หลกการด าเนนคดสงแวดลอม

โดย รศ. ณรงค ใจหาญ คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

1 1

การด าเนนคดสงแวดลอมอาจเปนการด าเนนคดอาญา คดแพง และคดปกครอง คดสงแวดลอม มลกษณะในทางมหาชน ? ไมจ ากดเฉพาะการกระทบสทธของคน แตกอใหเกดกระทบตอระบบนเวศน กอใหเกดความเสอมโทรมของสภาพแวดลอม หรอความเสยหายหรอสญเสยตอคน สตว พช

การคมครองสทธจงไมใชการคมครองตอปจเจกชนแตเปนการคมครองสงแวดลอมในองครวม

การด าเนนคดสงแวดลอม จงมเปาหมายทงในการเยยวยาความเสยหายทงแกบคคลและสงแวดลอม การระงบมใหมการกระท าทกอใหเกดความเสยหายมากขน การปองกนปญหาทจะเกดขนในอนาคต

2 2

ล าดบของใชมาตรการตางๆ ในการด าเนนคดสงแวดลอม ใชมาตรการทางปกครองเปนหลกและเปนล าดบแรก เชน การสงใหแกไข การออกค าสงหาม หรอบงคบใหท าการหรอออกไปจากพนท ปรบเปนเงน รอถอน เปนตน หากใชไมไดผล ใชมาตรการทางแพงโดยการ การไกลเกลยเยยวยา และการฟองคดทางแพง หากไมไดผล จงใชมาตรการทางอาญา เปนวธทางสดทาย

3 3

หลกความรบผดทางแพงทถอหลกความรบผดโดยเครงครด ความรบผดทางแพง หากตองพสจนองคประกอบภายใน เปนการยาก กฎหมายสงแวดลอมม. 96 จงมหลกความรบผดทไมตองพจารณาองคประกอบภายใน คอไมจงใจ หรอไมประมาทเลนเลอกตองรบผดทางแพง

4 4

การฟองคดแพง

โดยปกต หากเปนคดแพงโดยทวไป ตองมความเสยหายและถกโตแยงสทธ

แตในปจจบน การฟองคดแพง อาจฟองโดยองคกรเอกชนทางดานสงแวดลอม หรอหนวยงานรฐทมหนาทด าเนนการคมครองสงแวดลอม (การฟองโดยชมชน ?)

หรอเปนการฟองคดในนามกลม Class action หรอการฟองคดโดยประชาชน Citizen suit

5 5

การระงบขอพพาทในคดสงแวดลอม

เพอใหการด าเนนการเยยวยาแกไข ด าเนนการไปไดอยางรวดเรวและเปนทพอใจกบทกฝาย

หลกเลยงการด าเนนคดทยงยากซบซอนและตองใชเวลาและคาใชจายในการด าเนนคดสง

การด าเนนการไกลเกลยใชหลกเดยวกบการไกลเกลยขอพพาททางแพง

6 6

รปแบบ คนเดยวไกลเกลย คณะบคคล หรอหากเปนศาล ไกลเกลยนอกศาล ในการด าเนนคดในศาล ควรมผ เชยวชาญหรอองคคณะทมความรในดานสงแวดลอม เพราะตองอาศยความรดงกลาวในการวนจฉยขอเทจจรงและเหตปจจยในการกอใหเกดความเสยหาย และผลกระทบทจะเกดขนในทางสงแวดลอม

7 7

ปญหาการด าเนนคด

การพสจนยาก ผลทเกดจากมลพษมระยะในการแสดงผลยาว ความเสยหายอนเกดจากการไมไดรบสภาพแวดลอมทด หลกการค านวณคาเสยหายจากการสญเสยทรพยากร หลกการใหชดใชคาเสยหายในเชงลงโทษ punitive

damages

8 8

หลกการด าเนนคดอาญา

การก าหนดความรบผดทางอาญา เปนหลกเดยวกบการด าเนนคดอาญาโดยทวไป

มการก าหนดความรบผดของผบรหารนตบคคล วศวกร สถาปนก และเจาหนาททควบคมเครองจกรทจะรบผดกรณนตบคคลกระท าผด

