Վահանանց պատերազմը

Վահան Մամիկոնյանը Պարսից տիրապետության դեմ 481–484 թթ-ի հայ ազգային-ազատագրական կռիվների (Վահանանց պատերազմ) առաջնորդն է: Նրա գլխավորած պայքարի շնորհիվ պաշտոնապես ճանաչվել է Հայաստանի ներքին ինքնավարությունը:

Վահանանց պատերազմի պատճառները

Պարսից արքունիքի համեմատաբար մեղմ քաղաքականությունը ժամանակավոր բնույթ էր կրում: Տիզբոնը չէր հրաժարվել իր վաղեմի ծրագրերից, բայց այժմ գործում էր ավելի նուրբ եղանակներով:

Զրադաշտականություն ընդունած նախարարները հարուստ կալվածքներ էին ստանում

պատվի և պարգևների արժանանում: Սեպուհների որոշ մասն էլ ընդունում էր

զրադաշտականություն և բարձր դիրքի հասնում:

Հավատուրացության տարածումը իսկական աղետ էր թե' Հայոց եկեղեցու և թե' հայ ժողովրդի համար: Վտանգ կար, որ հավատուրացությունը կարող էր տարածվել նաև ժողովրդի լայն շրջաններում

Իրադրությունը Հայաստանում Վարդանանց պատերազմից հետո

Պարսիկները տեսնելով, որ բռնի ուժով չեն կարողանում կրոնափոխ անել հայերին, որոշում են խորամանկ քայլերի դիմել: Նրանք հայ նախարաներին խոստանում են մեծ կալավածքներ, իսկ հայ նախարարները վերցնում են կալվածքները և կրոնափոխ են լինում: Դրանից հետո վտանգ է ստեղծվում, որ հայերը կրոնափոխ կլինեն:

Ապստամբության Սկիզբը

Հարևան Վիրքը պարսիկների դեմ ապստամբեց 481թ: Վաղթանգ թագավորը սպանեց Վազգեն բդեշխին, որը ուրանում էր և նա հրաժարվեց ճանաչել պարսից իշխանությունը: Վրաց ապստամբների դեմ ուղարկված հայ նախարարները գախտնի ժողով կազմակերպեցին Շիրակում և որոշեցին ձերբակալել Հայաստանի հազարապետին ու մարզպանին:

Սպարապետ ընտրվեց` Վարդան Մամիկոնյանի

եղբորորդի Վահան Մամիկոնյանը

Մարզպան ` Սահակ

Բագրատունին

Մեծ դատավոր՝ Հովհաննես Ա կաթողիկոսը: Ապստամբության կենտրոն դարձավ Դվին քաղաքը:

Հայոց նոր ապստամբությունը գլխավորեցին

481 թվական, ամառ: Պարսից 7 հազարանոց բազմավարժ, արյունաբու բանակը, որը մասնակցել էր Ավարայրի ճակատամարտին, մարզպան Ավրշնասպի հրամանատարությամբ գալիս է փոքրաթիվ ապստամբած հայերին պատժելու: Վահան Մամիկոնյանը ժողովել էր ընդամենը 400 հեծյալ: Հայերը դիմեցին խորամանկ մանեւրի: Բաց դաշտում կռվելուց խուսափելու նպատակով հակառակորդին քաշեցին Ակոռի գյուղի բարձրադիր տեղանք, որը Մասիսի լանջին է: Կենտրոնի հեծյալները սկսեցին պաշտպանվելով դանդաղ նահանջել, իսկ երբ պարսիկները խորացան հայկական շարքերի մեջ, թեւերից աքցանի մեջ առան նրանց:

Այնժամ, հայկական այրուձին, աշխարհի լավագույններից մեկը համարվող ռազմական ուժը, անցավ կատաղի գրոհի: Ինչպես Թերմոպիլեում Քսերքսեսին սպարտացիներն էին խելահեղներ թվում, այնպես էլ նրա ժառանգներին խելահեղ էին թվում հայերը: Պարսիկները չդիմացան, բայց եւ հնարավորություն չունեցան նահանջել: Ծայր առավ մի իսկական կոտորած: Դրությունը չփոխվեց անգամ այն ժամանակ, երբ Գարջոյլ Խորխոռունին հարյուր հեծյալներով անցավ թշնամու կողմը: Հայկական այրուձին շարունակեց պարսկական մսաղացը: Պարսից հրամանատարությունը մարզպանով հանդերձ ընկավ: Այսպիսով, 300 հայ ռազմիկները (այն բանակ էլ չես անվանի), հիմնովին ջախջախեցին պարսկական 7 հազարանոց բանակը:

