèìåð òû íàì ïîêàçàë â÷åðà?

— Äà ÿ âåäü îòïðîñèëñÿ. Âîò ñ ïàðòèéíîãî ñîáðàíèÿ íåóøåë áû.

— Ýòî ñàìî ñîáîé, — ñêàçàë Êàäóøêèí. — Ïîäíÿòü ðóêóçà ðåøåíèå êàæäûé ñìîæåò. Âîò ó íàñ â÷åðà ñîáðàíèå çàòåÿ-ëîñü, ðåøàëè, ñêîëüêî ÷àñîâ îòðàáàòûâàòü äëÿ íåäåëèìîãîôîíäà. Òû æå çíàë, íî ñáåæàë. Íå ïðîÿâèë ñâîåãî êîììóíèñ-òè÷åñêîãî ñóùåñòâà. Äàþ îòâîä Íèçîâñêîìó. Ïîøëåì âïàðòèþ òåõ, êòî ïîêðåï÷å. Ïðåäëàãàþ ïîñëàòü â ïàðòèþÀâãóñòèíîâè÷à. Àëåêñàíäð Ëàâðåíòüåâè÷ õîøü è ìîëîäîé,íî êðåïêîé çàêâàñêè, — ðàçäàëñÿ ÷åé-òî ãîëîñ.

— Ìåíÿ íå íàäî, ïîòîìó ÷òî ÿ ÷åëîâåê â äóøå åùå íåïàðòèéíûé è íà ñîáðàíèÿõ êîììóíèñòîâ íå áûâàþ, òîëüêîïðèñìàòðèâàþñü — ïðàâèëüíîé äîðîãîé èäóò òîâàðèùè, èÿ çà íèìè.

— Åñòü ó íàñ çàÿâëåíèå îò Ïåòðà Êèíäðèÿíîâà, — îáúÿ-âèë ïðåäñåäàòåëüñòâóþùèé.

Êèíäðèÿíîâà íà çàâîäå çíàëè õîðîøî. Áåç ñòîëÿðà-ìîäåëü-ùèêà íè îäíà äåòàëü íå ðîæäàëàñü. Ñâîåìó ìàñòåðñòâó îáó÷àëîí è ñûíà, êîòîðûé â áóäóùåì ñòàíåò èçâåñòíûì ìàñòåðîì.

— Äëÿ ÷åãî òû ðåøèë âñòóïèòü â ïàðòèþ Ëåíèíà? — ðàç-äàëñÿ ãîëîñ ñ ìåñòà.

— Õî÷ó ïîñòîÿòü çà èäåþ, — òâåðäî îòâåòèë Ïåòð.

íàïèøó åìó ïèñüìî. Íàäî èçäàòü çàêîí îá îõðàíå Ìîéíàêñ-êîãî îçåðà.

Îí ïîâåðíóë ãîëîâó ê îêíó, î ÷åì-òî çàäóìàëñÿ íà ìèã.È óñïåë ëèøü äîáàâèòü:

— Âñåìó ñâîå âðåìÿ. Îáèæàòüñÿ íà ñóäüáó íå ìîãó. Æèçíüïðîæèòà íå çðÿ. ×òî ìîã — ñäåëàë äëÿ ëþäåé.

Ðóêà åãî áåññèëüíî îïóñòèëàñü...Áîðèñà Èëüè÷à Êàçàñà íå ñòàëî. Íî æèâåò ïàìÿòü î åãî

äåëàõ, î åãî áåççàâåòíîì è áåñêîðûñòíîì ñëóæåíèè ëþäÿì.

5.Ñåðûé õîëîäíûé âå÷åð. Ïàñìóðíî è çÿáêî íà äóøå ó êàæ-

äîãî. Ìåäëåííî òÿíåòñÿ âðåìÿ. Êàæåòñÿ, ñî ñìåðòüþ Ëåíèíàè îíî çàìåäëèëî ñâîé áåã. Ðàáî÷èå ÷óãóíîëèòåéíîãî çàâîäàñîáèðàþòñÿ â öåõå. Íå ñëûøíî íè ñìåõà, íè øóòîê. Íà ïåð-âóþ ñêàìåéêó ñàäÿòñÿ ïÿòåðî. Èõ ñåãîäíÿ ïðèíèìàþò âïàðòèþ.

Íàä ñòîëîì ïðåçèäèóìà, íà ñòåíå, ïëàìåíååò ëåíèíñêèéïðèçûâ, îáðàùåííûé ê ðàáî÷èì è êðåñòüÿíàì, — âêëþ÷èòü-ñÿ â òðóäíóþ ðàáîòó ãîñóäàðñòâåííîãî ñòðîèòåëüñòâà.

— Äà êàêîé æå ìàëî-ìàëüñêè ñîîáðàæàþùèé ìóæèê ïîé-äåò â èõíþþ ïàðòèþ? Íåðîâåí ÷àñ, âåðíóòñÿ îôèöåðû äà ïðî-çíàþò, ÷òî ìû áûëè íà áîëüøåâèñòñêîì ñîáðàíèè, òîãäà êàê?Íåò, ÿ ïîøåë äîìîé, — âîð÷àë âïîëãîëîñà êàêîé-òî ìóæè÷îí-êà, ïðîòàëêèâàÿñü ê âûõîäó. Äà åãî íèêòî è íå óäåðæèâàë.

Êîíå÷íî æå, «çäðàâîìûñëÿùèå», «ðàçóìíûå» â ìåùàíñ-êî-îáûâàòåëüñêîì ïîíÿòèè, â ïàðòèþ íå ãîäèëèñü. Íî â ðå-øàþùèå ìîìåíòû èñòîðèè ïîïîëíÿëè ðÿäû áîëüøåâèêîâ ëó÷-øèå ïðåäñòàâèòåëè ðàáî÷åãî êëàññà è òðóäîâîãî êðåñòüÿí-ñòâà. Òàê áûëî è íàêàíóíå Âåëèêîãî Îêòÿáðÿ, è â îãíåííîì1919 ãîäó. Òàê áûëî ïîñëå ñìåðòè Â.È. Ëåíèíà, êîãäà â îò-âåò íà òÿã÷àéøóþ óòðàòó äëÿ ïàðòèè â åå ðÿäû âñòóïèëè 240òûñÿ÷ ïåðåäîâûõ ïðîëåòàðèåâ, ÷òîáû ïîìî÷ü âûïîëíèòü ëå-íèíñêèå çàâåòû.

— Ïîñòóïèëî çàÿâëåíèå îò ðàáî÷åãî-ëèòåéùèêà Èâàíà


124 125

Íåçàáûâàåìûå òðèäöàòûåÂ 30-å ãîäû ñòðàíà íàïîìèíàëà îãðîìíóþ ñòðîéêó. Îõâà-

÷åííàÿ âñåíàðîäíûì ýíòóçèàçìîì, ìîëîäåæü óõîäèëà âîçâî-äèòü ãèãàíòû èíäóñòðèè.

Âîò ÷òî ïèñàë â 1930 ãîäó Þëèóñ Ôó÷èê, ïîáûâàâøèé âñîñòàâå ÷åõîñëîâàöêîé äåëåãàöèè â Ñîâåòñêîì Ñîþçå: «Óæåãîòîâ Ñòàëèíãðàäñêèé òðàêòîðîñòðîé, ñ åãî êîíâåéåðà ñåì-íàäöàòîãî èþíÿ ñîøåë ïåðâûé èç òåõ òûñÿ÷ òðàêòîðîâ, êîòî-ðûå îí áóäåò åæåãîäíî ïîñòàâëÿòü ñîâåòñêîìó ñåëüñêîìó õî-çÿéñòâó; ãîòîâ Ðîñòîâñêèé ñåëüìàøñòðîé, âûïóñêàþùèé åæå-ãîäíî 100 âàãîíîâ ñåëüñêîõîçÿéñòâåííûõ ìàøèí; ãîòîâ Òóðê-ñèá, ýòà çîëîòàÿ àðòåðèÿ â ïåñ÷àíîì òåëå ñòåïåé è áàëõàø-ñêèõ ïóñòûíü... Íåáûâàëûìè òåìïàìè ðàñòåò Äíåïðîñòðîé,íåèññÿêàåìûé èñòî÷íèê ýëåêòðè÷åñêîé ýíåðãèè... 160 òûñÿ÷ãåêòàðîâ ïøåíèöû âîëíóåòñÿ íà ïîëÿõ ñîâõîçà «Ãèãàíò»; íà÷àøàõ âåñîâ ïÿòèëåòêè, íà êîòîðûå... äîëæíî áûëî ëå÷ü â1932—33 ãîäàõ 190 ìèëëèîíîâ öåíòíåðîâ êîëõîçíîãî çåðíà,óæå ëåæèò 256 ìèëëèîíîâ öåíòíåðîâ çåðíà íûíåøíåãî óðî-æàÿ; íà÷èíàþòñÿ ïåðâûå ðàáîòû ïî ýêñïëóàòàöèè Êóçáàññà,êîòîðûé ñìîæåò óäîâëåòâîðèòü 80 ïðîöåíòîâ ìèðîâîé ïîòðåá-íîñòè â óãëå»*...

— Çà êàêóþ èäåþ, Ïåòðóõà? Îáúÿñíè.— Çà òó, çà êàêóþ Äàâèä Êàðàåâ, Ñåìåí Íåìè÷ è äðóãèå

íàøè çåìëÿêè îòäàëè ñâîè æèçíè....Çà èäåþ øëè êîììóíèñòû íà ñìåðòü. Èç èäåéíûõ ñîîá-

ðàæåíèé âñòóïàëè áåñïàðòèéíûå â ðÿäû êîììóíèñòîâ. Ýòîñëîâî — «èäåÿ» — âêëþ÷àëî â ñåáÿ âñå òî, î ÷åì ðàáî÷èåëþäè, áåäíîòà ìå÷òàëè âåêà.

È ñàìîå ãëàâíîå, ÷òî õàðàêòåðèçóåò ïàðòèéöà: îòêóäà ïðî-èñòåêàþò åãî ñèëû è ñòðàñòü â áîðüáå, áåðóò íà÷àëî åãî ïðèí-öèïèàëüíîñòü, ìîðàëüíàÿ ÷èñòîòà, âñå òî, ÷òî äàåò åìó ïðàâî èâîçìîæíîñòü îòêðûòî è ïðÿìî ñìîòðåòü â ãëàçà ëþäÿì è âåñòèèõ çà ñîáîé, — ýòî êîììóíèñòè÷åñêàÿ èäåéíàÿ óáåæäåííîñòü.