มการรบทรพย ปรบ สง องคกรทท าหนาทด าเนนคดเปนองคกรต ารวจ อยการ และศาล แตบางกรณมการเปรยบเทยบปรบโดยเจาพนกงานได

9

การด าเนนคดอาญา

โดยหลกอยการเปนองคกรทฟองคด แตมบางกฎหมายใหประชาชนทเกยวของฟองได เชน กฎหมายควบคมอาคาร กฎหมายโรงงาน กฎหมายรกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมอง ใหประชาชนฟองได

การฟองคดสงแวดลอมเปนคดอาญาทยอมความไมได

10

องคกรทส าคญ

คณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต

คณะกรรมการควบคมมลพษ

คณะกรรมการกองทนสงแวดลอม

พนกงานเจาหนาท

พนกงานควบคมมลพษ

องคกรเอกชนทางดานสงแวดลอม

ประชาชน

11 11

เจาพนกงานควบคมมลพษ

เปนเจาพนกงานทรฐมนตรแตงตงใหดแลในเรองการควบคมมลพษ มอ านาจเขาไปตรวจสอบการปฏบตตามกฎหมายสงแวดลอมและการด าเนนการของระบบบ าบดตาม ม. 82 และมอ านาจประสานงานตาม ม. 83

แตไมมอ านาจในการด าเนนการกรณเปนโรงงาน เวนแตจะประสานงานกบเจาหนาทโรงงานแลว และไมไดด าเนนการ

12 12

องคกรเอกชนทางดานสงแวดลอม ม. 7,8

เปนนตบคคลตามกฎหมายไทยหรอตางประเทศ ทมกจกรรมทางดานการคมครองและอนรกษสงแวดลอม และมไดมวตถประสงคทางการเมอง หรอมงหาคาก าไรจากการประกอบกจการดงกลาว

ขอจดทะเบยนเปนองคกรเอกชนทางดานสงแวดลอมตอกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

13 13

บทบาทหนาทขององคกรเอกชนดานสงแวดลอมตาม ม.8 อาจไดรบการสนบสนนจากกองทนในการด าเนนกจกรรมทางดานสงแวดลอม ซงอาจเปนเงนอดหนนหรอเงนก ได หรอไดรบการชวยเหลอจากทางภาครฐกรณมปญหาอปสรรค

อาจเสนอชอผแทนภาคเอกชนเพอใหครม.แตงตงเปนกรรมการผทรงคณวฒในคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต

จดใหมอาสาสมครชวยเหลอเจาหนาทได ประชาสมพนธ การสรางจตส านก การชวยเหลอประชาชนเพอรเรมโครงการ ศกษาวจยทางดานสงแวดลอม ชวยเหลอทางกฎหมาย

14 14

ประชาชน ม. 6

(1) รบทราบขอมลขาวสารจากทางราชการทเกยวกบการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม เวนแตเปนขอมลทเกยวกบความลบทเกยวกบความมนคง และสวนบคคล สทธในทรพยสน สทธในทางการคา หรอกจการของบคคลใดทไดรบการคมครองตามกฎหมาย (ดพรบ.ขอมลขาวสารดวย)

ปจจบนม รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา 67 วรรคสอง

15 15

การฟองเพอใหมการจดท ารายงานผลการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมในโครงการทมผลกระทบอยางรนแรง และการรบฟงความเหน

การด าเนนโครงการหรอกจกรรมทอาจกอใหเกดผลกระทบตอชมชนอยางรนแรงทงทางดานคณภาพสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต และสขภาพ จะกระท ามได เวนแตจะไดศกษาและประเมนผลกระทบตอคณภาพสงแวดลอมและสขภาพของประชาชนในชมชน และจดใหมกระบวนการรบฟงความคดเหนของประชาชนและผมสวนไดเสยกอน รวมทงไดใหองคกรอสระซงประกอบดวยผแทนองคการเอกชนดานสงแวดลอมและสขภาพ และผแทนสถาบนการศกษาทจดการการศกษาดานสงแวดลอมหรอทรพยากรธรรมชาตหรอดานสขภาพใหความเหนประกอบกอนมการด าเนนการดงกลาว

