1

Harcerki

i harcerze starsi

Związek H

arcerstwa Polskiego

Zarys metodyki

2

Publikacja wydana na zlecenie G

łównej Kw

atery Związku H

arcerstwa Polskiego

przez Harcerskie Biuro W

ydawnicze „H

oryzonty”

Broszura powstała dzięki w

sparciu finansowem

u Ministerstw

a Edukacji Narodow

eji Sportu

ISBN

83-89037-50-5

Autorki:

hm. Ew

a Gąsiorow

skahm

Anna G

łowacka

hm A

leksandra Karnia

hm A

nna Porajhm

Ewa Prędka

hm A

nita Regucka-Kwaśnik

Wydział H

arcerski GK ZH

P

3

Druhno D

rużynowa,

Druhu D

rużynowy!

Granatow

y sznur na Twoim

ramieniu oznacza, że to w

łaśnie Ty jesteś najważniejszym

i bezpo-średnim

harcerskim w

ychowaw

cą – drużynowym

. Przez osobisty przykład, stosowanie m

etody har-cerskiej, w

ierność harcerskim ideałom

w codziennym

życiu kształtujesz postawy innych – sw

oichzuchów

, harcerek i harcerzy. W realizacji celów

wychow

awczych harcerskiej w

spólnoty duże zna-czenie m

a znajomość i stosow

anie odpowiedniej dla w

ieku Twoich podopiecznych m

etodyki:zuchow

ej, harcerskiej, starszoharcerskiej lub wędrow

niczej.Rok 2003 pod w

zględem w

sparcia drużynowego w

pracy wychow

awczej jest bardzo w

ażny.To w

łaśnie w tym

roku zostały opisane wszystkie m

etodyki, zatwierdzone now

e instrukcjedziałania grom

ady i drużyny, uaktualnione lub opracowane i zatw

ierdzone przez władze ZH

Pinstrum

enty metodyczne, m

.in.: stopnie harcerskie, próba harcerza, sprawności harcerskie,

znaki służb, projekty. Decyzją Rady N

aczelnej ZHP od 1 w

rześnia 2003 roku w całej naszej

organizacji zaczyna obowiązyw

ać nowy podział m

etodyczny.A

by Ci te w

szystkie zmiany przybliżyć i pom

óc w pełnym

stosowaniu harcerskiej m

etody,przygotow

aliśmy niniejszą publikację. W

sposób prosty i zwięzły przeprow

adzi Cię ona przez

wszystkie tajniki m

etodyki, którą powinieneś stosow

ać w pracy ze sw

oją gromadą, sw

oją drużyną.A

kiedy będziesz czytać tę książeczkę, my będziem

y pisać jeszcze obszerniejsze

i bardziej dokładne rozdziały poradników dla drużynow

ych, które w Tw

ojej bibliotece mają

szansę znaleźć się już wiosną 2004 roku.

Czuw

aj!

hm. Anna Poraj

zastępczyni naczelnika ZHP

4D

ruhno Drużynow

a,D

ruhu Drużynow

y!

Rozpoczęliśmy now

y rok harcerski. Bardzo ważny rok dla Tw

ojej drużyny, niesie on bowiem

wiele

zmian m

etodycznych dotyczących właśnie harcerek i harcerzy starszych. Poczynając od zm

iany w na-

zewnictw

ie – dotychczas wszystkie drużyny skupiające członków

w w

ieku 11–16 lat nazywane były

drużynami harcerskim

i, zaś do starszoharcerskich należeli harcerze i harcerki, którzy ukończyli 16 lat.Teraz najstarsi harcerze w

naszych drużynach są wędrow

nikami, harcerki i harcerze w

wieku 13–16 lat

(gimnazjaliści) „aw

ansowali” na harcerki i harcerzy starszych, a harcerze i harcerki ze szkoły podstaw

o-w

ej działają w drużynach harcerskich.

Podstawą w

szystkich zmian w

metodyce były badania m

łodych ludzi – harcerek i harcerzy w w

ieku13–16 lat. Z jednej strony m

łodzież 13–14-letnia to najliczniejsze roczniki w naszej organizacji, z dru-

giej zaś – to właśnie nasi członkow

ie w tym

wieku najczęściej z ZH

P odchodzą. Prowadzone badania

wykazały rów

nież, że w tej grupie w

iekowej dotychczas stosow

ane instrumenty m

etodyczne nie speł-niały sw

oich zadań. Trudny dotychczasowy stopień sam

arytanki-ćwika często pow

odował zniechęce-

nie, miast zachęty do zdobyw

ania, zaś trzystopniowy system

sprawności tw

orzył lukę pomiędzy m

łodymczłow

iekiem poznającym

konkretną dziedzinę życia a mistrzem

w tej dziedzinie.

Wykorzystując najnow

sze badania z zakresu psychologii i pedagogiki, wyniki „Projektu gim

nazjum”,

dorobek konferencji metodycznych, które odbyły się w

większości chorągw

i, została opracowana

i zatwierdzona now

a metodyka – m

etodyka starszoharcerska.G

łówna zm

iana dotycząca pionu metodycznego, z którym

pracujesz, nie polega jednak tylko nazm

ianie nazwy, ale przede w

szystkim na opracow

aniu i wdrażaniu now

ej metodyki.

Właśnie m

etodyka starszoharcerska, opisana w niniejszej broszurce, w

yposażona została w now

e lubuaktualnione instrum

enty metodyczne (próba harcerki/harcerza, trzeci i czw

arty stopień harcerski,projekty, spraw

ności dwu- i trzygw

iazdkowe). D

la skuteczniejszego działania zespołu starszoharcerskie-go i realizacji celów

wychow

awczych została zm

ieniona również Instrukcja działania drużyny.

Opracow

anie, które trzymasz w

ręku, ma C

i pomóc w

skutecznym i praw

idłowym

stosowaniu m

e-todyki starszoharcerskiej. W

iosną 2004 roku na podstawie tej broszurki pow

stanie poradnik drużyno-w

ego starszoharcerskiego, w którym

dziś zasygnalizowane jedynie tem

aty będą opracowane szczegóło-

wo. N

ie czekaj jednak do wiosny. Już dziś zabieraj się do czytania, w

ybierz się na warsztaty dla druży-

nowych starszoharcerskich, pytaj, szukaj, dociekaj...

Na pytania i w

ątpliwości chętnie odpow

iedzą Ci instruktorzy W

ydziału Starszoharcerskiego GK

ZHP, tel. (022) 3390681, w

ydzial.starszoharcerski@zhp.org.pl

5C

harakterystyczną formą aktyw

ności harcerzy starszych jest poszukiwanie

poszukiwanie

poszukiwanie

poszukiwanie

poszukiwanie.

Poszukiwanie polega na przew

artościowaniu dotychczasow

ego sposobu patrzenia na świat i auto-

rytety, co z kolei powoduje konieczność poszukiw

ania własnego uzasadnienia dla istniejącego porząd-

ku rzeczy.Poszukiw

anie odbywa się w

dwóch sferach:

–do w

ewnątrz – poznaw

anie siebie, indywidualizacja zainteresow

ań.–

na zewnątrz – poszukiw

anie autorytetów, próby w

łasnego uzasadnienia wartości określonych

w Praw

ie i Przyrzeczeniu Harcerskim

,H

arcerki i harcerze w tym

wieku nadal zdobyw

ają wiedzę harcerską i doskonalą się w

technikachharcerskich, ale chętnie rów

nież uczestniczą w zajęciach specjalnościow

ych i podejmują zadania,

w których m

ogą wykazać się posiadanym

i zainteresowaniam

i i pasjami lub dow

ieść swej przydatności

w społeczeństw

ie.

1. Funkcjonowanie elem

entów m

etody harcerskiej

1.1. Prawo i Przyrzeczenie H

arcerskieZasady ruchu harcerskiego w

yrażają się w Praw

ie i Przyrzeczeniu Harcerskim

, które niosą ze sobątreści etyczne i ideow

e. Odzw

ierciedlają one zasady harcerskiego wychow

ania: służbę, braterstwo,

pracę nad sobą. Składając Prawo i Przyrzeczenie m

łody człowiek z w

łasnej woli zobow

iązuje się dotego, że będzie żył w

zgodzie z tymi w

artościami i w

obecności innych harcerzy i harcerek bierzeodpow

iedzialność za dotrzymanie danego słow

a.

Prawo harcerskie to fundam

ent pracy wychow

awczej z harcerką i harcerzem

.

Harcerze starsi znają już treść Praw

a i Przyrzeczenia – poznali je działając w drużynie harcerskiej.

jako harcerze młodsi. Jeśli jednak dopiero w

stępują do ZHP, poznają Praw

o i Przyrzeczenie w czasie

próby harcerza.W

ażne jest, aby harcerze starsi ciągle mieli do czynienia z Praw

em i Przyrzeczeniem

. Stałe identyfi-kow

anie się z wartościam

i etycznymi i w

ysiłek włożony w

dążenie do określonych w nich ideałów

sąw

ażnym narzędziem

oddziałującym na rozw

ój młodego człow

ieka, dlatego w pracy drużyny należy

wracać do tych kanonów

harcerskich wartości.

6H

arcerze starsi cenią swoją niezależność m

yślenia. Są dociekliwi i szukają w

łasnego wytłum

aczeniaotaczającej ich rzeczyw

istości. Nie chcą, aby im

cokolwiek narzucano. Zastanaw

iają się, co w życiu jest

naprawdę w

ażne. Mają w

ątpliwości. Inaczej niż m

łodsi harcerze będą rozumieć także Praw

o i Przyrzecze-nie H

arcerskie. Prawo i Przyrzeczenie m

ają pomóc harcerzom

starszym w

spinać się na ich własne szczyty,

szukać własnych ścieżek. H

arcerze starsi zaczynają postrzegać harcerskie wartości na sw

ój własny sposób,

może być tak, że nie zgadzają się z tym

, jak ich drużynowy czy drużynow

a interpretują harcerskie ideały,w

ręcz mogą buntow

ać się. Warto w

ykorzystać tę szansę na przewartościow

anie dotychczasowego sposo-

bu myślenia i pozw

olić harcerkom i harcerzom

na znalezienie ich własnego uzasadnienia w

artości zawar-

tych w Praw

ie i Przyrzeczeniu. Jeśli tak się stanie, harcerze starsi ukształtują swoje postaw

y świadom

ie,zaczną sam

odzielnie stawiać sobie zadania i zdaw

ać sobie sprawę z tego, że ich działania pow

inny byćcelow

e. Harcerze starsi w

idzą nie tylko to, że w codziennych spraw

ach kierują się zasadami w

yrażonymi w

Prawie i Przyrzeczeniu, ale rozum

ieją, ze sami kształtują sw

oją postawę – patrzą szerzej, szukają w

łasnychuzasadnień, zadają sobie pytania i szukają na nie w

łasnych odpowiedzi. Praw

o i Przyrzeczenie zaczyna byćw

artością rozumianą w

pełni, pozwalającą ich na coraz lepszy, św

iadomy rozw

ój.D

latego właśnie w

codziennej pracy drużyny ciągle należy nawiązyw

ać do Prawa i Przyrzeczenia

Harcerskiego – w

czasie rozmów

czy gawęd na zbiórkach zastępów

, drużyny, na letnim obozie, rajdach

lub biwakach.

Zachęć swoich harcerzy, żeby na zbiórce drużyny spróbow

ali określić, jak rozumieją idee ZH

P, może

wyw

iąże się ciekawa dyskusja? W

ciągu całego roku harcerskiego spróbuj wplatać elem

enty Prawa

Harcerskiego w

pracę drużyny – rozmaw

iajcie o tych wartościach, podejm

ujcie kontrowersyjne tem

a-ty, w

spólnie poszukujcie odpowiedzi, dyskutujcie, analizujcie rzeczyw

istość i własne postaw

y. Takieposzukiw

ania mogą być bardzo tw

órcze!P

rawo i P

rzyrzeczenie Harcerskie są fundam

entalnymi elem

entami m

etody harcerskiej, więc

będą aktualne przez cały okres harcowania (i później także, jeżeli ktoś z tw

oich harcerzy zostanieinstruktorem

). To, w jaki sposób harcerze starsi ukształtują i utrw

alą w sobie w

artości płynące z Prawa

Harcerskiego, na pew

no będzie miało w

pływ na ich przyszłe decyzje – na to, czy zostaną w

ędrownika-

mi, instruktoram

i, czy podejmą też służbę na rzecz innych.

