Монгол Улсын Боловсролын Их

Сургууль

Монгол Судлалын Сургууль

МАХ-1

Монгол бичиг

Нанзад

Улаанбаатар хот

2013 он

2013.12.25 1МАХ-1 Б.Уянга

Авиа тэмдэглэх

тэмдэгтүүдийг нь монгол үсэг,

тэрхүү үсгээр бичсэн зүйлийг нь

монгол бичиг гэж нэрлэх нэгэн

зүйл үсэг бичиг өдгөө байна.

Энэ үсэг бичгийг 13-р зууны

эхнээс эхлээд өнөө үед ч гэсэн

монгол үндэстэн хэл аялгуугаа

тэмдэглэхэд хэрэглэсээр

иржээ.

2013.12.25 2МАХ-1 Б.Уянга

Өдгөө БНХАУ-ын

ӨМӨЗО-д монгол хэлийг

тэмдэглэхэд албан ёсоор

хэрэглэдэг бол монгол улсад

монгол хэлийг тэмдэглэх

хоёрдогч бичиг болгон

хэрэглэж, төрийн албан хэрэгт

зарим байдлаар ашиглаж

байна.

Нийт 26 үсэгтэй бөгөөд,

үүнээс үгийг тэмдэглэх 9

үсэгтэй.

2013.12.25 3МАХ-1 Б.Уянга

Түүх:

Чингис хаан 1206 онд Их Монгол улсыг

байгуулан монгол угсаатан гэж оршин байх

үндэслэлийг тавьжээ. Тулгар улсын алив хэргийг

явуулахын тулд уйгур үсгийг Тататунга гэх нэрт

бичгийн хүн монгол үсгийг зохиосон гэж үздэг.

Үүнээс төрийн албан ёсны бичиг болгосон

хэмээн монголын нууц товчоонд дурдсан байдаг

ба Монголчууд эхэндээ”Уйгаржин бичиг” гэж

нэрлэдэг байсан. Мөн онцлог шинжүүд болоод

бусад монгол түүхэн бичгүүдээс ялгах

зориулалтаар босоо бичиг, хуучин монгол бичиг,

худам монгол бичиг гэж олон янзаар нэрлэж

байжээ. Чингис хаан Найман аймгийг нэгтгэсний

дараа олзлогдсон бичээч Тататунга нь эртний

Иран дахь Согд бичгээс үүссэн хуучны уйгур

бичгээр үндэс болгож зохиосон гэж үздэг.

2013.12.25 4МАХ-1 Б.Уянга

Монгол хэлээр бичигдсэн монгол

бичгийн анхны дурсгал нь 13-р зуунд

урласан Чингисийн чулууны бичиг юм. Уг

бичиг нь зөвхөн босоо чиглэлд

бичигддэгээрээ онцлог. Мөн үгийн эхэнд

дунд адагт буй үсгийн хэлбэр нь өөр өөр

бичигддэгээрээ онцлогтой. Монгол бичиг

нь баруун монголын Ойрад аялгуунд

тулгуурласан тод бичиг, буриад аялгуунд

ойртуулсан Вагиндрагийн үсэг гэсэн хэд

хэдэн хувилбартай. Мөн Аюуш гүүшийн

зохиосон галиг үсэг болох Али-Гали нь

уйгаржин үсгийн хөгжилд томоохон хувь

нэмэр оруулсан бөгөөд уг үсгээр монгол

хэлнээс гадна Төвөд, Самгард, Хятад

хэлний үгийг тэмдэглэх өргөн боломж

нэмэгдсэн.

2013.12.25 5МАХ-1 Б.Уянга

2013.12.25 6МАХ-1 Б.Уянга

2013.12.25 7МАХ-1 Б.Уянга

2013.12.25 8МАХ-1 Б.Уянга

Олон нийтийн дунд “хуучин

монгол бичиг”, “уйгуржин

монгол бичиг”, баруун

монголчуудын дунд “худма

монгол бичиг” гэдэг монгол

бичиг нь монгол

туургатнуудын бичиг соёлын

түүхнээ онцгой байр эзэлдэг.

Үүний гол учир нь монгол

бичиг он удаан жил, өргөн

хүрээнд тогтвортой

хэрэглэгдэж ирсэнтэй шууд

холбоотой. 2013.12.25 9МАХ-1 Б.Уянга

2013.12.25 10МАХ-1 Б.Уянга

Монгол бичгийн гаралын тухайд:

Арамей гаралтай Согд шинэ

үсгээс үүсэлтэй гэж судлагчид нэгэн

дуугаар зөвшөөрөн хүлээдэг боловч

цаг хугацаа, зам чийрийн хувьд санал

хуваагдсаар иржээ.

2013.12.25 11МАХ-1 Б.Уянга

Үүнд: нэгэн хэсэг нь христусын

тооллын эхний мянган жилийн

сүүлээр Согдоос Уйгурууд авч,

улмаар XIII зуунд Уйгураас

Монголчууд дам авсан гэж үздэг

бөгөөд энэ үзэл нэгэн хэсэгтээ хүчтэй

байсаар иржээ.

2013.12.25 12МАХ-1 Б.Уянга

Зарим судлагчид түүхэн нөхцөл байдал

хийгээд XIII зууны үеийн монгол бичгийн

хэлний тогтсон ёс байдал зэргийг бодолцоод

Монголчууд монгол бичгийг Уйгур улсын

мөхсөний дараа буюу XIII зуунд авсан бус,

харин Уйгур улсыг өв тэгш мандаж байх үед

авсан байх ёстой хэмээн үздэг.

Учир нь: хүчирхэгжиж буй улс үндэстэн

мөхөж байгаа улсын бичиг үсгийг авч байсан

баримт байдаггүй.

2013.12.25 13МАХ-1 Б.Уянга

2013.12.25 14МАХ-1 Б.Уянга