16 16

สทธชมชนในการฟองหนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ ราชการสวนทองถนหรอองคกรอนของรฐทเปนนตบคคล เพอใหปฏบตตามมาตราน ยอมไดรบความคมครอง (ม. 67 วรรคสาม)

ยนฟองทศาลปกครอง เชน คดมาบตาพด เปนตน

17

สทธประชาชนตาม ม. 6 ในการไดรบคาเสยหายจากรฐและการรองทกกลาวโทษ

การไดรบชดใชคาเสยหาย หรอคาทดแทนจากรฐ ในกรณทไดรบความเสยหายจากภยนตรายทเกดจากการแพรกระจายของมลพษหรอภาวะมลพษ อนมสาเหตมาจากกจการหรอโครงการใดทรเรมสนบสนนหรอด าเนนการโดยสวนราชการหรอรฐวสาหกจ

การรองเรยนกลาวโทษผกระท าความผดตอเจาพนกงานในกรณทไดพบเหนการกระท าใด ๆ อนเปนการละเมดหรอฝาฝนกฎหมายเกยวกบการควบคมมลพษหรอการอนรกษทรพยากรธรรมชาต

18 18

สทธประชาชนตาม ม. 6

การใหความรวมมอและชวยเหลอเจาพนกงานในการปฏบตหนาททเกยวของกบการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม

การปฏบตตามพระราชบญญตนหรอกฎหมายอนทเกยวกบการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมโดยเครงครด

ทงนตามทพระราชบญญตนหรอกฎหมายวาดวยการนนบญญตไว

19 19

มาตรการเยยวยาทางแพงตอทรพยากรธรรมชาต

การชดใชคาสนไหมทดแทนแกทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมแกรฐ ในมาตรา 97

“ผใดกระท าหรอละเวนการกระท าดวยประการใดโดยมชอบดวยกฎหมายอนเปนการท าลายหรอท าใหสญหายหรอเสยหายแกทรพยากรธรรมชาตซงเปนของรฐหรอเปนสาธารณสมบตของแผนดน มหนาทตองรบผดชอบชดใชคาเสยหายใหแกรฐตามมลคา ทงหมดของทรพยากรธรรมชาตทถกท าลาย สญหาย หรอเสยหายไปนน”

20 20

ปญหาการด าเนนคดสงแวดลอม

ด าเนนคดอาญาแกผกระท าความผดทงบคคลธรรมดาและนตบคคล ซงไดกระท าความผดตอกฎหมายอาญาทเกยวของกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ด าเนนคดแพง เพอเรยกรองคาเสยหายแกผ กอมลพษหรอเจาของแหลงก าเนดมลพษทงทเปนบคคล นตบคคล (เอกชน) ทกอใหเกดความเสยหาย

21 21

ฟองเปนคดแพงตอศาลปกครอง โดยผไดรบผลกระทบตอการกระท าโดยมชอบหรอละเวนการปฏบตหนาทของเจาพนกงานทสงการหรอละเลยไมตรวจสอบตามอ านาจหนาท

ฟองเพกถอนกฎ หรอค าสงอนมตหรอค าสงใหระงบ เปนคดปกครองตอศาลปกครอง

กฎกระทรวง หรอระเบยบ หรอค าสงของเจาพนกงานอาจถกฟองตอศาลปกครองเพอขอใหเพกถอนได

22 22

แนวทางการเบยงเบนไมน าคดมาสศาลแพง ศาลอาญาหรอศาลปกครอง

หากเปนการกระท าทเปนความผดอาญา – เปรยบเทยบปรบ ตามหลกกฎหมายวธพจารณาความอาญา ซงอาจเปนการปรบโดยเจาพนกงานหรอคณะกรรมการเฉพาะทกฎหมายใหอ านาจ