Ýòî èç åå îãíÿ âûïëàâèëèñü ñòðîêè Ñîëîìîíà Ïðîñìóø-êèíà, êîãäà, îæèäàÿ ðàññòðåëà, îí ïèñàë: «Ïðîùàéòå, ìîèðîäíûå, ÿ áîðîëñÿ çà îñâîáîæäåíèå òðóäÿùèõñÿ, çà áðàòñòâîè ðàâåíñòâî, çà èäåþ...». Ýòî îíà ïîáóäèëà Âèêòîðà Ãðóáåíàïèñàòü íà ñòåíå òþðåìíîé êàìåðû â Ñèìôåðîïîëå: «Ïî-êëÿëèñü ìû èìåíåì òîâàðèùà Ëåíèíà íå îòñòóïàòü ïåðåäáóðæóÿìè. Óìåðåòü çà äåëî íàðîäíîå, íî íå ñäàâàòüñÿ...». ÈÄåíèñîâ Èâàí Ñòåïàíîâè÷ òîæå ÷åðïàë èç òîãî æå èñòî÷íèêàâåðó ñâîþ è ðåøèìîñòü, êîãäà çàâåðÿë Åâïàòîðèéñêèé ðåâ-êîì ïåðåä ïîõîäîì çà õëåáîì íà Òàðõàíêóò: «Õëåá äîñòàíåì,ñïàñåì ãîðîæàí îò ãîëîäíîé ñìåðòè».

Òî áûëè è âïðÿìü íå ïðîñòî ñëîâà. Ïðîäèêòîâàííûå ÷óâ-ñòâîì ïàðòèéíîé îáÿçàííîñòè è ÷åñòè, îíè âîïëîòèëèñü âäåëî. Îòðÿä äåéñòâèòåëüíî ïðèâåç õëåá.

6....Ñîáðàíèå ïðîõîäèëî áóðíî. Âûñòóïèëè ïî÷òè âñå. Ïóñòü

íå êàæäûé ïðîñèë ñëîâà, íî ðåäêî êòî íå âûñêàçàë ñâîåãîìíåíèÿ, õîòÿ áû ñ ìåñòà.

— Ïåòðà Êèíäðèÿíîâà ìîæíî ïîñëàòü â ïàðòèþ, — çàÿ-âèë Ðîçåíôåëüä. — Ãîëîñóåì. Êòî çà òî, ÷òîáû ðàçðåøèòüÏåòðó áûòü â åå ðÿäàõ?

Ïî÷òè âñå ïîäíÿëè ðóêè.

Íå íàìíîãî âûðîñëà Åâïàòîðèéñêàÿ ïàðòèéíàÿ îðãàíè-çàöèÿ â òå ìîðîçíûå ÿíâàðñêèå è ôåâðàëüñêèå äíè. Íî ê îñå-íè 1924 ãîäà ïåðåìåíû â ãîðîäå ïðîèçîøëè çàìåòíûå. ×óãó-íîëèòåéíûé çàâîä, êðîìå òðàäèöèîííûõ òîâàðîâ — ÷óãóí-êîâ, ñêîâîðîäîê, ïîäêîâ, ãâîçäåé, ñòàë ïðîèçâîäèòü ñåÿëêè,çåðíîî÷èñòèòåëüíûå ìàøèíû, ïëóãè. Äåéñòâîâàë ìîðñêîéïîðò. Âñå áîëüøå ïðîöåäóð îòïóñêàëà Ìîéíàêñêàÿ ãðÿçåëå-÷åáíèöà. Çàðàáîòàë íàó÷íî-êóðîðòíûé ñîâåò, âîçãëàâëÿåìûéîïûòíûì âðà÷îì À.Ê. Øåíêîì. Îòêðûëèñü áèîôèçè÷åñêèé êà-áèíåò, äâà ìàãàçèíà, ñòîëîâàÿ. Ñëîâîì, êîììóíèñòû ãîðîäàêðåïêî äåðæàëè ñâîå ñëîâî.


126 127

íà ãîä ðàíüøå — â èþíå 1931-ãî. Ïðîéäåò åùå íåñêîëüêî ëåò,è ãðÿçåëå÷åáíèöà ñòàíåò âåäóùèì çâåíîì â ñèñòåìå êóðîðò-íîãî ëå÷åíèÿ.

Âìåñòå ñî âñåé ñòðàíîé îáðåòàë óâåðåííîñòü â ñåáå ÷åëî-âåê, è â åãî ñîçíàíèå âõîäèëà ìûñëü î âîçìîæíîñòè ñâåðøå-íèÿ íåâîçìîæíîãî.

Â 1935 ãîäó ïî èíèöèàòèâå âðà÷à Ì.È. Äîöåíêî ðàçðàáî-òàíî è âíåäðåíî ãðÿçåâîå ëå÷åíèå íåêîòîðûõ äåòñêèõ çàáîëå-âàíèé. Â ýòè æå ãîäû äåìîíñòðèðóåò ñâîå ìàñòåðñòâî âðà÷-îðäèíàòîð Ê.Ï. Ìîðîç. Îíà èñïîëüçîâàëà ãðÿçè äëÿ ëå÷åíèÿíåêîòîðûõ ãëàçíûõ áîëåçíåé**.

Ãîðîä-èíòåðíàöèîíàëèñò â 1936 ãîäó ïðèíÿë 345 äåòåé èçÈñïàíèè. Äëÿ ðàáîòû ñ íèìè êîìñîìîëüñêàÿ îðãàíèçàöèÿãîðîäà íàïðàâèëà ëó÷øèõ ñâîèõ ïðåäñòàâèòåëåé — ÍèêîëàÿÃîëóáåâà, Àíàòîëèÿ Öûãàíêîâà, Òàòüÿíó Ñàìîéëîâó, ÈðèíóÄîðîôååâó è äðóãèõ.

×òîáû äåòè íå ÷óâñòâîâàëè ñåáÿ îäèíîêèìè âäàëè îò ðî-äèíû è áëèçêèõ, êîìñîìîëüöû ïðèíÿëè ðåøåíèå èçó÷èòü èñ-ïàíñêèé ÿçûê, è âñêîðå ìíîãèå èç íèõ îáùàëèñü ñî ñâîèìèïîäîïå÷íûìè áåç ïåðåâîä÷èêà.

×åëîâåêó ñâîéñòâåííî ìå÷òàòü, ñòðåìèòüñÿ ê âûñîêîé öåëè.×òî ïîáóæäàåò åãî ê ýòîìó?

Âñïîìíèì, êàêèå íåâèäàííûå äåëà ñòîÿëè çà êàæäûìèçâåñòíûì â 30-å ãîäû èìåíåì. Â. ×êàëîâ ïåðâûì â ìèðåñîâåðøèë áåñïîñàäî÷íûé ïåðåëåò Ìîñêâà—Ñåâåðíûé ïî-ëþñ—Âàíêóâåð. È. Ïàïàíèí âîçãëàâèë ïåðâóþ ñîâåòñêóþäðåéôóþùóþ ñòàíöèþ «ÑÏ-1». Ï. Àíãåëèíà ñòàëà îðãàíè-çàòîðîì ïåðâîé â ìèðå æåíñêîé òðàêòîðíîé áðèãàäû, à ñå-ñòðû Âèíîãðàäîâû — ðåêîðäñìåíêàìè ìèðà ïî ìíîãîñòà-íî÷íîìó îáñëóæèâàíèþ, è ó íèõ ïîÿâèëèñü òûñÿ÷è ïîñëå-äîâàòåëüíèö. Ñîöèàëèñòè÷åñêàÿ äåðæàâà óòâåðæäàëà ñåáÿâ ñîáñòâåííûõ ãëàçàõ è ãëàçàõ âñåãî ìèðà òàêèìè âîò äîñ-òèæåíèÿìè, ïîáåäàìè, ðåêîðäàìè ñâîèõ ñûíîâåé è äî÷å-

Л.Н. Пекерман.В августе 1986 г.

состоялась встреча авторакниги со Львом Наумовичем

в г.Евпатории.

На фото (слева направо): И. Смольный ,Н. Захоженко, Б. Гусев, Л. Пекерман

Евпатория, июнь 1931 г.(Предположительно, в этот день В. Гусев был

избран секретарем райкома комсомола).

Ïàôîñ ñòðîèòåëüñòâà, ñòîëü õàðàêòåðíûé äëÿ ïåðâîé ïÿòè-ëåòêè, äîïîëíèëñÿ ïàôîñîì îñâîåíèÿ íîâîé òåõíèêè. Øèðîêîðàçâåðíóëàñü ðåêîíñòðóêöèÿ âñåãî íàðîäíîãî õîçÿéñòâà, íàáè-ðàëî ñèëó äâèæåíèå ïåðåäîâûõ ðàáî÷èõ çà ïåðåñìîòð óñòàðåâ-øèõ íîðì. Îíî ïîëó÷èëî íàçâàíèå ñòàõàíîâñêîãî — ïî èìåíèêàäèåâñêîãî øàõòåðà Àëåêñåÿ Ñòàõàíîâà, âûðóáèâøåãî çà ñìå-íó 102 òîííû óãëÿ è ïðåâûñèâøåãî îáû÷íóþ íîðìó â 14 ðàç.

Ãîðÿ÷î ïîääåðæàííîå åâïàòîðèéñêèìè êîììóíèñòàìè èêîìñîìîëüöàìè, äâèæåíèå íîâàòîðîâ ðàñïðîñòðàíèëîñü âoâñåõ îòðàñëÿõ è ñëóæáàõ ãîðîäà è ðàéîíà.

Äàøà Íîâîñåëüöåâà èç àðòåëè «Êðàñíûé òåêñòèëüùèê»äíåâíóþ íîðìó ñòàëà âûïîëíÿòü íà 150—180 ïðîöåíòîâ.Ðàáîòíèöà òðèêîòàæíîé ôàáðèêè Àíÿ Ìàòâèÿí äîâåëàåæåäíåâíóþ âûðàáîòêó äî 180 ïðîöåíòîâ. Åå ïî÷èí ïîäõâà-òèëè åùå 62 ðàáîòíèöû, à ê 1936 ãîäó ïî÷òè äâå òðåòè ïðåä-ïðèÿòèé ãîðîäà ñòàëè ñòàõàíîâñêèìè.

