ZNACAJNIJE TEORIJE

PRIVREDNOG RASTA I RAZVOJA

Mr Milica Muhadinovic

milicamuhadinovic@gmail.com

Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3-3

Classic Theories of Economic

Development – Four Approaches

1. Linear stages of growth models

2. Theories and Patterns of structural

change

3. International-dependence revolution

4. Neoclassical, free market

counterrevolution

Observation:

• LDCs have much less capital per worker

than rich countries.

• “Capital” = machinery and equipment

• Result: Lower productivity of labor

• And thus Lower wages/incomes.

• LDCs are poor because they

lack capital

PRISTUP TEORIJE

1. Herik i Kindleberger 1) neoklasične teorije

2) radikalno-marksističke teorije privrednog razvoja i

3) teorije strukturne neravnoteže

- Luisov dvosektorski model i

- Čenerijevi modeli razvoja.

2. Samjuelson i Nordaus 1) teorije uzleta (Rostov),

2) teorije stagnacije (Geršenkron) i

3) teorije uravnoteženog razvoja (Kuznetc)

Treći i najčešće korišćeni pristup u

makroekonomskoj literaturi ne razlikujući

fenomene rasta i razvoja, aktuelne teorije djeli na:

1) kratkoročne teorije privrednog rasta i

2) dugoročne teorije privrednog rasta

1. škola stagnacije, Hansen;

2. škola dugoročnog rasta sa flukutuacijama privrednih ciklusa,

Solou; i

3. škole eksplozije i kolapsa: Marksova, Maltusova i tehnološke

promjene kao osnov rastućih prinosa)

Četvrti pristup (Todaro)

1) tradicionalne

- teorija etapa privrednog rasta,

- teorija strukturnih promjena

– teorija međ. zavisnosti u razvoju

a)model neokolonijalne zavisnosti,

b)model pogrešne paradigme i

c)teza dualnog razvoja

2) nove neoklasične teorije

- slobodno tržište, javni izbor i pristup neškodljivog tržišta, i

3) tzv. endogene (nove) teorije privrednog rasta

- endogenizacija tehnoloških promjena,

- teorije ljudskog kapitala/Šulc/,

- neoinstitucionalne teorije

NEOKLASIČNE TEORIJE

• Tri tacke oslonca: stavovi klasicne ekonomije

(Smit,Rikardo), osnovna nacela marginalistickog

pravca (Marsal) i moderna sinteza Dzemsa Mida.

• Osnovne pretpostavke : uvažavanje odlučujuće

uloge tržišta i cjenovnog mehanizma u

konkurentskoj tržišnoj strukturi. Slobodno tržište

kao jedini pravi regulator ekonomskih aktivnosti.

• Ključne odrednice: 1. tržište i tržišni ishodi i 2.

privatna svojina i lična inicijativa

• Protiv su državnog intervencionizma

Radikalno-marksističke teorije razvoja

• Ekonomske nejednakosti “postoje” zbog

eksploatacije nerazvijenih od strane

razvijenih, tj. neravnomjernost u

privrednom razvoju pojedinih zemalja

koreliraju sa svjesnom akcijom razvijenih.

• Propašću istočnoevropskih socijalističkih

privreda, ove razvojne teorije dobrim

dijelom izgubile su na aktuelnosti

Teorije strukturne neravnoteže

• Dovode u pitanje postojanje visoke cjenovne

elastičnosti tražnje, elastičnosti ponude i

supstituciju faktora proizvodnje, naročito u ZUR

(što pretpostavljaju neoklasičari)

• Koncentrisanost pojedinih zemalja na rast, izaziva

pojavu neelastičnosti cijena i tražnje u kratkom

roku

• Zalažu se za AKTIVNO MJEŠANJE DRŽAVE U

PRIVREDNI ŽIVOT putem indikativnog (okvirnog)

planiranja, najrazličitijih intervencija u oblasti

cijena, raspodjele dohotka i spoljne trgovine.

Luisov dvosektorski model

• Nerazvijena privreda sastoji se od

tradicionalnog (prenaseljena ruralna regija,

niska produktivnost rada, nulta granična

produktivnost rada) i modernog sektora

(visokoproduktivan industrijski sektor).