Na co dzień najlepiej realizow

ać najlepiej sprawdzone dla tego w

ieku formy pracy, pam

iętająco tym

, żeby je urozmaicać czym

ś nowym

. Niech to będzie w

ycieczka lub zwiad, w

czasie któregoharcerki lub harcerze dow

iedzą się, jak ludzie dzisiaj rozumieją honor, braterstw

o, ofiarność. Możecie

zorganizować zbiórkę z inną drużyną lub zastępem

starszoharcerskim, na której w

spólnie podyskutuje-cie który punkt Praw

a „sprawia” w

am najw

ięcej kłopotów czy trudności. C

iekawa będzie na pew

nozbiórka z gościem

– rozmow

a na temat daw

nych ideałów, tradycji harcerskich i ich aktualności. Przy-

czynkiem do dyskusji m

oże być obejrzenie filmu (np. „Braveheart” – a po nim

dyskusja o honorze lub„A

kcji pod arsenałem” – rozm

owa na tem

at poświęcenia i służby).

7N

ależy też pamiętać, że w

arunkiem skuteczności m

etody harcerskiej jest przykład osobisty instruk-tora. D

rużynowy także sam

odnosi się nieustannie do Prawa i Przyrzeczenia, definiuje i przyjm

uje je nanow

o dla siebie.

PR

ZY

RZ

EC

ZE

NIE

HA

RC

ER

SK

IE

Mam

szczerą wolę całym

życiem pełnić służbę B

ogu i Polsce, nieść chętną po-m

oc bliźnim i być posłuszną/posłusznym

Prawu H

arcerskiemu.

PR

AW

O H

AR

CE

RS

KIE

1.H

arcerz sumiennie spełnia sw

oje obowiązki w

ynikające z PrzyrzeczeniaH

arcerskiego.2.

Na słow

ie harcerza polegaj jak na Zaw

iszy.3.

Harcerz jest pożyteczny i niesie pom

oc bliźnim.

4.H

arcerz w każdym

widzi bliźniego, a za brata uw

aża każdego innegoharcerza.

5.H

arcerz postępuje po rycersku.6.

Harcerz m

iłuje przyrodę i stara się ją poznać.7.

Harcerz jest karny i posłuszny rodzicom

i wszystkim

swoim

przełożonym.

8.H

arcerz jest zawsze pogodny.

9.H

arcerz jest oszczędny i ofiarny.10.

Harcerz jest czysty w

myśli, w

mow

ie i uczynkach; nie pali tytoniu i niepije napojów

alkoholowych.

1.2. System m

ałych grupPodstaw

owe relacje z innym

i ludźmi naw

iązywane są w

grupie rówieśników

. Niew

ielka liczba osób,trw

ałe relacje, wspólne cele, dobra znajom

ość innych osób, należących do grupy, wzajem

ne akceptowa-

nie się, poczucie wolności, sam

odzielności, tożsamości grupy stw

arzają idealne warunki do tego, aby

młodzi ludzie dorastali w

jak najlepszej atmosferze. System

małych grup to podstaw

a metody harcerskiej.

8W

drużynie system m

ałych grup jest realizowany przez pracę w

zastępach.D

ziewczęta i chłopcy są zorganizow

ani w odrębnych zastępach. Z

astępowy

Zastępow

yZ

astępowy

Zastępow

yZ

astępowy

ma zdolności przyw

ódcze i większe dośw

iadczenie harcerskie od pozostałychczłonków

zastępu, on planuje i inicjuje pracę zastępuplanuje i inicjuje pracę zastępuplanuje i inicjuje pracę zastępuplanuje i inicjuje pracę zastępuplanuje i inicjuje pracę zastępu. Z

astępowego w

ybieradrużynow

y w porozum

ieniu z radę drużyny. Stopniow

o zwiększa się stopień

zaangażowania członków

zastępu w podejm

owanie odpow

iedzialności za re-alizow

ane zadania. Zbiórki zastępu odbyw

ają się w regularnie, np. w

rytmie

tygodniowym

.

Drużyna starszoharcerska pracuje zastępam

i. Zastęp to nie tylko mała grupa, ale coś w

ięcej – dlate-go w

ażne jest odpowiednie przygotow

anie zastępu do bycia zastępem!

Zastęp harcerzy starszych jest już często zgraną grupą młodych ludzi, którzy zdążyli się poznać, przeżyć

razem kilka obozów

, biwaków, przygód. Taki zastęp m

a swoje tradycje, zw

yczaje, obrzędowość, pow

ie-dzenia, historię, jego członkow

ie znają się i przyjaźnią. W tej grupie w

iekowej grupa rów

ieśnicza ma

szczególne znaczenie w kreow

aniu postaw. H

arcerzy starszych cechuje zdolność do samodzielnego dzia-

łania w takiej grupie, potrafią oni rozw

ijać samych siebie przez działanie w

zespole i umiejętnie łączyć cele

grupy ze swoim

i własnym

i. Środowisko, a w

szczególności rówieśnicy, m

ają teraz priorytetową pozycję w

ew

pływaniu na postaw

y młodego człow

ieka, bywa, że dużo w

iększą od rodziców, szkoły czy kościoła.

System zastępow

y jest podstawow

ą formą pracy harcerskiej (...)

Co składa się na zastęp harcerek?

Zespół od sześciu do dziesięciu dziew

cząt (wraz z zastępow

ą i podzastępową)

dobrany w sposób naturalny.

Zastępow

a – harcerka (po Przyrzeczeniu), która odpowiednie w

yrobienie zdo-była w

zastępie próbnym lub w

drużynie.Podzastępow

a – harcerka będąca współpracow

nicą i zastępczynią zastępowej.

Zastęp istotnie harcerski pow

inien spełniać następujące warunki:

Być żyw

ym organizm

em, zdolnym

do życia i współżycia harcerskiego

Mieć w

łasny program, oparty na Praw

ie Harcerskim

i wytycznych organiza-

cyjnych.R

ealizować ten program

metodą harcerską.

Ew

a Grodecka, „O

metodzie harcerskiej i jej stosow

aniu”

9H

arcerze starsi są za swój zastęp odpow

iedzialni. Wspólnie ustalają plan pracy zastępu na rok har-

cerski, przygotowują i przeprow

adzają zbiórki, a zastępowy – starszy brat – czuw

a nad tym, aby zbiórki

miały w

łaściwy przebieg i charakter harcerski. Zastępow

y musi zaw

sze mieć na w

szelki wypadek przygo-

towany plan aw

aryjny – może się okazać, że harcerz przygotow

ujący zbiórkę nie poradził sobiez zadaniem

– zastępowy um

iejętnie wów

czas powinien przeprow

adzić zbiórkę do końca.Praca zastępu harcerzy starszych w

iąże się z rozwojem

samorządności, która będzie spraw

niej prze-biegała w

drużynie wędrow

niczej. Szczególny nacisk kładziony jest tutaj na wym

ianę własnych do-

świadczeń, w

iedzy i umiejętności. To, co scala zastęp w

tej grupie wiekow

ej, to przede wszystkim

wspólne zainteresow

ania i podobny system w

artości.Treści, jakie zastęp realizuje na zbiórkach, nie koncentrują się już głów

nie na kwestiach zw

iązanychz technikam

i harcerskimi, ale zakładają coraz bardziej skonkretyzow

ane zainteresowania poszczegól-

nych harcerzy starszych, którzy szukają – i często znajdują – swoje pasje, zainteresow

ania, pole służby.Podejm

owane zadania stają się zalążkam

i stałej służby. Radość i przyjaźnie zawarte w

zastępie starszo-harcerskim

bywają najcenniejszą nagrodą dla harcerzy. To utw

ierdza ich w przekonaniu, że razem

mogą

więcej zdziałać, że praca w

łaśnie w takim

zespole przynosi duże efekty.Zadania dla zastępów

powinny znaleźć się w

planie pracy drużyny. Każda zbiórka, na każdy tem

at,m

oże zawierać elem

ent wym

agający udziału zastępu. Harcerze starsi m

ogą się angażować w

przygotowa-

nie zbiórek, jak również w

zadania międzyzbiórkow

e, do wykonania tuż przed zbiórką, w

ciągu tygodniaalbo podczas sam

odzielnej zbiórki zastępu. Żeby miało to sens, m

usi to być przemyślane – pow

inieneśzaw

czasu tak dobrać formę zbiórki, żeby zadanie realizow

ane przez zastępy miało w

pływ na jej przebieg,

żeby harcerze byli zmotyw

owani do dobrego przygotow

ania się. Należy dobrać takie działania, by zastęp

był w stanie je zrealizow

ać i żeby były one dla harcerzy starszych ciekawe. N

a to, czy zbiórka będzieudana, w

płynie niewątpliw

ie zaangażowanie harcerzy w

jej przygotowanie i przeprow

adzenie, niezwykłe

miejsce przeprow

adzenia zbiórki, ciekawe form

y pracy. Każda zbiórka po prostu m

usi być przygodą.N

a zbiórkach trzeba wykorzystyw

ać także takie instrumenty m

etodyczne, jak stopnie, sprawności

i projekt.D

zięki tym instrum

entom łatw

iej będzie harcerzom starszym

ukierunkować sw

ój rozwój i zaintereso-

wania, zaplanow

ać i dostrzec zmiany, które w

nich zachodzą.Bez w

zględu na to, jak samodzielne będą tw

oje zastępy, musisz pam

iętać, że cały czas odpowiadasz

za ich bezpieczeństwo. M

usisz zawsze w

iedzieć, gdzie i kiedy odbywają się ich zbiórki oraz kto pełnolet-

ni im tow

arzyszy. Gdy zastępy będą m

iały własne regularne zbiórki, zastanów

się nad tym, jak często

powinny odbyw

ać się zbiórki całej drużyny. Czy tw

oi harcerze będą mieć tyle czasu poza szkołą i innym

izajęciam

i, żeby spotykać się co najmniej raz w

tygodniu, na zbiórce zastepu? W takim

razie zbiórkidrużyny pow

inny odbywać rzadziej, na przykład raz na m

iesiąc?

10N

ie ma system

u zastępowego bez zastępow

ych. W przypadku drużyn starszoharcerskich zastępow

ypow

inien być starszy od pozostałych członków zastępu, bardziej dośw

iadczony, przygotowany do bycia

badenpowellow

skim starszym

bratem. Pow

inien mieć w

ięcej sprawności, w

yższy stopień. Skąd braćtakie osoby?

Gdy tw

oja drużyna działa już jakiś czas, powinieneś przyglądać się sw

oim harcerzom

i wyszukiw

aćw

śród nich kandydatów na now

ych zastępowych, którzy będą m

ogli zaopiekować się osobam

i, któreprzybędą lub w

łaśnie przybyły do drużyny. Gdy w

szyscy w drużynie są now

i, musisz zaryzykow

ać. Tak jakprzy podziale now

ych osób na zastępy, tak i przy wyborze zastępow

ego możesz popełnić błąd, dlatego

powinieneś obserw

ować sw

oich harcerzy, żeby zdążyć zareagować, zanim

będzie za późno, zanim har-

cerze ostatecznie się pokłócą, zanim zorganizują bunt przeciw

nielubianemu zastępow

emu.

W w

yborze zastępowych uczestniczy rada drużyny, tym

samym

zapraszając ich do swojego grona.

Rada drużyny jest ciałem podejm

ującym decyzje, ale nie jest to forum

do przygotowyw

ania zastępo-w

ych do pełnienia funkcji. Do tego najlepiej nadaje się zastęp zastępow

ych. Dzięki tem

u zastępowi

mogą uczyć się przez działanie, przez dośw

iadczanie na własnej skórze działania w

zastępie. Zastępzastępow

ych spotyka się na swoich zbiórkach, w

ycieczkach, wyjazdach. M

ożesz też pomagać zastępo-

wym

indywidualnie lub przekazać niektórych pod opiekę przybocznym

(np. macie 3 zastępy, ty i tw

oidw

aj przyboczni bierzecie po jednym pod opiekę).

Na koniec jeszcze jedno przypom

nienie – plany pracy zastępów są częścią planu pracy drużyny.

