Zwierz ętaczęść I

1. GĄBKI2. PARZYDEŁKOWCE2. PARZYDEŁKOWCE3. PŁAZIŃCE4. OBLEŃCE5. WROTKI

Plany budowy zwierząt

trójwarstwowych.

a) bezwtórnojamowce – nie mają

jamy ciała,

b) wtórnojamowce pozorne -

mają jamę ciała nie w pełni mają jamę ciała nie w pełni

otoczona przez mezodermę,

c) wtórnojamowce – jama ciała

(celoma) jest całkowicie otoczona

przez tkanki, które rozwijają się z

mezodermy.

A – bruzdkowanie spiralne jest

charakterystyczne dla pierwogębowych

(Postomia) . Tu występuje

naprzemianległe rozmieszczenie

komórek. Warstwa górna jest rozłożona

pomiędzy komórkami warstwy dolnej.

B – bruzdkowanie promieniste jest

Bruzdkowanie spiralne i promieniste .

B – bruzdkowanie promieniste jest

charakterystyczne dla zarodków

wtórogebowych (Deuterostomia)

wczesne podziały są równoległe lub

prostopadłe do osi biegunowej. Komórki

są ułożone warstwowo – te na górze

zarodka lezą dokładnie nad komórkami

znajdującymi się na dole.

Pierwogeba charakteryzuje bruzdkowanie spiralne

Wtórogęba charakteryzuje bruzdkowanie promieniste

1. GĄBKI – najbardziej prymitywne dwuwarstwowe zwierz ęta

przegl ąd systematyczny środowisko życia i wymagania życiowe

Podział ze względu na budowę szkieletu:

� wapienne

� szkliste – koszyczek Wenery

� pospolite – gąbka grecka, puchar

� woda słodka, słona, stojąca, płynąca

� żyją pojedynczą a w większości

tworzą kolonie

� stadium dorosłe – osiadły tryb życia� pospolite – gąbka grecka, puchar

Neptuna, nadecznik

� sklerogąbki

� stadium dorosłe – osiadły tryb życia

GĄBKI – czynno ści życiowe

czynno ściżyciowe

charakterystyka

odżywianie wici komórek kołnierzykowatych wprawiają w ruch wodę, trawienie

przebiega wewnątrzkomórkowo,

oddychaniewydalenie

stały i intensywny ruch wici komórek kołnierzykowatych powoduje ruch

wody, która dostarcza tlen, a zabiera C02 i produkty przemiany materii, drogą

dyfuzji,

krążenie ruch wody w jamie centralnej (spongocel) – nie jest to jama trawienna,

reakcja na bod źce

brak wyspecjalizowanych komórek – aktywność ich ogranicza się do

chwytania pokarmu i regulacji przepływu wody przez ciało,

rozmna żanie pączkowanie, zazwyczaj obojnaki, komórki rozrodcze powstają w mezoglei,

gąbki słodkowodne mogą się rozmnażać z pączków wewnętrznych - gemul

(są to formy przetrwalnikowe), gemule powstają w mezoglei, wytwarzane w

niesprzyjających warunkach, np.: przed nadejściem zimy.

Większość jest obojnakami (hermafrodytami) ten sam osobnik wytwarza

gamety żeńskie i męskie. Duże zdolności regeneracyjne.

Inne // znaczenie naturalne filtry wody (biofiltry),jubilerstwie, optyce, przemyśle

porcelanowym , bioindykatory, alkoholowy wyciąg z gąbek zawiera jod.

Budowa: workowate ciało, wewnątrz jama centralna (spongocel) z drobnymi otworkami

(ostie), na górze (oskulum) otwór wyrzutowy,

komórki - okrywające (pinakocyty) mają zdolność kurczenia się, kołnierzykowate (choanocyty) - zaopatrzone w wici i z kołnierzykami - tworzą warstwę wewnętrzną,

pełzakowate (amebocyty) - nie wyspecjalizowane komórki, posiadają szkielet wewnętrzny

z igiełek (spikule) wapiennych, krzemionkowych lub włóknistego białka zwanego sponginą(wydzielane prze komórki amebowate), które powstają w mezoglei.

2. PARZYDEŁKOWCE – zwierz ęta tkankowe - bezkr ęgowce

przegl ąd systematyczny środowisko życia i wymagania życiowe

� stułbiopławy - stułbia pospolita, obelia,

bąbelnica

� krążkopławy – chełbia modra, bełtwa,

� koralowce – pióro morskie, dłoń topielca,

� wyłącznie wody, osiadły tryb życia

lub wolno pływające, nieliczne

pasożytami,

� od tropiku po Arktykę,� koralowce – pióro morskie, dłoń topielca,

koral szlachetny

� od tropiku po Arktykę,

� wrażliwe na zmiany temperatury i

zasolenia,

Budowa: ciało buduje warstwa zewnętrzna – epiderma (kom. nabłonkowo – mięśniowe) i

wewnętrzna – gastroderma, a pomiędzy nimi - mezoglea. Wnętrze stanowi – jama

chłonąco - trawiąca. Otwór gębowy otoczony czułkami zaopatrzonymi w parzydełka

Dwie formy organizacji – polip i meduza. U niektórych spotykamy polimorfizm.