Â 1927 ãîäó áûë çàëîæåí ôóíäàìåíò íîâîé ãðÿçåëå÷åáíè-öû. Ñòðîèòåëüñòâî îñíîâíîãî êîðïóñàäîëæíî áûëî çàâåðøèòüñÿ â 1932 ãîäó,íî áëàãîäàðÿ òðóäîâîìó ýíòóçèàçìó åâ-ïàòîðèéöåâ åãî ñäàëè â ýêñïëóàòàöèþ

* Þ. Ôó÷èê. Èçáðàííîå. Ïîëèòèçäàò, 1983 ã., òîì 2, ñòð. 14.** Ïî ìàòåðèàëàì Åâïàòîðèéñêîãî êðàåâåä÷åñêîãî ìóçåÿ.


128 129

— Ìíå ãîâîðèëè, ÷òî òû ýíåðãè÷íûé, ãðàìîòíûé, íàì êàêðàç òàêîé íóæåí. Â íàøåì ðàéîíå, â ñåìíàäöàòè êèëîìåòðàõ îòÑàê, ïîñåëèëèñü åâðåè-áåæåíöû èç Ïàëåñòèíû. Õîçÿéñòâåííàÿðàáîòà ñðåäè íèõ óæå õóäî-áåäíî íàëàæåíà. À êóëüòóðíî-ìàñ-ñîâàÿ â çàãîíå. Åñòü ïðåäëîæåíèå íàçíà÷èòü òåáÿ èçáà÷îì.

Ñëîâà ñåêðåòàðÿ ðàéêîìà ñìóòèëè ìåíÿ.— Íå òóøóéñÿ, ëþäè îíè ïðîñòûå, òðóäîëþáèâûå, â çåìëå

òîëê ïîíèìàþò, à ðóññêîãî ÿçûêà íå çíàþò. Íàäååìñÿ íà òåáÿ.— Íî... — ÿ ïîïûòàëñÿ ÷åñòíî ïðèçíàòüñÿ, ÷òî ïîáàèâà-

þñü òàêîãî ïîðó÷åíèÿ. Ïîäñêðåáîâ íå äàë ìíå äîãîâîðèòü.— Êîìñîìîëó âñå ïî ïëå÷ó, — îí äðóæåñêè âñòðÿõíóë ìåíÿ

è ïîäòîëêíóë ê äâåðè...— Ìîòë! — ïðåäñòàâèëñÿ ìîëîäîé ìóæ÷èíà, êîãäà ÿ ïðè-

åõàë â ëàãåðü áåæåíöåâ. — Ïî-ðóññêè, çíà÷èò, Ìàòâåé.ß òîæå íàçâàë ñåáÿ.— Òàê ýòî òû è åñòü Ëåâà Ïåêåðìàí? Ìíå Èâàí Ïîïàíäî-

ïóëî î òåáå ðàññêàçûâàë. Ïî-åâðåéñêè ãîâîðèøü, íà èâðèòåèëè èäèø?

ß ÷åñòíî ïðèçíàëñÿ, ÷òî ýòèìè ÿçûêàìè íå âëàäåþ. Ìîèðîäèòåëè õîðîøî çíàëè èäèø, íî íàñ, äåòåé, ïðèó÷àëè ê ðóñ-ñêîìó ÿçûêó.

— À íàøè ïî-ðóññêè íè áóì-áóì, — Ìàòâåé òÿæåëî âçäîõ-íóë. — Íî âåäü Èâàí ãîâîðèë... Âïðî÷åì, íå áîãè ãîðøêèîáæèãàþò, òàê ó âàñ ãîâîðÿò?

ß ñîãëàñèëñÿ ñ Ìàòâååì è ïîèíòåðåñîâàëñÿ, ÷åì çàíèìà-þòñÿ ëþäè.

— Âèäèøü ëè, ñåãîäíÿ ïîñëåäíèé äåíü Ïàñõè, âñå íà ìî-ëèòâå. Íå çíàþ, êàê ó ñîâåòñêèõ åâðååâ, à ïî íàøåìó îáû÷àþâ ïîñëåäíèé äåíü Ïàñõè ÷èòàþòñÿ ìîëèòâû ïî óìåðøèì, ïî-ãèáøèì.

Ïàëåñòèíñêèå åâðåè áûëè ðàçìåùåíû â áîëüøîì äâóõ-ýòàæíîì çäàíèè, ê êîòîðîìó ïðèëåïèëèñü äâå ïðèñòðîéêè:äëÿ êóõíè è äëÿ ñòîëîâîé. Â ïÿòèäåñÿòè ìåòðàõ ñòîÿë áîëü-øîé ñàðàé, â êîòîðîì õðàíèëñÿ ñåëüõîçèíâåíòàðü. Òàì æåíàõîäèëîñü áîëåå äåñÿòêà ëîøàäåé.

ðåé. Î íèõ ñíèìàëè ôèëüìû, ñëàãàëè ïåñíè è ïîýìû, ïèñà-ëè êíèãè.

Íå ïîñëåäíþþ ðîëü â ñòàíîâëåíèè åâïàòîðèéñêîé ìîëî-äåæè ñûãðàëè âñòðå÷è ñ çàìå÷àòåëüíûìè ëþäüìè ñòðàíû. ÑÍèêîëàåì Îñòðîâñêèì, ëå÷èâøèìñÿ çäåñü â 1924 è 1926 ãî-äàõ, ñ Àðêàäèåì Ãàéäàðîì, Âëàäèìèðîì Ìàÿêîâñêèì, Åëå-íîé Ãîãîëåâîé è Âñåâîëîäîì Àêñåíîâûì, ñ èçâåñòíûì õóäîæ-íèêîì Ìèòðîôàíîì Ãðåêîâûì, êîòîðûé íà îäíîé èç âñòðå÷ñêàçàë: «Â Åâïàòîðèè ÿ ïîíÿë, êàê íàäî ïèñàòü...».

Ïîòîì, êîãäà â ó÷ðåæäåíèÿõ, íà ñòåíàõ ìàãàçèíîâ è êèíî-òåàòðîâ ïîÿâÿòñÿ ïëàêàòû «Èñêîðåíèì âðàãîâ íàðîäà, òðîö-êèñòñêî-áóõàðèíñêèõ øïèîíîâ, àãåíòîâ íåìåöêîãî ôàøèçìà!»,ìîëîäîå ïîêîëåíèå íàøåãî ãîðîäà áåç òåíè ñîìíåíèÿ ïðîãî-ëîñóåò çà èñêîðåíåíèå ýòèõ «âðàãîâ». Íî ó íåãî îñòàíåòñÿ âåðàâ êîììóíèñòè÷åñêèå èäåàëû.

Ýòó âåðó â Ðîäèíó, â ñîöèàëèñòè÷åñêèé ñòðîé, â ãðÿäóùóþñâåòëóþ æèçíü íàðîäà âëèâàë â ñîçíàíèå åâïàòîðèéöåâ ñòðà-ñòíûé êèíåìàòîãðàô. «×àïàåâ», «Ìû èç Êðîíøòàäòà», «Òðàê-òîðèñòû»... Íà ýòè ôèëüìû â òå ãîäû õîäèëè öåëûìè êëàññà-ìè, øêîëàìè, ñ ôëàãàìè è òðàíñïàðàíòàìè. Ýïèçîäû, îòðà-æåííûå â íèõ, âîñïðèíèìàëèñü íå êàê õóäîæåñòâåííûé âû-ìûñåë, à êàê äîêóìåíòàëüíûå ôàêòû.

Áåç ãåðîåâ Ãðàæäàíñêîé âîéíû, áåç ×êàëîâà è Ñòàõàíî-âà, áåç Õàñàíà è Õàëõèí-Ãîëà, áåç Èñïàíèè è èñïàíñêèõ äå-òåé, áåç êèíîôèëüìîâ è ïåñåí òåõ ëåò, áåç âñåãî ýòîãî íåëüçÿïîíÿòü áóäóùóþ æèçíü ëþäåé, èõ ïîñòóïêè â ãîäû ÂåëèêîéÎòå÷åñòâåííîé âîéíû.

— Ëåâà, âîò çäîðîâî, ÷òî òû ïðèøåë! — îáðàäîâàëñÿ ñåê-ðåòàðü Åâïàòîðèéñêîãî ðàéêîìà êîìñîìîëà Èâàí Ïîïàíäî-ïóëî. È ïðÿìî-òàêè ïîòàùèë ìåíÿ â ðàéêîì ïàðòèè, — âñïî-ìèíàåò Ëåâ Íàóìîâè÷ Ïåêåðìàí. — Íåâûñîêèé, ñòðîéíûé, âïðîñòîé ñèòöåâîé ðóáàõå, ïîäïîÿñàííîé óçêèì ðåìåøêîì, ñåê-ðåòàðü ðàéêîìà Àíäðåé Ïîäñêðåáîâ ïðèâåòëèâî óëûáíóëñÿ,êðåïêî ïîæàë ðóêó.


130 131

íåîáû÷àéíî ñèëüíîå ïîòðÿñëî ìåíÿ, õîòåëîñü âñåãî ñåáÿ îò-äàòü ýòèì ëþäÿì, ñ êîòîðûìè òàê íåîæèäàííî ñâåëà ìåíÿñóäüáà.

Âñêîðå ïðèåõàë Èâàí Ïîïàíäîïóëî, äåëîâèòî ñêàçàë:— Ïåðåäàé äåëà äåâóøêå, à ñàì â ïðîëåòêó, åñòü ïðåäëî-

æåíèå íàçíà÷èòü òåáÿ óïðàâäåëàìè ðàéêîìà êîìñîìîëà.Íà ïðîùàíèå ÿ âíîâü îáîøåë äîì, óñàäüáó àðòåëè «Âîéà-

íîâà». Ìåíÿ âñòðå÷àëè óæå äðóãèå ëþäè — óëûáàþùèåñÿ,îæèâëåííûå è... ñíîâà îçàáî÷åííûå: íåñêîëüêî ñåìåé íà÷àëèñòðîèòü ñâîè äîìà.