Oczyw

iście spontaniczne inicjatywy harcerzy cieszą drużynow

ego, ale zadbaj o to, żeby zastępy plano-w

ały swoją pracę. N

a początku twój udział w

tym planow

aniu będzie bardzo duży, ale od czegoś trzebazacząć. To tw

oja inwestycja na przyszłość, gdy będziesz m

ógł już czerpać korzyści opisane na początkutych rozw

ażań.

KO

RZ

YŚ

CI W

YN

IKA

JĄC

E Z

PR

AC

Y Z

AS

TĘ

PAM

I–

Pomagają one indyw

idualnie traktować każdego harcerza, są to na tyle m

ałegrupy, że m

ożna dostrzec potrzeby, problemy i m

ocne strony każdej osoby.–

Pomaga rozw

ijać w harcerzach sam

odzielność, każdy ma szansę się w

y-kazać, nie m

ożna schować się w

tłumie podczas rozdzielania zadań,

a możliw

ość realizacji własnych pom

ysłów zachęca naw

et nieśmiałych

harcerzy do wykazyw

ania inicjatywy.

–U

łatwia pracę drużynow

emu, który m

oże powierzyć zastępom

przygoto-w

anie dużej części zbiórki drużyny, a także może skuteczniej oddziaływ

aćna drużynę przez intensyw

ne kontakty z kilkoma zastępow

ymi, opiekują-

cymi się resztą harcerzy.

11Poza zastępam

i, harcerze starsi mogą tw

orzyć doraźnie działające grupy w drużynie starszoharcer-

skiej – są grupy zadaniowe. Są one tw

orzone po to, aby harcerze starsi wykonali konkretne zadanie.

Grupa taka nie posiada specjalnej obrzędow

ości, tworzą ją jednak harcerze starsi, chcący m

ocnozaangażow

ać się w podejm

owane działanie.

1.3. Uczenie w

działaniuC

złowiek najlepiej uczy się, zapam

iętuje, jeśli coś robi, ćwiczy, dośw

iadcza, kiedy może ekspery-

mentow

ać, samodzielnie w

yciągać wnioski, dokonyw

ać wyborów

. Podobnie jest w grom

adzie czy dru-żynie – zuch, harcerz czy harcerka szybciej zrozum

ie, co to jest azymut, jeśli w

yznaczy go i uda się we

wskazanym

kierunku, nauczy się gotować przygotow

ując obiad dla zastępu, nauczy się współpracow

ać,gdy razem

z zastępem w

ykona zadanie wym

agające wspólnej pracy. O

czywiście, w

harcerskim działaniu

nie może rów

nież zabraknąć rozmów

, będą one służyć określeniu celów, podsum

owaniu zadań, szuka-

niu odpowiedzi na nurtujące zuchy i harcerzy pytania. N

ajwięcej jednak będzie działania, przem

yśla-nego i dobrze zorganizow

anego. 1

„Przy tym praca w

grupach wiekow

ych różni się metodycznym

i zadaniami, gdyż podporządkow

anajest poziom

owi rozw

oju psychofizycznego i moralnego oraz form

om aktyw

ności preferowanych przez

jednostkę w różnych etapach jego rozw

oju. Harcerskie w

ychowanie przechodzi stopniow

o od zucho-w

ej zabawy, poprzez w

zory przejściowe nasycone elem

entami przygody, aż do działań społecznych

u harcerzy starszych”. 2

Charakterystyczną form

ą aktywności harcerzy starszych jest poszukiw

anieposzukiw

anieposzukiw

anieposzukiw

anieposzukiw

anie.H

arcerze odkrywają różne pola działania, now

e pasje i zainteresowania w

po-szukiw

aniu własnej drogi. W

szystkie działania oparte są na sprawdzaniu się

w realnych, życiow

ych sytuacjach.

Harcerze starsi szukają sw

oich pasji. Harcerstw

o to styl życia. W harcerstw

ie harcerze starsi powinni

mieć stw

orzone warunki do poszukiw

ania – prawdy o sobie, poszukiw

ania własnych zainteresow

ań,poglądów

, wartości, tego, co lubią i tego, co jest dla nich w

ażne. Zaczynają podkreślać swoją w

olnośći niezależność m

yślenia.

1.Przew

odnik dla przewodnika. Poradnik drużynow

ego harcerskiego, red. E. Prędka, s. 147

2.Z. N

arski, Harcerska m

etoda wychow

awcza, H

arcerstwo 1988, nr 3, s. 15

12W

arto, aby drużynowy pam

iętał o tym, że należy uszanow

ać zainteresowania i pasje harcerzy. Jed-

nocześnie bywa tak, że ow

e zainteresowania byw

ają krótkotrwałe i pow

ierzchowne – dlatego druży-

nowy, znając dobre sw

oich harcerzy, może um

iejętnie wskazyw

ać harcerzom starszym

kierunek ichposzukiw

ań, ściśle z nimi w

spółpracując w tym

zakresie. Pamiętać też należy o tym

, iż bywa tak, że

drużynowy m

a nieco inne zainteresowania niż harcerze starsi z jego drużyny. M

ądry drużynowy będzie

umiał uszanow

ać te różnice, stworzy w

arunki do rozwoju pasji harcerzy i nie będzie narzucał sw

oichw

łasnych zainteresowań – choć byw

a i tak, że pasjonat – drużynowy w

łasnym zaangażow

aniemi autentyzm

em potrafi zarazić sw

ą pasją harcerzy.D

rużynowy poznaje zainteresow

ania, oczekiwania w

obec harcerstwa każdego ze sw

oich podopiecz-nych. Tego w

szystkiego drużynowy m

oże dowiedzieć się dzięki przeprow

adzeniu ankiety, wyw

iadu,a także na podstaw

ie własnych obserw

acji, spostrzeżeń i zapisków.

Jeśli drużynowy w

ie, co interesuje jego harcerzy, co robią w w

olnych chwilach, w

arto, aby uwzględ-

nił w planie pracy i w

ykorzystał te zainteresowania. M

oże to być droga umożliw

iająca pogłębianiew

iedzy i umiejętności harcerzy starszych w

dziedzinie ratownictw

a medycznego, opieki nad dziećm

i,ekologii, kultury, technologii inform

acyjnej, łączności, lotnictwa, jeździectw

a itd.Zaprezentow

anie powyższych obszarów

poszukiwań jest bardzo w

ażne. Chęci, które już są w

harce-rzu, należy odpow

iednio pogłębiać i rozwijać. M

ożna to zrobić na przykład w form

ie cyklu zbiórek,prezentujących pow

yższe obszary zainteresowań. U

wieńczeniem

zbiórek będzie powołanie grup zada-

niowych z opracow

anymi planam

i działania, w których um

ieszczone zostaną konkretne zadania. Gru-

py po pewnym

czasie mogą w

ymieniać się obszaram

i zainteresowań, próbując sw

oich sił. Po zrealizo-w

aniu planu przez zastęp lub grupę zadaniową na zbiórce następują prezentacje spraw

ozdań z wyko-

nania planu.D

uże zbliżenie do realnego życia zadań, jakie otrzymują harcerze starsi, pow

oduje, że są oniw

stanie określić drogę, którą podążać będą już jako ludzie dorośli... Łącząc wiedzę z praktyką, gdzie

praktyka stanowi sedno działań w

harcerstwie, pow

odujemy, że harcerze starsi poznają św

iąt wszystkim

izm

ysłami, nam

acalnie. Okres ciągłego poszukiw

ania i próbowania pow

inien być zwieńczony sukcesem

,czyli odkryciem

tych pasji, które harcerz starszy w sobie rozw

inie. Jak próbować i jak poszukiw

ać? Jestna to w

iele sposobów.

Niech dochodzą do założonego przez siebie celu, a zasm

akują wtedy tego, czym

tak naprawdę jest

poczucie zadowolenia w

ynikające z dokonania czegoś ważnego i w

artościowego.

W ten sposób harcerze m

ogą odkryć, czym jest praw

dziwa przygoda. Tą przygodą będzie działanie,

poszukiwanie. H

arcerstwo!

Warto, aby drużynow

y w codziennej pracy dbał o to, aby harcerze starsi m

ieli jak najwięcej dróg

poszukiwania i aby nie było ono oderw

ane od praktyki. Tylko w ten sposób harcerze zdobędą now

ą

13w

iedzę popartą własnym

i doświadczeniam

i. Autentyczność, praw

dziwość przeżyć pow

odują, że harce-rze starsi napraw

dę chcą poszukiwać i znajdow

ać.Jeśli szukają autorytetów

– zaaranżuj spotkanie z kimś, kto takim

autorytetem jest napraw

dę –M

oże to będzie matka któregoś z harcerzy? M

oże to będzie lekarz? A m

oże autor tekstów piosenek,

który naprawdę m

a coś do powiedzenia? Jeśli poszukują praw

d życiowych – w

ybierzcie się na wędrów

-kę, po lasach, w

góry... Niech harcerze przeżyją poszukiw

anie zagubionych miejsc, a także w

iadomości

o sobie samych – ile w

nich pozytywności, w

ytrzymałości, ile życzliw

ości dla innych, ile gotowości do

pełnienia służby, ile zaradności... Jeśli szukają pasji – zorganizujcie prawdziw

y plener malarski ze sztalu-

gami, pięknym

i farbami, idźcie na koncert, poczujcie m

uzykę, wybierzcie się pod opieką osoby upraw

-nionej na żagle, napiszcie praw

dziwy program

komputerow

y, przetłumaczcie książkę, zbudujcie na

obozie prawdziw

y piec gliniany... Można uczyć się – działając. D

zięki harcerstwu – jest to m

ożliwe!

1.4. Stale doskonalony i pobudzający do rozw

oju programProgram

pracy drużyny jest całością, nie zaś serią niepowiązanych ze sobą działań. Pow

inien być takplanow

any i układany, aby odpowiadał na potrzeby harcerzy starszych, aby m

ogli się dzięki niemu

rozwijać w

sposób harmonijny i naturalny. Program

powinien być jednocześnie ciekaw

y – po to, abypociągał i angażow

ał harcerzy starszych – powinien zatem

w w

yważony sposób łączyć to, co odpow

ia-da ich zainteresow

aniom.

Program pracy drużyny pow

inien uwzględniać specyficzną dla tego w

ieku po-po-po-po-po-

trzebę poznawania i poszukiw

ańtrzebę poznaw

ania i poszukiwań

trzebę poznawania i poszukiw

ańtrzebę poznaw

ania i poszukiwań

trzebę poznawania i poszukiw

ań. Dobrze zbudow

any program z jednej stro-

ny pozwala na nieskrępow

any rozwój w

łasnych zainteresowań

zainteresowań

zainteresowań

zainteresowań

zainteresowań, z drugiej za-

kłada z góry ich zmienność

zmienność

zmienność

zmienność

zmienność. Przez taki program

owi pokazujem

y harcerce star-szej i harcerzow

i starszemu różnorodne m

ożliwości oraz przygotow

ujemy ich

do wyboru specjalizacji i w

łasnej drogi rozwoju.

Program pracy drużyny ukierunkow

any jest:–

zadaniami prób na stopnie harcerskie,

–zainteresow

aniami harcerek i harcerzy,

–poszukiw

aniem pól działania i sfer aktyw

ności.Program

drużyny jest tworzony przez radę drużyny. Program

zastępów przez

zastępy.

14Program

pracy drużyny starszoharcerskiej nie jest ustalony raz na zawsze. N

ie jest też tak, że istniejejakiś jeden, uniw

ersalny program pracy drużyny czy zastępu. K

ażde harcerskie środowisko m

a swoje

potrzeby – każdy harcerz starszy jest inny. Starszoharcerskie drużyny działają w różnych w

arunkach,w

ięc i ich programy będą różne.

Program drużyny starszoharcerskiej i program

zastępu starszoharcerskiego nie jest narzucony z góry.Tw

orzą go same drużyny i zastępy.