Szkielet u koralowców – węglan wapnia.

I. Budowa parzydełka.

II. Budowa chełbi modrej.

I.

II.

PARZYDEŁKOWCE - czynno ści życiowe

czynności życiowe charakterystyka

odżywianie trawienie zewnątrzkomórkowe i wewnątrzkomórkowe, drobne skorupiaki,

mięczaki, larwy, plankton,

oddychanie całą powierzchnia ciała, tlen z wody,

wydalenie na drodze dyfuzji przez komórki nabłonka lub do jamy chłonąco - trawiącej i wraz

z wodą usuwane na zewnątrz, głównie amoniak,

krążenie woda w jamie chłonąco – trawiącej,

reakcja na bodźce komórki nerwowe z wypustkami – typ siateczkowaty, komórki gruczołowe na

stopie,

rozmnażanie gamety powstają z komórek interstycjalnych, zapłodnienie zewnętrzne lub

wewnętrzne, u nielicznych przemiana pokoleń, pączkowanie,

inne // znaczenie niektóre powodują oparzenia u ludzi, koralowce biorą udział w tworzeniu

skorupy ziemskiej, żyją w symbiozie z innymi organizmami, koralowce – w

przemyśle zdobniczym.

Schemat cyklu rozwojowego

chełbi modrej.

Sposoby rozmnażania się stułbi

pospolitej:

A – paczkowanie,

B – płciowo z udziałem gamet.

3. PŁAZIŃCE – robaki płaskie – trójwarstwowe.

systematyka środowisko życia i wymagania życiowe

� wirki – wypławek biały, wielooczka czarna

�przywry – motylica wątrobowa, przywra

krwi, motyliczka

� tasiemce – bruzdogłowiec szeroki,

� wolno żyjące, drapieżne (wirki),

pasożyty

� wody słodkie, słone, bardzo wilgotne

środowiska lądowe, wewnątrz innych

nieuzbrojony, uzbrojony, bąblowcowy,

mózgowiec

organizmów – pasożyty wewnętrzne

Budowa: trzy warstwy tkanek – zewnętrzna epiderma (naskórek), wewnętrzna

endoderma i środkowa – mezoderma, symetria dwuboczna - gdzie wyróżniamy przód

i tył.

Koncentracja narządów czuciowych w przednim odcinku ciała, który jako pierwszy

kontaktuje się ze środowiskiem (pozwala na rozpoznanie niebezpieczeństwa, rozpoznać

ofiarę i ułatwia jej schwytanie), cefalizacja – zaczątek głowy.

Ciało okrywa jednowarstwowy, wielojądrowy nabłonek syncytjalny (przywry i tasiemce)Ciało okrywa jednowarstwowy, wielojądrowy nabłonek syncytjalny (przywry i tasiemce)

lub komórkowy (wirki). Pod nabłonkiem - pasma mięśni ułożone okrężnie, skośnie i

podłużnie.

U przywr - aparat czepny w postaci dwóch przyssawek. U wirków - rzęski umożliwiające

pełzanie i pływanie + skurcze mięśni. Wnętrze ciała wypełniają komórki – parenchyma (są

one niejednorodnego pochodzenia i należą do różnych tkanek).

Wypławek pospolity - budowa

Rozmieszczenie układów wewn ętrznych u wypławka

A – ukł. pokarmowy, B – ukł. wydalniczy, C – ukł. nerwowy, D – ukł. rozrodczy

Budowa motyliczki Budowa tasiemca uzbrojonego

PŁAZIŃCE - czynno ści życiowe

czynności życiowe charakterystyka

odżywianie jama trawiąca – ma postać rozgałęzionego jelita i wyposażona jest tylko w

jeden otwór – gębowy, trawienie: wstępne pozakomórkowe, fagocytoza,

układ ten jest zredukowany u tasiemców,

oddychanie brak – powłoki ciała, tlenowo i beztlenowo,

wydalenie protonefrydia z komórkami płomykowymi,

krążenie brak,krążenie brak,

reakcja na bodźce para zwojów głowowych i parzyste pnie nerwowe, wirki (proste oczka,

statocysty), pasożyty – zredukowane oczka, brak statocystów, rozwinięty

zmysł chemiczny,

rozmnażanie hermafrodytyczne – krzyżowe zapłodnienie, wirki – rozwój prosty, pasożyty

– rozwój złożony, przywra – rozdzielnopłciowa + dymorfizm płciowy,

tasiemce – samozapłodnienie,

Inne // znaczenie wirki – regulują liczebność organizmów, stanowią pokarm dla innych

organizmów, liczne pasożyty - wywołują choroby ludzi i zwierząt.