Â äîëæíîñòè óïðàâëÿþùåãî äåëàìè ÿ äîëãî íå çàäåðæàë-ñÿ. Âåñíîé 1931 ãîäà íàçíà÷èëè ìåíÿ çàâåäóþùèì ñåëüñêîõî-çÿéñòâåííûì ñåêòîðîì ðàéêîìà. Â òå ãîäû â Åâïàòîðèéñêèéðàéîí âõîäèëè òåïåðåøíèå ×åðíîìîðñêèé, Ðàçäîëüíåíñêèé èÑàêñêèé. Âûåõàâ èç Åâïàòîðèè, ÿ íå âñåãäà çíàë, êîãäà ïîïà-äó äîìîé. À íàø ñåêðåòàðü ðàéêîìà Áîðèñ Áûêîâ, ñìåíèâ-øèé Èâàíà Ïîïàíäîïóëî, ëþáèë ãîâîðèòü: «Ïîêà åñòü ñè-ëû, íàäî õîäèòü ïî çåìëå, óêðàøàòü åå, ðàäîâàòü ëþäåé».

Îäíàæäû ÿ ñïðîñèë åãî:— Òû âåðèøü, ÷òî íà ýòîé êàìåíèñòîé çåìëå ÷òî-òî êîãäà-

òî áóäåò ðàñòè?— Âåðþ, Ëåâà. Èíà÷å ÿ íå ñòàë áû áóäîðàæèòü ìîëî-

äåæü.Êîìñîìîëüñêàÿ ïðîñëîéêà ñðåäè ñåëüñêîé ìîëîäåæè òîã-

äà áûëà î÷åíü ìàëî÷èñëåííîé, à â áîëüøèíñòâå ñåë êîìñî-ìîëüöåâ âîîáùå íå áûëî. Þíîøè è äåâóøêè íå î÷åíü îõîòíîâñòóïàëè â íàø ñîþç. Âðåìÿ áûëî îïàñíîå, áðîæåíèå ñðåäèêðåñòüÿíñòâà íå óòèõàëî, íàîáîðîò — óñèëèëîñü â ñâÿçè ñîáðàçîâàíèåì êîëõîçîâ.

Ïðàâäà, â íåêîòîðûõ ñåëàõ, íàïðèìåð, â Àê-Ìå÷åòè, ãäåñåêðåòàðåì ÿ÷åéêè áûë Âàñèëèé Ãóñåâ, àâòîðèòåò êîìñîìîëàðîñ. Íî òàêèõ âîæàêîâ áûëî ðàç-äâà è îá÷åëñÿ.

Íàøè ñ Âàñèëèåì Ãóñåâûì äîðîãè ÷àñòî ïåðåñåêàëèñü.Îäíîìó áîãó áûëî èçâåñòíî, êîãäà ñïàë ýòîò ÷åëîâåê. Îí äíåìè íî÷üþ âîññåäàë íà íèçêîðîñëîì ðûæåì ìåðèíå: åãî ìîæíî

Íà ñëåäóþùèé äåíü ñîñòîÿëîñü ïåðâîå îáùåå ñîáðàíèå,íà êîòîðîì äîëæíû áûëè èçáðàòü ðóêîâîäèòåëÿ è óòâåðäèòüíàçâàíèå àðòåëè.

ß ïðåäëîæèë íàçâàòü àðòåëü «Êîììóíà».— ×òî çíà÷èò «êîììóíà»? — ñïðîñèë ïîæèëîé ïàëåñòè-

íåö.— Ýòî çíà÷èò, ÷òî âñå îáùåå.— Íå ïîéäåò! — çàïðîòåñòîâàëè ñîáðàâøèåñÿ.À ïîæèëîé ïàëåñòèíåö ìèíóòû äâå ÷òî-òî äîêàçûâàë, ðàç-

ìàõèâàÿ ðóêàìè.— Ïðåäëàãàþ íàçâàòü íàøó àðòåëü «Âîéà-íîâà», — âñòàë

Ìàòâåé.Ëþäè çàõëîïàëè â ëàäîøè, çàóëûáàëèñü.— «Âîéà-íîâà» â ïåðåâîäå îçíà÷àåò «Íîâàÿ æèçíü», —

ñêàçàë ìíå Ìàòâåé.Âñå äðóæíî ïðîãîëîñîâàëè çà ïðåäëîæåííîå íàçâàíèå. À

ïðåäñåäàòåëåì èçáðàëè Ìîòëà.Íó, à ÿ íà÷àë ðàáîòàòü èçáà÷îì. Äîñòàâëÿë ãàçåòû, êíè-

ãè, ïðîâîäèë áåñåäû, ÷èòàë ëåêöèè. Ðåøèë ñîçäàòü áèáëèîòå-êó, íî òóò âûÿñíèëîñü, ÷òî âî âñåì ðàéîíå ïî÷òè íå îêàçàëîñüêíèã íà èâðèòå. Âïðî÷åì, è òå íåñêîëüêî êíèã, ÷òî íàøëèñü,Ìàòâåé çàáðàêîâàë.

Íàøèì êðàñíûì óãîëêîì, èçáîé-÷èòàëüíåé, êëóáîì áûëàñòîëîâàÿ. Çäåñü ïîñëå óæèíà ïîêàçûâàëè êèíî, âåëè áåñåäû,èçó÷àëè ÿçûêè: îíè — ðóññêèé, ÿ — èâðèò. Â ýòîé æå ñòîëî-âîé ó íàñ áûë óãîëîê, â êîòîðîì äåòè ïåðåñåëåíöåâ, âîîðó-æèâøèñü ñàìîäåëüíûìè øàøêàìè, âåëè æàðêèå áàòàëèè. .

Ê îñåíè, êîãäà ïîëåâûå ðàáîòû áûëè çàêîí÷åíû, ÿ óæåïîíèìàë áîëåå òûñÿ÷è ñëîâ íà èâðèòå, áîëüøèíñòâî ðåáÿòîáúÿñíÿëèñü íà ðóññêîì. Âñå ÷àùå âåëè áåñåäû, ñïîðû.

Ê äâåíàäöàòîé ãîäîâùèíå Îêòÿáðÿ ñèëàìè ìîëîäåæè ïîä-ãîòîâèëè êîíöåðò. Êîíå÷íî, âñå ñòèõè çâó÷àëè íà ÿçûêåïàëåñòèíöåâ. Çðèòåëè ãðîìêî àïëîäèðîâàëè êàæäîìó íîìå-ðó. È âäðóã âñå âñòàëè è çàïåëè «Èíòåðíàöèîíàë». ß ñïðÿ-òàëñÿ çà çàíàâåñüþ, ÷òîáû ñêðûòü ñëåçû. ×òî-òî íåïîíÿòíîå,


132 133

Ñðåäè ñîñåäåé ïîøëè ïåðåñóäû: «Ñëûõàëè?.. Çîîòåõíèêàèç ïîäñîáíîãî àðåñòîâàëè. Âðàã íàðîäà îêàçàëñÿ. Êîðîâ èñâèíåé òðàâèë, à îòðàâëåííîå ìÿñî ïðîäàâàëè â ìàãàçè-íàõ...».

— Ìû ê Ìèõàèëó, ïî ðàáîòå, — ïîñëûøàëñÿ ãîëîñ,Åëåíà çàòîðîïèëàñü, îòêðûëà äâåðü.Òðîå ñìåëî øàãíóëè âïåðåä.— Ïëåòíåâ Ìèõàèë Ëàâðåíòüåâè÷? — ñïðîñèë îäèí èç

íèõ. Äâîå äðóãèõ òóò æå ïðèñòóïèëè ê îáûñêó.— Ìû èç âîåííîé ïðîêóðàòóðû, — ïðåäñòàâèëñÿ âîåí-

íûé. — Ñîáèðàéòåñü, ïîåäåòå ñ íàìè ê ïðîêóðîðó.— À ÷òî åìó íàäî îò ìåíÿ? — íàèâíî ñïðîñèë Ïëåòíåâ.

Ïðî ñåáÿ æå ïîäóìàë: «Íåóæåëè êòî äîíåñ î â÷åðàøíåìðàçãîâîðå?».

Â÷åðà íà ðàáîòå â åãî ïëîòíèöêîé áðèãàäå, êîòîðàÿ ñòðî-èëà çäàíèå äëÿ âîåííîãî ñàíàòîðèÿ, ïðîðàá ïîñëå ïðèäèð÷è-âîãî îñìîòðà íàñòèëà ïîëîâ íåîæèäàííî ñïðîñèë:

— Ïëåòíåâ, à çà êàêèå ãðåõè òâîåãî çÿòüêà Âåéëåðà âêóòóçêó ïîñàäèëè? Ãîâîðÿò, îí íåìåöêèé øïèîí.

— Ïîêëåï ýòî âñå, — îòâåòèë Ìèõàèë. — Çà äåñÿòü ëåò,÷òî ðàáîòàë çîîòåõíèêîì, íè îäíî æèâîòíîå íå ïîäîõëî. Äåëîëþáèë è çíàë.

— Çðÿ íå óïåêóò, íå òî âðåìÿ, — ôèëîñîôñòâîâàë ïðîðàá.— Êàêàÿ-òî ïðè÷èíà åñòü.

— Â íàðîäå ãîâîðÿò: ëåñ ðóáÿò — ùåïêè ëåòÿò, — âîçðà-çèë Ïëåòíåâ.

— Íó, òû, ïîîñòîðîæíåé, — ïðèãðîçèë ïðîðàá, — à òîêàê áû íåíàðîêîì ýòîé ñàìîé ùåïêîé è òû íå îêàçàëñÿ.

Ðàáî÷èå âðàç ïðèòèõëè, îòîøëè îò ïðîðàáà.— Âñå ìîæåò ñòàòüñÿ, — îòîçâàëñÿ Ïëåòíåâ. — Òîëüêî ÿ

÷èñò, êàê ñòåêëûøêî...Íåæäàííûå ãîñòè ïðîäîëæàëè îáûñê, õîòÿ â åäèíñòâåí-

íîé êîìíàòå âñå áûëî íà âèäó. Æåíùèíà çàïëàêàëà, ñòàëàìåäëåííî îñåäàòü. Ìèõàèë Ëàâðåíòüåâè÷ ïîäõâàòèë æåíó, êàêìîã óñïîêàèâàë: «Íå âîëíóéñÿ, Ëåíà, çäåñü êàêîå-òî íåäîðà-

áûëî âèäåòü òî ó âèíîãðàäàðåé, òî íà ôåðìå, òî â ïîëå, òî óðûáàêîâ.