• Glavni akcenat dvosektorskog modela-

transfer RS i rast proizvodnje u sektoru

industrije (brzina zavisi od stope rasta I i

akumulacije K).

• Kad se sav višak RS iz poljoprivrede prebaci u

industriju, proces se završava.

Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3-10

Criticisms - Lewis Model

• Rate of labor transfer and employment creation may not be proportional to rate of modern-sector capital accumulation (stopa transfera RS I zaposlenosti ne mora biti = stopi akumulacije kapitala)

• Surplus labor in rural areas (no) and full employment in urban (no)? (vecina istrazivanja pokazala da je obrnuta situacija u ZUR)

• Institutional factors (unions, min wage)? (sindikati, min. nadnica)

“Model razvoja strukturnih promjena” • Povećana štednja i investicije nijesu dovoljne za privredni rast

• Za “model razvoja” neophodne su strukturne promjene:

transformacija proizvodnje, promjene u strukturi tražnje

potrošača, međunarodna trgovina i korišćenje resursa,

promjene ukupnih društveno ekonomskih faktora (urbanizacija,

migracije, ravnomjeran regionalni razvoj..)

• Najznačajniji “domaći” faktori ovog modela razvoja su:

prirodni resursi, veličina zemlje i broj stanovnika, ali i

snaga institucija i ekonomska politika.

• Najznačajniji inostrani faktori su:pristup stranom kapitalu,

tehnologiji i medjunarodnoj trgovini

• Model str. promjena prepoznaje da su ZUR dio sistema visoko

integrisane medjunarodne privrede koji moze stimulisati, ali i

kociti njihov razvoj.

Model strukturnih promjena

Holisa Cenerija • Pomjeranje sa poljoprivredne na

industrijsku proizvodnju

• Stalna akumulacija fizickog I ljudskog

kapitala

• Promjena traznje potrosaca

• Rast gradova I urbanih industrija

• Smanjenje velicine porodice I rast

stanovnistva

• Dva osnovna ogranicenja koja se mogu

empirijski ispitivati:

– Akumulacijski jaz – nedovoljnost

domace akumulacije za finansiranje

investicija

– Devizni jaz – nedovoljnost deviznih

priliva za pokrice uvoznih potreba

Teorije uzleta

• Teorije uzleta se povezuju sa imenom ROSTOVA i njegovim učenjem u kome se akcentiraju pojedini periodi privrednog rasta (1960, “The stages of economic growth”) .

• Na privredni razvoj gleda kao na SERIJU SUKCESIVNIH ETAPA PRIVREDNOG RASTA kroz koje pojedine zemlje moraju proći u svom ekonomskom napredovanju

• Nedostatak: model se razvija na iskustvima koje su prošle RZ, ističući značaj štednje i investicija; podrazumijeva sličan ambijent kao što je bio i kod RZ, zanemaruje savremene spoljne uticaje, globalizaciju...

• Medjutim, ZUR nemaju institucionalne uslove kao RZ – npr. razvijeno tržište novca, razvijen transport, obučenu i obrazovanu RS, efikasan državni menadžment, efikasnu stimulaciju, menadžersko iskustvo, sposobnost planiranja.. – da bi efikasno preobratili novi kapital u viši nivo proizvodnje

• Postoji pet faza ekonomskog razvoja društva: 1. tradicionalno društvo, 2. društvo koje je ostvarilo preduslove za razvoj samoodrživog rasta - „faza preduslova za uzlet”, 3. društvo u uzletu - „faza uzleta”, 4. društvo u kretanju ka zrelosti, 5. društvo masovne potrošnje

• Ključna etapa razvoja je “faza uzleta”, koju generiše

propulzivni karakter rasta jednog ili više industrijskih sektora. • Brz rast vodećih sektora povlači za sobom razvoj i ostalih,

manje dinamičkih, sektora privrede /visoka elastičnost P i T na cijene/.