Program pracy drużyny uw

zględnia programy pracy w

ypracowane w

zastępach.Przy jego opracow

ywaniu należy zastanow

ić się, na jaki okres praca jest przewidyw

ana – dobrze jestm

ieć kilkuletnią wizję tego, co chcem

y osiągnąć, natomiast pracę planow

ać w perspektyw

ie na przy-kład roku harcerskiego. Program

powinien uw

zględniać własne potrzeby harcerzy starszych – ich zain-

teresowania, potrzeby, w

arunki, w jakich działają na co dzień, jak rów

nież to, jakie wym

agania określo-ne są w

próbach na stopnie starszoharcerskie. Warto zastanow

ić się także, jakie założenia programow

ez poprzedniego roku harcerskiego spraw

iły harcerzom starszym

radość i satysfakcję i powinny być

rozwijane w

tym roku także, a co okazało się niew

ypałem i nie spełniło oczekiw

ań harcerzy.Program

należy tworzyć tak, aby był, jak m

ówi Ew

a Grodecka „zgodny z Praw

em H

arcerskim,

z metodą harcerską i oparte na system

ie zastępowym

”. Wtedy na pew

no będzie dobry.O

d początku istnienia ruchu harcerskiego uznaje się olbrzymią rolę przyrody i przebyw

ania naw

olnym pow

ietrzu w procesie w

ychowania harcerzy. Przyroda staw

ia przed młodzieżą liczne w

yzwania,

stwarza w

arunki do rozwoju um

ysłowego, pobudza zaradność. D

zielenie pewnego ryzyka, przeżyw

anietego, co nie m

oże się zdarzyć w harców

ce w pom

ieszczeniu czy w ogóle – w

mieście czy m

iasteczku,w

spólne dbanie o zaspokajanie potrzeb życiowych w

trudnych warunkach pow

odują, że harcerzestarsi w

swoim

zastępie czy drużynie czują się bardziej zżyci, powstaje m

iędzy nimi taka w

ięź, która może

stać się przyjaźnią na całe życie.D

ziałaniu blisko przyrody pomaga znajom

ość technik harcerskich. Techniki te w tej grupie w

ieko-w

ej pewnym

„narzędziem”. Żeby zrealizow

ać ciekawy, atrakcyjny projekt, harcerze m

uszą swobodnie

posługiwać się m

apą, apteczką, sprzętem pionierskim

itd. Harcerz chce być człow

iekiem zaradnym

isam

odzielnym, w

iec dbać należy o to, aby nie wszystkie projekty były zw

iązane z praca w pom

ieszcze-niach (np. najpierw

gazeta drużyny, potem w

itryna internetowa, potem

własny film

na video), ależeby przeprow

adzać wiele zajęć w

terenie.

152. Instrum

enty metodyczne

2.1. Próba harcerki/harcerzaP

róba harcerza – witam

y w drużynie!

Masz w

drużynie nowe osoby, które jeszcze nie są harcerzam

i? To radość i troska. Radość, bo będzienas w

ięcej. Troska, bo trzeba bez zatrzymyw

ania w m

iejscu pozostałych, umiejętnie w

ytłumaczyć przy-

byszom, o co w

harcerstwie chodzi. A

może w

szyscy są nowi, bo w

łaśnie założyłeś całkiem now

ą drużynęi na tw

oje zaproszenie przyszło kilkanaście osób?W

szyscy oni są twoim

i gośćmi, których chcesz zachęcić do działania w

harcerstwie. Zanim

jednakzaczną zdobyw

ać stopnie, zanim zaczniesz ich uczyć tego w

szystkiego, co porządny harcerz umieć

powinien, m

usisz ich powitać, przedstaw

ić się im i zapytać, czy zostaną z tobą na dłużej. Inaczej

przyjmuje się gości, którzy przychodzą na herbatę, a inaczej takich, którzy zostają na całe w

akacje.Skąd tw

oi goście mają w

iedzieć, czy chcą zostać na dłużej? Muszą spraw

dzić, czy praca w drużynie im

się podoba, czy chcą być harcerzami. Ten czas nazyw

amy próbą harcerza.

Tylko osoby, które spełniają wym

agania, których postawa jest zgodna z ideą próby, m

ogą zostaćharcerzam

i i złożyć Przyrzeczenie Harcerskie.

PR

ÓB

A H

AR

CE

RK

I – PR

ÓB

A H

AR

CE

RZ

AP

RÓ

BA

HA

RC

ER

KI – P

RÓ

BA

HA

RC

ER

ZA

PR

ÓB

A H

AR

CE

RK

I – PR

ÓB

A H

AR

CE

RZ

AP

RÓ

BA

HA

RC

ER

KI – P

RÓ

BA

HA

RC

ER

ZA

PR

ÓB

A H

AR

CE

RK

I – PR

ÓB

A H

AR

CE

RZ

AS

taram się zasłużyć na m

iano harcerki/harcerza. Chcę poznać harcerstw

o i do-stosow

ać się do jego wym

agań, określonych w praw

ie i Przyrzeczeniu Harcer-

skim. C

hcę przebywać w

zastępie (patrolu) i drużynie.Z

alecany czas trwania próby:

Zalecany czas trw

ania próby: Z

alecany czas trwania próby:

Zalecany czas trw

ania próby: Z

alecany czas trwania próby: 3–6 m

iesięcyW

YM

AG

AN

IA P

RÓ

BW

YM

AG

AN

IA P

RÓ

BW

YM

AG

AN

IA P

RÓ

BW

YM

AG

AN

IA P

RÓ

BW

YM

AG

AN

IA P

RÓ

BYY YYY

1.Z

nam i rozum

iem treść Przyrzeczenia H

arcerskiego.2.

Znam

i rozumiem

Prawo H

arcerskie.3.

Znam

i rozumiem

symbolikę krzyża harcerskiego, lilijki i koniczynki. Po-

trafię wyjaśnić, do czego zobow

iązuje harcerskie pozdrowienie „C

zuwaj”.

4.Z

nam hym

n harcerski i umiem

go zaśpiewać.

5.K

ompletuję sw

ój mundur harcerski.

6.S

ystematycznie uczestniczę w

zbiórkach zastępu i drużyny.7.

Wykonałam

/em z zastępem

(patrolem) przynajm

niej jeden projekt.

168.

Znam

nazwę drużyny, im

ię i nazwisko zastępow

ego i drużynowego i w

iem,

jak się z nimi skontaktow

ać.U

waga: próbę m

ożna poszerzyć o dodatkowe w

ymagania przyjęte

Uw

aga: próbę można poszerzyć o dodatkow

e wym

agania przyjęteU

waga: próbę m

ożna poszerzyć o dodatkowe w

ymagania przyjęte

Uw

aga: próbę można poszerzyć o dodatkow

e wym

agania przyjęteU

waga: próbę m

ożna poszerzyć o dodatkowe w

ymagania przyjęte

w drużynie.

w drużynie.

w drużynie.

w drużynie.

w drużynie.

Jak widać, na próbę składają się dw

a elementy:

–Spraw

dzenie, na czym w

praktyce polega harcerskie działanie (uczestniczenie w zbiórkach, praca

w zespole).

–Poznanie, zrozum

ienie i zaakceptowanie w

artości, zawartych w

Prawie i Przyrzeczeniu, przedsta-

wianych przez harcerskie sym

bole.Szczególnie ten drugi elem

ent próby, a także sposób jej rozpoczęcia i zakończenia (złożenie Przy-rzeczenia) zależy od tradycji, obrzędow

ości drużyny.Próbę należy rozpocząć jak najszybciej. Jeśli tylko ktoś zdecyduje, że chce regularnie chodzić na

zbiórki, powinieneś go poinform

ować, że w

iąże się to z rozpoczęciem próby harcerza i w

yjaśnić, naczym

ona polega. Powinieneś podkreślić, że dopiero po złożeniu Przyrzeczenia przestaje się być go-

ściem w

drużynie i że okres niezobowiązującego odw

iedzania drużyny nie może trw

ać wiecznie.

Rozpoczęcie próby możesz ogłosić rozkazem

, możesz też nadać m

u obrzędowy charakter – dodać

do symbolicznej w

atry drewienka z im

ionami osób rozpoczynających próbę (dołożą je do praw

dziwe-

go ogniska podczas Przyrzeczenia), wpisać ich im

iona do kroniki, pasować ich na gierm

ków, jeśli m

acieobrzędow

ość rycerską.Tw

oje zadania związane z próbam

i harcerza w drużynie będą zależały od liczby now

ych osób i odw

yszkolenia twoich harcerzy.

Zacznijmy od sytuacji, kiedy w

szyscy lub prawie w

szyscy są nowi. Pokaż im

, na czym polega harcer-

stwo.–

Pokaż im znany św

iat z niecodziennej perspektywy, daj radość poszukiw

ania, odkrywania. D

aj imspraw

dzić, czy innym spodobają się te rzeczy, którym

i sami się interesują, daj spróbow

ać, czy dająsobie radę w

nowo poznanych dziedzinach życia. To zachęci członków

drużyny do regularnegoprzychodzenia na zbiórki.

–Pokaż im

pracę w zespole – to now

opowstałe zastępy podejm

ują zadania, sprawdzające przy-

datność właśnie zdobytej w

iedzy i umiejętności, poszukują now

ych ścieżek. Mniejsza grupa m

ożeskoncentrow

ać się na wybranych tem

atach, bez oglądania się na innych, zmienić się w

zespółekspertów

służący radą pozostałym lub podejm

ujący trudniejsze zadania. W ten sposób człon-

kowie drużyny będą przygotow

ani do spełnienia następnego wym

agania – projektu.

17–

Pokaż im nasz kodeks postępow

ania – Prawo i Przyrzeczenie H

arcerskie, harcerskie symbole.

W sw

oich gawędach naw

iązuj do punktów Praw

a, do symboliki lilijki, krzyża, koniczynki, staw

iajpytania dotyczące norm

, zasad, którymi kierują się różni ludzie, stw

arzaj sytuacje, w których

pomim

o wątpliw

ości trzeba podejmow

ać decyzje. Dzięki tem

u członkowie tw

ojej drużyny będąm

ogli poznać, zrozumieć i – jeśli zechcą – zaakceptow

ać harcerskie wartości.

Jeśli nowych osób jest tylko kilka, tw

oje zadania częściowo przejm

ą zastępowi. M

ożesz rozdzielićnow

e osoby do działających zastępów, albo stw

orzyć z nich oddzielny zastęp, na którego czele staniedośw

iadczony harcerz, który przekaże im podstaw

ową w

iedzę, nauczy pracy w grupie, w

ytłumaczy

symbolikę. Ty jako drużynow

y musisz oczyw

iście zadbać o atrakcyjność zbiórek drużyny, podpowiadać

kolejne kierunki poszukiwań, um

iejętnie stawiać pytania, ale przecież to tw

ój chleb powszedni.

Najtrudniej jest w

tedy, gdy nowych osób jest w

ięcej niż dotychczasowych harcerzy i kiedy nie m

aszdo pom

ocy dobrych zastępowych, którzy zajm

ą się uczeniem podstaw

. Musisz w

tedy zwracać szczegól-

ną uwagę na to, żeby te pierw

sze zbiorki były atrakcyjne dla obu grup. Żeby ci nowi rozum

ieli, o cochodzi, a ci starsi się nie nudzili. Znaleźć coś, czego jeszcze nie było, zupełnie now

y dla nich temat, coś,

co będzie odkryciem dla w

szystkich członków drużyny.

Ustal razem

z drużyną, jak podejmow

ane będą decyzje o zakończeniu próby. Drużynow

y nie powi-

nien podejmow

ać takiej decyzji sam. M

oże rada drużyny po ocenieniu wykonania projektu będzie

zapraszać na rozmow

ę osobę z zespołu realizującego projekt, która jest w trakcie próby? W

tedy kandy-dat na harcerza będzie m

ógł się określić, czy akceptuje harcerskie wartości i chce się na stałe zobow

ią-zać do ich przestrzegania, czy nie. U

stalcie, kto w tej rozm

owie bierze udział – drużynow

y, może też

zastępowy lub w

ybrany harcerz, do którego dana osoba ma zaufanie. Efektem

końcowym

takiej roz-m

owy pow

inno być pożegnanie z drużyną (jeśli ktoś nie chce składać Przyrzeczenia) lub zaproszenie nacerem

onię złożenia Przyrzeczenia Harcerskiego.

Nie ustalaj sztyw

nych terminów

– na przykład że tylko na obozie można składać Przyrzeczenie. Jeśli

chcesz to połączyć z ważnym

i dla was datam

i, związanym

i z bohaterem drużyny, obrzędow

ością, wy-

bierz kilka okazji w roku, żeby sztucznie nie przedłużać czasu trw

ania prób. Naw

et najmilsze pow

itanietrzeba kiedyś skończyć. W

wielu drużynach w

ażna jest też odrobina tajemnicy, zaskoczenia – jeśli

Przyrzeczenia będą dwa razy do roku, łatw

o przewidzieć, kto i kiedy „m

oże się spodziewać”.