Çàìå÷ó, ÷òî áîðüáà ñî ñòàðûìè âçãëÿäàìè, ïðèâû÷êàìè,ïàòðèàðõàëüíûì óêëàäîì æèçíè áûëà íåïðîñòîé. ÍåðåäêîÂàñèëèÿ çàïóãèâàëè, èçáèâàëè, ãðîçèëèñü óáèòü. Íî âîïðå-êè ïðîèñêàì âðàãîâ Ãóñåâ óìåë ïîâåñòè çà ñîáîé ìîëîäåæü,óêðåïëÿÿ êîìñîìîëüñêèå ÿ÷åéêè.

Îäíàæäû ìåíÿ ñðî÷íî âûçâàëè ê Ïîäñêðåáîâó. Íå óñïåëÿ ïåðåñòóïèòü ïîðîã êàáèíåòà, êàê ñåêðåòàðü ñêàçàë:

— Ñðî÷íî ñêà÷è â Àê-Ìå÷åòü ê Ãóñåâó, ìîáèëèçóéòå êîì-ñîìîëüñêèõ àêòèâèñòîâ êîëõîçà «Íà÷àëî», è — â Êàðàäæè.Óáèò ïðåäñåäàòåëü êîëõîçà!

Â òó òðàãè÷åñêóþ îñåíü â äåðåâíÿõ Êàðàäæè, Òàðïà÷è,Õóíàí, Àáëàãîäæà, Êèï÷àê è äðóãèõ ñëîæèëàñü íåïðîñòàÿîáñòàíîâêà. Ñèëüíûå òóìàíû ïî âåñíå ïîãóáèëè ñàäû. Èç-çà òîãî, ÷òî ëåòîì ìàëî áûëî äîæäåé, íèçêèì îêàçàëñÿ óðî-æàé çåðíîâûõ. Ïðàâäà, áåäíÿêè, îáúåäèíèâøèåñÿ â êîëõîç,ïëàí õëåáîïîñòàâêè âûïîëíèëè. Íî óïîëíîìî÷åííûå òðåáî-âàëè õëåá ó ñåðåäíÿêà, ó åäèíîëè÷íèêîâ. Âñå ýòî âûçûâàëîíåäîâîëüñòâî êðåñòüÿí.

Âàñèëèé Ãóñåâ ïî ïðèáûòèè â Êàðàäæè íà÷àë ñ òîãî, ÷òîîðãàíèçîâàë àãðîó÷åáó êðåñòüÿí. Âåäü òðåõïîëêà, ïî êîòîðîéâîçäåëûâàëàñü çåìëÿ â òàðõàíêóòñêîé äåðåâíå, âåëà ê íåäî-ðîäàì, èñòîùåíèþ è áåç òîãî ñêóäíîé çåìëè.

Ãóñåâ, çíàâøèé òîëê â àãðîòåõíèêå, ïðîâåë íåñêîëüêî áå-ñåä. Êðåñòüÿíå äîòîøíî âûÿñíÿëè î÷åðåäíîñòü çàñåâà ïîëåé,ñðîêè ïàõîòû. Çàñèæèâàëèñü äîïîçäíà...

Êðåñòüÿíå îñóæäàëè óáèéñòâî ïðåäñåäàòåëÿ, ãîâîðèëè íàì,÷òî îíè íå ïðîòèâ êîëõîçà. Íî è äîñàäîâàëè — íåëüçÿ æåçàáèðàòü âñe ïîä÷èñòóþ èç êîëõîçíîãî àìáàðà... - .. .

— Êòî òàì? — îñòîðîæíî ñïðîñèëà Åëåíà Ôåäîðîâíà,ïðèïàâ óõîì ê äâåðè.

Ñ òåõ ïîð, êàê áûë àðåñòîâàí ìóæ åå ñòàðøåé äî÷åðè,Àëåêñàíäð ßêîâëåâè÷ Âåéëåð, îíà è äíåì ñèäåëà âçàïåðòè.


134 135

— Íå êðè÷èòå! È î âàøåì ïðîøëîì íàì èçâåñòíî, — ìå-òàëëè÷åñêèì ãîëîñîì ïðîäîëæàë ìóæ÷èíà. — Âû â òî âðåìÿóáëàæàëè áåëîãâàðäåéöåâ. Åñòü ñâèäåòåëè, êîòîðûå âèäåëè,êàê òû ïðîãóëèâàëàñü ñ êîìåíäàíòîì.

Åëåíà Ôåäîðîâíà ïîìåðòâåëà. Ñëîâà ýíêàâýäýøíèêà ïî-êàçàëèñü åé ðàñêàòàìè ãðîìà. Îíà ïûòàëàñü âîçðàçèòü, õâà-òàëà ðòîì âîçäóõ, õîòåëà ÷òî-òî ñêàçàòü.

Ïàìÿòü, êàê èç òóìàíà, âûõâàòèëà äàëåêèé ìàðò 1919 ãîäà.Åå âûçâàëè ê êîìåíäàíòó, ó êîòîðîãî ñèäåë â êðåñëå âàæíûéãåíåðàë è æäàë ñâåäåíèé î ïàðòèçàíàõ.

— Íàì èçâåñòíî, ÷òî âàø ìóæ ó êðàñíûõ ïàðòèçàí, —ïðèñòóïèë ê äîïðîñó êîìåíäàíò. — Ãäå âàø ìóæ? Ãäå ïàðòè-çàíû?

— Íå çíàþ, — îòâåòèëà îíà.Îíà äåéñòâèòåëüíî íå çíàëà.Êîìåíäàíò íà÷àë íåðâíè÷àòü, çëèòüñÿ. Øåë óæå ïÿòûé

÷àñ, à îíà òâåðäèëà îäíî — “íå çíàþ”.Ãåíåðàë æäàë ñâåäåíèé. Æåíà ïàðòèçàíà ìîë÷àëà. Êî-

ìåíäàíò ðåøèë çàñòàâèòü çàãîâîðèòü æåíùèíó. Íî êàê? Çàîêíîì âåñåëèëèñü ïüÿíûå ñîëäàòû èç îõðàíû ãåíåðàëà. Êî-ìåíäàíò âûøåë íà óëèöó.

— Êòî èç âàñ æåëàåò ïîâåñåëèòüñÿ íî÷êó ñ ýòîé ìîëîäîéæåíùèíîé? — êîìåíäàíò ïîäâåë ê êðûëüöó Ïëåòíåâó.

Ñîëäàòû ïðèòèõëè. — Íó, äàâàéòå, äàâàéòå áûñòðåé, — ïîâòîðèë îí. — Êòî

ïåðâûé? Òû? Òû, ðûæèé? Ìîæåò, òû? — îí òûêàë ïàëüöåì âãðóäü òî îäíîãî, òî äðóãîãî.

— Íå õîòèòå, ïîäëåöû? — îðàë êîìåíäàíò. — Íå õîòèòå?Íàéäåì äðóãèõ.

Êîìåíäàíò ñõâàòèë Åëåíó è ïîòàùèë. Âèäÿ, êàê èçâèâàåò-ñÿ ñòðîéíîå òåëî ìîëîäîé æåíùèíû, ñîëäàò êðèêíóë:

— ß ïîéäó!— Õîðîøî! Âîò êëþ÷è, âåäè â ïåðâóþ äâåðü.Ñîëäàò ïîòàùèë æåíùèíó, òîëêíóë äâåðü íîãîé, âîøåë.È òóò ïðîèçîøëî íåîæèäàííîå. Áóêâàëüíî ÷åðåç íåñêîëü-

çóìåíèå. ß íè â ÷åì íå âèíîâàò ïåðåä ïàðòèåé è ãîñóäàð-ñòâîì».

Ïðîøåë äåíü, äðóãîé, ñîîáùåíèé îò ìóæà íå áûëî. Ìèíó-ëà íåäåëÿ — ìîë÷àíèå. Íàêîíåö Åëåíà Ôåäîðîâíà ðåøèëàñüñàìà ñõîäèòü â ãîðîäñêîé îòäåë ÍÊÂÄ. Ïðîõîäÿ ìèìî òåàò-ðà, óâèäåëà âèñåâøèé íà ñòåíå ïëàêàò «Èñêîðåíèì âðàãîâíàðîäà, òðîöêèñòñêî-áóõàðèíñêèõ øïèîíîâ, àãåíòîâ íåìåöêî-ãî ôàøèçìà!» Ïëàêàò âèñåë òóò óæå äàâíî, íî òîëüêî òåïåðüîíà îñòðî îñîçíàëà åãî çëîâåùèé ñìûñë.

Åëåíà Ôåäîðîâíà îñòàíîâèëàñü ó äâåðåé è äîëãî ñòîÿëà,íå ðåøàÿñü âîéòè. Íàêîíåö ïîòÿíóëà ðó÷êó äâåðè íà ñåáÿ èâîøëà. Íà ïðèâåòñòâèå äåæóðíûé íå îòâåòèë, òîëüêî ñïðî-ñèë: «Ïî êàêîìó ïîâîäó, ãðàæäàíêà?»

— ß íàñ÷åò ìóæà, Ïëåòíåâà Ìèõàèëà.— Âðàã íàðîäà âàø ìóæ.— Äà êàêîé æå îí âðàã íàðîäà?! — âîñêëèêíóëà Ïëåòíå-

âà. — Îí ïëîòíèêîì âñå ãîäû...Â êîìíàòó âîøåë ìîëîäîé ÷èñòî âûáðèòûé âîåííûé. Åëå-

íà Ôåäîðîâíà åãî ñðàçó óçíàëà — îí áûë ñòàðøèì ãðóïïû âòîò âå÷åð, êîãäà óâåëè ìóæà.

— Âàø ìóæ, ãðàæäàíêà Ïëåòíåâà, áóäó÷è çàâåðáîâàííûìíåìöàìè ÷åðåç ñâîåãî çÿòÿ Âåéëåðà, ïðîâîäèë ïîäðûâíóþðàáîòó â ãîðîäå, ñðûâàë ðåìîíò çäàíèé, ïðåäíàçíà÷åííûõ äëÿëå÷åíèÿ êðàñíûõ êîìàíäèðîâ, ðàçëàãàë ïðîèçâîäñòâåííóþ èðåâîëþöèîííóþ äèñöèïëèíó ñðåäè ìåäèöèíñêîãî è îáñëóæè-âàþùåãî ïåðñîíàëà ñàíàòîðèåâ, ïðîâîöèðîâàë íåäîâîëüñòâîÑîâåòñêîé âëàñòüþ ïóòåì àíòèñîâåòñêîé àãèòàöèè è ðàñïðîñò-ðàíåíèÿ ðàçëè÷íûõ ïðîâîêàöèîííûõ èçìûøëåíèé.