• “Faza uzleta” podrazumijeva ispunjenje sljedećih uslova: (1) porast investicija na 10% nacionalnog dohotka, (2) razvoj jednog ili više proizvodnih sektora koje odlikuje

visoka stopa rasta i (3) postojanje ili nagla kreacija političkog, društvenog i

institucionalnog ambijenta, koji je stimulativan sa stanovišta rasta modernih sektora, pri čemu mogućnost angažovanja strane akumulacije u fazi uzleta daje sigurnost razvoju.

Teorije stagnacije

• Gerschenkron Aleksandar, „Economic backwardness in historical perspective” (1962) (ek.zaostalost u istorijskoj perspektivi)

• Relativno nerazvijene zemlje stiču veliku prednost onog momenta

kada uspiju da, nakon otpočinjanja rasta, pozajmljuju akumulaciju i tehnologiju, uključujući i brojne organizacione i menadžment metode RZ

• Fokus na međunarodnoj dimenziji privrednog rasta i nekim (mogućim) prednostima ZUR danas (npr. TT, FDI)

• smisleno angažovanje strane akumulacije, mogućnost transfera tehnoloških inovacija i adekvatnih menadžment tehnika iz RZ, može biti velika prednost manje razvijenih zemalja

• GERŠENKRONOV EFEKAT – “što kasnije pođemo u razvoj, brže

ćemo se razviti, jer ćemo koristiti sve one razvojne modele iz do sada razvijenih zemalja." optimistička hipoteza: moguće je izbjeći određene greške koje su bile prisutne u ranim fazama razvoja RZ, i skratiti dužinu trajanja pojedinih etapa koristeći njihova znanja i iskustvo;

• za kraći period može se ostvariti dinamičan razvoj, ali dugoročno, to može značiti i stagnaciju...

Teorije uravnoteženog razvoja

• privredni rast u sustini je uravnotežen proces u kome se privrede pojedinih zemalja stalno kreću uzlaznom linijom uvećanja proizvodnje i zaposlenosti.

• Sajmon KUZNETC (nobelovac, 1971) – proučavao je privrednu istoriju 13 RZ od 1800. do polovine XX vijeka i opovrgava teoriju etapa rasta Rostova; on smatra da je privredni rast ovih zemalja bio najbliži modelu uravnoteženog rasta – nije bilo perioda značajnog ubrzanja, niti perioda značajnog usporenja stopa privrednog rasta u dužoj vremenskoj seriji

Teorije kratkorocnog i dugorocnog PR

• Teorije kratkoročnog PR analiziraju rigorozne matematičke odnose

između stope privrednog rasta i upotrebe proizvodnih faktora,

posebno kapitala i rada (istraživanje relacija koje postoje između

STOPE PRIVREDNOG RASTA I VELIČINE UPOTRIJEBLJENIH

RESURSA

• Teorije dugoročnog PR istražuju dinamiku dugoročnog rasta, kako u

visoko industrijalizovanim, tako i u LDCs.. :

• 1. Škola stagnacije (Alvin Hansen, analiza uzroka stagnacije 30-tih

godina XX vijeka, prelazak sa kapitalno-intenzivne na kapitalno-štedni tip

tehnološke promjene)

• 2. Škola dugoročnog rasta sa fluktuacijama privrednih ciklusa (Robert

Solou, PR je potencijalno moguća proizvodnja koju determinišu: broj ljudi

koji se mogu zaposliti, obim osnovnih sredstava, nivo tehnologije, pristup

prirodnim resursima i efikasnost upotrebe raspoloživih faktora; Ovi faktori

su gornja granica privrednog rasta /ne samo prirodni resursi/ i stoga,

stabilan dugoročni privredni rast je ostvariv)

Teorije kratkorocnog i dugorocnog PR

• 3. Škole eksplozije i kolapsa - tri pravca:

• a) Marksova teorija o nestanku kapitalizma zbog

brojnih društvenih protivurječnosti;

• b) nasljednici učenja Tomasa Maltusa – “granice

rasta” date su činjenicom da stanovništvo raste po

geometrijskoj progresiji, a upotreba resursa je

ograničena;

• c) Savremene tehnološke promjene omogućavaju

rastuće prinose u oblasti poljoprivrede,

eksploatacije prirodnih resursa i zaštiti životne

sredine

Tradicionalne i nove (endogene)

teorije PR • Po Todaru, kao pet vodećih pravaca u razvojnoj

ekonomiji, u vremenu nakon II svjetskog rata, moguće je

izdvojiti:

• a) teoriju etapa privrednog rasta,

• b) teoriju stukturnih promjena,

• c) teorije zavisnosti,

• d) teorije neoklasične kontrarevolucije i

• e) endogenu ili novu teoriju rasta.