- คดสงแวดลอม ไมอาจยอมความได เพราะเปนความผดอาญาแผนดน

23 23

คดแพงทผ เสยหาย ตกลงหรอมการประนประนอม เพอชดใชคาเสยหายนอกศาล หรอเมอยนฟองแลว มการประนประนอมยอมความกอนการพจารณา การออกค าสงทางปกครอง เพอใหเจาของแหลงก าเนดมลพษ หรอผประกอบการโรงงาน หรอผกอใหเกดความเดอดรอนร าคาญ แกไข หรอปรบปรง โดยไมด าเนนคดอาญา หากปฏบตตาม

24 24

ความคาบเกยวในการด าเนนคดแพงเรยกคาเสยหายซงเกดจากการทเจาของแหลงก าเนดมลพษ กอใหเกดมลพษ และผลของการเกดมลพษนน เปนเพราะเจาพนกงานมสวนไมควบคมดแลหรอตรวจสอบ ความเสยหายดงกลาว ผ เสยหายตองฟองคดแพงในศาลยตธรรมสวนแพง สวนการฟองหนวยงานใหรบผดตองฟองในศาลปกครอง ซงอาจเกดปญหาความไมเทาเทยมกนและปญหาการแบงความรบผด ตวอยางคดอยในภาคบาย

25 25

สภาพปญหาทพบ

ขนตอนของพนกงานเจาหนาท ไมไดรบความรวมมอในการตรวจตรา จากเจาของโรงงานหรอเจาของสถานททเปนแหลงก าเนดมลพษ มการขดขวางการเกบขอมล หลกฐานทเกบได มการตรวจพสจนลาชา เพราะมเครองมอนอย

26 26

3. การด าเนนคดกบนตบคคล

3.1 นตบคคลกระท าความผด กฎหมายใหกรรมการผจดการ กรรมการ สถาปนก ผควบคม คนงานรวมรบผด เวนแตจะพสจนไดวาตนไมมสวนเกยวของ ท าใหกรรมการหรอผ เกยวของมความระมดระวงไมกระท าการอนมผลตอการละเมดกฎหมายมฉะนนจะตองรบผดรวมกบนตบคคล

27 27

การลงโทษนตบคคล มขอจ ากด คอ ลงไดเฉพาะโทษปรบ โทษจ าคกลงไมได กฎหมายไทย หากจะปดกจการ หรอหยดกจการ ตองใชมาตรการทางปกครอง ซงใหรฐมนตรหรอปลดกระทรวงสง

28 28

ในตางประเทศ ศาลอ านาจสงปดกจการ โดยถอเปนโทษส าหรบนตบคคลได และใหผจดการ ไมอาจบรหารจดการไดภายในเวลาก าหนด

ปญหา กรณกระทรวงหรอกรม กระท าการละเมดตอกฎหมายสงแวดลอม จะมการบงคบอยางไร

เชน โรงพยาบาลปลอยน าเสยหรอของเสยโดยไมผานระบบบ าบด วดไมควบคมเตาเผาศพใหอยในคามาตรฐาน

29 29

คนงานถกสารพษในโรงงานซงไมมระบบการควบคมทด ท าใหไดรบอนตรายถงขนเจบปวยแตไมถงลมหมอนนอนเสอ ตองหยดงานบอยจนนายจางไลออกโดยไมจายคาชดเชย ดงน หากลกจางมาฟองขอคาทดแทนจากการเจบปวย ฟองขอคาชดเชย และฟองใหด าเนนคดอาญาตอโรงงาน ตามกฎหมายโรงงาน หรอกฎหมายคมครองแรงงาน

30 30

คดสงแวดลอมทนาสนใจ

คดบกรกทดนของรฐโดยเอกชน และประชาชนทอยตดกบเขตอนรกษ คดโคบอล 60 คดน าพอง ขอนแกน

31

คดสารตะกวรวไหลทหวยคลต คดมาบตาพด คดสารพษททาเรอคลองเตย คดโรงไฟฟาแมเมาะ คดทอกาซไทย มาเลย คดฝ นฝายโรงงานทอผา

32

33

ความผดอาญาเกยวกบสงแวดลอมเปนความผดทกอใหเกดอนตรายตอทรพยากรธรรมชาตและกอใหเกดมลพษในดานตางๆ ผกระท าความผดมทงบคคลธรรมดาและนตบคคล และอาจเปนทงคนยากไรหรอคนทวไปและผ มฐานะทางเศรษฐกจด