Cykl życiowy motylicy wątrobowej� pasożytuje w wątrobie

bydła i owiec (niekiedy u

człowieka)

� w przewodach żółciowych

dochodzi do zapłodnienia

krzyżowego, zapłodnione

jaja wydostają się na

zewnątrz z kałem,

� jajo dostaje się do wody –

tu żywiciel pośredni –tu żywiciel pośredni –

ślimak wodny,

� w ciele ślimaka tworzy się

wiele larw, które opuszczają

jego ciało i osiadają na

roślinach,

� na zewnątrz larwy

otaczają sie cystą,Sposoby zapobiegania zakażeniom:obgotowanie roślin, gotowanie wody, zwalczanie ślimaków,

Cykl życiowy przywry krwi

Cykl życiowy tasiemca uzbrojonego� osiąga długość 4m,� zaopatrzony w haczyki i przyssawki,

� uwolnione z członów jaja w

środowisku zewnętrznym

mogą przeżyć kilka miesięcy,

� żywiciel pośredni świnia, a

ostateczny człowiek,

� wągier powstający z jaja

może przetrwać w mięśniach może przetrwać w mięśniach

około 1 roku, zachowując

zdolność do zakażenia,

� w przewodzie

pokarmowym żywiciela

ostatecznego pęka osłonka i

główka wydostaje się na

zewnątrz – rozpoczyna się

przyrost.

Cykl życiowy tasiemca nieuzbrojonego � w żywicielu może dożyć 30

lat,

� długość – 12 m,

� na główce tylko przyssawki,

� żywiciel pośredni – bydło, a

ostateczny – człowiek,

Zapobieganie zakażeniom:

� ochrona gleby i wody przed

przedostaniem się fekaliów

ludzkich,

� niespożywanie surowego

mięsa i z nieznanych źródeł.

Cykl życiowy bruzdogłowca szerokiego

Pasożytuje najczęściej w jelicie cienkim człowieka, długość – kilkanaście metrów, (mniejsze rozmiary w

przewodzie pokarmowym kota i innych ssaków żywiących się rybami). Zaopatrzony na główce w wąskie

bruzdy przyssawkowe. I żywicielem pośrednim jest skorupiak – np.: oczlik, II – ryba (szczupak, okoń, łosoś, sielawa, węgorz) – która zjadła zarażonego skorupiaka. Larwa osadza się w mięśniach i ukł.

rozrodczym.

Częściej zarażają się – ptaki i ssaki rybożerne.

Przystosowania płazińców do pasożytnictwa.

• taśmowaty, płaski kształt ciała,

• brak narządów ruchu, narządów zmysłów, ubarwienia,

• nabłonek odporny na działanie enzymów trawiennych żywicieli,

• wykształcenie narządów czepnych - przyssawek i haczyków,

• brak układów pokarmowego, krwionośnego i oddechowego,

• odżywianie się przez wchłanianie pokarmu strawionego przez żywiciela, • odżywianie się przez wchłanianie pokarmu strawionego przez żywiciela,

• oddychanie beztlenowe,

• silnie rozwinięty układ rozrodczy i olbrzymia jego produktywność,

• obojnactwo i samozaplemnianie,

• cykl rozwojowy złożony z występowaniem form pośrednich - larw, przy czym

istnienie wielu żywicieli pośrednich zapewnia rozprzestrzenienie populacji

pasożyta.

4. OBLEŃCE - robaki obłe.

przegl ąd systematyczny środowisko życia i wymagania życiowe

� brzuchorzęski

� wrotki

� nicienie – włosień kręty, glista

ludzka, owsik ludzki, tęgoryjec

� woda, lad, tkanki innych organizmów,

gorące źródła, wysokie góry, konsumenci

materii organicznej (detrytusu),

� żerują na bakteriach i grzybach eliminują

dwunastnicy, węgorek pszeniczny,

mątwik buraczany

ich nadmiar,

� wolno żyjące, pasożytami roślin (mątwik,

wąglik), lub zwierząt i też człowieka (glista,

owsik, włosień).

Przekrój podłużny i poprzeczny przez ciało glisty ludzkiej.

Cykl rozwojowy glisty ludzkiej

Bytuje w j. cienkim człowieka, jest rozdzielnopłciowa, samice (20-40 cm, samce 14 cm).