• a) teorija etapa privrednog rasta (kombinovati štednju, domaću i ino

akumulaciju; dinamičan rast je sinonim za privredni razvoj),

• b) teorija stukturnih promjena (šta mora proći „tipična” ZUR),

• c)TEORIJE MEDJUNARODNE ZAVISNOSTI U RAZVOJU (80-te i 90-te

godine XX vijeka; zemlje trećeg svijeta zarobljene su dominacijom RZ,

razvojnom zavisnošću od RZ – neravnoteža međunarodne moći, nužnost

reformi - i u zemlji i na nivou MEO):

– Model neokolonijalne zavisnosti

– Model pogrešne paradigme i

– Teza dualnog razvoja

• d)NOVE NEOKLASIČNE TEORIJE privrednog rasta, tj. teorije neoklasične

kontrarevolucije (slobodno tržište, otvorenost, FDI, privatizacija neefikasnog

javnog sektora). Prema Todaru, tri pristupa:

– Pristup slobodnog tržišta

– Teorija javnog izbora i

– Pristup neškodljivog tržišta.

• e)ENDOGENU (NOVU) TEORIJU RASTA- kreatori ekonomske politike i

ponašanje pojedinih privrednih subjekata djeluju na dinamiku stope privrednog

rasta u dugom roku; stopu PR moguće je učiniti endogenom podržavanjem

aktivnosti istraživanja i razvoja u zemlji;pod pretpostavkom konstantnih prinosa

proizvodnje, moguće je promjenom stope štednje djelovati na dinamiku

privrednog rasta.

Teorije ljudskog kapitala

• Investicije u ljudski kapital uvećavaju ne samo

proizvodne mogućnosti preduzeća ili pojedinaca,

već djeluju na uvećanje proizvodnog potencijala sa

njima povezanih preduzeća i radnika.

• Predstavnik TEODOR ŠULC - najznačajniji

proizvodni faktori u dinamiziranju stope PR nisu

obradiva zemlja, prostor i energija, već poboljšanje

kvaliteta stanovništva i napredak u znanju

• Stopa privrednog rasta direktno zavisna od stope

rasta investicija u obrazovanje.

Neoinstitucionalne teorije PR

• Govore o uticaju ključnih političkih i institucionalnih faktora na

privredni rast.

• Institucionalno uređena svojina – uslov

makroekonomske efikasnosti tržišne privrede

• Najdinamičnije stope privrednog rasta su imale države sa

uređenim sistemom zaštite privatne svojine

• Alokativni i regulativni aranžmani moraju biti u funkciji

podržavanja privrede da ostvaruje visoku produktivnost rada,

profit, dinamičan rast i razvoj, i to u dužem vremenskom

periodu.

• Savremene privrednosistemske odrednice, treba

kontinuirano da doprinose poboljšanju kvaliteta

makroekonomske performanse, a posebno da doprinose

realizaciji zadovoljavajuće akceleracije razvojne

dinamike privrede

Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3-25

Case Study: South Korea and

Argentina

Južna Koreja i Argentina

-15.00

-10.00

-5.00

0.00

5.00

10.00

15.00

20.00

19

60

19

62

19

64

19

66

19

68

19

70

19

72

19

74

19

76

19

78

19

80

19

82

19

84

19

86

19

88

19

90

19

92

19

94

19

96

19

98

20

00

20

02

20

04

20

06

20

08

20

10

20

12

20

14

20

16

Sto

pa a

rasta

Godišnja stopa rasta BDP-a (%)

Argentina GDP growth (annual %)

Korea, Rep. GDP growth (annual %)

Argentina GNI 1960-2015

Južna Koreja GNI 1960-2015

Stages of Growth • JK potvrdjuje neke linear-stages

views. JK zadnjih godina ima

povecan udio investicija u

nacionalnom dohotku (među

najvećim na svijetu), sto velikim

dijelom objasnjava brz uspon

ekonomije.