33

34

การด าเนนคดอาญามแนวทางการเบยงเบนไมน าคดมาสศาลอาญาได หากเปนการกระท าทเปนความผดอาญา – เปรยบเทยบปรบ ตามหลกกฎหมายวธพจารณาความอาญา ซงอาจเปนการปรบโดยเจาพนกงานหรอคณะกรรมการเฉพาะทกฎหมายใหอ านาจ - คดสงแวดลอม ไมอาจยอมความได เพราะเปนความผดอาญาแผนดน

34

35

2.1 เปนการกระท าซงก าหนดขอหามหรอขอทใหตองปฏบต ทมผลกระทบตอการท าลายทรพยากรธรรมชาต และการกอใหเกดมลพษ (ส าหรบการกอใหเกดมลพษนน อาจเปนการกระท าทนาจะเกดอนตราย จากมลพษนนกเปนความผดได)

35

36

2.2 มการก าหนดรายละเอยดหลกเกณฑทตองปฏบตไวในกฎหมายล าดบรอง เชนกฎกระทรวง ประกาศ ขอบงคบฯ 2.3 เปนความผด ในลกษณะทกระท าโดยเจตนาหรอประมาท 2.4 ผกระท าความผดทเปนนตบคคลกระท าผด ผจดการหรอกรรมการ สถาปนก วศวกร ผปฏบตงานรวมรบผดดวย

36

37

2.5 โทษ เนนการจ าคก ปรบ และรบทรพยสน โทษจ าคก รนแรง ในความผดทเปนการท าลายทรพยากรธรรมชาตทหายากหรอกอใหเกดมลพษทเปนอนตราย โทษปรบสง เพราะตองการยบยง รบทรพยสนท ใชหรอยานพาหนะ เครองมอทใชในการกระท าความผด

37

38

โดยหลกการทวๆ ไปของการบงคบใชกฎหมายในเรองสงแวดลอมหรอมลพษ พบวา การน ามาตรการทางอาญามาใชเปนการน ามาใชในล าดบสดทาย และใชกบผกระท าความผดทไมยอมปฏบตตามค าสงของเจาพนกงานทสงใหแกไขแลว เทาทพบของไทยมการด าเนนคดทเปนความผดตอสงแวดลอมโดยตรงโดยยนฟองตอศาล มจ านวนนอย

38

39

สวนใหญเปนการเปรยบเทยบปรบในความผดทใหเปรยบเทยบได คดทเกดขนในศาล เปนคดปาไม บกรกปา ลกลอบตดไมท าลายปา เปนตน แนวโนมของศาลในปจจบนจะ ลงโทษรนแรงและไมรอการลงโทษ ในคดสงแวดลอม หากเปนผกระท าผดรายใหญ

39

40

ดลพนจของศาลในการก าหนดโทษ ของผกระท าความผดตอทรพยากรธรรมชาต เชน บกรกปา ลกลอบตดไม จะก าหนดโทษจ าคก ผกระท าความผดตอผกอมลพษ เชน ลกลอบปลอยน าเสย การปลอยอากาศเสยหรอกอใหเกดมลพษทางอากาศ สารเคม มปญหาการตรวจจบ

40

41

ผทถกฟอง สวนใหญเปนผมฐานะทางเศรษฐกจด เชนเจาของโรงไม เจาของเรอ เจาของโรงงาน หรอในบางกรณเปนผยากไร เชนชาวบาน การรบทรพย รบไดแตตองไมใชของผอนทไมรเหนเปนใจ ศาลมอ านาจใชวธการเพอความปลอดภยตาม ป.อาญา มาตรา 46 โดยใหท าประกนทณฑบน หากฝาฝนถกปรบ 50,000 บาท

41

42

การพสจนความผด มปญหาการหาหลกฐาน เชน กระบวนการตรวจพสจนเรองน าเสย อากาศเสย กลน หรอเหตเดอดรอนร าคาญ กระบวนการตรวจวามการปลอยอากาศเสย น าเสยเกนคามาตรฐาน ตองใชผ เชยวชาญและเกบตวอยาง