Próba harcerza nie powinna trw

ać zbyt długo – kilka, nie dłużej niż 6 miesięcy. W

końcu nie masz

do czynienia z małym

i dziećmi, ale z nastolatkam

i, które wiele rozum

ieją i chcą być traktowane po-

ważnie. Poza tym

przyszłym harcerzom

i tobie zależy przecież, żeby jak najszybciej zacząć właściw

eharce – zdobyw

anie stopni, sprawności, przygotow

ania do pierwszego w

spólnego obozu.

182.2. Stopnie harcerskie

Stopnie harcerskie – twoje narzędzia pracy

Opis harcerskiego system

u wychow

awczego zaw

iera wiele pojęć i określeń, które zw

iązane sąz codzienną pracą drużynow

ych. Gdybyś m

iał ciągle o nich wszystkich m

yśleć, trudno byłoby ci skupićsię na konkretnej zbiórce. N

a szczęście do pomocy m

asz instrumenty m

etodyczne, które pomagają te

idee i zasady wcielić w

życie.G

dy wykorzystujesz w

swojej pracy stopnie harcerskie, zapew

niasz swoim

harcerzom stym

ulującyprogram

i uczenie przez działanie, stale odnosząc się do wartości zaw

artych w Praw

ie i PrzyrzeczeniuH

arcerskim. Także dzięki stopniom

zapewniasz harcerzom

indywidualność (próba na stopień to indy-

widualny plan rozw

oju harcerza), pozytywność (osiągnięcia każdej osoby są dostrzegane i nagradzane),

pośredniość i naturalność (harcerze rozwijają się, w

ykonując konkretne zadania, związane z ich co-

dziennym życiem

, robiąc to, co lubią, co jest dla nich atrakcyjne).

Stopnie harcerskie

Stopnie harcerskie

Stopnie harcerskie

Stopnie harcerskie

Stopnie harcerskie

WW WWWym

agania realizowane są zarów

no na zbiórkym

agania realizowane są zarów

no na zbiórkym

agania realizowane są zarów

no na zbiórkym

agania realizowane są zarów

no na zbiórkym

agania realizowane są zarów

no na zbiórkach, jak i indywidualnie

ach, jak i indywidualnie

ach, jak i indywidualnie

ach, jak i indywidualnie

ach, jak i indywidualnie. R

e-alizacja zadań odbyw

a się pod opieką drużynowego, przybocznych lub zastępo-

wych starszych stopniem

.

Przy tylu zaletach nic dziwnego, że w

metodyce starszoharcerskiej zadania prób na stopnie harcer-

skie są jednym z trzech filarów

programu pracy drużyny, obok zainteresow

ań członków drużyny i po-

szukiwania now

ych pól działania. Oznacza to, że praca drużyny polega na poznaw

aniu coraz to no-w

ych sfer aktywności, z uw

zględnieniem w

ymagań na stopnie odkryw

cy–pionierki i ćwika–sam

arytankioraz na rozw

ijaniu zainteresowań jej członków

. Natom

iast pojedyncze osoby sprawdzają się w

real-nych, życiow

ych sytuacjach, wykonując zadania sw

oich prób na stopień.W

ymagania na stopnie dla harcerzy starszych realizow

ane są na zbiórkach, ale też indywidualnie.

Dla ciebie oznacza to, że m

usisz zaplanować w

ciągu roku takie zbiórki, przedsięwzięcia, żeby tw

oiharcerze m

ogli spełnić te wym

agania, których nie realizują poprzez indywidualne zadania. A

takżem

usisz uzgodnić z każdą osobą zdobywającą stopień (czyli z każdym

członkiem drużyny po Przyrzecze-

niu Harcerskim

), jakie zadania indywidualne podejm

ie. Kolejność działań zależy od ciebie, ale napoczątku łatw

iej ci będzie, gdy spośród wym

agań wybierzesz te, którym

i chcesz zająć się podczaszbiórek drużyny i zaplanujesz, w

jaki sposób połączysz je z ideą wspólnego poszukiw

ania, żeby byłyatrakcyjne i w

iązały się z pozostałymi filaram

i pracy drużyny. Udział w

tych przedsięwzięciach drużyny

oznacza zaliczenie danego wym

agania.

19N

atomiast pozostałe w

ymagania, których nie uw

zględnisz w działaniach całej drużyny, harcerze

będą mogli zrealizow

ać podczas pracy w zastępach, grupach zadaniow

ych lub indywidualnie. D

lategoz każdą osobą planującą zdobyw

anie stopnia należy porozmaw

iać, żeby ustalić, jak będzie wyglądała

realizacja tych wym

agań. Jakie sprawności harcerz zam

ierza zdobyć? Co go szczególnie interesuje,

z czym m

a kłopoty? Jakie projekty chciałby realizować i za co być w

nich odpowiedzialny? M

oże chceprzygotow

ać zbiórkę zastępu? A m

oże chce wykonać zadanie podczas zbiórki drużyny, np. w

czasiebiw

aku? Efektem takiej rozm

owy pow

inien być plan próby, zawierający zadania do w

ykonania i czasich realizacji. Spisany plan próby nazyw

any też bywa kartą próby. Sporządźcie go w

dwóch egzem

pla-rzach – jeden dla ciebie, drugi dla harcerza.

Ważne jest, żeby harcerz i jego drużynow

y wiedział, jakie w

ymagania już zostały zrealizow

ane. Kiedyjakaś zbiórka, w

yjazd, przedsięwzięcie zw

iązane były z którymś w

ymaganiem

na stopień, podczas pod-sum

owania rada drużyny pow

inna zdecydować, kto to w

ymaganie zaliczył, a kto nie. C

zy tylko tenzastęp, który w

ygrał grę, czy wszyscy, którzy ją ukończyli? C

o zrobić w tym

i, którzy nie wykonali zadania

międzyzbiórkow

ego, kiedy będą mieć następną szansę w

ykazania się? Podobnie należy uwzględnić

zdobywanie spraw

ności i realizację projektów. W

szystkie te decyzje ogłaszasz rozkazem drużynow

ego.D

obrze jest odnotowyw

ać też realizację zaplanowanych zadań w

karcie próby.Jeśli tw

oja drużyna działa już od kilku lat, najlepszym sposobem

na wyjaśnienie idei zdobyw

aniastopni jest przykład ze strony harcerzy już posiadających odkryw

cę-pionierkę lub ćwika-sam

arytankę,a także ze strony drużynow

ego – może w

łaśnie zdobywasz stopień harcerza orlego lub harcerza Rze-

czypospolitej, a może jesteś w

trakcie próby instruktorskiej.

PP PPPionierkionierkionierkionierkionierka-odkryw

caa-odkryw

caa-odkryw

caa-odkryw

caa-odkryw

caO

cenia siebie i swoje postępow

anie odwołując się do Praw

a Harcerskiego. Po-

trafi radzić sobie w różnych sytuacjach. M

ożna na niej/nim polegać. Jest uczyn-

na/uczynny, odważna/odw

ażny, samodzielna/sam

odzielny. Wyw

iązuje sięz obow

iązków, w

ynikających z miejsca w

drużynie.

Sam

arytankS

amarytank

Sam

arytankS

amarytank

Sam

arytanka-ćwik

a-ćwik

a-ćwik

a-ćwik

a-ćwik

Poszukuje wzorów

do naśladowania zgodnych z harcerskim

i wartościam

i. Szu-

ka sytuacji, w których m

oże pomóc zgodnie z w

yrażoną w Przyrzeczeniu szcze-

rą wolą. Pracuje nad sw

oim charakterem

. Poszukuje swoich zainteresow

ańi pasji. R

ozwija je zdobyw

ając wiedzę i um

iejętności w w

ybranych dziedzi-nach. W

spółtworzy życie drużyny.

20Jak zacząć zdobyw

anie stopni w now

ej drużynie, gdy nie ma w

niej osób, które mogą być takim

przykładem? Zastanów

się, kto może ci pom

óc znaleźć najlepszą metodę – m

oże warto poprosić

o radę programow

ca w hufcu, nam

iestnika lub komendanta kursu drużynow

ych?O

to jeden z pomysłów

na dobry początek. Gdy już kilka osób złoży Przyrzeczenie H

arcerskie,poprow

adź zbiórkę, na której porozmaw

iacie o idealnym harcerzu – co pow

inien wiedzieć, um

ieć.O

czywiście harcerzu, który m

a lat 13–16,. Niech członkow

ie drużyny zastanowią się, czego im

brakuje,żeby być takim

i idealnymi harcerzam

i, sprawdźcie, czy w

asze wyobrażenia zgadzają się z w

ymaganiam

ina stopnie. Zastanów

cie się, jak to łączy się z waszym

i zainteresowaniam

i. Opow

iedz harcerzom, kiedy

mniej w

ięcej będą mogli nauczyć się tego, co znajduje się w

wym

aganiach, co będą musieli zrobić sam

i,poza zbiórkam

i i spytaj, kto chce otworzyć próbę, um

ów się na rozm

owę o planie próby.

Otw

arcie próby może być zw

iązane z obrzędowością drużyny. Także zam

knięcie próby i przyznaniestopnia pow

inno mieć godną opraw

ę. Może to być uroczysty apel drużyny, m

oże to być ognisko nabiw

aku lub obozie. Możecie ustalić, że zaw

sze będzie wyglądać to tak sam

o albo wykorzystyw

ać różneokazje. W

ażne, żeby nie przesadzić – nie narzucić sobie ograniczeń, przez które ktoś będzie czekałkilka m

iesięcy na zamknięcie próby, m

imo że w

szystkie wym

agania już spełnił.Pam

iętaj, wiele zależy od tw

ojej konsekwencji i system

atyczności – powinieneś na bieżąco śledzić

postępy swoich harcerzy. Będziesz w

tedy mógł zauw

ażyć, kto zbliża się do końca próby, a kto ma

kłopoty, nie nadąża za pozostałymi. W

tej drugiej sytuacji jest to dla ciebie sygnał alarmow

y – tejosobie trzeba się przyjrzeć, porozm

awiać z zastępow

ym, poszukać przyczyn kłopotów

, udzielić po-trzebnej pom

ocy.O

czywiście nie m

usisz wszystkiego robić sam

– do pomocy m

asz przybocznych, zastępowych, radę

drużyny. Możesz pow

ierzyć jednemu z przybocznych zadanie rejestrow

ania postępów harcerzy, zastę-

powi m

ogą zająć się sprawą spraw

ności i projektów – sugerow

ać zdobywanie takich spraw

ności, którew

iążą się z zainteresowaniam

i lub słabymi stronam

i poszczególnych osób, podczas realizacji projektówuw

ażnie przydzielać zadania. Oczyw

iście przyboczny i zastępowi pow

inni być w stopniu co najm

niejodkryw

cy–pionierki i zdobywać następne stopnie, w

łaściwe dla ich w

ieku.M

oże się okazać, że niektóre osoby w tw

ojej drużynie nie zdobyły jeszcze stopnia wyw

iadowcy-

tropicielki, może naw

et dopiero teraz składały Przyrzeczenie Harcerskie. O

ne też zdobywają stopnie

dla harcerzy starszych, z tą różnicą, że ich próby powinny zostać poszerzone o te w

iadomości i um

iejęt-ności zaw

arte w w

ymaganiach poprzednich stopni, których im

brakuje. Podczas tworzenia takiej próby

należy pamiętać, że głów

ną aktywnością harcerzy starszych jest poszukiw

anie i poznawanie now

ychobszarów

i dlatego trzeba zwracać uw

agę, żeby nie żądać od osoby zdobywającej stopień w

ykonywa-

nia zadań, które nie są dla niej czymś atrakcyjnym

, wartym

poznania, które jej nie rozwijają. N

iedodaw

aj do próby wielu drobnych zadań z w

ymagań na m

łodzika i wyw

iadowcę, tylko zw

róć uwagę,

21żeby realizacja zadań z zakresu doskonalenia harcerskiego w

ymagała zastosow

ania tego, co jest zawarte

w w

ymaganiach z zakresu w

iedzy harcerskiej i technik harcerskich. Zauważ, że zw

ykle nie trzeba uzu-pełniać um

iejętności z zakresu zaradności życiowej, pracy nad sobą czy postaw

y obywatelskiej, bo

harcerz-gimnazjalista w

ięcej wie o życiu i św

iecie niż piątoklasista. Co nie oznacza, że harcerz starszy nie

może zainteresow

ać się którymś z tych tem

atów, np. badaniem

historii swojej rodziny. Zastanów

sięw

tedy, czy należy zawrzeć to w

próbie na stopień, czy lepiej zachęcić harcerza do zdobycia stosownej

sprawności. N

a koniec jeszcze jedna podpowiedź – jeśli m

asz problemy z m

otywow

aniem sw

oichharcerzy do zdobyw

ania stopni, pomim

o systematycznego, konsekw

entnego zapewniania w

arunkówdo realizacji kolejnych w

ymagań, spróbuj podnieść prestiż stopni, w

iążąc z nimi pew

ne przywileje.