• JK nije ni pomenuta u knjizi

“Stages of Economic Growth”

Investicije su od tada porasle, ali

kao dio GNI, cinile su 15%, sto je

bilo ispod “faze uzleta” 1965. Do

1990. je taj udio porastao na 37%

GNI i bio na nivou od oko 40%

2000–2007.

• Rostow je tvrdio da se zrelost

postize 60 godina nakon “uzleta”.

JK je ispunila kriterijum zrelosti

kroz integrisanost sa svjetskom

ekonomijom..

• Argentina je 1870. bila 11. u

svijetu po per capita dohotku

(bolja pozicija od Njemacke), a

danas nije ni u top 50.

• Rostow je zakljucio da je Arg uzlet

dozivjela oko 1914., a u toku

1930ih je imala neprekidan uzlet,

sto je cini jednom od dvije

ekonomije u Latinskoj Americi

koja je dozivjela uzlet.

• Arg je imala negativnu stopu rasta

1965-90, a 1980. zabiljezen je

rast -8,3%. Iako je Arg rasla

3,6%1990-2001, bankrotirala je

2002, ekonomija imala stopu

rasta -11%. Udio I u BDP-u 2000-

07 je bio 17% (manje od polovine

onog zabiljezenog u JK).

Structural Patterns

• JK u periodu prosle generacije

karakterise brzo rastuca

poljoprivredna produktivnost,

seljenje RS iz poljoprivrede u

industriju, stabilan rast osnovnog

kapitala, obrazovanja i vjestina..I

pored velike azijske finansijske

krize ekonomija je rasla po stopi

od 5,8%.

• Krajem 1940ih i 1950ih, JK je

sprovela temeljnu zemljisnu

reformu, sto znaci da je sektor

poljoprivrede obuhvacen, a rast

ekonomije kroz brzu ekspanziju

%RS u industriji u velikoj mjeri je

usaglaseno sa Luisovim

modelom.

• Argentina je prosla kroz

uobicajene faze razvoja,

sto se pokazalo kroz rast

poljoprivredne

produktivnosti,

zaposlenosti u industriji;

doslo je do urbanizacije..

Teorije zavisnosti

• JK je bila japanska kolonija

do 1945., i skroz zavisna od

“dobre volje” USA radi

odbrane od S. Koreje. Veliki

dio budzeta 1950ih je cinila

pomoc USA, a istovremeno

je veliki dio uvozila, ali i

izvozila u razvijene zemlje

(posebno US i Japan).

Danas je JK clan OECD-a.

• Korejska vlada je sprovodila

odredjene, uspjesne,

politike- ogranicavanje

uloge MNK, unapredjenje

industrijske politike i sl.

• Arg se najvise oslanjala na

izvoz primarnih proizvoda, a

cijena tih proizvoda je padala.

• MNK su igrale veliku ulogu, a

ARG nije bila sposobna da

kreira sopstvene proizvodne,

izvozne, industrije, sto je

dovelo do toga da je morala

da proda SOE stranim

kompanijama.

• Zagovornici ovih teorija tvrdili

su da je razvoj Arg bio zrtva

ekonomskih interesa

britanskih i americkih

korporacija.

Neoklasicne teorije • JK je zemlja u kojoj je

mijesanje vlade u

ekonomski zivot bilo na

visokom nivou – posebno u

oblast medjunarodne

trgovine. Vlada je planirala

razvoj, koristila poreske

olaksice i podsticala firme

da prate vladine direktive.

Postavljala je izvozne

targete, uticala na podizanje

prosjecnog tehnoloskoh

nivoa u razlicitim

industrijama i sl.

• Vladina politika je vise

podrzavala interese

privilegovanih nego siroko

definisane ciljeve razvoja i

svaki vladin neuspjeh je

uglavnom bio veci od

trzisnog neuspjeha.

• Sredinom 1990ih,

liberalizacija i privatizacija

su podstakle rast u

Argentini.

• Ipak, kriza 2002. nastala je

velika kriza, sto zagovornici

teorije objasnjavaju

vezivanjem pezosa za US

dolar.