— Êàêîé æå îí øïèîí! — âîñêëèêíóëà æåíùèíà. — Â ðåâî-ëþöèþ ñðàæàëñÿ â ïàðòèçàíñêîì îòðÿäå Èâàíà Ïåòðè÷åíêî...

— Ïðåäàë îí ïàðòèçàí, — ïåðåáèë åå äåæóðíûé. — Êáåëûì ïåðåìåòíóëñÿ.

— Íèêóäà îí íå ïåðåìåòíóëñÿ, — òâåðäî ñêàçàëà ÅëåíàÔåäîðîâíà, — è ñî âñåìè, êòî îñòàëñÿ æèâ â ïîñëåäíåì áîþ,ñêðûâàëñÿ â øòîëüíÿõ.


136 137

ôëîòà îò 27—28 àïðåëÿ 1937 ãîäà è îïðåäåëåíèå Âîåííîé êîë-ëåãèè Âåðõîâíîãî ñóäà ÑÑÑÐ îò 2 èþíÿ 1937 ãîäà â îòíîøå-íèè Âåéëåðà À.ß. ïî âíîâü îòêðûâøèìñÿ îáñòîÿòåëüñòâàì îò-ìåíåíî è äåëî çà îòñóòñòâèåì ñîñòàâà ïðåñòóïëåíèÿ ïðåêðàùå-íî. Âåéëåð À. ß. ïî äàííîìó äåëó ðåàáèëèòèðîâàí».

Ðåñòîðàí «Âîëíà», ñòîÿâøèé ó ñàìîãî áåðåãà ìîðÿ è ïðî-çâàííûé ïîñåòèòåëÿìè «Ðàçíûå ïàðóñà», ïîñåùàëà â îñíîâ-íîì ïóáëèêà ïîæèëàÿ. Ïîñåòèòåëè ïðîäîëãîâàòîãî çàëà ïî-òÿãèâàëè ïèâî èëè âèíî, íåñïåøíî âåëè ðàçãîâîð. Çäåñü ñî-âåðøàëèñü äåëîâûå ñäåëêè.

— ×òî-òî, äÿäÿ Ãðèøà, òû ñåãîäíÿ ïî÷òè íå åøü è ìàëîïüåøü, — âêðàä÷èâî ñïðàøèâàåò Äåâêèí, íàëèâàÿ Ëÿáóõóâîäêó â ðþìî÷êó. — Ñëó÷èëîñü ÷òî èëè áîèøüñÿ çàõìåëåòü?

— Íåò, ïðîñòî ïëîõî ñïàë ïðîøëóþ íî÷ü.Ðàñïàõíóëàñü äâåðü. Âîøëè ñòàðèê, Æóêîâñêàÿ, çà íèìè

— Íóðèåâ è åùå äâîå, êîòîðûõ Ëÿáóõ è Äåâêèí íå çíàëè.Ïðèáûâøèå ñåëè çà ñîñåäíèé ñòîëèê, çàðàíåå çàêàçàííûé

Äåâêèíûì. Îí íå ïîñêóïèëñÿ — â ñâÿçè ñ ïîëó÷åíèåì èçâåñ-òèÿ î ñâîåì îòöå, êîòîðûé îêàçàëñÿ â Êðàñíîÿðñêîì êðàå, íàñòðîèòåëüñòâå êàêîé-òî äîðîãè.

— Äàâàéòå ïîä öûïëåíêà òàáàêà îïðîêèíåì ïî ìàõîíü-êîé, — ïðåäëîæèë Äåâêèí, çàèñêèâàþùå ïîãëÿäûâàÿ íàñòàðèêà è Æóêîâñêóþ.

— Âîçäàäèì äîëæíîå ñûíàì áîæüèì Åðìàêîâó è Íóðèå-âó, — ïðîãîâîðèë ñòàðèê. — Îíè îòïðàâèëè ê ïðàîòöàì ÷å-êèñòà Ñåíòÿáðåâà è áîëüøåâèêà Åëèñååâà.

Îïðîêèíóâ ðþìêó, Äåâêèí âûòåð ãóáû:— Â ýòîì äåëå äîëÿ Ëåíî÷êè åñòü.— Ëåíî÷êà ðàáîòàåò, à âîò ÷òî òû ñäåëàë äëÿ ñïàñåíèÿ

Õðèñòà? — óñòàâèëñÿ ñòàðèê íà Äåâêèíà.Òîò íå îæèäàë òàêîãî îáîðîòà, çàìÿëñÿ. Âìåøàëñÿ Ëÿáóõ:

êî ìèíóò ñîëäàò âûñêî÷èë êàê îøïàðåííûé, ðàçìàõèâàÿ ðó-êàìè: «Ñóìàñøåäøàÿ, ñóìàñøåäøàÿ!”

Èç äâåðåé ïîêàçàëàñü æåíùèíà ñ ïîáåëåâøèìè âîëîñà-ìè, òðÿñóùåéñÿ ëåâîé ðóêîé îíà äåðæàëàñü çà äâåðíîé êî-ñÿê, à ïðàâóþ âûòÿíóëà âïåðåä, îùóïûâàÿ ñòåíó. Åå ãîëîâàáûëà íååñòåñòâåííî çàïðîêèíóòà, ãëàçà øèðîêî ðàñêðûòû...Îíà âíåçàïíî ëèøèëàñü çðåíèÿ.

Ñîëäàòû ïîïÿòèëèñü, êîìåíäàíòà ñëîâíî âåòðîì ñäóëî.Ðàçäàëñÿ äåòñêèé ïëà÷: «Ìàìà!» Äâå äåâî÷êè êèíóëèñü êæåíùèíå, ïîäõâàòèëè åå ïîä ðóêè.

— Âñïîìíèëà? — ãîëîñ äåæóðíîãî ìèëèöèîíåðà âûâåëÅëåíó Ôåäîðîâíó èç îöåïåíåíèÿ. Îíà åëå ñäåðæèâàëà äó-øèâøèå åå ñëåçû è âäðóã íå âûäåðæàëà, ðàçðûäàëàñü...

Äâà ìåñÿöà ïðîëåæàëà îíà â áîëüíèöå. À êîãäà ïîäíÿ-ëàñü ñ ïîñòåëè, èñõóäàâøàÿ äî òîãî, ÷òî ïëàòüÿ âèñåëè íàíåé, êàê íà âåøàëêå, çðåíèå îïÿòü ñòàëî ãàñíóòü.

Ïðîöåññ óñèëèëñÿ ïîñëå òîãî, êàê â îòäåëå êàäðîâ åé ñêà-çàëè, ÷òî îíà óâîëåíà, è ïîñîâåòîâàëè: «Âàì áû, Åëåíà Ôå-äîðîâíà, óñòðîèòüñÿ êóäà-íèáóäü íå â ñàíàòîðèé...» Äîâîëü-íî äîëãî õîäèëà ïî ó÷ðåæäåíèÿì â ïîèñêàõ ðàáîòû. Íàéäåò-ñÿ äîáðàÿ äóøà â îòäåëå êàäðîâ, âîçüìåò íà ñåçîí ïîñóäî-ìîéêîé èëè ïîäñîáíèöåé â ñàäîâóþ áðèãàäó, à ÷åðåç òðè-÷åòûðå ìåñÿöà: «Âû óæ èçâèíèòå... ñîêðàùåíèå».

Æèçíü âîêðóã êèïåëà, èãðàëà, êàê ìîðå. À åé âñå ýòî êà-çàëîñü äàëåêèì è ïî÷òè íåðåàëüíûì. Ïîðîé ñòàíîâèëîñüñòðàøíî. Îíà, êàê ìîòûëåê, ïîïàâøèé â ïàóòèíó, áàðàõòà-ëàñü è íå ìîãëà âûðâàòüñÿ.

Óæå íèêòî ñ íåé íå ïûòàëñÿ çàâåñòè äðóæáó, íèêòî íå ïðè-ãëàøàë íà äíè ðîæäåíèÿ, êàê áûëî ðàíüøå. Ñîñåäè, è òå ïåðå-ñòàëè ïîìîãàòü. Îäíàæäû ñîñåäêà, âèäÿ, êàê îíà ïîëçàåò íàêîëåíêàõ, ÷òîáû ïîëèòü öâåòû, ïîäîøëà: «Òû óæ èçâèíè íàñ,Ôåäîðîâíà. Òåáå è äåâî÷êàì òÿæåëî, æàëêî âàñ, à ñàìó ñåáÿ èäåòåé ðàçâå íå æàëêî? Íå äàé áîã, êòî äîëîæèò â ýíêàâýäý...»

20 ëåò ñïóñòÿ â åå äîì ïðèäåò èçâåùåíèå*, â êîòîðîì áóäóòòàêèå ñëîâà: «Ïðèãîâîð âîåííîãî òðèáóíàëà ×åðíîìîðñêîãî

* Îðèãèíàë õðàíèòñÿ ó äî÷åðè Ì.Ë. Ïëåòíåâà Ãàëèíû ÌèõàéëîâíûÁåçðó÷êî, ïðîæèâàþùåé â ã. Åâïàòîðèè.


138 139

Ëÿáóõ íå îòâåòèë, òîðîïëèâî çàøàãàë ïî íàáåðåæíîé êñîáîðó. Ñâåðíóâ íà Ñèìôåðîïîëüñêîå øîññå, óñêîðèë øàã.Çâóêè óëèöû êàçàëèñü åìó çëîâåùèìè. Ìûñëè óíåñëèñü êâ÷åðàøíåìó ðàçãîâîðó ñ ñûíîì: Ñåðãåé ðåøèòåëüíî çàÿâèë,÷òî áóäåò ïîñòóïàòü â âîåííîå ó÷èëèùå. Ëÿáóõà òðåâîæèëàîäíà ìûñëü: «Âäðóã óçíàåò ñòàðèê, ÷òî ñûí íà êðàñíîãî êî-ìàíäèðà ó÷èòñÿ? Îäíîé àíîíèìêè äîñòàòî÷íî, ÷òîáû óïå÷üìåíÿ...»