Może na rajd hufca zabierzesz tylko odkryw

ców? M

oże zorganizujesz wyjazd tylko dla sam

arytanek?C

zy można w

yobrazić sobie pracę drużyny bez zdobywania stopni? O

czywiście, ale ile w

ięcej pracydrużynow

y musi w

łożyć w indyw

idualne, pozytywne, pośrednie i naturalne w

ychowyw

anie harcerzy. Totak, jakbyś chciał zbudow

ać szałas gołymi rękam

i – też można, ale o ile prościej ci będzie, jeśli będziesz

mieć do dyspozycji piłę do drew

na, saperkę i trochę sznurka.

2.3. Sprawności

Sprawności

Większości harcerzy spraw

ności kojarzą się z kolorowym

i krążkami w

yszytymi lub przyszytym

i dopraw

ego rękawa m

unduru. Im w

ięcej sprawności na rękaw

ie – tym bardziej praw

dopodobne, że mam

ydo czynienia z harcerzem

z dłuższym stażem

i z harcerzem, który cały czas zdobyw

a nowe um

iejętności.Trochę to i praw

da – w drużynie, w

której zaszczepimy „m

odę” na zdobywanie spraw

ności, po kilkulatach rękaw

y naszych harcerzy nie mogą już pom

ieścić nowych krążków

i co za tym idzie – harcerze

wiele potrafią. Spraw

ności bowiem

to świadectw

o tego, że coś potrafimy zrobić, że posiadam

y pewną

umiejętność, że jesteśm

y specjalistami w

jakiejś dziedzinie.Zgodnie z regulam

inem zdobyw

ania sprawności „spraw

ność to zdobyta i udowodniona um

iejęt-ność, którą harcerka lub harcerz potrafi posłużyć się w

razie potrzeby”. To, że potrafi wykorzystać

zdobytą umiejętność jest w

ażnym czynnikiem

wychow

awczym

. Warto zaszczepić w

harcerkach i harcer-zach przekonanie, że spraw

ności zdobywają po to, by um

ieć coś zrobić, by móc posłużyć się pew

nąum

iejętnością – a nie po to, by przyszyć sobie kolejny krążek na rękawie. I niew

ażne jest, kiedy zdobylidaną spraw

ność, umiejętność pow

inna im zostać do końca życia.

Sprawności ćw

iczą zaradność – umiejętność radzenia sobie w

różnych warunkach, rozw

iązywania

pojawiających się problem

ów i trudności. Spraw

ność powinna też ćw

iczyć rzetelność – i tu stoi przedtobą, druhu drużynow

y, odpowiedzialne zadanie. O

d rzetelności w w

ykonaniu małych zadań rodzi się

rzetelność w życiu.

22Zdobyw

ając sprawności harcerki i harcerze:

–zdobyw

ają konkretną wiedzę i um

iejętności,–

rozwijają sw

oje zdolności,–

odkrywają now

e zainteresowania,

–uczą się zaradności, przedsiębiorczości i rzetelności,

–uczą się szacunku dla ludzkiej pracy,

–spraw

dzają swoje m

ożliwości.

Zasady i tryb zdobywania spraw

nościH

arcerz czy też harcerka zdobywa spraw

ność indywidualnie. C

zęść wym

agań może zrealizow

aćw

zastępie czy drużynie, może je rów

nież zrealizować w

domu, w

szkole czy na podwórku. Zdobyw

ającspraw

ność harcerz czy harcerka powinni korzystać z pom

ocy specjalistów, książek, w

ydawnictw

facho-w

ych. W drużynie starszoharcerskiej takiej pom

ocy może udzielić drużynow

y, przyboczny, nauczyciel.

Etapy zdobywania spraw

nościH

arcerz, harcerka:1.

Wybiera spraw

ność, którą chce zdobyć – początkowo ktoś m

usi zachęcić go do zdobycia spraw-

ności. Może to być drużynow

y, przyboczny, zastępowy, który podpow

ie sprawność, pow

ie, coi jak należy zrobić, by ją zdobyć, w

esprze w przypadku trudności.

2.Zgłasza chęć zdobyw

ania sprawności drużynow

emu (zastępow

emu, przybocznem

u). Robi toz kilku pow

odów – by w

razie możliw

ości włączyć w

ykonywane zadania do pracy zastępu czy

drużyny, by sprawa nie uległa zapom

nieniu i by pomóc harcerzow

i w razie potrzeby.

3.U

kłada indywidualny plan zdobycia spraw

ności, przygotowuje kartę próby (słow

em pisze, co

zrobi, jakie zadania wykona, by zdobyć tę spraw

ność, najlepiej też określi, kiedy zamierza to

zrobić).4.

Wykonuje zadania.

5.Inform

uje zastępowego, drużynow

ego, przybocznego, że zadania zrealizował.

Sprawności, na w

niosek rady drużyny, przyznaje drużynowy. Przy ocenie w

ykonania zadania pa-m

iętaj o tym, że nieuzasadnione obniżanie w

ymagań podw

aża wychow

awczy sens spraw

ności.Zdobycie spraw

ności drużynowy ogłasza rozkazem

i wpisuje potw

ierdzenie zdobycia sprawności

do książeczki harcerskiej.

236.

Wyszyw

a lub przyszywa znaczek spraw

ności.7.

Wykorzystuje zdobyte um

iejętności.

Dobór spraw

nościO

czywiście to harcerz decyduje o tym

, którą sprawność chce zdobyw

ać. Możesz m

u jednak pomóc,

zwłaszcza gdy jego staż w

drużynie jest krótki. Podpowiedz spraw

ność, pomóż ułożyć zadania, zbudo-

wać kartę próby, kontroluj realizację zadań.D

la harcerzy starszych odpowiednie są spraw

ności oznaczone dwom

a i trzema gw

iazdkami. N

iew

ystarczą do nich podstawow

e harcerskie umiejętności lub elem

entarny poziom w

iedzy o jakiejś dzie-dzinie, ale harcerze starsi nie zajm

ują się podstawam

i, ale pogłębiają wiedzę i doskonalą um

iejętności,rozw

ijają zainteresowania.

Sprawności m

istrzowskie odpow

iednie są dla wędrow

ników.

Sprawności nie trzeba zdobyw

ać kolejno (o ile regulamin w

yraźnie tego nie żąda), można od razu

zdobyć sprawność trzygw

iadkową, jeśli jest się na odpow

iednim poziom

ie.Spraw

ności jedno-, dwu, i trzygw

iazdkowe tw

orzące jeden ciąg tematyczny (np. higienista*, sanita-

riusz**, ratownik***) m

ają taki sam znak graficzny. Stopień spraw

ności poznajemy po kolorze obw

ód-ki znaczka:

–spraw

ności jednogwiazdkow

e – kolor granatowy,

–spraw

ności dwugw

iazdkowe – kolor zielony,

–spraw

ności trzygwiazdkow

e – kolor czerwony,

–spraw

ności mistrzow

skie – kolor czarny.Staraj się, by tw

oi harcerze zdobywali spraw

ności na miarę sw

oich możliw

ości, by były dla nichw

yzwaniem

, by musieli postarać się, aby ją zdobyć. Jeśli harcerz m

a już pewne um

iejętności z danejdziedziny i tak napraw

dę nic już nie musi robić, by zdobyć spraw

ność, zaproponuj mu, by zaczął

zdobywać spraw

ność wyższego poziom

u. Niedobrze także jest, gdy harcerz w

ybierze sprawność zbyt

trudną jak na jego możliw

ości – zaproponuj mu zdobycie spraw

ności niższego poziomu. Staraj się

obiektywnie patrzeć na członków

swojej drużyny, w

łaściwie oceniać ich m

ożliwości i um

iejętności.

Organizacja zdobyw

ania sprawności

To, czy harcerze będą zdobywać spraw

ności, zależy od ciebie. Niezbędną pom

ocą może okazać się

przyboczny, który będzie koordynował zdobyw

anie sprawności, służył pom

ocą. Jeśli masz w

yrobionychzastępow

ych, możesz pow

ierzyć im to zadanie.

24Staraj się, by przez cały rok tw

oi harcerze zdobywali spraw

ności (a nie tylko na obozie).Stw

órz dostęp do regulaminu spraw

ności (może pow

iesisz programy spraw

ności w harców

ce). Innąform

ą zachęcania harcerzy do zdobywania spraw

ności jest prezentacja kilku sprawności na każdej

zbiórce (najsensowniej, by były one zw

iązane z tym, co obecnie dzieje się w

drużynie czy zastępie).

Now

e sprawności

Podstawow

y zestaw spraw

ności zatwierdzany jest przez G

łówną Kw

aterę ZHP. Znajdują się w

nimspraw

ności dotyczące tradycyjnych obszarów harcerskiego działania, rozw

ijających najpopularniejszedziedziny zainteresow

ania harcerzy. Drużyny, szczepy, nam

iestnictwa m

ogą opracowyw

ać własne spraw

-ności (rów

nież drużyny specjalnościowe i N

ieprzetartego Szlaku mogą tw

orzyć nowe spraw

ności). Jeśliw

idzisz, że coś bardzo pasjonuje twoich harcerzy i nie m

a sprawności, która pozw

oliłaby na doskonale-nie zw

iązanej z niej umiejętności – w

ymyśl spraw

ność. Podobnie możesz postąpić, gdy w

idzisz, że twoi

harcerze mają problem

z jakąś umiejętnością (np. punktualnością). M

ożesz też wym

yślić sprawność

związaną z regionem

, w którym

żyjesz, z bohaterem tw

ojej drużyny.Tw

orząc sprawność, nie zapom

nij o:–

by wym

agania sprawności były zgodne z zasadam

i określonymi w

regulaminie spraw

ności,–

znaku graficznym,

–zatw

ierdzeniu programu spraw

ności w m

acierzystej komendzie hufca.

Zatwierdzone program

y sprawności należy przesłać do G

łównej Kw

atery ZHP w

celu upowszech-

nienia.

2.4. ProjektD

o pełnego rozwoju harcerek i harcerzy starszych, zw

łaszcza w zakresie rozw

oju społecznego, obokspraw

ności i stopni harcerskich służy projekt.Projekt jest sposobem

uczenia harcerzy działania w zespole, podejm

owania decyzji i odpow

iedzial-ności. Stw

arza okazję na wyćw

iczenie dobrego planowania, realizacji i podsum

owania zadania.

W praw

idłowej realizacji kolejnych projektów

powinno w

zrastać stopniowo terytorium

działania, zna-czenie w

ytworu końcow

ego, samodzielność grupy, czas trw

ania, rola indywidualnego w

ykonawcy

i jego świadom

ość.Projekt jest tak skonstruow

any, że łączy zadanie indywidualne z zadaniem

zespołowym

, stwarza

warunki do działania w

grupie poprzez aktywność indyw

idualną. Pozwala w

ykorzystać różnorodneindyw

idualne zainteresowania i talenty dla w

spólnego celu.

25Takie budow

anie projektu pozwala na praw

idłowy przebieg rozw

oju harcerki czy harcerza starszego,charakteryzujący się szczególnym

poszukiwaniem

– wartości, zainteresow

ań, przyjaciół, siebie. Dobrze

zrealizowany projekt pozw

ala na budowanie w

łasnej odrębnej tożsamości, stw

arzając warunki do peł-

nej akceptacji siebie w relacjach z rów

ieśnikami i dorosłym

i, rozwija zainteresow

ania harcerzy starszych,kształci ich odpow

iedzialność i umiejętność pracy w

zespole.