42

43

3.1 นตบคคลกระท าความผด กฎหมายใหกรรมการผจดการ กรรมการ สถาปนก ผควบคม คนงานรวมรบผด เวนแตจะพสจนไดวาตนไมมสวนเกยวของ ท าใหกรรมการหรอผ เกยวของมความระมดระวงไมกระท าการอนมผลตอการละเมดกฎหมายมฉะนนจะตองรบผดรวมกบนตบคคล

43

44

แมวาจะมระเบยบการประสานงานดานสงแวดลอมแลวกตาม แตยงไมด าเนนการเพราะยงไมไดตงผ เชยวชาญ การประสานงานยงไมม การลงโทษนตบคคล มขอจ ากด คอ ลงไดเฉพาะโทษปรบ โทษจ าคกลงไมได กฎหมายไทย หากจะปดกจการ หรอหยดกจการ ตองใชมาตรการทางปกครอง ซงใหรฐมนตรหรอปลดกระทรวงสง

44

45

ในตางประเทศ ศาลมอ านาจสงปดกจการ โดยถอเปนโทษส าหรบนตบคคลได และใหผจดการ ไมอาจบรหารจดการไดภายในเวลาก าหนด ปญหา กรณกระทรวงหรอกรม กระท าการละเมดตอกฎหมายสงแวดลอม ศาลจะสงบงคบทางอาญาอยางไร

45

46

เชน คนงานถกสารพษในโรงงานซงไมมระบบการควบคมทด ท าใหไดรบอนตรายถงขนเจบปวยแตไมถงลมหมอนนอนเสอ ตองหยดงานบอยจนนายจางไลออกโดยไมจายคาชดเชย ดงน หากลกจางมาฟองขอคาทดแทนจากการเจบปวย ฟองขอคาชดเชย และฟองใหด าเนนคดอาญาตอโรงงาน ตามกฎหมายโรงงาน จะถอเปนคดสงแวดลอมหรอไม

46

47

ใชโทษเพอยบยงการกระท าความผด ใชโทษจ าคกในกรณทเปนการกระท าทรายแรงเชน ตดไมท าลายปา การทงของเสยอนตรายในแหลงน า การตดไมหวงหาม การคาสตวปาทใกลจะสญพนธ เปนตน

ใชโทษรบทรพยในการปองกนการไดประโยชนหรอไดทรพยมาจากการกระท าความผด

ใชวธการเพอความปลอดภย ใชมาตรการคมประพฤตกบนตบคคล ????

47

48

ควรเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมในการฟองคดอาญา (ปจจบนมกฎหมายใหอ านาจประชาชนทเสยหายฟองคด ในกฎหมายควบคมอาคาร กฎหมายโรงงาน กฎหมายรกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมอง)

พฒนาความรวมมอของเจาหนาทของกฎหมายแตละเรองกบพนกงานสอบสวน และพนกงานอยการในการใหขอมลและตรวจสอบขอเทจจรงทาง

เทคนกดานสงแวดลอมหรอทรพยากรธรรมชาต (นาจะเปนสอบสวนรวมหรอรวมในการน าสบพยาน)

48

49

ในชนพจารณา ควรมระบบผเชยวชาญทศาลสามารถเรยกมาใหขอมลได โดยอาจไมตองขนทะเบยนผเชยวชาญของศาล แตมขอมล data base โดยประสานกบมหาวทยาลยแตละแหง เพอใหขอมลดานเทคนกทชดเจน

การน าสบพยานหลกฐานในคดอาญาดานสงแวดลอม ควรมการเนนเรองพยานนตวทยาศาสตร มาใชในการพสจน

การลงโทษควรใชโทษจ าคกส าหรบผกระท าความผดทเปนตวการใหญ

การลงโทษนตบคคล ควรใชมาตรการทมผลท าใหยบยงหรอการเยยวยาใหกบสงคม เชนการใหฟนฟสงแวดลอม หรอหามการด าเนนธรกจในบางเรองเพอใหมผลตอการประกอบธรกจของนตบคคล

49