Պատերազմի ընթացքը Թշնամուն հանդիպելով Երասխի ափին՝ ապստամբները, հաշվի

առնելով իրենց փոքրաթվությունը (ընդամենը 400 հեծյալ), գիտակցաբար խուսափեցին բաց դաշտում ճակատամարտ տալուց: Նրանք կարճատև կռիվներով պարսիկներին քաշեցին դեպի Մասիսի լեռնալանջերը, որտեղ էլ, Ակոռի գյուղի մոտ, տեղի ունեցավ ճակատամարտը: Լեռնային տեղանքում կորցնելով մարտակարգը՝ պարսկական 7000-անոց հետևակ զորաբանակը չկարողացավ օգտվել իր թվական գերազանցությունից, և հայկական փոքրաթիվ այրուձին փայլուն հաղթանակ տարավ:

Հայոց բանակը շարժվում է դեպի Վիրք և բանակ է դնում Կուրի ափին Ճարմանյանի դաշտում: Մի քանի օր հետո տեղ հասավ նաև պարսից բանակը: Հոները, որոնք խոստացել էին օգնել այդպես էլ օգնության չեկան: Հայ-վրացական բանակը միասնական չէին: Հայ նախարարները գիտեին, որ հաղթանակի դեպքում Վահան Մամիկոնյանի դիրքերը կբարձրանան: Վրացի նախարարները նույնպես չեին ուզում, որ Վաղթանգ թագավորի դիրքերը կամրապնդվեն: Պարսիկներին հաջողվում է հայ ու վրաց նախարարներին գրավել իրենց կողմը:

Պարսիկներին հաջողվեց թուլացնել հայ-վրացական ուժերը: Աննպաստ պայմաններում տեղի ունեցած ճակատամարտում հայ-վրացական բանակը ծանր պարտություն կրեց: Այդ մարտի ժամանակ զոհվեցին մարզպան Սահակ Բագրատունին և սպարապետի եղբայր Վասակ Մամիկոնյանը:

Վիրքը հայերից օգնություն էր խնդրում և ապստամբության ղեկավարները որոշեցին օգնել:

Հաղթանակած հայոց զորքը հանգստի համար մեկնեց Ծաղկոտն գավառի Վարշակի ջերմուկների մերձակայքում գտնվող իր ամառային զորակայանը, սակայն նրանց հանգստանալ չհաջողվեց: Շուտով վատ լուր ստացան հայերը Վաղթանգ թագավորից, որ պարսկական մի խոշոր բանակ մտել է Վիրք և շարժվում է դեպի երկրի խորքը: Վիրքը հայերից օգնություն էր խնդրում և ապստամբության ղեկավարները որոշեցին օգնել:

Ներսեհապատի ճակատամարտը

Պարսիկները հայաստան ներխուժեցին հարավ արևելքից: Հայկական բանակը կազմված էր 30-հազարանոց զորքից: Պարսիկները Հայերին հանդիպեցին Ավարայրի դաշտի մոտակայքում` Արտազ գավառի Ներսեհապատ գյուղի մոտ:

Պատերազմը սկսվեց վաղ առավոտյան, թշնամու գրոհով: Հայկական բանակի աջ թևը նահանջեց, բայց կենտրոնական մասը շարժվեց առաջ, որին շուտով միացավ ձախ թևը և սպարապետի հեծելազորը: Հայոց զորքի մի մասը թիկունքից հարձակվեց և խարնաշփոթ առաջացրեցվ պարսիկների զորքերի մեջ: Պարսիկները մեծ կորուստներ ունենալով նահանջեցին:

Նվարսակի հաշտությունՊարսիկները 484-թ ամռանը պարտություն կրեցին հեփթաղներից: Պարսիկները որոշում են հայ ապստամբների հետ հաշտության դաշինք կնքել: 484-թ աշնանը հայաստան է ուղարկվում պարսկական դեսպանը: Պարսիկները և հայերը հանդիպում են Նվարսակ գյուղում: Պարսից կողմը համաձայնվում է բավարարել հայերի պահանջները:

Իշխան Վահան Մամիկոնյանը483–484- ին հիմնովին

վերակառուցել է Մայր, Տաճարը որից հետո այն

ստացել է հատակագծային ու ծավալատարածական իր

: այժմյան տեսքը

Նյութը պատրաստեցին՝ 7-4 դասարանի Միդոյան Արարատը և Հակոբյան Սարգիսը Ղեկավար՝ Մարի Գաբանյանhttp://gradaran.mskh.am/partnershttp://www.findarmenia.com/arm/history/19/172/177