Îñòàâøèåñÿ â ðåñòîðàíå óæå íå ïèëè, êàæäûé ñòàðàëñÿóíÿòü ñòðàõ. Òî îðóæèå, êîòîðûì îíè ðàñïðàâëÿëèñü ñ ÷åñò-íûìè ëþäüìè, îðóæèå, êîòîðîå, îíè ñ÷èòàëè, íå äàåò îñå÷êè,îêàçûâàåòñÿ, ëåãêî ïðèìåíèìî è ê íèì.

— Íàäî æèòü, — íàðóøèë òÿãîñòíîå ìîë÷àíèå ñòàðèê. —Áóäåì íàäåÿòüñÿ íà áëàãîðàçóìèå êàæäîãî íàøåãî òîâàðè-ùà. Æäàòü óæå íåäîëãî...

Ïîåçä ìåäëåííî ïîäêàòèë ê ïåððîíó. Òðåíüêíóë ñòàíöè-îííûé êîëîêîë. Íå äîæèäàÿñü îñòàíîâêè âàãîíà, Ïåòð ñïðûã-íóë ñ ïîäíîæêè è çàñïåøèë â ãîðîä ñâîåé þíîñòè.

...Ïåòð Åëèñååâè÷ ×åðíûø ðîäèëñÿ â äåðåâíå Äîíóçëàâ(íûíå ñåëî Êðàñíîÿðñêîå) Åâïàòîðèéñêîãî óåçäà â áåäíÿöêîéêðåñòüÿíñêîé ñåìüå. Êîãäà åìó èñïîëíèëîñü ñåìü ëåò, îòåöñòàë ïðèó÷àòü åãî ê òðóäó.

— Òû, Ïåòðóõà, ê ñàäó è îãîðîäó ïðèâûêàé. Ýòî äåëî òåáå âæèçíè ïðèãîäèòñÿ. Êóìåêàé, ÷òî ê ÷åìó, — íàñòàèâàë îòåö. —Âîò ïðîøëîé îñåíüþ íà ðûíîê â Åâïàòîðèþ ÿáëîêè äà êàïóñ-òó ñ áàêëàæàíàìè ñâåçëè. Íà âûðó÷åííûå äåíüãè êóïèëè, ÷òîíàäî. Ìàñëî, ÿéöà íà ìàíóôàêòóðó ïîìåíÿëè. Âîí è áîòèíî÷-êè íà òåáå... Êðàñîòà, ïðàâäà? Òàê ÷òî ñàäîâîäñòâî è îãîðîä-íè÷åñòâî — îíî äåëî ñòîÿùåå. Îïÿòü æå, ëèñàïåä òû ïðîñèøü.Îòêóäà äåíüãè âîçüìåì, åñëè ñàä è îãîðîä íå óðîäèò?

Îäíàêî íå î÷åíü âíèìàòåëüíî ñëóøàë Ïåòð ïîó÷åíèÿ íà-ñ÷åò ñàäîâîäñòâà è îãîðîäíè÷åñòâà, õîòÿ ïîíèìàë, ÷òî òîëüêîýòèì è æèâåò åãî ñåìüÿ. À êîãäà çàõîäèëà ðå÷ü î øêîëå, îæèâ-ëÿëñÿ. Ýòî ðàäîâàëî îòöà: ìîæåò, ó÷èòüñÿ õîðîøî áóäåò.

— Âåéëåð è Ïëåòíåâ ïî åãî çàïèñî÷êå çà ðåøåòêîé îêàçà-ëèñü êàê âðàãè Ñîâåòñêîé âëàñòè.

— Ïîëîæèì, Ïëåòíåâ íå ïî åãî çàïèñî÷êå óãîäèë â ýíêà-âýäý, à ïî ñèãíàëó Åãîðà.

— Çà Åãîðà! — õëîïíóâ ïî ïëå÷ó Åðìàêîâà, ñêàçàë Äåâ-êèí. — ß â ñâîé ñïèñîê ìîãó âíåñòè Ìàòâåÿ Ïóäîâêó è ÈâàíàÊàìåëüöà èç Àê-Ìå÷åòè, Áåëîöåðêîâñêîãî èç ßðûëãà÷à, —îí ïðîäîëæàë çàãèáàòü ïàëüöû. — Âñå ìîãó, à âîò Íóðèåâàæåíèòü íå ìîãó.

Òîò âçäîõíóë è óñìåõíóëñÿ:— Ðàíüøå ó ìåíÿ áûëî ìíîãî äðóçåé è ñëèøêîì ìàëî

âðåìåíè, à òåïåðü ìíîãî âðåìåíè è ñîâñåì íåò äðóçåé. Taê÷òî ñåìüþ çàâîäèòü, íàâåðíîå, óæå ïîçäíî...

— Âñå ðàáîòàþò õîðîøî. Ìîëîäöû! — ïîõâàëèë ñòàðèê.— Ïðàâäà, åñòü ïðåòåíçèè ê Ëÿáóõó — ñíèçèë àêòèâíîñòü.Íåóæåëè ñòàðûé öàðñêèé ñûùèê ÷åãî èñïóãàëñÿ?

Ñîáñòâåííî, ñòàðèê ñîáðàë ýòó êîìïàíèþ äëÿ ïîäâåäåíèÿèòîãîâ ãíóñíûõ äåë, êîòîðûå îíè íàçâàëè «øàãîì ê ñêîðîéïîáåäå».

Ëÿáóõ ñíà÷àëà äàæå íå âçâîëíîâàëñÿ. Íî ïðè ïîñëåäíèõñëîâàõ ñòàðèêà óëûáêà ìåäëåííî ñïîëçëà ñ åãî ëèöà:

— ß íèêîãäà è íèêîãî íå áîÿëñÿ, à óæ òåïåðü è ïîäàâíî.×åñòíî ðàáîòàþ íà ïðîèçâîäñòâå. Âïðî÷åì...

Ëèöî åãî ïîìðà÷íåëî:— Ìíå êàæåòñÿ, ÷òî ñêîðî ìû áóäåì ðâàòü ãëîòêè äðóã

äðóãó. Îäíîé çàïèñî÷êè â ÍÊÂÄ äîñòàòî÷íî, ÷òîáû çàãðåìåòüâ Ñèáèðü... èëè òîãî õóæå. Ïîäñòàâèòå ìåíÿ — çàëîæó âñåõ!

Îí ïîñìîòðåë íà ñòàðèêà, êîòîðûé, ïåðåñòàâ æåâàòü, êà-òàë øàðèê èç õëåáà.

Ïîéìàâ èçóìëåííûé âçãëÿä ñîáåñåäíèêîâ, ïðîäîëæèë:— Íàäî âåäü æèòü...Îí íå äîãîâîðèë, âñòàë è íàïðàâèëñÿ ê âûõîäó.Äåâêèí âûñêî÷èë âñëåä çà íèì.— Äÿäÿ Ãðèøà, ÷òî ñëó÷èëîñü? ×òî ñ âàìè? Íà âàñ ëèöà

íåò. Íó ÷òî òàêîãî îáèäíîãî ñêàçàë ñòàðèê?


140 141

Ïåòð çàìåòèë ðàçëîæåííûå íà ñòóëüÿõ è ñòîëàõ ïëàêà-òû, äèàãðàììû, ëîçóíãè, ãðàôèêè, íåñêîëüêî ïîðòðåòîâ Ñòà-ëèíà.

— Êàê òåáå ïîêàçàëñÿ ãîðîä?— Çäîðîâî ðàçðîññÿ, íåêîòîðûå óëèöû ÿ äàæå íå óçíàë.— Äà, áðàò, çàáîòû, çàáîòû. Çíàåøü, êàê ðàçâåðíóëèñü,

îãî-ãî! Èìååì ìîëîêîçàâîä, õëåáîçàâîä, ãîðïðîìêîìáèíàò, ìîð-ïîðò, — ïåðå÷èñëÿë Ìèõàèë ñ âîîäóøåâëåíèåì. — 19 ñàíàòî-ðèåâ äëÿ âçðîñëûõ, 16 — äëÿ äåòåé. Ìåæäó ïðî÷èì, çíàåøü,ñêîëüêî â ãîðîäå ïèîíåðîâ? Ïî÷òè øåñòü òûñÿ÷! Êñòàòè, ñêîëü-êî èõ áûëî, êîãäà òû âîçãëàâëÿë ïèîíåðñêóþ îðãàíèçàöèþ?

— Ðàç â äåñÿòü ìåíüøå, — îòâåòèë ×åðíûø. — À íåñêàæåøü, ãäå òåïåðü Ïåêåðìàí, Ãðóááå, Êàðàåâ, Êóäðÿ, Ãî-ëîâàíåâñêèé? — ñïðîñèë ×åðíûø.

— Ìîëîäûì âåçäå ó íàñ äîðîãà, — óëûáíóëñÿ Çàéöåâ, —Ëåâ Ïåêåðìàí íà ðàáôàêå â Ëåíèíãðàäå, Âàëåíòèíà Ãðóááåñòàëà æóðíàëèñòêîé, ñåé÷àñ íà Äàëüíåì Âîñòîêå, ÌèøàKapaeâ â Ìîñêâå íà þðèäè÷åñêîì ôàêóëüòåòå, Íèêîëàé Êóä-ðÿ â Êà÷å, ó÷èòñÿ íà âîåííîãî ëåò÷èêà-èñòðåáèòåëÿ, ÌàðêÃîëîâàíåâñêèé — êîððåñïîíäåíò íàøåé ãîðîäñêîé ãàçåòû...

È ïîøåë îáû÷íûé ðàçãîâîð äðóçåé, âñòðåòèâøèõñÿ ïîñëåäîëãîé ðàçëóêè.

— Âîò òû ñòàë âîåííûì êîìèññàðîì, — ñêàçàë Çàéöåâ.— Äîâîëåí? Òàêàÿ îòâåòñòâåííîñòü...

— Äà, ïðîñòî ðàáîòàòü, ïðîñòî ó÷èòüñÿ — ýòîãî íàì ìàëî,— îòîçâàëñÿ ×åðíûø. — Õî÷åòñÿ ñäåëàòü ÷òî-òî çàìåòíîå. ßèñêðåííå óáåæäåí: òàì, ãäå òðóäíåå, òàì â ïåðâóþ î÷åðåäüäîëæíà áûòü ìîëîäåæü.