Charakterystyka projektu

Najw

ażniejszym w

yróżnikiem projektu jest to, ze jest to zadanie zespołow

e dobrowolnie zainicjo-

wane przez sam

zespół. Samodzielność w

planowaniu, realizacji i podsum

owaniu projektu jest bardzo

wyraźna. D

rugim w

yróżnikiem jest to, że bardzo liczy się zarów

no efekt, jak i tok realizacji, zaangażowa-

nie poszczególnych osób w przebieg zadania.

W projekcie w

ażniejsze jest, a przynajmniej tak sam

o ważne, nie to, jakie zadanie jest w

ykonywane,

lecz jak jest wykonyw

ane: czy harcerki i harcerze właściw

ie podchodzą do realizacji obranego projektu,czy potrafią ustalić sam

odzielnie prawidłow

y harmonogram

pracy i produktywnie w

ykorzystać pozo-stający do ich dyspozycji czas, czy um

ieją podzielić między siebie zadania, czy okazują zainteresow

aniew

spółpracą, jak wcielają w

życie wspólnie podejm

owane decyzje, czy radzą sobie z pojaw

iającymi się

problemam

i i konfliktami.

Rola drużynow

ego w realizacji projektu

Głów

ną rolą drużynowego przy realizacji projektów

jest udzielenie pomocy harcerkom

i harcerzomstarszym

w um

iejętnym łączeniu zadań spraw

ności, stopni i projektów, tak aby stanow

iły w danym

mom

encie jedną ścieżkę poszukiwań oraz czuw

anie nad tym, aby planow

anie i realizacja projektówbyły zgodne z harcerską m

etodą i ideałami.

Drużynow

y powinien um

iejętnie wplatać podejm

owane projekty w

plan pracy drużyny, umożliw

ia-jąc prezentację osiągnięć każdego zrealizow

anego projektu na zbiórce drużyny oraz wykorzystując ich

elementy do dalszej pracy całej drużyny.

Głó

wne obszary realizacji projektu:

–D

ziałania w sferze kulturalnej (szeroko pojęta działalność kulturalna – teatr, kino, film

, muzyka,

malarstw

o …),

–„Sam

opomoc” koleżeńska (nauka–korepetycje, rozw

ijanie wspólnych zainteresow

ań, organizo-w

anie czasu wolnego),

26–

Środki masow

ego przekazu (dziennikarstwo, now

oczesne technologie komunikacji – internet),

w tym

audycje radiowe, m

ałe „produkcje filmow

e”, artykuły do gazet, wydaw

anie gazetki,–

Zdrowy styl życia (sposoby odżyw

iania się, dbanie o kondycję fizyczną, profilaktyka uzależnień),–

Zarobkowanie jako środek do kształtow

ania nawyków

prawidłow

ego gospodarowania i realiza-

cji własnych potrzeb.

Etapy realizacji projektu:–

Zainicjowanie projektu przez sam

ych realizujących (najczęściej zastęp),–

Dyskusja i w

ybór konkretnej propozycji,–

Wspólne opracow

anie planu realizacji projektu (indywidualizacja zadań),

–W

ykonywanie projektu,

–U

kończenie projektu,–

Podsumow

anie – publiczna prezentacja, pokaz itp.,–

Dokonana przez zespół ocena zrealizow

anego projektu.

Zasady i tryb realizacji projektu1.

Projekt jest realizowany przez zastęp starszoharcerski (lub inny zespół skupiający harcerki i harce-

rzy starszych powołany specjalnie do realizacji projektu).

2.D

ecyzja o realizacji projektu przez zastęp jest dobrowolna i sam

odzielna. Zadanie zostaje pod-jęte z w

łasnej inicjatywy w

ykonawców

, wspólnie zaplanow

ane, realizowane i oceniane przez

grupę. Punktem w

yjścia jest jakieś zamierzenie, podjęcie jakiejś inicjatyw

y, wytyczenie jakiegoś

celu w grupie. W

czasie realizacji projektu każdy uczestnik wykonuje w

ynikające z planu zadaniaindyw

idualne zgodne ze swoim

i możliw

ościami i zainteresow

aniami.

3.Realizacja projektu polega na w

ykonaniu zaplanowanych zadań w

okresie nie dłuższym niż

6 miesięcy.

4.Realizacje zadań zespół odnotow

uje w „K

arcie projektu”. Karta pow

inna zawierać:

–nazw

ę realizowanego projektu,

–w

ykaz członków zastępu realizującego projekt,

–plan realizacji projektu (z uw

zględnieniem osób odpow

iedzialnych za poszczególne zadania),–

planowany czas trw

ania realizacji projektu.

275.

Prawo do podjęcia decyzji o rozpoczęciu realizacji oraz zaliczaniu projektu, po w

spólnej jegoocenie razem

z realizującymi m

ają rady:–

drużyny starszoharcerskiej,–

drużyny wielopoziom

owej.

6.Zastęp (zespół) podejm

uje decyzję o rozpoczęciu realizacji projektu prezentuje plan realizacjiradzie drużyny. Po uzyskaniu zgody rady drużyny na realizację projektu zespól przystępuje dorealizacji a decyzja ta jest ogłaszana w

rozkazie drużynowego. Rada drużyny m

oże zaproponować

zespołowi zm

ianę niektórych zadań lub uzupełnienie programu realizacji o inne w

ażne zadania.7.

Zespół realizujący projekt w dow

olnej formie dokum

entuje jego przebieg.8.

Po zrealizowaniu zadań lub po upływ

ie czasu próby zespół podsumow

uje swoją pracę, dokonuje

samooceny i w

ystępuje do prowadzącego próbę z w

nioskiem o zaliczenie projektu całem

u ze-społow

i lub pojedynczym jego członkom

– jeżeli taki był wynik sam

ooceny zespołu. Zespółrealizujący projekt przedstaw

ia w tym

celu dokumentację realizacji projektu oraz dokonuje

prezentacji, pokazu – publicznego zobrazowania efektów

, wyników

projektu.9.

Na podstaw

ie przedłożonej dokumentacji i po zaprezentow

aniu przez zespół przebiegu realiza-cji projektu oraz podsum

owaniu zadania przez zespół rada drużyny podejm

uje decyzję o zalicze-niu projektu. D

ecyzja ogłaszana jest w rozkazie i w

pisana do książeczki harcerskiej.

Uw

aga!Poniew

aż projekt jest całkiem now

ym instrum

entem m

etodycznym, G

łówna Kw

atera będzie moni-

torować realizację projektów

oraz zbierać uwagi i propozycje m

odyfikacji, abyśmy za półtora roku

mogli przedstaw

ić Radzie Naczelnej w

nioski, propozycje ewentualnych zm

ian i uzupełnień opisu.Będziem

y przecież o półtora roku mądrzejsi!

Zapraszamy w

szystkich drużynowych drużyn starszoharcerskich (w

g nowego podziału m

etodyczne-go) i w

ielopoziomow

ych, w których działają zastępy starszoharcerskie o pom

oc w „testow

aniu” pro-jektu i zbieraniu dośw

iadczeń w jego realizacji. Praca będzie polegała na obserw

acji i opisywaniu

realizowanych w

drużynie projektów oraz w

zięciu udziału w badaniu ankietow

ym na ten tem

at.W

szystkich drużynowych chętnych do pom

ocy prosimy o w

ypisanie informacji takich jak na znajdu-

jącym się obok form

ularzu i przesłanie ich pocztą elektroniczną lub tradycyjną pod adresem:

28Zastępczyni naczelnika ZH

P hm. A

nna PorajG

łówna Kw

atera ZHP

ul. Konopnickiej 6

00-491 Warszaw

aprogram

@zhp.org.pl.

AN

KIETA

DLA

DRU

ŻYNO

WYCH

ZAIN

TERESOW

AN

YCH U

DZIA

ŁEM W

TESTOW

AN

IUPRO

JEKTU

– NO

WEG

O IN

STRUM

ENTU

METO

DYCZN

EGO

imię i nazw

isko drużynowego

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

stopień instruktorski/harcerski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

nazwa i num

er drużyny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

liczba członków drużyny w

wieku starszoharcerskim

(13–16 lat). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

hufiec, chorągiew. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

adres do korespondencji (najlepiej elektroniczny). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

numer telefonu kontaktow

ego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

293. D

ziałanie drużyny

3.1. Zorganizowanie do działania

Zorganizow

anie drużyny do działaniaŚródroczna działalność drużyny prow

adzona jest na zbiórkach drużyny, zbiórkach zastępów i pod-

czas pracy grup zadaniowych. Jednak, żeby m

óc pomów

ić więcej o zbiórkach, należy w

yjaśnić sobiepojęcia: czym

jest drużyna i zastęp oraz jakie są różnice między nim

i.D

RU

ŻYNA

STAR

SZOH

AR

CER

SKA

– to jedna z podstawow

ych jednostek organizacyjnych ZHP.

To grupa dziewcząt i chłopców

w w

ieku od 13 do 16 lat, którzy realizują wspólny plan, stw

arzając tymsam

ym poszczególnym

członkom w

arunki do wszechstronnego rozw

oju – intelektualnego, społeczne-go, fizycznego, intelektualnego i duchow

ego. Każda drużyna starszoharcerska liczyć pow

inna, co naj-m

niej 16 członków, tylko w

szczególnych wypadkach kom

enda hufca może obniżyć tę liczbę do 12.

Drużyna starszoharcerska pracuje zgodnie z m

etodyką starszoharcerską, a w drużynie w

ielopoziomow

ejdrużynow

y stosuje metodyki odpow

iednie do wieku członków

drużyny.D

rużyna to zespół kilku zastępów. D

rużyna pracuje systemem

zastępowym

, posiada swoją w

łasnąobrzędow

ość. Na czele drużyny stoi drużynow

y, który przy pomocy rady drużyny kieruje jej pracą.

Rada drużyny planuje zadanie i ocenia ich wykonanie, w

jej skład wchodzą:

–drużynow

y,–

przyboczny,–

zastępowi,

–inni funkcyjni, harcerze zgodnie z ustaleniam

i przyjętymi w

drużynie, np. skarbnik, kronikarz,gospodarz harców

ki.D

rużyna starszoharcerska pracuje zastępami, które działają w

środowisku sw

ojego zamieszkania

i spotykają się regularnie (przynajmniej raz w

miesiącu) na zbiórkach drużyny. H

arcerki i harcerzew

łączają się w organizację, przygotow

anie programu jak i prow

adzenie zbiórek drużyny. W m

iarę po-trzeb pojaw

iają się w drużynie grupy zadaniow

e.W

yróżniamy kilka podziałów

drużyn funkcjonujących ze względu na ich specyfikę pracy. I tak w

y-różniam

y podziały drużyn:Ze w

zględu na ich skład:–

Koedukacyjne – składające się i dziew

cząt i chłopców.

–Żeńskie – w

skład, których wchodzą tylko dziew

częta.–

Męskie – w

skład, których wchodzą tylko chłopcy.

30Ze w

zględu na środow

isko działania:–

Środowiskow

e – działające na terenie np. dzielnicy miasta, skupiające w

swoich szeregach dzieci

z różnych szkół.–

Miejskie – działające w

mieście.

–W

iejskie – działające na wsi.

Ze względu na ich specjalność:

–Turystyczne

–Pożarnicze

–W

odne i żeglarskie–

Ratownicze itd.

Każda drużyna pow

inna posiadać nazwę, num

er, obrzędowość (na którą m

oże się złożyć piosenkadrużyny, sposób pow

itania i pożegnania oraz inne), plan działania, proporzec, kronikę oraz inną doku-m

entację organizacyjną.ZA

STĘP – to grupa dziew

cząt lub chłopców. W

skład zastępu wchodzi około 6 osób (m

iędzy5 a 12,). Zastęp sam

odzielnie planuje swoją pracę i realizuje zadania. Zbiórki zastępu przygotow

ywane

są zarówno przez zastępow

ego, jak i poszczególnych członków zastępu. C

złonkowie zastępu m

ajapodobne zainteresow

ania i są w podobnym

wieku. Zastęp posiada: nazw

ę – związaną z nazw

ą drużyny,proporzec, kronikę zastępu, obrzędow

ość. Może posiadać rów

nież skarbiec zastępu czy swój szyfr.

GR

UPA

ZAD

AN

IOW

A – to m

niejsza grupa powołana do w

ykonania jednego zadania, składającasię z członków

różnych zastępów lub części członków

jednego zastępu. Grupę taką tw

orzy się, gdy dow

ykonania jest szczególne zadanie, którego nie jest w stanie podjąć jeden zastęp lub nie m

usi wyko-

nywać cały zastęp.