Zapłodniona samica składa na dobę 200 000 jaj – z kałem żywiciela na zewnątrz.

Larwa wewnątrz jaja linieje – tworzy sie jajo inwazyjne. Jajo zachowuje zdolność do życia przez

wiele lat.

Samice żyją w przewodzie pokarmowym 1 rok. Cały rozwój od momentu połknięcia do osiągnięcia

dojrzałości płciowej – 2 - 4 miesięcy.

Cykl rozwojowy włośnia krętego

Samice (2 – 5 mm), samice (1,5 mm), po kopulacji samce giną, samice przenikają do

naczyń limfatycznych i dalej do węzłów chłonnych.

Samice są jajożyworodne (1500 larw).

Larwy dostają się do krwi i dalej do mięśni poprzecznie prążkowanych (szyja, język,

przepona, mięśnie międzyżebrowe) – tu zwijają się w spirale i otorbiają – w tej formie

mogą przetrwać nawet 50 lat.

Cykl ten przebiega tak samo u ,np.: szczurów, świń, dzików.

Budowa: dwubocznie symetryczne, nieczłonowane, zwykle zwężającym się na końcach

Ciało pokrywa kolagenowy oskórek (kutikula) –znacznej grubości jest elastyczny,

przepuszcza wodę, gazy i związki chemiczne.

Oskórek jest okresowo zrzucany - linienie. Pod nim nabłonek (hypoderma), która

tworzy 4 symetrycznie ułożone zgrubienia zwane wałkami hypodermalnymi,

rozdzielają one warstwę mięśni podłużnych na 4 pasma.

Sztywność ciała nadaje płyn wypełniający jamę ciała.

Mięśnie wyłącznie podłużne, co pozwala im jedynie na wijący ruch ciała. Ruch

powoduje cyrkulacja płynów ciała.

OBLEŃCE - czynno ści życiowe

czynności życiowe charakterystyka

odżywianie rurka rozpoczynająca się otworem gębowym, a kończąca odbytowym,

oddychanie brak, przez powłokę ciała, oddychanie odbywa się beztlenowo przez

fermentację glikogenu lub tlenowo,

wydalenie u większości jest zbudowany z 1-3 komórek, tworzą go 2 podłużne kanały

wydalnicze, które biegną wzdłuż ciała, są one ślepo zakończone w tylnym

odcinku ciała, końcowym produktem metabolizmu jest amoniak,

krążenie brak, a jego funkcje spełnia płyn wypełniający jamę ciała,krążenie brak, a jego funkcje spełnia płyn wypełniający jamę ciała,

reakcja na bodźce pierścień nerwowy okalający gardziel i podłużne pnie nerwowe, narządy

zmysłu: szczecinki czuciowe, brodawki czuciowe pełniące funkcje narządów

dotyku i chemoreceptorów,

rozmnażanie większość jest rozdzielnopłciowa, cechuje je dymorfizm płciowy, zapłodnienie

wewnętrzne zachodzi zazwyczaj w jajowodzie, samce wielu gatunków giną

zaraz po kopulacji, większość samic jest jajorodna, a część jajożyworodna,

Inne // znaczenie procesy glebotwórcze i obieg materii, pasożyty – do walki biologicznej, inne

pasożyty wywołują choroby zwierząt i ludzi.

5. WROTKI

środowisko życia, wymagania życiowe, czynności życiowe

� głównie wody słodkie (niekiedy morza),

� wolno żyjące, swobodnie pływające, niektóre osiadłe (niekiedy formy kolonijne),

� organizmy kosmopolityczne (-270 do + 100 stopni),

� aparat wrotny (dwa wieńce rzęsek) – poruszanie, zdobywanie pokarmu,

� słabo wyodrębniony odcinek głowowy,

� gruczoł cementowy – wydzielina przytwierdza do podłoża,� gruczoł cementowy – wydzielina przytwierdza do podłoża,

�ukł. pokarmowy – otwór gębowy – gardziel z aparatem żującym + gruczoły ślinowe,

�ukł. nerwowy – koncentracja w części głowowej,

� ukł. nerwowy – protonefrydialny, kloaka,

� rozdzielnopłciowe, dymorfizm płciowy (samce mniejsze – po kopulacji giną),

partenogenetycznie,

� cysty zapadające w stan anabiozy.

Budowa zewnętrzna i wewnętrzna wrotka

Źródła:

1. „Biologia” – repetytorium, WSiP

2. „Biologia” – E. P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin

3. „Zoologia” – podręcznik dla liceum ogólnokształcącego – J. Grzegorek, E. Jastrzębowska, E. Pyłka - Gutowska