Âîøëè äâå äåâóøêè, îäíà èç íèõ ñïðîñèëà:— Ìèõàèë Ñåðãååâè÷, ÷òî äëÿ êîíôåðåíöèè çàáðàòü?— Âñå, ÷òî ñòîèò è ëåæèò íà ñòîëàõ è ñòóëüÿõ, — îòâåòèë

Çàéöåâ.Âäðóã ÷òî-òî câaëèëîñü íà ïîë. Ïåòð îãëÿíóëñÿ. Äåâóøêà

ïîäíèìàëà ñ ïîëà ïîðòðåò âîæäÿ ñ áîëüøîé äûðîé íà óñà-òîì ëèöå.

Ñ ó÷åáîé äåéñòâèòåëüíî äåëî ïîøëî íà ëàä. «Ïîíÿòëè-âûé, íà ëåòó âñå ñõâàòûâàåò, — ãîâîðèë î íåì ó÷èòåëü. — Âîòðàçâå ÷òî íåïîñåäà. Íó äà ýòî áåäà íåáîëüøàÿ».

Íå äóìàë Ïåòð, ÷òî ïðèâûêíåò ê Åâïàòîðèè. Â ïåðâîå âðå-ìÿ çäåñü âñå êàçàëîñü ÷óæèì: òîëêîòíÿ, øóì. Òîñêîâàë ïîäîìó, ïî äîíóçëàâñêèì ìàëü÷èøêàì, ïî êðóòûì ñêàëèñòûìáåðåãàì îçåðà.

Ïðîøëî âðåìÿ, è âñå ïåðåìåíèëîñü. Íàøëèñü äðóçüÿ, ïî-ëþáèëèñü ïåñ÷àíûé áåðåã ìîðÿ, øóìíûé áàçàð.

Ïîñëå îêîí÷àíèÿ øêîëû åãî îñòàâèëè â ðàéêîìå êîìñîìî-ëà èíñòðóêòîðîì ïî ïèîíåðñêîé ðàáîòå. À ÷åðåç äâà ãîäà îí— ñòàðøèé ïèîíåðâîæàòûé äåòñêîé òðóäîâîé êîëîíèè âÅâïàòîðèè.

Îñåíüþ 1930-ãî óøåë â àðìèþ, è, êàê îêàçàëîñü, — íàäîëãèå, äîëãèå ãîäû...

Âûñîêèé, ëàäíî ñêðîåííûé, îí øåë ïî óëèöàì ãîðîäà áû-ñòðîé ïðóæèíèñòîé ïîõîäêîé. Îñòàíîâèâøèñü ïåðåä íåáîëü-øèì ïðèçåìèñòûì çäàíèåì, ïåðåâåë äóõ. Ëåãêî ïåðåïðûãíóëòðè ñòóïåíüêè êðûëüöà è îêàçàëñÿ ïåðåä äâåðüþ êàáèíåòàñåêðåòàðÿ ãîðêîìà êîìñîìîëà.

— Ïåòðî, êîí÷àé õðîìîì ñêðèïåòü, — ðàçäàëñÿ ãîëîñ çàåãî ñïèíîé. — Âèæó øïàëû â ïåòëèöàõ è ïîðòóïåþ êîìñîñ-òàâñêóþ.

Äåéñòâèòåëüíî, óäèâèòåëüíî øëà ëåòíàÿ ôîðìà ÏåòðóÅëèñååâè÷ó.

— Ìèøêà, òû?! — âîñêëèêíóë ×åðíûø.— ß, êàê âèäèøü. Ïðîõîäè â êàáèíåò, äîðîãèì ãîñòåì áó-

äåøü, — ïðèãëàñèë Çàéöåâ, øèðîêî ðàñïàõèâàÿ äâåðü.— Ðàçäîáðåë è âîçìóæàë çàìåòíî, — ïðîäîëæàÿ ðàñ-

ñìàòðèâàòü ãîñòÿ, ïðîãîâîðèë Çàéöåâ. — Âèñêè òðîíóëà ñå-äèíà. Çíàòü, íåëåãêî äîñòàåòñÿ ñëóæáà.

— Åñòü íàïðÿæåíèå. ß âèæó, òû òîæå íå ìîëîäååøü.— Ñ ïðîøëîãî ãîäà ñåêðåòàðü ãîðîäñêîé êîìñîìîëüñêîé

îðãàíèçàöèè. Âîò ãîòîâëþñü ê îò÷åòó, — ðàçâåë ðóêàìèÇàéöåâ.


142 143

— Èçâèíèòå ìåíÿ, Ìèõàèë Ñåðãååâè÷, ÿ íå÷àÿííî óðîíè-ëà, — òèõî ïðîãîâîðèëà äåâóøêà.

— Òû ïîíèìàåøü, ÷òî íàäåëàëà? — íå ñóìåë ñäåðæàòüðàçäðàæåíèÿ Çàéöåâ.

Äåâóøêà ïîáëåäíåëà, ðóêè åå òðÿñëèñü:— Ïðîñòèòå ìåíÿ, ïðîñòèòå, ïîæàëóéñòà, — ñëåçû êàòè-

ëèñü ïî åå ùåêàì.— Ó âàñ æå åùå äâà ïîðòðåòà, çàìåíèòå, è äåëî ñ êîíöîì.

— ïîñîâåòîâàë ×åðíûø.— Óñïîêîéñÿ, — ñêàçàë Çàéöåâ, — áåðè îñòàëüíûå, äà

îñòîðîæíåå.Äåâóøêè óøëè, â êàáèíåòå ïîâèñëà òèøèíà.— Ñëûøàë, Æàí Ìèëëåð îêàçàëñÿ âðàãîì íàðîäà? À ÿ

ñ íèì â òðèäöàòü ïÿòîì âîò êàê ñ òîáîé ñòîÿë è ðàçãîâàðè-âàë, ñëóøàë åãî âîñïîìèíàíèÿ î ðåâîëþöèîííûõ äíÿõ â Åâ-ïàòîðèè...

×åðíûø íè÷åãî íå îòâåòèë, îí ðàññìàòðèâàë êàðòó, âèñåâ-øóþ íà ñòåíå:

— Êòî ýòî êàðòó Åâðîïû çàøòðèõîâàë êîðè÷íåâîé ñåò-êîé?

— ß îòìå÷àþ ãîñóäàðñòâà, êîòîðûå îêóïïèðîâàë Ãèòëåð,— îòâåòèë Çàéöåâ. — Ñ êîìñîìîëüñêèìè ñåêðåòàðÿìè ìûèíîãäà «ïóòåøåñòâóåì ïî Åâðîïå», òîëêóåì, ÷òî è êàê. Êà-æåòñÿ, äàëåêî åùå øàãàòü Ãèòëåðó äî íàñ.

— Êòî çíàåò, ìèíóåò ëè íàñ âîéíà?— Äóìàåøü, è ê íàì ñóíóòñÿ? — ñïðîñèë Çàéöåâ.— Ãèòëåð, îí âðîäå øàêàëà íåíàñûòíîãî: ñêîëüêî íè äà-

âàé — âñå ìàëî. Çàðèòñÿ è íà íàñ, íî áîèòñÿ êëûêè îáëî-ìàòü. Íàøà ñòðàíà äëÿ íåãî — êîñòü ïîïåðåê ãîðëà.

...Íå çíàëè, íå ãàäàëè äðóçüÿ, ÷òî îíè íàêàíóíå òîãî äíÿ,êîòîðûé æèçíü êàæäîãî ÷åëîâåêà ðàçäåëèò íà «äî» è «ïîñ-ëå», äíÿ, ïîëîæèâøåãî íà÷àëî ñòðàøíîé âîéíå.

ÑÎÄÅÐÆÀÍÈÅ

К читателю ................................................................................................... .31. Переполох в контрразведке ........................................................................ 52. Прозрение Данилы Кудри ............................................................................. 93. Жан Миллер ................................................................................................ 144. Не погасшие “искры” .................................................................................. 185. Николай Демышев ....................................................................................... 216. Мобилизация молодежи на сбор оружия................................................. 257. Tpeвожное ожидание ................................................................................... 288. Давид Караев. ............................................................................................... 319. Городской голова С.Э. Дуван ....................................................................... 36

10. Смерть Давида Караева ............................................................................... 3811. Новый комитет города ................................................................................ 4442. Павел Немич и его дети .......................................................................... 4613. Каленик Франт. ........................................................................................... 5014. Василий Гордеевич Матвеев ...................................................................... .5215. Виктор Грубе ............................................................................................... 5816. Григорий Валькевич .................................................................................... 6217. Расставание ................................................................................................. 6618. Предательство ............................................................................................. 7019. Провал .................................................................................................... .....7220. Дмитрий Ульянов ......................................................................................... 7521. Знамя .................................................................................................... ......7722. Партизанский край ..................................................................................... 7823. Предатель среди подпольщиков ................................................................... 8224. Сергей Просмушкин .................................................................................... 8425. За что погиб Савва Таранов ......................................................................... 8826. Не над Богаем — над миром развевалось партизанское знамя................... .9127. Pacстрел на станции Ойсул (ныне Астанино) .............................................. 97 Послесловие. .............................................................................................. 100 Лихие двадцатые. ........................................................................................ 103 Незабываемые тридцатые .......................................................................... 125


144

Ï³äïèñàíî äî äðóêó 12.05.2010 ð.Ôîðìàò 60õ84/16. Ãàðí³òóðà Literaturnaya.

Ïàï³ð îôñåòíèé. Äðóê îôñåòíèé. Óì. äðóê. àðê. 9.Íàêëàä 500 ïðèì. Çàìîâëåííÿ ¹474.ÂÀÒ “ªâïàòîð³éñüêà ì³ñüêà äðóêàðíÿ”.

97412, ì. ªâïàòîð³ÿ, âóë. Íåêðàñîâà, 40.Ñâ³äîöòâî ïðî âíåñåííÿ â äåðæàâíèé ðåºñòð

ÄÊ ¹ 2494 îò 15.05.2006 ð.

Ñòåïàí ÁÓÁÅÍÈÍ

ÅÂÏÀÒÎÐÈÉÑÊÈÅ ÇÎÐÈ

Õóäîæåñòâåííî-äîêóìåíòàëüíàÿ ïîâåñòüâ äâóõ ÷àñòÿõ

(ðîñ³éñüêîþ ìîâîþ)

Ðåäàêòîð Ñ. ÁóáåíèíÊîðåêòîð Î. ÊàðöåâàÊîìï’þòåðíèé íàá³ð Ã. Óñåéíîâà

Використані фото з архівів фонду Євпаторійського краєзнавчого музею.


С. Бубенин 'Евпаторийские зори

Documents