Drużyna starszoharcerska spotyka się system

atycznie na zbiórkach. Na zbiórkach realizuje się i pod-

sumow

uje zadania wynikające z program

u pracy drużyny. Drużyna rozpoczyna sw

oją pracę we w

rześniui kończy rok harcerski w

sierpniu. Każdy rok rozpoczyna się jego inauguracją. W

planie pracy drużynyoprócz harcerskiego program

u wychow

awczego, który stw

arza możliw

ość stałej aktywności i spraw

dza-nia się, zaw

arte są również zbiórki, w

ynikające z przyjętych tradycji i zwyczajów

drużynie. Odbyw

ają siętakże zbiórki uroczyste, tj. np. przyjęcie do drużyny, nadanie stopnia, uroczyste w

ręczeni chust.

Czym

jest zbiórka drużyny?Zbiórka harcerska, to spotkanie członków

drużyny lub zastępu mające pew

ien z góry określony cel.M

ówiąc prościej – zbiórka m

a czemuś służyć, m

a pomóc coś osiągnąć, rozw

iązać. Celem

może być np.

31przygotow

anie zbiórki wigilijnej, zaplanow

anie obozu, rozdanie zadań, podsumow

anie czegoś bądź teżw

spólna zabawa.

Rodzaje zbiórek:

–Zbiórka w

prowadzająca – są to zbiórki drużyny, których celem

jest zaznajomienie z danym

tematem

.–

Zbiórka uzupełniająca – są to zbiórki, które zazwyczaj przeprow

adzamy na zbiórkach zastę-

pu. Służą one poszerzeniu i uzupełnieniu dotychczas zdobytej wiedzy.

–Zbiórka podsum

owująca – zbiórka zazw

yczaj organizowana w

drużynie, w czasie której zastę-

py wym

ieniają się wiadom

ościami czy um

iejętnościami.

–Zbiórka spraw

dzian – jest to zbiórka drużyny, w czasie której spraw

dzamy w

iedzę i umiejętno-

ści ze zdobytej wiedzy. Zazw

yczaj jest organizowana w

formie biegu harcerskiego.

–Zbiórka uroczysta – jak sam

a nazwa w

skazuje, jest to zbiórka uroczysta, na której jest caładrużyna. O

rganizuje się ją z okazji np. nadania imienia drużyny, zakończenia kam

panii bohater,przyznania stopnia, złożenia Przyrzeczenia H

arcerskiego.

3.2. Rola drużynowego

Drużynow

y drużyny starszoharcerskiej jest przewodnikiem

w poszukiw

aniach. Drużynow

y w istotny

sposób wpływ

a na program drużyny i jej organizację. Św

iadomie część decyzji pow

ierza radzie drużyny.Przed drużynow

ym stoi szereg zadań, o których m

usi pamiętać w

swojej codziennej harcerskiej

pracy.

Zadania drużynowego

–w

sferze rozwoju społecznego:

–przygotow

anie do aktywnego i odpow

iedzialnego udziału w życiu społecznym

,–

rozwijanie um

iejętności społecznych harcerki/harcerza przez zdobywanie praw

idłowych do-

świadczeń w

e współżyciu i w

spółdziałaniu w grupie rów

ieśniczej,–

pogłębianie i umacnianie postaw

y patriotyzmu,

–pogłębianie poczucia przynależności do w

spólnoty harcerskiej, skautowej, państw

owej,

–kształtow

anie poczucia odpowiedzialności za siebie i innych,

–w

spieranie samorządności harcerskiej,

32–

umożliw

ienie rozwijania um

iejętności prezentacji własnego stanow

iska w dialogu z innym

i idem

okratycznego współdecydow

ania;

–w

sferze rozwoju intelektualnego:

–w

drażanie do samodzielności w

poszukiwaniu inform

acji w różnych źródłach, rozw

ijanie umie-

jętności poszukiwania, porządkow

ania, wykorzystyw

ania i przechowyw

ania różnych rodzajówinform

acji,–

rozbudzanie i rozwijanie indyw

idualnych zainteresowań,

–rozbudzanie w

yobraźni, pomysłow

ości na temat przyszłej aktyw

ności zawodow

ej i gospodar-czej;

–w

sferze rozwoju em

ocjonalnego–

pomoc w

e właściw

ym przeżyw

aniu okresu dojrzewania;

–w

sferze rozwoju fizycznego

–ukazanie pow

odów i sensu starań o w

łasne ciało, sprawność, zdrow

ie i urodę,–

doskonalenie sprawności kondycyjnej i koordynacyjnej,

–stym

ulowanie różnorodnych form

aktywności fizycznej, w

spierającej ich rozwój,

–kształtow

anie motyw

acji do podejmow

ania samodzielnych działań na rzecz harm

onijnegorozw

oju fizycznego,–

wdrażanie do aktyw

nego i bezpiecznego spędzania wolnego czasu i w

ypoczynku;

–w

sferze rozwoju duchow

ego–

wspieranie rozw

oju moralnego i kształtow

ania hierarchii wartości,

–kształtow

anie refleksyjnej postawy w

obec człowieka, jego natury, pow

inności moralnych oraz

wobec różnych sytuacji życiow

ych,–

rozpoznawanie podstaw

owych w

artości i dokonywanie w

łaściwej ich hierarchizacji,

–um

iejętności dokonywania sam

ooceny,–

kształcenie zachowań ukierunkow

anych na ochronę środowiska przyrodniczego.

334. Charakterystyczne form

y pracy

Podstawow

ą formą działalności drużyny starszoharcerskiej są zbiórki, czyli spotkania jej członków

w celu w

spólnego przeżycie harcerskiej przygody. To nic innego, jak wychow

ywanie harcerek i harcerzy

starszych, czyli rozbudzanie ich wrażliw

ości i rozwijanie uczuć, kształtow

anie siły woli, rozw

ijanie pogodyducha i nadziei, kształtow

anie rzetelności, rozwijanie tw

órczości. Zbiórka to czas, kiedy uczestnicy zdoby-w

ają wiedzę, nabyw

ają umiejętności, rozw

ijają zainteresowania i w

łasne niepowtarzalne zdolności.

Drużynow

y tworzy atm

osferę, przekazuje wiedzę i um

iejętności, pobudza do działania i motyw

ujegrupę, stw

arza warunki do rozw

oju. On głów

nie decyduje, co robić na zbiórkach i jak to robić. Z tym

,co

robić na zbiórkach, nie powinno być problem

u, bo wynika to z planu pracy drużyny, jednak często

trudność sprawia odpow

iedź na pytanie: Jak to robić?Sposób działania skierow

any na osiągnięcie celu to forma pracy. Stosow

anie form pracy jest zależne

od wieku harcerzy i ich charakterystycznych w

łaściwości oraz celów

i zadań, jakie chcesz zrealizować.

Różne mogą być cele stosow

anych form pracy – jedne przekazują w

iedzę, inne sprawdzają lub

pozwalają opanow

ać nowe um

iejętności, są też takie, które pobudzają do twórczości.

W doborze form

należy kierować się podstaw

owym

i kryteriami:

–Skuteczności – form

a ma w

ydobywać treści i podkreślać je.

Zanim w

ybierzesz formę odpow

iedz sobie na następujące pytania:C

zy forma pozw

oli osiągnąć cel zbiórki?C

zy jest odpowiednia do treści, które m

a przekazywać?

–A

trakcyjności – o atrakcyjności form pracy św

iadczyć będą odpowiedzi na niżej w

ymienione

pytania:Czy form

a będzie niezapomnianym

przeżyciem?

Czy zaspokoi potrzeby harcerek i harcerzy?

Czy jest na m

iarę ich wieku, czy rozw

ija ich wiedzę, um

iejętności, postawy?

–R

óżnorodności – przemienność form

powinna zapew

nić przeplatanie się różnych elementów

aktywności, np. słuchanie – m

ówienie, oglądanie – pokazyw

anie. Na zm

ianę powinno się stoso-

wać form

y statyczne i dynamiczne. Raz organizujesz zbiórkę w

budynku: w harców

ce, w sali

gimnastycznej, w

sali koncertowej, kiedy indziej na zew

nątrz: w parku, ogrodzie, lesie, nad w

odą,w

górach itp. Każda form

a musi m

ieć swoje tem

po, należy unikać dłużyzn.

34Pytania pom

ocnicze:C

zy forma jest inna od już stosow

anych?C

zy dostarcza nowych dośw

iadczeń, czy przekazuje treści pod różnymi postaciam

i, w różnych

sytuacjach i utrwala je?

–R

ealności – planując działania musisz w

ziąć pod uwagę w

ielkość pomieszczenia lub terenu,

liczbę harcerzy, czas trwania, w

arunki atmosferyczne, potrzeby i m

ożliwości harcerzy, a w

ięcw

iedzieć, jakie są możliw

ości zastosowania w

ybranych form na zbiórce.

Repertuar harcerskich form pracy jest szeroki i bardzo trudno podać ich jednoznaczną klasyfikację.

Są formy, które w

ypełniają całą zbiórkę, jak i takie, które są jej fragmentem

. Są formy, w

którychharcerz jest odbiorcą i takie, w

których jest twórcą.

Szczególnie zalecane w drużynie starszoharcerskiej są takie form

y pracy, które stwarzają m

ożliwość

aktywnego poszukiw

ania autorytetów i pola służby, w

łasnego uzasadnienia dla systemu w

artości okre-ślonych w

Prawie i Przyrzeczeniu, poszukiw

anie do wew

nątrz – poznawanie siebie i ukierunkow

aniazainteresow

ań.

Przykłado

we form

y pracy:–

wycieczka,

–zw

iad,–

różnorodne formy dyskusyjne,

–zbiórka tem

atyczna,–

zajęcia specjalnościowe.

Szczególne formy pracy to:

–Zbiórka drużyny.Zbiórki drużyny odbyw

ają się regularnie. Harcerki i harcerze w

łączają się w organizację, przygo-

towanie program

u jak i prowadzenie zbiórek drużyny.

–Zbiórka zastępuZbiórki zastępu odbyw

ają się regularnie. Przygotowyw

ane są zarówno przez zastępow

ego, jaki poszczególnych członków

zastępu.

35 Letnie form

y pracy to przykładowo:

–O

bózO

bóz drużyny to możliw

ość sprawdzenia i podsum

owania całorocznej pracy drużyny i zastępów

.Pełniąc na obozie różne funkcje harcerki i harcerze m

ają możliw

ość zdobywania now

ych do-św

iadczeń i przygotowują się do podejm

owania odpow

iedzialności za drużynę i jej rozwój.

–O

bóz wędrow

nyTa form

a obozu stwarza m

ożliwość poszukiw

ania i poznania interesujących ludzi, nieznanychkultur, zaspokojenia potrzeby odkryw

ania nowości a także m

ożliwości rozw

oju fizycznego.–

Obóz specjalnościow

yH

arcerki i harcerze dzięki tej formie letniego w

ypoczynku mają m

ożliwość poznania now

ychdziedzin aktyw

ności, sprecyzowania sw

oich zainteresowań, opanow

ania nowych um

iejętności.–

Obóz zagraniczny

Daje m

ożliwość poznania św

iata, nowych ludzi i now

ych kultur. Stwarza w

arunki do sprawdzenia

się w niecodziennych sytuacjach, praktycznego stosow

ania obcego języka oraz zdobytych wia-

domości z zakresu historii, geografii.

36Spis treści

1.Funkcjonow

anie elementów

metody harcerskiej.................................................5

1.1.Praw

o i Przyrzeczenie Harcerskie

....................................................................................51.2.

System m

ałych grup........................................................................................................7

1.3.U

czenie w działaniu

.......................................................................................................111.4.

Stale doskonalony i pobudzający do rozwoju program

.................................................13

2.Instrum

enty metodyczne

.....................................................................................152.1.

Próba harcerki/harcerza.................................................................................................15

2.2.Stopnie harcerskie..........................................................................................................18

2.3.Spraw

ności.....................................................................................................................212.4.

Projekt...........................................................................................................................24

3.D

ziałanie drużyny................................................................................................2

93.1.

Zorganizowanie do działania

........................................................................................293.2.

Rola drużynowego

.........................................................................................................31

4.C

harakterystyczne formy pracy

...........................................................................33